\id MAT - Southeast Ambrym NT with Ruth and Jonah [tvk] -Vanuatu (DBL 2015) \h Matiu \toc1 Matiu \toc2 Mat \mt2 Sepinien xa diamu te \mt1 Matiu \is1 ?Visi iaxa tetis vanuvei ak? \ip Melele xa Iesu tepol kokot ni pispisien nan xil e di tetal rerat mesien ra moletin xil hao, moletin xil holu di latehusili. E melele nen ak, Iesu di tekakao e taon te hal Kapaniam, e tepus Siu tei xa di teleh takis ra Siu sav xil tengan vasa ni vaha mi kavmen te hal Rom, hisen Matiu Livae.\x + \xo 1:0 \xt Mat 9:9\x* Tumulen xa xi tetisi di biteni xa melele xa Iesu tepusi e tekesi, vatei takes, xi testokovein polien nan e tehusil xati. Di, e melele xa Iesu tehe ut nesao, Ninin Eo mei tepolu e Matiu e eloheoh sav xil mun. Ma lateha latehithiten longeongen hos usil Iesu Kristo mi moletin xil.\x + \xo 1:0 \xt Pol 2:4,43\x* Matiu tetis vanuvei ak usil meulien na Iesu e huram 63 AD (huram 63 tetutou ni poten na Iesu). \is1 ?Visi iaxa tevuli vanuvei ak tetiamu? \ip Matiu tetis vanuvei ak teha mi mol‑Isrel xil vengan holu e xil latake reitin ti xa Iesu iaxa be xi xa Hi tehit xati tetiamu tengan isa ni imei. Misak ni, Matiu ien tehei tengan vapisen ni xa holesok xil xa provet xil te Vanuvei Eo Matu latehit lelen ni usil rin te meien, meulien, e mea rilomunen na Iesu mei tehe reitin. \is1 ?Matiu tetis vanuvei ak veneh? \im \bd Matiu ien tehei tengan vapisen ni xa meien na Iesu tehusil xat naha xa Hi tehit xati usil meien na suv toto xa isa ni imei tengan vatutou ni mol‑Isrel xil\bd* - Matiu tetis kuh holesok xil xa testal e meulien na Iesu e tepisen ni xa di nggusil naha xa provet xil tetiamu di latehit lelen ni e Vanuvei Ei Matu: \ili1 Iesu texo vatimol na Ebraham\x + \xo 1:0 \xt Mat 1:1\x* e tehusil hitxatien xa Hi tepol ni tetela\x + \xo 1:0 \xt Sen 22:18\x* tengan “vatimol nan xil lihe suse te tuxolxatien na Hi iha mi vanut moletin xil vus te ut etan.” \ili1 Iesu texo vatimol na suv toto Deved\x + \xo 1:0 \xt Mat 1:1\x* xa tehusil hitxatien xa Hi tepol ni tetel Deved\x + \xo 1:0 \xt 2Saml 7:13\x* tengan “lelaxatien na ngan xil xa listal e vatimol nan iha vuma … hoxalite teni ihe tovuol.” \ili1 Iesu, ninen tehe atul maxoe tei xa takil ti mu tiramue\x + \xo 1:0 \xt Mat 1:18\x* texoni ngan taxa Hi tehit xati texo provet Aesea.\x + \xo 1:0 \xt Aes 7:14\x* \ili1 Iesu, tepot e metimal te hal Betlehem\x + \xo 1:0 \xt Mat 2:1\x* texoni ngan taxa Hi tehit xati texo provet Maeka.\x + \xo 1:0 \xt Maek 5:2\x* \ili1 Eilep tatei xil xa latehur kilakilen texo suse na hitu xil latexo ist e latemei e Isrel tengan lalang ves “tuvava xa latpesi be suv toto na Siu xil”\x + \xo 1:0 \xt Mat 2:2\x* vengan xa xil latepus hitu nan mei testal texoni ngan taxa Hi tehit xati texo provet Balam.\x + \xo 1:0 \xt Nam 24:17\x* \ili1 Tuvava Iesu teha tete kantri te hal Isip vuteili\x + \xo 1:0 \xt Mat 2:14-15\x* texoni ngan taxa Hi tehit xati texo provet Hosea.\x + \xo 1:0 \xt Hos 11:1\x* \ili1 Sion Baptis mei misak mesen suse na Iesu\x + \xo 1:0 \xt Mat 3:1-3\x* texoni ngan taxa Hi tehit xati texo provet Aesea.\x + \xo 1:0 \xt Aes 40:3\x* \ili1 Iesu tepisen ni xa xi pipin tengan vahur polien na Hi texo sexien xa temaen Sion tebaptaes ni.\x + \xo 1:0 \xt Mat 3:16-17\x* Hi tepisen ni xa temaal pupu ven, e tetutou ni ngan ak, Iesu teha tepol kokot ni polien nan xil. \ili1 Melele xa Iesu tehur sakpisien xil texo he Temat,\x + \xo 1:0 \xt Mat 4:1-11\x* tepisen ni xa Iesu tenamot ti e tesaen, e tesoh kat tetel sepinien na Hi. \ib \im \bd Matiu ien tehei tengan vapisen ni xa Iesu bemei tengan vapispisi mi moletin xil usil naha istal e meulien nae melele xa Hi mei ihe suv toto nae\bd* - Matiu teling pispisien xil na Iesu ladi e vanut pispisien lim (5): \ili1 E hu tei, Iesu tepispisi mi moletin xil usil sexien xil xa momal tengan moletin xil lihuri melele xa Hi mei ihe suv toto e meulien nae.\x + \xo 1:0 \xt Mat 5:1–7:29\x* \ili1 Iesu tepispisi ni xa sakpurunien xil e melengien xil te xeih ti imei e meulien na ngan xil xa Hi mei be suv toto nae.\x + \xo 1:0 \xt Mat 10:1-42\x* \ili1 Iesu tepispisi ni mi moletin xil usil sexien xa Hi mei ihe suv toto na moletin xil.\x + \xo 1:0 \xt Mat 13:1-52\x* \ili1 Iesu tepispisi usil visi iaxa be eilep mak mu e ngan xil xa Hi be suv toto nae.\x + \xo 1:0 \xt Mat 18:1-35\x* \ili1 Iesu tepispisi usil sakpurunien e melengien xil te xeih xa ti imei mi ngan xil xa Hi be suv toto nae.\x + \xo 1:0 \xt Mat 24:1–25:46\x* \ib \im \bd Matiu ien tehei tengan vapisen ni xa Iesu tehur xeihen texo Hi xa mili xeihen savsav xil e ut etan\bd* - Matiu tetisi xa Iesu “tetal rerat mesien xil vus ra moletin xil.”\x + \xo 1:0 \xt Mat 4:23\x* Xi tetisi mun xa Iesu tepol ni temak tengan vasak ni naha xa Hi tehit lelen ni texo provet Aesea\x + \xo 1:0 \xt Aes 53:4\x* mei vahe reitin.\x + \xo 1:0 \xt Mat 8:17\x* \ili1 Iesu tehur xeihen teli mesien leporsi;\x + \xo 1:0 \xt Mat 8:3\x* mesien xa ri moletin mat;\x + \xo 1:0 \xt Mat 8:13; 9:6\x* mesien xa moletin ven mitin;\x + \xo 1:0 \xt Mat 8:15\x* e teli mesien savsav xil mun.\x + \xo 1:0 \xt Mat 8:16; 9:22,35; 12:13,15; 14:36\x* \ili1 Iesu tehur xeihen tengan vahol rerat ninin tesa xil vahe reling moletin xil.\x + \xo 1:0 \xt Mat 8:16,33; 9:33; 12:22; 15:28; 17:18\x* \ili1 Iesu tehur xeihen tengan vasak ni votiang e oei lalolong xat raen.\x + \xo 1:0 \xt Mat 8:27\x* \ili1 Iesu tehur xeihen tengan vasak ni ngan xil xa lamat, mei lamea rilomun ra maten.\x + \xo 1:0 \xt Mat 9:25\x* \ili1 Iesu tehur xeihen tengan vasak ni ngan xil xa vurangexil bon, mei lalongeong rilomun, e ngan xil xa labe vut, mei lasepin.\x + \xo 1:0 \xt Mat 9:29,33; 12:22\x* \ili1 Iesu tehur xeihen tengan vasak ni ngan xil xa metexil tevar mei laketeh rilomun.\x + \xo 1:0 \xt Mat 21:34\x* \ili1 Iesu tehur xeihen tengan vasa anien mi moletin xil holu vatel anien xa hokorong tang.\x + \xo 1:0 \xt Mat 14:25; 15:36\x* \ili1 Iesu tehur xeihen tengan vakakao e ramut oei.\x + \xo 1:0 \xt Mat 14:25\x* \ili1 Iesu tehur xeihen tengan vasa halesil vaha ni neta ngan.\x + \xo 1:0 \xt Mat 21:19\x* \ib \im \bd Matiu ien tehei tengan vapisen ni xa vat xil na mol‑Isrel xil latesin pispisien xil na Iesu e iexil ti tenavei laling neketen nae en e lavusil xati\bd* - Melele xa Iesu tepol kokot ni polien nan xil, mol‑Isrel xil latemaal ven. E melele xa di tepol teha vuma, vat xil na mol‑Isrel xil latesin ni e latepol ni texeih mini. \ili1 Vat xil na mol‑Isrel xil latehit tamal ti melele xa Iesu tesepin e rin na Hi tehit Hi naketeh ti mun nasa mi moletin xil ve tesaen nae xil.\x + \xo 1:0 \xt Mat 9:3\x* \ili1 Vat xil na mol‑Isrel xil latehit tamal ti xa Iesu di teanien tetel moletin tesa xil.\x + \xo 1:0 \xt Mat 9:11\x* \ili1 Vat xil na mol‑Isrel xil latehit tamal ti xa moletin xil holu latemaal pupu ve holesok xil xa Iesu di tepol ni.\x + \xo 1:0 \xt Mat 9:34\x* \ili1 Vat xil na mol‑Isrel xil latehit tamal ti xa Iesu tenahusil xat sexien matu nae xil ti.\x + \xo 1:0 \xt Mat 9:14; 12:2,14; 15:2\x* \ili1 Vat xil na mol‑Isrel xil latehit xeihen na Iesu texo Temat.\x + \xo 1:0 \xt Mat 12:24; 16:1\x* \ili1 Vat xil na mol‑Isrel xil latehit tamal ti xa Iesu di tesel xat xil ve sexien nae xil.\x + \xo 1:0 \xt Mat 19:3; 21:23,46; 22:15,23,35; 23:1-39\x* \ib \im \bd Matiu ien tehei tengan vapisen ni xa sakpurunien xil e maten na Iesu tehusil xat naha xa Hi tehit xati tengan istal\bd* - Matiu tetis kuh holesok xil xa testal e sakpurunien e maten xa Iesu tehuri. Xi tepisen ni xa holesok xil ak tehusil xat naha xa Hi tehit usili texo provet xil tetiamu e Vanuvei Eo Matu. \ili1 Hi tehit xati\x + \xo 1:0 \xt Sam 118:22-23\x* xa vat xil na mol‑Isrel xil lisin Iesu.\x + \xo 1:0 \xt Mat 21:42\x* \ili1 Hi tehit xati\x + \xo 1:0 \xt Aes 6:9-10; Sam 78:2\x* xa moletin xil linalong kil ti pispisien nan xil.\x + \xo 1:0 \xt Mat 13:13,34\x* \ili1 Hi tehit xati\x + \xo 1:0 \xt Sak 9:9; Sam 118:26\x* xa Iesu iloh ixo dongki tei ixoni suv toto tei melele xa mei istal e taon te hal Serusalem.\x + \xo 1:0 \xt Mat 21:4-11\x* \ili1 Hi tehit xati\x + \xo 1:0 \xt Sam 41:9\x* xa timue hos tei na Iesu xa di lateanien vituei, xi vari iaxa isa rati ihe he elu nan xil.\x + \xo 1:0 \xt Mat 26:23-24\x* \ili1 Hi tehit xati\x + \xo 1:0 \xt Sak 11:12-13; Ser 19:1-13; 32:6-9\x* xa lixal rat meulien na Iesu ni silva mani ihe hanutap tei e he xalu mun (30).\x + \xo 1:0 \xt Mat 26:15; 27:3\x* \ili1 Hi tehit xati\x + \xo 1:0 \xt Sak 13:7\x* xa moletin xil na Iesu lilesae relingi.\x + \xo 1:0 \xt Mat 26:31\x* \ili1 Hi tehit xati\x + \xo 1:0 \xt Aes 53:8\x* xa melele xa lilepis Iesu e kot, linapol ni ti namal mini e litela tengan ha lihasi imat.\x + \xo 1:0 \xt Mat 27:1-2\x* \ili1 Hi tehit xati\x + \xo 1:0 \xt Aes 53:7\x* xa melele xa liso hisit sepinien eah iha xat Iesu, e xi itat votei.\x + \xo 1:0 \xt Mat 27:12\x* \ili1 Hi tehit xati\x + \xo 1:0 \xt Aes 50:6\x* xa moletin xil liti e likus valnaon.\x + \xo 1:0 \xt Mat 26:67; 27:30\x* \ili1 Hi tehit xati\x + \xo 1:0 \xt Sam 22:14-18\x* xa liti xat Iesu ite eivave e liso daes tengan liseti eising nan xil.\x + \xo 1:0 \xt Mat 27:35\x* \ili1 Hi tehit xati\x + \xo 1:0 \xt Sam 69:21\x* xa melele xa maruru iat Iesu, xil lisa uaen xa mikon mini.\x + \xo 1:0 \xt Mat 27:34\x* \ili1 Hi tehit xati\x + \xo 1:0 \xt Sam 22:7-8\x* xa moletin xil lingue xat Iesu e lisisi tengan itutou ni xi tasen.\x + \xo 1:0 \xt Mat 27:40\x* \ili1 Hi tehit xati\x + \xo 1:0 \xt Aes 53:12\x* xa Iesu ihur longpangasien itel moletin tesa xil e isis ve ngan xil xa di lapurun ni.\x + \xo 1:0 \xt Mat 27:38\x* \ili1 Hi tehit xati\x + \xo 1:0 \xt Sam 22:11\x* xa istokovein Iesu melele xa xi ti ilong pangas xi.\x + \xo 1:0 \xt Mat 27:46\x* \ili1 Hi tehit xati\x + \xo 1:0 \xt Aes 53:9\x* xa liling tiei na Iesu ite rute xa di ladihin ngan xil xa holesok nae holu ladi en.\x + \xo 1:0 \xt Mat 27:60\x* \ili1 Hi tehit xati\x + \xo 1:0 \xt Sam 16:10\x* xa namaen ni Iesu ti nate von maten, e tiei nan navolel ti e vul.\x + \xo 1:0 \xt Mat 28:6\x* \is1 Vatit nenemien tei te vanuvei ak de Matiu 5:17 \ipq Iesu pispisi mi moletin xil bit, “Munanemi ti munahit inou namei tengan naso rerat rae xil na Mosis del pispisien xil na provet xil vaha. !E‑e, tamak ti! Natamei ti tengan naso rerat xil. E inou namei tengan nisak ni naha xa rae xil ak di lasep usili mei istal ihe reitin.” \is1 ?Naha iaxa di e vanuvei ak? \io1 1. Meien na Iesu nggusil xat naha xa Hi tehit xati. (Mat 1:1–4:11) \ib \io1 \it E provins te hal Kaleli\it* \io1 2. Iesu pol kokot ni polien nan e bit usil sexien xa Hi mei ihe suv toto na moletin xil. (Mat 4:12–7:29) \io1 3. Iesu pisen xeihen na Hi xa mei ihe suv toto na moletin xil. (Mat 8:1–11:1) \io1 4. Moletin xil lasin ni tengan Hi mei vahe suv toto nae. (Mat 11:2–16:12) \ib \io1 \it E suse vahe Serusalem\it* \io1 5. Iesu bue xat moletin nan xil ve melele te xeih xil xa ti imei e xil. (Mat 16:13–20:34) \ib \io1 \it E Serusalem\it* \io1 6. Moletin xil lasin Iesu e iexil ti tavei tengan lavusili. (Mat 21:1–23:39) \io1 7. Iesu pispisi mi moletin nan xil usil mea rilomunen nan e sakpurunien xil xa ti imei e xil. (Mat 24:1–25:46) \io1 8. Vat na mol‑Isrel xil lapol ni suse tengan Iesu vamat vaxo en. (Mat 26:1-75) \io1 9. Maten na Iesu. (Mat 27:1-66) \io1 10. Iesu mea rilomun ra maten e be ut nesao. (Mat 28:1-20) \c 1 \s1 Vatimol na Iesu, Mesaea na Hi \p \v 1 Ngan ak be vatimol xil na Iesu Kristo,\x + \xo 1:1 \xt Luk 3:23-38\x* xa tehe tei e vatimol na suv toto \w Deved\w* tetiamu, xa tehe tei e vatimol na \w Ebraham\w* tetiamu.\x + \xo 1:1 \xt Luk 3:23-38\x* \q1 \v 2 Ebraham, xi tehe tame \w Aesak\w*,\x + \xo 1:2 \xt Sen 21:3\x* \q2 xa tehe tame \w Siekob\w*,\x + \xo 1:2 \xt Sen 25:26\x* \q2 xa tehe tame Sudah tetel tuneli xil.\x + \xo 1:2 \xt Sen 35:22-26\x* \q1 \v 3 Sudah, xi tehe tame Peres xal Siera, xa ninexalu Tamar.\x + \xo 1:3 \xt Sen 38:29-30\x* \q2 E Peres, xi tehe tame Hesron,\x + \xo 1:3 \xt 1Kron 2:5\x* \q2 xa tehe tame Ram.\x + \xo 1:3 \xt 1Kron 2:9\x* \q1 \v 4 Ram, xi tehe tame Aminatap,\x + \xo 1:4 \xt Rut 4:19\x* \q2 xa tehe tame Nashon,\x + \xo 1:4 \xt Rut 4:20\x* \q2 xa tehe tame Salmon.\x + \xo 1:4 \xt Rut 4:20\x* \q1 \v 5 Salmon, xi tehe tame Boas,\x + \xo 1:5 \xt Rut 4:21\x* e ninen \w Rehab\w*.\x + \xo 1:5 \xt Sos 6:25\x* \q2 E Boas tehe tame Obed,\x + \xo 1:5 \xt Rut 4:21\x* e ninen Rut. \q2 E Obed tehe tame \w Tiese\w*,\x + \xo 1:5 \xt Rut 4:22\x* \q2 \v 6 xa tehe tame suv toto Deved.\x + \xo 1:6 \xt Rut 4:22\x* \b \q1 Suv toto Deved, xi tehe tame \w Solomon\w*,\x + \xo 1:6 \xt 2Saml 12:24\x* e ninen tehe tunau na Uraea.\x + \xo 1:6 \xt 2Saml 12:15\x* \q1 \v 7 Solomon, xi tehe tame Rehoboam,\x + \xo 1:7 \xt 1King 11:43\x* \q2 xa tehe tame Abitsa,\x + \xo 1:7 \xt 1King 12:31; 1Kron 3:10\x* \q2 xa tehe tame Asa.\x + \xo 1:7 \xt 1King 12:31; 1Kron 3:10\x* \q1 \v 8 Asa, xi tehe tame Sehosavat,\x + \xo 1:8 \xt 1Kron 3:10-11\x* \q2 xa tehe tame Sehoram, \q2 xa tehe tame Usaea. \q1 \v 9 Usaea, xi tehe tame Siotam,\x + \xo 1:9 \xt 1Kron 3:12-13\x* \q2 xa tehe tame Ehas, \q2 xa tehe tame Hesekaea. \q1 \v 10 Hesekaea, xi tehe tame Manase,\x + \xo 1:10 \xt 1Kron 3:13-14\x* \q2 xa tehe tame Amon \q2 xa tehe tame Sosaea. \q1 \v 11 E Sosaea, xi tehe tame Sekonaea e tuneli xil. \q2 E melele nen ak, mol‑Babilon xil mei latehas tan ni mol‑Isrel xil e lateleh rerat xil latehe kantri te hal \w Babilon\w*. \b \q1 \v 12 Ngan xil sung ak, xil labe avu xil xa latemei tetutou ni melele xa mol‑Isrel xil latehe reling kantri te hal Babilon: \q2 Sekonaea, xi tehe tame Seltiel,\x + \xo 1:12 \xt 1Kron 3:17\x* \q2 xa tehe tame Serubabel.\x + \xo 1:12 \xt Esra 3:2\x* \q1 \v 13 Serubabel, xi tehe tame Apiut, \q2 xa tehe tame Eliakim, \q2 xa tehe tame Asor. \q1 \v 14 Asor, xi tehe tame Sadok, \q2 xa tehe tame Akim, \q2 xa tehe tame Eliud. \q1 \v 15 Eliud, xi tehe tame Eliesar, \q2 xa tehe tame Matan, \q2 xa tehe tame \w Siekob\w*. \q1 \v 16 Siekob, xi tehe tame Siosep, \q2 xa tehe tiramue na Meri, \q2 xa tehe nine Iesu, \q2 xa latekesi ni Mesaea xa Hi tehit xati tehit isa ni imei.\x + \xo 1:16 \xt Mat 27:17,22\x* \p \v 17 Mak, ma melele xa labuli vatit avu xil xa lateti e vatimol na Iesu, Ebraham tetuxoh suv toto Deved, lakameti xa latehe hat e le tei (14). E lakameti xa Deved tetuxoh melele xa mol‑Isrel xil latehe kantri te hal Babilon, vatit avu xil ak latehe hat e le tei (14). E melele xa mol‑Isrel latehe reling hal Babilon tetuxoh melele xa Mesaea tepot e ut etan, vatit avu xil ak mun latehe hat e le tei (14). \s1 Iesu Kristo tepot e ut etan \r Luk 2:1-7 \p \v 18 Ngan ak be tumulen usil naha xa testal tetiamu ni poten na Iesu xa tehe Mesaea na Hi. Meri xa ihe nine Iesu, latesikoe xole ngamu tengan mei ihe atou na Siosep. E melele xa lutnati vituei ti mu, latekameti xa Meri teti tuei ni tuvava texo xeihen na \w Ninin Eo\w*.\x + \xo 1:18 \xt Luk 1:27; 1:35\x* \v 19 Vengan xa Siosep, tiramue na Meri, sexien nan xil momal pe met Hi, xi tenemi tehit isil rati. E xi ien ti tavei vapol ni Meri vahe unoun pe met moletin xil. Ma xi bit xalu lalitasil e suse xa moletin xil linakil ti. \p \v 20 E melele xa Siosep di tamu minem usil rin ak, \w masxaxa\w* tei na Hi Suv mei mistal mini e metuveen tei e biteni mini bit, “Siosep, vatimol na suv toto Deved tetiamu, ulum nakan ti tengan uhur Meri ihe atou nam, vengan xa tuvava xa di ni nggo xeihen na Ninin Eo. \v 21 Meri iling horamue ak, e xouk uling hisen ihe ‘Iesu’ xa koute teni be ‘Iahova di miteh meulien,’ vengan xa xi iteh meulien e moletin nan xil ra \w tesaen\w* nae xil.”\x + \xo 1:21 \xt Mat 1:25; Luk 1:31; 2:21; Pol 4:12\x* \p \v 22 Holesok xil ak mei mistal tengan vapol ni sepinien xa Hi Suv tehit lelen ni texo \w provet\w* nan mei vahe reitin xa tehit, \q1 \v 23 \qt “!Muteong kuhi! Atul maxoe tei xa takil ti mu tiramue,\qt* \q2 \qt xi di ni tuvava tei.\qt* \q1 \qt Ti, ilingi ihe malohos e liling hisen ihe ‘Imanuel’\qt* \q2 \qt xa koute teni be ‘Hi di mi xir.’”\qt* \rq (Aes 7:14)\rq* \p \v 24 Melele xa Siosep milale, xi pol nggusil naha xa masxaxa na Hi Suv tesemae ni mini. Ma xi nggur Meri mei be atou nan e ludi vituei. \v 25 E xi tapat ti vatela ba duxoh melele xa Meri miling horamue nan. E melele xa miling horamue ak, Siosep miling hisen be Iesu.\x + \xo 1:25 \xt Mat 1:21; Luk 1:31; 2:21\x* \c 2 \s1 Eilep xil lamei tengan lamerere ni Iesu Kristo nggoni suv toto na Siu xil \p \v 1 Iesu tepot e metimal te hal Betlehem\x + \xo 2:1 \xt Luk 2:4-7\x* xa de provins te hal Sudea, e melele xa \w Herod\w* xa Mahulong tehe suv toto te provins ak.\x + \xo 2:1 \xt Luk 1:5; 3:1\x* \fig Rut eilep xil langgusil hitu tei tengan lakila lasa merereen mi tuvava xa lapesi be suv toto na Siu xil.|alt="Wise men following star" src="WA03806b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="2:1" \fig* E dutou ni poten na Iesu, rut eilep xil langgo ist e lamei e taon te hal \w Serusalem\w*. Eilep xil ak langgur kilakilen tengan lipus kil naha xa istal e ut etan nggo suse na hitu xil. \v 2 E melele xa lastal e hal Serusalem, lasis moletin xil labit, “?Tuvava xa tepot be suv toto na \w Siu\w* xil da xave? Vengan melele xa mateti tamu e ut samem e ist, matepus kokot ni xa hitu nan\x + \xo 2:2 \xt Nam 24:17; Mat 2:9\x* testal. Ve rin ak, mamei taxeak tengan masa merereen mini.” \p \v 3 Melele xa suv toto Herod xa Mahulong milongeong ni, xi minexo pupu del moletin xil vus te hal Serusalem.\f + \fr 2:3 \ft Herod xa mahulong minexo vengan ien ti tavei tengan moletin ti namei naxolesi, e di mu vin ngan xil xa di lanem usili. Xosxa Herod minemi xa mol‑Isrel xil labit lixolesi e liling suv toto tova nae, ma xi mikila ihu lelen mol‑Isrel xil vus.\f* \v 4 Ma Herod mikes viton \w vat xil na pris xil\w* del \w titsa\w* xil te rae na Mosis e misis xil bit, “?Mesaea xa Hi tehit xati mi Siu xil, ipot ingga xave?” \p \v 5 Xil labit rilomun ni mini labit, “Ipot e metimal te hal Betlehem e provins te hal Sudea, vengan xa Hi tesepin texo tisen na \w provet\w* tei nan tehit,\x + \xo 2:5 \xt Sion 7:42\x* \q1 \v 6 \qt ‘Tave ti neta xa metimal te hal Betlehem be hokorong mak mu ni metimal savsav xil vus na mol‑Sudah xil,\qt* \q2 \qt e nisak ni suv toto tei mei istal ixo en. \qt* \q1 \qt Xi ilaxat kuh mol‑Isrel xil vus \qt* \q2 \qt ixoni moletin tei xa di milaxat kuh sipsip san xil.’”\qt* \rq (Maek 5:2)\rq* \p \v 7 Melele xa suv toto Herod xa Mahulong milonge mak, mikes xuxus ni eilep xil ak tengan lamei visali. Di, misis pilei xil tengan lihiteni mini melengien xati vari xa xil latepus rohon ni xa hitu ak testal. \v 8 Di, Herod misil xil labe Betlehem e biteni mi xil bit, “Muha mulang kuhi ni horamue ak. E melele xa mukameti, mutilomun mei muhiteni minou tengan xa inou mun niha nimot mini.” \p \v 9-10 Melele xa eilep xil ak lalong sepinien na suv toto, laba tengan lalang ni horamue ak. E melele xa di langgusil suse nae laba, hitu\x + \xo 2:9-10 \xt Mat 2:2\x* xa latepusi tetiamu melele xa lateti tamu e ist mistal rilomun. E melele xa lapus hitu ak, labesi xil pupu. Hitu ak diamu ni xil e ba da kat e rute vari xa horamue ak da en. \v 11 Ma melele xa labe nim, lapus horamue del ninen Meri ludi. E melele xa lapus horamue ak, latingeiril e lasa merereen nae mini. Di, laleh rerat sanien hos nae xil e lasa ni mini. Xil lasa gol, \w forangkansen\w*, e \w mir\w*.\f + \fr 2:11 \ft Gol be hat tei xa minehin pupu xa, tetiamu, latepol ni mei tehe mani. Forangkansen e mir lube vokon lu xa lapol ni ni tut vatiei. Mani te xatel vus be nesao e latehe sanien xa momal tengan lasa ni mi suv toto tei.\f* \x + \xo 2:11 \xt Luk 2:16; Sam 72:10-11,15; Aes 60:6\x* \v 12 E vongien, Hi misep xol xil nggo metuveen tei xa linatilomun ti mun linave visal Herod. Ma xil langgusil suse sav ladilomun labe tim sae.\x + \xo 2:12 \xt Mat 2:22\x* \s1 Hi pol ni suse tengan horamue Iesu ilesae ihe Isip tengan ngan xil xa labit lavasi linatal xati ti \p \v 13 Melele xa eilep xil ak ladilomun laba, \w masxaxa\w* tei na Hi Suv mei mistal mi Siosep nggo metuveen tei e biteni mini bit, “!Tamea! !Temanon, hur horamue xal ninen, e mutilesae mutihe \w Isip\w*! Mutiti rute ak ituxol melele xa inou nihit mutilomun en. Upol ni imak vengan xa, navehi ti, Herod ilang ves horamue ak tengan vahas vini.”\x + \xo 2:13 \xt Mat 1:20; 2:19\x* \p \v 14 Misak ni, e vongien nen tak, Siosep mea po xat horamue e, del ninen, latlesae latbe kantri te hal Isip. \v 15 Latodi rute ak ba duxoh melele xa suv toto Herod xa Mahulong mat. Ngan ak mistal tengan vapol ni sepinien na Hi Suv xa tehit lelen ni texo provet Hosea mei mistal be reitin xa tehit, \qt “Nakes natuxoli tengan imea ra hal Isip.”\qt* \rq (Hos 11:1)\rq* \p \v 16 Melele xa Herod minem kila xa eilep xil te hal ist lateluvosi, ien mikat pupu. Ma, misemae ni moletin te vaeen nan xil tengan lihe metimal te hal Betlehem e ut xil mun xa di sangas tengan ha lihas malohos xil ngasen xa huram nae lu e be tan. Herod pol ni mak nggusil melele xati xa eilep xil te hal ist latehiteni mini xa latepus rohon ni hitu ak testal. \v 17 Ngan ak mistal tengan vapol ni sepinien xa Hi Suv tehiteni texo provet \w Seremaea\w* mei mistal be reitin xa tehit, \q1 \v 18 \qt “Moletin xil te hal Rama\qt*\f + \fr 2:18 \ft Rama be rute tei xa be sangas ni metimal te hal Betlehem, e lanemi labit latetihin Resel, atou na Siekob, en.\f* \qt lalong neta tei,\qt* \q2 \qt lalong tangen tei xa nggeih di mistal.\qt* \q1 \qt Resel di muis pupu ve horamue nan xil xa lalel.\qt* \q2 \qt Ien ti tave tengan moletin ti napet rat nenemien nan,\qt* \q2 \qt vengan xa horamue nan xil latovuol mun.”\qt* \rq (Ser 31:15)\rq* \s1 Hi pol ni suse tengan Iesu itilomun ra kantri te hal Isip \p \v 19 Melele xa xatel latodi tamu e kantri te hal Isip, Herod xa Mahulong mat. Ma masxaxa tei mei mistal mi Siosep nggo metuveen tei\x + \xo 2:19 \xt Mat 1:20; 2:12\x* \v 20 e biteni mini bit, “!Tamea! Utel horamue xal ninen muttilomun mutihe tan na mol‑Isrel xil, vengan xa ngan xil xa latehit lihas vin horamue ak, lalel tuei.”\x + \xo 2:20 \xt Eks 4:19\x* \v 21 Ma, Siosep mitamea, del horamue xal ninen latdilomun latbe Isrel. \p \v 22 E melele xa Siosep milongeong ni xa Arkelaos nggur vonine tamen, Herod xa Mahulong, mei be suv toto te provins te hal Sudea, xi ulin mikan tengan latohe rute ak. E Hi mun mike xati nggo metuveen tei\x + \xo 2:22 \xt Mat 2:12\x* tengan latnava ti Sudea. Ma latbe provins te hal Kaleli \v 23 e latdi rute ak e taon te hal Nasaret.\x + \xo 2:23 \xt Mak 1:9; Luk 1:26; 2:39; Sion 1:45-46\x* Ngan ak misak ni naha xa Hi Suv tehit lelen ni texo provet xil mei mistal be reitin xa tehit, \qt “Likesi ni ngan Nasaret tei.”\qt*\f + \fr 2:23 \ft Latakil ti xa sepinien ak texo provet xave.\f* \c 3 \s1 Sion Baptis misak mesen suse na Iesu \r Mak 1:1-8; Luk 3:1-18; Sion 1:19-28 \p \v 1 Huram xil holu mei mitavi, e moletin tei ba de uruvuol e provins te hal Sudea, hisen Sion. Xi di \w baptaes\w* ni moletin xil e di bithiteni bit, \v 2 “!Muhiles ra tesaen namim xil, vengan xa Hi Suv dat sangas visal xamim e bit mei vahe suv toto e meulien namim!”\x + \xo 3:2 \xt Mat 4:17; 10:7; Mak 1:15\x* \v 3 Xi vari be ngan xa Hi tesep usili texo \w provet\w* Aesea melele xa tehit, \q1 \qt “Lalong rae tei di mikei e uruvuol xa bit,\qt* \q2 \qt ‘!Musak mesen suse na Suv!\qt* \q2 \qt !Mupol ni suse nan imal!’”\qt* \rq (Aes 40:3)\rq* \p \v 4 Sion, eising nan lapol ni ni hili \w kamel\w* e mituatu ni mavulut hilbe buluk. Anien an be kelmenamen xil del hani.\f + \fr 3:4 \xt 2King 1:8\ft biteni xa Sion mising nggoni provet Ilaetsa tetiamu. Kelmenamen be hisit grashopa tei xa eilep xa lakila lava ni, e hani be oei tei xa mikas xa sukabug xil di lapol ni.\f* \x + \xo 3:4 \xt 2King 1:8\x* \v 5 Moletin xil hao di lateha tengan lateong ni. Rute langgo taon te hal \w Serusalem\w* e rute sav xil mun langgo ut sav xil e provins te hal Sudea. E ngan tesav xil mun, langgo rute xil sangas ni Oeisal Sodan. \v 6 E melele xa lapusi, labit rerat \w tesaen\w* nae xil mini, e Sion \w baptaes\w* ni xil e Oeisal Sodan. \p \v 7 \w Farasi\w* e \w Satusi\w* xil holu mun lamei visal Sion tengan vabaptaes ni xil. E melele xa Sion pus xil, misepin nggeih mi xil bit, “!Xamim munggoni vanut tetal sasa xil xa di langas vin moletin xil ni vulongexil! ?Visi misel xat xamim tengan mulesae ra longpangasien xa Hi isa ni mi moletin xil te ut etan?\x + \xo 3:7 \xt Mat 12:34; 23:33; Luk 3:7; Mat 23:33; Luk 21:23; Rom 1:18; 2:5; 5:9; Efes 5:6; Kol 3:6; 1Tes 1:10; Rev 6:16-17\x* \v 8 Bos mak mu xa itiamu, mupol ni sexien xil xa ipisen ni xa mubiles ra tesaen namim xil ngamu. \v 9 E munanemi ti munahit mutit ihos vengan xa \w Ebraham\w* be vatit avu namim.\x + \xo 3:9 \xt Sion 8:33,37,39; Rom 4:12\x* !E‑e! Nabiteni reitin mi xamim, Hi ikila isak ni hat xil ak mei lihe moletin xil xa labe vatimol na avu Ebraham. \v 10 Taxeak, akis mese tuei ve vatit vatiei xil vus. E ngan xil xa latahur huit hosien ti, lite rat xil e liso ni ihe upang.\x + \xo 3:10 \xt Mat 7:19; Luk 13:7,9; Sion 15:6\x* \p \v 11 “Inou nabaptaes ni xamim ni oei tang tengan vapisen ni xa mubiles ra tesaen namim, e ngan xa itutou ni nou, xi ibaptaes ni xamim itel xat \w Ninin Eo\w*\x + \xo 3:11 \xt Sion 1:26,31,33; Pol 1:5; 11:16; 13:24; 19:4\x* e upang. Xeihen nan mili navan, e natapin ti tengan name slev nan e naleh rat sandel nan. \v 12 Xi bue xat xi ngamu tengan vaseti moletin xil vus. Xi ipol ni ixoni moletin tei xa po savel nan e di miso rerat utut \w uit\w* ra valite. Utut uit xil xa labos, ileh viton ni ha ilingi e nim nen, e valite xa misa, itin ni ni upang tei xa mahulong xa misakras vamat.”\x + \xo 3:12 \xt Mat 13:30\x* \s1 Sion baptaes ni Iesu \r Mak 1:9-11; Luk 3:21-22 \p \v 13 E melele nen ak, Iesu nggo provins te hal Kaleli e xi mun bemei e Oeisal Sodan tengan Sion vabaptaes ni. \v 14 E melele xa Sion pusi, misak pisi tengan vahiles nenemien na Iesu, ma biteni bit, “!E‑e! ?Xouk di omei visal nou veneh? Momal tengan xouk ubaptaes ni nou vengan xouk obe eilep mak mu oli nou.” \p \v 15 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “Bos xa ubaptaes ni nou taxeak. Vengan xa, imak, ti ralipol ni holesok xil vus xa imal pe met Hi.” Misak ni, Sion maen ni, e baptaes ni Iesu. \p \v 16 E melele xa Sion baptaes ni Iesu bus, Iesu mea ra oei. Vatei takes, tilang hat misaha, e xi pus \w Ninin\w* na Hi mingga merou nggoni mae e mei dotan en.\x + \xo 3:16 \xt Sion 1:32\x* \v 17 E rae tei mistal nggo ut nesao bit, “Ngan ak be Natuxoli reitin xa eheien navan di en. Inou nabesi nou pupu ven.”\x + \xo 3:17 \xt Sen 22:2; Sam 2:7; Aes 42:1; Mat 12:18; 17:5; Mak 9:7; Luk 9:35; 2Pit 1:17\x* \c 4 \s1 Temat misak pis Iesu \r Mak 1:12-13; Luk 4:1-13 \p \v 1 Melele xa Iesu baptaes bus, \w Ninin Eo\w* dela be uruvuol tengan vahur sakpisien vaxo he \w Temat\w*.\x + \xo 4:1 \xt Hib 2:18; 4:15\x* \v 2 Ba de uruvuol e di bal ni anien. Melengien hanutap lu (40) mei mitavi,\x + \xo 4:2 \xt Eks 34:28\x* e mae nggati tova tang. \v 3 Di, Temat xa di misak pis moletin xil bemei visali. Xi biteni mi Iesu bit, “Xosxa reitin xa obe Nat Hi,\x + \xo 4:3 \xt Mat 4:6; 27:40\x* ma usemae ni hat xil ak tengan lihiles mei lihe beret am.” \p \v 4 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “!E‑e! Ninapol ni ti, vengan xa Vanuvei Eo biteni bit, \q1 \qt ‘Moletin misakras vameul e anien kestang.\qt* \q2 \qt Xi di meul e sepinien xil vus xa mistal nggo vulonge Hi.’”\qt* \rq (Dut 8:3)\rq* \p \v 5 Di, Temat nggur Iesu lube Serusalem, taon eo na Hi.\x + \xo 4:5 \xt Neh 11:1; Mat 27:53; Rev 11:2; 21:2,10; 22:19\x* Xi miling Iesu misoh e ramut \w Nim Eo\w* xa be nesao pupu. \v 6 E melele xa ludi nesao, Temat biteni mini bit, “Xosxa obe nat Hi reitin,\x + \xo 4:6 \xt Mat 4:3; 27:40\x* hut he tan. Vengan xa Vanuvei Eo na Hi biteni bit, \q1 \qt ‘Iahova isemae ni masxaxa nan xil\qt* \q2 \qt tengan lilaxat kuh xouk.\qt* \q1 \qt Xil lipo xatuk ni hexil,\qt* \q2 \qt tengan xouk onatun lem ti e hat.’”\qt* \rq (Sam 91:11-12)\rq* \p \v 7 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “!E‑e, ninapol ni ti! Vengan xa Vanuvei Eo biteni mun bit, \q1 \qt ‘Munasak pis Iahova ti xa be Hi namim\qt* \q2 \qt tengan mukameti xa xi di mi xamim.’”\qt* \rq (Dut 6:16)\rq*\x + \xo 4:7 \xt 1Kor 10:9\x* \p \v 8 Di, Temat nggur Iesu lube vathu tei xa be nesao xa be nesao. E rute ak, pisen kantri xil vus te ut etan mini e neta xil xa bos di en. \v 9 Xi biteni mini bit, “Holesok xil vus ak, nisa lelaxatien te xil minuk xosxa utingeiril tang e umot minou.”\x + \xo 4:9 \xt Eks 20:3; Dan 3:5,10,15; Rev 13:4\x* \p \v 10 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “!\w Setan\w*, he reling nou! Ninapol ni ti vengan xa Vanuvei Eo biteni bit, \q1 \qt ‘!Mumot mi Iahova xa be Hi namim\qt* \q2 \qt e muteong xat xi kestang!’”\qt* \rq (Dut 6:13)\rq* \p \v 11 Di, Temat be relingi, e masxaxa xil mei ladutou ni. \s1 Iesu pol kokot ni polien nan e provins te hal Kaleli \r Mak 1:14-15; Luk 4:14-15 \p \v 12 Melele xa Iesu di tamu e uruvuol, milongeong ni xa Herod Antipas, xa be suv toto te provins te hal Kaleli, xi tetal xat Sion Baptis e teso ni tehe nim te xeih.\x + \xo 4:12 \xt Mat 14:3; Mak 6:17; Luk 3:20; Sion 3:24\x* Ma, Iesu dilomun be provins te hal Kaleli. \v 13 E xi tava ti mun e metimal te hal Nasaret, xi ba sung di taon te hal Kapaniam\x + \xo 4:13 \xt Sion 2:12\x* xa be sangas ni Oei Kaleli. Taon ak de tan na vatimol na Sebiulon xal Navtali tetiamu. \v 14 Ngan ak mistal tengan vapol ni naha xa Hi tehit lelen ni texo \w provet\w* Aesea mei mistal be reitin xa tehit, \q1 \v 15 \qt “Nanggur longeongen tei ba mi moletin xil\qt* \q2 \qt xa ladi e tan na vatimol xil na Sebiulon e tan na vatimol xil na Navtali.\qt* \q1 \qt Longeongen ak iha mi ngan xil xa ladi sangas ni Oei Kaleli xa de ist ni Oeisal Sodan.\qt* \q2 \qt Reitin, iha mi moletin xil te hal Kaleli, e rute xil xa ngan xil xa latave Siu ti lapolu en.\qt* \q1 \v 16 \qt Ngan xil xa ladi e maluxoluken te tesaen,\qt* \q2 \qt xil lipus miehen na Hi xa mahulong.\qt*\x + \xo 4:16 \xt Luk 1:79\x* \q1 \qt Reitin, moletin xil xa lalonge, tetiamu lateti pe mamel te maten,\qt* \q2 \qt e taxeak, xil lipusi xa ut milan sung xiak.”\qt* \rq (Aes 9:1-2)\rq* \p \v 17 E melele nen ak ba, Iesu ba di bithiteni mi moletin xil bit, “!Muhiles ra tesaen namim xil, vengan xa Hi Suv dat sangas visal xamim e bit mei vahe suv toto e meulien namim!”\x + \xo 4:17 \xt Mat 3:2; 10:7\x* \s1 Iesu mikes moletin hat te sar meseo en tengan lathusili \r Mak 1:16-20; Luk 5:1-11 \p \v 18 Vatei, Iesu mikakao nggusil seri Oei Kaleli. E melele xa mikakao ba, pus timue lu xa di luso net nalu be oei. Hisealu Saemon (xa laling hisen tei mun be Pita) e Andru (xa be tunali),\x + \xo 4:18 \xt Sion 1:40-41\x* e lube moletin te sar meseo en. \v 19 E Iesu biteni mi xalu bit, “Lumei luhusil nou. Xosali di mulihi meseo xil tang, e inou nisak ni xamil ti mulihi moletin xil.” \v 20 Vatei takes, lustokovein net xil nalu e lunggusili. \p \v 21 E melele xa latkakao latoba, Iesu pus timue lu mun, hisealu Temis xal Sion, xa lube nat Sepeti. Ludi bot del tamealu e di latdil pilei net natel xil. E melele xa Iesu mikes xalu, \v 22 vatei takes, lube reling bot e tamealu, e lunggusil Iesu. \s1 Iesu pol ni polien na Hi e provins te hal Kaleli \r Luk 6:17-19 \p \v 23 Melele xa Iesu mikes moletin hat (4) ak, xatel latnggusili e labe rute xil holu e provins te hal Kaleli. E rute xil vus xa laba en, Iesu pispisi mi moletin xil e \w nim te pispisien\w*na Siu xil. Xi di bithiten longeongen hos xa Hi di bemei tengan vahe suv toto na moletin nan xil, e di dal rerat moletin xil ra mesien nae xil vus.