\id GEN  
\h Tutui Makasososak 
\toc1 Tutui Makasososak Mulai numa Manetualain nakadadadik lalai no dae-inak 
\toc2 Tutui Makasososak 
\toc3 Kej 
\mt1 Tutui Makasososak  
\mt2 Mulai numa Manetualain nakadadadik lalai no dae-inak  
\c 1  
\s1 Manetualain nakadadadik lalai, dae-inak no basa oe-isin nara lalaꞌen  
\p
\v 1 Makasososan Manetualain nakadadadik lalai no dae-inak.   
\p
\v 2 Lelek naa, dae-inak bei ta dadi, ma basa-basan bei runggu-rangga. Bei hambu kada oe, ma makiu-makahatuk tatana nalan. Manetualain Dula-dalen laa-laa neu-mai nai oe naa bafon lain.\f + \fr 1:2 \ft Dedeꞌa Ibrani nai ia, sosoa-ndandaan bisa mata-matak leo ‘Manetualain Dula-dalen’, do, ‘anin numa Manetualain mai’, do, ‘koasa numa Manetualain mai.’\f*   
\m
\v 3 Basa boe ma Manetualain kokolak nae, “Muste hambu manggaledok.” Kokolak basa nae talo naa, boe ma manggaledok dadi.  
\v 4 Ana mete-nita manggaledok naa, boe ma dalen namahoko, nahuu hata fo Ana nakadadadi nalak naa, memak neulauk. De Ana tada feꞌe manggaledok numa makiuk mai fo esa-esak no fai heli-helin.  
\v 5 Ana foi manggaledok naa nade, ‘leledok’, ma makiuk naa, ‘leꞌodaek’. Naa, fai kaesan.   
\m
\v 6-7 Basa boe ma Manetualain kokolak seluk bali nae, “Dadi mamana rouk, fo tada feꞌe oe. Huu naa de hambu oe nai tadak lain, ma hambu oe nai tadak dae.” Kokolak basa nae talo naa, boe ma oe naa tada baꞌen neu dua.  
\v 8 De Ana foi mamana rouk manai tadak lain naa nade, ‘lalai’. Naa, fai kaduan.   
\m
\v 9 Basa boe ma Manetualain kokolak seluk bali nae, “Oe manai tadak dae naa muste nakabubua neu mamanak esa, mita fo hambu dae madak.” Kokolak basa talo naa, boe ma dae madak dadi.  
\v 10 De dae madak naa Ana foin nade, ‘mada lai’; ma oe mana makabubuak naa, Ana foin nade ‘tasi’. Ana mete-nita basa naar, boe ma dalen namahoko, nahuu hata fo Ana nakadadadi nalak naa, memak neulauk.  
\v 11 Boe ma Manetualain kokolak seluk bali nae, “Mada lai muste mori sele-tandek. Muste hambu sele-tandek mana maboak, kadeꞌek, ma mana madoo momodok. Mita fo sele-tandek esa-esak nabuna-boa tungga mata-aon.” Kokolak basa talo naa, boe ma basa sele-tandek dadi.  
\v 12 Nai mada lai, basa sele-tandek kara rabuna-boa tungga esa-esak mata-aon. Ana mete-nita basa naar, boe ma dalen namahoko, nahuu hata fo Ana nakadadadi nalak naa, memak neulauk.  
\v 13 Naa, fai katelun.   
\m
\v 14-15 Basa boe ma Manetualain kokolak seluk bali nae, “Nai tadak lain naa, muste hambu buas manggaledok mata-matak fo tao manggaledo dae-inak ia. Muste hambu mana tao manggaledo fai leledok, ma muste hambu laen mana tao manggaledo fai leꞌodaek. Basa sara dadi reu tanda, mita fo bisa reke fai, teuk, ledo-fair bula lalalin.” Kokolak basa talo naa, boe ma basa buas manggaledok kara dadi.  
\v 16 Ana nakadadadik buas manggaledok moꞌok matak dua. Mana moꞌon lenak, nasaꞌa nai fai leledok; kadiꞌik nasaꞌa nai fai leꞌodaek. Ana oo nakadadadik nduuk kara boe.  
\v 17 Ma Ana koladu buas sara raa reu lalai, fo ara rasaꞌa tao manggaledo dae-inak.  
\v 18 Boe ma ara tao manggaledo fai leledok, ma manggaledo fai leꞌodaek. No dalak naa, ara tada baꞌe manggaledok numa makiuk mai. Ana mete-nita basa naar, boe ma dalen namahoko, nahuu hata fo Ana nakadadadi nalak naa, memak neulauk.  
\v 19 Naa, fai kahaan.   
\m
\v 20 Basa boe ma Manetualain kokolak seluk bali nae, “Muste hambu banda mata-matak kara, leo rai oe dale. Ma muste hambu mbuik mata-matak kara, lambu rai dae-inak lain.”  
\v 21 Boe ma Ana nakadadadik basa iꞌak mata-matak kara ro banda moꞌok mana leo nai oe dale. Ana oo nakadadadik basa mbuik mata-matak kara, lambu rai lalai boe. Ana mete-nita basa naar, boe ma dalen namahoko, nahuu hata fo Ana nakadadadi nalak naa, memak neulauk.  
\v 22 Basa boe ma Ana kokolak fee babaꞌe-babatik neu basa bandar raa lalaꞌen nae, “Iꞌak kara muste tamba ramanoꞌu, fo rasofe basa oer rai bee a mesan. Ma mbuik kara oo muste tamba ramanoꞌu boe.”  
\v 23 Naa, fai kaliman.   
\m
\v 24-25 Basa boe ma Manetualain kokolak seluk bali nae, “Muste hambu banda mata-matak kara, leo rai mada lai. Ndia banda neni nekeboik, banda fuir, ma banda mana manodo-manamak nai daer, esa-esak no mata-aon.” Kokolak basa talo naa, boe ma basa bandar dadi. Ana mete-nita basa naar, boe ma dalen namahoko, nahuu hata fo Ana nakadadadi nalak naa, memak neulauk.   
\p
\v 26 Basa boe ma Manetualain kokolak seluk bali nae, “Mai fo Ita adu hatahori dae-bafok tungga Ita mata-aon. Mita fo ara lopo-linu ma kiu-lolo basa iꞌak kara marai tasi dale, basa mbuik kara marai lalai, basa banda neni nekeboik kara, ma basa banda laen nara mana leo rai dae-inak.”\x + \xo 1:26 \xt Kolose 1:16\x*   
\p
\v 27 De Ana adu hatahori dae-bafok tungga Ndia mata-aon. Ana adu sara, touk ma inak.  
\v 28 Boe ma Ana kokolak fee babaꞌe-babatik neu sara nae, “Ei muste bonggi tamba mamanoꞌu, fo tao masofe ma faduli dae-bafok ia. Au oo fee haak neu ei fo faduli iꞌak kara, mbuik kara, ma basa bandar marai mada lai boe.  
\v 29 Nenene matalolole! Au fee ei nanaꞌak mata-matak kara rai dae-bafok ia. Ndia: sele-tande kaboak ma kadeꞌek, ma mana madoo momodok.  
\v 30 Au oo fee basa sele-tandek mata-matak kara, fo dadi neu basa banda mata-matak kara nanaꞌan boe. Hambu nanaꞌak soa-neu banda nekeboik, banda fuir, banda mana manodo-manamak, ma mbuik kara.” Kokolak basa talo naa, boe ma basa nanaꞌak mata-matak kara dadi.  
\v 31 Ana mete-nita basa naar, boe ma dalen namahoko, nahuu hata fo Ana nakadadadi nalak naa, memak neulaun seli. Naa, fai kaneen.   
\c 2  
\p
\v 1 No dalak naa, Manetualain nakadadadik nala lalai no dae-inak no basa oe-isin nara lalaꞌen.   
\m
\v 2 Ana adu nala basa sara, boe ma neu beꞌe-main, ndaa no fai kahitun, Ana hahae.  
\v 3 No dalak naa, Ana tao fai kahitun neu fai ina-huuk lena basa fai laen nara. Ana koladu talo naa, nahuu nateꞌe Ndia ue-osan ena, boe ma neu fai kahitun Ana hahae.  
\v 4a Manetualain nakadadadik lalai no dae-inak tutuin, ndia talo naa.   
\s1 Manetualain adu touk no inak  
\r (Mateos 19:4-6; Markus 10:4-9; 1 Korentus 6:16; 15:45, 47; Epesus 5:31-33)  
\p
\v 4b Neu MANETUALAIN bei fo mulai nakadadadik lalai no dae-inak naa,  
\v 5-6 bei ta hambu sele-tandek hata-hata, nahuu Ana bei ta nakonda udan. Lelek naa, bei hambu kada koꞌa-masuk mana hene numa dae mai fo tao nakoe dae-inak. Ma bei ta hambu hatahori dae-bafok fo naue-osa osi-lutu.  
\v 7 Basa boe ma MANETUALAIN haꞌi nala dae faa, de Ana adun dadi neu hatahori dae-bafok. Boe ma Ana fuu ani hahaek neni idu bolon neu, de hatahori dae-bafok naa dadi horis neuk ka.   
\p
\v 8 Basa boe ma MANETUALAIN tao nala osi esa numa dae Eden, nai dulu. De Ana fee hatahori dae-bafok naa leo neu osi naa dale.  
\v 9 Nai osi naa dale, Ana nakamomorik ai huuk malole mata-matak kara ena, ma ai huuk fo hatahori bisa naꞌa no malada. Ana oo nakamomorik ai huuk matak dua numa osi naa talada heon boe. Ai huuk esa, mete ma hatahori naꞌa boan, na, ana bisa nasoda nakandoo. Tehuu ai huuk esa bali, mete ma hatahori naꞌa boan, na, ana bisa bubuluk bee ndia neulauk ma bee ndia manggarauk.   
\p
\v 10 Hambu lee esa numa dae Eden, ndia faa dea neu numa osi naa mai. Lee naa nabaꞌe dadi neu panggek haa.  
\v 11 Panggek kaesan, nade Pison. Panggek naa eko-feo ndule dae Hawila, fo hambu lilo mbilas noꞌuk ka.  
\v 12 Numa naa hambu lilo mbila isik, hambu ai huuk fo daan naboo meni, ma hambu batu manggadilak.  
\v 13 Lee naa pangge kaduan, nade Gihon. Panggek naa eko-feo ndule dae Kus.\f + \fr 2:13 \ft Lele uluk dae ia, nade ‘Kus’. Hatematak ia, dae Kus ia maso negara Etiopia ma negara Sudan, manai Afrika boboan dulu.\f*  
\v 14 Panggek katelun, nade Tigris. Panggek ia dadi too-lane neu dae Asyur\f + \fr 2:14 \ft Asyur naa, hatematak ia nade ‘negara Irak’.\f* boboan dulu. Lee panggek kahaan, nade Efrat.   
\p
\v 15 MANETUALAIN fee hatahori dae-bafok naa leo numa Eden, fo ana faduli natalolole osi naa.  
\v 16 De Ana fee parenda neu hatahori dae-bafok naa nae, “O bole muꞌa ai boak hata a mesan numa basa ai huuk marai osi ia dale mai.  
\v 17 Tehuu hambu esa, o ta bole muꞌa sana. Ndia, ai huuk fo mana fee o bubuluk bee ndia neulauk ma bee ndia manggarauk. Mete ma o muꞌan, na, neu ko o mate.”   
\p
\v 18 Basa boe ma MANETUALAIN kokolak bali nae, “Ta malole mete ma hatahori dae-bafok ia leo-laꞌo mesa kana. De Au nau adu feen, nonook esa nandaa noon.”   
\p
\v 19-20 Lelek naa, MANETUALAIN haꞌi nala dae, de adu nala banda mata-matak kara ma mbuik kara. Basa boe ma Ana neni bandar ro mbuik kara reni hatahori naa reu, mita fo ana foi naden nara. Boe ma hatahori naa foi bandar ma mbuik kara raa, esa-esak no naden. Tehuu ndia mesa kana bei ta hambu nonook esa fo nandaa noon.   
\p
\v 21 Basa boe ma MANETUALAIN fee hatahori naa sunggu seli. Neu ana sunggu, MANETUALAIN haꞌi nala kaihusu duin esa, basa de Ana mbambalu falik hinak naa.  
\v 22 Numa duik naa mai, Ana adu dadi inak. Basa de Ana loo lima inak neu hatahori naa.  
\v 23 Hatahori naa mete-nita inak naa, boe ma ana nae,  
\q1 “Naaa! Ia dei! Ia dei fo nandaa no au!  
\q2 Ndia duin sama leo au duing.  
\q3 Ma ndia mbaan oo sama leo au mbaang boe.  
\q2 Huu ana dadi numa touk mai, de au foin nade ‘inak’.”\f + \fr 2:23 \ft Nai dedeꞌa Ibrani, touk rae \ft \+it ‘ish’\+it*. Ma inak rae \+it ‘isha’\+it*. De nai ia, hatahorir rakamiminak dedeꞌa deꞌek rae, “\+it isha\+it* (inak) dadi numa \+it ish\+it* (touk) mai.”\f*   
\q1
\v 24 Huu naa de touk muste laꞌo ela inan ma aman,  
\q2 fo neu leo dalek esa no ndia saon,  
\q3 huu dua sara dadi reu esa ena.   
\p
\v 25 Lelek naa, dua sara makaholak kara, tehuu ara ta rameda mae faa boe na.   
\c 3  
\s1 Hatahori dae-bafok ta nau nenene neu Manetualain  
\p
\v 1 Numa basa bandar fo MANETUALAIN nakadadadi nalak kara nai dae-bafok ia ena, mengge ndia mana malela pepeko-lelekok sudi selik kana. Laꞌe esa, hambu mengge natane neu inak naa nae, “Tebe, do? Manetualain kaꞌi nae, ‘Ei ta bole miꞌa ai boak numa ai huuk kara marai osi ia dale mai, hetu?’ ”   
\p
\v 2-3 Inak naa bala nae, “Taa! Ai bole miꞌa! Tehuu hambu kada ai huuk esa nai osi taladan, ndia Manetualain kaꞌi fo ai ta bole miꞌan. Ana nae ai ta bole miꞌa, ma ta bole mafaroe boan, huu neu ko ai mate.”   
\p
\v 4 Tehuu mengge naa naselu nae, “Wee, naa ta ndaa! Ei ta mate!  
\v 5 Manetualain memak kaꞌi talo naa, nahuu Ana bubuluk ena mete ma ei miꞌa ai boak naa, ei dadi malelak sama leo Ndia. Ndia, bubuluk bee ndia neulauk, ma bee ndia manggarauk.”   
\p
\v 6 Basa boe ma inak naa mete neu te ai huuk naa lolen seli, ma boan nok bali ladan seli. De ana duduꞌa nae, “Mete ma au uꞌa ai boak ia, neu ko au dadi malelak.” Boe ma ana ketu nala ai boak naa, de naꞌa. Basa de ana ketu neni fee saon, de saon naꞌa.  
\v 7 Ara raꞌa basa, dei de ara bubuluk rae sira dua sara makaholak kara. Huu naa de ara nato ai dook kara fo ara mbambalu neu sira makaholan.   
\p
\v 8 Ledo bobon naa, ara ramanene MANETUALAIN laꞌo-laꞌo numa osi naa dale. Boe ma ara keke reu ai huuk boboan seri, mita fo MANETUALAIN ta mete-nita sara.  
\v 9 Tehuu MANETUALAIN nanggou touk naa nae, “Adam, aa! O nai bee?”   
\p
\v 10 Touk naa naselu nae, “Au amanene Manetualain haran nai ia. Tehuu au mae, huu au makaholak. Huu naa de au alai mai keke.”   
\p
\v 11 Boe ma MANETUALAIN nae, “See ndia nafada nae o makaholak? Talo bee? O muꞌa ai boak fo Au kaꞌi ei boso miꞌak naa, hetu?”   
\p
\v 12 Ana naselu nae, “Inak ia fo Manetualain feen mai fo nanonoo no au naa, ana ndia fee au ai boak naa, de au uꞌa!”   
\p
\v 13 Basa boe ma MANETUALAIN kokolak no inak naa nae, “Tao hata de o tao talo naa?”  
\p Boe ma inak naa naselu nae, “Te mengge kedi-ira nala au na! Huu naa de au uꞌa ai boak naa, leo maa.”   
\s1 Manetualain nakatoo sara  
\p
\v 14 Basa boe ma MANETUALAIN nakatoo mengge naa nae,  
\m “Huu o tataon ia, de Au huku-doki o. Numa basa banda laen mai, kada o mesa ngga hambu neketook talo ia. Mulai numa hatematak ia neu losa o mate, o roso munik kada o poꞌon, ma o muꞌa nai kada daer.  
\v 15 Au tao o mua inak ia, esa musu no esa seku neu. Ma ei dua ngga tititi-nonosim mara oo talo naa boe. O tititi-nonosim neu ko kiki nala hatahori ei tinggan. Tehuu ndia tititi-nonosin esa, neu ko tutu nakalulutu o langgam.”   
\p
\v 16 Basa de Manetualain nafada inak naa nae,  
\m “Neu ko Au tamba o susa-sonam neu faik fo o mairu, ma tamba nembetak neu faik fo o bonggi. Leo mae talo naa, tehuu o dalem oo bei hii nalan seli neu o saom boe. Ma ana ndia koladu o.”   
\p
\v 17 Boe ma Manetualain nafada touk naa nae,  
\m “O ta tungga au parendang, tehuu tungga o saom hihiin, losa o muꞌa ai boak fo Au kaꞌik naa ena. Huu naa de o hambu huku-dokik boe. Ma dae oo hambu huku-dokik boe. Mulai numa hatematak ia neu losa o mate, o muste maue-osa fafandek lima-eim doꞌi dae, fo o bisa hambu nanaꞌak. No o maue-osa talo naa, dei fo o bisa masoda.  
\v 18 Leo mae o sele-tande mata-matak kara, tehuu dae nakamomorik kada dilak ma nggauk.  
\v 19 De o muste maue-osa fafandek lima-eim, dei fo dae fee o nanaꞌak. O muste maue-osa mbusem titi talo naa losa mate. Au adu ala o numa dae mai. De mete ma o mate, na, o fali muu dadi dae bali.”   
\p
\v 20 Basa boe ma Adam foi saon, nade ‘Hawa’ (fo sosoa-ndandaan nae ‘mana masodak’), huu ndia naa, basa hatahori mana masodak inan.\f + \fr 3:20 \ft Nai dedeꞌa Ibrani, \ft \+it ‘adam’\+it* sosoa-ndandaan nae ‘hatahori dae-bafok’.\f*   
\p
\v 21 Boe ma MANETUALAIN tao bua-loꞌa numa banda roun mai, fo fee dua sara pake.   
\s1 Manetualain husi kalua heni Adam no Hawa  
\p
\v 22 Basa boe ma MANETUALAIN kokolak nae, “Hatematak ia, hatahori iar bubuluk ena bee ndia neulauk, ma bee ndia manggarauk, sama leo Ita. Boso losak ara oo raꞌa ai boak numa ai huuk mana fee sara rasoda seku neu boe.”  
\v 23 De Ana husi kalua heni sara numa osi manai Eden naa mai, fo ara reni mamanak laen reu, de ara leo-laꞌo no ue daek, fo rasoda numa dae buna-boan mai.  
\v 24 Manetualain husi basa sara, boe ma Ana nadenu Ndia ata kalidan nara ruma nusa tetuk do inggu temak mai,\f + \fr 3:24 \ft Dedea Ibrani surak nae, Manetualain ata kalidan numa nusa tetuk do inggu temak mai naa, ‘\ft \+it kerubim\+it*’.\f* fo reu ranea numa osi naa boboan dulu. Ara toꞌu tafar lombe sara reu-mai, rasaꞌa sama leo aꞌi. Manetualain nadenu sara kena dalak mana maso dale neu, huu Ana ta nau hatahorir ketu rala ai boak mana fee sara rasoda seku neu naa.   
\c 4  
\s1 Kaen no Habel tutuin  
\p
\v 1 Faik esa, Adam neu sunggu-soro no saon Hawa. Boe ma inak naa nairu. De ana bonggi nala ana touk esa. De ana nae, “Au bonggi ala ana touk esa ena, nahuu MANETUALAIN tulun au ena.” Ana foi kanak naa nade, \it Kaen\it* (fo sosoa-ndandaan ‘feen dea mai’).  
\v 2 Basa boe ma Hawa bongggi seluk ana touk esa bali. Ana foin nade \it Habel\it*.  
\p Neu dua sara ramoꞌo mamais, Habel lolo banda-manur, ma Kaen naue-osa osi-lutu.  
\v 3 Laꞌe esa, Kaen haꞌi neni ndia osin buna-boan ketuk, fo fee MANETUALAIN.  
\v 4 Habel oo haꞌi neni ndia bibi lombo inan nara ana ulun. Ana hala bibi lombor raa, de haꞌi nala mbaa neulaun lenak fee Manetualain. MANETUALAIN mete-nita talo naa, boe ma Ndia dalen namahoko huu Habel ma tunu-hotun naa.  
\v 5 Tehuu Ana ta hii Kaen ma tunu-hotun naa. De Kaen namanasa nalan seli, losa matan manggarau ndoos.   
\p
\v 6 Boe ma MANETUALAIN kokolak no Kaen nae, “Weeh, Kaen! Tao hata de o mamanasa talo naa? Talo bee de o matam manggarau ndoos?  
\v 7 Mete ma o tao neulauk, neu ko Au oo simbok o no neulauk boe. Tehuu besa-besa! Mete ma o tao manggarauk, na, neu ko manggarauk naꞌa nasafali o, sama leo meo nae kobo lafo. Dadi mete ma o hihiik ka tao manggarauk, malole lenak o timba henin memak kana leo!”   
\p
\v 8 Laꞌe esa, Kaen fufudi Habel nae, “Fadi, ee! Mai fo ita laꞌo-laꞌo teni osi teu.”\f + \fr 4:8 \ft Hambu susura lasik hida pake Kaen kokolan naa, tehuu dedeꞌa deꞌek kara raa ta hambu sara rai susura dedeꞌa Ibrani lasin lenak dale.\f* Neu ara losa naa, medak neu ma Kaen poko-femba nakamate fadin.   
\p
\v 9 Boe ma MANETUALAIN natane Kaen nae, “Wee, Kaen! O fadim nai bee?”  
\p Kaen naselu nae, “Au ta bubuluk ana nai bee! Mae hetu ko au ia, soa toꞌu ndia ein, do?”   
\p
\v 10 Boe ma MANETUALAIN kokolak nae, “Tao hata de o tao manggarauk talo naa? Boso duꞌa mae, o bisa mafuni mala o fadim daan nai daer, huu Au mete-ita basa sara ena!  
\v 11 Hatematak ia neketook daka nala o ena. Huu neu o hala misa o fadim, dae musi nala daan. De hatematak ia dae naa ta bisa baꞌe fee o soda-ladak ena.  
\v 12 Mete ma o tao osi-lutu, dae ta nau baꞌe fee o buna-boak hata esa boe na ena. Mulai numa hatematak ia neu, o soa laꞌo madaba oek muu-mai sama leo hatahori kasian fo mana sangga soda-ladak nai dae-bafok ia.”   
\p
\v 13 Tehuu Kaen nasabara neu MANETUALAIN nae, “Awii! Manetualain, ee! Talo bee de Manetualain fee au neketook beran seli, losa au ta bisa lemba abeꞌin bali ia?  
\v 14 Huu Manetualain husi heni au numa mamanak ia mai ena, neu ko au dook ka numa Manetualain mai. Au soa adabak uni bee a mesan uu. De see a mesan ndia natonggo no au, na, neu ko ara tao risa au.”   
\p
\v 15 Tehuu MANETUALAIN naselu nasafali nae, “Ta talo naa! See ndia tao nisa o, neu ko Au fee huku-dokik neun beran lena laꞌe hitu!” Basa de MANETUALAIN tao tanda neu Kaen, mita fo hatahorir bubuluk fo ara ta tao risan.  
\v 16 Basa boe ma Kaen laꞌo ela mamanak naa, fo nakadodook numa MANETUALAIN mai. Ana laꞌok losa mamanak esa, nai osi Eden boboan dulu. Mamanak naa nade \it Nod\it*, sosoa-ndandaan nae, ‘Nedabak’. De ana leo neu naa.   
\s1 Kaen tititi-nonosin nara  
\p
\v 17 Basa boe ma Kaen sao, de saon nairu. Ana bonggi nala ana touk esa, ara foin nade Henok. Ma Kaen nambaririik nggorok esa, de ana foi nggorok naa nade Henok, tungga ndia anan naden.  
\v 18 Boe ma Henok anan, ndia Irad. Irad anan, Mehuyael. Mehuyael anan, Metusael. Ma Metusael anan, Lamek.   
\p
\v 19 Lamek saon dua. Esa nade Ada, ma esa bali nade Sila.  
\v 20 Ada anan, nade Yabal. Ndia tititi-nonosin nara dadi mana lolo banda. Ara leo lali-lali mamanak, ma leo nai kada laak dale.  
\v 21 Yabal fadin nade Yubal. Yubal tititi-nonosin nara dadi hatahori mana makaminak bua kaliik, pake sulik ma bua kaliik kukutik pake loa.   
\p
\v 22 Lamek saon Sila bonggi nala Tubal Kaen. Tititi-nonosin nara dadi mana tutu besi, fo tao bua-baꞌu mata-matak numa besi ma riti mai. Tubal Kaen fadi inan, nade Naꞌama.   
\p
\v 23 Laꞌe esa, Lamek koa aon neu saon dua sara matan nae, “Ei nenene, ee! Bebeik kara ia tou taꞌe anak esa nggafu au, tehuu au poko isan.  
\v 24 Hatahori mana hala nisa Kaen, hambu huku-dokik beran lena laꞌe hitu. Tehuu mete ma see nae bala nembeda dalen neu au, na, ara hambu huku-dokik beran lena laꞌe 77.”   
\s1 Adam anan laen, ndia Set  
\p
\v 25 Adam saon Hawa, bonggi seluk ana touk esa bali. Boe ma ara foi kanak naa nade, \it Set\it* (fo sosoa-ndandaan ‘loo feen mai’), nahuu Hawa nae, “Manetualain loo fee au kanak ia ena, nggati Habel fo Kaen hala nisak naa ena.”  
\v 26 Doo-doo boe ma Set hambu ana touk esa, nade Enos.  
\p Lelek naa, hatahorir mulai rakaluku-rakatele neu MANETUALAIN.   
\c 5  
\s1 Adam tititi-nonosin losa Noh  
\p
\v 1-2 Neu Manetualain adu hatahori dae-bafok, Ana adu mata-aon nara sama leo Ndia mata-ao heli-helin. Ana adu sara, touk ma inak. Basa boe ma Ana noke naden nara nae, “hatahori dae-bafok”, boe ma Ana fee babaꞌe-babatik neu sara.  
\p Hatahori dae-bafok makasososak naden, Adam. Adam tititi-nonosin nara naden:   
\m
\v 3 Neu Adam teun nara 130, boe ma ana hambu ana touk esa, mata-aon sama leo aman. Boe ma ana foi kanak naa, nade \it Set\it*.  
\v 4 Basa boe ma Adam bei nasoda teuk 800 bali, ma ana hambu tamba seluk ana touk ma inak.  
\v 5 Teun nara 930, boe ma maten.   
\m
\v 6 Neu Set teun nara 105, boe ma ana hambu ana tou anak esa, nade Enos.  
\v 7 Basa boe ma Set bei nasoda teuk 807 bali, ma ana hambu tamba seluk ana touk ma inak.  
\v 8 Teun nara 912, boe ma maten.   
\m
\v 9 Neu Enos teun nara 90, boe ma ana hambu ana touk esa, nade Kenan.  
\v 10 Basa boe ma Enos bei nasoda teuk 815 bali, ma hambu tamba seluk ana touk ma inak.  
\v 11 Teun nara 905, boe ma maten.   
\m
\v 12 Neu Kenan teun nara 70, boe ma ana hambu ana touk esa, nade Mahalalel.  
\v 13 Basa boe ma Kenan bei nasoda teuk 840 bali, ma ana hambu tamba seluk ana touk ma inak.  
\v 14 Teun nara 910, boe ma maten.   
\m
\v 15 Neu Mahalalel teun nara 65, boe ma ana hambu ana touk esa, nade Yared.  
\v 16 Basa boe ma Mahalalel bei nasoda teuk 830 bali, ma ana hambu tamba seluk ana touk ma inak.  
\v 17 Teun nara 895, boe ma maten.   
\m
\v 18 Neu Yared teun nara 162, boe ma ana hambu ana touk esa, nade Henok.  
\v 19 Basa boe ma Yared bei nasoda teuk 800 bali, ma ana hambu tamba seluk ana touk ma inak.  
\v 20 Teun nara 962, boe ma maten.   
\m
\v 21 Neu Henok teun nara 65, boe ma ana hambu ana touk esa, nade Metusalak.  
\v 22 Basa boe ma Henok leo-laꞌo dalek esa no Manetualain, losa teuk 300 bali. Boe ma ana hambu tamba seluk ana touk ma inak.  
\v 23-24 Ana leo-laꞌo dalek esa no Manetualain seku neu. Neu teun nara 365, boe ma mopok kana, nahuu Manetualain soꞌuk kana neni lalai neu.   
\m
\v 25 Neu Metusalak teun nara 187, boe ma ana hambu ana touk esa, nade Lamek.  
\v 26 Basa boe ma Metusalak bei nasoda teuk 782 bali, ma ana hambu tamba seluk ana touk ma inak.  
\v 27 Teun nara 969, boe ma maten.   
\m
\v 28 Neu Lamek teun nara 182, boe ma ana hambu ana touk esa.  
\v 29 Lamek foi anan naa nade, \it Noh\it* (sangga sama no dedeꞌa deꞌek esa fo sosoa-ndandaan ‘fee kokoe-nanasi’), nahuu ana nae, “Kanak ia neu ko ana kokoe-nanasi tao namahoko ita dalen nara numa ita ue-osa beran mai nai dae ia fo Manetualain nakatoo nalan ena.”  
\v 30 Basa boe ma Lamek bei nasoda teuk 595 bali, ma ana hambu tamba seluk ana touk ma inak.  
\v 31 Teun nara 777, boe ma maten.   
\p
\v 32 Neu Noh teun nara 500 ena, boe ma ana hambu ana touk telu, ndia: Sem, Yafet, ma Ham.\f + \fr 5:32 \ft Ham naa, ana muri anak. Mete Tutui Makasososak 9:24-25.\f*   
\c 6  
\s1 Hatahori dae-bafok manggaraun  
\p
\v 1 Lelek naa, hatahori dae-bafok tamba namanoꞌu ena. Boe ma ara leo ratanggenggela sudi rai bee, ndule basa dae-bafok ia ena. Ara oo bonggi rala ana inak kara boe.  
\v 2 Manetualain ana toun nara\f + \fr 6:2 \ft ‘Manetualain ana toun nara’ raa, ta bubuluk seer. Hatahori malelak ketuk rae, sira raa, manek kara anan nara. Ketuk rae, sira raa, hatahori ruma horis fo ta hatahori dae-bafok mai. Ketuk duꞌa rae, Manetualain atan nara ruma nusa tetuk do inggu temak mai. Tehuu ta hambu hatahori esa bubuluk ndoo neun talo bee.\f* mete-rita hatahori dae-bafok ana feꞌon nara, neulau ndoos sara. Boe ma ara reu sao rala ana feꞌok see fo ara hii sara.  
\v 3 Boe ma MANETUALAIN nae, “Au mangguk ka ena ua hatahori dae-bafok leleo-lalaꞌo takandaan nara ia. Au Dula-daleng mana baꞌe masodak neu sara raa, ta nau fee sara rasoda seku neu ena bali.\f + \fr 6:3 \ft Dedeꞌa Ibrani nai ia kelembuak.\f* Ara muste mate. Dadi neu ko ara rasoda losa kada teuk 120.”   
\p
\v 4 Tembo-lelek naa, ma tembo-lele bakadeak kara mana tungga naa, hambu hatahori parangguk kara nai dae-bafok ena.\f + \fr 6:4 \ft Dedeꞌa Ibrani surak nae, ‘hatahori Nefil asa’. Tehuu sosoa-ndandaan ta manggaledok.\f* Neu lelek fo Manetualain ana toun nara sao rala hatahori dae-bafok ana inan nara, boe ma ara bonggi rala hatahori ta hohoꞌak kara, ndia, malangga musur, fo neni nelelak kara nai tutui lele uluk.   
\p
\v 5 Lelek naa, MANETUALAIN mete-nita hatahori dae-bafok nai dae-bafok manggaraun nara sudi selik kana ena. Dalen nara duꞌa kada manggarauk taa-taa.  
\v 6 De MANETUALAIN fale dalen adu nala sara ena fo leo nai dae-bafok ia. Naa, tao nala Ndia dalen hedis sudi selik kana.  
\v 7 Huu naa de Ana kokolak nae, “No dalak naa, neu ko Au akalulutu hatahori dae-bafok, fo Au adu ala sara rai dae-bafok ia. Au oo akalulutu basa mbuik kara ma banda laen nara lalaꞌen boe. Huu Au fale daleng adu ala sara ena.”  
\v 8 Tehuu kada Noh mesa kana, ndia tao namahoko MANETUALAIN dalen.   
\s1 Noh tutuin  
\p
\v 9-10 Noh tutuin talo ia: ana toun nara telu, ndia Sem, Yafet ma Ham. Noh naa, leo-laꞌo tungga ndoon, ta tao mangggarauk, ma ana leo-laꞌo deka-deka no Manetualain. Lelek naa, kada mesa kana ndia neulauk.   
\p
\v 11-12 Tehuu Manetualain mete-nita basa hatahori laen manggarau ndoos sara. Nai bee a mesan, hatahorir leleo-lalaꞌon nara ta neulauk sudi selik kana ena. Manetualain mete-nita hatahori dae-bafok nai dae-bafok naa, kada manggarauk kara.  
\v 13 Boe ma Ana nafada Noh nae, “Nai bee a mesan, Au mete-ita kada hatahori dae-bafok manggaraun. Dadi Au aketu basa ena ae, Au ae akalulutu basa dae-bafok ia no oe-isin lalaꞌen.  
\v 14 De talo ia, Noh! Hatematak ia o tao mala ofa moꞌok esa numa ai teas mai. Nai ofak naa dalen, o tao kamar. Basa naa, balu ofak naa pake ter.  
\v 15 O tao ofak naa narun meter 133; loan meter 22; ma deman meter 13.  
\v 16 Ofak naa, taon kareredok. Tehuu reredok naa, naomba nai rarain meter seserik esa numa rindi lain mai. O baꞌe ofak naa dadi tadak telu. Boe ma tao lelesu esa nai ofak naa boboan.   
\p
\v 17 Masaneda matalolole! Neu ko Au akonda faa moꞌok fo ana nakamate basa hata fo horis marai dae-bafok ia, losa ta ela hata esa boe na.  
\v 18 Tehuu Au nau ndara fangga hehelu-bartaak ua o. Neu ko o maso muni ofak naa dale muu, sama-sama mua o saom, o anam mara, ma o feto-feum mara.   
\p
\v 19-20 Numa basa bandar lalaꞌen mai, o muste haꞌi pasan esa-esak, fo muni sara reni ofak naa dale reu, mita fo ara rasoda sama-sama ro o. Sira: banda nekeboik, mbuik kara, ma banda mana manodo-manamak kara, mita fo basa sara rasoda.  
\v 21 O muste muni basa nanaꞌak mata-matak kara reni ofak dale reu soa-neu ei, ma basa bandar raa.”   
\p
\v 22 Basa boe ma Noh tao tungga basa Manetualain parendan lalaꞌen.   
\c 7  
\s1 Faa moꞌok  
\p
\v 1 Basa boe ma MANETUALAIN kokolak no Noh nae, “Au mete uni sudi bee uu, tehuu hambu kada o mesa ngga ndia, dale ndoos. Huu naa de, o mua o sao-anam mara maso meni ofak dale miu leo.  
\v 2-3 Numa basa bandar mata-matak kara mai fo ei bole miꞌan, ma bee fo ei bole menin fee Au, na, o here mala pasan hitu-hituk, fo muni sara reni ofak naa dale reu. Numa basa mbuik mata-matak kara mai oo, muni pasan hitu-hituk boe. Tehuu numa bandar laen nara mai, muni kada pasan esa-esak. No dalak naa, bandar ma mbuik kara raa dadi bini, fo ta ramaketu.   
\p
\v 4 Masaneda matalolole! Huu faik hitu bali, Au akonda udan ta namaketu hatu-leledon losa faik haa hulu. No dalak naa, Au akamate basa horis lalaꞌen marai mada lai fo Au akadadadi alak kara ena.”   
\p
\v 5 Basa boe ma Noh tao tungga basa MANETUALAIN parendan lalaꞌen.  
\v 6 Neu lelek fo faa moꞌok mai naa, Noh teun nara 600.  
\v 7 Boe ma Noh no saon, anan nara, ma feto-feun nara, maso reni ofak naa dale reu, fo ara rasoda numa faa moꞌok naa mai.  
\v 8-9 Tungga MANETUALAIN parendan naa, boe ma Noh neni basa mbuik mata-matak kara, ma bandar laen nara, esa-esak no ndia pasan numa bee fo hatahori bole naꞌan, ma bee fo hatahori ta bole naꞌa sana, de ana neni sara ofak dale reu.  
\v 10 Basa faik hitu, boe ma faa moꞌok lala mai, de mulai tatana nala dae-bafok ia.   
\p
\v 11 Ndaa neu Noh teun nara 600, tamba bulak dua ma faik 17, boe ma faa moꞌok lala mai! Lelek naa, leo bali lelesu lalais neni soik, de oen mboꞌa dae mai. Ma basa oe bubuk kara marai dae dale kadi sara, de oe rasapupura dea mai.  
\v 12 Boe ma udan konda ta namaketu hatu-leledon, losa faik haa hulu dalen.   
\p
\v 13 Tehuu faik naa oo, Noh, saon, ana katelun nara, ndia Sem, Yafet, ma Ham, ma Noh feto-feun nara, maso reni ofak naa dale reu.  
\v 14 Ara maso sama-sama ro bandar, ndia banda nekeboik, banda fuir, banda mana manodo-manamak, mbuik kara, ma banda laen fo kalidak kara.  
\v 15-16 Pasan esa-esak numa basa horis lalaꞌen mai, maso reni ofak dale reu, sama-sama ro Noh, tungga hata fo Manetualain fee parenda neun.  
\p Neu basa sara maso rala ofak dale, boe ma MANETUALAIN nggoe ofak naa lelesun.   
\p
\v 17-19 Uda moꞌok konda nakandoo losa faik haa hulu, de faa moꞌok hene tamba namadema, losa ofak laa boꞌu-boꞌu. Oe hene nakandoo losa ana tatana nala lete demak kara.  
\v 20 Oe naa hene ta namaketu, losa deman nakalena letek kara meter hitu.   
\p
\v 21-23 No dalak naa, basa horis marai mada lai, mate basa sara. Ndia: hatahori dae-bafok, banda nekeboik, banda fuir, banda mana manodo-manamak, ma mbuik kara. Kada Noh ma basa marai ofak naa dale, rasoda.  
\v 24 Oe naa ta reꞌe-reꞌe, losa faik 150.   
\c 8  
\s1 Dae mulai mada  
\p
\v 1 Tehuu Manetualain ta lilii Noh sara no basa bandar marai ofak naa dale. De Ana fee anin mai fo fuu nareꞌe oe faa moꞌok naa.  
\v 2 Ana oo tatana basa oe bubuk kara marai dae-inak, ma Ana fee udan numa lalai mai hahae boe.  
\v 3 Boe ma oe reꞌe nakandoo. Basa faik 150, boe ma oe sangga ta demak ka ena.  
\v 4 Ndaa no bulak kahitun seli faik 17, boe ma ofak naa hara neu lete demak esa, nade Ararat.  
\v 5 Oe reꞌe nakandoo losa bulak kasalahunun faik kaesan, boe ma letek kara poin nara mulai mete-rita sara.   
\p
\v 6 Seli faik haa hulu, boe ma Noh soi ofak dinelan esa.  
\v 7 Basa boe ma ana mboꞌi mbuik kaa esa. Mbuik naa lambu nakandoo neu-mai losa oe faa moꞌok reꞌe tebe-tebe ena. Ana ta fali neni ofak neu ena.  
\v 8 Boe ma Noh mboꞌi seluk mbui lunda sina esa bali, fo sangga bubuluk oe naa, reꞌe tebe-tebe ena do beik.  
\v 9 Tehuu oe bei tatana nala basa dae-bafok, de mbuik naa ta hambu mamana sasaꞌek. Boe ma ana lambu fali neni ofak neu. Noh soro liman neu, de ana simbo nala falik mbuik naa maso neni ofak dale neu.   
\p
\v 10 Noh nahani faik hitu bali, boe ma ana mboꞌi seluk mbuik naa.  
\v 11 Ledo bobon naa, mbuik naa fali neni Noh mai, ma ana neni ai setun dook esa, ana dei fo ketu nalan. Boe ma Noh bubuluk oe reꞌe tebe-tebe ena.  
\v 12 Ana nahani faik hitu bali, de ana mboꞌi seluk mbui lunda sina naa. Tehuu oek ia, mbuik naa ta fali ena.   
\p
\v 13 Neu Noh teun nara 601, ndaa no bulak kaesan, faik kaesan, oe reꞌe tebe-tebe ena. Boe ma Noh soi ofak naa dinelan, de ana mete sudi bee neu, te daer madak kara ena.  
\v 14 Losa bulak kaduan, faik ka-27, dae mada tebe-tebe ena.   
\p
\v 15 Basa boe ma Manetualain kokolak no Noh nae,  
\v 16 “Noh! Hatematak ia ei basa ngga konda numa ofak ia mai leo.  
\v 17 Kalua heni basa bandar raa lalaꞌen leo! Ndia: banda nekeboik, banda fuir, banda mana manodo-manamak, ma mbuik kara. Ela sara fo basa sara tamba ramanoꞌu, ma rasofe dae-bafok ia.”   
\p
\v 18-19 Basa boe ma Noh no saon, anan nara, ma feto-feun nara, basa sara kalua numa ofak naa mai. Basa bandar raa oo kalua boe, esa-esak no ndia matan.   
\s1 Noh tao tunu-hotuk tanda makasi neu Manetualain  
\p
\v 20 Basa boe ma Noh totodo batur fo tao mei tunu-hotuk soa-neu MANETUALAIN. Numa bandar fo bole pake dadi neu banda tunu-hotuk kara mai, Noh haꞌi nala esa-esak. De ana hala fo hotu sara reu mei tunu-hotuk naa lain, dadi neu tanda makasi soa-neu MANETUALAIN.  
\v 21 Neu MANETUALAIN hae nala tunu-hotuk naa boo menin, boe ma dalen namahoko. De Ana duduꞌa nae,  
\m “Mulai numa hatematak ia neu, Au ta akatoo dae-bafok ia bali, nahuu hatahori dae-bafok manggaraun. Leo mae ara duduꞌa kada manggarauk numa kadiꞌi anan nara mai, tehuu Au ta akalulutu basa horis lalaꞌen bali, sama leo Au taok naa ena.  
\v 22 Losa neu dae-bafok ia bei hambun, ledo-fair ia laꞌok rakandoo, tungga sira dalan. Ndia: fai sele-tandek ma fai ketu-koruk, fai makasufuk ma fai hanas, fai fanduk ma fai udan, leledok ma leꞌodaek.”   
\c 9  
\s1 Manetualain ndara fangga hehelu-bartaak no Noh  
\p
\v 1 Manetualain fee babaꞌe-babatik neu Noh no anan nara, ma kokolak nae, “Ei bonggi mala noꞌun seli, fo tao masofe falik dae-bafok ia.  
\v 2 Neu ko basa banda fuir, mbuik ma iꞌak kara ramataꞌu ei. Ei ndia muste lopo-linu sara.  
\v 3 Ei bole miꞌa basa bandar raa mbaan, sama leo ei oo bole miꞌa sele-tandek kara buna-boan boe. Basa iar, Au fee sara reu ei.   
\p
\v 4 Kada ei ta bole miꞌa mbaa bei kadaak, nahuu banda samanen nai daan dale.  
\v 5-6 Au adu hatahori dae-bafok tungga Au mata-aong. Huu naa de ta bole hala misa hatahori dae-bafok. Mete ma hambu hatahori do banda, fo tao nisa hatahori dae-bafok, na, muste makanisa sara boe. Hohoro-lalanek ia numa Au mai.  
\v 7 Ei muste bonggi noꞌun seli, fo tao masofe dae-bafok ia bali.”   
