\id TIT - Southeast Ambrym NT with Ruth and Jonah [tvk] -Vanuatu (DBL 2015) \h Taetas \toc1 Taetas \toc2 Taet \mt2 Sepinien xa diamu te \mt1 Taetas \is1 ?Visi iaxa tetis uvei ak? \ip Polien 28 biteni xa Pol tete Rom e kavmen te hal Rom teling moletin te vaeen xil lateketeh xol Pol e nim tei.\x + \xo 1:0 \xt Pol 28:30-31\x* E tisen sav xil xa di e Vanuvei Eo e vanuvei sav xil mun labiteni labit kavmen te hal Rom latemaen Pol teha ven temase. \ip E kakaoen xil nan xa tetutou ni melele nen ak, Pol tehur Taetas, Timoti e moletin sav xil mun latehusili. E melele xa lateha latesao ni moletin xil e aelan te hal Krit, Pol teling Taetas tengan ilaxat kuh Kristin hu xil ixoni pasta nae.\x + \xo 1:0 \xt Taet 1:5\x* E melele xa latetuxoh taon te hal Efeses, Pol teling Timoti tengan ilaxat Kristin xil e rute ak.\x + \xo 1:0 \xt 1Tim 1:3\x* \ip Tehe reling Taetas e Krit bus,\x + \xo 1:0 \xt Taet 1:5; 2:15; 3:12-13\x* Pol tekakao teha tesao ni Kristin xil e taon sav xil. Melele xa tetuxoh taon te hal Pilipae e provins te hal Masedonia, telongeong ni xa xalu lutekameti texeih e polien nalu. Tesak ni, tetis sepinien ak tengan vatutou ni Taetas\x + \xo 1:0 \xt Taet 1:1\x* e huram 64 AD (huram xil tetutou ni poten na Iesu). Tetisi tevus, Pol tehe Rom. E rute nen ak, moletin xil te vaeen te hal Rom latetal xati e lateso ni tehe nim te xeih vatei mun. \is1 ?Visi iaxa tevuli uvei ak tetiamu? \ip Pol tetis sepinien ak teha mi Taetas.\x + \xo 1:0 \xt Taet 1:4\x* Vatei, Pol teha tengan vapus vat xil te sias te hal Serusalem tengan vahit kil polien nan del ngan xil xa latave Siu ti.\x + \xo 1:0 \xt 2Tim 2:8\x* E melele nen ak, xi nggur Taetas xa tave ngan Siu ti e be Kristin tei tuei.\x + \xo 1:0 \xt Kal 2:3\x* Melengien holu, Taetas tehusil Pol e kakaoen nan: lutepol vituei e Korin,\x + \xo 1:0 \xt 2Kor 7:6; 8:23\x* Dalmesia,\x + \xo 1:0 \xt 2Tim 4:10\x* del aelan te hal Krit mun.\x + \xo 1:0 \xt Taet 1:5\x* Pol tehiteni mini tengan ihosei ti elda xil, isel xat Kristin xil tengan linahusil ti mun pispisien xil te luvosen, e ipol ituxoh melele xa Pol isil moletin sav mei ixolesi e polien nan.\x + \xo 1:0 \xt Taet 3:12\x* \is1 ?Pol tetis uvei ak veneh? \im \bd Pol ien tehei tengan vasep kil sexien hos na vat xil te sias mi Taetas\bd* - Elda xil, lilaxat kuh moletin xil te sias, lipol ixeih e polien na Hi, e lipispisi mi moletin xil ni pispisien xil xa bos.\x + \xo 1:0 \xt Taet 1:5,9\x* Pol tehiteni tehit elda tei ihe hisit moletin tei xa ilaxat kuh tim san\x + \xo 1:0 \xt Taet 1:6\x* e ixuxou kuhi ve sexien nan xil.\x + \xo 1:0 \xt Taet 1:7-8\x* \ib \im \bd Pol ien tehei tengan vasel xat Taetas usil moletin xil te luvosen\bd* - Vengan sexien na mol‑Krit xil tesa pupu,\x + \xo 1:0 \xt Taet 1:12\x* Pol tesis Taetas tengan isel xat xil ixeih e ipispisi mi xil ni pispisien xil xa momal.\x + \xo 1:0 \xt Taet 1:10-16\x* Vanut Siu xil iexil tehei tengan ti langor vatel Taetas, e Pol tesel xati tengan xi napol ni ti ngongoren natel xil.