\x + \xo 4:23 \xt Mat 9:35; Mak 1:39\x* \v 24 E longeongen usili mikapis e provins te hal Siria mun. Misak ni, moletin xil te rute ak laleh ngenexil xa lamesei ni mesien savsav xil: ngan xil xa tenbexil pangas, ngan xil xa ninin tesa xil ladi e xil, ngan xil xa di lamemat, e ngan xil mun xa rut tenbexil mat. Laleh xil lamei visal Iesu e xi midal rerat xil vus ra mesien nae xil.\x + \xo 4:24 \xt Mak 6:55-56\x* \v 25 E melele xa Iesu di mikakao, vanut moletin xil holu di langgusili.\x + \xo 4:25 \xt Mak 3:7-8\x* Xil langgo provins te hal Kaleli e provins te hal Sudea. Langgo taon te hal \w Serusalem\w*, e provins te hal Dekapolis. E langgo ut xil mun xa ladi ist te Oeisal Sodan. \c 5 \s1 E hu tei, Iesu pispisi usil sexien xil xa momal pe met Hi \p \v 1-2 Melele xa Iesu pus tatit moletin xil xa eilep xiak, xi be nesao e hu tei del \w moletin nan xil\w* e dotan tengan vapispisi mi xil. \fig Iesu pispisi mi moletin xil usil sexien xil xa momal pe met Hi.|alt="Jesus teaching the multitudes. Jesus preaching the Sermon on the Mount." src="WA03829b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="5:1-2" \fig* \s1 Pispisien usil hisit moletin eah iaxa Hi ituxol xati \p \v 3 Iesu biteni mi xil bit, \q1 “Tuxolxatien iti mi ngan xil xa lamei visal Hi be he hon tang, \q2 vengan xa xi mei ihe suv toto nae e ilaxat kuh hisit moletin xil xa lamak.\x + \xo 5:3 \xt Luk 6:20-23\x* \q1 \v 4 Tuxolxatien iti mi ngan xil xa di ladang, \q2 vengan xa Hi ipet rat nenemien na hisit moletin xil xa lamak.\x + \xo 5:4 \xt Aes 61:2-3\x* \q1 \v 5 Tuxolxatien iti mi ngan xil xa labe hanmerou e nenemien nae be tan, \q2 vengan xa Hi isa rute xil vus e ut etan ihe na hisit moletin xil xa lamak.\x + \xo 5:5 \xt Sam 37:11\x* \q1 \v 6 Tuxolxatien iti mi ngan xil xa iexil bei pupu ni tengan limal pe met Hi, \q2 vengan xa xosxa imak, ma xi ipol ni mei ihe reitin e meulien nae. \q1 \v 7 Tuxolxatien iti mi ngan xil xa esaeen nae di e mosav xil, \q2 vengan Hi ipisen sexien te esaeen mi hisit moletin xil xa lamak.\x + \xo 5:7 \xt Mat 18:33; Tem 2:13\x* \q1 \v 8 Tuxolxatien iti mi ngan xil xa langgusil xat Hi del nenemien xa memese,\x + \xo 5:8 \xt Sam 24:3-4\x* \q2 vengan xa hisit moletin xil xa lamak lipus kuh Hi sung ni metexil. \q1 \v 9 Tuxolxatien iti mi ngan xil xa di laling tomat di mi moletin xil,\x + \xo 5:9 \xt Hib 12:14; Tem 3:18\x* \q2 vengan xa likes hisit moletin xil xa lamak ni horamue xil na Hi. \q1 \v 10 Tuxolxatien iti mi ngan xil xa di langgur longpangasien vengan xa di lapol ni naha xa momal pe met Hi,\x + \xo 5:10 \xt 1Pit 3:14\x* \q2 vengan xa Hi mei ihe suv toto na hisit moletin xil xa lamak e ilaxat kuh xil. \p \v 11 “Tuxolxatien iti mi xamim melele xa moletin xil di lasep xar ba ni xamim, di lasa pangasien mi xamim, e di lasep usil xamim ni luvosen xil hao xa misa pupu vengan xa di munggusil xat nou.\x + \xo 5:11 \xt Mat 10:22; 1Pit 4:14\x* \v 12 Reitin, texo sexien nen xil tak, latesa pangasien teha mi \w provet\w* xil xa lateti tetiamu ni xamim.\x + \xo 5:12 \xt 2Kron 36:16; Mat 23:30,37; Pol 7:52; Hib 11:32-38; Tem 5:10\x* E muhesi xamim tang vengan muhur huite teni sung xa ihe eilep e ut nesao.” \s1 Pispisien usil rin xa moletin xil na Hi langgoni sol e laet e ut etan \r Mak 9:50; Luk 14:34-35 \p \v 13 Iesu misepin rilomun bit, “Xamim munggoni sol xa lalingi del xat moletin xil te ut etan. ?E xosxa neta xa di misak ni sol ak bos be relingi, ma lipol ni mei ihos rilomun itep?\f + \fr 5:13 \ft Sol xa tetiamu tenaxoni ngan xil ti te xosali, tenamese ti. Tesak ni melele xa temer vuteili, ma neta xa tesak ni sol ak tehos tehe reling.\f* !Lasakras lapol ni vamak! Sol xa tavos ti, lasakras lapol ni ti neta ni. Bos tengan liso ni iha e moletin xil ti lihes tan tang en. \p \v 14 “Xamim munggoni laet tei xa di mileluv ba mi moletin xil e ut etan.\x + \xo 5:14 \xt Sion 8:12; 9:5; Plp 2:15\x* E nggoni ngan taxa taon tei xa de nesao e hu tei misakras vaxus, neketen namim mun, moletin xil ti lipus kila. \v 15 Moletin tovuol xa vasahan laet, ti, vaha vaso xati ni pesin tova. !E‑e! Xi di misoxolen ni de nesao tengan ti ileluv kuhi e vangit nim ve moletin xil xa ladi en.\x + \xo 5:15 \xt Mak 4:21; Luk 8:16; 11:33\x* \v 16 Nggusil sexien nen tak, laet te neketen namim ileluv kuhi iha mi moletin xil.\x + \xo 5:16 \xt Efes 5:8-9; 1Pit 2:12\x* Imak, ma melele xa moletin xil lipus sexien hos xil namim, xil ti lipet rat his Hi Tamemim xa de ut nesao.” \s1 Pispisien usil rae xil na Hi \p \v 17 Iesu pispisi mi moletin xil bit, “Munanemi ti munahit inou namei tengan naso rerat \w rae xil na Mosis\w* del pispisien xil na provet xil vaha. !E‑e, tamak ti! Natamei ti tengan naso rerat xil. E inou namei tengan nisak ni naha xa rae xil ak di lasep usili mei istal ihe reitin.\x + \xo 5:17 \xt Mat 3:15; Rom 3:31\x* \v 18 E nabiteni reitin mi xamim xa holesok xil vus xa di e rae xil na Hi, mavulut sepinien xil vus xa latetisi teti en misakras vakesae. Vatova, ut nesao e ut etan lalikesae, e sepinien xil na Hi misakras vakesae ituxoh melele vari xa ipol vuol ni polien xil teni.\x + \xo 5:18 \xt Luk 16:17; 21:33\x* \v 19 Mak, ma ngan xil xa di langgur xoteh rae tei takes\x + \xo 5:19 \xt Tem 2:10\x* na Hi xa hokorong tang e lapispisi ni mi moletin sav xil tengan lipol ihusili, ma, e melele xa Hi te ut nesao mei ihe suv toto na moletin xil, xil mei lihe neta sav tang. E ngan xil xa di lalong xat rae xil na Hi e di lapispisi ni mi moletin sav xil tengan lipol ihusili, xil mei lihe eilep mak mu e moletin xil na Hi Suv. \v 20 Vengan nabiteni mi xamim, xosxa momalen namim pe met Hi nali ti momalen na \w titsa\w* xil te rae na Mosis e momalen na \w Farasi\w* xil mun, ma musakras mupus ti rute xa Hi be suv toto en.” \s1 Pispisien usil tesaen te ekaten \p \v 21 Iesu biteni mun mi xil bit, “Xamim mutelonge xa Mosis tesa rae ak mi avu namim xil tetiamu tehit, \qt ‘Munahas vin ti moletin,’\qt* \rq (Eks 20:13)\rq*\x + \xo 5:21 \xt Dut 5:17; Mat 19:18; Mak 10:19; Luk 18:20; Rom 13:9; Tem 2:11\x* e moletin xa ipol ni imak ha lilepisi e lisa pangasien mini. \v 22 E inou nabiteni mi xamim xa moletin xil vus xa ti iexil iat tua nae xil, Hi ilepis xil e isa pangasien mi xil.\x + \xo 5:22 \xt 1Sion 3:15\x* Reitin, xosxa moletin tei biteni mi tuneli bit, ‘vatum tovuol,’ lihur moletin ak ha lilepisi e koten na Siu xil e lisa pangasien mini. E xosxa moletin tei biteni mi tuneli bit, ‘otalang,’ xi di nggusil suse tengan ha ihe Upang xa misakras vamat. \p \v 23 \fig E melengien xil vus, oserev rin nam del moletin xil. Di, okila umot mi Hi sung.|alt="Sacrifice area of temple. Reconciliation with your brother." src="WA03832b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="5:23" \fig* “Mak, ma xosxa xouk uha tengan osa sanien eo nam mi Hi e \w hor te sanien\w*, e, e rute ak, onem rilomun ni neta tei xa moletin sav bit otepol ni mini xa tenamal ti, \v 24 ustokovein sanien nam iti nga e rute ak sangas ni hor te sanien eo. Ti, uha mu userev rin nam itela. E melele xa userev xamil ivus, utilomun uha e usa sanien nam sung mi Hi. \p \v 25 “E xosxa moletin tei bit vahuruk ove kot ve neta ngan xa xi bit otepol ni mini, ma utemanon ha userev rin nam itela melele xa di tamu munggusil suse tengan mulihe von koten. Maxani, xosxa onapol ni ti, melele xa multuxoh kot, xi ilinguk e he moletin te lepisien. Ma moletin ak mikila ilinguk e he polis, e polis mikila ilinguk e nim te xeih.\x + \xo 5:25 \xt Mat 18:34-35; Luk 12:58-59\x* \v 26 Reitin li nabiteni minuk, xouk utat rute ak e osakras ovaha vem vamase vatuxoh melele xa uxal rat vuol ni faen xa lalingi di xatuk.” \s1 Pispisien usil sexien te kanen ni atou mu tiramue na mosav \p \v 27 E Iesu pispisi mun mi xil bit, “Xamim mutelonge xa Mosis tesa rae ak mi avu namim xil tetiamu tehit, \qt ‘Munakan ni atou mu tiramue na mosav ti.’\qt* \rq (Eks 20:14)\rq*\x + \xo 5:27 \xt Dut 5:18; Mat 19:18; Mak 10:19; Luk 18:20; Rom 13:9; Tem 2:11\x* \v 28 E inou nabiteni mi xamim xa melele xa moletin tei xa miteli ngamu pus atou tei e ngguri e nenemien nan tang, e pe met Hi, nggoni ngan xa mikan ni ngamu vengan pol misa tuei dela e nenemien nan. \p \v 29 “Xosxa metom metu isak ni xouk umot e tesaen, ukis rati e uso ni iha. Ihos mak mu xa rut tenbom tang ikesae, ili ngan xa liso sen tenbom xil vus ha ikesae e Upang xa misakras vamat.\x + \xo 5:29 \xt Mat 18:8-9; Mak 9:43-47\x* \v 30 E xosxa hem metu isak ni xouk umot e tesaen, uta xotehi e uso ni iha. Ihos mak mu xa rut tenbom tang ikesae, ili ngan xa liso sen tenbom xil vus ha ikesae e Upang xa misakras vamat.”\x + \xo 5:30 \xt Mat 19:9; Mak 10:11-12; Luk 16:18\x* \s1 Pispisien usil sexien xa moletin miteli, di, mistokovein atou nan \p \v 31 Iesu pispisi mun mi moletin xil bit, “Xamim mutelonge xa Mosis tesa rae tei mi avu nar xil tetiamu tehit, \qt ‘Moletin xa bit vastokovein atou nan, ha ipus moletin te lepisien xa ipol kuh Setifiket te Silaen nalu. Ti, mikila istokovein ni sung.’\qt* \rq (Dut 24:1)\rq*\x + \xo 5:31 \xt Mat 19:7; Mak 10:4\x* \v 32 E inou nabiteni mi xamim xa melele xa tiramue tei miteli del atou tei lunastokovein xalu ti pe met Hi.\x + \xo 5:32 \xt 1Kor 7:10-11\x* E xosxa tiramue tei mistokovein atou nan, xa tamaen xi ti mi tiramue sav, tiramue ak di pol ni tesaen pe met Hi. Vengan naha xa tiramue ak di pol ni isak ni atou ak ha ihur moletin sav xa be tesaen pe met Hi. E moletin xa nggur atou ak, pe met Hi nggoni ngan taxa di mikan ni atou na tiramue ak.” \s1 Pispisien usil sexien xa moletin di pol ni hitxatien tei \p \v 33 Iesu pispisi mun mi moletin xil bit, “Xamim mutelonge xa Mosis tesa rae tei mi avu nar xil tetiamu tehit, \qt ‘Munaluvos ni his Hi ti e sepinien xil namim, e mupol vuol ni naha xa mutehit xati pe met Hi tengan mupol ni.’\qt* \rq (Nam 30:2)\rq*\x + \xo 5:33 \xt Lev 19:12; Dut 23:21\x* \v 34 E inou nabiteni mi xamim xa munasuv xat hitxatien namim xil ti natel his ut nesao, vengan xa rute ak be vontoen na Hi.\x + \xo 5:34 \xt Aes 66:1; Mat 23:22; Pol 7:49; Tem 5:12\x* \v 35 E munasuv xati ti mun natel his ut etan vengan xa be von kaele Hi. E munasuv xati ti mun ni his \w Serusalem\w*, vengan be taon na Hi xa be suv toto.\x + \xo 5:35 \xt Aes 66:1; Pol 7:49; Tem 5:12; Sam 48:2\x* \v 36 E munasuv xati ti mun ni vatumim vengan musakras muviles hilimim tei takes mei vamieh mu vamaluxoluk. \v 37 Mak, ma melele xa mubit neta tei, muhiteni tang muhit, ‘Io, be reitin,’ mu, ‘E‑e, tave reitin ti.’ Vengan xosxa musuv xat sepinien namim ni neta tei, ma sexien ak nggo Temat vari tang.”\x + \xo 5:37 \xt Tem 5:12; 2Kor 1:17\x* \s1 Pispisien usil sexien xa moletin di misa rilomun ni pangasien mi mosav tei xa pol misa mini \r Luk 6:29-30 \p \v 38 Iesu pispisi mun mi moletin xil bit, “Xamim mutelonge xa Mosis tesa rae tei mi avu nar xil tetiamu tehit, \qt ‘Xosxa moletin tei purun met moletin sav, ma ngan xil te lepisien lipurun meten. E xosxa moletin tei diroh luh moletin sav, ma xi mun, litiroh luhon.’\qt* \rq (Eks 21:24)\rq*\x + \xo 5:38 \xt Lev 24:20; Dut 19:21\x* \v 39 E inou nabiteni mi xamim xa munasa rilomun ni ti sexien tesa mi moletin tei xa pol misa mi xamim. Mak, ma xosxa moletin tei mei mileves vim metu, umaen ni mun ileves vim meil.\x + \xo 5:39 \xt Sion 18:22\x* \v 40 E xosxa moletin tei milinguk e kot ve kaon nam, e nggeih xatuk tengan usa eising nam mini ixo kaon nam, ma umaen ni ihur kot nam te masoh mun.\x + \xo 5:40 \xt 1Kor 6:7\x* \v 41 Xosxa moletin tei te vaeen nggeih xatuk tengan upo ateli nan ha ituxoh kilomita tei, xouk upoe sung ha ituxoh kilomita ihe lu. \v 42 E xosxa moletin tei dakesuk ve neta ngan, usa ni mini. E melele xa moletin tei ien bei tengan vahur neta tei nam vahe vuteili tang, onakenin ni ti, e umaen ni tang mini.”\x + \xo 5:42 \xt Luk 6:30\x* \s1 Pispisien usil sexien te eheien xa moletin ipisen ni mi elu nan xil \r Luk 6:27-28,32-36 \p \v 43 Iesu pispisi mun mi xil bit, “Xamim mutelonge xa Mosis tesa rae ak mi avu namim xil tetiamu tehit, \qt ‘Iemim ihei tuemim xil.’\qt* \rq (Lev 19:18)\rq*\x + \xo 5:43 \xt Mat 19:19; 22:39; Mak 12:31; Luk 10:27; Rom 13:9; Kal 5:14; Tem 2:8\x* E, \qt ‘Iemim iat elu namim xil.’\qt*\f + \fr 5:43 \ft Latakil ti xa sepinien xati ak texo xave, e \xt Sam 139:21-22\ft di biteni bit, \+it “Ien mikat ngan xil ak e labe elu minou.”\+it*\f* \v 44 E inou nabiteni mi xamim xa iemim ti ihei elu namim xil e ti musis ve ngan xil xa di lapurun xamim.\x + \xo 5:44 \xt Eks 23:4-5; Pro 25:21; Rom 12:20; Luk 23:34; Pol 7:60; Rom 12:14; 1Kor 4:12\x* \v 45 Ixo sexien ak, mupisen ni xa mube horamue xil na Tamemim xa de ut nesao.\x + \xo 5:45 \xt Efes 5:1\x* Vengan xa xi iaxa di pol ni eai misinasin xat moletin tesa xil del ngan xil mun xa labos. E misak ni us mus tengan vakas naho sa ngan xil xa lamal pe meten e ngan xil mun xa latamal ti. \v 46 ?Xosxa eheien nam di mi ngan xil kestang xa eheien nae di e xouk, onemi obit Hi isa sanien tova minuk ven? !E‑e, tamak ti! !Vengan ngan xil mun xa di laleh \w takis\w* xil di lapisen eheien mi tua nae xil! \v 47 ?E xosxa di onggur pilei tumali xil kestang, sexien ak ihos ili sexien na mosav xil itep? Vengan ngan xil mun xa latakil ti Hi di lapol ni sexien ak. \p \v 48 “E xamim, bos xa mumal tevi ixoni ngan taxa Tamemim xa de ut nesao momal tevi.”\x + \xo 5:48 \xt Lev 19:2; Dut 18:13\x* \c 6 \s1 Pispisien usil sexien xa lasa tutouen mi hoeo xil \p \v 1 Iesu pispisi mi moletin xil bit, “Melele xa mupol ni sexien xil xa Hi di biteni bit lamal pe meten, mulaxat kuh xamim tengan munapol ni ti pe met moletin xil tengan limerere ni xamim ven.\x + \xo 6:1 \xt Mat 23:5\x* Vengan xa xosxa mupol ni imak, ma Tamemim xa de ut nesao nasa ti huite teni mi xamim. \p \v 2 “Mak, ma melele xa musa neta ngan mi hoeo tei, munapol ni ti naxoni ngan xil xa lamese nggo hilbexil tang. Vengan melele xa di lasak mesen xil tengan lasa neta tei, xil labe \w nim te pispisien\w*mu labe suse xil xa mahulong, e di lapol ni moletin te polien nae xil labui amaru tengan likes viton moletin xil limei e mei lipus naha xa xil lipol ni e lisa merereen mi xil. Nabiteni reitin mi xamim, xil di tuei langgur huite ve naha xa lapol ni xiak, e linahur ti mun huite teni e ut nesao. \v 3 E melele xa mututou ni hoeo xil, mupol xuxus ni tang e suse xa tua hos namim xil linakil ti vari. \v 4 Imak, ma moletin xil linakil ti tutouen xa di musa ni mi mosav xil. E Tamemim xa di pus naha xa moletin xil di lapol xuxus ni, xi vari iaxa isa huite teni mi xamim.” \s1 Pispisien usil sexien te sisen \r Luk 11:2-4 \p \v 5 Iesu pispisi mi moletin xil mun bit, “Melele xa musis, munapol ni ti naxoni ngan xil xa di lapol ni nggo hilbexil tang. Vengan iexil bei tang tengan lasoh e lasis e nim te pispisien xil mu e seri suse xil xa mahulong tengan moletin xil holu lipus naha xa di lapol ni.\x + \xo 6:5 \xt Mat 6:16; 23:5\x* Nabiteni reitin mi xamim, xil di tuei langgur huite ve naha xa lapol ni xiak. \v 6 E melele xa musis mi Hi, ihos mak mu tengan muhe nim, mukoe xol puiteh, e musis mi Hi Tamemim xa moletin xil lasakras lapusi. E Tamemim xa di pus naha xa moletin xil di lapol xuxus ni, xi vari isa huite teni mi xamim. \p \v 7 “E melele xa di musis, munasepin ni sepinien xil ti nahe holu xa be neta sav tang naxoni ngan xil xa latakil ti Hi reitin. Vengan xa ngan xil ak di lanemi labit hi nae xil liteong ni sisen nae xil melele xa limangang eilep ni sepinien xil holu. \v 8 Reitin, munapol ni ti naxoni xil, vengan melele xa mutasis ti mu, e Tamemim mikil vuol ni ngamu naha xa mube tamure ni.\x + \xo 6:8 \xt Mat 6:32; Luk 12:30\x* \p \v 9 “Mak, ma melele xa musis, muhiteni imak, \q1 ‘Hi Tamemem xa ode ut nesao, \q2 hisom be eo e momal tengan musa merereen minuk.\x + \xo 6:9 \xt Esek 36:23\x* \q1 \v 10 Masis tengan mei uhe suv toto namem e ulaxat kuh xamem. \q2 E nenemien xil vus nam istal ihe reitin e ut etan ixoni ngan xa testal ngamu e ut nesao.\x + \xo 6:10 \xt Mat 26:42; Luk 22:42\x* \q1 \v 11 Usa anien li mi xamem \q2 ipin te melengien xil vus. \q1 \v 12 Onaketeh ti mun nasa mi xamem ve holesok xil xa di mapol ni xa tamal ti. \q2 Upol ni ixoni ngan xa xamem mun di maketeh bos rilomun mi ngan xil xa di lapol misa mi xamem.\x + \xo 6:12 \xt Mat 18:32-33\x* \q1 \v 13 Onamaen sakpisien xil te xeih ti namei e xamem,\x + \xo 6:13 \xt Mat 26:41; Luk 22:40; Sion 17:15; 2Tes 3:3; 2Tim 4:18\x* \q2 e usikoe xol xamem ra he Temat.’\f + \fr 6:13 \ft Tetiamu, melele xa moletin xil latetis rilomun ni vanuvei na Matiu, lateso rin ni sepinien ak xa bit, “Ve lelaxatien, xeihen e minehinen xa de xouk vehakut misakras vavus. Reitin.”\f* \p \v 14 “Xosxa mosav tei pol misa mi xamim e muketeh bos rilomun mini, ma Hi Tamemim mun xa de ut nesao iketeh ihos ni xamim ve naha xa mupol ni.\x + \xo 6:14 \xt Mak 11:25; Efes 4:32; Kol 3:13\x* \v 15 E xosxa munaketeh ti navos mi mosav xil, ma Hi Tamemim mun naketeh ti navos mi xamim.”\x + \xo 6:15 \xt Mat 18:35\x* \s1 Pispisien usil sexien te halen ni anien ve sisen \p \v 16 Iesu pispisi mi moletin xil mun bit, “Melele xa mubal ni anien ve sisen, munapol ni ti naxoni ngan xil xa di lapol ni nggo hilbexil tang. Vengan xa melele xa labal ni anien, xil di lapol ni valnaoxil mikenu tengan moletin xil lipus kila xa mae nggat pangas xil.\x + \xo 6:16 \xt Aes 58:5; Mat 6:5; 23:5\x* Inou nabiteni reitin mi xamim xa xil langgur huite teni ngamu. \v 17 E melele xa mubal ni anien ve sisen, bos mak mu tengan mukas valnaomim e musak kuh hilemim ixoni ngan taxa di mupol vehakut ni. \v 18 Imak, ma mosav xil linapus kil ti xa di mubal ni anien. E Hi Tamemim xa moletin xil lasakras lapusi, xi kestang ipus kila. Reitin, Hi Tamemim xa di pus kil naha xa moletin xil di lapol xuxus ni, xi vari iaxa isa huite teni mi xamim.” \s1 Pispisien usil nenexoen ve holesok xil te ut etan \r Luk 12:33-34; Mat 16:13; 12:22-31 \p \v 19 Iesu pispisi mi moletin xil mun bit, “Munaserev holesok namim xil ti nahe holu e ut etan. Vengan holesok xil te ut etan ak, pipei xil e turara likila lipangei,\x + \xo 6:19 \xt Tem 5:2-3\x* e moletin te kanen mun mikila ihe nim e ha ikan ni. \v 20 E ihos mak mu tengan muserev holesok namim xil ihe holu e ut nesao.\x + \xo 6:20 \xt Mat 19:21; Mak 10:21; Luk 18:22; Kol 3:1-2\x* Vengan xa, e rute ak, pipei xil e turara lasakras lapangei, e moletin te kanen mun misakras vahe nim e ha vakan ni. \v 21 Vengan nenemien namim iti e rute xa di muserev holesok namim xil iti en. \p \v 22 “Metemim nggoni laet te tenbemim. Xosxa metemim bos, ma muti e miehen e tenbemim mikila ipol ni sexien xil xa bos. \v 23 E xosxa metemim isa, ma muti e maluxoluken e ti mupol ni sexien tesa xil. E xosxa miehen xa vate xouk ihe tovuol, ma maluxoluken xa ite meulien nam ihe eilep pupu.”\f + \fr 6:23 \ft Miehen e maluxoluken lube vole usil sexien nar xil. Melele xa rapol ni sexien xil xa bos, ngan ak di pisen ni xa radi e miehen na Hi. E melele xa di rapol ni sexien xil xa misa, ngan ak di pisen ni xa radi e maluxoluken.\f* \p \v 24 E Iesu biteni bit, “Moletin tei misakras vapol mi masta vahe lu (2). Maxani, ien iat tei e ien ihei ngan tesav; mu nenemien nan iti tei ixeih, e isin ni ngan tesav. Ve rin ak, musakras muhusil xat Hi vatel mani.\x + \xo 6:24 \xt Luk 16:9\x* \p \v 25 “Ma vengan rin ak be reitin, bos tengan munanexo ti ve naha xa mua ni mu naha xa mumu ni, mu naha xa musing xol tenbemim ni.\x + \xo 6:25 \xt Plp 4:6\x* ?Midep, meulien nar be te anien en tang? ?Mu tenbexir be tengan taxa ti rasing xole? !E‑e, tamak ti! Meulien xa di e xamim bos mili anien e naha xa di musing ni. \v 26 Mupus pis tuman xil xa di langga xolol. Xil latalih ti neta, e lataserev ti anien ae vati e povah mae xil. E tave ti neta xa latapol ni ti, e Tamemim xa de ut nesao iaxa di bangan xil. E pe met Hi, xamim mubos mak mu muleli tuman xil ak.\x + \xo 6:26 \xt Mat 10:31; Luk 12:7,24\x* Ma mukil kuhi xa xi ilaxat kuh xamim. \v 27 Nenexoen ve neta ngan misakras vaso rin ni haoa tei mun vate meulien namim. \p \v 28 “?Mak, ma veneh iaxa di munexo ve rin te eising? Munem pis hungovae xil xa di lameul. Xil latapol ti e latatil ti eising nae. \v 29 E nabiteni mi xamim xa suv toto \w Solomon\w* tetiamu,\x + \xo 6:29 \xt 1King 10; 2Kron 9\x* eising nan xil tehos xa tehos, e hungovae xil ak, lasing xol xil bos mak mu laleli. \v 30 Hi mising xol hungovae xil ak bos xa bos, tave ti neta xa di lameul usil suse melengien tei takes, di, e melengien sav nen, lameles e lakiri. Di, ladaveas viton ni e laso ni be upang. ?E xosxa Hi di mising xol xil mak, ma munemi mubit misakras vasing xol xamim vamak? !Ei, neketen namim hokorong tova tang! \p \v 31 “Ma munanexo ti ve naha xa mua ni, ve naha xa mumu ni, mu ve naha xa musing ni. \v 32 Vengan hisit nenexoen xil xa mak be na ngan xil xa latakil ti Hi reitin. Vengan Hi Tamemim mikil vuol ni holesok xil vus xa mube tamure ni e meulien namim.\x + \xo 6:32 \xt Mat 6:8; Luk 12:30\x* \v 33 E ngan xa eilep mak mu iaxa mumaen Hi mei ihe suv toto e meulien namim e mupol ni naha xa momal pe meten. Melele xa mupol ni imak, holesok xil mun te meulien, Hi isa ni mi xamim.\x + \xo 6:33 \xt Sam 37:4\x* \v 34 Ma munanexo ti mun ve neta xil xa mulehi visuvong, vengan mukila munem usili sung visuvong. Vengan melele te xeih xil xa di mubisu ni xosali, pipin te xosali tang.\x + \xo 6:34 \xt Eks 16:4\x* Munaleh nenexoen xil te visuvong ti namei nave te xosali.” \c 7 \s1 Pispisien usil rin xa linalepis mosav xil ti \r Luk 6:37-42 \p \v 1 Iesu pispisi mun mi moletin xil bit, “Onalepis moletin sav ti tengan opisen tesaen nan xil. Vengan xosxa upol ni imak, ma Hi mun ilepis xouk tengan ipisen tesaen nam xil.\x + \xo 7:1 \xt Rom 2:1; 14:4,10; 1Kor 5:12; Tem 4:11\x* \v 2 Vengan Hi ilepis xouk ixo hisit sexien taxa xouk di opol ni mi moletin sav. Ixo sexien xa di olepis mosav xil, Hi iaxa ilepis xouk ihusili.\x + \xo 7:2 \xt Mak 4:24\x* \p \v 3 “?Veneh ma di opus kil saxut liei tei xa hokorong tang xa de met tumali, e otapus kil ti vari merut liei xa mahulong xa da xat metom?\f + \fr 7:3 \ft Koute te liei xalu ak be tesaen.\f* \v 4 ?Veneh ma di osis tumali obit, ‘Tua li, maen nou namur rat saxut liei xai ra metom,’ melele xa merut liei tei xa mahulong dat e metom? \v 5 Xouk di opol ni sexien hos xil nggo hilbom tang. Bos mak mu tengan upo rat merut liei xa da xat metom, ti, uketeh kuhi sung tengan ukila uhur rat saxut liei ra met tumali. \p \v 6 “Holesok eo na Hi, munasa ni ti mi kuli xil, maxani, lihiles e lingas rilomun ni xamim. Reitin, munaso holesok xil ti xa bos mi vueili xil vengan lihe tan tang en.”\f + \fr 7:6 \ft Nggo vole ak, Iesu di pispisi ni xa melele xa di osa nenemien eo xil na Hi xa bos pupu mi ngan xil xa latamese ti pe met Hi, xil linem male ni tang e lihiles lipurun xouk mun tang.\f* \s1 Pispisien usil sexien xa rasis Hi ve neta ngan \r Luk 11:9-13 \p \v 7 Iesu pispisi mi moletin xil mun bit, “Xosxa iem ihei neta ra Hi, usisi, ma isa ni minuk. Reitin, xosxa ulang vesi, ma ukameti. Sisen nam ixoni ngan taxa ti urei puiteh na Hi, ma xi isaha minuk.\x + \xo 7:7 \xt Mak 11:24; Sion 14:13-14; 15:7; 16:23-24; Tem 1:5; 1Sion 3:22; 5:14-15\x* \v 8 Vengan moletin xil vus xa di lasisi ve neta ngan, xil di langguri; ngan xil xa di lalang ves neta ngan, lakameti; e puiteh di misaha mi ngan xil xa di larei. \p \v 9 “?Visi e xamim tata xil mikila vasa meralihat tei mi horamue nan melele xa misisi ve anien? \v 10 ?Mu vasa tetal sasa tei mini melele xa misisi ve meseo? \v 11 Ma, tave ti neta xa mube moletin tesa xil, e mukil kuh sexien mak xa ti musa sanien xa bos mi horamue namim xil. ?E midep ni sexien na Hi Tamemim xa bos pupu xa de ut nesao? Sexien nan bos mili sexien namim, e isa holesok xil xa bos mi ngan xil xa ti lisisi.”\x + \xo 7:11 \xt Tem 1:17\x* \s1 Pispisien usil suse xa moletin ihusili tengan ihe ut nesao \r Luk 13:24 \p \v 12 E Iesu biteni mun mi moletin xil bit, “E holesok xil vus xa di mupol ni, mupol ni mi moletin sav xil ixoni ngan taxa iemim bei tengan xil lipol rilomun ni mi xamim.\x + \xo 7:12 \xt Mat 22:40; Rom 13:8-10\x* Vengan xa nenemien ak be vatite te \w rae xil na Mosis\w* e Tisen na \w provet\w* xil tetiamu.” \p \v 13 Di, Iesu biteni bit, “Xamim, suse tengan muve ut nesao tave temale ti. Bos tengan muxo puiteh te suse xa hokorong tang. Vengan puiteh tei mun xalu xa eilep da, e moletin xil holu iaxa di langgo en e di langgusil suse nen xa be temale tang. E e hoxalit suse ak, xil likamet longpangasien xa mahulong pupu. \v 14 E puiteh xa be te suse xa nggeih xa hoxalite teni be meulien sal, puiteh ak hokorong tang. Moletin xil di lalang vesi, e vahis tang likameti e lixo en.”\x + \xo 7:14 \xt Pol 14:22\x* \s1 Pispisien usil rin xa itep iaxa lipus kil provet te luvosen xil \r Luk 6:43-44; 13:25-27 \p \v 15 Iesu misel xat moletin xil bit, “Mulaxat kuh xamim tengan \w provet\w* xil te luvosen mei linaluvos xamim ti.\x + \xo 7:15 \xt Mat 24:11,24; Luk 6:26; 2Pit 2:1; 1Sion 4:1; Rev 16:13; Esek 22:27; Mat 10:16; Sion 10:12; Pol 20:29\x* Vengan xil langgoni sipsip xil xa labos e lamerou nggo hilbexil tang. E e tinexil, xil langgoni kuli reran xil xa lasa xa di langas purun moletin xil. \v 16 Xamim mupus kil xil ixo huite te meulien nae. Moletin misakras valeh huit tavu ra vatit ai, mu huit manggo ra vatit vilu.\f + \fr 7:16 \ft Sepinien xati teni bit, \ft \+it “moletin misakras valeh huit grep ra vatiei xa sanute di en, mu huit fik ra vatiei mun xa misa.”\+it*\f* \x + \xo 7:16 \xt Tem 3:12\x* \v 17 Usil rin ak, vatiei xil vus xa bos di laso huite xil xa bos, e vatiei xil xa misa di laso huite xil xa misa.\x + \xo 7:17 \xt Mat 12:33,35\x* \v 18 Vatiei xil xa bos, lasakras laso huite xil xa misa, e vatiei xa misa lasakras laso huite xil xa bos. \v 19 E vatiei xil vus xa lataso huite ti vahos, lite rat xil e ha liso xil lihe upang.\x + \xo 7:19 \xt Mat 3:10; Luk 3:9; 13:6-9; Sion 15:6\x* \v 20 Usil sexien ak vari, mupus kil provet te luvosen xil ak ixo huite te meulien nae.\x + \xo 7:20 \xt Mat 7:16; 12:33\x* \p \v 21 “Moletin xil hao xa, taxeak, di lakes nou ni ‘suv,’ xil linava ti rute xa Hi te ut nesao be suv toto en. Ngan xil kestang xa di lapol ni naha xa Tata navan e ut nesao ien bei tengan xil ti lipol ni, xil iaxa ha liti visali.\x + \xo 7:21 \xt Luk 6:46; Mat 21:31; Rom 2:13; Tem 1:22,25; 1Sion 2:17\x* \v 22 E Melengien te Lepisien,\x + \xo 7:22 \xt Rev 20:11-15\x* moletin xil hao limei visal nou e ti lisepin e rin nae lihit, ‘!Suv, Suv! ?Midep? E hisom matehit rat sepinien na Hi, matehol rerat ninin tesa xil, e matepol ni merekel xil holu.’\x + \xo 7:22 \xt Ser 14:14; 27:15; Mak 9:38; Luk 9:49\x* \v 23 Ti, inou nihiteni mi xil kekes nihit, ‘!Muhe reling nou xamim xa di mupol misa! !Natakil ti vari xamim!’”\x + \xo 7:23 \xt Mat 10:33; 2Tim 2:12; Sam 6:8; Mat 13:41-42; 25:41\x* \s1 Pispisien usil rin xa meulien nar ihusil sepinien na Hi itep \r Luk 6:47-49 \p \v 24 \fig Moletin xa di milong sepinien na Hi e di pol nggusili, xi nggoni metisou tei xa mikili ni nim man de tan tei xa nggeih.|alt="Building the house upon the sand or rock" src="WA03836b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="7:24" \fig* Di, Iesu misepin kor mi moletin xil nggo vole tei bit, “Xosxa xamim mulong sepinien navan xil ak e ha mupol ihusili,\x + \xo 7:24 \xt Tem 1:22\x* ma xamim munggoni moletin tei xa be metisou xa mikili ni nim man de tan tei xa nggeih. \v 25 Us mus, oei mileh be eilep, e votiang bas nim ak, e tameru ti vengan misoh e tan xa nggeih. \v 26 E xamim xa di mulong sepinien navan xil ak e di mutahusili ti,\x + \xo 7:26 \xt Tem 1:23\x* munggoni unu tei xa mikili ni nim man dat suhon tang. \v 27 Us mus, oei mileh be eilep, e votiang bas nim ak. !Ma nim man meru e mikiri lel vari tang!” \p \v 28 \fig Moletin xa di milong sepinien na Hi e tahusili ti, xi nggoni unu tei xa mikili ni nim man de suhon tang.|alt="Building the house upon the sand or rock. The house built on sand is destroyed in the storm." src="WA03837b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="7:28" \fig* Melele xa Iesu pispisi mi tatit moletin xil ak bus, xil lamesep pupu ve pispisien nan xil.\x + \xo 7:28 \xt Mak 1:22; Luk 4:32\x* \v 29 Vengan xa xi pispisi mi xil nggoni ngan xa pispisien nan xil nggo vulonge Hi vari tang. Pispisien nan xil taxoni na \w titsa\w* xil te rae na Mosis ti xa dit labit rilomun ni sepinien na titsa sav xil tang. \c 8 \s1 Iesu dal rat moletin tei ra mesien leporsi \r Mak 1:40-45; Luk 5:12-16 \p \v 1 Melele xa Iesu pispisi mi moletin xil bus, xi bemei etan ra hu ak, e tatit moletin xil langgusili. \v 2 Di, latemanin e moletin tei xa mesien \w leporsi\w* da en bemei e hilaep te xil, mitingeiril pe met Iesu, e biteni mini bit, “Suv, xosxa iem bei li, xouk ukila upol ni hilbeok mei imese rilomun.” \p \v 3 Ma, Iesu mite hen duxoli e biteni mini bit, “Bos, ieok bei tengan napol ni. !Umese rilomun!” Vatei takes, moletin ak, mesien nan be relingi e hilben mei memese rilomun. \v 4 Di, Iesu biteni mini bit, “!Uteong ni nou! Onahiteni ti mi moletin tova naha xa mistal ni xouk.\x + \xo 8:4 \xt Mat 9:30; 12:16; Mak 7:36\x* Uha upisen xouk mi \w pris\w* tova e Nim Eo, e usa ni mi Hi sanien xa \w Mosis\w* tesemae ni moletin xil tengan lisa ni.\x + \xo 8:4 \xt Lev 14:1-32; Luk 17:14\x* Sexien nam xil ak ipisen ni mi xil xa tenbom bos ngamu e omese rilomun.” \s1 Iesu nggur rat mesien ra slev tei na vat na moletin te vaeen xil te hal Rom \r Luk 7:1-10 \p \v 5 Iesu mikakao be taon te hal Kapaniam. E melele xa mistal en, vat na moletin xil te vaeen te hal Rom bemei visali e misis tutouen\x + \xo 8:5 \xt Sion 4:46-47\x* mini bit, \v 6 “Suv li, slev tei navan de tim e di milong pangas xi holu. Rin tei mat e da nga voninen.” \p \v 7 Ma Iesu biteni mini bit, “Niha nihur rat mesien nan ihe relingi.” \p \v 8 E vat ak bit rilomun ni mini bit, “O suv, onanexo pupu ti venou vengan xa natapin ti tengan mei ove tim savan. E nakila xa xosxa usepin tang, ma slev navan ilonge ihos rilomun. \v 9 Vengan xa eilep navan da, e inou mun nabe vat na moletin xil te vaeen. Misak ni, melele xa nabiteni mi tei e xil nabit, ‘He inggaxor,’ ma xi ba. E melele xa nabit, ‘Amei,’ xi bemei. E melele nabiteni mi slev navan nabit, ‘Upol ni netak,’ ma pol ni.” \p \v 10 Melele xa Iesu milong sepinien nan, mitemanin ni e biteni mi ngan xil xa di langgusili bit, “Reitin mak, nabiteni mi xamim xa, e rin na mol‑Isrel xil, natakameti mu moletin tova xa neketen nan nggeih nggoni ngan Rom ak.\x + \xo 8:10 \xt Mat 15:28\x* \v 11 E rute xa Hi be suv toto en, xi ipol ni anien tei xa mahulong itel moletin nan xil. E melele nen ak, moletin xil holu xa latave Siu ti mei lianien vituei itel \w Ebraham\w*, \w Aesak\w* e \w Siekob\w*, avu nar xatel tetiamu.\x + \xo 8:11 \xt Luk 13:28-29\x* \v 12 E holu e mol‑Isrel xil xa Hi tehosei moletin nae xil tengan mei lave nan, xi iso rerat xil lihe hale e rute tei xa maluxoluk, e xil ti limuis, e ti lingas luhexil ve longpangasien nae xil.”\x + \xo 8:12 \xt Mat 13:42,50; 22:13; 24:51; 25:30; Luk 13:28\x* \p \v 13 Di, Iesu biles e biteni mi vat ak bit, “Utilomun uhe tim sam. Holesok xil istal ixoni ngan taxa di oneket en.”