\id EPH Andelale NT Rob & June Head, 7-DEC-98; 4-Apr-2007 \h EPESASI \toc1 EPESASI Pollone EPESASI Yomboma Pepá Topa Sirimu Bokumu \toc2 EPESASI \mt1 EPESASI \mt2 Pollone EPESASI Yomboma Pepá Topa Sirimu Bokumu \is1 Pollone I Pepá Topa Sirimumunga Ungu-Pulu Mare \ip Pollo yuyu kinia yuni pepá topa sirimumanga ungu-pulu mare inia yakondo gomo 676 molemo. \ip Pollone i pepámo topa \bd Epesasi yomboma\bd* sipa mundorumu ungumu \bd Epesasi\bd* inia 1:1, 3:1 molemo. ‘Yu ka-ulkana pepa i pepámo torumunje (\bd Epesasi\bd* 3:1, 4:1, 6:20). Aku liemu kolea-awili Romo ka-ulkana pepale topa mundorumunje.’ ningu pilielemele. (Akumunga ungu se Pillipai kumbi lepa gomo 940 kananila.) \ip \bd Epesasi\bd* akumu kolea-awili se. Koleamanga pikisamo gomo 613 molemo akuna nomú kelona lierimu mele kanani. Kou-kongono kambani bisinisi awisili akuna seko, sipi awilima akuna ongo pu-pu-pu seringi. “Olio nokolemo Pulu Ambomo” ningu popo toko kape niringi kolo toli pulu ambo Dayana Atemis akumu popo toringi ulka-tembele se \bd Epesasi\bd* gilierimu. (Lipa Mundorumu Yema 19:23-28). Pollo akuna pumba kalia-ingi yopoko molopa serimu semanemo Lipa Mundorumu Yema 19:1—20:1 molopa, \bd Karasinga Epesasi yomboma\bd*nga tapu-yema kinia seringi semanemo 20:17—21:1 molemo. \bd Karasinga Epesasi yombo talapemo\bd*nga ungu se Lipa Ora Sirimu 2:1-7 molemóla. \ip \bd Karasinga Epesasi yomboma\bd*nga talapena umbuna se pepili i pepámo naa torumu. We mele torumu. Pulu Yemone ono sepa kondolemo mele Pollone ono pepá topa nimba sirimu ungu mare i-sipa: “Karasi yu yunga yombo talapemonga ye nokolimu” nirimu. Aku talapena molkole senge mele nimba sirimula. U ono pali mongo liltingimunga Pulu Yemone “Mindili nangi.” nimbá aulkana puringi. Wendo pungí aulka se mólo. Ulu peanga se naa seko molangi Pulu Yemone ono paa we kondo kolopale aulka se akisinderimu. Pe kiniá ono Juda yomboma kinia Juda yombo naa molemele yomboma kinia ononga pali Karasi yu mindi aulkamo. Ungu se lupa sengemone unguri naa sembá, aku sipa nirimula. Karasinga yomboma bolangoma mindi naa molko, yombo yuma molonge mele nimba sipa, ono ambo yema kinia, anupili lapali bolangoma kinia, kongono nokoli yomboma kinia kongono sendeli yomboma kinia, ono seko molonge mele mane sirimula. \ip \bd Ungu paa tondolo peanga se\bd* 1:3-14 molemo. 1:15-23, 3:14-21, 6:10-18 bokumunga pealemekondo “43. sios”, aku unguma paa kananila. \ip Ya ungu-pulumu pora nikimu. \c 1 \mr Kolomongo-Awili 1-3 \ms1 Karasini Olionga Nimba Senderimumunga Pulu Yemone ‘Olio Yombo Kondema Molangi.’ Nirimu-Na Molemolo Ungumu \r 1:1-2 \s1 Pollone Pepámo Tombando U-Pulu-Pulu Torumu Ungumu \p \v 1 Na Pollo, Pulu Yemone na nimba taltorumu-na Karasi Yesusini “Nanga kongonomo sende-pu.” nimba lipa mundorumu yemo molopole i pepámo topo sikiru. \p Ono Pulu Yemonga yombo kake selima kolea-awili Epesasi molko, Yesusi Karasi ‘Sika’ ningu kuru mondoko siye naa kolko molemele yomboma i pepámo topo sikiru. \p \v 2 Olionga Lapa Pulu Yemo kinia Ye-Awili Yesusi Karasi-tolone ono we kondo kolko, ‘Ono konopu pe nipili taka leko molangi.’ niengili. \r 1:3-14 \s1 Karasini Olionga Nimba Senderimumunga Pulu Yemone Mulu-Koleana Olio Méle Peangama Silimú Ungu Se \p \v 3-4 ⸤Pulu Yemone⸥ mulu matolo u naa sepili Karasini pe olionga nimba sendemba mele pilipale olio ‘yombo kake seli yombo mongo liltingimunga mindili nonge ulu se naa peli yomboma molangi.’ nimba, nimba taltorumu kene Pulu Yemo, olionga Ye-Awili Yesusi Karasinga Lapamo, kape nimbu imbi ambolopo paka tondamili. Karasini olionga nimba senderimu, olio-kinia kopu sepa molemomonga Pulu Yemone olio sewi anjipa mulu-koleana yando olionga konopuma kinia minima kinia sewi anjipa ‘tondolo pumba manda pepili.’ nimba, méle peangama sipa mundorumu. ⸤Mulu matolo u naa sepili⸥ olio konopu mondopale \v 5 olio nimba taltopa ‘Yesusi olio lipa tapondombamonga ono nanga bolangoma sepo limbu.’ nirimu. ‘Konopu siembo kene aku sambo.’ nimba pilipa aku sipa nimba panjerimu. \v 6 ⸤Pulu Yemone yunga Malo⸥ pea konopu mondorumumu olionga nimba senderimumunga olio-kinia kopu sepa molemomonga Pulu Yemone olio olandopa we kondo kolopa we lipa tapondolemomonga Pulu Yemo yunga imbi ambolopo paka tondopo yu kape niemili. \p \v 7 Pulu Yemo we kondo kololi ulumu yu-kinia sengepea sepa pelemomone ⸤Yesusi⸥ olionga nimba yunga meme ondondopa kolorumu aku mememone olionga ulu-pulu-kirima ‘kamu mania pupili.’ nimba akuma siye kolopa, ka sipa ambolorumu aulkana wendo lipa ‘We manda molangi.’ nirimu-na aku sipu molemolo. \v 8 ⸤Pulu Yemone yunga we kondo kololi ulu peangamone olio aku sipa lipa tapondopa⸥ olio pilipa kondolimu kinia uluma pilipa apuroli ulu-pulumu kinia awisili pilipa lipa popenge sepa sirimu-na ⸤aku sipu molemolo⸥. \v 9 ⸤Mulu matolo u naa sepili⸥ Karasini olionga nimba sendembamonga Pulu Yemone olio-kinia konopu sipa sembá mele nimba panjerimumu lopi sepa perimu-na-kolo pe kiniá olio nimba para sirimu. \v 10 Ulu lupa lupama u wendo ombá kinia ‘Wendo ombá.’ nimba panjerimu ulumu wendo ombá walemo pilipale ‘Wendo opili.’ nimbá. ‘Ulu wendo opili.’ nimbá u lopi sepa perimu akumu i-sipa: ‘Mulu matolo serimu mélema kinia yandopa mélema pali aku mélemanga pali ye senga kelepa lipa sere lepa liepili. Karasi kanu mélemanga pali nokoli yemo molopili.’ nimbá. \p \v 11 Yuyu konopumuni pilipa mélema kinia uluma pali nimba taltopa ‘Nanga kongono sendangi.’ nimba u nimba panjerimu Pulu Yemone olio ⸤Juda yomboma⸥ kanu ye nokoli Karasimuni olionga nimba sendemba mele pilipale ⸤mulu matolo u naa sepili⸥ ‘Nanga yomboma molangi.’ nimba, nimba taltorumu. \v 12 Olio ⸤Juda yomboma⸥ u-pulu-pulu ⸤ ‘Pulu Yemone ‘olio nokopa kondomba ye se lipu mundumbu.’ nimba, nimba taltorumu ye nokoli⸥ Karasimu sika ombá.’ nimbu nokopo molorumulu yombomane semolo uluma ‘we-yombomane kanokole Pulu Yemo paa ye awili tondolo olandopa pumba tondolo pa sélimu kanoko yu kape niengi.’ nimba ⸤Pulu Yemone aku sipa olio nimba taltopa ‘Nanga yomboma molangi.’ nirimu⸥. \v 13 Ono ⸤Juda yombo naa molemele yombo talape lupama⸥ kepe i ungu-sikamo pilku liltingi kinia Karasinga yomboma moloringila. Kanu ungumu Karasini ononga nimba senderimumuni Pulu Yemone ono lipa tapondopa, mindili nolemolá aulkana wendo lipa, yu-kinia pea molko kondonge aulkana lipa mondomu ungumu. Karasi molorumu mele kepe ononga nimba senderimu mele kepe ‘Sika.’ ningu kuru mondoringimunga ‘ ‘Olio sika Pulu Yemonga yomboma molemolo.’ ningu kanangi.’ nimba “Simbu.” nimba, nimba panjerimu Mini Kake Sélimu sirimu liltingi. \v 14 ⸤Yombo sene méle kou-mone awili-sepa pulimú mélse limbando “Mélemo u we taltondangi. Pe ombo kou pali kamu simbú.” nimba ‘ ‘Sika nikiru.’ nimba kuru mondopili.’ nimba kou mare u sipale mélemo sitoana we liepili anju pulimú mele aku sipa⸥ Mini Kake Séli liltimulu akumunga Pulu Yemone olio ‘pe monge-méle simbú’ nimba panjerimu méle peangama yunga yomboma sika simbando lipa ora silimú. ‘Pe sika simba limulú.’ nimbu kuru mondopole ‘Pulu Yemone olio yunga yomboma kamu limba kinia ⸤kurumanga nokoli⸥ Setenenga ulu-kiri sene olio kelepa manda naa ambolomba. Manda molomolo.’ nimbu kuru mondolemolo. Olionga nimba aku sendemba kinia kanopole ‘olio yu kape niemili.’ nimba sendemba kene yunga imbimu sika ambolopo paka tondopo yu kape niemili. \r 1:15-23 \s1 Pollone Epesasi Yombomanga Nindipa Pulu Yemo Nimba ‘Pulu Yemone Sewi Anjepili.’ Nimba Mawa Senderimu Ungumu \p \v 15 Akumunga, ono Ye-Awili Yesusi ‘Sika’ ningu kuru mondoko Pulu Yemonga yomboma pali konopu mondolemele mele u-pulu-pulu pilierindu kinia yandopa kiniá kepe \v 16 ono aku selemelemonga Pulu Yemondo alieli “Ange” nimbu, nane Pulu Yemo kinia ungu nimbu molopole ononga mawa sendelio. \v 17 Olionga Ye-Awili Yesusi Karasinga Pulu Yemo, yu tondolo pa sélimu pelemo Lapamo, nane alieli yu mawa sepole ‘Onone yu molemo mele paa olandopa olandopa piliangi kene pilipa kondolimu kinia ungumanga ungu-pulumu pilipa nimba para silimú tondolomo kinia pelemo Minimu ono sipili.’ nimbu mawa sendelio. \v 18-19 ‘Ononga konopumuni yunga ungumanga pulumu paa piliangi.’ nimbu yu-kinia ononga mawa sendeliola. Yuni ‘Ono mele-peangama simbú. Ono molko kondonge.’ nimba, nimba panjerimu mélema nokoko molemele akuma kinia, ‘Nanga yomboma monge-méle paa peangama simbú.’ nirimuma kinia, ‘Yu sika.’ nimbu kuru mondolemolo yomboma yuni lipa tapondolemo tondolo paa olandopa olandopa pelemomo kinia, ‘mona liepili paa piliangi.’ nimbu aku sipu yu-kinia ononga mawa sendeliola. Kanu tondolomo olione manda naa manda manjilimulu tondolomo. Pulu Yemonga tondolo olandopa pelemo akumuni kongono tondolo mundupa selemo akumuni \v 20 Karasi kolorumu kinia Pulu Yemo yunga Lapane yu topa makisindipa yu ⸤ ‘imbi ola molopili.’ nimba⸥ mulu-koleana ⸤olando lipa ‘Mélema pea nokopo molambili.’ nimba⸥ yunga ki-lomekondo ‘molopili.’ nimba lipa mondorumu. \v 21 Mélema nokongendo tondolo pelemo kuruma kinia, mulu-koleana yombo namba molemo yombo awilima kinia, imbi paa olandopa molopa méle awisili nokolemelema kinia, enge nilima kinia, pali, akuma kiniá molemelema kepe pe mulu ma pora nimbá kinia imbi molomba yomboma kepe, Pulu Yemone yu kanu yombo awilimanga pali ye paa olandopamo lipa mondorumu. \v 22 Pulu Yemone ‘⸤Karasi⸥ yu mélemanga pali olandopa molopili. Mélema pali yunga kimbumuni kulupa molopili.’ nirimu. Aku nirimumunga Karasi yunga yombo talapemonga yu ye awili olandopamo molemóla. \v 23 Karasinga yombo talapemo yunga kangimu, yu kangimunga pengemo. Yunga yombo talape molemelena yu pumba molopa sengepea selemo. Yu yunga yombo talape molemelemanga pali yu pumba molopa manda sendelemo, yunga yombo talapemanga pali Karasi yu liku manda sendelemele. Karasi kinia yunga yombo-talapemo kinia ono lipa sere lepa yombo selumu mele molemele. \c 2 \r 2:1-10 \s1 Olio Yombo Kololima Pulu Yemone ‘Karasi Kinia Pea Konde Molangi.’ Nirimu Ungu Se \p \v 1 Ono ⸤Juda yombo naa molemelema⸥, ono seko kinjeringi uluma kinia, ulu-pulu-kirima kinia, perimumunga ono u yombo kololima moloringi. \v 2 Kanu walemanga ya ma-koleamanga ulu-pulu-kirima mindi seko, kuruma nokolemo yemo mindi lombili pungu pilku moloringi. Kiniá yombo mare Pulu Yemonga ungumu pilku mokoli seko naa pilielemele yomboma kanu kurumanga ye nokolimuni tondolo mundupa nokopa ononga konopuna molemo. \v 3 Kanu yomboma kiniá molemele mele u olio yomboma pali seluna molopo, u-konopu-kiri pelimane yakala koloringi ulu-pulu-kirima mindi pilipu sepo, kanu konopumane kinia kangimane kinia yakala kolko ‘samili.’ niringi mele mindi pilipu lombili pumbu sepo molorumulu. U we-yomboma kinia aku sipu molorumulu mele ⸤we molemolánje⸥ Pulu Yemone we-yomboma ‘Mindili nongo pundu tangi.’ nimbá mele oliondo pea papu nilka. \p \v 4-5 Sika olio sepo kinjerimulumunga yombo kololima molorumulu-na-kolo Pulu Yemone ‘olio Karasi kinia pea kelko konde molangi’ nirimu. Sepo kinjerimulumunga Pulu Yemone “pundu taa.” nilka-na-kolo paa we kondo kololi ulumu pelemo Pulu Yemone olio paa konopu mondopale ‘olio Karasi kinia pea kelko konde molangi.’ nirimu. Pulu Yemonga we kondo kololi ulumuni mindi olio lipa tapondopa mindili nolemolá aulkana wendo lipa yu-kinia pea konde molomolo aulkana lipa mondorumu. \v 6 Yesusi Karasini olionga nimba senderimumuni olio yunga yomboma molemolomonga Pulu Yemone Karasi topa makisinderimu kinia olio kinia pea topa makisindipa Pulu Yemo nokolemo mulu-koleana yu molopa mélema nokolemo polona ‘Karasi kinia pea molangi.’ nimba lipa mondorumu. \v 7 ‘Pe-pe-kepe yombo molongema na ⸤Pulu Yemo⸥ yomboma na-kinia paa olandopa olandopa we kondo kololi ulumu pelemo mele piliangi lipu ora siembo.’ nimba Pulu Yemone olio aku sipa Karasi Yesusini olionga nimba senderimumunga kondo kolopa sepa kondorumu. \v 8 ⸤Karasi molopa ononga nimba senderimu mele⸥ ‘Sika’ ningu kuru mondoringimunga Pulu Yemonga we kondo kololimuni ono lipa tapondopa mindili nolemolá aulkana wendo lipa yu-kinia pea molko kondonge aulkana lipa mondorumu. Aku ulumu ono onono naa seringi, Pulu Yemone ono we sirimu. \v 9 Aku ulumu onone kongono seringimunga mele kalólimu naa liltingi. Akumunga i ulumu limú yombo sene ⸤ ‘Nanga kongono sendumunga i ulumu likiru.’ nimba⸥ yunga imbi yuyu manda ambolopa paka naa tomba. \v 10 Olio molemolo mele Pulu Yemone senderimu-na molemolo kanumu. ⸤Olio oliolio ulu se serimulumunga mólo.⸥ Karasi Yesusini olionga nimba senderimumuni Pulu Yemone olio yombo kondema sepa wamorumu. Olio ulu peangama Pulu Yemone koronga-u ‘sangi.’ nimba, nimba panjerimu mele ‘sangi’ nimba olio ‘aku siku yombo kondema molangi.’ nirimu. \r 2:11-22 \s1 ‘Juda Yomboma Kinia Yombo-Lupama Kinia Pali Pulu Yemonga Yombo Talape Selumu Molangi.’ Nimba Karasini Lipa Sere Lenderimu Ungu Se \p \v 11 Akumunga, Epesasi yomboma ono kelko ulu se konopumuni piliangi. Ono Juda yombomane naa meringi. Juda yomboma naa moloringimunga ono imbi leko “kangi kopiseli yomboma” nilimili yombomane onondo “kangi naa kopiseli yomboma” niringi. (Aku ulumu yemane ono onono kangikundu seringi ulumu mindi.) Akumu kiniá kelko piliangi. \v 12 U aku siku moloringi walemanga ono Karasi kinia pea seluna naa molko yu-mele-mele moloringi mele kiniá kelko piliaa. Aku walemanga ono Isirele yombo talapena sukundu onge aulka se naa lierimu, Pulu Yemone “yunga yomboma kinia sembó.” nimba, nimba panjipa mi lierimu ungu akumu ono-kinia naa perimula. Ononga ulu peanga se ‘pe wendo ombá.’ ningu konopu siku nokoko molonge ulu-pulu se naa pepa, ya ma-koleana Pulu Yemonga imbi pilku yu-kinia kopu seko molonge aulka se naa perimu mele kiniá piliaa. \v 13 Aku-sipa na-kolo kiniá ono u walte Pulu Yemo kinia sulu seko moloringi yomboma Karasi yunga meme ondondorumumuni Karasi Yesusi yuni ono-kinia kopu sepa molopa ‘ono Pulu Yemo kinia nondoko molangi.’ nimba lipa sere lenderimu, yu-kinia seluna molemele. \p \v 14 Konopu seluna pupili molomolo ulu-pulumu Karasi yu-kinia pelemo yemo yuni Juda yomboma kinia ono we-yombo-lupama kinia opa-tou molorumulu ulu-pulumu topa mania mundupa, anju yando konopu kiri panjerimulu palamo akundupale ‘yombo talape talo sere leko talape selumu molangi.’ nirimu. \v 15 ⸤Pulu Yemone Mosisi⸥ ungu-mane sirimuma kinia, aku ungu-mane sipale “Saa.” nirimu unguma kinia, ungu-manemanga sukundu perimu unguma kinia, pali yunga kangimuni serimu ulumuni ‘kamu mania pupili kelepa uluri naa sepili.’ nirimumunga kanu palamo akundorumu. Yuni ‘molangi’ nimba pilipa aku serimu mele i-sipa: ‘Ono yombo talape talo nanga yombo talape selumu molangi.’ nimba lipa sere lenderimula. ‘Aku siku molkole ono konopu seluna pupili selu siku molangi.’ nimbale aku sipa serimula. \v 16 Yu unju-perana kolorumumuni kanu yombo talape talo u opa-tou moloringima ‘kamu kangi selumu molko, Pulu Yemonga yomboma molangi.’ nimba lipa sere lenderimu. Yu unju-perana kolorumumuni u opa-tou moloringi ulumu topa mania mundorumu. \v 17 Ono ⸤Juda yombo naa molko⸥ Pulu Yemo kinia sulu seko moloringi yomboma kinia, ⸤Juda yombo⸥ Pulu Yemo kinia nondoko moloringi yomboma kinia, Karasi omba ono pali semane peanga se topa sipa nimbale: “Ono konopu seluna pupili selu siku molonge aulkamo akisindendu.” nirimu. \v 18 Yuni yombomanga nimba senderimumuni yu-mambele olio ⸤Juda yomboma kinia we-yombo-lupama kinia⸥ pali Mini selumuni lipa tapondopa aulka akisindilimúmunga Lapa molemona nondopo manda pulimulu. \r 2:19-22 \s1 Olio Karasinga Yomboma Pulu Yemonga Ulkamo Molemolo Ungu Se \p \v 19 ⸤Aku senderimu-na aku sipu molemolo⸥ akumunga kiniá ono yombo mare ma naa lepa yombo omba gili yomboma mele naa molemele. Ono Pulu Yemonga ⸤Juda⸥ yomboma kinia talape selumu molko, Pulu Yemonga yombo talape sikamo molko, \v 20 ⸤Pulu Yemo molemo ulkamo mele molemele.⸥ Pulu Yemone ungu-umbu tondorumuma pilku yomboma ningu siringi yema kinia, Yesusini “Nanga kongonomo sende-paa.” nimba lipa mundorumu yema kinia, kanu yema kanu ulkamonga pongama; Karasi Yesusi yu kanu ulkamonga simumu. \v 21 Ulka simumuni pele kokeyama ingi sipa ambololemo kinia ulkamo tondolo pumba gilimú, aku ulka simumu Karasi yu. Pulu Yemone ulkamo pele kokeya sepa molemo, aku ulkamo kamu takomba kinia Ye-Awilimu yunga ulka kake sélimu gilimba. \v 22 Ono ⸤Karasini senderimumunga⸥ yu-kinia tapu toko molemele yomboma kepe ⸤Pulu Yemone⸥ lipa sere lendepa Pulu Yemo yunga ulkamo takolemo, aku ulkana Pulu Yemonga Minimu molemo, akumu Pulu Yemo molemo. \c 3 \r 3:1-13 \s1 Pollo Yombo Talape Lupamanga Ungu Nimba Sili Yemo Molorumu Mele Ungu Se \p \v 1 ⸤Karasini ‘yombo lupama kinia Juda yomboma kinia pea Pulu Yemonga yomboma molangi.’ nimba aku sipa yombo talape talo lipa sere lierimu⸥ akumunga na Pollo ⸤Pulu Yemo kinia ungu nimbu ononga mawa sendelio⸥. Ono we-yombo-lupama lipu tapondoliomonga na ka-ulkana peli yemo molopole, ⸤ononga mawa sendelio⸥. \p \v 2 ⸤Ungu se u pilkirumu niembo:⸥ \p ‘Pulu Yemone na-kinia ono-kinia serimu mele pilieringi.’ konopu lekero. Akumu i-sipa: Pulu Yemone ono we kondo kolorumumunga lipa tapondomba mele ‘Kamu piliangi.’ nimba na nimba taltorumu. \v 3 Akumu Pulu Yemone ulu sembá mele u lopi serimu akumu nando nimba para sirimu, akumu u wallo-kolte pepá topo nimbu sindu kanumu. \v 4 I pepá tokoromo kanokole pilingí kinia Pulu Yemone sembá mele lopi sepa perimumu Karasini serimumunga mona lierimu pilielio mele pilingí. \v 5 Ulu sembamo lopi sepa perimu kanumu u moloringi yomboma kepe yandopa yandopa moloringi yombomando kepe nimba para naa sirimu. ⸤Yombo mare mindi wallo-kolte nimba para sirimu.⸥ Kiniá mindi Yesusini ‘Nanga kongonomo sende- paa.’ nimba lipa mundorumu yema kinia, Pulu Yemone ungu-umbu tondolemoma pilku yomboma ningu silimili yomboma kinia, yunga yombo kake seli aku yombomando ⸤mindi⸥ Pulu Yemonga Minimuni nimba para silimú. \v 6 Kanu ulu u lopi serimumu kiniá para lemómo i-sipa: Karasi Yesusini yombomanga nimba senderimumuni semane peanga pelemo akumuni we-yombo-lupama kinia ⸤olio Juda yomboma⸥ kinia lipa sere lendepa ‘kangi selumu molangi.’ nimba, Pulu Yemone ‘yomboma-kinia sembó’ nimba panjerimu mele ⸤Juda yomboma kinia we-yomboma kinia⸥ pali selemóla. \p \v 7 Pulu Yemone we kondo kolopa yuni yuyu ‘na semane peangamo andopo topo siembo.’ nimba, nimba taltopa, ‘aku kongonomo sambo.’ nimba tondolomo na sirimu. \v 8 Pulu Yemonga yombo molemelemanga pali na paa maniandopa molio, aku-na-kolo Pulu Yemone na we kondo kolopale kongono i-sipa mele sirimu: “Juda yombo naa molemele yomboma semane peangamo toko siliku andou.” nirimu. Aku semane peangamo Karasinga méle-peanga, olione manda naa apurupu pilipu kambu manda naa tolemolo mélema. \v 9 Mulu matolo u naa sepili yuyu molopale Pulu Yemone “‘Sembó.’ nimba panjerimu ulumu kamu sembá mele ‘yomboma pali piliangi.’ ningu semane peangamo toko siliku andou.” nirimu. Mulu ma mélema pali serimu Pulu Yemone ‘Pe sembó.’ nimba panjerimu mele koronga-u yuyu pilipa yu-kinia lopi sepa perimu mele pe yombo se naa pilierimu kanumu kiniá nando “Yomboma piliangi ningu sindi-pu.” nirimu. \p \v 10 ‘Aku ungumu Karasinga yombo talapemo pilingí kinia mélema nokongendo tondolo pelemo kuru muluna molemelema kinia, mulu-koleana yombo namba molemo yombo awilima kinia, aku yombo tondolo awisili pelemomane Pulu Yemonga pilipa kondoli lupa lupa pelemoma pilingí kene.’ nimba ⸤nando “aku semane peangamo ningu siliku andou.” nirimu⸥. \v 11 Pulu Yemone ⸤aku sipa serimumu⸥ mulu ma u naa sepili paa koronga-u “Sembó.” nimba panjerimu mele olionga Ye-Awili Karasi Yesusini serimumunga ‘kamu wendo opili.’ nimba Pulu Yemone aku sipa serimu. \v 12 ⸤Karasi⸥ yu olionga nimba senderimumu ‘Sika.’ nimbu kuru mondopo yu-kinia kopu sepo molopole, olio Pulu Yemo kinia pumbu ungu nimulúndu pipili naa kolopo sumbi sipu manda pulimulu. Karasi yu-mambele olio Pulu Yemo molemona pulimulu aulkamo, akumunga yu molemona pumulú selemolo kinia mélsene olio pipi naa simba. \v 13 Akumunga, nane ono mawa sepo nimbuli: “Na ono lipu tapondombondo mindili nombo molio mele konopu awisili naa kimbu sikuli ‘Sika.’ ningu kuru mondoko molemele mele pange naa sepili. Na mindili nolio ulumuni Pulu Yemo kinia pea kopu seko molemele mele lipa tapondolemomonga ⸤konopu siku molangi⸥.” nikiru. \r 3:14-21 \s1 Pollone Pulu Yemo Kinia Ungu Nimba Epesasi Yombomanga Mawa Senderimu Ungu Se \p \v 14 ⸤U nimbú sendu akumu kiniá ya kamu nikiru.⸥ ⸤Pulu Yemone Juda yombo talapemo kepe we-yombo-lupama kepe olio pali “Sembó.” nimba panjerimu mele kiniá selemo ulumu pilipuli⸥ akumunga na ‘Olionga Lapamo ⸤kinia ungu nimbu ononga mawa sendambo.’ nimbu⸥ yunga kumbikerena komorongo langolio. \v 15 Pulu Yemonga yombo talape akumu mulu-koleana sukundu molemelema kinia, ya ma-koleana molemoloma kinia, pali ‘Yombo talape selumu.’ nimba yuni ononga imbi simba. Mulu-koleana yomboma kinia, ma-koleana yomboma kinia, anju yando “lapa” nilimili kanumu Pulu Yemo mélemanga pali lapa molemomonga pilku imbi “Lapa” ningu pilkuli akula nilimili. \v 16 Nane ⸤ ‘Lapamo-kinia ungu niembo.’ nimbu yu molemona komorongo langopole⸥ yu-kinia ungu nimbu mawa sepo nimbuli: ‘Yunga méle paa peanga taltolemomanga ‘Ononga konopuma enge nipili.’ nimba yunga tondolomo ono sipili.’ nimbu mawa sekero. Aku tondolomo yunga Minimu ⸤ono kinia molopale ono tondolo⸥ silimú kanumu. \v 17 ‘Ono ‘Sika.’ ningu kuru mondongemonga Karasi yu ononga konopumanga ‘yunga ulkamo’ nimba kamu alieli molopili.’ nimbu aku sipula ononga mawa sendelio. ‘Unju se ⸤tondolo mundupa gilimbando⸥ yunga pulkoniomo mana mania pulimú mele ono aku siku konopu mondoli ulu-pulumunga sukundu molko tondolo pupili molangi.’ ⸤nimbu mawa sendeliola.⸥ \v 18 Aku siku molkole Karasini olio pali konopu mondolemo mele paa manda manjiku pilku kondonge tondolomo Pulu Yemonga yomboma pali kinia ono kinia pea pepili. Karasini olio pali konopu mondolemo akumu paa sulu sepa pumba paa pera topa paa olando sipa pumba paa maniando sipa pulimú mele pilingí tondolomo ono kinia pepili. \v 19 ‘Pulu Yemo yunga ulu-pulu peanga taltopa silimúma ononga konopumanga aku uluma pali sengepea sepa pepili.’ nimbu ‘Karasini konopu mondolemo ulu-pulu kanumu onone piliangi.’ nimbu ononga mawa sendeliola. Aku Karasini konopu mondolemo ulumu we-konopumuni mindi manda apurupu pilielemolo aulka se naa lemó. \p \v 20-21 Akumunga, ‘Pulu Yemonga imbimu paa olandopa molopa mindi pupili.’ niemili. Pulu Yemo yunga tondolomone olionga konopumanga kongono selemomonga olione mawa semolo uluma kinia ‘Sambo.’ molo ‘Aku sipu molambo.’ molo aku sipu ulu lupa lupa konopumuni pilielemolo mele uluma pali yuni yunga tondolomone paa olandopa manda sembá yemo molemo, ⸤akumunga⸥ Karasinga yombo talapena sukundu molopo Karasi Yesusi pea olio kopu sepo molemolo yombomane kanu kongono selemo Pulu Yemonga imbimu ‘pe-pe-kepe paa kamu alieli paa olandopa molopa pupili.’ nimbu yu kape nimbu imbi ambolopo paka tondamili. Aku sipa sepili. \mr Kolomongo-Awili 4-6 \ms1 Pollone ‘Olio Karasinga Yomboma Yunga Kangimu Molopole Pulu Yemone “Saa.” Nilimú Unguma Mindi Pilipu Lipu Samili.’ Nirimu Ungu Se \c 4 \r 4:1-16 \s1 Olio Karasinga Yomboma Molopole Yu-Kinia Yombo Kangi Selumu Molemolo Ungu Se \p \v 1 Akumunga, na Ye-Awilimunga kongono serindumunga ka-ulkana pepo molio yemo, nane tondolo mundupu ono ungu-mane sipu nimbuli: Pulu Yemone onondo ‘Ono nanga yomboma molko nanga kongonomo sendangi wangi.’ nimba, nimba taltorumu-na ongo yunga yomboma moloringi mele molemele kene yuni kanopa peanga pilielemo uluma seko molaa. \v 2 Alieli ‘Nanga imbi ola naa molopili.’ ningu molko, yomboma-kinia kara naa pungu pangu ningu taka leko molko, yombomane ono yando seko kinjingí kinia anju onone konopu mondoko pundu naa toko we siye kolko konopu awisili kimbu naa sieyo. \v 3 ‘Olio Karasinga yombo talape selumu molemolo yomboma konopu seluna pupili taka lepo molamili.’ ningu ‘Konopu seluna pupili.’ nilimú Minimuni ono ‘Ambolopili.’ ningu molaa. \p \v 4 ‘⸤Pulu Yemone⸥ oliondo ‘Yunga yomboma molangi waa.’ nirimumunga ⸤kolea-peangana pumbu molomolo⸥.’ nimbu konopu sipu nokopo molemolo ulu-selumu mindi, aku sipala olio yombo kangi selumu mele molemolo; Mini Kake Séli olionga konopumanga molemomo selumula; \v 5 olionga Ye-Awilimu selumula; kuru mondoli ulumu selumula; no lili ulu-pulumu selumula; \v 6 olionga pali Lapa Pulu Yemo selumula. Yu olio Karasinga yombomanga pali olandopa molemo; yu olio molemolomanga pali suku-singina molemo; yu olionga pali konopumanga molemo. \p \v 7 Pulu Yemo we kondo kololimunga Karasini olio sepo molomolo tondoloma moke sepa olio selu selu nimba awili sepa we sirimu. \v 8 Pulu Yemonga bokuna aku sipa nilimú kanumu. Yuni nimbale: \q1 “Yu paa muluna olandopa pumbá pumbale \q2 yunga opa-touma topa mundupa \q3 yombo awisili ka sipa memba pumbale \q4 ya mana yunga yomboma mélema we sirimu.” \m nirimu. \v 9 Yu ‘olandopa purumu’ nirimu akumu olando purumumunga lipa ora sirimuye? Mólo. U yu paa mana maniando purumumunga lipa ora sirimu. \v 10 Ye muluna paa olandopa purumu ye kanumu u mana maniando purumu yemo. ‘Mulu ma koleamanga pali molambo.’ nimba aku serimu. \p \v 11 Kanu yemone mindi ⸤mana⸥-yomboma tondoloma moke sepa we sirimu. \li1 Yombo mare “Nanga kongonomo sende-paa.” nimba lipa mundumbando ono aku kongonomo senge tondolomo sipa, \li1 mare nimba taltopa yuni ungu-umbu tondombama pilku yomboma ningu singí tondolomo sipa, \li1 mare nimba taltopa semane peangamo toko siliku andonge tondolomo sipa, \li1 mare Karasinga yombo talapemanga tapu-yema molko ⸤Pulu Yemone kanopa peanga pilimba mele⸥ mane singíma nimba taltopa aku senge tondolomo sirimu. \m \v 12 Karasini ‘Nanga yombo talapemo nanga kangimu enge nimba molopa kondopili kene Pulu Yemonga yomboma pali Karasinga kendemande-kongonomo seko molangi.’ nimba aku sipa tondoloma yunga yomboma moke sepa we sirimu. \v 13 Olio ⸤yunga yomboma⸥ ‘ ‘Sika’ nimbu kuru mondolemolomonga konopu seluna pupili molopo, Pulu Yemonga Malone konopu- muni pilipa molemo mele olio pali selu sipu pilipu kondopo, umbu-konopu enge nimba pepili mololipu pumbu, kamu Karasi molemo mele olio umbu-konopu pepili molamili.’ nimba aku serimu. \p \v 14 Aku sipu sepo molomolo kinia bolango kangama konopu naa pepili molemele mele naa molomolo. Nomuna poporome topa nona andoli sipi mare we topa memba andolemo mele ye mare kondi toko kolo tolemele yema ongo ono “I-siku sangi. I-siku sangi.” ningu mane silimili kinia we pilku konopuma topele-mapele toko lombili pulimili mele olio aku sipu naa semolo. \v 15 ⸤Kolo toli yemane ningí mele komu sendepo naa pilipuli⸥ Karasinga kangimu molemolo yombomane ‘Olio nokopa olionga penge molemo ye nokoli Karasimu molemo mele molamili.’ nimbu anju yando konopu mondopo ungu-sikama mindi nimbu molamili. \v 16 Yu kimbu ki kangi mélemanga pali nokolemo pengemo. Yuni bele pulkonio mélema pali ‘enge nipili.’ nimba tondolo mundundulimú. Akumunga, kangimunga mélema pali anju yando konopu mondopa lipa tapondolemo kinia kangimu olandopa olandopa tondolo pumba enge awili sepa pelemo. \r 4:17—5:21 \s1 Pollone ‘U Simbulu Tolina Andoringimu Kamu Munduku Kelko Pa Sélimunga Bolangoma Molangi.’ Nirimu Ungu Se \r 4:17-32 \s1 Karasinga Yomboma U-Uluma Munduku Kelko Ulu-Pulu Kondema Seko Molonge Ungu Se \p \v 17 Akumunga, Ye-Awilimuni ‘Ono nokopili.’ nimba na namba sirimumunga nane ono tondolo mundupu ungu se i-sipu nimbu sikiru: Karasinga yombo talapena ultukundu molemele yombomane seko molemele mele paa naa sangi. Kanu yomboma ⸤ ‘Pulu Yemonga unguma naa pilielemolo.’ nilimilimunga⸥ ononga konopuma mimi sipa naa pepa amu mele tolemele. \v 18 Kanu yomboma ono uluma pali naa pilku ononga konopuma pipi silimilimunga Pulu Yemo molopa selemo mele naa pilku, ononga pilipa kondolima simbulu tolemo akumunga ono Pulu Yemonga konde molopa kondolimunga ultukundu molemele. \v 19 Ulu selemelema pilku apuruku pipili kolonge ulu-pulumu ⸤mania purumu⸥ ono-kinia naa pelemomonga ono ulu kirimanga sukundu walu sumbi siku pungu, yomboma kanokole pipili kololemele ulu kalaro mololima konopu kimbu siku seko molemele. \v 20-21 ⸤Kanu yomboma sika aku selemele⸥-na-kolo ‘Karasinga ungumu mane sipu “Sangi.” nirimulu mele ono Epesasi yomboma pilieringi unguma lupa, ⸤kanu yombomane selemele mele lupa⸥.’ aku konopu lekero. ‘Ono Karasinga ungumu pilku liku yu-kinia kopu seko moloringi kinia Yesusi molemo mele kinia yu-kinia ungu sikamo pelemo mele kinia mane sirimulu pilieringi.’ konopu lekero. ⸤Ultu molemele yomboma selemele mele mane naa sirimulu.⸥ \v 22 Ono senge mele ningu mane sirimulu mele i-sipa: “Ono u moloringi kinia ononga u-we-konopumane ulu-pulu-kirima yakala kolko seko kinjiku moloringi kanu konopuma munduku keleangi. Aku seringi ulumane ya ma-koleana molko kinjilimolá; kolkole kolea kirinala pungu mindili nongo molko kinjiku mindi pulimolámo. \v 23 Kanu u-we-konopuma munduku kelko ono konopu kondema pepili molangi. \v 24 ‘Pulu Yemo konopu pelemo mele olio konopu konde aku sipa pepili.’ ninguli Pulu Yemone ulu-pulu peanga sumbi nilima sepa paa kake sepili molemo mele aku siku molangi.” nimbu ungu-mane aku sipu sirimulu. \p \v 25 Akumunga, ⸤u-we-konopuma munduku kelko konopu kondema liku panjikuli⸥ ono ungu kolo toli ulu-pulumu munduku kelko, kangi selumunga kimbu-ki mélema gilimú mele aku sipu olio Karasinga yomboma pali konopu selumu pepili molemolo kene olionga pulu lemó yombomando ungu-sikama mindi ningu molangi. \p \v 26 Ono mumindili sembá kinia ‘Ulu-pulu-kiri se naa samili.’ ningu, pilku kondoko molangi. Ono mumindili kolko molangi ena pumu liemu \v 27 ono ‘⸤kurumanga nokoli⸥ depelemone olio kamu kondi topili.’ ningu aku senge. Akumu manda naa sembá. \p \v 28 Mélema wa limili yomboma aku ulumu munduku kelko kiniá wa naa liku, kou-mone kongono sangi. Ononga kimane mélema wa naa likuli ningímuni, ‘Yombo mare méle mólo tombama lipu tapondopo mélema siemili.’ ninguli kanu wa noli yombomane ononga kimane kongono peangama sangi. \p \v 29 Ononga keremanga ‘Ungu kiri se wendo naa opili.’ niengi. Karasinga yombo konopu pange sembama kinia molko kinjingima kinia ono tondolo mundundumba unguma mindi niengi. Ungu mare kanu yomboma pilingí kinia ono lipa tapondomba unguma mindi niengi. \v 30 ‘Mini Kake Sélimuni ono yomboma ulu-pulu-kirimane kondi tolemo koleamonga pe kamu wendo pungu, ulu-pulu-kiri se naa pelemo, manda molonge koleana wangi kene ono iseli-u nokopa molopili.’ nimba Pulu Yemone Minimu sirimu aku Minimuni kanopa kiri pilipa konopu peanga naa lemba uluma naa sangi. \p \v 31 Yombo lupama kinia konopu kiri panjiku seko kinjiku, iri toko mumindili kolko, opa seko ungu-bulkundu nindiku, aku ulu-selemelemanga ulu-puluma toko mania mundangi. \v 32 Onone onono anju yando kondo kolko seko kondoko, Karasini ononga nimba senderimumunga Pulu Yemone ononga ulu-pulu-kirima ‘Mania pupili.’ nimba we siye kolorumu mele aku siku yombomane ono seko kinjingí uluma ‘Mania pupili.’ ningu we siye kolangi. \c 5 \r 5:1-21 \s1 ‘Pa Sélimunga Bolangoma Molangi.’ Nirimu Ungu Se (4:17—5:21 pali) \p \v 1 Akumunga, ono ⸤Pulu Yemone⸥ paa konopu mondolemo bolangoma molkole Pulu Yemo yu yuyu sepa molemo mele manda manjiku seko molko, \v 2 ono onono anju yando konopu mondoko mindi molangi. Karasini olio konopu mondopale olionga nimba kolali sepa kolondorumu aku siku yomboma konopu mondoko molangi. ⸤U kongi kinia mélema kalko Pulu Yemo popo toko siringi kinia⸥ munamo pilipa peanga pilipa liltimu mele Karasini olio konopu mondopa Pulu Yemo popo topa yunga kangi toringimu sirimu akumu aku sipa pilipa liltimu. \p \v 3 ⸤Ono Pulu Yemonga bolangoma molemele kene⸥ \li1 wa ulu-kirinale naa seko, \li1 yombo senga kangina ulu kalaro mololi uluma naa seko, \li1 méle taltolemele mélema ‘Manda naa sekemo.’ ningu yombo marenga mélema yama mengo ‘Na lipu taltamboa!’ ningu naa sangi. \m Aku ulumanga semane kanga-kolte kepe paa naa tangi. Pulu Yemonga yombo kake selima aku uluma senge molo semane tonge kinia manda naa sembá kene aku siku paa naa sangi. \m \v 4 Yomboma pilkuli pipili kolonge ungu kirima kepe naa ningu, \li1 marake seko ‘Yomboma tawe sangi.’ ningu semane kirima toko aku lawa seko unguma naa niengi. \m Aku sipa ungu kirima olio ⸤Karasinga yomboma⸥ nimulú kinia manda naa sembá. Aku unguma naa ningu, \li1 ⸤Pulu Yemone ono sepa kondolemomonga⸥ yu “Ange.” ningu molangi. Aku senge kinia peanga. \m \v 5 Ono paa i-siku mimi siku piliangi: \li1 Wa ulu-kirinale seko, \li1 yombo senga kangina ulu kalaro mololi uluma seko, \li1 méle taltolemele mélema ‘Manda naa sekemo.’ ningu yombo marenga mélema yama mengo ‘Na lipu taltamboa!’ nilimili yomboma \m Pulu Yemo kinia Karasitolo ye nokoli kingitolo molko nokolembele koleana pungu méle peangama lingí aulka se paa naa lemó. Mélema yama melemele yombomane we-mélemando ‘Olionga pulu yemo.’ ningu popo toko kape nilimili yomboma molemele. Akumu paa sika nikiru. \p \v 6 ‘Yombo sene olio ‘seko kinjikimili.’ nimba ungu-pulu se naa peli we-unguma kolo topa kondi tomba.’ ningu paa kanoko kondoko molaa. Aku siku selemele yomboma Pulu Yemone ‘Nanga ungumu pilku mokoli seko naa seko molemele.’ nimba ono-kinia lakopa mumindili kolopa paa mindili lipa simba kene ono kanoko kondoko molaa. \v 7 ⸤Pulu Yemone kanu yomboma paa mindili lipa simba⸥ kene ono-kinia kopu seko naala molangi. \p \v 8 U ono simbulu tolina moloringi-na-kolo kiniá Ye-Awilimunga yomboma molemelemonga pa selina molemele kanumu. Akumunga, pa sélimunga bolangoma selemele mele seko molangi. \v 9 (Pa sélimunga ulu-pulu akuma ulu peangama kinia ulu sumbi nilima kinia ungu sikama kanumu.) \v 10 ‘Ye-Awilimuni kanopa konopu silimú uluma pilipu kondopo samili.’ ningu molangila. \v 11 Simbulu tolimunga ulu-puluma paa naa saa! Simbulu tolimunga ulu-puluma ono lipa tapondomba tondolo se naa pelemo kanumu. ⸤Simbulu toli-munga ulu-puluma naa seko,⸥ yombomando ‘Simbulu tolimunga ulu-puluma kiri.’ ningu, ningu singí kinia papu. \v 12 Pulu Yemonga ungumu pilku mokoli seko naa selemele yombomane lopi seko konopu siku selemele mele nimbu simulundu kepe pipili kololemolá. \p \v 13 Aku-na-kolo pa sélimuni méle sepa mona lendelemoma pali ulumanga puluma pára lemó. \v 14 Pa sélimuni mélse sepa mona lendelemo kinia kanu mélema kepe pa selemo akumunga mélemanga puluma pára lemó. Akumu pilku konane senga ungu se toringi kanumu. Akumu i-sipa: \q1 “Yombo uru pélimu, nu ola moloyo. \q2 Lomboroko ola moloyo. \q1 Aku sení kinia \q2 Karasini nu molonina pa sendemba.” \m nilimú. \p \v 15 Akumunga, ono seko molonge mele kanoko kondoko molaa! Ono yombo pilipa kondoli naa peli yomboma mele naa andangi. Pilipa kondoli peli yomboma andoko molangi. \v 16 Kiniá molkomele walema yombomane seko kinjilimili kinjingí walema akumunga ono pilipa kondoli peli yomboma andoko molkole, ulu-peangama senge enama wendo wendo ombá kinia ‘Popenge sepo naa semolo kinia ulu marene omba pipi simba kene popenge sepo samili.’ ningu kanu ulu-peangama sumbi siku sangi. \v 17 Akumunga, ulu lawa seli uluma naa sangi. Ye-Awilimuni “Ono saa.” nilimú mele pilku kondokole aku siku sangi. \p \v 18 No awisili nongo amu naa tangi. Aku senge kinia ono onono sepa kinjimba uluma senge kene aku naa saa. Aku senge kinia kiri. ⸤Pulu Yemonga⸥ Minimu ononga konopuna ‘molopa manda sepili.’ niengi. Aku siku ningí kinia peanga. \v 19 ⸤Minimu ononga konopuna molopa sepili⸥ ono onono anju yando ⸤Pulu Yemonga⸥ yomboma-kinia ‘ungu niemili.’ ninguli Pulu Yemonga bokuna molemo konanema kinia, ono maku toko konane nilimili konanema kinia, Minimuni ononga konopuna nimbá pilingí konanema kinia, ningu; ‘Ye-Awilimu kape niemili.’ ningu kerena kepe konopumuni kepe konane ningu; \v 20 olionga Ye-Awili Yesusi Karasi ⸤ononga nimba sendepa aulka akisinderimumunga⸥ yu imbi leko alieli Lapa Pulu Yemondo mélemanga pali “Ange.” niengi. \r 5:21—6:9 \s1 Olio Olionga Yomboma Kinia Ungu Pilipu Taka Lepo Molomolo Mele Ungu Mare \p \v 21 ‘Karasi yu olionga Ye Nokoli Awilimu.’ ningu yunga ungumu liku awi siku molkole anju yando ⸤Pulu Yemonga⸥ yombomanga unguma kepe taka leko pilku liku molangi. \r 5:22-33 \s1 Ambo Yema Molonge Mele Ungu Se (5:21—6:9 pali) \p \v 22 Ono ambomane Ye-Awilimunga ungumu taka leko pilku liku molemele mele ononga yemanga unguma taka leko pilku liku molangi. \v 23 Karasi yu yunga yombo talapemonga Lipa Tapondopa Mindili Nolemolá Aulkana Wendo Lili Yemo molopa, kanu yombo talapemo yunga kangimu yu kangimunga pengemo molopa yunga kangimu nokolemo, aku sipa yema ono ambomanga pengema akumunga ambomane aku siku sangi. \v 24 Karasinga yombo talapemone ‘Karasi nanga Ye-Awilimuni na nokolemo.’ nimba yunga ungumu taka lepa pilipa lipa molemo mele ambomane aku siku ononga yema ‘Olio nokangi.’ ningu ononga unguma pali alieli pilku liku molangi. \p \v 25 Ono yema, Karasini yunga yombo talapemo paa konopu mondopale yunga kolali sepa kolondorumu aku siku mele ononga amboma konopu mondangi. \v 26 ‘Yunga yombo talapemo Pulu Yemonga talape yunga manjipa kene kake sélimu molopili.’ nimba Karasini yunga kolali sepa kolondopa, yunga ungumuni kanu yombo talapemo kulumiye torumu. \v 27 ‘Yunga yombo talapemo yunga kangimu’ nimba ‘kalaro se naa molopa erili se naa sepa, aku sipa selu kepe naa sepa kangi paa kake sélimu gilipa Pulu Yemone kanopa kiri pilimba mélse naa giliepili nane nanu nanga ambo paa peangamo na nanu liembo.’ nimba aku sipa serimu. \p \v 28 Aku siku yemane ononga kangima konopu mondokole nokolemele mele ononga amboma konopu mondonge kinia peanga. Ye sene yunga ambomo konopu mondolemo akumu yu yuyu konopu mondolemo. \v 29 Yombo sene yunga kangimu kanopa kiri pilipa naa nokopa kondolemoye? Karasini yunga yombo talapemo nokopa kondolemo mele aku sipa yombo sene yunga kangimu nokolemo kanumu. \v 30 Olio Karasinga kimbu ki mongo mélema molemolo-na ⸤olio yunga yombo talapemo aku sipa nokopa kondolemo⸥. \v 31 ⸤ ‘Ye sene yunga ambomo konopu mondolemo akumu yunga kangimu konopu mondolemo.’ nikiru⸥ akumunga pulumu Pulu Yemonga bokuna i-sipa ungu se molemo: \q1 “⸤Pulu Yemone ambomo kinia yemo kinia \q2 aku sipa serimumunga⸥ \q1 ye sene anumu lapatolo mundupa kelepa \q2 yunga ambomo kinia peko \q3 olo kangi selumu mele molongele.” \m nimba molemo kanumu. \v 32 Aku ungumunga ungu-pulu tondolo se lopi mele selemo. Nane pilkiru, ‘Karasi kinia yunga yombo talapemo kinia akutolondo nirimu.’ konopu lekero. \v 33 Aku-na-kolo aku ungumunga sumbi sipa ungu-pulu se ononga molemóla. Ono yema yu-mele-mele konopu mondolemele mele ononga amboma aku siku konopu mondangi. Ambomane ononga yemane ningí unguma liku awi siku ono seko kondoko molangi. \c 6 \r 6:1-4 \s1 Bolangoma Kinia Anupili Lapali Kinia Ono Senge Mele Ungu Se (5:21—6:9 pali) \p \v 1 Bolangoma, Pulu Yemone “Anupili lapalini ono nokangi.” nilimú kene aminieli lanielinga unguma pilku sengena panjiku sangi. Aku senge kinia papu. \v 2 Pulu Yemone u ungu-mane sirimu bokuna molemo mele i-sipa: \q1 “Aminieli lanieli kinia molko kondoko \q2 ononga unguma pilku liku sangi.” \m nilimú kanumu. Aku-na-kolo ungu-mane lupama we sirimu mele imu aku sipa we naa sirimu. I ungu-manemo sipale “Aku senge kinia nane sembó.” nimba, nimba panjerimu mele i-sipa: \q1 \v 3 “Ono ‘Ma-koleana molopo kondopo, \q2 kalia-ingi awisili konde molamili.’ ningu aku sangi.” \m nimba aku sipa olandopa nimba panjerimu. \p \v 4 Bolangomanga lapali, ononga bolangoma seko mumindili naa kondangi. Ono Ye-Awilimunga unguma mane siku nokoko kondangi. \r 6:5-9 \s1 Kou-Mone Naa Liku Kongono We Senderingi Kendemande-Yomboma Kinia Kongono Nokoli Yema Kinia Ononga Ungu Se (5:21—6:9 pali) \p \v 5 Kongono we sendeli kendemande-yomboma, ono ononga kongono nokolemele mana-yemane ningí ungumu liku awi siku pipili kolko sangi. Ono konopu talo sepa pepili ononga kongono nokoli yemanga kongono naa sendangi. Onone Karasinga ungumu pilku liku selemele mele aku siku kongono nokoli yemanga unguma pilku liku sangi. \v 6 Ononga kongono nokoli yemane “Saa.” nilimili mele kanoko molangi ‘Sengena panjipu semolo kinia kape ningí.’ ningu aku siku mindi ningu pilkuli unguma sengena panjiku naa sangi. Onone ‘Karasinga kendemande-yomboma molopo yunga kongono sendelemolo.’ ningu pilku aku siku mele ononga kongono nokoli yemanga kongonoma sendengendo ‘Pulu Yemonga kongonoma’ konopumuni pilkuli kongonoma tondolo munduku sendangi. \v 7 ‘Yombomanga kongono mindi sendekemolo kene unguri molo.’ ningu kongono nokoli yemanga kongonoma naa sendangi. Kongono nokoli yemanga kongono kanumu Ye-Awilimunga kongono sendelemolá mele aku siku kongono nokoli ye kanumanga kongonoma konopu peanga pepili pilku liku popenge seko sendangi. \v 8 ‘Ye-Awilimuni kongono sendelemele yomboma kepe, we molemele yomboma kepe pali seko kondonge mele kanopale méle kalomba.’ ningu pilkuli ononga kongono nokoli yemanga kongonoma aku siku tondolo munduku sendangi. \p \v 9 Kongono nokoli yema, onone aku siku kongono we sendeli kendemande-yomboma seko kondangila. Mulu-koleana molemo yemo yu kendemande-yomboma kinia nokoli yema kinia ononga pali Nokoli Yemo. ‘Yuni yombomanga imbima kanopale ono naa apurulimú.’ ningu pilkuli onone ononga kongono we sendeli kendemande-yomboma seko mini-wale naa mundundangi. \r 6:10-20 \s1 Karasinga Yomboma Opa Sengendo ‘Kuna Kinia Ele Mélema Tondolo Munduku Ambolangi.’ Nirimu Ungu Se \p \v 10 Kiniá ungu se kamu niembo: ‘Olio enge olandopa-olandopa nipili molamili.’ ningu Ye-Awilimu kinia kopu seko molko ‘yunga enge awili-sepa pélimu olio liemili sipili.’ ningu molaa. \v 11 ‘⸤Kurumanga nokoli⸥ depelemone uluma kolo topa sepa olio kondi tolemo kene enge nimbu giliamili.’ ningu ono Pulu Yemone opa seli mulu-wambale silimúma pali liku pakoko molaa. \v 12 ⸤Mimi siku piliaa.⸥ Olio mana-yombo mongone kanolemoloma kinia opa naa selemolo. Mélema nokongendo tondolo pelemo kuruma kinia, namba molopa kolea lupa lupa nokolemele kuruma kinia, i ⸤mulu ma naa pora nilimú⸥ wale simbulu tolima ma-koleana nokolemele kuruma kinia, muluna ola molemele kuruma kinia, akuma kinia opa sepo molemolo. \v 13 Akumunga, Pulu Yemone opa seli méle silimúma pali liku pakoko ambolko molaa. Aku senge kinia umbuna walema wendo ombá kinia ono manda enge ningu gilku opa manda senge. Kanu-kinia wale mare opa welea pora naa nimba opa-touma welea toko mania naa mundukuli we naa molko opa-tapu sengendo enge ningu giliangila. \p \v 14 Akumunga, ‘Olio topa mania naa mundopili. \m Enge nimbu giliamili.’ ningu \li1 ungu-sikama kako toko, \li1 ulu sumbi nilima kapane seli wale-pakoli mele uluwikundu pakoko, \m \v 15 yomboma Pulu Yemo-kinia selu siku manda molonge semane peangamo toko siliku andonge kimbu-suma mondaa. \m \v 16 Aku mélema pakokole, \li1 ⸤ ‘Pulu Yemo sika. Yesusi Karasi sika. ‘Nanga’ nimba senderimumu⸥ sika.’ ningu kuru mondoli ulumu ‘ononga kuna-tapiyemo.’ ningu liku alieli ambolko molangi. Aku kuna-tapiyemone ulu-kirimanga pali ulu-pulumu pelemo ⸤kuru⸥muni mera sepe nomba pelimane ono tomba kinia sepemo manda toko ku mundungí. \li1 \v 17 Pulu Yemone yomboma lipa tapondopa mindili nolemolá aulkana wendo lipa yu-kinia pea molko kondonge aulkana lipa mondolemo wanie kapane sélimu liku pakoko, \li1 Minimunga opa seli lu-pultamo liku ambolangi. Lu-pulta akumu Pulu Yemonga ungumu. \p \v 18 Minimuni ono tondolo simbamone alieli Pulu Yemo-kinia ungu niengi. Ono molongena ulu lupa-lupama pali wendo ombá kinia Pulu Yemo-kinia ungu lupa-lupa ningu mawa sangi. ‘Yuni yunga yomboma lipa tapondopili.’ ningu tangoli kepe ipulieli kepe alieli mimi siku pilku kanoko koro naa molko Pulu Yemo ononga mawa sendeko molangi. \p \v 19 ‘Pulu Yemone na lipa tapondopili.’ ningu nanga kepe yu mawa sendekole, ‘Na yomboma ungu nimbu simbú sembó kinia na mini-wale naa mundupu yomboma pipili naa kolopo semane peangamonga ungu-pulu lopi sepa pelemoma sumbi sipu nimbu para siembo kene Pulu Yemone nanga kerena omba molopa ungumu nimba sipili.’ niengi. \v 20 Kanu semane peangamo nando ‘Toko si-pu.’ nimba Pulu Yemone lipa mundorumu-na andopo topo siliumunga na ka-ulkana pelio. ‘Kanu semane peangamo Ye-Awilimuni nando ‘toko siliku andou.’ nimba kongono sirimu kene na yomboma pipili naa kolopo nimbu siembo.’ ningu Pulu Yemo mawa sendangi. \r 6:21-24 \s1 Pollone Pepá Topa Pora Simbando Pulu Yemo Mawa Sepa ‘Yomboma Sewi Anji.’ Nirimu Unguma \p \v 21 ⸤Ungu ninduma pora nikimu.⸥ Na kongono sepo, ungu nimbu, konopumuni pilipu, molio mele ye Tikikasini ono molemelena omba nimba simba. Tikikas yu nanga konopu mondolio genumu, Ye-Awilimunga kongonomo tondolo mundupa lipa tapondopa selemo yemone na molio mele nimba simba. \v 22 ‘ ‘Ono konopu peanga leko molangi.’ nimba olio molemolo mele ono nimba sipili.’ nimbu ono molemelena yu lipu mundukuru. \p \v 23 Lapa Pulu Yemo kinia Ye-Awili Yesusi Karasitolone ‘Ono Karasinga yomboma konopu pe nipili molko, anju yando yomboma konopu mondoko, ‘Olone sika olio seko kondongele.’ ningu kuru mondoko molangi.’ niengili. \v 24 Yombo olionga Ye-Awili Yesusi Karasi konopu mondolemele mele siye naa kolko yu konopu mondoko mindi molemele yomboma ⸤Pulu Yemone⸥ we kondo kolopa molopili molangi. \b \p ⸤Aku pea nikiru.⸥