\id LUK - Southeast Ambrym NT with Ruth and Jonah [tvk] -Vanuatu (DBL 2015) \h Luk \toc1 Luk \toc2 Luk \mt2 Sepinien xa diamu te \mt1 Luk \is1 ?Visi iaxa tetis vanuvei ak? \ip Moletin xa tetis vanuvei ak, hisen Luk. Xi tenave moletin lu e le tei (12) na Iesu ti. Xi tehe timue tei na Pol xa lutepol vituei e rute xil holu.\x + \xo 1:0 \xt Kol 4:14; 2Tim 4:11; Plp 1:24\x* Luk tenave Siu ti, e tave ti neta xa tehe Sentael tei, teling neketen nan e Iesu Kristo. Luk tehe tokta tei\x + \xo 1:0 \xt Kol 4:14\x* e tesukul kuhi. Tekil kuh holesok xil vus xa testal e meulien na Iesu e tetisi teti e vanuvei xalu ak te ‘Luk’ xal ‘Polien na Eloheoh Xil.’ \ip Luk tetis vanuvei ak sangas ni huram hanutap tol AD (huram 60 tetutou ni poten na Iesu). Xos Luk tete taon te hal Rom mu Sesaria melele xa tetis sepinien xil ak. E melele nen ak, tumulen holu usil Iesu di tekapis, e rute xil latehe reitin, e rute xil latehe luvosen tang. Tesak ni, Luk tehe telang ni moletin xil holu xa latehusil xat Iesu e melele xa teta tamu e ut etan e latepus polien nan texo metexil xati tengan xi mikila valong kuh tumulen nae xil. Di, xi tetis naha xa telong usili texo moletin xil ak. Luk ien tehei tengan vapisen ni xa Iesu tehe moletin tei xa meulien nan temal tevi e tesaen tovuol en. E ien tehei mun tengan vapisen ni xa Iesu tehe Hi reitin e rin xil vus xa di miteh meulien e moletin xil. \is1 ?Visi iaxa tevuli vanuvei ak tetiamu? \ip Luk tetis sepinien ak teha mi timue nan tei xa hisen Teopolis.\x + \xo 1:0 \xt Luk 1:1; Pol 1:1\x* Koute te hisen ak tehe ‘moletin xa eheien nan de Hi.’ Reitin xa Luk tetis vanuvei ak teha mi moletin ak, e tekila xa moletin sav xil mun xa latave Siu ti livuli. \is1 ?Luk tetis vanuvei ak veneh? \im \bd Luk ien tehei tengan vapisen ni xa Iesu tehe Mesaea xa Hi tehit xati tengan isa ni\bd* - Luk tetis kuh holesok xil xa ipisen ni xa Iesu tehe Mesaea xa Hi tehit xati tengan isa ni imei.\x + \xo 1:0 \xt Luk 2:11; 4:41; 9:20; 23:2; 24:26\x* Xi tepisen ni mun xa Iesu tesak ni hitxatien xil vus usil Mesaea xa Hi tesa ni mi mol‑Isrel xil texo provet xil mei tehe reitin.\x + \xo 1:0 \xt Luk 1:70; 3:4; 4:17; 10:24; 13:34; 16:31; 18:31\x* Meulien na Iesu temal tevi e tesa xoteh meulien nan tengan vaha vamat vahinat moletin xil te ut etan vaxoni ngan xa provet xil tetiamu latehit lelen ni.\x + \xo 1:0 \xt Luk 24:25\x* \ib \im \bd Luk ien tehei tengan vasep usil holesok xil vus xa testal e meulien na Iesu\bd* - E tumulen xil usil meulien na Iesu xa Luk tetisi, tehit usil holesok xil xa testal e melele xa Iesu tepot, e rut holesok xil xa testal mini melele xa tehe horamue tamu.\x + \xo 1:0 \xt Luk 1:1–2:52\x* Luk telang ni vatite te tumulen xil usil Iesu texo moletin xil taxa lateti e melele vari xa testal, e tesak pisi tengan valing tumulen xil teni vahusil xat melele xil xa di latestal en. Pispisien e merekel xil holu xa Luk tetisi latari ti e vanuvei sav xil.\x + \xo 1:0 \xt Luk 10:1–18:14; 19:1-28\x* \ib \im \bd Luk ien tehei tengan vapisen ni xa Iesu di ien misae e hisit moletin xil xa mosav xil di lanem male ni xil \bd* - Luk tepisen ni xa eheien e esaeen na Iesu di e ngan xil xa lamesei, ngan xil xa latave Siu ti,\x + \xo 1:0 \xt Luk 2:32; 8:37; 10:13; 11:32; 17:16\x* hoeo xi,\x + \xo 1:0 \xt Luk 2:22; 4:18; 7:22; 11:41; 12:33; 14:13; 16:20; 18:22\x* atou xil,\x + \xo 1:0 \xt Luk 2:37; 7:13; 9:14; 18:3; 20:47; 21:3\x* del tutut horamue xil mun,\x + \xo 1:0 \xt Luk 9:42; 9:48; 18:16\x* Pispisien xil holu xa Luk tetisi tepisen ni xa Iesu di ien sae e moletin xil xa mosav xil di lanem male ni xil. \ib \im \bd Luk ien tehei tengan vapisen ni xa Ninin Eo di pol e meulien na moletin xil\bd* - Luk di pisen ni xa Ninin Eo di pol holu e meulien na Iesu: e melele xa tepot,\x + \xo 1:0 \xt Luk 1:11; 1:35; 1:67; 2:9; 2:27; 2:38\x* e melele xa Sion tebaptaes ni,\x + \xo 1:0 \xt Luk 3:22; 4:1\x* e melele xa tepol ni polien nan,\x + \xo 1:0 \xt Luk 4:14; 4:18; 10:21\x* e, e melele xa temea rilomun ra maten.