\x + \xo 8:13 \xt Mat 9:29; 15:28; Sion 4:50-51\x* E melele nen ak vari, slev na vat ak, tenben bemei bos rilomun. \s1 Iesu mileh rerat mesien ra moletin xil holu \r Mak 1:29-34; Luk 4:38-41 \p \v 14 Melele xa Iesu duxoh tim sa Pita, be nim e pusi xa avu kokon nan\x + \xo 8:14 \xt 1Kor 9:5\x* di pat de voninen, ven nggan. \v 15 Melele xa pusi mak, Iesu mite hen duxol he tovolih ak. E melele xa duxoli, mesien nan be relingi e mitamea. Di, tovolih ak nggur rut anien tei e misa ni mi Iesu. \p \v 16 Melele xa meteneai be tan, moletin xil laleh ngan xil xa \w ninin tesa\w* xil di xat xil, e Iesu nggol rerat ninin tesa xil ak labe reling xil nggo sepinien nan kestang. E ngan xil xa lamesei, xi dal rat xil vus ra mesien nae. \v 17 Iesu pol ni mak tengan vasak ni naha xa Hi tehiteni texo \w provet\w* Aesea mei ihe reitin xa tehit, \q1 \qt “Xi mileh rerat mesien nar xil\qt* \q2 \qt e po rat longpangasien nar xil mun.”\qt* \rq (Aes 53:4)\rq* \s1 Iesu misel xat ngan xil xa labit lavusil xati tengan linem kuhi mu \r Luk 9:57-62 \p \v 18 E melele xa Iesu pusi xa tatit moletin xa mahulong ladi xorelisi, xi misemae ni moletin nan xil tengan livue xat bot tei tengan lihe ri Oei Kaleli. \v 19 E melele xa Iesu e moletin nan xil di laba, \w titsa\w* tei te rae na Mosis bemei visali e bit, “Titsa, ut xave xa uha en, inou nihusiluk.” \p \v 20 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “Asu xil,\f + \fr 8:20 \ft Sepinien xati teni bit, \ft \+it “fokis”\+it* xa langgoni kuli reran xil xa di lapol ni vale mae xil e tan nggoni ngan xa asu xil di lapol ni.\f* vale mae xil di, e tuman xil mun, nunu mae xil di. E Nat Moletin, tim san xati te pat en tovuol.”\x + \xo 8:20 \xt 2Kor 8:9\x* \p \v 21 E moletin tei mun xa di nggusil Iesu biteni mini bit, “Suv, ieok bei tengan namusiluk. E itiamu, umaen nou nitilomun nihe tim savan e nilaxat tata navan ituxoh melele xa imat e nitihin ni.” \p \v 22 E Iesu biteni mini bit, “Xouk uhusil xat nou xosali,\x + \xo 8:22 \xt Mat 9:9; Sion 1:43; 21:19\x* e uling ngan xil xa lamat tengan ti litihin ngenexil xa lamat.” \s1 Iesu misemae ni votiang del oei tengan lalihe tan, e lulong xat raen \r Mak 4:35-41; Luk 8:22-25 \p \v 23 Melele xa Iesu misepin bus, xi be bot e \w moletin nan xil\w* langgusil xati tengan lave ri Oei Kaleli. \v 24 E melele xa di lalis laba, Iesu por sae. E tavehi ti, latemanin ni votiang tei xa mea e mu nggeih. Ngan ak misak ni oei nggelial holu, e tahe bemei e bot, sangas vamerir. E Iesu, xi por vovong. \v 25 E moletin nan xil laba lasiasi ni labit, “!Suv, ututou ni xamem li! !Ramat xi tak!” \p \v 26 Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “?Ulimim di mikan veneh? !Neketen namim hokorong tova tang!”\x + \xo 8:26 \xt Mat 14:31\x* \fig Iesu misemae ni votiang e oei tengan luhe tan, e xalu lulong xat ren.|alt="Boat on raging sea" src="WA03847b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="8:26" \fig* Di, mitamea e misemae ni votiang e oei bit, “!Luhe tan!” E vatei takes, xalu lube tan e an mei bos rilomun. \p \v 27 Melele xa moletin nan xil lapusi mak, latemanin e lasis pilei xil mun tang labit, “?Moletin ak be hisit moletin eah? !Neta sav xa votiang e oei, xalu mun di lulong xat raen!” \s1 Iesu nggol rerat ninin tesa xil labe reling moletin lu \r Mak 5:1-20; Luk 8:26-39 \p \v 28 Melele xa lamei ut e ri oei, Iesu del moletin nan xil laduxoh tan te hal Kadara. Vatei takes, moletin lu lunggo vangihat xil xa be von tehinen e lumei visal Iesu. Moletin xalu ak, ninin tesa xil ladi e xalu e lasak ni xalu di lubas purun moletin xil vus xa lamei sangas e rute ak. Misak ni moletin xil lasakras laka pas rute xa ludi en. \v 29 Melele xa lamei sangas, lukei nggeih ba ni Iesu lubit, “!Nat Hi! ?!Upol ni naha mi xamem!? ?Omei inggak tengan osa pangasien mi xamem?\x + \xo 8:29 \xt Mak 1:24; Luk 4:34\x* ?Onatatil ti melengien xati teni xa ti imei?” \p \v 30 Tave sotin ti ra rute xa ladi en, tatit vueili xil holu di lasu. \v 31 Ma ninin tesa xil ak ladakes Iesu labit, “Xosxa uhit uhol rerat xamem, ma umaen xamem muhe vueili xil xor.” \p \v 32 \fig Iesu nggol rerat ninin tesa xil labe xat vueili xil.|alt="Jesus heals a demon possessed man." src="WA03845b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="8:32" \fig* Ma Iesu biteni mi xil bit, “!Muha!” Ma ninin tesa xil ak labe xat vueili xil. E vatei takes, tatit vueili xil ak laloh ba lakiri labe meteh etan, e ba lamerir e Oei Kaleli, e xil vus lalel. \v 33 Ngan xil xa di lalaxat vueili xil ak, ulixil mikan, ma laloh labe taon. E taon, latumul usil naha xil xa latepusi e naha xa testal mi moletin xalu xa ninin tesa xil lateti xat xalu. \v 34 Misak ni moletin xil vus te taon ak laba tengan lapus ti Iesu. E melele xa lapusi, ladakesi tengan vahe reling ut sae. \c 9 \s1 Iesu misak ni moletin tei xa rin tei mat mei bos rilomun \r Mak 2:1-12; Luk 5:17-26 \p \v 1 Iesu del moletin nan xil labe bot e langgur xoteh Oei Kaleli ladilomun labe Kapaniam, taon xati nan. \v 2 Melele xa laduxoh taon, rut moletin xil lapo moletin tei del vet man tang e lamei ve Iesu vengan xa ri moletin ak mat. E melele xa Iesu pus kila xa neketen nae di, xi biteni mi moletin xa rin tei mat bit, “Natuxoli, umaal. Ninaketeh ti mun nasa minuk ve \w tesaen\w* nam xil.”\x + \xo 9:2 \xt Luk 7:48\x* \p \v 3 Rut \w titsa\w* xil te rae na Mosis ladi sangas e lalonge. Ma labiteni mi xil mun tang labit, “!Ei, moletin ak di misep xar ni Hi, vengan xa di misepin nggoni ngan taxa lehit xi be Hi vari tang!” \p \v 4 E Iesu mikil naha xa di lanem usili.\x + \xo 9:4 \xt Mat 12:25\x* Ma biteni mi xil bit, “?Veneh ma munggur xat nenemien tesa xil ak di e tinemim? \v 5 ?Midep, sepinien eah iaxa be temale mak mu tengan namiteni: namit, ‘Ninaketeh ti mun nasa minuk ve tesaen nam xil,’ mu namit, ‘Utamea e ukakao’? \v 6 E tengan xamim mupus kila xa Nat Moletin nggur xeihen e ut etan tengan vaketeh vahos rilomun mi moletin xil, mupus ngan ak …” E Iesu biles, pus moletin xa rin tei mat e biteni mini bit, “!Utamea, uvulun vet mam, e upoe utilomun uhe tim sam!”\x + \xo 9:6 \xt Pol 9:33-35\x* \v 7 Vatei takes, moletin ak mea e mikakao rilomun be tim san. \v 8 Melele xa moletin xil lapusi mak, latemanin ni e ulixil mikan. Xil lapet rat his Hi xa misa hisit xeihen ak mi moletin tei tengan vapol ni sexien xil ak. \s1 Iesu mikes Matiu tengan ihusili \r Mak 2:13-17; Luk 5:27-32 \p \v 9 E melele xa Iesu be reling rute ak e mikakao ba, xi pus moletin tei di dotan de nim te polien nan xa hokorong, hisen \w Matiu\w*. Xi di mileh takis ra Siu xil tengan vasa ni vaha mi kavmen te hal Rom. E melele xa Iesu pusi, mikesi bit, “!Amei! !Uhusil xat nou\x + \xo 9:9 \xt Mat 8:22; Luk 9:59; Sion 1:43; 21:19\x* e mei uhe moletin tei navan!” Ma Matiu mea, mistokovein polien nan xil, e nggusil xat Iesu. \p \v 10 Ma Matiu del Iesu e \w moletin nan xil\w* labe tim san. Xi pol ni anien tei e melele xa ladotan e di langganien, moletin hau te \w takis\w* e moletin sav xil mun xa lasa pe met Siu xil lamei e langganien vituei del Iesu e moletin nan xil.\x + \xo 9:10 \xt Mat 11:19; Luk 7:34; 15:1-2; 19:7\x* \v 11 Melele xa \w Farasi\w* xil lapusi mak, lasis moletin xil na Iesu labit, “?Veneh ma titsa namim di ngganien vituei del moletin xil te takis e moletin tesa xil mun?” \p \v 12 E melele xa Iesu milonge, biteni mi xil bit, “Moletin xil xa latamesei ti labit linakil ti tokta. E ngan xil kestang xa lamesei iexil bei tengan lapus tokta. \v 13 E xamim, muha mulang ves koute te sepinien ak xa de Vanuvei Eo na Hi xa bit, \q1 \qt ‘Ieok ti tavei sanien eo xil kestang namim,\qt* \q2 \qt e ieok bei mak mu tengan iemim isae e moletin sav xil.’\qt* \rq (Hos 6:6)\rq*\x + \xo 9:13 \xt Mat 12:7\x* \m Vengan xa natamei ti tengan nakes moletin xil xa lamal ngamu pe met Hi tengan lihiles lihusil nou. E‑e, namei tengan nakes ngan xil xa lapol ni \w tesaen\w* tengan mei lihiles ra tesaen nae xil e lihusil nou.” \s1 Iesu biteni xa pispisien hu nan xil misakras vahusil xat sexien matu xil na Siu xil \r Mak 2:18-22; Luk 5:33-39 \p \v 14 Di, moletin xil na Sion Baptis lamei visal Iesu e lasisi labit, “Melengien xil holu, xamem del Farasi xil mun di mabal ni anien tengan masis\x + \xo 9:14 \xt Mat 11:18; Luk 18:12\x* e mapisen ni xa malonge misa ve tesaen namem xil. E mapusi xa moletin nam xil latapol ni ti sexien ak. ?Veneh vari?” \p \v 15 Iesu dei vole ak mi xil bit, “Melele xa moletin tei miteli, ngan xil xa lamei ve anien nen ak, labesi xil.\x + \xo 9:15 \xt Sion 3:29\x* ?Xamim munemi xa lilonge isa e lipol ni sexien xil te tangen melele xa moletin ak di tamu visal xil? !E‑e, lasakras! E melengien tei di bemei xa moletin xil mei lihur rat moletin nen ak ra xil. E melengien ak vari, xil lilonge isa e lihal ni anien.” \p \v 16 Di, Iesu dei vole tei mun mi xil bit, “Moletin tovuol xa vatil xol eising matu tei vatel saxut kaliko tei xa be neta hu. Vengan xa melele xa ikasi, kaliko xa be neta hu mei ileten pupu, ma ital papas eising matu ak e mei imeseh mak mu. \p \v 17 “Nggusil suse nen tak, moletin tovuol xa vateh uaen hu vahe valite matu tei xa lapol ni ni hilbe sipsip vengan nggeih ngamu. Vengan xa xosxa ipol ni, ma uaen hu ak ikaio e valite teni imeseh. Maxani, valite ak isa e uaen imie ihe tan. Misak ni, moletin xil ti liteh uaen hu ihe valite xa be neta hu vengan memerou tamu, mikila ikaio. Imak, ma valite teni ihos e uaen mun xa di en ihos.”\f + \fr 9:17 \ft E vole xalu ak, Iesu di biteni xa pispisien hu xil nan di nggusil sexien hu xil tang, misakras vahusil xat sexien matu xil na Siu xil.\f* \s1 Iesu dal rat atou tei ra mesien nan del atuli tei ra maten \r Mak 5:21-43; Luk 8:40-56 \p \v 18 Melele xa Iesu di tamu misepin usil holesok xil ak, vat tei na Siu xil bemei visali, mitingeiril mini e biteni mini bit, “Natuxahin mat taxeak tang. Amei li, mei uling hem en,\x + \xo 9:18 \xt Mat 8:3; Mak 6:5; 7:32; 8:23,25; Luk 13:13\x* ma imeul rilomun.” \v 19 Ma Iesu mea e nggusil vat ak del moletin nan xil laba. \p \v 20 \fig Atou tei duxol seri eising na Iesu, e mesien nan be relingi.|alt="Woman healed by touching hem of garmen" src="WA03827b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="9:20" \fig*Melele xa di lakakao laba, atou tei nggo pe tou Iesu bemei e duxol seri eising nan. Atou ak, mesien na atou xil basi huram lu e le tei (12) e misakras vavus.\x + \xo 9:20 \xt Lev 15:25\x* \v 21 Xi duxoli vengan minemi bit, “Xosxa nituxol seri eising nan tang, ma nilonge ihos rilomun.”\x + \xo 9:21 \xt Mat 14:36; Mak 6:56\x* \p \v 22 Melele xa atou ak duxol eising nan, Iesu biles, pusi e biteni mini bit, “Atou li, umaal. Nggo neketen nam, mesien nam be relinguk ngamu.”\x + \xo 9:22 \xt Mak 10:52; Luk 7:50; 17:19; Pol 3:16\x* E melele nen ak vari, mesien be relingi. \p \v 23 Di, lakakao laba e laduxoh tim sa vat ak. E melele xa labe nim, Iesu pus rut moletin xil di lapol ni kikeien tei te maten, e vanut moletin tei xa mahulong lase vangit nim e di ladang ve atuli ak. \v 24 E Iesu biteni mi xil bit, “!Mustal! Atuli ak tamat ti, xi di pat tang.”\x + \xo 9:24 \xt Sion 11:11\x* E moletin xil lamen pepamen ni. \v 25 E melele xa lasil rerat moletin xil labe hale, Iesu be vangit nim. Xi ba pus atuli, e dal xat hen.\x + \xo 9:25 \xt Mak 1:31; 9:27\x* \fig Melele xa Iesu dal xati, atuli xa mat meul mun, milale e mitamea.|alt="Jesus heals synagogue official’s child" src="WA03826b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="9:25" \fig* Melele xa dal xati, atuli ak meul mun, milale e mitamea. \v 26 Longeongen usil naha xa Iesu tepol ni mikapis e ut xil vus e rute ak. \s1 Iesu pol ni metevar lu del moletin tei xa be vut mei labos rilomun \p \v 27 E melele xa Iesu be reling tim sa vat ak e di nggusil suse ba, metevar lu lumei visali e lunggusili.\x + \xo 9:27 \xt Mat 20:29-31\x* Xalu lukei nggeih ba ni lubit, “!Ei, xouk xa ostal onggo vatimol na suv toto \w Deved\w*!\f + \fr 9:27 \ft Siu xil lake reitin xa Mesaea istal ixo vatimol na suv toto Deved, misak ni lakes Mesaea ni ‘nat Deved.’\f* !Iem isae li e xamel!” \p \v 28 Lunggusili duxoh melele xa Iesu be nim tei. Metevar xalu ak mun lunggusili lube vangit nim ak e Iesu misis xalu bit, “?Midep? ?Xamil muke reitin xa inou nikila nisak ni xamil muliketeh rilomun?” \p E lubit rilomun ni mini lubit, “O suv, make reitin xa ukila upol ni.” \p \v 29 Di, Iesu mite hen duxoh metealu e biteni bit, “Holesok xil istal ixoni ngan taxa di muneket en.”\x + \xo 9:29 \xt Mat 8:13; 15:28\x* \v 30 E metealu mei bos e luketeh rilomun. E Iesu misep xol xalu nggeih bit, “!Mulnahit naha ti xa napol ni mi xamil xiak mi moletin ti!”\x + \xo 9:30 \xt Mak 7:36\x* \v 31 E melele xa lube relingi, ba lubithiten naha xa Iesu tepol ni mi xalu, ma longeongen teni mikapis e ut xil vus e rute ak. \p \v 32 Melele xa moletin xalu ak lube hale, rut moletin xil lamei visal Iesu e ladel moletin tei xa be vut. Moletin ak misakras vasepin vengan xa ninin tesa tei da en.\x + \xo 9:32 \xt Mat 12:22; Mak 7:32,35; 9:17,25; Luk 11:14\x* \v 33 E melele xa Iesu nggol rat ninin tesa ak be relingi, moletin ak misepin rilomun. Melele xa rut moletin xil ak lapusi mak, latemanin ni e labiteni mi xil mun tang labit, “!Ei termali, xir mol‑Isrel xil ratapus ti mu neta tova vamak!”\x + \xo 9:33 \xt Mak 2:12\x* \p \v 34 E Farasi xil labit, “Moletin ak nggur xeihen nan nggo Temat tengan vahol rerat ninin tesa xil vengan Temat be suv nae.”\x + \xo 9:34 \xt Mat 12:24; Mak 3:22; Luk 11:15\x* \s1 Iesu ien misae e moletin xil e misis tengan Hi isa moletin lihe holu mu mei lipol itel xil \p \v 35 Dutou ni ngan ak, Iesu mikakao mikapis e taon e metimal xil vus mun e rute ak. Melele xa be rute tei, xi pispisi mi moletin xil e \w nim te pispisien\w*na Siu xil, di bithiten longeongen hos xa Hi mei ihe suv toto na moletin xil, e di midal rerat mesien ra moletin xil vus xa lamesei.\x + \xo 9:35 \xt Mat 4:23; Mak 1:39; Mat 10:1; Mak 1:34; Luk 7:21\x* \v 36 Melele xa xi pus tatit moletin xil ak xa labe holu pupu, xi polu ni esaeen\x + \xo 9:36 \xt Mat 14:14; 15:32; Mak 6:34\x* vengan xa pusi xa nenemien nae milangalu holu e latakil ti xa likamet tutouen ixo xave. Iesu pus xil langgoni sipsip xil xa moletin xa valaxat xil tovuol.\x + \xo 9:36 \xt 1King 22:17; 2Kron 18:16; Esek 34:5; Sak 10:2; Mak 6:34\x* \v 37 Misak ni, xi biteni mi moletin nan xil bit, “Anien holu temetu di tuei e naho,\x + \xo 9:37 \xt Sion 4:35\x* e moletin xil te polien labe vuteili tang tengan ha lalehi vamei. \v 38 Ma musis Suv te naho tengan isa ti moletin xil te polien lihe holu mu mei lileh anien xa di naho nan.”\x + \xo 9:38 \xt Luk 10:2\x* \c 10 \s1 Iesu misil lelen moletin nan xil xa labe lu e le tei (12) tengan ha lipol \r Mak 3:13-19; Mat 6:7-13; Luk 6:12-16; 9:1-6 \p \v 1 Iesu mikes viton \w moletin nan xil\w* xa labe lu e le tei (12). Melele xa lamei visali, misa xeihen mi xil tengan likila lihol rerat \w ninin tesa\w* xil e lital rerat mesien ihe reling ngan xil xa lamesei ni mesien savsav xil.\x + \xo 10:1 \xt Mak 6:7; Luk 9:1\x* \p \v 2 E ngan ak be his na \w eloheoh\w* xil xa labe lu e le tei (12) na Iesu:\x + \xo 10:2 \xt Sion 1:40-51\x* \q1 Ngan xa diamu, Saemon (xa hisen tei mun be Pita) \q1 e Andru (xa tuneli Pita). \q1 Temis (nat Sepeti) \q1 e Sion (xa tuneli Temis). \p \v 3 Pilip, \q1 Batalomiu, \q1 Tomas, \q1 \w Matiu\w* (xa teleh \w takis\w*), \q1 Temis (nat Alveas), \q1 e Tatios. \q1 \v 4 Saemon (xa temos e vanut moletin tei xa iexil bei pupu tengan lameluv ra he mol‑Rom xil), \q1 e Sudas Eskariot (xa tesa rat Iesu tehe he moletin tesa xil).\x + \xo 10:4 \xt Mat 26:25; 27:3; Mak 14:44; Sion 6:64; 12:4; 13:11; 18:2,5\x* \p \v 5 Moletin lu e le tei (12) nen ak, Iesu misil lelen xil tengan ha lipol itel xat sepinien ak xa bit, “Xamim munava ti visal ngan xil xa latave Siu ti, mu ngan xil xa ladi taon xil na mol‑Sameria xil. \v 6 Muha visal mol‑Isrel xil kestang xa langgoni sipsip xil xa lakesae.\x + \xo 10:6 \xt Ser 50:6; Mat 15:24\x* \v 7 E melele xa di muba, muhithiten longeongen hos ak mi xil muhit, ‘!Hi di bemei tengan mei vahe suv toto na moletin xil!’ \v 8 Muleh rerat mesien xil ihe reling moletin xil xa lamesei, e ngan xil xa lamat, mutal rerat xil ra maten. Ngan xil xa langgur mesien \w leporsi\w*, mupol ni hilbexil mei imese rilomun, e muhol rerat ninin tesa ihe reling moletin xil. E melele xa ti mututou ni moletin xil, xil linaxal xamim ti, vengan xa holesok xil vus xa xamim mungguri, mutaxale ti ra Hi. \v 9 E kakaoen namim, munahur ti \w mani\w* \v 10 mu ateli. Munahur ti mun eising, sandel mu eitingil. Nabiteni mak vengan xa momal tengan moletin te polien xil lianien ixo he ngan xil xa lapol mi xil.\x + \xo 10:10 \xt Nam 18:31; Luk 10:4,7; 1Kor 9:14; 1Tim 5:18\x* \p \v 11 “Melele xa mumei e taon mu metimal tei, mukamet moletin tei xa momal pe met Hi tengan vahur pilei xamim. Muti kat mutit tim san ituxoh melele xa muhe reling rute ak. \v 12 E melele xa muba tengan muti e tim tei, itiamu, musa tuxolxatien tei mi ngan xil xa ladi en muhit, ‘Tomat na Hi iti mi xamim.’\x + \xo 10:12 \xt Luk 10:5-6\x* \v 13 Xosxa moletin xil te tim ak lamal pe met Hi, ma mupus kila xa tomat namim iti mi xil. E xosxa xil mupus kila xa latamal ti pe met Hi, ma tomat namim itilomun imei mi xamim, e muhe reling xil. \v 14 E xosxa moletin tovuol xa ien vahei tengan vahur pilei xamim mu valong sepinien namim, muhe reling xil. E melele xa mumea ra tim sae mu taon nae, muhas rerat meas te rute ak ra lemim pe met xil. Ngan ak ipisen ni mi xil xa lapol misa pe met Hi.\x + \xo 10:14 \xt Luk 10:10-12; Pol 13:51\x* \v 15 Reitin mak nabiteni mi xamim, e Melengien te Lepisien, pangasien xa Hi isa ni mi moletin xil xa ladi e taon ak ixeih mak mu ili ngan xa isa ni mi ngan xil xa lateti e taon te hal \w Sodom\w* e \w Komorah\w* tetiamu.”\x + \xo 10:15 \xt Mat 11:24; Luk 10:12; Sen 18:20–19:28; 2Pit 2:6; Siud 7\x* \s1 Iesu misel xat moletin nan xil bit melengien xil te xeih di bemei \r Mak 13:9-13; Luk 21:12-17; 12:2-9; 12:51-53; 14:26-27; Mak 9:41 \p \v 16 Iesu misel xat moletin nan xil bit, “!Muteong ni nou! Inou di nasil lelen xamim tengan muha e muxoni sipsip xil xa di mube hilaep te kuli reran xil.\x + \xo 10:16 \xt Luk 10:3; Sion 10:12; Pol 20:29; Rom 16:19\x* Ma xamim muxuxou kuhi tengan sexien namim imese kuhi. \v 17 Reitin, muxuxou kuhi ve xamim vengan xa vat xil na Siu xil lital xat xamim e liling xamim musoh e von lepisien nae. E xil limeas pangas xamim ni ao te xeih xil e \w nim te pispisien\w*nae xil.\x + \xo 10:17 \xt Mak 13:9; Luk 21:12-13; Mat 24:14\x* \v 18 E vengan xa di munggusil xat nou, lipol ni xamim ha musoh pe met vat xil te kavmen, e pe met suv toto xil mun. Imak, ma mukila muhithiten longeongen hos mi xil e mi ngan xil mun xa latave Siu ti. \v 19 E melele xa xil lital xat xamim, munanexo ti ve naha xa ti muviteni mi xil mu ti musa sepinien mi xil itep. Vengan xa, e melele nen ak, Ninin Eo iaxa isa naha xa mukila muhithiteni.\x + \xo 10:19 \xt Mak 13:11-13; Luk 12:11-12; Luk 21:14-19\x* \v 20 Reitin, nave xamim ti xa ti musepin, e ihe \w Ninin Eo\w* na Tamemim iaxa isepin ixo xamim. \p \v 21 “Moletin xil limaen tuexil tengan ha lihas vin xil, e tata xil mun ti lipol ni imak tang mi horamue nae xil. E horamue xil mun lihiles ni tamexil e ninexil mun, e limaen xil lihe he ngan xil xa lihas vin xil.\x + \xo 10:21 \xt Maek 7:6\x* \v 22 Moletin xil vus iexil iat xamim vengan di munggusil xat nou.\x + \xo 10:22 \xt Mat 24:9; 24:13\x* E xamim xa musoh ixeih ituxoh hoxalite te sakpurunien xil ak, ma Hi iteh meulien e xamim. \v 23 Melele xa moletin xil ti lipurun xamim e metimal tei, ha mulesae muhe metimal sav. Reitin mak nabiteni mi xamim xa munahe taon xil vus ti mu te hal Isrel, e Nat Moletin itilomun imei.\x + \xo 10:23 \xt Mat 16:27-28; 24:27,30,37,44; 25:31; 26:64; Mak 13:26; 14:62; Luk 9:26; 17:30; 18:8; 21:27\x* \p \v 24 “Moletin tei xa nggur pispisien nggo titsa tei, xi nanemi ti nahit xi be eilep mak mu mili titsa nan. E suse nen ak, slev tei nanemi ti nahit xi be eilep mak mu mili suv nan.\x + \xo 10:24 \xt Luk 6:40; Sion 13:16; 15:20\x* \v 25 Ma xamim xa di munggur pispisien xil navan, muhesi xamim tengan mumei muxoni inou, titsa namim. Reitin, xamim xa munggoni slev navan, mumaal tengan mei muxoni nou, suv namim. E xosxa lakes inou, suv namim, ni ‘Belsepul,’\f + \fr 10:25 \ft ‘Belsepul’ be his tei te xaren xa Siu xil di lakes Temat ni, xa koute teni be ‘Suv na angelu xil.’\f* his tei xa misa, ma mukila xa likes xamim ni his xil mun xa isa mak mu vengan xa mube navan. \p \v 26 “Misak ni, ulimim nakan ni xil ti. Holesok xil xa moletin tei bit vakutaxole, Hi isak ni mei iti kesao. Reitin, neta ngan xa miling xuxus ni, Hi ileh rerati imei e valkesao tengan moletin xil lipus kila.\x + \xo 10:26 \xt Mak 4:22; Luk 8:17\x* \v 27 Holesok xil xa inou di nabiteni mi xamim melele xa ut maluxoluk, xamim ti muhit lelen ni mi moletin xil e miehen. E neta xa di nabit xuxus ni mi xamim, ha muhithiteni pe met moletin xil holu. \p \v 28 “Ulimim nakan ni ngan xil ti xa lakila lavas vin tiei namim e lasakras lavas vin ninin namim. Ulimim ikan ni Hi kestang, vengan xa xi mikila ihas vin moletin tei, e nggo xeihen mun tengan iso ninin nan mun\x + \xo 10:28 \xt Tem 4:12\x* ihe Upang xa misakras vamat. \v 29 Munem usil tutut tuman xil ak. Mukila muxal lu ni mani tei xa be hokorong tang. E xosxa Hi Tamemim namaen ni ti, ma ti e xil misakras vamot vamat. \v 30 E xamim, Hi buli sen hilumim xil vus xa di e vatumim.\x + \xo 10:30 \xt Pol 27:34\x* \v 31 Misak ni, ulimim nakan ti vengan xa, pe met Hi, meulien namim be eilep mak mu mili meulien na tutut tuman xil ak.\x + \xo 10:31 \xt Mat 6:26; 12:12\x* \p \v 32 “Moletin xa bit rati xa xi be moletin navan pe met moletin sav xil, ma inou mun, nihit rati xa xi be moletin navan pe met Tata navan xa de ut nesao.\x + \xo 10:32 \xt Rev 3:5\x* \v 33 E ngan xa di bit rati pe met moletin xil xa xi misin nou, inou mun, nihit rati pe met Tata navan xa de ut nesao xa nasin moletin ak.\x + \xo 10:33 \xt Mak 8:38; Luk 9:26; 2Tim 2:12\x* \p \v 34 “Munanemi ti munahit inou namei tengan niling tomat e ut etan. E‑e. Natamei ti tengan niling tomat, e namei tengan nisak ni moletin xil ti livae mi xil mun tang. \v 35 Nggoni ngan taxa Vanuvei Eo na Hi di biteni, inou namei tengan nisak ni … \q1 \qt ‘tiramue xil lihiles livae itel tamexil,\qt* \q2 \qt atuli xil lihiles livae itel ninexil,\qt* \q2 \qt e havnahin xil lihiles livae itel avu sasa atou nae xil.\qt* \q1 \v 36 \qt Reitin, moletin ihe elu mi ngan xil \qt* \q2 \qt xa ladi vituei dela e tim san xati.’\qt* \rq (Maek 7:6)\rq* \p \v 37 “Ngan xil xa eheien nae di e tamexil mu ninexil mak mu mili nou, ma latapin ti tengan mei lave moletin navan xil. E ngan xil xa eheien nae di e horamue mu atuli nae xil mak mu mili nou, ma xil mun latapin ti tengan mei lave moletin navan xil. \v 38 Ngan xil xa latapo eivave te longpangasien nae ti tengan lavusil xat nou, xil latapin ti tengan mei lave moletin navan xil.\x + \xo 10:38 \xt Mat 16:24; Mak 8:34; Luk 9:23\x* \v 39 Ngan xil xa di lasak pisi tengan lakenin meulien nae ve xil tang, ma meulien nae ikesae reling xil. E ngan xil xa ti limaen meulien nae ikesae vengan di langgusil xat nou, ma, e ut nesao, xil likamet meulien sal.\x + \xo 10:39 \xt Mat 16:25; Mak 8:35; Luk 9:24; 17:33; Sion 12:25\x* \p \v 40 “E kakaoen namim, ngan xil xa ti lihur pilei xamim, ixoni ngan taxa ti lihur pilei nou. E ngan xil xa ti lihur pilei nou, ixoni ngan xa ti lihur pilei Tata navan xa misil nou namei.\x + \xo 10:40 \xt Mat 18:5; Mak 9:37; Luk 10:16; Sion 12:44; 13:20; Kal 4:14\x* \v 41 Reitin, moletin xa ihur pilei \w provet\w* tei na Hi vengan xa mikila xa be provet tei, Hi isa huite teni mini ixoni ngan xa xi mun be provet tei nan.\x + \xo 10:41 \xt 1King 17:9-24; 2King 4:8-37\x* E moletin xa ihur pilei moletin xa momal vengan mikila xi momal pe met Hi, Hi isa huite teni mini ixoni ngan xa xi mun momal pe meten. \v 42 E moletin xa misa tutouen mi moletin tei navan xa be hokorong tang pe met moletin sav xil vengan mikila xi di nggusil xat inou, tave ti neta xosxa be oei te merir tang, reitin li nabiteni mi xamim, e ut nesao, moletin ak ihur sen huite teni.”\x + \xo 10:42 \xt Mak 9:41\x* \c 11 \s1 Iesu misep usil Sion Baptis \r Luk 7:18-35 \p \v 1 Melele xa Iesu misel xat \w moletin nan xil\w* xa labe lu e le tei (12) bus, xi misil rerat xil laba. E xi mun be reling rute ak e ba be taon sav xil e provins te hal Kaleli. E melele xa di mikakao ba, di pispisi mi moletin xil e di bithiten longeongen hos na Hi mi xil. \p \v 2 E melele nen ak, Sion Baptis teta tamu e nim te xeih.\f + \fr 11:2 \ft Suv toto Herod miso Sion be nim te xeih e \xt Mat 4:12\ft .\f* \x + \xo 11:2 \xt Mat 14:3\x* Xi milongeong usil holesok xil xa Iesu di pol ni. Ma misil rut moletin nan xil tengan liha visal Iesu e lisis pilei usil polien nan. \v 3 Misak ni, xil lamei visal Iesu e lasisi labit, “?Xouk iaxa obe Mesaea xa Hi tehit xat xa isila imei,\x + \xo 11:3 \xt Mal 3:1; Mat 3:11; Sion 1:15,27; 6:14; Pol 19:4; Hib 10:37; Rev 1:4,8\x* mu mutatil tova tesav?” \p \v 4 E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Mutilomun muha e muhiteni mi Sion naha xa di mulonge e di mupusi. \v 5 Ngan xil xa mete tevar, di laketeh; ngan xil xa latesakras lakakao, di lakakao; ngan xil latehur mesien \w leporsi\w*, hilbexil mei bos; ngan xil vurangexil tevon, vurangexil metal; ngan xil latemat, lameul rilomun; e ngan xil xa latehe hoeo di langgur longeongen hos na Hi.\x + \xo 11:5 \xt Aes 35:5-6; 42:18; 61:1\x* \v 6 E Hi ituxol xat ngan xil xa tine nasoh ti ve pispisien mu sexien xil navan.”\x + \xo 11:6 \xt Rev 3:21; 12:11; 14:12\x* \p \v 7 Melele xa moletin xil na Sion Baptis di laba, Iesu misep usili mi vanut moletin xil bit, “?Melele xa mutehe uruvuol tengan mupus Sion Baptis,\x + \xo 11:7 \xt Mat 3:5\x* mutenemi mutehit ti mupus hisit moletin eah? ?Muteha tengan mupus moletin tei xa taxeih ti nggoni husmunae tei xa teviei xa misakras vasomal melele xa votiang di buhi? E‑e. \v 8 ?Ma muteha tengan mupus naha? ?Moletin tova xa mising ni eising xil xa bos pupu? E‑e. Vengan xa moletin xil xa di lasing mak ladi e nim xil xa mahulong ma suv toto xil. \v 9 ?Muhiteni minou, muteha tengan mupus naha vari? ?\w Provet\w* tova? !Reitin! Nabiteni mi xamim xa moletin ak be eilep mak mu mili provet sav xil.\x + \xo 11:9 \xt Mat 14:5; 21:26; Luk 1:76\x* \v 10 Vengan Sion be xi xa Vanuvei Eo na Hi di misep usili bit, \q1 \qt ‘Upusi. Inou nisil eloheoh navan itiamu ni xouk.\qt* \q2 \qt Xi iaxa iha tengan isak mesen suse ve meien nam.’\qt* \rq (Mal 3:1)\rq*\x + \xo 11:10 \xt Mak 1:2; Luk 1:76; 7:27; Sion 3:28\x* \p \v 11 “Reitin li nabiteni mi xamim, moletin sav tovuol xa latepesi e ut etan xa be eilep mak mu mili Sion. E xosxa moletin votei tei imaen Hi te ut nesao mei ihe suv toto nan, ma xi ihe eilep mak mu ili Sion pe met Hi. \v 12 E melele xa Sion di tehithiten sepinien na Hi duxoh xosali, Hi di pol nggeih tengan vasak ni haxot te lelaxatien nan mei vahe eilep mu, e ngan xil xa nenemien nae nggeih di lamos en.\x + \xo 11:12 \xt Luk 16:16\x* \v 13 Vengan xa tisen xil na provet xil vus tetiamu tetel \w rae xil na Mosis\w* teha tetuxoh Sion latesep usil melele xa Hi mei ihe suv toto na moletin xil. \v 14 E xosxa xamim mubesi xamim tengan muke reitin en, ma Sion be \w Ilaetsa\w* xa Hi tehit xati tehit isila imei.\x + \xo 11:14 \xt Mal 4:5; Mat 17:10-13; Mak 9:11-13; Luk 1:17; Sion 1:21\x* \v 15 Xosxa vurangemim di, muteong kuhi ni naha xa di nabiteni.\x + \xo 11:15 \xt Mat 13:9,43; Mak 4:9,23; Luk 8:8; 14:35; Rev 2:7; 13:9\x* \p \v 16 “?Xamim, moletin xil te xosali, munggoni naha? Xamim munggoni tutut horamue xil xa di ladotan sangas ni von posen e di lake xat xil mun tang labit, \q1 \v 17 ‘Melele xa xamem di mapol ni nggoni ngan xa di mabas kitar e sien, \q2 iemim ti tavei tengan muvol vatel xamem. \q1 E melele xa di mapol ni nggoni ngan xa di madang, \q2 iemim ti tavei tengan mutang vatel xamem.’ \m \v 18 Xamim munggoni tutut xil ak vengan xa iemim ti tavei nou mu Sion mun. Melele xa Sion Baptis bemei, xi di bal ni anien ve sisen e tamu ti uaen, e xamim iemim ti tavei mubit, ‘!Sion, ninin tesa tei da en!’\x + \xo 11:18 \xt Mat 3:4; 9:14\x* \v 19 Di, melele xa inou, Nat Moletin, namei, nangganien e namu uaen. E xamim iemim ti tavei nou mubit, ‘!Pus ti moletin ak! Xi di ngga vin xi ni anien e di mumun tova tang. E xi di mikes moletin xil te \w takis\w* e moletin tesa sav xil ni timue.’\x + \xo 11:19 \xt Mat 9:14; 9:11; Luk 15:1-2; 19:7\x* E sexien nar kekes ipisen ni xa visi e xir di nggusil metisouen na Hi.” \s1 Iesu misepin nggeih xat moletin xil xa lasin ni \r Luk 10:13-15 \p \v 20 Di, Iesu misepin nggeih xat moletin xil te taon xil xa xi teha tepol ni merekel xil holu en. Vengan neta sav xa latepusi, latnaviles ti ra sexien tesa xil nae. \v 21 Xi biteni bit, “!Aue li! !Isa pupu mi xamim, Siu xil te hal Korasin! !E isa pupu mun mi xamim, Siu xil te hal Betsaeta! Vengan xamim mutesin merekel xil xa natepol ni pe metemim, Hi isa pangasien ihe holu mi xamim. Vengan xa vahit moletin xil te hal Taer e Saedon\x + \xo 11:21 \xt Aes 23:1-8; Soel 3:4-8; Amos 1:9-10; Sak 9:2-4\x* xa latave Siu ti, lapus hisit merekel xil vaxoni ngan xa mistal mi xamim, ma xil laviles ra tesaen nae xil nousav ngamu. Io, xil lapisen ni xa lalonge vasa vamak: lasing ni talmusu xil e laxul ni vulmeas.\x + \xo 11:21 \xt Esta 4:1; Rev 18:19\x* \v 22 Reitin li nabiteni mi xamim xa, e Melengien te Lepisien, longpangasien xa Hi isa ni mi xamim ixeih mak mu ili ngan xa isa ni mi ngan xil xa lateti e taon xalu te hal Taer e Saedon. \v 23 ?E xamim, Siu xil te hal Kapaniam, munemi xa Hi ipet rat xamim muhe ut nesao? !E‑e! !Xi iso xamim muhe etan e Upang xa misakras vamat! Vengan xa vahit moletin xil te hal \w Sodom\w*\x + \xo 11:23 \xt Sen 19:24-28; 2Pit 2:6; Siud 1:7\x* lapus merekel xil vaxoni ngan xa natepol ni tetel xeihen pe metemim, taon ak vata tang vatuxoh xosali. \v 24 Reitin li nabiteni mi xamim xa, e Melengien te Lepisien, longpangasien xa Hi isa ni mi xamim ixeih mak mu ili ngan xa isa ni mi ngan xil xa lateti e taon te hal Sodom ili xamim.”\x + \xo 11:24 \xt Mat 10:15; Luk 10:12\x* \s1 Iesu misa memesien mi Hi ve movotei xil xa laneket en \r Luk 10:21-22 \p \v 25 E melele nen ak, Iesu misis bit, “Tata, xouk obe Suv te ut nesao e ut etan. Namesuk holu vengan xa di oling xuxus ni holesok xil ak ra ngan xil xa labe metisou e lakilakil kuhi. E di opisen koute teni mi ngan xil xa langgoni tutut horamue xil xa latasukul kuhi ti.\x + \xo 11:25 \xt 1Kor 1:26-29\x* \v 26 Tata, ngan ak be reitin vengan xa nggusil naha xa xouk iem bei tengan vastal. Reitin.” \p \v 27 Di, Iesu misepin mi moletin xil bit, “Tata navan miling holesok xil vus di e heok.\x + \xo 11:27 \xt Mat 28:18; Sion 3:35; 13:3; 17:2; Plp 2:9\x* E moletin xil latapus kil ti Nat Hi vengan xa Tamen kestang di pus kila. E moletin xil latakil ti Hi vengan xa Natneli kestang mikila del ngan xil mun xa Natneli bosei xil tengan ipisen ni mi xil.\x + \xo 11:27 \xt Sion 1:18; 10:15\x* \p \v 28 “Mumei visal nou, xamim xa di mulong pangas xamim ve holesok xil xa meas xa di mupoe e meulien namim, e inou nisa ngengelen mi xamim.\x + \xo 11:28 \xt Hib 4:1,10-11\x* \v 29 Muteong ni nou e muhusil xat nou, vengan xa inou nabe hanmerou e nenemien navan be tan. Imak, ma mukamet ngengelen e meulien namim. \v 30 Ve pispisien navan xil taxeih ti e holesok xil xa nilingi e xamim tengan mupol ni memeit tang.”