\id MRK - Southeast Ambrym NT with Ruth and Jonah [tvk] -Vanuatu (DBL 2015) \h Mak \toc1 Mak \toc2 Mak \mt2 Sepinien xa diamu te \mt1 Mak \is1 ?Visi iaxa tetis vanuvei ak? \ip Moletin xa tetis vanuvei ak, hisen tehe Sion Mak. Xi tenave moletin lu e le tei (12) na Iesu ti. Moletin holu lanemi labit Mak ak be horam maxoe xa telesae melele xa mereketeh xil te Nim Eo lamei tengan ladal xat Iesu e hal Ketsemani e huram 33 AD (huram xil tetutou poten na Iesu).\x + \xo 1:0 \xt Mak 14:51-52\x* E tetutou sung, e huram 46 AD, Mak tehusil Pol xal Banabas e kakaoen kokot nalu tengan luba labithiten longeongen hos usil Iesu mi moletin xil. E Sion Mak tehe reling xalu e suse e tetilomun tehe Serusalem.\x + \xo 1:0 \xt Mak 13:5,13\x* Di, e huram 50 AD, Mak tehusil Banabas e lutehe aelan tehal Saepras.\x + \xo 1:0 \xt Mak 15:39\x* Rakila xa melele Pol teti nim texeih, Mal teha teti tetela e tetutou ni.\x + \xo 1:0 \xt Kol 4:10; Flm 1:24; 1Pit 5:13\x* \ip Mak tetis vanuvei ak melele xa teti e taon te hal Rom sangas ni huram 56 AD. E vahit Pita teti tetela e melele nen ak vengan xa sepinien holu xa tetisi be tumulen xil na Pita. Lanemi labit Mak tetis vanuvei ak usil meulien e polien na Iesu tetiamu ni vanuvei xatel xa Matiu, Luk e Sion lattetisi. \is1 ?Visi iaxa tevuli vanuvei ak tetiamu? \ip Mak tetis vanuvei ak e hal Rom tengan vahit kila mi Kristin xil e rute ak xa Iesu be Nat Hi reitin e be Mesaea xa Hi tehit xati tengan isa ni imei. Misak ni, tetis sepinien holu usil merekel xil xa Iesu tepol ni xa tepisen ni xa xi texo ut nesao reitin. \is1 ?Mak tetis vanuvei ak veneh? \im \bd Mak ien tehei tengan vapisen reitinen xa Iesu be Nat Hi\bd* - Merekel xil a Mak tetis usili latehe holu mak mu mili naha xa di e vanuvei sav xil e Vanuvei Eo. Iesu tepisen ni xa tehur xeihen teli mesien,\x + \xo 1:0 \xt Mak 1:29,40; 2:1; 3:1; 5:21; 6:53; 7:24; 7:31; 8:22\x* ninin tesa xil,\x + \xo 1:0 \xt Mak 1:21; 5:1; 9:14\x* holesok xil te ut etan, \x + \xo 1:0 \xt Mak 4:35; 6:30; 6:44; 8:1\x* e maten mun.\x + \xo 1:0 \xt Mak 5:21; 16:1\x* Merekel xil ak latepisen reitinen xa Iesu be Nat Hi xa di nggur keihen. \ib \im \bd Mak ien tehei tengan vapisen ni xa Iesu misel xat vat xil na Siu xil e lasin ni\bd* - Mak tepisen ni xa tetep iaxa Iesu tesak pisi tengan vapispis kuhi ni vat xil na Siu xil xa xi be Nat Hi reitin e Mesaea nan. E tesak pisi tengan vasel xat xil laviles ra tesaen nae e lihusil xat Hi e sexien xa momal. E neta sav xa mak, lasin ni e lamu vini.\x + \xo 1:0 \xt Mak 14:61\x* \ib \im \bd Mak ien tehei tengan vapisen ni xa longeongen hos usil Iesu Kristo di ba mi Siu xil del ngan xil mun xa latave Siu xil ti\bd* - Reitin xa melele xa Iesu teti e ut etan, tepol holu tetel Siu xil. E Mak tepisen ni xa Iesu teha tepol tetel ngan xil mun xa latave Siu ti.\x + \xo 1:0 \xt Mak 3:6; 5:1; 7:24,30; 15:39\x* Mak tetisi mun xa Iesu tesemae ni moletin nan xil tengan likapis e rute xil vus e lihithiten longeongen hos na Hi mi moletin xil vus te ut etan tengan likila lihur meulien sal ixo en.\x + \xo 1:0 \xt Mak 16:15-16\x* \is1 Vatit nenemien tei te vanuvei ak de Mak 10:45 \ipq Iesu biteni bit, “Vengan inou mun xa nabe Nat Moletin, natamei ti tengan moletin xil ti latutou ni nou. !E‑e! Inou namei tengan nitutou ni mosav xil e nisa meulien navan tengan nixal rat moletin xil holu mei limeluv ra pangasien te tesaen nae xil.” \is1 ?Naha iaxa di e vanuvei ak? \io1 1. Midep Iesu misak mese tengan ha ipol ni polien nan. (1:1-13) \io1 2. Sepinien e polien na Iesu. (1:14–13:37) \io2 a. Iesu pol e rute xil e provins te hal Kaleli. (1:14–7:23) \io2 b. Iesu pol e rute savsav xil. (7:24–10:52) \io2 c. Iesu pol e taon te hal Serusalem. (11:1–13:37) \io1 3. Iesu mat e meul rilomun ra maten. (14:1–16:20) \c 1 \s1 Sion Baptis misak mesen suse ve Iesu \p \v 1 Ngan ak be longeongen hos na Iesu Kristo, Nat Hi.\x + \xo 1:1 \xt Mat 3:1-12; Luk 3:1-18; Sion 1:19-28\x* \v 2 Longeongen ak temei rohon mi xir texoni ngan xa tisen na \w provet\w* Aesea tehiteni melele xa Hi tesepin mi Mesaea tehit, \q1 \qt “!Uteong kuhi! Inou nisa eloheoh tei navan tengan isak mesen suse nam.\qt* \q1 \v 3 \qt Lalong rae tei xa di mikei e uruvuol xa bit,\qt* \q2 \qt ‘!Musak mesen suse na Suv!\qt* \q2 \qt !Mupol ni suse nan imal!’”\qt* \rq (Aes 40:3)\rq*\x + \xo 1:3 \xt Eks 23:20; Mal 3:1; Mat 11:10; Luk 1:76; 7:27\x* \p \v 4 \fig Sion Baptis di misak mesen suse ve meien na Mesaea na Hi.|alt="John the Baptist proclaiming the truth" src="WA03809b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="1:4" \fig* Eloheoh xa Aesea di tehit usili, hisen Sion. Moletin ak tete uruvuol e latekesi ni Sion Baptis vengan tebaptaes ni moletin xil holu tehit, “!Muhiles ra \w tesaen\w* namim xil! Ti, mumei minou e nibaptaes ni xamim tengan vapisen xa Hi di miketeh bos rilomun mi xamim.”\x + \xo 1:4 \xt Pol 13:24; 19:4\x* \v 5 Ma moletin xil holu xa holu pupu latexo provins te hal Sudea tetel taon te hal \w Serusalem\w* latemei visal Sion. Labit rerat tesaen nae xil mini e Sion \w baptaes\w* ni xil e Oeisal Sodan. \v 6 Xi tesing ni eising xa latepol ni ni hili \w kamel\w* e tetuatu ni mavulut hilbe buluk. Anien an tehe kelmenamen del hani\f + \fr 1:6 \ft Kelmenamen be hisit grashopa tei xa eilep xa lakila lava ni, e hani be oei tei xa mikas xa sukabug xil di lapol ni.\f* xa di mikameti e uruvuol.\x + \xo 1:6 \xt 2King 1:8; Sak 13:4\x* \v 7 E xi biteni mi moletin xil bit, “Itutou ni nou, moletin tei xa eilep pupu imei. Xi be eilep mak mu mili nou e natapin ti tengan name slev nan xa ti valeh rat sandel nan.\x + \xo 1:7 \xt Pol 13:25\x* \v 8 Inou di nabaptaes ni xamim ni oei tang, e xi ibaptaes ni xamim ni \w Ninin Eo\w*.” \s1 Melele xa labaptaes ni Iesu bus, Ninin Eo dela be uruvuol tengan vaha vahur sakpisien xil \r Mat 3:13–4:11; Luk 3:21-22; 4:1-13 \p \v 9 E melele xa Sion di baptaes ni moletin xil mak, Iesu nggo Nasaret e provins te hal Kaleli e bemei visali. Di, Sion baptaes ni Iesu e Oeisal Sodan. \v 10 E melele xa Iesu mea ra oei, miketeh be nesao e pus tilang hat misaha, e \w Ninin Eo\w* mei dotan en nggoni mae tei. \v 11 E Hi misepin mini nggo ut nesao bit, “Xouk obe Natuxoli, ngan xa eheien navan da en. E nabesi nou pupu ve xouk.”\x + \xo 1:11 \xt Sen 22:2; Sam 2:7; Aes 42:1; Mat 12:18; 17:5; Mak 9:7; Luk 9:35; 2Pit 1:17\x* \p \v 12 Di, e melele nen ak vari, Ninin Eo misak ni Iesu ba be uruvuol. \v 13 Iesu de rute ak melengien hanutap lu (40) del vuran xil e di nggur sakpisien xil nggo he \w Temat\w*. E melele xa melengien xil ak bus, \w masxaxa\w* xil mei ladutou ni. \s1 Iesu pol kokot ni polien nan e mikes moletin hat (4) tengan lavusili \r Mat 4:12-22; Luk 4:14-15; 5:1-11 \p \v 14 Dutou ni ngan ak, Iesu milongeong ni xa lateso Sion tehe nim te xeih. Di, Iesu dilomun be provins te hal Kaleli e bithiten longeongen hos na Hi mi moletin xil bit,\x + \xo 1:14 \xt Mak 6:17-18; Sion 3:24\x* \v 15 “!Taxeak be melengien xa momal tengan lelaxatien na Hi imei iti visal xir! !Misak ni muhiles meulien namim ra tesaen xil namim, e muling neketen namim iti e longeongen hos nan!”\x + \xo 1:15 \xt Kal 4:4; Efes 1:10; Mat 3:2\x* \p \v 16 Vatei, melele xa Iesu mikakao nggusil seri Oei Kaleli, pus moletin lu te sar meseo en, hisealu Saemon xal Andru xa be tuneli. Pusi xa di luso net nalu be oei. \v 17 E Iesu mei biteni mi xalu bit, “Lumei luhusil inou. Xosali di mulihi meseo xil tang, e inou nisak ni xamil mulihi moletin xil sung.” \v 18 Vatei takes, lustokovein net xil nalu di, e lunggusil xat Iesu. \p \v 19 E melele xa latkakao latoba vuteili, Iesu pus timue lu mun, hisealu Temis xal Sion, xa lube nat Sepeti. Ludi bot del tamealu e di latdil pilei net natel xil.\x + \xo 1:19 \xt Mat 10:2; Mak 3:17; Mat 10:35; Luk 5:10\x* \v 20 Melele xa pus xalu, vatakes, Iesu mikes xalu tengan lalohusili. Ma, lube reling tamealu e bot del moletin te polien sav xil, e lunggusil Iesu. \s1 Iesu nggol rat ninin tesa ra moletin tei \r Luk 2:31-37 \p \v 21 Iesu mikakao del moletin nan xil labe taon te hal Kapaniam. E \w Sabat\w*, labe \w nim te pispisien\w*na Siu xil e Iesu di pispisi mi moletin xil en.\x + \xo 1:21 \xt Mak 6:2; Luk 4:16; 6:6; 13:10\x* \v 22 Xil vus xa lalong sepinien nan lamesep, vengan xa sexien te pispisien nan misav ni \w titsa\w* xil te rae na Mosis. Vengan xa melele xa misetu, biteni momal ni xil del xeihen.\x + \xo 1:22 \xt Mat 7:28-29\x* \p \v 23 E melele xa Iesu di tamu pispisi, moletin tei xa \w ninin tesa\w* da en be vangit nim te pispisien ak. Xi mikei nggeih xat Iesu bit,\x + \xo 1:23 \xt Mak 5:2\x* \v 24 “!Iesu te hal Nasaret! ?!Usak ni naha mi xamem!? ?Omei inggak tengan umu vin xamem? !Inou nakilak, xouk obe Moletin Eo na Hi!”\x + \xo 1:24 \xt Mat 8:29; Mak 5:7; Luk 4:34; 8:28; Sion 6:69\x* \p \v 25 Iesu mike xat ninin tesa ak bit, “!Utat votei, e uhe reling moletin ak!” \v 26 Di, ninin tesa ak bas tan ni moletin ak, muis kei, di, be relingi.\x + \xo 1:26 \xt Mak 9:26\x* \p \v 27 Ngan xil vus xa lapusi lamesep pupu ni. E di labiteni mi xil mun tang labit, “?Hisit pispisien eah xiak? Moletin ak di misepin del xeihen. E melele xa misemae ni ninin tesa xil tengan lave reling moletin xil, vatakes lalong xati.” \v 28 E tave nousav ti, longeongen usil naha xa Iesu di pol ni mikapis ba duxoh rute xil vus e provins te hal Kaleli.\x + \xo 1:28 \xt Mat 4:24\x* \s1 Iesu dal rat moletin xil holu ra mesien nae xil e taon te hal Kapaniam \r Mat 8:14-17; Luk 4:38-41 \p \v 29 E melele xa Iesu be reling nim te pispisien, del Temis xal Sion, latobe tim sa Saemon Pita xal Andru. \v 30 Melele xa laduxoh tim, labit mesen ni mi Iesu xa avu atou kokon na Saemon Pita, mesei dat vet man, ven minggan pupu. \v 31 Ma Iesu be visali, dal xat hen e dutou ni mitamea. Vatakes, mesien nan be relingi, milonge bos, e ba pol ni anien ae.\x + \xo 1:31 \xt Mat 9:25; Mak 5:41; 9:27; Luk 8:54\x* \p \v 32 E vongien nen ak, melele xa eai minu e Sabat bus, moletin xil holu laleh ngan xil xa lamesei del ngan xil xa ninin tesa di e xil lamei visal Iesu.\x + \xo 1:32 \xt Mat 4:24\x* \v 33 Lamei, lamei ba vuma … moletin xil vus te metimal ak mei langgonaxon pupu e puiteh te nim xa xi da en. \v 34 E Iesu dal rat moletin xil holu ra mesien nae xil, e ngan tesav xil mun, nggol rerat ninin tesa ra xil. E tamaen ninin tesa xil ti tengan lasepin vengan xa lakila xa xi be Mesaea xa Hi tehosei.\x + \xo 1:34 \xt Mak 3:12\x* \s1 Iesu be rute sav xil mun tengan vahit longeongen hos mi moletin xil \r Luk 4:42-44 \p \v 35 E makoe roroh, melele xa ut bovoli tamu, Iesu mitamea e be rute tei xa mikila vatasen en e di misis.\x + \xo 1:35 \xt Mat 14:23; Mak 6:46; Luk 5:16; 6:12\x* \v 36 E melele xa Saemon Pita del ngan tesav xil lamea, di lalang ves Iesu. \v 37 Lalang vesi ba vuma … lakameti e labiteni mini labit, “!Moletin xil vus te metimal ak di lalang vesuk!” \p \v 38 E Iesu biteni mi xil bit, “Rave metimal sav xil mun xa ladi sangas ni rute ak, vengan namei vari tengan niha nisetu ni longeongen hos na Hi mi moletin xil vus.” \v 39 Ma, lakapis e rute xil vus e provins te hal Kaleli. E xi di misetu mi moletin xil e nim te pispisien na Siu xil e di nggol rerat ninin tesa xil ra moletin xil.\x + \xo 1:39 \xt Mat 4:23; 9:35\x* \s1 Iesu dal rat moletin tei ra mesien leporsi \r Mat 8:1-4; Luk 5:12-16 \p \v 40 Melele xa Iesu di tamu mikapis e provins te hal Kaleli, moletin tei xa mesien \w leporsi\w* di bas purun tenben xil mei mitingeiril pe met Iesu e dakesi bit, “Xosxa iem bei li, ma ukila upol ni tenbeok mei imese rilomun.” \p \v 41 Melele xa Iesu pusi, ien misae en. Ma misa hen ba duxoli e biteni mini bit, “Namaen ni. !Nasak ni tenbom mei memese ngamu!” \v 42 E melele nen ak vari tang, mesien ak be relingi e tenben mei memese rilomun. \p \v 43 Di, Iesu misemae mini bit, \v 44 “Onahit rat naha ti xa natepol ni minuk mi moletin tova. E uhe Nim Eo kestang tengan uhit rat rin nam mi \w pris\w* tei, e usa sanien eo nam mi Hi ixoni ngan xa \w Mosis\w* tehiteni.\x + \xo 1:44 \xt Mat 9:30; Lev 14:2-32\x* Imak, ma ngan xil xa lilepis tenbom lipus kila xa xouk omese tevi.” Di, Iesu misil moletin ak ba. \p \v 45 E melele xa moletin ak be reling Iesu, xi mikapis e rute xil vus e buhu raen holu bit usil naha xa Iesu tepol ni mini. Mak, ma vengan xa vanut moletin xil mei labe mahulong pupu, Iesu misakras mun vahe metimal xil. E neta sav xa Iesu da nga ut xil xa labe sotin ra metimal xil, moletin xil lakakao langgo rute xil vus tengan mei lapusi. \c 2 \s1 Iesu pol ni moletin tei xa misakras vakakao mei mikakao \r Mat 9:1-8; Luk 5:17-26 \p \v 1 Melengien vahis mei mitavi, e Iesu dilomun be taon te hal Kapaniam. E moletin xil te rute ak lalongeong ni xa de tim. \v 2 Ma moletin xil holu mei lapolu e nim ak, e moletin xil holu mun dit lasoh e hale. E Iesu di misetu ni sepinien na Hi mi xil. \v 3 \fig Lasae ni timue xa misakras vakakao de suon man be tan e rute xa Iesu da en.|alt="Paralytic being lowered through the roof" src="WA03824b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="2:3" \fig* Melele xa Iesu di tamu misetu, moletin hat (4) lamei e lapo moletin tei xa misakras vakakao de suon man tengan lalingi pe met Iesu. \v 4 E vengan xa moletin xil langgonaxon pupu, lapusi xa lasakras lave sangas visal Iesu. Ve rin ak, xil lapeou labe hilim nesao, ladal rerat rut hilim ak momal ni rute xa Iesu da en, e lapol ni mei be mesal tei. Di, lasae ni moletin ak de suon man be tan e rute xa Iesu da en. \v 5 E melele xa Iesu pus naha xa xil lapol ni, pus kil neketen nae e biteni mi moletin ak bit, “Tuxoli, xosali, inou naserev rin nam ra \w tesaen\w* nam xil pe met Hi.”\x + \xo 2:5 \xt Luk 7:48\x* \p \v 6 E melele xa \w titsa\w* xil te rae na Mosis xa ladotan inggak lalong sepinien xa Iesu biteni, laseputut ni nggo nenemien nae labit, \v 7 “?Veneh ma moletin xai di misa hisit sepinien ak ba xat Hi? !Xi di pet rat tasen ni xi bit xi pipin ni Hi vari! Vengan xa Hi kestang mikila vaserev rin na moletin xil ra tesaen nae xil pe meten.”\x + \xo 2:7 \xt Sam 103:3; Aes 43:25; 1Sion 1:9\x* \p \v 8 Melele xa di lanem usil holesok xil ak, Iesu mikil nenemien nae, ma biteni mi xil bit, “?Veneh ma di munem mak?\x + \xo 2:8 \xt Mat 16:8\x* \v 9 Temale tang tengan namiteni mi moletin ak xa misakras vakakao namit, ‘Naserev rin nam ra tesaen nam xil pe met Hi’ vengan xa musakras mupusi xosxa nanggur xeihen tengan nipol ni. E nggeih tengan namiteni mini namit, ‘Utamea, uvulun suon mam, e ukakao uha,’ vengan xa xamim ti mupus kila xosxa nanggur xeihen tengan nipol ni. \v 10 E tengan xamim mupus kila xa Nat Moletin nggur xeihen e ut etan tengan vaserev rin na moletin xil ra tesaen nae xil e tengan vasak ni moletin xil mei vahos rilomun, mupus ngan ak …” Di, Iesu biles, pus moletin xa misakras vakakao e biteni mini bit, \v 11 “!Nabiteni minuk, utamea, uvulun suon mam, e utilomun uhe tim!” \p \v 12 \fig Moletin xa misakras vakakao mitamea, bulun suon man e poe ba be reling xil.|alt="Jesus heals man" src="WA03825b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="2:12" \fig*Vatakes, pe met moletin xil, moletin ak mitamea, bulun suon man e poe ba be reling xil. Melele xa moletin xil lapusi mak, latemanin e lapet rat his Hi labit, “!Ueee la la li! !Ratapus ti mu neta tova xa vamak!”\x + \xo 2:12 \xt Mat 9:9-13; Luk 5:27-32\x* \s1 Iesu mikes Matiu Livae tengan ihusili \r Mat 9:33 \p \v 13 Di, Iesu be reling rute ak e mikakao ba be seri Oei Kaleli. Moletin holu mei lakapis xole e xi di pispisi mi xil. \v 14 E melele xa Iesu di mikakao ba, xi pus moletin tei xa dotan de nim te polien nan xa hokorong, hisen \w Matiu\w* Livae, nat Alveas. Xi di mileh takis ra Siu xil tengan vasa ni sung vaha mi kavmen te hal Rom. E melele xa Iesu pusi, mikesi bit, “!Amei! !Uhusil xat inou e mei uhe moletin tei navan!” Ma Matiu Livae mea, mistokovein polien nan xil, e nggusil xat Iesu.\x + \xo 2:14 \xt Mat 8:22; 19:21; Mak 10:21; Luk 9:59; 18:22; Sion 1:43; 21:19,22; Mat 4:20,22\x* \p \v 15 Dutou ni, Iesu del \w moletin nan xil\w* labe tim sa Matiu Livae e ladotan del moletin hao te \w takis\w* e moletin sav xil mun xa lasa pe met Siu xil xa latehusil Iesu latehe nim ak. E melele xa Iesu del moletin nan xil ladotan e di langganien vituei, rut moletin tesa sav xil ak di langganien vituei del xil. \v 16 Rut titsa xil te rae na Mosis, xa labe \w Farasi\w* xil mun, lapusi xa Iesu di ngganien del moletin xil te takis del moletin tesa sav xil. Misak ni, xil lasis moletin xil na Iesu labit, “?Veneh ma titsa namim di ngganien del hisit moletin tesa xil xa lamak?”\x + \xo 2:16 \xt Mat 11:19; Luk 7:34; 15:1-2\x* \p \v 17 E melele xa Iesu milonge, biteni mi xil bit, “Moletin xil xa lanemi labit lamal ngamu iexil ti tavei tengan lava lapus tokta. E ngan xil kestang xa lakila xa lamesei iexil bei tengan lapus tokta. Ma inou natamei ti tengan nakes moletin xil xa lanemi labit lamal ngamu tengan lihiles e lihusil inou. E‑e, namei tengan nakes ngan xil xa lapus kil mesien te \w tesaen\w* nae xil tengan lihiles meulien nae e lihusil nou.” \s1 Sexien te pispisien hu na Iesu misav ni sexien matu na Siu xil \r Mat 9:14-17; Luk 5:33-39 \p \v 18 Vatei, e melele xa moletin xil na Sion Baptis del Farasi xil di labal ni anien, rut moletin xil mei lasis Iesu labit, “Moletin na Sion xil del Farasi xil di labal ni anien tengan lasis. E mapusi xa moletin nam xil latapol ni ti sexien ak. ?Veneh vari?” \p \v 19 Ma, Iesu dei vole ak mi xil bit, “Melele xa moletin tei miteli, ngan xil xa lamei ve anien nen ak, labesi xil, ma lasakras laval ni anien e melele xa xi da tamu visal xil. \v 20 E melengien xil ti imei xa moletin xil mei lihur rat ngan xa miteli ihe reling xil. E melengien ak vari, xil lilonge isa ven e lihal ni anien sung.” \p \v 21 Di, Iesu dei vole tei mun mi xil bit, “Moletin tovuol xa vatil xol eising matu tei vatel saxut kaliko tei xa be neta hu. Vengan melele xa ikasi, kaliko xa be neta hu mei ileten pupu, ma ital papas eising matu ak e mei imeseh mak mu. \v 22 E suse nen ak, moletin tovuol vateh uaen hu vahe valite matu tei xa lapol ni ni hilbe sipsip vengan nggeih ngamu. Vengan xa xosxa ipol ni, ma uaen hu ak isak ni valite teni ikaio e imahoe. Maxani, valite ak isa, e uaen imie ihe tan. Misak ni, moletin xil ti liteh uaen hu ihe valite xa be neta hu vengan xa memerou tamu e mikila ikaio. Imak, ma valite teni ihos e uaen mun xa di en ihos.”