\x + \xo 1:0 \xt Luk 24:4,16,31,36,51\x* Xeihen na Ninin Eo e meulien na Iesu tepisen ni xa xi texo Hi reitin. E Luk tepisen ni xa Hi tesa Ninin Eo nen tak mi moletin nan xil tengan vasa xeihen mi xil e vapisen suse xa momal na Hi tengan lihusili.\x + \xo 1:0 \xt Luk 24:49\x* \is1 Vatit nenemien tei te vanuvei ak de Luk 19:10, \ipq Nat Moletin bemei e ut etan tengan valang ni hisit moletin xil xa lamak xa latekesae, tengan mei vateh meulien e xil. \is1 ?Naha iaxa de vanuvei ak? \io1 1. Iesu tepot, e temeul tetuxoh melele xa tehur kokot ni polien nan xil. (1:1–4:13) \io1 2. Sepinien e polien xil na Iesu. (4:14–21:38) \io2 a. Iesu tepol tekapis e rute xil vus e provins te hal Kaleli. (4:14–9:50) \io2 b. Iesu tepol tekapis e rute xil vus e provins te hal Sudea, e provins te hal Perea. (9:51–19:27) \io2 c. Iesu tepol e taon te hal Serusalem. (19:28–21:37) \io1 3. Iesu temat e temea rilomun ra maten. (22:1–24:53) \c 1 \s1 Sepkilaen na Luk usil vanuvei ak \p \v 1-2 Bos makoe bat minuk Teopolis,\f + \fr 1:1-2 \ft Koute te hisen ‘Teopolis’ be ‘moletin xa di ba ve kilakilen tengan vakil Hi.’\f* eilep navan. \p Melele xa Iesu di tamu temeul e ut etan, moletin xil holu latepus holesok xil xa xi tepol ni e latehusili. Rut moletin xil mei latehe eloheoh nan xil e latesep usil holesok xil xa latepus Iesu tepol ni.\x + \xo 1:1-2 \xt Sion 15:27\x* E moletin xil holu xa latelonge latetis xat kuhi. \v 3 E inou, Luk, natehusil kuh holesok xil vus ak, e rin te polien nan e ut etan teha tetuxoh melele xa tetilomun tehe ut nesao. Misak ni, nanemi nabit bos tengan inou mun nitis mesen holesok xil ihusil sexien xa testal en. Ve rin ak, xouk, Teopolis, eilep navan,\x + \xo 1:3 \xt Pol 1:1\x* \v 4 ukila uke reitin e holesok xil xa mosav xil latepispisi minuk usili. \s1 Masxaxa tei bit lelen suse xa Sion Baptis ipot en \p \v 5 E melele xa \w Herod\w* xa mahulong tehe suv toto te hal Sudea, \w pris\w* tei teta, hisen Sakaraea. Xi tehe tei e vanut pris na Abitsa.\f + \fr 1:5 \ft Pris xil ngasen langgo vatimol na Eron xa tehe tua na Mosis tetiamu. Pris Eron, havneli xil latehe hanutap tei e hat mun (24), e Abitsa tehe tei e xil e melele nen ak (\xt 1Kron 24:1-19\ft ). \f* Atou nan, hisen Elsavet, e xi mun tehe vatimol tei na pris \w Eron\w* tetiamu.\x + \xo 1:5 \xt 1Kron 24:10\x* \v 6 Sakaraea xal atou nan lumal pe met Hi e lunggusil vuol ni rae nan xil. \v 7 Sakaraea be momatu ngamu e horamue nalu tovuol vengan xa tovolih nan be lumalum. \p \v 8 Vatei, vanut \w pris\w* xil xa Sakaraea mos e xil laba tengan lapol ni polien savsav nae xil e Nim Eo na Hi.\x + \xo 1:8 \xt Eks 30:7\x* \v 9 Nggusil sexien matu na \w pris\w* xil, xil lalihi his tengan vapisen ni xa visi e xil iaxa ihe \w Nim Eo\w* e itin vokon e hor eo iha mi Hi. E melele xa lalihi, lalihi his Sakaraea. \v 10 E melele xa Sakaraea de nim, ngan xil xa lamei tengan lamot mi Hi ladi nga hale e di lasis. \v 11 Vatei takes, \w masxaxa\w* tei na Hi Suv mei mistal mi Sakaraea e misoh de ri matu te \w hor\w* eo xa xi di din vokon xil en. \v 12 E melele xa Sakaraea pus masxaxa ak, mitemanin e ulin mikan xa mikan. \p \v 13 E masxaxa biteni mini bit, “!Sakaraea, ulum nakan ti! Hi milong sisen nam ngamu. Atou nam, Elsavet, nave nousav ti iling natumali tei, e uling hisen ihe ‘Sion.’ \v 14 Poten nan isak ni xamil mulihesi xamil, e moletin sav xil mun lihesi xil ven. \v 15 Natumali ihe eilep tei pe met Iahova. Ihe eo e meulien tevi nan e namu ti vari uaen mu oei te xeih. Melele xa ita tamu e vang ninen, \w Ninin Eo\w* mei ipolu en.\x + \xo 1:15 \xt Nam 6:3; Sats 13:4; 1Saml 1:11\x* \v 16 E isak ni mol‑Isrel xil holu lihiles ra tesaen nae xil e ha lihusil Iahova, Hi nae. \v 17 Xeihen na Ninin Eo ita en ixoni ngan xa tete provet \w Ilaetsa\w* tetiamu. Xi iha itiamu ni Hi Suv tengan ileh viton tata xil itel horamue nae xil liti e tomat, e isak ni ngan xil xa latalong xat Hi ti lihiles ra tesaen nae xil e lihusil metisouen na ngan xil xa lamal pe meten. Xi isak ni moletin na Hi xil livue xat xil ve meien na Suv nae.”