\x + \xo 11:30 \xt 1Sion 5:3\x* \c 12 \s1 Iesu pispisi usil Sabat \r Mak 2:23–3:6; Luk 6:1-11 \p \v 1 Vatei, e \w Sabat\w*, Iesu e \w moletin nan xil\w* di lakakao langgur xoteh naho tei te \w uit\w*. E melele xa di lakakao laba, moletin nan xil, mae nggat xil, ma laki xoteh utut uit xil e di langga ni.\x + \xo 12:1 \xt Dut 23:24-25\x* \v 2 E melele xa \w Farasi\w* xil lapusi, lasepin mi Iesu labit, “Pus ti mu. Naha xa moletin nam xil di lapol ni di langgur xoteh \w rae na Mosis\w* usil Sabat.”\x + \xo 12:2 \xt Eks 20:10; Dut 5:14\x* \p \v 3 E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “?Midep? ?Xamim mutavuli ti naha xa suv toto \w Deved\w* e moletin nan xil latepol ni melele xa mae teat xil?\x + \xo 12:3 \xt 1Saml 21:1-6\x* \v 4 Deved tehe vangit Nim Tavolin na Hi e tehur beret eo xa \w pris\w* xil kestang lakila lava ni. E Deved del moletin nan xil latea beret ak, neta sav xa latehur xoteh rae tei na Mosis.\x + \xo 12:4 \xt Lev 24:5-8; 24:9\x* \v 5 ?Midep? ?E ut sav, mutavuli ti xa e Sabat xil vus, pris xil xa di lapol e \w Nim Eo\w* di langgur xoteh \w rae na Mosis\w* usil Sabat, e pe met Hi, latapol ni ti tesaen?\x + \xo 12:5 \xt Nam 28:9-10\x* \v 6 E xosali, moletin tei mistal xa be eilep mak mu mili Nim Eo na Hi.\x + \xo 12:6 \xt Mat 12:41-42; Luk 11:31-32\x* \v 7 Vanuvei Eo na Hi di biteni bit, \qt ‘Ieok ti tavei sanien eo namim xil kestang, e ieok bei mak mu tengan iemim isae e moletin sav xil.’\qt* \rq (Hos 6:6)\rq* Xosxa mukil koute te sepinien ak, ma munasa ti sepinien te xeih ak mi ngan xil xa latapol ni ti neta vasa. \v 8 Moletin navan xil latapol ni ti neta vasa vengan xa xil di langgusil xat nou, Nat Moletin. E inou nabe eilep mak mu nali Sabat.” \p \v 9 Di, Iesu e moletin nan xil labe reling rute ak e labe \w nim te pispisien\w*na Farasi xil ak. \v 10 E moletin tei xa hen mikavui da. E rut moletin xil mun ladi xa iexil bei tengan liso sepinien tova iha xat Iesu ve neta ngan. Misak ni, xil lasisi labit, “Hiteni mi xamem. ?Rae xil na Mosis maen ni tengan lapol ni moletin tei mei bos rilomun e Sabat?”\x + \xo 12:10 \xt Luk 14:3\x* \p \v 11 Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “?Midep? ?Xosxa tei e xamim, sipsip tei san mot be vul e Sabat, ma ipol ni naha mini? Xi ha ipo rati ra vul ak.\x + \xo 12:11 \xt Luk 14:5\x* \v 12 E moletin tei bos mak mu mili sipsip tei. Ma rae nar xil maen xir ti ripol ni sexien hos xil e Sabat.”\x + \xo 12:12 \xt Mat 6:26; 10:31; Luk 12:7,24; 13:16; Sion 5:9; 7:23; 9:14\x* \p \v 13 Di, xi biteni mi moletin xa hen mikavui bit, “Te momal ni hem.” Ma melele xa miso hen momal, mei bos rilomun nggoni hen tei mun tesav. \p \v 14 E Farasi xil lastal e di lasep ves suse tova tengan lihas vin Iesu ixo en.\x + \xo 12:14 \xt Mat 27:1; Mak 11:18; Luk 19:47; Sion 5:16,18\x* \s1 Iesu pisen ni xa xi iaxa be moletin te polien xa Hi tehosei \p \v 15 E Iesu mikila xa Farasi xil ak iexil bei tengan lihas vini, ma xi be reling rute ak. E tatit moletin xil holu langgusil Iesu e xi midal rerat mesien ra ngan xil vus xa lamesei.\x + \xo 12:15 \xt Mak 3:7-10; Luk 6:17-19\x* \v 16 E melele xa di pol ni, di misep xol xil tengan linavit ti mi moletin sav usil naha xa xi di tepol ni mi xil.\x + \xo 12:16 \xt Mat 8:4; 9:30; Mak 3:12; 5:43; 7:36\x* \v 17 E holesok xil ak testal tengan vasak ni naha xa Hi tesep lelen ni texo \w provet\w* Aesea mei ihe reitin xa tehit, \q1 \v 18 \qt “Ngan ak be moletin te polien navan xa natehosei,\qt* \q2 \qt eheien navan di en e nabesi nou ven.\qt* \q1 \qt Nise xati ni Ninin navan,\qt* \q2 \qt e xi ihithiteni mi moletin xil te ut etan xa latave Siu ti xa Hi ipol ni naha xa momal mi xil.\qt* \q1 \v 19 \qt Xi nangor ti natel mosav xil e nameun votei ti.\qt* \q2 \qt Io, moletin ti nalong raen nave nesao usil suse xil.\qt* \q1 \v 20 \qt Ve esaeen nan di e ngan xil xa lataxeih ti,\qt* \q2 \qt xi napol ni ti neta naxeih mi xil.\qt* \q1 \qt E ngan xil xa lamerou tang,\qt* \q2 \qt xi napangei xil ti.\qt* \q1 \qt Xi ipol ni imak ituxoh\qt* \q2 \qt melele xa isak ni sexien xil xa momal pe meten mei ili sexien xil xa tamal ti. \qt* \q1 \v 21 \qt E moletin xil te ut etan\qt* \q2 \qt mei liling nenesien nae e hisen.”\qt* \rq (Aes 42:1-4) \rq* \s1 Farasi xil Lakes Iesu ni Temat \r Mak 3:20-30; Luk 11:14-23; 6:43-45 \p \v 22 Di, rut moletin xil ladel moletin tei bemei visal Iesu. Moletin ak, meten bar e misakras vasepin vengan ninin tesa tei da en. Ma Iesu misak ni moletin ak mei miketeh e misepin rilomun.\x + \xo 12:22 \xt Mat 9:32-33\x* \v 23 Ngan xil xa lapusi, latemanin ni labit, “?Midep? ?Moletin ak be ngan xa istal ixo vatimol na suv toto Deved xa Hi tehit xati tengan isa ni imei?” \p \v 24 E melele xa Farasi xil lalong sepinien na moletin xil ak, labiteni mi xil labit, “!E‑e! Moletin ak mikila vahol rerat ninin tesa xil tang vengan di pol del xeihen xa Belsepul,\f + \fr 12:24 \ft ‘Belsepul’ be his tei xa Siu xil di lakes Temat ni, xa koute teni be ‘Suv na angelu xil.’\f* suv toto na ninin tesa xil, di misa ni mini.”\x + \xo 12:24 \xt Mat 9:34\x* \p \v 25 E Iesu mikil nenemien nae, ma biteni mi xil bit, “Xosxa moletin xil na suv toto tei di labae mi xil mun tang, ma xeihen na suv toto ak mei ihe neta sav tang. E xosxa moletin xil xa ladi vituei e metimal mu vatimol tei di labae mi xil mun tang, ma his metimal mu vatimol ak ikesae. \v 26 Ma xosxa Belsepul di minggol rerat ninin tesa nan xil, ma xi di bae mi xi mun tang. Xosxa imak, ma xeihen te lelaxatien nan ilesae relingi. \v 27 ?E xosxa Belsepul di misa xeihen minou tengan nahol rerat ninin tesa nan xil, ma midep mi moletin namim xil? ?Xil langgol rerat ninin tesa xil ra moletin xil del xeihen na visi? Xil iaxa di lapisen ni xa neta xa di musep usili tamal ti. \v 28 E xosxa inou di nanggol rerat ninin tesa xil ra moletin xil nggo xeihen xa Ninin na Hi di misa ni minou, ma ngan ak di pisen ni xa lelaxatien na Hi xa be suv toto di mistal tuei mi xamim.\x + \xo 12:28 \xt Pol 10:38\x* \p \v 29 “Nihit kila mi xamim ixo vole tei. Moletin tei misakras vahe nim ma silixin tei tengan vakan ni holesok nan xil melele xa xi da tamu e tim san. Itiamu, ha ivar xat silixin ak. Ti, ikila ihe nim man e ileh vuol ni holesok nan xil vus.\f + \fr 12:29 \ft E vole ak, Iesu be moletin xa be nim ma Temat tengan vavar xati. Ve rin ak, xi mikila vahol rerat ninin tesa nan xil e di midal rat moletin xi ra mesien nae xil.\f* \p \v 30 “Ngan xil xa latamos ti vatel nou, xil di labae del nou.\x + \xo 12:30 \xt Mak 9:40; Luk 9:50\x* E ngan xil xa latatutou ni nou ti tengan maleh viton moletin xil vaxoni sipsip xil, xil di langgol rerat xil e di laloh tetasil. \v 31 E nabiteni mi xamim, Hi mikila vaketeh vamal rilomun mi ngan xil xa lapol ni hisit \w tesaen\w* savsav xil mu lasep purun his Hi mu his moletin sav.\x + \xo 12:31 \xt 1Tim 1:13\x* E moletin xa misep purun his Ninin Eo, Hi misakras vaketeh vahos rilomun mini. \v 32 Reitin, ngan xil xa di lasepin misa minou, Nat Moletin, Hi mikila vaketeh vahos rilomun mi xil. E ngan xil xa lasepin misa mi \w Ninin Eo\w*, Hi naketeh ti navos rilomun mi xil, xosali mu melele xa ti imei.\f + \fr 12:32 \ft Iesu di misepin mak vengan xi di pol nggo xeihen na Ninin Eo, e Farasi xil labilesi labit xeihen nan nggo Temat.\f* \p \v 33 “Xosxa vatiei tei bos, ma huite teni mun ihos. E xosxa vatiei tei misa, ma huite teni mun isa. Huiei iaxa di pisen ni xa vatiei tei bos mu misa.\x + \xo 12:33 \xt Mat 7:16-20\x* \v 34 !E xamim munggoni vanut tetal sasa xil xa di langas vin moletin xil ni vulongexil!\x + \xo 12:34 \xt Mat 3:7; 23:33; Luk 3:7\x* ?Xamim mukila musep usil holesok xil xa bos itep? !Musakras! Vengan xa moletin xil di lasep usil naha xa di e iexil, e xamim mube moletin tesa xil. \v 35 Moletin hos tei, ien polu ni nenemien hos xil, ma di misepin usil holesok xil xa bos. E moletin tesa tei, ien polu ni nenemien tesa xil, ma xi di misepin usil holesok xil xa misa.\x + \xo 12:35 \xt Mat 15:18; Mak 7:21\x* \v 36 Nabiteni mi xamim, e Melengien te Lepisien, Hi ilepis sepinien talang namim xil vus xa di muso ni, e isa pangasien mi xamim ven. \v 37 Reitin, itel sepinien namim xil tang, Hi ipus kila xa mumal mu mukavui, e isa naha xa imal mi xamim vus ihusili.” \s1 Titsa xil te rae na Mosis del Farasi xil lasis Iesu tengan vapol ni neta tova xa eilep tengan like reitin en \r Luk 11:24-26,29-32 \p \v 38 Di, rut \w titsa\w* xil te rae na Mosis del Farasi xil mun lamei visal Iesu e labiteni mini labit, “Titsa, iemem bei tengan upol ni neta tova xa eilep tengan mapus kila xa be reitin xa xouk onggo visal Hi.”\x + \xo 12:38 \xt Mat 16:1; Mak 8:11; Luk 11:16; Sion 6:30; 1Kor 1:22\x* \p \v 39 E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Xamim, moletin xil te xosali ak, mukavui e mustokovein Hi nggoni atou xa mistokovein tiramue xati nan tengan vahur tiramue sav tova. Ve rin ak, iemim bei tengan mupus neta tova xa eilep tengan muke reitin xa natexo visal Hi namei. E ninapol ni ti neta xa eilep ve xamim. Mupus neta tei takes xa ixoni ngan xa testal mi provet \w Siona\w* tetiamu.\x + \xo 12:39 \xt Mat 16:4\x* \v 40 Vengan provet Siona tete vang meseo melengien e vongien tol (3).\x + \xo 12:40 \xt Siona 1:17\x* Nggusil sexien nen tak, inou mun, Nat Moletin, nite pe huitan te maten melengien e vongien ihe tol (3). \v 41 E Melengien te Lepisien, mol‑Nineva xil lisoh e lisepin iha xat sexien na moletin xil te xosali. Reitin, xil lisepin iha xat xamim vengan xa melele xa xil latehe elu mi Siu xil, latelong sepinien na Hi xa provet Siona tehithiteni mi xil, xil latehiles ra sexien tesa nae xil. E xosali, tei xa be eilep mak mu mili Siona dak ngamu.\x + \xo 12:41 \xt Siona 3:5,8\x* \v 42 Reitin, e Melengien te Lepisien, suv toto te hal Seba tetiamu xa tehe atou, xi isoh e isepin iha xat moletin xil te xosali. Vengan xi texo sotin pupu tengan mei valong metisouen na suv toto \w Solomon\w*.\x + \xo 12:42 \xt 1King 10:1-10; 2Kron 9:1-12; Mat 12:6\x* E xosali, tei xa be eilep mak mu mili Solomon dak ngamu. \p \v 43 “Melele xa \w ninin tesa\w* tei be reling moletin tei ba, di mikapis e uruvuol tengan vakamet ut tova xa bos te ngengelen. E melele xa takameti, \v 44 ihiteni mi xi mun tang ihit, ‘Nitilomun nihe nim mavan xa natehe relingi natemei.’ E melele xa itilomun imei, ma ikameti xa ladaveas tuei e nim ak, laling pilei holesok xil, e ninin tesav tovuol en. \v 45 Isak ni, xi iha e ileh \w ninin\w* lu e he sav (7) xa lasa mak mu lali xi. E xil lihe nim, ha liti en. Nim ak be moletin tei, e lisak ni meulien na moletin ak isa mak mu ili ngan xa teti en tetiamu.\x + \xo 12:45 \xt 2Pit 2:20\x* Ngan istal mi xamim, moletin tesa xil te xosali ak.” \s1 Iesu bit lelen ni xa visi iaxa be ninen e tuneli xil \r Mak 3:31-35; Luk 8:19-21 \p \v 46 Melele xa Iesu di tamu misepin mi vanut moletin xa mahulong xiak, ninen e tuneli xil lamei.\x + \xo 12:46 \xt Mat 13:55; Mak 6:3; Sion 2:12; Pol 1:14\x* Lamei lasoh ladi nga e hale e labit lisepin mini. \v 47 Ma moletin tei bemei visal Iesu e bit mesen ni mini bit, “Ninom e tumali xil lasoh ladi nga hale iaxor, e labit lasepin minuk.” \p \v 48 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “?Visi iaxa be nana navan? ?Visi iaxa be tua navan xil?” \v 49 Di, miti mikapis e moletin nan xil e biteni bit, “?Mupusi? Ngan xil ak labe nana navan xil e tua navan xil. \v 50 Vengan ngan xil xa di lapol ni naha xa Tata navan xa de ut nesao ien bei tengan ti lipol ni, xil iaxa labe nana navan xil, tuxoli xil, e hinoxoli xil mun.” \c 13 \s2 Iesu pispisi usil rin xa Hi mei ihe suv toto na moletin nan xil \s1 Iesu dei vole tei usil utiei xil xa di meul e hisit tan sav xil \r Mak 4:1-20; Luk 8:4-15 \p \v 1 E melengien nen tak, Iesu be reling nim ak e ba dotan de seri Oei Kaleli. \v 2 E vengan xa vanut moletin xil labe holu pupu xa di lakapis xole, Iesu but be bot tei e ba dotan da en. E moletin xil lasoh ladi nga ut. \v 3 \fig Sepinien na Hi nggoni moletin xa be naho tengan vaso utiei en.|alt="Sowing seeds" src="WA03841b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="13:3" \fig* Di, xi dei vole xil holu mi xil bit, “!Muteong kuhi! Vatei, moletin tei be naho tengan vaso utiei en. \v 4 E melele xa miso ni, rut utiei xil lakiri e suse xa tan nen nggeih, e tuman xil mei lada rerati. \v 5 Rut utiei xil lakiri e tan xa hat xil holu di en e tan nen mahin tang. E inggak, utiei xil ak lateh manon vengan xa tan nen mahin. \v 6 E melele xa eai bemei nesao, ngga vin ngan xil xa lateteh, e lameles lamat. Lamat vengan xa amulite xil tave tan pupu ti. \v 7 Rut utiei xil mun lamot e tan xa munae tesa di meul en. E melele xa lateh, munae tesa xil ak lameul xol vin xil. \v 8 E rut utiei xil ak, lamot e tan xa bos. Ma xil lameul bos, e laba ni huite xil. Ngan xil, laba ni huite xil holu; ngan xil mun laba ni huite xil holu mak mu; e ngan tesav xil mun, xil iaxa ladaxao xa ladaxao ni huite xil.\f + \fr 13:8 \ft Sepinien xati teni bit, \ft \+it “uit xil ak ladaxao ni huite xa be 30, 60 e 100.”\+it*\f* \v 9 !Xosxa vurangemim di, muteong kuhi ni naha xa di nabiteni!”\x + \xo 13:9 \xt Mat 11:15; 13:43; Mak 4:23; Luk 14:35; Rev 2:7; 13:9\x* \p \v 10 Melele xa Iesu misepin bus, \w moletin nan xil\w* lamei visali e lasisi labit, “?Veneh ma xouk di odei vole xil mi moletin xil?” \p \v 11 E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Xamim iaxa Hi tehosei xamim tengan mukil kuh koute te sepinien xuxus usil itep iaxa xi mei ihe suv toto na moletin nan xil.\x + \xo 13:11 \xt 1Kor 4:1; Efes 3:3-4; 6:19; Kol 2:2; 4:3\x* E moletin sav xil, Hi tenahosei xil ti tengan lakila. \v 12 Ngan xil xa lakil kuh koute te sepinien xil ak, ma Hi isak ni xil likilakil pilei mak mu ha vuma … lipolu ni kilakilen nan. E ngan xil xa latakil ti koute xil teni, ma hokorong xa di langguri, Hi ihur rati ra xil.\x + \xo 13:12 \xt Mat 25:29; Mak 4:25; Luk 8:18; 19:26\x* \v 13 Inou di nasepin mi xil nggo vole xil tengan, tave ti neta xa di lapus neta ngan, e xil latapus kil ti koute teni. Reitin, tave ti neta xa di lalong neta ngan, e xil latalong kil ti. \v 14 Sexien nae di misak ni sepinien na provet Aesea tetiamu mei be reitin xa bit, \q1 \qt ‘Xamim muteong vuma … e munalong kil ti neta.\qt* \q2 \qt Muketeh vuma … e munapus kil ti neta.\qt* \q1 \v 15 \qt Tine moletin xil ak xa nggeih mei nggeih pilei sung,\qt* \q2 \qt e di laki xol vurangexil e di label xat metexil.\qt* \q1 \qt Xil lapol ni mak vengan iexil ti tavei tengan\qt* \q2 \qt lapus kil neta ngan ni metexil,\qt* \q2 \qt mu lalong kil neta ngan ni vurangexil.\qt* \q1 \qt Vengan xosxa linamak ti, ma xil likil kuh koute te sepinien navan,\qt* \q2 \qt tinexil mei imerou e lihiles meulien nae,\qt* \q2 \qt e inou mei nital rat xil ra mesien nae xil.’\qt* \rq (Aes 6:9-10)\rq*\x + \xo 13:15 \xt Sion 12:40; Pol 28:26-27\x* \p \v 16 “E tuxolxatien na Hi di tuei e xamim, moletin navan xil, vengan melele xa mupus neta tei ni metemim, mupus kila. E melele xa mulong neta ngan ni vurangemim, mulong kila.\x + \xo 13:16 \xt Luk 10:23-24\x* \v 17 Reitin li nabiteni mi xamim, tetiamu, \w provet\w* xil holu e moletin sav xil xa latemal pe met Hi, iexil tehei mak mu tengan lapus naha xa xamim di mupusi xiak, e xil latnapus ti. Io, iexil tehei tengan lalong naha xa xamim di mulonge xiak, e xil latnalong ti. \p \v 18 \fig Meulien na moletin xil nggoni hisit tan tesav xil.|alt="Seed in different types of soil" src="WA03843b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="13:18" \fig* “Muteong kuhi ni koute te vole xa natehiteni usil moletin xa milih kon e hisit tan tesav xil. \v 19 Utut kon ngan xil xa lakiri e suse xa tan nen nggeih, xil langgoni moletin tei xa milong sepinien usil rin xa Hi mei ihe suv toto e meulien na moletin xil. E melele xa milonge, xi talong kil ti koute teni. E Temat mitemanon bemei, nggur rat sepinien xa mot de tinen. \v 20 Utut kon ngan xil xa lakiri e tan xa hat xil holu di en, xil langgoni moletin xa milong sepinien na Hi e, vatei takes, ngguri del sien. \v 21 E vengan xa amulite xil te neketen nan tameul ti mu, moletin ak misoh e neketen nan be terume tang. E melele xa sakpurunien xil e melengien te xeih xil bemei ni ve sepinien ak, vatei takes, xi mot e neketen nan. \v 22 E utut kon ngan xil xa lakiri e tan xa munae tesa di meul en, xil langgoni moletin tei xa milong sepinien na Hi e minexo pupu ve holesok xil te ut etan e eheien nan di e mani mak mu holu.\x + \xo 13:22 \xt 1Tim 6:9-10,17\x* Ma holesok xil ak lameul xol vin sepinien na Hi xa ngguri, ma tava ni ti huite e meulien nan. \v 23 E utut kon xil xa lakiri e tan xa bos, xil langgoni moletin xa milong sepinien na Hi e milong kila. E meulien nan, sepinien nen ak ba ni huite. E meulien na rut moletin xil, ba ni huite xil holu; e ngan tesav xil, ba ni huite xil holu mak mu; e ngan tesav xil mun, sepinien ak daxao xa daxao ni huite xil e meulien nae.”\f + \fr 13:23 \ft Sepinien xati teni bit, \ft \+it “… huite xa be 30, 60 e 100.”\+it*\f* \s1 Iesu dei vole usil munae tesa xil \p \v 24 E Iesu dei vole tei mun mi vanut moletin xil bit, “Suse xa Hi mei ihe suv toto te meulien na moletin xil ixoni moletin tei xa milih utut uit e naho san. \v 25 E melele xa moletin xil vus ba lapat, elu tei na moletin ak bemei e naho san e miso utut munae tesa xil mun ba lamosos del \w uit\w* xil ak. Di, milesae ba. \v 26 Misak ni, melele xa uit xil ak lateh, lameul lamei nesao e langgur vei, munae tesa xil mun lameul vituei tang del xil. \p \v 27 “Melele xa moletin xil te polien laba tengan lapus naho sa masta nae, lapus kil munae tesa xil en. Ma ladilomun ba labiteni mini labit, ‘!Masta! ?Midep? ?Utut uit xil xa oteso xil e naho sam latehos mu latesa tang? ?Vengan xosxa latehos, ma munae tesa xil ak latexo xave latemei?’ \p \v 28 “E masta nae bit rilomun ni mi xil bit, ‘!E‑e! Elu tei navan iaxa tepol ni.’ \p “Ma moletin te polien nan xil lasisi labit, ‘?Ma midep? ?Iem bei tengan mava maput rerat munae tesa xil ak?’ \p \v 29 “E masta nae bit rilomun ni mi xil bit, ‘E‑e. Muling xil limeul liti nga, maxani mutnaput rerat uit xil xa labos melele xa di muput rerat munae tesa xil ak. \v 30 Muling uit e munae tesa xil tit lalimeul vituei tang ituxoh melele te leh anien en. E melele xa moletin xil ti limei tengan lileh anien, nihiteni mi xil tengan ha lileh rerat munae tesa xil ak itiamu, e livar viton xil lihe vanute xil. Ti, nimei niso munae tesa xil ak lihe upang.\x + \xo 13:30 \xt Mat 3:12\x* Ti, moletin xil ak litilomun ha lileh uit xil e ha liserev kuh xil liti e povah navan.’” \s1 Iesu dei vole lu usil suse xa Hi mei ihe suv toto e meulien na moletin xil ixo en \r Mak 4:30-34; Luk 13:18-21 \p \v 31 E Iesu dei vole tei mun mi vanut moletin xil bit, “Suse xa Hi mei ihe suv toto e meulien na moletin xil ixoni utut \w mastad\w* xa moletin tei ngguri e ba milihi e naho nan. \v 32 Tave ti neta xa utut mastad hokorong mak mu ni utiei sav xil, e melele xa meul, di meul tepiei be nesao ba vuma … mei mahulong pupu mili holesok sav xil xa di lalih xil e naho. E melele xa matu, xi mei be holiei tei xa mahulong xa pipin tengan tuman xil limei lipol ni nunu mae xil e halite xil.”\x + \xo 13:32 \xt Sam 104:12\x* \p \v 33 Iesu dei vole tei mun tesav mi xil bit, “Suse xa Hi mei ihe suv toto e meulien na moletin xil ixoni is vutei xa atou tei milehi e bilesi del pulaoa xa mahulong. E tave ti neta xa miso is be hokorong tang en, is ak pol ni pulaoa mikaio ba vuma … mei be mahulong xa mahulong.”\x + \xo 13:33 \xt Luk 13:20-21\x* \p \v 34 E holesok xil xa Iesu misep usili mi vanut moletin xil, xi di misa ni mi xil nggo vole kestang. Xi tenavit kil ti koute nen mi xil. \v 35 Iesu pol ni mak tengan vasak ni sepinien xa Hi tesa ni mi provet tei mei vahe reitin xa bit, \q1 \qt “Inou nitei vole xil.\qt* \q2 \qt Reitin, nggo vole xil, nihithiten usil holesok xil xa di texus\qt* \q2 \qt e melele xa Hi tepeas ni ut etan, e minggus duxoh xosali.”\qt* \rq (Sam 78:2)\rq* \s1 Iesu bit kil koute te vole usil munae tesa xil \p \v 36 Melele xa Iesu misepin mi vanut moletin xil bus, be reling xil e dilomun be nim xa da en. Moletin nan xil langgusili lamei visali, e lasisi labit, “?Vole usil munae tesa xil, ukila uhit kil koute teni mi xamem?” \p \v 37 Ma Iesu biteni mi xil bit, “Koute teni mak. Inou, Nat Moletin, nabe moletin xa naso utut uit xa bos. \v 38 Naho ak be ut etan, e utut uit xil xa lameul bos labe moletin xil xa Hi be suv toto nae. E munae tesa xil labe moletin xil xa Temat be suv toto nae.\x + \xo 13:38 \xt Sion 8:44; 1Sion 3:10\x* \v 39 Elu na moletin xa teso xil be \w Temat\w*. Melele te leh anien en be hoxalite te melengien xil xa radi en. E moletin xil xa mei lileh anien labe \w masxaxa\w* xil. \p \v 40 “Nggoni ngan xa laput rerat munae tesa xil e laso xil labe upang,\x + \xo 13:40 \xt Mat 3:10; 7:19; Sion 15:6\x* lipol ni imak e hoxalite te melengien xil xa radi en. \v 41 Reitin, e melele nen ak, inou, Nat Moletin, nisil masxaxa navan xil tengan ha lihe ut xil vus xa di nalaxati, e liput rerat ngan xil xa di lapol misa e holesok sav xil mun xa di misak ni moletin xil di lamot e tesaen.\x + \xo 13:41 \xt Sef 1:3\x* \v 42 Ti, masxaxa xil ha liso moletin tesa xil ak lihe upang xa mahulong, e, e rute ak, xil ti limuis e ti lingas luhexil ve longpangasien nae xil.\x + \xo 13:42 \xt Mat 13:50; 8:12; 13:50; 22:13; 24:51; 25:30; Luk 13:28\x* \v 43 Ti, ngan xil xa lamal pe met Hi, liminehin\x + \xo 13:43 \xt Dan 12:3\x* ixoni eai e rute xa Tamexil be suv toto en. !Xosxa vurangemim di, muteong kuhi ni naha xa di nabiteni!” \s1 Iesu dei vole usil sien na ngan xil xa lamaen Hi mei be suv toto e meulien nae \p \v 44 Iesu misepin rilomun mi moletin nan xil bit, “?Melele xa Hi mei be suv toto e meulien na moletin tei, ngan ak nggoni naha? Ixoni bokis tei xa holesok holu xa bos di en xa moletin tei teling xuxus ni tete naho tei. Bokis ak da vuma … moletin sav tei ba mikameti. E melele xa pusi, milonge bos xa bos ven. Ma miling xuxus rilomun ni da ngga. Di, dilomun be tim san e pos ni holesok xil vus nan e mileh mani nen ba nggal rat tan xa bokis ak da en be nan. \p \v 45 “?Reitin, melele xa Hi mei be suv toto e meulien na moletin tei, ngan ak nggoni naha? Ixoni moletin tei te bisnis xa di milang ves valit vatiei hos xil te tas. \v 46 E melele xa mikamet valit vatiei hos tei te tas xa mani teni mahulong, xi mitemanin. Ma dilomun be tim san, e pos ni holesok nan xil vus. Di, mileh mani nen e ba nggal valit vatiei te tas ak be nan. \p \v 47 “?Vatei mun, melele xa Hi mei be suv toto e meulien na moletin tei nggoni naha? Ixoni melele xa laso net tengan laleh meseo xil. Melele xa laso ni be tas, laleh hisit meseo sav xil holu. \v 48 Melele xa net polu ni meseo xil, lalihi be ut. Di, moletin xil te meseo ladotan xorelisi e laso viton kuh meseo xil xa bos labe valeat xil. E meseo xil xa lasa, laso xil laba. \v 49 Imak vari e hoxalite te melengien xil xa radi en. Masxaxa xil mei lilepis moletin xil te ut etan ihusil suse nen tak. Xil lileh rerat moletin xil xa lasa ra ngan xil xa lamal pe met Hi, \v 50 e ha liso moletin xil ak lihe upang xa mahulong. E rute ak, xil ti limuis e ti liat luhexil ve longpangasien nae xil. \p \v 51 “?Midep, xamim mukil kuh koute te holesok xil ak, mu …?” \p E moletin nan xil labit rilomun ni mini labit, “Io, makila.” \p \v 52 Iesu biteni mi xil bit, “Nggusil nenemien ak, \w titsa\w* xil vus te rae na Mosis xa lamaen Hi mei be suv toto e meulien nae tengan lihusil kuh pispisien nan xil, xil langgoni eilep tei xa holesok nan xil holu. Ma xi mikila ihe nim man e ileh rerat holesok xil xa bos pupu, ngan xil xa be te nousav, e ngan xil mun xa be neta hu.”\f + \fr 13:52 \ft Sepinien nen ak di misep usil pispisien xil te nousav xa di oltestamen, e pispisien hu xil na Iesu xa di e niutestamen.\f* \s1 Iesu ba mi vatimol nan xati, e xil lasin ni \r Mak 6:1-6; Luk 4:16-30 \p \v 53 Melele xa Iesu dei vole xil ak bus, xi be reling rute ak \v 54 e ba be Nasaret, metimal xati nan. E rute ak, Iesu be \w nim te pispisien\w*, dotan e di pispisi mi moletin xil. E melele xa lalong pispisien nan xil, latemanin ni e labiteni mi xil mun tang labit, “?Moletin ak nggur kilakilen e xeihen ak nggo xave?\x + \xo 13:54 \xt Sion 7:15\x* \v 55 ?Tave nat moletin ti taxa di tepol ni nim xil tang? Nana nan be Meri. E tuneli xil labe Temis, Sioses, Saemon e Sudas tang. \v 56 Hineli xil vus ladi visal xir e rute ak. !Moletin ak be tei e xir tang! ?Mak, ma xi nggur holesok xil ak nggo xave?” \v 57 Ve rin ak, moletin xil tine misoh e lanem male ni Iesu. \p E Iesu biteni mi xil bit, “Moletin xil vus di lamerere ni provet tei na Hi. E moletin xil te metimal xati nan e vatimol xati nan mun, xil tit lanem male ni.”\x + \xo 13:57 \xt Sion 4:44\x* \p \v 58 Misak ni, e rute ak, Iesu tapol ni ti merekel xil vahe holu vengan xa neketen nae tovuol en. \c 14 \s1 Maten na Sion Baptis \r Mak 6:14-29; Luk 9:7-9 \p \v 1 E melele nen ak, suv toto \w Herod\w* Antipas xa milaxat provins te hal Kaleli milongeong ni holesok xil xa Iesu di pol ni. \v 2 Ma Herod biteni mi moletin te polien nan xil bit, “Iesu ak be Sion Baptis vari. Tave ti neta xa xi mat, e temea rilomun ra maten. Ve rin ak iaxa nggur xeihen tengan vapol ni merekel xil.” \p \v 3-4 Suv toto Herod Antipas minexo pupu mak vengan xi vari tesa raen tengan moletin te vaeen nan xil ha lital xat Sion, livar xati, e liso ni ihe nim te xeih. Xi tepol ni temak vengan xa Sion tesepin texeih teha xati tehit, “Herod, sexien nam xil tamal ti vengan oteli del Herodias, atou na tumali Pilip. Naha xa di opol ni nggur xoteh \w rae na Hi\w*.”\x + \xo 14:3-4 \xt Luk 3:19-20; Lev 18:16; 20:21\x* \v 5 E tave ti neta xa Herod bit vahas Sion vamat, xi tenapol ni ti vengan ulin tekan ni ekaten na moletin xil vengan xil di latenemi latehit Sion Baptis tehe \w provet\w* tei.\x + \xo 14:5 \xt Mat 11:9; 21:26; Luk 1:76; 7:26\x* \p \v 6 Di, vatei, latepol ni anien ve melengien xa latepes suv toto Herod en. E melengien ak, atuli na Herodias tehol pe met moletin xil vus e tesak ni Herod tehesi xi pupu ven. \v 7 Misak ni, xi pol ni hitxatien tei te xeih mi atuli ak xa isa naha vari xa xi ien bei mini. \v 8 Ma atuli ak be visal ninen e misepin mini. Di, dilomun ba pus suv toto Herod e biteni mini bit, “Taxeak, ieok bei tengan uhas vin Sion Baptis, uta xoteh vatin, e usa ni minou ite tre tova.” \v 9 Melele Herod milonge mak, xi milonge misa pupu. E neta sav xa milonge mak, xi misemae ni moletin nan xil tengan ha lipol ni, vengan ien ti tavei vahur xoteh hitxatien nan pe met moletin xil. \v 10 Ma moletin te vaeen nan xil labe nim te xeih, e lada xoteh vat Sion ra tiei nan. \v 11 Di, laling vatin de tre tei e lapoe ba lasa ni mi atuli ak. E xi sung, ngguri ba misa ni mi ninen. \v 12 Melele xa moletin xil na Sion lalongeong ni xa xi mat, lamei e lapo tiei nan, ba ladihin ni. Di, ba labit mesen ni mi Iesu. \s1 Iesu misa anien mi moletin xil xa lali taosen lim (5000) \r Mak 6:30-44; Luk 9:10-17; Sion 6:1-14 \p \v 13 Melele xa Iesu milongeong ni xa Sion mat, xi but be bot del moletin nan xil e labalis labe ri oei e rute xa moletin xil latovuol en. E melele xa moletin xil lalonge, xil langgo taon nae xil e ba langgusili. \v 14 Ma melele xa Iesu but be reling bot, xi pus vanut moletin xil xa mahulong di ladatili tuei. E melele xa pus xil, ien misae e xil e midal rat ngan xil xa lamesei ra mesien nae xil.\x + \xo 14:14 \xt Mat 9:36; 15:32\x* \p \v 15 E melele xa eai minu, \w moletin nan xil\w* lamei visali e labiteni mini labit, “Rute ak be toun ut e da be vongien tuei xiak. Bos xa usil rerat vanut moletin xil ak liha tengan ha lihe metimal xil e lixal ti anien ae.”\x + \xo 14:15 \xt Mat 15:32; Mak 8:3\x* \p \v 16 E Iesu biteni mi moletin nan xil bit, “Rinasil rerat xil ti linaha. Xamim tang musa anien mi xil tengan lia ni.” \p \v 17 E xil labit rilomun ni mini labit, “!Ei! ?Mupol ni itep, vengan xa anien ar tapin ti? Pusi xiak, beret be lim e meseo mun be lu tang.” \p \v 18 Iesu biteni mi xil bit, “Musa ni vamei minou.” \v 19 Di, xi biteni mi vanut moletin xil tengan litotan e rute tei xa bos xa husmunae di en. Melele xa ladotan bus, mileh beret lim (5) del meseo lu (2), miketeh be nesao e misa memesien ba mi Hi ven. Di, bul papas beret xil e misa ni mi moletin nan xil tengan liseti beret ak itel meseo mun mi vanut moletin xil. \v 20 Moletin xil vus langganien kuhi e vange polu. E melele xa moletin xil na Iesu laba mun tengan laleh saxut anien xil, lase ni be valeat lu e le tei (12) ba vuma … xil vus lapolu.\x + \xo 14:20 \xt 2King 4:43-44\x* \v 21 E melele nen ak, tiramue xil xa langganien duxoh taosen lim (5000). E atou e horamue xil, latavuli xil ti. \s1 Iesu mikakao e ramut oei \r Mak 6:45-52; Sion 6:15-21 \p \v 22 Melele xa langganien bus, Iesu biteni mi moletin nan xil tengan litiamu ni lihe ri Oei Kaleli. E xi kestang ita tengan isil rerat vanut moletin xil lihaha. \v 23 Melele xa misil rerat moletin xil bus, xi mika sen tang be nesao e vathu tei tengan ha vasis.\x + \xo 14:23 \xt Luk 6:12; 9:28\x* E inggak Iesu da tasen ba duxoh vongien. \p \v 24 E melele nen ak, moletin xil na Iesu ladi e bot nae e Oei Kaleli, sotin ra ut. E xil di lakameti nggeih tengan lavalis vengan labisu ni votiang tei xa nggeih e tahe xil mun mei di bas bot nae. \p \v 25 E makoe roroh, ut taluv pilei ti mu, Iesu bemei visal xil e di mikakao e ramut oei nggoni ngan taxa di mikakao e tan tang. \v 26 E melele xa moletin nan xil lapusi xa di mikakao e ramut oei, ulixil mikan tova tang e lameun be nesao labit, “!Aue li! !Ninin tei!”\x + \xo 14:26 \xt Luk 24:37\x* \p \v 27 E vatei takes, Iesu misepin mi xil bit, “!Ulimim nakan ti! !Inou tang! Tinemim namulul ti.” \p \v 28 E Pita bit rilomun ni mini bit, “!Suv, xosxa be xouk reitin, usemae ni tengan nikila nikakao e ramut oei e nihat visaluk!” \p \v 29 Ma Iesu biteni mini bit, “!Amei!” \p Misak ni Pita but reling bot e di mikakao e ramut oei ba ni Iesu. \v 30 E melele xa Pita pusi xa votiang di bemei nggeih, ulin mikan, ma da merir be tan e oei. Melele xa pusi mak, mikei be nesao bit, “!O suv, ututou ni nou li!” \p \v 31 Vatei takes, Iesu misa hen e dal xati bit, “!Neketen nam hokorong pupu!\x + \xo 14:31 \xt Mat 8:26\x* ?Veneh ma otanesi ti e nou?” \p \v 32 E melele taxa lube bot, votiang be tan.\x + \xo 14:32 \xt Mak 4:39\x* \v 33 Melele xa lapusi mak, moletin xil xa ladi e bot lamot mi Iesu e labiteni mini labit, “!O reitin mak, xouk vari iaxa obe Nat Hi!”\x + \xo 14:33 \xt Mat 16:16; 26:63; 27:54; Mak 14:61; 15:39; Luk 22:70; Sion 1:49\x* \p \v 34 Di, langgur xoteh Oei Kaleli ba vuma … laduxoh ut e tan te hal Kenesaret. \v 35 E melele xa moletin xil te rute ak lapus kila xa be Iesu, lasa sepinien ba mikapis rute xil vus xa di sangas. Misak ni, moletin xil holu laleh ngenexil xa di lamesei lamei lapus Iesu. \v 36 E ladakesi tengan imaen xil lituxol seri eising nan tang.\x + \xo 14:36 \xt Mat 9:20-21; Mak 5:27-28; Luk 8:44\x* E xil vus xa laduxoli, mesien nae be reling xil. \c 15 \s1 Iesu pispisi usil naha xa misak ni moletin xil lamese mu latamese ti pe met Hi \r Mak 7:1-23 \p \v 1 Vatei, \w Farasi\w* xil e \w titsa\w* xil te rae na Mosis langgo \w Serusalem\w*, lamei visal Iesu e lasisi labit, \v 2 “?Veneh ma moletin nam xil latahusil xat ti sexien xil xa elda nar xil tetiamu latesa ni mi xir? Vengan moletin nam xil di latakas he xil ti mu vamese, ti, lavanien sung.”