\id 1TH - Ou-Tesallonaika#+#No-Penge Nomi-Ka#+#final 4/11/94 \h OU TESALLONAIKA \toc1 TESALLONAIKA Yamboma Pollone Wale Talo Pepá Topa Sirimu Bokutolo OU TESALLONAIKA Pollone TESALLONAIKA Yamboma Pepá OU Topa Sirimu Bokumu \toc2 OU TESALLONAIKA \mt2 TESALLONAIKA Yamboma Pollone Wale Talo Pepá Topa Sirimu Bokutolo \ip \it Pollone I Pepá Topa Sirimutolonga Ungu Pulu Mare\it* \ip \it Pollo kinie yuni pepá torumumanga ungu pulu mare bokumunge yakondo gomo 714 molemo.\it* \ip \it Pollo kolea aili Tesallonaika purumu temanemo Lipe Mundurumu Yema 17:1-10 molopa, yu mindili siringi kinie kowa pupe Beria taono molopalie, pe altopa kowa pupe kolea aili Atenesi purumu temanemo 17:11-15 molemo. Tesallonaika akuna Kirasinge yambo talapemonga yambo koltalo sike Juda yamboma nakolo aisili yambo lupema moloringi (Lipe Mundurumu Yema 17:4, ya Ou Tesallonaika 1:9-10). Tesallonaika akumu Masedonia poropinji kolea te, no kélona lerimu.\it* \ip \it Pollo kolea aili Korini molopa Kirasinge Tesallonaika yamboma pepá ou topa sirimumunge pulumu i sipenje: Pollo Tesallonaika yamboma kinie molopalie Kirasinge ungumu kamu mane naa sipili Juda yambo ungumu liku su siringimene yu toko makororingi. Pe Tesallonaika yamboma Kirasi lombili puringimunge mindili nongo moloringi pilipelie Pollone ‘Timoti ene lipe taponjipili.’ nimbe yu ene moloringine lipe mundurumu (Ou Tesallonaika 3:1-5). Pe Timoti kelepa Pollo molorumuna omba ene moloringi mele Pollo temane topa sirimu kinie Pollone i pepámo ene sipe mundumbendo torumu. Ene konopu tondolo pupili moloringimunge konopu sipe Pulu Yemo kinie “Ange.” nirimu mele ene nimbe sipe, ene mimi siku molonge mele mane sipe, Aili Yesusi pe kelepa ombámonga ungu aisili nimbe sirimu (1:9-10, 2:19-20, 3:13, 4:13-18, 5:1-3,23-24). Ungu mare pea nu nunu kanani.\it* \ip \it ‘Oli mare mindi omba pupili Pollo kolea aili Korini we molopalie wale talo sipe pepá te Kirasinge Tesallonaika yamboma topa sirimu.’ ningu pilimele. Imbi lepo “Pe Tesallonaika” nilimolo pepá akumunge ungu pulumu Ou Tesallonaika kinie telu sipe. Ailimu pe kelepa ombámonga ungu aisili torumu molemo. Ene mindili nongo moloringi nakolo konopu tondolo pupili ‘Kirasi sike.’ ningu piliringi mele munduku naa keleringimunge Pollone Pulu Yemo kinie “Ange.” nirimula. Kote walemo wendo ombá kinie Pulu Yemone mindili siringi yamboma pundu tomba mele nimbe sirimula. Enenga yambo mare kongonomo kapola naa teko we moloringimunge ungu tondolo te 3:6-15 molemo.\it* \ip \it Ya Ou Tesallonaika kinie Pe Tesallonaika kinie ungu pulumu pora nikimu.\it* \mt1 OU TESALLONAIKA \mt2 Pollone TESALLONAIKA Yamboma Pepá OU Topa Sirimu Bokumu \ip \it I pepámonga ungu pulu mare inie yakondo gomo 1026 molemo, akuna kanoko piliéni.\it* \c 1 \p \v 1 Pollo kinie Saillasi kinie Timoti kinie olione \p ene Kirasinge yambo talape* kolea aili Tesallonaika molemelema \p i pepámo topo sikimulu.** \p Ene Lapa Pulu Yemo kinie Aili Yesusi Kirasi*** inie tapu toko molemele yamboma, ⸤eltene⸥ ene we kondo kolkolo, ‘Ene konopu pe nipili taka lelko molangi.’ ⸤niengili.