\f + \fr 2:22 \ft E vole xalu ak, Iesu di biteni xa pispisien hu nan xil di nggusil sexien hu xil tang, e misakras vahusil xat pispisien e sexien matu xil na Siu xil.\f* \s1 Iesu misa pispisien tei usil Sabat \r Mat 12:1-8; Luk 6:1-5 \p \v 23 E \w Sabat\w* tei, Iesu del moletin nan xil langgur xoteh naho tei te \w uit\w*. E melele xa di lakakao laba, mae nggat moletin nan xil, ma di laki xoteh utut uit xil e di langga ni. \v 24 E melele xa Farasi xil lapusi, lasepin mi Iesu labit, “Pus ti mu. Moletin nam xil di lapol ni polien tei xa nggur xoteh \w rae na Mosis\w* usil Sabat.”\x + \xo 2:24 \xt Dut 23:25\x* \p \v 25 E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “?Midep? ?Xamim mutavuli ti naha xa suv toto \w Deved\w* e moletin nan xil latepol ni melele xa mae teat xil e iexil tehei pupu tengan lavanien ti?\x + \xo 2:25 \xt 1Saml 21:1-6; 2Saml 15:35; Lev 24:5-9\x* \v 26 Deved tehe vangit Nim Tavolin na Hi e tehur beret eo teni. Ngan ak testal e melele xa Abiatar tehe \w vatixar na pris xil\w*. E xi temaen suv toto Deved tengan vahur beret ak, neta sav xa pris xil kestang lakila lava ni, e Deved tesa ni sung mi moletin nan xil tengan lava ni.” \p \v 27 Di, Iesu bit kil koute te sepinien nan mi xil bit, “Hi tepol ni Sabat tengan vatutou ni moletin xil. Tenapol ni moletin xil ti tengan latutou ni Sabat.\x + \xo 2:27 \xt Eks 20:8-10; Dut 5:12-14\x* \v 28 Mak iaxa, Nat Moletin be Suv te holesok xil vus, e te Sabat mun.” \c 3 \s1 Iesu pol ni he moletin tei mei bos rilomun e Sabat \r Mat 12:9-14; Luk 6:6-11 \p \v 1 Iesu dilomun be \w nim te pispisien\w*. E moletin tei de rute ak xa hen misa. \v 2 E rut moletin xil mun ladi xa iexil bei tengan lalang ves neta tova xa misa xa Iesu pol ni. Ma, di lale mah xat Iesu tengan lapus pisi xos ipol ni he moletin ak mei ihos rilomun e \w Sabat\w*. \v 3 Misak ni, Iesu mikes moletin ak tengan mei vasoh pe met moletin xil. \v 4 Di, misis moletin sav xil bit, “?\w Rae na Mosis\w* di maen xir tengan rakila rapol ni naha e Sabat? ?Tengan ritutou ni moletin, mu ripurun ni? ?Tengan riteh meulien en, mu rihas vini?” E xil latavit ti neta mini.\x + \xo 3:4 \xt Luk 14:3\x* \p \v 5 E melele xa Iesu miketeh mikapis xol xil, ien nggat xil. E melele nen mun tak, ien misae e xil vengan xa nenemien nae bon pupu. Di, Iesu biles biteni mi moletin xa hen misa bit, “!Tei momal ni hem!” E melele xa dei momal ni, hen mei bos rilomun.\x + \xo 3:5 \xt Mak 6:52; 8:17; Sion 12:40; Rom 11:25; Efes 4:18\x* \v 6 E melele xa \w Farasi\w* xil lapusi, lastal e, vatakes, ba lamos del rut Siu xil xa di lasuv xat lelaxatien na suv toto \w Herod\w*, e lasep ves suse tova tengan lavas vin Iesu vaxo en.\x + \xo 3:6 \xt Mat 22:15-16; Mak 12:13\x* \s1 Moletin holu langgusil Iesu \p \v 7 Iesu del \w moletin nan xil\w* labe Oei Kaleli, e moletin holu mun langgusili: ngan xil te provins te hal Kaleli, Sudea,\x + \xo 3:7 \xt Mat 4:25\x* \v 8 e Itumea; e ngan xil te taon te hal \w Serusalem\w*, Taer e Saedon; e ngan xil mun xa langgo rin sav te Oeisal Sodan. Moletin xil vus ak lamei visal Iesu vengan xa lalongeong ni naha xa xi di pol ni. \v 9 \fig Vengan xa moletin xil labe holu, Iesu pispisi mi xil nggo bot tei.|alt="Jesus teaching multitude from a boat" src="WA03840b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="3:9" \fig* E vengan xa xil labe holu mak e di langgonaxon pupu, Iesu biteni mi moletin nan xil bit ha lisak mesen bot tei xa ikila itotan en tengan moletin xil linating xati ti.\x + \xo 3:9 \xt Mak 4:1; Luk 5:3\x* \v 10 Ngan xil xa lamesei lating mak vengan xa lapusi xa Iesu di pol ni moletin xil holu ngamu mei labos rilomun, e labit lituxoli tengan xi isak ni mesien nae ihe reling xil.\x + \xo 3:10 \xt Mat 14:36; Mak 6:56\x* \v 11 E melele xa ngan xil xa \w ninin tesa\w* di e xil lapusi, xil mei latingeiril mini, e lamuis kei labit, “!Xouk obe Nat Hi!”\x + \xo 3:11 \xt Mak 1:34; Luk 4:41\x* \v 12 E Iesu mike xat ninin tesa xil ak nggeih bit linavit rati ti mun xa xi be visi. \s1 Iesu bosei moletin lu e le tei (12) tengan mei lihe eloheoh nan xil \r Mat 10:1-4; Luk 6:12-16 \p \v 13 Di, Iesu be nesao e hu tei e mikes viton moletin xil xa ien bei tengan lihusili, e lamei visali. \v 14 Di, bosei lu e le tei (12) e xil tengan mei lihe \w eloheoh\w* nan xil, lihusil xati, e ha lihithiten longeongen hos mi mosav xil, \v 15 e lihol rerat ninin tesa xil ra moletin xil ixo xeihen te hisen. \p \v 16 E ngan ak be his na eloheoh xil xa labe lu e le tei (12) xa Iesu bosei xil: Saemon (xa Iesu miling hisen tei mun be Pita);\x + \xo 3:16 \xt Mat 16:17-18; Sion 1:42\x* \v 17 Temis del tuneli Sion xa Iesu tekes xalu ni ‘nat veta xalu’ (xa tamealu Sepeti);\x + \xo 3:17 \xt Luk 9:54\x* \v 18 Andru, Pilip, Batalomiu, \w Matiu\w*, Tomas, Temis (nat Alveas), Tatios\f + \fr 3:18 \ft Hisen tei mun tehe Sudas, nat Temis.\f*, Saemon (xa temos e vanut moletin tei xa iexil bei pupu tengan lameluv ra he mol‑Rom xil); \v 19 e Sudas Eskariot xa tesa rat Iesu tehe he moletin tesa xil.\x + \xo 3:19 \xt Mat 26:25; 27:3; Sion 18:2,5\x* \s1 Farasi xil lakes Iesu ni Temat \r Mat 12:22-32; Luk 11:14-23; 12:10 \p \v 20 Melele xa Iesu bosei eloheoh nan xil bus, labe nim tei e taon te hal Kapaniam, e moletin xil holu lamei tengan lapusi. Misak ni, mesal tovuol mun tengan Iesu e moletin nan xil lavanien.\x + \xo 3:20 \xt Mak 6:31\x* \v 21 E melele xa ninen e tua na Iesu xil lalongeong ni xa moletin xil di labiteni xa Iesu di pol talang, xil laba tengan lasep xole e ladal xati.\x + \xo 3:21 \xt Sion 10:20\x* \p \v 22 E \w titsa\w* xil te rae na Mosis latexo Serusalem, e mei laso sepinien ba xat Iesu labit, “Belsepul\f + \fr 3:22 \ft ‘Belsepul’ be his tei xa Siu xil di lakes Temat ni, xa koute teni be ‘Suv na angelu xil.’\f* di mise xat moletin ak. Vengan xi be suv toto na ninin tesa xil, e di misa xeihen mini tengan vahol rerat ninin tesa xil ra moletin xil.”\x + \xo 3:22 \xt Mat 9:34\x* \p \v 23 Misak ni, Iesu mikes Farasi xil lamei visali e misepin mi xil nggo vole xil ak bit, “?\w Temat\w* mikila ihol rat xi mun tang itep? \v 24 Xosxa moletin xil na suv toto tei di labae mi xil mun tang, ma xeihen na suv toto ak mei ihe neta sav tang. \v 25 E xosxa vatimol tei di labae del xil mun tang, ma his vatimol ak ikesae. \v 26 Ma xosxa Temat di minggol rerat ninin tesa nan xil, ma xi di bae mi xi mun tang. Xosxa imak, ma xeihen nan ihe relingi mei ihe neta sav tang. \p \v 27 “Nihit kila mi xamim ixo vole tei. Moletin tei misakras vahe nim ma silixin tei tengan valeh rerat holesok nan xil melele xa xi di tamu miketeh xole. Itiamu, ha ivar xat silixin ak. Ti, ikila ihe nim man e ileh vuol ni holesok nan xil vus.\f + \fr 3:27 \ft E vole ak, nim ak be ut etan e silixin xa di en be Temat. E melele xa Iesu bemei e ut etan del xeihen, nggoni ngan xa bar xat Temat e ileh rerat moletin xil ra xeihen nan e na ninin tesa nan xil.\f* \p \v 28 “Reitin li nabiteni mi xamim, Hi mikila iketeh ihos rilomun mi ngan xil xa lapol ni hisit \w tesaen\w* xil holu, mu lasep purun his Hi mun tang. \v 29 E moletin xil xa lasep purun \w Ninin Eo\w* e polien nan, Hi misakras vaketeh vahos rilomun mi xil. Tesaen ak iti xat rin nae iha vuma … hoxalite teni ihe tovuol.”\x + \xo 3:29 \xt 1Sion 5:16\x* \v 30 Iesu biteni mak vengan xa Farasi xil latehit xi di pol nggo xeihen na ninin tesa tei xa da en.\x + \xo 3:30 \xt Sion 7:20; 8:48,52; 10:20\x* \s1 Iesu bit usil visi iaxa be ninen e tuneli xil \r Mat 12:46-50; Luk 8:19-21 \p \v 31 Ma di, nine Iesu del tuneli xil lamei, e lasoh ladinga hale e nim xa da en. E lasa sepinien be nim tengan Iesu mei vapus xil.\x + \xo 3:31 \xt Mak 6:3; Sion 2:12; Pol 1:14\x* \v 32 E melele nen ak, moletin holu di ladotan lakapis xol Iesu, e xil labiteni mini labit, “Pus ti mu. Ninom e tumali xil ladi nga hale, e labit lapusuk.” \p \v 33 E Iesu misis xil bit, “?Ninok be visi? ?E tuxoli xil labe visi?” \v 34 Di, miketeh mikapis xol moletin xil xa di ladotan xorelisi e biteni mi xil bit, “Mupus ti, ngan xil ak labe nana navan xil e ngan xil ak labe tuxoli xil. \v 35 Ngan xil xa di lapol ni naha xa Hi ien bei, xil labe nana navan xil del tuxoli e hinoxoli xil.”\x + \xo 3:35 \xt Sion 7:17; 9:31\x* \c 4 \s1 Iesu dei vole usil utiei xil xa di meul e hisit tan savsav xil \r Mat 13:1-23; Luk 8:4-15 \p \v 1 Di, Iesu ba mun e seri Oei Kaleli, e pispisi mi moletin xil inggak. E vengan xa vanut moletin xil holu pupu lakapis xole, Iesu be bot tei e ladivin rati vuteili ra ut. E vanut moletin xil lasoh ladi nga ut.\x + \xo 4:1 \xt Mak 3:7-9; Luk 5:1-3\x* \p \v 2 Di, Iesu dei vole xil holu mi xil tengan vapispisi mi xil bit,\x + \xo 4:2 \xt Mat 13:34; Mak 4:33-34\x* \v 3 “!Muteong kuhi! Vatei, moletin tei be naho tengan vaso utiei xil en. \v 4 E melele xa di miso ni, rut utiei xil lamot e suse xa tan nen nggeih, e tuman xil mei langga ni. \v 5 Rut utiei xil lamot e tan xa hat xil holu di en e tan nen mehin tang. E inggak, utiei xil ak lateh manon vengan xa tan mehin. \v 6 E melele xa eai bemei nesao, ngga vin ngan xil xa lateteh, e lameles lamat. Lamat vengan xa amulite xil tave tan pupu ti. \v 7 Rut utiei xil mun lamot e tan xa munae tesa xil di lameul en. E melele xa lateh, munae tesa xil ak lameul xol vin xil. Misak ni, lataso huite ti. \v 8 E rut utiei xil ak lamot e tan xa bos. Ma xil lameul bos, e laba ni huite xil. Ngan xil, laba ni huite xil holu; ngan xil mun laba ni huite xil holu mak mu; e ngan tesav xil mun, xil iaxa ladaxao xa ladaxao ni huite xil.”\f + \fr 4:8 \ft Sepinien xati teni bit, \ft \+it “… uit xil ak ladaxao ni huite xil xa labe 30, 60 e 100.”\+it*\f* \p \v 9 Di, Iesu biteni mi xil bit, “!Xosxa vurangemim di, muteong kuhi ni naha xa di nabiteni!”\x + \xo 4:9 \xt Mat 11:15; 13:43; Mak 4:23; Luk 14:35; Rev 2:7,11,17,29; 3:6,13,22\x* \p \v 10 Melele xa Iesu ba da tasen, rut moletin xil del moletin lu e le tei (12) nan lamei visali e lasisi tengan ihit kil koute te vole xil ak mi xil.\x + \xo 4:10 \xt Mat 15:15; Mak 7:17\x* \v 11 Ma, xi biteni mi xil bit, “Xamim iaxa Hi tehosei xamim tengan mukil koute te sepinien xuxus usil itep xa xi mei ihe suv toto na moletin nan xil. E moletin sav xil xa Hi tave suv toto nae ti, xil lalong sepinien nan nggo vole xil kestang xa latalong kil ti. \v 12 Hi tesep usili tehit, \q1 \qt ‘Xil liteong vuma … e linalong kil ti neta.\qt* \q2 \qt Liketeh vuma … e linapus kil ti neta.\qt* \q1 \qt Vengan xosxa linamak ti, ma lihiles meulien nae,\qt* \q2 \qt e Hi iketeh ihos rilomun mi xil.’”\qt* \rq (Aes 6:9-10)\rq*\x + \xo 4:12 \xt Sion 12:40; Pol 28:26-27\x* \p \v 13 Di, Iesu biteni mi xil bit, “?Reitin xa xamim mutakil ti koute te vole ak? ?Imak, ma mikila mukil koute te vole sav xil itep? \v 14 Ma, vole ak, moletin ak miso utiei xil xa be sepinien na Hi. \v 15 Rut moletin xil, tinexil nggoni suse xa tan nen nggeih xa utiei xil ak lakiri en. E melele xa lalong sepinien na Hi, \w Temat\w* mitemanon bemei e nggur rat sepinien xa mot de tinexil. \v 16 E rute sav xil, tinexil nggoni tan xa hat xil holu di en. E melele xa lalong sepinien na Hi, vatakes, langguri del sien. \v 17 E vengan xa amulit neketen nae tameul ti mu, lasoh vuteili e neketen nae. E melele xa labisu ni sakpurunien mu melengien xil te xeih ve sepinien ak, vatei takes, lamot e neketen nae.\x + \xo 4:17 \xt Mat 26:31; Mak 14:27\x* \v 18 Moletin sav xil, tinexil nggoni tan xa munae tesa xil di lameul en. Lalong sepinien na Hi, \v 19 e lanexo pupu ve holesok xil te ut etan e eheien nae di e mani mak mu mili. Ma holesok xil ak di lameul xol vin sepinien na Hi xa langguri, ma tava ni ti huite e meulien nae.\x + \xo 4:19 \xt Mat 19:23-24; Mak 10:23-24; Luk 12:15-21; 18:24-25\x* \v 20 E moletin sav xil mun, tinexil nggoni tan xa bos. E melele xa lalong sepinien na Hi, lalong kila e langgur xati be nae. Ma, e meulien nae, sepinien nen ak ba ni huite. E meulien na rut moletin xil, ba ni huite xil holu; e ngan tesav xil, ba ni huite xil holu mak mu; e ngan tesav xil mun, sepinien ak daxao xa daxao ni huite xil e meulien nae.”\f + \fr 4:20 \ft Sepinien xati teni bit, \ft \+it “… huite xil xa labe 30, 60 e 100.”\+it* \f* \s1 Iesu dei vole usil laet xa pili \r Luk 8:16-18 \p \v 21 Iesu dei vole tei mun mi xil bit, “Moletin tovuol tamu xa vasahan laet nan, ti, vaha vaso xati ni pesin mu vaha valingi vate pe vet man. E‑e. Vehakut, melele xa moletin tei misahan laet bus, misoxolen ni de nesao e voninen.\x + \xo 4:21 \xt Mat 5:15; Luk 11:33\x* \v 22 Nggo rin ak, holesok xil xa di minggus mu di lasepin xuxus ni, Hi isak ni imei kesao tengan moletin xil vus likila.\x + \xo 4:22 \xt Mat 10:26; Luk 12:2\x* \v 23 Xosxa vurangemim di, muteong kuhi ni naha xa di nabiteni.”\x + \xo 4:23 \xt Mat 11:15; 13:43; Mak 4:9; Luk 14:35; Rev 2:7,11,17,29; 3:6,13,22\x* \p \v 24 Di Iesu biteni mun mi xil bit, “Muteong kuhi ni neta xil vus xa nabiteni mi xamim. Vengan Hi isa kilakilen teni mi xamim ipin ni longxatien namim. Ma xosxa mulong xati, ma isa kilakilen te sepinien nan mak mu mi xamim.\x + \xo 4:24 \xt Mat 7:2; Luk 6:38\x* \v 25 Ma ngan xil xa langgur sepinien navan xil e langgusili, Hi ipol ni xil likilakil kuhi mu. E ngan xil xa latahusil ti neta xa langguri, hokorong xa langguri ngamu, Hi ileh rat sen ni ra xil.”\x + \xo 4:25 \xt Mat 13:12; 25:29; Luk 19:26\x* \s1 Iesu dei vole usil utiei xa meul \p \v 26 Ma di, Iesu dei vole teimun mi xil bit, “Lelaxatien na Hi nggoni utiei xil xa moletin tei miso ni e naho san. \v 27 E tave ti neta xa moletin ak di pat e vongien, e di bovarang e melengien, utiei xil ak di lateh e lameul. E moletin ak takil ti xa di lameul midep.\x + \xo 4:27 \xt Tem 5:7\x* \v 28 Be tan tang iaxa di pol ni utiei xil lameul. Reitin, lateh, lameul labe nesao, e mei laso huite xil. \v 29 E melele xa huite xil men, moletin te naho ba midei e milehi be tim.”\x + \xo 4:29 \xt Soel 3:13; Rev 14:15\x* \s1 Iesu dei vole usil utut vaak\f + \fr 4:30 \ft Sepinien xati teni be “utut mastad.”\f* \r Mat 13:31-32,34; Luk 13:18-19 \p \v 30 E Iesu misis moletin xil bit, “?Lelaxatien na Hi nggoni naha vari? ?Nihit kila mi xamim ixo vole eah? \v 31 Lelaxatien nan nggoni utut vaak tei xa be hokorong mak mu ni utiei sav xil xa di lameul e tan.\x + \xo 4:31 \xt Mat 17:20; Luk 17:6\x* \v 32 E melele xa matu, xi mei be vatiei tei xa eilep mak mu mili vatiei savsav xil xa halite xil mahulong pupu, pipin tengan tuman xil mei lipol ni nunum mae xil en.”\x + \xo 4:32 \xt Esek 17:23; 31:6; Dan 4:12,21\x* \p \v 33 Nggo vole xil xa lamak, Iesu misa sepinien na Hi mi moletin xil, pipin ni naha xa lakila lavuri. \v 34 Mi vanut moletin xil, Iesu misepin nggo vole xil kestang. E melele xa da tasen del eloheoh nan xil, ma misep kil koute te vole xil ak mi xil. \s1 Iesu misemae ni votiang e oei tengan lalihe tan, e lulong xat raen \r Mat 8:23-27; Luk 8:22-25 \p \v 35 E melengien nen ak, melele xa ut mei maluxoluk, Iesu biteni mi moletin nan xil bit, “Rava ravur xoteh Oei Kaleli ak.” \v 36 Misak ni, labe reling moletin sav xil ladi, e eloheoh xil labe bot xa Iesu di dotan en. Di, langgur xoteh Oei Kaleli e rut moletin sav xil mun langgusil Iesu langgo bot nae xil. \p \v 37-38 E melele xa di lalis laba, Iesu por sae e vangit bot. E tavehi ti, latemanin, votiang te xeih tei mea. Ngan ak misak ni oei nggelial holu, e tahe xil bemei e bot e di mise vangite. E Iesu milung de pilo tei e por vovong. Melele xa moletin nan xil lapus naha xa mistal, ulixil mikan pupu e ba lasiasi ni labit, “!Titsa, sangas mamat xiak! ?!Otanem ti xamem!?” \p \v 39 Ma Iesu mitamea, e mike xat votiang xal oei bit, “!Luhe tan!” Vatakes, xalu vus lube tan, e an mei bos rilomun. \v 40 Di, biteni mi moletin nan xil bit, “?Veneh ma ulimim mikan mak? ?Neketen namim tovuol tamu?” \p \v 41 Melele xa moletin nan xil lapusi mak, latemanin e lasis pilei xil mun tang labit, “?Moletin ak be hisit moletin eah? Neta sav xa votiang e oei, xalu mun di lulong xat raen.” \c 5 \s1 Iesu nggol rerat ninin tesa xil ra moletin tei \r Mat 8:28-34; Luk 8:26-39 \p \v 1 Iesu del moletin nan xil lamei ut e ri Oei Kaleli, e tan na moletin xil te metimal te hal Kerasa.\x + \xo 5:1 \xt Mat 8:28-34; Luk 8:26-39\x* \v 2 E melele xa Iesu mea reling bot, moletin tei xa \w ninin tesa\w* da en nggo vangihat xil xa be von tehinen bemei visali.\x + \xo 5:2 \xt Mak 1:23\x* \v 3 Moletin ak di pat e vangihat te tehinen xil ak. Moletin xil latesak pisi tengan lavar xati ni sen xil te xeih, e lasakrasi. \v 4 Vengan xa melele xil vus xa latevar xat hen e len, xi tetal xoteh sen xil xa latevar xat hen xalu ni, e teti xoteh aean xa di dakoe xol len xalu. E moletin ti taxeih vapin tengan vatal xati. \v 5 Melengien e vongien xil, moletin ak di mikapis e von tehinen e hu xil xa di sangas. E vehakut, di muis kei nggeih e di dapas tenben ni hat xil xa mikan. \p \v 6 Melele xa moletin ak pus Iesu da tamu sotin, miloh ba ni e mitingeiril pe valnaon. \v 7 Di, muis kei bit, “?Iesu, Nat Hi xa be eilep mak mu mili, obit upol ni naha minou? !Uhit xati minou li e his Hi xa onasa longpangasien minou ti!”