\p
\v 8 Manetualain tuti seluk kokolan nae,  
\v 9 “Hatematak ia Au nau ndara fangga Au hehelu-bartaang ua ei, losa ei tititi-nonosim mara boe.  
\v 10 Hehelu-bartaak ia oo soa-neu basa hata fo horis boe, ndia banda nekeboik, banda fuir, ma mbuik kara. Kekeꞌun, soa-neu basa hata fo ei sama-sama mia sara, kalua numa ofak naa dale mai.  
\v 11 Au hehelu-bartaang naa, talo ia: Au ta haitua faa moꞌok bali, fo tao nisa basa hata fo horis lalaꞌen, ma akalulutu basa dae-bafok ia.   
\p
\v 12-13 Au tao Au elus neu lalai, fo dadi tanda nesenedak neu Au hehelu-bartaang ta mana ketuk ua ei, no basa hata fo horis lalaꞌen, ma dae-bafok ia.  
\v 14-17 Mete ma hambu sosoꞌak nai lalai, boe ma elus dadi, na, neu ko ana fee nesenedak mai Au soa-neu hehelu-bartaak naa, nae: neu ko faa moꞌok ta nakalulutu basa hata fo horis lalaꞌen bali. No dalak naa, Au hehelu-bartaang ta mana basak naa, neni ndara fanggak ena no ei, ma no basa hata fo horis lalaꞌen.”   
\s1 Noh mafu  
\p
\v 18 Noh anan nara mana kalua numa ofak naa mai, ndia Sem, Yafet ma Ham (Ham naa, Kanaꞌan aman).  
\v 19 Basa hatahorir marai dae-bafok ia, tititi-nonosin nara konda numa Noh ana katelun nara mai.   
\p
\v 20 Noh naa, hatahori mana ue daek. Ana ndia makasososan tao osi anggor.  
\v 21 Laꞌe esa, ana ninu anggor losa mafu nalan seli. Boe ma ana lufa heni bualoꞌa-papaken, de ana sunggu lololi tao folik numa laan dale.  
\v 22 Neu Ham mete-nita aman makaholan naa, boe ma ana nalai dea neu, fo neu nafada kaꞌan Sem no Yafet.  
\v 23 Boe ma dua sara haꞌi rala lafa esa, de rakambembelan neu sira dua sara arun nara. Basa boe ma ara laꞌok rakadedeak reni laak naa dale reu, fo rakambambalu rala sira aman. No dalak naa, ara ta mete-rita sira aman nekeholan naa. Basa boe ma ara kalua dea reu.   
\p
\v 24 Neu Noh mamafun mulai lende, boe ma ana bubuluk ndia ana muri anan tatao-nonoꞌin.  
\v 25 Boe ma ana kokolak nae, “Weeh! Kanaꞌan amanee! Au akatoo o! Neu ko o dadi muu o kaꞌam mara ata-daton!   
\q1
\v 26 Kokoa-kikiok neu MANETUALAIN! Naa fo Ana fee babaꞌe-babatik neu Sem!  
\q2 Tehuu naa fo Kanaꞌan dadi neu Sem ata-daton.   
\q1
\v 27 Elan fo Manetualain tao nambaloa Yafet dae oen;  
\q2 Ma tititi-nonosin leo-laꞌo mole-dame ro Sem tititi-nonosin.  
\q3 Tehuu elan fo Kanaꞌan dadi neu Yafet kulin.”   
\p
\v 28 Mulai numa faa moꞌok naa basa neu, Noh bei nasoda teuk 350 bali.  
\v 29 Teun nara 950, boe ma ana mate.   
\c 10  
\s1 Noh no Yafet tititi-nonosin nara  
\p
\v 1 Basa faa moꞌok, boe ma Noh anan nara hambu tititi-nonosik. Ndia tititi-nonosik numa Sem, Yafet, ma Ham mai.   
\m
\v 2-5 Yafet tititi-nonosin nara, ndia Gomer, Magog, Madai, Yawan, Tubal, Mesek, ma Tiras. Esa-esak no sira dedeꞌan, sira leon, ma sira dae oe heli-helin.  
\m Gomer tititi-nonosin nara, ndia Askenas, Rifat ma Togarma.  
\m Yawan tititi-nonosin nara, ndia Elisa, Tarsis, Kitim hatahorin nara, ma Dodanim,\f + \fr 10:2-5 \ft Hambu susura lasik ketuk rae ‘Rodanim’.\f* fo mana leo numa tasi tatain nara.   
\s1 Ham tititi-nonosin nara  
\p
\v 6 Ham tititi-nonosin nara, sira Kus, Misraim, Put, ma Kanaꞌan.\f + \fr 10:6 \ft Kus naa, ndia ‘Etiopia’, Misraim ndia ‘Masir’.\f*   
\m
\v 7 Kus tititi-nonosin nara, sira Seba, Hawila, Sabta, Raema ma Sabteka.  
\m Raema tititi-nonosin nara, sira Syeba ma Dedan.   
\p
\v 8 Kus ana toun, ndia Nimrod. Ndia naa, malangga musu ta hohoꞌak makasososan.  
\v 9 Ndia ta hohoꞌan hambun numa MANETUALAIN mai, losa ana oo dadi neu mana sombu ta hohoꞌak mateꞌen boe. Huu naa de hatahorir rasiꞌe kokolak rae, “Naa fo o dadi muu mana sombu ta hohoꞌak sama leo Nimrod, fo ana hambu ndia ta hohoꞌan numa MANETUALAIN mai.”  
\v 10 Makasososan Nimrod toꞌu koasa mulai numa Babel, Erek Akad, ma Kalne mai. Basa naar rai Sinear.\f + \fr 10:10 \ft Sinear naa, Babel naden laen. Hatematak ia, mamanak naa nai Iran ma Irak.\f*  
\v 11 Numa naa mai, ana koasa tamba no Asyur. Basa boe ma ana nambaririik kota Niniwe, Rehobot-Ir, Kala,  
\v 12 ma Resen manai Niniwe no Kala taladan. Basa naar, kota moꞌok kara.   
\m
\v 13 Misraim tititi-nonosin nara, sira hatahori Ludim, Anamim, Lehabim, Naftuhim,  
\v 14 Patrusim, Kasluhim ma Kaftorim. Hatahori Kasluhim naa, ndia hatahori Filistin nara bei-baꞌin.   
\m
\v 15 Kanaꞌan ana ulun, ndia Sidon. Kanaꞌan oo dadi neu hatahori Het,  
\v 16 Yebusi, Amori, Girgasi,  
\v 17 Hiwi, Arki, Sini,  
\v 18 Arwadi, Semari ma Hamati, bei-baꞌin nara.  
\p Kanaꞌan tititi-nonosin nara ratanggela losa dook ka  
\v 19 losa sira daen too-lanen nara mulai numa Sidon seku neni Gerar neu losa Gasa. Numa naa mai, neni Sodom, Gomora, Adma, Seboim losa Lasa neu.   
\p
\v 20 Sira basa naar, Ham tititi-nonosin. Esa-esak no sira dedeꞌan, sira leon, ma sira dae oe heli-helin.   
\s1 Sem tititi-nonosin nara  
\p
\v 21 Yafet kaꞌan Sem, dadi hatahori Eber bei-baꞌin nara.\f + \fr 10:21 \ft Hambu hatahori malelak ketuk rae Eber naa, ndia ‘Ibrani’.\f*   
\m
\v 22 Sem tititi-nonosin nara, sira Elam, Asyur, Arpakhsad, Lud ma Aram.   
\m
\v 23 Aram tititi-nonosin nara, sira hatahori Us, Hul, Geter ma hatahori Mas.\f + \fr 10:23 \ft Mas naden laen, ndia ‘Mesek’.\f*   
\m
\v 24 Arpakhsad anan, Sela. Sela anan, Eber.   
\m
\v 25 Eber hambu ana touk dua. Uluk, hambu nadek \it Pelek\it*, (fo sosoa-ndandaan ‘bingga-baꞌek’), nahuu lelek naa, hatahorir rabingga-baꞌek nai dae-bafok. Fadin nade \it Yoktan\it*.   
\m
\v 26 Yoktan tititi-nonosin nara, sira Almodad, Selef, Hasar-Mawet, Yerah,  
\v 27 Hadoram, Usal, Dikla,  
\v 28 Obal, Abimael, Syeba,  
\v 29 Ofir, Hawila ma Yobab. Sira basa sara iar, Yoktan tititi-nonosin nara.   
\p
\v 30 Sira mamana leleon nara raa, mulai numa Mesa mai, seku neu losa Sefar, ndia mamana mbuku letek nai boboak dulu.   
\p
\v 31 Sira basa sara raa, Sem tititi-nonosin nara. Esa-esak no sira dedean, sira leon, ma sira dae oe heli-helin.   
\p
\v 32 Basa naar, Noh tititi-nonosin nara, esa-esak no sira leo heli-helin. Neu faa moꞌok hahae, sira iar ndia sasarak tao rasofe dae-bafok.   
\c 11  
\s1 Manara Babel  
\p
\v 1 Lele uluk, basa hatahorir rai dae-bafok kokolak pake kada dedeꞌak esak ka.  
\v 2 Neu sira ketuk mulai lali reni boboan dulu reu, ara losa dae matetuk esa nai Sinear, boe ma ara leo reu naa.\f + \fr 11:2 \ft ‘Muni boboan dulu muu’ nai dedeꞌa Ibrani sosoa-ndandaan oo bisa boe nae, ‘numa boboan dulu mai’. Sinear naden laen, ndia ‘Babel’.\f*   
\p
\v 3-4 Basa sara rala harak rae, “Wee! Toranoo nggara ein! Mai fo ita tambaririik kota moꞌok esa. Ita muste tao batu mbilas, boe ma ita hotun losa natea. Ma ita totodo batu mbilas raa pake ter. Basa boe ma ita tambaririik manara mandema esa, suꞌun losa lalai, mita fo ita hambu nade kokoak. Mita fo ita dadi teu hatahori nusa moꞌok esa, hae tabingga-baꞌek.”   
\p
\v 5 Boe ma MANETUALAIN konda mai titino soba kota naa no manaran, fo ara rambaririik kana.  
\v 6 Basa boe ma Ana kokolak nae, “Basa hatahori dae-bafok kara iar hatahori nusak esa, ma pake dedeꞌak esa. Hata fo ara taok hatematak ia, ia bei fo kada ue makasososak. Mbila-beinesak, mete ma basa sara rakaesa dadi reu esa, sama leo hatematak ia, neu ko ara bisa tao hata a mesan.  
\v 7 Malole lenak Ita konda fo tao dedeꞌan nara esak matan, mita fo sira esa ta nala esa dedeꞌan bali.”   
\p
\v 8 Basa boe ma MANETUALAIN konda fo tao babalik sira dedeꞌan. No dalak naa, Ana tao hatahori dae-bafok kara raa sasarak reni basa mamanak kara rai dae-bafok ia reu. De ara ta rambaririik rakandoo kota naa ena bali.  
\v 9 Huu naa de ara foi kota naa, nade \it Babel\it*, (fo sangga sama leo dedeꞌa deꞌek esa sosoa-ndandaan ‘panggananaa’), nahuu MANETUALAIN tao babalik sira dedeꞌan ma tao sasarak kasa reni sudi bee reu, ndule dae-bafok ia.   
\s1 Numa Sem mai losa Abram  
\p
\v 10 Ia Sem tititi-nonosin nara. Neu faa moꞌok basa teuk dua ena, nandaa no Sem teun nara 100, boe ma ana hambu ana touk esa, nade Arpaksad.  
\v 11 Basa boe ma Sem bei nasoda teuk 500 bali, ma ana hambu tamba seluk ana touk ma inak.   
\p
\v 12 Neu Arpaksad teun nara 35, boe ma ana hambu ana touk esa, nade Sela.  
\v 13 Basa boe ma Arpaksad bei nasoda teuk 403 bali, ma ana hambu tamba seluk ana touk ma inak.   
\p
\v 14 Neu Sela teun nara 30, boe ma ana hambu ana touk esa, nade Eber.  
\v 15 Basa boe ma Sela bei nasoda teuk 403 bali, ma ana hambu tamba seluk ana touk ma inak.   
\p
\v 16 Neu Eber teun nara 34, boe ma ana hambu ana touk esa, nade Pelek.  
\v 17 Basa boe ma Eber bei nasoda teuk 430 bali, ma ana hambu tamba seluk ana touk ma inak.   
\p
\v 18 Neu Pelek teun nara 30, boe ma ana hambu ana touk esa, nade Rehu.  
\v 19 Basa boe ma Pelek bei nasoda teuk 209 bali, ma ana hambu tamba seluk ana touk ma inak.   
\p
\v 20 Neu Rehu teun nara 32, boe ma ana hambu ana touk esa, nade Seruk.  
\v 21 Basa boe ma Rehu bei nasoda teuk 207 bali, ma ana hambu tamba seluk ana touk ma inak.   
\p
\v 22 Neu Seruk teun nara 30, boe ma ana hambu ana touk esa, nade Nahor.  
\v 23 Basa boe ma Seruk bei nasoda teuk 200 bali, ma ana hambu tamba seluk ana touk ma inak.   
\p
\v 24 Neu Nahor teun nara 29, boe ma ana hambu ana touk esa, nade Tera.  
\v 25 Basa boe ma Nahor bei nasoda teuk 119 bali, ma ana hambu tamba seluk ana touk ma inak.   
\p
\v 26 Neu Tera teun nara 70 lenak, boe ma ana hambu ana touk telu, ndia Abram, Nahor ma Haran.   
\s1 Tera tititi-nonosin nara  
\p
\v 27 Tera tititi-nonosin nara, talo ia: Tera anan nara, ndia Abram, Nahor ma Haran. Haran hambu ana touk esa, nade Lot.  
\v 28 Haran mate numa ndia nggoro-tadu huun, nade Ur, nai hatahori Kasdim daen. Neu ana mate naa, aman Tera bei masodak.  
\v 29 Abram sao nala Sarai. Nahor sao nala Haran ana inan, nade Milka. Haran oo hambu ana touk esa, nade Yiska.  
\v 30 Tehuu Sarai kala tedis, ana ta bisa bonggi.   
\p
\v 31 Laꞌe esa, Tera nuni nala anan Abram, feto-feun Sarai, ma umbun Lot, de ara kalua laꞌo ela nggorok Ur. Lelek naa, ara sangga reni dae Kanaꞌan reu. Tehuu losa nggorok Haran, boe ma ara leo reu kada naa leo.  
\v 32 Numa naa, Tera maten, neu teun nara 205.   
\c 12  
\s1 Manetualain noke Abram  
\p
\v 1 Lelek naa, MANETUALAIN kokolak no Abram ena nae, “Abram! O kalua laꞌo ela o nufanelum, o amam uman ma o nggoro-tadum. O muni mamanak esa muu, dei fo Au atudun neu o.   
\q1
\v 2 Neu ko Au fee babaꞌe-babatik neu o.  
\q2 Ma o tititi-nonosim mara, neu ko ramanoꞌu,  
\q3 ma ara dadi reu hatahori nusa moꞌo ta hohoꞌak esa, losa hatahorir ralela o nadem.  
\q2 De neu ko o dadi muu mana fee babaꞌe-babatik neu hatahori laen.   
\q1
\v 3 Neu ko Au fee babaꞌe-babatik neu hatahori fo mana fee babaꞌe-babatik neu o.  
\q2 Tehuu Au akatoo neu hatahori fo mana nakatoo o.  
\q1 Nenene matalolole!  
\q2 Neu ko basa hatahori nusa-nusak kara marai dae-bafok ia, hambu babaꞌe-babatik nahuu o.”   
\p
\v 4-5 Lelek naa, Abram teun nara 75. Ana nuni nala saon Sarai, ndia fadin anan Lot, haꞌi neni basa ndia hata-heton lalaꞌen, ma basa hatahori mana maue-osar fo ana hambu sara ruma kota Haran. Boe ma Abram asa laꞌo ela Haran, fo reni mamanak fo MANETUALAIN nafada neun ena. De ara laꞌok rakandoo, losa mamanak esa, nade Kanaꞌan.   
\p
\v 6 Losa naa, de Abram laꞌok eo ndule dae naa, losa deka no nggorok esa, nade Sikem. Boe ma ara leo taak deka ai huu moꞌok esa nai More. Lelek naa, hatahori Kanaꞌan nara bei leo numa naa.  
\v 7 Numa naa, MANETUALAIN natudu aon neu Abram. Ana nae, “Neu ko Au fee nusak ia neu o tititi-nonosim.” Basa boe ma Abram totodo batur dadi neu mei batu esa fo paken dadi neu mei tunu-hotuk soa-neu MANETUALAIN fo mana natudu Ndia aon numa naa ena.   
\p
\v 8 Basa boe ma Abram asa lali reni letek nai kona reu, de ara leo taak numa nggorok Betel ma nggorok Ai taladan. Numa naa, ana nambaririik mei tunu-hotuk esa, de ana nakaluku-nakatele neu MANETUALAIN.  
\v 9 Basa boe ma ana lali-lali mamanak, losa dae Negeb nai Kanaꞌan boboan kona.   
\s1 Abram neni nusa Masir neu  
\p
\v 10 Laꞌe esa, hambu fai ndoe-laꞌas nalan seli numa nusa Kanaꞌan. Huu naa de Abram asa laꞌok ramadoo aon nara bali reni boboan kona reu losa nusa Masir. Ara leo taak reu naa.  
\v 11 Neu ara rae maso reni nusa Masir reu, ana nafada saon Sarai nae, “Sarai, ee! O ia, manaꞌa hiek seli.  
\v 12 De mete ma hatahori Masir mete-rita o manaꞌa hiek talo ia, na, neu ko ara nau hala risa au, nahuu au ia o saom. No dalak naa, ara bisa leꞌa rala o.  
\v 13 Dadi malole lenak, o mafada sara mae, au ia o kaꞌam. No dalak naa, ara ta hala risa au, tehuu neu ko ara malole ro au, nahuu o.”   
\p
\v 14 Neu Abram asa losa Masir ena, hatahorir mete-rita inak naa manaꞌa hiek seli.  
\v 15 Neu mane Masir penggawen nara mete-ritan, boe ma ara koa inak naa manaꞌa hien numa manek matan. De ara leꞌa ro inak naa neni manek uman neu.  
\v 16 Dadi manek malole neu Abram, nahuu Sarai. Boe ma manek fee mudak bandar reu Abram, sira: bibi hiek, bibi lombo, sapi, keledei ma onta. Ana oo fee mudak ata touk ma inak boe.   
\p
\v 17 Tehuu no manek leꞌa nala hatahori sao inan neni ndia uman dale neu ena, huu naa de MANETUALAIN fee huku-dokik mata-matak neun no uma isi-oen nara.  
\v 18 Basa boe ma manek noke nala Abram, de natanen nae, “Abram! O tao au talo bee ia ena? Tao hata de o ta mafada mae inak naa, o saom?  
\v 19 Tehuu o mae ndia ia, o fadim! Ela faak ka au haꞌi alan dadi neu au saong! Ia, o saom ndia. Hatematak ia haꞌi malan fo malai laꞌo heok au matang ia leo!”  
\v 20 Basa boe ma manek fee parenda neu ndia penggawen nara, fo ara husi kalua heni Abram, saon, ma basa sira bua-baꞌun nara lalaꞌen fo kalua numa nusak naa mai.   
\c 13  
\s1 Abram no Lot rabingga-baꞌek  
\p
\v 1 Basa boe ma Abram laꞌo ela Masir, fo ana fali neni dae Negeb neu. Ana nuni no saon ma basa ndia hata-heton lalaꞌen. Fadin anan Lot oo tungga sara boe.  
\v 2 Abram naa, namasuꞌi nalan seli. Banda nekeboin nara, lilo mbilas ma lilo fulak, noꞌun seli.   
\p
\v 3 Numa Negeb mai, ana leo lali-lali, losa ana fali neni nggoro Betel ma nggoro Ai taladan neu. Fai bakahulun ana leo nita numa naa ena.  
\v 4 Ma ana oo nambaririik mei tunu-hotuk ena boe. De ana nakaluku-nakatele neu MANETUALAIN numa naa.   
\p
\v 5 Lot, fo mana tungga sama-sama no Abram naa oo, naena banda nekeboik noꞌuk ka boe, ma ndia hatahori mana maue-osan nara oo noꞌuk ka boe.  
\v 6-7 Tehuu mamanak naa sangga ta loak ka soa-neu Abram ma Lot, ro basa sira hata-heton lalaꞌen, fo ara leo-laꞌo sama-sama reu naa. Basa boe ma Abram no Lot mana lolon nara mulai rareresi, nahuu naꞌu manai mamanak naa, ta dai sira bandan nara raꞌa. (Lelek naa, hatahori Kanaꞌan ma hatahori Feris oo bei leo ruma naa boe.)   
\p
\v 8 Basa boe ma Abram nafada anan nae, “Lot, ee! Ita iar nufaneluk esa. Boso losak ita dua ngga, esa ta malole no esa, boe ma ita hatahori mana maue-osan nara soa rahuur taa-taa.  
\v 9 Dadi malole lenak ita dua ngga tabingga-baꞌek leo. Mamanak ia loak ka, de mete ma o here mala dae manai boboa kiin, na, au haꞌi ala dae manai boboa konan. Tehuu mete ma o here mala dae manai boboa konan, na, au haꞌi ala dae manai boboa kiin.”   
\p
\v 10 Boe ma Lot mete ndule basan. De ana mete-nita lee Yarden doken sofek no oe, losa nggoro Soar. Mamanak naa daen maisi-minak sama leo MANETUALAIN osin, ma sama leo dae Masir. (Lelek naa, MANETUALAIN bei ta nakalulutu kota Sodom no Gomora. De dae naa bei malole).  
\v 11 Huu naa de Lot here nala basa lee Yarden doken lalaꞌen. De dua sara rabingga-baꞌek. Boe ma Lot neni boboak dulu neu.  
\v 12 Tehuu Abram leo nakandoo numa dae Kanaꞌan. Ma Lot neu leo numa nggoro-nggorok mana deka kota Sodom nai Yarden doken.  
\v 13 Tehuu hatahori Sodom mara manggarauk sudi selik kana. Ma ara ta nau nenene neu MANETUALAIN.   
\p
\v 14 Neu Lot no Abram rabingga-baꞌek ena, boe ma MANETUALAIN nafada Abram nae, “Abram! Soba o leleuk sudi bee neu fo mete ndule basa mamanak kara numa mamanak fo o mambariik naa mai. Mete matalolole dea-matan ma kii-konan.  
\v 15 Basa daer fo o mete-mitak kara raa, neu ko Au fee sara reu o, ma o tititi-nonosim mara, fo dadi neu ei pusakam nakandoo, losa doon naa neu.  
\v 16 Neu ko Au fee o tititi-nonosim mara dadi ramanoꞌu sama leo sarakaek nai tasi tatain. Losa hatahorir ta bisa reke rala o tititi-nonosim mara dedesin.  
\v 17 Hatematak ia o laꞌok eo ndule dae ia loa-narun. Huu basa naar, neu ko Au fee sara reu o!”   
\p
\v 18 Basa boe ma Abram asa lali mamanak, de reu leo seluk bali numa mamanak fo mana deka no ai huu moꞌok kara marai Mamre, deka no nggoro Hebron. Basa boe ma ana tia-totodo mei tunu-hotuk fo rakaluku-rakatele reu MANETUALAIN numa naa.   
\c 14  
\s1 Abram neu sambu nala falik Lot numa netatik mai  
\p
\v 1 Lelek naa, hambu manek haa rakabua, sira: Amrafel, manek nusak Sinear. Ariok, manek nusak Elasar. Kedarlaomer, manek nusak Elam. Ma Tideal, manek nusak Goyim.  
\v 2 Lelek naa oo, hambu manek laen lima rakabua boe, sira: Bera, manek nusak Sodom. Birsa, manek nusak Gomora. Sinab, manek nusak Adema. Semeber, manek nusak Seboim. Ma manek nusa Bela (ndia nusak Soar). De manek kahaak kara raa reu ratati laban manek kalima laen nara raa.  
\v 3 Manek kalimak kara raa rakabubua ro soldadun nara ruma Sidim doken, (fo hatematak ia roken rae, Tasi Mates).   
\p
\v 4 Netatik naa momori-dadadin talo ia: fai bakahulun manek Kedarlaomer parenda manek kalimak kara raa losa teuk 12. Tehuu neu teuk ka-13, boe ma ara foꞌa de laban ana.   
\p
\v 5 Neu maso teuk ka-14, boe ma manek Kedarlaomer, ma ndia nonoon manek kateluk kara raa, mai ro sira soldadun nara. Boe ma ara ratati rasenggi nusak hida. Sira: hatahori Refaim marai nusak Asterot-Karnaim, hatahori Susim marai nusak Ham, hatahori Emim marai nusak Sawe-Kiryataim,  
\v 6 ma hatahori Hori marai letek Seir, losa mamana nees El Paran tatain.  
\v 7 Basa boe ma ara lenggu fali reni En Mispat reu (fo hatematak ia nade Kades). Basa naa, ara rakalulutu hatahori Amalek kara nusan, ma hatahori Amori fo mana leo numa nusa Haseson-Tamar.   
\p
\v 8-9 Basa boe ma manek kalimak kara raa ator sira soldadun nara ruma Sidim doken, de ara ratati laban manek kahaak kara raa.  
\v 10 Nai dokek naa, hambu lifu ter noꞌuk ka. Neu ara ratati naa, manek Sodom ma manek Gomora ro soldadun nara ralai. Sira ketuk mbesi reni lifu ter dale reu, ma ketuk ralai reni letek reu.  
\v 11 De manek kahaak mana masenggik kara raa, reu fonda rala basa bua-baꞌu ma nanaꞌak kara ruma Sodom no Gomora mai. Boe ma ara fali reu sara.   
\p
\v 12 Lelek naa, Abram anan Lot leo nai Sodom. De manek kahaak kara raa oo humu rala Lot asa, ma fonda rala basa bua-baꞌun nara boe.   
\p
\v 13 Tehuu hatahori esa mboꞌi henin. De ana nalaik neu tui Abram, hatahori Ibrani. Lelek naa, hambu hatahori Amori esa, nade Mamre. Abram leo deka-deka no Mamre ai huu moꞌon nara. Mamre toranoon, ndia Eskol ma Aner. Sira raa, dadi Abram partein.  
\v 14 Neu Abram namanene nala nae, hatahorir humu reni ndia fadin anan ena, boe ma ana nakabubua nala ndia hatahori mana maue-osan fo mana malela netatik. Sira basa sara hatahori 318. Basa boe ma reu husi manek kahaak kara raa losa nggorok Dan, dook ka nai boboan kii.   
\p
\v 15 Nai naa, Abram baꞌe ndia hatahorin nara dadi reu bubuak hida. Neu leꞌodae, boe ma ara reu nggafu fee hatahorir raa. Tehuu ketuk ralai. Boe ma Abram asa husi rahere sara losa nggoro Hoba, manai kota Damsik boboan kii.  
\v 16 No dalak naa, Abram sambu nala falik Lot no hatahorin nara, basa bua-baꞌun nara lalaꞌen, ma hatahori laen nara boe.   
\s1 Melkisedek natonggo no Abram. Melkisedek naa oo manek ma malangga anggama numa Manetualain mai boe  
\p
\v 17 Neu faik fo Abram fali numa tao nasenggi mane kahaak kara raa mai, boe ma manek Sodom mai soru Abram numa Sawe doken (hatahorir rasiꞌe roken rae, Manek Doken).  
\v 18 Lelek naa, Melkisedek dadi manek kota Salem.\f + \fr 14:18 \ft Hatahori malelak ketuk rae, kota Salem no kota Yerusalem naa, sama.\f* Ma ndia oo malangga anggama numa Manetualain mana Demak Mateꞌen mai boe. Ana mai neni fee Abram roti no oe anggor.  
\v 19-20 Boe ma ana kokolak fee babaꞌe-babatik neu Abram nae, “Elan fo Manetualain mana Demak Mateꞌen, mana nakadadadik lalai no dae-inak naa, fee babaꞌe-babatik neu o. Koa-kio neu Manetualain, mana tao o masenggi o musum mara.”  
\p Basa boe ma Abram baꞌe fee Melkisedek, babaꞌek esa numa salahunu mai, numa basa bua-baꞌur fo ana leꞌa nala falik kara raa.   
\p
\v 21 Boe ma manek Sodom doꞌor mbali Abram, de nae, “Papa Abram. Bua-baꞌur fo papa leꞌa nalak kara numa au musung nggara mai, elan fo papa soa basa sara. Tehuu au oke fee falik kada au hatahoring nggara.”   
\p
\v 22 Tehuu Abram naselu nae, “Au sumba-soo numa MANETUALAIN mana Demak Mateꞌen matan, fo mana makadadadik lalai no dae-inak  
\v 23 ae, au ta nau haꞌi ala hata esa boe na numa o bua-baꞌum mara mai. Leo mae kada aba dook esa oo, au ta nau haꞌi ala sana boe. No dalak naa, o ta bisa kokolak mae, ‘Abram namasuꞌi, nahuu au.’  
\v 24 Au ta parluu hata-hata. Kada hata fo au hatahoring nggara pake sara ena, na, taon neu basa ena. Ma elan fo au nonong katelung nggara iar, Aner, Eskol ma Mamre, haꞌi reni sira babaꞌen.”   
\c 15  
\s1 Manetualain tao hehelu-bartaak no Abram  
\p
\v 1 Basa boe ma MANETUALAIN natudu aon neu Abram. De Ana nae, “Abram! O hae mamataꞌu. Huu Au ndia siꞌu heni ma mana babata o numa musu mai. Ma Au fee o nanala moꞌok.”   
\p
\v 2-3 Tehuu Abram nae, “MANETUALAIN. Leo mae MANETUALAIN baꞌe fee au hata-hata noꞌun talo naa oo, sosoan taa boe. Huu au ana taak fo fee au tititi-nonosik. Dadi nau hambu pusaka noꞌun seli tao neu hata? Bole-bole kada au atang, Eliasar numa Damsik mai, ndia hambu basa sara.”   
\p
\v 4 Tehuu MANETUALAIN naselu nae, “Ta talo naa! O ana heli-helim ndia neu ko hambu pusaka naa, tehuu ta ata naa.”   
\p
\v 5 Boe ma Ana nuni no Abram dea neu, de nae, “Hatematak ia o mete muni lalai muu. Soba o mete neu nduuk kara raa. O bisa reke mala sara, do? O tititi-nonosim mara neu ko noꞌun nara desi leo nduuk kara raa!”   
\p
\v 6 Boe ma Abram simbok MANETUALAIN kokolan naa. De MANETUALAIN henggenee nalan dadi neu hatahori dalen ndoos, nahuu Abram namahere neun.   
\p
\v 7 Basa boe ma MANETUALAIN tuti seluk kokolan bali nae, “Au ia Manetualain. Au ndia nuni ua o kalua numa nggorok Ur mai ena, nai hatahori Kasdim asa daen. Ma Au ndia fee dae ia dadi neu o pusakam.”   
\p
\v 8 Tehuu Abram natane bali nae, “Tehuu talo bee MANETUALAIN? Talo bee fo au bisa bubuluk ae, neu ko dae ia dadi neu au pusakang?”   
\p
\v 9 Boe ma Ana naselu nae, “Talo ia! Mai fo ita ndara fangga hata fo Au kokolak bebeik kara ia. Hatematak ia muu haꞌi mala bandar fee Au: sapi ina esa, bibi hiek ina esa, ma bibi lombo mane esa. Basa sara muste teun nara beke teluk. Basa naa o haꞌi muni mbuik teu esa ma mbuik lunda sina esa bali.”   
\p
\v 10 Boe ma Abram neu haꞌi nala basa bandar raa. Basa de ana sefa seseri baꞌe duak sapi, bibi hiek, ma bibi lombo naa. Boe ma ana teri mbaar raa dadi babaꞌek dua reu daer, esa nasare esa, dadi neu baris dua. Tehuu ana ta seseri baꞌe mbuik kara raa.  
\v 11 Basa boe ma mbuik mana naꞌa nenetuk kara mai fo nau raꞌa mbaar raa. Tehuu Abram husi heni sara.   
\p
\v 12 Neu ledo tesa, boe ma Abram sunggu seli. Ana nala meꞌi nae, makiu-makahatuk tatana nalan losa ana namataꞌu nalan seli.   
\p
\v 13-15 Boe ma MANETUALAIN nafadan nae,  
\q1 “Abram! Neu ko o masoda losa o mambalasi malan seli, ma mate no mole-damek, dei fo ara ratoi o no neulauk.  
\q1 Tehuu o tititi-nonosim mara neu ko reu dadi mana leo taak nai hatahori laen nusan.  
\q2 Neu ko hatahori numa nusak naa mai tao sara dadi reu kuli, boe ma ara tuni-ndeni tao doidoso sara sudi selik kana, losa teuk natun haa.  
\q1 Tehuu neu ko Au huku-doki hatahori nusak naa.  
\q2 Boe ma Au nuni ua o tititi-nonosim mara kalua numa naa mai, ma ara reni pusaka noꞌun seli.\x + \xo 15:13-15 \xt Nedenuk kara Tutuin 7:6-7\x*   
\q1
\v 16 Neu ko Au koladu fo o tititi-nonosim mara dombe kaliman fali reni ia mai bali.  
\q2 Hatematak ia, hatahori Amorir leo nai dae ia lain. Hatahorir ia manggarauk kara, tehuu bei ta sudi selik kana.  
\q2 Neu ko mete ma o umbu-anam mara fali reni ia mai ena, Au nau pake sara fo huku-doki rakalulutu hatahari Amorir. Huu lelek naa, sira manggaraun nara sudi selik kana ena.”   
\p
\v 17 Neu leꞌodae ena, medak neu ma hambu raꞌo neni tamba dae kamasuk esa ma mbele mana mbilak esa unda-unda lele nesik mbaa baris kaduak kara raa taladan.  
\v 18 Faik naa oo, MANETUALAIN ndara fangga hehelu-bartaan no Abram boe. Ana nafada nae, “Au helu-bartaa, neu ko Au fee nusak ia neu o tititi-nonosim, mulai numa lee Masir\f + \fr 15:18 \ft Lee Masir naa, fama te lee Misraim nai Sinai, fama te lee Nil panggen manai dulu boe.\f* mai losa lee Efrat,  
\v 19 no basa hatahori Keni, Kenas, Kadmon,  
\v 20 Het, Feris, Refaim,  
\v 21 Amori, Kanaꞌan, Girgasi, ma Yebus daen nara.”   
\c 16  
\s1 Hagar no anan Ismael  
\p
\v 1-3 Lelek naa, Abram fali numa Masir mai ena, de ana leo teuk salahunu numa Kanaꞌan ena. Saon Sarai bei ta hambu anak. Sarai naena ata inak hatahori Masir, nade Hagar.  
\p Laꞌe esa, Sarai kokolak no Abram nae, “Papa! MANETUALAIN tatana au ana manan ena. De malole lenak papa muu sunggu mua au atang Hagar, mita fo ana bonggi fee au.”  
\p Boe ma Abram tungga ndia saon kokolan. De Sarai fee Hagar dadi neu Abram sao murin.  
\v 4 Basa boe ma Abram neu sunggu-soro no Hagar, boe ma inak naa nairu. Tehuu neu Hagar bubuluk ana nairu ena, ana koa ao, de ana mete nakadadaek Sarai.   
\p
\v 5 Boe ma Sarai kokolak no Abram nae, “Au ndia fee ata naa, dadi neu o sao murim. Tehuu neu inak naa bubuluk ana nairu, de ana mete nakadadaek au. Basa naar, o salam! Elan fo MANETUALAIN naketu-naladi ita dua ngga dedeꞌan. Dei fo o bubuluk!”   
\p
\v 6 Basa boe ma Abram naselu nae, “Talo ia! O ia, sao uluk. Tehuu ndia naa kada sao murik a mesan. Dadi o ndia maena koasa neun. O nau tao hata mbalin, numa kada o mai!” Basa boe ma Sarai tao kada barakai boto-botok mbali Hagar, losa ana nalai.   
\p
\v 7 Ana nalai losa moo sarakaek. Boe ma MANETUALAIN atan esa numa nusa tetuk do inggu temak mai, hambun deka no oe matak manai dalak mana neni Sur neu.  
\v 8 Boe ma ana nae, “Wee! Hagar, Sarai atan! Tao hata de o nai ia? O numa bee mai, ma nau muni bee muu?”  
\p De Hagar naselu nae, “Au alai laꞌo ela au ina umang.”   
\p
\v 9 Boe ma MANETUALAIN atan kokoen nae, “Talo ia! Malole lenak o fali muni o ina uman muu. Ana tao o talo bee, na, simbo a mesan.  
\v 10 O boso mamataꞌu. Neu ko Au tao o tititi-nonosim namanoꞌu, losa hatahori ta bisa reke rala sara.  
\v 11 Hatematak ia o kairuk. Ta dook ka te, o bonggi ana touk esa. O muste foin nade \it Ismael\it* (fo sangga sama no dedeꞌa deꞌek laen esa sosoa-ndandaan nae ‘Manetualain namanene’), nahuu MANETUALAIN namanene o bubuꞌi nemetanim ena.  
\v 12 Tehuu kanak naa namoꞌo mamais a, ana leo-laꞌo dook ka numa toranoon nara mai. Huu ana sama leo ndara langga tema fo ana ta tungga rapa. See a mesan, ana laban asa. Ma basa hatahorir laban rasafalik kana.”   
\p
\v 13 Hagar namanene basa talo naa, boe ma ana kokolak nai dalen dale nae, “Au mete-ita MANETUALAIN ena, fo mana loti-mete ma mana lopo-linu au.” Basa boe ma ana mulai noke Manetualain pake nadek, “Manetualain mana Faduli au.”  
\v 14 Huu naa de hatahorir foi oe matak naa nade, \it Beer Lahai Roi\it*, sosoa-ndandaan nae, “Oe matak numa Ndia mana masodak mai, fo mana faduli au.” Oe matak naa mamanan nai nggoro Kades no nggoro Beret talada heon. Oe matak naa bei hambun losa hatematak ia.   
\p
\v 15 Basa boe ma Hagar fali neu ngga. Boe ma ana bonggi ana touk esa. Abram foin nade \it Ismael\it*.  
\v 16 Neu Hagar bonggi Ismael, Abram teun nara 86 ena.   
\c 17  
\s1 Manetualain ndara fangga hehelu-bartaak no Abram pake tanda sunat  
\p
\v 1 Neu Abram teun nara 99, MANETUALAIN mai natudu aon neu Abram. Boe ma Ana kokolak nae, “Au ia, Manetualain mana Koasa Mateꞌen. O muste tungga makandoo Au hihii-nanaung, ma leo-laꞌo tungga ndoon.  
\v 2 Au nau ndara fangga hehelu-bartaak ua o, ma tao o tititi-nonosim mara ramahefu ralan seli.”   
\p
\v 3 Boe ma Abram sendek luu-langgan fo nateꞌe langgan losa daer. De Manetualain kokolak nakandoo nae,  
\v 4-5 “Au tao hehelu-bartaak ua o, talo ia: neu ko o dadi muu hatahori nusak noꞌuk ka bei-baꞌin. Huu naa de o nadem ta \it Abram\it* bali (fo sosoa-ndandaan ‘amak fo naden neni nelelak’), tehuu nade \it Abraham\it* (fo sosoa-ndandaan ‘hatahori nusak noꞌuk ka bei-baꞌin’).  
\v 6 Neu ko Au tao o tititi-nonosim mara ramahefu ralan seli. Ma neu ko Au oo ambaririik hatahori nusak noꞌuk ka numa sira mai, ma soꞌu manek noꞌuk ka numa tititi-nonosik kara raa mai boe.   
\p
\v 7 Au toꞌu akandoo Au hehelu-bartaang ua o, ma o tititi-nonosim mara. Hehelu-bartaak ia ta mana ketuk, huu Au ia, o mua o tititi-nonosim mara Manetualain.  
\v 8 Basa dae Kanaꞌan ia, neu ko Au feen neu o mua o tititi-nonosim mara. Hatematak ia o kada leo taak nai ia. Tehuu neu ko o tititi-nonosim mara soa dae Kanaꞌan ia losa doon naa neu. Ma neu ko Au oo dadi neu sira Manetualain boe.  
\v 9-10 Tehuu o ma o tititi-nonosim mara oo muste toꞌu mahere Au hehelu-bartaang ia no dale mahanik boe. Basa touk kara lalaꞌen muste sunat.  
\v 11-13 Mulai numa hatematak ia neu, basa touk kara muste sunat mulai numa bei fo bonggi heni sara faik falu. O nufanelum, basa o hatahori mana maue-osam mara, ma ata-dato fo o hasa malak ena numa nusak laen mai, basa sara muste sunat. Sunat naa, dadi tanda neu ita dua ngga hehelu-bartaan, fo nakadite nai ei ao-inam.  
\v 14 Touk bee fo ana ta sunat, ana ta hambu babaꞌek nai Au hehelu-bartaang dale, ma ana ta maso dadi neu Au hatahoring.”   
\p
\v 15 Basa boe ma Manetualain kokolak nakandoo bali nae, “Mulai numa hatematak ia neu, o boso moke o saom no nadek \it Sarai\it* bali, tehuu moke mae kada \it Sara\it* leo.  
\v 16 Neu ko Au fee babaꞌe-babatik noꞌuk ka neu Sara, fo ana bonggi fee o ana touk esa. Tebe! Neu ko Sara dadi neu hatahori nusak noꞌuk ka bei-baꞌin. Ma neu ko Au soꞌu manek noꞌuk ka numa ndia tititi-nonosin mai.”   
\p
\v 17 Boe ma Abraham sendek luu-langgan fo nateꞌe langgan losa daer. Tehuu nai dalen dale ana hika. Ana duꞌa nae, “Tou lasi kalu merek, teuk 100 leo au ia, bei hambu anak bali? Ma Sara fo lasi nggoꞌo bauk ena, teuk 90, ana bei bonggi talo bee bali?”  
\v 18 De ana nafada Manetualain nae, “Manetualain! Elan fo kada Ismael hambu au pusakan oo ta hata-hata boe.”   
\p
\v 19 Tehuu Manetualain naselu nae, “Taa! Huu neu ko o saom Sara, bonggi nala ana touk esa. O foin nade \it Isak\it*. Au hehelu-bartaang neu ko konda neun no ndia titiiti-nonosin, losa doon naa neu.  
\v 20 Au oo amanene hata fo o moke soa-neu Ismael ena boe. Huu naa de Au oo fee babaꞌe-babatik neun, ma Au tao tamba amanoꞌu ndia tititi-nonosin. Neu ko hambu mane leo 12 numa ndia tititi-nonosin mai. Ma neu ko ndia tititi-nonosin dadi hatahori nusak ta hohoꞌak esa.  
\v 21 Leo mae talo naa, tehuu Au hehelu-bartaang ia neni ndara fanggak no kada o anam Isak. Neu ko teu mana maik ia, mete te ledo-fain talo ia, Sara bonggi kanak naa.”  
\v 22 Manetualain kokolak basa talo naa, boe ma Ana laꞌo ela Abraham mesa kana neu naa.   
\p
\v 23-27 Faik naa oo, Abraham tungga memak Manetualain parendan boe. De ana sunat. Basa boe ma ana sunat Ismael ma basa touk kara marai ndia uman dale. Ana oo sunat basa ata-dato touk kara lalaꞌen boe. Lelek naa, Abraham teuk 99 ena, ma Ismael teuk 13.   
\c 18  
\s1 Hatahori telu mai ratonggo ro Abraham  
\p
\v 1 Faik esa, neu Abraham leo deka ai huu moꞌok kara marai Mamre. MANETUALAIN mai natudu aon neun numa naa. Tutuin talo ia: Faik naa katobi ndoos, de Abraham nanggatuuk nonori anin numa laak lelesu bolon.  
\v 2 Neu Abraham botik matan, boe ma mete-nita hatahori telu rambariik nai naa. De ana nalaik neu soru sara lai-laik. Ana sendek luu-langgan,  
\v 3 de nae, “Papa nggara ein! Mete ma bisa, na, papa sara tuli taak nai au laang dei. Leo mae minu kada oe hiek oo malole boe.  
\v 4 Papa sara hahae taak miu saꞌok. Dei fo kakanak kara haꞌi oe fo safe papa sara ein.  
\v 5 Ma au uu sadia nanaꞌak fee papa sara, fo hambu barakaik faa, dei fo papa sara laꞌo rakandoo. Huu au amahoko bisa aono-lalau papa sara.”  