\x + \xo 15:2 \xt Luk 11:38\x* \p \v 3 Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “?E veneh vari xamim di munggur xoteh rae xil na Hi tengan muhusil kuh pispisien namim xil tang? \v 4 Vengan Hi biteni bit, \qt ‘Mumerere ni tamemim e ninemim xil.’\qt* \rq (Eks 20:12)\rq*\x + \xo 15:4 \xt Dut 5:16; Mat 19:19; Mak 10:19; Luk 18:20; Efes 6:2\x* E biteni mun bit, \qt ‘Xosxa moletin tei isuhol tamen mu ninen, ma lihasi imat.’\qt* \rq (Eks 21:17)\rq*\x + \xo 15:4 \xt Lev 20:9\x* \v 5 E xamim di mupispisi mi moletin xil xa likila lihiteni mi tamexil e ninexil lihit, ‘Holesok xil navan xa nakila nitutou ni xamil ni, ngan xil ak nasikoe xole ngamu tengan nisa ni mi Hi kestang.’ \v 6 Nggo rin ak, di mupispisi mi moletin xil xa linamerere ti mun ni tamexil e ninexil natel holesok nae xil. Ma pispisien namim xil di pol ni sepinien xil na Hi mei be neta sav tang. \v 7 !Xamim mumese nggot hilbemim tang! Naha xa Hi tehit lelen ni usil xamim texo provet Aesea momal xa tehit, \q1 \v 8 \qt ‘Moletin xil ak di lamerere ni nou del sepinien nae xil kestang,\qt* \q2 \qt e tine di sotin ra nou.\qt* \q1 \v 9 \qt Tave ti neta xa di lamot minou,\qt* \q2 \qt inou nabit ninakil ti.\qt* \q1 \qt Vengan xil di lasa pispisien xil xa be na moletin xil tang,\qt* \q2 \qt e di labiteni xa inou iaxa ieok bei tengan lihusili.’”\qt* \rq (Aes 29:13)\rq* \p \v 10 Di, Iesu biles e mikes vanut moletin xil lamei visali e biteni mi xil bit, “!Muteong kuhi tengan mukila! \v 11 Tave holesok xil ti xa moletin tei ngguri nggo vulongen be tinen iaxa di misak ni mei tamese ti pe met Hi. !E‑e, tamak ti! E sepinien xa mistal nggo vulongen iaxa mikila vasak ni moletin ak mei namese ti pe meten.”\x + \xo 15:11 \xt Mat 12:34\x* \p \v 12 Melele xa Iesu be reling vanut moletin xil, \w moletin nan xil\w* labiteni mini labit, “?Xouk okila xa Farasi xil tine tesoh melele xa latelong sepinien nam?” \p \v 13 E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Farasi xil ak langgoni vatiei xil xa Tata navan xa de ut nesao tenalih xil ti. E limei liput rat xil itel lite xil. \v 14 Mustokovein xil liti nga. Xil labe metevar, e di lasak pisi tengan ti litiamu ni metevar sav xil mun. E xosxa metevar tei di diamu ni metevar tei mun, ma xalu vus lalikiri lalihe vul tei.”\x + \xo 15:14 \xt Mat 23:16,24; Luk 6:39; Rom 2:19\x* \p \v 15 E Pita biteni mini bit, “Hit kil koute te vole ak mi xamem li.”\x + \xo 15:15 \xt Mat 13:36; Mak 4:10; 7:17; Luk 8:9\x* \p \v 16 Di, Iesu misis xil bit, “?!Midep, xamim mutakil ti mu!? \v 17 ?Mutakil ti xa holesok xil xa mungga ni nggo vulongomim ba be vangemim tang? Ma di, mistal be reling tiei namim, e ba be tisok tang. \v 18 E holesok xil xa di tinemim e musepin ni nggo vulongomim, xi vari iaxa di pol ni xamim mutamese ti pe met Hi.\x + \xo 15:18 \xt Mat 12:34\x* \v 19 Vengan melele xa tine moletin tei misa, xi di pol ni hisit sexien tesa xil ak:\x + \xo 15:19 \xt Rom 1:29-31; 1Kor 5:10-11; 6:9-10; Kal 5:19-21; Efes 5:3-5; Kol 3:5,8; 1Tim 1:9-10; 2Tim 3:2-4; 1Pit 4:3; Rev 21:8; 22:15\x* minem usil holesok xil xa misa, bas vin moletin xil, mikan ni atou na mosav xil, di pat vituei del mosav melele xa lutateli ti mu, di mikan ni neta na mosav xil, di miluvos ni his mosav xil e kot, e di misep purun his mosav xil mun. \v 20 Sexien xil ak di lapol ni moletin xil latamese ti pe met Hi. E xosxa moletin tei takas hen ti mu vamese, ti, vanien sung, ngan ak misakras vapol ni xa moletin tei namese ti.” \s1 Atou tei xa tave Siu ti mineket e xeihen na Iesu \r Mak 7:24-30 \p \v 21 Di, Iesu be reling rute ak e ba be rute sav tei xa be sangas ni metimal xalu te hal Taer e Saedon. \v 22 E \w ate‑Kenan\w* tei xa de rute ak bemei visal Iesu e dakesi bit, “!O suv li, xouk xa ostal onggo vatimol na suv toto \w Deved\w*!\x + \xo 15:22 \xt Mat 9:27; 20:30,31; Mak 10:47,48; Luk 18:38,39\x* !Iem isae e nou li! Ninin tesa tei da xat atuli navan e di pangei tova tang.” \p \v 23 E Iesu tasa ti sepinien tova mini. Ma moletin nan xil lamei visal Iesu e labiteni mini labit, “Usil rat atou ak iha vengan di mikei nggeih bemei mi xir.” \p \v 24 Misak ni, xi biles e biteni mi atou ak bit, “Hi misil nou tengan namei ve mol‑Isrel xil kestang xa langgoni sipsip xil san xa lakesae.”\x + \xo 15:24 \xt Mat 10:6\x* \p \v 25 E ate‑Kenan ak bemei e mitingeiril pe meten e dakesi nggeih bit, “!O suv! !Tutou ni nou li!” \p \v 26 E xi bit rilomun ni mini bit, “Tamal ti xa namur anien ae e naso ni tang vaha mi kuli xil.” \p \v 27 E atou bit rilomun ni mini bit, “Suv, ngan ak be reitin. E kuli xil mun xa ladi xorelis von anien en lakila lava saxut anien xil xa suv nae di ngga lingi.” \p \v 28 Di, Iesu biteni mini bit, “!Atou li, neketen nam mahulong tova tang! Naha xa di osis nou ni mei istal ihe reitin.”\x + \xo 15:28 \xt Mat 8:10,13; 9:29\x* E vatei takes, atuli nan mei bos rilomun. \s1 Iesu misa anien mi moletin xil xa lali taosen hat (4000) \r Mak 8:1-10 \p \v 29 Melele xa Iesu be reling tan te hal Kenesaret, xi del moletin nan xil langgusil seri Oei Kaleli. Di, labe hu tei e ba ladotan ladi en. \v 30 Di, vanut moletin xil holu lamei tengan lapus Iesu e laleh ngan nae xil xa lamesei: ngan xil xa lasakras lakakao, ngan xil xa mete bar, ngan xil xa le mikavui, ngan xil xa labe vut, e holu mun xa langgur hisit mesien savsav xil. Laling kekes ni xil pe met Iesu, e xi pol ni xil vus mei labos rilomun. \v 31 E melele xa moletin xil lapus naha xa Iesu pol ni, latemanin pupu vengan xa ngan xil xa labe vut, di lasepin; ngan xil xa le xil mikavui, le mei momal; ngan xil xa lasakras lakakao, di lakakao; e ngan xil xa labe metevar, di laketeh. Melele xa lapusi mak, lapet rat his Hi na mol‑Isrel xil ven. \p \v 32 Di, Iesu mikes viton moletin nan xil e biteni mi xil bit, “Ieok misae li e moletin xil ak vengan ladi visal xir melengien tol ngamu e anien ae tovuol. Ieok ti tave tengan nasil rerat xil latilomun lave tim sae xil melele xa mae dit nggat xil. Maxani, vexil namal e mete xil namaluxoluk e suse.”\x + \xo 15:32 \xt Mat 14:15; Mak 6:36; Luk 9:12\x* \p \v 33 E moletin nan xil lasisi labit, “!Inggak be uruvuol! ?Rikamet anien e rute xave tengan rakila risa ni mi vanut moletin xil xa mahulong xiak?”\x + \xo 15:33 \xt Mak 6:37; Sion 6:5\x* \p \v 34 E Iesu misi xil bit, “?Beret vahis mungguri?” \p Labit rilomun ni mini labit, “Beret lu e he sav (7) tang e tutut meseo vahis.” \p \v 35 Ma Iesu misemae mi vanut moletin xil tengan litotan e tan. \v 36 Melele xa ladotan bus, Iesu nggur beret lu e he sav (7) e meseo vahis e misa memesien ba mi Hi ven. Di, bul papasi e misa ni mi moletin nan xil tengan ha liseti mi moletin xil. \v 37 Moletin xil vus langganien e vange polu. E melele xa moletin xil na Iesu laba mun tengan laleh viton saxut anien xil, lase valeat lu e he sav (7) ba vuma … xil vus polu. \v 38 Tiramue xil xa langganien e melengien ak laduxoh taosen hat (4000). E atou xil del horamue nae xil latavuli xil ti.\x + \xo 15:38 \xt Mat 14:21; Mak 6:44\x* \v 39 E melele xa Iesu misil rerat vanut moletin xil ak labaha, xi del moletin nan xil labe bot e ba labe rute tei xa lakesi ni Makatan. \c 16 \s1 Rut eilep xil na Siu xil lasis Iesu tengan vapol ni neta tova xa eilep xa vapisen ni xa xi texo visal Hi reitin \r Mak 8:11-13; Luk 12:54-56 \p \v 1 Vatei, \w Farasi\w* e \w Satusi\w* xil lamei visal Iesu tengan lasak pisi. Ma lasisi tengan vapol ni neta tova xa eilep xa vapisen ni xa xi texo visal Hi reitin.\x + \xo 16:1 \xt Mat 19:3; 12:38; Luk 11:16; Sion 6:30; 1Kor 1:22\x* \p \v 2 E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Melele xa eai minu, xamim mubiteni mubit, ‘?Mupusi? Tilang hat pili. Ngan ak pisen ni xa an ihos visuvong.’ \v 3 E melele xa ut milan, mubiteni mubit, ‘Tilang hat pili. Ngan ak pisen ni xa an isa xosali.’ Xamim mupus kil naha xa di mistal e tilang hat, e musakras mupus kil naha xa eilep xa Hi di pol ni xosali. \v 4 Xamim moletin xil te xosali ak, mubit mupus ti neta tova xa eilep xa vapisen ni xa natexo visal Hi reitin. Di mubit mupusi vengan xa meulien namim mikavui e munggoni atou tei xa be na Hi, e di maen xi mi ngan tesav xil mun. E ninapol ni ti neta tova xa eilep tengan mupusi. Ti mupus neta tei takes xa ixoni ngan xa testal mi provet \w Siona\w* tetiamu.”\x + \xo 16:4 \xt Mat 12:39; Luk 11:29\x* Di, Iesu biles e be reling xil. \s1 Iesu misel xat moletin nan xil tengan liketeh kuhi ve pispisien xil na Farasi e Satusi xil \r Mak 8:14-21 \p \v 5 Di, Iesu del \w moletin nan xil\w* langgur xoteh Oei Kaleli. E melele xa laduxoh rin, moletin nan xil lanem rilomun ni xa iexil bovorong ni beret ae. \v 6 E melele xa laba, Iesu biteni mi xil bit, “Muketeh kuhi ve ‘is’ na Farasi e Satusi xil.”\x + \xo 16:6 \xt Luk 12:1\x* \p \v 7 Melele xa lalong sepinien nan, lasep usili del xil mun tang labit, “Xi misepin mak mi xir vengan xa rataleh ti beret ar.” \p \v 8 E Iesu milong kil naha xa di lasep usili. Ma ba biteni mi xil bit, “!Neketen namim hokorong pupu! ?Veneh ma di musep usil beret xa ar tovuol? \v 9 ?!Mutakil ti mu!? ?Iemim bovorong ni ngamu xa natehangan tiramue xil latehe taosen lim (5000) tetel beret lim (5) tang? ?E valeat vahis polu ni rut anien xil xa muteleh viton ni?\x + \xo 16:9 \xt Mat 14:13-21; Mak 6:34-44; Luk 9:11-17; Sion 6:1-13\x* \v 10 E munem usil melele xa natehangan moletin latehe taosen hat (4000) tetel beret lu e he sav (7) tang. ?E valeat vahis polu ni rut anien xil xa muteleh viton ni?\x + \xo 16:10 \xt Mat 15:32-38; Mak 8:1-9\x* \v 11 ?Ma veneh ma mutakil ti mu xa inou natasep usil beret ti? E muketeh kuhi ve ‘is’ na Farasi e Satusi xil.” \v 12 Ma xil lanem kila sung xa xi taviteni ti tengan liketeh kuhi ve is te beret, e ve pispisien xil na Farasi e Satusi xil.\f + \fr 16:12 \ft Pispisien xil na Farasi e Satusi xil nggoni ‘is’ e rin xa di laso rin ni pispisien xil holu xa tamal pupu ti del xat sepinien xil na Hi, e pispisien nae xil di duxoh mol‑Isrel xil vus.\f* \s1 Pita bit rati xa Iesu be Mesaea xa Hi tehit xati tengan isa ni imei \r Mak 8:27-30; Luk 9:18-21 \p \v 13 Iesu e moletin nan xil lakakao laba, laduxoh rute tei sangas ni taon te hal Seseria‑Filipae. E inggak, xi misis moletin nan xil bit, “?Moletin xil labiteni xa inou, Nat Moletin,\x + \xo 16:13 \xt Dan 7:13\x* nabe visi vari?” \p \v 14 E labit rilomun ni mini labit, “Rut moletin xil labit obe Sion Baptis.\x + \xo 16:14 \xt Mak 6:14-15; Luk 9:7-8\x* E rute ngan xil labit obe \w provet\w* \w Ilaetsa\w*. E rute sav xil mun labit xouk obe provet \w Seremaea\w* tetiamu mu provet sav tei.” \p \v 15 E xi misis xil bit, “?E xamim, ma midep? ?Mubit inou nabe visi vari?” \p \v 16 E Saemon Pita mitamea bit, “Xouk obe Mesaea. Reitin, obe Nat Hi xa meul da.”\x + \xo 16:16 \xt Mat 16:16; Mak 14:61\x* \p \v 17 E Iesu biteni mini bit, “Saemon, nat Siona, tuxolxatien na Hi di minuk ngamu. Vengan xa tave moletin ti xa vahit rat ngan ak minuk. Tata navan xa de ut nesao, xi vari bit rati minuk.\x + \xo 16:17 \xt Mat 17:5; Kal 1:15-16\x* \v 18 E nabiteni minuk xa obe ‘Pita’ xa koute teni be ‘vatihat.’\x + \xo 16:18 \xt Sion 1:42; Efes 2:20\x* E vatihat ak, nikili ni Sias navan. E xeihen xil vus na Temat e maten lasakras mei lapurun ni. \v 19 Nisak ni xouk mei uhe vat na moletin navan xil. Ve rin ak, naha xa uhit xole e ut etan ak, Hi mun ihit xole. E naha xa umaen ni e ut etan, Hi mun imaen ni.”\x + \xo 16:19 \xt Mat 18:18; Sion 20:23\x* \v 20 Di, Iesu misep xol moletin nan xil tengan linavit rati ti mi moletin tova xa xi be Mesaea xa Hi tehit xati tengan imei.\x + \xo 16:20 \xt Mat 17:9; Mak 9:9\x* \s1 Iesu misep usil longpangasien, maten e mea rilomunen nan \r Mak 8:31–9:1; Luk 9:22-27 \p \v 21 E melele nen ak ba, Iesu misep kila mi moletin nan xil xa ihe \w Serusalem\w*. E melele xa ituxoh Serusalem, xi ihur longpangasien ihe holu ixo he elda xil, \w vat xil na pris xil\w*, e \w titsa\w* xil te rae na Mosis. Xi bit mesen ni xa xil lihas vini. Ti, e melengien tol nen, imea rilomun ra maten. \p \v 22 Melele xa Iesu biteni mak, Pita dela be rin, e misepin nggeih xati bit, “!Suv, onasepin ti namak! !Holesok xil ak misakras vastal minuk!” \p \v 23 E Iesu biles, pus Pita e biteni mini bit, “!\w Temat\w*, he reling nou! Nenemien ak be neta tei xa di misak pisi tengan ipol ni nou nisavut e suse navan. Vengan xouk di onggusil xat nenemien na moletin xil te ut etan, e otahusil nenemien na Hi ti.” \p \v 24 Di, Iesu biteni mi moletin nan xil bit, “Xosxa moletin tova ien bei tengan ihusil nou, ma istokovein holesok xil te meulien nan, ti, ipo eivave te maten nan e ihusil xat nou.\x + \xo 16:24 \xt Mat 10:38; Luk 14:27\x* \v 25 Vengan xa ngan xil xa di lasak pisi tengan likenin meulien nae ve xil tang, ma meulien nae ikesae reling xil. E ngan xil xa lamaen meulien nae ikesae vengan di langgusil xat nou, ma, e ut nesao, xil likamet meulien sal.\x + \xo 16:25 \xt Mat 10:39; Luk 17:33; Sion 12:25\x* \v 26 ?Naha tova bos mi moletin xa di mileh holesok xil vus te ut etan ak, e di misa rat meulien nan tengan valehi?\x + \xo 16:26 \xt Mat 4:8-9\x* !Neta tovuol vari! Vengan xi misakras vasa neta tova tengan vahur rilomun ni meulien nan. \p \v 27 “Nave nousav ti, inou, Nat Moletin, nitilomun itel xeihen xa tellep xa Tata navan isa ni minou e itel \w masxaxa\w* nan xil. E melele nen ak, nisa kekes ni huit polien mi moletin xil vus ihusil naha xa xil di latepol ni.\x + \xo 16:27 \xt Mat 25:31; Sam 28:4; 62:12; Pro 24:12; Rom 2:6; Rev 22:12\x* \v 28 Reitin nabiteni mi xamim, rut xamim xa di lasoh del nou xosali, linamat ti mu e lipus melele xa inou, Nat Moletin, nimei tengan mei nihe suv toto na moletin xil vus.”\x + \xo 16:28 \xt Mat 10:23\x* \c 17 \s1 Minehinen te xeihen na Hi bemei e Iesu \r Mak 9:2-13; Luk 9:28-36 \p \v 1 Melele xa melengien tei e he sav (6) mei mitavi, Iesu nggur Pita, Temis del Sion (xa be tua na Temis) e del xatel latobe nesao e vathu tei tengan xatel ak kestang latiti vituei en. \v 2 E inggak, latopus tenbe Iesu biles. Valnaon mihinehin nggoni eai, e eising nan xil mei mieh pupu e mihinehin nggoni laet.\x + \xo 17:2 \xt 2Pit 1:16-18\x* \v 3 Vatei takes, latpus \w Mosis\w* e \w Ilaetsa\w* lustal e ba lusepin del Iesu. \p \v 4 Melele xa Pita pus xalu, biteni mi Iesu bit, “!Suv, bos xa xametel matodi inggak! Xosxa iem bei, ma matikili ni horao ihe tol: tei ihe mam, tei ihe ma Mosis, e tei ihe ma Ilaetsa.” \p \v 5 Melele xa di tamu misepin, momah tei xa mihinehin pupu mei mikutaxol xatel. E latlong rae tei mistal nggo en xa bit, “Ngan ak be Natuxoli reitin xa eheien navan di en.\x + \xo 17:5 \xt Sam 2:7; Mat 3:17; 12:18; Mak 1:11; Luk 3:22; 2Pit 1:17\x* Inou nabesi nou pupu ven. !Muteong xati!”\x + \xo 17:5 \xt Dut 18:15; Pol 3:22\x* \p \v 6 Melele xa Pita xatel latlong rae ak, uli xatel mikan pupu, e latomot latobe tan. \v 7 Melele xa ladi tamu e tan, Iesu bemei e duxol xatel bit, “Totamea. Ulimitel nakan ti mun.” \v 8 E melele xa latpet rat metexatel, lattapus ti mun moletin xalu ak, Iesu kestang de visal xatel. \p \v 9 Melele xa di latsuvul ra vathu ak, Iesu misep xol xatel bit, “Mutnahiteni ti mi moletin tova usil naha xa mutepusi ituxoh melele xa inou, Nat Moletin, nimea rilomun ra maten.” \p \v 10 E moletin nan xatel latsisi latbit, “?Veneh ma \w titsa\w* xil te rae na Mosis labiteni xa Ilaetsa imei itiamu ni Mesaea xa Hi tehit xati?”\x + \xo 17:10 \xt Mal 4:5-6\x* \p \v 11 E Iesu bit rilomun ni bit, “Reitin xa Ilaetsa imei tengan ipol ni holesok xil vus mei imal rilomun. \v 12 E nabiteni mi xamitel xa Ilaetsa temei ngamu\x + \xo 17:12 \xt Mat 11:14; Luk 1:17\x* e moletin xil latnapus kil ti. Xil latepol tesa mini texoni ngan xa iexil tehei. E ixo suse nen tak, nave nousav ti, inou mun, Nat Moletin, nihur longpangasien ixo hexil.” \v 13 Melele xa Iesu biteni mak, ma latlong kila sung xa xi di bit usil Sion Baptis. \s1 Iesu pol ni horamue tei xa ninin tesa tei da en mei bos rilomun \r Mak 9:14-29; Luk 9:37-43 \p \v 14 Melele xa Iesu xatel latsuvul ra vathu ak, latbisu mi vanut moletin xil. E moletin tei bemei visal Iesu, mitingeiril pe meten, \v 15 e biteni mini bit, “O suv, iem isae li e natuxoli, vengan xa xi di memat e milong pangas xi pupu ven. Melengien holu, xi di mot be upang mu oei. \v 16 Natehuri temei visal moletin nam xil, e xil lasakras lapol ni mei vahos rilomun.” \p \v 17 Melele xa Iesu milonge mak, biteni bit, “!Iva! !Xamim moletin xil te xosali ak, mukavui e neketen namim tovuol vari!\x + \xo 17:17 \xt Dut 32:5,20\x* ?Niti visal xamim ituxoh vilieh? Veok buol ni xamim xa neketen namim tovuol. Muhur horamue ak vamei visal nou inggak.” \v 18 E melele xa Iesu pus horamue ak, minggol rat ninin tesa be relingi, e vatei takes, horamue ak mei bos rilomun. \p \v 19 Dutou ni melele nen ak, melele xa Iesu ba da sen tang, \w moletin nan xil\w* lamei visali e lasisi labit, “?Veneh ma xamem matesakras mavol rerat ninin tesa ak?” \p \v 20 E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Vengan xa neketen namim hokorong pupu. Reitin nabiteni mi xamim, xosxa munggur neketen xa hokorong nggoni utut \w mastad\w*, mukila muviteni mi vathu ak muvit, ‘Umea ra rute ak, e uha xor,’ ma iha xor. Xosxa neketen namim di, ma neta tovuol vaxeih tengan mupol ni.” \v 21 \f + \fr 17:21 \ft Rut vanuvei xil na Matiu lateling sepinien ak teti en xa bit, \ft \+it “Moletin mikila vahol rerat hisit ninin tesa ak melele xa misis e di bal ni anien.”\+it*\f* \p \v 22 Di, lamea reling rute ak e lakakao labe provins te hal Kaleli. E melele xa di lakakao laba, Iesu biteni mi xil bit, “Nave nousav ti, inou, Nat Moletin, limaen ni nou ihe he moletin xil te ut etan. \v 23 Xil lihas vin nou. E, e melengien tol nen, nimea rilomun ra maten.”\x + \xo 17:23 \xt Mat 16:21\x* Melele xa moletin nan xil lalonge mak, lanexo pupu. \s1 Iesu nggal takis te Nim Eo nggo merekel tei \p \v 24 Vatei, Iesu del moletin nan xil di lakakao e lamei e taon te hal Kapaniam. Inggak, moletin xil xa laleh \w mani\w* te takis te Nim Eo\f + \fr 17:24 \ft Takis te Nim Eo tehe drakma lu na tiramue xil kekes xa texoni vatu taosen lu (2000 vatu).\f* lamei visal Pita e lasisi labit, “?Midep? ?Titsa nam di nggal takis te Nim Eo, mu taxali ti?”\x + \xo 17:24 \xt Eks 30:13; 38:26\x* \p \v 25 E Pita bit rilomun ni mi xil bit, “Io, xi di nggale.” \p Di, Pita dilomun be tim. Xi tasepin ti mu, e Iesu misis bit, “?Saemon Pita, onemi midep? ?Suv toto xil te ut etan di laleh \w takis\w* e duti\f + \fr 17:25 \ft Duti nggoni vat, takis xa lalingi da xat praes te holesok xil xa langguri ra ut sav xil.\f* ra moletin si xil? ?Lalehi ra horamue nae xati, mu ra moletin sav xil tang?” \p \v 26 E Pita bit rilomun ni mini bit, “Lalehi ra moletin sav xil.” \p Iesu biteni mini bit, “Imak, ma horamue nae xati xil linaxal ti takis. \v 27 E tave ti neta xa Hi xa be suv toto te holesok xil vus be Tata naralu, ralixal takis te Nim Eo nan vengan xa tavos ti xa ralosak ni moletin xil ak tine vasoh xat ralu. Ma ha, uhe Oei Kaleli e uso huk. Meseo xa usare itiamu, usah vulongen, e ukamet mani tei xa ipin tengan uxal rat takis naralu ni. Ti, uhuri e ha usa ni mi moletin xil ak.” \c 18 \s1 Iesu pispisi usil visi iaxa be eilep mak mu pe met Hi \r Mak 9:33-37; Luk 9:46-48 \p \v 1 E melele nen ak, \w moletin xil na Iesu\w* lamei visali e lasisi labit, “?Visi iaxa be eilep mak mu e ngan xil xa Hi be suv toto nae?”\x + \xo 18:1 \xt Luk 22:24\x* \p \v 2 Iesu mikes tutut horamue tei e pol ni mei misoh pe metexil.\x + \xo 18:2 \xt Mat 19:14; Mak 10:15; Luk 18:17\x* \v 3 \fig Iesu bit kila xa Hi ien bei xa moletin xil lamei mini nggoni tutut horamue xil.|alt="Jesus blessing children" src="WA03880b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="18:3" \fig* Di, biteni mi xil bit, “Reitin li nabiteni mi xamim, xosxa munaviles nenemien namim ti tengan mei muxoni horamue ak, ma musakras muve rute xa Hi be suv toto en. \v 4 Misak ni, ngan xil xa lapol ni nenemien nae be tan\x + \xo 18:4 \xt Mat 20:26-27; Mak 10:43-44; Luk 22:26\x* nggoni horamue ak, xil lihe eilep mak mu e rute xa Hi be suv toto en. \v 5 E moletin tei xa nggur pilei horamue tei nggoni ngan ak e hisok, ma nggoni ngan xa di nggur pilei nou.\x + \xo 18:5 \xt Mat 10:40; Luk 10:16; Sion 13:20\x* \p \v 6 “E xosxa moletin tova isak ni moletin tei xa nggusil xat nou nggoni horamue ak tengan imot e tesaen, ma Hi isa pangasien xa isa mak mu mini. Bos mak mu xosxa lavar xat hat tova xa mahulong pupu vate huraen, e laso ni ha vamerir e huinep te tas. \v 7 Reitin xa holesok xil xa di lasak pis moletin tei tengan vamot e tesaen di bemei. !E isa mak mu mi ngan xil xa labe suse te tesaen xil ak! \p \v 8 “!Nggusil nenemien ak, xosxa hem mu lem misak ni xouk di omot e tesaen, ma uta xotehi e uso ni iha! Ihos mak mu xa rut tenbom tang isa e uhur meulien sal, ili ngan xa hem xalu e lem xalu lihos tang laliti e liso xouk uhe Upang xa misakras vamat.\x + \xo 18:8 \xt Mat 5:30\x* \v 9 Xosxa metom tei misak ni xouk di omot e tesaen, ukis rati e uso ni iha. Ihos mak mu xa metom tei ikesae e uhur meulien sal, ili ngan xa metom xalu vus laliti tang e liso xouk uhe Upang xa misakras vamat.” \s1 Iesu dei vole usil sipsip xa mikesae \r Luk 15:3-7 \p \v 10 Melele xa horamue ak di tamu misomal pe metexil, Iesu biteni mi moletin nan xil bit, “Muxuxou kuhi tengan munanem male ni moletin xil ti xa di langgusil xat nou nggoni horamue ak. Reitin li nabiteni mi xamim xa \w masxaxa\w* nae\x + \xo 18:10 \xt Hib 1:14\x* xil ladit pe met Tata navan e ut nesao. E xil lihit mesen ni xosxa moletin tei di pangei xil. \v 11 \f + \fr 18:11 \ft Rut vanuvei matu xil te Matiu lateling sepinien ak teti en xa bit, \ft \+it “Inou, Nat Moletin, namei tengan nalang ves hisit moletin xil xa lakesae tengan niteh meulien e xil.”\+it*\f* \p \v 12 “?Xamim munemi midep? ?Xosxa moletin tei, sipsip san xil duxoh handred tei (100) e tei e xil mikesae, ma xi ipol ni itep? ?Munemi mubit xi ihe reling sipsip sav san xil xa labe hanutap hat e hat e le tei mun (99) liti e seri hu tei tengan ha ilang ves ngan xa mikesae? !Io! \v 13 E reitin li nabiteni mi xamim xa, xosxa ikameti, ma ihesi xi pupu ven, ili sipsip sav san xil xa latakesae ti. \v 14 Nggusil rin ak, Tamemim xa de ut nesao ien ti tavei tengan moletin ti xa di nggusil xat nou nggoni horamue ak vakesae.” \s1 Iesu pispisi usil sexien xa moletin ti imal ni tunali xa pol misa mini \p \v 15 Iesu dit ni ngan taxa di misepin mi moletin nan xil usil ngan xil xa di lapol misa mi mosav xil bit, “Xosxa tumali tei pol misa minuk, xouk tasom uhe visali e upisen naha xa xi tepol ni xa tenamal ti minuk. Xosxa iteong kuhi ni xouk e mulimal ni xamil, ma uhesi xouk vengan muliti ihos rilomun.\x + \xo 18:15 \xt Lev 19:17; Luk 17:3\x* \v 16 E xosxa xi nateong ni sepinien nam ti, utilomun uhe visali itel moletin sav tei mu lu mun. Xalu mun lalipusi e lalisepin mini e rin nam xa be reitin xa otesak pisi tengan umal ni xamil.\x + \xo 18:16 \xt Dut 19:15; Sion 8:17; 2Kor 13:1; 1Tim 5:19\x* \v 17 E xosxa tumali ien ti tavei tengan vateong ni xamitel, ma ha mutihit mesen ni pe met vanut moletin xil te Sias na Hi. E xosxa moletin ak ien ti tavei tengan vateong ni ngan xil te Sias mun, ma mupusi ixoni ngan taxa xi takil ti Hi mu be moletin tesa tei nggoni ngan xil xa di laleh \w takis\w*. \p \v 18 “Reitin li nabiteni mi xamim, naha xa xamim di musep xole e ut etan, ixoni ngan xa Hi mun xa de ut nesao di misep xole. E naha xa di mumaen ni e ut etan, ma ixoni ngan xa Hi mun xa de ut nesao di maen ni.\x + \xo 18:18 \xt Mat 16:19; Sion 20:23\x* \p \v 19 “Reitin li nabiteni mi xamim xa xosxa xamil lu xa mudi e ut etan ak mulimei e nenemien tei usil neta ngan e mulisis ven, ma Tata navan xa de ut nesao isa huit sisen namil.\x + \xo 18:19 \xt Mat 7:7; 21:22; Mak 11:24; Sion 15:7; 16:23; Tem 1:5; 1Sion 3:22; 5:14-15\x* \v 20 Vengan xa melele xa moletin lu mu tol latomei vituei e hisok, inou mun nite visal xatel e rute ak.”\x + \xo 18:20 \xt Mat 28:20; Sion 14:23\x* \s1 Iesu dei vole usil longpangasien xa istal mi ngan xil xa iexil ti tavei tengan laketeh vahos rilomun mi mosav xil \p \v 21 Di, Pita bemei visal Iesu e misisi bit, “?Suv, xosxa tua navan pol misa minou, niketeh ihos rilomun mini ihe vahis?\x + \xo 18:21 \xt Luk 17:3-4\x* ?Ituxoh lu e he sav (7)?” \p \v 22 Iesu bit rilomun ni mini bit, “E‑e, tave lu e he sav (7) ti. Uketeh ihos rilomun mini ihe valu e he sav (7), ti, upol ni ihe valu e he sav (7) mun, ti, upol ni ihe valu e he sav mun (7) ha vuma … osakras ovuli mun.\f + \fr 18:22 \ft Sepinien xati teni bit, \ft \+it “upol ni ihe valu e he sav, e upol ni imak ituxoh hanutap tol e he xalu mun (7 x 70).”\+it*\f* \p \v 23 “Nihit kil sexien ak ni vole tei. Melele xa Hi mei ihe suv toto e meulien na moletin xil, ngan ak ixoni suv toto tei xa ien bei tengan imal ni kaon xa moletin te polien nan xil latepol ni tetela. \v 24 E melele xa xi di momal ni kaon xil ak, ladel moletin tei xa kaon nan mili gol mani\f + \fr 18:24 \ft Gol mani tei takes nggoni 1000 vatu. Ngan ak be mani tei xa eilep pupu xa moletin tei misakras vaxal rati.\f* xa be milian he xalu (10,000,000). \v 25 E vengan xa suse tovuol tengan moletin ak vaxal rat kaon nan, suv toto nan misemae ni tengan lipos ni xi, atou nan, e horamue nalu xil vus mei lihe slev xil, e lipos ni holesok xil vus nan mun. Ixo suse ak, suv toto bit mani nen mei ixal rat kaon xil vus nan. \p \v 26 “Melele xa moletin ak milonge mak, mitingeiril pe met suv toto e dakesi bit, ‘!Aue li! !Usa mesal tova mun xa hokorong minou li, e nixal rat holesok xil vus xa di kaon navan!’ \v 27 Melele xa suv toto ak milonge mak, ien misae en. Ma misil len kaon nan e maen ni ba ven mase.\x + \xo 18:27 \xt Luk 7:42\x* \p \v 28 “E melele xa moletin ak mistal, mikamet moletin te polien sav tei xa kaon nan dela be gol \w mani\w* vahis tang. E melele xa pusi, miki xat huraen e biteni mini bit, ‘!Uxal rat mani xil vus xa otehuri ranou!’ \p \v 29 “E moletin te polien ak mitingeiril pe meten e dakesi bit, ‘!Aue li! !Usa mesal tova mun xa hokorong minou li, e nixal rat holesok xil vus xa di kaon navan!’ \p \v 30 “E moletin ak ien ti tavei vasa mesal mini. E ba sung, miso moletin ak be nim te xeih tengan ita en ituxoh melele xa ixal rat kaon nan xil vus. \v 31 E melele xa moletin te polien sav xil lapus naha xa testal, xil lalonge misa pupu e ba labit mesen ni mi suv toto nae. \p \v 32 \fig Vengan xa moletin nan ien tasae ti timue nan, suv toto tapisen ni ti esaeen mini.|alt="King condeming slave for not showing mercy. Jesus teaches about showing mercy" src="WA03889b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="18:32" \fig* “Di, suv toto mikes moletin ak bemei visali e misepin nggeih mini bit, ‘!Xouk xa obe moletin tei navan di opol misa xa misa! Melele xa otetakes nou tengan ieok isae e xouk, ma natesil len kaon nam e natemaen xouk ba vem temase. \v 33 ?Misak ni, veneh ma xouk iem tasae ti moletin te polien sav navan vaxoni ngan xa inou natepol ni minuk?’ \v 34 Suv toto ien mikat, ma misa rat moletin nan ak ba tengan ihur pangasien ixo he moletin xil e nim te xeih ituxoh melele xa ixal rat kaon nan xil vus.\x + \xo 18:34 \xt Mat 5:25-26; Luk 12:58-59\x* \p \v 35 “E Tata navan xa de ut nesao mun ipol ni imak tang mi xamim vus xosxa munaketeh ti navos rilomun mi tua namim xil ixo tinemim tevi.”\x + \xo 18:35 \xt Mat 6:15; Mak 11:25; Efes 4:32; Kol 3:13\x* \c 19 \s1 Iesu pispisi xa moletin xa miteli nastokovein atou nan ti \r Mak 10:1-12 \p \v 1 Melele xa Iesu misepin usil rin xil ak bus, xi be reling provins te hal Kaleli del moletin nan xil. Ma xil labe rute tei xa mili Oeisal Sodan e provins te hal Sudea. \v 2 Vanut moletin xil holu langgusili labe rute ak, e xi pol ni xil vus mei labos rilomun. \p \v 3 E melele nen ak, rut \w Farasi\w* xil lamei visali tengan ti lisak pisi.\x + \xo 19:3 \xt Mat 16:1\x* Misak ni, lasisi labit, “Uhit pisi mi xamem. ?\w Rae\w* nar xil di maen ni tengan moletin tei ikila istokovein atou nan ve nenemien xil vus tang?” \p \v 4 E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “?Midep? ?Xamim mutavuli ti Vanuvei Eo na Hi? Vengan xi di biteni xa, tetiamu, e melele xa Hi tepol ni holesok xil e ut etan, \qt ‘Hi pol ni moletin, tei pol ni be malohos, e tei mun, pol ni be atou.’\qt* \rq (Sen 1:27)\rq* \v 5 E biteni mun bit, \qt ‘Ve rin ak, tiramue imea reling tamen xal ninen, e ihisti itel atou nan, e xalu mei lalihe tei takes.’\qt* \rq (Sen 2:24)\rq*\x + \xo 19:5 \xt Efes 5:31; 1Kor 6:16\x* \v 6 Misak ni xalu lutave lu ti mu, e mei lube tei takes. Ma naha xa Hi tehistin ni, moletin tovuol mikila vaseti xalu mun.” \p \v 7 E Farasi xil lasisi labit, “Vahit vamak, veneh ma \w Mosis\w* ma tesemae ni xir tehit, \qt ‘Moletin xa bit vastokovein atou nan, isa Setifiket te Silaen mini. Ti, mikila istokovein ni sung.’”\qt* \rq (Dut 24:1)\rq* \p \v 8 E Iesu bit rilomun ni bit, “Mosis temaen xamim tengan mustokovein atou namim xil vengan xa vatumim nggeih pupu. E sexien ak tovuol e melele xa Hi tepol kokot ni holesok xil. \v 9 E nabiteni mi xamim xa xosxa moletin tei mistokovein atou nan e melele xa atou ak tapol ni ti vasa vatel tiramue sav, xi di pol ni neta xa misa pe met Hi. E xosxa, moletin ak mea e miteli rilomun del atou sav, pe met Hi, nggoni ngan xa xi di pol misa del atou ak.”\x + \xo 19:9 \xt Mat 5:32; 1Kor 7:10-11\x* \p \v 10 Melele xa misepin mi xil bus, \w moletin nan xil\w* mei labiteni mini labit, “Vahit vamak mi tiramue del atou nan, ma bos mak mu tengan tiramue tei ita tasen tang e nateli ti.” \p \v 11 E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Tave moletin xil vus ti iaxa lakila lavusil pispisien ak. E rut moletin ngan xil, Hi di misa xeihen mi xil tengan lihusili.\x + \xo 19:11 \xt 1Kor 7:1-2,7,9,17\x* \v 12 Vengan rut moletin xil lasakras lateli vengan ut eo nae misa melele xa latepes xil. E ngan tesav xil lasakras lateli vengan xa moletin sav tepangei ut eo nae. E rute moletin sav xil mun lapol ni nenemien nae xa linateli ti tengan lipol mi Hi xa be suv toto nae. Ngan xil xa lakila lavusil sexien ak, ma bos tengan lihusili.” \s1 Iesu misa tuxolxatien mi horamue xil \r Mak 10:13-16; Luk 18:15-17 \p \v 13 Di, moletin xil laleh tutut horamue nae xil lamei visal Iesu tengan xi valing hen e xil e vatuxol xat xil. E melele xa moletin nan xil lapus xil, labul xat xil. \p \v 14 E Iesu misepin mi xil bit, “Mumaen tutut horamue xil ak lamei visal nou, e munasikoe xol xil ti. Vengan xa Hi be suv toto na hisit moletin xil mun xa langgoni xil.”\x + \xo 19:14 \xt Mat 18:2-3\x* \v 15 Ma melele xa lamei visali, Iesu miling hen e xil e misa tuxolxatien mi xil. Di, Iesu del moletin nan xil labe reling rute ak. \s1 Tiram maxoe tei pusi xa nggeih pupu tengan vastokovein mani nan tengan vahusil xat Iesu \r Mak 10:17-31; Luk 18:18-30 \p \v 16 Melele xa Iesu nggusil suse ba, moletin tei bemei visali e misisi bit, “?Titsa, nipol ni naha xa bos tengan nikila nihur meulien sal?”\x + \xo 19:16 \xt Luk 10:25\x* \p \v 17 Iesu bit rilomun ni mini bit, “?Veneh ma di osis nou usil naha xa bos? Hi kestang bos. E xosxa iem bei ovur meulien sal, ma uteong xat rae nan xil vus.”\x + \xo 19:17 \xt Lev 18:5; Luk 10:28\x* \p \v 18 Di, moletin ak misisi bit, “?E rae xave vari e xil tengan nihusili?” \p E Iesu bit rilomun ni mini bit, \q1 \qt “‘Munahas vin ti moletin.\qt* \q1 \qt Munakan ni atou mu tiramue na mosav ti.\qt* \q1 \qt Munakan ni ti neta na mosav xil.\qt* \q1 \qt Munaluvos ni his mosav xil ti.\qt* \q1 \v 19 \qt Mumerere ni tamemim e ninemim xil.’