\x + \xo 1:0 \xt Taet 3:9-11\x* \ib \im \bd Pol ien tehei tengan vasep kil sexien hos na Kristin xil mi Taetas\bd* - Pol tesis Taetas tengan ipispisi kuhi mi ngan xil xa labe momatu,\x + \xo 1:0 \xt Taet 2:2\x* atou xil,\x + \xo 1:0 \xt Taet 2:3-5\x* tiram maxoe xil\x + \xo 1:0 \xt Taet 2:6-8\x* e slev xil mun.\x + \xo 1:0 \xt Taet 2:9-10\x* Pol tehit kila xa Hi di misa xeihen mi ngan xil xa di langgusil xati.\x + \xo 1:0 \xt Taet 2:11-15\x* \ib \im \bd Pol ien tehei tengan vasep kila mi Taetas usil sexien hos xil xa Kristin xil ti lipol ni mi mosav xil\bd* - Pol ien tehei Kristin xil te sias liti e tomat itel mosav xil, ti lilong xat kavmen,\x + \xo 1:0 \xt Taet 3:1\x* e linasepin ti nasa mi mosav xil.\x + \xo 1:0 \xt Taet 3:2\x* Tehiteni mun xa xil linapol ni ti ngongoren natel ngan xil xa nenemien nae misav.\x + \xo 1:0 \xt Taet 3:9-11\x* Kristin xil iexil nabong ni ti xa, tetiamu, xil mun latepol ni sexien tesa xil ak, e Hi tehiles meulien nae.\x + \xo 1:0 \xt Taet 3:3-7\x* \is1 Vatit nenemien tei te uvei ak de Taetas 1:5 \ipq Melele xa natelinguk otete aelan te hal Krit, natesisuk tengan upol vuol ni rut polien xil xa rutepol lingi teti. E natesisuk tengan ti uhosei elda xil te sias e metimal xil vus xa di olaxati. Unem xat selxatien xil navan. \is1 Vatit nenemien tei mun te uvei ak de Taetas 3:4-5 \ipq E tave ti neta xa ratemak, Hi tepisen hosien e eheien nan mi xir e teteh meulien e xir. Xi iaxa teleh rerat xir ra tesaen xil nar, tave ti ve holesok eah xa bos xa xir ratepol ni. !E‑e! Xi teleh rerat xir vengan ien misae e xir. Ma xi tesa Ninin Eo mi xir xa mikas moten xir ra tesaen nar xil e misa meulien hu e sexien hu xil mi xir. \is1 ?Naha iaxa di e sepinien ak? \io1 1. Pispisien xil usil sexien hos xil na elda xil. (1:1-9) \io1 2. Pispisien xil usil moletin xil te luvosen. (1:10-16) \io1 3. Pispisien xil usil sexien hos xil na Kristin xil. (2:1-15) \io1 4. Pispisien xil usil sexien hos xa lipol ni mi mosav xil. (3:1-15) \c 1 \s1 Sepkilaen na Pol usil uvei ak \p \v 1 Inou, \w Pol\w*, iaxa nadis uvei ak e nabe moletin tei te polien na Hi e \w eloheoh\w* tei na Iesu Kristo. \p Hi tehosei nou e tesil nou tengan ha nitutou ni neketen na ngan xil xa Hi tehosei xil mei labe nan. Xi tesil nou mun tengan nipispisi mi xil usil reitinen te suse xa likila mei limal pe meten. \v 2 Ngan xil ak likila lihusil hisit neketen ak vengan xa lanesi xa Hi isa meulien sal mi xil. Vengan xa, tetiamu ni melele xa Hi tepeas ni ut etan, tehit xati xa isa meulien ak mi xir, e Hi misakras valuvos. \v 3 E melele xa xi bit momal, Hi xa di miteh meulien e moletin xil misak ni naha xa tehit xati mei mistal be reitin sung. Reitin, naha xa Hi tesoson ni, xi di pisen ni nggo sepinien xa tesa ni minou e tesemae ni minou tengan ti nihithiteni mi mosav xil. \x + \xo 1:3 \xt Efes 1:9-10; 1Tim 1:1,11; Taet 2:10; 3:4\x* \p \v 4 Nadis bat mi