\p Basa boe ma ara raselu rae, “Neu. Makasi noꞌun seli. Ai tuli.”   
\p
\v 6 Boe ma Abraham nalaik neni laak neu, de nafada Sara nae, “Lai-laik! Haꞌi mala tarigu neulauk lenak saku esa, fo tao roti.”\f + \fr 18:6 \ft Susura Malalaok dedeꞌa Ibrani surak nae, ‘haꞌi tarigu \ft \+it seah\+it* telu’. Seah telu naa, sama no tarigu saku esa (beran kilo nggeram 20 losa 25)\f*   
\p
\v 7 Basa boe ma ana nalaik neni ndia sapin nara neu, de here nala sapi ana maao esa. De nadenu ndia atan hala sapi naa, ma nasu mbaan.  
\v 8 Boe ma Abraham neu haꞌi susu, keju, ma mbaa sapi fo bei fo nasu ralak naa, de neni fee fuik kara raa. Neu ara raꞌa, ana nambariik neu ai huuk taen fo naono-lalau sara.   
\p
\v 9 Basa boe ma ara ratanen rae, “Abraham! O saon Sara nai bee?”  
\p De ana naselu nae, “Nai laak dale.”   
\p
\v 10 Boe ma esa numa sira hatahori kateluk kara raa mai kokolak nae, “Nai rarain teu mana maik ia, Au fali mai. Faik naa, o saom Sara bonggi nala ana touk esa ena.”  
\p Neu ara kokolak talo naa, Sara nenene numa lelesu dean mai.  
\v 11 Lelek naa, Abraham no Sara memak rambalasi ralan seli ena, ma Sara oo ta hambu bulak ena boe.  
\v 12 Sara namanene ara kokolak talo naa, boe ma ana hika nai dalen. De ana duꞌa nae, “Awii! Au ambalasi nggoꞌo-nggoꞌo talo ia, ma au saong mana malek ena. Talo bee de ai bei hii leo mana sao beuk, fo sangga anak bali?”   
\p
\v 13 Basa boe ma MANETUALAIN natane Abraham nae, “Tao hata de Sara hika? Ana duꞌa nae hata fo Au kokolak ia, ta dadi, nahuu ndia lasik ena, do?  
\v 14 Au ia MANETUALAIN! Ta hambu hata esa boe na fo Au ta bisa taon. Masaneda matalolole, ee! Neu ko mete ma Au fali uni ia mai nai teu mana maik ia, na, Sara bonggi nala ana touk esa ena.”   
\p
\v 15 Sara namanene nala naa, boe ma namataꞌu. De ana laka nae, “Au ta hika, maa!”  
\p Tehuu MANETUALAIN naselu nae, “Memak o hika bebeik kara ia, maa.”   
\s1 Abraham kokoe Manetualain fo boso huku-doki hatahori Sodom  
\p
\v 16 Basa boe ma fuik kateluk kara raa laꞌo reni kota Sodom reu. De Abraham nafuli sara losa baꞌe dua dalak. Numa mamanak naa mai, ara bisa mete-rita Sodom.  
\v 17 Boe ma MANETUALAIN kokolak nai dalen dale nae, “Malole lenak Au tui fee Abraham ae, Au ae akalulutu kota Sodom.  
\v 18 Huu ndia tititi-nonosin nara tamba ramanoꞌu, ma ara dadi reu hatahori nusak ta hohoꞌak kara. Ma neu ko ndia oo dadi mana fee babaꞌe-babatik soa-neu basa hatahori nusa-nusak marai dae-bafok ia boe.  
\v 19 Au here alan ena fo nanori anan nara ma hatahori laen nara, fo tungga rakandoo MANETUALAIN eno-dalan, fo ara leo-laꞌo no ndoos ma ta pepeko-leleko. Mete ma ara tao talo naa, na, Au tao atetu Au hehelu-bartaang ua Abraham.”   
\p
\v 20 Boe ma MANETUALAIN nafada Abraham nae, “Talo ia! Au amanene hatahori noꞌuk ka unggu-remu laꞌe-neu hatahori numa kota Sodom ma Gomora mai ena. Tatao-nonoꞌi manggaraun nara sudi selik kana ena.  
\v 21 Huu naa de Au konda mai, fo Au nau parisa aong, basa hata fo Au amanenek kara raa, tebe do taa. Mete ma taa, na, neu ko Au bubuluk.”   
\p
\v 22 Neu MANETUALAIN bei kola-kola no Abraham, fuik kaduak kara raa laꞌo rakandoo reni kota Sodom reu.  
\v 23 Abraham neu deka-deka no Manetualain, boe ma ana kokoe nae, “Talo bee? Papa nau makalulutu hatahori ndoos no hatahori manggarauk sama-sama, do?  
\v 24 Mete ma hambu hatahori ndoos 50 rai kota naa dale, na, Papa bei nau tao makalutu basa sara boe, do? Do Papa ta makalulutu kota naa, nahuu sira.  
\v 25 Papa boso makalulutu sara talo naa! Boso losak hatahori ndoos sara raa oo mate tungga boe, nahuu Papa nau makalulutu hatahori manggarauk kara. Papa ndia dadi Mana Maketu-maladi Dedeꞌa nai lalai ma dae-inak ia. Ma Papa mesa kana bubuluk ena, naa mbeu seserik.”   
\p
\v 26 MANETUALAIN naselu nae, “Mete ma Au hambu hatahori ndoos 50 rai kota Sodom, na, Au ta huku-doki kota naa, nahuu sira.”   
\p
\v 27 Boe ma Abraham kokolak bali nae, “Papa, au oke ambon, fo au kokolak faa bali. Au ia, hatahori dae-bafok nggoa bebek fo ta bubuluk hata esa boe na.  
\v 28 Leo ta hambu hatahori ndoos 50, tehuu hambu kada 45, na, talo bee? Mete ma kuran kada hatahori lima, na, Papa bei nau nakalulutu kota naa, do?”  
\p Manetualain naselu nae, “Mete ma Au hambu hatahori ndoos 45 nai naa, na, Au ta akalulutu kota naa.”   
\p
\v 29 Basa boe ma Abraham kokoe seluk bali nae, “Mete ma hambu kada hatahori 40, na, talo bee Papa?”  
\p De Ana naselu nae, “Mete ma Au hambu 40, na, Au ta huku-doki sara.”   
\p
\v 30 Abraham kokoe nakandoo bali nae, “Papa boso mamanasa, tehuu mete ma hambu kada hatahori ndoos 30, na, talo bee?”  
\p Ana naselu nae, “Mete ma Au hambu 30, na, Au ta huku-doki sara.”   
\p
\v 31 Boe ma Abraham noke naloe seluk bali nae, “Papa boso mamanasa, mete ma au atane faa bali. Mete ma hambu kada hatahori 20, na, talo bee?”  
\p De Ana naselu bali nae, “Mete ma hambu 20, na, Au ta akalulutu kota naa.”   
\p
\v 32 Boe ma Abraham nateꞌe ndia kokolan nae, “Papa! Au kokolak laꞌe esa bali, tehuu Papa boso mamanasa au, ee! Mete ma hambu kada hatahori ndoos 10, na, talo bee?”  
\p De Ana naselu nae, “Mete ma Au hambu hatahori ndoos 10 nai naa, na, Au ta akalulutu kota naa.”   
\p
\v 33 Ara kola-kola basa talo naa, MANETUALAIN laꞌo nakandoo, boe ma Abraham fali.   
\c 19  
\s1 Hatahori Sodom mara tatao-nonoꞌi manggaraun  
\p
\v 1 Neu Manetualain bei kola-kola no Abraham, Manetualain ata kaduan nara laꞌo rakandoo reni kota Sodom reu. Ara losa naa, boe ma ledo sangga nae tesa ena. Faik naa, Lot bei nanggatuuk numa kota naa lelesu mason.\f + \fr 19:1 \ft Lele uluk, kota lelesu mason dadi neu mamanak hatahori lasin nara ranggatuuk fo raketu-raladi dedeꞌak, ma ara kola-kola ruma naa.\f* Ana mete-nita hatahori kaduak kara raa, boe ma neu soru sara. De ana sendek luu-langgan, ma nateꞌe langgan neu matan nara.  
\v 2 Boe ma ana kokolak nae, “Papa nggara ein! Mai fo tuli taak nai au umang dei, mita fo Papa sara sasafe eim mara, ma sunggu nai naa. Naa fo beꞌe-mai huhua anan, dei fo Papa sara laꞌo makando.”  
\p Tehuu ara raselu rae, “Makasi. Tehuu hae masambute! Naa fo ai miu sunggu nai kada kota dae moon.”   
\p
\v 3 Tehuu Lot kokoe nakandoo sara, losa ara nau leo taak nai ndia uman. Boe ma Lot asa tunu roti ma sadia mei, de raꞌa sama-sama.  
\v 4 Fuik kara raa bei ta reu sunggu, te Sodom toun nara, basa sara moꞌo-kadiꞌik, mai eko-feo rala Lot uman.  
\v 5 Ara kii-bolu no hara barakaik neu Lot rae, “Weeh, Lot! Tou kaduak bebeik kara raa rai bee? Fee sara kalua ia mai, te ai nau bode sara!”   
\p
\v 6 Boe ma Lot kalua dea neu, basa boe ma kena lelesu neu.  
\v 7 Ana kokolak nae, “Toranoo nggara ein! Ei boso tao manggarauk talo naa neu au fuing nggara.  
\v 8 Hena ei nenene dei, ee? Au ana feꞌong dua, sira bei ao tema. Naa fo au fee dua sara reu ei. Ei nau tao dua sara talo bee oo, naa numa kada ei mai boe. Tehuu ei boso tao hata esa boe na neu au fuing nggara. Huu tungga ita dala-hadan, na, au muste anea atalolole sara.”   
\p
\v 9 Tehuu hatahori Sodom mara raa kii-bolu rae, “O boso sambor! O ia, kada hatahori mana leo taak nai ia! O hatahori deak, de o ta maena haak koladu ai. Malole lenak o malai laꞌo heok ia. Mete ma taa, na, ai tao mala o beran lenak numa hatahori kaduak kara raa mai!” Boe ma ara timba heni Lot, de basa sara rame-rame reu tara lelesu naa, fo rae rakalulutun.   
\p
\v 10 Tehuu fuik kaduak kara raa soro liman nara reu, de ara leꞌa Lot neni uma dale neu, boe ma ara nggoe lelesu neu.  
\v 11 Basa boe ma dua sara tao rapoke hatahori Sodom mara raa matan, losa ara rafaroroe sangga lelesu, tehuu ta hambu sana.   
\s1 Manetualain leꞌa kalua heni Lot asa numa Sodom mai  
\p
\v 12-13 Basa boe ma fui kaduak kara raa, kokolak mbali Lot rae, “Lot! MANETUALAIN bubuluk kota ia manggaraun ena. Ana nadenu ai mai fo nau makalulutu heni kota ia. De o bei maena nufaneluk laen nai kota ia, do taa? Mete ma hambu ana touk do, inak do, mane-feuk do, feto-feuk do, sudi see a mesan, na, muu mala sara fo kalua numa kota ia mai leo!”   
\p
\v 14 De Lot neu natonggo no touk dua, fo nae tao sara dadi reu ndia mane-feun nara, boe ma ana nafada sara nae, “Nenene matalolole! Hatematak ia ei kalua lai-laik numa kota ia mai leo, te MANETUALAIN nae nakalulutun ena!” Tehuu ara duꞌa rae, Lot kada kokolak nakoa-kandiaok naa.   
\p
\v 15 Neu beꞌe-mai huhua anan, boe ma Manetualain ata kaduan nara raa, rakasetik Lot fo ara kalua lai-laik leo. Ara rae, “Lot! Mambadeik leo! Leꞌa muni o saom, ma ana ina kaduam mara raa, fo ei malai leo. Laꞌo ela kota ia. Boso losak ei mate hie-hie a, ma noe sama-sama mia kota ia.”   
\p
\v 16 Tehuu Lot bei naeok, naa te MANETUALAIN nau tao nasoi-nasodan. Huu naa de fuik kaduak kara raa toꞌu rala liman nara fo ara leꞌa Lot, saon, ma ana ina kaduan nara, fo roo sara kalua numa kota naa mai.  
\v 17 Boe ma esa numa fuik kaduak kara raa mai parenda nae, “Malaik tetebe, fo sangga masodak leo! Boso leuk dea! Boso hahae nai dokek! Malaik makandoo ndaꞌe meni letek naa miu, mita fo ei boso mate!”   
\p
\v 18 Tehuu Lot bala nae, “Awii, Papa! Boso talo naa!  
\v 19 Papa memak tulun tao nasoi-nasoda ai ena. Tehuu letek naa doon seli! Boso losak ai bei ta losa naa, te sosoek hambu nala ai nai dala laladak ena.  
\v 20 Papa mete dei. Hambu nggorok kadiꞌik esa ta dook ka numa ia mai. Nggorok naa sosoan-ndandaan taa. De mete ma Papa nau, na, naa fo ai miu sangga masodak nai kada naa leo.”   
\p
\v 21 Ana naselu nae, “Neu! Miu leo! Neu ko au ta akalulutu nggorok naa.  
\v 22 De hatematak ia ei malai tetebe naa miu leo! Huu au ta bisa tao hata-hata, mete ma ei bei ta losa naa.” Mulai numa lelek naa neu, hatahori foi nggorok naa, nade \it Soar\it*, sosoa-ndandaan nae, ‘kadiꞌik’.   
\s1 Aꞌi naꞌa kota Sodom no Gomora, de noe heni sara  
\p
\v 23 Neu ledo mulai hene, boe ma Lot asa losa Soar.  
\v 24 Medak neu te, MANETUALAIN mboꞌa aꞌi no balerang mana mbilak numa lalai mai konda neni Sodom no Gomora neu.  
\v 25 MANETUALAIN nakalulutu basa kota ma nggorok marai nusak naa, no basa horis lalaꞌen marai naa, sira hatahori dae-bafok, banda-manur, ma sele-tandek kara.   
\p
\v 26 Neu ara ralaik, boe ma Lot saon leuk dea. Medak neu ma, ana dadi neu dii masik neuk ka.   
\p
\v 27 Neu beꞌe-mai huhua anan, boe ma Abraham fali neni mamanak fo afik ka ana nambariik kokoe MANETUALAIN naa neu.  
\v 28 Boe ma ana mete memeli matan neni Sodom no Gomora, ma basa dokek kara raa neu. Ana mete neu te sudi nai bee, aꞌi masu bubuak mboka-mboka hene neni lalai neu. Ma aꞌi naꞌa heni basa sudi hata lalaꞌen.   
\p
\v 29 Manetualain tulun Lot kalua henin numa mamana mana hambu huku-dokik naa mai, neu faik fo Ana nakalulutu basa kotar raa, nahuu Ana nasaneda Ndia hehelu-bartaan neu Abraham.   
\s1 Lot no ana inan nara  
\p
\v 30 Lelek naa, Lot namataꞌu leo nakandoo numa nggorok Soar. Huu naa de ana no ana inan dua sara lali reni letek reu. De ara leo numa luak esa dale.   
\p
\v 31 Laꞌe esa, ina ana kaꞌak kokolak no fadin nae, “Ndule basa mamanak ia, ta hambu touk esa boe na fo bisa mai sao no ita. Ma ta dook ka bali te papa boe nambalasi, de ana ta bisa hambu anak ena bali.  
\v 32 De malole lenak, ita pou takamafu papa. Basa boe ma ita sunggu-soro toon, mita fo ita tuti papa tititi-nonosin.”   
\p
\v 33 Boe ma leꞌodaen naa, ara pou rakamafu sira aman renik oe anggor. Basa boe ma ana ina kaꞌak neu sunggu-soro no aman. Tehuu tou lasik mafu nalan seli, losa ana ta bubuluk ana tao hata mbali ndia ana inan ena.   
\p
\v 34 Neu beꞌe-mai, boe ma kaꞌak nafada fadin nae, “Fadi! Leꞌodaek ka au sunggu-soro ua papa ena. Leꞌodaen ia, o babaꞌem. Dei fo ita pou takamafu papa bali, boe ma fadi maso muu sunggu-soro muan. No dalak naa, ita dua ngga sama-sama bisa hambu anak, fo tuti papa tititi-nonosin.”   
\p
\v 35 Leꞌodaen naa oo, ara pou rakamafu sira aman bali. Boe ma ina ana murik maso neu sunggu-soro no aman. Tehuu tou lasik mafu nalan seli ena, losa ana ta bubuluk ana tao hata mbali ndia ana inan.   
\p
\v 36 No dalak naa, dua sara rairu numa sira ama bonggi heli-helin mai.  
\v 37 Basa boe ma ina ana kaꞌak bonggi nala ana touk esa. Boe ma ana foin, nade \it Moab\it* (fo liin sangga sama leo dedeꞌa deꞌek laen esa, sosoa-ndandaan ‘numa papa mai’). Ana ndia dadi neu hatahori Moab bei-baꞌin hatematak ia.  
\v 38 Boe ma ina ana fadik oo, bonggi nala ana touk esa boe. Ana foin nade, \it Ben Ami\it* (fo sosoa-ndandaan ‘anak numa au hatahoring mai’). Ndia naa, dadi neu hatahori Amon bei-baꞌin hatematak ia.\f + \fr 19:38 \ft Nai fai bakadean, hatahori Moab ma hatahori Amon nara tao susa-sonak rakandoo neu hatahori Israel asa.\f*   
\c 20  
\s1 Abraham kedi nala manek Abimelek  
\p
\v 1 Basa boe ma Abraham lali numa Mamre mai, neni dae Negeb manai boboan kona neu, de ana leo numa nggoro Kades ma Syur taladan. Tehuu ta dook ka, boe ma ana lali seluk bali neni nggoro Gerar neu.  
\v 2 De ana nafada hatahorir marai naa nae, Sara naa, ndia fadin. Huu naa de Abimelek, manek Gerar nadenu ndia hatahorin nara reu roke Sara fo roon neni uma manek neu.  
\v 3 Leꞌodaek esa, Manetualain natudu aon neu manek nai meꞌis dale. Ana kokolak nae, “O sangga mae mate ia ena! Te o leꞌa mala hatahori saon na.”   
\p
\v 4-5 Tehuu Abimelek naselu nae, “Manetualain! Au bei ta koi laꞌe inak naa. Ma au oo ta sala boe. Abraham mesa kana ndia nae, inak naa, ndia fadin! Ma inak naa oo manaku talo naa boe. Huu naa de au adenu reu ralan no dale lolo-laok. Dadi Manetualain boso fee salak neu au!”   
\p
\v 6 Boe ma Manetualain naselu nae, “Memak Au bubuluk o dalem lolo-laok. Huu naa de Au ndia taon fo o ta koi laꞌe inak naa. No dalak naa, o ta tao salak mua Au boe.  
\v 7 Hatematak ia o fee falik inak naa neni saon neu. Touk naa, Au mana toꞌu dedeꞌang. De moken fo ana hule-haradoi fee o, mita fo o boso mate. Tehuu mete ma o ta fee falik inak naa, na, o masaneda matalolole! Huu o mua basa o hatahorim mara lalaꞌen, neu ko mate.”   
\p
\v 8 Neu beꞌe-mai huhua anan, boe ma manek noke basa ndia penggawe nara, de ana tui ndia meꞌin. Boe ma basa sara ramataꞌu.  
\v 9 Basa boe ma manek noke Abraham, de natanen nae, “Au tao sala hata neu o, losa tao sosoek neu au, ua au rau-inggung nggara talo ia? O ta bole tao hata fo ta neulauk talo ia.  
\v 10 O duduꞌa hata, losa o tao talo ia?”   
\p
\v 11 Boe ma Abraham naselu nae, “Papa manek! Au duꞌa ae, ei basa ngga ta mana malela Manetualain. De neu ko ei ketuk mae makanisa au, mita fo bisa haꞌi mala au saong.  
\v 12 Au memak kokolak tebe ae, au fading ndia. Ai dua ngga ama esa, tehuu laen mama. Huu na de ai dua ngga esa tao esa neu sao holu ndaek.  
\v 13 Dadi neu Manetualain nadenu ai miu sembo nusak, boe ma au afada au saong ae, ‘Mete ma ita teni bee teu, ma hatahorir ratane ita dua ngga tututin, ma mete ma o sue-lai au, na maselu mae ita dua ngga kaꞌa-fadik kara.’ ”   
\p
\v 14-16 Basa boe ma manek Abimelek fee falik Sara. De ana nafada Sara nae, “Hatematak ia au bae o kaꞌam doi fulak rifun esa, fo dadi neu bukti nae, au bei ta tao sala hata-hata ua o. Mita fo basa hatahorir bubuluk talo naa!”  
\p Boe ma manek kokolak no Abraham nae, “Abraham! Au nusang ia neni soik soa-neu o. O nau muu leo nai bee a mesan, bole.” Basa boe ma ana oo fee Abraham, sapi, bibi hiek, ma bibi lombo boe. Ana oo fee ata touk ma inak boe.   
\p
\v 17-18 Fai bakahulun MANETUALAIN tatana basa inak kara ana manan fo mana leo nai Abimelek nusan, nahuu ana leꞌa nala Abraham saon. Tehuu neu manek fee falik Sara neni saon neu, boe ma Abraham hule-haradoi fo Manetualain buka seluk inak kara raa ana manan. De ara bisa bonggi fali.   
\c 21  
\s1 Sara bonggi nala Isak fee Abraham  
\p
\v 1-7 Basa boe ma MANETUALAIN fee babaꞌe-babatik neu Sara, tungga Ndia hehelu-bartaan. Sara nairu nai Abraham fai lasin. Neu ana nae bonggi naa, Abraham teun nara 100 ena. Fain nara dai, boe ma ana bonggi ana touk esa. De Abraham foi kanak naa nade \it Isak\it* (fo sosoa-ndandaan ‘ana hika’).  
\p Sara oo kokolak boe nae, “Manetualain tao nala au hika, nahuu hatematak ia au amahoko. Hatahorir duꞌa rae, nai au fai lasing ia, au ta bisa hambu anak ena. Naa te leo mae au sao toung lasik nggonggok ena, tehuu au bei bonggi feen. De hatematak ia, see a mesan namanene dedeꞌak ia, ara oo hika sama-sama ro au boe.”  
\p Neu bonggi heni Isak faik falu, boe ma Abraham sunat ana, tungga Manetualain parendan.   
\s1 Hagar no Ismael hambu huhusik  
\p
\v 8 Basa boe ma Isak tamba namoꞌo. Neu rae filan, boe ma Abraham tao feta moꞌok.   
\p
\v 9-10 Laꞌe esa, Sara mete-nita Ismael, fo Abraham sao murin Hagar anan, nakaminak nakoa-kandiaok no Isak. Sara mete-nita naa, boe ma kokolak no saon nae, “Husi heni ata-dato manuma Masir mai naa no anan leo! Au ta nau ana ata-dato naa simbo pusaka hata-hata. Kada au anang Isak mesa kana, ndia muste hambu basa sara.”   
\p
\v 11 Abraham namanene Sara kokolak talo naa, boe ma ana nameda ta malole, nahuu Ismael naa ndia anan boe.  
\v 12 Tehuu Manetualain kokolak no Abraham nae, “Abraham! O boso duduꞌa o sao murim naa no anan. Tungga kada Sara hihiin, nahuu neu ko o hambu tititi-nonosik fo au helu-bartaak naa ena, nesik Isak.  
\v 13 Tehuu Au oo fee babaꞌe-babatik neu o sao murin anan boe, nahuu ndia oo, o ana heli-helin boe. Neu ko ndia tititi-nonosin oo dadi neu hatahori nusak esa boe.”   
\p
\v 14 Neu beꞌe-mai huhua-anan, boe ma Abraham tao lepa-nggees fo fee Hagar, ma feen oe boto esa, ana nasalilin neu arun. Basa boe ma ana neu nafuli inak naa no anan Ismael, de ara laꞌo leo. Boe ma ara laꞌok ndule basa dae nees, mana deka nai Beer Syeba.\f + \fr 21:14 \ft Lelek naa, Ismael teun nara 14 lenak ena. Mete \ft \+it Tutui Makasososak\+it* 16:16; 21:5, 8\f*   
\p
\v 15 Neu oe nininun nara basan ena, boe ma Hagar laꞌo ela anan neu ai huu anak esa saꞌon.  
\v 16 Boe ma ana duduꞌa nai dalen dale nae, “Au daleng ta nalak kana, mete-ita kanak ia mamaten.” Boe ma ana nakadedeak, de nanggatuuk doon nai rarain meter 50 numa kanak naa mai. De buꞌi nakarereu.   
\p
\v 17 Manetualain oo namanene Ismael hara bubuꞌin boe, boe ma atan numa nusa tetuk do inggu temak mai, nanggou Hagar nae, “Hagar! Tao hata de o susa-sona talo ia? Boso mamataꞌu, huu Manetualain namanene kanak naa bubuꞌin ena.  
\v 18 Hatematak ia o mambadeik leo fo muu mete kanak naa. Tao matetea dalen, huu neu ko Au ae tao ndia tititi-nonosin dadi neu hatahori nusak ta hohoꞌak esa.”   
\p
\v 19 Basa boe ma Manetualain tao nambaloa matan, de mete-nita oe matak esa numa naa. Boe ma neu nadai oe neni boto naa neu, de neu fee kanak naa ninu.   
\p
\v 20-21 Basa boe ma Ismael no inan leo numa moo sarakaek Paran. Ana namoꞌo mamais a, boe ma ana dadi neu mana kou malelak. Basa boe ma inan feen sao nala ana feꞌo Masir esa. Basa iar dadi, nahuu Manetualain sama-sama no Ismael.   
\s1 Abraham no Abimelek mole-dame numa Beer Syeba  
\p
\v 22 Lelek naa, manek Abimelek no ndia malangga musun, nade Fikol, mai ratonggo ro Abraham. Manek kokolak nae, “Abraham! Ai bubuluk ena mae, Manetualain sama-sama no o. Huu naa de o tao hata a mesan, basa-basan dadi.  
\v 23 De hatematak ia au oke o soꞌuk sumba-sook nai Manetualain matan mae, o ta pepeko-leleko au ua umbu-anang nggara. Sama leo au atudu au dale susueng neu o ena, de o muste matudu o dale susuem neu au ma nusak ia boe.”   
\p
\v 24 Boe ma Abraham naselu nae, “Hou! Au sumba-soo.”   
\p
\v 25 Tehuu basa boe ma Abraham kalaak manek nae, “Papa manek hatahorin nara leꞌa rala au oe matang esa.”   
\p
\v 26 Manek namanene nala naa, boe ma naselu nae, “Awii! Au bei fo amanene dedeꞌak ia. Tao hata de papa ta kalaak numa fai bakahulun mai? Au ta bubuluk see ndia tao.”   
\p
\v 27-28 Basa boe ma Abraham no Abimelek ndara fangga hehelu-bartaak. Boe ma Abraham leꞌa sapi ma bibi lombo fo fee manek. Basa de ana tada feꞌe bibi lombo tenak hitu bali.  
\v 29 Boe ma manek natanen nae, “Tao hata de o tao talo naa?”   
\p
\v 30 Abraham nafada nae, “Papa manek simbo mala bibi lombo tena kahituk kara iar fo dadi neu tanda rae, papa manek manaku, au ndia kali oe matak ia.”   
\p
\v 31 Huu dua sara soꞌuk sumba-sook numa naa ena, de ara foi mamanak naa nade \it Beer Syeba\it*. Sosoa-ndandaan nae, ‘Oe mata Sumba-sook’.\f + \fr 21:31 \ft Nai dedeꞌa Ibrani dale, Beer Syeba sosoa-ndandaan bisa mata-matak. Ndia ‘oe mata mole-damek’, ‘oe mata ua-nale neulauk’, ‘oe mata hituk’, do ‘oe mata sumba-sook’.\f*   
\p
\v 32 Ara sumba-soo basa, boe ma manek Abimelek no ndia malangga musun fali reni sira nusan Filistin reu.  
\v 33 Basa boe ma Abraham sele ai huu tamariska\f + \fr 21:33 \ft Ai huuk tamariska ta hambu sana nai Timor ia. Ai huuk naa mori nai dae madak, ma doon mbena nasamusa nakandoo. Okan nandoro seku neni dae dale neu. Bibi hiek kara raꞌa doon.\f* esa numa Beer Syeba. Mulai numa lelek naa neu, ai huuk naa fee nesenenedak neu Abraham, fo numa naa ana nakaluku-nakatele neu MANETUALAIN mana Masodak Losa Doon Naa Neu.  
\v 34 Basa boe ma Abraham leo taak nala dook ka numa hatahori Filistin nara nusan.   
\c 22  
\s1 Manetualain nadenu Abraham tao Isak dadi neu tunu-hotuk  
\r (Mateos 3:17; 17:5; Markus 1:11; 9:7; Lukas 3:22; 9:35; 2 Petrus 1:17)  
\p
\v 1 Ta dook ka boe ma Manetualain fora sudik Abraham dalen, fo nau nita ana namanene neu Manetualain, do taa. Boe ma Manetualain nanggoun nae, “Abraham!”  
\p De naselu nae, “Ia, Manetualain.”   
\p
\v 2 Basa boe ma Manetualain nadenun nae, “Nenene matalolole! Haꞌi mala o ana kise muꞌen fo o sue malan seli naa. Munin neni dae Moria neu, fo o taon dadi neu tunu-hotuk soa-neu Au. Losa naa, dei fo Au atudu o mamanan nai letek esa.”   
\p
\v 3 Neu beꞌe-mai huhua anan, boe ma Abraham tati ai nenaꞌak. Ana fufutu sara, de ana fua sara reu keledei lain. Boe ma ana no Isak, ma atan dua, laꞌo reni mamanak fo Manetualain nafada elak naa reu.  
\v 4 Ara laꞌo-laꞌo, de neu bei-nesan, Abraham mete-nita mamanak naa numa dook ka mai.  
\v 5 Boe ma nafada ata kaduak kara raa nae, “Ei dua ngga mahani taak mai ia, mia keledei ia, ee! Au ua au anang mae meni lai naa miu, fo nau makaluku-makatele neu Manetualain. Basa dei fo ai fali meni ia mai bali.”   
\p
\v 6 Basa boe ma Abraham haꞌi nala ai nenaꞌak kara soa-neu tunu-hotuk naa, de ana ndae sara neu Isak arun. Ma ndia mesa kana neni dombe ma ai suꞌu kaꞌaꞌik. Neu dua sara laꞌok sama-sama,  
\v 7 boe ma Isak nanggou aman nae, “Papa!”  
\p De Abraham naselu nae, “Tao hata Isak?”  
\p Isak natane nae, “Papa. Ita tae tao tunu-hotuk. Ai nenaꞌak no aꞌin nai ia ena. Tehuu bibi lombo ana fo ita taon dadi neu tunu-hotuk nai bee?”   
\p
\v 8 Boe ma Abraham naselu nae, “Ana nggee! Neu ko Manetualain mesa kana ndia fee Ndia bibi lombo anan fo paken dadi neu tunu-hotuk.”  
\p Basa boe ma dua sara ndaꞌe rakandoo.  
\v 9 Neu ara losa mamanak, fo Manetualain nafada elak naa, boe ma Abraham totodo batur fo tao mei mamana tunu-hotuk. De ana naduru ai nenaꞌak kara reu mei batu naa lain. Boe ma ana bonggobudi anan, de feen sunggu nalelengga neu ai nenaꞌak kara lain.  
\v 10 Basa boe ma Ana haꞌi nala dombe, de nau hala anan.  
\v 11 Tehuu medak neu ma, MANETUALAIN atan nanggou numa lalai mai nae, “Wee! Abraham! Mahani dei!”  
\p Boe ma ana naselu nae, “Tao hata, Manetualain?”   
\p
\v 12 Harak naa nae, “O boso hala kanak naa! Boso tao hata esa neun boe na! Hatematak ia Au bubuluk ena ae, o tebe-tebe tungga Manetualain hihii-nanaun, nahuu o sadia memak ena fee o ana kise muꞌen naa neu Manetualain, fo dadi neu tunu-hotuk.”   
\p
\v 13 Basa boe ma Abraham mete-nita bibi lombo mane esa, susuran kado nai ai huu anak ndanan nara. Boe ma Abraham neu haꞌi nala bibi lombo naa, de ana tunun dadi neu banda tunu-hotuk soa-neu Manetualain, ngganti neu ndia anan.  
\v 14 Dadi Abraham foi mamanak naa nade, ‘Neu ko MANETUALAIN sadia hata fo parluu.’\f + \fr 22:14 \ft Dedeꞌa Ibrani nae \ft \+it Yahova Yire\+it*, fo sosoa ndandaan ‘Neu ko Manetualain sadia hata fo parluu’\f* Huu naa de losa hatematak ia oo hatahorir kokolak boe rae, “Nai MANETUALAIN leten naa lain, neu ko Ana sadia hata fo parluu.”   
\p
\v 15 Basa boe ma Manetualain atan eki numa lalai mai bali nae,  
\v 16 “MANETUALAIN mesa kana nae, ‘Au sumba-soo pake Au nade heli-heling, talo ia: o sadia memak fee Au o ana mane kise muꞌem fo dadi neu tunu-hotuk. Huu naa de  
\v 17 neu ko Au fee babaꞌe-babatik noꞌun seli neu o, ma o tititi-nonosim. Neu ko ara ramanoꞌu losa hatahorir ta bisa reke rala sara, sama leo nduuk kara rai lalai, ma sarakaek nai tasi tatain. O umbu-anam mara neu ko ara tao rasenggi basa sira musun nara.  
\v 18 Numa o tititi-nonosim mai, neu ko basa hatahori nusa-nusak kara marai dae-bafok hambu babaꞌe-babatik, nahuu o tungga Au parendang ena.’ ”   
\p
\v 19 Basa boe ma Abraham no Isak konda fali reni ata kaduan nara reu, fo ara fali sama-sama reni Beer Syeba reu. Abraham asa leo nai naa.   
\s1 Nahor tititi-nonosin  
\p
\v 20 Laꞌe esa, Abraham namanene nala nae, ndia fadin Nahor saon Milka, bonggi nala anak kara ena.  
\v 21 Ana uluk, nade Us. Fadin nade Bus. Basa naa, Kemuel (fo dadi Aram aman).  
\v 22 Boe ma Kesed, Haso, Pildas, Yidlaf, ma Betuel.  
\v 23 Betuel naa, Ribka aman.  
\v 24 Tehuu Nahor oo hambu tamba seluk anak kara ruma sao tian mai, nade Reuma. Ana bonggi nala Teba, Gaham, Tahas, ma Maaka.   
\c 23  
\s1 Sara mate, de Abraham natoin  
\p
\v 1-2 Neu Sara mate, teun nara 127 ena. Neu ana mate naa, Abraham asa leo numa Kiryat-Arba (ndia Hebron) nai dae Kanaꞌan. Abraham buꞌi nakarereu, ma ana beꞌe-falufii saon fo mana matek naa ena.   
\p
\v 3 Basa boe ma Abraham neu natonggo no hatahori Het asa. Ana nafada nae,  
\v 4 “Au ia, kada leo taak nai ei taladam. Au dae oeng taa fo atoi au saong. De mete ma ei nau, na, au hasa ala ei daem bibiak faa, mita fo au atoin neu naa.”   
\p
\v 5 Boe ma ara raselu rae,  
\v 6 “Talo ia, Papa! Doo basa ia, ai tao papa sama leo lasik esa ena, fo ai fee hada-horomatak tebe-tebe neun. De papa here leo, dae bee ndia neulaun lenak fo nandaa papa hihiin. Ai simbo a mesan.”   
\p
\v 7 Boe ma Abraham nambariik, de kaur langgan fo fee hada-horomatak neu tenu daek, hatahori Het asa.  
\v 8 De ana nae, “Mete ma ei simbok au kokolang bebeik kara ia, na, au oke tulun ei fo kokolak mia tou lasi Sohar ana toun, Efron.  
\v 9 Moken, mete ma bisa, na, ana seꞌo ndia luan, nade Makpela, mana nai osin boboan naa, neu au. Ana noke belin baꞌu hata a mesan, au bae. Au nau bae ketu belin nai ei basa ngga matam, mita fo dae naa dadi neu au enang. Au nau taon dadi neu ai mamana ratem mara.”   
\p
\v 10 Faik naa, Efron oo nanggatuuk sama-sama no hatahori Het asa boe. De ana oo namanene Abraham kokolan naa boe. Boe ma ana nambariik, de naselu Abraham numa basa hatahori lasin nara matan nae,  
\v 11 “Boso talo naa, papa! Talo ia dei. Au fee osi naa no luan Makpela neu papa. Papa matoi papa saon neu naa leo. Au loo lima dae naa neu papa nai au hatahoring nggara matan, mita fo basa sara dadi reu mana sakasiir!”   
\p
\v 12 Boe ma Abraham kaur seluk langgan neu hatahori Het asa.  
\v 13 De ana kokolak no Efron nae, “Naa oo malole boe, tehuu ei basa ngga nenene au dei. Au nau hasa ketu dae naa, mita fo au atoi au hatahoring nggara reu naa.”   
\p
\v 14-15 Efron naselu nae, “Dae naa belin kada doi fulak 400! Tao hata de ita dua ngga kada tahule aok neu-mai laꞌe-neu doik baꞌu anak naa? Papa muu fo matoi papa saom neu naa leo.”   
\p
\v 16 Abraham nakaheik dae naa belin, tungga Efron kokolan. De numa basa hatahori Het asa matan fo mana dadi sakasiir maruma naa, Abraham reke doi fulak 400, de ana bae neu Efron.   
\p
\v 17-19 De no dalak naa, Abraham laꞌe Efron daen, dadi neu ndia enan. Ndia dae fo manai Makpela naa, deka no Mamre (ndia Hebron). Ana hasa ketu dae naa no osin, luan, ma basa ai huuk manai dae lain. Basa hatahori Het lasin nara dadi reu sakasiir rae, dae naa no basa isin lalaꞌen dadi reu Abraham enan.  
\p Basa boe ma Abraham neu natoi Sara neni luak naa dale neu, nai dae Kanaꞌan.  
\v 20 No dalak naa, osi naa no luan fo makasososan hatahori Het asa daen, hatematak ia dadi neu Abraham enan ena, de ana taon dadi neu mamana rates sara.   
\c 24  
\s1 Ara sangga fee Isak inak  
\p
\v 1 Abraham teun naruk ka losa ana nambalasi nalan seli. Ma MANETUALAIN nanea natalololen, boe ma Ana feen leo-laꞌo no mole-damek.  
\v 2-3 Abraham naena hatahori nemeherek esa, mana koladu basa ndia hata-heton lalaꞌen. Laꞌe esa, Abraham nanggou nalan, de nae, “Nenene matalolole! Au oke o sumba-soo mates,\f + \fr 24:2-3 \ft Susura Malalaok dedeꞌa Ibrani surak nae, “Ndae o limam neu au lela daleng,” sosoa-ndandaan nae, sumba-soo mates.\f* pake MANETUALAIN naden. Fo ndia Manetualain mana makadadadik lalai no dae-inak. Mae, o ta bole haꞌi mala inak numa hatahori Kanaꞌan nara ia mai, fo feen sao nala au anang Isak.  
\v 4 Tehuu o muste muni au nusa huung muu, nai au nufanelung nggara. O sangga mala ana feꞌok esa nai naa fo feen sao nala au anang.”   
\p
\v 5 Basa boe ma ata naa natane Abraham nae, “Malole, Papa! Tehuu mete ma ana feꞌok naa ta nau ia mai, na, talo bee? Mete ma talo naa, na, au muste ua papa anan fo neu sao nai naa, do talo bee?”   
\p
\v 6 Abraham naselu nae, “O masaneda matalolole! Leo mae talo bee oo, o ta bole mua au anang naa neu boe.  
\v 7 Masaneda te MANETUALAIN mana toꞌu koasa nai lalai, neni au kalua numa au nusa huung mai ena, boe ma nafuli au losa dae ia. Ana oo ndara fangga hehelu-bartaak no au ena nae, ‘Neu ko Au fee basa dae ia neu o titisi-nonosim.’ De o boso babati! Kada muu leo. Neu ko Manetualain nadenu Ndia atan numa nusa tetuk do inggu temak mai nasosoi dalak fee o, fo o bisa matonggo mua ana feꞌok naa, fo neu ko dadi neu au anang saon.  
\v 8 Tehuu mete ma ana feꞌok naa ta nau tungga o muni ia mai, na, o makamboꞌik numa sumba-sook ia neu. Leo mae talo bee oo, o boso mua au anang neni naa neu boe.”   
\p
\v 9 Boe ma ata naa soꞌuk sumba-sook no Abraham nae, neu ko ndia tao tungga basa Abraham hihii-nanaun.   
\p
\v 10 Basa boe ma ata naa here nala banda onta salahunu. De ana fua bua-baꞌu neulauk mata-matak kara reu ontar raa lain. Boe ma ana laꞌo neni Nahor kotan neu, nai Mesopotamia.\f + \fr 24:10 \ft Tungga dedeꞌa Ibrani, mamanak naa naden Aram-Naharaim. Hatematak ia mamanak naa nai Siria boboan kii.\f*   
\p
\v 11 Mateꞌen, ata naa losa kota naa. Boe ma ana no ontan nara hahae aok numa kota tatain, deka oe matak esa. Faik naa bobok ena, ndaa no ana feꞌok kara reu ndui oe numa oe matak naa.  
\v 12 Boe ma ata naa hule-haradoi nae, “MANETUALAIN, au malanggang, Abraham Manetualain. Tulun buka dalak, mita fo au mamaing ia neni ua-nale neulauk. Matudu Manetualain dale susuen neu au malanggang ma masaneda ndia hehelu-bartaan neu au. De naa fo au atonggo ua inak fo ae taon dadi neu Isak saon.  
\v 13 Manetualain, au ambariik nai oe matak ia tatain. Ma ana feꞌok kara ruma kota mai ndui oe nai ia.  
\v 14 De au hule talo ia: Mete ma au kokolak ua ana feꞌok esa ae, ‘Ana feꞌok, ee! Tulun makonda o ure oem fo fee au inu oe faa dei.’ Mete ma ana naselu nae, ‘Papa minu leo! Ma dei fo au fee papa ontan nara oo rinu oe boe.’ Naa dadi tanda nae, ana feꞌok naa ndia Manetualain here nalan dadi neu Isak saon ena! No tanda talo naa, au bisa bubuluk ae, Manetualain natudu Ndia dale susuen neu au malanggang Abraham ena.”   
\s1 Abraham atan notonggo no ana feꞌok Ribka  
\p
\v 15-16 Ana bei ta hule-haradoi nateꞌe, te ana feꞌok esa mai. Naden Ribka. Ndia naa, Abraham fadin Nahor no saon Milka umbun. Ribka aman, nade Betuel. Ribka naa, manaꞌa hiek sudi selik kana ma bei ao tema. Ana konda neni oe matak naa dale neu, boe ma ana nadai oe neni ure oen neu, basa boe ma ana hene fali.   
\p
\v 17 Neu Ribka losa lain, boe ma Abraham atan nalaik neu natonggo noon. De ana noke nae, “Ana feꞌok. Tulun fee au inu oe faa dei.”   
\p
\v 18 Ana feꞌok naa naselu nae, “Minu leo, toꞌo!” Boe ma nakonda ure oen lai-laik, de ana fee ata naa ninu.  
\v 19 Ana ninu basa, boe ma ana feꞌok naa nae, “Naa fo au ndui oe fee toꞌo ontan nara, fo rinu losa rakabete.”  
\v 20 Boe ma ana neu sali oe lenan neni bandar haꞌon nara reu. De ana nalaik konda-hene neu ndui oe numa oe matak naa mai, fo fee basa ontar raa rinu losa rakabete.  
\v 21 Abraham atan nambariik matu-matu, fo ana mete naherek ana feꞌok naa ue-tataon. Ana duduꞌa nae, “Ana feꞌok ia ndia MANETUALAIN here nalan, do?”   
\p
\v 22 Ontar raa rinu losa rakabete. Boe ma ata naa haꞌi nala ndeli iduk lilo mbilas ma kale lilo mbilas pasan esa, de ana olu sara reu ana feꞌok naa liman dua sara.\f + \fr 24:22 \ft Susura Malalaok dedeꞌa Ibrani surak nae, ‘ndeli idu lilo mbilas beran syekel seserik esa (nggeram 6)’. Boe ma kale lilo mbilas kaduak kara raa beran ‘syekel 10 (sama leo nggeram 114)’.\f*  
\v 23 Basa boe ma ata naa natane nae, “Ana feꞌok papan, nade see? Mete ma bisa, na, au sunggu taak nai ana feꞌok papan uman.”   