\x + \xo 1:17 \xt Mat 17:11-13; Mal 4:5-6; 3:1\x* \p \v 18 Ma Sakaraea biteni mi masxaxa ak bit, “Inou nabe momatu ngamu e atou navan be tovolih pupu. ?Ma, inou nikila nihur horamue itep? ?Upol ni naha tengan nikila nike reitin e sepinien nam?”\x + \xo 1:18 \xt Sen 18:11\x* \p \v 19 E masxaxa bit rilomun ni mini bit, “Inou Kavriel, vatixar na masxaxa xil, xa di nasoh pe met Hi vehakut. Xi vari tesil nou tengan mei nihit mesen longeongen hos ak minuk.\x + \xo 1:19 \xt Dan 8:16; 9:21; Hib 1:14\x* \v 20 E vengan xa otake reitin ti e neta xa natehiteni, xouk uhe vut. Osakras osepin ha ituxoh melengien xa holesok xil ak mei istal en.”\x + \xo 1:20 \xt Luk 1:45\x* \p \v 21 E melele xa Sakaraea da tamu e Nim Eo, vanut moletin xil xa di ladatili lanemi labit, “?Veneh ma ba da be nousav?” \v 22 E melele xa Sakaraea mistal, misakras vasepin. Dit misak tengan vasepin vaxo hen vengan xa be vut. Misak ni, lapus kila xa Hi tepisen neta tei mini. \p \v 23 Di, Sakaraea pol ni polien sav xil e Nim Eo ba duxoh melele xa polien na vanut pris nan xil bus. Pol bus e dilomun be tim. \v 24 E melele xa Sakaraea ba pus atou nan, Elsavet mei di ni tuvava. E Elsavet dat tim ba duxoh melele xa aveti nan be lim (5). \v 25 E melele xa dat tim, biteni mi xi tasen bit, “Iahova ien misae e nou xa nabe lumalum. Xi duxol xat nou e maen ni nou nadi ni tuvava. Reitin, xi teleh rat unounen navan pe met moletin xil.”\x + \xo 1:25 \xt Sen 30:23\x* \s1 Masxaxa tei bit lelen suse xa Iesu ipot en \p \v 26 Melele xa aveti na Elsavet be tei e he sav (6), Hi misil masxaxa Kavriel be taon te hal Nasaret xa de provins te hal Kaleli. \v 27 \fig Hi misil masxaxa Kavriel tengan vahit kil poten na Iesu mi Meri.|alt="An angel visits Mary" src="DN00401b.tif" size="col" copy="Darwin Dunham, United Society Bible Societies, 1989" ref="1:27" \fig* Kavriel nggur sepinien tei tengan ha ihit mesen ni mi ate maxoe tei, hisen Meri. Meri, latesikoe xole tuei tengan vateli vatel moletin tei, hisen Siosep, xa nggo vatimol na suv toto \w Deved\w* tetiamu.\x + \xo 1:27 \xt Luk 2:5; Mat 1:16,18\x* \v 28 Melele xa masxaxa ak mei mistal mi Meri, biteni mini bit, “!Tomat iti minuk! Iahova memaal ve xouk e di minuk.” \p \v 29 E melele xa Meri milonge mak, minexo pupu e di minem ves koute te sepinien ak. \v 30 Di, masxaxa biteni mi Meri bit, “Meri, ulum nakan ti. Hi besi xi pupu ve xouk. \v 31 Xouk uti ni tuvava tei e ulingi ihe horamue. Ti, uling hisen ihe ‘Iesu’ xa koute teni be ‘Hi di miteh meulien e moletin xil.’\x + \xo 1:31 \xt Sen 16:11; Sats 13:3; Aes 7:14; Mat 1:21-23\x* \v 32 Xi ihe eilep tei xa likesi ni ‘Nat Hi xa de ut nesao.’ E Hi Suv ipol ni mei ihe suv toto ixoni avu nan tetiamu, suv toto Deved.\x + \xo 1:32 \xt Aes 9:7; 2Saml 7:12,13,16\x* \v 33 Xi ilaxat kuh mol‑Isrel xil vehakut, xa latexo ra na avu \w Siekob\w* tetiamu. E lelaxatien nan, hoxalite teni ihe tovuol.”\x + \xo 1:33 \xt Maek 4:7; Dan 7:14\x* \p \v 34 Meri bit rilomun ni mi masxaxa bit, “?Inou niti ni tuvava itep, vengan xa natakil ti mu tiramue?” \p \v 35 Ma masxaxa biteni mi Meri bit, “Ninin Eo imei visal xouk, e xeihen na Hi isak ni xouk uti ni tuvava. Ve rin ak, horamue xa ulingi ihe eo, e likesi ni ‘Nat Hi.’\x + \xo 1:35 \xt Mat 1:20\x* \v 36 ?Okil tumahin Elsavet? Xi mun iling natneli, tave ti neta xa xi be tovolih ngamu. !Reitin mak! Elsavet xa moletin xil labit be lumalum, taxeak, aveti nan be tei e he sav (6). \v 37 Mak, ma neta tovuol xa Hi misakras vapol ni.”