\id 1TH - Andelale NT, Rob & June Head, converted 11-DEC-98; 4-May-2007 \mt2 TESALLONAIKA Yomboma Pollone Wale Talo Pepá Topa Sirimu Bokutolo \is1 Pollone I Pepá Topa Sirimutolonga Ungu-Pulu Mare \ip Pollo kinia yuni pepá torumumanga ungu-pulu mare bokumunga yakondo gomo 676 molemo. \ip Pollo kolea-awili \bd Tesallonaika\bd* purumu semanemo Lipa Mundorumu Yema 17:1-10 molopa, yu mindili siringi kinia kowa pumba Beria taono molopale, pe kelepa kowa pumba kolea-awili Atenesi purumu semanemo 17:11-15 molemo. \bd Tesallonaika\bd* akuna Karasinga yombo talapemonga yombo koltalo sika Juda yomboma-na-kolo awisili yombo-lupama moloringi (Lipa Mundorumu Yema 17:4, ya \bd U-Tesallonaika 1:9-10). Tesallonaika\bd* akumu Masedonia poropinji kolea se, no kelona lierimu. \ip Pollo kolea-awili Korini molopa Karasinga \bd Tesallonaika yomboma pepá u topa sirimumunga pulumu i-sipanje: Pollo Tesallonaika yomboma\bd*-kinia molopale Karasinga ungumu kamu mane naa sipili Juda yombo ungumu pilku mokoli seringimane yu toko makororingi. Pe \bd Tesallonaika yomboma Karasi lombili puringimunga mindili nongo moloringi pilipale Pollone ‘Timoti ono lipa tapondopili.’ nimba yu ono moloringina lipa mundorumu (U-Tesallonaika\bd* 3:1-5). Pe Timoti kelepa Pollo molorumuna omba ono moloringi mele Pollo semane topa sirimu kinia Pollone i pepámo ono sipa mundumbando torumu. Ono konopu tondolo pupili moloringimunga konopu sipa Pulu Yemo kinia “Ange.” nirimu mele ono nimba sipa, ono mimi siku molonge mele mane sipa, Ye-Awili Yesusi pe kelepa ombámonga ungu awisili nimba sirimu (1:9-10, 2:19-20, 3:13, 4:13-18, 5:1-3,23-24). Ungu mare pea nu nunu kanani. \ip ‘Oli mare mindi omba pupili Pollo kolea-awili Korini we molopale \bd wale talo-sipa pepá se Karasinga Tesallonaika yomboma topa sirimu.\bd*’ ningu pilielemele. Imbi lepo “Pe-Tesallonaika” nilimulu pepá akumunga ungu-pulumu \bd U-Tesallonaika\bd* kinia selu-sipa. Ye-Awilimu pe kelepa ombámonga ungu awisili torumu molemo. Ono mindili nongo moloringi-na-kolo konopu tondolo pupili ‘Karasi sika.’ ningu kuru mondoring mele munduku naa kelieringimunga Pollone Pulu Yemo kinia “Ange.” nirimula. Kote walemo wendo ombá kinia Pulu Yemone mindili siringi yomboma pundu tomba mele nimba sirimula. Ononga yombo mare kongonomo manda naa seko we moloringimunga ungu tondolo se 3:6-15 molemo. \ip Ya \bd U-Tesallonaikakinia Pe-Tesallonaika\bd* kinia ungu-pulumu pora nikimu. \h U-TESALLONAIKA \toc1 TESALLONAIKA Yomboma Pollone Wale Talo Pepá Topa Sirimu Bokutolo U-TESALLONAIKA Pollone TESALLONAIKA Yomboma Pepá U Topa Sirimu Bokumu \toc2 U-TESALLONAIKA \mt1 U-TESALLONAIKA \mt2 Pollone TESALLONAIKA Yomboma Pepá U Topa Sirimu Bokumu \ip I pepámonga ungu-pulu mare inia yakondo gomo 974 molemo, akuna kanoko piliani. \c 1 \mr Kolomongo-Awili 1-3 \ms1 Pollo Yu Kinia, Pea Kongono Seringi Yema Kinia, ‘Tesallonaika Yomboma Nambi Seko Molemelenje?’ Ningu Konopu Awisili Kimbu Siku Moloringi Mele Unguma \r 1:1 \s1 Pollone Pepámo Tombando Pulu Polopa Torumu Ungumu \p \v 1 Pollo kinia Saillas kinia Timoti kinia olione ono Karasinga yombo talape kolea-awili Tesallonaika molemelema \p i pepámo topo sikimulu. \p Ono Lapa Pulu Yemo kinia Ye-Awili Yesusi Karasi kinia kopu seko molemele yomboma, ⸤olone⸥ ono we kondo kolko, ‘Ono konopu pe nipili taka leko molangi.’ ⸤niengili.