\x + \xo 5:7 \xt 1King 17:18; Mak 1:24; Luk 4:34; 1:32; 6:35; Mat 26:63\x* \v 8 Biteni mak vengan xa Iesu tesemae ni ninin tesa ngamu tengan ihe reling moletin ak. \p \v 9 Misak ni, Iesu misisi bit, “?Hisom visi?” \p E moletin ak bit rilomun ni mini bit, “!Hisok Vanute! Vengan xa mabe vanut ninin tesa xil holu iaxa madi xat moletin ak.” \v 10 Xi midakes Iesu tengan nasil rerat xil ti linave reling tan xa ladi en. \p \v 11 Sangas ni rute ak, vueili xil holu di langganien e seri hu. \v 12 Misak ni, ninin tesa xil ak ladakes Iesu labit, “Maen xamem mava xat vueili xil xa iaxor.” \v 13 Ma Iesu maen ni tengan lava. Ma ninin tesa xil ak, labe reling moletin ak, e laba xat vueili xil ak sung. E vueili xil xa sangas lave taosen lu (2000) laloh laba lakiri langgo meteh labe oei. E xil vus lamerir lalel. \p \v 14 Melele xa moletin xil xa di lalaxat vueili xil ak lapus neta xa mistal, latemanon laba, labithiteni e taon e rute sav xil mun xa ladi sangas. Di, moletin xil xa lalongeong ni laba labit lapus ti naha xa testal xiak. \v 15 Ma laba labe visal Iesu, e lapus moletin xa vanut ninin tesa xil latehe relingi. Nenemien nan mei bos ngamu, mising ni eising, e di dotan visal Iesu. Ma melele xa lapus kila xa be xi xa vanut ninin tesa xil lateti en, moletin xil ak ulixil mikan pupu. \v 16 E ngan xil xa latepus naha xa testal e rin te moletin xa ninin tesa xil lateti en, e rin te maten na vueili xil mun, xil di latumul usili mi moletin sav xil. \v 17 Misak ni, moletin xil ladakes Iesu tengan vahe reling tan nae.\f + \fr 5:17 \ft Moletin holu te hal rute ak latave Siu ti, e vengan xa lakila xa Siu xil iexil ti tavei vueili xil, ulixil mikan ni Iesu vengan xa lanemi labit isak ni vueili sae xil vus mei lilel. Lanem usil mani nae mili pispisien e merekel xil na Iesu.\f* \p \v 18 Misak ni, Iesu ba mun be bot tengan vahe reling xil. E moletin xa ninin tesa xil lateti xati be visal Iesu e dakesi tengan vahusili. \v 19 E Iesu tamaen ni ti. E biteni mini bit, “Utilomun uhe tim sam e upus timue nam xil. Ti, uhithiteni mi xil naha xa Hi Suv tepol ni e meulien nam, e tetep iaxa tepisen esaeen nan minuk.”\x + \xo 5:19 \xt Mat 9:6; Mak 8:26; Luk 5:24; 8:39\x* \v 20 Ma moletin ak ba mikapis e rute xil vus te taon he xalu (10) xa lakes xil ni Dekapolis e di misep usil sexien hos xa Iesu tepol ni mini. E ngan xil vus xa lalonge lamesep pupu. \s1 Iesu dal rat atou tei ra mesien nan del atuli tei ra maten \r Mat 9:18-26; Luk 8:40-56 \p \v 21 Melele xa Iesu nggur xoteh Oei Kaleli vatei mun, vanut moletin tei xa mahulong ladatili ladi e ut, e mei lakapis xole. \v 22 Di, moletin tei bemei e mitingeiril pe le Iesu, hisen Saeros. Xi be vat tei te \w nim te pispisien\w*na Siu xil. \v 23 E mei di dakes Iesu tengan vatutou ni bit, “Atuli navan sangas li vamat xiak. Ieok bei mei uling hem en tengan mei ihos rilomun e imeul.”\x + \xo 5:23 \xt Mat 8:3; Mak 6:5; 7:32; 8:23,25; Luk 4:40; 13:13; Pol 9:12,17; 28:8\x* \v 24 Misak ni, Iesu nggusili luba. \p E melele xa Iesu di ba, moletin xil labe holu pupu xa di langgusili e langgonaxon e rin xil vus. \v 25 Di, latakil ti, e atou tei xa temos e vanut moletin xil ak bemei sangas visali. Xi temesei huram lu e le tei (12) ni mesien na atou xil xa misakras vavus. \v 26 Atou ak teha tepus tokta xil holu xa latepol ni holesok hao mini tengan vatal rati ra mesien nan, e latesakrasi. Xi tesa sen mani nan xil mi tokta xil ak, e talonge ti vahos. Mesien nan mei misa pilei sung. \v 27 Atou ak telongeong usil Iesu, ma bemei pe tou Iesu del vanut moletin sav xil, misa hen e duxoh eising nan.\x + \xo 5:27 \xt Mat 14:36; Mak 6:56\x* \v 28 Atou ak pol ni mak vengan xa minemi bit, “Xos xa nituxoh eising nan tang, ma nilonge ihos vari.” \v 29 E melele xa duxoli, vatakes, mesien nan bus relingi. E milong kila xa tenben mei bos rilomun. \p \v 30 E melele nen tak, Iesu mikila xa xeihen xa di en tepol ni neta ngan mi moletin. Ma biles, pus vanut moletin xil ak e misis xil bit, “?Visi iaxa duxoh eising navan?”\x + \xo 5:30 \xt Luk 6:19\x* \p \v 31 Eloheoh nan xil labiteni mini labit, “?Opusi? Vanut moletin xil ak di langgonaxon pupu e di laduxoluk e rim xil vus. ?Misak ni, veneh ma di olang ves moletin xa duxoluk?” \v 32 E neta sav xa mak, Iesu nggulehi di milang ves ngan xa duxoli. \p \v 33 Atou ak milong kila xa tenben mei bos rilomun, ma bemei visal Iesu, len mulul, e mitingeiril pe valnaon. Di, bit rat sen tumulen te mesien nan mini. \v 34 E Iesu biteni mini bit, “Hinoxoli, neketen nam misak ni mei olonge bos e omese ra mesien nam. !Bos! Uha, e tomat iti minuk.”\x + \xo 5:34 \xt Mak 10:52; Luk 7:50; 17:19; 1Saml 1:17; 20:42; 2Saml 15:9; 2King 5:19; Luk 7:50; Pol 16:36; Tem 2:16\x* \p \v 35 Melele xa Iesu di tamu misepin, rut moletin xil langgo tim sa Saeros lamei, e labiteni mini labit, “Atuli nam mikesae ngamu. Ma onasis ti mun titsa xai tengan nakon namei.” \p \v 36 Iesu milong naha xa xil labiteni e xi biteni mi Saeros bit, “Ulum nakan ti. Uneket tang.” \v 37 Xi nggur Pita, Temis del Sion (xa be tuneli Temis) e tamaen ti mun mosav xil tengan lavusili.\x + \xo 5:37 \xt Mat 10:2; 17:1; Mak 1:29; 3:16-17; 9:2; 13:3; 14:33; Luk 6:14; 9:28; Pol 1:13\x* \v 38 Melele xa laduxoh tim sa Saeros, lapus moletin xil di latangal pupu. Di lamuis e di ladang ve atuli ak. \v 39 Di, Iesu be vioh te nim ak e biteni mi xil bit, “?Veneh ma di mutangal e di mudang mak? Atuli ak tamat ti, di pat tang.”\x + \xo 5:39 \xt Sion 11:11\x* \v 40 E moletin xil langue xati. Misak ni, Iesu misil rat xil ra vangit nim, e nggur tame atuli ak xal ninen kestang del moletin nan tol labe rute xa laling atuli ak da en. \v 41 Di, Iesu misasa dal xat hen e biteni mini nggo sepinien nae bit, “!Talita koum!” xa koute teni bit, “!Tutut atuli, tamea!”\x + \xo 5:41 \xt Luk 7:14\x* \v 42 Vatakes, atuli ak mitamea e mikakao (huram nan tehe lu e le tei (12) ngamu). Ngan xil xa lapusi xa meul mak, iexil bon. \v 43 E Iesu mike xat xatel tengan latnavit rat ti naha xa xi tepol ni mi moletin sav xil. Di, biteni mi tamen e ninen ak tengan lalisa ti anien mi atuli nalu.\x + \xo 5:43 \xt Mak 1:44; 7:36\x* \c 6 \s1 Iesu ba mi moletin nan xil, e xil lasin ni \r Mat 13:53-58; Luk 4:16-30 \p \v 1 Iesu be reling rute ak e dilomun be metimal nan xati te hal Nasaret, del xat eloheoh nan xil. \v 2 E \w Sabat\w*, Iesu be \w nim te pispisien\w*tengan vapispisi ni sepinien na Hi en. Moletin holu lamei, e melele xa lalonge pispisien nan xil latemanin ni. E lasis xil mun tang labit, “?Moletin ak nggur kilakilen e metisouen ak nggo xave? ?E mupus merekel eah xil iaxa di mistal nggo hen xalu?”\x + \xo 6:2 \xt Sion 7:15\x* \p \v 3 Di, labiteni labit, “?E tave moletin xai ti iaxa di tepol pilei ni holesok xil te nim? Ngan xai nat Meri tang. E tuneli xil labe Temis, Sioses, Sudas e Saemon. Tunehin xil vus ladi visal xir e rute ak. !Moletin ak be tei e xir tang!” Ve rin ak, moletin xil tine misoh e lanem male ni Iesu.\x + \xo 6:3 \xt Sion 6:42; Mak 3:31\x* \p \v 4 E Iesu biteni mi xil bit, “Moletin xil vus lamerere ni \w provet\w* tei na Hi. E moletin xil te metimal xati nan e vatimol xati nan mun, xil lanem male ni vari.”\x + \xo 6:4 \xt Sion 4:44\x* \p \v 5 Misak ni, e rute ak, Iesu tapol ni ti merekel xil vahe holu. Miling hen e rut moletin xil tang e dal rat xil ra mesien nae xil.\x + \xo 6:5 \xt Mat 14:14; Mak 6:13; Mat 9:18; Mak 5:23; 7:32; 8:23,25; Luk 4:40; 13:13; Pol 9:12,17; 28:8\x* \v 6 E mesep pupu xa moletin nan xati xil lataling ti neketen nae en. \s1 Iesu misil lelen eloheoh lu e le tei (12) nan tengan ha lihithiten longeongen hos \r Mat 10:5-15; Luk 9:1-6 \p Di, Iesu ba mikapis e metimal xil xa ladi rute ak, e pispisi mi moletin xil en. \v 7 Di, mikes viton eloheoh lu e le tei (12) nan tengan vasil lelen xil lave lulu. Melele xa lamei visali, misa xeihen mi xil tengan lakila lihol rerat \w ninin tesa\w* xil ra moletin xil.\x + \xo 6:7 \xt Luk 10:1; 10:4; 10:7; 10:11; Pol 13:51; Mat 8:4; 10:18; Mak 1:44; 13:9; Luk 5:14\x* \v 8 E misemae ni mi xil bit, “E kakaoen namim, munaleh ti neta natel xat xamim, muleh eitingil namim kestang. Reitin, munaleh ti anien, mu ateli, mu mani. \v 9 Muhes sandel namim tang, e munaleh ti mun eising.” \p \v 10 Di, biteni mun mi xil bit, “Melele xa mumei e rute tei, xosxa moletin tei nggur pilei xamim e nim man, ma muti kat en ituxoh melele xa muling rute ak. \v 11 E xosxa moletin xil latahur pilei xamim ti e rute tei mu iexil ti tavei tengan lalong sepinien namim, ma melele xa muheling rute ak, muhas rerat meas te rute ak ra lemim pe metexil. Ngan ak ihe selxatien mi xil xa Hi pus sexien nae e isa rilomun ni mi xil.” \p \v 12 Misak ni, eloheoh nan xil laba e labithiteni mi moletin xil xa momal tengan lihiles ra tesaen nae xil e limei visal Hi. \v 13 Langgol rerat ninin tesa xil holu ra moletin xil. E mi ngan xil xa lamesei, laduxol xil ni oel te \w olip\w* e xil mei labos rilomun.\x + \xo 6:13 \xt Tem 5:14; Mat 14:14; Mak 6:5\x* \s1 Maten na Sion Baptis \r Mat 14:1-12; Luk 9:7-9 \p \v 14 E melele nen ak, suv toto \w Herod\w* Antipas nggur longeongen usil holesok xil xa Iesu di pol ni. Milonge xa rut moletin xil di labiteni labit, “Xos xi be Sion Baptis xa temea rilomun ra maten. Ve rin ak iaxa nggur xeihen tengan vapol ni merekel xil.”\x + \xo 6:14 \xt Mat 16:14; Mak 8:28; Luk 9:19\x* \p \v 15 Rut moletin xil mun labit, “Ngan ak be provet \w Ilaetsa\w*.” \p E rute sav xil labit, “Xi be provet hu tei, e nggoni provet xil tetiamu.” \p \v 16 E melele xa suv toto Herod milong usil Iesu, xi minemi bit, “!Ngan ak be Sion Baptis vari! !Tave ti neta xa inou natesemae ni tengan lita xoteh vatin, e xi temea rilomun ra maten!” \v 17-18 Suv toto Herod Antipas minexo pupu mak vengan xa xi vari tesa raen tengan moletin te vaeen nan xil ha lital xat Sion, livar xati, e liso ni ihe nim te xeih. Xi tepol ni temak vengan xa Sion tesepin texeih teha xati tehit, “Herod, sexien nam xil tamal ti vengan di onggur Herodias xa tehe atou na tumali Pilip mei be atou nam. Naha xa di opol ni nggur xoteh \w rae na Hi\w*.”\x + \xo 6:17-18 \xt Luk 3:19-20; Lev 20:21\x* \p \v 19 Ve rin ak, Herodias ien teat Sion, e ien tehei tengan lavas vini, e Herod tenamaen ni ti. \v 20 Herod tesikoe xol Sion vengan xa temerere ni e tekila xa xi tehe moletin eo na Hi xa momal pe meten. E Herod ien bei tengan vaha valong sepinien na Sion, tave ti neta xa tesak ni nenemien nan tehas pupu ni. \p \v 21 Di, vatei, Herodias pus mesal tengan vahas vin Sion. E melele nen ak, di latepol ni anien ve melengien xa latepes suv toto Herod en. Ma, latekes viton eilep xil vus te kavmen, vat xil na moletin te vaeen xil, e moletin sav xil mun te provins te hal Kaleli xa latellep tengan limei. \v 22 E melengien ak, atuli na Herodias tehol pe met Herod tetel moletin xil e tesak ni xil vus latehesi xil tehe holu ven. Misak ni, Herod tehiteni mi atuli ak tehit, “!Naha xa iem bei tengan ovuri, inou nisa vari ni minuk!” \v 23 Di, tepol ni hitxatien te xeih mini pe met moletin xil tehit, “Nabiteni reitin xa neta tova xa usisi, nisa ni minuk. Ninakenin ni ti.”\x + \xo 6:23 \xt Esta 5:3,6; 7:2\x* \p \v 24 Misak ni, atuli ak tetamea, ba tesis ninen tehit, “?Nisisi ni naha vari?” \p E ninen tehiteni mini tehit, “Ha usisi tengan isa vat Sion Baptis minuk.” \p \v 25 Ma, atuli ak teloh temanon tetilomun tehe visal Herod e tesisi tehit, “Taxeak tang, ieok bei tengan usa vat Sion Baptis minou ite tre tova.” \p \v 26 Melele xa Herod milonge mak, xi milonge misa pupu. E vengan xa tepol ni hitxatien te xeih tei mini pe met eilep xil ak, misakras vasin raen. \v 27 Misak ni, tesemae ni mereketeh nan tei tengan iha e itilomun itel vat Sion. Ma, tehe nim te xeih e teta xoteh vatin ra tiei nan. \v 28 Di, teling vatin tete tre tei e tehuri ba tesa ni mi atuli ak. E atuli ak sung, tehuri ba tesa ni mi ninen. \v 29 Melele xa moletin xil na Sion latelongeong ni xa xi mat, latemei e latepo tiei nan, ba latetihin ni.\x + \xo 6:29 \xt Mat 27:59-60; Luk 23:52-53; Sion 19:38,41\x* \s1 Iesu misa anien mi moletin xil xa lali taosen lim (5000) \r Mat 14:13-21; Luk 9:10-17; Sion 6:1-14 \p \v 30 Melele xa \w moletin xil na Iesu\w* lapol bus, ladilomun lamei visal Iesu. Di, latumul mini usil holesok xil xa latepol ni e latepispisi ni.\x + \xo 6:30 \xt Luk 10:17\x* \v 31 E Iesu pusi xa moletin xil holu lamei visali, e di misak ni xi del moletin nan xil lasakras lavanien mu langel vuteili. Misak ni, Iesu biteni mi xil bit, “Riha rihe rute tova xa moletin xil latovuol en tengan xir rikila ringel en vuteili.”\x + \xo 6:31 \xt Mak 3:20\x* \v 32 Ma, labe bien ba labe bot tei. Di, labe ri oei e rute tei xa moletin xil latovuol en. \p \v 33 E melele xa laba, moletin xil holu lapus xil e bot e lale kil xil. Misak ni, langgo metimal nae xil e ba langgusil xil. Laloh ladiamu ba laduxoh rute xa Iesu del moletin nan xil di laba ven. \v 34 Ma, melele xa Iesu be ut, pus vanut moletin xil xa mahulong di ladatili tuei. Pus xil langgoni sipsip xil xa moletin tovuol valaxat xil, e ien misae e xil. Misak ni, nggur pilei xil e pispisi mi xil ni holesok xil holu.\x + \xo 6:34 \xt Mat 9:36; 15:32; Mak 8:2; Nam 27:17; 1King 22:17; 2Kron 18:16; Esek 34:8; Sak 10:2; Mat 9:36\x* \p \v 35 E melele xa eai ba minu, eloheoh nan xil lamei visal Iesu e labiteni mini labit, “Rute ak be toun ut tei e be vongien tuei xiak.\x + \xo 6:35 \xt Mat 15:32-38; Mak 8:1-9\x* \v 36 Bos xa usil rerat vanut moletin xil ak liha tengan ha lihe metimal xil e rute sav xil xa ladi sangas e lixal ti anien ae.” \p \v 37 E Iesu biteni mi moletin nan xil bit, “E‑e, xamim tang musa anien mi xil lia ni.” \p E labit rilomun ni mini labit, “!Ei! Vahit mavur \w mani\w* vapin ni melengien handred lu (200) te polien, ma ngan ak napin ti mu tengan maxal beret a moletin xil ak.” \p \v 38 E Iesu misis xil bit, “?Beret vahis iaxa mulehi? Ha mupus pisi mu.” \p E melele xa lakameti, labiteni mini labit, “Beret lim tang del meseo lu mun.” \p \v 39 Di, Iesu biteni mi eloheoh nan xil tengan lihiteni mi moletin xil litotan e rute tei xa bos xa husmunae di en. \v 40 Misak ni, laseti moletin xil ladotan e vanute xil xa moletin xil labe hanutap lu e he xalu mun (50) e vanute xil xa moletin handred tei (100) ladi en. \v 41 Melele xa ladotan, Iesu mileh beret xa be lim xiak del meseo lu, miketeh be nesao e memes Hi ven. Di, bul pas beret ak e misa ni mi eloheoh nan xil tengan laseti mi moletin xil. E lapol ni mun del meseo. \p \v 42 Moletin xil vus langganien e vange polu kuhi. \v 43 E melele xa eloheoh xil laba mun tengan laleh saxut beret e meseo xil, lase ni be valeat lu e le tei (12) ba vuma … xil vus lapolu. \v 44 E melele nen ak, tiramue xil xa langganien laduxoh taosen lim (5000). \s1 Iesu mikakao e ramut oei \r Mat 14:22-33; Sion 6:15-21 \p \v 45 Melele xa langganien bus, vatakes Iesu misemae ni eloheoh nan xil tengan lave bot e litiamu ni lihe Betsaeta, xa de ri Oei Kaleli. E xi kestang ita tengan isil rerat vanut moletin xil lihaha. \v 46 Ma melele xa laba, Iesu misep ling moletin xil e be nesao e vathu tei tengan vasis.\x + \xo 6:46 \xt Mak 1:35; Luk 5:16; 6:12; 9:28\x* \p \v 47 Di, e hilaep te vongien, Iesu mika sen be seri oei e miketeh pus bot xa de hilaep te Oei Kaleli. \v 48 E pusi xa eloheoh nan xil di lakameti nggeih tengan lavalis vengan xa di labisu ni votiang tei xa nggeih. Ma, e makoe roroh, ut taluv pilei ti mu, Iesu bemei visal xil e di mikakao e ramut oei nggoni ngan taxa di mikakao e tan tang. E pol ni nggoni ngan xa itavi e xil iha. \p \v 49-50 E melele xa moletin nan xil lapus Iesu di mikakao e ramut oei mak, ulixil mikan tova tang e lameun be nesao labit, “!Aue li! !Temat tei!”\x + \xo 6:49-50 \xt Luk 24:37\x* \fig Melele xa moletin xil na Iesu lapusi di mikakao e ramut oei, ulixil mikan bit be temat tei.|alt="Jesus walking on water to disciples" src="WA03857b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="6:49" \fig* \p E vatakes, Iesu misepin mi xil bit, “!Ulimim nakan ti! !Inou tang! Tinemim namulul ti.” \v 51 Di, Iesu ba be bot del xil. E melele taxa be bot, votiang be tan e moletin nan xil latemanin pupu ni.\x + \xo 6:51 \xt Mak 4:39\x* \v 52 Latemanin ni vengan latanem kil ti xeihen nan, tave ti neta xa latepusi tetep iaxa tesa anien mi moletin xil xa lateli taosen lim (5000). Nenemien nae bon tamu e latanem kil ti koute te merekel ak.\x + \xo 6:52 \xt Mak 8:17\x* \s1 Iesu dal rat ngan xil te hal Kenesaret ra mesien nae xil \r Mat 14:34-36 \p \v 53 Melele xa langgur xoteh Oei Kaleli e mei laduxoh tan na mol‑Kenesaret xil, labe ut e labar bot nae. \v 54 Melele xa labe reling bot nae, vatakes, moletin xil lapus xil e lapus kil Iesu. \v 55 Ma, moletin xil laloh ba lakapis e rute xil vus xa di sangas tengan lavit usil meien nan. Misak ni, moletin xil holu laleh ngenexil xa di lamesei ladi suon mae xil labe rute xa lalongeong ni xa Iesu da en. \v 56 E rute xil vus xa Iesu ba en, neta sav xos be metimal xil, mu taon xil, mu rute xa moletin vahis tova ladi en, moletin xil laleh ngan xil xa lamesei e labe von vitueien nae xil. E ladakes Iesu tengan ital rat ngan xil xa lamesei ra mesien nae xil mu imaen ngan xil xa lamesei tengan lituxol kusut eising nan. E xil vus xa laduxoli, mesien nae be reling xil.\x + \xo 6:56 \xt Mat 9:20; Mak 5:27; Luk 8:44\x* \c 7 \s1 Pispisien usil naha xa di misak ni moletin xil lamese mu latamese ti pe met Hi \r Mat 15:1-20 \p \v 1 Vatei, \w Farasi\w* xil e \w titsa\w* xil te rae na Mosis langgo \w Serusalem\w*, lamei visal Iesu e lakapis xole. \v 2 Xil lapusi xa eloheoh nan xil di langganien del hexil xa tamese ti vahusil sexien te kekasen na Siu xil.\x + \xo 7:2 \xt Luk 11:38\x* \v 3 Vengan xa Farasi xil del \w Siu\w* xil vus mun di langgusil kuh sexien metu te kekasen xa bit, e melele te anien en, itiamu, moletin xil likas kuh hexil. Avu nae xil tetiamu latepispisi ni sexien ak mi xil tengan linave muis ti pe met Hi. \v 4 E melele xa langgal anien e ut te posen, xil lakas moten ni mu, ma di, langga ni. E langgusil hisit sexien sav xil holu na Siu xil, nggoni hisit sexien tei takes xa di lakas kap e sospen nae xil en del ketel nae xil mun xa lapol ni ni aean xa be brons.\x + \xo 7:4 \xt Mat 23:25; Luk 11:39\x* \p \v 5 Misak ni, Farasi xil del titsa xil te rae na Mosis lasis Iesu labit, “?Veneh ma moletin nam xil latahusil xat ti sexien xil xa avu nar xil tetiamu latepispisi ni mi xir? Vengan moletin nam xil latakas hexil ti mu vaxo sexien nar, e di langganien tang.” \p \v 6 Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Naha xa Hi tehiteni texo provet Aesea usil xamim xa di munggusil Hi nggo hilbemim tang momal xa bit, \q1 \qt ‘Moletin xil ak di lamerere ni nou del sepinien nae xil kestang,\qt* \q2 \qt e tinexil di sotin ra nou.\qt* \q1 \v 7 \qt Tave ti neta xa di lamot minou,\qt* \q2 \qt nabit ninakil ti.