\p
\v 24 Boe ma ana feꞌok naa naselu nae, “Au papang, nade Betuel. Au baꞌing, ndia Nahor. Ma au being, ndia Milka.  
\v 25 Nai ai uman hambu mamana susungguk dai toꞌo sara. Ma hambu naꞌu noꞌuk ka soa-neu toꞌo bandan nara.”   
\p
\v 26 Basa boe ma ata naa nateꞌe langgan, de ana nakaluku-nakatele neu MANETUALAIN.  
\v 27 De ana kokolak nae, “Koa-kio MANETUALAIN! MANETUALAIN soi dalak fee au ena, losa au atonggo matang ua papa Abraham nufanelun nai ia. No dalak naa, MANETUALAIN natudu dale susuen neu au malanggang Abraham, no tao natetu ndia hehelu-bartaan neu au.”   
\p
\v 28 Basa boe ma ana feꞌok naa nalai fali lai-laik, de ana tui basa uma isin nara, hata fo dadi ena.  
\v 29-30 Ribka naan, nade Laban. Ana mete-nita bua lilo mbilas sara raa, ma namanene Ribka tutuin, boe ma Laban nalai dea neu lai-laik, de neu natonggo no ata naa fo bei nambariik no ontan nara deka oe matak naa.  
\v 31 Boe ma Laban kokolak nae, “Toꞌo! MANETUALAIN nakalalaꞌok toꞌo losa ia no sodak. De boso mambariik muu dea ia! Mai teni ai uman teu. Ai sadia memak kama ena. Nanaꞌak soa-neu toꞌo ontan nara oo mana hetak boe.”   
\s1 Abraham atan neu natane Ribka  
\p
\v 32 Basa boe ma Abraham atan tungga no Laban, de maso reni Betuel uman reu. Boe ma Laban asa sou rakonda fufuak ruma ontar lain mai. Ara fee ontar raꞌa naꞌu. Ma ara oo reni oe fee ata naa no hatahorin nara, de ara safe ein nara boe.  
\v 33 Neu ara mbeda nanaꞌa-nininuk kara reu mei lain, boe ma ata naa nae, “Ai mae miꞌa-minu, tehuu au oke parmisi fo afada dale hihiik esa dei.”  
\p Boe ma Laban naselu nae, “Toꞌo kokolak leo.”   
\p
\v 34 Ata naa nae, “Au ia, ei baꞌim Abraham atan.  
\v 35 MANETUALAIN fee babaꞌe-babatik noꞌuk ka neu au malanggang ena, losa ana namasuꞌi nalan seli. MANETUALAIN feen lilo mbilas, lilo fulak, ata tou ma inak, ma banda noꞌun seli, sira: sapi, onta, keledei, bibi hiek ma bibi lombo ena.  
\v 36 Neu au malanggang touk no inak lasik kara ena, boe ma mama Sara bonggi fee au malanggang Abraham, ana touk esa. Neu ko kanak naa ndia simbo basa au malanggang Abraham pusakan lalaꞌen.  
\v 37 Laꞌe esa, au malanggang Abraham fee au sumba-soo ae, ‘O ta bole haꞌi ana feꞌok Kanaꞌan, fo feen sao nala au anang Isak.  
\v 38 Tehuu o muste haꞌi ana feꞌok numa au nufanelu heli-heling nggara mai, dadi neu ndia saon.’   
\p
\v 39 Boe ma au atane au malanggang ae, ‘Mete ma ana feꞌok naa ta nau tungga au, na, talo bee?’   
\p
\v 40 Ana naselu nae, ‘MANETUALAIN fo au soa tungga kada Ndia hihii-nanaun, neu ko Ana nadenu atan numa nusa tetuk do inggu temak mai soi dalak fee o, mita fo o bisa hambu ana feꞌok esa numa au nufanelu heli-heling nggara mai, fo dadi neu au anang saon.  
\v 41 Tehuu mete ma au nufanelung nggara ta simbok fo ta nau fee ana feꞌok naa neni ia mai, na, o makamboꞌik numa sumba-sook naa mai.’   
\p
\v 42 De neu bebeik kara ia losa oe matak, boe ma au hule-haradoi nai au daleng ae, ‘MANETUALAIN, au malanggang Abraham Manetualain. Tulun soi dalak, mita fo au mamaing ia neni ua-nale neulauk. Naa fo au atonggo ua inak fo ae taon dadi neu Isak saon.  
\v 43 Manetualain, au ambariik nai oe matak ia tatain. Ma ana feꞌok kara ruma kota mai ndui oe nai ia. De au hule talo ia: mete ma au kokolak ua ana feꞌok esa ae, “Ana feꞌok, ee! Tulun makonda o ure oem fo fee au inu oe faa dei.”  
\v 44 Mete ma ana naselu nae, “Papa minu leo! Ma dei fo au fee papa ontan nara oo rinu boe.” Naa dadi neu tanda nae, ana feꞌok naa ndia Manetualain here nalan dadi neu au malangga anang saon ena!’   
\p
\v 45 Au bei ta hule-haradoi basa, te ana feꞌok Ribka mai ena neni ndia ure oen, fo ndui oe nai oe matak. Neu ana hene nalak ka lain, boe ma au oke ae, ‘Ana feꞌok, ee! Fee au inu oe faa dei.’  
\v 46 Boe ma ana nakonda ure oen lai-laik, de nae, ‘Toꞌo minu leo! Ma dei fo au fee toꞌo ontan nara oo rinu boe.’ Boe ma au inu, ma au ontang nggara oo rinu boe.   
\p
\v 47 Boe ma au atane ae, ‘Ana feꞌok papan, nade see?’  
\p Ana naselu nae, ‘Au papang, nade Betuel. Au baꞌing, ndia Nahor ma au being ndia Milka.’ De au kado ndeli neu idun, ma olu kaler lilo mbilas pasan esa neu liman nara.   
\p
\v 48 Boe ma au ateꞌe au langgang fo akaluku-akatele neu Manetulaian ae, ‘Koa-kio Manetualain! Manetualain soi dalak fee au ena, losa au atonggo aong ua au malanggang Abraham nufanelun nai ia. Ma au atonggo aong ua inak fo ae taon dadi neu malangga anak Isak saon.’  
\v 49 Dadi hatematak ia, mete ma papa sara nau matudu susuem neu au malanggang Abraham, na, mafada au no ledo-ledo. Mete ma taa oo, mafada no ledo-ledo boe, mita fo au bubuluk au muste tao hata.”   
\s1 Ribka nufanelun nara simbok ndunak  
\p
\v 50 Ata naa kokolak basa, boe ma Laban no Betuel raselu rae, “Mete ma MANETUALAIN ndia nanaen talo naa ena, na, ai nau talo bee bali.  
\v 51 Ana feꞌok Ribka nai ia. Moke malan fo mian naa neu leo. Mita fo ana dadi neu baꞌi Abraham feto-feun, tungga hata fo MANETUALAIN naen ena.”   
\p
\v 52 Abraham atan namanene nala naa, boe ma ana nateꞌe langgan losa daer, de noke makasi neu MANETUALAIN.  
\v 53 Boe ma ana kalua heni bua lilo mbilas, lilo fulak, ma bua-loꞌa neulauk kara, de feen neu Ribka. Ana oo fee Ribka naan ma inan, hadia bua mabelir boe.  
\v 54 Basa boe ma Abraham atan no ndia hatahorin nara ranggatuuk raꞌa-rinu. Boe ma ara sunggu ruma naa. Neu beꞌe-mai huhua anan ara beꞌe, boe ma ata naa nafada tenu umak nae, “Au oke luas fo mete ma bisa, na, hatematak ia ai nau fali meni au malanggang miu.”   
\p
\v 55 Tehuu Ribka kaꞌan no inan rae, “Ei nau hailai laꞌo tao hata? Elan fo Ribka leo no ai faik salahunu talo naa dei. Basa, na, mian laꞌo leo.”   
\p
\v 56 Tehuu ata naa naselu nae, “Awii! Boso kaꞌi au! Huu MANETUALAIN tulu-fali nala au ena, losa au atonggo ua malangga anak saon ena. De mama sara makamboꞌik ai, fo ai fali miu tui au malanggang dei.”   
\p
\v 57 Boe ma ara raselu rae, “Talo ia! Mai fo ita tatane aon neu kada Ribka. Ndia hihiin talo bee?”   
\p
\v 58 Basa boe ma ara roken, de ratanen rae, “Ribka! Hatematak ia numa kada o mai. O nau tungga memak mua hatahori ia leo, do talo bee?”  
\p Boe ma ana naselu nae, “Au nau tungga.”   
\s1 Dode ina — Isak no Ribka rauma-loo  
\p
\v 59-60 De ara mboꞌik Ribka, no ata inan fo mana malalaun numa kadiꞌin mai, fo reu ro Abraham atan nara. Boe ma ara kokolak fee babaꞌe-babatik neu Ribka rae, “Ribka! Ai mamahena Manetualain fee o bonggi noꞌuk ka, fo o tititi-nonosim neu ko dadi neu rifu-rifuk kara. Ma ai oo mamahena o tititi-nonosim tao rasenggi musun nara boe!”   
\p
\v 61 Basa boe ma Ribka no ata inan nara rafafaꞌu bua-loꞌan nara, boe ma ara saꞌe onta, de ara laꞌo leo, tungga Abraham atan nara.   
\p
\v 62 Isak leo numa dae Negeb. Faik naa, Ana bei fo fali numa oe matak manai Beer Lahai Roi mai.  
\v 63 Ledo bobok esa, ana kalua numa laak mai, fo neu laꞌo-laꞌo haꞌi anin. Ana botik matan, boe ma mete-nita ontar mai.   
\p
\v 64 Neu Ribka mete-nita Isak, boe ma ana konda lai-laik numa ontan mai.  
\v 65 Ana natane Abraham atan nae, “Toꞌo! Tou mana laꞌok mai naa, see?”  
\p Ata naa naselu nae, “Ndia naa, au malangga anang.” Boe ma Ribka haꞌi nala tema popoi langgan, de ana lalaa nafuni matan.   
\p
\v 66 Boe ma ata naa tui basa-basan neu Isak.  
\v 67 De Isak noke no Ribka neni inan laan dale neu, boe ma dua sara rauma-loo leo. Isak sue nala Ribka sudi selik kana, huu naa de ana ta susa-sona bali no inan mamaten.   
\c 25  
\s1 Abraham sao seluk  
\p
\v 1 Abraham sao seluk inak esa, nade Ketura.  
\v 2 Ketura bonggi feen anak kara, sira: Simran, Yoksan, Medan, Midian, Isbak ma Sua.  
\v 3 Yoksan anan nara, sira: Seba no Dedan. Dedan tititi-nonosin nara, sira: hatahori Asyur, hatahori Etus, ma hatahori Leum.  
\v 4 Midian anan nara, sira: Efa, Efer, Henok, Abida ma Eldaa. Sira basa sara raa, Ketura tititi-nonosin.   
\p
\v 5-6 Neu Abraham bei masodak, ana baꞌe fee Hagar ma Ketura anan nara ena, esa-esak no ndia hata-heton. Basa boe ma ana nadenu sara, fo reu leo nai dae Kanaꞌan boboan dulu, mita fo rakadodook ro ndia anan Isak. Tehuu basa ndia pusakan lalaꞌen, ana loo lima basa sara reu Isak.   
\s1 Mate Abraham  
\p
\v 7-8 Neu Abraham teun nara 175, boe ma maten.  
\v 9-10 Basa boe ma anan Isak no Ismael ratoin numa lua Makpela mana deka no Mamre. Fai bakahulun Abraham hasa dae naa numa hatahori Het esa nade Efron, ndia Sohar anan. Fai bakahulun ara oo ratoi Sara numa luak naa ena boe.  
\v 11 Mate heni Abraham, boe ma Manetualain fee Isak babaꞌe-babatik, losa ana leo-laꞌo no mole-damek. Lelek naa, Isak leo deka oe matak, manade Beer Lahai Roi.   
\s1 Ismael tititi-nonosin nara  
\p
\v 12 Ismael tutuin talo ia: Ndia naa, Abraham no sao murin Hagar anan. Hagar naa, Sara atan numa Masir mai.  
\v 13-16 Ismael ana toun salahunu dua. Naden nara tungga-tungga numa uluk losa muri anak, sira: Nebayot, Kedar, Adbeel, Mibsam, Misma, Duma, Masa, Hadad, Tema, Yetur, Nafis, ma Kedma. Kakanak kara raa, dadi reu bei-baꞌik ruma hatahori nusa-nusak salahunu dua mai, esa-esak no ndia nusa heli-helin. Ara foi nusak kara raa naden nara, esa-esak tungga sira baꞌin nara naden.   
\p
\v 17 Neu Ismael teun nara 137, boe ma maten.  
\v 18 Tehuu tititi-nonosin nara esa musu no esa. De ara leo sasarak, mulai numa Hawila mai losa Syur, fo mana natoo no nusa Masir, nakandoo losa Asyur.\x + \xo 25:18 \xt Tutui Makasososak 16:12\x*   
\s1 Esau no Yakob  
\p
\v 19 Abraham anan Isak tutuin, talo ia.  
\v 20 Neu Isak sao nala Ribka, Isak teun nara 40. Ribka aman, Betuel. Ma naan, Laban. Sira raa, hatahori Aram numa Padan Aram mai.\f + \fr 25:20 \ft Padan Aram naa, ndia Mesopotamia, nai Siria boboan kii naa.\f*   
\p
\v 21 Ribka ta bonggi nala anak. Huu naa de Isak hule-haradoi neu MANETUALAIN fo noke-hule Ana buka Ribka ana manan. MANETUALAIN namanene ndia huhule-haradoin, boe ma Ribka nairu.  
\v 22 Naa te ana nairu anak dua. Tehuu kakanak kara raa kada rakosi-rasakak nai Ribka poꞌon dale. De Ribka natane nai dalen dale nae, “Tao hata de kakana kaduak kara iar, talo ia?” Basa boe ma ana natane MANETUALAIN.   
\p
\v 23 Boe ma MANETUALAIN naselu nae,  
\q1 “Nai o poꞌom dale hambu hatahori nusak dua, neu ko ara ramusuk taa-taa.  
\q2 Neu ko muri anak barakain lena uluk.  
\q3 Ma kaꞌak naue-osa fee fadin.”   
\p
\v 24 Neu bula fain nara losa ena, boe ma Ribka bonggi ana duak, tou anak mesan.  
\v 25 Ana kaꞌak mbilas, ma basa ao-inan kabuluk. Huu naa de ara foin nade, \it Esau\it* (fo dedeꞌa deꞌek naa liin sangga sama no dedeꞌa deꞌek laen, fo sosoa-ndandaan ‘kabuluk’).   
\p
\v 26 Basa dei de fadin kalua. Tehuu ana toꞌu kaꞌan ei tinggan. Huu naa de ara foin nade, \it Yakob\it* (fo dedeꞌa deꞌek naa liin sangga sama no dedeꞌa deꞌek laen, fo sosoa-ndandaan ‘ei tinggak’). Neu bonggi dua sara, Isak teun nara 60 ena.   
\s1 Yakob panake nala Esau haak ana uluk  
\p
\v 27 Neu kakana kaduak kara raa ramoꞌo mamais, Esau dadi neu mana sombu ta hohoꞌak. Ana hii leo nai lasi dale. Tehuu Yakob naa mana neneek, ma ana hii nahani nai kada uma.  
\v 28 Isak hii naꞌa mbaa banda fui. Huu naa de ana sue nakalena Esau. Tehuu Ribka sue nakalena Yakob.   
\p
\v 29 Laꞌe esa, neu Yakob nasu kua fufue, Esau bei fo sombu fali. Ana bengge-manggu ma ndoe nalan seli.  
\v 30 Boe ma ana nafada Yakob nae, “Fadi, ee! Au ndoe alan seli! De fee au, o kua mbilas manai urek naa faa dei, fo au isi neu au poꞌong.” (Huu naa de ara roken rae, \it Edom\it*, fo dedeꞌa deꞌek naa liin sangga sama no dedeꞌa deꞌek laen, fo sosoa-ndandaan ‘mbilas’.)   
\p
\v 31 Boe ma Yakob naselu nae, “Malole kaꞌa. Tehuu fee kaꞌa haak ana uluk neu au dei!”\f + \fr 25:31 \ft Tungga sira dala-hadan, ana tou uluk nggati ndia aman, ma ana hambu pusaka noꞌun lena heni numa fadin nara mai.\f*   
\p
\v 32 De Esau naselu nae, “Sokolaa heni haak ana uluk naa! O soan leo! Au ndoe alan seli ia ena. O sode lai-laik kua naa, fo munin mai leo, te au nau uꞌa ia ena.”   
\p
\v 33 Tehuu Yakob kokolak seluk bali nae, “Kaꞌa mahani dei! Kaꞌa sumba-soo dei mae, kaꞌa fee haak naa neu au ena.” Boe ma Esau soꞌuk sumba-sook tungga naa.  
\v 34 Basa boe ma Yakob sode feen kua fufue naa no roti. Esau naꞌa-ninu basa, boe ma ana laꞌo.  
\p No dalak naa, Esau fee mudak ndia haak ana ulun.   
\c 26  
\s1 Isak kedi nala manek Abimelek  
\p
\v 1 Laꞌe esa, hambu ndoe-laꞌas ta hohoꞌak numa nusak naa, sama leo ndoe-laꞌas neu lelek Abraham bei masodak. De Isak neu noke luas Abimelek, hatahori Filistin nara manen, fo ana bisa leo nai Gerar.  
\v 2 Ana tao talo naa, nahuu MANETUALAIN natudu aon neun ena nae, “O boso muni Masir muu. Neu ko au dudu mamanak laen fee o.  
\v 3-4 Mete ma o leo taak muu mamanak naa, na, neu ko Au sama-sama ua o, ma Au fee o babaꞌe-babatik mata-matak. Neu ko Au tao o tititi-nonosim mara ramanoꞌu, sama leo nduuk kara marai lalai. Ma Au fee o ma o tititi-nonosim mara nusak ia no basa nggoro-tadun nara. Numa o tititi-nonosim mai, neu ko basa hatahori nusa-nusak kara marai dae-bafok hambu babaꞌe-babatik. No dalak naa, Au tao atetu Au hehelu-bartaang neu o amam Abraham.\x + \xo 26:3-4 \xt Nedenuk kara Tutuin 3:25; Galatia 3:8\x*  
\v 5 Au tao basa iar, nahuu o amam tungga Au hihii-nanaung, Au parendang, ma Au hohoro-lalaneng ena.”  
\v 6 Dadi Isak leo taak numa Gerar.   
\p
\v 7 Ribka naa, manaꞌa hiek sudi selik kana, de hatahorir marai naar mete-ritan, boe ma ratatane aok laꞌe-neun. Tehuu Isak naselu nae, “Ribka naa au fading.” Ana namataꞌu, mete ma ana manaku nae ndia saon, na, neu ko hatahorir raa hala risa ndia fo leꞌa reni Ribka.  
\v 8 Isak leo doo-doo numa naa ena, de laꞌe esa manek titino tungga dinela, ma mete-nita Isak no Ribka raholuk ma raiduk.  
\v 9 Boe ma ana nadenu hatahorir reu roke ro Isak mai, de ana ndindian nae, “Isak! Au bubuluk tebe-tebe ena, inak naa memak o saom! Tehuu tao hata de o mae, ndia naa, o fadim?”  
\p Boe ma Isak naselu nae, “Talo ia, papa! Au amataꞌu, mete ma ae au saong, na, boso losak hatahorir hala risa au.”   
\p
\v 10 Manek naselu nae, “Tao hata de o tao talo naa neu ai? Mete ma hambu hatahorir rai ia sunggu-soro ro o saom, neu ko o fee salak neu ai, hetu?”   
\p
\v 11 Basa boe ma Abimelek ndindia nahere neu rau-inggun nara nae, “Ei basa ngga masaneda matalolole! Ei see nambarani tao manggarauk neu hatahori ia, do saon, na, neu ko au fee hukun mates neun.”   
\s1 Ara rareresi laꞌe-neu oe matak  
\p
\v 12 Lelek naa oo, Isak sele-tande numa nusak naa boe. De ana hambu falik buna-boak lipa laꞌe 100, nahuu MANETUALAIN fee babaꞌe-babatik neun.  
\v 13 Hata-heton tamba nakandoo, losa ana namasuꞌi nalan seli.  
\v 14 Ndia sapin, bibi hien ma bibi lombon nara tamba ramanoꞌu. Ndia atan nara oo noꞌuk ka boe. Losa hatahori Filistin dalen nara mbiri neun.   
\p
\v 15 Fai bakahulun Isak aman Abraham asa kali oe matak noꞌuk ka ena. Tehuu hatematak ia hatahori Filistin nara reu rakadodofu basa oe matak kara raa renik dae.   
\p
\v 16 Basa boe ma manek Abimelek kokolak no Isak nae, “Isak! Malole lenak, o huꞌa laꞌo ela nusak ia leo. Huu o koasam lena heni ai ena.”   
\p
\v 17 Basa boe ma Isak nakadedeak numa naa neu, de fali neu leo numa Gerar doken.  
\v 18 Boe ma ana neu suu falik oe matak kara raa, fo ara rakadodofu henik kara ena. Ma ana foi oe matak kara raa, tungga nadek kara fo aman foi nala sara ena.   
\p
\v 19 Neu Isak atan nara kali oe matak numa Gerar doken, boe ma ara kali laꞌe oe matan, de nasapura kalua.  
\v 20 Tehuu mana lolor marai Gerar rareresi ro Isak mana lolon nara, nahuu oe naa. Mana lolor marai Gerar rae, “Oe ia, ai oem!” Huu naa de Isak foi oe matak naa, nade \it Esek\it*, sosoa-ndandaan nae, ‘rareresi’.   
\p
\v 21 Basa boe ma Isak hatahorin nara kali oe matak esa bali. Tehuu ara oo rareresi bali, nahuu oe matak naa boe. Huu naa de Isak foi oe matak naa, nade \it Sitna\it*, fo sosoa-ndandaan ‘rahuur-ratofa’.   
\p
\v 22 Basa boe ma ana laꞌo ela mamanak naa, de ana kali oe matak esa bali. Oek ia, ara ta rareresi. Huu naa de Isak foi oe matak naa, nade \it Rehobot\it*, fo sosoa-ndandaan ‘mamana loak’. Ma ana kokolak nae, “Hatematak ia, Manetualain fee ita leo nai dae loak ena. De nai ia, dei fo ita bisa tamanoꞌu.”   
\p
\v 23 Numa naa neu, Isak asa laꞌo bali fo rae reu leo nai Beer Syeba.  
\v 24 Leꞌodaen naa, boe ma MANETUALAIN natudu matan neun, ma kokolak nae, “Isak! Au ia, o amam Abraham Manetualain. De o boso mamataꞌu, huu Au anea o. Neu ko Au fee babaꞌe-babatik neu o. Ma o tititi-nonosim mara neu ko ara tamba ramanoꞌu. Au tao talo ia, nahuu Au hehelu-bartaang neu o amam.”   
\p
\v 25 Basa boe ma Isak totodo batur fo nambaririik mei tunu-hotuk numa naa. De ana noke makasi neu MANETUALAIN numa mamanak naa. Ana leo numa naa, ma hatahorin nara mulai kali oe matak bali.   
\s1 Manek Abimelek no Isak mole-dame  
\p
\v 26 Faik naa, manek Abimelek numa Gerar mai. Ana sama-sama no nonoon Ahusat, ma ndia malangga musun, Fikol, mai ratonggo ro Isak.  
\v 27 Boe ma Isak natane nae, “Papa manek! Fai bakahulun ei husi heni ai ena. De hatematak ia ei nau mai tao hata bali?”   
\p
\v 28 Boe ma ara raselu rae, “Talo ia! Hatematak ia ai bubuluk mae, Manetualain nanea o. Huu naa de ai duduꞌa mae, malole lenak ita dua ngga tao hehelu-bartaak talo ia: O sumba-soo mae,  
\v 29 neu ko ei ta tao manggarauk neu ai, sama leo ai oo ta tao manggarauk neu ei boe. Memak ai dalen nara neulauk neu ei. Huu naa de fai maneuk kara, ei kalua no mole-damek numa ai daen mai. Ai bubuluk tebe ena, MANETUALAIN ndia fee babaꞌe-babatik neu ei.”   
\p
\v 30 Boe ma Isak tao feta fee sara, de basa sara raꞌa-rinu rame-rame.  
\v 31 Neu beꞌe-mai huhua anan, boe ma ara soꞌuk sumba-sook. De Isak nakamboꞌik kasa, fo ara laꞌo no mole-damek.   
\p
\v 32 Faik naa, Isak hatahori mana tao ue-osan nara mai tui laꞌe-neu oe matak fo ara kalik rae, “Papa! Ai hambu oe ena.”  
\v 33 Boe ma Isak foi oe matak naa, nade \it Syeba\it*, fo sosoa-ndandaan ‘sumba-sook’. De ara foi kota naa nade Beer Syeba, losa hatematak ia.\f + \fr 26:33 \ft Nai dedeꞌa Ibrani, \ft \+it Syeba\+it* sosoa-ndandaan bisa ‘sumba-sook’, do ‘hitu’, do ‘ua-nale neulauk’. Nai dedeꞌa Ibrani, \+it Beer\+it* sosoa-ndandaan nae ‘oe matak’.\f*   
\s1 Esau sao nala inak dua numa leo laen mai  
\p
\v 34 Neu Esau teun nara 40, boe ma ana sao nala ana feꞌok dua ruma leo Het mai. Esa, Beeri anan, nade Yudit. Ma esa bali, Elon anan, nade Basmat.  
\v 35 Ina kaduak kara raa, tao rala Isak no Ribka dalen nara susa-sona.   
\c 27  
\s1 Ribka kedi-ira Isak fo fee babaꞌe-babatik neu Yakob  
\p
\v 1 Neu Isak nambalasi ena, matan nita sambu-sambuk ka ena, boe ma noke ana ulun fo ana sue nalan seli naa nae, “Sau! O mai ia dei!”  
\p Esau naselu nae, “Tao hata papa?”   
\p
\v 2 Isak nafada nae, “Talo ia! Au lasik ena. Au ta bubuluk faik hida au mate.  
\v 3 De muu haꞌi o tee-kokoum mara, fo muu sombu fee au banda fui esa dei.  
\v 4 Basa naa, tunu-nasu malan malada tungga au hihiing, fo munin mai au. Au uꞌa basa, dei fo au fee memak babaꞌe-babatik neu o. Mete ma au fee babaꞌe-babatik basa neu o ena, na, leo mae au mate oo malole boe.”   
\p
\v 5 Basa boe ma Esau laꞌo neu sombu. Tehuu Ribka oo namanene Isak kokolan naa boe.  
\v 6 Boe ma Ribka neu nafada Yakob nae, “Ako, ee! Nenene matalolole! Bebeik kara ia au bei fo amanene amam kokolak no Esau nae talo ia:  
\v 7 ‘O muu sombu mala banda fui esa, fo tunu-nasu malan malada fee au. Mete ma au uꞌa basa ena, na, dei fo au fee babaꞌe-babatik neu o nai MANETUALAIN matan.’  
\v 8 Dadi nenene matalolole! Tao matetu au parendang ia.  
\v 9 Hatematak ia o muni ita bibi hiek ma bibi lombon mamanan muu, fo here mala bibi hiek maao tenak dua. Basa boe ma tunu-hala sara fo haꞌi mbaan nara, ma muni sara fee au. Dei fo au tunu-nasu tungga o amam hihiin.  
\v 10 Mete ma au tunu-nasu basa ena, na, munin neni o amam neu fo naꞌa. Boe ma neu ko ana fee babaꞌe-babatik neu o dei, dei fo ana mate. No dalak naa, o ndia hambu babaꞌe-babatik naa. Ta o kaꞌam.”   
\p
\v 11 Tehuu Yakob kokolak no inan nae, “Mama! Masalan talo ia. Kaꞌa Sau ao-inan kabuluk, tehuu au ao-inang bulu taak.  
\v 12 Boso losak papa nafaroe laꞌe au ao-inang, na, ana bubuluk memak au kedi-ira ndia. De ana nakatoo au.”   
\p
\v 13 Inan naselu nae, “Ako, ee! O boso babati. Dei fo mama ndia koladu! Mete ma o amam nakatoo o, na, elan fo mama ndia lemba-nasaan! Hatematak ia o muu humu mala bibi hiek naa leo.”   
\p
\v 14 Boe ma Yakob neu humu bibi hiek kara raa, de ana tunu-hala sara fo neni feen neu inan. Basa boe ma Ribka tunu-nasu tungga Isak hihiin.  
\v 15 Basa de Ribka neu haꞌi nala Esau bua-loꞌa neulaun nara, de ana fee Yakob pake.  
\v 16 Ana oo mbambalu Yakob liman, ma boliin pake bibi hiek naa bulun.  
\v 17 De ana fee Yakob nanaꞌa malada naa, no roti fo ana tao nalak ena.   
\p
\v 18 Basa boe ma Yakob neni nanaꞌak naa fee aman. Ana kokolak nae, “Papa! Au mai ndia ia ena.”  
\p Boe ma Isak naselu nae, “Weeh? Te o ia see?”   
\p
\v 19 De Yakob naselu nae, “Au ia, papa ana ulun, Esau! Au tao tungga hata fo papa nadenuk bebeik kara ia ena. Mambadeik fo muꞌa leo. Au tunu-nasu ala mbaa fo au sombu alak numa lasi dale naa ena. Muꞌa, fo basa, na, papa fee babaꞌe-babatik neu au leo!”   
\p
\v 20 Basa boe ma Isak kokolak nae, “O ia ta hohoꞌak, ee! Te o bisa hambu banda lai-laik talo naa!”  
\p De Yakob naselu nae, “Au hambu ia, nahuu MANETUALAIN fo papa nakaluku-nakatele neuk naa, Ana tulu-fali au.”   
\p
\v 21 Boe ma Isak noke Yakob nae, “O deka-deka ia mai, fo au afaroe sudik o! O ia Esau tebe, do?”   
\p
\v 22 Basa boe ma Yakob deka neni aman matan neu, de tou lasik mulai nafaroen. Boe ma ana kokolak nae, “Harak ia, leo Yakob haran! Tehuu limak ia, Esau liman.”  
\v 23 Tehuu Isak ta nalela Yakob, nahuu liman kabuluk sama leo Esau. Neu ana nae fee babaꞌe-babatik neu Yakob,  
\v 24 ana natane seluk bali nae, “O ia tebe-tebe Esau, do?”  
\p Yakob naselu nae, “Tebe, papa!”   
\p
\v 25 Basa boe ma Isak kokolak nae, “O soro mbaa naa mai fo au uꞌa. Basa, dei fo au fee babaꞌe-babatik neu o.” Boe ma Yakob soro mbaa naa neu aman, ma ana feen anggor fo ninu.  
\v 26 Basa boe ma aman kokolak nae, “Ana, nggee! Deka-deka ia mai, fo idu au dei.”   
\p
\v 27 Neu Yakob deka-deka mata neu fo idun, boe ma Isak hae hambu Esau bua-loꞌan nara boon. De ana kokolak fee babaꞌe-babatik neu Yakob nae,  
\q1 “Au anang boon, sama leo naꞌu mook boon fo MANETUALAIN fee babaꞌe-babatik neun ena.   
\q2
\v 28 Elan fo Manetualain nakonda dinis numa lalai mai,  
\q3 fo tao nala o osi-lutum mara raisi-mina!  
\q2 Elan fo Ana fee o hade heta-pepede,  
\q3 ma anggor boan nara sofe ta ela luꞌa-lembaneu.   
\q1
\v 29 Hatahori nusa-nusak kara dadi neu o atam,  
\q2 ma leo-leor holu ei ma fee hada-horomatak neu o.  
\q1 Elan fo o parenda basa o toranoom mara,  
\q2 ma ara sendek luu-langgan nara reu o matam.  
\q1 See ndia fee neketook neu o, na, ara oo hambu neketook boe.  
\q2 Ma see ndia fee babaꞌe-babatik neu o, na, ara oo hambu babaꞌe-babatik boe.”   
\s1 Esau fali, de noke Isak fee babaꞌe-babatik neu ndia boe  
\p
\v 30 Neu Isak fee babaꞌe-babatik basa, ma Yakob bei fo kalua laꞌo ela aman, kaꞌan Esau fali neni banda fui fo ana sombu nalak.  
\v 31 De neu tunu-nasu, basa boe ma neni fee aman. Ana kokolak nae, “Papa! Mambadeik fo muꞌa leo. Au tunu-nasu ala mbaa fo au sombu alak naa ena. Muꞌa basa, na, papa fee babaꞌe-babatik neu au leo.”   
\p
\v 32 Boe ma Isak pangganaa, de natane nae, “Weeh! Te o ia, see bali?”  
\p Boe ma Esau naselu nae, “Au ia Sau! Papa ana ulun.”   
\p
\v 33 Boe ma Isak aon mulai nakabebe. De tou lasik natane nae, “Mete ma talo naa, na, bebeik kara ia see ndia neni fee au mbaa naa, de au uꞌa ena? Basa boe ma au feen babaꞌe-babatik ena. De ta bisa leꞌa falik babaꞌe-babatik naa bali.”   
\p
\v 34 Esau namanene aman kokolak talo naa, boe ma dalen hedis, de buꞌi nakarereu ma ana kokolak nahere nae, “Awii! Papa, ee! Fee babaꞌe-babatik neu au boe, papa!”   
\p
\v 35 Tehuu Isak nae, “O fadim mai kedi-ira nala au ena, de namanaꞌo neni o babaꞌe-babatim.”   
\p
\v 36 Boe ma Esau kokolak nae, “Ana kedi nala au laꞌe dua ena. Makasososan, ana kedi nala au haak ana uluk. Hatematak ia ana kedi nala au babaꞌe-babating bali. Nandaa ndia naden, ‘Yakob’. Tehuu papa bei naena babaꞌe-babatik laen fee au bali, do?” (Nade Yakob sosoa-ndandaan ‘toꞌu neu ei tinggak’. Tehuu sosoa-ndandaan laen ‘mana kedi-irak.’)   
\p
\v 37 Basa boe ma Isak naselu nae, “Au soꞌuk alan dadi neu o malanggam ena. Ma basa toranoon nara dadi reu ndia atan ena. Au baꞌe feen hade heta-pepede, ma anggor sofe ta ela luꞌa-lembaneu ena. De ana, nggee! Hatematak ia bei ela babaꞌe-babatik hata bali fo au bisa feen neu o?”   
\p
\v 38 Esau namanene nala naa, boe ma ana honi nakandoo neu aman nae, “Papa babaꞌe-babatim kada esak ka, do? Neu ko papa bei bisa sangga babaꞌe-babatik laen fee au. Leo mae babaꞌe-babatik baꞌu anak oo malole boe!” Boe ma ana mulai buꞌi bali.   
\p
\v 39 Basa boe ma Isak naselu mbalin nae,  
\q1 “O masodam neu ko dook ka numa osi-lutu maisi-minak mai,  
\q2 huu ta hambu dinis konda numa lalai mai fo tao makoe o daem.   
\q1
\v 40 O tafam ndia neu ko fee o masoda.  
\q2 Tehuu leo mae talo bee oo, o dadi ata neu o fadim boe.  
\q3 Kada mete ma o bisa laban neun, na, dei fo o bisa makamboꞌik numa liman mai.”   
\s1 Ribka nadenu Yakob nalai  
\p
\v 41 Esau mburuk nalan seli neu Yakob, nahuu fadin leꞌa nala ndia babaꞌe-babatin ena. Tehuu ana duduꞌa nae, “Ta dook ka bali papa mate. De nahani a leo. Mete ma beꞌe-falufii basa, au hala isan!”   
\p
\v 42-43 Neu Ribka namanene nala Esau nanaen, boe ma ana noke nala Yakob, de nae, “O nenene matalolole! O kaꞌam sangga nae bala ndia dale hedin, fo nae nakanisa o. De o malai lai-laik muni o toꞌom Laban muu nai Haran.  
\v 44 Muu fo leo doo-doo faa nai naa, losa o kaꞌam ta namanasa o ena bali.  
\v 45 Mete ma ana lilii heni hata fo o tao neun, dei fo au adenu hatahorir reu rala falik o. Huu au ta nau au anang dua sara, mopo sara rai faik esa dalen.”   
\p
\v 46 Basa boe ma Ribka kokolak no Isak nae, “Au doak ua Esau saon, hatahori Het asa! Mete ma Yakob sao nala ana feꞌok Het boe, na, malole lenak au mate leo.”   
\c 28  
\p
\v 1 Boe ma Isak noke Yakob, de ana feen babaꞌe-babatik ma ana nanori-nafadan nae, “Nenene matalolole! O boso sao ana feꞌok Kanaꞌan.\f + \fr 28:1 \ft Hatahori Het asa leo rai nusa Kanaꞌan boe.\f*  
\v 2 Tehuu o muni Padan Aram muu, nai baꞌi Betuel uman. O muu sao mala toꞌom Laban, ana inan esa.\f + \fr 28:2 \ft Padan Aram naa, ndia Mesopotamia, nai nusak Siria boboan kii, deka-deka no Irak. Haran naa, kota nai Padan Aram.\f*  
\v 3 Elan fo Manetualain mana Koasa Mateꞌen fee babaꞌe-babatik neu o, fo o umbu-anam mara ramanoꞌu, ma o tititi-nonosim mara dadi neu hatahori nusa ta hohoꞌak noꞌuk ka.  
\v 4 Elan fo Manetualain hehelu-bartaan neu Abraham, ana konda neu o, ma o tititi-nonosim mara. Elan fo o soa dae ia, fo Manetualain helu-bartaa nae feen neu Abraham ena.”\x + \xo 28:4 \xt Nedenuk kara Tutuin 3:25; Galatia 3:8\x*  
\v 5 Isak kokolak basa talo naa, boe ma ana mboꞌi Yakob neni Padan Aram neu, fo neni toꞌon Laban ma baꞌin Betuel uman neu.   
\s1 Esau sao nala Ismael ana inan  
\p
\v 6 Esau namanene nala nae, Isak fee babaꞌe-babatik neu Yakob ena, ma kaꞌin fo boso sao no ana feꞌok Kanaꞌan. Ana oo namanene nala boe nae, ndia aman nadenu ndia fadin ena, fo neu sao nala toꞌon ana feꞌon esa nai Padan Aram.  
\v 7 Boe ma Yakob namanene nala inan no aman parendan, de ana laꞌo neni Padan Aram neu.   
\p
\v 8 Ana oo bubuluk boe nae, ndia aman ta hii ndia saon, hatahori Kanaꞌan nara.  
\v 9 De ana neni ama ina-huun Ismael neu, boe ma ana sao nala Ismael anan bali, nade Mahalat. Mahalat naa, Nebayot fadi inan.   
\s1 Yakob nala meꞌi numa Betel  
\p
\v 10 Basa boe ma Yakob laꞌo ela Beer Syeba, de nae neni Haran neu.  
\v 11 Neu ledo tesa, ana losa mamanak esa, boe ma ana sunggu neu naa. Neu ana nau sunggu, ana haꞌi nala batu esa fo taon dadi neu kailunu.   
\p
\v 12 Leꞌodaen naa ana nala meꞌi, Ana mete-nita hedahuuk esa nambariik neu daer ma suꞌun losa lalai. Boe ma Manetualain atan nara ruma nusa tetuk do inggu temak mai, ara konda-hene hedahuuk naa.  
\v 13 Nai meꞌis na dale, Yakob mete-nita MANETUALAIN nambariik nai ndia boboan, de kokolak nae, “Au ia, MANETUALAIN, o baꞌim Abraham ma amam Isak Manetualain. Neu ko Au fee dae ia neu o ma o tititi-nonosim.  
\v 14 Neu ko o tititi-nonosim noꞌun nara, sama leo afu. Ma neu ko ara ratanggela sudi bee reu, nai basa mamanak kara. Numa o tititi-nonosim mai, neu ko basa hatahori nusa-nusak kara marai dae-bafok hambu babaꞌe-babatik.\x + \xo 28:14 \xt Nedenuk kara Tutuin 3:25; Galatia 3:8\x*  
\v 15 Masaneda matalolole! O muni bee muu a mesan, Au sama-sama ma anea o. Neu ko Au ua falik o muni nusak ia mai. Au ta mboꞌi o mesa ngga. Ma neu ko Au tao atetu basa hehelu-bartaak kara fo Au feen neu o.”   
\p
\v 16 Neu Yakob beꞌe, boe ma ana nae, “Au bei fo bubuluk ae, MANETUALAIN oo nai ia boe!”  
\v 17 Ana namataꞌu, boe ma ana duduꞌa nae, “Awii! Mamanak ia tao nala au aong mumuru. Manetualain uman nai ia! Fama te ia lelesu mana neni nusa tetuk do inggu temak neu.”\x + \xo 28:17 \xt Yohanis 1:51\x*   
\p
\v 18 Neu huhua anan, Yakob nambadeik, boe ma ana haꞌi nala batu fo ana taon neu kailunu naa, de nambaririik kana dadi tanda. Boe ma ana mboꞌa mina neu batu naa lain, fo ana nakaluku-nakatele neu Manetualain.  
\v 19 Ana foi mamanak naa, nade, \it Betel\it*, fo sosoa-ndandaan ‘Manetualain uman’. (Fai bakahulun mamanak naa, nade Luus.)   
\p
\v 20 Basa boe ma Yakob soꞌuk sumba-sook nae, “Mete ma Manetualain sama-sama no au, Ana nanea au nai au dala-lalaꞌong ia, ma fee au nanaꞌa-nininuk ma bua-loꞌa,  
\v 21 losa au fali no sodak, na, neu ko MANETUALAIN dadi neu au Manetualain.  
\v 22 Batu fo au ambaririi alak ia, dadi neu mamana nekeluku-neketelek neu Manetualain. Ma basa hata fo Manetualain fee neu au, neu ko au fee falik babaꞌek esa numa babaꞌek salahunu mai.”   
\c 29  
\s1 Yakob losa toꞌon Laban uman  
\p
\v 1 Basa boe ma Yakob laꞌok nakandooo neni dulu neu.  
\v 2 Faik esa, ana mete-nita oe matak esa deka no nggorok esa. Bibi lombo bubuak telu, deka-deka numa naa, rahani fo rae rinu oe numa naa. Tehuu hambu batu moꞌok esa tatana nala oe matak naa.  
\v 3 Sira siꞌen, mete ma basa bibi hiek ma bibi lombor rakabubua ena, na, dei fo mana lolo keko heni batu naa, fo ndui oe fee bandar raa rinu. Rinu basa, ara tatana falik oe matak naa bali.   
\p
\v 4 Boe ma Yakob neu natane mana lolor raa nae, “Wee! Ei numa bee mai?”  
\p Ara raselu rae, “Air ia, numa nggorok Haran ia mai.”   
\p
\v 5 Boe ma Yakob natane seluk bali nae, “Ei malela au toꞌong Laban, do? Laban naa, Nahor anan.”  
\p Ara raselu rae, “Ai malelan.”   
\p
\v 6 Boe ma Yakob natane nakandoo bali nae, “Ana bei sodak, do?”  
\p Ara raselu rae, “Tou lasik bei sodak. Hena mete. Naa, ana inan, nade Rahel, ana foo neni bibi hien ma bibi lombon nara mai rinu oe nai ia. O mahani leo.”   
\p
\v 7 Basa boe ma Yakob kokolak seluk bali nae, “Hatematak ia ledo bei nai lain. De malole lenak bandar bee fo rakubua nai ia ena, na, ei fee sara rinu leo. Basa dei fo ei foo meni sara reni mook reu, fo raꞌa naꞌu bali.”   
\p
\v 8 Tehuu ara rasabara rae, “Awii, ta bisa talo naa! Ita muste tahani basa mana lolor reni basa bandan nara fo rakabua nai ia dei, dei fo ita keko heok batu naa, fo fee bandar rinu.”  
\v 9 Yakob bei kola-kola no hatahorir raa, te Rahel losa no aman bibi hien ma bibi lombon nara. Ana ndia nasiꞌe foo bandar raa.   
\p
\v 10 Neu Yakob mete-nita Rahel no bibi hien ma bibi lombon nara, boe ma neu keko heok oe matak naa tatanan. De ana hani toꞌon bandan nara.  
\v 11 Basa boe ma neu holu nala Rahel, de ana idun ma ana buꞌi.  
\v 12 Ana tui Rahel nae, “Fadi! Au ia, o papam fadin Ribka anan.” Boe ma Rahel nalaik fali neu ngga, fo neu nafada aman.   