\x + \xo 1:37 \xt Sen 18:14\x* \p \v 38 Melele xa Meri milonge mak, biteni mi masxaxa bit, “Bos tang. Meulien navan de he Hi, e xi ikila ipol ni naha xa ien bei. Ipol ni minou ixoni ngan taxa xouk di obiteni.” Di, masxaxa be relingi ba. \s1 Meri ba misao ni Elsavet \p \v 39 Dutou ni melele nen ak, Meri mea e mitemanon be metimal xa Elsavet da en xa de vathu xil te provins te hal Sudea. \v 40 Melele xa duxoh metimal ak, be vangit nim ma Sakaraea xalu e mikes Elsavet. \v 41 E melele xa Elsavet milong rae Meri, tuvava nan nggelial e vangen. Di, Ninin Eo mei mise xat Elsavet\x + \xo 1:41 \xt Sen 25:22; Luk 1:15\x* \v 42 xa mikei be nesao bit, “!Tuxolxatien na Hi di minuk mili atou sav xil, e tuxolxatien nan di mi tuvava xa de vangom!\x + \xo 1:42 \xt Sats 5:24; Dut 28:4\x* \v 43 Inou natapin ti tengan nine Suv navan mei vasao ni nou. \v 44 Nalong kil holesok xil ak vengan melele xa natelong xouk otekes nou, tuvava xa de nou besi xi e nggelial. \v 45 Tuxolxatien na Hi di minuk vengan xa oteneket xa sepinien nan xa holesok xil ak mei istal minuk ixoni ngan xa tehiteni minuk.”\x + \xo 1:45 \xt Luk 1:20\x* \p \v 46 E Meri biteni bit,\x + \xo 1:46 \xt 1Saml 2:1-10\x* \q1 “E nenemien navan, di napet rat his Iahova. \q2 \v 47 Namaal pupu ve Hi navan xa di miteh meulien e nou. \q1 \v 48 Xi ien tabong ni nou ti, neta sav xa nabe atou votei te polien nan tang.\x + \xo 1:48 \xt 1Saml 1:11\x* \q2 Xosali iha, moletin xil vus ti lihithiteni xa Hi tetuxol xat nou. \q1 \v 49 Hi te xeihen tepol ni holesok xil xa tellep minou,\x + \xo 1:49 \xt Sam 111:9\x* \q2 e hisen be eo. \q1 \v 50 Xi ien isae e ngan xil xa di lamerere ni,\x + \xo 1:50 \xt Sam 103:13,17\x* \q2 ngan xil xa ladi taxeak, e ngan xil xa ti limei itutou. \q1 \v 51 Nggo xeihen nan, Hi tepol ni holesok xil xa latellep,\x + \xo 1:51 \xt Sam 89:10; 2Saml 22:28\x* \q2 e di nggol rerat valkoai xil xa nenemien nae be nesao. \q1 \v 52 Xi mileh rerat suv toto xil ra von xeihen nae,\x + \xo 1:52 \xt Siob 12:19; 5:11\x* \q2 e di pet rat moletin votei xil sung. \q1 \v 53 Melele xa moletin xil xa di mae nggat xil lamei visal Hi, di misa anien hos xil mi xil.\x + \xo 1:53 \xt 1Saml 2:5; Sam 107:9\x* \q2 E melele xa ngan xil xa holesok nae holu lamei visali, misil rerat xil laba hon tang. \q1 \v 54 Xi bemei misa tutouen mi mol‑Isrel xil xa langgo vatit vatimol na avu Siekob tetiamu, xa tehe moletin te polien nan.\x + \xo 1:54 \xt Sam 98:3; Aes 41:8\x* \q2 Xi di dutou ni xil vengan xa di minem xat hitxatien nae tengan ipisen esaeen mi xil. \q1 \v 55 Xi di pol nggusil hitxatien xil xa tepol ni mi avu nar xil, mi \w Ebraham\w* e mi vatimol nan xil xa labe mol‑Isrel xil.\x + \xo 1:55 \xt Maek 7:20; Sen 17:7; 22:17\x* \q2 Hitxatien nan ak misakras vavus.” \p \v 56 E Meri de visal Elsavet aveti tol (3). Di, dilomun be tim san. \s1 Poten na Sion \p \v 57 Melengien bemei pipin tengan Elsavet valing horamue nan, ma milingi be malohos. \v 58 Melele xa vatimol nan xil e moletin sav xil xa ladi sangas visali lalonge xa Iahova pol ni bos pupu mini e rin xa temaen ni tehur natneli, xil labesi xil pupu. \v 59 E melele xa melengien na tuvava ak be tol e he sav (8), nggusil sexien na Siu xil, langguri be \w vexahu\w*. Ngan xil xa lamei tengan lapusi iexil bei tengan laling his tamen vata en xa be ‘Sakaraea.’\x + \xo 1:59 \xt Luk 1:13; 2:21; Sen 17:12; Lev 12:3\x* \v 60 E Elsavet bit, “!E‑e! Hisen ihe ‘Sion.’” \p \v 61 E labit rilomun ni mini labit, “!Moletin tovuol tamu e vatimol nalu xa tehur his ak! !Sexien ak tamal ti!” \v 62 Misak ni, ba lasis pis tame tuvava ak nggo hexil tengan vahiteni xa ien bei tengan laling hisen vahe visi. \p \v 63 Ma Sakaraea misis xil tengan lasa neta te tisen mini. E midisi bit, “Hisen be Sion.” Melele xa labuli, lamesep pupu ven. \v 64 E melele nen tak, Sakaraea mikila vasepin rilomun, e pet rat his Hi del sepinien nan xil. \p \v 65 Melele xa vatimol nalu e ngan xil xa ladi sangas visal xalu lapus merekel xa mistal, latemanin ni. Misak ni, longeongen usil holesok xil xa testal mi Sakaraea, Elsavet e tuvava nalu mikapis e metimal xil xa ladi e hu xil e provins te hal Sudea. \v 66 Ngan xil xa lalong usili lakila xa xeihen na Hi di e meulien na tuvava ak e lanemi labit, “?Melele xa imeul ihe eilep, mei ihur polien eah vari?” \p \v 67 E melele nen ak, Ninin Eo bemei mise xat Sakaraea ma xi bit lelen ni usil naha xa imei bit, \q1 \v 68 “Rimes Iahova, Hi na moletin xil te hal Isrel,\x + \xo 1:68 \xt Sam 41:13; 72:18; 106:48; 111:9; Luk 7:16\x* \q2 vengan xa xi mei misao ni moletin nan xil e di miteh meulien e xil. \q1 \v 69 Hi di misa moletin teteh meulien mi xir.