\qt* \q1 \qt Vengan xil di lasa pispisien xil xa be na moletin xil tang,\qt* \q2 \qt e di labiteni xa inou iaxa natehiteni natehit xil lihusili.’ \qt* \rq (Aes 29:13)\rq* \m \v 8 Xamim di munggur xoteh rae xil na Hi tengan muhusil kuh pispisien namim xil tang.” \p \v 9 Di, Iesu misepin rilomun mi xil bit, “Reitin, xamim mube metisou tova tang e rin xa di muling rae xil na Hi di nga tengan mukila muvusil pispisien namim xil tang. \v 10 Vengan \w Mosis\w* tesemae ni tehit, \qt ‘Mumerere ni tamemim e ninemim xil.’\qt* \rq (Eks 20:12)\rq*\x + \xo 7:10 \xt Dut 5:16; Mak 10:19; Efes 6:2\x* E biteni mun bit, \qt ‘Xosxa moletin tei isuhol tamen mu ninen, ma lihasi imat.’\qt* \rq (Eks 21:17)\rq*\x + \xo 7:10 \xt Lev 20:9\x* \v 11 E xamim di mupispisi mi moletin xil xa likila lihiteni mi tamexil e ninexil lihit, ‘Holesok navan xil xa nakila nitutou ni xamil ni, di nakenin ni vengan xa nate pol ni hitxatien tei tuei tengan nisikoe xole ihe na Hi kestang.’ \v 12 Nggo sexien ak, di mupispisi mi moletin xil ni suse xa likila lisikoe xol holesok nae xil ixo en tengan linatutou ni ti mun tamexil e ninexil ni. \v 13 Mak, ma pispisien namim xil di pol ni sepinien xil na Hi mei be neta sav tang. E di mupol ni holesok xil holu xa lamak.” \p \v 14 Di, Iesu biles e mikes rilomun ni vanut moletin xil tengan lamei visali e biteni mi xil bit, “!Xamim vus muteong kuhi ni sepinien navan tengan mukila! \v 15 Tave holesok xil ti xa moletin tei ngguri nggo vulongen be tinen iaxa di misak ni mei tamese ti pe met Hi. !E‑e, tamak ti! E sepinien xa mistal nggo vulongen iaxa mikila vasak ni moletin ak mei namese ti pe meten.” \v 16 \f + \fr 7:16 \ft Rut tisen xil na Mak miling sepinien ak xa bit, \ft \+it “!Xosxa vurangemim di, muteong kuhi ni naha xa di nabiteni!”\+it*\f* \p \v 17 Melele xa be reling vanut moletin xil e be nim, eloheoh nan xil lasisi tengan vahit kil koute te sepinien nan mi xil.\x + \xo 7:17 \xt Mat 13:36; Mak 4:10; Luk 8:9\x* \v 18 Ma Iesu biteni bit, “?!Midep, xamim mutakil ti mu!? ?Mutakil ti xa holesok xil xa mungguri nggo vulongomim misakras vapol ni xamim mei munamese ti pe met Hi? \v 19 Vengan xa be vangemim tang e, di, mistal be reling tenbemim, ba be tisok tang.” Nggo sepinien ak, Iesu misep kila xa anien xil vus bos te anien en. \p \v 20 Di, biteni mun bit, “Be holesok xil xa di tine moletin, xa di misepin ni nggo vulongen, iaxa di pol ni moletin mei tamese ti pe met Hi. Holesok xil kestang xa mistal nggo xouk iaxa pol ni xouk otamese ti. \v 21 Vengan melele xa tine moletin tei misa, xi di pol ni hisit sexien tesa xil ak: di pat vituei del mosav melele xa lutateli ti mu, di mikan ni neta na mosav xil, e di bas vin moletin xil.\x + \xo 7:21 \xt Rom 1:29-31; 1Kor 5:11; 6:9-10; Kal 5:19-21; Efes 5:3-4; Kol 3:5; 1Tim 1:9-10; 2Tim 3:2-4; 4:3; 1Pit 4:3; Rev 21:8; 22:15\x* \v 22 Xi di mikan ni atou na mosav, be hokan, di minem usil holesok xil xa misa, di miluvos ni mosav xil, e di minem usil sexien xil holu te suse. Di minem misa ni mosav xil, di misep usil mosav xil, be koai, e di nggusil sexien na unu xil tang. \v 23 Reitin, sexien xil vus ak vari langgo tine moletin, e xil iaxa di lapol ni moletin tei mei tamese ti pe met Hi.” \s1 Atou tei xa tave Siu ti mineket e xeihen na Iesu \r Mat 15:21-28 \p \v 24 Di, Iesu be reling rute ak e ba be rute sav tei xa be sangas ni taon te hal Taer. Xi be vangit nim tei e ien ti tavei tengan moletin tova vakil rute xa xi da en. E misakras vaxus. \v 25 E melele nen ak, atou tei da xa \w ninin tesa\w* tei ba de tutut atuli nan. E melele xa milongeong ni xa Iesu de sangas, vatakes, bemei visal Iesu e mitingeiril mini. \v 26 \fig Atou tei xa tave Siu ti misis Iesu tengan vapol ni merekel tei e rin na atuli nan.|alt="Mary weeping over Lazarus’ death" src="WA03867b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="7:26" \fig*Atou ak tave Siu ti, xi be ate‑Siria tei te provins te hal Fonesia. Xi dakes Iesu tengan vahol rat ninin tesa vahe reling atuli nan. \p \v 27 E Iesu biteni mini bit, “Namei tengan nilaxat horamue navan xil mu xa labe Siu. Vengan tamal ti xa namur anien ae e naso ni tang vaha mi kuli xil.” \p \v 28 E atou ak bit rilomun ni mini bit, “Suv, ngan ak be reitin. E kuli xil mun xa ladi xorelis von anien en lakila lava saxut anien xil xa horamue xil di langga lingi.” \p \v 29 Di, Iesu biteni mini bit, “!Reitin li, sepinien nam di pisen ni xa neketen nam mahulong! Misak ni, ve rin ak, utilomun uhe tim vengan xa ninin tesa be reling atuli nam ngamu.” \p \v 30 E melele xa atou ak duxoh tim, mikameti xa atuli nan de vet man, e ninin tesa tehe relingi ngamu. \s1 Iesu pol ni moletin tei xa vurangen bon e takil ti vasepin mei bos rilomun \p \v 31 Melele xa Iesu be reling tan te hal Taer, ba mika pas tan te hal Saedon e be rute tei sangas visal Oei Kaleli xa lakesi ni Dekapolis. \v 32 E rute ak, moletin xil ladel tiramue tei xa vurangen bon e misakras vasepin kuhi bemei visali e ladakes Iesu tengan valing hen en tengan mei vahos rilomun.\x + \xo 7:32 \xt Mat 9:18; Mak 5:23; 8:23,25; Luk 4:40; 13:13; Pol 9:12,17; 28:8\x* \v 33 Ma, Iesu dela be sotin vuteili ra vanut moletin xil. Di, miling vakuhen de vurang moletin ak. E dutou ni, mikusah, e miduxol me tiramue ak.\x + \xo 7:33 \xt Mak 8:23\x* \v 34 Di, Iesu miketeh be nesao, misehseh, e biteni mi tiramue ak e sepinien na Siu xil bit, “Epapata,” xa koute teni be ‘metal.’\x + \xo 7:34 \xt Mat 14:19; Mak 6:41\x* \p \v 35 Vatakes, vurang tiramue ak metal, e mikila valong holesok xil vaxo en. E men mei bos e mei misepin kuhi sung. \v 36 Di, Iesu misep xol moletin xil tengan linaviteni ti mi moletin tova naha xa tepol ni. E tave ti neta xa biteni vatei mun mi xil, xil ba labithiteni mi mosav xil.\x + \xo 7:36 \xt Mak 1:44-45; 5:43\x* \v 37 E moletin xil vus xa lalong usili lamesep labit, “Holesok xil vus xa Iesu di pol ni bos xa bos. Tave ti neta xos vurang moletin bon, xi misak ni mei milongeong kuhi; mu moletin xa misakras vasepin, ma misak ni mei misepin.”\x + \xo 7:37 \xt Aes 35:5-6\x* \c 8 \s1 Iesu misa anien mi moletin taosen hat (4000) \r Mat 15:32-39 \p \v 1 E melele sav mun, vanut moletin xil holu lamei vituei tengan lapus Iesu. E melele xa anien ae bus, Iesu mikes eloheoh nan xil lamei visali e biteni mi xil bit, \v 2 “Ieok di misae e moletin xil ak vengan xa ladi visal nou melengien tol (3) ngamu e anien ae tovuol mun. \v 3 Ieok ti tavei tengan nasil rerat xil latilomun lave tim sae xil melele xa mae dit nggat xil. Maxani, vexil namal e metexil namaluxoluk e suse, vengan rute xil langgo sotin lamei.” \p \v 4 E eloheoh nan xil lasisi labit, “!Inggak be uruvuol! ?Rikamet anien e rute xave tengan rakila risa anien mi vanut moletin xil xa mahulong xiak?” \p \v 5 Ma Iesu misi xil bit, “?Beret vahis iaxa mulehi?” \p Labit rilomun ni mini labit, “Beret lu e he sav (7) tang.” \p \v 6 Di, Iesu biteni mi vanut moletin xil tengan latotan e tan. Melele xa ladotan bus, Iesu nggur beret lu e he sav (7) e misa memesien ba mi Hi ven. Di, bul papasi e misa ni mi eloheoh nan xil tengan ha liseti mi moletin xil, ma xil lapol ni. \v 7 E laleh meseo vahis mun bemei mi Iesu. E melele xa memes Hi ven bus, misemae ni moletin nan xil tengan ha laseti. \v 8 Moletin xil vus langganien e vange polu. E melele xa moletin xil na Iesu laba mun tengan laleh saxut anien xil, lase valeat lu e he sav (7) ba vuma … xil vus lapolu. \v 9 Moletin xil xa langganien e melengien ak laduxoh taosen hat (4000). Melele xa langganien bus, Iesu misil rerat xil ladilomun labe tim sae xil. \v 10 E melele xa Iesu misil rerat vanut moletin xil ak labaha bus, vatakes, xi del \w moletin nan xil\w* labe bot e labe rute tei xa lakesi ni Dalmanuta. \s1 Farasi xil lasis Iesu tengan vapol ni neta tova xa eilep tengan vapisen ni xa xi texo visal Hi reitin \r Mat 16:1-4 \p \v 11 Vatei, \w Farasi\w* xil lamei visal Iesu tengan lasak pisi. Ma, mei langor dela e lasisi tengan vapol ni neta tova xa eilep vaxo ut nesao tengan vapisen ni xa xi texo visal Hi reitin.\x + \xo 8:11 \xt Mat 12:38; 16:1; Luk 11:16; Sion 6:30\x* \p \v 12 Melele xa lasisi mak, Iesu milonge misa e biteni mi xil bit, “?Veneh ma xamim, moletin xil te xosali ak, mubit mupus ti neta tova xa eilep tengan vapisen ni xa natexo visal Hi reitin? !E nabiteni reitin mi xamim xa ninapol ni ti neta tengan mupus reitinen usil inou vaxo en!”\x + \xo 8:12 \xt Mat 12:39; Luk 11:29\x* \p \v 13 Di, Iesu mea, be reling xil, e ba be bot. Di, del moletin nan xil, langgur xoteh Oei Kaleli labe rin. \s1 Iesu misel xat moletin nan xil tengan lixuxou kuhi \r Mat 16:5-12 \p \v 14 Melele xa Iesu del moletin nan xil ladi tamu e bot, moletin nan xil lanem rilomun ni xa iexil bovorong ni tengan laleh beret ae vapin ni xil. Latehur beret tei takes temei e bot nae. \p \v 15 E melele xa laba, Iesu misel xat xil bit, “Muxuxou kuhi ve ‘is’ na Farasi xil e ‘is’ na suv toto \w Herod\w*.”\x + \xo 8:15 \xt Luk 12:1\x* \p \v 16 Melele xa lalong sepinien nan, lasep usili del xil mun tang labit, “Xos xi di bit usil is vengan xa xir rataleh ti beret ar.” \p \v 17 E Iesu minem kil naha xa di lasep usili. Ma misis xil bit, “?Veneh ma di musep usil beret ar xa tovuol? ?!Mutakil ti mu!? ?Be reitin xa nenemien namim bon?\x + \xo 8:17 \xt Mak 6:52\x* \v 18 Metemim di, e mutapus kil ti neta. Vurangemim di, e mutalong kil ti neta. ?Iemim bovorong ni\x + \xo 8:18 \xt Ser 5:21; Esek 12:2; Mak 4:12; Pol 28:26\x* \v 19 melele xa natehul papas beret lim (5) tang tengan nasa ni mi moletin taosen lim (5000)? ?E valeat vahis iaxa polu ni rut anien xil xa muteleh viton ni?”\x + \xo 8:19 \xt Mat 14:15-21; Mak 6:35-44; Luk 9:12-17; Sion 6:5-13\x* \p Labit, “Valeat lu e le tei (12).” \p \v 20 E Iesu bit rilomun ni bit, “?E melele xa natehul papas beret lu e he sav (7) tang tengan nasa ni mi moletin taosen hat (4000), valeat vahis iaxa polu ni rut anien xil xa muteleh viton ni?”\x + \xo 8:20 \xt Mat 15:32-38; Mak 8:1-9\x* \p Labit, “Valeat lu e he sav (7).” \p \v 21 Di, misis xil bit, “?Ma, veneh ma xamim mutakil ti mu koute te holesok xil ak?” \s1 Iesu pol ni moletin tei te hal Betsaeta xa meten bar mei bos rilomun \p \v 22 Melele xa Iesu bemei e metimal te hal Betsaeta del moletin nan xil, rute moletin xil ladel moletin tei xa meten bar bemei visal Iesu e ladakesi tengan vatuxoli.\x + \xo 8:22 \xt Mak 7:32-33\x* \v 23 Iesu dal xat he moletin ak e dela be reling metimal. Di, Iesu miling kusahen nan e met moletin ak, e miling hen en. Di, misisi bit, “?Taxeak, mikila opus kil neta tova?”\x + \xo 8:23 \xt Sion 9:6\x* \p \v 24 Ma moletin ak miketeh xorelis xi e biteni bit, “Napus kil moletin xil, e napusi xa langgoni vatiei xil xa di lakakao.” \p \v 25 Di, Iesu miling hen e meten xalu vatei mun. Di, melele xa moletin ak miketeh pisi mun, meten xalu mei bos e pus kil holesok xil vus. \v 26 Di, Iesu misemae ni bit, “Onaha ti mun e metimal, e uhe tim vari.” \s1 Pita bit rati xa Iesu be Mesaea xa Hi tehit xati tengan isa ni imei \r Mat 16:13-20; Luk 9:18-21 \p \v 27 Melele xa Iesu e moletin nan xil lakakao laba, laduxoh rute tei sangas visal taon te hal Seseria‑Filipae. E inggak, xi misis moletin nan xil bit, “?Moletin xil labit inou nabe visi vari?” \p \v 28 Xil labit rilomun ni labit, “Rut moletin xil labit obe Sion Baptis. E rute ngan xil labit xouk obe \w provet\w* \w Ilaetsa\w*. E rute sav xil mun labit xouk obe tei e provet sav xil tetiamu.”\x + \xo 8:28 \xt Mak 6:14-15; Luk 9:7-8\x* \p \v 29 E xi misis xil bit, “?E xamim, ma midep? ?Mubit inou nabe visi vari?”\x + \xo 8:29 \xt Sion 6:69\x* \p E Pita mitamea e bit rilomun ni mini bit, “Xouk obe Mesaea xa Hi tehit xati tengan isa ni imei.” \p \v 30 Di, Iesu misep xol moletin nan xil tengan linaviteni ti mi moletin tova xa xi be Mesaea.\x + \xo 8:30 \xt Mak 9:9\x* \s1 Iesu bit lelen longpangasien, maten e mea rilomunen nan \r Mat 16:21-23; Luk 9:22 \p \v 31 E melele nen ak ba, Iesu bit lelen ni mi moletin nan xil xa xi, Nat Moletin, iha ihur longpangasien holu, e elda xil, \w vat xil na pris xil\w*, e \w titsa\w* xil te rae na Mosis lisin ni. Ti, lihas vini. E melele xa melengien tol (3) mei itavi, xi imea rilomun ra maten.\x + \xo 8:31 \xt Mat 17:12; Mak 9:12; Luk 17:25\x* \v 32 Iesu bit kil holesok xil vus ak mei memese kuhi mi xil. E Pita dela be rin e misepin nggeih xati tengan nasepin ti namak. \v 33 E melele xa Iesu biles pus moletin nan xil, xi misepin nggeih mi Pita bit, “!\w Temat\w*, uhe reling nou! Nenemien nam ak di nggusil xat nenemien na moletin xil te ut etan, e tahusil nenemien na Hi ti.” \p \v 34 Di, Iesu mikes viton eloheoh nan xil del vanut moletin xil xa ladi sotin vuteili tengan lamei visali. Di, biteni mi xil bit, “Xosxa moletin tova ien bei tengan ihusil nou, ma istokovein holesok xil te meulien nan, ti, ipo eivave te maten nan e ihusil xat nou.\x + \xo 8:34 \xt Mat 10:38; Luk 14:27\x* \v 35 Vengan xa ngan xil xa lasak pisi tengan likenin meulien nae ve xil tang, ma meulien nae ikesae ra xil. E ngan xil xa lamaen meulien nae ikesae vengan di langgusil xat inou del longeongen hos, ma, e ut nesao, xil likamet meulien sal.\x + \xo 8:35 \xt Mat 10:39; Luk 17:33; Sion 12:25\x* \v 36 ?Naha ihos xosxa moletin tei ileh holesok xil vus te ut etan ak, e istokovein meulien sal nan tengan ileh holesok xil ak? !Navos ti vari! \v 37 Vengan xa xi misakras vasa neta ngan tengan vahur rilomun ni meulien sal nan. \v 38 Moletin xil te xosali ak, sexien nae mikavui tang e latave reitin ti mi Hi. Langgoni atou tei xa mikila be na tiramue tei, e ba, di maen xi mi ngan tesav mun. E ngan xil xa labe unoun tengan lavit rati xa di langgusil inou mu sepinien navan pe met moletin xil ak, inou mun, Nat Moletin, nihe unoun tengan nihit rati xa labe moletin navan xil melele xa nitilomun nimei itel \w masxaxa\w* xil na Tata navan e itel minehinen te xeihen xa xi isa ni minou.”\x + \xo 8:38 \xt Mat 10:33; Luk 12:9\x* \c 9 \p \v 1 Di, Iesu biteni bit, “Nabiteni reitin mi xamim xa rut xamim xa di lasoh del nou xosali, ti lipus neta tei mei istal e melele xa lameul tamu ladi xa ipisen ni xa xeihen te lelaxatien na Hi bemei ngamu.”\x + \xo 9:1 \xt Mak 13:30\x* \s1 Minehinen te xeihen na Hi bemei e Iesu \r Mat 17:1-13; Luk 9:28-36 \p \v 2 Melele xa melengien tei e he sav (6) mei mitavi, Iesu nggur Pita, Temis del Sion e del xatel latobe nesao e vathu tei tengan xatel ak kestang latoti vituei en. E melele xa latodi rute ak, latpus tenbe Iesu biles.\x + \xo 9:2 \xt 2Pit 1:17-18\x* \v 3 Eising nan xil mei mieh xa mieh nggoni laet. \v 4 E di, latpus \w Mosis\w* e provet \w Ilaetsa\w* lustal e ba lusepin del Iesu. \p \v 5 Melele xa Pita pus xalu, biteni mi Iesu bit, “!Titsa, bos xa matdi inggak! Xosxa iem bei, ma matikili ni horao ihe tol: tei ihe mam, tei ihe ma Mosis, e tei ihe ma Ilaetsa.” \v 6 Xi del rumali ulixatel mikan pupu, misak ni xi takil ti xa ihit neh. \p \v 7 Di, momah tei mei mikutaxol xatel, e latlong rae tei mistal nggo en xa biteni bit, “Ngan ak be Natuxoli, ngan xa eheien navan di en. !Muteong xat raen!”\x + \xo 9:7 \xt Sam 2:7; Mat 3:17; 12:18; Mak 1:11; Luk 3:22; 2Pit 1:17; Dut 18:15; Pol 3:22\x* \v 8 E vatakes, melele xa latketeh be nesao, lattapus ti mun moletin xalu ak, Iesu kestang de visal xatel. \p \v 9 Melele xa di latsuvul ra vathu ak, Iesu misep xol xatel bit, “Mutnahiteni ti mi moletin tova usil naha xa mutepusi ha ituxoh melele xa inou, Nat Moletin, nimea rilomun ra maten.”\x + \xo 9:9 \xt Mat 12:16; Mak 8:30\x* \v 10 Xatel latlong xat sepinien nan, e latsis xatel mun tang usil koute te sepinien nan xa bit, ‘nimea rilomun ra maten.’ \p \v 11 Di, latsisi latbit, “?Veneh ma \w titsa\w* xil te rae na Mosis labiteni xa provet Ilaetsa imei itiamu ni Mesaea xa Hi tehit xati?”\x + \xo 9:11 \xt Mal 3:1; 4:5-6\x* \p \v 12-13 E Iesu bit rilomun ni bit, “Reitin xa latetisi e sepinien na Hi tehit Ilaetsa imei tengan ivue xat holesok xil vus mei imese. E nabiteni mi xamitel xa Ilaetsa temei ngamu e moletin xil latnapus kil ti. Xil latepol tesa mini texoni ngan xa iexil tehei. E suse nen tak, nggusil sepinien na Hi, inou mun, Nat Moletin, nihur longpangasien holu e moletin xil lisin nou.”\x + \xo 9:12-13 \xt Sam 22:1-18; Aes 53:3\x* \s1 Iesu pol ni horamue tei xa ninin tesa da en mei bos rilomun \r Mat 17:14-23; Luk 9:37-45 \p \v 14 Melele xa Iesu xatel latsuvul ra vathu ak, latbe rute xa eloheoh sav xil ladi en. E melele xa latduxoh xil, latpus vanut moletin xil holu di lasoh lakapis xol xil, e rut titsa te rae na Mosis di langor del xil. \v 15 Melele xa moletin xil lapus Iesu mei mistal, latemanin e laloh tengan lavur pilei. \v 16 Di, Iesu misis eloheoh nan xil bit, “?Di mungor del xil usil naha?” \p \v 17 Ma, tei e vanut moletin xil ak biteni mini bit, “Titsa, inou nanggur horamue navan bemei visaluk vengan xa \w ninin tesa\w* tei da en xa misak ni misakras vasepin. \v 18 E melele xa ninin tesa ak dal xati, bas tan ni e misak ni mingas luhon, rurungon misol nggo vulongen, e tenben mei nggeih pupu. Natesis moletin nam xil tengan lavol rati, e lasakras lapol ni.” \p \v 19 Melele xa Iesu milonge mak, biteni bit, “!Iva! !Xamim moletin xil te xosali ak, neketen namim tovuol vari! ?Niti visal xamim ituxoh vilieh? Veok buol ni xamim xa neketen namim tovuol. Muhur horamue xai vamei visal nou.” \v 20 Ma ladel horamue ak ba mi Iesu. E melele xa ninin tesa ak pus Iesu, dal xat horamue ak e bas tan ni. Misak ni mikilkile e rurungon misol nggo vulongen. \p \v 21 Di, Iesu misis tame horamue ak bit, “?Xi di pol ni mak huram vahis tuok?” \p E tamen bit rilomun ni bit, “Melele xa tehe hokorong tamu. \v 22 Melengien holu, ninin tesa ak misak pisi tengan vahas vini vaxo suse xa misak ni di mot be upang mu oei. !E xosxa okila upol ni, ma iem isae li e xamel e ututou ni xamel!” \p \v 23 E Iesu bit, “?Veneh ma di obiteni obit ‘xosxa okila opol ni’? Vengan Hi mikila vapol ni neta xil vus e rin na moletin tei xa neketen nan da.”\x + \xo 9:23 \xt Mat 21:21; Mak 11:23-24; Luk 17:6\x* \p \v 24 Vatakes, tame horamue dakesi bit, “Neketen navan da, e tapin ti. !Tutou ni nou li tengan namur ti mun!”