xouk, Taetas, xa onggoni natuxoli xati, ve neketen naralu be tei takes. \x + \xo 1:4 \xt 2Kor 8:23; Kal 2:3; 2Tim 4:10; 1Tim 1:2\x* \p Di nasisi tengan Hi Tamer e Iesu Kristo, xa di miteh meulien e xir, lalisa eheien hos itel tomat nalu iti minuk. \s1 Lihosei elda xil itep \p \v 5 Melele xa natelinguk otete aelan te hal Krit, natesisuk tengan upol vuol ni rut polien xil xa rutepol lingi teti. E natesisuk tengan ti uhosei elda xil te sias e metimal xil vus xa di olaxati. Unem xat selxatien xil navan: \v 6 elda tei, meulien nan imal, e nenemien nan iti atou nan xati kestang. Horamue nan xil lihusil xat Iesu e sexien nae xil ihos tengan moletin sav xil ti linaseputut ni xil ti linavit vatixil nggeih e di latalong xat tamexil ti. \x + \xo 1:6 \xt 1Tim 3:2-7; 2Tim 2:24-26\x* \v 7 Melele xa uling moletin tei mei ihe vat te sias tengan ti valaxat moletin xil na Hi, sexien nan imese. Nahe moletin te koaien ti, e tinen nasoh ti namanon. Nahe moletin te munien ti, nahe moletin te tutuen ti, e nahe ho mani ti. !Namak ti! \v 8 Ihe hisit moletin xa di nggur pilei moletin sav xil e tim san, e di ien bei neta xil kestang xa bos. Nenemien nan ixeih e polien nan xil, kakaoen nan ihos, meulien nan imal, e mikila ixuxou kuhi ve sexien nan xil. \v 9 Elda ak, ihur xat kuh pispisien usil Iesu xa xir di rapispisi ni. Ikila xa pispisien xil ak be reitin. Imak, ma xi ikila ti itiamu ni mosav xil e suse te momalen, e ti ipispisi mi xil usil naha xa be reitin. E melele xa mosav xil laseputut ni pispisien nan xil, elda ak ikila ipisen ni mi xil xa naha xa xil di lasepin ni be neta sav tang. \x + \xo 1:9 \xt 1Tim 1:10; 2Tim 4:3; Taet 2:1\x* \p \v 10 Nasepin ni mak vengan xa moletin xil holu latamemere ni vat xil te sias ti. Pispisien na moletin xil ak be votiang tang xa reitinen tovuol en e di laluvos moletin sav xil tengan lihusil xat xil. Xil di lapispisi ni xa moletin xil vus na Hi lihe \w vexahu\w* ixoni ngan xa Siu xil di lapol ni. \v 11 Taetas, usikoe xol pispisien nae xil. Vengan, xil di lapispisi ni holesok xil xa tamal ti tengan lavur mani vaxo en. E misak ni, moletin xil vus e tim xil di lastokovein neketen nae. !Ngan ak tamal ti! \x + \xo 1:11 \xt 2Tim 3:6; Sion 10:12; 1Pit 5:2\x* \v 12 Tehe \w provet\w* tei nae tang te hal Krit iaxa tesep usil sexien nae xil tehit, \q1 “Mol‑Krit xil, vehakut di laluvos e sexien nae mikavui. \q2 Xil labe mah e, vehakut, di lanem kes ni vangexil tang.” \p \v 13 Sepinien ak be reitin. Ma bos xa xouk usepin ixeih mi xil. Ngan ak isak ni xil lihusil pispisien xil kestang xa momal. \x + \xo 1:13 \xt 2Tim 4:2\x* \v 14 Linahusil ti mun tumulen te luvosen xil na \w Siu\w* xil, mu rae xil na ngan xil xa lasin reitinen na Hi. \x + \xo 1:14 \xt 1Tim 1:4; 4:7\x* \v 15 Ngan xil xa meulien nae momal pe met Hi, holesok xil vus momal tang mi xil.