\x + \xo 1:69 \xt Sam 18:2\x* \q2 Xi nggur xeihen e nggo vatimol na suv toto Deved xa tehe moletin te polien na Hi. \q1 \v 70 Hi tehit xati texo \w provet\w* eo xil tetiamu \q2 \v 71 xa moletin ak mei iteh meulien e xir ra he elu nar xil,\x + \xo 1:71 \xt Sam 106:10\x* \q2 e ra xeihen na ngan xil xa di laketeh misa mi xir. \q1 \v 72 Xi tehit xati mun xa ipisen esaeen nan mi avu nar xil tetiamu,\x + \xo 1:72 \xt Sam 105:8-9; 106:45-46; Sen 17:7; Lev 26:42\x* \q2 e inem xat \w hitxatien te xeih\w* nan \q2 \v 73 xa tepol ni tetel avu nar Ebraham tetel sepinien tei xa texeih.\x + \xo 1:73 \xt Sen 22:16-17\x* \q1 \v 74 Hi tehit xati xa ileh rerat xir ra he elu nar xil\x + \xo 1:74 \xt Taet 2:12\x* \q2 tengan rakila rimot mini e rihusil xati ixo sexien xa ulixir nakan ti mun. \q1 \v 75 Reitin, rakila rimot mini e melengien xil vus e meulien nae \q2 itel meulien tei xa ihe eo e imal pe meten.” \p \v 76 Di, Sakaraea biteni mi tuvava nan bit,\x + \xo 1:76 \xt Aes 40:3; Mal 3:1; Mat 3:3\x* \q1 “E xouk, natuxoli, likesuk lihit obe provet tei na Hi te ut nesao. \q1 E xouk utiamu ni Suv tengan ha usak mesen suse nan. \q1 \v 77 Upisen ni mi moletin nan xil xa Hi iteh meulien e xil \q2 e naketeh ti mun nasa mi xil ve \w tesaen\w* nae xil. \q1 \v 78 Hi polu ni eheien e esaeen.\x + \xo 1:78 \xt Aes 9:2; 58:8; 60:1-2; Mal 4:2; Mat 4:16\x* \q1 Isa ‘moletin te teh meulien en’ mei istal mi xir, \q2 ixoni ngan xa eai di mistal e di misa miehen mi xir. \q1 \v 79 Reitin, sepinien nan ixoni miehen xa ileluv xol ngan xil xa ladi e maluxoluken e ulikanen vengan xa ladi pe xeihen te maten. \q2 Ileluv mun tengan ipisen suse te tomat mi xir tengan rihusili.” Melele xa misepin bus, Sakaraea xatel ladilomun labe tim. \p \v 80 Huram xil mei mitavi, e tuvava ak meul mei be horam maxoe tei. E xeihen na Ninin Eo polu en. E melele xa mei be tiramue, ba da tasen e uruvuol ba duxoh melele xa mistal mi mol‑Isrel xil e pol kokot ni polien nan.\x + \xo 1:80 \xt Luk 2:40; Mat 3:1\x* \c 2 \s1 Iesu tepot e ut etan \r Mat 1:18-25 \p \v 1 E melengien xil ak xa Sion tepot en, Okastas tehe \w Sisa\w* te hal Rom. Xi tesa rae nan teha mi eilep nan xil te kavmen tehit ha litis xat his moletin xil ngasen te ut xil vus tengan \v 2 Ngan ak tehe pupuluen kokot vari xa latepol ni e melele xa Karinias tehe eilep te kavmen te hal Siria xa provins te hal Sudea da en. \p \v 3 Misak ni, moletin xil ngasen latetilomun latehe metimal xati na vatimol nae tengan ngan xil te kavmen lakila livuli kuh xil e lihur hisexil. \v 4 Misak ni, e melele nen ak, Siosep mea, be reling metimal te hal Nasaret xa de provins te hal Kaleli. Di, nggusil suse xa teviei\f + \fr 2:4 \ft Nasaret duxol Betlehem, suse nen teviei mili kilomita handred tei (100 km), e lakakao mili wik tei tengan laduxoli.\f* ba be Betlehem xa de provins te hal Sudea. Be Betlehem vengan xa be metimal xati na suv toto \w Deved\w*, e Siosep be vatimol tei nan. \p \v 5 Siosep nggur Meri lukakao lube Betlehem, vengan xa tesikoe xole ngamu tengan ihuri mei ihe atou nan. Meri, navehi ti iling tuvava.\x + \xo 2:5 \xt Luk 1:27\x* \v 6 E melele xa ludi tamu e metimal te hal Betlehem, melengien nan pipin tengan valing tuvava. \v 7 Xalu luba ludi e nim ma vongoro xil vengan xa ut sav tovuol e nim tengan laloti en. E inggak, Meri miling muimol nan xa be malohos. Pis xole ni kaliko tei, di milingi pat e rute xa di laling husmunae a vongoro xil en.