\p
\v 13 Neu Laban namanene Rahel tutuin laꞌe-neu Yakob, ndia fadin Ribka anan, boe ma ana nalaik neu sorun. Neu natonggon, Laban holu nalan de idun, basa boe ma noo Yakob neni ndia uman neu. Boe ma Yakob tui basa-basan neu Laban.  
\v 14a De Laban kokolak nae, “Memak tebe! Ita dua ngga nufaneluk kara!”   
\s1 Yakob sao nala Lea ma Rahel  
\p
\v 14b Neu Yakob leo no sara bulak esa ena,  
\v 15 Laban kokolak noon nae, “Talo ia, Ako! Au ta nau o maue-osa mudak fee au, nahuu ita dua ngga nufaneluk. O moke seseba-babaek baꞌu hata?”   
\p
\v 16 Laban naa, naena ana inak dua. Kaꞌak nade Lea. Fadik nade Rahel.  
\v 17 Lea matan mana mamalek.\f + \fr 29:17 \ft Dedeꞌa Ibrani nai ia, ta manggaledok\f* Tehuu Rahel matan manaꞌa hiek sudi selik kana, ma ao-inan neulauk.  
\v 18 Yakob sue Rahel. De ana naselu Laban nae, “Au aue-osa fee toꞌo teuk hitu, sadi toꞌo fee au sao ala Rahel.”   
\p
\v 19 Boe ma Laban naselu nae, “Au akaheik! Malole lenak au fee Rahel sao no o, fo au nufanelu heli-heling! Ana hae sao no hatahori laen. De talo kada ia fo maue-osa fee au leo.”  
\v 20 Boe ma Yakob naue-osa teuk hitu, mita fo ana hambu Rahel. Tehuu ana sue nalan seli neu Rahel. Dadi teuk hitu naa, ana namedan sama leo kada faik hida a.   
\p
\v 21 Seli teuk kahituk kara raa, boe ma Yakob fee nesenedak neu Laban nae, “Toꞌo! Au aue-osa fee toꞌo teuk hitu ia ena, de hatematak ia fee au sao ua Rahel leo.”   
\p
\v 22 Boe ma Laban tao feta kabin, de noke basa hatahorir marai nusak naa.  
\v 23-27 Leꞌodaen naa, Laban ta fee Rahel, tehuu ana nadenu Lea maso neni Yakob laan neu. De Yakob sunggu-soro noon. Neu beꞌe-main, dei de Yakob bubuluk nae, ndia sunggu-soro no Lea. Boe ma Yakob neu nasabara no Laban nae, “Tao hata de toꞌo tao kekedik neu au? Au aue-osa fafandek lima-eing teuk hitu dalen fo hambu Rahel. Tehuu tao hata de toꞌo nggati no Lea?”  
\p Boe ma Laban naselu nae, “O boso mamanasa talo naa! Tungga ai dala-hadan nai ia, fadik ta bole sao nakahuluk kaꞌak. De malole lenak talo kada ia! O mahani losa feta kabin fai hitu ia basa dei. Dei fo o hambu Rahel, sadi o maue-osa fee au teuk hitu bali.” Boe ma Laban fee ndia ata inan, nade Silpa fo dadi neu Lea atan.   
\p
\v 28 Yakob nakaheik. Huu naa de neu feta faik hitu naa basa, boe ma Laban fee Rahel sao nala Yakob.  
\v 29 Basa de Laban fee ndia ata inan esa bali, nade Bilha, fo dadi neu Rahel atan.  
\v 30 Basa boe ma Yakob sunggu-soro no Rahel. Ana sue Rahel lena heni Lea. De ana naue-osa tamba teuk hitu bali fee ari-aman.   
\s1 Yakob anan nara  
\p
\v 31 Tehuu MANETUALAIN bubuluk Yakob sue Rahel lena heni Lea. Boe ma Ana fee luas fo Lea hambu anak, tehuu Rahel beik.  
\v 32 De Lea nairu, boe ma ana bonggi ana touk esa. Ana foi kanak naa, nade \it Ruben\it* (fo sosoa-ndandaan ‘mete neu, hambu anak’),\f + \fr 29:32 \ft Nai dedeꞌa Ibrani, \ft \+it Ruben\+it* sosoa-ndandaan ‘mete neu, hambu anak’. Ma dedeꞌa deꞌek naa liin sangga sama leo dedeꞌa deꞌek esa sosoa-ndandaan nae ‘ana mete-nita au sususang ena’.\f* nahuu ana nae, “MANETUALAIN memak mete-nita au sususang ena. Huu naa de hatematak ia, au saong oo nau mete au boe.”   
\p
\v 33 Basa boe ma Lea nairu bali, de ana hambu ana touk esa. Ana foi kanak naa nade \it Simeon\it* (fo sosoa-ndandaan fama te ‘hatahori namanene ena’), nahuu ana nae, “MANETUALAIN namanene ena nae, au saong ta tao matak neu au. Huu naa de Ana fee tamba anak esa bali neu au.”   
\p
\v 34 Basa de, Lea nairu bali, boe ma ana bonggi ana touk esa bali. Ana foi kanak naa nade \it Lewi\it*,\f + \fr 29:34 \ft ‘Lewi’ sosoa-ndandaan fama te ‘neni paꞌak’, do ‘holu deka-deka’.\f* nahuu ana nae, “No anak ia au dedeꞌang basan ena. Neu ko au saong ta bila no au, nahuu au bonggi feen ana touk telu ena.”   
\p
\v 35 Basa boe ma Lea nairu bali, de ana hambu ana touk esa. Ana foi kanak naa, nade \it Yahuda\it* (fo sosoa-ndandaan fama te ‘kokoa-kikiok’), nahuu ana nae, “Oek ia, au nau koa-kio MANETUALAIN!” Basa de Lea ta bonggi leo.   
\c 30  
\p
\v 1 Tehuu Rahel bei ta hambu anak. De ana mbiri neu kaꞌan. Boe ma ana kokolak no saon nae, “Kaꞌa! Fee au anak dei. Mete ma taa, na, malole lenak au mate leo.”   
\p
\v 2 Boe ma Yakob nasaparak kana nae, “O duꞌa mae au ia Manetualain, de bisa fee o anak!?”   
\p
\v 3 Basa boe ma Rahel kokolak nae, “Talo ia! Malole lenak papa haꞌi nala au atang Bilha. Muu sunggu-soro muan fo ana bonggi fee au anak.”   
\p
\v 4 Boe ma ana fee Bilha neu ndia saon. De Yakob sunggu-soro noon.  
\v 5 Boe ma Bilha nairu, de bonggi ana touk esa.  
\v 6 Basa boe ma Rahel kokolak nae, “Manetualain namanene au huhule-haradoing ena. Huu naa de Ana fee au ana touk esa ena. Manetualain naketu-naladi au dedeꞌang ena no ta mbeu seserik.” Boe ma ana foi kanak naa nade, \it Dan\it* (fo sosoa-ndandaan ‘neketu-neladi dedeꞌak’).   
\p
\v 7 Basa boe ma Bilha nairu bali, de bonggi ana touk esa.  
\v 8 Boe ma Rahel kokolak nae, “Au akaseseꞌuk ua au kaꞌang ena, de au senggi.” Huu naa de ana foi kanak naa nade \it Naftali\it* (fo sosoa-ndandaan ‘nekeseseꞌuk’, do ‘nekeheheek’).   
\p
\v 9 Neu Lea nameda ndia ta hambu anak seluk ena, boe ma ana fee atan Silpa neu saon, fo ana sao nalan.  
\v 10 Basa boe ma Silpa bonggi nala ana touk esa.  
\v 11 Boe ma Lea kokolak nae, “Au ua-naleng neulauk ena.” De ana foi kanak naa, nade \it Gad\it* (fo sosoa-ndandaan ‘ua-nale neulauk’).   
\p
\v 12 Basa boe ma Silpa bonggi seluk ana touk esa bali.  
\v 13 Boe ma Lea kokolak nae, “Wee! Hatematak ia, bei fo au amahoko! Mete te neu ko basa inak kara kokolak rae, au aua alan seli ena.” Huu naa de ana foi kanak naa, nade \it Aser\it* (fo sosoa-ndandaan ‘nemehokok’).   
\p
\v 14 Laꞌe esa, ndaa no fai koru hader, Ruben neni lasi dale neu, boe ma ana natonggo no sele-tandek modo-aidoo esa fo bisa tao nairu hatahori. Boe ma nenin fee neu inan Lea. Rahel mete-nita naa, boe ma noke Lea nae, “Kaꞌa, ee! Fee au modo-aidoo fo Ruben nenik naa faa dei.”   
\p
\v 15 Tehuu Lea naselu nae, “Wee! O ia sudi selik kana! O leꞌa mala au saong ena. Hatematak ia o nau leꞌa mala modo-aidoo naa numa au anang mai bali? O ia ta mae malela!”  
\p Tehuu Rahel kokolak nae, “Talo ia kaꞌa. Mete ma au hambu modo-aidoo naa, na, leꞌodaen ia o bole sunggu-soro mua Yakob.” Boe ma Lea nakaheik.   
\p
\v 16 Neu ledo bobon, Yakob fali numa osi mai. Boe ma Lea neu natonggo noon, de kokolak nae, “Ako, ee! O muste sunggu-soro mua au leꞌodaek ia! Huu au bae memak o ena, unik au anang modo-aidoon.” Boe ma leꞌodaen naa oo, Yakob sunggu-soro no Lea boe.   
\p
\v 17 Manetualain namanene Lea huhule-haradoin. Huu naa de ana nairu, de ana bonggi nala ana touk kaliman.  
\v 18 Boe ma Lea foi kanak naa nade \it Isaskar\it*, (fo sosoa-ndandaan ‘bae sosota-mamangguk’), nahuu ana nae, “Manetualain bae au sosota-mamanggung ena, huu au fee Silpa sao no au saong ena.”   
\p
\v 19 Basa boe ma Lea nairu bali, de ana bonggi nala ana touk kaneen.  
\v 20 Ana kokolak nae, “Manetualain fee au hadia neulauk ena. De hatematak ia au saong muste fee hada-horomatak neu au, nahuu au bonggi feen ana touk nee ena.” Huu naa de ana foi kanak naa, nade \it Sebulon\it* (fo sosoa-ndandaan ‘fee hada-horomatak’).   
\p
\v 21 Basa boe ma Lea bonggi nala ana inak esa, de ana foin nade \it Dina\it*.   
\p
\v 22 Boe ma Manetualain nasaneda Rahel, de Ana namanene huhule-haradoin. Huu naa de Ana buka ana manan.  
\v 23 Basa boe ma Rahel nairu, de ana bonggi nala ana touk esa. Ana nae, “Manetualain siꞌu-sapu heni au dale mamaeng ena.”  
\v 24 Boe ma ana foi kanak naa, nade \it Yusuf\it* (fo sosoa-ndandaan fama te ‘naa fo ana fee tamba’), nahuu ana nae, “Au hule fo Manetualain fee tamba au, ana touk esa bali.”   
\s1 Yakob sangga dalak fo bibi hien ma bibi lombon nara tamba ramanoꞌu  
\p
\v 25 Neu Rahel bonggi basa Yusuf ena, Yakob kokolak no Laban nae, “Papa! Mete ma bisa, na, au ae fali uni au nusang uu dei.  
\v 26 Elan fo au fali uu ngga ua au saong ma anang nggara. Papa bubuluk ena, au tao ue-osa fafandek lima-eing fee Papa ena, de au bae ketu sara ena. Huu naa de hatematak ia sira raa, au ndia haak.”   
\p
\v 27 Boe ma ari-aman naselu nae, “Ana, nggee! O nenene dei. Au losi-lale basa ena, de bubuluk ae, Manetualain fee babaꞌe-babatik neu au, nahuu o.  
\v 28 De hatematak ia, o nau moke baꞌu hata a mesan, na, au bae! Sadi o leo nai ia, ma maue-osa makandoo fee au.”   
\p
\v 29 Boe ma Yakob naselu nae, “Papa mesa kana mete-nita, au aue-osa ahere ena. Huu naa de papa banda-manun nara tamba ramanoꞌu rakandooo.  
\v 30 Neu au bei ta mai naa, papa hata-heton bei ta noꞌuk ka. Tehuu hatematak ia, papa namasuꞌi ena. Manetualain fee babaꞌe-babatik neu papa ena, nahuu au ue-osang. Hatematak ia fain losa ena, fo au aue-osa soa-neu au sao-anang nggara bali.”   
\p
\v 31 Basa boe ma Laban natane nae, “Dadi au muste bae talo bee neu o?”  
\p Boe ma Yakob naselu nae, “Papa hae fee au hata-hata. Neu ko au lopo-linu akandoo papa banda-manun nara, sadi au bisa tao matak esa.  
\v 32 Fee luas neu au, fo faik ia oo, au uni papa banda-manun nara uu boe, fo tada ala bibi hiek ma bibi lombok. Bee fo ta kokotok ma ta keketak kara, na, naa dadi neu papa enan. Tehuu bee fo kokotok ma keketak kara, na, naa fo au laꞌe sara. Ma au oo haꞌi ala basa bibi lombo nggeok kara boe. Basa naar, dadi neu seseba-babaek soa-neu au sosota-mamanggung.\f + \fr 30:32 \ft Lele uluk hatahorir duꞌa rae, bibi lombo mutik naa ndia neulauk. Naar ndia noꞌuk ka. Ma bibi lombo nggeok naa, ta neulauk. De bibi lombo nggeok kada hidak ka. Bibi hiek ma bibi lombo kokotok ma keketak kada hidak ka.\f*  
\v 33 Neu fai bakadean, dei fo papa bisa bubuluk, au ia ndoos do taa. Sudi neu faik bee a mesan, papa bisa mai parisa au bandang nggara. Mete ma papa mete-nita bibi hiek bee fo ta kokotok do keketak, do bibi lombo mutik, na, papa bubuluk memak mae, au ndia amanaꞌo ala papa bandan nara.”   
\p
\v 34 Boe ma Laban nakaheik nae, “Malole! Talo kada naa leo!”  
\v 35 Tehuu faik naa oo, Laban tada feꞌe basa banda kokotok ma keketak kara, ro bibi lombo nggeok kara boe. Basa boe ma ana nadenu ndia anan nara fo lopo-linu banda-manur raa.  
\v 36 Boe ma ara ro bandar raa reni mamanak esa reu, doon fai telu laꞌo eik numa Yakob mai. Yakob bei nakaboi ari-aman bibi hien ma bibi lombo lenan nara.   
\p
\v 37 Basa boe ma Yakob tati nala ai huuk matak telu ndanan nara, de ana fina tatada roun nara tao sara leo kokoto-keketak kara.  
\v 38 Ana mbeda ai ndana neni fina tatada rouk kokoto-keketak kara raa reni bandar haꞌon dale reu. Bandar hii rahoa rai mamana nininuk naa.  
\v 39 De neu bandar rahoa rai ai ndana neni fina tatada rouk kokoto-keketak kara raa matan, neu ko ara bonggi te anan nara bulun oo, kokotok ma hambu keketak boe.   
\p
\v 40 Neu Laban bandan nara rae rahoa, Yakob fee sara rasare reni banda bulu kokotok ma keketak reu. De anan nara oo kokotok ma keketak kara boe. No dalak naa, ndia banda heli-helin nara tamba ramanoꞌu. Basa boe ma ana tada feꞌe sara ruma Laban bandan nara mai.  
\v 41 Neu banda barakaik kara rahoa, na, Yakob tao ai kokoto-keketak kara raa deka matan nara, neu haꞌon nara dale.  
\v 42 Tehuu mete ma ana mete-nita banda kamanauk kara ndia rahoa, na, ana ta tao air raa reu. De Laban hambu basa banda kamanauk kara. Tehuu Yakob hambu basa banda barakaik kara.  
\v 43 No dalak naa, Yakob namasuꞌi nalan seli. Ndia bibi hien, bibi lombon, ontan, keledein, ma ata-daton nara noꞌun seli.   
\c 31  
\s1 Yakob nalai laꞌo ela Laban  
\p
\v 1 Laꞌe esa, Yakob namanene Laban anan nara kola-kola rae, “Yakob namasuꞌi nalan seli ena, nahuu ana kakao nala basa ita aman hata-heton ena.”  
\v 2 Yakob oo mete-nita ndia ari-aman Laban matan ta nalengga ena, ma ana ta malole no ndia boe, sama leo fai bakahulun bali.   
\p
\v 3 Basa boe ma MANETUALAIN kokolak no Yakob nae, “Hatematak ia fain losa ena. De o muste fali muni o ina-amam mara muu. Dei fo Au sama-sama ua o.”   
\p
\v 4 Basa de Yakob fee reu roke Rahel no Lea, fo mai ratonggo ro ndia nai bandar mamanan nai mook.  
\v 5 Boe ma ana nafada sara nae, “Nai fai bakadean ia, au mete-ita ei amam matan ta nalengga no au ena. Ana oo ta malole no au boe, sama leo fai bakahulun ena bali. Tehuu Manetualain fo au amang nakaluku-nakatele neuk naa, Ana sama-sama no au.  
\v 6 Ei dua ngga bubuluk, doo basa ia, au aue-osa fafandek lima-eing sudi selik kana soa-neu ei amam!  
\v 7 Leo mae talo naa oo, tehuu ana kedi-ira nakamiminak au laꞌi-laꞌik ka boe. Ana nggati au seseba-babaeng, laꞌe salahunu. Leo mae talo naa, tehuu Manetualain nanea naherek au.  
\v 8 Neu ei amam kokolak nae, ‘Banda-manu kokotok kara raa dadi reu o seseba-babaem’, boe ma banda-manur raa bonggi basa ana kokotok lalaꞌen. Faik laen, ana kokolak bali nae, ‘Hatematak ia banda-manu fo keketak kara, dadi reu o seseba-babaem,’ boe ma banda-manur raa bonggi basa ana keketak lalaꞌen.  
\v 9 Manetualain tao talo naa, mita fo Ana haꞌi nala ei amam banda-manun nara, fo fee sara reu au.   
\p
\v 10 Laꞌe esa, neu banda-manur fai nehoan nara, au mete-ita nai meꞌis dale nae, basa banda-manu mane kahoak kara raa, hambu ketuk bulun tatadak, kokotok ma hambu ketuk keketak.  
\v 11 Boe ma Manetualain atan numa nusa tetuk do inggu temak mai nanggou au nai meꞌis dale nae, ‘Wee! Yakob!’  
\p Boe ma au aselu ae, ‘Tao hata, Manetualain?’   
\p
\v 12 Boe ma ana nafada nae, ‘Mete dei! Basa banda-manu mane kahoak kara hambu kada bulu tatadak, kokotok ma keketak. Au ndia koladu basa naar, nahuu Au mete-ita ena hata fo Laban tao neu o ena.  
\v 13 Au ia, Manetualain, fo atudu aong neu o numa Betel. O mambaririik batu esa numa naa, basa boe ma mboꞌa mina neu lain, de makaluku-makatele neu Au. Basa boe ma o ndara fangga hehelu-bartaak mua Au numa naa. Hatematak ia o muste laꞌo ela nusak ia, fo fali muni o ina-amam mara nusan naa muu.’ ”   
\p
\v 14 Boe ma Rahel no Lea raselu rae, “Neu! Ai tungga a mesan! Ai ta maena pusaka hata-hata bali numa ai aman Laban mai.  
\v 15 Doo basa ia, tou lasik tao ai leo kada hatahori deak kara ena. Ana seꞌo heni ai ena. Boe ma ana naꞌa heni ai beli-mbaan nara ena.  
\v 16 Basa hata-heto fo Manetualain haꞌin numa papa Laban mai naa, hatematak ia dadi neu ai ma ai anan nara pusakan. Dadi mete ma Manetualain nae talo bee, na, tungga a leo!”   
\p
\v 17-18 Basa boe ma Yakob mulai nafafaꞌu bua-loꞌan nara. Boe ma ana fua basa sao-anan nara reu onta lain, ma foo neni basa banda-manun nara, ma basa bua-baꞌu fo ana hambu sara ruma Padan Aram, de ara fali reni dae Kanaꞌan reu.   
\p
\v 19 Faik naa, Laban neu nggute bibi lombon nara bulun. Boe ma Rahel loi neni aman patong sosonggon nara.  
\v 20 Yakob asa laꞌo no kada neneek, ma ta rafada ndia ari-aman.  
\v 21 Ana baꞌu neni basa ndia hata-heton nara, de ara laꞌo lai-laik ladi lee Efrat, boe ma rasare reni letek Gilead reu.   
\s1 Laban neu husi tungga Yakob  
\p
\v 22 Seli fai telu, boe ma Laban hambu harak rae, Yakob asa ralai ena.  
\v 23 Boe ma Laban nakabubua ndia hatahorin nara, fo reu husi tungga ndia mane-feun. Ara husi losa faik hitu, dei de hambu sara ruma Gilead leten nara.   
\p
\v 24 Neu leꞌodaen, boe ma Manetualain natudu aon neu Laban numa meꞌis dale. Ana nae, “Laban! Mete ma o kokolak mua Yakob, na, manea matalolole o bafa-maam.”   
\p
\v 25 Leꞌodaen naa, Yakob nambaririik laak numa letek Gilead ena. Boe ma Laban asa oo rambaririik sira laan boe, ta dook ka numa naa neu.   
\p
\v 26 Basa boe ma Laban mai natonggo no Yakob. Boe ma ana kokolak nae, “Weeh, Yakob! Tao hata de o malai muni au ana inang nggara no neneek talo ia? Sama leo hatahori fo o humu malak nai netatik dale.  
\v 27 Talo bee de o malai no neneek, ta pake mateꞌa au bali! Mete ma o mafada au no malole dei, na, neu ko au tao feta rame-rame, fo afuli ei pake bua kaliik\f + \fr 31:27 \ft Susura Malalaok dedeꞌa Ibrani surak nae, ‘soda-helo pake labu anak, ma bua kaliik mana pake tali loa.’\f* dei fo mboꞌi ei laꞌo.  
\v 28 O salam esa bali, ndia o ta fee au idu au umbu-anang nggara, dei fo mboꞌi sara laꞌo. O tataom ia nggoa bebek sudi selik kana!  
\v 29 Au bisa tao akasususak o no muda hiek. Tehuu leꞌodaek ka, Manetualain fo o amam nakaluku-nakatele neuk naa kaꞌi-ore au nae, mete ma au kokolak ua o, na, au muste anea atalolole au bafa-maang.  
\v 30 Memak au bubuluk ae, o laꞌo nahuu o dalem hii nalan seli mae fali ena. Tehuu tao hata de o bei mamanaꞌo muni au patong sosonggong nggara bali?”   
\p
\v 31 Basa boe ma Yakob naselu nae, “Toꞌo boso mamanasa au! Au laꞌo no neneek naa, nahuu au amataꞌu, boso losak toꞌo namanggenggee kakanak kara iar, na, talo bee?”  
\v 32 Tehuu Yakob ta bubuluk nae, ndia saon Rahel ndia loi neni patong sosonggok kara raa. De ana nae, “Toꞌo! Laꞌe-neu patong raa, sangga leo! Mete ma hambu sara rai see, na, hukun makanisan. Parisa basa sara! Mete ma hambu toꞌo bua pusaka laen, na, haꞌi mala falik kasa. Elan fo basa hatahori iar, dadi reu sakasii.”   
\p
\v 33 Boe ma Laban neu parisa esa-esak laan. Nakahuluk Yakob laan. Basa boe ma neni Lea laan neu. De neni ata ina kaduak kara laan neu. Tehuu ana ta hambu patong raa. Mateꞌen, ana maso neni Rahel laan neu.  
\v 34 Tehuu Rahel nafuni patong raa rai onta bebelan ndandaan dae. De nanggatuuk neu bebelak naa lain. Laban parisa no lutuk Rahel laan, tehuu ta hambu sara.   
\p
\v 35 Boe ma Rahel kokolak no aman nae, “Papa boso mamanasa. Au ta bisa ambariik, huu au hambu bulak.” De Laban sangga seluk bali, tehuu ana ta hambu patong raa.   
\p
\v 36 Boe ma Yakob namanasa, de ana mboka nasaparak Laban nae, “Au tao manggarauk hata neu toꞌo? Losa toꞌo husi tungga au, nok bali au hatahori manggarauk!  
\v 37 Toꞌo parisa basa au bua-baꞌung nggara ena. De toꞌo hambu hata? Soba taon neu mata ia fo ita basa ngga mete-tita! Naa fo hatahorir ia raketu rae, bua-baꞌur raa see enan.  
\v 38 Teuk 20 ena, au dadi kuli neu toꞌo. Neu au kiu-lolo toꞌo banda-manun nara, esa boe na ta kalaheni. Au ta uꞌa heni esa boe na!  
\v 39 Mete ma banda kakiki-kakaak tao nisa toꞌo bandan esa, na, au ta afada toꞌo, tehuu au nggatin. Mete ma hatahorir ramanaꞌo reni toꞌo bandan esa, toꞌo nadenu au nggati, leo mae au ta ndia sala.  
\v 40 Leledok, au seꞌi ledo. Leꞌodaek au marini dere faku-faku. Au beꞌe losa ta sunggu, nahuu kiu-lolo toꞌo bandan nara.  
\v 41 Memak teuk 20 naa, tebe! Au aue-osa teuk 14, fo hambu toꞌo ana inan nara. Basa de au aue-osa tamba seluk teuk 6 bali, fo bisa hambu au bandang nggara. Au dadi kuli doo basa naa, tehuu toꞌo soa nggati au seseba-babaeng laꞌe salahunu.  
\v 42 Endik de hambu Manetualain fo baꞌi Abraham ma papa Isak rakaluku-rakatele neuk. Mete ma Ana ta nanea au, na, neu ko toꞌo nadenu ara husi falik au ua lima rouk ena. Tehuu Manetualain ta napopoke matan neu au susa-sonang, ma ana susuri-memete basa au ue-osang lalaꞌen. Huu naa de leꞌodaek ka, Ana mai ndindia toꞌo.”   
\s1 Yakob no Laban ndara fangga hehelu-bartaak  
\p
\v 43 Laban namanene Yakob kokolan talo naa, boe ma ana naselu nae, “Talo ia! Ina kaduak kara raa, au anang nggara. Kakanak kara fo ara bonggi ralak kara raa, basa sara au umbung nggara. Basa bandar ia, au enang nggara. Basa hata fo o mete-mitak kara iar, memak au enang nggara. Tehuu au ae tao hata? Au ta bisa kena-kaꞌi sara.  
\v 44 De malole lenak, ita dua ngga ndara fangga hehelu-bartaak. Ma ita muste leo-laꞌo tungga hehelu-bartaak naa.”   
\p
\v 45 Basa boe ma Yakob haꞌi nala batu moꞌok esa, de nambaririik kana numa naa, dadi neu tanda nesenedak.  
\v 46 Boe ma Yakob nadenu hatahorin nara reu raduduru batur fo fua totodo neun. Boe ma basa sara ranggatuuk raꞌa-rinu deka batur raa.  
\v 47 Basa boe ma Laban foi batu netotodok naa nade, \it Yegar Sahaduta\it*. Tehuu Yakob foin nade, \it Galeed\it*.\f + \fr 31:47 \ft Nai dedeꞌa Aram, \ft \+it Yegar Sahaduta\+it* sosoa-ndandaan ‘batu sakasii’. Nai dedeꞌa Ibrani, \+it Galeed\+it* oo sosoa-ndandaan ‘batu sakasii’ boe.\f*   
\p
\v 48 Basa boe ma Laban nae, “Batu netotodok ia, dadi sakasii soa-neu ita dua ngga.” Huu naa de mamanak naa nade Galeed.  
\v 49 Laban oo foi mamanak naa nade \it Mispa\it* boe (fo dedeꞌa deꞌek naa liin sangga sama leo dedeꞌa deꞌek laen, fo sosoa-ndandaan ‘mamana neneak demak’), nahuu ana kokolak nae, “Neu ko MANETUALAIN mesa kana ndia nanea ita dua ngga, fo leo mae ita takadodook oo, ita ta lena-langga hehelu-bartaak ia boe.  
\v 50 Mete ma o tao manggarauk neu au anang nggara iar, do sao ina laen nara, neu ko au ta bubuluk. Tehuu masanedak! Manetualain ndia dadi sakasii neu o, ma au.  
\v 51-52 Soba mete neu batu mana mambariik ia, ma batu netotodok. Masaneda huu batur ia oo dadi neu too-lane boe. O ta bole seli batur ia fo tao manggarauk neu au. Ma au oo ta bole seli batur ia fo tao manggarauk neu o boe.  
\v 53 Ita dua ngga ndara fangga hehelu-bartaak ia pake ita bei-baꞌin nara Manetualain naden. Fo ndia o baꞌim Abraham, ma au baꞌing Nahor Manetualain. Dei fo Ndia mesa kana ndia dadi mana maketu-maladi dedeꞌak fo naketu-naladi ita dedeꞌan.”  
\p Yakob namanene nala naa, boe ma ana soꞌuk sumba-sook mates pake Manetualain naden fo ndia aman Isak nakaluku-nakatele neuk.   
\p
\v 54 Basa boe ma Yakob tunu-hala banda-manu, de ana nenin dadi tunu-hotuk fee Manetualain numa letek naa lain. Boe ma ana noke basa hatahorir, de raꞌa-rinu rame-rame ma ara beꞌe losa beꞌe-mai huhua anan numa naa.   
\p
\v 55 Neu beꞌe-mai huhua anan, Laban neu idu-holu basa umbu-anan nara. Basa de ana kokolak fee babaꞌe-babatik neu sara, boe ma ana fali neni nusan neu.   
\c 32  
\s1 Yakob namataꞌu natonggo no kaꞌan Esau  
\p
\v 1 Basa de Yakob asa laꞌok rakandooo. Boe ma Manetualain atan nara ruma nusa tetuk do inggu temak mai ratonggo roon.  
\v 2 Neu ana mete-nita sara, boe ma ana kokolak nae, “Fama te Manetualain soldadun nara mamana hahaen nai ia!” Huu naa de ana foi mamanak naa nade \it Mahanaim\it* (fo sosoa-ndandaan ‘mamana hahaek dua’).   
\p
\v 3 Basa boe ma Yakob nadenu ana nunin hida laꞌok rakahuluk reni nusa Edom reu (ndia Seir), fo rafada ndia kaꞌan Esau rae, ndia nae mai.  
\v 4 Yakob nafada ana nunin nara nae, “Ei miu mafada au kaꞌang Esau talo ia: ‘Papa Esau! Papa atam, fadim Yakob, haitua hara masodak noꞌuk ka neu papa. Numa au laꞌo ndia fai bakahulun losa hatematak ia mai, papa atan leo nai toꞌo Laban uman.  
\v 5 Hatematak ia papa atan ia naena sapi, keledei, bibi hiek, bibi lombo, ata touk ma ata inak ena. Au adenu hatahorir ia rakahuluk, fo reni harak fee papa laꞌe-neu au mamaing. Au amahena papa nau simbok ai no lima makambelak.’ ” Boe ma hatahorir raa reu.   
\p
\v 6 Neu ara lenggu fali Yakob mai, boe ma ara tui rae, “Ai miu matonggo mia papa kaꞌan Esau ena. Hatematak ia ana mai no touk 400, fo nae natonggo no papa.”   
\p
\v 7 Yakob namanene nala naa, boe ma tenden nduka-nduka ma namataꞌu nalan seli. Boe ma ana baꞌe basa bandan nara ma hatahorin nara neu bubuak dua.  
\v 8 Ana duꞌa nae, “Mete ma Esau mai, fo ana nggafu fee bubuak kaesan, na, bubuak kaduan bisa ralai sangga sodak.”   
\p
\v 9 Basa boe ma Yakob hule-haradoi nae, “Manetualain, ee! Manetualain fo au baꞌing Abraham ma au amang Isak rakaluku-rakatele neuk. Nenene neu au dei. Fai maneuk kara, Manetualain ndia nadenu au fo fali uni au nufanelung nggara mai, nai nusak ia. Manetualain ndia helu-bartaa nae, neu ko Manetualain koladu tao natetu basa-basan.  
\v 10 Au ta andaa simbok Manetualain susue-lalain, ma Manetualain dale mahanin. Fai bakahulun neu au ladi lee Yarden, au uni kada teteꞌe ai. Tehuu hatematak ia au fali ia mai ngga, uni hatahorir ma banda-manur bubuak dua.  
\v 11 Au amataꞌu, boso losak kaꞌa Esau mai nggafu tao nisa ai basa ngga. De au hule fo Manetualain tao nasoi-nasoda au ua basa sao-anang nggara numa kaꞌa Esau mai.  
\v 12 Manetualain ndia helu-bartaa nae, Manetualain fee babaꞌe-babatik noꞌuk ka neu au, ma tao au tititi-nonosing nggara tamba ramanoꞌu, sama leo sarakaek nai tasi tatain fo hatahorir ta bisa reke rala sara.”   
\p
\v 13 Basa boe ma Yakob sunggu numa mamanak naa. Neu beꞌe-main, boe ma ana here nala banda fo nae fee hadia neu kaꞌan.  
\v 14 Ana here nala bibi hie ina 200, bibi hie mane 20, bibi lombo ina 200, bibi lombo mane 20,  
\v 15 0nta ina 30 ro ana kalasusun nara, sapi ina 40, sapi mane 10, keledei ina 20, ma keledei mane 10.  
\v 16 Basa boe ma ana baꞌe banda-manur raa, matak esa-esak no ndia fofoon. Boe ma ana fee fofook esa-esak nonook mana lolon. Ana nafada sara nae, “Ei laꞌok makahuluk. Dei fo au tungga dea. Tehuu ei muste mete fo fofook esa naomba dook ka faa numa fofook laen mai.”   
\p
\v 17 Boe ma Yakob parenda mana lolo numa fofook kaesan mai nae, “Mete ma au kaꞌang Esau natonggo no o, ma ana natane nae, ‘O mae bee muu? O ia, see atan? Banda-manur ia, see enan?’  
\v 18 Ei muste maselu mae, ‘Banda-manur ia, papa atan Yakob enan. Ana haitua fee kaꞌan, papa Esau. Tehuu ndia mesa kana bei tungga dea.’ ”  
\v 19-20 Ana oo fee parenda talo naa neu basa mana lolo numa fofook laen nara mai boe nae, “Mete ma matonggo mia kaꞌa Esau ena, ei hadia banda-manur raa neun. Ma ei mafadan mae, au bei tungga dea.” Yakob duduꞌa nae, mete ma ana fee basa banda-manur raa reu Esau, na, neu ko Esau dalen bangganaꞌu neu ndia.  
\v 21 De ana haitua banda-manur raa rakahuluk. Tehuu leꞌodaen naa, ana bei nahani numa naa.   
\s1 Yakob naule no Manetualain  
\p
\v 22 Leꞌodaen naa, Yakob nambadeik, de fee sao kaduan nara, sao tia kaduan nara, ma ana kasalahunu esan nara, fo ladi reni lee Yabok boboan seri reu.  
\v 23 Neu basa sara losak a seri, boe ma ana haitua basa hata-heton nara reni naa reu.   
\p
\v 24 Tehuu Yakob mesa kana bei nahani numa naa. Basa boe ma touk esa mai, de naule noon losa lole manggaledo.  
\v 25 Neu touk naa nameda Yakob sangga nae senggi ndia ena, boe ma ana femba Yakob sakabukun, de dui buꞌun kosir laꞌo ela mamanan.  
\v 26 Boe ma touk naa nae, “Makamboꞌik au, huu doo-doo faa te ledo nae toda ena.”  
\p Tehuu Yakob naselu nae, “O fee babaꞌe-babatik neu au dei, dei fo au akamboꞌik o!”   
\p
\v 27 Boe ma touk naa natane nae, “O nade see?”  
\p Ana naselu nae, “Yakob.”   
\p
\v 28 Basa boe ma touk naa kokolak nae, “O ta nade Yakob ena. Tehuu mulai hatematak ia neu, hatahorir roke o rae, \it Israꞌel\it*, nahuu o maule laban hatahori dae-bafok ma Manetualain ena, losa o masenggin.” (Nade Israꞌel sosoa-ndandaan ‘mana maulek no Manetualain’.)   
\p
\v 29 Boe ma Yakob natane nae, “O nade see?”  
\p Tehuu touk naa nae, “O nau matane au nadeng tao hata?” Basa boe ma ana fee babaꞌe-babatik neu Yakob numa naa.   
\p
\v 30 Basa de Yakob kokolak nae, “Au mete-ita Manetualain matak no matak ena, tehuu au bei masodak.” Huu naa de ana foi mamanak naa nade \it Peniel\it*, fo sosoa-ndandaan nae, ‘Manetualain matan’.   
\p
\v 31 Yakob laꞌo ela mamanak naa, neu ledo nai lain ena. Tehuu ana laꞌok doka-doka, nahuu sakabuku duin nalai sala.  
\v 32 Huu naa de losa hatematak ia, hatahori Israꞌel asa ta raꞌa mbaa banda sakabukun, nahuu Manetualain femba sira baꞌin Yakob sakabukun, de duin nalai sala.   
\c 33  
\s1 Yakob natonggo no kaꞌan Esau  
\p
\v 1 Faik naa oo, Yakob mete-nita Esau mai no ndia nononggon hatahori 400 boe. Boe ma ana babaꞌe anan nara reni inan nara esa-esak reu.  
\v 2 Ana fee sao tia kaduak kara raa ro ana nara laꞌok resi mata. Basa de Lea no anan nara, dei de Rahel no anan Yusuf resi seku dea.  
\v 3 Tehuu Yakob laꞌok seku nesi mata numa basa sara mai. Neu ana sangga deka-deka no kaꞌan ena, ana sendek luu-langgan ma nateꞌe langgan losa daer, laꞌe hitu.   
\p
\v 4 Tehuu neu Esau mete-nita fadin, boe ma nalaik neu soru Yakob, de ana holu nalan ma idun. Boe ma dua sara buꞌi.  
\v 5 Neu Esau mete-nita inak kara ro anan nara raa, boe ma ana natane nae, “Basa hatahorir ia, seer?”  
\p Boe ma Yakob naselu nae, “Hatahorir raa Manetualain fee sara reu au ena, fo kaꞌa atan.”   
\p
\v 6 Basa boe ma sao tian nara, ma ana nara mai kaur langgan nara mbali Esau.  
\v 7 Basa de Lea no anan nara mai kaur langgan nara mbali Esau. Mana tungga dea mateꞌen, Yusuf no inan Rahel mai kaur langgan nara mbali Esau.   
\p
\v 8 Basa boe ma Esau natane nae, “Banda-manu fofook kara fo o haituak bebeik kara raa, sosoan hata?”  
\p Boe ma Yakob naselu nae, “Talo ia kaꞌa! Au hadia basa banda-manur raa fee kaꞌa, mita fo kaꞌa simbok au no dale loak.”   
\p
\v 9 Tehuu Esau bala nae, “Fadi Yakob! Au hata-hetong oo noꞌuk ka boe. De o hae fee au hata-hata.”   
\p
\v 10 Boe ma Yakob naselu nae, “Kaꞌa boso talo naa! Kaꞌa muste simbok fo dadi neu tanda nae, kaꞌa simbok au no lima makambelak. Neu au mete-ita kaꞌa huhumen bebeik kara ia, nok bali au ita Manetualain huhumen.  
\v 11 De au hule no hada-horomatak, mita fo kaꞌa simbo mala au hadiang ta kandaak ia. No Manetualain neulaun sudi selik kana no au ena, huu naa de Ana fee basa hata fo au toꞌak ena.” Yakob kokoe nakandooon, losa nau ta nau, Esau simbo hadiar raa.   
\p
\v 12 Basa boe ma Esau kokolak nae, “Mete ma talo naa, na, ei mahehere fo ita laꞌo leo! Dei fo au afuli ei.”   
\p
\v 13 Tehuu Yakob naselu nae, “Bosok kaꞌa! Kaꞌa mete aom. Kanak kara bei kadiꞌi anak kara, de ara ta bisa laꞌo lai-laik. Banda-manu mana bonggi beuk kara oo noꞌuk ka boe. Mete ma ita takasetik kasa laꞌok lai-lai, na, neu ko nai kada faik esa dalen, banda-manur ia bisa mate basa sara.  
\v 14 De malole lenak kaꞌa sara laꞌok makahuluk leo. Dei fo ai basa ngga laꞌok koe-koe tungga dea. Dei fo ai neti tiro kaꞌa nai Seir.”   
\p
\v 15 Basa boe ma Esau kokolak bali nae, “Mete ma talo naa, na, au ela au ana nunin ruma ro o, fo ara ratudu dalak neu ei.”  
\p Tehuu Yakob nae, “Kaꞌa hae tao mbutes neu kaꞌa aon. Sadi au bubuluk ae, kaꞌa simbok nala au no malole ena.”   
\p
\v 16 Esau namanene nala naa, boe ma ana laꞌo ela sara de fali neni Seir neu.  
\v 17 Tehuu numa mamanak naa neu, Yakob neni Sukot neu. Numa naa, ana nambaririik uma ma tao lalae fee basa banda-manun nara. Huu naa de mamanak naa, ara foin nade \it Sukot\it* (fo sosoa-ndandaan ‘uma leo taak’).   
\p
\v 18 Mateꞌen, Yakob asa losa no sodak ruma Padan Aram mai reni nggoro Sikem reu, nai nusa Kanaꞌan. Boe ma ara rambaririik laak, de leo deka-deka nggorok naa.  
\v 19 Dae fo Yakob nambaririik laak neuk naa, ana hasa ketun numa Hemor, fo Sikem aman mai. Ana bae nenik doi fulak 100.  
\v 20 Numa naa, ana totodo batur fo tao mei tunu-hotuk. Basa boe ma ana foi mamanak naa nade \it El-Elohe-Israꞌel\it* fo sosoa-ndandaan ‘Manetualain naa, Israel Manetualain.’   
\c 34  
\s1 Sikem bode Yakob ana inan Dina  
\p
\v 1 Laꞌe esa, Yakob no Lea ana inan, Dina, neu tiro-dangga ana feꞌok kara marai nusak naa.  
\v 2 Nusak naa manen, nade Hemor, numa leo Hewi mai. Ana toun nade Sikem. Laꞌe esa, Sikem mete-nita Dina, boe ma leꞌa nenin, de ana boden.  
\v 3 Sikem dalen tuda neu Dina, ma ana sue nalan seli. De ana kokolak nalolole no Dina, mita fo Dina oo bala ndia susuen boe.  
\v 4 Boe ma Sikem nafada aman nae, “Papa! Tulun muu matane Dina fo au bisa sao alan.”   
\p
\v 5 Yakob namanene hambu hatahori bode ndia ana inan ena, tehuu ana kada nenee, ma ta nakaundak hata-hata. Huu faik naa, ana toun nara ranea bandar rai mook. De ana nahani losa basa sara fali.   
\p
\v 6 Faik naa, Sikem aman Hemor, neni Yakob neu, fo nae natane Dina.  
\v 7 Ndaa no dua sara bei kola-kola, Yakob anan nara fali numa mook mai. Neu ara ramanene rae, Sikem bode sira fadi inan, boe ma dalen nara hedis, ma ramanasa ralan seli. Basa boe ma ara rae, “Dedeꞌak matak talo ia, ta nandaa mori-dadi nai Israꞌel. De ita ta bole simbok hatahori tao manggarauk talo naa.”   
\p
\v 8 Boe ma Hemor kokoe Yakob asa nae, “Toranoo Yakob! Au anang Sikem dalen tuda tebe-tebe neu toranoo ana inan ena. De au hule fo fee luas au anang sao nalan.  
\v 9 Mete ma bisa, na, ita anan nara esa laꞌe esa. Ei ana toum mara sao ro ai ana inan nara. Ma ai ana toun nara sao ro ei ana inam mara.  
\v 10 Elan fo ei leo mabali mia ai nai ia. Ei bisa leo sudi nai bee. Basa naa masembo-danggak, fo hambu hata-heto nai ia.”   
\p
\v 11-12 Basa naa, Sikem kokolak no Dina aman, ma kaꞌan nara nae, “Ei nau moke hata a mesan au tungga. Ei nau moke doi tatana mamaek, ma beli-mban baꞌu hata a mesan, au bae. Sadi ei nau fee luas fo au soa ei fadi inam.”   
\p
\v 13 Tehuu Yakob anan nara bubuluk ena rae, Sikem bode sira fadin Dina ena. De ara raselu kekedik Sikem no aman Hemor.  
\v 14 Boe ma ara raselu rae, “Ai ta bisa fee ai fadin sao no hatahori fo ta bei neni sunat! Naa, neni mamaek soa-neu ai!  
\v 15 Tehuu dala sasain, talo ia: basa ei touk kara lalaꞌen, moꞌo-kadiꞌik, muste sunat sama leo ai.  