\x + \xo 9:24 \xt Luk 17:5\x* \p \v 25 E melele xa Iesu pusi xa vanut moletin xil laloh lamei visal xalu, xi biteni mi \w ninin tesa\w* ak bit, “!Nabiteni minuk ninin tesa, xouk xa di osikoe xol horamue ak tengan misakras vateong mu vasepin, uhe relingi e onamei ti mun en!” \p \v 26 Melele xa biteni mak, ninin tesa ak meun be nesao ra horamue ak e misak ni mot be tan e mulul nggeih. Di, be relingi. Melele xa moletin xil lamei visal horamue ak, lapusi dat mak tang nggoni tiei votei tei e labiteni labit, “Xi mat tuei.”\x + \xo 9:26 \xt Mak 1:26\x* \v 27 E Iesu dal xat hen e dutou ni mei misoh. Di, Iesu be reling xil.\x + \xo 9:27 \xt Mat 9:25; Mak 1:31; 5:41; Luk 8:54; Pol 3:7\x* \p \v 28 Dutou sung, melele xa Iesu be vangit nim xa da en e \w moletin nan xil\w* lapusi xa be xil tang, lamei visali e lasisi labit, “?Veneh ma xamem matesakras mavol rat ninin tesa ak?” \p \v 29 E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Hi di misa xeihen tengan vahol rerat hisit ninin tesa ak nggo sexien te sisen.”\f + \fr 9:29 \ft Rut vanuvei matu xil te Mak laling sepinien ak xa bit, \ft \+it “nggo sexien te sisen e halen te anien.”\+it*\f* \p \v 30 Di, lamea reling taon te hal Seseria‑Filipae ak e lakakao labe rute sav e provins te hal Kaleli xa moletin xil tovuol en vengan ien ti tavei moletin ti vakil rute xa ladi en. \v 31 Iesu pol ni mak vengan xa ien bei tengan vapispisi mi moletin nan xil. Ma, biteni mi xil bit, “Nave nousav ti, moletin tei isa rat inou, Nat Moletin, nihe he moletin xil te ut etan e lihas vin inou. E, e melengien tol nen, nimea rilomun ra maten.”\x + \xo 9:31 \xt Mat 16:21; 20:18-19; Mak 8:31; 10:33-34; Luk 18:32-33; 24:7\x* \v 32 E xil latakil ti koute te pispisien nan ak, e ulixil mikan tengan lasisi ni. \s1 Iesu pispisi xa visi iaxa be eilep mak mu pe met Hi \r Mat 18:1-5; Luk 9:46-48 \p \v 33 Iesu bemei e taon te hal Kapaniam del xat eloheoh nan xil e labe tim. Melele xa labe nim, Iesu misis xil bit, “?E suse, xamim di mutesep usil naha?” \p \v 34 E xil ladit votei vengan xa di latengor e suse usil visi e xil iaxa eilep mak mu mili.\x + \xo 9:34 \xt Luk 22:24\x* \p \v 35 Misak ni, Iesu dotan e mikes viton moletin lu e le tei (12) nan. Di, biteni mi xil bit, “Xosxa moletin tei ien bei tengan mei vahe eilep mak mu vali mosav xil, ma iling xi ihe tan. Imak, ma mei ihe moletin te polien na moletin xil vus.”\x + \xo 9:35 \xt Mat 20:26-27; 23:11; Mak 10:43-44; Luk 22:26\x* \p \v 36 Di, Iesu midel tutut horamue tei bemei visal xil. Miso hen ngga xole pe metexil, e biteni mi xil bit, \v 37 “Moletin tei xa nggur pilei movotei tei xa nggoni horamue ak vengan xa xi di nggusil inou, nggoni ngan xa moletin ak di nggur pilei inou. E tei xa di nggur pilei nou, nggoni ngan xa di nggur pilei ngan xa tesil inou namei.”\x + \xo 9:37 \xt Mat 10:40; Luk 10:16; Sion 13:20\x* \s1 Moletin xa tavae ti vatel Iesu, xi di mos e rin nan \r Luk 9:49-50 \p \v 38 Sion Sepeti biteni mi Iesu bit, “Titsa, xamem mapus moletin tei di nggol rerat ninin tesa xil e hisom, ma masep xole tengan napol ni ti mun vengan xa xi tamos ti e xamem.” \p \v 39 E Iesu biteni mi xil bit, “Munasep xole ti vengan xa ngan xa di pol ni merekel xil nggo hisok misakras vamea sung e vasepin vasa vaha xat inou. \v 40 Vengan xa moletin xa di tavae ti vatel xir di mos e rin nar.\x + \xo 9:40 \xt Mat 12:30; Luk 11:23\x* \v 41 Reitin li nabiteni mi xamim xa xosxa moletin tei isa oei tang mi xamim vengan xa mupol nggo hisok, Hi isa huite teni mini ven.” \p \v 42 E Iesu biteni mun bit, “E, e rin sav nen, xosxa moletin tova isak ni moletin tei xa nggusil xat nou nggoni horamue ak tengan imot e tesaen, ma Hi isa pangasien xa isa mak mu mini. Bos mak mu xa lavar xat hat tova xa mahulong pupu vate huraen, e laso ni vamerir e huinep te tas. \p \v 43 “!Nggusil nenemien ak, xosxa hem misak ni xouk di omot e tesaen, ma uta xotehi iha! Ihos mak mu xa rut tenbom isa e uhur meulien sal, ili ngan xa hem xalu lubos tang ludi e liso xouk uhe Upang xa misakras vamat.\x + \xo 9:43 \xt Mat 5:30\x* \v 44 \f + \fr 9:44 \ft Rut vanuvei matu xil te Mak laling sepinien ak xa bit, \ft \+it “E rute ak, xouk ulong pangasuk vehakut xa vehakut. Tomasis xil tit lia sal ni xouk, e upang teni ia pangasuk e namat ti vatova.”\+it*\f* \v 45 !E xosxa lem misak ni xouk di omot e tesaen, ma uta xotehi iha! Ihos mak mu xa rut tenbom isa e uhur meulien sal, ili ngan xa lem xalu lubos tang ludi e liso xouk uhe Upang xa misakras vamat. \v 46 \f + \fr 9:46 \ft Rut vanuvei matu xil te Mak laling sepinien ak xa bit, \ft \+it “E rute ak, xouk ulong pangasuk vehakut xa vehakut. Tomasis xil tit lia sal ni xouk, e upang teni ia pangasuk e namat ti vatova.”\+it*\f* \v 47 !E xosxa metom tei misak ni xouk di omot e tesaen, ukis rati iha! Ihos mak mu xa metom tei ikesae e uhur meulien sal, ili ngan xa metom xalu vus ludi tang e liso xouk uhe Upang xa misakras vamat.\x + \xo 9:47 \xt Mat 5:29\x* \v 48 E rute ak, xouk ulong pangasuk vehakut xa vehakut. Tomasis xil tit lia sal ni xouk, e upang teni ia pangasuk e namat ti vatova.\x + \xo 9:48 \xt Aes 66:24\x* \p \v 49 “Hi di maen ni xir rihisu ni melele te xeih xil tengan vasak ni xir ramese pe meten nggoni ngan xa sol e upang di misak ni sanien eo tei mei memese.\x + \xo 9:49 \xt Lev 2:13\x* \p \v 50 “Sol bos. ?E xosxa neta xa misak ni sol ak bos be relingi, ma lipol ni mei ihos rilomun itep?\f + \fr 9:50 \ft Sol xa tetiamu tenaxoni ngan xil ti te xosali, tenamese ti. Tesak ni melele xa temer vuteili, ma neta xa tesak ni sol ak tehos tehe reling.\f* !Lasakras! Ma, bos xa sexien namim ixoni sol xa ti isak ni vitueien namim mei ihos mak mu e muti vituei e tomat.”\x + \xo 9:50 \xt Mat 5:13; Luk 14:34; Kol 4:6; Rom 12:18; 1Tes 5:13\x* \c 10 \s1 Iesu pispisi xa moletin xa miteli nastokovein atou nan ti \r Mat 19:1-12; Luk 16:18 \p \v 1 Melele xa Iesu misepin mi moletin nan xil bus, xi be reling provins te hal Kaleli del moletin nan xil. E labe rute tei xa mili Oeisal Sodan e provins te hal Sudea. Vanut moletin xil holu lamei visal Iesu e, nggusil sexien metu nan, xi pispisi mi xil. \p \v 2 E melele nen ak, rut \w Farasi\w* xil lamei visali tengan lasak pisi. Misak ni, lasisi labit, “?Uhit pisi mi xamem, \w rae\w* nar xil di maen ni tengan moletin tei istokovein atou nan?” \p \v 3 E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “?Midep? ?\w Mosis\w* tesa rae eah mi xamim?” \p \v 4 Xil labiteni mini labit, “Mosis temaen ni tengan tiramue tei istokovein atou nan tehit, \qt ‘Moletin xa bit vastokovein atou nan, isa Setifiket te Silaen mini. Ti, mikila istokovein ni sung.’”\qt* \rq (Dut 24:1)\rq*\x + \xo 10:4 \xt Mat 5:31; 19:7\x* \p \v 5 E Iesu bit rilomun ni bit, “Mosis tetis rae ak ve xamim vengan xa vatumim nggeih pupu. \v 6 E sexien ak tehe tovuol e melele xa Hi tepol kokot ni holesok xil e ut etan. Ralonge xa, \qt ‘Hi pol ni moletin, tei be malohos, e tei mun be atou.’ \qt* \rq (Sen 1:27)\rq*\x + \xo 10:6 \xt Sen 5:2\x* \v 7 E biteni mun bit, \qt ‘Ve rin ak, tiramue imea reling tamen xal ninen, e ihisti itel atou nan,\qt* \v 8 \qt e xalu mei lalihe tei takes.’\qt* \rq (Sen 2:24)\rq*\x + \xo 10:8 \xt Efes 5:31\x* Misak ni xalu lutave lu ti mu, e mei lube tei takes. \v 9 Ma naha xa Hi tehistin ni, moletin ti mun naseti.” \p \v 10 Dutou sung, melele xa ladilomun labe tim, \w moletin nan xil\w* lasisi usil rin ak. \v 11 Ma, biteni mi xil bit, “Xosxa moletin tei mistokovein atou nan e, di, miteli del atou sav tei, pe met Hi nggoni ngan taxa di pol misa dela e di purun atou nan xa diamu.\x + \xo 10:11 \xt Mat 5:32; Luk 16:18; 1Kor 7:10-11\x* \v 12 E nggo suse nen tak, atou xa mistokovein tiramue nan e ba miteli del tiramue sav, pe met Hi nggoni ngan xa xi pol misa dela.” \s1 Iesu misa tuxolxatien mi horamue xil \r Mat 19:13-15; Luk 18:15-17 \p \v 13 Di, moletin xil laleh tutut horamue nae xil lamei visal Iesu tengan xi valing hen e xil e vasa tuxolxatien mi xil. E melele xa moletin nan xil lapus xil, labul xat xil. \p \v 14 E melele xa Iesu pus kil naha xa di lapol ni, ien mikat e misepin mi xil bit, “Mumaen tutut horamue xil ak lamei visal nou, e munasikoe xol xil ti. Vengan xa Hi be suv toto na hisit moletin xil xa langgoni xil tang. \v 15 Reitin li nabiteni mi xamim, ngan xil xa lataling xil ti pe lelaxatien na Hi vaxoni tutut horamue tei, Hi nave suv toto te meulien nae ti.”\x + \xo 10:15 \xt Mat 18:3\x* \v 16 Di, miso hen nggaxol horamue xil ak, miling hen e xil, e misa tuxolxatien ba mi xil kekes. \s1 Tiram maxoe tei pusi xa nggeih pupu tengan vastokovein mani nan tengan vahusil xat Iesu \r Mat 19:16-30; Luk 18:18-30 \p \v 17 Melele xa Iesu di nggusil suse ba, moletin tei miloh bemei visali, mitingeiril mini e misisi bit, “?Titsa hos, nipol ni naha tengan nikila nihur meulien sal?” \p \v 18 Iesu bit rilomun ni mini bit, “?Veneh ma okes inou obit nabos? Moletin tovuol vahos, Hi kestang bos. \v 19 Xouk okil naha xa rae xil labiteni. \q1 \qt ‘Munahas vin ti moletin.\qt* \q1 \qt Munakan ni atou mu tiramue na mosav ti.\qt* \q1 \qt Munakan ni ti neta na mosav xil.\qt* \q1 \qt Munaluvos ni his mosav xil ti.\qt* \q1 \qt Munaluvos mosav xil ti tengan muvur neta tova nae.\qt* \q1 \qt Mumerere ni tamemim e ninemim xil.’”\qt* \rq (Eks 20:12-16)\rq*\x + \xo 10:19 \xt Dut 5:16-20; 24:14; Tem 5:4\x* \p \v 20 E tiram maxoe ak bit rilomun ni mi Iesu bit, “Inou di nanggusil xat rae xil vus ak melele xa natehe tutut horamue tamu mei duxoh xosali ak.” \p \v 21 Di, Iesu miketeh momal ni tiram maxoe ak e eheien nan di en. Ma, biteni mini bit, “Neta tei takes iaxa otapol ni ti mu. Uha, upos ni holesok xil vus nam e usa mani nen mi ngan xil xa holesok nae tovuol. E xosxa upol ni imak, ma holesok nam xil e ut nesao ihe holu. Ti, utilomun e uhusil xat inou.”\x + \xo 10:21 \xt Mat 6:20; Luk 12:33\x* \p \v 22 E melele xa tiram maxoe ak milong sepinien nan, xi milonge misa e be reling Iesu, vengan xa holesok nan xil labe holu e ien ti tavei tengan vastokovein ni. \p \v 23 Iesu miketeh mikapis e moletin nan xil e biteni mi xil bit, “Nggeih tova tang tengan moletin xa holesok nan holu vamaen Hi mei vahe suv toto e meulien nan.”\x + \xo 10:23 \xt Mak 4:19\x* \p \v 24 Moletin nan xil latemanin ni sepinien nan. E Iesu biteni mun mi xil bit, “Reitin li, nggeih tova tang tengan moletin xil lamaen Hi mei vahe suv toto e meulien nae. \v 25 ?Munemi xa \w kamel\w* tei xa be mahulong mikila vakital vaxo met nitil tei xa hokorong xa hokorong pupu? E‑e, misakras. E moletin tei xa holesok nan xil holu, nggeih mak mu mili ngan ak tengan imaen Hi mei ihe suv toto e meulien nan.” \p \v 26 Melele xa moletin xil na Iesu lalonge mak, latemanin pupu e lasis xil mun tang labit, “?Imak, ma Hi mikila vateh meulien e visi vari?” \p \v 27 Iesu miketeh mikapis e xil e bit, “!Iaxai vari! Moletin misakras vapol ni, e Hi kestang mikila ipol ni, vengan xi mikila vapol ni holesok xil vus.”\x + \xo 10:27 \xt Sen 18:14; Siob 42:2; Sak 8:6; Mak 14:36\x* \p \v 28 Di, Pita biteni mini bit, “?Imak, ma itep mi xamem? Xamem matestokovein holesok xil vus namem tengan mavusiluk.” \p \v 29 E Iesu bit rilomun ni bit, “Reitin li nabiteni mi xamim, moletin xil vus xa di lastokovein tim sae, mu tua nae xil, mu hinexil, mu tamexil, mu ninexil, mu horamue nae xil, mu naho sae xil venou e ve longeongen hos, \v 30 ma, e ut etan ak, Hi isa rilomun ni mi xil huite teni xa ihe handred tei (100) ili ngan xa latestokovein ni. Reitin, lihur rilomun ni nim xil, tua xil, hinexil, ninexil, horamue xil, naho xil, itel sakpurunien xil mun. E, e ut nesao, xil lihur meulien sal. \v 31 E moletin holu xa labe eilep xil xosali ak, xil mei lihe neta sav tang. E holu xa labe movotei xil xosali ak, xil mei lihe eilep xil sung.”\x + \xo 10:31 \xt Mat 20:16; Luk 13:30\x* \s1 Iesu misepin usil maten e mea rilomunen nan vatei mun \r Mat 20:17-19; Luk 18:31-34 \p \v 32 Melengien vahis mei mitavi, e Iesu del moletin nan xil laduxoh suse xa be \w Serusalem\w*. Di, Iesu ba di mikakao diamu ni xil. E melele xa moletin nan xil lapusi mak, latemanin holu, e ngan tesav xil xa ladutou, ulixil di mikan pupu. Vatei mun, Iesu mileh eloheoh nan xil laka se xil vuteili, e bit lelen naha xa mei istal mini mi xil. \v 33 Xi biteni bit, “?Mupusi? Taxeak di raba ve Serusalem xiak. E rute ak, xil limaen nou, Nat Moletin, ha nihe he \w vat xil na pris xil\w* e \w titsa\w* xil te rae na Mosis. Ivus ti, xil lihur nou nihe kot e limaen rat meulien navan tengan ha nimat. Ti, lisa rat nou ha nihe he moletin xil xa latave Siu ti.\x + \xo 10:33 \xt Mat 16:21; 17:22-23; Mak 8:31; 9:31; Luk 24:7\x* \v 34 Xil lipol pepamen ni nou, likusah iha xat inou, limeas pangas nou ni ao te xeih xil xa sanute di en, e lihas vin nou. E melele xa melengien tol mei itavi, inou nimea rilomun ra maten.” \s1 Iesu pispisi mi moletin nan xil tengan lipol ni sexien te tutouen \r Mat 20:20-28 \p \v 35 Di, Temis xal Sion, nat Sepeti xalu, lumei lupus Iesu, e lusisi lubit, “Titsa, xamel iemel bei tengan opol ni neta tei e rin namel.”\x + \xo 10:35 \xt Mat 4:21; 10:2; 17:1; Mak 1:19,29; 3:17; 5:37; 9:2; 10:41; 13:3; 14:33; Luk 5:10; 6:14; 8:51; 9:28,54; Pol 1:13\x* \p \v 36 Iesu misis xalu bit, “?Naha vari?”\x + \xo 10:36 \xt Mat 20:32; Mak 10:51; Luk 18:41\x* \p \v 37 Ma lubit rilomun ni lubit, “Melele xa mei uhe suv toto e uhur xeihen nam, ma umaen xamel tengan malitotan visaluk, tei ite rim metu, e tei ite rim meil.”\x + \xo 10:37 \xt Mat 19:28; Luk 22:30\x* \p \v 38 E Iesu miketeh pus xalu e misis xalu bit, “Xamil mutakil ti naha xa di musis nou ni. ?Midep? ?Xamil mukila tamak mulihur hisit sakpurunien xil e longpangasien xil ixoni ngan taxa inou ha nihuri?”\x + \xo 10:38 \xt Sion 18:11; Luk 12:50\x* \p \v 39 E lubit rilomun ni mini lubit, “!Io, makila!”\x + \xo 10:39 \xt Pol 12:2\x* \p Di, Iesu biteni mi xalu bit, “Reitin, xamil mulihur hisit sakpurunien e longpangasien xil ixoni ngan xa inou nihuri. \v 40 E tave ti neta xa imak, nave nou ti xa nihosei visi iaxa mei itotan e riuk metu mu e riuk meil. Von xeihen xalu ak be na ngan xalu xa Tata navan bosei xalu ngamu tengan lalihuri.” \p \v 41 E melele xa moletin sav xil na Iesu xa labe he xalu (10) lalongeong usili, iexil nggat Temis xal Sion. \v 42 Ma Iesu mikes viton xil vus lamei visali e biteni mi xil bit, “Mukila xa suv na ngan xil xa latave Siu ti di lapet rat xil tang mei labe nesao mili ngan xil xa di lalaxat xil, e vat nae xil mun di pol ni nggeih mi ngan xil xa ladi pe he xil.\x + \xo 10:42 \xt Luk 22:25\x* \v 43 E xamim, sexien namim namak ti. Xosxa tei e xamim ihit mei ihe eilep mak mu ili xamim, xi mei ipol mi xamim ixoni moletin te polien tei namim.\x + \xo 10:43 \xt Mat 23:11; Mak 9:35; Luk 22:26\x* \v 44 E xosxa tei e xamim ien bei tengan vatiamu ni xamim, xi mei ihe moletin te tutouen namim ixoni slev tei. \v 45 Vengan inou mun xa nabe Nat Moletin, natamei ti tengan moletin xil ti latutou ni nou. !E‑e! Inou namei tengan nitutou ni mosav xil e nisa meulien navan tengan nixal rat moletin xil holu mei limeluv ra pangasien te tesaen nae xil.”\x + \xo 10:45 \xt 1Tim 2:5-6\x* \s1 Iesu pol ni moletin tei xa meten bar mei bos rilomun \r Mat 20:29-34; Luk 18:35-43 \p \v 46 Iesu del moletin nan xil ba laka pas taon te hal Seriko, e vanut moletin tei xa eilep di langgusili. E melele xa di labe reling Seriko, e seri suse ak, moletin tei xa meten bar di dotan, hisen Batimeas, nat Timaes. Xi di miram ni moletin xil ve mani. \v 47 E melele xa milongeong ni xa be Iesu te hal Nasaret iaxa di mikakao mei mitavi ba, mikei ba ni bit, “!Iesu! !Xouk xa ostal onggo vatimol na suv toto \w Deved\w*! !Iem isae li e nou!”\x + \xo 10:47 \xt Mat 9:27; 15:22\x* \p \v 48 Moletin xil holu labul xati tengan vatat votei. E tave ti neta xa mak, xi mikei nggeih pilei sung bit, “!Xouk xa ostal onggo vatimol na suv toto Deved! !Iem isae li e nou!” \p \v 49 Melele xa Iesu milonge, misoh kat e mikesi tengan imei visali. Ma, rut moletin xil lakes moletin xa meten bar labit, “Uhesi xouk. Mea soh. Xi di mikesuk.” \v 50 Ma xi mistokovein kot nan, mitamea, e bemei visal Iesu. \p \v 51 Di, Iesu misisi bit, “?Xouk iem bei tengan napol ni naha minuk?”\x + \xo 10:51 \xt Mak 10:36\x* \p E ngan xa meten bar bit rilomun mini ni bit, “Titsa, ieok bei tengan upol ni nou niketeh rilomun.” \p \v 52 Ma, Iesu biteni mini bit, “Neketen nam pol ni metom mei bos rilomun. Ha mun tim.” E vatakes, moletin ak miketeh rilomun e nggusil Iesu e suse nan luba.\x + \xo 10:52 \xt Mat 9:22; Mak 5:34; Luk 7:50; 8:48; 17:19\x* \c 11 \s1 Iesu ba mistal e Serusalem e moletin xil lasa merereen mini \r Mat 21:1-11; Luk 19:28-40; Sion 12:12-19 \p \v 1 Melele xa Iesu del \w moletin nan xil\w* lamei sangas ni \w Serusalem\w*, xil mei lastal e metimal xalu te hal Betfas e Betani xa ludi sangas ni Vathu te Urvatiei te \w Olip\w*. E rute ak, Iesu misil moletin nan lu \v 2 del sepinien ak bit, “Mulihe metimal xa da iaxor. E melele xa ha mulistal en, mulkamet sulut dongki tei xa labar xati xa moletin tovuol tamu vatotan e marin. Mullal rati e multela imei visal nou inggak. \v 3 E xosxa moletin tei isis xamil ihit, ‘?Veneh ma di mulopol ni mak?’ ma mulhiteni mini mulhit, ‘Suv iaxa ien bei tengan vapol ni neta tei vatela, e navehi ti, isa rilomun ni imei.’” \p \v 4 Ma, rumali luba e lukamet sulut dongki tei xa de hale e ri suse, lasare de sangas visal puiteh te nim tei. E melele xa di lulal rat ao nen, \v 5 rut moletin xil xa di lasoh sangas lapus naha xa di lupol ni e mei lasis xalu labit, “?Veneh ma di mulal rat ao ra sulut dongki xai?” \p \v 6 Ma eloheoh xalu lubit rilomun ni mi xil nggoni ngan xa Iesu tehiteni mi xalu, ma moletin xil ak lamaen xalu tengan lalihur dongki ak laliha. \v 7 Ma, ludel sulut dongki ak be visal Iesu, xalu luden kot nalu da xol mar dongki ak e Iesu dotan en. \v 8 Melele xa Iesu di nggo dongki ba, moletin xil holu mei lasak mesen suse nan. Laden kot nae xil e suse nan, e rute ngan xil ladei anguit liei xil xa ute di en e laling pilei di suse. \v 9 Holu e vanut moletin xil ak xa di ladiamu ni Iesu del ngan xil xa di langgusili ladutou, xil di lakei nggeih labit, \q1 \qt “!Ripet rat his Hi!