\x + \xo 2:7 \xt Mat 1:25\x* \s1 Masxaxa xil labithiten usil poten na Iesu mi ngan xil xa di lalaxat sipsip xil \p \v 8 E vongien nen tak, moletin tatei xil di lalaxat sipsip xil e valkesao tei sangas visal metimal te hal Betlehem. \v 9 Vatei takes, \w masxaxa\w* tei na Iahova bemei mistal mi xil, e minehinen te xeihen na Hi mileluv xol moletin xil ak. Xil latemanin e uli mikan pupu. \v 10 E masxaxa biteni mi xil bit, “!Ulimim nakan ti! Namei del longeongen hos tei xa isak ni moletin xil ngasen mei lipolu ni sien. \v 11 Taxeak, e hal Betlehem, metimal na suv toto Deved tetiamu, \w moletin te teh meulien en\w* pot tuei ve xamim. Xi be Mesaea xa Iahova tehit xati xa isa ni imei. \v 12 Suse xa mupus kila en imak: mukamet tuvava tei xa lapis xole ni kaliko tei e lalingi pat de rute xa di laling husmunae a vongoro xil en.” \p \v 13 Melele xa masxaxa di tamu misepin, vatei takes, vanut masxaxa tei xa mahulong pupu langgo ut nesao e mei lastal. E pe met moletin xil ak, lames Hi nggo kikeien labit, \q1 \v 14 “Merereen mi Hi xa de ut nesao,\x + \xo 2:14 \xt Luk 19:38\x* \q1 e ut etan tomat iti \q2 mi moletin xil ngasen \q1 xa Hi memaal ve xil.” \p \v 15 Melele xa lakikei bus, masxaxa xil labe reling xil e ladilomun labe ut nesao. Di, moletin xil xa di lalaxat sipsip xil lasem xil labit, “Rave Betlehem, rava rapus ti neta xa Iahova tehiteni mi xir.” \v 16 Ma xil latemanon laba e lakamet rute xa Meri xal Siosep ludi en. E lapus tuvava nalu di pat de rute xa di laling husmunae a vongoro xil di en. \p \v 17 \fig Moletin te sipsip xil ba lapus tuvava Iesu.|alt="Shepherds visit baby Jesus." src="WA03804b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="2:17" \fig* Melele xa moletin xil ak lapus tuvava Iesu, labit mesen sepinien xa masxaxa tehiteni mi xil usil tuvava ak mi xalu.\x + \xo 2:17 \xt Luk 2:10-12\x* \v 18 E ngan xil vus xa lalong tumulen nae lamesep pupu ni. \v 19 E melele xa Meri milong sepinien xil ak, miling xat kuhi e nenemien nan, e di minem usili vehakut.\x + \xo 2:19 \xt Luk 2:51\x* \p \v 20 E melele xa moletin te sipsip xil ladilomun, xil lames Hi e lapet rat hisen ve holesok xil xa latelonge e latepusi. Vengan xa holesok xil ak testal texoni ngan xa masxaxa tehiteni mi xil. \s1 Tuvava Iesu be vexahu, laling his en, e langguri be Nim Eo tengan lapol ni sanien eo e rin nan \p \v 21 Melele xa melengien na tuvava Iesu be tol e he sav (8), nggusil sexien na Siu xil, tamen xal ninen lungguri be \w vexahu\w*. E melele nen ak, luling hisen be ‘Iesu’ nggoni ngan xa masxaxa tehiteni mi Meri melele xa tenati ni tuvava ti mu.\x + \xo 2:21 \xt Sen 17:12; Lev 12:3; Luk 1:59; 1:31\x* \p \v 22-24 Melengien hanutap lu (40) dutou ni melele xa Iesu tepot en, Siosep xal Meri lunggur tuvava Iesu latobe \w Serusalem\w* tengan lalopol ni sanien eo tei e rin na Meri tengan mei vamese rilomun vaxoni ngan xa \w rae na Mosis\w* tehiteni.\f + \fr 2:22-24 \ft Nggusil sexien na Siu xil, atou xa miling tuvava tei tenamese ti pe met Hi ve ra te pesisen. Misak ni, xi itat tim ituxoh melele xa melengien hanutap lu (40) mei itavi. Ti, mei lisa sanien eo tei mi Hi e rin nan tengan mei imese rilomun pe meten (\xt Lev 12:1-8\ft ).\f* Ma, xalu luleh mae lu be Nim Eo e lasa mae xalu ak lube sanien eo\f + \fr 2:22-24 \ft Rae na Mosis bit lalisa sulut sipsip tei itel mae tei. E xosxa atou ak, mani nan tapin ti, ma mikila vasa mae lu tang (\xt Lev 5:11\ft ). \f* nalu mi Hi. \p E melele nen ak mun, lunggur tuvava Iesu tengan ha lalipisen ni mi Iahova tengan pris tei ituxol xati ixoni ngan xa rae nan biteni xa bit, \qt “Muimol xil ngasen xa labe horamue, lihe horamue eo na Iahova.”