\v 16 Mete ma ei tao talo naa, dei fo ita bisa esa sao esa. Ma ai oo bisa leo sama-sama mia ei nai ia boe, fo ita bisa dadi teu hatahori nusak esa.  
\v 17 Tehuu mete ma ei ta nau tungga ai hihiin, ma ta nau sunat, na, neu ko ai haꞌi falik ai fadin, fo ai huꞌa laꞌo ela ia.”   
\p
\v 18 Hemor no Sikem simbok kokolan nara no neulauk.  
\v 19 Tehuu Sikem ta nakataka nala dalen ena, nahuu ana sue nalan seli neu Dina. Ma basa hatahorir marai nusak naa ara fee hada-horomatak neu Sikem.  
\v 20 De Hemor no Sikem reni mamana neole dedeꞌak nai nggorok lelesu mason reu, boe ma rakokola aok ro basa hatahorir marai nusak naa. Ara kokolak rae,  
\v 21 “Basa toranoo nggara ein! Hatahori Israꞌel asa iar hii leo-laꞌo mole-dame ro ita. De ela sara leo sama-sama ro ita nai nusak ia. Nusak ia loan dai soa-neu ita basa ngga. Ita bisa sao tala sira ana feꞌon nara. Sira oo bisa sao rala ita ana feꞌon nara.  
\v 22 Ara roke kada dedeꞌa kadiꞌi anak esa numa ita mai. Ndia, basa ita touk kara muste sunat sama leo sira.  
\v 23 Mete ma ita leo-laꞌo teu esa ena, na, dei fo sira banda-manun nara ma hata-heton nara oo dadi neu ita pusakan boe, hetu? De malole lenak ita simbok sira hihii-nanaun. Mai fo ita basa ngga sunat sama-sama. Makaheik, do?”   
\p
\v 24 Boe ma basa hatahorir fo mana rakabua ruma naa, rakaheik ro Hemor no Sikem kokolan. De basa tour marai nusak naa sunat rame-rame.   
\p
\v 25 Neu fai katelun, neu basa mana sunat ara, bisun nara bei rambeta, boe ma Dina kaꞌan Simeon no Lewi, lesu rala dombe-tafan nara de ara maso no neneek reni nggorok dale reu. Boe ma ara hala risa basa touk kara raa.  
\v 26 Ara oo hala risa Hemor no Sikem boe. Boe ma ara leꞌa ro Dina kalua numa Sikem uman mai, de ara fali.   
\p
\v 27 Basa boe ma Yakob anan laen nara maso reni nusak naa dale reu, de ara foꞌai reni nusak naa isi-oen. Ara ramanasa, nahuu hatahori bode sira fadi inan numa naa ena.  
\v 28 Ara foꞌai reni basa hatahorir uman nara isi-oen, ma foo reni basa hatahorir banda-manun nara numa mook mai.  
\v 29 Ara leꞌa reni basa inak kara ro anan nara, ma foꞌai reni basa nusak naa bua-baꞌu mabelin nara.   
\p
\v 30 Neu Yakob bubuluk anan nara tatao-nonoꞌin naa, boe ma ana kokolak no Simeon ma Lewi nae, “Ei tao ue-tatao nggoa bebek hata ia ena? Kada tao makasususak au! Neu ko hatahori Kanaꞌan, hatahori Peris, ma basa hatahori marai nusak ia, ara mburuk ralan seli ro ita. Sira hatahorin nara noꞌuk ka. Tehuu ita hatahorin nara kada hidak ka. Mete ma ara mai nggafu fee ita, na, neu ko etoboꞌa memak nala ita leo maa.”   
\p
\v 31 Tehuu ara raselu ro nasak rae, “Papa! Fama te papa duꞌa nae ai mboꞌi sara tao ai fadim dadi neu ina petak, do?”   
\c 35  
\s1 Yakob asa ralai reni Betel reu  
\p
\v 1 Basa boe ma Manetualain kokolak no Yakob nae, “Au ia, Manetualain, fo mana natudu aong neu o ena, neu faik fo o malai numa o kaꞌam Esau mai. Hatematak ia o lali muni Betel muu leo. Losa naa, o totodo batur tao mei tunu-hotuk fo makaluku-makatele neu Au. Basa naa o leo muu naa leo.”   
\p
\v 2-3 Boe ma Yakob kokolak no basa ndia uma isin nara nae, “Hatematak ia, ita basa ngga tae laꞌok teni Betel teu. Bakahulun neu au bei numa susa-sonak dale, Manetualain tulun nala au numa naa. Au nau ambaririik mei tunu-hotuk neu naa. Dadi hatematak ia, ei nggari heni basa ei bua sosonggom mara lalaꞌen. Tao malalao ei ao-inam mara, ma nggati ei bua-loꞌam mara, huu ita nau takaluku-takatele neu Manetualain.”  
\v 4 Boe ma ara loo lima sira bua sosonggon nara ro basa sira falon\f + \fr 35:4 \ft Lele uluk, nai sira falon nara ruma hambu neni dokik sira bua sosonggon rupan.\f* nara. Basa boe ma Yakob nakadodofu basa buas sara raa reu ai huu moꞌok esa taen, deka nggorok Sikem.  
\v 5 Neu Yakob no ndia nononggon nara laꞌok ruma Sikem mai, Manetualain fee nemeda nemetaꞌuk neu hatahorir rai nusak matia-aok kara, losa ara ta rambarani tao manggarauk neu Yakob asa.   
\p
\v 6 Boe ma Yakob no basa ndia nononggon nara, losa Betel (fo fai bakahulun nade Luus) no sodak, nai dae Kanaꞌan.  
\v 7 Numa naa, Yakob nambaririik mei tunu-hotuk numa batu mai. Basa boe ma ana foi mamanak naa nade \it El Betel\it*, (fo sosoa-ndandaan ‘Betel Manetualain’), nahuu fai bakahulun Manetualain natudu aon neu Yakob numa naa, neu faik fo ana nalai numa ndia kaꞌan mai.   
\p
\v 8 Deka no nggorok Betel, hambu ai huu moꞌok esa, hatahorir foin nade, \it Alon Bakut\it*. Sosoa-ndandaan ‘ai huu makarereuk’. Ana hambu nadek naa, nahuu neu Debora fo Ribka ina mana koꞌon maten, ara ratoin neu ai huuk naa taen.   
\p
\v 9 Neu Yakob fali numa Padan Aram mai, Manetualain natudu aon bali, ma Ana feen babaꞌe-babatik.  
\v 10 Manetualain kokolak nae, “Mulai hatematak ia neu, o nadem ta Yakob bali. Tehuu Au fee o nade beuk, ndia \it Israꞌel\it*.\f + \fr 35:10 \ft Israꞌel sosoa-ndandaan ‘ana naulek no Manetualain.’\f*  
\v 11 Au ia, Manetualain mana Koasa Mateꞌen. De o bonggi maumbu-ana noꞌun seli leo! Neu ko hatahori nusak kara mori-dadi numa o tititi-nonosim mara mai. Ma neu ko o bonggi mala mane-manek kara.  
\v 12 Nusak fo Au feen neu o baꞌim Abraham ma amam Isak naa ena, hatematak ia Au feen neu o mua basa o tititi-nonosim mara.”   
\p
\v 13-14 Manetualain kokolak basa talo naa, boe ma Yakob nambaririik dii batu esa neu naa, mita fo dadi tanda nesenedak neu Manetualain hehelu-bartaan. Boe ma ana mboꞌa oe anggor no mina neu batu naa lain, de nakaluku-nakatele neu Manetualain.  
\v 15 Mamanak naa, ana foin nade\it Betel\it*.   
\s1 Yakob saon Rahel bonggi lenggu  
\p
\v 16 Basa boe ma Yakob asa laꞌo ela Betel. Neu ara bei dook ka faa numa Efrata mai (ndia Betlehem), Rahel fain fo nae bonggi losa ena. Tehuu ana bonggi nakareo.  
\v 17 Neu ana bei nakananasa sota-mate, boe ma hatahori mana makabobonggik nafada neun nae, “Mama Rahel! Tao matetea dalem, huu hambu ana touk bali!”  
\v 18 Neu Rahel sangga nae ketu ani hahaen, boe ma ana foi kanak naa, nade, \it Ben-Oni\it*, (fo sosoa-ndandaan ‘kanak numa au doidosong mai’). Basa boe ma maten. Tehuu Yakob foi kanak naa nade \it Benyamin\it*, (fo sosoa-ndandaan ‘kanak lima konak.’)   
\p
\v 19 Basa boe ma ratoi Rahel neu dalak mana neni Efrata neu tatain (fo hatematak ia, nade Betlehem).  
\v 20 Boe ma Yakob nambaririik batu rates esa neu naa. Losa faik ia oo, Rahel batu raten naa bei nai naa boe.   
\s1 Yakob anan nara  
\p
\v 21 Basa boe ma Yakob\f + \fr 35:21 \ft Susura dedeꞌa Ibrani nai lalanek ia surak nae, ‘Israꞌel’. Israꞌel ma Yakob naa, nadek dua soa-neu hatahori esa.\f* lali-lali nakandoo. Laꞌe esa, ana tao laak numa manara Eder boboan.  
\v 22 Neu ara bei ruma naa, Ruben sunggu-soro no ndia aman sao tian, Bilha. Yakob bubuluk anan tatao-nonoin naa.  
\p Yakob ana toun salahunu dua.   
\m
\v 23 Lea anan nara, sira: Ruben (fo Yakob ana ulun), Simeon, Lewi, Yahuda, Isaskar, ma Sebulon.   
\m
\v 24 Rahel anan nara, sira: Yusuf no Benyamin.   
\m
\v 25 Rahel atan Bilha anan nara, sira: Dan no Naftali.   
\m
\v 26 Boe ma Lea atan Silpa anan nara, sira: Gad no Aser.  
\p Bonggi kakanak kara raa ruma Padan Aram.   
\s1 Yakob aman Isak mate  
\p
\v 27 Basa boe ma Yakob neu tiro aman Isak numa Mamre, deka no nggorok Kiriat-Arba (fo hatematak ia ndia Hebron). Fai bakahulun, baꞌin Abraham oo leo numa naa boe.  
\v 28-29 Isak nasoda losa teun nara 180, dei de maten. Boe ma anan nara Esau no Yakob ratoin.   
\c 36  
\s1 Esau tititi-nonosin nara  
\p
\v 1 Ia Esau tititi-nonosin nara. Naden laen ndia Edom.  
\v 2 Esau sao ana feꞌok Kanaꞌan dua, esa hatahori Het, ndia Elon ana inan, nade Ada. Sao kaduan, hatahori Hewi, nade Oholibama. Aman nade Anah, ma baꞌin nade Sibeon.  
\v 3 Esau oo sao nala Ismael ana inan, nade Basmat. Basmat kaꞌa toun, nade Nebayot.   
\p
\v 4 Esau sao ulun, Ada, bonggi Elifas. Basmat bonggi Rehuel.  
\v 5 Boe ma Oholibama bonggi Yeus, Yalam, ma Kora. Bonggi basa Esau anan nara ruma nusa Kanaꞌan.   
\p
\v 6 Laꞌe esa, Esau lali neni nusak laen esa neu dook ka numa Yakob mai. Ana nuni noo sao-anan nara, hatahori mana maue-osan, banda-manun ma ndia hata-heton nara lalaꞌen.  
\v 7 Esau nabingga-baꞌek no Yakob, nahuu sira banda-manun ma hata-heton nara noꞌun seli. Dadi ara leo-laꞌo rakaseseꞌe nai nusak naa.  
\v 8 Boe ma Esau (ndia Edom), neu leo nusa mbuku-letek nai Seir.   
\p
\v 9 Ia, Esau tititi-nonosin fo ara rae, ‘hatahori Edom’. Ara leo numa nusa mbuku-letek nai Seir.   
\m
\v 10-13 Esau saon Ada, bonggi nala anak touk esa, nade Elifas. Elifas ana toun nara lima. Sira: Teman, Omar, Sefo, Gatam, ma Kenas. Elifas sao tian, nade Timna. Ana bonggi nala ana touk esa, nade Amalek.  
\m Esau saon mana nade Basmat, bonggi nala ana touk esa, nade Rehuel. Rehuel bonggi nala ana touk haa, sira: Nahat, Sera, Syama, ma Misa.   
\m
\v 14 Esau saon Oholibama, fo ndia Anah anan, fo Sibeon umbun naa, bonggi nala ana touk telu, sira: Yeus, Yalam, ma Kora.   
\m
\v 15-16 Esau umbu-anan nara ratanggela dadi reu leo noꞌuk ka. Esa-esak no sira mane leon. Esau ana ulun Elifas anan nara, dadi reu mane leo Teman, mane leo Omar, mane leo Sefo, mane leo Kenas, mane leo Kora, mane leo Gatam, ma mane leo Amalek. Sira basa sara raa, Esau no saon Ada tititi-nonosin.   
\m
\v 17 Esau anan Rehuel anan nara, dadi mane leo Nahat, mane leo Sero, mane leo Syama, ma mane leo Misa. Sira basa sara raa, Esau no saon Basmat tititi-nonosin.   
\m
\v 18 Esau no saon Oholibama anan nara, dadi mane leo Yeus, mane leo Yalam, ma mane leo Kora.   
\p
\v 19 Basa leor raa lalaꞌen, Esau tititi-nonosin.   
\s1 Seir tititi-nonosin nara  
\p
\v 20-21 Numa mamanak naa oo hambu hatahori Hori esa boe, nade Seir. Anan nara ratanggela dadi leo noꞌuk ka. Esa-esak no sira mane leon. De ndia anan nara dadi mane leo Lotan, mane leo Sobal, mane leo Sibeon, mane leo Anah, mane leo Dison, mane leo Eser, ma mane leo Disan.   
\m
\v 22 Lotan anan, sira: Hori ma Heman (Lotan feton, Timna).   
\m
\v 23 Sobal anan nara, sira: Alwan, Manahat, Ebal, Sefo ma Onam.   
\m
\v 24 Sibeon anan nara, sira: Aya no Anah. Anah naa, ndia natonggo oe mata katobik numa mamana nees, neu ana lolo aman keledein nara.   
\m
\v 25-26 Anah ana inan ndia Oholibama, ma ana toun ndia, Dison. Dison anan nara, sira: Hemdan, Esban, Yitran, ma Keran.   
\m
\v 27 Eser anan nara, sira: Bilhan, Saꞌawan, ma Akan.   
\m
\v 28 Disan anan nara, sira: Us ma Aran.   
\m
\v 29-30 Dadi mane leor hatahori Horir raa, sira: Lotan, Sobal, Sibeon, Anah, Dison, Eser, ma Disan. Sira basa sara leo numa nusa Seir.   
\s1 Edom mane-manen nara  
\p
\v 31 Neu nusa Israꞌel bei ta hambu manek, nai dae Edom hambu manek kara ena. Sira naden nara tungga-tungga, sira:   
\m
\v 32 Ara soꞌu Beor anan, nade Bela, dadi manek numa kota Dinhaba.   
\m
\v 33 Neu Bela maten, boe ma Yobab hene dadi manek nggatin. Ndia aman, nade Sera numa nggorok Bosra mai.   
\m
\v 34 Neu Yobab maten, boe ma Husam hene dadi manek nggatin. Husam naa, numa hatahori Teman nara nusan mai.   
\m
\v 35 Neu Husam maten, boe ma Hadad hene dadi manek nggatin. Ndia aman, nade Bedad numa nggorok Awit mai. (Ana ndia nasenggi hatahori Midian neu lelek fo ara ratati numa Moab.)   
\m
\v 36 Neu Hadad maten, boe ma Samla hene dadi manek nggatin. Samla naa, numa nggorok Masreka mai.   
\m
\v 37 Neu Samla maten, boe ma Saul hene dadi manek nggatin. Saul naa, numa nggorok Rehobot nai lee tatain mai.   
\m
\v 38 Neu Saul maten, boe ma Baꞌal-Hanan hene dadi manek nggatin. Ndia aman, nade Akbor.   
\m
\v 39 Neu Baꞌal-Hanan maten, boe ma Hadar hene dadi manek nggatin. Hadar naa, numa nggorok Pau mai. Saon nade Mehetabel. Mehetabel aman, nade Matret. Ma ndia baꞌin, nade Mesahab.   
\p
\v 40-43 Dadi mane leor mana konda numa Esau sara mai, sira: Timna, Alwa, Yetet, Oholibama, Ela, Pinon, Kenas, Teman, Mibsar, Magdiel, ma Iram. Sira esa-esak foi sira nusan nara tungga sira nade heli-helin.  
\p Dadi basa naar, tutuik laꞌe-neu Esau tititi-nonosin, ndia hatahori Edom mara.   
\c 37  
\s1 Yakob fali neni dae Kanaꞌan neu  
\p
\v 1-2a Ia Yakob asa tutuin. Fai maneuk kara, Yakob neu leo seluk bali numa dae Kanaꞌan. Naa, ndia aman Isak mamana leleon numa fai bakahulun mai.   
\s1 Yusuf noo kaꞌan nara  
\p
\v 2b Lelek naa, Yakob anan esa numa saon Rahel mai, nade Yusuf. Neu teun nara 17, ana no kaꞌan nara rasiꞌe reu ranea sira bibi hien ma bibi lombon nara sama-sama. Kaꞌan nara sira Yakob no saon Bilha ma Silpa anan nara. Tehuu Yusuf ia, mana bafa lafok fee aman laꞌe-neu ndia kaꞌan nara tatao-nonoꞌin.   
\p
\v 3 Neu bonggi Yusuf, Yakob lasik ena. Huu naa de ana sue nala Yusuf lena heni anan laen nara. Laꞌe esa, Yakob tao badu naruk esa lolen seli\f + \fr 37:3 \ft Susura Malalaok dedeꞌa Ibrani dedeꞌa deꞌen, bisa sosoa-ndandaan nae, ‘badu naruk no dula malole mata-matak’ do, ‘badu naruk malole’, ndia badu naruk kalima naruk.\f* fee Yusuf.  
\v 4 Neu kaꞌan nara mete-rita sira aman sue nakalena neu Yusuf, boe ma ara mburuk ralan seli roon, losa ara ta nau kokolak malole roon bali.   
\p
\v 5-7 Leꞌodaek esa, boe ma Yusuf nala meꞌi. Basa boe ma ana nafada meꞌis naa neu kaꞌan nara nae, “Wee! Ei nenene dei! Au ala meꞌi ae, ita basa ngga futu-paꞌa ita hade-nggandum nara ruma osi dale. Boe ma au hadeng nambariik ndoo fido-fidok. Tehuu ei hadem mara rambariik eko-feo rala au enang, de ara kaur langgan nara mbali au enang.” Kaꞌan nara ramanene rala naa, boe ma ara tamba rasakele neun bali.   
\p
\v 8 Basa boe ma ara ndindia Yusuf rae, “Woi! O duꞌa mae, o nau dadi neu malanggan fo parenda ai, do?” Ara rasakele ralan seli neun ena, nahuu ana nafada ndia meꞌin naa.   
\p
\v 9 Basa boe ma Yusuf nala meꞌi seluk bali. Boe ma ana nafada kaꞌan nara nae, “Wee! Au ala meꞌi bali. Au mete-ita ledo, bulan, ma nduuk salahunu esa. Basa sara kaur langgan nara no malole mbali au.”  
\v 10 Yusuf tui basa meꞌis naa neu ndia aman ma kaꞌan nara ena, boe ma aman nahara nahere neun nae, “Meꞌis matak bee naa! O duꞌa mae, au ma o inam, ma o kaꞌa-fadim mara mai fo ai idu o eim? O neulauk naa ena maa!”  
\v 11 De Yusuf kaꞌan nara mbiri ralan seli roon. Tehuu ndia aman duꞌa ta basa-basa no meꞌis naa.   
\s1 Ara seꞌo heni Yusuf neni Masir neu fo dadi ata-dato nai naa  
\p
\v 12 Faik esa, Yusuf kaꞌan nara foo reni sira aman bibi hien ma bibi lombon nara losa deka nggorok Sikem.  
\v 13 Ta dook ka boe ma aman nae, “Usu, ee! O kaꞌam mara lolo bibi hiek ma bibi lombo deka-deka nai Sikem. De mahehere fo muu tiro sara dei.”  
\p Boe ma Yusuf naselu nae, “Malole, papa.”   
\p
\v 14 De aman nae, “O muu dei, fo tiro sudi o kaꞌam mara ma au bibi hieng ma bibi lombong nggara. Ara talo bee, na, o fali mai fo tui au.”  
\p Boe ma Yusuf laꞌo ela dae Hebron moon, de nakandooo neu losa Sikem.  
\v 15 Losak ka boe ma ana sangga sara ndule mook. Basa boe ma ana natonggo no hatahori esa, de hatahori naa natanen nae, “O sangga hata?”   
\p
\v 16 Yusuf naselu nae, “Toꞌo, au sangga au kaꞌang nggara. Ara foo bibi hiek ma bibi lombo sangga naꞌu deka-deka nai ia. Toꞌo mete-nita sara boe, do?”   
\p
\v 17 Boe ma hatahori naa nafada nae, “Ara ta rai ia ena. Tehuu ara rae sira sangga reni deka-deka nggorok Dotan reu.”  
\p Basa boe ma Yusuf neu tungga neni kaꞌan nara reu, losa ana mete-nita sara numa Dotan.  
\v 18 Tehuu neu Yusuf bei numa dook ka, te ara mete-ritan ena. Boe ma ara rala harak fo rae tao risan.  
\v 19 De esa nafada esa nae, “Ei mete dei. Malangga meꞌis mai ena!  
\v 20 Mai fo ita tao tisan leo. Basa naa ita nggari henin neni oe mata mates esa dale neu. Dei fo ita tafada papa tae, banda fuir raꞌa henin ena. Dei fo ita mete sudik ndia meꞌin nara raa dadi talo bee!”   
\p
\v 21 Kaꞌan Ruben namanene nala naa, boe ma ana sangga dalak fo nae fee Yusuf nasoda. De ana kaꞌi-ore fadin nara nae, “Wee! Ita boso tao tisan!  
\v 22 Malole lenak ita nggarin neni kada oe mata mates ia dale neu. Nai ia mamana nees, de ta hambu hatahori esa boe na bubuluk. Sadi boso feen nadaa.” Ana kokolak talo naa, nahuu ana nau nakamboꞌik Yusuf, fo nadenun fali neu ngga.   
\p
\v 23 Neu Yusuf losa kaꞌan nara, boe ma ara toꞌu ralan de ara ruꞌi heni badu malolen naa.  
\v 24 Boe ma ara leꞌa rorosok kana, de ara timban maso neni oe matak dale neu.   
\p
\v 25 Basa boe ma ara fali reu raꞌa-rinu. Ara bei raꞌa-rinu, medak neu ma ara mete-rita hatahori nononggok esa mai. Hatahori nononggok naa, ontan nara fua reni bua-baꞌu neseseꞌok kara, ndia leo ai daa kaboo menik, bumbu-fanir, ma modo-aidoo mata-matak kara. Naa te hatahori nononggok Ismael hatahorin nara raa, ara ruma nggorok Gilead mai, rae reni doon seli reu, nai nusa Masir.   
\p
\v 26 Basa boe ma Yahuda nafada kaꞌa-fadin nara nae, “Wee! Malole lenak talo kada ia. Ita boso tao tisan. Nanalan hata? Leo mae talo bee oo, ita ta bisa tafuni tala ndia daan boe.  
\v 27 Malole lenak ita teu seꞌon neu hatahori Ismael asa raa. Leo mae ita taon talo bee oo, ndia bei ita fadi bonggin boe. Huu naa de ita boso takahehedik kana!” Boe ma basa sara rala harak tungga ndia kokolan.   
\p
\v 28 Ndaa no hatahori mana danggan nara raa\f + \fr 37:28 \ft a: Susura dedeꞌa Ibrani noꞌuk ka surak rae, ‘hatahori numa dae Midian mai’. Hambu hatahori malelak ketuk rae, hatahori Midian ma hatahori Ismael naa, nadek dua, tehuu hatahori nusak esak ka. Sira raa, dadi ruma Ismael tititi-nonosin mai, ma ara leo nai dae Midian. (Mete \ft \+it Mana Maketu-maladi Dedeꞌak kara\+it* 8:22-24). Hambu hatahori malelak ketuk bali rae, hatahori Midian ma hatahori Ismael naa, dadi numa hatahori nusak dua mai, tehuu sira hatahori mana danggan mesan.\f* laꞌok tungga naa, boe ma Yusuf kaꞌan nara leꞌan numa oe matak naa dale mai. De ara seꞌo henin neu hatahori Ismael asa raa, no belin doi fulak\f + \fr 37:28 \ft b: Hatahori malelak kara rafada rae, lelek naa, ara rasiꞌe raseꞌo-rahasak ata-dato bei muri-soruk kara no belin doi fulak 20.\f* dua hulu. Basa boe ma ara roo Yusuf neni Masir neu.   
\p
\v 29 Neu ara seꞌo heni Yusuf naa, Ruben ta bubuluk. Huu naa de neu ana fali neni oe matak naa neu, ana nggengger nalan seli, nahuu Yusuf ta sana ena. De ana sisii nasida bualoꞌa-papaken manai ao-inan, nahuu dalen susa nalan seli.  
\v 30 Boe ma ana fali neni fadin nara neu, de nae, “Awii! Kanak naa ta sana ena. Hatematak ia au muste tao hata bali?”   
\p
\v 31 Basa boe ma ara hala bibi hiek esa, de haꞌi rala Yusuf badu malolen naa, ara boron neni daak naa neu.  
\v 32 Boe ma ara haꞌi rala badu mana lelemu daak naa, de renin fee neu sira aman, ma rafada rae, “Papa! Ai here mala badu ia! Papa mete sudik kana. Fama ko ia fadi Usu badun.”   
\p
\v 33 Yakob namumula basak ka badu naa, boe ma nalelan tutik ka. De ana naselu nae, “Awii! Ia memak au anang badun. Mitak mae banda fuir sii rakalulutun numa bee. Awii! Au anang maten ena!”   
\p
\v 34 Basa boe ma Yakob sii nakalulutu badun, de ana pake bua-loꞌa soka akinaak, nahuu ana susa nalan seli.\f + \fr 37:34 \ft Yakob sisii badun, boe ma ana pake nggati sidin numa soka akinaak mai, sama leo hatahori Ibranir rasiꞌe pake neu faik fo sira hatahorin mate.\f* Boe ma ana buꞌi nakarereu anan ta pake hahae.  
\v 35 Basa ndia ana toun ma ana inan lalaꞌen mai kokoen, tehuu ta rala sana. Ana nae, “Taa! Au bisa susa losa mate, huu au ta bisa lilii kakanak esa ia.” Boe ma Yakob dalen susa nakandoo, nahuu ana nasaneda neu anan Yusuf mana matek naa ena.   
\p
\v 36 Neu Yakob bei susa-sona talo naa, tehuu hatahori danggan nara raa,\f + \fr 37:36 \ft Susura Malalaok dedeꞌa Ibrani surak nae, hatahori danggan nara raa, ‘hatahori Midian’.\f* losa Masir ena. Boe ma reu seꞌo Yusuf neu hatahori ina-huuk esa, nade Potifar. Ndia ia, komedan numa basa soldadu mana manea manek Masir uma manen mai.   
\c 38  
\s1 Yahuda no feto-feun Tamar  
\p
\v 1 Basa boe ma Yahuda laꞌo ela kaꞌa-fadin nara, fo neu leo no nonoon Hira numa nggorok Adulam.  
\v 2 Numa naa, hambu amak esa, hatahori Kanaꞌan, nade Sua. Yahuda nahiik no Sua ana feꞌon esa, boe ma dua sara rauma-loo. Basa naa, ana bonggi nala ana touk hida ratutungga.  
\v 3 Ana nomer kaesan, ara foin nade Er.  
\v 4 Boe ma nomer kaduan, ara foin nade Onan.  
\v 5 Ma nomer katelun, nade Sela. Neu ara bonggi Sela, boe ma ara lali reni nggorok laen reu, nade Kesib.   
\p
\v 6 Neu ana nomer kaesan, Er, namoꞌo mamais ena, boe ma Yahuda neu natane feen ana feꞌok esa, nade Tamar. De dua sara rauma-loo.  
\v 7 Tehuu Er naa manggarau ndoos. Huu naa de Manetualain hukun nakamaten. De Er mate ta laꞌo ela anak.   
\p
\v 8 Basa boe ma Yahuda nadenu ana nomer kaduan nae, “Onan! O kaꞌam maten ena, tehuu anan taa. De hatematak ia, tungga hatahori lasik kara siꞌen, na, o muste lenggu-bara sinik neu o kaꞌam saon, mita fo o bonggi fee o kaꞌam tititi-nonosik.”   
\p
\v 9 Onan bubuluk hadak naa ena. Tehuu ana ta nau fee tititi-nonosik neu kaꞌan Er. De tungga-tungga ana sunggu-soro no Tamar, na, ana nggari heni ndia bibi-nggeen, mita fo Tamar hae bonggi nala.  
\v 10 Onan tatao-nonoꞌin naa, tao nala Manetualain namanasa nalan seli. Huu naa de Manetualain hukun nakamaten boe.   
\p
\v 11 Neu Yahuda mete-nita ana kaduan nara, mana sao Tamar mate sara ena, boe ma ana namataꞌu. Ana duꞌa nae, boso losak ana muri anan Sela sao nala Tamar bali, na, neu ko maten boe. Huu naa de ana neu nafada feto-feun Tamar nae, “Ana nggee! Malole lenak o fali muni o ina-amam muu leo. Naa fo au anang Sela namoꞌo ena dei, dei fo o fali mai ngga fo sao malan.” Boe ma Tamar fali neu ngga.   
\p
\v 12 Seli doo-doo boe ma mate Yahuda saon. De ana susa losa fai susa-sonak basa.\f + \fr 38:12 \ft Tungga sira hadan, mete ma hatahori sao inan maten, ara ta bee reu esa boe na, ma ara pake bua-loꞌa sususak. Losa bulak hida dalen, dei fo basa.\f* Boe ma ana noke nonoon Hira, fo dua sara reni nggorok Timna reu. Numa naa, hatahorir rame-rame nggute bibi lombo bulun fo seꞌo.   
\p
\v 13 Boe ma hatahorir rafada Tamar rae, “O ari-amam neni Timna neu, fo koladu hatahorir fo nggute ndia bibi lombon nara bulun.”   
\p
\v 14 Lelek naa, Yahuda ana muri anan Sela moꞌok ena. Tehuu Tamar bubuluk ena nae, ndia ari-aman ta nau ndia sao nala Sela. Boe ma Tamar sangga dalak fo noke ndia haak. Boe ma ana olu heni ndia bua-loꞌa ina falun, de nggati pake bua-loꞌa malole. Ana pake tema popoi langgak fo lalaa nafuni langgan ma matan. Basa boe ma ana neu nanggatuuk neu nggorok Enaim lelesu mason, ndaa tetar no dalak mana neni Timna neu.  
\v 15 Neu Yahuda laꞌok nesik lelesu maso nggorok naa, ana mete-nita inak esa. Ana nae hetuk ko inak naa ina petak, nahuu Tamar namasosoak no bua-loꞌan nara, ma ana lalaa nafuni matan bali.  
\v 16 Yahuda ta duꞌa nae inak naa, ndia feto-feun. De ana deka-deka neni inak naa neu, boe ma natane nae, “Wee! Mete ma au ua o, na, o moke baꞌu hata?”  
\p Tehuu Tamar naselu nae, “Neu! Numa kada papa hihiin mai.”   
\p
\v 17 Yahuda noke naloe belin nae, “Mete ma au fee o bibi hiek esa, na, talo bee?”  
\p Boe ma Tamar bala nae, “Malole papa. Sadi papa fee au toꞌu tanda nemeheherek esa dei. Sudi losa faik hida, dei fo papa haitua bibi hiek naa mai.”   
\p
\v 18-19 Boe ma Yahuda natane bali nae, “Au fee o hata dadi neu tanda nemeheherek?”  
\p Tamar naselu nae, “Papa laꞌo ela cap fo papa bokoliik naa no talin. Ma laꞌo ela teteꞌe ai boe.” Yahuda namanene nala naa, boe ma ana laꞌo ela basa buas sara raa neun.  
\p De dua sara reu sunggu-soro rakabua leo. Basa boe ma Tamar fali neu ngga. Ana buka heni ndia bualoꞌa-papake malolen ma tema popoi langgak naa, de ana pake falik ndia bua-loꞌa ina falun. Ta bubuluk te Tamar nairu ena.   
\p
\v 20 Ta dook ka boe ma Yahuda noke tulun ndia nonoon Hira nae, “O muni bibi hiek ia feen neni ina petak manai Enaim naa neu, fo haꞌi muni falik au bua-baꞌung fo ana toꞌuk.” Hira losa naa, de natane neu-mai, tehuu ta natonggo no inak naa.  
\v 21 Boe ma ana natane hatahorir marai naa nae, “Wee! Ei mete-mita ina petak fo mana nasiꞌe nanggatuuk nai lelesu mason ia, do? Ana nai bee, ee?”  
\p Tehuu ara raselu rae, “Papa, nai ia ta hambu ina petak.”   
\p
\v 22 Dadi Hira fali neni Yahuda neu. Ana nafada nae, “Au ta atonggo ua inak naa. Au sangga-sangga, tehuu hatahorir marai naa rafada rae, nai mamanak naa ta hambu ina petak.”   
\p
\v 23 Yahuda naselu nae, “Ela bua-baꞌur raa ruma naa, fo ana soa sara leo. Sadi hatahorir ta rakamamaek ita. Huu au nau bae ena, tehuu ita ta tatonggo sana.”   
\p
\v 24 Seli bulak telu, boe ma hatahorir reu rafada Yahuda rae, “O feto-feun Tamar naa, ana tao aon, leo ina petak ia. Hatematak ia kairuk ena.”  
\p Yahuda namanene nala naa, boe ma namanasa nalan seli. De ana fee parenda neu hatahorir raa nae, “Miu leꞌa muni inak naa ia mai, fo hotu malaok kana!”   
\p
\v 25 Boe ma ara reu leꞌa Tamar, tehuu ana kalua heni cap ma teteꞌe ai naa. Boe ma ana nadenu sara reu rafada ndia ari-aman nae, “Papa, parisa sudik bua-baꞌur ia dei. Cap ma teteꞌe ai ia lamatuan ndia tao nairu au.”   
\p
\v 26 Yahuda mete-nita bua-baꞌur raa, boe ma ana nalela memak kasa, huu naa ndia enan. De ana nafada nae, “Memak! Inak naa ta sala. Au ndia sala. Ndia ndaa. Tungga hadak, na, au muste feen sao nala au anang Sela. Tehuu au ndia ta nau. Makamboꞌik kana leo!” Basa boe ma Yahuda ta sunggu-soro nakabua no Tamar bali.   
\p
\v 27 Tamar fain fo nae bonggi losa ena, boe ma ana bonggi ana duak.  
\v 28 Neu ana bonggi, kanak esa soro kalua liman. Boe ma ina mana makabobonggik paꞌa aba mbilas neu limak naa. Ana nae, “Ia ndia nomer kaesan.”  
\v 29 Tehuu kanak naa leꞌa falik liman dale neu. Boe ma toranoon ndia kalua nakahuluk. Ina mana makabobonggik kokolak mbali kanak naa nae, “Wee! O ia memak barakaik! Huu naa de o maseti makahuluk!” Boe ma ana foi kanak naa nade Peres (sosoa-ndandaan nae, ‘naseti kalua’).  
\v 30 Basa dei de fadin neni paꞌa aba mbilas naa kalua. Ara foin nade Sera (sosoa-ndandaan nae, ‘mbila kara-karak’).   
\c 39  
\s1 Yusuf no malangga Potifar saon  
\p
\v 1-2 Fai maneuk kara, hatahori Ismael asa raa roo Yusuf neni Masir neu. Numa naa, hambu hatahori ina-huuk esa, nade Potifar. Ndia naa, komedan numa basa soldadu mana manea manek Masir uma manen mai. Basa boe ma Potifar hasa nala Yusuf numa hatahori mana danggan nara mai, fo dadi neu ndia ata-daton nai ndia uman. Numa naa, MANETUALAIN tulun Yusuf, de ana tao natetu basa ue-osan no neulauk.  
\v 3 Yusuf malanggan mete-nita Yusuf ue-osan neulauk talo naa, boe ma ana bubuluk tebe nae, MANETUALAIN tulun neu Yusuf.  
\v 4 Huu naa de malanggan naa hii Yusuf, ma namahere neun. Boe ma ana soꞌuk kana dadi mandor nai ndia uman. Ana oo fee Yusuf koladu ndia uman ma ndia pusakan nara lalaꞌen boe.  
\v 5 Mulai numa Yusuf dadi mandor numa naa, Manetualain oo fee babaꞌe-babatik neu ndia malanggan, hatahori Masir naa boe. Ndia uma isin, ndia pusakan, ndia osi-lutun, ma ndia ue-osan basa-basan dadi no malole.  
\v 6 Neu Potifar mete-nita Yusuf koladu basa ue-osar no malole, huu naa de ana ta duduꞌa hata-hata bali, nalela kada naꞌa-ninu a mesan.  
\p Lelek naa, Yusuf mata-aon lolen seli.  
\v 7 Ana leo numa naa bei ta dook ka, tehuu Potifar saon dalen tuda neun ena. Boe ma ana kokoe Yusuf fo sunggu-soro sama-sama noon.   
\p
\v 8 Tehuu Yusuf ta nau. Boe ma ana naselu nae, “Boso talo naa, mama! Huu au malanggang Potifar fee au koasa ena fo koladu basa ndia ue-osan lalaꞌen.  
\v 9 Nai uma ia, ta hambu hatahori laen ena fo toꞌu koasa lena heni au. Huu malanggan fee au koladu basa-basa sara ena. Kada Mama mesa kana ndia au ta aena haak fo koladu. Talo bee de au bisa tao manggarauk talo naa. Naa oo laban Manetualain hihii-nanaun ena boe!”   
\p
\v 10 Leo mae talo naa, tehuu tungga faik malanggan naa saon, kada kokoen nakandooo. Tehuu Yusuf ta tao matak neun.   
\p
\v 11 Laꞌe esa, Yusuf maso neni uma dale neu, fo nae mete ndia ue-osan. Faik naa, ta hambu hatahori laen nai uma dale.  
\v 12 Boe ma ndia malanggan saon mai, de toꞌu neu Yusuf badun, boe ma ana leꞌa nala Yusuf, de nae, “Mai leo! Hatematak ia ela kada ita dua ngga ena. Mai leo fo dua ngga teu sunggu-soro.”  
\p Tehuu Yusuf ta nau. Boe ma ana naleleꞌak, losa mboꞌi heni badun numa aon mai. De nalai dea neu. Tehuu inak naa bei toꞌu naherek badu naa.   
\p
\v 13 Neu Potifar saon mete-nita Yusuf nalai dea neu laꞌo ela badun ena,  
\v 14-15 boe ma ana nanggou hatahori mana maue-osar, de nafada nae, “Wee! Ei mai mete-mita ia dei! Bebeik kara ia, tou Ibrani naa, maso neni au kamang dale mai. Ana nau tao manggarauk neu au, tehuu au bolu ahere. Ia, ana laꞌo ela badun, de nalai dea neu. Au saong ia, ana neni hatahori sesesu taak ia, fo tao kada nekemamaek neu ita!”   
\p
\v 16 Boe ma Potifar saon toꞌu naherek badu naa losa Potifar fali.  
\v 17 Ndaa no saon fali, boe ma ana tui nae, “Kaꞌa, ee! Hatahori Ibrani fo kaꞌa nenin ia mai naa, bebeik kara ana maso neni au kamang dale neu ena, fo nau bode au!  
\v 18 Tehuu au bolu ahere fo anggou hatahorir. Boe ma ana kou nalai, laꞌo ela badun ia.”   
\p
\v 19 Potifar namanene saon tui talo naa, boe ma ana namanasa nalan seli.  
\v 20 De ana nadenu hatahorir reu humu Yusuf. Boe ma ara teen neni manek buin dale neu.   
\p
\v 21 Tehuu MANETUALAIN ta lilii neu Yusuf. Huu naa de MANETUALAIN tulun nakandoo neun, losa malangga bui naa oo hii nalan seli neu Yusuf boe.  
\v 22 Boe ma ana namahere Yusuf. Huu naa de ana feen koasa fo koladu basa hatahori buir lalaꞌen, ma koladu basa ue-osar marai naa.  
\v 23 De malanggan langgan ta nareo koladu hata-hata nai bui naa dale bali ena. MANETUALAIN tulun nakandoo Yusuf, huu naa de basa ue-osar marai bui naa dadi malole.   
\c 40  
\s1 Yusuf selu hatahori bui dua meꞌin nara sosoa-ndandaan  
\p
\v 1-3 Nai bui naa dale, hambu hatahori dua dadi rita neu malangga mana maono-lalau nai manek Masir uma manen. Esa soa naono-lalau manek nininun. Esa bali soa naono-lalau manek rotin. Dua sara tao rasala manek. Huu naa de manek namanasa, losa ana tee sara reni bui dale reu. Dua sara rakabua rai mamanak esa ro Yusuf.  
\v 4 Boe ma malangga bui naa fee parenda neu Yusuf, fo naono-lalau penggawe kaduak kara raa. Ara leo ruma naa losa teuk esa do dua.   
\p
\v 5 Leꞌodaek esa, penggawe kaduak kara raa rala meꞌi. Esa-esak no meꞌin. Ma meꞌis sara raa oo esa-esak no sosoa-ndandaan boe.  
\v 6 Neu beꞌe-main, Yusuf mai, ma mete-nita dua sara matan nara, mana masaloek kara.  
\v 7 Boe ma ana natane sara nae, “Tao hata de faik ia, ei dua ngga matam mara mana nggari henik kara talo naa?”   
\p
\v 8 Boe ma ara raselu rae, “Leꞌodaek ka ai mala meꞌi, tehuu ai ta bubuluk sosoa-ndandaan.”  
\p Basa boe ma Yusuf kokolak nae, “Ta hambu hatahori dae-bafok esa boe na fo bubuluk meꞌis sosoa-ndandaan, kada Manetualain mesa kana. Soba ei tui dei. Dei fo au sangga sudi sosoa-ndandaan nara numa Manetualain mai.”   
\p
\v 9 Basa boe ma hatahori mana maono-lalau manek nininun tui nae, “Talo ia. Nai au meꞌing dale, au mete-ita ai anggur huuk esa,  
\v 10 ndanan telu. Ai huuk naa nadoo, nabuna, ma naboa nggingginuk kara, losa rambalatu neuk ka.  
\v 11 Basa boe ma au mete-ita, au toꞌu manek nggalaa nininun. Boe ma au haꞌi ala anggor naa boan, de keꞌe oen neni manek nggalaan dale neu. Basa naa, au loon neu manek fo ninu.”   
\p
\v 12 Yusuf namanene nala naa, boe ma nafada nae, “Papa. Meꞌis naa sosoa-ndandaan talo ia: Ndanak kateluk kara raa sosoa-ndandaan ndia faik telu.  
\v 13 Nai faik telu ia dalen, neu ko manek kalua heni papa numa bui dale mai. Boe ma ana soꞌu falik papa, fo naono-lalau seluk ndia nininun sama leo fai bakahulun.  
\v 14 Mete ma papa ua-nalen talo naa ena, na, boso lilii au, ee! Mete ma papa sue au, na, tulun mafada manek, fo ana oo kalua heni au numa ia mai boe.  
\v 15 Te mete ma tungga ndoon, na, ara haꞌi reni au no nekesetik numa hatahori Ibrani nggoron mai. Nai ia, au ta tao manggarauk hata-hata. Tehuu ta bubuluk te, ara tee au uni bui ia dale mai, sama leo au ia, hatahori manggarauk a mesan.”   
\p
\v 16 Hatahori mana maono-lalau roti naa namanene nala meꞌis naa sosoa-ndandaan neulauk talo naa, boe ma ana tui Yusuf nae, “Fadi, ee. Au oo ala meꞌi talo ia boe: Au suu lembaneu neketotodok telu nai au langgan.  
\v 17 Nai lembaneu manai seku lain, ara mbeda manek koki-baroon mata-matak kara. Tehuu mbuik kara mai, de bido heni basa koki-barook kara raa ruma au langgang lain mai.”   
\p
\v 18 Yusuf namanene nala naa, boe ma naselu nae, “Papa meꞌin sosoa-ndandaan talo ia: Lembaneu kateluk kara raa sosoa-ndandaan oo faik telu boe.  