⸥ \p \v 2 Olio ⸤ene molemele mele pilipulie⸥ alieli Pulu Yemo kinie “Ange.” nimbu, yu kinie ungu nimulundu enenga kepe mawa tenjilimolo. \v 3 Olionga Lapa Pulu Yemo enenga nimbu alieli mawa tenjipu molomolondo ulu telemelemane ene ⸤Yesusinge temanemo “Sike.” ningu⸥ tondolo munduku pilimele mele lipe ora sipe, yamboma mindili siku liku taponjilimele ulumane konopu monjilimele mele lipe ora sipe, tondolo munduku molko siye naa kolemele ulumuni ene Aili Yesusi Kirasi ⸤‘Kelepa ombá.’ ningu⸥ konopu siku nokoko molemele mele lipe ora silimomonga aku siku molemele mele pilipulie alieli ⸤“Ange.” nilimolo⸥.* \p \v 4-5 Ene olionga angenupili Pulu Yemone konopu monjilimoma, Pulu Yemone ‘ene yunge yamboma molangi.’ nimbe mako torumu mele olio pilipulie akumunge kepe “Ange.” nilimolo. Olione temane peangamo ene moloringine ombo topo sirimulu kinie ungumu yuyu mindi wendo orumuna pilku naa moloringi. Aku temane peangamo topo sirimulu kinie yunge tondolomo kinie Mini Kake Telimu kinie wendo orumu mele pilku kanoko, olione aku temanemo ‘Sike.’ nimbu tondolo mundupu pilipulie enendo tondolo mundupu nirimulu mele kepe pilku kanokolie “Sike nikimili.” ningu tondolo munduku piliringine kanopolie ‘Pulu Yemone sike ene konopu monjipe ‘Nanga yamboma molangi.’ nimbe mako torumu lemo.’ nimbu kanorumulu. Olio ene lipu taponjimulundu ene kinie ombo molorumulu mele* ene pilimele. \p \v 6 Ene olio kinie Ailimu kinie molorumulu mele manda lelko moloringi; ene kinie umbuni aisili wendo orumu nakolo ⸤Pulu Yemonga⸥ ungumu konopu siku pilku liringi. Kanu konopu sili ulumu Mini Kake Telimuni sirimu. \v 7 Aku teringimunge kolea Masedonia poropinji kinie Akaya poropinjitolonga ‘Sike.’ ningu tondolo munduku pilku moloringi yamboma* molonge mele kolea aili Tesallonaika yamboma enene liku ora siringi. \p \v 8 Ene ⸤Kirasinge Tesallonaika yamboma⸥ moloringine Ailimunge ungumu Masedonia kinie Akaya poropinjitolonga yamboma moloringine purumu, pali piliringi nakolo aku kolea pokorenga mindi naa purumu. Enene Pulu Yemo ‘Sike ⸤olionga Lipe Taponjilimu⸥.’ ningu tondolo munduku piliringi temanemo koleamanga pali anju anju purumu piliringi. Akumunge ene ⸤Tesallonaika Kirasinge yamboma⸥ molemele mele olione altopo temane te topo simulú aulke te naa lemo. \v 9 Olio ene moloringine orumulu kinie ene kinie uluma wendo orumu, enene teringi mele we yamboma eneno olio temane toko silimele akumunge ⸤altopo yamboma enenga temanemo topo simulú aulke te naa lemo⸥. Ene ⸤Tesallonaika yambomane⸥ we melema popo toringi pulu ye kolo tolime munduku kelko konopu alowa teko, konde molopa mindi puli Pulu Ye sikemo* molorumuna puringi mele we yambomane olio temane toko silimele. ‘Yunge kendemandema molamili.’ ningu molko, \v 10 ‘yunge Malo* mulu koleamo mundupe kelepa kelepa ombá.’ ningu konopu siku nokoko molongendo ⸤Pulu Ye Sikemo molorumuna puringi⸥ mele ⸤temanemo toko silimele⸥. Aku Malomo kolorumu kinie Pulu Ye Sike kanumuni topa makinjirimu yemo; akumu Yesusi, olio ⸤yunge yamboma⸥ lipe taponjilimomonga Pulu Yemo pe yamboma mumindili kolomba walemo wendo ombá kinie olionga uluri naa pemba yemo. \c 2 \p \v 1 Angokeme, ene moloringine ombo kongono terimulu kanumu we manie naa purumu ene pilimele. \v 2 Enenga koleana ou naa ombo kolea aili Pillipai molorumulu kinie olionga kangikundu mindili siku olio ungu taka tonjiringi mele ene pilimele.* Nakolo pe Tesallonaika orumulu kinie ‘Kongono naa teangi.’ ningu kongono temolo aulkemo pipi singí teringi kinie** olionga Pulu Yemone olio lipe taponjirimu kinie pipili naa kolopo tondolo mundupu yunge temane peangamo ene topo sirimulu. \v 3 Olione enendo tondolo mundupu “Yesusi Kirasi piliengi!” nimulundu olione ungu mare lawa tepo pilipu naa nimbu, ‘Kalaro mololi uluma pea teamili.’ nimbu konopu talo pepili unguma naa nimbu, ‘Ene aulke tenga lupe pangi kene kondi tamili.’ nimbu kolo naa torumulu. Aku paa naa terimulu. \v 4 Pulu Yemone olio apurupe kanopalie ‘Nanga temane peangamo manda sumbi siku toko singí.’ nimbe kanopalie “Ningu sinjengi.” nirimu, akumunge ‘I siku i siku ningu siei.’ nilimo mele mindi alieli nilimolo. ‘Yambomane olio kanoko peanga kanoko kapi niengi.’ nimbu unguma andopo naa nimbu silimolo. ‘Olionga konopuma kanopa apurulimo Pulu Yemone kanopa peanga kanopili.’ nimbu kongono telemolo. \v 5 ⸤Olio sumbi sipu terimulu mele⸥ ene pilimele. Pulu Yemo walsilimelkanje yuni ‘Sike.’ nilkela. ‘Olio kinie ulu te teko konjengi kene ene kapi nimbu imbi ambolopo ola linjemili.’ nimbu unguma naa la nirimulu. ‘Enenga melema olio siengi.’ nimbu unguma naa la nirimulu. Kolo naa tokomolo ene pilimele; Pulu Yemone pilimola. \v 6 ‘Enene kepe ma kolea lupemanga yambomane kepe olio kapi niengi.’ nimbu Pulu Yemonga ungumu andopo naa nirimulu. \p Sike olio Kirasini ‘Kongono tenjipai.’ nimbe lipe mundurumu yema* molorumulumunge ene lipu taponjipulie umbuni lipu sipu ⸤“Enene melema siku olio nokai.”⸥ nimbu tondolo mundupu nilimolkanje papu.** \v 7 Nakolo ⸤aku sipu naa nirimulu.⸥ Ene kinie molopolie ambomane enenga ambolangoma* taka liku nokoko ⸤ame siku⸥ molemele mele ene aku sipu nokorumulu. \v 8 Olio ene paa konopu monjipu kondo kolopolie ‘Pulu Yemonga temane peangamo topo siemili.’ nimbu mindi naa terimulu; ‘Ene lipu taponjimulundu olio umbuni mare membo mindili nomulu liemo uluri molo.’ nimbu konopu sipu terimulula. \p \v 9 Angokeme, ‘Olio ene kinie molopolie kongono temolondo mindili sipu kongono terimulu mele ene pilkimili.’ konopu lekero. ‘Olione ene Pulu Yemonga temane peangamo topo sipu molomolo kinie ‘Enene olio nokoko langi siengi.’ naa nimulú.’.* nimbu ipulueli kepe tangoli kepe kongono terimulu.** ⸤Aku kongonomo kou limulundu kongono tepo, ene lipu taponjipu kongono tepo, peatolo lipu tere lepo terimulu.⸥ \p \v 10 Ene Kirasi ‘Sike.’ ningu tondolo munduku pilimele* yamboma pea tapu topo molorumulu kinie Pulu Yemone kanopa ‘ulu kake telime’ nimbe kanolemo uluma kinie, yambomane ‘ulu sumbi nilime’ ningu kanolemele uluma kinie tepo, ulu te tepo naa kenjirimulu akumu ene pilimele; Pulu Yemo pilimola. Olio “ulu te teko kenjiringi.” manda naa ningí. \v 11 Yemane enenga ambolangoma nokoko teko konjilimele mele olione ene aku sipu terimulu akumu ene pilimele. \v 12 ‘Ene konopu tondolo pupe konopu wayongo nipili molangi.’ nimbu, “‘Ye nomi kingi molopo kolea paa peanga, tondolo pa teli koleana molopo nokolio koleana* ene pea molamili wai.’ nimbe ene walsilimo Pulu Yemone kanopa peanga kanolemo mele mindi alieli teko molangi.” nimbu** paa tondolo mundupu mane sirimulu. \p \v 13 Alieli Pulu Yemo kinie “Ange.” nilimolo* akumunge ulu te pea pelemo. ⸤Akumu i sipe:⸥ Olio ene moloringine ombo Pulu Yemone olio ungu umbu tonjirimumu pilipulie nimbu sirimulu kinie mana yambo tene ungu te nimbe silimo kinie pilku limele mele mindi naa pilku liringi. Pilkulie ‘Akumu Pulu Yemonga ungumu ningu sikimili.’ ningulie pilku liringi. ⸤Akumu papu teringi.