\qt* \rq (Eks 13:2,12)\rq* \s1 Moletin lu lubit lelen ni xa Iesu be Mesaea xa Hi tehit xati mi mol‑Isrel xil \p \v 25 Melele xa Meri, Siosep del Iesu latdi tamu e Nim Eo, moletin tei de rute ak, hisen Simeon. Sexien nan xil momal e eheien nan di e Hi. Di datil melengien xa Hi isa Mesaea imei isak ni mol‑Isrel xil limeluv ra he kavmen sav xil. \w Ninin Eo\w* di mi Simeon\x + \xo 2:25 \xt Aes 40:1; 49:13\x* \v 26 e tehiteni mini xa namat ti mu ituxoh melele xa ipus Mesaea xa Iahova tehit xati tengan isa ni imei. \p \v 27 E melele xa Meri xal Siosep lunggur Iesu be vioh te \w Nim Eo\w* tengan lalikamet pris tova tengan vatuxol xat tuvava nalu vaxoni ngan xa rae na Hi biteni, \w Ninin Eo\w* tehiteni mi Simeon tengan ihe rute ak. \v 28 E melele xa Simeon pus xatel, po xat tuvava Iesu. E melele xa di poe, xi memes Hi bit, \q1 \v 29 “Suv, inou nabe moletin te polien nam. \q1 E taxeak, ukila umaen ni nou nimat e tomat, \q2 vengan naha xa otehit xati minou mistal ngamu. \q1 \v 30 Inou napus horamue ak tuei ni metok,\x + \xo 2:30 \xt Aes 40:5; 52:10; Luk 3:6; Taet 2:11\x* \q2 ngan xa iteh meulien e moletin nam xil. \q1 \v 31 E upol ni moletin xil vus e ut etan lipusi. \q1 \v 32 Xi isak ni ngan xil xa latave Siu ti liti e miehen nam,\x + \xo 2:32 \xt Aes 42:6; 49:6; 46:13\x* \q2 tengan xil lipus kil xouk e limerere ni xouk. \q1 E ipet rat his mol‑Isrel xil xa labe moletin nam xil.” \p \v 33 Melele xa tame Iesu xal ninen lulong naha xa Simeon tehiteni, lumesep pupu. \v 34 Di, Simeon misa tuxolxatien tei mi xatel e biteni mun mi Meri bit, “Tuvava nam isak ni moletin holu te hal Isrel lihusil xat Hi, e isak ni rute e xil lihiles ra ni. Tuvava ak mei ihe simeleleen tei na Hi xa moletin holu lisin ni.\x + \xo 2:34 \xt Aes 8:14; 1Kor 1:23; 1Pit 2:8\x* \v 35 Isak ni nenemien xuxus xil na moletin xil limei kesao. E naha xa istal mini isak ni xouk mun ulonge isa, ixoni ngan xa tiei tei di misal vinuk.” \p \v 36 E melele nen tak, \w provet\w* tei de vioh te Nim Eo, hisen Anna. Xi be tovolih ngamu, e tamen be pris Vanuel xa nggo vatimol na pris Aser. Melele xa Anna di tamu tehe ate maxoe, teteli. E melele xa huram lu e he sav (7) tang mei tetavi, tiramue nan temat.\x + \xo 2:36 \xt 1Tim 5:5\x* \v 37 Misak ni, tehe tunau teha vuma … huram nan mei be hanutap hat e hat e he tei mun (84). E melengien xil ngasen, makoe ba duxoh vongien, xi di mot mi Hi e vioh te Nim Eo, e melengien hao di bal ni anien e di misis. \p \v 38 E melele xa Siosep xal Meri ludi tamu e Nim Eo del tuvava Iesu, Anna bemei visal xatel e memes Hi ve tuvava ak. E dutou ni, ba di mitumul usil tuvava ak mi moletin xil ngasen xa di ladatil melele xa Hi isa Mesaea nan imei tengan isak ni Serusalem itel moletin nan xil limeluv ra xeihen na kantri sav xil.\x + \xo 2:38 \xt Aes 52:9\x* \s1 Melele xa Iesu mei be horamue, moletin xil lapus kila xa polu ni metisouen na Hi \p \v 39 Melele xa Siosep xal Meri lupol sen naha xa rae na Iahova biteni, xatel latdilomun latbe Nasaret, metimal natel xati xa de provins te hal Kaleli.\x + \xo 2:39 \xt Mat 2:23\x* \v 40 E tuvava Iesu di matu, e ven mei nggeih. E melele xa di matu mak, moletin xil lapus kila xa polu ni metisouen e tuxolxatien na Hi di en.\x + \xo 2:40 \xt Luk 2:52; 1:80\x* \p \v 41 E huram xil vus, tame Iesu xal ninen lube Serusalem tengan lalopol ni \w Anien te Tavien\w* en.\x + \xo 2:41 \xt Eks 12:24-27; Dut 16:1-8\x* \v 42 Ma, melele xa huram na Iesu be lu e le tei (12), lube anien ak nggoni ngan xa di lupol vehakut ni, e lunggur Iesu latoba. \v 43 Melele xa Anien te Tavien mei mitavi, tame Iesu xal ninen lunggur suse tengan laltilomun lalihe tim, e lutakil ti xa Iesu da tamu e hal Serusalem. \v 44 Ma xalu lukakao melengien tevi tei del vanut moletin xil vengan lunemi xa Iesu di nggusil timue tei mu moletin sav tei e vatimol nae. E melele xa ut maluxoluk, lulang vesi sung. \v 45 E melele xa lutakameti ti e vanut moletin xil xa ludi en, xalu ludilomun lube Serusalem tengan lalolang vesi e rute ak. \p \v 46 Lulang ves Iesu melengien tol (3), di lukameti sung xa dotan de vioh te Nim Eo. Xi di miteong ni pispisien na titsa xil na Siu xil e di misis pilei xil usili. \v 47 Xil vus xa lalong sepinien na horamue Iesu lamesep ve kilakilen xa di pisen ni melele xa misa rilomun ni sepinien mi titsa xil. \p \v 48 Melele xa Siosep xal Meri lukameti, lutemanin pupu. E ninen biteni mini bit, “?Natuxoli, veneh ma opol ni mak mi xamel? Opol ni xamel manexo pupu e di malang vesuk e ut ngasen.” \p \v 49 E Iesu bit rilomun ni mi xalu bit, “?Mullang ves nou veneh? ?Mutakil ti xa inou ti nite nim ma Tata navan?”