\f + \fr 1:15 \ft Nggoni ngan xa \xt 1Tim 4:3-5\ft biteni, titsa te luvosen xil xa labe Siu di lapispisi ni xa rut sexien xil e rut anien xil mun mikila vapol ni moletin tei namal ti pe met Hi. E Pol biteni xa melele xa di ranggur neta ngan del nenemien tei xa momal, anien ak momal tang, mu sexien ak momal tengan rapol ni.\f* E ngan xil xa meulien nae tamal ti pe met Hi e lataneket ti e Iesu, ma holesok xil vus tamal ti e xil vengan xa nenemien nae be muis. Ngan xil ak latakil ti naha xa momal e naha xa tamal ti. \x + \xo 1:15 \xt Mat 15:11; Rom 14:20\x* \v 16 Nggo vulonge, xil labit lakil Hi, e sexien nae xil di pisen ni xa latakil ti. Latalong xat Hi ti, sexien nae pupuru tang, e lasakras lapol ni neta tova vahos e meulien nae.\x + \xo 1:16 \xt 1Sion 1:6; 2:4\x* \c 2 \s1 Kakaoen xa nggusil pispisien te reitinen \p \v 1 E xouk, uti ni holesok xil xa nggusil pispisien te reitinen. \x + \xo 2:1 \xt 2Tim 1:13; 1Tim 1:10; 2Tim 4:3; Taet 1:9\x* \v 2 Upispisi ni ngan xil xa labe momatu tengan liti merou, sexien nae xil ihusil nenemien hos xil kestang, e likila lixuxou kuhi ve sexien nae xil. Neketen nae e Hi ixeih, eheien nae iti e mosav xil, e tave ti neta xa melengien xil te xeih ti imei, xil lihusil xat Iesu vehakut. \p \v 3 Ihusil sexien nen tak, upispisi ni tovolih xil tengan lipisen sexien te merereen mi moletin xil vus. Xil ti linaseputut ni mosav xil ti, e linahe vat munien ti. !Namak ti! Xil ti lipispisi mi mosav xil ni sexien hos xil kestang. \v 4 Ixo sexien ak, xil ti lipispisi mi ate maxoe xil tengan ti lipisen eheien nae mi tiramue e horamue nae xil. \x + \xo 2:4 \xt 1Tim 3:11\x* \v 5 Tovolih xil ti lipispisi mi xil mun tengan lixuxou kuhi ve sexien nae xil e lipol ihos mi moletin sav. Xil limaen xil mi tiramue nae xil kestang e nave mi tiramue sav xil ti. Ate maxoe xil ak mei likila xa lilaxat kuh tim sae xil e ti liling nenemien nae ihe tan tengan lipol usil nenemien na tiramue nae xil tang. Sexien hos nae xil ak isak ni moletin sav xil lisakras ti lisep purun sepinien xil na Hi. \x + \xo 2:5 \xt Efes 5:22\x* \p \v 6 Ihusil nenemien xati ak, uhiteni mi tiram maxoe xil tengan lixuxou kuhi ve sexien nae xil. \v 7 Taetas, xouk mun, ixo sexien hos nam xil, upisen suse xa bos tengan mosav xil likila lihusili. E melele xa ti upispisi mi moletin xil, upol ihusil sexien tei xa moletin sav xil likila linesi en e limerere ni. \x + \xo 2:7 \xt 1Tim 4:12; 1Pit 5:3\x* \v 8 E sepinien nam xil, ti usepin usil neta kestang xa be reitin xa moletin sav xil lasakras lasep xar ni. Isak ni, ngan xil xa di laketeh misa ni xir lihe unoun vengan xa lasakras lavit ti neta vasa vaha xat xir. \x + \xo 2:8 \xt 1Pit 2:15\x* \p \v 9 Ngan xil xa labe slev, xil liling nenemien nae ihe tan e lipol ihusil nenemien na suv nae xil. E holesok xil xa ti lipol ni, lipol ni ihos tengan suv nae xil lihesi xil ven. Slev xil linaso rilomun ni ti sepinien xil naha xat suv nae xil, \x + \xo 2:9 \xt Efes 6:5; 1Tim 6:1; 1Pit 2:18\x* \v 10 e linakan ni ti neta ra xil. Lipol ihos imak tengan suv nae xil