\v 19 Nai faik telu ia dalen, mete te manek nadenu hatahorir mai tete heni papa langgan. Basa naa ara londa papa nenetun neu dii. Boe ma mbuik kara mai bido heni basa papa ao-mbaan.”   
\p
\v 20 Seli faik telu, ndaa no manek fai bobonggin, boe ma ana tao feta moꞌok fee basa ndia penggawen nara. Ana fee parenda fo reu kalua heni penggawe kaduak kara raa ruma bui dale mai.  
\v 21 Basa boe ma ana soꞌu falik penggawe mana maono-lalau manek nininun naa, neu falik panggan bakahulun, fo ana naono-lalau seluk manek nininun.   
\p
\v 22 Tehuu penggawe mana maono-lalau manek rotin naa, ara londa risan, ndaa tetar no Yusuf kokolan ena.   
\p
\v 23 Tehuu penggawe mana maono-lalau nininuk naa, ta nasaneda Yusuf bali. Ana lilii heni Yusuf ena.   
\c 41  
\s1 Yusuf selu manek Masir meꞌin sosoa-ndandaan  
\p
\v 1 Seli heni teuk dua, boe ma manek Masir nala meꞌi. Ana nala meꞌi nambariik numa lee Nil tatain.  
\v 2 Medak neu ma, ana mete-nita sapi maao hitu. Roun nara manggadila moi-moik kara. Ara kalua numa lee naa mai, de raꞌa naꞌu numa naa.   
\p
\v 3 Basa boe ma hambu sapi laen hitu bali kalua numa lee naa mai. Aon nara nggofa-siik kara. Ara rambariik deka-deka ro sapi maaor raa.  
\v 4 De sapi nggofa-siik kahituk kara raa, kodo heni sapi maao kahituk kara raa. Boe ma manek afe kaiboik.   
\p
\v 5 Ta dook ka boe ma ana sunggu seli bali. De ana nala meꞌi seluk. Ana mete-nita hade mbule neuk hitu, kalua numa hade huu neulauk esa mai.  
\v 6 Basa de ana mete-nita bali, hade mbule langgak hitu mana malek kara laꞌe ani katobik ena.  
\v 7 Boe ma basa hade mbule langgak kara raa, kodo heni hade mbule neuk kahituk kara raa. Basa boe ma manek afe. Dei de ana bubuluk, ndia nala meꞌi seluk ena bali.   
\p
\v 8 Neu huhua anan, boe ma manek duduꞌan ta namaneu. De ana fee parenda neu hatahorir fo reu tungga basa hatahori mana losi-laler ma hatahori malelak kara marai Masir. Basa de ana tui ndia meꞌin neu sara, tehuu ta hambu esa boe na bisa selu nala meꞌis naa sosoa-ndandaan.   
\p
\v 9 Basa boe ma penggawe mana maono-lalau manek nininun naa, bei fo nasaneda nala Yusuf. De ana neu nafada manek nae, “Papa manek, au muste manaku au salang.  
\v 10 Fai bakahulun neu papa namanasa au ua au nonoong, de tee ai meni bui dale miu,  
\v 11 leꞌodaek esa, ai dua ngga mala meꞌi. Esa-esak no meꞌin, ma esa-esak no ndia sosoa-ndandaan.  
\v 12 Numa bui naa dale oo, hambu hatahori Ibrani bei muri-soruk esa boe. Malangga bui soꞌu nalan dadi neu malangga mana maono-lalau numa bui dale. Ai tui ai meꞌin neun. Boe ma ana nafada meꞌis sara raa sosoa-ndandaan.  
\v 13 Huu naa de papa manek soꞌu falik au. Tehuu au nonoong naa hambu hukun mates. Dadi basa naar, ndaa tetar sama leo hatahori Ibrani naa kokolan.”   
\p
\v 14 Manek namanene nala naa, boe ma ana nadenu hatahori lai-laik neu nala Yusuf numa bui. Basa boe ma Yusuf nafafaꞌu nalolole aon, ma nggati bualoꞌa-papaken fo neu nasare manek.  
\v 15 Ana losa, boe ma manek kokolak nae, “Taꞌek, ee! Au ala meꞌi, tehuu ta hambu hatahori esa boe na fo bisa selu meꞌis naa sosoa-ndandaan. Tehuu hambu hatahori nafada au nae, o bisa.”   
\p
\v 16 Boe ma Yusuf naselu nae, “Papa manek. Au oo ta ala hata-hata boe. Kada Manetualain mesa kana ndia bisa selu no tetuk meꞌis naa sosoa-ndandaan. Neu ko Ana nae nafada hata fo malole neu papa manek.”   
\p
\v 17 Basa boe ma manek tui nae, “Nai au meꞌing naa dale, au ambariik numa lee Nil tatain.  
\v 18 Boe ma hambu sapi maao hitu, roun nara manggadila moi-moik kara. Ara kalua numa lee mai, de reu raꞌa naꞌu numa lee tatain.  
\v 19 Basa boe ma sapi laen hitu mai bali. Tehuu sapir raa nggofa-siik kara. Nai dae Masir ia, au bei ta ita sapi nggofa-siik matak leo naak!  
\v 20 Tehuu au heran laꞌe esak kana! Huu medak neu ma, sapi nggofa-siik kahituk kara raa, kodo heni sapi maao kahituk kara raa.  
\v 21 Ara kodo heni sara, tehuu sapir raa nggofa-siik rakandoo. Basa boe ma au afe kaiboik.   
\p
\v 22 Basa de au sunggu seli bali, boe ma au ala meꞌi seluk. Au mete-ita hade mbule neuk hitu, kalua numa hade huu neulauk esa mai.  
\v 23 Basa naa, au mete-ita seluk bali, hade mbule langgak hitu, mana malek kara laꞌe ani katobik ena.  
\v 24 Boe ma basa hade mbule langgak kara raa, kodo heni hade mbule neuk kahituk kara raa. Basa naa au afe. Boe ma au tui meꞌis naa neu hatahori malelak kara. Tehuu ta hambu hatahori esa boe na fo bisa selu nala sosoa-ndandaan.”   
\p
\v 25 Boe ma Yusuf selu nae, “Papa manek. Meꞌis kaduak kara raa sosoa-ndandaan kada esak ka. Manetualain nafada memak papa manek hata fo Ana nae taon.  
\v 26 Meꞌis naa sosoa-ndandaan talo ia: sapi maao kahituk kara raa, ma hade mbule neuk kahituk kara raa, ndia fai betes teuk hitu. Meꞌis sara raa sosoa-ndandaan esak ka.  
\v 27 Boe ma sapi nggofa-siik kahituk kara raa, ma hade langgak mbule kahituk kara raa, ndia fai ndoe-laꞌas teuk hitu.   
\p
\v 28 De Manetualain nafada memak ena hata fo Ana nae taon. Naa, sama leo hata fo bebeik kara ia au afadak ena.  
\v 29 Neu ko ita hambu fai betes losa teuk hitu nai basa mamanak kara marai nusa Masir ia.  
\v 30-31 Basa naa, dei fo ita hambu fai ndoe-laꞌas losa teuk hitu. Neu ko fai ndoe-laꞌas naa, ta hohoꞌak sudi selik kana! Losa ta hambu nanaꞌak nai nusak ia bali. Basa hatahorir ndoe-laꞌa ralan seli, losa ara ta bisa rasaneda fai betes naa ena.   
\p
\v 32 Papa manek nala meꞌi laꞌe dua naa sosoa-ndandaan nae, Manetualain henggenee memak ena. Ta dook ka bali, hata fo Ana henggeneek naa, mulai dadi ena.   
\p
\v 33 Huu naa de au fee au hahambung talo ia: Malole lenak papa manek sangga hatahori malelak esa, fo bisa nakaneni no malole. Basa naa soꞌu malan fo ana koladu natalolole nusak ia.  
\v 34 Neu fai betes teuk hitu naa, malole lenak papa manek oo soꞌu hatahori laen bali boe, fo ara raduduru nanaꞌa lenan nara. Nanaꞌa lenan nara raa, ara baꞌe sara reu lima fo mbeda babaꞌek esa.  
\v 35 Ara muste tungga papa manek parendan, fo ara haꞌi hader numa basa nggorok kara marai Masir mai. Basa naa ara muste mbeda hader raa reu soka-poler fo ranea ratalolole sara.  
\v 36 Fo neu ko fai ndoe-laꞌas teuk kahituk kara raa losa, na, ita bei taena nanaꞌak. No dalak naa, ta hambu hatahori mate nahuu ndoes.”   
\s1 Manek soꞌu Yusuf dadi neu ndia lima konan nai dae Masir  
\p
\v 37 Manek namanene Yusuf kokolak talo naa, boe ma manek no ndia penggawe moꞌon nara rakaheik tungga Yusuf hahambun naa.  
\v 38 Boe ma manek kokolak nae, “Manetualain Dula-dalen koasan hambu memak nai Yusuf ena. Huu naa de ta bisa dadi, ai hambu hatahori laen bali fo lena heni ndia.”   
\p
\v 39 Boe ma manek kokolak no Yusuf nae, “Manetualain nafada basa dedeꞌak kara iar reu o ena. Hatematak ia, dei de ai bubuluk mae o ia malelak. Ma o malelan lena heni basa hatahorir.  
\v 40 Huu naa de hatematak ia au soꞌuk o dadi neu au lima konang, fo o dadi malanggan nai au uma manen. Ma neu ko basa au rau-inggung nggara tungga o parendan. Kada au mesa ngga ndia lena heni o.”   
\p
\v 41-42 Basa boe ma manek olu heni ndia ndeli cap, de ana olun neni Yusuf lima kukun neu. De ana kokolak nae, “No dalak ia, au soꞌuk o dadi neu au lima konang nai basa nusa Masir ia.” Basa de ana olu badu naru tema bangganaꞌuk esa neu Yusuf, ma ana bokolii rante lilo mbilas neu boliin.   
\p
\v 43 Basa boe ma ana fee ndia kareta ndara nomer kaduan neu Yusuf fo ana saꞌe. Hambu hatahori nalaik nakahuluk nesik mata fo nanggou taa-taa nae, “Wee! Soi dalak! Fee hada-horomatak!\f + \fr 41:43 \ft Dedeꞌa deꞌe huuk Ibrani sosoa-ndandaan bisa nae, ‘kaur langgak’, do, ‘neteꞌe langgak’.\f* Hambu hatahori ina-huuk nae nesik ia!” No dalak naa, manek soꞌuk Yusuf dadi neu ndia lima konan nai dae Masir ena.   
\p
\v 44 Basa boe ma manek kokolak no Yusuf nae, “Talo ia. O bubuluk memak ena, au ia manek. Au afada basa hatahorir marai Masir ena ae, mete ma o ta fee luas, na, ara ta bisa tao hata-hata.”   
\p
\v 45 Basa boe ma manek foi Yusuf nade \it Safnat Panea\it*, tungga hatahori Masir naden. Ana oo fee Yusuf sao nala inak esa boe, nade Asnat. Yusuf ari-aman nade Potifera. Ana ndia koladu anggama nai kota On.\f + \fr 41:45 \ft Kota On naden laen nai dedeꞌa Yunani nae, ‘Heliopolis’.\f* No dalak naa, Yusuf dadi neu hatahori ina-huuk nai dae Masir.   
\p
\v 46 Neu ara soꞌuk Yusuf naa, teun nara 30. Basa boe ma ana laꞌo neu memete ndule basa mamanak kara marai dae Masir.  
\v 47 Nai fai betes teuk hitu naa dalen, basa osi-lutur nanaꞌan nara dadi ralan seli.  
\v 48 Boe ma Yusuf naduduru nanaꞌa lenak kara raa, fo ana mbeda sara. Hambu hader ruma mamanak kara deka no kota bee, na, ana mbeda sara neu kota naa soka-polen.  
\v 49 Losa hader buna-boan fo ana naduduru nalak kara raa noꞌun seli, sama leo sarakaek manai tasi tataik, losa ta hambu hatahori bisa uku-sudi nala sara ena.   
\p
\v 50 Neu fai ndoe-laꞌas bei ta losa, Yusuf saon Asnat bonggi nala ana touk dua ena.  
\v 51 Boe ma Yusuf kokolak nae, “Manetualain tao nala au lilii heni au doidosong, neu au kalua numa au amang uman mai.” Huu naa de ana foi ana ulun nade \it Manase\it* (fo dedeꞌa deꞌek naa liin sangga sama no dedeꞌa deꞌek laen, fo sosoa-ndandaan nae, ‘lilii’).   
\p
\v 52 Neu ana hambu ana kaduan, boe ma ana kokolak bali nae, “Au hambu doidosok noꞌuk ka numa mamanak ia ena. Tehuu Manetualain fee babaꞌe-babatik, ma au hambu anak numa ia ena.” Boe ma ana foi kanak naa nade, \it Efraim\it*.\f + \fr 41:52 \ft Nai dedeꞌa Ibrani, Efraim sosoa-ndandaan bisa boe ‘hambu anak’, do, ‘dae kaisik’, do, ‘tamba nemenoꞌu’.\f*   
\p
\v 53 Basa boe ma fai betes teu kahituk kara raa basa.  
\v 54 Boe ma fai ndoe-laꞌas teuk hitu mulai mai, ndaa no hata fo fai bakahulun Yusuf nafada memak ena. Nai mamanak laen hatahorir ndoe-laꞌa ena. Tehuu nai basa mamanak kara marai Masir, hambu nanaꞌak.  
\v 55 Doo-doo boe ma hatahori Masir asa mulai ndoe-laꞌa. De ara reu roke nanaꞌak numa manek. Boe ma manek nadenu sara reni Yusuf reu, fo tungga Yusuf parendan.   
\p
\v 56 Tehuu fai ndoe-laꞌas naa tamba ta hohoꞌak bali, losa basa mamanak kara marai Masir oo ndoe-laꞌa boe. Boe ma Yusuf mulai sai heni basa soka-poler fo seꞌo hader reu hatahori Masir asa.  
\v 57 Basa boe ma hatahorir sudi ruma bee mai reu hasa nanaꞌak numa Masir, nahuu fai ndoe-laꞌas naa nemetaꞌuk ndoos.   
\c 42  
\s1 Yusuf kaꞌan nara reni Masir reu fo hasa nanaꞌak  
\p
\v 1 Lelek naa, papa Yakob namanene hatahorir rae hambu hade nai Masir, boe ma ana kokolak no anan nara nae, “Ana nggara ein, ee! Tao hata de ei nggua-nggua mamananauk kana talo kada naa!  
\v 2 Au amanene ena rae, nai Masir hambu nanaꞌak. Malole lenak ei miu hasa nai naa dei, mita fo ita boso mate nahuu ndoes.”   
\p
\v 3 Basa boe ma Yusuf kaꞌa kasalahunun nara rahehere fo rae reu hasa nanaꞌak nai Masir.  
\v 4 Tehuu Yakob ta nau mboꞌi Yusuf fadi muri anan Benyamin fo neu sama-sama no sara. Ana duꞌa nae, “Boso losak kanak naa hambu sosoek bali!”  
\v 5 Huu hatahorir sudi rai bee ramanene ena hambu nanaꞌak nai Masir, de hatahori noꞌuk ka reu hasa nai naa. Fai ndoe-laꞌas naa oo losa dae Kanaꞌan boe. De Yakob anan nara\f + \fr 42:5 \ft Dedeꞌa Ibrani susuran nae, ‘Israꞌel anan nara’. Tehuu Israꞌel ma Yakob naa, hatahori esa naden.\f* oo tungga reu hasa nai naa boe.   
\p
\v 6 Lelek naa, Yusuf dadi neu manek lima konan nai Masir ena. Mete ma hatahorir ruma sudi bee mai fo rae hasa hade, na, Yusuf ndia seꞌo neu sara. Huu naa de neu kaꞌan nara losa, ara reu sendek luu-langgan nara fee hada-horomatak neun, losa idu-matan nara laꞌe daer.  
\v 7-8 Neu ana mete-nita sara, boe ma ana nalela memak kasa. Tehuu Yusuf tao aon sama leo hatahori Masir, huu naa de ara ta ralela sana. Boe ma ana natane sara no hara berak nae, “Eir ia, numa bee mai?”  
\p Boe ma raselu rae, “Air ia numa Kanaꞌan mai. Ai mai fo mae hasa nanaꞌak nai papa.”   
\p
\v 9 Boe ma Yusuf nasaneda ndia meꞌin fai bakahulun naa. De ana nakatataꞌuk kasa nae, “Au ta amahere! Ei basa ngga ia mana mamaꞌur. Ei mai fo sangga bubuluk dae Masir nemeninon, fo basa naa fali mai nggafu fee ai, hetu!”   
\p
\v 10 Tehuu ara raselu rae, “Taa, papa! Air ia kada papa hatahori neondan. Tebe-tebe ai mai kada mae hasa nanaꞌak.  
\v 11 Ai basa ngga ia amak esa. Ai ta mana mamaꞌur, papa! Ai hatahori neulauk kara.”   
\p
\v 12 Tehuu Yusuf kokolak tamba nahere haran bali nae, “Weeh! Kokola bafa rouk! Boso pepeko-leleko au! Memak tebe eir ia mana mamaꞌur. Ei mai fo mae sangga bubuluk nusak ia nemeninon nara!”   
\p
\v 13 Boe ma ara rasabara rae, “Taa, papa! Air ia kada papa hatahori neondan! Ai numa dae Kanaꞌan mai. Ai kaꞌa-fadik hatahori salahunu dua. Ai basa ngga amak esa. Ai fadi muri anan nahani no papa. Ma ai fadim esa ta sana ena.”   
\p
\v 14 Boe ma Yusuf naselu nasafali nae, “Taa! Hata fo au afadak bebeik kara ia tebe naa ena! Eir ia memak mana mamaꞌur.  
\v 15 De ei muste fee bukti dei, fo au bubuluk ei kokolam bebeik kara ia, memak tebe do taa. Au sumba-soo! Mete ma ei fadi muri anam naa ta neni ia mai, na, ei ta bisa laꞌo ela nusak ia!  
\v 16 De ei here mala hatahori esa fo neu nala fadi muri anak naa ia mai. Laen nara, au oka sara. Au nau mete-ita ei kokolak tebe do taa. Mete ma taa, na, memak tebe ei mana mamaꞌur.”  
\v 17 Basa boe ma Yusuf nadenu oka sara ruma bui dale faik telu.   
\p
\v 18 Neu fai katelun, boe ma Yusuf neu kokolak no sara ruma bui nae, “Au ia, hatahori esa fo mana namataꞌu Manetualain. Ma au soa tungga Ndia hihii-nanaun. Au nau akamboꞌik ei, mita fo ei bisa masoda. Tehuu ei muste tao matetu dedeꞌak esa.  
\v 19 Mete ma ei kokolak tungga ndoon, na, ei muste matudu bukti neu au. Dalan talo ia: au oka hatahori esa neu bui dale. Ei laen nara fali fo meni nanaꞌak fee ei nufanelum. Huu ara rahani ei fali meni nanaꞌak.  
\v 20 Basa naa ei mia ei fadim naa mai, fo dadi neu bukti nae ei hatahori ndoos sara. Mita fo au boso hukun mates neu ei.”  
\p Ara ramanene rala naa, boe ma rakaheik.  
\v 21 Basa boe ma esa kokolak no esa nae, “Hatematak ia ita hambu babalak numa ita sala-singgon ndia fai maneuk kara, fo ita taon neu ita fadin ena. Ita mete-tita ana doidoso nalan seli ena, losa ana noke tutulu-fafalik, tehuu ita ta tao matak neun. Huu naa de hatematak ia ita doidoso talo ia.”   
\p
\v 22 Boe ma Ruben fee nesenedak neu sara nae, “Fadi nggara ein! Fai bakahulun au kaꞌi ei ena, fo boso tao hata esa boe na neu kanak naa, hetu! Tehuu ei ta nau nenene au kokolang. Huu naa de hatematak ia ita lemba-tasaa tala Yusuf daan ena maa.”  
\v 23 Sira esa kola-kola mbali esa talo naa, tehuu ara ta bubuluk rae Yusuf oo nalela sira dedeꞌan boe. Huu neu Yusuf kokolak no sara, ana pote pake dedeꞌa Masir, dei fo mana kokolak salin neni dedeꞌa Ibrani neu.   
\p
\v 24 Yusuf namanene sira esa kola-kola no esa talo naa, boe ma ana nambadeik laꞌo ela sara, de neu buꞌi mesa kana numa mamana laen. Neu ana buꞌi basa ena, boe ma ana fali neni toranoon nara neu. De ana nadenu hatahori paꞌa Simeon numa toranoon nara matan.   
\s1 Yusuf kaꞌan nara fali reni Kanaꞌan reu  
\p
\v 25 Basa boe ma Yusuf fee parenda neu ndia hatahorin nara, fo radai hader reni kaꞌan nara karon dale reu. Ma mbeda falik esa-esak doin neu sira karon bafon. Ana oo nadenu hatahorir raa fee sara lepa-nggees boe. De hatahorir raa tao tungga Yusuf parendan.  
\v 26 Basa boe ma Yusuf kaꞌan nara fua basa karon hader raa reni sira keledein reu. De ara laꞌo fali reu sara.   
\p
\v 27 Neu ara hahae taak numa dalak, boe ma esa numa sira mai sefi ndia karon talin, fo nae fee keledein naꞌa. Tehuu ana mete-nita ndia doin numa hader bafon.  
\v 28 Ana nggengger nalan seli! Boe ma ana nanggou kaꞌan nara nae, “Awii! Ei mai mete sudik ia dei! Ara fee falik au doing nai au karong dale. De ita soe ia ena maa!”  
\p Ara mete-rita talo naa, boe ma tendak heni samanen nara, de ramataꞌu ralan seli. Boe ma ara kokolak rae, “Manetualain tao ita talo bee ia ena bali?”   
\p
\v 29 Basa boe ma ara laꞌo rakandoo losa Kanaꞌan, de ara tui sira aman basa hata fo dadi ena.  
\v 30 Ara rafada rae, “Papa, ee! Manek Masir lima konan naa, ana sudi selik kana. Ndia kokolan barakai ndoos. Ana nakasasaꞌek salak neu ai nae, ai miu mamaꞌu ndia nusan.  
\v 31 Tehuu ai maselu mae, ‘Taa! Ai kokolak tungga kada ndoon. Air ia ta mana mamaꞌuk kara.  
\v 32 Ai hatahori neulauk kara. Ai basa ngga toranook salahunu dua. Ai ama bonggik esa. Tehuu esa ta sana ena, ma muri anak nahani no papa nai Kanaꞌan.’   
\p
\v 33 Boe ma papa naa nae, ‘Au ae soba, eir ia ndoos sara do taa! Ei esa muste nahani nai ia. Ei laen fali, meni hader fee ei nufanelum mara, mita fo ara boso mate nahuu ndoes.  
\v 34 Ei muste mia ei fadim mai dei. No dalak naa, dei fo au bubuluk ei ta mana mamaꞌur, tehuu memak ei hatahori ndoos sara. Dei fo au bisa akamboꞌik ei toranoom fo au oka elak naa ena. Boe ma au fee luas fo ei bole sudi bee miu, nai nusak ia.’ ”   
\p
\v 35 Ara tui rateꞌe, boe ma ara mulai sai sira karon nara isin. Medak neu ma, ara mete-rita esa-esak doin bei nai sira karon dale. Yakob mete-nita talo naa, boe ma ana no basa anan nara ramataꞌu ralan seli.   
\p
\v 36 Basa boe ma Yakob kokolak no sara nae, “Eir ia tao mamopo au anang nggara ena. Yusuf ta sana ena. Simeon oo leo naak boe. Hatematak ia oo ei mae mia Benyamin bali boe? Eir ia tebe-tebe kada mae tao doidoso au!”   
\p
\v 37 Boe ma Ruben kokolak mbali aman nae, “Papa, ee! Loo lima Benyamin neu au leo. Au ndia ataa. Au helu-bartaa, neu ko au ua falik kana neu papa. Tehuu mete ma taa, na, elan fo papa hala heni au ana tou kaduang nggara.”   
\p
\v 38 Tehuu Yakob naselu falik kana nae, “Ta bisa! Ei ta bole mia Benyamin. Huu kaꞌan Yusuf maten ena. Hatematak ia ela kada mesa kana. Mete ma ana oo hambu sosoek nai dalak boe, na, ei tao susa-sonak tamba nai au langgang losa au konda uni rates uu.”\f + \fr 42:38 \ft Susura Malalao dedeꞌa Ibrani surak nae, “losa au konda uni Sheol uu (ndia: hatahori mates sara mamanan)”.\f*   
\c 43  
\s1 Yusuf kaꞌan nara fali reni Masir reu, roo sira fadin Benyamin  
\p
\v 1 Lelek naa, fai ndoe-laꞌas numa Kanaꞌan tamba sudi selik kana bali.  
\v 2 Yakob nufanelun nara raꞌa rabasa nanaꞌak kara fo fai maneuk kara ndia anan nara reni numa Masir mai. Boe ma ana nafada sara nae, “Ana nggara ein! Malole lenak ei fali meni Masir miu, fo hasa seluk fee ita hade bali dei.”   
\p
\v 3 Tehuu Yahuda naselu nae, “Papa! Fai maneuk kara, manek Masir lima konan naa fee nesenedak nahere neu ai ena nae, ai ta bole matudu matan nara reu ndia, mete ma ai ta mia papa ana muri anan Benyamin!  
\v 4 De papa muste fee luas neu fadi Benyamin, fo tungga no ai dei. Dei fo ai nau miu hasa nanaꞌak fee papa.  
\v 5 Tehuu mete ma papa ta nau fee Benyamin neu, na, ai oo ta miu boe. Te hatahori Masir naa kokolak talo naa ena na!”   
\p
\v 6 Boe ma Yakob ndindia sara nae, “Tao hata de ei mafada hatahori naa ena mae, ei fadim bei ela esa bali! Ei sangga-sangga salak fo kada makasususak au!”   
\p
\v 7 Boe ma ara kokoe rae, “Papa, ee! Hatahori naa kada natane nakandook kana, fo nae sangga bubuluk ita ma basa ita nufanelun nara lalaꞌen. Ana natane nae, ‘Talo bee? Ei amam bei masodak, do? Ei bei ela fadi touk laen bali, do?’ De ai mae talo bee bali? Nau ta nau, ai kokolak tungga kada ndoon leo. Te see bubuluk nae, ana nau nadenu ai mia ai fadin naa neu?”   
\p
\v 8-9 Boe ma Yahuda kokolak tamba bali nae, “Papa! Fee luas kakanak ia neu no ai leo. Au helu-bartaa, mete ma dadi hata esa neun, na, dei fo au ataa nggatin. Mete ma au ta ua falik kana no sodak neu papa, na, dei fo papa ndae salak naa neu au losa mate. De Papa fee luas kakanak ia leo, huu ai nau laꞌo ia ena. Malole lenak ai miu lai-laik fo ketuk boso mate nahuu ndoes.  
\v 10 Soba mete ma ai ta mahani doo basa ia, na, ai miu-maik laꞌe dua ena.”   
\p
\v 11 Basa boe ma sira aman nae, “Mete ma talo naa, na, ei tao talo ia leo. Miu haꞌi mala ita daen isi-minan neulaun lenak. Ndia: fani oe, bumbu-fanir, ai daa kaboo menik, modo salaf, kanari\f + \fr 43:11 \ft Susura Malalaok dedeꞌa Ibrani nae, ‘\ft \+it shaqed\+it*’. Isin sama leo kanari.\f* ma fufue laen bali. Basa naa meni fee manek Masir lima konan naa, fo mae ia ita fefeen.  
\v 12 Ei oo meni doik baꞌu lena laꞌe dua boe, nahuu ei muste fee falik doik fo ei hambun numa ei karom dale, ndia fai maneuk kara raa. Fama te hatahorir raa ndia tao sala.  
\v 13 Ei oo mia ei fadim boe, basa naa fali lai-lai naa miu, ee!  
\v 14 Au hule-haradoi fo Manetualain mana Koasa Mateꞌen, oꞌofe-fafae manek Masir lima konan naa, fo nameda kasian neu ei. Losa ana nau fee falik Benyamin no Simeon neu ei, fo ei basa ngga fali sama-sama. Tehuu mete ma au anang nggara muste mopo, elan fo au lemba-asaa susa-sonak naa nakandoo leo.”   
\p
\v 15 Basa boe ma ara reu rakabubua rala sira fefeen ma doik kara raa, fo reni sara Masir reu. Ara oo roo Benyamin boe. Ara losa naa, boe ma reu rasare Yusuf.  
\v 16 Neu Yusuf mete-nita Benyamin no kaꞌan nara, boe ma ana nadenu ndia malangga mana maono-lalaun nae, “Mia hatahorir ia reni au umang reu! Basa naa miu tati sapi esa fo dode-nasu malada-malada. Huu neu ko ara raꞌa nai ledo tetuk ia ro au.”   
\p
\v 17 Boe ma malangga mana maono-lalaun naa, tao tungga Yusuf parendan. De ana noo sara reni Yusuf uman reu.   
\p
\v 18 Neu ara laꞌo reni Yusuf uman reu, kaꞌan nara ramataꞌu ralan seli. Neu ara bei laꞌok numa dalak, esa kokolak no esa nae, “Tao hata de ana nadenu ro ita ia mai? Fama te ana nae nakasususak ita, nahuu doik fo ara fee falik kasa numa ita karon nara dale ndia fai maneuk naa. Ara kedi rae ro ita ia mai, fo medak neu ma ara humu rala ita, fo tao ita dadi neu ndia ata-daton. Basa boe ma ara leꞌa rala basa ita keledein nara.”   
\p
\v 19 Huu naa de neu ara sangga deka-deka Yusuf uman ena, boe ma ara kokolak ro malangga mana maono-lalaun naa rae,  
\v 20 “Papa! Ai moke ambon, huu fai maneuk kara ai mai hasa mita nanaꞌak numa ia ena.  
\v 21-22 De neu ai fali meni ai nggoron miu, ai hahae numa dalak fo mae sunggu. Boe ma ai buka ai karon nara fo mae fee bandar raꞌa. Ta bubuluk te ai hambu falik ai esa-esak doi hasa haden nara ruma karon dale. Ai ta bubuluk see ndia tao sara reu naa! Tehuu hatematak ia ai meni falik basa doik kara raa ena. De papa boso mamanasa, ee! Mita fo papa bubuluk, hatematak ia ai oo meni doik laen bali, fo mae hasa nanaꞌa beuk.”   
\p
\v 23 Boe ma malangga mana maono-lalau naa naselu nae, “Ei matu-matu a leo! Hae mamataꞌu! Fama te ei Lamatuam ndia fee babaꞌe-babatik neu ei nai ei karom mara naa dale. Fai maneuk naa, au simbo ala basa ei doim mara ena. Ei ta mahuta ena.” Basa boe ma ana mboꞌi falik Simeon neni sira neu.   
\p
\v 24 Boe ma basa sara maso reni Yusuf uman dale reu. De malangga mana maono-lalau naa fee sara oe fo ara safe ralao ein nara. Ana oo fee sira keledein nara raꞌa boe.  
\v 25 Basa boe ma ana nafada nae, “Dei fo ei miꞌa ledo tetuk sama-sama mia malanggan.” Neu ara bei rahani Yusuf mamain, ara raole memak sira fefeen.   
\p
\v 26 Neu Yusuf losa, boe ma basa sara sendek luu-langgan nara reu matan. De loo sira fefeen nara neun.  
\v 27 Boe ma Yusuf natane sara nae, “Talo bee? Ei basa ngga sodak kara, do? Ei amam fo lasik naa ena talo bee? Ana oo sodak boe, do?”   
\p
\v 28 Ara raselu rae, “Papa ata lasin, fo ai ama bonggin naa bei sodak.” Boe ma ara kaur langgan nara fo fee hada-horomatak neun bali.   
\p
\v 29 Basa boe ma Yusuf leleuk ndule sara, losa ana mete-nita ndia fadin Benyamin. Sira dua sara ina esa ma ama esa. Boe ma ana nae, “Ooo! Ndia ena, ei fadi muri anam fo ei tuik fai maneuk kara raa ena, do?”  
\p Boe ma ana kokolak no Benyamin nae, “Ana, nggee! Au hule-haradoi fo Manetualain fee babaꞌe-babatik noꞌuk ka neu o.”   
\p
\v 30 Yusuf mete-nita Benyamin naa, boe ma dalen hii nalan seli fo nahindan doo basa ia naa nae mboꞌa dea mai ena. Te ana sue nalan seli neu fadin na. Ana ta bisa nakataka nala dalen ena. Boe ma ana lai-laik laꞌo ela sara, fo maso neni kaman dale neu. De ana buꞌi nasakekedun numa naa.  
\v 31 Ana buꞌi nateꞌe, boe ma neu narou oe. Ana tao natetea dalen, de dea neu natonggo no sara. Boe ma ana nadenu mana mafafaꞌu uman nara reu rambembeda mei nanaꞌak.   
\p
\v 32 Ara fee Yusuf mesa kana naꞌa feꞌe neu mei esa. Ndia kaꞌa-fadin nara raꞌa reu mei laen. Ndia penggawe hatahori Masir asa oo raꞌa feꞌe reu mei laen boe, nahuu ara nunute mete ma raꞌa rakabua ro hatahori Ibranir.\f + \fr 43:32 \ft Hatahori Masir nunute hatahori Israꞌel, nahuu hatahori Israꞌel, mana lolo bibi hiek ma bibi lombo.\f*  
\v 33 Malangga mana maono-lalau naa tao talo naa ena, fo fee kaꞌa-fadin nara ranggatuuk rasasare aok ro Yusuf. Ana fee sara esa-esak ranggatuuk tungga sira teun nara, mulai numa kaꞌa uluk losa fadik mateꞌen. Neu ara mete-rita sira nenggetuun nara talo naa, boe ma ara heran.  
\v 34 Basa de Yusuf koladu fo ndia mana mafafaꞌu uman nara haꞌi fee kaꞌa-fadin nara nanaꞌak numa ndia mein mai. Basa sara simbo koko babaꞌuk. Tehuu ara tao Benyamin enan, baꞌu lena laꞌe lima numa ndia kaꞌan nara mai. Boe ma basa sara raꞌa-rinu losa poꞌon nara rakabete ralan seli.   
\c 44  
\s1 Yusuf moo lilo fulan mopon  
\p
\v 1 Ara raꞌa-rinu basa, boe ma Yusuf kutu-kutu no ndia malangga mana maono-lalaun nae, “O muu madai hader reni hatahorir ia esa-esak karon dale reu, losa sofe sara. Basa naa o tao seluk doin nara reni sira esa-esak karon dale reu.  
\v 2 Boe ma o haꞌi mala au moo lilo fulang, fo taon neni kana muri anak karon dale neu.” De neu tao tungga Yusuf parendan.   
\p
\v 3 Neu beꞌe-mai huhua anan, boe ma Yusuf mboꞌi sara fo fali reni nanaꞌak kara ro sira keledein.  
\v 4 Ara laꞌo bei ta dook ka numa kota mai, boe ma Yusuf nafada ndia malangga mana maono-lalaun nae, “O malaik muu husi tungga hatahorir raa lai-laik. Mete ma husi hambu sara ena, na, o mafada talo ia, ‘Tao hata de ei pepeko tou lasik? De ei bala ndia neulaun no tatao-nonoꞌi manggarauk talo ia!  
\v 5 Tao hata de ei dalem mara malak mamanaꞌo meni tou lasik moo lilo fulan? Ei ta bubuluk, do? Naa, ta kada tou lasik moo nininun! Ana oo pake mook naa fo tiro hatahori ua-nalen boe. Te mook naa neni malelak na! Ei tatao-nonoꞌim mara ia memak manggarauk sudi selik kana!’ ”   
\p
\v 6 Basa boe ma malangga mana maono-lalau naa husi neu losa hambu sara. Boe ma nafada sara tungga Yusuf kokolan bebeik kara.   
\p
\v 7 Boe ma ara rasabara rae, “Papa duduꞌan talo bee ia? Ai sumba-soo. Ta bisa dadi ai tao manggarauk talo naa!  
\v 8 Papa mesa kana bubuluk ena, hetu? Doik kara raa maruma ai karon nara dale ndia fai maneuk naa, ai fee falik kasa reu papa ena, hetu? Dadi talo bee de ai bei malak mamanaꞌo malanggan lilo fulan do lilo mbilan numa uman mai! Ta bisa dadi!  
\v 9 Papa parisa leo! Hambu buas naa nai see karon dale, na, hukun mates neun leo! Ma elan fo ai laen nara iar, dadi neu papa ata-daton leo.”   
\p
\v 10 Basa de malangga mana maono-lalau naa nae, “Taa! Talo kada ia leo. Mete ma hambu mook naa nai see, na, ana dadi neu au kuling. Laen nara bole fali.”   
\p
\v 11 Boe ma ara rakonda lai-laik karon nara raa. De ara buka memak kasa.  
\v 12 Malangga mana maono-lalau naa parisa no lutuk karon nara raa esa-esak, mulai numa kaꞌa uluk karon mai, losa fadi murik enan. Boe ma ana mete-nita moo lilo fulak naa numa Benyamin karon dale.   
\p
\v 13 Benyamin kaꞌan nara mete-rita talo naa, boe ma dalen nara rakalulutu ralan seli. Ara fua falik karon nara raa reni keledei lain reu, de ara lenggu fali reni kota reu.   
\p
\v 14 Neu ara fali losa Yusuf uman, ana bei numa naa. Boe ma ara sendek luu-langgan nara reu matan.  
\v 15 De Yusuf mboka nasaparak kasa nae, “Weeh! Tao hata de ei tao au talo ia! Ei ta bubuluk mae hatahori ina-huuk leo au ia, bisa pake malelak fo sangga bubuluk hatahori nemeninon?”   
\p
\v 16 Boe ma Yahuda naselu nae, “Awii! Manetualain lufa nakaholak ai sala-singgon nara ena, de ai mae kokolak hata bali, papa? Ai mae masalaꞌe ai aon nara talo bee bali. Mete ma papa nae kaꞌi ela ai fadi muri anan ia, na, malole lenak papa kaꞌi ela ai basa ngga. Haꞌi mala ai basa ngga, dadi neu papa ata-daton leo.”   
\p
\v 17 Tehuu Yusuf naselu nae, “Taa! Hambu mook naa nai see, na, ana ndia dadi neu au kuling! Ei laen nara akamboꞌik kasa. Fali meni ei amam miu leo!”   
\s1 Yahuda noke fo ndia nggati Benyamin  
\p
\v 18 Basa boe ma Yahuda neu deka-deka no Yusuf, de ana kokolak nae, “Papa! Au bubuluk papa koasan sama leo manek ia. Huu naa de boso mamanasa au dei. Au oke luas fo kokolak faa ua papa.  
\v 19 Afik ka papa natane ai ena mae, ‘Ei amam ma fadim esa bei elan, do?’   
\p
\v 20 De ai maselu mae, ‘Ai aman lasik ena. Ma hambu ai fadi muri anan boe. Neu bonggin, ai aman lasik ena. Fadi muri anak naa, hambu kaꞌa tora ndunun esa, tehuu maten ena. Sira dua sara inan oo maten ena boe. De hatematak ia, ela kada fadi muri anak mesa kana. Huu naa de ai aman sue nalan seli neun.’   
\p
\v 21 Boe ma papa nadenu ai meni ai fadin naa neni ia mai, fo papa bisa mete-nitan.  
\v 22 De ai maselu mae, kanak naa ta bisa laꞌo ela aman. Mete ma ana laꞌo elan, na, ai aman maten naa ena.   
\p
\v 23 Boe ma papa naselu nae, ‘Mete ma ei ta meni ei fadi muri anam naa, na, ei ta bisa mete-mita au matang ena.’   
\p
\v 24 Basa boe ma ai fali. Losa ai aman, boe ma ai mafada basa papa kokolan nara naa lalaꞌen.  
\v 25 Doo-doo boe ma ai nanaꞌan nara basa ena. De ai aman nadenu ai fali meni Masir mai, fo hasa nanaꞌak bali.  
\v 26 Tehuu ai maselu mae, ‘Papa, ee! Ai ta bisa naa miu ena. Huu manek lima konan naa nafada ena nae, mete ma ai ta mia ai fadi muri anan, na, ai ta bisa mete-mita ndia matan. De ai fadi muri anan muste tungga neu dei, dei fo ai miu.’   
\p
\v 27 Basa naa ai aman kokolak bali nae, ‘Ei bubuluk ena, hetu? Au saong Rahel naa, anan kada duak ka.  
\v 28 Ana uluk ta sana ena. Mete te banda fuir raꞌa henin ena. Huu naa de losa hatematak ia, au ta mete-ita sana ena.  
\v 29 Mete ma ei haꞌi meni kana muri anak ia numa au mai bali, boe ma ana hambu sosoek, na, ei tao tamba makasususak au, fo lasik ia ena, de au mate leo.’   
\p
\v 30-31 Talo ia, papa. Mete ma au fali uni au amang uu, ma ta ua falik fadi muri anak ia, neu ko ai aman maten naa ena. Te ndia samanen nakaesa no kanak ia na. Ana nambalasi nalan seli ena, de mete ma ai tao tamba makasususak kana, neu ko maten.  
\v 32 Lenak bali au helu-bartaa ua au amang ena ae, au ndia ataa kanak ia. Au helu-bartaa ua au amang mete ma au ta ua fali kanak ia neu ndia, na, dei fo au ataa salak naa losa mate.   
\p
\v 33 De au oke talo ia, papa: Elan fo au mesa ngga ndia ahani ia nggatin, dadi neu papa ata-daton. Elan fo ana fali no kaꞌan nara.  
\v 34 Mete ma kanak ia ta tungga, na, au oo ta bisa fali boe. Au ta akatataka ala mete-ita ai aman doidoso losa mate.”   
\c 45  
\s1 Yusuf nakalelelak aon, ma noke aman no kaꞌa-fadin nara lali reni Masir reu  
\p
\v 1 Yusuf namanene nala naa, boe ma dalen noe losa ta bisa nakataka nala nai ndia penggawe nara matan bali. Huu naa de ana nadenu sara dea reu, fo ela kada ndia mesa kana no ndia kaꞌa-fadin nara. No dalak naa, ana bisa manaku aon nae, ndia naa, see.  
\v 2 De basa penggawer raa dea reu, boe ma ana buꞌi nakarereu nahere, losa basa hatahori Masir asa marai kama naa dea ramanene. Ma hatahorir marai manek uman oo ramanene boe.   
\p
\v 3 Basa boe ma Yusuf nafada no ledo-ledo neu ndia toranoon nara nae, “Kaꞌa-fadi nggara ein, ee! Au ia Yusuf, ei toranoom! Memak papa bei sodak, hetu?”  
\p Kaꞌa-fadin nara ramanene rala naa, boe ma ramataꞌu ralan seli, losa ara unggu ta kukudu ena.   
\p
\v 4 Boe ma Yusuf nggaper asa nae, “Basa ngga deka-deka mai mata ia dei.”  
\p De ara reu deka ro Yusuf. Boe ma ana kokolak seluk nae, “Au ia Yusuf, fo fai bakahulun ei seꞌo henin neni Masir neu.  
\v 5 Memak ei seꞌo heni au ena. Tehuu boso mamataꞌu, ma boso mareresi fo esa ndae salak neu esa bali. Naa te Manetualain mesa kana ndia no au ia mai, akahuluk numa ei mai. No dalak naa, Ana pake au fo tao asoi-asoda hatahori noꞌuk ka, mita fo ara boso mate nahuu ndoes.   
\p
\v 6 Hatematak ia, fai ndoe-laꞌas bei fo dadi teuk dua. Bei ela teuk lima bali. Lelek naa, hatahori ta mbomboꞌa-kakali dae, ta sele-tande, ma ta hambu dae isi-minan hata-hata.  
\v 7 No dalak fo ita ta bubuluk sosoa-ndandaan ia, Manetualain neni au akahuluk numa ei mai. Mita fo ketuk numa ei mai, ma ei umbu-anam mara ndia rasoda.   
\p
\v 8 Dadi ndondoon ndia, ta huu no ei tataom mara de au losa ia, tehuu ia Manetualain nanaen. Ana ndia naen de au dadi uu manek lima konan nai Masir. Boe ma au dadi malangga mana maono-lalau nai manek uma manen. Ta hambu hatahori laen moꞌon lena heni au.   
\p
\v 9 De hatematak ia, ei fali lai-laik leo, fo meni au harang neu papa mae leo ia, ‘Papa anan Yusuf naa, bei masodak! Ana dadi neu hatahori ina-huuk nai Masir ena. Ana oo noke papa neni Masir neu lai-laik boe.  