⸥ \r 1:2-10 \s1 Tesallonaika Yomboma Kuru Mondoringimunga Pollone Konopu Sipa Pulu Yemo-Kinia “Ange.” Nirimu Ungumu \p \v 2 Olio ⸤ono molemele mele pilipuli⸥ alieli Pulu Yemo-kinia “Ange.” nimbu, yu-kinia ungu nimulúndu ononga kepe mawa sendelemolo. \v 3 Olionga Lapa Pulu Yemo ononga nimbu alieli mawa sendepo molomolondo ulu selemelemane ono ⸤Yesusinga semanemo “Sika.” ningu⸥ kuru mondolemele mele lipa ora sipa, yomboma kála seko liku tapondolemele ulumane konopu mondolemele mele lipa ora sipa, tondolo munduku molko siye naa kololemele ulumuni ono Ye-Awili Yesusi Karasi ⸤ ‘Kelepa ombá.’ ningu⸥ konopu siku nokoko molemele mele lipa ora silimúmunga aku siku molemele mele pilipuli alieli ⸤ “Ange.” nilimulu⸥. \p \v 4-5 Ono olionga genupili Pulu Yemone konopu mondolemoma, Pulu Yemone ‘ono yunga yomboma molangi.’ nimba taltorumu mele olio pilipuli akumunga kepe “Ange.” nilimulu. Olione semane peangamo ono moloringina ombo topo sirimulu kinia ungumu yuyu mindi wendo orumu-na pilku naa moloringi. Aku semane peangamo topo sirimulu kinia yunga tondolomo kinia Mini Kake Sélimu kinia wendo orumu mele pilku kanoko, olione aku semanemo ‘Sika.’ nimbu kuru mondopole onondo tondolo mundupu nirimulu mele kepe pilku kanokole “Sika nikimili.” ningu kuru mondoringi-kulu kanopole ‘Pulu Yemone sika ono konopu mondopa ‘Nanga yomboma molangi.’ nimba taltorumu lémo.’ nimbu kanorumulu. Olio ono lipu tapondomolondo ono-kinia ombo molorumulu mele ono pilielemele. \p \v 6 Ono olio kinia Ye-Awilimu kinia molorumulu mele manda manjiku moloringi; ono-kinia umbuna awisili wendo orumu-na-kolo ⸤Pulu Yemonga⸥ ungumu konopu siku pilku liltingi. Kanu konopu sili ulumu Mini Kake Sélimuni sirimu. \v 7 Aku seringimunga kolea Masedonia poropinji kinia Akaya poropinjitolonga ‘Sika.’ ningu kuru mondoko moloringi yomboma molonge mele kolea-awili Tesallonaika yomboma onone liku ora siringi. \p \v 8 Ono ⸤Karasinga Tesallonaika yomboma⸥ moloringina Ye-Awilimunga ungumu Masedonia kinia Akaya poropinjitolonga yomboma moloringina purumu, pali pilieringi-na-kolo aku kolea pokorenga mindi naa purumu. Onone Pulu Yemo ‘Sika ⸤olionga Lipa Tapondolimu⸥.’ ningu kuru mondoringi semanemo koleamanga pali anju anju purumu pilieringi. Akumunga, ono ⸤Tesallonaika Karasinga yomboma⸥ molemele mele olione kelepo semane se topo simulú aulka se naa lemó. \v 9 Olio ono moloringina orumulu kinia ono-kinia uluma wendo orumu, onone seringi mele we-yomboma onono olio semane toko silimili akumunga ⸤kelepo yomboma ononga semanemo topo simulú aulka se naa lemó⸥. Ono ⸤Tesallonaika yombomane⸥ we-mélema popo toringi pulu ye kolo tolima munduku kelko konopu topele toko, konde molopa mindi puli Pulu Ye sikamo molorumuna puringi mele we-yombomane olio semane toko silimili. ‘Yunga kendemande-yomboma molamili.’ ningu molko, \v 10 Yunga Malo mulu-koleamo mundupa kelepa kelepa ombá.’ ningu konopu siku nokoko molongendo ⸤Pulu Ye Sikamo molorumuna puringi⸥ mele ⸤semanemo toko silimili⸥. Aku Malomo kolorumu kinia Pulu Ye Sika kanumuni topa makisinderimu yemo; akumu Yesusi, olio ⸤yunga yomboma⸥ lipa tapondolemomonga Pulu Yemo pe yomboma mumindili kolomba walemo wendo ombá kinia olionga unguri naa pemba yemo. \c 2 \r 2:1-16 \s1 Pollone Tesallonaika Yomboma Kinia Kongono Serimu Mele Nirimu Ungu Se \p \v 1 Ango-keme, ono moloringina ombo kongono serimulu kanumu we mania naa purumu ono pilielemele. \v 2 Ononga koleana u naa ombo kolea-awili Pillipai molorumulu kinia olionga kangikundu mindili siku olio ungu-taka tondoringi mele ono pilielemele. Aku-sipa na-kolo pe Tesallonaika orumulu kinia ‘Kongono naa sangi.’ ningu kongono semolo aulkamo pipi singí seringi kinia olionga Pulu Yemone olio lipa tapondorumu kinia pipili naa kolopo tondolo mundupu yunga semane peangamo ono topo sirimulu. \v 3 Olione onondo tondolo mundupu “Yesusi Karasi piliangi.” nimulúndu olione ungu mare lawa sepo pilipu naa nimbu, ‘Kalaro mololi uluma pea samili.’ nimbu konopu talo pepili unguma naa nimbu, ‘Ono aulka senga lupa pangi kene kondi tamili.’ nimbu kolo naa torumulu. Aku paa naa serimulu. \v 4 Pulu Yemone olio apurupa kanopale ‘Nanga semane peangamo manda sumbi siku toko singí.’ nimba kanopale “Ningu sindangi.” nirimu, akumunga ‘I-siku i-siku ningu siee.’ nilimú mele mindi alieli nilimulu. ‘Yombomane olio kanoko peanga pilku kape niengi.’ nimbu unguma andopo naa nimbu silimulu. ‘Olionga konopuma kanopa apurulimú-Pulu Yemone kanopa peanga piliepili.’ nimbu kongono selemolo. \v 5 ⸤Olio sumbi sipu serimulu mele⸥ ono pilielemele. Pulu Yemo mangilielemolánje yuni ‘Sika.’ nilkala. ‘Olio-kinia ulu se seko kondangi kene ono kape nimbu imbi ambolopo paka tondamili.’ nimbu unguma naala nirimulu. ‘Ononga mélema olio siengi.’ nimbu unguma naala nirimulu. Kolo naa tokomolo ono pilielemele; Pulu Yemone pilielemóla. \v 6 Onone kepe ma-kolea lupamanga yombomane kepe olio kape niengi.’ nimbu Pulu Yemonga ungumu andopo naa nirimulu. \p Sika olio Karasini ‘Kongono sende-paa.’ nimba lipa mundorumu yema molorumulumunga ono lipu tapondopole umbuna lipu sipu ⸤ “Onone mélema siku olio nokaa.” ⸥ nimbu tondolo mundupu nilimolánje peanga. \v 7 Aku-na-kolo ⸤aku sipu naa nirimulu.⸥ Ono-kinia molopole ambomane ononga bolangoma taka leko nokoko ⸤ame siku⸥ molemele mele ono aku sipu nokorumulu. \v 8 Olio ono paa konopu mondopo kondo kolopole ‘Pulu Yemonga semane peangamo topo siemili.’ nimbu mindi naa serimulu; ‘Ono lipu tapondomolondo olio umbuna mare membo mindili nomulu liemu unguri molo.’ nimbu konopu sipu serimulula. \p \v 9 Ango-keme, ‘Olio ono-kinia molopole kongono semolondo kála sepo kongono serimulu mele ono pilkimili.’ konopu lekero. ‘Olione ono Pulu Yemonga semane peangamo topo sipu molomolo kinia ‘Onone olio nokoko kere-langi siengi.’ naa nimulú.’ nimbu ipulieli kepe tangoli kepe kongono serimulu. ⸤Aku kongonomo kou limulúndu kongono sepo, ono lipu tapondopo kongono sepo, peatolo lipu sere lepo serimulu.⸥ \p \v 10 Ono Karasi ‘Sika.’ ningu kuru mondolemele yomboma pea kopu sepo molorumulu kinia Pulu Yemone kanopa ‘ulu kake selima’ nimba kanolemo uluma kinia, yombomane ‘ulu sumbi nilima’ ningu kanolemele uluma kinia sepo, ulu se sepo naa kinjerimulu akumu ono pilielemele; Pulu Yemo pilielemóla. Olio “ulu se seko kinjeringi.” manda naa ningí. \v 11 Yemane ononga bolangoma nokoko seko kondolemele mele olione ono aku sipu serimulu akumu ono pilielemele. \v 12 Ono konopu tondolo pumba konopu peanga liepili molangi.’ nimbu, “‘Ye nokoli kingimu molopo kolea paa peanga, tondolo pa seli koleana molopo nokolio koleana ono pea molamili waa.’ nimba ono mangilielemo Pulu Yemone kanopa peanga pilielemo mele mindi alieli seko molangi.” nimbu paa tondolo mundupu mane sirimulu. \r 2:13-16 \s1 Karasinga Yomboma ‘Sika.’ Ningu Kuru Mondokole Umbunama Wendo Orumu Kinia Kanu Umbunama Enge Ningu Meringi Ungu Se \p \v 13 Alieli Pulu Yemo-kinia “Ange.” nilimulu akumunga ulu se pea pelemo. ⸤Akumu i-sipa:⸥ Olio ono moloringina ombo Pulu Yemone olio ungu-umbu tondorumumu pilipuli nimbu sirimulu kinia mana-yombo sene ungu se nimba silimú kinia pilku limili mele mindi naa pilku liltingi. Pilkuli ‘Akumu Pulu Yemonga ungumu ningu sikimili.’ ninguli pilku liltingi. ⸤Akumu papu seringi.⸥ Aku ungumu paa sika Pulu Yemonga ungumu. Kanu ungumuni ono ⸤Karasi⸥ ‘Sika.’ ningu kuru mondolemele yombomanga konopumanga kongono selemo. \p \v 14 Ango-keme, ono-kinia ulu wendo orumu mele kolea Judia disiriki Pulu Yemonga yombo talape moloringima-kinia u aku sipa wendo orumula. Ono Tesallonaika yomboma ononga pulu lemó yombomane ‘Mindili nangi.’ ningu seko kinjeringi mele, Judia koleana Karasi Yesusi pea kopu seko molemele yombomanga pulu lemó Juda yombomane u aku siku kepe ‘Mindili nangi.’ ningu seko kinjeringi. Akumunga pilipuli ‘Ono ungu nimbu sirimulumu sika onone ‘Pulu Yemonga ungumu’ ningu, pilku liltingi.’ nimbu pilielemolo. \v 15 Juda yombomane u Pulu Yemone ungu-umbu tondorumuma pilku yomboma ningu siringi yema toko kondoko, pe Ye-Awili Yesusi toko kondoringi yombomane pe olio kepe mindili liku siku toko makororingi. Pulu Yemone kanopa kiri pilielemo uluma seko, yomboma kinia pali opa-tou molemele. \v 16 Olio Pulu Yemone Juda yombo naa molemele yomboma lipa tapondopa, mindili nolemolá aulkana wendo lipa, yu-kinia molko kondonge aulkana lipa mondomba mele naa niemili.’ ningu, olio andopo kanu yombo lupama ungu nimbu simulú aulkamo pipi singí selemele. Aku selemelemonga ono ulu-pulu-kiri selemele mele alieli olandopa-olandopa paa pea pali selemele, akumunga, ulu-pulu-kiri awisili ono-kinia kamu pemba. Pe kiniá Pulu Yemonga mumindili kolomba walemo ono molemelena koronga kamu alieli-alieli omba lemó. \r 2:17—3:5 \s1 Pollone “Tesallonaika Yomboma Kelepo Paa Kanamboa.” Nirimu Ungu Se \p \v 17 Aku-sipa na-kolo ango-keme, ⸤Juda yombomane⸥ olio toko makororingi kinia olio ono mundupu kelepo senga purumulu kinia sika olio ono kinia kopu sepo naa molemolo-na-kolo olionga konopumane ‘ono kinia kopu sepo molemolo.’ konopu lemolo. ⸤Lapalini bolangoma munduku kelko kolea suluna pungu molko ononga bolangoma konopu kimbu siku pilku molemele mele⸥ olione aku sipu ono mundupu kelepo pumbu laye-kolo mindi molopole, ono konopumuni pilipu molopo ‘Ono paa kanamiliya.’ nimbu omolondo aulka se kororumulu. \v 18 Olio ono molemelena omolo.’ nimbu serimulu. Na ⸤Pollo⸥ nanu kepe wale awisili kelepo ombó serindula, aku-na-kolo ⸤kurumanga nokoli⸥ Setenene ‘Mólo.’ nimba olio pipi sirimu. \v 19 Olionga Ye-Awili Yesusi Karasi kelepa ombá kinia méle nambolkarene olio ‘Konopu tondolo pupili molangi.’ nimbá kinia yunga kumbikerena konopu sipu gilimuluye? Olione kongono tondolo mundupu sepo kondorumulu mele nambolka mélsene ‘lipa ora sipili.’ nimbu membo pumulúye? Ono lipu tapondorumulu yomboma mindi kape nimbu lipu ora simulú. Akumunga kepe ‘Ono molemelena wamili.’ nimbu serimulu. \v 20 Sika, ⸤olione ono lipu tapondorumulu kinia ono Karasinga yomboma molko uluma selemelemonga⸥ ono mindi kanopo olio konopu peanga pepili molopo, ono-kinia konopu silimulu. \c 3 \r 3:1-5 \s1 Pollone ‘Tesallonaika Karasinga Yomboma Konopu Tondolo Pupili Molangi.’ Nimba Timotindu “Pungu Ni-Pu.” Nimba Lipa Mundorumu Semanemo (2:17 pulu polko kanani) \p \v 1 Akumunga, ‘Ono nambi seko molemelenje.’ nimbu olio paa konopu awisili kimbu sipu ⸤ ‘Ungu se ningu mundungínje.’ nimbu⸥ nokopo molorumulu kinia ungu se naa ningu mundoringi-kulu siye serimumunga ‘⸤Saillas kinia⸥ olto ya kolea-awili Atenesi molambili.’ nimbu panjerimulu kinia \v 2 oltone Timoti “Ono molemelena pu.” nirimbulu. Timoti yu oltonga genu, pea kopu sepo Pulu Yemonga kongono sendepo Karasinga semane peangamo andopo topo silimulu yemo. “Yuni ono ‘enge ningu molko Karasi ‘Sika.’ ningu kuru mondolemele mele munduku naa kelko paa ambolko molangi.’ nipili.” nimbu yu ono molemelena lipu mundorumbulu. \v 3 Ono mindili nongo umbuna melemelemonga konopu kimbu siku molongenje.’ nimbu aku serimbulu. ‘Karasinga yomboma aku siku umbunama menge.’ nimba Pulu Yemone nilimú mele ono pilielemele. \v 4 Olio ono-kinia pea molopole ono liepi-liepi topo nimbuli: “Olio paa sika mindili singí, olio-kinia umbuna awisili wendo ombá.” nirimulu kanumu sika aku sipa wendo orumu mele ono kanolemele. \p \v 5 Akumunga, ‘Ono nambi seko molemelenje.’ nimbu konopu kimbu sirindu mele siye serimu-kulu ‘Konopu kimbu sikiru mele mania pupili.’ nimbu nane Timoti ono moloringina lipu mundorundu. ‘Ono kuru mondoko molemelenje molo kondi tolemo yemone ono kondi torumu kinia ononga kuru mondoringi mele we aku siku kuru mondolemele molo aku siku seko moloringi ulumu munduku kelieringinje. Kongono kála-sepo serimulumu we mania purumunje, piliambo.’ nimbu yu lipu mundorundu. \r 3:6-10 \s1 Timoti Kelepa Pollo Molorumuna Yando Omba Tesallonaika Yomboma Seko Moloringi Mele Semane Topa Sirimu Kinia Pilipale Pollo Yu Paa Konopu Sirimu Semanemo (2:17 pulu polko kanani) \p \v 6 Aku-sipa na-kolo kiniá mindi Timoti yando ombale ono ‘Sika’ ningu kuru mondoko yomboma konopu mondoko molemele mele semane peanga se omba topa simu. Alieli olio ono-kinia pea molorumulu mele onone konopu kimbu siku pilkuli paa konopu siku molemele mele nimba sipa, olione ‘Ono paa kanamiliya!’ nimbu molemolo mele ono aku sikula ‘Olio paa kanamiliya.’ ningu molemele mele nimba simu. \v 7 Akumunga, ango-keme, sika olio umbuna membo mindili nolemolo-na-kolo ono ‘Sika.’ ningu kuru mondoko molemele mele semanemo pilipuli konopu peanga pepili tondolo mundupu molemolo. \v 8 Ono Ye-Awilimu munduku naa kelko yu tondolo munduku ambolko molemelemonga pilipuli yombo konde pulimili mele kiniá paa manda molemolo. \v 9 Olio Pulu Yemo-kinia ungu nimbu molopo ono konopumuni pilipuli, ono seko molemelemonga paa awili sepo konopu sipu molemolo akumu nambi sepo Pulu Yemo-kinia manda “Ange.” nimulúye? Pulu Yemone aku sipa olio ‘konopu siemili.’ nilimúmunga yunga kumbikerena pumbu konopu lakopo sipu molemolomonga olione alieli yu-kinia “Ange.” nimulú manda naa sembá. \r 3:10-13 \s1 Pollone Tesallonaika Karasinga Yombomanga Pulu Yemo Mawa Senderimu Ungu Se \p \v 10 Ipulieli kepe tangoli kepe Pulu Yemo-kinia ungu nimbuli ‘Olio ono ombo kanamili. Aulka se akisindepili.’ nimbu paa tondolo mundupu mawa selemolo. ‘Ononga kuru mondolemele mele kamu kuru mondonge ungu se pilku naa molongi liemu aku mólo tolemo unguma ombo nimbu siemili.’ nimbu aku sipu mawa selemolo. \p \v 11 Kiniá Pulu Ye olionga Lapa akumu kinia olionga Ye-Awili Yesusi kinia olone olio ono molemelena ‘Wamili.’ ningu aulka se akisindengili. \r 3:12—4:8 \s1 Pulu Yemone Kanopa Peanga Pilielemo Ulumanga Ungu Se \p \v 12 Olione ono konopu paa awili sepo mondolemolo mele Ye-Awilimuni ‘Onone aku siku ononga Karasinga yomboma kinia we-yomboma kinia pali konopu paa olandopa olandopa mondangi.’ nipili. \p \v 13 Olionga Ye-Awili Yesusi yunga yombo kake selima kinia kelepa ombá walemonga ono Pulu Ye olionga Lapamo molombana pungu molonge kinia konopu kake sepa Pulu Yemone kanopa kiri pilipa kote sendemba ulu-pulu se konopuna naa pepili molonge kinia ‘yuni kanopili.’ nimba Ye-Awilimuni ononga konopuma tondolo mundundopili. \mr Kolomongo-Awili 4-5tolo \ms1 “Karasinga Tesallonaika Yomboma ‘Ulu Peangama Mindi Tondolo Mundupu Samili.’ Niengi.” Nimba Pollone Nirimu Ungu-Mare \c 4 \r 4:1-8 \s1 Pulu Yemone “Saa.” Nilimú Ulu Peangama Kinia “Naa Saa.” Nilimú Ulu Kirima Kinia Akumanga Ungu Se (3:12—4:8 pali) \p \v 1 Ango-keme, ungu se kamu niembo. U ono mane sipu Pulu Yemone kanopa peanga pilielemo uluma senge mele u nimbu sirimulu. Aku siku sika seko molemele. Aku-na-kolo kiniá “Ono Ye-Awili Yesusinga yomboma molemelemonga aku uluma siye naa kolko seko molko mindi pangi.” nimbu tondolo mundupu mawa sekemolo. \v 2 Ye-Awili Yesusini olio ungu-umbu tondorumuma ono nimbu sirimulu ungu-manema ono pilielemele kanumu. \p \v 3 Pulu Yemone ‘Ono sangi.’ konopu lepa molemo mele i-sipa: \li1 Ono konopu kake sepili \li1 Pulu Yemonga yomboma manjiku molko, \li1 wa ulu-kirinale seli ulu-pulumu munduku keleangi. \m \v 4-5 Juda yomboma naa molko \li1 Pulu Yemo naa pilielemele yombomane \li1 anju-yando yomboma kanoko pea ulu-kirinale sengendo \li1 yakala kolko wa ulu-kirinale selemele aku mele \li1 aku uluma yakala kolko naa sangi. \li1 Ono yu-mele-mele ambo lingí molo ye pungíma \li1 ‘Ononga kangimu emenalinga manjipa giliepili.’ ningu \li1 ulu-peanga kake selima manjiku seko molaa. \m \v 6 Yema, ononga genali ‘Sepo naa kinjamili.’ ningu \li1 aku ulu-pulu-kirimu naa seko, \li1 ononga genalinga amboma kinia \li1 ‘Ulu-kirinale samili.’ ningu kondi naa tangi. \li1 ‘Nanga mólo, yunga.’ ningu yu-kinia ulu se naa sangi. \m Olione u ono nimbu sipu liepi-liepi torumulu mele paa sika nirimulu. “Aku ulu-pulu-kiri mele uluma senge yomboma Pulu Yemone aku sengemonga “Mindili nangi.” nimbá.” nimbu u liepi-liepi topo nirimulu kanumu. \v 7 Pulu Yemone “Ulu-pulu kalaro mololi aku sipama seko molangi waa.” ni naa nirimu. “Nanga yomboma manjiku molko ulu-pulu kake selima seko molangi waa.” nirimu. \v 8 Aku sipa nirimu-kulu ‘I ungu-manemo naa pilipu lipu semolo.’ ningu bulu silimili yomboma yombo se lupa bulu naa silimili; Mini Kake Sélimu ono silimú Pulu Yemo mindi bulu silimili. \r 4:9-12 \s1 Yomboma Kinia Molopo Kondomolomonga Ungu Se \p \v 9 ‘⸤Ono Karasinga yomboma⸥ ononga genupilima konopu mondangi niemili.’ nimbu pepá naa tomolo. Pulu Yemone ono anju yando konopu mondonge mele u ⸤ononga konopuna omba molopa⸥ mane sirimu kanumu, akumunga olione aku ungumunga pepá se naa tomulu liemu mandala. \v 10 Masedonia poropinji Karasinga yomboma pali kepe onone aku siku konopu mondolemelela kanumu. Aku-na-kolo ango-keme, onone aku ungumu selemele mele ‘olandopa olandopa sangi.’ nimbu tondolo mundupu mawa sekemolo. \p \v 11 Olione u ono mane sipuli “Taka leko molaa. Ono onono yu-mele-mele mindi kongono pilku saa. Ono onono yu-mele-mele kongono sekole kere-langima naa.” nirimulu mele ‘Paa aku sipu samili.’ ningu tondolo munduku seko molaa. \v 12 Aku sipu semolo kinia Karasinga yombo naa molko ultu molemele yombomane olio aku sipu semolo mele kanokole olio ‘yombo peanga’ ningu olionga ungumu pilingí. Olio yu-mele-mele mélse mólo naa tombala.’ ningu aku siku seko molangi. \r 4:13—5:11 \s1 Ye-Awilimu Ombámonga Ungu Se \r 4:13-18 \s1 Ye-Awilimu Kelepa Wale Talo-Sipa Ombá Kinia Yu Pilkuli Kololemele Yomboma Lomboroko Ola Molonge, Olio Konde Molomolo Yomboma Pea Omba Limbamonga Ungu Se \p \v 13 Ango-keme, Karasinga yombo koloringimanga ungu se niemili. Kanu uru pelemele yomboma-kinia ⸤pe wendo ombá mele⸥ ono ⸤kiniá we molemele yomboma⸥ne mimi siku naa pilku molongi liemu olio pilkimulu manda naa sekemo. Karasi naa pilieli yombomanga yombo se kololemo kinia we-yombo kanuma kondo awili-seko kololemele mele ono Karasinga yomboma aku siku kondo awili-seko naa kolangi. We-yombomane pilkuli ‘Kolopole walte lomboropo ola molopo, olionga yomboma kinia kelepo seluna kopu sepo molomolo.’ ningu naa pilkuli aku siku kondo awili-seko kololemele kanumu. \v 14 Olio ⸤Karasinga yombomane⸥ ‘Yesusi kolopa lomboropa ola molorumu.’ nimbu kuru mondolemolo. Aku nimbu pilipuli ‘Yu serimu mele aku siku yombo ‘Yesusi ⸤sika nanga nimba kolali sepa kolondorumu. Kiniá pea molemolo.’ ningu⸥ kuru mondokole koloringi yomboma aku siku sengela.’ nimbu kuru mondolemolola. Kanu yomboma pe Pulu Yemone Yesusi-kinia pea kelepa yando memba ombá. \p \v 15 Kiniá Ye-Awilimuni yuyu nirimu ungu se ono nimbu siemili. Yuni nimbale: “Ye-Awilimu ⸤kelepa mania⸥ ombá kinia olio we konde molomolo yomboma u koloringi uru pelemele yomboma mundupu kelepo olio kumbi lepo naa pumulú. Paa mólo!” nirimu. \v 16 Ye-Awilimu mulu-koleana mundupa kelepa mania ombándo ombá kinia ungu tondolo se wendo omba, mulu-koleana angello awili nokoli sene ungu se nimba, Pulu Yemonga bikollomone ungu se nimba, Ye-Awilimu yuyu kanu unguma kinia mulu-koleana mania ombá. Ombá kinia Karasinga yomboma molkole kololemelema u lomboroko ola molonge. \v 17 Kanu-kinia olio we konde molomolo yomboma kinia koloringi yomboma kinia pea Ye-Awilimu yu ‘Kupana kanopo liemili.’ nimba olio olando limba, olio ola muluna pumbu yu kanopo limulú. Aku sipa wendo ombámonga olio Ye-Awilimu kinia pea kamu-alieli-alieli kopu sepo mololepo mindi pumulú. \v 18 Ulu akumu wendo ombá kene ononga yombo ⸤kondo kolongema⸥ ‘Konopu tondolo pupili molangi.’ ningu “Kololemele yomboma pe konde molonge.” i nikiru mele anju yando ningu siee. \c 5 \r 5:1-11 \s1 Ye-Awilimu Waltikele Lipa Sinjipa Ombá Ungu Se (4:13 pulu polko kanani) \p \v 1 Aku-sipa na-kolo ango-keme, kalia-ingimu kepe enamo kepe Ye-Awilimu ombá wale akumanga ungumu ono pilielemelemonga nane aku walemonga ungu se pepá manda naa topo simbú. \v 2 Wa noli yombo se ombá walemo yombomane naa piliangi ipulieli lipa sinjipa olemo mele Ye-Awilimu ombá walemo aku sipala wendo ombámo ono paa pilielemele kanumu. \v 3 Yombomane ‘Olio konopu seluna pupili molopo mini-wale mundupu umbuna kolomolo ulu se wendo naa olemo. Molopo kondolemolo.’ ningí kinia yomboma kote sendepa “Seko kinjeringimunga mindili nangi.” nimbá ulu kanumu waltikele lipa sinjipa wendo ombá. Ambo se bolango membándo waltikele lipa sinjipa mindili nolemo, kanu mindilimu mundupa kelepa pumbá aulka se naa lemó. Aku siku mele ‘Konopu seluna pupili molemolo.’ ningí kanu yomboma kote sendepa “Seko kinjeringimunga mindili nangi.” nimbá ulumu waltikele lipa sinjipa wendo ombá, kanu-kinia yomboma kowa manda naa pungí. \p \v 4 Aku-sipa na-kolo ango-keme, ono simbulu tolina naa molemele-na ‘Wa noli yombo se ombá.’ ningu nokoko naa kanangi kiyongo nimba lipa sinjipa olemo kinia yomboma pungu-pungu nilimili mele ono aku siku naa senge. ‘Kanu walemo wendo ombá.’ ningu kanoko nokoko molangi wendo ombámonga ono-kinia umbuna se naa pemba. \v 5 Ono tangoli pa selina molemele yomboma; olio pea ipulieli simbulu tolina yomboma naa molemolo. \v 6 Aku sipu molemolo kene we-yomboma uru pelemele mele olio aku sipu uru naa peamili. Olio mongo makilipu umbu-konopu pepili molamili. \v 7 Uru pelemele yomboma ipulieli uru pelemele. No-tondolo nongo amu tolemele yomboma ipulieli no-tondolo nongo amu tolemele. \p \v 8 Aku-sipa na-kolo olio tangoli molemolo yomboma molemolo kene umbu-konopu pepili molamili. Ami-yema ono ‘olokondo naa tangi.’ ningu wale-pakoli kapane selima pakolemele mele olio aku sipu ⸤ ‘Yesusinga semanemo sika.’ ningu⸥ kuru mondoli ulumu kinia, konopu mondoli ulumu-tolo tondolo mundupu ambolamili. ‘Pengena naa tangi.’ ningu wanie kapane selima pakolemele mele olio aku sipu ‘Yesusini sika yunga yomboma lipa tapondopa, mindili nolemolá aulkana wendo lipa, yu-kinia pea molko kondonge aulkamo lipa mondolemo.’ nimbu konopu sipu nokopo molemolo ulumu paa ambolopo kondamili. ‘⸤Kurumanga nokoli Setenene olio sepa naa kinjepili kene molopo kondamili. Kondi toli ulu sene olio topa mania naa mundopili.’ nimbu aku samili.⸥ \v 9 Pulu Yemone olio-kinia “‘mumindili kolopole paa mindili nongo molko kinjangi.’ niembo.” nimba olio nimba naa taltorumu kanumu. ‘Olionga Ye-Awili Yesusi Karasini olio lipa tapondopa mindili nolemolá aulkana wendo lipa yu-kinia pea molopo kondomolo aulkana lipa mondopili.’ nimba, nimba panjipa olio nimba taltorumu kene ‘Yesusini aku sipa lipa tapondomba.’ nimbu nokopo mololi ulu-pulumu tondolo mundupu ambolamili. \v 10 Olio ‘Pea kopu sepo molamili.’ nimba Yesusini olionga nimba kolali sepa kolondorumu. Olio aku sipa lipa tapondorumumunga ⸤ ‘Sika nanga nimba senderimu.’ ningu kuru mondolemele yombomanga yu ombá kinia⸥ olio yunga we molomolo yomboma kinia, kolko uru penge yomboma kinia, ⸤mulu-koleana ola pumbu⸥ yu pea molomolo. \p \v 11 ⸤Pe olio-kinia aku sipa wendo ombá⸥ kene kiniá selemele mele aku siku yu-mele-mele ‘Enge olandopa olandopa pupili ningu, konopu tondolo pupili.’ ningu anju yando niee. \r 5:12-28 \s1 Pepá Topa Pora Sirimu Ungu Pokore \p \v 12 Ango-keme, kiniá olione ono mawa sepo nikimulu: Ono nokolemele yema, Ye-Awilimuni yunga ‘Tesallonaika yombo talapemo nokangi.’ nimba, nimba taltorumu yema, ononga unguma liku awi siku molangi. Kanumane ono kinia pea molko kongono kála-seko seko, ‘Ono i-siku i-siku sangi.’ ningu mane silimili, ‘Kanu yemane olio nokokomele.’ ningu pilku ononga unguma liku awi siku molangi. \v 13 Onone kongono selemelemonga ‘Ono kape niemili.’ ningu ononga unguma paa taka leko pilku molko ono konopu mondangi. Ono genali kinia anju yando konopu seluna pupili molangi. \p \v 14 Ango-keme, olione ono tondolo mundupu mawa sekemolo: \li1 Kongono naa seko siye kolko we molemele yomboma \li1 ⸤ ‘Aku siku paa naa saa.’ ⸥ ningu liepi-liepi toko niengi. \li1 Pipili kololemele yomboma ‘Pipili naa kolko \li1 konopu enge nipili molangi.’ niengi. \li1 Pange selemo yomboma ⸤kondo kolko⸥ liku tapondangi. \li1 Ono yomboma-kinia taka leko molangi. \m \v 15 Yombo marene ono seko kinjingí kinia \li1 anju pundu toko seko naa kinjangi. \li1 Alieli genali kinia ultu molemele yomboma kinia ⸤kondo \li1 kolko⸥ ulu peangama mindi tondolo munduku seko molangi. \m \v 16 Alieli konopu siku molangi. \m \v 17 Alieli-alieli Pulu Yemo kinia ungu ningu mawa seko molangi. \m \v 18 Ono mindili nonge kinia kepe umbuna wendo ombá kinia \li1 kepe molko kondonge kinia kepe, aku siku ono-kinia ulu lupa lupama wendo ombá kinia Pulu Yemo kinia “Ange.” ningu molangi. Ono Karasi Yesusinga yombo molemelema Pulu Yemone ‘Aku siku sangi.’ nilimúmunga aku siku seko molangi. \m \v 19 Mini Kake Sélimunga sepemo toko naa kumundangi. \v 20 Pulu Yemonga ungu-umbu tondolemoma pilku \li1 yando ningu silimili unguma liku bulu naa siengi. \m \v 21 Uluma pali apuruku kanokole, peangama mindi ambolko, \m \v 22 ulu kirima pali munduku kelko óko liengi. \p \v 23 Ono konopu seluna pumba pe nipili taka leko molangi.’ nilimú Pulu Yemo yuyu, yuni ononga mini kangima pali ‘Nanga manjipa kene kake sepa liepili.’ nipili. \m ‘Ye-Awili Yesusi Karasi kelepa ombá kinia ononga konopumu kepe minimu kepe kangimu kepe pali yuni “Mindili nangi.” nimbá mongo se naa pepili molangi.’ nipili. \m \v 24 Olio ‘yunga yomboma molangi.’ nimba mangilielemo yemone konopu topele naa topa “Sembó.” nilimú uluma aku sipa sika selemo-na olio-kinia paa sika aku sipa sembá. \b \p \v 25 Ango-keme, ⸤ ‘Pulu Yemone olio lipa tapondopili.’ ningu⸥ onone olionga mawa sendangi. \p \v 26 Karasinga yomboma “Olionga genupili.” ningu ki liku kangulangi. \p \v 27 Ye-Awilimuni ‘I kongonomo sani pu.’ nimba na lipa mundorumumunga nane ono paa tondolo mundupu nimbuli: “I pepá topo sikirumu genali pali piliangi kanoko ningu siengi.” nimbu nikiru. \p \v 28 Olionga Ye-Awili Yesusi Karasini ono we kondo kolopa molopili molangi. \b \p ⸤Aku pea nikiru.⸥