\id PHP Andelale NT Rob & June Head converted 7-DEC-98 \h PILLIPAI \toc1 PILLIPAI Pollone PILLIPAI Yomboma Pepá Topa Sirimu Bokumu \toc2 PILLIPAI \mt1 PILLIPAI \mt2 Pollone PILLIPAI Yomboma Pepá Topa Sirimu Bokumu \is1 Pollone I Pepá Topa Sirimumunga Ungu-Pulu Mare \ip Pollo kinia yuni pepá topa sirimumanga ungu-pulu mare inia yakondo gomo 676 molemo. \ip Pollo ka-ulkana pepale i pepámo topa sirimu (1:13-14). ‘Ka-ulkana pepale \bd Epesasi\bd*, \bd Pillipai\bd*, \bd Kollosi\bd* yombomanga pepáma topa, \bd ye Pillimono\bd*nga pepámo topa sirimu.’ ningu pilielemele. Ka-ulka semonje, naa pilielemolo-na-kolo yombo marene pilkuli ‘Romo molopale pepáma torumu.’ ningu pilielemele (Lipa Mundorumu Yema 28:14-31). \ip Pollo u-pulu-pulu \bd kolea-awili Pillipai\bd* orumu semanemo Lipa Mundorumu Yema 16:8-15 molemo. Pepámo paa pe mele torumu. \bd Pillipai\bd* akumu Masedonia poropinji lierimu kolea-awili se. Kambani bisinisi kongono akuna paa seringi. Romo-yombo awisili akuna molko, Juda-yombo paa koltalo moloringi. \ip \bd Pillipai yomboma\bd*-kinia umbuna se pepili Pollone i pepámo naa torumu. Ungu mare nirimu akuma i-sipa: \ip \bd Ungu Se:\bd* Karasi pilieli \bd Pillipai yomboma\bd*ne kou-mone mare ‘Pollone kongono selemomo lipu tapondamili.’ ningu, siku mundoringimunga ono-kinia “Ange.” nirimu (1:5, 4:10-19). \ip \bd Ungu Se:\bd* ‘Karasinga yomboma molemelemonga mindili nolemele akumu konopu tondolo pupili molko, kele toko mini-wale naa munduku konopu siku molangi.’ nirimu (1:27-30, 4:4-7). \ip \bd Ungu Se:\bd* ‘Imbi naa mololi yomboma mele molko, anju yando taka leko yombomanga unguma pilku konopu seluna pupili molangi.’ nirimu (2:1-11, 4:2-5). (Pulu Yemone nimba taltopa “Pu.” nimba mana lipa mundorumu ye nokoli Karasi Yesusi akumunga ungu awili paa tondolo se 2:5-11 molemo, akumu paa kanou.) \ip \bd Ungu Se:\bd* ‘Timoti kinia Epapodaitasitolo ongele kinia konopu siku “Pea kopu sepo molamili.” niengi.’ nirimu (2:19-30). \ip \bd Ungu Se:\bd* ‘Ye mare ono-kinia molko ungu-mane mare kolo toko siringimanga unguma pilku naa liee.’ nirimu (kolomongo-awili 3). \ip Ya ungu-pulumu pora nikimu. \c 1 \mr Kolomongo-Awili 1-4 \ms1 Karasinga Pillipai Yomboma Pollo Kinia Kopu Seko Moloringimunga Pollo Paa Konopu Sirimu Ungumu \r 1:1-2 \s1 Pollone Pepámo Tombando Pulu Polopa Torumu Unguma \p \v 1 Olto Pollo Timotitolo, Karasi Yesusinga kongono sendeli kendemande-yetolone \p ono Pulu Yemonga yombo kake selima kolea-awili Pillipai molemelema i pepámo topo sikimbulu. Ono ungu pilieli yombo wema kinia, ononga tapu-yema kinia, Karasinga yombomanga kongono sendeli yema kinia, ono pali i pepámo topo sikimbulu. \p \v 2 Olionga Lapa Pulu Yemo kinia Ye-Awili Yesusi Karasitolone ono we kondo kolko, ‘Ono konopu pe nipili taka leko molangi.’ niengili. \r 1:3-11 \s1 Pollone Pulu Yemondo “Ange.” Nirimu Ungu Se \p \v 3 Nane ono walte walte konopuni pilipuli nanga Pulu Yemo kinia “Ange.” niliu. \v 4-5 Na semane peangamo pulu polopo ono topo sirindu kinia kepe, yandopa yandopa kanu kongonomo selio kinia kepe, onone na liku tapondoringi mele liku tapondolemelemonga Pulu Yemo kinia ungu nimbu ononga mawa sendembondo konopu sipu mawa sendelio. \v 6 Nane pilipuli, ‘Pulu Yemone ononga konopuna kongono pulu polopa serimu kongono peangamo selepa pumba pumba, Karasi Yesusi yando omba olio limba walemonga kanu kongonomo sepa limba.’ nimbu tondolo mundupu kuru mondolio. \p \v 7 Na ono konopuni pilipu andopo molio-na na onondo konopu lelio mele papu lelio. Na ka-ulkana pelio kinia kepe, semane peangamo topo sipu “Yu paa sika semanemo yomboma paa pilku liengi.” nilipu andorundu kinia kepe, onone na liku tapondolemele-na na kinia ono kinia olio Pulu Yemone we kondo kolopa lipa tapondolemo. \v 8 “Karasi Yesusini ono kondo kolopa konopu mondolemo mele nane aku sipu ono kondo kolopo konopu mondopo yakala kolopo molio.” nikiru akumu sika nikiru. Pulu Yemone ungu nilkanje nane “Sika nikimu.” nilkala. \p \v 9-10 Nane Pulu Yemo ononga mawa sendelio mele i-sipa: “‘Onone ulu kiri peangama apuruku kondokole ulu peangama mindi pilku liku sangi.’ nimbu ono Pulu Yemo kinia Karasi-tolo pea olonga yomboma pea konopu mondolemele mele paa olandopa olandopa mondoko mololko pungu, ononga pilipa kondolima kinia ulu kiri peangama apuroli ulu-pulumu kinia ononga konopumanga pepa sengepea selepa pupili konopu mondoko molangi.” nimbu Pulu Yemo mawa sendelio. ‘Aku siku molonge kinia Karasi kelepa ombá walemo wendo ombá kinia ono konopu kake sepili molko yu kanopa peanga pilielemo ulu-puluma mindi ononga konopumanga pepili molko, \v 11 Yesusi Karasini ono-kinia kopu sepa molopa lipa tapondolemomonga yu kanopa sumbi nili uluma nimba kanolemo uluma mindi seko molonge. Ono aku siku seko molongemone Pulu Yemonga imbi ambolko paka tondoko yu kape ningí.’ nimbu aku sipu Pulu Yemo ononga mawa sendelio. \r 1:12-30 \s1 Pollo Ka-Ulkana Perimu Ulumuni Semane Peangamo Lipa Tapondolemo Ungumu \p \v 12 Ango-keme, na-kinia ulu umbuna wendo omu akumuni semane peangamo pipi naa simu. Na ka siringi ka-ulkana pelio ulumuni semane peangamo sepa tondolo mundundulimú. \v 13 Akumunga, Romo Gapomano Ye Paa Awili Kumbina Sisamonga ulkamo nokolemele ami-yema kinia we-yomboma pali ‘Na Karasinga kongonomo sendeliomonga ka siringi ka-ulkana pelio.’ ningu kanolemele. \v 14 Na ka-ulkana peliomonga nanga genupili awisilini kanokole ‘Ye-Awilimuni olio sika lipa tapondomba.’ ningu pilku konopu tondolo pupili ⸤ ‘Yombomane olio mindili síngi liemu unguri mólo.’ ningu⸥ Pulu Yemonga ungumu pipili naa kolko tondolo munduku ningu siliku andolemele. \p \v 15 Sika ye marene ⸤na kolea awisilinga andopo ungumu nimbu sirindumunga yombo awisili kanu ungumu pilku limili mele⸥ kanoko kiri pilkuli ‘Pollonga imbimu mania pupili. Olionga imbima ola molopili.’ ningu Karasinga semanemo toko silimili-na-kolo marene konopu peanga pepili ⸤ ‘Karasinga imbimu ola molopili.’ ningu⸥ Karasinga semanemo toko silimili. \v 16 Nane ‘semane peangamo yu paa sika.’ nilipu andoliomonga ka-ulkana pelio mele kanokole na konopu mondolemelemonga Karasinga semanemo toko silimili; \v 17 aku-na-kolo ye marene konopu sumbi sipa naa pepili ononga imbima ‘ola molopili.’ ningu Karasinga semanemo toko silimili. ‘Na ka-ulkana pelio kinia umbuna mare olandopa siemili.’ ningu aku selemele. \v 18-19 Aku-sipa na-kolo ‘Na mindili nopili.’ ningu aku selemele mele uluri pelemoye? Ono konopu peanga pepili semanemo toko silimili molo konopu sumbi sipa naa pepili toko silimili akumu unguri mólo. Onone pali Karasinga semanemo yomboma toko silimilimunga na paa konopu sipu molio. \r 1:18-26 \s1 Pollo Ka-Ulkana Pepale “Na Kolombo Kinia Molo Molombo Kinia Karasi Kinia Pea Molembolo Mele Molombolo.” Nirimu Ungu Se (ka-ulka ungumu 1:12-30 pali) \p ⸤Konopu sipu molombomonga ulu se pelemóla.⸥ Na pilipuli, ‘na ka-ulkana pepo mindili nolio kinia onone Pulu Yemo kinia nanga ningu mawa sendelemelemonga kepe, Yesusi Karasinga Minimu yu na-kinia molopa na lipa tapondolemomonga kepe, i ulutolonga na manda molombo.’ nimbu pilipuli konopu sipu molio mele molombo. \v 20 ‘Nane sambo.’ konopu lekero mele i-sipa: ‘Na selio mele kepe molio mele kepe akumunga pipili naa kolopo Karasinga kumbi-kerena gilimbu kinia paa peanga.’ nimbu yunga kongonomo tondolo mundupu selio. ‘Molombo kinia kepe molo kolombo kinia kepe nanga kangimuni Karasinga imbimu ambolopo paka tondorundu tondolio mele aku sipu tondombo.’ nimbu aku selio. \v 21 Na konde molio kinia Karasi nanga konopuna molemo pea kopu sepo molembolo akumu peangala; kolopole molombo mele paa olandopa. \v 22 Mana we molondu liemu nane nanga kongono peanga we lemómo manda sembó. Akumunga kolombomo kinia konde molombomo kinia kanu ulutolonga se sembó mele na pilipu sundupu lo liu. \p \v 23 Na konopu talo pelemo. Ma-koleamo mundupu kelepo Karasi molemona pumbu pea molombolondo na konopu sipu molio. Aku sendu liemu paa peanga. \v 24 Aku-sipa na-kolo kolondu liemu nane ono nambi sepo manda lipu tapondomboye? Pe ono nambi sengenje? Aku sipu nimbu pilipuli mana we molondu liemu paa peangala. \v 25 ‘Nane ono lipu tapondombo kinia ono Karasinga yomboma molko kondoko ‘yu sika’ ningu kuru mondoko konopu siku molonge.’ nimbu pilipuli ‘Na ono kinia pea ma-koleana sika molomolo.’ nimbu tondolo mundupu kuru mondokoro. \v 26 ‘Pe na ono molongena kelepo yando ombo pea molomolo kinia onone Karasi Yesusinga imbimu ambolko paka tondoko molonge.’ nimbu pilipu ‘Sika aku sipu ono-kinia kelepo molombo.’ konopu lekero. \r 1:27-30 \s1 Pulu Yemone Pillipai Yomboma Sepa Kondolemo-Na-Kolo ‘Mindili Nangi.’ Nilimúla, Ungu Se \p \v 27 Aku-sipa na-kolo na ondu liemu kepe naa ondu liemu kepe unguri mólo. ‘We-yombomane olio kanokole ‘Sika Karasinga yomboma molemele.’ ningu piliangi.’ ningu Karasini yu lombili andolima molonge mele nimba sirimu mele ono aku siku molangi. Aku siku molonge ulumu olandopamo. Pe aku siku seko molangi ombo mongone kanondu liemu molo ono seko molemele mele semane se ka-ulkana molopole piliendu liemu ‘ono konopu seluna pupili tondolo munduku molko, ‘yomboma ⸤Pulu Yemone nimba taltorumu ye nokoli Karasi Yesusini yombomanga nimba senderimumunga molko kondonge mele⸥ ‘sika.’ ningu kuru mondangi.’ ningu semane peangamo toko siku, \v 28 ononga opa-tou yombomane ‘ono mini-wale mundangi.’ ningu ulu mare selemele kinia ‘Unguri mólo.’ ningu mini-wale naa munduku we gilimili mele piliambo.’ nimbu molio. Ononga opa-toumane ono mini-wale naa munduku we gilimili kinia kanokole ‘Ono opa-touma mindili nongo molko kinjingí-na-kolo ono Karasinga yomboma mindili nolemolá aulkana wendo ongo, molko kondonge aulkana pungí.’ ningu kanonge. Pulu Yemone ono lipa tapondopa opa-touma topa mania mundumbamonga aku siku ningu kanonge. \v 29 Pulu Yemone ono sepa kondopale ‘ ‘Karasi yu sika. Yu manjipa manda.’ ningu kuru mondangi.’ nilimú. ‘Karasinga imbimu ola molopili kene mindili nangi.’ nilimúla. ⸤Akumunga opa-toumane aku siku ningu kanonge.⸥ \v 30 U na ⸤ ‘Yesusi Karasi yu sika.’ ⸥ nimbu kuru mondorundumunga opa-toumane na toko mania mundungí seringi kinia tondolo mundupu molopo mindili norundu mele ono Karasinga yombomane kanoringi, pe kiniá aku sipu molio mele pilielemelela. Kiniá ono mindili nolemele mele selu-sipala. \c 2 \r 2:1-5 \s1 Olio Konopu Seluna Pupili Molopo Yombo Lupama Sepo Kondamili Ungu Se \p \v 1 Ono Karasi pea kopu seko molemelemonga ono toembo toko molko, yuni konopu mondolemo ulumuni ono kundopili molko, ono onono Minimuni anju yando manda kopu seko molko, yombo lupama konopu mondoko kondo kolko, aku siku molongi liemu \v 2 na ‘Konopu awili-sepa sipa molopili.’ ningu ono konopu selumu pepili molko, onono anju yando konopu mondoko molko, ononga konopu seluna pupili molko, méle lupa lupama yu-mele-mele naa konopu mondoko molaa. \v 3 Ono ‘Na yombo awili se molambo. Nanga imbi ola molopili.’ ningu naa molaa. ‘Na kamakomo molio. Nanga imbi paa olandopa molemo.’ ningu pilku kara pungu naa molaa. Ono molonge mele i-sipa: ‘Yomboma awili mele molemele, na mania mele molio.’ ningu aku siku anju yando pilku molaa. \v 4 Ono onono yu-mele-mele konopumane pilku senge mele manjiku pilku naa molaa. Ononga yombomane ‘Samili.’ ningí mele molo umbuna pembama kepe pilku ⸤liku tapondoko⸥ molaa. \v 5 Karasi Yesusi mele molaa. \r 2:5-11 \s1 Karasi Yesusi Yuyu ‘We-Ye Se Molopo Ye Koropa Se Mele Molambo.’ Nimba Aku Sipa Molorumu-Kulu Pulu Yemone Yu Lipa Paa Olandopa Mondorumu Semanemo (2:1-5 pea) \p Karasi Yesusi pilipa sepa molorumu mele ono aku siku pilku seko molongi liemu paa peanga. \v 6 Karasi Yesusi yu serimu mele i-sipa: \q1 Yu Pulu Yemo molorumu mele molorumu-na-kolo \q2 ‘Pulu Yemo molio mele kamu molambo.’ \q3 ni naa nirimu. \q1 \v 7 Yu Pulu Yemo molorumu mele mundupa kelepa \q2 ‘Kongono kendemande ye se molambo.’ nimba \q3 yu olio molemolo mele au lepa molorumu. \q4 Yu mana-ye se meringimu molorumu. \q1 \v 8 Yu mana-ye se molorumu kanoringi kanu-kinia \q2 ‘Na we-ye molambo.’ nimba molopa, \q3 Pulu Yemone “Sei.” nirimu uluma pali \q4 pilipa lipa serimu. \q1 “Nu kolani, unju-perana uku toko panjangi.” \q2 nirimu ungumu kepe mundupa naa kelepa \q3 pilipa lipa yu kolorumu. \q1 \v 9 Pe ⸤yu Pulu Yemonga unguma pali \q2 pilipa lipa serimumunga⸥ \q1 Pulu Yemone yu paa olandopa lipa mondopa, \q2 imbi se we-imbima pali topa mania mundupa \q3 paa olandopa molemo imbimu sirimu. \q1 \v 10 ‘Yesusinga imbimu pilkuli \q2 mulu-koleana sukundu molemele yomboma kinia \q3 mana molemele yomboma kinia \q4 mana mania pelemele yomboma kinia \q1 onone pali yunga imbi ambolko paka tondoko \q2 ‘Yu ye awilimu molopili, \q3 olio maniandopa molamili.’ ningu \q2 ⸤yunga kumbikerena⸥ komorongo toko pondoko, \q1 \v 11 Lapa Pulu Yemo imbi ambolko paka tondongendo \q2 “Yesusi Karasi yu Ye-Awilimu.” niengi.’ nimba \q3 Pulu Yemone Yesusi yu kanu imbimu sirimu. \r 2:12-18 \s1 Olio Yombomanga Pa Sendelima Molamili Ungu Se \p \v 12 Nanga pulu lemó yomboma, Karasi Yesusini aku serimu mele pilkuli nanga unguma u alieli pilku sengena panjiku seringi mele kiniá kepe sengena panjiku sangi. Na ono-kinia molopo “Saa.” nirindu kinia pilku liku seringi mele kiniá na ono-kinia naa molio kinia kepe nane “Saa.” niliu mele liku awi siku pilku liku seko molangi. Pulu Yemone ono lipa tapondopa mindili nolemolá aulkana wendo liltimumunga yu-kinia pea konopu seluna pupili manda molemele mele ‘Aku sipu we molamili. Aku sipu molomolo mele mélsene pipi simbanje.’ ningu ⸤Pulu Yemonga kumbikerena⸥ pipili kolko mini-wale munduku ‘Pulu Yemone ‘We simbú.’ nirimu mélema paa liemili.’ ningu akuma lingí kongonomo kála-seko seko molangi. \v 13 Olio pilielemolo, Pulu Yemo ono-kinia molopa, yuni ‘Seko molangi.’ nimba konopu lemó mele ‘Sangi.’ nimba tondoloma sipa lipa tapondopa, ‘Sengendo yakala kolangi.’ nilimú kene aku siku seko molangi. \p \v 14-16 Pulu Yemone olio kotena “Seko kinjeringimunga mindili nangi.” nimbá ulu se naa pepili kanopa yombo kake selima mindi nimba kanopili. Kiniá yombo ulu peangama munduku kelko ulu kalaro mololima kinia ulu-pulu-kirima mindi selemele yomboma kinia pea molopo yunga bolangoma sumbi sipu molopo yuni olio kanopa ulu kalaro mololi uluma nimba naa kanopa ‘yombo sumbi nilima mindi molemele’ nimba kanopili.’ ninguli ono ulu selemelema pali sengendo ungu awisili ningu angelema naa ningu taka leko sangi. ‘Kanu yombo kirima konde mololi ulumu pelemo ungumu pilku liengi.’ ningu silimilimunga kanu yomboma molemelena sepe-llame mele molko pa sendelemele. Aku senge kinia Karasinga walemo wendo ombá kinia ono kanopole ‘Nane ono kinia kála sepo kongono selioma we naa selio. Nanga ungu tondolo mundupu niliuma mania naa pumu.’ nimbu kanopole na paa konopu sipu molombo. \v 17 Juda yombomane Pulu Yemo popo toko mélema kalko sikuli, mingi se no-waene molemomo liku Pulu Yemonga kumbikerena kamu ondoko munduku silimili mele onone ‘Yu sika.’ ningu kuru mondolemele ulumu kinia yunga kongonomo sendelemele kinia yu popo toko kalko silimili mele akumunga olandopa na ⸤Pollo⸥ ‘kolambo.’ ningu tonge kinia nanga mememo no-waene mele ondopa omba pumbanje. Aku liemu na konopu sipu, ono kinia pea paa konopu siliu. \v 18 ⸤Na-kinia aku sipa wendo omu liemu na ono-kinia konopu simbú,⸥ akumunga ono kepe konopu siku na kinia pea paa konopu silimili liemu peangala. \r 2:19-30 \s1 Pollone (19-24) ‘Timoti Kinia (25-30) Epapodaitas Kinia “Kolea-Awili Pillipai Pale.” Nimbú Sekero.’ Nirimu Ungumu \p \v 19 Ye-Awili Yesusini “E.” nimu liemu nane nondopo ‘Timoti ono molemelena opili.’ nimbú. ‘Yu kelepa yando ombale ono molemele mele na semane topa simba mele pilimbu kinia na konopu peanga pemba.’ nimbuli ‘Aku sambo.’ nimbu molio. \v 20 Timoti na-kinia kopu sepa molopa ‘Ono molko kondangi lipu tapondambo.’ nimba molemo mele yombo se lupa aku sipa naa molemo. \v 21 We-yomboma pali ‘Yesusi Karasi lipu tapondopo yunga kongonomo samili.’ naa ningu ononga mélema mindi konopu kimbu siku pilku molemele. \v 22 Aku-sipa na-kolo Timoti sepa kondolemo mele ono pilielemele. Kango sene yunga lapamo lipa tapondopa nokolemo mele yu-kinia olto semane peangamonga kongonomo pea kopu sepo selembolo. \v 23 Akumunga, ⸤ ‘Ono molemelena yu opili.’ nimbu lipu mundumbu sekero.⸥ ‘Opali talu na-kinia nambolka uluri wendo ombánje.’ nimbu nokokoro. Pe pilipuli, “Yu ono molemelena opili.” nimbu sumbi sipu lipu mundumbu. \v 24 ‘Na kepe Ye-Awilimuni na lipa tapondomba kinia nondopo ono ombo kanombo.’ nimbu tondolo mundupu kuru mondokoro. \r 2:25-30 \s1 (Ungumunga imbimu inia yakondo 2:19 kanou) \p \v 25 Aku-sipa na-kolo kiniá iseli-u onone ‘Na lipa tapondopa nokopili.’ ningu liku mundoringi ye Epapodaitas ‘Ono molemelena kelepa opili paa lipu mundumbu.’ konopu lekero. Yu olionga genu, na kinia pea kopu sepo kongono sepo, ‘semane peangamo mania naa pupili.’ nimbu pea opa selembolo yemo. \v 26 ‘Ono kelepo kanamboa.’ nimba molopa, yu kuru torumu pilieringimunga yu konopu umbuna sepili molemóla. \v 27 Yu paa sika kuru torumu, yu pondeanga kamu kolorumu. ⸤Kamu kolka⸥-na-kolo Pulu Yemone yu kondo kolopa ‘Peanga lepa konde pupili.’ nirimu. Pulu Yemone yu mindi kondo naa kolorumu. ‘⸤Yu kolomba kinia⸥ na-kinia umbuna awilima olandopa olandopa ombá.’ nimba pilipale na kepe kondo kolopa yu sepa konde liltimu. \v 28 Akumunga, ‘Ono yu kelko kanokole ⸤ ‘Kuru pora nirimu lémo.’ ningu⸥ konopu siengi. Na konopu umbuna awili-sepa naala sepili kene “Ono molemelena yu opili.” nimbú kinia paa papu.’ nimbu tondolo mundupu pilipu molkoro. \v 29-30 Akumunga, yu ombá kinia konopu siku ‘Papu okono.’ niengi. Yu yuyu umbuna se wendo ombá mele konopumuni naa pilipa, yuni Karasinga kongonomo mindi pilipa sepa molopale kolomba sepa, onone ‘Na lipa tapondopili.’ ningu kongono siringimu ‘sepo molambo.’ nimba yu kuru torumu kinia kepe pilie-kelie sepa we-kongono serimu kene ‘Yu pea Ye-Awilimunga yomboma molemolo.’ ningu ‘Ange.’ ningu konopu siku “Papu okono. Pea kopu sepo molamili.” ningu, yu molemo mele molemele yomboma liku awi siku ononga imbima ambolko paka tondangi. \c 3 \r 3:1-11 \s1 ‘Karasi Sika’ Nilimili Yomboma Mindi Paa Yombo Sumbi Nilima Molemele. Aulka Se Lupa Naa Lemó Ungu Se \p \v 1 Nanga ango-keme, i pepámo topo pora simbundu i-sipu nikiru: Ono Ye-Awilimu kinia ⸤kopu seko molemelemonga⸥ konopu siku molangi. \p U pepá se topo ⸤liepi-liepi topo⸥ nirindu mele kelepo pepá tombo kinia siye naa sembá. Aku sembó kinia ono lipa tapondomba ⸤kene kelepo niembo⸥: \p \v 2 Ye owá-palako mele molemelema kanoko kondoko molaa. Kanu yema ono seko kinjingí yema, kangimu kopisiku seko kinjilimili yema. \v 3 Olio Karasinga yomboma mindi paa sika kangi kopiseli Isirele yomboma molemolo. Olio Pulu Yemonga Minimuni lipa tapondolemomonga Pulu Yemo popo tolemolo yomboma molemolo. Karasi Yesusinga imbimu mindi ambolopo paka tondopo, ‘kangikundu unguri selemele akumu olio naa lipa tapondolemo.’ nimbu pilielemolo yomboma molemolo. \v 4 Kangikundu ulumane manda lipa tapondolkanje ‘Na Pulu Yemone uluri naa sembá. Molopo kondombo.’ nimbu tondolo mundupu kuru mondopo pipili naa kolka. \p Yombo marene ‘Kangikundu unguri selemolomonga sika manda molomolo.’ ningu kuru mondolemele liemu nane kepe aku sipu manda ‘Sika.’ nimbu olandopa tondolo mundupu kuru mondombo. \v 5 Amane na merimu kinia wale yopoko-pakara omba purumu kinia engaki-sipamonga nanga kangi kopiseringi. Na Isirele ye sela, Isirelene merimu ye Benjaminini kalopa liltimu ye se; ama tatatolo Ipuru yombotolo, na Ipuru kangomola. Na Parisi ye se molopo Parisi yemane Pulu Yemonga ungu-manema pilku tondolo munduku selemele mele aku sipu pilipu paa serindu. \v 6 ‘Pulu Yemonga ungumu tondolo mundupu kuru mondopo sepo, yu paa lipu tapondambo.’ nimbu Karasinga yombo talapemo sepo kinjipu mindili sirindu. ⸤Na Karasinga yemo naa molopole⸥ Pulu Yemone “Saa.” nirimu ungu-manema pali paa mimi sipu pilipu lipu serindumunga ‘Nane ulu se lawa seko, seko kinjikinu.’ ningu paa naa kanoringi. ⸤Kangikundu aku sipu sepo molorundumunga kangikundu selemele mele uluri lipa tapondolkanje na paa sika lipa tapondolka.⸥ \p \v 7 Aku-sipa na-kolo kiniá Karasinga yemo molopo yu lombili pumbu kongono sendembomonga ⸤Karasi na molorunduna naa opili⸥ u molorundu mele kinia serindu mele kinia ⸤paa olandopa lipa tapondolka uluma⸥ ‘Tondolo se naa pelemo. Unguri mólo. ⸤Aku sipu sepo molorundu uluma Pulu Yemone kanopa peanga pilimba ulu se naa pelemo.⸥’ nimbu pilielio. \v 8-9 Nane Juda yombomanga ulu-pulumando mindi naa nikiru. ‘Karasi Yesusi nanga Ye-Awilimu paa pilipu paa kopu sepo molembolo aku ulumu paa peanga.’ nimbu we-mélema kinia uluma yakala naa kolopo ‘unguri mólo’ nimbu mundupu kelepo yu mindi lombili puliu. ‘Karasi mindi ambolopo yunga unguma kuru mondopo lipu sepo, yu-kinia kopu sepo molambili.’ nimbu ‘we-uluma kere-langi purupa lupendi tolemo kinia toko eltolemele mélema mele lemó.’ nimbu pilipu molio. Kiniá nane ‘Ungu-manema pilipu lipu serindumunga na Pulu Yemone ‘na ye sumbi nili se.’ nimba kanolemo.’ nimbu naa pilielio. ⸤ ‘Na ye sumbi nili se molambo.’ nimbu aulka se lupa puliu.⸥ ‘Karasi ⸤kinia yuni ‘nanga’ nimba senderimumu kinia⸥ sika.’ nimbu kuru mondolio akumu mindi ye sumbi nílimu molio aulkamo akisindilimú. ‘Karasi sika’ ningu kuru mondolemele yomboma mindi Pulu Yemone ‘yombo sumbi nilima’ nimba kanolemo. \v 10 ‘Na Karasi molemo mele paa pilipu, yu-kinia paa kopu sepo konopu seluna pupili sere leko molambili.’ konopu lekero. ‘Karasi kolopa lomboropa ola molopale tondolo se liltimu aku tondolomone na molopo sembó mele paa lipa tapondopili. Yu kolombando mindili norumu mele na yu-kinia pea kopu sepo mindili nambo. Kolombando konopumuni pilipa molorumu mele na aku sipu molambo. \v 11 Pe kamu kolombo kinia yuni na “Lomboroko ola molou.” paa nipili.’ konopu lekero. \r 3:12—4:1 \s1 Pollone Nimbale: “Yomboma Mélse Lingíndu Keru-Kuru Liku Lisiku Pulimili Mele Na Aku Sipu Mélse Limbundu Tondolo Mundupu Lisipu Puliu.” Nirimu Ungu Se \p \v 12 Aku-sipa na-kolo ‘Na i-sipu i-sipu molambo.’ nikiru akumu ‘u aku sipu molkoro.’ nimbuli naa nikiru. ‘Ye paa peanga ulu-pulu-kiri naa pélimu molio.’ naala nikiru. Karasini na ‘molopo kondambo.’ nimba na ambolorumumunga ‘na aku sipu ulu akumu paa ambolambo.’ nimbu kongono tondolo mundupu sepo molio. \v 13-14 Ango-keme, ‘Ulu akumu u ambolopo molio.’ nimbu naa pilkiru. Aku-na-kolo ulu se sika sepo molio, akumu i-sipa: Yombomane mélse singí kinia lingíndu ningu taltolemele ówana ‘Na u kumbi lepo lisipu pumbu liemboa.’ ningu keru-kuru liku lisilimili mele na aku sipu ‘Karasi Yesusini olionga nimba senderimumunga Pulu Yemone ‘na konde molko kondoko mindi pani ou.’ nirimu ulumu paa liembo.’ nimbu na umbuna sipa ambololemo mélema wendo wendo lipu mundupu kelepo, mulu naa pilipu we méle lupama konopumuni naa pilipu ówa torumu ówana pumbúndu tondolo mundupu lisiliu. \p \v 15 Olio Karasinga yombo pilipa kondoli molemoloma pali aku sipu nimbu pilipu molomulu liemu papu. Molo ononga yombo marene i nikiru mele ‘Sika nikimu.’ ningu naa pilku konopu lupa liengi liemu ono konopumane sika ungu pilingí mele Pulu Yemone lipa sumbi sindimba. \v 16 Aku-sipa na-kolo ‘ulu peangama samili.’ iseli-u nimbu sepo molemolo mele mundupu naa kelepo paa kamu aku sipu tondolo mundupu sepo molamili. \p \v 17 Ango-keme, onone pali nane selio mele manda manjiku seko molangi. Olio sepo molemolo mele mimi siku manda manjiku seko molemele yomboma mimi siku kanoko molangi. \v 18 U wale awisili nane onondo nimbuli: “Yombo awisili Karasi kolorumu unju-peramo kinia opa-touma molemele. ⸤Kanu yombomane seko kinjilimili ulumane Karasi unju-perana olionga nimba kolondorumu tondolomo ‘unguri naa selemo.’ nilimili.⸥” nimbu sirindu akumu kiniá kelepo kola sepo ono nimbu sikiru. \v 19 Ono ‘kangikundu uluma ononga pulu yemo mele’ ningu pilielemelemonga alieli molko kinjiku mindi puli kolea kirina pungí. Ono pipili kololemolá uluma kape ningu ‘ulu peangama’ ningu, mana-mélema mindi konopu kimbu siku molemele. \v 20 Aku-na-kolo ‘olio mulu-koleana yomboma molemolo. Olio Lipa Tapondopa Mindili Nolemolá Aulkana Wendo Limú Ye, akumu Ye-Awili Yesusi Karasi, yu aku koleamo mundupa kelepa ombá.’ nimbu konopu sipu nokopo molemolo. \v 21 Kanu yemo ⸤omba olio lipale nimbámone⸥, yunga tondolo pelemomone yu mélema pali topa mania mundupa yu ye awilimu molomba tondolo akumuni olionga kangi kirima topele tondopa yunga kangi paa peanga olandopa pulimú mele olio kangima simba. \c 4 \p \v 1 Akumunga, nanga ango-keme, na konopu mondopo ‘Paa ono kanamboa!’ nimbu kondo kolopo molio yomboma, na ono-kinia kongonomo serindumunga ono nanga méle kaloli namba peangamo molemelemonga konopu sipu molio yomboma, nanga pulu lemó yombo konopu mondolioma, Ye-Awili Karasini aku sipa ono-kinia manda sembá kene pilkuli ono Ye-Awilimu munduku naa kelko tondolo munduku ambolko molangi. \r 4:2-9 \s1 Pollone Pillipai Yomboma Ungu-Mane Simbando (4:2-3) “Ono Konopu Seluna Pupili Molko (4:4-7) Ye-Awilimu Kinia Konopu Siku (4:8-9) Ulu Sikama Kinia Ulu Peangama Kinia Mindi Konopumuni Pilku Molangi.” Nirimu Ungu Se \p \v 2 Ambo Yoria kinia Sindiketolo, Ye-Awilimunga yomboma ‘Molangi.’ nimba pelemo ungu-manemo mele olo aku siku Ye-Awilimunga ambotolo molembele kene ‘konopu seluna pupili molangili.’ nimbu olo paa mawa sekero. \v 3 Sisikosi, ‘⸤nunga imbimunga pulumu pilkuli⸥ kopu sepo pea kongono selembolo sikamo nuni ambotolo ⸤ ‘Konopu selu pupili taka leko molangili.’ ningu⸥ liku tapondani.’ nimbu mawa sekero. ‘Yombomane semane peangamo piliangi.’ ningu olo na-kinia pea kopu sepo kongono kála-sepo sepo molorumulu kene aku sani. Ye Killemene kepe yombo mare pea kopu sepo andopo kongono serimulula, aku yombomanga imbima konde molko mindi pungí yombomanga imbima molemo bokuna molemo. \m \v 4 ⸤Ono Pillipai yomboma,⸥ Ye-Awilimu kinia kopu seko molemele kene alieli konopu siku molaa. Kelepo nikiru. Konopu siku molaa. \m \v 5 Ye-Awilimu ono molemelena nondopa ombá sekemo kene onone ‘Yombomane seko kinjingí kinia ono popenge sepo iri topo tondolo mundupu mane naa sipu, yomboma taka lepo lipu tapondopo molemolo mele yombomane pali kanangi.’ ningu aku siku seko molaa. \m \v 6 Méle seluri kepe ono kele toko mini-wale naa mundaa. Ononga mélema kinia uluma kinia ononga konopuna umbuna pelemoma pali Pulu Yemo ningu para siku, yu-kinia ungu ningíndu mawa sekole yu-kinia “Ange.” ningu, aku siku seko molaa. \m \v 7 Aku senge kinia Pulu Yemone ono konopu pe nili silimú ulumu, kanumu yombomane pilkuli manda naa pilielemele, kanu pe nílimuni Karasi Yesusi kinia kopu seko molangi ononga konopuma nokomba. \p \v 8 Ungu se kamu niembo. Ango-keme, ulu paa peanga olandopa, yombomane kanokole konopu siku kape nilimili aku sipa uluma mindi konopu kimbu siku pilku molangi. \li1 Ulu sikama kinia, \li1 yombomane kanoko peanga pilielemele ulu sumbi nilima kinia, \li1 ulu kalaro naa mololi uluma kinia, \li1 yombomane pilku peanga pilielemele uluma kinia, \li1 kanoko “Seko kondokono.” nilimili uluma kinia, \m aku sipa uluma mindi konopu kimbu siku pilku molangi. \v 9 Nane ono mane siliu pilieringi mele kinia, ulu selioma pilku kanolemele mele kinia, aku uluma ono alieli seko molangi. Aku senge kinia ‘Ono konopu pe nipili taka leko molangi.’ nilimú Pulu Yemo ono-kinia molomba. \r 4:10-20 \s1 Pillipai Yombomane Mélema We Siku Mundoringimunga Pollone Konopu Sipa “Ange.” Nirimu Ungumu \p \v 10 Na Ye-Awilimunga yemo molopole onone na kondo kolko liku tapondoringi mele talko kelko seringimunga paa konopu sikiru. U sika, ‘Lipu tapondamili.’ niringila na-kolo liku tapondonge aulka se naa lierimu. \v 11 Na mélema mólo tokomo-na naa nikiru. Ulu lupa lupa kiri peangama na-kinia wendo olemo kinia ‘Unguri mólo. Aku uluma mandala.’ nimbu konopu kimbu sipu pilipu naa molio. \v 12 Na wale mare méle mólo tolemo mele kepe, wale mare méle awisili ambololio mele kepe pilipu molio. ⸤Aku-na-kolo⸥ na kere-langi awisili lemó walema kepe gele lemó walema kepe, mélema mólo tolemo kinia kepe méle awisili taltolio kinia kepe, ulu kiri peanga aku sipama pali na-kinia wendo olemo kinia ‘Unguri mólo.’ nimbu konopu awisili kimbu naa siliu ulu-pulumu na pilielio. \v 13 ⸤Karasini⸥ na tondolo silimú aku tondolomone na uluma pali manda selio. \p \v 14 Akumu sika na-kolo ono na-kinia kopu sepo nanga umbunama talko meringi akumu papu. \v 15 Ono Pillipai yombomane pilielemele, nane u pulu polopo semane peangamo topo silipu andopole ono moloringina ombo topo sirindu pilieringi kinia pe ononga kolea Masedonia poropinji mundupu kelepo kolea lupa marenga purundu kinia onone mindi na liku tapondoko kou-mone mare siku mundoringi liltindu. We Karasinga yombo talape lupa marene naa siringi. \v 16 ⸤Kolea Masedonia poropinji u mundupu naa kelepo⸥ kolea-awili Tesallonaika pumbu molorundu kinia kepe ‘Na mélse mólo naa topili.’ ningu wale mare ono Pillipai yombomane liku tapondoko mélema siku mundoringila. \v 17 ‘Na mélema we siengi.’ nimbu mawa sepo naa nikiru. ‘Na liku tapondoko mélema we singímunga ⸤Pulu Yemone⸥ ono méle peangama olandopa simba lingí, aku-kinia na konopu simbú.’ nimbu aku sipu nikiru. \v 18 Akumunga, mélema pali síngimunga pepámo i topo sikiru. Mélema siringi liltindu akuma na mólo torumu mélemanga olandopa siringi liltindu. Kiniá onone méle siku mundoringi mélema Epapodaitasini mendepa orumu-na liltindumunga na méle paa awisili taltolio. Aku mélema síngi, olio Pulu Yemo popo topo méle kalopo silimuluma Pulu Yemone muna pilipa peanga pilipa limú mele aku sipa kanu mélema popo topa kaloli mélema mele yuni kanopa peanga pilielemo. \v 19 Karasi Yesusini ononga nimba senderimu, yunga yomboma molemelemonga, nanga Pulu Yemone méle peanga awisili taltolemo mélemanga mare ‘ono méle mólo tolemoma pali taltangi.’ nimba simba. \p \v 20 Alieli olionga Lapa Pulu Yemonga imbi ambolopo paka tondopo yu kape nimbu mololipu mindi pamili. Sika aku samili. \r 4:21-23 \s1 Pollone Pepámo Topa Pora Simbando “Ono Molko Kondaa.” Nirimu Unguma \p \v 21 Ono Karasi Yesusinga yomboma pali nane “Ono manda molemeleye?” nikiru. Na kinia pea molemolo genupilimane kepe “Ono manda molemeleye?” nikimilila. \v 22 Pulu Yemonga yomboma pali, Romo Gapomano Ye Paa Awili Kumbina Sisamonga ulkana pelemele yomboma kinia pea, onone “Ono manda molemeleye?” nikimilila. \p \v 23 Ye-Awili Yesusi Karasini ononga minima we kondo kolopa molopili molangi. Aku sipa sepili. \b \p ⸤Aku pea nikiru.⸥