\v 10 Dei fo papa bole leo nai nusa Gosen deka no ndia. Mamanak naa neulauk ma loak, de papa bisa nakaboi basa papa bibi hien, bibi lombon, ma sapin nara lalaꞌen. Boe ma ana oo noke fo papa neu no umbu-anan, uma isin, ma basa pusakan nara lalaꞌen fo leo rakandoo nai naa boe.  
\v 11 Mete ma papa nai Gosen, na, ana bisa nanea papa nai naa. Huu fai ndoe-laꞌas bei ela teuk lima bali. De dei fo ana koladu fo papa, nufaneluk kara, ma basa papa banda-manun nara lalaꞌen ta toꞌa kuran hata esa boe na.’ ”   
\p
\v 12 Yusuf nafada basa, boe ma ana kokolak bali nae, “Hatematak ia, ei mete-mita no ei matam ena, hetu? Ma o Benyamin. Au ia, memak Yusuf.  
\v 13 De mafada ita aman mae, au koasang nai Masir ia moꞌon seli. Ma tui papa basa hata fo ei mete-mitan ena boe. Basa naa ei mia papa lai-laik neni ia mai leo!”   
\p
\v 14 Boe ma ana holu nala fadin Benyamin, de dua sara buꞌi.  
\v 15 Ana oo holu nala kaꞌan nara boe, de ana idu esa-esak. Basa naa, dei de ara mulai kokolak roon.   
\s1 Mane Masir simbo nala Yusuf kaꞌa-fadin nara.  
\p
\v 16 Basa naa, neu manek no ndia penggawen nara ramanene Yusuf kaꞌa-fadin nara mai, boe ma basa sara ramahoko.  
\v 17 Basa boe ma manek kokolak noon nae, “Yusuf, ee! Mafada o kaꞌa-fadim mara, fo ara fua rala hader reu sira keledein nara lain, fo reni sara Kanaꞌan reu.  
\v 18 Basa naa madenu sara ro o amam no basa nufanelum mara lalaꞌen, fo ara lali reni ia mai leo. Dei fo au fee sara dae fo neulaun lenak nai Masir, fo ara bisa leo-laꞌo neu naa, ma ara raꞌa numa dae naa isi-minan mai.  
\v 19 Boe ma mafada sara, fo ara reni memak kareta hida numa ia neu, fo ara fua kakana anar ma o amam.  
\v 20 Boso duduꞌa pusaka fo ara ta bisa koꞌo-baꞌu reni sara raa, huu basa hata fo neulauk lenak nai Masir ia, dei fo ara soa sara.”   
\p
\v 21 Yusuf namanene nala naa, boe ma ana fee sara kareta hida, ma lepa-nggees nai dalak, tungga manek parendan. Ma ndia kaꞌa-fadin nara oo\f + \fr 45:21 \ft Susura Ibrani huuk surak nae, “Israꞌel anan nara tungga manek parendan.” Israꞌel naa, Yakob naden laen.\f* raole fo fali reu sara tungga manek parendan boe.  
\v 22 Yusuf oo fee sara esa-esak bua-loꞌa beuk pasan esa boe. Tehuu ana fee Benyamin doi fulak 300, no bua-loꞌa beuk pasan lima.  
\v 23 Ana oo haitua fee aman bua-baꞌu malole mateꞌen numa Masir mai boe, de ara fua sara reu keledei mane salahunu. Ana fee tamba seluk hade, roti, ma nanaꞌak mata-matak kara, reu keledei ina salahunu lain, fo dadi reu sira lepa-nggeen, neu ara fali reni Masir mai.  
\v 24 Basa boe ma ana fee sara fali, ma ana fee nesenedak nae, “Ei boso mareresi nai dalak, ee!”   
\s1 Yakob namanene Yusuf bei masodak  
\p
\v 25 Basa boe ma ara fali reni sira aman nai Kanaꞌan reu.  
\v 26 Ara losa naa, boe ma rafada sira aman rae, “Papa, ee! Papa anan Yusuf bei masodak. Ana dadi hatahori ina-huuk ena, de ana parenda nai Masir!”  
\p Neu Yakob namanene nala naa, boe ma ana namananauk kana, ma ana ta namahere sira tutuin.  
\v 27 Tehuu neu ara rafada basa Yusuf kokolan, ma ana mete-nita karetar fo Yusuf haituak kara fo sangga fua reni ndia neni Masir neu, dei de ana mulai namahere.  
\v 28 Boe ma ana kokolak nae, “Awii! Au anang bei masodak, ee! Talo naa dei fo au amahoko! Au muste uu tiron dei, dei fo au bisa mate no lino-lendek.”   
\c 46  
\s1 Yakob no nufanelun nara rahehere fo rae reni Masir reu  
\p
\v 1 Basa boe ma Yakob\f + \fr 46:1 \ft Susura Malalaok dedeꞌa Ibrani nae, “Israꞌel nafafaꞌu, boe ma laꞌo.”\f* asa rafafaꞌu bua-baꞌun nara, de ara laꞌo ela Kanaꞌan. Losa nggorok Barseba, boe ma ana tunu-hala banda fo tao tunu-hotuk fee Manetualain, fo ndia aman Isak nakaluku-nakatele neun numa fai bakahulun mai.   
\p
\v 2 Leꞌodaek esa boe ma ana nala meꞌi. Nai meꞌis dale, ana namanene Manetualain nanggoun nae, “Yakob! O mambadeik dei, fo nenene!”  
\p Boe ma ana naselu nae, “Tao hata, Manetualain!”   
\p
\v 3 Boe ma Manetualain nae, “Au ia Manetualain fo o amam nakaluku-nakatele neun numa fai bakahulun mai ena. O boso mamataꞌu muni Masir muu, huu neu ko Au tao o tititi-nonosim dadi neu hatahori nusa moꞌok nai naa.  
\v 4 Neu ko Au uni Masir uu sama-sama ua o. Ma neu ko Au oo ua falik o tititi-nonosim mara reni dae Kanaꞌan mai boe. Neu ko neu faik fo o mate, o anam Yusuf hambu o ani hahaem.”   
\p
\v 5 Basa boe ma Yakob no anan nara\f + \fr 46:5 \ft Susura Malalaok dedeꞌa Ibrani surak nae, “Israꞌel anan nara laꞌo ro sira aman, Yakob.”\f* laꞌo ela nggoro Barseba. Ara fua Yakob no sao-anan nara reu karetar fo manek Masir haituak ena.  
\v 6-7 Boe ma ara haꞌi reni basa sira pusakan nara, ma basa banda-manun nara fo sira ue rala numa dae Kanaꞌan ena. Yakob no ndia ana toun, ana inan, ma basa umbu-usin nara lalaꞌen laꞌo reni Masir reu.   
\s1 Yakob nufanelun fo mana tungga reni Masir reu  
\p
\v 8 Yakob nufanelun nara fo mana tungga lali reni Masir reu, sira:\f + \fr 46:8 \ft Susura Malalaok dedeꞌa Ibrani surak nae “Israꞌel nufanelun”.\f*  
\q1 Ruben, ana uluk.  
\v 9 Anan nara sira: Henok, Palu, Hesron, ma Karmi.   
\q1
\v 10 Simeon, no anan nara, sira: Yemuel, Yamin, Ohad, Yakin, ma Sohar. Ma Saul, ndia anan numa saon, ina Kanaꞌan mai.   
\q1
\v 11 Lewi no anan nara, sira: Gerson, Kehat, ma Merari.   
\q1
\v 12 Yahuda no anan nara, sira: Sela, Peres, ma Sera. Yahuda anan laen Er, ma Onan, mate sara ruma Kanaꞌan ena. Ana oo neni Peres anan nara boe, sira: Hesron ma Hamul.   
\q1
\v 13 Isaskar no anan nara, sira: Tola, Pua, Ayub, ma Simron.   
\q1
\v 14 Sebulon no anan nara, sira: Sered, Elon, ma Yahleel.   
\p
\v 15 Sira basa sara raa, Yakob no saon Lea ana bonggin nara, neu ara leo numa Mesopotamia. Hambu sira ana inan esa bali, nade Dina. De Yakob no Lea tititi-nonosin nara basa sara, sira hatahori 33.   
\q1
\v 16 Boe ma hambu anan nara ruma saon laen mai, sira: Gad, no anan nara: Siflon, Hagi, Suni, Esbon, Eri, Arodi ma Areli.   
\q1
\v 17 Aser no anan nara, sira: Yimna, Yiswa, Yiswi, Beria, ma sira feton, nade Sera.  
\q1 Hambu Beria anan nara boe: Heber no Malkiel.   
\p
\v 18 Sira basa sara, hatahori 16, fo Yakob no ndia saon Silpa umbu-anan nara. Silpa naa, ina mana malalau uma-loo fo Laban feen neu ana inan Lea, Yakob sao ulun.   
\q1
\v 19 Boe ma hambu Yakob saon laen bali, nade Rahel. Ana bonggi nala anak dua, sira: Yusuf no Benyamin.  
\v 20 Lelek naa, Yusuf sao nala Asnat numa Masir ena. Ndia ari-aman naa, malangga anggama numa Kota On. Ndia naden Potifera. Yusuf no Asnat anan nara, sira: Efraim ma Manase.   
\q1
\v 21 Benyamin oo tungga Masir neu no anan nara boe, sira: Bela, Beker, Asibel, Gera, Naaman, Ehi, Ros, Mupim, Hupim, ma Ared.   
\p
\v 22 De Yakob no saon Rahel tititi-nonosin naa, hambu hatahori 14.   
\q1
\v 23 Basa naa, bei hambu Yakob saon esa bali, nade Bilha. Dua sara anan nara, sira: Dan no Naftali.  
\q1 Dan anan, nade Husim.   
\q1
\v 24 Naftali no anan nara, sira: Yasel, Guni, Yeser, ma Silem.   
\p
\v 25 Yakob no saon Bilha tititi-nonosin naa, hambu hatahori 7. Bilha naa, Rahel ina mana malalau uma-loon fo ana hambun numa ndia papan Laban mai.   
\p
\v 26 De basa Yakob tititi-nonosin nara mana reni Masir reu, hambu hatahori 66. Bei ta reke no ndia mane-feun ma feto-feun nara.  
\v 27 Tamba no Yusuf anan nara fo bonggi sara ruma Masir, sira dua. De Yakob no nufanelun nara fo mana leo numa Masir, basa sara hatahori 70.   
\s1 Yakob natonggo falik no anan Yusuf  
\p
\v 28 Neu ara sangga deka Masir ena, Yakob nadenu anan Yahuda laꞌok nakahuluk, fo neu noke Yusuf mai natonggo noon nai Gosen. Neu ara losa Gosen ena,  
\v 29 boe ma Yusuf saꞌe karetan, fo neu natonggo no aman numa naa. Neu ara ratonggo, boe ma Yusuf holu nala aman, de ana buꞌi nala doon seli.   
\p
\v 30 De Yakob kokolak nae, “Anang Yusuf, ee! Hatematak ia au mesa ngga mete-ita o ena. Ma au bubuluk ena o bei masodak. Huu naa de leo mae au mate hatematak ia oo malole boe.”   
\p
\v 31 Basa boe ma Yusuf nafada basa ndia kaꞌa-fadin nara nae, “Au muste uu afada manek ae, au nufanelung nggara ruma Kanaꞌan mai ena.  
\v 32 Dei fo au afada ae, eir ia hatahori mana makaboi bibi lombo ma sapi. Huu naa de ei oo meni ei banda-manum ma pusakam mara ruma Kanaꞌan mai boe.  
\v 33 Mete ma manek noke ei, ma ana natane nae ei masiꞌe tao ue-osa hata,  
\v 34 na, ei maselu neun mae, ei basa ngga ia, mana makaboi banda-manu numa kadiꞌi anam mai, sama leo ei bei-baꞌim mara. No dalak naa, neu ko ana nadenu ei leo miu dae Gosen.” Yusuf nafada talo naa, nahuu hatahori Masir asa nunute, mete ma ara leo rakabua ro mana lolo bandar.   
\c 47  
\s1 Manek fee Yusuf nufanelun nara dae oer  
\p
\v 1-2 Basa boe ma Yusuf no ndia toranoon lima reu rasare manek. Yusuf nakalelelak kasa reu manek nae, “Papa manek! Au amang ma au kaꞌa-fading nggara ruma Kanaꞌan mai ena. Ara mai ro basa sira bibi hien, bibi lombon, sapin, ma sira bua-baꞌun nara lalaꞌen. Hatematak ia basa sara rai dae Gosen ena.”   
\p
\v 3 Boe ma manek natane nae, “Ei ue-osam hata?”  
\p De ara raselu neu manek rae, “Air ia mana lolor sama leo ai bei-baꞌin nara.  
\v 4 Hatematak ia, nai dae Kanaꞌan hambu teu ina ta hohoꞌak losa ta hambu nanaꞌak ma naꞌu ai-ana ena. Huu naa de ai meni nusak ia mai fo leo taak. Ai oo meni ai banda-manun nara boe. De hatematak ia, ai moke luas neu papa manek fo ai leo miu dae Gosen, fo makaboi ai banda-manun nara reu naa.”   
\p
\v 5 Basa boe ma manek nafada ndia hihiin neu Yusuf nae, “Hatematak ia o amam no o kaꞌa-fadim mara rai ia ena.  
\v 6 De ara bole tao nusak ia, sama leo sira nusa heli-helin. Au bubuluk, dae Gosen naa, dae neulauk mateꞌen nai nusak ia. Dadi malole lenak ara leo reu kada naa leo. Mete ma ketuk ruma sira mai toꞌu lima banda-manur ro malole, na, naa fo ara oo toꞌu lima au enang nggara reu naa boe.”   
\p
\v 7 Basa boe ma Yusuf nakalelelak aman neu manek. Boe ma Yakob hule-haradoi neu Manetualain fo Ana fee babaꞌe-babatik neu manek naa.   
\p
\v 8 Boe ma manek natane Yakob nae, “Papa teun nara hida ena?”   
\p
\v 9 Yakob naselu nae, “Au asoda teuk 130 ena, tehuu au ta leo ahuu uu mamanak esa boe na. Au bei-baꞌing nggara oo talo naa boe. Mete ma akasasamak ua sara, na, memak au teung nggara kekeꞌun lena, tehuu sofek no manggataꞌak.”  
\v 10 De Yakob noke Manetualain fee seluk babaꞌe-babatik neu manek, basa boe ma ana nateꞌa.   
\p
\v 11 Boe ma Yusuf tao tungga manek kokolan, de ana dudu fee sara mamanak nai dae Gosen. Mamanak naa, lolen seli. (Neu ko ara foi mamanak naa nade ‘Rameses’). Basa boe ma Yusuf aman no kaꞌa-fadin nara leo rakandooo reu naa.  
\v 12 Yusuf oo sadia nanaꞌak boe fo fee ndia aman, kaꞌa-fadin nara, ma basa sao-anan nara lalaꞌen, mulai numa moꞌok mateꞌen mai, losa kadiꞌi anak mateꞌen.   
\s1 Fai ndoe-laꞌas numa dae Masir  
\p
\v 13 Lelek naa, fai ndoe-laꞌas sudi selik kana, losa sudi nai bee ta hambu nanaꞌak ena. Numa Masir mai losa Kanaꞌan, basa hatahori mana ndole-naꞌuk kara ena. Ara ta bisa tao hata-hata ena, nahuu mana farakuk kara ena.  
\v 14 Boe ma hatahorir ruma basa mamanak kara marai Masir ma basa mamanak kara marai Kanaꞌan mai, mai fo hasa nanaꞌak nai Yusuf. De ana naduduru basa doik kara raa, fo neu mbeda sara reu manek uman.  
\v 15 Lelek naa, hatahori Masir ma hatahori Kanaꞌan nara ketu doin nara ena. Huu naa de ara ta bisa hasa nanaꞌak bali. Boe ma ara mai rasare Yusuf, de roke rae, “Papa, ee! Fee ai nanaꞌak dei, mita fo ai boso mate nahuu ndoes. Te ketu ai doin nara ena na.”   
\p
\v 16 Boe ma Yusuf naselu nae, “Mete ma memak ei doi taak kara ena, na, taon talo ia: fee kada ei banda-manum mara mai, fo au sai-selun no nanaꞌak.”  
\v 17 Boe ma ara fee sira banda-manun nara reu Yusuf, fo sai-selun no nanaꞌak. Ndia sira ndaran, bibi lombon, bibi hien, sapin, ma keledein nara, nahuu teuk naa Yusuf helu-bartaa talo naa ena.   
\p
\v 18 Manafali boe ma ara reni Yusuf mai bali, de rae, “Papa, ee! Ai kokolak tungga ndoon leo. Ai doin ma ai banda-manun papa sai-selu nala basa sara ena. Hatematak ia ai ta ela hata-hata ena. Ela kada ai aon ma ai dae oen.  
\v 19 Boso ela ai mate. Mete ma ai mate, na, see ndia nakaneni dae oer raa? Malole lenak papa haꞌi mala ai dadi neu papa ata-daton. Ma papa oo haꞌi mala ai dae oen nara boe, fo dadi neu papa enan. Basa naa papa fee bini-nggees fo ai sele-tande fee papa. Ai sosota-mamanggum ma ai dae oen naa, papa nggatin no kada nanaꞌak. Sadi ai boso mate.”   
\p
\v 20 No fai ndoe-laꞌas boe namatua, huu naa de basa hatahori Masir seꞌo heni sira dae oen. De Yusuf hasa nala basa dae oer marai Masir fo dadi neu manek pusakan.  
\v 21 No dalak naa, de basa rau-inggu Masir dadi neu manek ata-daton.\f + \fr 47:21 \ft Hambu susura dedeꞌa Ibrani ketuk surak rae, “Yusuf lali heni basa hatahorir reni kotar dale reu.”\f*  
\v 22 Tehuu Yusuf ta hasa malangga anggamar dae oen, nahuu manek fee sara nanaꞌak taa-taa. Huu naa de ara ta parluu seꞌo sira dae oen.   
\p
\v 23 Lelek naa oo Yusuf kokolak no rau-inggur boe nae, “Hatematak ia ei dadi miu manek ata-daton ena. Basa ei dae oem lalaꞌen oo, au hasa ala sara ena soa-neu manek boe. Dadi ei haꞌi mala bini-nggees ia, fo miu sele-tande neu dae oer raa leo.  
\v 24 Basa naa neu fai ketu-koruk, na, ei baꞌen neu babaꞌek lima. Babaꞌek esa menin fee manek. Ela babaꞌek haa, ei paken dadi bini-ngges, ma ketuk ei miꞌa mia ei nufanelum mara.”   
\p
\v 25 Boe ma ara raselu rae, “Papa fali mala ai sodam ena, huu naa de ai moke makasi. Ai nau dadi miu papa manek ata-daton leo.”   
\p
\v 26 Basa boe ma Yusuf tao hohoro-lalanek naa dadi neu dala-hadak nai nusa Masir. Huu naa de numa basa hader fo rau-inggur ketu-koru ralak kara, ara baꞌen neu lima. Babaꞌek esa, ara feen neu manek. Babaꞌek haa, sira mesa kasa pake. Kada malangga anggamar dae oen, manek ta hasa sara. Dala-hadak naa, ara bei pake rakandoon.   
\s1 Yusuf helu-bartaa fo natoi Yakob nai sira bei-baꞌin mamana raten  
\p
\v 27 Mulai numa lelek naa mai, boe ma hatahori Israꞌel asa leo rahuu reu Masir rai dae Gosen. Ara dadi reu hatahori kamasuꞌik, ma tititi-nonosin nara oo tamba ramanoꞌu boe.   
\p
\v 28 Numa Masir, Yakob bei nasoda teuk 17 bali, losa basa teun nara dadi teuk 147.  
\v 29 Neu fai mamaten sangga deka ena, boe ma ana noke nala Yusuf, de nafadan nae, “Anang Usu, ee! Au ameda ta dook ka bali, te Manetualain noke falik au ena. Dadi au oke, mete ma o sue au, na, o sumba-soo fo boso matoi au nai dae Masir ia.  
\v 30 O muste muni falik au ao-mbaa mamateng, neni ita bei-baꞌin nara mamana raten neu, fo matoi au neu naa. Naa, papa hihiin.”  
\p Boe ma Yusuf naselu nae, “Malole, papa! Mete ma papa nau talo naa ena, na, au tungga a leo.”   
\p
\v 31 De Yakob kokolak nae, “Mete ma talo naa, na, hatematak ia o sumba-soo dei, fo mae o tungga papa hihiin.”  
\p Basa boe ma Yusuf sumba-soo tungga Yakob kokolan. Boe ma Yakob sendek luu-langgan neu koi lain, fo hule-haradoi noke makasi neu Manetualain.   
\c 48  
\s1 Yakob noke babaꞌe-babatik soa-neu Yusuf anan, Efraim no Manase  
\p
\v 1 Ta dook ka boe ma hatahorir mai rafada Yusuf rae ndia aman namahedi noꞌuk ka ena. De ana no anan dua sara, sira Manase ma Efraim, fo reu tiro sira baꞌin Yakob.  
\v 2 Neu Yakob namanene Yusuf asa mai ena, boe ma ana nakatatakak aon fo nanggatuuk neu koi.   
\p
\v 3 Boe ma ana nafada Yusuf nae, “Anang Usu, ee! Fai maneuk kara Manetualain mana Koasa Mateꞌen natudu aon neu au ena numa nggorok Luus nai dae Kanaꞌan. Numa naa, Ana helu-bartaa neu au.  
\v 4 Ana kokolak nae, ‘Neu ko Au fee o umbu-anam mara ramahefu, fo o tititi-nonosim dadi neu hatahori nusa moꞌok. Neu ko Au oo fee nusak ia neu o tititi-nonosim mara boe, fo dadi neu sira pusakan losa dae-bafok fai mateꞌen.’   
\p
\v 5 Hatematak ia o anam Efraim no Manase naa, sira haak talo ia: au uni Masir mai, tehuu dua sara rai ia ena. Leo mae talo naa oo, hatematak ia au tao dua sara leo au ana heli-heling ena, sama leo Ruben ma Simeon boe.  
\v 6 Tehuu mete ma o hambu anak bali, na, naar o anam mara. Au ta tao sara reu au anang nggara. Dadi dei fo ara simbo sira pusakan numa kada sira kaꞌan Efraim ma Manase mai.  
\v 7 Au tao talo naa, fo asaneda neu o inam Rahel. Neu ita fali numa Mesopotamia mai fo teni Kanaꞌan teu, boe ma o inam bonggi lenggu numa dalak deka no nggorok Efrata nai dae Kanaꞌan. Faik naa, au dalen susa nalan seli! Boe ma au atoin numa dalak mana neni nggorok Efrata neu tatain.” (Nggorok naa hatematak ia, ara foin nade \it Betlehem\it*.)   
\p
\v 8 Yakob\f + \fr 48:8 \ft Susura Malalaok dedeꞌa Ibrani surak nae, “Israꞌel”.\f* kokolak basa, boe ma ana botik matan, de mete-nita Yusuf anan nara ruma naa. Boe ma ana natane Yusuf nae, “See anan nara iar?”   
\p
\v 9 Yusuf naselu nae, “Sira iar, kanak kara fo Manetualain baꞌe fee au numa Masir.”  
\p Basa boe ma Yakob kokolak nae, “Mete ma talo naa, na, o mua sara deka-deka au, fo au hule-haradoi oke Manetualain fee babaꞌe-babatik neu sara.”  
\v 10 Yakob lasik ena, de matan sambu-sambuk ka ena. Huu naa de ana ta bisa mete-nita no malole ena. Boe ma Yusuf noo anan dua sara reu deka-deka Yakob, de ana holu ma idu sara.  
\v 11 Basa boe ma ana kokolak no Yusuf nae, “Doo basa ia au duꞌa ae, ta bisa dadi au atonggo ua o bali. Tehuu hatematak ia Manetualain tao lenak bali, losa au oo bei bisa mete-ita o anam mara boe.”   
\p
\v 12 Basa boe ma Yusuf fee anan nara rakaheok numa Yakob mai,\f + \fr 48:12 \ft Susura Malalaok dedeꞌa Ibrani surak nae, “Yusuf fee anan nara rakaheok numa Yakob luu-langgan lelan mai.”\f* de ana sendek luu-langgan no matan losa daer neu aman matan.  
\v 13 Boe ma Yusuf nambadeik. De leꞌa nala anan nara, fo fee sara rambariik deka-deka ro ndia aman. Ana tao ana kaesan, Manase, neu Yakob boboa konan, ma ana kaduan Efraim, neu boboa kiin.  
\v 14 Tehuu neu Yakob nae ndae liman neu sara, fo noke babaꞌe-babatik fee dua sara, ana lali lima konan neni Efraim langgan neu, ma ana ndae lima kiin neu Manase langgan.  
\v 15 Boe ma ana hule-haradoi neu Manetualain fo fee babaꞌe-babatik neu Yusuf nae,  
\q1 “O baꞌim Isak aman Abraham,  
\q2 no o baꞌim Isak naa,  
\q3 dua sara tungga Manetualain hihii-nanaun taa-taa.  
\q1 Manetualain oo nakaboi au numa muri-sorung mai losa hatematak ia boe.   
\q2
\v 16 Ana nakamboꞌik au ena numa basa sosoek mata-matak kara mai.\f + \fr 48:16 \ft Susura Malalaok dedeꞌa Ibrani surak nae, “Au oke-hule fo Manetualain atan numa nusa tetuk do inggu temak mai, nakamboꞌik au numa basa sosoek kara mai.” Tehuu hambu hatahori malelak kara rae, ia Manetualain natudu aon neu Ana pake atan numa nusa tetuk do inggu temak mai, fo nakamboꞌik Yakob numa sosoek mata-matak kara mai. Mete boe nai Tutui Makasososak 16:7; 21:17; 22:11, 15.\f*  
\q3 De au oo oke-hule fo Ana fee babaꞌe-babatik neu kakanak kara iar ro tititi-nonosin nara boe.  
\q1 Mete ma ara hule-haradoi neu Manetualain,  
\q2 na, ara boso lilii raseseik baꞌi Abraham, baꞌi Isak, ma au nadeng.  
\q2 Mita fo sira tititi-nonosin nara tamba ramahefu,  
\q3 fo dadi hatahori nusa moꞌok nai dae-bafok ia.”   
\p
\v 17 Tehuu neu Yusuf mete-nita ndia aman ndae lima konan neu fadik Efraim langgan, boe ma ana toꞌu nala aman liman naa, de ana lalin neni kaꞌak Manase langgan neu.  
\v 18 Ana nafada aman nae, “Papa, ee! Boso tao talo naa. Huu ndia naa, fadik. Ana uluk ta ndia sana. Papa muste ndae papa lima konan neu kaꞌak langgan. Te naa kaꞌak haak na!”   
\p
\v 19 Tehuu aman Yakob ta nau. Boe ma ana nae, “Ana, nggee! Memak au bubuluk. Neu ko Manase dadi hatahori ta hohoꞌak ma tititi-nonosin tamba ramahefu, losa dadi neu hatahori nusa moꞌok. Tehuu ndia fadin Efraim naa, neu ko ana ta hohoꞌak lena henin bali. Ma ndia tititi-nonosin nara, neu ko noꞌun seli losa ara dadi reu hatahori nusak ta hohoꞌak noꞌuk ka.”   
\p
\v 20 Basa boe ma ana nafada kakana kaduak kara raa nae, “Mete ma hatahori Israꞌel roke-hule Manetualain fee babaꞌe-babatik neu hatahorir, na, neu ko ara oo raseseik ei dua ngga nadem boe. Neu ko ara roke-hule rae, ‘Ela leo bee na Manetualain fee babaꞌe-babatik neu o, sama leo Ana fee babaꞌe-babatik neu Efraim ma Manase.’ ”  
\p No dalak naa, Yakob oo naseseik Efraim naden nakahuluk numa ndia kaꞌan Manase naden mai boe.   
\p
\v 21 Basa boe ma Yakob nafada Yusuf nae, “Ana, nggee! Ta dook ka bali te au mate ena. Tehuu neu ko Manetualain tulu-fali ei, boe ma Ana no falik ei meni ei bei-baꞌim mara nusan miu.  
\v 22 De hatematak ia, au fee o lena heni au fee o kaꞌa-fadim mara. Ma au fee tamba o letek manai dae Kanaꞌan, fo fai bakahulun au haꞌi alan numa hatahori Amorir mai, neu au atati ua sara.”   
\c 49  
\s1 Yakob nafada ndia anan nara esa-esak no hihiru-heheon ma babaꞌe-babatin nara  
\p
\v 1 Basa boe ma Yakob nadenu roke basa anan nara. Ara mai, boe ma nafada sara nae, “Ana nggara ein, ee! Mai fo ei makabubua deka-deka mia au nai ia dei. Au nau afada ei esa-esak leleo-lalaꞌom nai fai bakadean.”  
\v 2 Boe ma Yakob mulai nafada memak anan nara nae,  
\q1 “Talo ia! Yakob anan nara ein, ee! Mai ei mambariik eko-feo au.  
\q1 Nenene ei amam Israꞌel ia nae kokolak:   
\q1
\v 3 \it Ruben!\it* O ia, au anang kaꞌak mateꞌen! O ia, au teteꞌe aing, ma au lima konang. Hatahorir fee hada-horomatak meteꞌen neu o.  
\v 4 Tehuu o dalem ta nakise, ta bubuluk o hihiim ndia bee, sama leo rii nai tasi no kaiboik ana ia mai, ma neni naa neu. Medak neu ma, o muu sunggu-soro mua au saong Bilha ena, de tao manggenggeo o amam koin. Huu naa de o panggak kaꞌam tuda henin memak!   
\q1
\v 5 \it Simeon\it* ma \it Lewi!\it* Ei dua ngga leo esak kara! Ei dua ngga soa lesu tafar no muda hiek, fo tao mala hatahorir doidoso.  
\v 6 Ei hihiim ndia kada tati ketu sapir ei mbimbiin nara, losa ara sesendok reu kada mamanan nara. Ma ei manggaraum mara bali, ndia ei henggu nisim mara, dei fo tao misa hatahorir. Huu naa de au ta nau tao matak neu ei kokolam mara. Au oo ta nau sorodododo ua ei dedeꞌam mara boe.  
\v 7 De hatematak ia, au akatoo ei mana bobotom mara raa, te sudi selik kana na! Ma ei nasa-odadedeim fo ta mana maena dale kasian faa boe na. Neu ko ei mesa ngga lemba-masaa ei manggaraum. Neu ko Manetualain husi kii-konak ei tititi-nonosim mara. Boe ma ara leo sasarak sudi nai bee, nai dae Israꞌel.   
\q1
\v 8 \it Yahuda!\it* O nadem sosoa-ndandaan nae, ‘koa-kio’. O kaꞌa-fadim mara neu ko ara koa-kio o, ma ara rateꞌe langgan nara fee hada-horomatak neu o. O musum mara oo, o ndeꞌi sara, losa ara ta bisa botik langgan nara boe.  
\v 9 O ia sama leo singa tena ta hohoꞌak, fo mesa kana bisa sangga nanaꞌan. O sama leo singa mane narereꞌa ao-inan fo nae neu sunggu-luꞌu boe; ta hambu esa boe na nambarani neti nggunggue o. O sama leo singa ina fo mana nanea anan boe; ta hambu hatahori esa boe na nambarani neu rambaraꞌu o. Leo naak oo no o boe, huu hatahorir ramahia o, ma ara ta rambarani tao mata-matak.  
\v 10 Neu ko o ndia toꞌu parenda. O tititi-nonosim mara oo, toꞌu parenda tungga-tungga boe, losa neu ko hambu esa naena haak lena heni basa sara fo nanggatuuk toꞌu parenda naa. Ma basa hatahori nusak kara kaur langgan ma ramanene neu Ndia.\x + \xo 49:10 \xt Mateos 1:3\x*  
\v 11 Neu ko o leo-laꞌo no nemehokok. O hii hata a mesan, hambun! O mae tao hata a mesan, dadi! Boe ma o banda-manum mara, ma osi-lutur buna-boan nara tamba ramanoꞌu, losa neni pipiru-ngganggari henik kara.  
\v 12 O nanaꞌa-nininum mara malada-malada mesan, losa ta basa-basa.   
\q1
\v 13 \it Sebulon!\it* O dae pusakam loan seli, ma deka no tasi, losa natoo no kota Sidon. Ofak kara sudi ruma bee mai fo nggari naka no linok neu o tasim tatain.   
\q1
\v 14-15 \it Isaskar!\it* O ia, sama leo keledei barakaik, tehuu o langga batun mata bali. Mete ma o sunggu nai dalak ena, na,\f + \fr 49:14-15 \ft Dedeꞌa Ibrani bisa pake sosoa-ndandaak dua: “sunggu nai mamanak dua taladan” ma “sunggu nai karon neni fuak dua taladan”.\f* see ndia bisa nakasetik o mambadeik fo laꞌok makandoo. Tehuu mete ma o mete-mita nggoro neulauk naa nai serik naa ena, na, ta nedenu oo, o lemba mala o fufuam mara ena fo muu boe. De o naa, talo naa leo!   
\q1
\v 16 \it Dan!\it* O nadem sosoa-ndandaan nae, ‘mana maketu-maladi dedeꞌak’. Boe ma o ia, ma o tititi-nonosim mara, neu ko raketu-raladi o leom dedeꞌan nara no ta mbeu seserik. Huu o leom naa, esa numa hatahori nusa Israel asa mai.  
\v 17 O ia oo kadudin seli sama leo mengge karasok mana luꞌu nai dalak tatain boe. Mete ma hatahori saꞌe ndara nesik naa, na, nggengger neu te o kiki ndara ei dean, losa hatahorin tuda nalenggu pikok.   
\p
\v 18 Oo, MANETUALAIN! Au hule-haradoi fo O fee masoi-masodak neu ai basa ngga.   
\q1
\v 19 \it Gad!\it* O nadem liin sangga leo ‘nggafu feen’. Neu ko naꞌo manu-meo bubuak kara nggafu fee o, tehuu o nggafu masafali masenggi sara.   
\q1
\v 20 \it Aser!\it* Neu ko o osi-lutum buna-boan neulauk mateꞌen, losa o bisa tao koki-baroo maladar, fo mane-manek kara mai banda-hasa nai o.   
\q1
\v 21 \it Naftali!\it* O ia, sama leo rusa ina fui, de ta hambu hatahori esa boe na bisa koladu nala o. O bonggi mala o anam mara kada neulauk kara boe.   
\q1
\v 22 \it Yusuf!\it* O sama leo ai kalonggek mana mori deka nai oe matak. O ndanam mara ralongge reni tembo demak kara reu.\f + \fr 49:22 \ft Dedeꞌa Ibrani nai lalanek ia, ta manggaledok. Hambu hatahori malelak kara rae sosoa-ndandaan ‘ai kalonggek’, ketuk rae ‘keledei’.\f*  
\v 23 Hambu hatahorir oo tao sundak o, huu dalen nara hedis sara, sama leo musu mana kou o.  
\v 24 Tehuu Manetualain fo au akaluku-akatele neuk naa, tulu-fali o. Huu naa de neu ko Ana fee lima boa mapaherek neu o, losa o bisa kou masafali sara, leo mae numa dook ka mai. O bisa masenggi sara, nahuu Manetualain mana tulu-fali o naa, memak koasan ta neni babanggak tetebes. Huu naa de au asarai neun. Huu Ana ndia nanea au.  
\v 25 Neu ko Ana oo nanea o boe. Ma Ana fee babaꞌe-babatik neu o, babaꞌe-babatik numa lalai mai, babaꞌe-babatik numa dae-inak mai, ma babaꞌe-babatik bonggi mala anak manahetak fo sodak.  
\v 26 Letek kara ta mopo heni sara. Ma au babaꞌe-babating soa-neu o ia, noꞌun lena heni basa letek kara lalaꞌen! Ela leo bee na basa babaꞌe-babatik kara iar mboꞌa reni o reu, nahuu o ndia lena mateꞌen numa basa o kaꞌa-fadim mara lalaꞌen mai.   
\q1
\v 27 \it Benyamin!\it* O paranim sama leo busa fui mana lakamarak. Bei huhua anak, te ana neu sombu ena fo humu nala ndia nanaꞌan. Mete ma leꞌodae, na, ana neu babaꞌe nanaꞌa lenan nara fee anan nara. O tititi-nonosim oo ta hohoꞌak talo naa boe!”   
\p
\v 28 Baꞌu kada naa leo, Yakob nafada memak ndia anan nara leleo-lalaꞌon nai fai bakadean, esa-esak no tititi-nonosin. Sira basa sara raa, ndia rakonda leo Israꞌel kasalahunu duak kara.   
\s1 Yakob mamaten  
\p
\v 29-30 Basa boe ma Yakob noke anan nara helu-bartaa, de ana nae, “Ta dook ka bali, te au mate ia ena. Mete ma au mate, na, ei muste miu matoi au uu baꞌi Abraham raten. Rates naa nai luak, deka no nggorok Makpela ma Mamre nai dae Kanaꞌan. Fai bakahulun baꞌi Abraham tifa nala luak naa osin, fo taon neu ndia mamana raten. Ana tifa ketun numa leo Het hatahorin esa mai, nade Efron.  
\v 31 Nai naa ara ratoi ita baꞌin Abraham no ita bein Sara, ma au amang Isak no au inang Ribka. De ei oo muste matoi au uu naa boe, neu au saong Lea boboan.  
\v 32 Ei boso lilii matoi au neu luak, fo baꞌi Abraham tifa nalak naa ena.”   
\p
\v 33 Yakob kokolak basa talo naa, boe ma ana sunggu fali neu koi lain, de maten leo.   
\c 50  
\p
\v 1 Basa boe ma Yusuf holu nala aman, de ana buꞌi nakarereu. Ma ana idu nasakukukun.  
\v 2 Basa de Yusuf fee parenda neu mana makaneni ao-mbaa mamates sara, fo ara tao modo-aidoo neu Yakob ao-mbaa mamaten, fo ta nakalulutu.  
\v 3 Boe ma mana makanenir rakaneni ao-mbaa mamates naa, losa faik 40 dalen, tungga sira siꞌen. Basa hatahori Masir asa oo buꞌi ramatani Yakob mamaten boe. Ara tao talo naa losa faik 70 dalen, taon sama leo sira hatahori ina-huun mate.   
\p
\v 4 Basa faik kahitu hulun nara, boe ma Yusuf nafada ndia penggawen nara nae, “Nenene! Au oke fo ei meni au hara liing ia, miu mafada manek mae talo ia:  
\v 5 ‘Neu au amang nae mate, ana noke au helu-bartaa fo au uu atoi ndia ao-mbaa mamaten nai dae Kanaꞌan. De au hule manek fee luas fo au uu atoi au amang. Basa naa, dei fo au fali ia mai.’ ”   
\p
\v 6 Manek namanene nala naa, boe ma ana naselu nae, “Mete ma o helu-bartaa neu o amam talo naa ena, na, muu fo matoin neu naa leo.”   
\p
\v 7 Boe ma Yusuf neu natoi aman. Hatahori noꞌuk ka oo tungga roon boe. Ndia basa manek penggawen nara, ma basa hatahori ina-huuk maruma Masir mai.  
\v 8 Yusuf kaꞌa-fadin, ma basa sira hatahori mana maue-osan nara oo tungga reu ratoi Yakob boe. Elak kara maruma Gosen kada sira sao inan no ana diꞌi-doen, ma banda-manun nara.  
\v 9 Soldadu noꞌuk ka oo tungga boe. Ketuk saꞌe kareta, ma ketuk saꞌe ndara. No mana tunggak kara raa noꞌun seli, huu naa de nononggok mana laꞌok tungga mamates naa narun seli.   
\p
\v 10 Boe ma basa sara laꞌok losa ara ladi lee Yarden numa mamanak esa nade Atad. Hatahorir rasiꞌe mai fo fefemba hade nai naa. Numa mamanak naa, Yusuf asa buꞌi ramatani ndia aman mamaten. Boe ma ara beꞌe-falufii leꞌodaek hitu bali.   
\p
\v 11 Neu hatahori Kanaꞌan marai naa mete-rita sususak talo naa, boe ma ara kokolak rae, “Awii! Ei mete dei! Hatahori Masir asa hada bebeꞌe-falufiin sususan sudi selik kana talo naa! Ara buꞌi ramatani losa dadi talo naa.” Huu naa de ara foi mamanak naa nade, \it Abel-Misraim\it*. Sosoa-ndandaan nae, ‘hatahori Masir sususan.’   
\p
\v 12 Basa boe ma Yakob anan nara tao tungga sira hehelu-bartaan.  
\v 13 Boe ma ara koꞌo reni Yakob ao-mbaa mamaten, de reu ratoin neu luak deka nggoro Makpela ma Mamre. Abraham tifa nala mamanak naa ena numa leo Het hatahorin esa mai, nade Efron, fo taon dadi neu sira mamana raten.   
\s1 Yusuf tao nalende kaꞌan nara dalen  
\p
\v 14 Yusuf natoi basa aman, boe ma ana no kaꞌa-fadin nara lenggu fali reni Masir reu. Leo naak oo, basa hatahori laen mana tungga ro sara reu ratoi mamates boe.   
\p
\v 15 Neu ara losa nai Masir, boe ma Yusuf kaꞌan nara mulai ramataꞌu, nahuu sira aman ta sana ena. De ara rakokola aok rae, “Awii! Ei duduꞌa dei! Leo Yusuf bei nambeda dalek neu ita, fo ana bala ita tatao-nonoꞌi manggaraun neun, na, talo bee?”  
\v 16 Boe ma ara rala harak esa fo haitua hara liik neu Yusuf rae talo ia: “Papa! Ai bei masaneda neu ita aman bei numa lain naa, ana nadenu ai  
\v 17 fo mafada papa mae, ‘Usu muste lilii heni kaꞌan nara salan, nahuu fai bakahulun ara tao manggarauk neun ena.’ Ai oo masaneda ita aman nakaluku-nakatele neu Manetualain numa lele uluk mai boe. Ai oo dadi neu Manetualain atan nara boe. Huu naa de hatematak ia ai mai moke ambon, nahuu ai basa ngga tao masala papa ena.”  
\p Yusuf namanene nala naa, boe ma ana buꞌi.   
\p
\v 18 Basa boe ma ndia kaꞌan nara mai aon, de ara sendek luu-langgan nara reu ndia matan, ma ara kokolak rae, “Elan fo papa tao ai dadi miu papa ata-daton leo.”   
\p
\v 19 Tehuu Yusuf nafada sara nae, “Kaꞌa nggara ein, ee! Ei hae mamataꞌu bali! Kada Manetualain mesa kana ndia naena haak fee hukun neu hatahori. Tehuu au ia, taa.  
\v 20 Fai bakahulun naa, ei memak mala harak esa ena, fo mae tao manggarauk neu au. Tehuu Manetualain tao nasafali ei nanae manggaraum, fo Ana taon dadi neu malole. Huu naa de Ana soꞌu au dadi neu hatahori ina-huuk, fo hatahori noꞌuk ka bisa hambu sodak.  
\v 21 Dadi hatematak ia, au afada ei fo boso mamataꞌu bali. Huu au helu-bartaa neu ko au loti-mete ei, ma basa ei anam mara lalaꞌen.”  
\p No kokolak neulauk talo naa, Yusuf tao nalende kaꞌan nara dalen.   
\s1 Yusuf mamaten  
\p
\v 22 Basa boe ma Yusuf no kaꞌa-fadin nara leo rahuu reu Masir. Ana nasoda losa teuk 110.  
\v 23 Ana bei hambu Efraim umbu-anan nara. Ma ndia mesa kana oo nakaboi Manase umbun boe, ndia Makir anan nara.   
\p
\v 24 Yusuf nafada kaꞌan nara nae, “Kaꞌa nggara ein, ee! Nai au nememedang, na, au fai mamaten deka-deka ena. Tehuu au amahere neu ko Manetualain nakaboi ei. Ana ndia neu ko nakalalaꞌok ei kalua numa nusak ia mai. Ana oo ndia nangganuni ei fali meni nusak fo Ana sumba-soo ena fo nae feen neu baꞌi Abraham, baꞌi Isak, ma papa Yakob.”  
\v 25 Boe ma Yusuf noke toranoon nara soꞌuk sumba-sook nae, “Ei muste helu-bartaa neu au. Mete ma losa fain Manetualain no falik ei meni nusak naa miu, na, ei oo muste haꞌi meni au dui-roung nggara boe.”   
\p
\v 26 Basa boe ma Yusuf maten numa Masir, neu teun nara 110. Boe ma ara tao modo-aidoo neu ao-mbaa mamaten. De ara taon neni kopan dale neu.