\qt* \rq (Eks 20:12-16)\rq*\x + \xo 19:19 \xt Dut 5:16-20; Rom 13:9\x* \m E, \q1 \qt ‘Iemim ihei moletin sav xil ixoni ngan taxa xamim vus di iemim bei xamim mun tang.’”\qt* \rq (Lev 19:18)\rq*\x + \xo 19:19 \xt Mat 22:39; Mak 5:43; Luk 10:27; Rom 13:9\x* \p \v 20 E tiram maxoe ak bit rilomun ni mi Iesu bit, “Inou di nanggusil xat rae xil vus ak. ?Naha mun iaxa natapol ni ti?” \p \v 21 Ma Iesu biteni mini bit, “Xosxa xouk iem bei tengan mei omal tevi, ma ha upos ni holesok xil vus nam e usa mani nen mi ngan xil xa holesok nae tovuol.\x + \xo 19:21 \xt Luk 12:33; Pol 2:45; 4:34-37\x* E xosxa upol ni imak, ma holesok nam xil e ut nesao ihe holu.\x + \xo 19:21 \xt Mat 6:20\x* Ti, utilomun e uhusil xat nou.” \p \v 22 E melele xa tiram maxoe ak milong sepinien nan, xi milonge misa e be relingi vengan xa holesok nan xil labe holu e ien ti tave tengan vastokovein ni.\x + \xo 19:22 \xt Mat 6:24; Luk 16:13\x* \p \v 23 Di, Iesu biteni mi moletin nan xil bit, “Reitin li nabiteni mi xamim, nggeih tova tang tengan moletin xa holesok nan holu vamaen Hi mei vahe suv toto e meulien nan. \v 24 ?Munemi xa \w kamel\w* tei xa be mahulong mikila vakital vaxo met nitil tei xa hokorong xa hokorong pupu? E‑e, misakras. E moletin tei xa holesok nan xil holu, nggeih mak mu mili ngan ak tengan imaen Hi mei ihe suv toto e meulien nan.” \p \v 25 Melele xa moletin xil na Iesu lalonge mak, latemanin pupu e lasisi labit, “?Imak, ma Hi mikila vateh meulien e visi vari?” \p \v 26 Iesu miketeh kapis e xil e bit, “!Iaxai vari! Moletin misakras vapol ni, e Hi kestang mikila ipol ni holesok xil vus.”\x + \xo 19:26 \xt Sen 18:14; Siob 42:2; Sak 8:6\x* \p \v 27 Di, Pita biteni mini bit, “?Opusi? Xamem mastokovein holesok xil vus namem tengan mavusiluk. ?Xos imak, ma Hi isa naha mi xamem?” \p \v 28 E Iesu biteni mi xil bit, “Reitin li nabiteni mi xamim, e melele xa Hi ipol pilei ni holesok xil vus te ut etan mei ihe neta hu, inou, Nat Moletin,\x + \xo 19:28 \xt Dan 7:9-10; Mat 25:31; 20:21; Mak 10:37; Rev 3:21; Luk 22:30\x* nitotan e von lelaxatien navan itel minehinen te xeihen navan. E melele nen ak, xamim kekes mun ti mutotan itel nou e von xeihen namim xa ihe lu e le tei (12). Ti, mulepis mol‑Isrel xil vus xa langgo vatimol lu e le tei (12) xa mahulong nae. \v 29 E moletin xil vus xa di lastokovein tim sae, mu tua nae xil, mu hinexil, mu tamexil, mu ninexil, mu horamue nae xil, mu naho sae xil venou, ma Hi isa rilomun ni mi xil huite teni xa ihe handred tei (100) ili ngan xa latestokovein ni. E xil lihur meulien sal mun.\x + \xo 19:29 \xt Mat 19:16; Luk 10:25\x* \v 30 E moletin holu xa labe eilep xil xosali ak, xil mei lihe neta sav tang. E holu xa labe movotei xil xosali, xil mei lihe eilep xil sung.”\x + \xo 19:30 \xt Mat 20:16; Luk 13:30\x* \c 20 \s1 Iesu dei vole usil midep iaxa moletin vus lapin tang pe met Hi \p \v 1 Melele xa Iesu di misepin del moletin nan xil, xi dei vole ak mi xil bit, “Suse xa Hi mei ihe suv toto e meulien na moletin xil ixoni hortan tei xa ba makoe roroh tamu tengan valeh viton moletin te polien xil tengan mei lapol e urvatiei san. \v 2 Melele xa ba misepin mi xil, xil lamaen ni tengan lipol mini ve \w mani\w* tei xa imal te melengien tei. Di, misil xil laba tengan lava lapol e urvatiei san. \p \v 3 “Melele xa meteneai bemei nesao vuteili, hortan ak dilomun ba, e pus moletin sav xil xa dit laborang votei tang e von posen, e latapol ni ti neta. \v 4 Ma xi biteni mi xil bit, ‘Ei, xamim mun ha mupol e urvatiei savan, e nixal xamim ni naha xa imal.’ \v 5 Ma xil mun laba lapol. \p “E piniae, xi dilomun ba, e pol ni nggoni ngan taxa tepol ni ngamu. Di, ba pol ni mun e melele xa meteneai da be tan vuteili. \v 6 E melele xa meteneai ba sangas tengan vanu, xi dilomun ba e pus rut moletin xil mun dit lasoh votei tang. Ma xi misis xil bit, ‘?Veneh ma di musoh votei mak, e mutapol ni ti neta e makoe mei duxoh mahis xiak?’ \p \v 7 “Ma xil labit rilomun ni mini labit, ‘Vengan moletin ti tamei tengan valeh xamem mava mapol mini.’ \p “Ma hortan ak biteni mi xil bit, ‘Xamim mun muha mupol e urvatiei savan.’ \p \v 8 “Melele xa meteneai ba minu, hortan te urvatiei ak ba biteni mi vat na moletin te polien xil bit, ‘Ukes viton moletin xil te polien limei, e usa huit polien nae mi xil.\x + \xo 20:8 \xt Lev 19:13; Dut 24:15\x* Itiamu, usa ni mi ngan xil xa lamei dutou iha vuma … ituxoh ngan xil xa latemei tetiamu.’ \p \v 9 “Ma, ngan xil xa lamei e melele xa meteneai ba sangas tengan vanu, vat te polien misa huit polien nae momal ni ngan te melengien tevi tei. \v 10 Misak ni, melele xa ngan xil xa latemei tetiamu lapusi mak, xil di lanemi labit xil lihuri ihe eilep mak mu. E melele xa lamei, xil mun langgur huit polien nae momal ni ngan te melengien tevi tei tang. \v 11 \fig Moletin xil laseputut ba xat hortan nae vengan xa pisen hosien mi mosav xil.|alt="Land owner pays everyone the same for work done" src="WA03881b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="20:11" \fig* E melele xa langguri, xil laseputut ba xat hortan ak \v 12 labit, ‘Ngan xil xa lamei dutou tang, e melele xa meteneai ba sangas tengan vanu, xil lapol haoa tei takes, e onggal xil nggoni xamem tang xa makon ni polien, mapo vetin, e eai ngga pangas tenbemem.’ \p \v 13 “E hortan ak bit rilomun ni mi xil bit, ‘Tua navan xil, inou natapol ti vasa mi xamim. Xamim mumaen ni tengan mupol minou ve huit polien xa momal te melengien tevi tei. \v 14 Ma muleh mani namim muha. Inou ieok bei tengan nixal ngan xil xa latemei tetutou ipin ni ngan taxa xamim mungguri. \v 15 Ngan ak be mani navan, e nikila nipol ni ixoni ngan xa ieok bei ni. ?Mu midep? ?Xamim di munem misa ni xil vengan di nasa tutouen mi xil?’ \p \v 16 “Ma, usil sexien xil ak vari, moletin holu xa labe movotei xil tang xosali ak, xil mei lihe eilep xil. E holu e ngan xil xa labe eilep xil xosali ak, xil mei lihe neta sav tang.”\x + \xo 20:16 \xt Mat 19:30; Mak 10:31; Luk 13:30\x* \s1 Iesu misep usil maten e mea rilomunen nan vatei mun \r Mak 10:32-34; Luk 18:31-34 \p \v 17 Melele xa Iesu di mikakao ba tengan vahe \w Serusalem\w*, xi mileh \w moletin nan xil\w* xa labe lu e le tei (12) ba laka se xil vuteili e biteni mi xil bit, \v 18 “?Mupusi? Taxeak di raba ve Serusalem xiak. E rute ak, xil limaen nou, Nat Moletin, ha nihe he \w vat xil na pris xil\w* e \w titsa\w* xil te rae na Mosis. Ivus ti, xil lihur nou nihe kot e limaen rat meulien navan tengan ha nimat.\x + \xo 20:18 \xt Mat 16:21; 17:22-23; Luk 9:22\x* \v 19 Ti, lisa rat nou ha nihe he moletin xil xa latave Siu ti, e xil lipol pepamen ni nou, limeas pangas nou ni ao te xeih xil xa sanute di en, e liti xat nou e eivave. E melele xa melengien tol mei itavi, inou nimea rilomun ra maten.”\x + \xo 20:19 \xt Mat 16:21; 17:23; Luk 9:22; 24:7,46; Pol 10:40; 1Kor 15:4\x* \s1 Iesu pispisi usil sexien te tutouen mi moletin nan xil \r Mak 10:35-45 \p \v 20 Di, nine Temis xal Sion, nat Sepeti xalu, del xalu latomei tengan latopus Iesu. Xi mitingeiril pe meten tengan vasis neta tova mini. \p \v 21 Iesu misisi bit, “?Atou li, iem bei neh?” \p Ma xi bit rilomun ni mini bit, “Ieok bei li tengan umaen horamue navan xalu ak ha lalitotan sangas visaluk e melele xa mei uhe suv toto. Tei ite rim metu, e tei ite rim meil.”\x + \xo 20:21 \xt Mat 19:28; Luk 22:30\x* \p \v 22 Ma Iesu biles miketeh pus natneli xalu e misis xalu bit, “Xamil mutakil ti naha xa di musis nou ni. ?Midep? ?Xamil mukila tamak mulihur sakpurunien xil e pangasien xil ixoni ngan taxa inou ha nihuri?”\x + \xo 20:22 \xt Mat 26:39; Sion 18:11\x* \p E lubit rilomun ni mini lubit, “!Io, makila!” \p \v 23 Di, Iesu biteni mi xalu bit, “Reitin, xamil mulihur sakpurunien xil e pangasien xil ixoni ngan xa inou nihuri. E tave ti neta xa imak, nave nou ti iaxa nihosei visi tengan mei itotan e riuk metu mu e riuk meil. Vontoen xalu ak xa tellep xiak be na ngan xalu xa Tata navan bosei xalu ngamu tengan lalihuri.” \p \v 24 E melele xa moletin sav xil na Iesu xa labe he xalu (10) lalongeong usili, iexil nggat xalu. \v 25 Ma Iesu mikes viton xil vus lamei visali e biteni mi xil bit, “Mukila xa vat na moletin xil xa latave Siu ti iexil bei mak mu tengan lisak ni moletin nae xil lipus kila xa xil mak mu labe tellep lali xil. E suv nae xil mun di lapol ni nggeih mi ngan xil xa ladi pe hexil. \v 26 E xamim, sexien namim namak ti. Xosxa tei e xamim ihit mei ihe eilep mak mu ili xamim, xi mei ipol mi xamim ixoni moletin te polien tei namim.\x + \xo 20:26 \xt Mat 23:11; Mak 9:35; Luk 9:48\x* \v 27 E xosxa tei e xamim ien bei tengan vatiamu ni xamim, xi mei ihe moletin te tutouen namim ixoni slev tei. \v 28 Vengan inou mun xa nabe Nat Moletin, natamei ti tengan moletin xil ti latutou ni nou. !E‑e! Inou namei tengan nitutou ni mosav xil\x + \xo 20:28 \xt Luk 22:27; Plp 2:7\x* e nisa meulien navan tengan nixal rat moletin xil holu mei limeluv ra xeihen te tesaen.”\x + \xo 20:28 \xt 1Tim 2:6\x* \s1 Iesu pol ni moletin lu xa metealu bar mei luketeh rilomun \r Mak 10:46-52; Luk 18:35-43 \p \v 29 Iesu del moletin nan xil ba laka pas taon te hal Seriko. E melele xa di laba, vanut moletin tei xa eilep di langgusili. \v 30 E rute ak, moletin lu xa metealu bar\x + \xo 20:30 \xt Mat 9:27\x* ludotan ludi seri suse e lulonge xa Iesu mikakao mei mitavi ba. Ma xalu lukei ba ni lubit, “!Suv! !Xouk xa ostal onggo vatimol na suv toto \w Deved\w*! !Iem isae li e xamel!” \p \v 31 E vanut moletin xil ak labul xat xalu tengan lalotit votei. E tave ti neta xa mak, xalu lukei nggeih pilei sung lubit, “!Suv! !Xouk xa ostal onggo vatimol na suv toto Deved! !Iem isae li e xamel!” \p \v 32 Melele xa Iesu milonge, misoh e mikes xalu tengan lalomei visali. Di, misis xalu bit, “?Iemil bei tengan napol ni naha mi xamil?” \p \v 33 Ma xalu lubit rilomun ni mini lubit, “Suv li, iemel bei tengan upol ni metemel ihos rilomun.” \p \v 34 \fig Iesu duxol moletin lu xa metealu bar e luketeh rilomun.|alt="Jesus heals blind Bartimaeus." src="WA03884b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="20:34" \fig* E melele xa Iesu pus xalu, ien polu ni esaeen ve xalu. Ma misasa duxol metealu, e vatei takes, xalu vus luketeh rilomun e lunggusil Iesu luba. \c 21 \s1 Iesu ba mistal e Serusalem e moletin xil lasa merereen mini \r Mak 11:1-11; Luk 19:28-40; Sion 12:12-19 \p \v 1 Melele xa Iesu del \w moletin nan xil\w* lamei sangas ni \w Serusalem\w*, xil mei lastal e metimal te hal Betfas xa de sangas ni Vathu te Urvatiei te \w Olip\w*. E rute ak, Iesu misil moletin nan lu \v 2 del sepinien ak bit, “Mulihe metimal xa da iaxor. E melele xa ha mulistal en, mulikamet dongki tei xa labar xati del tuten. Mullal rat xalu e mulitel xalu lalimei visal nou. \v 3 E xosxa moletin tei isak pisi tengan vasikoe xol xamil, mulhiteni mini mulihit, ‘Suv iaxa ien bei xalu,’ ma vatei takes, xi imaen xalu mi xamil.” \p \v 4 Ngan ak testal tengan vasak ni naha xa Hi tehit lelen ni texo \w provet\w* nan mei ihe reitin xa tehit, \q1 \v 5 \qt “Uhiteni mi moletin xil xa ladi e taon te hal Serusalem uhit,\qt* \q2 \qt ‘!Mupus ti! Suv toto namim bemei tengan valaxat xamim.\qt* \q1 \qt Xi be hanmerou tang e di miloh nggo dongki tei tang di bemei.\qt* \q2 \qt Reitin, xi dotan de sulut dongki tei tang e di bemei.’”\qt* \rq (Sak 9:9)\rq* \p \v 6 Ma moletin na Iesu xalu ak luba e lupol ni nggoni ngan taxa xi tehiteni mi xalu. \v 7 Xalu ludel dongki ak del tuten latomei. Di, luden kot nalu da xol tei xalu e Iesu dotan en. \v 8 Vanut moletin xil xa mahulong mei lasak mesen suse tengan Iesu mei iloh ixo en. Laden kot nae xil e suse nan, e rute ngan xil ladei anguit liei xil xa ute di en e laling kuhi di suse. \v 9 Holu e vanut moletin xil ak xa di ladiamu ni Iesu del ngan xil xa di langgusili ladutou di lakei nggeih labit, \q1 “!Ripet rat xi xa mistal nggo vatimol na suv toto \w Deved\w*! \q1 \qt ‘!Tuxolxatien iti mi ngan xa di bemei e his Iahova!’\qt* \rq (Sam 118:26)\rq* \x + \xo 21:9 \xt Mat 23:39; Luk 13:35\x* \q1 !Ripet rat his Hi xa de ut nesao!” \p \v 10 E melele xa Iesu ba duxoh Serusalem, longeongen usili ba mikapis e ut xil vus e taon, e mol‑Serusalem xil latemanin e di latumul usili labit, “?Visi iaxa bemei xiak?” \p \v 11 E vanut moletin xil labit rilomun ni labit, “Ngan ak be Iesu, provet tei te hal Nasaret xa de provins te hal Kaleli.” \s1 Iesu minggol rerat moletin holu xa latamerere ni Hi ti ra Nim Eo \r Mak 11:15-19; Luk 19:45-48; Sion 2:13-22 \p \v 12 \fig Iesu ien mikat moletin xil xa latamerere ni ti Nim Eo na Hi.|alt="Jesus turning over money tables" src="WA03896b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="21:12" \fig* Melele xa laduxoh Serusalem, Iesu be vangit vioh te Nim Eo na Hi. Melele xa pusi xa moletin xil di lapos ni holesok xil holu en, ien mikat e nggol rerat xil. Xi midivin rerat tep na ngan xil xa di laso papas mani e von totanen na ngan xil xa di lapos ni mae xil te sanien eo na Hi. \v 13 E melele xa di pol ni mak, xi bul xat xil bit, “E Vanuvei Eo na Hi, latetisi latehit, \qt ‘Lakes nim mavan ni nim te sisen.’\qt* \rq (Aes 56:7)\rq* E xamim mupol ni sung mei be \qt ‘Nim ma vati kanen xil.’”\qt* \rq (Ser 7:11)\rq* \p \v 14 E melele xa Iesu da tamu e vangit vioh te Nim Eo, moletin xil xa metexil bar del ngan xil xa lasakras lakakao lamei visali, e xi pol ni xil mei labos rilomun. \p \v 15 E melele nen mun tak, tutut horamue xil di lakekei e vangit vioh te Nim Eo labit, “!Ripet rat xi xa mistal nggo vatimol na suv toto Deved!”\x + \xo 21:15 \xt Mat 21:9\x* \p E melele xa \w vat xil na pris xil\w* del \w titsa\w* xil te rae na Mosis lapus merekel xil e holesok sav xil xa tellep xa Iesu di pol ni e lalong naha xa horamue xil di lakekei ni, iexil mikat xa mikat. \v 16 Ma lasis Iesu labit, “?Di olong naha xa tutut horamue xil di lakekei ni iaxai?” \p E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Io, nalonge. ?E midep? ?Xamim di mutavuli ti e Vanuvei Eo na Hi? Vengan misepin ni bit, \q1 \qt ‘Hi, xouk osak mesen suse tengan uteong ni memesien xil xa ihat visaluk,\qt* \q2 \qt ixo tutut horamue xil e tuvava xil mun.’”\qt* \rq (Sam 8:2)\rq* \p \v 17 Di, Iesu mistokovein xil e be reling taon te hal Serusalem. Xi be taon te hal Betani del moletin nan xil, e ba lapat en. \s1 Iesu misa halesil tei ba xat vatit fik tei \r Mak 11:12-14,20-24 \p \v 18 E makoe roroh, melele xa Iesu di mikakao tengan vatilomun vahe Serusalem, mae nggati e suse. \v 19 Ma miketeh e pus vatit \w fik\w* tei xa dat seri suse. E melele xa be sangas visali, xi mikameti xa huite tovuol, e be ute xil tang.\x + \xo 21:19 \xt Luk 13:6\x* Misak ni, Iesu biteni mi vatit fik ak bit, “!Onataxao ti mun!” Vatei takes, ut fik xil ak mei lameles e vatite mingguxu. \p \v 20 Melele xa moletin nan xil lapusi, latemanin e lasisi labit, “?Vatit fik ak mei meles e mingguxu vari nga tang midep?” \p \v 21 E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Reitin li nabiteni mi xamim, xosxa neketen namim di e mutanem male ni ti naha xa di musisi, xamim mun mukila mupol ni naha xa inou napol ni mi vatit fik ak. E tave ngan ak ti kestang, mukila mun musemae ni vathu ak muhit, ‘Umea uhe reling voninom e uha uso xouk uhe tas,’ ma istal ihe reitin.\x + \xo 21:21 \xt Mat 17:20; Luk 17:6; 1Kor 13:2\x* \v 22 Xosxa uke reitin xa neta tei mei istal, neta xil vus xa usis Hi ven imei istal ihe reitin.”\x + \xo 21:22 \xt Mat 7:7-11; 18:19; Sion 14:13-14\x* \s1 Vat xil na Siu xil lasis Iesu tengan ihit kila xa di pol e his visi \r Mak 11:27-33; Luk 20:1-8 \p \v 23 Melele xa laduxoh Serusalem, Iesu be vangit vioh te Nim Eo. E melele xa di pispisi mi moletin xil, vat xil na pris xil del elda xil na Siu xil lamei visali e lasisi labit, “?Xouk di opol ni holesok xil ak e his visi? ?Visi vari maen xouk tengan opol ni?” \p \v 24 Ma Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Inou mun nisis xamim ni neta tei. Xosxa muhit rilomun ni minou, ma inou mun nihit kila mi xamim xa di napol ni holesok xil ak e his visi. \v 25 ?Muhit pisi minou, Sion tebaptaes ni moletin xil e di tepol ni e his visi? ?Hi mu moletin tova tang?”\x + \xo 21:25 \xt Sion 1:6,33\x* \p Xil laba, di lasep usili mi xil mun tang labit, “?Rihit naha? Xosxa rihiteni rihit, ‘Sion di tepol e his Hi,’ ma xi ihiteni mi xir ihit, ‘?Xosxa temak, veneh ma mutnake reitin ti e sepinien nan?’\x + \xo 21:25 \xt Mat 21:32; Luk 7:30\x* \v 26 E xosxa rihiteni rihit, ‘xi di tepol e his moletin tang,’ ulixir mikan ni vanut moletin xil xa eilep xiak vengan xa xil vus lanemi labit Sion Baptis tehe provet tei na Hi.”\x + \xo 21:26 \xt Mat 14:5; 21:46\x* \v 27 Ma xil labit rilomun ni mi Iesu labit, “Xamem matakil ti xa xi di tepol e his visi.” \p Ma Iesu biteni mi xil bit, “Xosxa imak, ma inou mun ninaviteni ti xa inou di napol ni holesok xil ak e his visi.” \s1 Iesu dei vole tei usil longxatien na horamue lu \p \v 28 Di, Iesu dei vole ak mi vat xil na Siu xil bit, “?Xamim munemi midep? Moletin tei, natneli lube lu. Vatei, moletin ak ba pus ngan xa be muimol e biteni mini bit, ‘Natuxoli, xosali, ha upol e urvatiei saratel.’ \p \v 29 “E horamue ak bit rilomun ni mini bit, ‘Ieok ti tavei nama.’ E dutou ni, xi biles nenemien nan e ba pol. \p \v 30 “Di, tamealu ba pus ngan xa dutou e bit sepinien taxa tehiteni tetiamu mi muimol nan. Ma horamue ak bit rilomun ni mi tamen bit, ‘Bos ngamu tata, niha.’ E xi tava ti. \p \v 31 “?Visi e xalu iaxa pol ni naha xa tamealu ien bei?” \p E xil labit, “Ngan xa diamu.” \p Ma Iesu biteni mi xil bit, “Reitin nabiteni mi xamim xa ngan xil xa di laleh viton mani te \w takis\w* del hoeaso xil, Hi mei ihe suv toto e meulien nae itiamu ni xamim. \v 32 Vengan Sion temei tengan vapisen suse xa momal pe met Hi mi xamim tengan ti muvusili. E xamim mutake reitin ti e sepinien nan. E ngan xil xa laleh mani te takis e hoeaso xil lalonge e lake reitin e sepinien nan. E tave ti neta xa mupus holesok xil xa lapol ni, mutaviles ti ra tesaen namim e mutake reitin ti e sepinien nan.”\x + \xo 21:32 \xt Luk 7:29-30\x* \s1 Iesu dei vole usil longrasien na moletin xil xa di lalaxat urvatiei tei \r Mak 12:1-12; Luk 20:9-19 \p \v 33 Di, Iesu dei vole tei mun mi vat xil na Siu xil bit, “Vatei, hortan tei milihi urvatiei te \w grep\w* tei san. \x + \xo 21:33 \xt Aes 5:1-2\x* Xi pol ni vioh mikapis xole, e minggil vul tei da en xa ti lipel kikis huit grep xil en tengan lihur rat sute. Di, mikili ni vet tei xa be nesao tengan ti liketeh xole en. Melele xa pol vuol ni holesok xil ak, xi maen moletin sav xil tengan mei lilaxati. E xil labit xati mini xa lisa ti huit grep mini melele xa limen. Di, hortan ak mikakao ba de kantri sav tei. \p \v 34 “Melengien hao mei mitavi, huit grep xil ak mei men. Ma hortan ak misil rut slev nan xil tengan ha lisis ngan xil xa di lalaxat urvatiei te grep san e lisa ti huite san xil mini. \v 35 E melele xa laduxoh urvatiei ak, moletin xil xa di lalaxati ladal xat slev nan xil ak: labas purun tei; tei mun, lamu vini; tei mun xatel, langgove.\x + \xo 21:35 \xt Mat 22:6\x* \v 36 Di, hortan ak misil rut slev xil mun xa lali ngan xil xa tesil xil tetiamu. E moletin xil xa lalaxat urvatiei ak lapol ni mi xil nggoni ngan taxa latepol ni tetiamu. \v 37 Ma di, hortan ak misil natneli xati be visal xil vengan minemi bit, ‘Xil limerere ni natuxoli xati.’ \p \v 38 “E melele xa ngan xil xa di lalaxat urvatiei ak lapus natneli bemei, labiteni mi xil mun tang labit, ‘!Ei, nat hortan xati iaxa di bemei iaxor! Xi vari ihur urvatiei ak melele xa tamen imat. !Mumei, rava ravas vini! !Imak, ma holesok nan xil mei ihe nar sung!’ \v 39 \fig Ngan xil xa lalaxat urvatiei ladal xat nat hortan e labas vini.|alt="Killing vineyard owner’s son" src="WA03897b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="21:39" \fig* Ma xil laba, ladal xati, lakuvun rati ra urvatiei ak, e labas vini.”\x + \xo 21:39 \xt Hib 13:12\x* \p \v 40 Di, Iesu misis vat xil na Siu xil xa di lateong ni vole ak bit, “?Ma midep? ?Melele xa hortan te urvatiei itilomun imei, ma ipol ni naha mi moletin xil ak?” \p \v 41 Ma xil labit rilomun ni mini labit, “Xi isa rilomun ni maten xa isa pupu mi moletin tesa xil ak. Ti, imaen urvatiei san mi moletin sav xil xa ti lisa rut huit grep xil mini e melele xa limen kuhi.” \p \v 42 Di, Iesu biteni mi xil bit, “?Midep? ?Xamim di mutavuli ti Vanuvei Eo? Vengan xa xi biteni bit, \q1 \qt ‘Pos xa moletin te polien xil di lasin ni,\qt* \q2 \qt xi vari iaxa mei be seteman xati te nim e mili sen pos nen xil vus.\qt* \q1 \qt Ngan ak, Hi vari pol ni,\qt* \q2 \qt e rapusi xa naha xa xi tepol ni bos pupu.’\qt* \rq (Sam 118:22-23)\rq*\x + \xo 21:42 \xt Pol 4:11; 1Pit 2:7\x* \p \v 43 “Ma, nabiteni mi xamim, hosien na Hi xa be suv toto xa di e xamim taxeak, Hi ileh rerati reling xamim Siu xil. E isa ni sung mi moletin xil te kantri sav xil xa likila lilong xat raen e lipisen huit hosien teni e meulien nae. \v 44 Ngan xil xa lasin seteman ak, xosxa imot ita xat tei e xil, sin xil imavul ivus.\x + \xo 21:44 \xt Aes 8:14\x* E xosxa seteman ak imot ita xat tei e xil, ita xat kikisi.”\x + \xo 21:44 \xt Dan 2:34-35,44-45\x* \p \v 45 Melele xa vat xil na pris xil del \w Farasi\w* xil lalong vole xil xa Iesu dei, lakila sung xa di misep usil xil. \v 46 Ma di lalang ni suse tengan lital xati. E ulixil mikan ni vanut moletin xil xa eilep xiak xa di lanemi labit Iesu be provet tei.\x + \xo 21:46 \xt Mat 14:5; 16:14; 21:11,26; Luk 7:16; 24:19; Sion 4:19; 9:17\x* \c 22 \s1 Iesu dei vole tei usil suv toto tei xa misilasil ni moletin xil tengan lave anien te tetelien na natneli \r Luk 14:15-24 \p \v 1 Melele xa Iesu da tamu e vangit vioh te Nim Eo, xi dei vole ak mun mi moletin xil bit, \v 2 “Hi xa be suv toto e meulien na moletin nan xil nggoni suv toto tei xa, vatei, misak mesen anien te tetelien tei na natneli. \v 3 Xi misil slev nan xil laba tengan lakes ngan xil xa suv toto ak tesilasil ve xil ngamu tengan limei e anien ak. E moletin xil ak labit linamei ti. \p \v 4 “Ma suv toto ak misil slev sav nan xil e biteni mi xil bit, ‘Ha muhiteni mi ngan xil xa natesilasil ve xil muhit, “!Mumei! Inou nasak mesen anien holu ngamu. Labas buluk savan xil e sulut buluk xil mun xa lakaio kuhi be te anien ak. Reitin, holesok xil vus te anien te tetelien ak mese tuei di. Ma mutemanon mumei.”’ \p \v 5 “E moletin xil ak lanem male ni raen tang, e laba sung di lapol ni polien nae xil. Tei be naho nan, e tei mun ba pol e sitoa nan. \v 6 E moletin tesav xil ladal xat slev nan xil ak, labas purun xil e lamu vin xil. \v 7 E melele xa suv toto ak milongeong usili, ien mikat xa mikat. Misak ni, misil moletin te vaeen nan xil laba lamu vuol ni ngan xil xa latehas vin slev nan xil, e ladin taon nae. \p \v 8 “Di, suv toto ak biteni mi slev sav nan xil bit, ‘Anien te tetelien meses tuei di. E ngan xil xa natesilasil ve xil, meulien nae tapin ti tengan lamei lava ni. \v 9 Ma ha muhe suse xil te taon e musilasil ni moletin xil vus xa mukamet xil tengan mei lia anien te tetelien ak.’ \v 10 \fig Vengan xa moletin nan xil lanem male ni tengan lamei, suv toto misilasil ni moletin xil vus tengan lising kuhi ni eising xa misa ni mi xil, e lianien itela.|alt="The other guests come to the banquet" src="WA03900b.tif" size="span" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="22:10" \fig* Misak ni xil labe suse xil e lakes viton moletin xil vus xa lakamet xil, ngan xil xa labos e ngan xil xa lasa. E nim xa anien te tetelien da en polu kuhi ni moletin xil. \p \v 11 “Ngan xil xa lamei e tetelien ak, lasing kuhi ni eising xil te tetelien. E melele xa suv toto bemei tengan vapus ti ngan xil xa lamei, xi miketeh e mikamet moletin tei xa tasing ni ti eising te tetelien. \v 12 Ma suv toto ak be visali e misisi bit, ‘?Tuxoli, omei e nim ak midep vari xa otasing ni ti eising te tetelien?’ E moletin ak dat votei, e takil ti naha xa ihiteni. \p \v 13 “Misak ni, suv toto biles e misemae ni moletin te polien nan xil bit, ‘Muvar viton hen e len xil, e mukuvun rati ihe hale e ha ita nga e ut te maluxoluk. E rute ak moletin xil ti limuis e ti lingas luhexil ve longpangasien nae xil.’”\x + \xo 22:13 \xt Mat 8:12; 13:42,50; 24:51; 25:30; Luk 13:28\x* \p \v 14 Di, Iesu misep kor usil vole ak bit, “Reitin, Hi misilasil ve moletin xil holu tengan lamei visali, e xil vahis tang iaxa bosei xil tengan liti visali.” \s1 Farasi xil lasis Iesu usil rin te takis \r Mak 12:13-17; Luk 20:20-26 \p \v 15 Melele xa \w Farasi\w* xil lalong vole xil xa Iesu di biteni ba xat xil, xil laba di lalang ni mesal tova xa likila lital xati ixo en ve sepinien nan xil. \v 16 Misak ni, lasil rut moletin nae xil del rut Siu sav xil mun xa ladi rin na suv toto \w Herod\w* Antipas laba. Xil labe visal Iesu e labiteni mini labit, “Titsa, xamem makila xa xouk obe hisit moletin tei xa moletin sav xil likila liling nenesien nae iti en. E makila mun xa xouk di opispisi mi moletin xil ni suse te reitinen xa Hi ien bei tengan \w moletin nan xil\w* lihusili. Xouk di osepin mi moletin xil vus nggoni ngan xa xil vus lapin tang, tave ti neta xa labe eilep xil mu movotei xil tang. \v 17 Ma, usa ti nenemien nam mi xamem usil rin ak. ?\w Rae na Mosis\w* maen ni tengan Siu xil ti lixal \w takis\w* iha mi \w suv toto te hal Rom\w*, mu tamaen ni ti?” \p \v 18 E Iesu pus kil nenemien tesa nae e bit rilomun ni mi xil bit, “!Xamim mubos nggot hilbemim tang! ?Veneh ma di musak pis nou? \v 19 Musa \w mani\w* tova xa di langgal takis ni.” Melele xa lasa ni mini \v 20 xi misis xil bit, “?Valnao visi vari iaxa da en? ?E his visi iaxa de mani ak?”\f + \fr 22:20 \ft Mani ak, valnao suv toto te hal Rom iaxa da en e ladis en labit, “Ngan ak be nat Okastas xa be Hi.”\f* \p \v 21 Xil labit rilomun ni mini labit, “Neta xalu vus xa ludi en be na Sisa, suv toto xa mahulong te hal Rom.” \p Ma Iesu biteni mi xil bit, “Xosxa mak, ma momal tang tengan musa naha xa be na Sisa mini, e naha xa be na Hi, musa ni mini.”\x + \xo 22:21 \xt Rom 13:6-7\x* \p \v 22 E melele xa lalong sepinien nan, latemanin pupu ni. Ma, labe relingi e laba. \s1 Satusi xil lasis Iesu usil melele xa moletin xil limea rilomun ra maten \r Mak 12:18-27; Luk 20:27-40 \p \v 23 E melengien xati nen tak, \w Satusi\w* xil xa labit moletin misakras vamea rilomun ra maten\x + \xo 22:23 \xt Pol 23:8\x* labe visal Iesu, e lasisi labit, \v 24 “Titsa, \w Mosis\w* tetis rae ak tehe nar xa tehit, \qt ‘Xosxa moletin tei mat e mistokovein atou nan e horamue nalu tovuol, ma tunali sav ihur mei iteli itel tunau nan. Imak, ma isa horamue mini xa ihur his tunali xa mat ngamu.’\qt* \rq (Dut 25:5)\rq* \v 25 Ma vatei, tua tatei xil latehe lu e he sav (7) lateti visal xamem. Ngan xa tehe muimol teteli tetel atou tei. Di, xi temat e horamue nalu tehe tovuol. Misak ni, tuneli xa tetutou ni mei tehur tunau nan. E xi mun temat, e tuvava nalu tehe tovuol. \v 26 Di, sexien nen tak testal mun mi tuneli xa tetutou ni. Ma di, testal mun mi ngan xa tehe tol nen e dit temak tang teha vuma … tetuxoh ngan xa tehe tasite e tua xil ak. \v 27 E tetutou ni holesok xil ak, atou ak mun temat. \v 28 ?Ma xosxa mea rilomunen be reitin, melele xa moletin xil vus limea rilomun ra maten, ngan xave e tua xil xa labe lu e he sav (7) xiak iaxa ihur atou ak ihe nan xati, vengan xil vus lateteli tetela?” \p \v 29 Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Xamim di mule ras suse namim vengan xa mutakil kuh ti Vanuvei Eo na Hi mu xeihen nan. \v 30 Vengan e melele xa moletin xil limea rilomun ra maten, xil mei lixoni \w masxaxa\w* xil xa ladi ut nesao, e sexien te tetelien ihe tovuol mun. \v 31 ?E veneh ma mutake reitin ti xa moletin xil likila limea rilomun ra maten? ?Mutavuli ti mu naha xa Hi tesepin ni mi xamim? Vengan xi tehit, \v 32 \qt ‘Inou \qt* \bdit nabe\bdit* \qt Hi na Ebraham, Hi na Aesak, e Hi na Siekob.’\qt* \rq (Eks 3:6)\rq* ?Mulonge? Xi \bd be\bd* Hi na ngan xil xa lameul tamu ladi, e tave na ngan xil ti xa labe tovuol ngamu.”\f + \fr 22:32 \ft Neta sav xa Ebraham, Aesak e Siekob lattemat nousav ngamu e melele xa Hi di tehit sepinien ak mi Mosis, Hi tehiteni xa xi \ft \+bd be\+bd* Hi natel. Xi tenaviteni ti xa \+bd tehe\+bd* Hi natel. Ma Iesu bit ngan ak pisen ni xa latomeul tamu latodi.\f* \p \v 33 E melele xa vanut moletin xil xa eilep xiak lalong pispisien nan xil, xil latemanin ni.\x + \xo 22:33 \xt Mat 7:28; 13:54; Mak 11:18\x* \s1 Iesu pispisi usil rae xave iaxa be eilep mak mu mili sen rae sav xil \r Mak 12:28-34; Luk 10:25-28 \p \v 34 Melele xa Farasi xil lalongeong ni xa Iesu bas vin upang na Satusi xil, xil mei labe vituei e laba lapus Iesu. \v 35 Tei e xil xa be titsa tei te rae na Mosis bemei tengan vasak pis Iesu ni sepinien nan xil. \v 36 Misak ni, xi misisi bit, “?Titsa, \w rae\w* xave vari iaxa be eilep mak mu mili sen rae xil vus?” \p \v 37 E Iesu bit rilomun ni mini bit, \qt “‘Iemim ihei Iahova xa be Hi namim ixo tinemim tevi, ixo meulien tevi namim, e ixo nenemien tevi namim.’\qt* \rq (Dut 6:5)\rq*\x + \xo 22:37 \xt Sos 22:5\x* \v 38 Rae ak iaxa be eilep mak mu mili sen rae sav xil. \v 39 E tei mun xa nggoni tang xa be lu nen di biteni bit, \qt ‘Eheien namim iti e moletin sav xil ixoni ngan taxa eheien namim di e xamim mun tang.’\qt* \rq (Lev 19:18)\rq*\x + \xo 22:39 \xt Mat 5:43; 19:19; Rom 13:9; Kal 5:14; Tem 2:8\x* \v 40 Holesok xil vus xa di e rae xil na Mosis del Tisen xil na \w provet\w* xil tetiamu di ngamu e rae xalu ak.”\x + \xo 22:40 \xt Rom 13:10; Mat 7:12\x* \s1 Iesu misep usil Mesaea xa Hi tehosei \r Mak 12:35-37; Luk 20:41-44 \p \v 41 E melele xa Farasi xil ladi vituei tamu dela, Iesu misis xil sung bit, \v 42 “?Xamim munemi midep usil Mesaea? ?Xi istal ixo vatimol na visi?” \p E xil labit rilomun ni mini labit, “Xi istal ixo vatimol na suv toto \w Deved\w* tetiamu.”\x + \xo 22:42 \xt Sion 7:42\x* \p \v 43 Ma Iesu biteni mi xil bit, “?Xosxa ngan ak be reitin, veneh ma \w Ninin\w* na Hi tesa nenemien mi Deved tengan ikes Mesaea ak ni ‘Suv’? Vengan xa xi tehiteni tehit, \q1 \v 44 \qt ‘Iahova biteni mi Suv navan bit,\qt* \q1 \qt “Utotan inggak e riuk metu,\qt* \q2 \qt ituxoh melele xa niling elu nam xil e hem.”’\qt* \rq (Sam 110:1)\rq*\x + \xo 22:44 \xt Pol 2:34-35; 1Kor 15:25; Hib 1:13\x* \m \v 45 Suv toto Deved vari tekes Mesaea ni ‘Suv nan.’ ?E vengan xa tata tei misakras vakes natneli ni ‘suv,’ Mesaea istal ixo vatimol na Deved itep?”\f + \fr 22:45 \ft Reitin xa Mesaea ixo vatimol na suv toto Deved, e vengan xa xi tekes Mesaea ni suv, di pisen ni xa Mesaea be eilep mak mu mili, e xos, Mesaea ak teta ngamu tetiamu ni.\f* \v 46 E moletin xil lasakras lasa rilomun ni sepinien nan. Ma e melele nen ak ba, moletin xil ulixil mikan tengan lasis ti mun neta mini.\x + \xo 22:46 \xt Mak 12:34; Luk 20:40\x* \c 23 \s1 Iesu misel xat titsa xil te rae na Mosis del Farasi xil \r Mak 12:38-39; Luk 11:43,46; 20:45-46 \p \v 1 Melele xa Iesu da tamu e vangit vioh te Nim Eo na Hi, misepin mi vanut moletin xil del \w moletin nan xil\w* mun bit, \v 2 “\w Titsa\w* xil te rae na Mosis del \w Farasi\w* xil ladi tengan laxoles Mosis e lavit kil rae xil na Hi mi moletin xil. \v 3 Ma bos xa xamim mulong xat xil e muhusil holesok xil vus xa di labiteni mi xamim tengan mupol ni. E xamim, munapol ni ti sexien xil naxoni ngan xa xil di lapol ni, vengan xil latahusil kuh ti pispisien xil xa di lapispisi ni mi mosav xil.