\qt* \q1 \qt !Tuxolxatien iti mi ngan xa di bemei e his Iahova!\qt* \rq (Sam 118:25-26)\rq*\x + \xo 11:9 \xt Mat 21:15; 23:39\x* \q1 \v 10 !Hi Suv ituxol xat xi xa di bemei \q2 tengan ilaxat xir ixoni ngan xa suv toto \w Deved\w* tetiamu tepol ni! \q1 !Ripet rat his Hi xa de ut nesao!”\x + \xo 11:10 \xt Luk 1:32-33; Pol 2:29\x* \p \v 11 E melele xa Iesu ba duxoh Serusalem, ba be \w Nim Eo\w* na Hi e miketeh mikapis e holesok xil vus. Di, vengan xa ut sangas vamaluxoluk, mistal mun e dilomun be metimal te hal Betani del eloheoh lu e le tei (12) nan xil e lapat en. \s1 Iesu misa halesil tei ba xat vatit fik tei \r Mat 21:18-19 \p \v 12 Ut milan, melele xa di lakakao langgo Betani tengan latilomun lave Serusalem, mae nggat Iesu e suse. \v 13 Ma miketeh be sotin vuteili e pus vatit \w fik\w* tei da xa ute holu. Ma be sangas visali tengan valang vesi xos huit fik ti ladi en. E mikameti xa huite tovuol, be ute xil tang, vengan xa tave melele xati teni ti tengan vaso huite.\x + \xo 11:13 \xt Luk 13:6\x* \v 14 Misak ni, Iesu biteni mi vatit fik ak bit, “!Moletin ti mun naxa huit xouk vatova!” E eloheoh nan xil lalong sepinien nan.\x + \xo 11:14 \xt Mak 11:20\x* \s1 Iesu minggol rerat moletin holu xa latamerere ni Hi ti ra Nim Eo \r Mat 21:12-17; Luk 19:45-48; Sion 2:13-22 \p \v 15 Melele xa laduxoh Serusalem, Iesu be vioh te Nim Eo na Hi. Melele xa pusi xa rut moletin xil holu di lapos e di langgal holesok xil holu en, ien mikat, ma nggol rerat xil. Xi midivin rerat tep na ngan xil xa di laso papas mani e von totanen na ngan xil xa di lapos ni mae xil xa be sanien eo xil mi Hi. \v 16 E tamaen ti vari moletin vapo neta tova e vahur xoteh vioh te Nim Eo vatela. \v 17 Iesu pispisi mi moletin xil bit, “E Vanuvei Eo na Hi, latetisi latehit, \qt ‘Likes nim mavan ni nim te sisen na moletin xil te kantri xil vus.’\qt* \rq (Aes 56:7)\rq* E xamim mupol ni sung mei be \qt ‘nim ma vati kanen xil.’”\qt* \rq (Ser 7:11)\rq* \p \v 18 E melele xa \w vat xil na pris xil\w* del \w titsa\w* xil te rae na Mosis lalong sepinien nan, lalang ves suse tengan lavas vin Iesu vaxo en. Vengan ulixil mikan ni Iesu e sexien xa moletin xil vus di latemanin ni xeihen te pispisien nan xil e di langgusili.\x + \xo 11:18 \xt Mak 14:1; Luk 20:19; 22:2\x* \p \v 19 Di, melele xa ut sangas vamaluxoluk, Iesu be reling Serusalem del eloheoh nan xil, e labe Betani tengan lapat en. \s1 Iesu pispisi ni naha xa Hi mikila vapol ni melele xa moletin xil di laling neketen nae en \r Mat 21:20-22 \p \v 20 Ut milan, melele xa di langgusil suse labe Serusalem, eloheoh xil lapus vatit fik, e lakameti xa ut fik ak nesao meles e vatite etan mat tuei.\x + \xo 11:20 \xt Mak 11:14\x* \v 21 E Pita minem rilomun ni naha xa testal e biles biteni mi Iesu bit, “!Titsa, pus ti mu! Vatit fik xa otesa halesil teha xati mingguxu ngamu.” \p \v 22 Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Muling neketen namim e Hi. \v 23 Reitin li nabiteni mi xamim, xosxa tei e xamim isemae ni vathu ak ihit, ‘Umea uhe reling voninom e ha uhe tas,’ e mutanem male ni ti naha xa di musisi, ma istal ihe reitin. Hi ipol ni e rin namim.\x + \xo 11:23 \xt Mat 17:20; Luk 17:6; 1Kor 13:2\x* \v 24 Misak ni, nabiteni mi xamim xa melele xa musis ve neta ngan e muneket en xa mei muhuri reitin, ma Hi isa ni mi xamim. \p \v 25 “E melele xa tei e xamim di misoh e misis, e minem neta tei xa misa xa moletin sav pol ni mini, iling ekaten nan iti e iketeh ihos rilomun mi moletin ak. Imak, ma Hi Tamemim mun xa de ut nesao iketeh ihos mini ve neta tesa xa xi pol ni.”\x + \xo 11:25 \xt Mat 6:14; 5:23; Rev 2:4,14,20\x* \v 26 \f + \fr 11:26 \ft Rut vanuvei matu xil te Mak laling sepinien ak xa bit, \ft \+it “E xosxa naketeh ti navos mi mosav xil, ma Hi Tamemim mun naketeh ti navos mini.”\+it*\f* \s1 Vat xil na Siu xil labit lakila xa Iesu di pol ni holesok xil e his visi \r Mat 21:23-27; Luk 20:1-8 \p \v 27 Iesu dilomun be Serusalem del eloheoh nan xil. E melele xa labe vioh te Nim Eo, vat xil na pris xil, titsa xil te rae na Mosis, del elda xil na Siu xil lamei visal Iesu.\x + \xo 11:27 \xt Mat 16:21; 27:41; Mak 8:31; 14:43,53; 15:1; Luk 9:22; 22:66\x* \v 28 Xil lasisi labit, “?Xouk di opol ni holesok xil ak e his visi? ?Visi vari maen xouk tengan opol ni?” \p \v 29 Ma Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Inou mun nisis xamim ni neta tei. Xosxa muhit rilomun ni minou, ma inou mun nihiteni mi xamim xa di napol ni holesok xil ak e his visi. \v 30 ?Xamim muhit pisi minou, Sion Baptis tebaptaes ni moletin xil e di tepol e his visi? ?Hi mu moletin tova tang?”\x + \xo 11:30 \xt Sion 1:33\x* \p \v 31 Ma xil laba, di langor mi xil mun tang labit, “?Rihit naha? Xosxa rihiteni rihit, ‘Sion di tepol e his Hi,’ ma xi ihiteni mi xir ihit, ‘?Xosxa temak, veneh ma mutnake reitin ti e sepinien nan?’\x + \xo 11:31 \xt Mat 21:32; Luk 7:30\x* \v 32 E xosxa rihiteni rihit, ‘Xi di tepol e his moletin tang,’ ulixir mikan ni vanut moletin xil xa eilep xiak vengan xa xil vus lake reitin xa Sion Baptis tehe \w provet\w* tei na Hi vari.”\x + \xo 11:32 \xt Mat 14:5; 21:46\x* \v 33 Ma xil mei labit rilomun ni mi Iesu labit, “Xamem matakil ti xa xi di tepol e his visi.” \p Ma Iesu biteni mi xil bit, “Xosxa imak, ma inou mun ninaviteni ti xa inou di napol ni holesok xil ak e his visi.” \c 12 \s1 Iesu dei vole usil longrasien na moletin xil xa di lalaxat urvatiei tei \r Mat 21:33-46; Luk 20:9-19 \p \v 1 Di, Iesu dei vole tei mi vat xil na Siu xil bit, “Vatei, moletin tei milih urvatiei te \w grep\w* tei san. Hortan ak pol ni vioh mikapis xole, e minggil vul tei da en xa ti lipel kikis huit grep xil en tengan sute teni ileh. Di, mikili ni vet tei xa be nesao tengan ti liketeh xole en. Melele xa pol vuol ni holesok xil ak, hortan ak maen moletin sav xil tengan mei lilaxati. E xil labit xati mini xa lisa ti huit grep mini melele xa limen. Di, xi mikakao ba de kantri sav tei.\x + \xo 12:1 \xt Aes 5:1-2\x* \p \v 2 “Huram vahis mei mitavi, e huit grep xil ak mei men. Ma hortan ak misil slev nan tei tengan ihe visal ngan xil xa di lalaxat urvatiei te grep san e ileh ti huite e itilomun mei isa ni mini. \v 3 E melele xa duxoh urvatiei ak, moletin xil xa di lalaxati ladal xat slev ak, labas purun ni, e lasil rati ba e taleh ti neta. \p \v 4 “Ma, hortan ak misil slev nan teimun ba mi xil, e moletin xil xa lalaxat urvatiei ak labas vatin, lasak purun ni, e lasil rati ba. \v 5 Di, hortan ak misil slev nan teimun tengan ha vapus xil, e labas vini sung. Misil slev nan holu mun e moletin xil ak lapol ni mi xil nggoni ngan taxa latepol ni tetiamu: rut slev xil labas purun xil, e rute xil mun labas vin xil vari. \v 6 Hortan ak pol ni mak ba vuma … natneli sutang da xa be siskes nan, ngan xa eheien nan di en. Ma di, hortan ak misil natneli xati be visal xil vengan minemi bit, ‘Xil limerere ni natuxoli xati sung.’\x + \xo 12:6 \xt Sen 22:2; Mat 3:17; 17:5; Mak 1:11; 9:7; Luk 3:22; 2Pit 1:17\x* \p \v 7 “E melele xa ngan xil xa di lalaxat urvatiei ak lapus natneli bemei, labiteni mi xil mun tang labit, ‘!Ei, nat hortan xati iaxa di bemei iaxor! Xi vari ihur urvatiei ak melele xa tata nan imat. !Mumei, rava ravas vini! !Imak, ma holesok nan xil mei ihe nar sung!’ \v 8 Ma xil laba, ladal xati, e labasi mat. Di, lakuvun rat tiei nan ra urvatiei ak.”\x + \xo 12:8 \xt Hib 13:12\x* \p \v 9 Di, Iesu misis vat xil na Siu xil xa di lateong ni vole ak bit, “?Ma midep? ?Hortan te urvatiei ak mei ipol ni naha mi moletin xil ak? Xi, itilomun e ihas lelen ngan xil xa latelaxat urvatiei san. Ti, imaen urvatiei san mi moletin sav xil tengan ti lilaxati. \v 10 ?Midep? ?Xamim di mutavuli ti Vanuvei Eo? Vengan di misep usili bit, \q1 \qt ‘Pos te nim xa moletin te polien xil di lasin ni,\qt* \q2 \qt xi vari iaxa mei be seteman xati te nim xa mili sen pos nen xil vus.\qt* \q1 \v 11 \qt Ngan ak, Iahova vari pol ni,\qt* \q2 \qt e rapusi xa naha xa xi tepol ni tellep pupu.’”\qt* \rq (Sam 118:22-23)\rq*\x + \xo 12:11 \xt Pol 4:11; 1Pit 2:7\x* \p \v 12 Melele xa Iesu misepin bus, vat xil na Siu xil lalong kila xa Iesu di dei vole ak ba xat rin nae. Ma iexil bei tengan latal xati, e ulixil mikan ni vanut moletin xil xa mahulong xiak xa di lamerere ni. Misak ni, labe relingi laba.\x + \xo 12:12 \xt Mat 14:5; Luk 22:2\x* \s1 Farasi xil lasis Iesu usil rin te takis \r Mat 22:15-22; Luk 20:20-26 \p \v 13 Di, vat xil na Siu xil iexil bei tengan lalang ni mesal tova xa likila lital xat Iesu ixo en ve sepinien nan. Misak ni, lasil rut \w Farasi\w* xil del rut Siu sav xil mun xa lasuv xat lelaxatien na suv toto \w Herod\w* Antipas ba lapus Iesu tengan lasisi ni rin savsav xil.\x + \xo 12:13 \xt Mak 3:6\x* \v 14 Ma, xil labe visal Iesu e labiteni mini labit, “Titsa, xamem makila xa xouk obe hisit moletin tei xa, vehakut, di osepin ni neta xa be reitin, e otapet rat ti moletin tova vali moletin sav. Xouk di osepin mi moletin xil vus nggoni ngan xa xil vus lapin tang, e di opispisi mi xil vus ni sexien xa lakila lavusil xat suse na Hi vaxo rin xa be reitin. Ma, usa ti nenemien nam mi xamem usil rin ak. ?\w Rae na Mosis\w* maen ni tengan xir, Siu xil, ti rixal \w takis\w* iha mi \w suv toto te hal Rom\w*, mu tamaen ni ti?” \p \v 15 E Iesu pus kila xa di lapol bos mini nggo hilbexil tang, e nenemien nae misa xati. Ma, bit rilomun ni mi xil bit, “?Veneh ma di musak pisi tengan muvoh xol inou? Musa \w mani\w* tova xa di langgal takis ni mei nipus ti.” \p \v 16 Melele xa lasa ni mini, misis xil bit, “?Valnao visi vari iaxa da en? ?E his visi iaxa de mani ak?”\f + \fr 12:16 \ft Mani ak, valnao suv toto te hal Rom iaxa da en e ladis en labit, “Ngan ak be nat Okastas xa be Hi.”\f* \fig His suv toto te hal Rom e valnaon de mani ak.|alt="Denarius" src="HK00166C.TIF" size="col" copy="Horace Knowles, authorized by The British and Foreign Bible Society, 1954, 1967, 1972, 1995" ref="12:16" \fig* \p E labit rilomun ni mini labit, “Neta xalu vus xa ludi en be na suv toto te hal Rom.” \p \v 17 Ma Iesu biteni mi xil bit, “Xosxa mak, ma momal tang tengan musa naha xa be na suv toto te hal Rom mini, e naha xa be na Hi, musa ni mini.”\x + \xo 12:17 \xt Rom 13:7\x* \p E melele xa lalong sepinien nan, latemanin pupu ni. \s1 Satusi xil lasis Iesu usil melele xa moletin xil limea rilomun ra maten \r Mat 22:23-33; Luk 20:27-40 \p \v 18 E melele nen ak, rut \w Satusi\w* xil xa labit moletin misakras vamea rilomun ra maten labe visal Iesu, e lasisi labit,\x + \xo 12:18 \xt Pol 23:8\x* \v 19 “Titsa, \w Mosis\w* tetisi tehit xosxa moletin tei imat reling atou nan e horamue nalu tovuol, ma tuneli sung iteli itel tunau ak. Imak, ma melele xa lalihur horamue tei nalu, lipusi ixoni ngan xa be na tiramue xa mat.\x + \xo 12:19 \xt Sen 38:8; Dut 25:5\x* \v 20 Vatei, tua tatei xil latehe lu e he sav (7) lateti vituei. Ngan xa tehe muimol teteli tetel atou tei. Di, xi temat e horamue nalu tehe tovuol. \v 21 Misak ni, tuneli xa tetutou ni mei tehur tunau nan. Luteti vituei teha vuma … xi temat e horamue nalu tehe tovuol. Di, sexien nen tak testal mun mi tuneli xa tetutou ni. Ma di, testal mun mi ngan xa tehe hat nen \v 22 e dit mak tang teha vuma … tetuxoh ngan xa tehe tasite e tua xil ak, e xi mun temat. E tua lu e he sav (7) ak, horamue nae tehe tovuol. E tetutou ni holesok xil ak, atou ak mun temat. \v 23 ?Ma xosxa mea rilomunen be reitin, melele xa moletin xil vus limea rilomun ra maten, ngan xave e tua xil xa labe lu e he sav (7) xiak iaxa ihur atou ak ihe nan xati, vengan xil vus lateteli tetela?” \p \v 24 Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Xamim di mule ras suse namim vengan xa mutakil kuh ti Vanuvei Eo na Hi mu xeihen nan. \v 25 Vengan e melele xa moletin xil limea rilomun ra maten, xil mei lixoni \w masxaxa\w* xil xa ladi ut nesao, e sexien te tetelien ihe tovuol mun. \v 26 ?E veneh ma mutake reitin ti xa moletin xil likila limea rilomun ra maten? ?Mutavuli ti mu tisen na Mosis e melele xa Hi tesepin mini texo holiei tei? Vengan Hi tehit, \qt ‘Inou\qt* \bdit nabe\bdit* \qt Hi na Ebraham, Hi na Aesak, e Hi na Siekob.’\qt* \rq (Eks 3:6)\rq*\x + \xo 12:26 \xt Eks 3:2,15,16\x* \v 27 ?Mulonge? Xi \bd be\bd* Hi na ngan xil xa lameul tamu ladi, e tave na ngan xil ti xa lamat.\f + \fr 12:27 \ft Neta sav xa Ebraham, Aesak e Siekob lattemat nousav ngamu e melele xa Hi di tehit sepinien ak mi Mosis, Hi tehiteni xa xi \ft \+bd be\+bd* Hi natel. Xi tenaviteni ti xa \+bd tehe\+bd* Hi natel. Ma Iesu bit ngan ak pisen ni xa latomeul tamu latodi e ut nesao.\f* Ngan ak di pisen ni xa nenemien namim tamal ti vari.” \s1 Iesu pispisi usil rae xave iaxa be eilep mak mu mili sen rae sav xil \r Mat 22:34-40; Luk 10:25-28 \p \v 28 \w Titsa\w* tei te rae na Mosis di miteong ni naha xa Satusi xil latesis Iesu ni e tetep xa Iesu tehit rilomun ni sepinien xa tehos mi xil. Ma xi mea, be visal Iesu e misisi bit, “?Rae xave vari iaxa be eilep mak mu mili sen rae xil vus?” \p \v 29 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “Rae xa be eilep mak mu mili sen rae sav xil, xiak, \qt ‘!Mol‑Isrel xil, muteong! Iahova xa di ramot mini, xi kestang be Hi.\qt* \v 30 \qt Iemim ihei Iahova xa be Hi namim ixo tinemim tevi, ixo meulien tevi namim, ixo nenemien tevi namim, e ixo xeihen tevi namim.’\qt* \rq (Dut 6:4-5)\rq* \v 31 E teimun xa nggoni tang e be lu nen di biteni bit, \qt ‘Eheien namim iti e moletin sav xil ixoni ngan taxa eheien namim di e xamim mun tang.’\qt* \rq (Lev 19:18)\rq*\x + \xo 12:31 \xt Rom 13:9; Kal 5:14; Tem 2:8\x* E rae sav xil mun tovuol xa vahe eilep mak mu vali rae xalu ak.” \p \v 32 Titsa te rae na Mosis biteni mini bit, “Titsa, sepinien nam momal tevi. Reitin mak xa Iahova kestang be Hi, e hi sav tovuol, nggoni ngan xa obiteni.\x + \xo 12:32 \xt Luk 20:39; Dut 6:4; 4:35; Aes 45:21\x* \v 33 E reitin mun xa iexir ihei Iahova xa be Hi nar ixo tinexir tevi, ixo nenemien tevi nar, e ixo xeihen tevi nar. E reitin mun xa eheien nar iti e mosav xil ixoni ngan xa eheien nar di xir mun tang. Rae xalu ak lube eilep mak mu luli sanien eo xil vus xa rakila rasa ni vaha mi Hi.”\x + \xo 12:33 \xt Dut 6:5; Sos 22:5; Luk 10:27; Lev 19:18; Rom 13:9; Kal 5:14; Tem 2:8; 1Saml 15:22; Hos 6:6\x* \p \v 34 Melele xa Iesu miteong ni xa moletin ak misepin del metisouen, biteni mini bit, “Sangas tang tengan Hi mei vahe suv toto e meulien nam.”\x + \xo 12:34 \xt Mat 22:46; Luk 20:40\x* \p Ma, e melele nen ak ba, moletin xil ulixil mikan xa lasis ti mun neta mini. \s1 Iesu misep usil Mesaea xa Hi tehosei \r Mat 22:41-46; Luk 20:41-44 \p \v 35 Melele xa Iesu di pispisi mi moletin xil e vioh te \w Nim Eo\w*, misis xil bit, “?Veneh ma titsa xil te rae na Mosis di labiteni labit Mesaea mei istal ixo vatimol na suv toto \w Deved\w*? \v 36 Vengan Deved iaxa tekesi ni ‘Suv’ e melele xa \w Ninin Eo\w* tesa nenemien ak mini tengan ihit, \q1 \qt ‘Iahova biteni mi Suv navan bit,\qt* \q1 \qt “Utotan inggak e riuk metu,\qt* \q2 \qt ituxoh melele xa niling elu nam xil e hem.”’\qt* \rq (Sam 110:1)\rq*\x + \xo 12:36 \xt Pol 2:34-35; 1Kor 15:25; Hib 1:13\x* \m \v 37 Suv toto Deved vari tekes Mesaea ni ‘Suv nan.’ ?E vengan xa rakila xa tata tei misakras vakes natneli ni ‘suv,’ Mesaea istal ixo vatimol na Deved itep?”\f + \fr 12:37 \ft Reitin xa Mesaea ixo vatimol na suv toto Deved, e vengan xa xi tekes Mesaea ni ‘Suv,’ di pisen ni xa Mesaea ihe eilep mak mu ili, e xos, Mesaea teta tetiamu ni.\f* Moletin xil holu di lateong ni sepinien na Iesu, di labesi xil tova tang ve pispisien nan xil.\x + \xo 12:37 \xt Luk 19:48; 21:38\x* \s1 Iesu bul xat titsa xil te rae na Mosis \r Mat 23:1-36; Luk 20:45-47 \p \v 38 Melele xa Iesu di tamu pispisi mi moletin xil e vioh te Nim Eo, biteni mi xil bit, “Muxuxou kuhi ve sexien na titsa xil te rae na Mosis. Vengan xa di lapol ni sexien xil taxa mosav xil ti lipus xil e ti lisa merereen mi xil ven. Iexil bei tengan lasing ni eising hos xil xa tepiei na eilep xil, e likakao e von posen xil tengan moletin xil lipus kil xil e lisemin xil itel merereen. \v 39 E melele xa labe \w nim te pispisien\w*xil mu anien xil xa tellep, xil di lalepis vontoen xil xa bos xa be na ngan xil kestang xa lapo his xil xa latellep. \v 40 E, ve hokanen nae, titsa xil ak di laleh xuxus ni holesok xil holu ra tunau xil. E pe met moletin xil, di lapol ni sisen xil xa tepiei. !Ve rin ak, Hi isa pangasien xil xa isa pupu iha xat xil ili ngan tesav xil!” \s1 Iesu misep usil sanien na tunau tei mi Hi e hisit sanien eah xa momal pe met Hi \r Luk 21:1-4 \p \v 41 Melele xa Iesu da tamu e vioh te Nim Eo na Hi, miketeh e pus moletin xil xa di lasa mani tengan vatutou ni polien te Nim Eo. Moletin holu lamei xa holesok nae xil holu, e xil di laso mani holu.\x + \xo 12:41 \xt Sion 8:20; 2King 12:9\x* \v 42 Di, miketeh mun e pus tunau tei xa be hoeo bemei, e xi miso selen lu (2) tang. \v 43 \fig Hi di miketeh ril e tine moletin xil melele xa lamei visali.|alt="Widow’s offering" src="WA03903b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="12:43" \fig* Ma Iesu mikes viton eloheoh nan xil e biteni mi xil bit, “Reitin li nabiteni mi xamim, tunau xa be hoeo iaxai misa sanien nan mili sen ngan tesav xil xa laso mani tengan vatutou ni Nim Eo.\x + \xo 12:43 \xt 2Kor 8:12\x* \v 44 Vengan xa ngan tesav xil di lasa sanien nae xa be rute tang te holesok nae xil, e eilep be nae. E tunau ak xa be hoeo tang, xi di misa vuol ni mani xa vahe te anien an.” \c 13 \s1 Iesu misep usil sakpurunien xil e melengien xil te xeih xa ti imei \r Mat 24:1-35; Luk 21:5-33 \p \v 1 Melele xa Iesu be reling vioh te \w Nim Eo\w* del eloheoh nan xil, tei e xil biteni bit, “Titsa, pus ti mu nim xil xa mahulong xiak te Nim Eo xa latepol kuhi ni ni hat xil xa mahulong iaxai.” \p \v 2 Ma Iesu biteni mi xil bit, “?Xamim di mupus nim hos xil ak xa mahulong mak? Reitin li nabiteni mi xamim, melengien tei di bemei xa hat xil ak navistin xil ti mun. Moletin xil mei lihu lelen xil vus ihe tan.”