likila liling nenesien nae iti e xil. Sexien hos nae xil isak ni moletin xil vus ti linemi xa pispisien nar xil usil Hi xa miteh meulien e xir bos pupu. \x + \xo 2:10 \xt Taet 1:3; 3:4\x* \p \v 11 Bos xa upispisi mi xil usil holesok xil ak vengan xa eheien hos na Hi mei mistal ngamu e di miteh meulien e xir vus. \v 12 Eheien hos na Hi ak di pispisi mi xir tengan ti ristokovein sexien tesa xil e rinamaen ni ti sexien xil te ut etan nalihi nenemien nar. !Namak ti! Eheien hos na Hi isak ni xir rixuxou kuhi ve sexien nar xil, rikakao ihos, e rihusil sexien xil xa momal tevi e melele xa rameul radi e ut etan. \x + \xo 2:12 \xt 1Kor 1:7; Plp 3:20; 1Sion 2:16; Efes 1:4\x* \v 13 Di rapol ni mak vengan xa di radatil melengien hos tei xa di bemei. E melengien nen ak, xir ranesi xa Iesu Kristo xa be Hi xa di miteh meulien e xir, xi mei istal itel minehinen te xeihen nan. \v 14 Xi maen xoteh meulien nan mei mat binat xir tengan valeh rerat xir ra xeihen te tesaen. Mak, iaxa xi miteh meulien e xir e misak ni xir mei rabe nan. Reitin, xi pol ni xir mei rameluv ra sexien xil xa mikavui e misak ni xir rabe vanut moletin tei nan xa rasav ni moletin tesav xil. Io, xir rabe moletin nan xil xa iexir bei pupu tengan ti ripol ni polien hos xil xa momal tevi pe meten. \x + \xo 2:14 \xt Kal 1:4; 2:20; 1Tim 2:6; Sam 130:8; Eks 19:5; Dut 4:20; 7:6; 14:2; Esek 37:23; 1Pit 2:9; Efes 2:10; 1Pit 3:13\x* \p \v 15 Hi milinguk e polien nan e misa xeihen minuk. Ma, upol itel xeihen ak e melele xa ti upispisi mi moletin xil usil suse xa momal tengan ti lihusili, e melele xa ti usel xat xil tengan linahusil ti mun suse te tesaen. Usil sexien xil ak, onamaen xil ti linanem male ni xouk.\x + \xo 2:15 \xt 1Tim 4:12\x* \c 3 \s1 Sexien na moletin xil xa langgusil Hi \p \v 1 Usep rilomun ni mi moletin nam xil tengan ti liling nenemien nae ihe tan e ti lipol ihusil nenemien na moletin xil te kavmen e eilep sav nae xil e ti litaeong xat xil. Xil livue xat xil tengan lipol ni polien hos xil vus. \x + \xo 3:1 \xt Rom 13:1; 1Pit 2:13\x* \v 2 Uhiteni mun mi xil tengan linasepin ti nasa mi moletin sav e linangor ti natel xil. !Namak ti! Xil lipol ni ihos mi xil itel sexien te merouen, e ti lipisen merereen mi xil vehakut. \v 3 Iexir nabong ni ti xa, tetiamu, xir mun ratehe hisit moletin xil xa ratexoni xil tang: ratehe unu, ratnalong xat Hi ti, e di ratehusil suse xil vus te luvosen. Tetiamu, sexien tesa xil e eheien te holesok xil te ut etan tevulu xat xir e di tetel xir. Ratehe elu mi mosav xil, e ratehesi xir melele xa ratepus mosav xil latemot e tesaen. Moletin xil, iexil teat xir, e xir mun, iexir di teat xil. \x + \xo 3:3 \xt 1Kor 6:11; Efes 2:2; 5:8\x* \v 4 E tave ti neta xa ratemak, Hi tepisen hosien e eheien nan mi xir e teteh meulien e xir. \x + \xo 3:4 \xt Taet 1:3; 2:10; Efes 2:8-9; 2Tim 1:9; Efes 5:26; Sion 3:5\x* \v 5 Xi iaxa teleh rerat xir ra tesaen xil nar, tave ti ve holesok eah xa