⸥ Aku ungumu paa sike Pulu Yemonga ungumu. Kanu ungumuni ene ⸤Kirasi⸥ ‘Sike.’ ningu tondolo munduku pilimele yambomanga konopumanga kongono telemo. \p \v 14 Angokeme, ene kinie ulu wendo orumu mele kolea Judia disiriki Pulu Yemonga yambo talape* moloringime kinie ou aku sipe wendo orumula. Ene Tesallonaika yamboma enenga pulu lemo yambomane ‘Mindili nangi.’ ningu teko kenjiringi mele, Judia koleana Kirasi Yesusi pea tapu toko molemele yambomanga pulu lemo Juda yambomane ou aku siku kepe ‘Mindili nangi.’ ningu teko kenjiringi.** Akumunge pilipulie ‘Ene ungu nimbu sirimulumu sike enene ‘Pulu Yemonga ungumu’ ningu, pilku liringi.’ nimbu pilimolo. \v 15 Juda yambomane ou Pulu Yemone ungu umbu tonjirimuma pilku yamboma ningu siringi yema* toko konjiku, pe Aili** Yesusi toko konjiringi yambomane pe olio kepe mindili liku siku toko makororingi. Pulu Yemone kanopa keri kanolemo uluma teko, yamboma kinie pali opa tou molemele. \v 16 ‘Olio Pulu Yemone Juda yambo naa molemele yamboma* lipe taponjipe, mindili nolemelka aulkena wendo lipe, yu kinie molko konjingí aulkena lipe monjimbe mele** naa niemili.’ ningu, olio andopo kanu yambo lupema ungu nimbu simulú aulkemo pipi singí telemele. Aku telemelemonga ene ulu pulu keri telemele mele alieli olandopa olandopa paa pea pali telemele, akumunge ulu pulu keri aisili ene kinie kamu pemba. Pe kinié Pulu Yemonga mumindili kolomba walemo ene molemelena koronga kamu kamu omba lemo. \p \v 17 Nakolo angokeme, ⸤Juda yambomane⸥ olio toko makororingi kinie olio ene mundupu kelepo tenga purumulu kinie* sike olio ene kinie tapu topo naa molemolo nakolo olionga konopumane ‘ene kinie tapu topo molemolo.’ konopu lemolo. ⸤Lapalini ambolangoma munduku kelko kolea suluna puku molko enenga ambolangoma konopu liku munduku pilku molemele mele⸥ olione aku sipu ene mundupu kelepo pupu laye kolo mindi molopolie, ene konopuni pilipu molopo ‘Ene paa kanamiliya.’ nimbu omolondo aulke te kororumulu. \v 18 ‘Olio ene molemelena omolo.’ nimbu terimulu. Na ⸤Pollo⸥ nanu kepe wale aisili kelepo ombó terindula, nakolo ⸤kurumanga nomi⸥ Setenene* ‘Molo.’ nimbe olio pipi sirimu. \v 19 Olionga Aili Yesusi Kirasi kelepa ombá kinie mele nambolkarene olio ‘Konopu tondolo pupili molangi.’ nimbé kinie yunge kumbikerena konopu sipu angilimoloye? Olione kongono tondolo mundupu tepo konjirimulu mele nambolka meltene ‘lipe ora sipili.’ nimbu membo pumulúye? Ene lipu taponjirimulu yamboma mindi kapi nimbu lipu ora simulú. Akumunge kepe ‘Ene molemelena wamili.’ nimbu terimulu. \v 20 Sike, ⸤olione ene lipu taponjirimulu kinie ene Kirasinge yamboma molko uluma telemelemonga⸥ ene mindi kanopo olio konopu peanga pepili molopo, ene kinie konopu silimolo. \c 3 \p \v 1 Akumunge, ‘Ene nambe teko molemelenje.’ nimbu olio paa konopu aisili lipu mundupu ⸤‘Ungu te ningu mundungínje.’ nimbu⸥ nokopo molorumulu kinie ungu te naa ningu munduringine siye terimumunge ‘⸤Saillasi kinie⸥ olto ya kolea aili Atenesi molambili.’ nimbu panjirimulu kinie \v 2 oltone Timoti “Ene molemelena pui.” nirimbulu. Timoti yu oltonga angenu, pea tapu topo Pulu Yemonga kongono tenjipu Kirasinge temane peangamo andopo topo silimolo yemo. “Yuni ene ‘enge ningu molko Kirasi ‘Sike.’ ningu tondolo munduku pilimele mele munduku naa kelko paa ambolko molangi.’ nipili.” nimbulu yu ene molemelena lipu mundurumbulu. \v 3 ‘Ene mindili nongo umbuni melemelemonga konopu kimbu siku molongenje.’ nimbu aku terimbulu. ‘Kirasinge yamboma aku siku umbunime menge.’ nimbe Pulu Yemone nilimo mele ene pilimele.* \v 4 Olio ene kinie pea molopolie ene lepi lepi topolie nimulundu: “Olio paa sike mindili singí, olio kinie umbuni aisili wendo ombá.” nirimulu kanumu sike aku sipe wendo orumu mele ene kanolemele.* \p \v 5 Akumunge ‘Ene nambe teko molemelenje.’ nimbu konopu lipu mundurundu mele siye terimuna ‘Konopu lipu mundukuru mele manie pupili.’ nimbu nane Timoti ene moloringine lipu mundurundu. ‘Ene tondolo munduku pilku* molemelenje molo kondi tolemo yemone ene kondi torumu kinie enenga tondolo munduku piliringi mele we aku siku tondolo munduku pilimele molo aku siku teko moloringi ulumu munduku keleringinje. Kongono mindili sipu terimulumu we manie purumunje, piliembo.’ nimbu yu lipu mundurundu. \p \v 6 Nakolo kinié mindi Timoti yando ombalie* ene ‘Sike’ ningu tondolo munduku pilku yamboma konopu monjiku molemele mele temane peanga te omba topa simu. Alieli olio ene kinie pea molorumulu mele enene konopu kimbu siku pilkulie paa konopu siku molemele mele nimbe sipe, olione ‘Ene paa kanamiliya!’ nimbu molemolo mele ene aku sikula ‘Olio paa kanamiliya.’ ningu molemele mele nimbe simu. \v 7 Akumunge, angokeme, sike olio umbuni membo mindili nolemolo nakolo ene ‘Sike’ ningu tondolo munduku pilku molemele mele temanemo pilipulie konopu peanga pepili tondolo mundupu molemolo. \v 8 Ene Ailimu* munduku naa kelko yu tondolo munduku ambolko molemelemonga pilipulie yambo konde pulimele mele kinié paa kapola molemolo. \v 9 Olio Pulu Yemo kinie ungu nimbu molopo ene konopuni pilipulie, ene teko molemelemonga paa aili tepo konopu sipu molemolo akumu nambe tepo Pulu Yemo kinie manda “Ange.” nimulúye? Pulu Yemone aku sipe olio ‘konopu siemili.’ nilimomonga yunge kumbikerena pupu konopu lakopo sipu molemolomonga olione taki taki yu kinie “Ange.” nimulú kapola naa temba. \p \v 10 Ipulueli kepe tangoli kepe Pulu Yemo kinie ungu nimbulie ‘Olio ene ombo kanamili. Aulke te akisinjipili.’ nimbu paa tondolo mundupu mawa telemolo. ‘Enenga tondolo munduku pilimele mele kamu tondolo munduku pilingí ungu te pilku naa molongi liemo aku molo tolemo unguma ombo nimbu siemili.’ nimbu aku sipu mawa telemolo. \p \v 11 Kinié Pulu Ye olionga Lapa akumu kinie olionga Aili Yesusi kinie eltene olio ene molemelena ‘Wamili.’ ningulu aulke te akisinjingili.* \p \v 12 Olione ene konopu paa aili tepo monjilimolo mele Ailimuni ‘Enene aku siku enenga Kirasinge yamboma kinie we yamboma kinie pali konopu paa olandopa olandopa monjengi.’ nipili.* \p \v 13 Olionga Aili Yesusi yunge yambo kake telime kinie kelepa ombá walemonga ene Pulu Ye olionga Lapamo molombana puku molonge kinie konopu kake tepa Pulu Yemone kanopa keri kanopa kote tenjimbe ulu pulu te konopuna naa pepili molonge kinie ‘yuni kanopili.’ nimbe Ailimuni enenga konopuma tondolo mundunjipili.* \c 4 \p \v 1 Angokeme, ungu te kamu niembo. Ou ene mane sipu Pulu Yemone kanopa peanga kanolemo uluma tenge mele ou nimbu sirimulu. Aku siku sike teko molemele. Nakolo kinié “Ene Aili Yesusinge yamboma molemelemonga aku uluma siye naa kolko teko mololiku mindi pangi.” nimbu tondolo mundupu mawa tekemolo. \v 2 Aili Yesusini olio ungu umbu tonjirimuma ene nimbu sirimulu ungu manema ene pilimele kanumu. \p \v 3 Pulu Yemone ‘Ene teangi.’ konopu lepa molemo mele i sipe: \m Ene konopu kake tepili \m Pulu Yemonga yamboma manjiku molko, \m wa ulu kerinele teli ulu pulumu munduku keleangi. \m \v 4-5 Juda yamboma naa molko \m Pulu Yemo naa pilimele yambomane \m yambo lupema* kanoko pea ulu kerinele tengendo \m konopu monjiku wa ulu kerinele telemele aku mele \m aku uluma waka kolko naa teangi. \m Ene yu mele mele ambo lingí molo ye pungíme \m ‘Enenga kangimu emenalinge manjipe angilipili.’ ningu \m ulu peanga kake telime manjiku teko molayo. \m \v 6 Yema, enenga angenali ‘Tepo naa kenjemili.’ ningu \m aku ulu pulu kerimu naa teko, \m enenga angenalinge amboma kinie \m ‘Ulu kerinele teamili.’ ningu kondi naa tangi. \m ‘Nanga molo, yunge.’ ningu yu kinie ulu te naa teangi. \m Olione ou ene nimbu sipu lepi lepi torumulu mele paa sike nirimulu. “Aku ulu pulu keri mele uluma tenge yamboma Pulu Yemone aku tengemonga mongo lipe simbe.” ou lepi lepi topo nirimulu kanumu. \v 7 Pulu Yemone “Ulu pulu kalaro mololi aku sipema teko molangi wai.” ni naa nirimu. “Nanga yamboma manjiku molko ulu pulu kake telime teko molangi wai.” nirimu. \v 8 Aku sipe nirimuna ‘I ungu manemo naa pilipu lipu temolo.’ ningu bulu silimele yamboma yambo te lupe bulu naa silimele; Mini Kake Telimu ene silimo Pulu Yemo mindi bulu silimele. \p \v 9 ‘⸤Ene Kirasinge yamboma⸥ enenga angenupilime konopu monjengi niemili.’ nimbu pepá naa tomolo. Pulu Yemone ene anju yando konopu monjingí mele ou ⸤enenga konopuna omba molopa⸥ mane sirimu kanumu, akumunge olione aku ungumunge pepá te naa tomulu liemo mandala. \v 10 Masedonia poropinji Kirasinge yamboma pali kepe* enene aku siku konopu monjilimelela kanumu. Nakolo angokeme, enene aku ulumu telemele mele ‘olandopa olandopa teangi.’ nimbu tondolo mundupu mawa tekemolo. \p \v 11 Olione ou ene mane sipulie “Taka lelko molai. Ene eneno yu mele mele mindi kongono pilku teai. Ene eneno yu mele mele kongono tekolie langime nai.” nirimulu mele ‘Paa aku sipu teamili.’ ningu tondolo munduku teko molayo.* \v 12 ‘Aku sipu temolo kinie Kirasinge yambo naa molko ulsu molemele yambomane olio aku sipu temolo mele kanokolie olio ‘yambo peanga’ ningu olionga ungumu pilingí.* Olio yu mele mele melte molo naa tombala.’ ningu aku siku teko molangi. \p \v 13 Angokeme, Kirasinge yambo koloringimenga ungu te niemili. Kanu uru pelemele yamboma kinie* ⸤pe wendo ombá mele⸥ ene ⸤kinié we molemelema⸥ ne mimi siku naa pilku molongi liemo olio pilkimulu kapola naa tekemo. Kirasi naa pilili yambomanga yambo te kolemo kinie we yambo kanuma kondo aili teko kolemele mele ene Kirasinge yamboma aku siku kondo aili teko naa kolangi. We yambomane pilkulie ‘Kolopolie walse lomboropo ola molopo, olionga yamboma kinie altopo teluna tapu topo molomolo.’ ningu naa pilkulie aku siku kondo aili teko kolemele kanumu. \v 14 Olio ⸤Kirasinge yambomane⸥ ‘Yesusi kolopa lomboropa ola molorumu.’ nimbu tondolo mundupu pilimolo.* Aku nimbu pilipulie ‘Yu terimu mele aku siku yambo ‘Yesusi ⸤sike nanga nimbe kolo wangopa kolonjirimu. Kinié pea molemolo.’ ningu⸥ tondolo munduku pilkulie koloringi yamboma aku siku tengela.’ nimbu tondolo mundupu pilimolola. Kanu yamboma pe Pulu Yemone Yesusi kinie pea altopa yando memba ombá. \p \v 15 Kinié Ailimuni* yuyu nirimu ungu te ene nimbu siemili. Yuni nimbendo: “Ailimu ⸤kelepa manie⸥ ombá kinie olio we konde molomolo yamboma ou koloringi uru pelemele yamboma mundupu kelepo olio kumbi lepo naa pumulú. Paa molo!” nirimu. \v 16 Ailimu mulu koleana mundupe kelepa manie ombando ombá kinie* ungu tondolo te wendo omba,** mulu koleana angello aili nomi tene ungu te nimbe, Pulu Yemonga biyukelemone ungu te nimbe, Ailimu yuyu kanu unguma kinie mulu koleana manie ombá. Ombá kinie Kirasinge yamboma molkolie kolemelema ou lomboroko ola molonge. \v 17 Kanu kinie olio we konde molomolo yamboma kinie koloringi yamboma kinie pea kupena ola lipe, olio Ailimu yu ‘Aulkena liengi.’ nimbe olio olando limbe, olio ola muluna pupu yu aulkena lipumulú. Aku sipe ulu te wendo ombámonga olio Ailimu kinie pea kamu kamu tapu topo molopo mindi pumulú. \v 18 Ulu akumu wendo ombá kene enenga yambo ⸤kondo kolongema⸥ ‘Konopu tondolo pupili molangi.’ ningu “Kolemele yamboma pe konde molonge.” i nikiru mele anju yando ningu sieyo. \c 5 \p \v 1 Nakolo angokeme, poniemo kepe enamo kepe Ailimu ombá wale akumanga ungumu ene pilimelemonga nane aku walemonga ungu te pepá manda naa topo simbu. \v 2 Wa noli yambo te ombá walemo yambomane naa piliengi ipulueli lipe sinjipe olemo mele Ailimu ombá walemo aku sipela wendo ombámo ene paa pilimele kanumu. \v 3 Yambomane ‘Olio kapola kapola molopo mini wale mundupu umbuni kolomolo ulu te wendo naa olemo. Molopo konjilimolo.’ ningí kinie yamboma kote tenjipe mongo simbe ulu kanumu walsikale lipe sinjipe wendo ombá. Ambo te ambolango membando walsikale lipe sinjipe mindili nolemo, kanu mindilimu mundupe kelepa pumbe aulke te naa lemo. Aku siku mele ‘Kapola kapola molemolo.’ ningí kanu yamboma kote tenjipe mongo simbe ulumu walsikale lipe sinjipe wendo ombá, kanu kinie yamboma kowa manda naa pungí. \p \v 4 Nakolo angokeme, ene sumbulu toline naa molemelena ‘Wa noli yambo te ombá.’ ningu nokoko naa kanangi kiyongo nimbe lipe sinjipe olemo kinie yamboma pungu pungu nilimele mele ene aku siku naa tenge. ‘Kanu walemo wendo ombá.’ ningu kanoko nokoko molangi wendo ombámonga ene kinie umbuni te naa pemba. \v 5 Ene tangoli pa teline molemele yamboma;* olio pea ipulueli sumbulu toline yamboma naa molemolo. \v 6 Aku sipu molemolo kene we yamboma uru pelemele mele olio aku sipu uru naa peamili. Olio mongo makilipu umbu konopu pepili molamili. \v 7 Uru pelemele yamboma ipulueli uru pelemele. No tondolo nongo kekelepa tolemele yamboma ipulueli no tondolo nongo kekelepa tolemele. \p \v 8 Nakolo olio tangoli molemolo yamboma molemolo kene umbu konopu pepili molamili. Ami yema ene ‘olkondo naa tangi.’ ningu wale pakoli kapane telime pakolemele mele olio aku sipu ⸤‘Yesusinge temanemo sike.’ ningu⸥ tondolo munduku pilili ulumu* kinie, konopu monjili ulumu tolo tondolo mundupu ambolamili. ‘Pengena naa tangi.’ ningu wanie kapane telime pakolemele mele olio aku sipu ‘Yesusini sike yunge yamboma lipe taponjipe, mindili nolemelka aulkena wendo lipe, yu kinie pea molko konjingí aulkemo lipe monjilimo.’.** nimbu konopu sipu nokopo molemolo ulumu paa ambolopo konjemili.*** ‘⸤Kurumanga nomi Setenene olio tepa naa kenjipili kene molopo konjemili. Kondi toli ulu tene olio topa manie naa mundupili.’ nimbu aku teamili.⸥ \v 9 Pulu Yemone olio kinie ‘Mumindili kolopolie mongo simbu.’ ni naa nirimu kanumu. ‘Olionga Aili Yesusi Kirasini* olio lipe taponjipe mindili nolemelka aulkena wendo lipe yu kinie pea molopo konjimulú aulkena lipe monjipili.’ nimbe, nimbe panjirimu kene ‘Yesusini aku sipe lipe taponjimbe.’ nimbu nokopo mololi ulu pulumu tondolo mundupu ambolamili. \v 10 Olio ‘Pea tapu topo molamili.’ nimbe Yesusini olionga nimbe kolo wangopa kolonjirimu. Olio aku sipe lipe taponjirimumunge ⸤‘Sike nanga nimbe tenjirimu.’ ningu tondolo munduku pilimele yambomanga yu ombá kinie⸥ olio yunge we molomolo yamboma kinie, kolko uru penge yamboma* kinie, ⸤mulu koleana ola pupu⸥ yu pea molomolo. \p \v 11 ⸤Pe olio kinie aku sipe wendo ombá⸥ kene kinié telemele mele aku siku yu mele mele ‘Enge olandopa olandopa pupili ningu, konopu tondolo pupili.’ ningu anju yando nieyo. \p \v 12 Angokeme, kinié olione ene mawa tepo nikimulu: Ene nokolemele yema, Ailimuni yunge ‘Tesallonaika yambo talapemo nokangi.’ nimbe mako torumu yema, enenga unguma liku ai siku molangi. Kanumane ene kinie pea molko kongono mindili siku teko, ‘Ene i siku i siku teangi.’ ningu mane silimele, ‘Kanu yemane olio nokokomele.’ ningu pilku enenga unguma liku ai siku molangi. \v 13 Enene kongono telemelemonga ‘Ene kapi niemili.’ ningu enenga unguma paa taka lelko pilku molko ene konopu monjengi. Ene angenali kinie anju yando konopu teluna pupili molangi.* \p \v 14 Angokeme, olione ene tondolo mundupu mawa tekemolo: Kongono naa teko siye kolko we molemele yamboma* ⸤‘Aku siku paa naa teai.’⸥ ningu lepi lepi toko niengi. Pipili kolemele yamboma ‘Pipili naa kolko konopu enge nipili molangi.’ niengi. Pange telemo yamboma ⸤kondo kolko⸥ liku taponjengi. Ene yamboma kinie taka lelko molangi. \v 15 Yambo marene ene teko kenjingí kinie anju pundu toko teko naa kenjengi. Alieli angenali kinie ulsu molemele yamboma kinie ⸤kondo kolko⸥ ulu peangama mindi tondolo munduku teko molangi. \p \v 16 Alieli konopu siku molangi. \p \v 17 Taki taki Pulu Yemo kinie ungu ningu mawa teko molangi. \p \v 18 Ene mindili nonge kinie kepe umbuni wendo ombá kinie kepe molko konjingí kinie kepe, aku siku ene kinie ulu lupe lupema wendo ombá kinie Pulu Yemo kinie “Ange.” ningu molangi. Ene Kirasi Yesusinge yambo molemelema Pulu Yemone ‘Aku siku teangi.’ nilimomonga aku siku teko molangi. \p \v 19 Mini Kake Telimunge tepemo toko naa kumunjengi. \v 20 Pulu Yemonga ungu umbu tonjilimoma pilku yando ningu silimele unguma liku bulu naa siengi. \v 21 Uluma pali apuruku kanokolie, peangama mindi ambolko, \v 22 ulu kerime pali munduku kelko óko liengi. \p \v 23 ‘Ene konopu teluna pupe pe nipili taka lelko molangi.’ nilimo Pulu Yemo yuyu, yuni enenga mini kangime pali ‘Nanga manjipe kene kake tepa lepili.’ nipili. ‘Aili Yesusi Kirasi kelepa ombá kinie enenga konopumu kepe minimu kepe kangimu kepe pali yuni mongo simbe ulu te naa pepili molangi.’.* nipili. \v 24 Olio ‘yunge yamboma molangi.’ nimbe walsilimo yemone konopu alowa naa tepa “Tembo.” nilimo uluma aku sipe sike telemona olio kinie paa sike aku sipe temba.* \p \v 25 Angokeme, ⸤‘Pulu Yemone olio lipe taponjipili.’ ningu⸥ enene olionga mawa tenjengi. \p \v 26 Kirasinge yamboma “Olionga angenupili.” ningu ki liku kanguluengi. \p \v 27 Ailimuni ‘I kongonomo teani pui.’ nimbe na lipe mundurumumunge nane ene paa tondolo mundupu nimbundu: “I pepá topo sikirumu angenali pali piliengi kanoko ningu siengi.” nimbu nikiru. \p \v 28 Olionga Aili Yesusi Kirasini ene we kondo kolopa molopili molangi. \p ⸤Aku pea nikiru.⸥