\x + \xo 13:2 \xt Luk 19:44\x* \p \v 3 Di, Iesu be Vathu te Urvatiei te \w Olip\w* e ba dotan e seri hu e di miketeh pus Nim Eo de rin. Ma, Pita, Temis, Sion, e Andru labe visali, e xatel latsisi tengan vahit kil sepinien nan latbit, \v 4 “?Uhiteni mi xametel li, lihu lelen Nim Eo vilieh vari? ?E naha vari ipisen ni xa holesok xil ak di bemei sangas?” \p \v 5 Di, Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Muxuxou kuhi ve xamim, e munamaen ti moletin mei naluvos xamim. \v 6 Vengan moletin xil holu limei e hisok e lihiteni lihit, ‘!Inou nabe Mesaea!’ Ma liluvos moletin xil holu.\x + \xo 13:6 \xt Sion 5:43\x* \v 7 Ti mulongeong ni xa vaeen xil xa tellep di bemei, e muhur longeongen mun usil vaeen xil xa di rute xil xa be sotin. E munatemanin ti ven. Holesok xil ak iaxa mei istal itiamu, e nave hoxalite te ut etan ti mu. \v 8 Vengan xa ut tei ivae itel ut tei mun, e kantri xil lihas tan ni kantri sav xil. E ut xil hao e ut etan, lul holu ilil e mae kekaten ihas moletin xil holu. E ngan ak nave hoxalite ti mu. Holesok xil ak mei istal ixoni melele xa atou tei xa milong rohon ni mar pangasien xa di pisen ni xa, nave nousav ti, iling tuvava nan.\x + \xo 13:8 \xt Aes 19:2; 2Kron 15:6\x* \p \v 9 “Muketeh kuhi ve xamim. Melengien tei imei xa moletin xil mei lital xat xamim e lilepis xamim e kot nae xil e lihas purun xamim e \w nim te pispisien\w*nae xil. E vengan xa munggusil inou, lileh xamim ha musoh pe met vat e suv toto na moletin xil. Melele ihe mesal tengan muhithiten longeongen hos na Hi mi xil.\x + \xo 13:9 \xt Mat 10:17-18\x* \v 10 Vengan, itiamu, longeongen hos na Hi ha ituxoh rute xil vus e ut etan tengan moletin xil vus likila, ti, hoxalite te holesok xil vus mei istal sung. \p \v 11 “E melele xa xil lital xat xamim e lileh xamim muhe kot nae, munanexo ti ve naha xa ti muviteni mi xil. Vengan xa, e melele nen ak, \w Ninin Eo\w* isa naha xa mukila muhithiteni. Reitin, nave xamim ti xa ti musepin, e ihe Ninin Eo iaxa ti isepin ixo xamim.\x + \xo 13:11 \xt Mat 10:19-20; Luk 12:11-12\x* \p \v 12 “E melele nen ak, moletin xil ti limaen tuexil tengan ha lihas vin xil, e tata xil mun ti lipol ni imak tang mi horamue nae xil. E horamue xil mun lihiles ni tamexil e ninexil e limaen xil lihe he ngan xil xa lihas vin xil.\x + \xo 13:12 \xt Maek 7:6\x* \v 13 Moletin xil vus iexil iat xamim vengan xa di munggusil xat nou. E xamim xa ti musoh ixeih ituxoh hoxalite te sakpurunien xil ak, ma Hi iteh meulien e xamim.\x + \xo 13:13 \xt Mat 10:22; Sion 15:18-21\x* \p \v 14 “E melele xa mupus \qt ‘neta tei xa be muis pupu pe met Hi’\qt* \rq (Dan 11:31)\rq*\x + \xo 13:14 \xt Dan 9:27; 12:11\x* ite ut eo xa tamal ti tengan vata en, ma momal tengan ngan xil xa ladi e provins te hal Sudea litemanon lilesae ha lixus liti e vathu xil. (Xouk xa di obuli sepinien ak, bos tengan ukil kuh koute teni.) \v 15 Xosxa moletin tova di mingel e hale, mesal ihe tovuol tengan vatilomun vahe nim e vahur neta tova nan.\x + \xo 13:15 \xt Luk 17:31\x* \v 16 E xosxa moletin tei di pol e naho, xi nava ti mun tim tengan vahur eising tova nan. \v 17 E melele nen xil ak, isa pupu mi atou xil xa ladi ni tuvava xil e ngan xil mun xa di latunat ni tuvava xil.\x + \xo 13:17 \xt Luk 23:29\x* \v 18 Musis mi Hi ve holesok xil ak, tengan mei natuxoh xamim ti e melengien te an tesa. \v 19 Vengan longpangasien xil te melengien tesa xil ak isa ili melengien sav xil vus te ut etan, e melele xa Hi tepeas ni ut etan mei duxoh xosali, mu e melengien xil mun xa ti imei.\x + \xo 13:19 \xt Dan 12:11; Rev 7:14\x* \v 20 E Hi Suv teta xoteh melengien tesa xil ak mei ihe tamure mu vengan xa xi di minem usil ngan xil xa tehosei xil labe nan. Vengan vahit napol ni ti namak, ma moletin ti mun nameul. \p \v 21 “E melele nen ak, xil lihiteni lihit, ‘!Mupus ti! !Ngan ak be Mesaea xa Hi tehosei!’ Mu lihiteni lihit, ‘!Mupus ti mu! !Xi iaxa da iaxor!’ E xamim, munake reitin ti e sepinien xil ak. \v 22 Vengan mesaea te luvosen xil e \w provet\w* te luvosen xil mun limei. E melele xa limei, lipol ni merekel xil e holesok xil xa tellep xa isak ni moletin xil limesep pupu ven. Xil lipol ni tengan liluvos moletin xil holu tengan mei lihusil xil. E lisak pisi tengan lilihi rerat ngan xil mun xa Hi tehosei xil labe nan xosxa lakila lapol ni.\x + \xo 13:22 \xt Dut 13:1-3; Rev 13:13\x* \v 23 Ma muxuxou kuhi, e munem xati xa natehit lelen ni ngamu mi xamim holesok xil ak xa mei istal. \p \v 24 “E melele xa melengien tesa xil ak ivus, \q1 \qt ‘Eai ihiles mei imaluxoluk\qt* \q2 \qt e aveti namem ti mun.’\qt* \rq (Aes 13:10)\rq* \q1 \v 25 \qt ‘Hitu xil likiri ra tilang hat,\qt* \q2 \qt e holesok xil mun xa di nesao,\qt* \q2 \qt Hi imulul ni xil.’\qt* \rq (Aes 34:4)\rq*\x + \xo 13:25 \xt Pol 2:34-35; 1Kor 15:25; Hib 1:13\x* \m \v 26 Ti, moletin xil lipus \qt ‘Nat Moletin imei etan itel momah xil te tilang hat.’\qt* \rq (Dan 7:13)\rq*\x + \xo 13:26 \xt Mak 8:38; Rev 1:7\x* Xi imei itel minehinen te xeihen nan xa ihe mahulong pupu. \v 27 Xi isil \w masxaxa\w* nan xil lihe rute xil vus e ut etan, lixo rin tei ha ituxoh rin tei mun, tengan lileh viton moletin xil vus xa Hi tehosei xil labe nan.”\x + \xo 13:27 \xt Dut 30:4; Sak 2:6,10\x* \p \v 28 Iesu biteni mun mi Pita xatel bit, “Momal tengan xamim muhur pispisien ixo vatit \w fik\w*. Melele xa lite xil miso rohon ni ute xil xa be neta hu, xamim mukila xa melele te an te tin di bemei.\x + \xo 13:28 \xt Mat 21:19; Mak 11:13\x* \v 29 Usil sexien nen tak, melele xa mupus holesok xil ak mei istal, mukila xa mei rilomunen navan, Nat Moletin, di bemei sangas. Reitin, da ngamu e puiteh. \v 30 Reitin li nabiteni mi xamim, holesok xil ak mei istal e melele xa moletin xil te xosali ak limeul tamu liti. \v 31 Nabiteni reitin, vengan xa neta sav xa ut etan itel tilang hat mun lalikesae e melengien tei, sepinien navan misakras vakesae vatova. Ma mukila muke reitin en.”\x + \xo 13:31 \xt Mat 5:18; Luk 16:17\x* \p \v 32 Di, Iesu biteni mun bit, “Moletin tovuol xa vakil melengien xati xa inou, Nat Moletin, nitilomun en. Reitin, masxaxa xil xa ladi ut nesao, e inou mun, Nat Hi, matakil ti. Hi Tamer kestang mikil haoa xati teni.\x + \xo 13:32 \xt Pol 1:7\x* \v 33 Ma, muketeh kuhi e ti muvue xat xamim, vengan xa mutakil ti melengien xa nitilomun en.\x + \xo 13:33 \xt Mat 25:13\x* \v 34 Ixoni ngan xa vahit eilep tei vahe reling tim san tengan vahe rute sav tei. Ma, iling moletin te polien nan xil tengan lilaxat kuh holesok nan xil, ti lipol ni polien savsav xil xa miseti mi xil, e ngan xa be mereketeh tengan iketeh kuhi ve mei rilomunen nan.\x + \xo 13:34 \xt Mat 25:14\x* \v 35 !Mak, ma muketeh kuhi! Vengan mutakil ti xa inou, eilep namim, nitilomun vilieh. Xos nimei e mahis, mu e hilaep te vongien, mu ut nalan ti mu, mu e makoe.\x + \xo 13:35 \xt Luk 12:36-38\x* \v 36 E melele xa nistal en, munatemanin ni ti. Isa xosxa nikameti xa di mupat. \v 37 Mak, ma sepinien xa di nabiteni mi xamim taxeak, nabiteni mun mi moletin xil vus, ‘!Muketeh kuhi!’” \c 14 \s1 Vat na Siu xil lalang ves suse tengan lavas vin Iesu vaxo en \r Mat 26:1-5; Luk 22:1-2; Sion 11:45-53 \p \v 1 Melengien vahis mei mitavi, e melengien lu sutang di e ihe \w Melengien xil te Beret xa Is Tovuol En\w*. E melengien kokot teni vari, xil lapol ni Anien te Tavien. E \w vat xil na pris xil\w* del \w titsa\w* xil te rae na Mosis di lalang ves suse tengan latal xat xuxus ni Iesu e lavasi vamat vaxo en.\x + \xo 14:1 \xt Mak 11:18; Luk 19:47\x* \v 2 E labiteni labit, “Rinapol ni ti e melengien te Anien te Tavien vengan, maxani, moletin xil linavae mi xil mun tang.” \s1 Iesu ba ve anien tei e atou tei pisen merereen nan mini \r Mat 26:6-13; Sion 12:1-8 \p \v 3 E melele xa Iesu da tamu e metimal te hal Betani, xi ba di ngganien e tim sa Saemon xa, tetiamu, mesien \w leporsi\w* tepurun tenben. Di, atou tei bemei nim e nggur valit vokon tei xa lapol ni valite ni hat hos tei xa lakesi ni alabasta. Vokon ak, mani teni nggeih. E xi bemei visal Iesu e rute xa dotan da en, e mideh vokon ak ba xat vatin tengan vapisen merereen nan mini.\x + \xo 14:3 \xt Luk 7:37-38\x* \p \v 4 E melele xa rut moletin xil lapusi, iexil nggati e laseputut ni labit, “?!Veneh ma di purun vokon ak mak!?” \v 5 Ma labul xati labit, “Vahos mak mu vahit ha vapos ni vokon ak ni \w mani\w* tova xa eilep. Ti, mani nen mikila vatutou ni hoeo xil.” \p \v 6 E Iesu biles e biteni mi xil bit, “!Ei, mustokovein ni! ?Veneh ma xamim di mubul xat atou ak? Xi pol ni neta tei xa bos pupu minou. \v 7 Vengan hoeo xil liti visal xamim vehakut, e mukila musa tutouen mi xil e melengien xil vus. E inou, nasakras nate visal xamim vahehi.\x + \xo 14:7 \xt Dut 15:11\x* \v 8 Atou ak di pol ni naha xa xi mikila vapol ni e rin navan. Vengan xa melele xa mideh vokon ak ba xat tenbeok, xi di misak mesen nou ve tehinen navan.\x + \xo 14:8 \xt Sion 19:40\x* \v 9 Reitin li nabiteni mi xamim, e rute xil vus xa lihithiten longeongen hos usil nou en, xil lihit usil naha xa atou ak tepol ni minou. E isak ni moletin xil linem xati ven.” \s1 Sudas maen ni tengan isa rat Iesu ihe he vat xil na pris xil \r Mat 26:14-16; Luk 22:3-6 \p \v 10 Di, Sudas Eskariot, xa be tei e xil xa labe lu e le tei (12) na Iesu, ba pus vat xil na pris xil tengan vapol ni suse xa vasa rat Iesu mi xil vaxo en. \v 11 E melele xa lalong sepinien nan, lamaal pupu e labit xati xa lixale ven. Mak, ma Sudas ba di milang ni mesal xa bos tengan isa rat Iesu ihe hexil ixo en. \s1 Iesu ngga Anien te Tavien del moletin nan xil \r Mat 26:17-29; Luk 22:7-14,21-23; Sion 13:21-30 \p \v 12 E melengien kokot te Melengien xil te Beret xa Is Tovuol En, e melele xa di labas sulut sipsip xil ve \w Anien te Tavien\w*, moletin na Iesu xil lamei visali e lasisi labit, “?Rute xave iaxa iem bei tengan masak mesen Anien te Tavien en?”\x + \xo 14:12 \xt Eks 12:6; 14:20\x* \p \v 13 Ma Iesu misil moletin nan lu del sepkilaen ak bit, “Luha. Mulhe taon te hal Serusalem, e moletin tei xa di po valoei tei xa mahulong mei ihisu mi xamil. Mulhusili \v 14 e mulihe nim xa xi iha en. Ti, mulsis moletin xa nim ak be man mulihit, ‘Titsa bit, “?Vontoen xave iaxa nitel moletin navan xil mei mua Anien te Tavien en?”’ \v 15 Xi itel xamil mulhe von toen nesao e nim man e ipisen rute tei xa mahulong xa lasak xati ngamu datil xamil. Rute ak vari iaxa mulsak mesen holesok xil vus en.” \p \v 16 Ma xalu lube Serusalem, e lupus holesok xil vus nggoni ngan taxa Iesu tehiteni mi xalu. E lusak mesen Anien te Tavien en. \p \v 17 E melele xa eai ba minu, Iesu bemei e dotan e von anien en del moletin lu e le tei (12) nan. \v 18 E melele xa di langganien, Iesu bit lelen ni mi xil bit, “Reitin li nabiteni mi xamim, tei e xamim xa di ngganien vituei del inou taxeak, xi iaxa isa rat nou nihe he elu navan xil.”\x + \xo 14:18 \xt Sam 41:9\x* \p \v 19 Melele xa lalonge mak, xil lalonge misa pupu, ma xil kekes di lasis Iesu labit, “?Suv midep li, onemi obit inou?” \p \v 20 E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Reitin, tei e xamim vari xa di ngganien vituei del inou iaxa isa rat nou niha.\f + \fr 14:20 \ft Ngan ak tesak ni naha xa Sam 41:9 tehiteni mei mistal be reitin.\f* \v 21 Be reitin xa inou, Nat Moletin, nimat ixoni ngan xa Vanuvei Eo di misepin ni. !E isa pupu mi ngan xa isa rat nou! Moletin ak, vahos mak mu vahit linapesi ti vengan xa pangasien xa Hi isa ni mini ihe eilep pupu.” \s1 Anien eo na Suv \r Mat 26:26-30; Luk 22:14-20; 1Kor 11:23-25 \p \v 22 Melele xa di langganien, Iesu nggur beret tei e memes Hi ven. Di, bul pasi, e melele xa di miseti mi moletin nan xil, xi biteni bit, “Muhuri mua ni. Ngan ak be tenbeok.”\x + \xo 14:22 \xt Mat 14:19; 15:36; Mak 6:41; 8:6; Luk 9:16\x* \p \v 23 Di, nggur kap xa uaen di en, memes Hi ven, e melele xa misa ni mi xil, xil vus lamu ni vuteili.\x + \xo 14:23 \xt 1Kor 10:16\x* \v 24 Di, biteni mi xil bit, “Uaen ak be ra navan xa isak ni \w hitxatien hu te xeih na Hi\w* mei istal e ihe reitin.\f + \fr 14:24 \ft E \xt Eks 24:6-8\ft , Mosis mitah re buluk e hor te sanien tengan vasak ni hitxatien matu te xeih xa Hi tepol ni tetel mol‑Isrel xil mei istal e ihe reitin. Usil sexien nen tak, re Iesu pol ni hitxatien hu te xeih mei istal e ihe reitin xa Hi iteh meulien e moletin xil te ut etan ixo en.\f* Reok ileh ve moletin xil holu.\x + \xo 14:24 \xt Eks 24:8; Sak 9:11; Hib 9:20\x* \v 25 Reitin li nabiteni mi xamim, ninamu ti mun uaen ak ituxoh melele xa nimu uaen hu e rute xa Tata navan be suv toto en.” \p \v 26 E melele xa langganien bus, lakikei ni sisien tei e lastal labe Vathu te Urvatiei te \w Olip\w*.\x + \xo 14:26 \xt Sam 113–118; Luk 22:39\x* \s1 Iesu bit lelen ni xa moletin nan xil lilesae relingi \r Mat 26:31-35; Luk 22:31-34; Sion 13:36-38 \p \v 27 Melele xa laduxoh Vathu te Urvatiei te Olip, Iesu biteni mi moletin nan xil bit, “Xamim vus mulesae reling nou ixoni ngan xa Hi tehiteni e Vanuvei Eo xa tehit, \q1 \qt ‘Inou nihas moletin xa di milaxat sipsip xil,\qt* \q2 \qt e sipsip san xil liletasil relingi.’\qt* \rq (Sak 13:7)\rq*\x + \xo 14:27 \xt Mat 26:56; Mak 14:50\x* \m \v 28 E melele xa nimea rilomun ra maten, inou nitiamu ni xamim ha nite Kaleli.”\x + \xo 14:28 \xt Mak 16:7\x* \p \v 29 E Pita mitamea e biteni mini bit, “!Tave ti neta xa moletin sav xil vus lilesae relinguk, inou ninave relinguk ti vatova!” \p \v 30 Ma Iesu bit rilomun ni mini bit, “Reitin li nabiteni minuk, e vongien tak, melele xa ut nalan ti mu e tuto xil linakorat ti mu nave valu, e xouk uhiteni ihe vatol xa otakil ti nou.” \p \v 31 E Pita biteni nggeih pilei sung bit, “!E‑e, namak ti! !Tave ti neta xa nimat itelak, inou nasakras namiteni xa natakil ti xouk!” E ngan tesav xil mun labiteni mak tang.\x + \xo 14:31 \xt Sion 11:16\x* \s1 Iesu misis e ut Ketsemani e miling meulien nan pe he Hi \r Mat 26:36-46; Luk 22:39-46 \p \v 32 Di, Iesu be rute tei xa lakesi ni Ketsemani del \w moletin nan xil\w*. Melele xa laduxoh rute ak, xi biteni mi xil bit, “Mutotan muti tak e ti mutatil nou. Inou niha nisis inggaxor.”\x + \xo 14:32 \xt Sion 18:1\x* \v 33 Xi nggur Pita, Temis e Sion latnggusili. E melele xa latoba, nenemien na Iesu basi holu e milonge misa pupu.\x + \xo 14:33 \xt Mat 17:1; Mak 5:37; 9:2; 13:3; Luk 5:10; 6:14; 8:51; 9:28; Pol 1:13\x* \v 34 Ma xi biteni mi xatel bit, “Tinok li meas pupu, e nalonge lehit ngan xa bit vahas vin nou. Mutti tak, e ti mutiketeh itel nou.”\x + \xo 14:34 \xt Sam 42:5,11; 43:5; Sion 12:27; 4:9\x* \p \v 35 Di, Iesu mikakao reling xatel vuteili tang, mitingeiril be tan e misis mi Hi tengan vahur rat longpangasien te melele te xeih ak xa di bisu ni vahe relingi nggusil nenemien nan. \v 36 Misak ni, xi misis bit, “Tata navan li, xosxa suse sav tova mun da tamu, uhur rat longpangasien ak ihe reling nou li. E onapol ni ti naxoni ngan xa inou ieok bei, e upol ni ixoni ngan xa xouk kestang iem bei.”\x + \xo 14:36 \xt Rom 8:15; Kal 4:6; Sion 5:30; 6:38\x* \p \v 37 \fig Pita, Temes e Sion latopat melele xa Iesu misis xatel tengan lasis vatela.|alt="Disciples sleeping while Jesus prays in the Garden of Gethsemane" src="WA03914b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="14:37" \fig* Di, xi dilomun be visal xatel e mikameti xa di latopat. Ma xi biteni mi Pita bit, “?Saemon Pita, veneh ma di opat mak? ?Mutsakras mutoketeh vatel inou vahe haoa tei takes? \v 38 Mutiketeh e ti mutisis tengan mutnamot ti e melele xa sakpisien xil imei e xamitel. E tinemitel, iemitel bei tengan mutopol ni neta tei xa momal, e tenbemitel memel.”\x + \xo 14:38 \xt Mat 6:13; Luk 11:4\x* \p \v 39 Di, Iesu dilomun ba e misis ni sisen taxa tesis ni tuei. \v 40 E melele xa Iesu dilomun, mikameti xa termali latopat mun vengan latsakras latohur xat metxeih natel. E melele xa latlale, latbe unoun, e lattakil ti naha xa lathiteni mini. Di, Iesu be reling xatel vatei mun ba. \p \v 41 E melele xa Iesu dilomun bemei visal termali vatol nen, bul xat xatel bit, “?Di tamu mutopat? ?Di tamu mutongel? !Mutopat pipin! !Topus ti! Taxeak be melele xati xa lisa rat nou, Nat Moletin, nihe he moletin tesa xil. \v 42 !Tomea, ratoha! ?Mutpusi? Moletin xa isa rat inou, xi tuei xa di bemei iaxor.” \s1 Vat xil na Siu xil mei ladal xat Iesu \r Mat 26:47-56; Luk 22:47-53; Sion 18:3-12 \p \v 43 Melele xa Iesu di tamu misepin, Sudas xa be tei e eloheoh lu e le tei (12) nan mistal. Xi bemei del xat vanut moletin xil xa di laleh xat tiei del homenda xil te vaeen. Xil lamei langgusil nenemien na vat xil na pris xil del titsa xil te rae na Mosis e elda xil na Siu xil.\x + \xo 14:43 \xt Mat 16:21; 27:41; Mak 8:31; 11:27; 14:53; 15:1; Luk 9:22; 20:1\x* \v 44 E be Sudas iaxa teling nenemien nan tengan isa rat Iesu mi elu nan xil. E tehit kil suse xa ipisen Iesu mi xil ixo en tehit, “Moletin xa nipesum ni vin, ma xi vari xiak. Mumei mutal xati e mereketeh namim xil litela iha.” \p \v 45 E melele xa lamei, Sudas mika mal be visal Iesu e bit, “Titsa, bos vongien li.” Di, mei po xati e pesum ni vin. \p \v 46 Di, vanut moletin xil ak lamei ladal xat Iesu. \v 47 E moletin tei xa misoh visal Iesu milihi rat tiei te vaeen nan e da xoteh vurang slev tei na vatixar na pris xil. \p \v 48 E Iesu misepin mi xil bit, “?Veneh ma di muleh tiei e homenda xil te vaeen tengan mei mutal xat nou? ?Munemi mubit inou iaxa di nadiamu ni moletin xil tengan mavae vaha xat kavmen nar? !E‑e! \v 49 Melengien xil ngasen nateti vangit vioh te \w Nim Eo\w* e di natepispisi mi moletin xil, e xamim mutnamei ti tengan mutal xat nou. E holesok xil vus ak mei mistal tengan vasak ni naha xa latetisi e Vanuvei Eo mei vastal vahe reitin.”\x + \xo 14:49 \xt Luk 19:47; 21:37; Sion 18:20\x* \p \v 50 E melele xa ladal xati, moletin nan xil vus lalesae relingi.\x + \xo 14:50 \xt Sak 13:7; Mat 26:31; Mak 14:27\x* \v 51 E tei xil tehe horam maxoe xa tepis xol xi ni kaliko tang. Melele xa lapo xat pisi, \v 52 xi be reling eising nan e miloh hon tang ba. \s1 Langgur Iesu be kot na vat xil na Siu xil \r Mat 26:57-68; Luk 22:54-55,63-71; Sion 18:13-14,19-24 \p \v 53 Ngan xil xa ladal xat Iesu ladela labe tim sa vatixar na pris xil. E rute ak, vat xil na pris xil, titsa xil te rae na Mosis del elda xil na Siu xil di lamei vituei.