bos xa xir ratepol ni. !E‑e! Xi teleh rerat xir vengan ien misae e xir. Ma xi tesa \w Ninin Eo\w* mi xir xa mikas moten xir ra tesaen nar xil e misa meulien hu e sexien hu xil mi xir. \v 6 E vengan xa hosien nan mahulong pupu, Hi tesa Ninin Eo mei tepolu e meulien nar. Maten na Iesu Kristo xa teteh meulien e xir iaxa tepol ni suse temese tengan Ninin Eo imei ve xir. \x + \xo 3:6 \xt Soel 2:28\x* \v 7 Eheien hos nan misak ni xi tepol ni xir ramal pe meten, tave ti neta xa rabe moletin tesa xil tang. Misak ni, xosali, xir rakila mei rabe horamue nan xil e ranesi en xa be reitin xa xir rihur holesok hos xil melele xa ha riti itela e ut nesao. \x + \xo 3:7 \xt Rom 3:24\x* \v 8 Sepinien xil xa di nabiteni minuk be reitin. \p Misak ni, vehakut, ieok bei xa xouk tit upispisi mi moletin xil usil holesok xil ak. Upol ni imak tengan ngan xil xa di langgusil Hi, nenemien nae ixeih tengan ti lipol ni polien hos xil. Hisit pispisien xil ak bos e di dutou ni xir vus. \v 9 Xouk onamaen xouk ti ha onasep tetavoe natel xil usil holesok xil xa be neta sav tang. Ngan xil ak di lasep usil avu kokot nae bemei duxoh xil, e iexil bei tengan ti langor pupu usil rae xil na Siu xil. Hisit sexien xil ak misakras vatutou ni ti moletin e be neta sav tang. \x + \xo 3:9 \xt 2Tim 2:14,16,23\x* \v 10 Xosxa moletin tei di pol ni sexien xil ak xa di misak ni moletin xil di latasil ra xil, vatei takes, ha usepin ixeih mini tengan istokovein sexien nan xil ak. E xosxa tastokovein sexien nan xil ti, ma ha usepin mini vatei mun. E xosxa dit nggulehi ni sexien nan xil, ma onamaen ni ti mun namei navituei natel xamim. \x + \xo 3:10 \xt Mat 18:15-17\x* \v 11 Vengan xa sexien nan xil nggeih, di pisen ni xa xi be hisit moletin tesa tei xa tekavitou ni reitinen na Hi ngamu e di milihi longpangasien bemei e xi tasen. \x + \xo 3:11 \xt 1Tim 6:4-5\x* \s1 Sepinien kor na Pol \p \v 12 Taetas, nisil Artemeas mu Tikikas ihat minuk tengan tei e xalu ihur voninom. Ti, xouk usak pisi tengan mei upus nou e taon te hal Nikopolis, vengan xa inou nita tak ha ituxoh hoxalite te aveti xil te an tesa xa di bemei. \x + \xo 3:12 \xt Pol 20:4; Efes 6:21-22; Kol 4:7-8; 2Tim 4:12\x* \v 13 Usak pisi tengan ututou ni Apolos, itel Sinas xa be moletin te ling xat rae xil en.\f + \fr 3:13 \ft Sinas tehe loea tei.\f* Xalu ti lalohusil suse nalu lalohat xiak. Ma nasisuk tengan upus rin nalu e usa holesok xil xa iexalu ihei tengan lalilehi itel xat xalu. \x + \xo 3:13 \xt Pol 18:24; 1Kor 3:5-6; 16:12\x* \v 14 Moletin nar xil likila lisa xil ve polien xil xa bos. Imak, ma likila ti litutou ni ngan xil xa labe tamure ni holesok xil holu. Moletin nam xil linati votei ti. Bos mak mu lipol ni neta ngan xa ihos itel meulien nae. \x + \xo 3:14 \xt Efes 4:28; Taet 2:14\x* \p \v 15 Ngan xil xa madi vituei inggak, labit ‘bos makoe’ mi xouk. E uhit ‘bos makoe’ namem mi tuemem xil te neketen. \p Nasis tengan eheien hos na Hi iti mi xamim vus.