\x + \xo 23:3 \xt Mal 2:7-8\x* \v 4 Xil di laling rae xil hao xa meas da xat mar moletin xil. E xil, iexil ti tavei tengan lasa hexil vatutou ni xil tengan lapoe. \p \v 5 “Ngan xil ak, holesok xil vus xa di lapol ni, lapol ni tengan taxa moletin xil ti lapusi e ti lasa merereen mi xil ven.\x + \xo 23:5 \xt Mat 6:1,5\x* Xosxa mosav xil di labar xat tutut bokis tei di he xa sepinien na Hi da en, ma xil sung lapol ni nae eilep mak mu mili.\f + \fr 23:5 \ft Siu xil vus xa labe malohos di laling sepinien hat (4) xa nggo Vanuvei Eo na Hi di e vangit bokis tei xa hokorong: \xt Eks 13:1-10; 13:11-16; Dut 6:4-9; 11:13-21\ft . Di, labare di vatixil mu hexil melele xa laba tengan lasis. Ngan ak nggusil rae tei na Mosis xa de Dut 6:8.\f* Xosxa mosav xil di laling ao xil xa tepepiei di murur e kusut eising nae, xil sung di lapol ni ao nae xil latepiei pilei mu mili.\f + \fr 23:5 \ft Siu xil vus xa labe malohos di laso rin ni ao xil xa tepepiei e di lalingi murur e kusut eising nae tengan isak ni xil linem xati xa di langgusil xat Hi kestang ixoni ngan xa rae na Mosis xa de Nam 15:37-41 di misep usili.\f* \v 6 E anien xil xa tellep, e \w nim te pispisien\w*xil mun, xil di lalepis vontoen xil xa bos xa be na ngan xil kestang xa lapo his xil xa latellep.\x + \xo 23:6 \xt Luk 14:7\x* \v 7 E von posen xil mun, xil iexil bei pupu tengan moletin xil lisemin xil itel merereen e likes xil ni ‘titsa.’ \p \v 8 “E xamim, linakes xamim ni titsa xil ti vengan titsa namim tei takes, e xamim vus mube tua xil tang. \v 9 E munakes ti moletin e ut etan ak ni ‘tata’ vengan Tata namim tei takes tang, ngan xa de ut nesao. \v 10 E linakes ti mun xamim ni ‘suv’ vengan suv namim tei takes, xi be Mesaea. \v 11 Ngan xa di misa tutouen mi xamim nggoni slev namim, xi iaxa mei ihe eilep mak mu ni xamim.\x + \xo 23:11 \xt Mat 20:26-27; Mak 9:35; 10:43-44; Luk 9:48; 22:26\x* \v 12 Vengan ngan xil xa di lapol ni nenemien nae be nesao, Hi ipol ni xil lihe tan. E ngan xil xa di lapol ni nenemien nae be tan, Hi ipet rat hisexil ihe nesao.\x + \xo 23:12 \xt Siob 22:29; Pro 29:23; Esek 21:26; Luk 14:11; 18:14\x* \p \v 13 “!Isa pupu mi xamim, titsa xil te rae na Mosis del Farasi xil xa di munggusil Hi nggot hilbemim tang! Hi isa pangasien mi xamim vengan xamim iemim ti tavei tengan mupol ni Hi mei vahe suv toto e meulien namim. E melele xa mosav xil iexil bei tengan Hi mei vahe suv toto nae, xamim di musikoe xol xil. \v 14 \f + \fr 23:14 \ft Rut uvei na Matiu lateling sepinien ak mun xa de \xt Luk 20:47\ft e \xt Mak 12:40\ft xa bit, \+it “!Isa pupu mi xamim, titsa xil te rae na Mosis del Farasi xil xa di munggusil Hi nggo hilbemim tang! Ve hokanen namim, di muleh holesok xil holu ra tunau xil, e pe met moletin xil, di mupol ni sisen xil xa tepiei. !Ve rin ak, Hi isa pangasien xil xa isa pupu iha xat xamim!”\+it*\f* \p \v 15 “!Isa pupu mi xamim, titsa xil te rae na Mosis del Farasi xil xa di munggusil Hi nggot hilbemim tang! Hi isa pangasien mi xamim vengan di munggur xoteh tas e tan tengan taxa mukamet moletin ngan e muviles nenemien nan tengan vahusil xamim. E melele xa biles e nggusil pispisien xil namim, xamim mupol ni mei misa pilei sung mili xamim. E momal tang tengan xi mun ihur pangasien itel xamim e Upang xa misakras vamat. \p \v 16 “!Isa pupu mi xamim xa di musak tengan ti mutiamu ni moletin xil, tave ti neta xa metemim xil bar!\x + \xo 23:16 \xt Mat 15:14; 23:24; Rom 2:19\x* Pangasien xa muhuri ihe eilep pupu vengan di mupispisi mi moletin xil mubit, ‘Xosxa moletin tei pol ni hitxatien tei nan e his \w Nim Eo\w*, hitxatien nan be neta sav tang. E xosxa xi pol ni hitxatien nen e his gol xa di Nim Eo, ma ihur xat hitxatien ak ixeih.’ \v 17 !Metemim bar e mutalang tova tang! ?Ngan xave be eilep mak mu, gol te Nim Eo, mu Nim Eo na Hi vari xa di misak ni gol ak be eo? \v 18 E di mupispisi mi moletin xil mun mubit, ‘Xosxa moletin tei pol ni hitxatien tei nan e his \w hor te sanien\w*, hitxatien nan be neta sav tang. E xosxa xi pol ni e his sanien xa lalingi di xati, ma ihur xat hitxatien ak ixeih.’ \v 19 !O, metemim li bar tova tang! ?Ngan xave be eilep mak mu, sanien mu hor te sanien xa di misak ni sanien ak mei be eo? \v 20 Ma moletin xa di pol ni hitxatien nan e his hor te sanien di pol ni mun e his holesok xil vus xa di xati. \v 21 E moletin xa pol ni hitxatien nan e his Nim Eo, xi di pol ni e his Hi xa da en.\x + \xo 23:21 \xt 1King 8:13; Sam 26:8\x* \v 22 E moletin xa di pol ni hitxatien nan e his ut nesao, xi di pol ni e his vontoen te xeihen na Hi e e his ngan xa di dotan da en.\x + \xo 23:22 \xt Aes 66:1; Mat 5:34; Pol 7:49\x* \p \v 23 “!Isa pupu mi xamim, titsa xil te \w rae na Mosis\w* del Farasi xil xa di munggusil Hi nggot hilbemim tang! Hi isa pangasien mi xamim vengan di muteong xat tutut rae xil nggoni sexien xa musa taet\x + \xo 23:23 \xt Lev 27:30\x* ni tutut uvei xil te kuken ba mi Hi. E rae xil xa latellep nggoni ngan xil xa di labit mupisen sexien xil te esaeen, te neketen, e mupol ni naha xa momal pe met Hi, xamim mutateong xati ti.\x + \xo 23:23 \xt Maek 6:8\x* Vahos mak mu vahit muteong xat rae xil xa latellep vatel ngan xil xa labe tereli mun. \v 24 !Tave ti neta xa metemim bar,\x + \xo 23:24 \xt Mat 15:14; 23:16; Rom 2:19\x* e di musak tengan mutiamu ni mosav xil! Xamim di musev kuh oei mamim tengan munamu ti tutut anon tova xa tamese ti, e mutamea sung murom tevi \w kamel\w* tei xa mahulong xa misa mak mu mili. \p \v 25 “!Isa pupu mi xamim, titsa xil te rae na Mosis del Farasi xil xa di munggusil Hi nggot hilbemim tang! Hi isa pangasien mi xamim vengan munggoni kap e pelet xa di lakas moten ni e hale tang,\x + \xo 23:25 \xt Mak 7:4\x* e vangite mumu nggoni tinemim xa polu ni nenemien te hokanen e holesok sav xil xa lasa. \v 26 !Metemim bar tova tang!\x + \xo 23:26 \xt Sion 9:40\x* Itiamu, mukas moten vangit meulien namim. Imak, ma hale mun imese. \p \v 27 “!Isa pupu mi xamim, titsa xil te rae na Mosis del Farasi xil xa di munggusil Hi nggot hilbemim tang! Xamim munggoni von tehinen xil xa lapol kuhi ni e lapen kuhi ni mieh.\x + \xo 23:27 \xt Pol 23:3\x* Ut xa hale, lapusi bos xa bos. E vangite xil polu ni si moletin xil e neta sav xil mun xa misa xa misa pupu. \v 28 Usil sexien ak, xamim mumal nggot hilbemim tang, e tinemim, mupolu ni luvosen e sexien tesa xil.\x + \xo 23:28 \xt Luk 16:15\x* \p \v 29 “!Isa pupu mi xamim, titsa xil te rae na Mosis del Farasi xil xa di munggusil Hi nggot hilbemim tang! Pangasien namim isa mak mu vengan xa mupol pilei ni von tehinen na \w provet\w* xil e di mupilas kuhi ni von tehinen na ngan xil xa lamal pe met Hi. \v 30 E di mubiteni mubit, ‘Vahit mateti e melengien na avu namem xil tetiamu, xamem manamos ti natel xil e melele xa latehas vin provet xil ak.’ \v 31 !Iaxai vari! Nggo sepinien xati namim, di mubiteni reitin xa mube vatimol xati na ngan xil xa latehas vin provet xil.\x + \xo 23:31 \xt Pol 7:52\x* \v 32 E melele xil namim sung, xamim ti mupol vuol ni naha xa avu namim xil tetiamu latepol kokot ni. \p \v 33 “!Xamim mube tetal sasa xil! Reitin, mube vanut tetal sosomen xil xa di mungas vin moletin xil ni vulongomim.\x + \xo 23:33 \xt Mat 3:7; 12:34; Luk 3:7\x* ?Mulesae reling pangasien te Upang xa misakras vamat itep vari? !Musakras! \v 34 Misak ni, nisil provet xil, ngan xil xa lakilakil kuhi, e titsa xil mun ha lisel xat xamim tengan muhiles ra tesaen xil namim. E xamim, muhas vin rute xil e muti xat xil e eivave xil. E rute ngan xil mun, mumeas purun xil ni ao te xeih xil xa sanute di en e nim te pispisien xil namim.\x + \xo 23:34 \xt Pol 7:52; 1Tes 2:15; Mat 10:23\x* Muhol xil ha mutal xat xil e taon namim xil e e taon sav xil mun. \v 35 Isak ni, pangasien ve maten na moletin xil vus xa lamal pe met Hi iti e hemim. Reitin, maten na \w Ebel\w*\x + \xo 23:35 \xt Sen 4:8; Hib 11:4\x* xa temal pe met Hi xa avu namim tetiamu tehas rohon ni temat teloh teha tetuxoh maten na provet Sakaraea, nat Berekae, xa avu namim xil latehov vini e hilaep te Nim Eo e hor te sanien, maten nae xil vus iti xat xamim. \v 36 Reitin li nabiteni mi xamim, Hi isa pangasien ve maten xil ak iha xat xamim te xosali ak. \p \v 37 “!O moletin xil te hal \w Serusalem\w*! Xamim iaxa mutehas vin provet xil e mutehov vin eloheoh xil xa Hi tesil xil latemei ve xamim.\x + \xo 23:37 \xt Pol 7:59; 1Tes 2:15\x* Melengien xil holu, ieok bei pupu tengan nakes viton xamim e nasikoe xol xamim vaxoni toatou tei xa mikes viton tuten xil e muhin xol xil ni aveoun. E xamim iemim ti tavei. \v 38 !Ma xamim mupus ti sung! Hi nasikoe xol xamim ti mun, e imaen Nim Eo namim mei ita hon tang, moletin ti mun nava en.\x + \xo 23:38 \xt 1King 9:7-8; Ser 12:7; 22:5\x* \v 39 Nabiteni mi xamim, taxeak iha, munapus ti mun nou ituxoh melele xa muhiteni muhit, \qt ‘!Tuxolxatien iti mi ngan xa di bemei e his Iahova!’”\qt* \rq (Sam 118:26)\rq*\x + \xo 23:39 \xt Mat 21:9; Mak 11:10; Luk 19:38\x* \c 24 \s1 Iesu misep usil sakpurunien xil del melele te xeih xil xa ti imei \r Mak 13:1-31; Luk 21:5-33 \p \v 1 Melele xa Iesu del \w moletin nan xil\w* di labe reling vangit vioh te \w Nim Eo\w*, moletin nan xil di lati nim xil xa bos te Nim Eo mini. \v 2 Ma Iesu biteni mi xil bit, “?Xamim di mupus holesok xil vus ak? Reitin li nabiteni mi xamim, melengien tei di bemei xa hat xil ak xa latepol ni Nim Eo ak ni navistin xil ti mun. Moletin xil mei lihu lelen xil vus ihe tan.”\x + \xo 24:2 \xt Luk 19:44\x* \p \v 3 Di, Iesu be nesao e Vathu te Urvatiei te \w Olip\w* del moletin nan xil. E melele xa ba dotan, xil kestang lamei visali e lasisi labit, “?Uhiteni mi xamem, holesok xil ak usil Nim Eo istal vilieh vari? ?E naha vari ipisen ni xa xouk umei, e hoxalite te melengien xil xa radi en di bemei sangas?”\x + \xo 24:3 \xt Mat 24:27,37,39; 13:39,40,49; 28:20\x* \p \v 4 Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Muxuxou kuhi ve xamim, e munamaen ti moletin mei naluvos xamim. \v 5 Vengan moletin xil holu limei e hisok e lihiteni lihit, ‘!Inou nabe Mesaea!’ Ma liluvos moletin xil holu.\x + \xo 24:5 \xt Mat 24:11,23-24; Sion 5:43; 1Sion 2:18\x* \v 6 Mulongeong ni xa vaeen xil xa tellep di bemei, e muhur longeongen mun usil vaeen xil xa di rute xil xa be sotin. E munatemanin ni ti. Holesok xil ak iaxa mei istal itiamu, e nave hoxalite te ut etan ti mu. \v 7 Ut tei ivae itel ut tei mun, e kantri xil lihas tan ni kantri sav xil.\x + \xo 24:7 \xt 2Kron 15:6; Aes 19:2\x* Ut xil hao e ut etan, mae kekaten ihas moletin xil e lul holu ilil. \v 8 E tave ti neta xa holesok xil ak mei isa itiamu ni melele xa Hi mei ihe suv toto na moletin xil, ngan ak nave hoxalite ti mu. Ixoni melele xa atou tei milong rohon ni mar pangasien xa di pisen ni xa, nave nousav ti, iling tuvava nan. \p \v 9 “Ti, xil mei lital xat xamim e lisa rat xamim muha tengan ha lisa pangasien mi xamim e lihas vin xamim.\x + \xo 24:9 \xt Mat 10:17,23; Sion 16:2; Mat 10:22; Sion 15:18\x* Moletin xil te kantri xil vus iexil iat pangas xamim vengan di munggusil xat nou. \v 10 E melele nen ak, moletin xil hao likavitou ra neketen nae e limaen rat tua nae xil lihe he elu nae xil e iexil ti iat xil mun tang. \v 11 E \w provet\w* te luvosen xil hao mei listal e liluvos moletin xil holu.\x + \xo 24:11 \xt Mat 24:5,24\x* \v 12 E vengan sexien te tesaen mei ihe holu mak mu, eheien na moletin xil holu nati ti mun e mosav. \v 13 E ngan xil xa lisoh ixeih e neketen nae ituxoh hoxalite te holesok xil vus ak, Hi iteh meulien e xil.\x + \xo 24:13 \xt Mat 10:22; Rev 7:14\x* \v 14 E melele xa longeongen usil Hi xa mei ihe suv toto na moletin xil ha ituxoh rute xil vus e ut etan tengan moletin xil vus lakilakil ni,\x + \xo 24:14 \xt Mat 28:19; 10:18\x* e melele nen ak vari, ihe hoxalite te holesok xil vus. \p \v 15 “Xamim mupus sepinien na Hi xa texo \w provet\w* Daniel mei istal ihe reitin xa bit, \qt ‘Xil liso neta tei xa be muis pupu ite vangit Nim Eo xa isak ni namese ti mun pe met Hi.’\qt* \rq (Dan 11:31)\rq* (Xouk xa di obuli sepinien ak, bos tengan ukil kuh koute teni.) \v 16 E melele xa mupusi, ngan xil xa ladi Sudea litemanon lilesae ha lixus liti e vathu xil. \v 17 Xosxa moletin tova di mingel e hale, mesal ihe tovuol tengan vatilomun vahe nim e vahur neta tova nan.\x + \xo 24:17 \xt Luk 17:31\x* \v 18 E xosxa moletin tei di pol e naho, xi nava ti mun tim tengan vahur eising tova nan. \v 19 E melele nen xil ak, isa pupu mi atou xil xa ladi ni tuvava xil e ngan xil mun xa di latunat ni tuvava xil. \v 20 Musis mi Hi tengan melengien xa ti mulesae en nave an tesa ti mu nave \w Sabat\w* ti, \v 21 vengan longpangasien xil te melengien tesa xil ak isa ili melengien sav xil vus te ut etan: e melele xa Hi tepeas ni ut etan miloh mei duxoh xosali. E hisit melengien xil ak ihe tovuol mun e melengien xil mun xa ti imei itutou.\x + \xo 24:21 \xt Dan 12:1; Soel 2:2; Rev 7:14\x* \v 22 E Hi teta xoteh melengien tesa xil ak mei be tamure mu vengan xi di minem usil ngan xil xa tehosei xil labe nan. Vengan vahit napol ni ti namak, moletin ti mun nameul. \p \v 23 “E melele nen ak, xil lihiteni lihit, ‘!Mupus ti! !Ngan ak be Mesaea xa Hi tehosei!’ Mu lihiteni lihit, ‘!Mupus ti mu! !Xi iaxa da iaxor!’ E xamim, munake reitin ti e sepinien xil ak.\x + \xo 24:23 \xt Mat 24:5,11; 1Sion 2:18\x* \v 24 Vengan Mesaea te luvosen xil e provet te luvosen xil mun limei. E melele xa limei, lipol ni merekel xil e holesok xil xa tellep xa isak ni moletin xil limesep pupu ven. Xil lipol ni tengan liluvos moletin xil holu lihusil xil.\x + \xo 24:24 \xt Dut 13:1-3; 2Tes 2:9-10; Rev 13:13-14\x* Nahe di lisak tengan lalihi rerat ngan xil mun xa Hi tehosei xil labe nan. \v 25 Ma muteong kuhi ni sepinien xil ak, vengan, inou, nabit usil holesok xil hao ngamu mi xamim xa mei istal. \p \v 26 “Ma xosxa moletin tei mei ihiteni mi xamim ihit, ‘Mesaea da nga xor e uruvuol,’ munaha ti rute ak. E xosxa lihiteni mi xamim lihit, ‘Mesaea xi tak, dat vangit nim ak,’ munake reitin ti en.\x + \xo 24:26 \xt Luk 17:23-24\x* \v 27 Vengan, melele xa inou, Nat Moletin, nitilomun nimei, moletin xil vus lipus kila\x + \xo 24:27 \xt Mat 24:37,39; 1Kor 15:23; 1Tes 2:19; 3:13; 4:15; 5:23; 2Tes 2:1,8; Tem 5:7,8; 2Pit 3:4,12; 1Sion 2:28\x* ixoni melele xa lapus an milangas e miehen teni nggur vuol ni tilang hat nggo rin tei e ist ba duxoh rin mun e wes. \v 28 Moletin xil vus lipus kil rute xa Nat Moletin itilomun en vengan xa imei itel pangasien holu. Reitin, lipus kila ixo hisit sexien xa di lale kil rute xa neta tei mat da en e melele xa lapus vanut angelu xil ladi ut tei.\f + \fr 24:28 \ft Sepinien xati teni bit, \ft \+it “voltsa,”\+it* tuman tei xa mahulong xa di langga lakapis xol neta tei xa mat.\f* \x + \xo 24:28 \xt Luk 17:37\x* \p \v 29 “E melele xati xa melengien tesa xil ak ivus, \q1 \qt ‘Eai imei imaluxoluk\qt* \q2 \qt e aveti namem ti mun.’\qt* \rq (Aes 13:10)\rq*\x + \xo 24:29 \xt Esek 32:7; Soel 2:10,31; 3:15; Rev 6:12\x* \q1 \qt ‘Hitu xil likiri ra tilang hat,\qt* \q2 \qt e holesok xil mun xa di nesao,\qt* \q2 \qt Hi imulul ni xil.’\qt* \rq (Aes 34:4)\rq*\x + \xo 24:29 \xt Hag 2:6,21; Rev 6:13\x* \p \v 30 “Reitin, e melele xati nen ak, neta tei istal e tilang hat xa ipisen ni xa inou, Nat Moletin, di namei. E moletin xil vus te ut etan ti lites xil mun tang melele xa lipusi. Xil lipus \qt ‘Nat Moletin imei etan itel momah xil te tilang hat.’\qt* \rq (Dan 7:13)\rq*\x + \xo 24:30 \xt Sak 12:10,14; Rev 1:7; Mat 16:27; 26:64\x* Xi imei itel xeihen, e minehinen te xeihen nan ihe eilep. \v 31 Xi ihui amaru nan ixeih tengan vasa rerat \w masxaxa\w* nan xil. E xil lihe rute xil vus e ut etan, lixo rin tei ha lihe rin tei mun, e lileh viton moletin xil vus xa Hi tehosei xil labe nan.\x + \xo 24:31 \xt Mat 13:41; Aes 27:13; 1Kor 15:52; 1Tes 4:16; Dut 30:4; Sak 2:6\x* \p \v 32 “Xamim muhur pispisien ixo vatit \w fik\w*. Melele xa lite xil miso rohon ni ute xil xa be neta hu, xamim mukila xa melele te an te tin di bemei. \v 33 Usil sexien nen tak, melele xa mupus holesok xil ak mei istal, mukila xa mei rilomunen navan di bemei sangas. Reitin, da ngamu e puiteh. \v 34 Reitin li nabiteni mi xamim, holesok xil ak mei istal e melele xa moletin xil te xosali ak limeul tamu liti.\x + \xo 24:34 \xt Mat 16:28\x* \v 35 Nabiteni reitin vengan xa neta sav xa ut etan itel tilang hat mun lalikesae e melengien tei, sepinien navan misakras vakesae vatova.”\x + \xo 24:35 \xt Mat 5:18; Luk 16:17\x* \s1 Iesu pispisi ni xa moletin tovuol xa vakil melengien xa Nat Moletin itilomun en \r Mak 13:32-37; Luk 17:26-36; 12:41-48 \p \v 36 Iesu biteni mi moletin nan xil bit, “Moletin tovuol xa vakil melengien xati xa inou, Nat Moletin, nitilomun en.\x + \xo 24:36 \xt Pol 1:7; 1Tes 5:1,2\x* Reitin, masxaxa xil xa ladi ut nesao, e inou mun, Nat Moletin, matakil ti. Hi Tamer kestang mikil haoa xati teni. \v 37 Mei rilomunen navan, Nat Moletin, ixoni melengien xil na \w Noah\w* tetiamu.\x + \xo 24:37 \xt Sen 6:9-12\x* \v 38 Vengan, e melele nen xil ak, tetiamu ni ngan xa oei xa mahulong temei, moletin xil di lateanien e di latemun, tiramue xil e atou xil di lateteli ba tetuxoh melele xa Noah tehe vangit tuturil.\x + \xo 24:38 \xt Sen 6:13–7:24; 2Pit 3:6\x* \v 39 Xil latnakil ti vari naha xa mei istal ba tetuxoh melele xati xa oei xa eilep temei e mei tehas xil vus latelel. Ixo rin tak, moletin xil litemanin ni mei rilomunen navan, Nat Moletin.\x + \xo 24:39 \xt Mat 24:27,37; 1Kor 15:23; 1Tes 2:19; 3:13; 4:15; 5:23; 2Tes 2:1,8; Tem 5:7,8; 2Pit 3:4,12; 1Sion 2:28\x* \v 40 E melele nen ak, moletin lu ti lalipol e naho tei takes, e Hi mei ihur rat tei xalu ihe visali e ut nesao, e teimun isin ni e ilingi ita. \v 41 Reitin, atou lu ti lalipol ni anien, e Hi ihur rat tei xalu iha visali e ut nesao, e teimun isin ni e ilingi ita. \p \v 42 “Ma, muxuxou kuhi ve xamim, vengan mutakil ti melengien eah iaxa Suv namim itilomun en.\x + \xo 24:42 \xt Mat 25:13\x* \v 43 E mukila xa xosxa moletin tei, xa nim man da, mikil melele xati xa moletin te kanen imei en, xi mikila ita nga e iketeh xole tengan moletin te kanen namei ti e nim man.\x + \xo 24:43 \xt Luk 12:39-40; 1Tes 5:2; 2Pit 3:10; Rev 3:3; 16:15\x* \v 44 Ma muvue xat xamim. Vengan, usil sexien nen tak, inou, Nat Moletin, nitilomun nimei e melele tei xa moletin xil linakil ti ixoni moletin te kanen. \p \v 45 “?Visi iaxa be moletin te polien xa be metisou kuhi e di miteong xat rae na suv nan? Xi be ngan xa suv nan milingi be vat na moletin te polien sav xil e tim san tengan ti isa anien mi xil e melele xati teni. \v 46 Tuxolxatien iti mi moletin te polien xa, melele xa suv nan itilomun imei, ikameti xa xi di pol ni polien nan xil. \v 47 Reitin li nabiteni mi xamim xa suv nan ipet rat moletin te polien ak ihe nesao tengan ti ilaxat holesok sav nan xil mun.\x + \xo 24:47 \xt Mat 25:21,23\x* \p \v 48 “E xosxa moletin te polien ak, vatin isa, ma ti ihiteni mi xi mun tang ihit, ‘Suv navan namei ti mok.’ \v 49 Ma iha ti ihas pangas moletin te polien sav xil mun, e ti ianien e ti imun itel vat munien xil. \v 50 E suv nan itilomun imei e melele tei xa moletin te polien ak nakil ti. \v 51 E melele xa suv nan imei, ihas pangasi, e ikuvun rati ha ite von longpangasien itel ngan xil xa di langgusil Hi nggot hilbexil tang. E xil ti limuis e ti lingas luhexil ve longpangasien nae xil.”\x + \xo 24:51 \xt Mat 8:12; 13:42,50; 22:13; 25:30; Luk 13:28\x* \c 25 \s1 Iesu dei vole tei usil rut atul maxoe xil xa latavue xat xil ti ve meien na suv nae \p \v 1 Melele xa Iesu di tamu misepin mi moletin nan xil usil rin xa ti livue xat xil ve meien nan, xi dei vole ak mi xil bit, “Melele xa Hi mei ihe suv toto na moletin xil imak: Vatei, atul maxoe he xalu (10) laba tengan lapus tetelien tei. E melele xa ut da maluxoluk, laleh laet nae xil e laba tengan lavisu mi tiramue xa iteli e lihusili lihe rute xa tetelien ita en.\x + \xo 25:1 \xt Luk 12:35-36\x* \v 2 Xil lim (5), vatixil tovuol, e xil lim (5) iaxa langgur vati. \v 3 Ngan xil xa vatixil tovuol laleh laet nae, e latahur ti mun oel vatel xat xil. \v 4 E ngan xil xa langgur vatixil, xil vus lapin e valihe xil xa oel di en del xat laet nae xil. \v 5 E vengan xa tiramue xa iteli tamei ti mu vamanon, atul maxoe xil ak, vexil memel, ma lapat. \p \v 6 “Maxani, e hilaep te vongien, xil lalong moletin xil di lakekei ni labit, ‘!Xi bemei! !Ngan xa iteli di bemei! !Mei rava ravisu mini e rihusili riha! \p \v 7 “Melele xa atul maxoe xil ak lalonge, latamea e lapol kuhi ni laet nae xil. \v 8 E ngan xil xa vatixil tovuol labiles lasis ngan xil xa langgur vatixil labit, ‘Musa ti oel li mi xamem, vengan laet namem sangas vamat xiak.’ \p \v 9 \fig E melele te tetelien na suv nae, rut atul maxoe xil xa latavue xat kuh xil ti ladi rute sav.|alt="Jesus teaches about the Kingdom of Heaven in the parable of the 10 bridesmaids." src="WA03904b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="25:9" \fig* “E ngan xil xa langgur vatixil labit, ‘E‑e, masakras li. Vengan xa oel namem tapin ti tengan vahe laet namim, ti, e vahe namem mun. Muha tang e sitoa nen, e ha muxal ti namim.’ \p \v 10 “E melele xa rut atul maxoe xil ak laba tengan laxal ti oel nae, tiramue xa iteli mei mistal. Ma atul maxoe xil xa latevue xat kuh xil langgusili ba labe nim xa anien te tetelien\x + \xo 25:10 \xt Rev 19:7,9\x* da en. Di, lakoe xol puiteh teni. \p \v 11 “E dutou ni, atul maxoe sav xil ak mun mei lastal. Xil lamei visal nim te tetelien e lakei be nesao labit, ‘!Suv, suv! !Sah puiteh li mi xamem!’\x + \xo 25:11 \xt Luk 13:25,27\x* \p \v 12 “E tiramue xa miteli bemei e bit rilomun ni mi xil bit, ‘Nabiteni reitin li, inou natakil ti vari xamim.’”\x + \xo 25:12 \xt Mat 7:23\x* \p \v 13 Di, Iesu misepin kor e vole ak bit, “Ma, muvue xat kuh xamim e munapat ti, vengan mutakil ti melele xati xa inou nitilomun en.”\x + \xo 25:13 \xt Mat 24:42; Mak 13:35; Luk 12:40\x* \s1 Iesu dei vole usil eilep tei xa miling nenesien nan de moletin te polien nan tol (3) tengan lilaxat kuh naha xa tesa ni mi xatel \r Luk 19:11-27 \p \v 14 Iesu de vole te mun mi moletin nan xil bit, “Melele xa Hi mei ihe suv toto na moletin xil imak: Vatei, eilep tei misak xat holesok nan xil tengan vahe rute tei xa be sotin.\x + \xo 25:14 \xt Mak 13:34; Luk 19:12-13\x* Di, mikes viton moletin te polien nan tol (3) e miling xatel tengan latilaxat holesok nan xil \v 15 pipin ni metisouen natel. Mi tei, eilep ak miling gol mani be taosen lim (5000) di e hen. Mi tei mun, miling gol mani be taosen lu (2000) di e hen. E mi ngan xa be tol nen, miling gol mani be taosen tei (1000) di e hen.\f + \fr 25:15 \ft Gol mani ak, tei nggoni 1000 vatu.\f* Bus di, eilep ak ba sung. \p \v 16 “Melele xa eilep ak ba, vatei takes, ngan xa nggur gol mani be taosen lim (5000) ba pol sorin ni mani ak ba vuma … bas xoles gol mani taosen lim (5000) mun mei del xat ngan xa da ngamu. \v 17 Usil sexien tak, ngan xa tehur gol mani tehe taosen lu (2000), xi mun ba pol sorin ni e bas xoles gol mani be taosen lu (2000) mun. \v 18 E moletin te polien xa tehur gol mani xa tehe taosen tei (1000), xi ba, minggil vul, e midihin soson mani na suv nan di en. \p \v 19 “Melengien xil hao mei mitavi, e eilep natel dilomun e mikes viton xatel tengan valong kuhi xa latepol ni naha tetel mani xil xa telingi teti heatel.\x + \xo 25:19 \xt Mat 18:23\x* \v 20 Moletin te polien nan xa tehur gol mani tehe taosen lim (5000) bemei del xat taosen lim (5000) mun e biteni bit, ‘Suv, oteling gol mani tehe taosen lim (5000) teti e heok. E taxeak, pus ti. Natepol sorin ni e natehas xoles taosen lim (5000) mun mei del xati.’ \p \v 21 “Melele xa suv nan pusi, biteni mini bit, ‘!Bos pupu! Xouk obe moletin tei te polien xa bos e nenesien navan di e xouk. E vengan xa di olaxat kuh holesok xil xa tereli xa natelingi teti e hem, nilinguk sung mei ulaxat holesok navan xil xa holu. Amei pus hosien itel suv nam.’\x + \xo 25:21 \xt Mat 25:23; Luk 16:10; Mat 24:47\x* \p \v 22 “Di, moletin te polien nan xa tehur gol mani tehe taosen lu (2000) bemei e biteni bit, ‘Suv, oteling gol mani tehe taosen lu (2000) teti e heok. E taxeak, pus ti. Natepol sorin ni e natehas xoles taosen lu (2000) mun mei del xati.’ \p \v 23 “Melele xa suv nan pusi, biteni mini bit, ‘!Bos pupu! Xouk obe moletin te polien tei xa bos e nenesien navan di e xouk. E vengan xa di olaxat kuh holesok xil xa tereli xa natelingi teti e hem, nilinguk sung mei ulaxat holesok navan xil xa holu. Amei pus hosien itel suv nam.’\x + \xo 25:23 \xt Mat 25:21; Luk 16:10; Mat 24:47\x* \p \v 24 “Di, moletin te polien nan xa tehur gol mani tehe taosen tei bemei visali e biteni mini bit, ‘Suv, inou nakila li xa xouk obe moletin te xeih tei xa di oleh huiei xil ra vatiei xil xa tave xouk ti olihi, e di oleh anien mun xa mosav xil tang latelihi teti e naho sam xil. \v 25 Uluk mikan ni xouk, ma ba nadihin mani nam de vul tei. Pus ti mu, mani xil vus nam xiak.’ \p \v 26 “Melele xa suv nan pusi mak, misepin nggeih mini bit, ‘!Xouk obe moletin te polien tesa tei xa obe mah tova tang! Xouk okil kuhi xa inou nabe moletin te xeih tei xa di naleh huiei xil ra vatiei xil xa tave nou ti nalihi, e di naleh anien mun xa mosav xil tang latelihi teti e naho savan xil. \v 27 Ma, vahit vahos mak mu xa ova oling mani navan vate bangk tova tengan, melele xa natilomun namei, nakila ma namur rat rilomun ni e vatin vata xati.’ \p \v 28 “Di, eilep ak biles pus moletin te polien sav nan e biteni mini bit, ‘Hur rat gol mani ra moletin te polien xai, e ha ulingi ite he ngan xa nggur gol mani taosen he xalu (10,000) ngamu. \v 29 Vengan ngan xil xa di lapol del xat naha xa de hexil ngamu, lisa ti mun mi xil tengan isak ni hexil mei ipolu mu. E ngan xil xa latapol ni ti neta ni ngan xa de hexil ngamu, tave ti neta xa holesok nae tereli tang, lileh rerati ihe reling xil.\x + \xo 25:29 \xt Mat 13:12; Mak 4:25; Luk 8:18\x* \v 30 Ma ha mukuvun rat moletin te polien tesa ak ihe hale, ha ite rute xa maluxoluk itel xat ngan xil xa ti limuis e ti lingas luhexil ve longpangasien nae xil.’”\x + \xo 25:30 \xt Mat 8:12; 13:42,50; 22:13; 24:51; Luk 13:28\x* \s1 Iesu misep usil Melengien te Lepisien \p \v 31 Iesu biteni mun mi moletin nan xil bit, “Melele xa Nat Moletin\f + \fr 25:31 \ft Nat Moletin be his tei xa Iesu tehuri tengan vasep usil meien nan.\f* itilomun en, minehinen te xeihen istal en e imei itel xat \w masxaxa\w* xil vus. Ti, itotan e voninen te xeihen e ilepis moletin xil.\x + \xo 25:31 \xt Dut 33:2; Sak 14:5; Mat 16:27; Siud 14; Mat 19:28; Rev 3:21; 20:11\x* \v 32 E melele nen ak, moletin xil te kantri xil vus mei lihe vituei e rute tei takes. Xil mei lisoh pe meten, e xi iseti xil lihe vanute lu. Xi ipol ni ixoni moletin tei xa di milaxat sipsip xil xa di miseti nani xil reling sipsip san xil.\x + \xo 25:32 \xt Esek 34:17\x* \v 33 Ngan xil xa langgoni sipsip xil, iling xil liti e rin metu. E ngan xil xa langgoni nani xil ha liti e rin meil. \p \v 34 “Ti, xi isepin mi xil nggoni suv toto nae. Ihiteni mi ngan xil xa ladi e rin metu ihit, ‘!Mumei, xamim xa tuxolxatien na Tata navan di e xamim!\x + \xo 25:34 \xt Luk 22:30\x* Mei muleh holesok xil xa xi tesak mesen ni ve xamim melele xa tepeas ni ut etan.\x + \xo 25:34 \xt Luk 12:32\x* \v 35 Vengan xa melele xa mae teat nou, mutesa anien minou; melele xa meruru teat nou, mutesa oei minou natemu ni; e melele xa natemei natexoni ngan halesav tei, mutehur pilei nou natemei e tim samim xil.\x + \xo 25:35 \xt Aes 58:7\x* \v 36 Reitin, melele xa eising navan tehe tovuol, xamim mutesing xol nou; melele xa natemesei, xamim mutelaxat kuh nou; e melele xa natete nim te xeih, xamim mei mutesao ni nou.’ \p \v 37 “Ti, ngan xil xa lamal pe met Hi xa liti e rin metu lihit rilomun ni mini lihit, ‘?Suv, vilieh vari iaxa matepusuk xa mae teatuk e matesa anien minuk; mu meruru teatuk e matesa oei minuk tengan omu ni? \v 38 ?Vilieh vari iaxa matepusuk otexoni ngan halesav tei e matehur pilei xouk otemei e tim samem; mu eising nam tehe tovuol e matesing xolok? \v 39 ?E vilieh mun iaxa matepusuk otemesei e matelaxatuk; mu otete nim te xeih e matehat matesao ni xouk?’ \p \v 40 “Ma, suv toto ak ihiteni mi xil ihit, ‘Reitin li nabiteni mi xamim, holesok xil vus xa mutepol ni mi tuak xil ak, tave ti neta xa xi tehe movotei tei tang, e pe metok, lehit ngan xa mutepol ni minou vari tang.’\x + \xo 25:40 \xt Pro 19:17; Mat 10:42; 18:5; Mak 9:41\x* \p \v 41 “Ti, ihiteni mi ngan xil xa liti e rin meil ihit, ‘!Xamim, ngan xil xa Hi tesa halesil mi xamim, muhe reling nou! !Ha muhe Upang xa misakras vamat vatova xa Hi tesak mesen ni ngamu tengan ihe vonine \w Temat\w* itel masxaxa nan xil!\x + \xo 25:41 \xt Mat 7:23; Mak 9:48; Siud 1:7; Rev 20:10\x* \v 42 Vengan melele xa mae teat nou, mutnasa ti anien minou; melele xa meruru teat nou, mutnasa ti oei minou namu ni; \v 43 e melele xa natemei natexoni ngan halesav tei, mutnahur pilei nou ti namat e tim samim xil. E melele xa eising navan tehe tovuol, mutnasing xol nou ti; melele xa natemesei, xamim mutnalaxat kuh nou ti; e melele xa natete nim te xeih, xamim mutnasao ni nou ti.’ \p \v 44 “Ti, moletin xil ak lisisi lihit, ‘?Suv, vilieh vari iaxa matepusuk xa mae mu meruru teatuk, mu otemei texoni ngan halesav tei, mu eising nam tehe tovuol, mu otemesei, mu otete nim te xeih e matnatutou ni xouk ti?’ \p \v 45 “Ma, xi ihiteni mi xil ihit, ‘Reitin li nabiteni mi xamim, holesok xil vus ak, xosxa mutnapol ni ti mi tuak xil ak, tave ti neta xa xi tehe movotei tei tang, e pe metok, lehit ngan xa mutnapol ni ti minou vari tang.’ \p \v 46 “Ma xil vus xa latamal ti pe meten, Nat Moletin iso rerat xil vus ha liti rute xa longpangasien nae xil misakras vavus vatova. E ngan xil xa lamal pe meten ha lihur meulien sal.”\x + \xo 25:46 \xt Dan 12:2; Sion 5:29\x* \c 26 \s1 Vat na Siu xil lalang ves suse tengan lavas vin Iesu vaxo en \r Mak 14:1-2; Luk 22:1-2; Sion 11:45-53 \p \v 1 Melele xa Iesu pispisi ni holesok xil ak mi \w moletin nan xil\w* bus, xi biteni mi xil bit, \v 2 “Nggoni ngan taxa mukila ngamu, melengien lu sutang di, ti, ripol ni \w Anien te Tavien\w*.\x + \xo 26:2 \xt Eks 12:1-27\x* E melele nen ak vari, limaen nou, Nat Moletin, nihe he elu navan xil tengan ha liti xat nou e eivave.”\x + \xo 26:2 \xt Mat 20:18-19; 27:26; 15:15; Luk 24:7,20; Sion 19:16\x* \p \v 3 E melele taxa Iesu di misepin, e tim xa eilep sa Kaeafas xa be vatixar na pris xil, \w vat xil na pris xil\w* del elda na Siu xil lamei vituei. \v 4 Xil di lalang ves suse tengan latal xat xuxus ni Iesu e lavasi vamat vaxo en. \v 5 Ma labiteni labit, “Rinapol ni ti e melengien te Anien te Tavien vengan, maxani, moletin xil linavae mi xil mun tang.” \s1 Iesu ba ni anien tei e atou tei pisen merereen mini \r Mak 14:3-9; Sion 12:1-8 \p \v 6 E melele xa Iesu da tamu e metimal te hal Betani, xi ba di ngganien e tim sa Saemon xa, tetiamu, mesien \w leporsi\w* teat tenben. \v 7 \fig Atou tei bemei visal Iesu e pisen merereen nan mini.|alt="Jesus is anointed with expensive perfume." src="WA03906b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="26:7" \fig* Di, atou tei bemei nim e nggur valit vokon tei xa lapol ni valite ni hat hos tei xa lakesi ni alabasta. Vokon ak, von bos xa bos e mani teni mun nggeih. E xi bemei visal Iesu e rute xa dotan da en, e mideh vokon ak ba xat vatin tengan vapisen merereen nan mini.