\x + \xo 14:53 \xt Mat 16:21; 27:41; Mak 8:31; 11:27; 14:43; 15:1; Luk 9:22; 20:1\x* \v 54 E Pita di mika xus e di nggusil vanut moletin xil xa di ladel Iesu laba vuma … laduxoh vioh te tim sa vatixar ak. E rute ak, Pita be vangit vioh e ba dotan del mereketeh xil sangas visal upang nae tengan vatali. \p \v 55 Vat xil na pris xil del eilep sav xil mun na Siu xil di lalang ni moletin tova xa mei ihit rat neta tova xa misa xa Iesu tepol ni tengan likila lihasi imat ven. E lasakras. \v 56 Vengan xa, tave ti neta xa moletin holu lamei e lapol ni luvosen ba xat Iesu, sepinien nae xil vus misav ni xil. \p \v 57 Di, moletin vahis mei lasoh e laluvos ni sepinien nae ba xat Iesu mi ngan xil e kot labit, \v 58 “Xamem matelonge xa moletin ak tehit, ‘Inou nihu len \w Nim Eo\w* na Hi xa moletin xil tang latepol ni. Ti, nikili ni teimun e melengien tol tang xa nave moletin ti napol ni.’”\x + \xo 14:58 \xt Mak 15:29; Sion 2:19\x* \v 59 E sepinien ak mun, sepinien nae tamal ti. \p \v 60 \fig Vatixar na pris xil di milepis rin na Iesu.|alt="Jesus before religious leaders" src="WA03918b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="14:60" \fig* Ma vatixar mitamea pe met moletin xil vus e misis Iesu bit, “?Ma midep? Xouk di olong sepinien xa di lasepin ni ba xatuk. ?Neta tovuol xa obit oviteni?”\x + \xo 14:60 \xt Aes 53:7; Mak 15:4-5; Luk 23:9\x* \v 61 E Iesu dat votei, tavit ti sepinien vari.\x + \xo 14:61 \xt Mat 16:16; Mak 5:7; Luk 8:28; Sion 11:27; 20:31\x* \p Ma vatixar misisi mun bit, “?Reitin xa xouk obe Mesaea xa Hi tehit xati xa isa ni imei? ?Xouk obe Nat Xi xa di rapet rat Hisen?” \p \v 62 Iesu bit rilomun ni bit, “Inou vari. E navehi ti, xamim mupus … \q1 \qt ‘Nat Moletin itotan\qt* \q2 \qt ite ri metu na Hi Suv te Xeihen.\qt* \q1 \qt !E mupusi imei e ut etan\qt* \q2 \qt ixo momah xil te tilang hat!’”\qt* \rq (Sam 110:1; Dan 7:13)\rq*\x + \xo 14:62 \xt Mat 22:44; Luk 20:42; Pol 2:34; Efes 1:20; Kol 3:1; Hib 1:3,13; 10:12; 12:2; Mat 24:30; Mak 13:26; Luk 21:27; Rev 1:7; 14:14\x* \p \v 63 Melele xa vatixar milong sepinien nan, ien mikat xa mikat, dal papas eising nan e mikei nggeih bit, “?!Mulonge!? ?Veneh ma di ralang ni sepinien tova mun tengan vaha xati?\x + \xo 14:63 \xt Nam 14:6; Pol 14:14\x* \v 64 !Xamim vus mulonge xa di misep purun his Hi! ?Munemi xa ti ripol ni naha mini?” E xil vus lamae e nenemien tei takes xa momal tang tengan imat.\x + \xo 14:64 \xt Lev 24:16; Sion 19:7\x* \p \v 65 Di, rute ngan xil lakusah ba xati e labar xat meten. Di, lalevesi e labit, “?!Hit lelen neta tova mi xamem, visi iaxa diuk!?” E mereketeh xil mun labas purun ni. \s1 Pita biteni xa takil ti Iesu \r Mat 26:69-75; Luk 22:52-62; Sion 18:15-18,25-27 \p \v 66 Melele xa Pita di tamu dotan e vangit vioh te nim ma vatixar na pris xil, atuli tei te polien nan bemei sangas visali. \v 67 Melele xa pus Pita di dal upang, miketeh momal ni e biteni bit, “!Xouk mun di otehusil Iesu te hal Nasaret!” \p \v 68 E Pita muun xole bit, “!Tave reitin ti! Inou natakil ti naha xa di obiteni iaxai.” \p Di, Pita mitamea e mikakao ba ve puiteh te vioh. E tuto tei mikorat. \v 69 Atuli te polien ak bemei e pus rilomun ni Pita. Ma, biteni vatei mun mi moletin xil xa di lasoh sangas visali bit, “!Moletin ak mun be tei e xil!” \v 70 E, vatei mun, Pita muun xole. \p Tavehi ti, e moletin xil xa lasoh ladi visal Pita labiteni mini labit, “Xouk vari obe tei e xil vengan sepinien nam nggoni ngan Kaleli xil tang.” \p \v 71 E Pita misepin nggeih bit, “!Natakil ti moletin xai vari xa di musep usili iaxai! !Hi isa halesil iha xat nou xosxa sepinien navan be luvosen!” \p \v 72 Vatei takes, tuto mikorat be valu nen. E melele xa Pita milonge, minem rilomun ni naha xa Iesu tehiteni mini tehit, “Ut nalan ti mu e tuto xil linakorat ti mu nave valu, e xouk uhiteni ihe vatol xa otakil ti nou.”\x + \xo 14:72 \xt Mat 26:34; Mak 14:30; Luk 22:34; Sion 13:38\x* Ma tinen pangas e di muis nggeih. \c 15 \s1 Ladel Iesu ba misoh pe met suv Paelet tengan imaen ni ha imat \r Mat 27:1-2,11-26; Luk 23:1-25; Sion 18:28-40 \p \v 1 E makoe roroh, \w vat xil na pris xil\w* latemanon lamei vituei del elda xil na Siu xil, \w titsa\w* xil te rae na Mosis, e ngan xil vus xa ladi e kaonsel na Siu xil. Lasep usil rin na Iesu e lamei e nenemien tei takes tengan ha imat. Ma, labar xati e ladela be visal Paelet xa be vat te kavmen te rute ak tengan lasa rati vaha mini.\f + \fr 15:1 \ft Ngan ak misak ni naha xa Aes 53:8 tehiteni mei mistal be reitin.\f* \x + \xo 15:1 \xt Luk 22:66; Mat 16:21; 27:41; Mak 8:31; 11:27; 14:43,53; Luk 9:22; 20:1\x* \p \v 2 Melele xa suv Paelet pusi, misisi bit, “?Midep? ?Be reitin xa xouk obe suv toto na \w Siu\w* xil?” \p Iesu bit rilomun ni mini bit, “Nggoni ngan taxa xouk di obiteni.” \p \v 3 Di, vat xil na pris xil lamei e labit rat holesok holu xa misa xa labit Iesu di tepol ni. \v 4 Ma Paelet misis Iesu bit, “?Otalong ti sepinien xil xa di labiteni ba xatuk xiak? ?Sepinien nam tovuol tengan ovit rilomun ni mi xil?”\x + \xo 15:4 \xt Aes 53:7; Mak 14:60-61; Luk 23:9\x* \v 5 E Iesu dat votei tang.\f + \fr 15:5 \ft Ngan ak misak ni naha xa Aes 53:7 tehiteni mei mistal be reitin.\f* Melele xa Paelet pus sexien nan, mesep pupu ven. \p \v 6 Be sexien matu tei na suv Paelet xa, e melengien xati te Anien te Tavien, xi di maen moletin tei xa moletin xil labosei tengan ha ven imase ra nim te xeih. \v 7 E melele nen ak, vatxeih tei de nim te xeih del vat vaeen sav xil, hisen Barabas. Xil latehas vin moletin tei e melele xa latevae tetel kavmen te hal Rom. \v 8 Ma melele xa Paelet pusi xa vanut moletin xil ak di lamei visali tengan lasisi vamaen moletin tova ha ven vamase vahusil sexien matu nan, \v 9 misis xil bit, “?Midep, iemim bei tengan nimaen suv toto na Siu xil ha ven imase?” \v 10 Paelet misis xil mak vengan xa pus kila xa vat xil na pris xil di lasa rat Iesu mini vengan xa di lanem misa ni tang. \p \v 11 E vat xil na pris xil lasi petine vanut moletin xil ak tengan lisis Paelet imaen Barabas ha ven imase, e nave Iesu ti.\x + \xo 15:11 \xt Pol 3:14\x* \p \v 12 Ma, Paelet misis xil vatei mun bit, “?Xosxa imaxai, ma nipol ni naha mi Iesu xa xamim mukesi ni suv toto na Siu xil?”\x + \xo 15:12 \xt Pol 3:13; 13:28\x* \p \v 13 E lakei be nesao labit, “!Ti xati e eivave!” \p \v 14 Paelet misis xil bit, “?Veneh? ?Xi pol ni naha xa misa?” \p E lakei nggeih pilei sung labit, “!Ti xati e eivave!” \p \v 15 Paelet ien bei tengan vasak ni nenemien na vanut moletin xil ak vahe tan, ma nggusil eheien nae, xi maen Barabas ba ven mase. E mi Iesu, xi misemae ni tengan moletin te vaeen nan xil ha limeas pangasi ni ao te xeih xa sanute xil di en, ti, litela iha tengan liti xati e eivave tei. \s1 Moletin te vaeen xil lapol pepamen ni Iesu \r Mat 27:27-31; Sion 19:2-3 \p \v 16 Melele xa lameas pangas Iesu bus, moletin te vaeen xil ladela labe vangit vioh te nim xa eilep ma Paelet xa be vat te kavmen te rute ak. Di, lakes viton moletin te vaeen sav xil vus xa ladi en\f + \fr 15:16 \ft Vanut moletin te vaeen xil ak sangas latehe handred tei e he sav (600).\f* tengan lamei vituei. \v 17 Xil lasing xol Iesu ni kaliko tei xa pili nggoni ngan na suv toto xil. Di, langgil xat vatluvoluv tei ni ao tei xa sanute xil tepiei di en, e lasili xol vatin.\x + \xo 15:17 \xt Luk 23:11\x* \v 18 Di, lapol pepamen ni nggoni ngan xa xi be suv toto tei e labiteni mini labit, “!O suv toto na Siu xil, xamem di mamerere ni xouk!” \v 19 Di, labasi ni liei tei di vatin e lakusah ba xati. Di, latingeiril pepamen pe meten nggoni ngan xa di lasa merereen nae mini. \p \v 20 Melele xa lapol pepamen ni bus, langgur rat kaliko te pili ak be relingi, e lasing xole ni eising nan mun. Di, ladela ba tengan ha liti xati e eivave tei. \s1 Ladi xat Iesu e eivave tei \r Mat 27:32-44; Luk 23:26-43; Sion 19:17-27 \p \v 21 Melele xa moletin te vaeen xil di ladel Iesu laba, xil labisu ni moletin tei e suse xa nggo rute sav e di bemei be Serusalem, hisen Saemon te hal Saerin, tame Aleksanda xal Rufas. Ma moletin te vaeen xil lamei visali e langgeih xati tengan vapo eivave na Iesu. \v 22 Di, ladel Iesu ba labe nesao e Vathu Kolkota, xa koute teni be ‘Von Valvat Moletin.’ \v 23 E rute ak, lasa uaen mi Iesu xa labilesi del ut \w mir\w* xil tengan vahas tan ni pangasien nan. E xi misin ni.\x + \xo 15:23 \xt Sam 69:21\x* \p \v 24 Di, moletin te vaeen xil ak ladi xati e eivave. E melele xa murur da en, xil di laso daes tengan vapisen hisit eising eah na Iesu ihuri.\f + \fr 15:24 \ft Ngan ak misak ni naha xa \xt Sam 22:14-18\ft tehiteni mei mistal be reitin.\f* \x + \xo 15:24 \xt Sam 22:18\x* \v 25 Melele xa lateti xati e eivave tehe naen klok makoe. \v 26 E lateling tisen tei xa bit mesen rin xa ladi xati ven bit, “Ngan ak suv toto na Siu xil.” \v 27 E melele nen ak, lateti xat moletin lu xa lutepol tesa luteti e eivave lu mun. Tei tete rin metu, e tei tete rin meil.\x + \xo 15:27 \xt Mat 20:21; Mak 10:37\x* \v 28 \f + \fr 15:28 \ft Rut vanuvei matu xil te Mak laling sepinien ak xa bit, \+it “Ngan ak misak ni sepinien na Hi mei be reitin xa bit,\+it* \+qt ‘E lasak purun ni nggoni moletin tesa xil.’”\+qt* (\xt Aes 53:12\ft )\f* \p \v 29 Melele xa Iesu di murur de eivave, moletin xil xa di lakakao langgo visali lakuvun vatixil e di langue xati labit, “Ei, xouk iaxa otehiteni otehit uhu len \w Nim Eo\w* na Hi, ti, ukili ni mun e melengien tol tang.\x + \xo 15:29 \xt Sam 22:7; 109:25; Tang 2:15; Mak 14:58; Sion 2:19\x* \v 30 !Bos mak mu tengan uteh meulien e xouk mun tang, e umei etan reling eivave xai!”\f + \fr 15:30 \ft Ngan ak misak ni naha xa \xt Sam 22:7-8\ft tehiteni mei mistal be reitin.\f* \p \v 31 Usil sexien nen xil tak, vat xil na pris xil del titsa xil te rae na Mosis mun lasep pepamen ni Iesu mi xil mun tang labit, “!Mupus ti mu! Xi di teteh meulien e moletin sav xil, e misakras vateh meulien e xi mun tang. \v 32 !Xosxa be reitin xa xi be Mesaea, suv toto na mol‑Isrel xil, bos xa, taxeak tang, imei etan ra eivave ak! Xosxa xamem mupusi imak, ma muke reitin en sung.” E moletin tesa xalu xa lateti xat xalu luteti rin, xalu mun lusep pepamen ni. \s1 Maten na Iesu \r Mat 27:45-56; Luk 23:44-49; Sion 19:28-30 \p \v 33 E piniae xati, maluxoluken mei da xol ut xil ngasen e dat mak duxoh haoa tol (3).\x + \xo 15:33 \xt Amos 8:9\x* \v 34 E melele xa haoa xatel ak mei latavi, Iesu mikei nggeih nggo sepinien xati nan xa be Arameak bit, \qt “!Ilae! !Ilae! ?Lama sabaktani?”\qt* \rq (Sam 22:1)\rq* Koute te sepinien ak be, ‘!Hi navan! !Hi navan! ?Veneh ma ostokovein nou?’ \p \v 35 Melele xa rut moletin xil xa lasoh ladi lalonge, xil labit, “?Mulonge? Xi di mikes provet \w Ilaetsa\w* iaxai.” \p \v 36 Ma, tei e xil miloh ba, nggur neta tei xa nggoni mavulut kaliko tei, e miterir ni be uaen xa mikon.\x + \xo 15:36 \xt Sam 69:21; Mat 27:34; Mak 15:23; Luk 23:36\x* Di, milingi de kusut liei tei e mei misa ni be nesao tengan Iesu vavisi. Di, biteni bit, “Veter mu e ti ripus pisi. ?Ilaetsa imei etan e ihur rati tamak ra eivave?” \p \v 37 Di, Iesu mikei nggeih, milihi kor ni votiang, di, mat. \v 38 E melele nen tak vari, kaliko xa mettel xa lalihi dakoe xol ut eo te Nim Eo mesel be rin lu, nggo kusute nesao bemei duxoh kusute etan.\x + \xo 15:38 \xt Hib 10:19-20\x* \p \v 39 Vat tei na moletin te vaeen xil tesoh temal ni Iesu e xi pusi midep iaxa Iesu telihi kor ni votiang nan e mat. Ma, biteni bit, “!Reitin li, ngan ak tehe Nat Hi vari tang!” \p \v 40-41 E tatit atou vutei xil mun lasoh ladi nga sotin vuteili ra eivave, e di lapus holesok xil xa di mistal. Tatit atou xil ak di latehusil Iesu e latetutou ni e Kaleli e latehusili mun melele xa Iesu tehe \w Serusalem\w*. E xatel tol xa latemos e atou xil ak tehe Meri te hal Makdela; Meri, nine Sioses xal Temis; del Salome.\x + \xo 15:40-41 \xt Luk 8:2-3\x* \s1 Laling tiei na Iesu de vangihat te tehinen tei \r Mat 27:57-61; Luk 23:50-56; Sion 19:38-42 \p \v 42 Sangas ut ba tengan vamaluxoluk. Ma moletin xil di labue xat kuh xil vengan xa \w Sabat\w* mun da bemei sangas. \v 43 E moletin tei be visal suv Paelet, hisen Siosep te hal Aramatea. Xi tehe vat tei na Siu xil xa di tetotan e kot na Siu xil, e Siu xil lamerere ni. E xi mun di datil melengien xa Hi imei istal ihe suv toto na moletin xil. E melele xa ba misoh pe met Paelet, ulin takan ti e misisi tengan vamaen tiei na Iesu mini. \p \v 44 Paelet mitemanin melele xa milonge xa Iesu mat ngamu. Ma mikes vat na moletin te vaeen nan xil tengan vamei. Misisi tengan vakil ti xa Iesu mat reitin mu tamat ti mu. \v 45 E melele xa vat ak bit mesen ni xa Iesu mat reitin, Paelet maen tiei nan mi Siosep. \p \v 46 Ma Siosep ba, minggal kaliko tei xa mieh. Di, ba po rat tiei na Iesu ra eivave. Xi pis xole ni kaliko te mieh tei. Di, poe ba, milingi de vangihat te tehinen tei xa lateseh moten rohon ni tang.\f + \fr 15:46 \ft Ngan ak misak ni naha xa \xt Aes 53:9\ft tehiteni mei mistal be reitin.\f* Di, midivin hat tei xa eilep mei dakoe xol puiteh te vangihat ak e be relingi ba.\x + \xo 15:46 \xt Pol 13:29\x* \p \v 47 E Meri te hal Makdela del Meri, nine Sioses xal Temes, lunggusili e lupus rute xa miling tiei na Iesu da en. \c 16 \s1 Iesu mea rilomun ra maten \r Mat 28:1-8; Luk 24:1-12; Sion 20:1-10 \p \v 1 Melele xa eai ba minu e \w Sabat\w* bus, Meri te hal Makdela, Meri nine Sioses xal Temis, xatel Salome latoba latnggal vokon tatei xil tengan ha latitehi iha xat tiei na Iesu. \p \v 2 Di, e Sande makoe roroh, melele xa ut di milan vuteili, atou xatel ak latkakao latoba tengan latosao ni vangihat te tehinen na Iesu. \v 3 E melele xa di latoba, di latsis xatel latobit, “?Visi iaxa itivin rat hat xa mahulong xa dakoe xol puiteh te vangihat?” \v 4 E melele xa latomei sangas, latketeh ba e latpus hat xa mahulong xiak, ladivin rati ngamu be reling puiteh. \v 5 E melele xa latbe vangite, uliatel mikan pupu vengan xa latpus horam maxoe tei dotan de riatel metu, e eising nan xil mieh xa mieh.\x + \xo 16:5 \xt Rev 7:9,13\x* \p \v 6 Xi biteni mi xatel bit, “Ulimitel nakan ti. Nakila xa di mutlang ni Iesu te hal Nasaret, xa lateti xati tete eivave. Xi tara ti mun inggak. Xi mea rilomun tuei ra maten. Toketeh topus ti rute xa lateling tiei nan teta en. \v 7 Ma taxeak, mutiha muthit mesen ni mi \w moletin nan xil\w*, e mutihit xati mi Pita mak mutihit, ‘Iesu itiamu ni xamim ha ite provins te hal Kaleli. Xamim ha mupusi e rute ak ixoni ngan taxa tehiteni tuei mi xamim.’”\x + \xo 16:7 \xt Mat 26:32; Mak 14:28\x* \p \v 8 Ma atou xatel ak latobe reling vangihat e latoloh temanon latoba vengan xa uliatel mikan pupu e tineatel mulul. E vengan xa uliatel mikan mak, melele xa latoba latbe vut, ma latasepin ti mi moletin tova.\f + \fr 16:8 \ft Rut vanuvei matu xil te Mak be bus tak e vas 8. E rut vanuvei matu xil lasorin sepinien ak xa nggoni \xt Mat 28:9-10\ft e \xt Sion 20:11-18\ft xa bit, \+it “Xatel lattemanon latoba e latobit mesen naha xa latpusi e latlonge mi Pita del ngan xil xa ladi visali. E dutou sung, Iesu misil rerat moletin nan xil tengan ha lihe rin xil vus te ut etan, e ti lihithiten longeongen hos xa be eo e misakras vavus. Longeongen hos ak di miteh meulien e ngan xil xa laling neketen en tengan ti lihur meulien sal ixo en.”\+it*\f* \s2 E rut vanuvei te Mak, 16:9-20 tovuol en \s1 Iesu pisen xi mi Meri te hal Makdela \r Mat 28:9-10; Sion 20:11-18 \p \v 9 E makoe roroh e Sande, melele xa Iesu mea rilomun ra maten, xi mistal kokot mi Meri te hal Makdela, ngan xa tehol rerat ninin tesa lu e he sav (7) latehe relingi. \v 10 Di, Meri ba bit mesen ni mi moletin xil na Iesu xa di ladang e di lamuis. \v 11 E melele xa lalonge xa Meri bit pus Iesu xa mea rilomun ra maten, xil latake reitin ti en. \s1 Iesu mistal mi moletin nan lu xa di lunggusil suse lube Emeas \r Luk 24:13-35 \p \v 12 Dutou ni, Iesu ba mistal mi moletin nan lu e melele xa di lukakao lube reling taon te hal Serusalem. E lutapus kil ti vengan xa valnaon biles. \v 13 E melele xa ludilomun e lubit rati mi rut moletin na Iesu xil mun, xil latake reitin ti en. \s1 Iesu mei mistal mi moletin nan xil \r Mat 28:16-20; Luk 24:36-49; Sion 20:19-23; Pol 1:6-8 \p \v 14 Di, Iesu mei mistal mi moletin tei e le tei (11) nan e melele xa xil ladotan e di langganien, e bul xat xil vengan xa vatixil nggeih pupu. Reitin, bul xat xil vengan xa neketen nae tapin ti e latake reitin ti e sepinien na ngan xil xa latehiteni xa latepusi temea rilomun ra maten. \p \v 15 Di, Iesu biteni mi xil bit, “Ha muhe rute xil vus e ut etan e muhithiten longeongen hos na Hi mi moletin xil vus. \v 16 Ngan xil vus xa laling neketen nae en e ba labaptaes ni xil tengan vapisen reitinen te neketen nae, ma Hi iteh meulien e xil. E ngan xil xa lataneket ti, ma Hi ihit rati xa xil lapin tengan lihur longpangasien ve tesaen nae xil.\x + \xo 16:16 \xt Pol 2:38; 16:31,33\x* \v 17 E ngan xil xa laneket e nou likila lipol ni merekel xil xa lamak: e hisok, lihol rerat ninin tesa xil, e lisepin ni sepinien hu xil xa latnakil ti mu tetiamu.\x + \xo 16:17 \xt Pol 8:7; 16:18; 2:4,11; 10:46; 19:6; 1Kor 2:2-4\x* \v 18 Tave ti neta xa xil lileh tetal xil mu limu hangan, linamonout ti. E xosxa xil liling hexil e ngan xil xa lamesei, ma lital rat xil ra mesien nae e xil mei lihos rilomun.”\x + \xo 16:18 \xt Luk 10:19; Pol 28:3-6; 4:30; 5:16; 8:7; Tem 5:14-15\x* \s1 Iesu be ut nesao \r Luk 24:50-53; Pol 1:9-11 \p \v 19 Melele xa Suv Iesu bit sepinien ak bus, e xil dit tamu lapusi, Hi nggur rat Iesu be ut nesao, e ba dotan de ri metu na Hi.\x + \xo 16:19 \xt 2King 2:11; Pol 1:9-11; 1Tim 3:16; Sam 110:1; Mat 22:14; 26:64; Mak 12:36; 14:62; Luk 20:42; 22:69; Pol 2:33,34; 5:31; 7:55,56; Rom 8:34; Efes 1:20; Kol 3:1; Hib 1:3,13; 8:1; 10:12; 12:2; 1Pit 3:22\x* \p \v 20 E eloheoh nan xil, laba e labithiten longeongen hos na Hi e rute xil vus. E Suv Iesu dutou ni xil e misak ni merekel xil di mistal. Merekel xil ak lasak ni moletin xil mei lake reitin e sepinien nae.\x + \xo 16:20 \xt Pol 14:3; Hib 2:3-4\x* \b \p \qt Ngan ak be hoxalite te longeongen hos usil Iesu Kristo xa Mak tetisi. Reitin.\qt*