\x + \xo 26:7 \xt Luk 7:36-38\x* \p \v 8 E melele xa moletin na Iesu xil lapusi, iexil nggati e laseputut ni labit, “?!Veneh ma di purun vokon ak mak!? \v 9 Vahos mak mu vahit vaha vapos ni ni mani tova xa eilep. Ti, mani nen mikila vatutou ni hoeo xil.” \p \v 10 E Iesu mikil naha xa di lasep usili, ma biteni mi xil bit, “?Xamim di mubul xat atou ak veneh? Xi pol ni neta tei xa bos pupu minou. \v 11 Vengan hoeo xil liti visal xamim vehakut, e inou, nasakras nate visal xamim vahehi. \v 12 Melele xa mideh vokon ak ba xat tiei navan, xi di misak mesen nou ve tehinen navan. \v 13 Reitin li nabiteni mi xamim, e rute xil vus xa lihithiten longeongen hos usil nou en, xil lihit usil naha xa atou ak tepol ni minou. E isak ni moletin xil linem xati ven.” \s1 Sudas maen ni tengan isa rat Iesu mi vat xil na pris xil \r Mak 14:10-11; Luk 22:3-6 \p \v 14 Di, Sudas Eskariot, xa be tei e xil xa labe lu e le tei (12) na Iesu, ba pus vat xil na pris xil. \v 15 Xi misis xil bit, “?Xosxa nisa rat Iesu mei ite hemim, ma musa naha minou?” Ma xil labuli silva mani ba duxoh hanutap tei e he xalu mun (30)\f + \fr 26:15 \xt Sak 11:12-13\ft di tesep usil 30 silva mani ak xa texoni 30,000 vatu.\f* tengan lisa ni mini.\x + \xo 26:15 \xt Eks 21:32; Sak 11:12\x* \v 16 Ma Sudas maen ni. Di, e melele nen ak ba, xi milang ves suse tengan isa rat Iesu ha ihe hexil ixo en. \s1 Iesu ngga Anien te Tavien del moletin nan xil \r Mak 14:12-21; Luk 22:7-13,21-23; Sion 13:21-30 \p \v 17 E melengien kokot te Melengien xil te Beret xa Is Tovuol En, moletin na Iesu xil lamei visali e lasisi labit, “?Rute xave iaxa iem bei tengan masak mesen Anien te Tavien en?”\x + \xo 26:17 \xt Eks 12:14-20\x* \p \v 18 Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Muhe taon te hal Serusalem xa da iaxor, e mukamet moletin tei e rute ak. Muhiteni mini muhit, ‘Titsa bit, “Melengien navan bemei sangas. E inou mei nia Anien te Tavien e tim sam itel moletin navan xil.”’” \v 19 Ma moletin nan xil laba e lapol ni nggoni ngan taxa Iesu tehiteni mi xil. E rute ak, xil lasak mesen Anien te Tavien en. \p \v 20 E melele xa meteneai ba minu, Iesu bemei e dotan e von anien en del moletin nan xil xa labe lu e le tei (12). \v 21 E melele xa di langganien, Iesu bit lelen ni mi xil bit, “Reitin li nabiteni mi xamim, tei e xamim iaxa isa rat nou nihe he elu navan xil.” \p \v 22 Melele xa lalonge mak, xil lalonge misa pupu, ma xil kekes di lasis Iesu labit, “?Suv midep li, onemi obit inou?” \p \v 23 Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Reitin, tei e xamim vari xa di mungganien vituei del nou iaxa isa rat nou niha.\f + \fr 26:23 \ft Ngan ak isak ni naha xa Sam 41:9 tehiteni tengan istal mei ihe reitin.\f* \v 24 E be reitin xa inou, Nat Moletin, nimat ixoni ngan xa Vanuvei Eo di misepin ni.\x + \xo 26:24 \xt Sam 22:7,8,16-18; Aes 53:9\x* !E isa pupu mi ngan xa isa rat nou! Moletin ak, vahos mak mu vahit linapesi ti vengan pangasien xa Hi isa ni mini ihe eilep pupu.” \p \v 25 Di, Sudas xa isa rati iha misisi bit, “?Titsa midep, onemi obit inou?” \p Ma Iesu bit rilomun ni mini bit, “Ixoni ngan taxa xouk obiteni.” \p \v 26 E melele xa di langganien, Iesu nggur beret e memes Hi ven.\x + \xo 26:26 \xt Mat 14:19; 15:36; Mak 6:41; 8:6; Luk 9:16; 1Kor 10:16\x* Di, bul pasi, e melele xa di miseti mi moletin nan xil, xi biteni bit, “Muhuri mua ni. Ngan ak be tiei navan.” \p \v 27 Di, Iesu nggur kap xa uaen ba en, memes Hi ven, e melele xa misa ni mi xil, xi biteni bit, “Xamim vus mumu ni. \v 28 Uaen ak be ra navan xa isak ni \w hitxatien hu te xeih\w* na Hi mei istal e ihe reitin.\f + \fr 26:28 \ft E \xt Eks 24:6-8\ft , Mosis mitah re buluk e hor te sanien tengan vasak ni hitxatien matu te xeih xa Hi tepol ni tetel mol‑Isrel xil mei istal e ihe reitin. Usil sexien nen tak, re Iesu pol ni hitxatien hu te xeih mei istal e ihe reitin xa Hi iteh meulien na moletin xil te ut etan.\f* Reok xa ileh ve moletin xil holu ihe sanien tei iha mi Hi tengan naketeh ti mun nasa mi xil ve \w tesaen\w* nae xil.\x + \xo 26:28 \xt Ser 31:31; Sak 9:11; Hib 9:20\x* \v 29 Nabiteni mi xamim, ninamu ti mun uaen ak ituxoh melele xa nimu uaen hu itel xamim e rute xa Tata navan be suv toto en.” \p \v 30 Melele xa langganien e lakikei ni sisien tei bus, xil lastal e ba labe Vathu te Urvatiei te \w Olip\w*.\x + \xo 26:30 \xt Sam 113–118; Luk 22:39\x* \s1 Iesu bit lelen ni xa moletin nan xil lilesae relingi \r Mak 14:27-31; Luk 22:31-34; Sion 13:36-38 \p \v 31 Melele xa laduxoh Vathu te Urvatiei te Olip, Iesu biteni mi moletin nan xil bit, “E vongien tak, xamim vus mulesae reling nou\x + \xo 26:31 \xt Mat 26:56; Sion 16:32\x* ixoni ngan xa Hi tesepin ni e Vanuvei Eo xa bit, \q1 \qt ‘Inou nihas moletin xa di milaxat sipsip xil,\qt* \q2 \qt e sipsip san xil liletasil relingi.’\qt* \rq (Sak 13:7)\rq* \m \v 32 E melele xa nimea rilomun ra maten, inou nitiamu ni xamim ha nite Kaleli.”\x + \xo 26:32 \xt Mat 28:7,16\x* \p \v 33 \fig Pita bit rati xa misak ras valesae reling Iesu vatova.|alt="Peter stating he will not deny Jesus" src="WA03911b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="26:33" \fig* E Pita mitamea e biteni mini bit, “!Tave ti neta xa moletin sav xil lilesae relinguk, inou ninave relinguk ti vatova!” \p \v 34 Ma Iesu bit rilomun ni mini bit, “Reitin li nabiteni minuk, e vongien tak, melele xa ut nalan ti mu e tuto xil linakorat ti mu, e xouk uhiteni ihe vatol ngamu xa otakil ti nou.”\x + \xo 26:34 \xt Mat 26:69-75; Mak 14:66-72; Luk 22:56-62; Sion 18:25-27\x* \p \v 35 E Pita biteni nggeih pilei sung bit, “!E‑e, namak ti! !Tave ti neta xa nimat itelak, inou nisakras namiteni xa natakil ti xouk!” E ngan tesav xil mun labiteni nggoni tang.\x + \xo 26:35 \xt Sion 11:16\x* \s1 Iesu misis e ut Ketsemani e miling meulien nan e he Hi \r Mak 14:32-42; Luk 22:39-46 \p \v 36 Di, Iesu be rute tei xa lakesi ni Ketsemani del moletin nan xil.\x + \xo 26:36 \xt Sion 18:1\x* Melele xa laduxoh rute ak, xi biteni mi xil bit, “Mutotan muti tak e ti mutatil nou. Inou nitiamu niha nisis inggaxor.” \v 37 Xi nggur Pita del nat Sepeti xalu latonggusili. E melele xa latoba, nenemien na Iesu basi holu e milonge misa pupu.\x + \xo 26:37 \xt Mat 17:1; Mak 5:37; 14:33; Luk 8:51; 9:28\x* \v 38 Ma xi biteni mi xatel bit, “Tinok li polu ni nenexoen, e nalonge lehit ngan xa bit vahas vin nou. Muti tak, e ti mutiketeh itel nou.”\x + \xo 26:38 \xt Sam 42:5,11; 43:5; Sion 12:27; 4:9\x* \p \v 39 Di, Iesu mikakao reling xatel vuteili tang, mitingeiril be tan e misis mi Hi bit, “Tata li, xosxa suse sav tova mun da tamu, uhur rat longpangasien ak ihe reling nou li. E onapol ni ti naxoni ngan xa ieok bei, e upol ni ixoni ngan kestang xa xouk iem bei.”\x + \xo 26:39 \xt Hib 5:7-8\x* \p \v 40 Di, xi dilomun be visal xatel e mikameti xa di latopat. Ma xi biteni mi Pita bit, “?Midep xiak? ?Mutsakras mutketeh vatel nou vahe haoa tei takes? \v 41 Mutketeh e ti mutisis tengan mutnamot ti e melele xa sakpisien xil imei e xamitel. E tinemitel, iemitel bei tengan mutipol ni neta tei xa momal, e vemitel memel.”\x + \xo 26:41 \xt Mat 6:13; Luk 11:4\x* \p \v 42 Di, Iesu dilomun ba e misis bit, “Tata li, xosxa suse sav tovuol e be tengan xa nihur vuol ni longpangasien xil ak, ma upol ni ixoni ngan kestang xa xouk iem bei.”\x + \xo 26:42 \xt Mat 6:10\x* \p \v 43 E melele xa Iesu dilomun, mikameti xa termali latopat mun vengan lasakras latohur xat metenoh natel. \v 44 Ma xi be reling termali mun, e ba misis be vatol nen ni sisen nan xati tang.\x + \xo 26:44 \xt 2Kor 12:8\x* \p \v 45 E melele xa Iesu dilomun bemei visal termali, biteni mi xatel bit, “?Di tamu mutopat? ?Di tamu mutongel? !Topus ti! Taxeak be melele xati\x + \xo 26:45 \xt Sion 12:23; 13:1; 17:1\x* xa lisa rat nou, Nat Moletin, nihe he moletin tesa xil.\x + \xo 26:45 \xt Mat 17:22; Mak 9:31; 10:33; Luk 9:44; 24:7\x* \v 46 !Tomea, ratoha! Moletin xa isa rat nou, xi tu xa di bemei iaxor.”\x + \xo 26:46 \xt Sion 14:31\x* \s1 Ladal xat Iesu \r Mak 14:43-50; Luk 22:47-53; Sion 18:3-12 \p \v 47 Melele xa Iesu di tamu misepin, Sudas, tei e xil xa labe lu e le (12) nan, mistal. Xi bemei del xat vanut moletin xil xa di laleh xat tiei del homenda xil te vaeen. Xil lamei langgusil nenemien na vat xil na pris xil del elda xil na Siu xil. \v 48 Sudas xa tehein xati tengan isa rat Iesu teling xati tehit, “Moletin xa nipesum ni vin, xi vari iaxa be ngan xa iemim bei. Mumei mutal xati.” \v 49 Ma Sudas mika mal be visal Iesu, pesum ni vin e bit, “Titsa, bos vongien li.” \p \v 50 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “Tuxoli, pol ni tang vaxoni ngan xa xouk omei ven.” \p Di, vanut moletin xil ak lamei ladal xat Iesu. \v 51 E moletin tei na Iesu milihi rat tiei te vaeen nan e da xoteh vurang slev tei na vatixar na pris xil.\x + \xo 26:51 \xt Sion 18:26\x* \p \v 52 E Iesu misel mini bit, “Singin xat tiei nam mun vate voninen, vengan ngan xil xa di labae del tiei, tiei na mosav xil lihas vini.\x + \xo 26:52 \xt Sen 9:6; Rev 13:10\x* \v 53 Vahit ngan xa ieok vahei, inou nakila nasis Tata navan, ma vatei takes, vasa vanut \w masxaxa\w* te vaeen xil lali lu e le (12) xa mahulong tengan mei livae e rin navan.\f + \fr 26:53 \ft E melele nen ak, moletin te vaeen xil te hal Rom labe 6000 xa ladi e vanute tei. Ma Iesu bit masxaxa te vaeen xil ak lili 72,000 xa mikila vakes xil.\f* \v 54 ?E vahit napol ni, ma Vanuvei Eo xa bit xati xa holesok xil ak istal imak mei ihe reitin itep?” \p \v 55 Di, Iesu biles pus vanut moletin xil ak e biteni mi xil bit, “?Veneh ma di muleh tiei e homenda xil te vaeen tengan mei mutal xat nou? ?Munemi mubit inou di nadiamu ni moletin xil tengan ha mavae vatel kavmen nar? !E‑e! Melengien xil ngasen nadotan nade vangit vioh te \w Nim Eo\w* e di napispisi mi moletin xil e mutamei ti tengan mutal xat nou.\x + \xo 26:55 \xt Luk 19:47; 21:37; Sion 18:20\x* \v 56 E holesok xil vus ak mei mistal tengan vasak ni naha xa \w provet\w* tetis usili e Vanuvei Eo mei vastal vahe reitin.” E melele xa ladal xati, moletin nan xil vus lalesae relingi.\x + \xo 26:56 \xt Sak 13:7; Mat 26:31; Sion 16:32\x* \s1 Langgur Iesu be kot na vat xil na Siu xil \r Mak 14:53-65; Luk 22:54-55,63-71; Sion 18:13-14,19-24 \p \v 57 Ngan xil xa ladal xat Iesu ladela labe tim sa Kaeafas, xa be vatixar na pris xil. E rute ak, \w titsa\w* xil te rae na Mosis del elda xil na Siu xil labe vituei ngamu ladi. \v 58 E Pita di mika xus e di nggusil vanut moletin xil xa di ladel Iesu laba vuma … laduxoh vioh te tim sa vatixar ak. E rute ak, Pita be vangit vioh e ba dotan del mereketeh xil te nim ak tengan vapus ti xa lipol ni naha mi Iesu. \p \v 59 Vat xil na pris xil del eilep sav xil mun na Siu xil di lalang ni moletin tova xa mei iluvos xa Iesu pol ni tesaen tei xa likila lihasi imat ven. \v 60 E tave ti neta xa moletin holu lapol ni luvosen ba xat Iesu, latakamet ti neta xa lakila lasa rati ha vamat ven. \p Di, moletin lu mei lusoh \v 61 e lusepin mi kaonsel ak lubit, “Xamel matelonge xa moletin ak tehit, ‘Inou nikila nihu len \w Nim Eo\w* na Hi. Ti, nikili ni mun e melengien tol tang.’”\x + \xo 26:61 \xt Mat 27:40; Sion 2:19; Pol 6:14\x* \p \v 62 Ma vatixar mitamea e misis Iesu bit, “?Ma midep? Xouk di olong sepinien xa di laso ni ba xatuk. ?Neta tovuol xa obit oviteni?” \v 63 E Iesu dat votei tang.\x + \xo 26:63 \xt Aes 53:7; Mat 27:12,14; Luk 23:9; Sion 19:9\x* \p Ma vatixar misisi mun bit, “E pe met Hi xa meul, inou nasemae ni xouk tengan usepin ni reitinen. ?Reitin xa xouk obe Mesaea, Nat Hi?”\x + \xo 26:63 \xt Mat 16:16-17\x* \p \v 64 Iesu bit rilomun ni mini bit, “Nggoni ngan xa di obiteni. E nabiteni mi xamim xa taxeak iha, mupus … \q1 \qt ‘Nat Moletin itotan\qt* \q2 \qt ite ri metu na Hi Suv te Xeihen.\qt* \q1 \qt !E mupusi imei e ut etan\qt* \q2 \qt ixo momah xil te tilang hat!’”\qt* \rq (Sam 110:1; Dan 7:13)\rq* \p \v 65 Melele xa vatixar milong sepinien nan, ien mikat xa mikat, dal papas eising nan e mikei nggeih bit, “?!Mulonge!? !Xi misep purun his Hi vari! ?Veneh ma di ralang ni sepinien tova mun tengan vaha xati? !Xamim vus mulonge xa di misep purun his Hi!\x + \xo 26:65 \xt Lev 24:16; Sion 19:7\x* \v 66 ?Munemi midep vari?” \p Xil vus labit rilomun ni labit, “!Momal tang tengan imat!” \p \v 67 Di, xil lakusah ba xat valnaon e ladi. E rute ngan xil mun lalevesi\x + \xo 26:67 \xt Aes 50:6; 53:5\x* \v 68 e labit, “?!Xosxa obit obe Mesaea xati, uhit pisi, visi iaxa diuk!?” \s1 Pita biteni be vatol xa takil ti Iesu \r Mak 14:66-72; Luk 22:56-62; Sion 18:15-18,25-27 \p \v 69 \fig Pita muun xole be vatol xa takil ti Iesu.|alt="Peter denies knowing Jesus" src="WA03920b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="26:69" \fig* Melele xa Pita di tamu dotan e vangit vioh te nim ma vatixar na pris xil, atuli tei te polien bemei visali e biteni mini bit, “Xouk mun di otehusil Iesu te hal Kaleli.” \p \v 70 E Pita muun xole pe met moletin xil bit, “!Tave reitin ti! Inou natakil ti naha xa di obiteni iaxai.” \p \v 71 Di, Pita mitamea e mikakao ba ve puiteh te vioh. E rute ak, atuli te polien tei mun pusi, ma biteni mi moletin xil bit, “!Moletin ak mun be tei e xil xa di latehusil Iesu te hal Nasaret!” \p \v 72 Ma vatei mun, Pita muun xole e bit, “!Pe met Hi, nabiteni reitin xa natakil ti moletin ak vari!” \p \v 73 Tavehi, moletin xil xa dit lasoh lamei visal Pita e labiteni mini labit, “Xouk vari obe moletin tei nan vengan sepinien nam nggoni ngan Kaleli xil tang.” \p \v 74 E Pita misepin nggeih bit, “!Natakil ti moletin xai vari xa di musep usili iaxai! !Hi isa halesil iha xat nou xosxa sepinien navan be luvosen!” \p Vatei takes, tuto tei mikorat. \v 75 E melele xa milonge, Pita minem rilomun ni naha xa Iesu tehiteni mini tehit, “Ut nalan ti mu e tuto xil linakorat ti mu, e xouk uhiteni ihe vatol xa xouk otakil ti inou.”\x + \xo 26:75 \xt Mat 26:34; Mak 14:30; Luk 22:34; Sion 13:38\x* Ma milonge misa xa misa e be reling vangit vioh ak, ba di muis nggeih. \c 27 \s1 Sudas ba misar hiraen vengan xa milonge misa ve naha xa tepol ni mi Iesu \r Mak 15:1; Luk 23:1-2; Sion 18:28-32 \p \v 1 E makoe roroh, \w vat xil na pris xil\w* del elda xil na Siu xil lamei e nenemien tei takes tengan lakin maten mi Iesu.\x + \xo 27:1 \xt Mat 12:14; Mak 3:6\x* \v 2 Ma labar xati e ladela be visal Paelet xa be vat te kavmen te rute ak tengan lasa rati vaha mini.\x + \xo 27:2 \xt Aes 53:8\x* \p \v 3 Melele xa Sudas xa tesa rat Iesu pusi xa lamaen ni tengan Iesu vaha vamat, xi biles nenemien nan e misak tengan vasa rilomun ni silva mani xa be hanutap tei e he xalu mun (30) vaha mi vat xil na pris xil del elda xil.\x + \xo 27:3 \xt Mat 26:14-15\x* \v 4 Xi bit rati bit, “Inou napol misa pupu, vengan natesa rat moletin ak xa tenapol ni ti neta vasa tengan ha vamat ven.” \p E xil labit rilomun ni mini labit, “Xamem mabit munakil ti. Ngan xai be nam sung.” \p \v 5 Ma Sudas mirang lelen mani ak be tan e vangit vioh te \w Nim Eo\w*, e milesae. Di, ba nggur ao tei e misar xoteh hiraen ni.\x + \xo 27:5 \xt Pol 1:18-19\x* \p \v 6 Melele xa ba, vat xil na pris xil ba lale viton silva mani xil ak e labiteni labit, “Mani ak tamese ti vengan xa latexal rat meulien na moletin tei ni. Ma usil \w rae\w* nar xil, tamal ti tengan raso ni vahe ateli te \w Nim Eo\w*.” \v 7 Lasep usili, ma lamae e nenemien tei. Ma laleh mani xil ak e ba lapus moletin tei xa di pol ni holesok xil ni tan te pili. Del mani ak, xil langgal rat mavulut tan tei rani tengan mei ihe von tehinen tova xa ti litihin ngan halesav xil en. \v 8 Ve rin ak, lakes rute ak ni ‘Tan te Ra’ duxoh xosali. \v 9 Ma naha xa Hi tehit lelen ni texo \w provet\w* \w Seremaea\w* mei be reitin xa bit, \qt “Xil laleh silva mani hanutap tei e he xalu mun (30), xa momal ni mani xa mol‑Isrel xil lateling xati tengan lixal rat meulien nan ni.\qt* \v 10 \qt E del mani ak, xil langgal rat mavulut tan tei ra moletin tei xa di pol ni holesok xil ni tan te pili, nggoni ngan xa Hi Suv tesemae ni minou.”\qt* \rq (Sak 11:12-13; Ser 19:1-13; 32:6-9)\rq* \s1 Ladel Iesu ba misoh pe met Suv Paelet tengan lihas vini \r Mak 15:2-5; Luk 23:3-5; Sion 18:33-38 \p \v 11 E melele xati xa Sudas di misar hiraen, Iesu ba misoh pe met suv Paelet xa be vat te kavmen tete hal Sudea. Di, Paelet misisi bit, “?Midep? ?Be reitin xa xouk obe suv toto na \w Siu\w* xil?”\x + \xo 27:11 \xt Mat 2:2; 27:29,37; Mak 15:9,12,18,26; Luk 23:37,38; Sion 18:39; 19:3,19,21\x* \p Iesu bit rilomun ni mini bit, “Nggoni ngan taxa xouk obiteni.” \p \v 12 E melele xa vat xil na pris xil del elda xil na Siu xil lasepin ba xati, xi tavit ti neta tengan vatutou ni rin nan.\x + \xo 27:12 \xt Aes 53:7; Mat 26:63; 27:14; Luk 23:9; Sion 19:9\x* \v 13 Ma Paelet misisi bit, “?Otalong ti sepinien xil xa di labiteni ba xatuk iaxai?” \v 14 E Iesu dat votei tang, e tavit rilomun ni ti sepinien nae. Melele xa suv Paelet pus sexien nan, mesep pupu ven. \p \v 15 Be sexien matu tei na suv Paelet xa, e melengien xati te Anien te Tavien, xi di maen moletin tei xa moletin xil labosei tengan ha ven imase ra nim te xeih. \v 16 E melele nen ak, vatxeih tei tete nim te xeih, hisen Barabas xa moletin xil lakil kuhi mak ve sexien tesa xil xa xi di tepol ni. \v 17 Ma melele xa suv Paelet pusi xa vanut moletin xil ak mei ladi vituei, misis xil bit, “?Ngan xave iaxa iemim bei tengan nimaen ni ha ven imase: Barabas mu Iesu xa lakesi ni Mesaea?” \v 18 Xi misis xil mak vengan xa pus kila xa vat xil na pris xil latesa rat Iesu mini vengan di lanem misa ni tang. \p \v 19 E melele xa suv Paelet di tamu dotan e von koten nan, atou nan misa sepinien tei mini bit, “Onapol ni ti neta naha xat moletin ak, vengan xi momal tevi. Xosali, nanexo pupu ve metuveen tei xa natepusi usili.” \p \v 20 E vat xil na pris xil del elda xil na Siu xil lasi petine vanut moletin xil ak tengan lasis Paelet vamaen Barabas ha ven imase e ihas Iesu imat. \p \v 21 Paelet ba misis vanut moletin xil ak vatei mun bit, “?Ngan xave e xalu iaxa iemim bei tengan nimaen ni ha ven imase?” \p Ma xil vus lakei ba ni labit, “!Barabas!”\x + \xo 27:21 \xt Pol 3:14\x* \p \v 22 Ma Paelet misis xil mun bit, “?Xosxa imaxai, ma nipol ni naha mi Iesu xa lakesi ni Mesaea?” \p E xil vus lakei be nesao labit, “!Ti xati e eivave!”\x + \xo 27:22 \xt Pol 3:13; 13:28\x* \p \v 23 Di, Paelet misis xil mun bit, “?Veneh? ?Xi pol ni naha misa?” \p E lakei nggeih pilei sung labit, “!Ti xati e eivave!” \p \v 24 Melele xa Paelet pusi xa misakras vahiles nenemien nae e sangas lapol ni vaeen, xi po oei e mikas hen pe met moletin xil vus. E melele xa di pol ni, xi biteni mi xil bit, “Taxeak, nakas rat ra te maten na moletin ak ra heok, vengan napusi xa xi tapol ni ti neta vasa tengan ha vamat ven. !Ma xosxa imat, ren iti e hemim sung!”\x + \xo 27:24 \xt Dut 21:6-9; Sam 26:6\x* \p \v 25 E vanut moletin xil ak labit rilomun ni mini labit, “!Bos tang, ren iti e hemem itel horamue namem xil mun!”\x + \xo 27:25 \xt Esek 33:5; Pol 5:28\x* \p \v 26 Ma, nggusil eheien nae, Paelet maen Barabas ba ven mase. E mi Iesu, xi misemae ni tengan moletin te vaeen nan xil ha limeas pangasi ni ao te xeih xa sanute di en, ti, litela ha liti xati e eivave. \s1 Moletin te vaeen xil lapol pepamen ni Iesu \r Mak 15:16-20; Sion 19:2-3 \p \v 27 Melele xa lameas pangas Iesu bus, moletin te vaeen xil na Paelet ladela labe vangit vioh te nim mae xa mahulong e lakes viton moletin te vaeen sav xil vus xa ladi vituei tengan lamei. \v 28 Xil ladal rat eising na Iesu e lasing xole ni kaliko tei xa pili nggoni ngan na suv toto xil.\x + \xo 27:28 \xt Luk 23:11\x* \v 29 Di, lapol pepamen ni nggoni ngan xa be suv toto tei. Langgil xat vatluvoluv tei ni ao tei xa sanute xil tepiei di en, e lasili xol vatin. Laling liei tei de hen metu, e di latingeiril pepamen pe meten nggoni ngan xa di lasa merereen nae mini. E melele xa di lapol ni, labiteni mini labit, “!O suv toto na Siu xil, xamem di mamerere ni xouk!”\x + \xo 27:29 \xt Mat 2:2; 27:11,37; Mak 15:9,12,18,26; Luk 23:37,38; Sion 18:39; 19:3,19,21\x* \v 30 Di, lakusah ba xati, lalihi rat eitingil ak rani, e labas vatin ni.\x + \xo 27:30 \xt Aes 50:6\x* \v 31 Melele xa lapol pepamen ni bus, langgur rat kaliko te pili ak be relingi, e lasing xole ni eising nan mun. Di, ladela ba tengan ha liti xati e eivave. \s1 Ladi xat Iesu e eivave \r Mak 15:21-32; Luk 23:26-43; Sion 19:17-27 \p \v 32 Melele xa moletin te vaeen xil ladel Iesu laba, xil labisu ni moletin tei e suse, hisen Saemon te hal Saerin. Lamei visali e langgeih xati tengan vapo eivave na Iesu. \v 33 Di, ladel Iesu ba labe nesao e Vathu Kolkota, xa koute teni be ‘Valvat Moletin.’ \v 34 E rute ak, lasa uaen mi Iesu xa labilesi del neta tei xa mikon.\x + \xo 27:34 \xt Sam 69:21\x* E melele xa Iesu mu pisi, misin ni. \v 35 \fig Ladi xat Iesu e eivave.|alt="Nailing Jesus to cross" src="WA03925b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="27:35" \fig* Di, moletin te vaeen xil ak ladi xati e eivave. E melele xa murur da en, xil di laso daes tengan vapisen ni xa visi e xil iaxa ileh mavulut eising xil na Iesu.\x + \xo 27:35 \xt Sam 22:18\x* \v 36 E rute ak, xil ladotan e di laketeh xole. \v 37 E eivave nan, ladi xat tisen tei de nesao ni vatin xa bit mesen rin xa ladi xati ven. Tisen ak ladisi labit, ‘Ngan ak be Iesu, suv toto na Siu xil.’\x + \xo 27:37 \xt Mat 2:2; 27:11,29; Mak 15:9,12,18,26; Luk 23:37,38; Sion 18:39; 19:3,19,21\x* \v 38 E melele nen ak, lateti xat moletin lu xa lutepol tesa luteti e eivave lu mun. Tei tete rin metu, e tei tete rin meil.\x + \xo 27:38 \xt Aes 53:12\x* \p \v 39 Melele xa Iesu murur de eivave, moletin xil xa di lakakao langgo visali di lakuvun vatixil e di langue xati\x + \xo 27:39 \xt Sam 22:7; 109:25; Tang 2:15\x* \v 40 labit, “!Ei, xouk xa otehiteni otehit uhu len Nim Eo na Hi, ti, ukili ni mun e melengien tol tang, bos mak mu tengan uteh meulien e xouk mun tang! !Xosxa obe Nat Hi reitin, amei etan reling eivave xai!”\f + \fr 27:40 \ft Ngan ak misak ni naha xa \xt Sam 22:7-8\ft tehiteni mei mistal be reitin.\f* \x + \xo 27:40 \xt Mat 26:61; Mak 14:58; Sion 2:19-20; Mat 4:3,6; 26:63; Luk 4:3,9\x* \p \v 41 Usil sexien nen xil tak, vat xil na pris xil, \w titsa\w* xil te rae na Mosis, del elda na Siu xil mun lapol pepamen ni Iesu. \v 42 Xil labiteni mini labit, “!Mupus ti mu! Xi di teteh meulien e moletin sav xil, e misakras vateh meulien e xi mun tang. !Xosxa be reitin xa xi be suv toto na mol‑Isrel xil,\x + \xo 27:42 \xt Sion 1:49; 12:13\x* bos xa, taxeak tang, imei etan ra eivave ak! Xosxa imak, ma xamem muke reitin en sung. \v 43 Xi miling nenesien nan e Hi e tehiteni tehit, ‘Inou nabe Nat Hi.’ Ma bos, xosxa Hi ien bei moletin xai, ma mei ihur rati.”\x + \xo 27:43 \xt Sam 22:8; Sion 5:18; 10:36; 19:7\x* \v 44 E usil sexien nen tak, moletin tesa xalu xa lateti xat xalu luteti e rin, xalu mun lusep pepamen ba ni. \s1 Maten na Iesu \r Mak 15:33-41; Luk 23:44-49; Sion 19:28-30 \p \v 45 E piniae, maluxoluken mei da xol ut xil ngasen e dat mak duxoh haoa tol (3).\x + \xo 27:45 \xt Amos 8:9\x* \v 46 E melele xa haoa xatel ak mei lattavi, Iesu mikei nggeih nggo sepinien xati nan xa be Arameak bit, \qt “!Ilae! !Ilae! ?Lama sabaktani?”\qt* \rq (Sam 22:1)\rq* Koute te sepinien ak be, ‘!Hi navan! !Hi navan! ?!Veneh ma ostokovein nou!?’ \p \v 47 Melele xa rut moletin xil xa lasoh ladi lalonge, xil labit, “?Mulonge? Xi di mikes provet \w Ilaetsa\w* iaxai.” \p \v 48 Vatei takes, tei e xil miloh ba, nggur mavulut kaliko tei, e miterir ni be uaen xa mikon. Di, milingi de kusut liei tei e mei misa ni be nesao tengan Iesu vavisi.\x + \xo 27:48 \xt Sam 69:21\x* \v 49 E rute ngan xil mun labiteni labit, “Veter mu, ratiluvoluv tamu e rapus ti. ?Ilaetsa imei etan mei iteh meulien en, mu namei ti?” \p \v 50 Di, Iesu mikei nggeih vatei mun, milihi kor ni votiang, di, mat. \p \v 51 \fig Melele xa Iesu mat, kaliko te Nim Eo mesel be rin lu.|src="CN01843C.TIF" size="col" ref="27:51" \fig* E melele nen ak vari, kaliko xa mettel xa lalihi dakoe xol ut eo tei e Nim Eo, mesel be rin lu,\x + \xo 27:51 \xt Eks 26:31-35; Hib 10:20\x* nggo kusute nesao bemei duxoh kusute etan. E lul tei milil, hat xil mahoe \v 52 e misak ni von tehinen xil lamahoe e mangang dit mak. E moletin na Hi xil holu xa latelel lateti en, xil lamea rilomun ra maten.\x + \xo 27:52 \xt Esek 37:12\x* \v 53 Xil labe reling von tehinen nae xil e lakakao. (E melele xa Iesu temea rilomun ra maten, moletin xil holu latepus moletin xil ak e hal Serusalem xa be taon eo na Hi.) \p \v 54 Melele xa vat na moletin xil te vaeen del moletin nan xil xa di lateketeh xol Iesu lalong lul ak e lapus holesok xil ak testal, ulixil mikan pupu. Xil labiteni labit, “!Reitin li, ngan ak tehe Nat Hi vari tang!” \p \v 55 E tatit atou vutei xil lasoh ladi nga sotin vuteili ra eivave, e di lapus holesok xil xa di mistal. Tatit atou xil\x + \xo 27:55 \xt Luk 8:2-3\x* ak di latetutou ni Iesu e Kaleli e latehusili mun latemei e Serusalem. \v 56 E xatel tol xa latemos e atou xil ak tehe Meri te hal Makdela; Meri, nine Temis xal Siosep; e nine horamue na Sepeti xalu. \s1 Laling tiei na Iesu de vangihat te tehinen tei \r Mak 15:42-47; Luk 23:50-56; Sion 19:38-42 \p \v 57 Sangas ut vamaluxoluk e Sabat mun di bemei sangas.\x + \xo 27:57 \xt Dut 21:22-23\x* Ma moletin tei be visal suv Paelet, hisen Siosep. Xi te metimal te hal Aramatea e holesok nan holu. Xi mun be tei e xil xa di tehusil xat Iesu. \v 58 Melele xa ba misoh pe met Paelet, xi misisi tengan vamaen tiei na Iesu mini. Ma Paelet misemae ni moletin nan xil te vaeen tengan ha lipo rati e lisa ni mini. \v 59 Ma Siosep ba poe e pis xole ni kaliko te mieh tei xa memese. \v 60 Di, poe e ba milingi de vangihat te tehinen nan xati xa lateseh moten rohon ni tang.\x + \xo 27:60 \xt Aes 53:9; Pol 13:29\x* Di, midivin hat tei xa eilep mei dakoe xol puiteh te vangihat ak e be relingi ba. \v 61 Meri te hal Makdela del Meri tei mun ludotan ludi nga sotin vuteili ra rute ak, momal ni puiteh te vangihat ak.\x + \xo 27:61 \xt Mat 27:56; 28:1; Mak 15:40,47; 16:1; Luk 24:10; Sion 19:25\x* \s1 Moletin te vaeen xil laketeh xol vangihat te tehinen xa tiei na Iesu da en \p \v 62 Melele xa ut milan e Sabat, vat xil na pris xil del \w Farasi\w* xil ba lapus suv Paelet. \v 63 Xil lamei visali e labiteni mini labit, “Suv, manem xati xa melele xa vat luvosen ak temeul tamu teta, xi tehiteni tehit, ‘Melengien tol mei itavi, e inou nimea rilomun ra maten.’\x + \xo 27:63 \xt Mat 12:40; 16:21; 17:23; 20:19; Mak 8:31; 9:31; 10:34; Luk 9:22; 18:33; 24:7\x* \v 64 Ma usemae ni moletin te vaeen nam xil ha liketeh xol kuh vangihat te tehinen nan ha ituxoh melele xa melengien tol ak mei itavi. Vengan xosxa onapol ni ti, \w moletin nan xil\w* likila ha likan ni tiei nan. Ti, likila lihithiteni xa xi mea rilomun ra maten. E xosxa holesok xil ak mei istal, ma luvosen kor ak mei isa pilei sung ili luvosen xa tetiamu melele xa xi tehit xi be Mesaea na Hi.” \p \v 65 Melele xa Paelet milonge mak, xi maen ni e biteni bit, “Bos ngamu. Muleh tatit moletin tova te vaeen, e ha liketeh xol vangihat ak ihusil sexien xa xamim iemim bei.” \v 66 Ma laba vituei del moletin te vaeen xil ak, e labilit xol hat xa mahulong xa dakoe xol puiteh teni ni tan tepili. Di, laling tatit moletin te vaeen xil ak tengan xil liketeh xole. \c 28 \s1 Iesu mea rilomun ra maten \r Mak 16:1-10; Luk 24:1-12; Sion 20:1-10 \p \v 1 \w Sabat\w* bus. Di, ut milan e Sande, Meri te hal Makdela del Meri sav mun\x + \xo 28:1 \xt Mat 27:56,61; Mak 15:40,47; Sion 19:25\x* luba tengan ha lalosao ni vangihat te tehinen na Iesu. \p \v 2 \fig Masxaxa na Hi midivin rat hat xa tetakoe xol puiteh te vangihat te tehinen tengan moletin xil lakila lipusi xa Iesu tara ti mun en.|alt="Jesus is risen; the tomb is empty." src="WA03930b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="28:2" \fig* Vatei takes, lul tei milil nggeih vengan masxaxa tei na Hi Suv nggo ut nesao bemei etan. Xi mei midivin rat hat xa tetakoe xol puiteh, e dotan da en.\x + \xo 28:2 \xt Mat 27:51; 27:60; Mak 15:46\x* \v 3 Masxaxa ak, tenben minehin pupu nggoni an xa milangas, e eising nan xil mieh xa mieh.\x + \xo 28:3 \xt Mat 17:2; Mak 9:3; Luk 9:29; Pol 1:10\x* \v 4 Melele xa moletin te vaeen xil lapusi, ulixil mikan pupu e lexil malili. Lakiri labe tan e iexil bon pupu, lasakras mun lapol ni ti neta. \p \v 5 E masxaxa ak biteni mi atou xalu ak bit, “!Ulimil nakan ti! Nakila xa di mullang ni Iesu xa lateti xati e eivave. \v 6 E xi tara ti mun inggak. Reitin, xi temea rilomun ngamu ra maten nggoni ngan taxa tehiteni.\x + \xo 28:6 \xt Mat 12:40; 16:21; 17:23; 20:19; Mak 8:31; 9:31; 10:34; Luk 9:22; 18:33; 24:7\x* Lumei ha lupus ti rute xa lateling tiei nan teta en. \v 7 Taxeak tang, multemanon ha mulhiteni mi \w moletin nan xil\w* mulhit, ‘Iesu mea rilomun tuei ra maten e xi itiamu ni xamim ha ite Kaleli.\x + \xo 28:7 \xt Mat 26:32; 28:10,16; Mak 14:28; Sion 21:1-23\x* Xamim ha mupusi e rute ak.’ Ngan ak be sepinien xa Hi misil nou tengan mei nihiteni mi xamil.” \p \v 8 Ma rumali lube reling vangihat e luloh temanon luba tengan ha lalihithiteni mi moletin xil na Iesu. Ulixalu mikan, e tave ti neta xa mak, iexalu polu ni sien. \v 9 Melele xa di tamu luba, vatakes, Iesu bisu mi xalu e biteni mi xalu bit, “!Bos makoe! Tomat na Hi iti mi xamil.” Melele xa lupusi, lumei visali, lumot ludal xat len xalu, e lusa merereen nalu mini. \v 10 Di, Iesu biteni mi xalu bit, “Ulimil nakan ti. Ha mulhiteni mi tua navan xil e neketen tengan lihe Kaleli, e ha lipus nou en.”\x + \xo 28:10 \xt Mat 28:7,16; Mak 14:28; Sion 20:17; 21:1-23\x* \s1 Moletin te vaeen xil laluvos labit moletin na Iesu xil mei lakan ni tiei nan \p \v 11 Melele xa atou xalu ak di tamu luba, rut moletin te vaeen xil xa di lateketeh xol vangihat ak ladilomun labe Serusalem e ba labit vuol ni holesok xil xa testal mi \w vat xil na pris xil\w*. \v 12 Ma vat xil na pris xil lasepin del elda xil na Siu xil e lamei e nenemien tei. Ma langgal moletin te vaeen xil ak ni mani tei xa eilep \v 13 e labiteni mi xil labit, “Xamim ha muhithiteni muhit, ‘Melele xa matepat vovong, moletin na Iesu xil latemei e hilaep te vongien, e mei latekan ni tiei nan.’\x + \xo 28:13 \xt Mat 27:64\x* \v 14 Ma xosxa longeongen teni ituxoh suv Paelet, xamem iaxa musepin e rin namim tengan musikoe xol xamim e xi nasa ti pangasien mi xamim ven.” \v 15 Ma moletin te vaeen xil ak laleh mani e ba lapol ni nggoni ngan xa xil latehiteni mi xil. Ma longeongen ak mikapis e rute xil vus xa \w Siu\w* xil ladi en e miloh bemei duxoh xosali. \s1 Iesu mei mistal mi moletin nan xil \r Mak 16:14-18; Luk 24:36-49; Sion 20:19-23; Pol 1:6-8 \p \v 16 Ma moletin na Iesu xil xa labe tei e le tei (11) xa lateti, xil labe Kaleli e ba labe vathu tei xa Iesu tehiteni ngamu mi xil. \v 17 E rute ak, iaxa xil lapus Iesu. E melele xa lapusi, lamot mini. E rut moletin nan xil latake reitin kuhi ti mu en. \v 18 Di, Iesu bemei visal xil e biteni mi xil bit, “Tata navan miling holesok xil vus xa di ut nesao e ut etan di e heok.\x + \xo 28:18 \xt Dan 7:14; Mat 11:27; Sion 3:35; 13:3; 17:2; Efes 1:20-22; Plp 2:9-10\x* \v 19 Ma muha ve moletin xil te kantri xil vus e mupol ni xil mun mei lihe moletin navan xil. E melele xa mei lihusil nou, xamim mubaptaes ni xil e his Hi Tamer, e his Hi Natneli, e his Hi \w Ninin Eo\w*.\x + \xo 28:19 \xt Pol 1:8\x* \v 20 E mupispisi mi xil tengan lilong xat holesok xil vus xa natesemae ni mi xamim. E inou, nite visal xamim vehakut\x + \xo 28:20 \xt Hag 1:13; Mat 18:20; Sion 14:23\x* ha ituxoh hoxalite te melengien xil xa radi en.”