\x + \xo 2:49 \xt Sion 2:16\x* \v 50 E xalu lutakil ti koute te sepinien nan. \v 51 E nine Iesu miling kuh naha xa mistal de nenemien nan, e di minem usili vehakut.\x + \xo 2:51 \xt Luk 2:19\x* \p Di, horamue Iesu dilomun be Nasaret del xalu, e milong xat xalu. \v 52 Xi matu, e mei be moletin xa polu ni metisouen. E Hi del moletin xil mun lamaal ven.\x + \xo 2:52 \xt 1Saml 2:26; Pro 3:4; Luk 1:80\x* \c 3 \s1 Sion Baptis pol kokot ni polien nan tengan vahithiten longeongen hos na Hi mi moletin xil \p \v 1 E melele xa Taeberias tehe \w Sisa\w*\f + \fr 3:1 \ft Suv toto na moletin xil labe holu, e Sisa tehe eilep e xil vus e melele nen ak. Mol‑Rom xil latenem latehit tehe hi tei vengan xa xeihen nan mahulong pupu.\f* te hal Rom huram lim e le tei (15), moletin hat (4) iaxa di latetutou ni lelaxatien nan: \w Herod\w* Antipas tehe suv toto te hal Kaleli; tunali Pilip, tehe suv toto te hal Ituria tetel Trakonaetas; Lisanias tehe suv toto te hal Abilin; e Pontias Paelet tehe vat te kavmen te hal Sudea.\x + \xo 3:1 \xt Mat 3:1-12; Mak 1:1-8; Sion 1:19-28\x* \v 2 E melele nen ak, Anas xal Kaeafas lunggur polien te \w vatixar na pris xil\w*.\x + \xo 3:2 \xt Luk 1:80\x* \p E melele ak, Hi misa sepinien tei mi Sion, nat Sakaraea, e uruvuol. \v 3 Ma Sion mikakao e ut xil ngasen xa ladi sangas visal Oeisal Sodan e di bithiten sepinien na Hi mi moletin xil bit, “!Muhiles ra \w tesaen\w* namim xil! Ti, mumei minou e nibaptaes ni xamim tengan vapisen ni xa Hi di miketeh bos rilomun mi xamim.”\x + \xo 3:3 \xt Pol 13:24; 19:4\x* \v 4 \w Provet\w* Aesea tetis usil Sion tetiamu tehit,\x + \xo 3:4 \xt Aes 40:3-5\x* \q1 \qt “Lalong rae tei xa di mikei e uruvuol xa bit,\qt* \q1 \qt ‘!Musak mesen suse na Hi Suv!\qt* \q2 \qt !Mupol ni suse nan imal!\qt* \q1 \v 5 \qt Mutihin sesale xil,\qt* \q2 \qt e muhil lelen hu xil mei lihe motan.\qt* \q1 \qt Suse xil xa lakavui, mupol ni mei limal tevi,\qt* \q2 \qt e mutihin suse xil xa misa.\qt* \q1 \v 6 \qt Ti, moletin xil vus lipusi\qt* \q2 \qt xa Hi ti iteh meulien e xil itep.’”\qt* \rq (Aes 40:3-5)\rq*\x + \xo 3:6 \xt Luk 2:30-31; Pol 28:28; Taet 2:11\x* \p \v 7 Vanut moletin xil holu lamei tengan Sion vabaptaes ni xil. E Sion mea e misepin nggeih mi vat xil na Siu xil xa lamei mini bit, “!Ei, xamim mube vanut tetal tesa xil xa di langas vin moletin xil ni vulongomim! ?Visi iaxa tesel xat xamim tengan mulesae ra pangasien xa Hi isa ni mi xamim?\x + \xo 3:7 \xt Mat 12:34; 23:33\x* \v 8 Ihos mak mu xa, itiamu, mupol ni sexien xil xa ipisen ni xa mubiles ra tesaen namim xil reitin. E munahiteni ti munahit, ‘Xamem munahur ti pangasien vengan xa \w Ebraham\w* be avu namem e Hi tehosei xamem mabe nan.’ E nabiteni mi xamim xa ngan ak tave reitin ti, vengan xa Hi mikila vahosei hat xil ak tengan mei lave havneli xil e mei lave moletin nan xil xati.\x + \xo 3:8 \xt Sion 8:39\x* \v 9 Taxeak tang, Hi bue xat akis nan ngamu tengan itei vatiei xil ngasen xa latataxao ni ti huite xil xa bos. Reitin, itei xoteh xil e iso xil lihe upang.”\x + \xo 3:9 \xt Mat 7:19; Sion 15:6\x* \p \v 10 E vanut moletin xil ak lasis Sion labit, “?Ma xamem mupol ni naha vari?” \p \v 11 Sion biteni mi xil bit, “Xosxa tei e xamim, eising nan lu, ma isa tei mi mosav xa nan tovuol. Xosxa anien amim di, ma musa rute mi mosav xa an tovuol.” \p \v 12 Di, moletin xil te \w takis\w* lamei tengan Sion vabaptaes ni xil, e xil lasisi labit, “?Titsa, xamem mupol ni naha vari tengan mei mumal pe met Hi?”\x + \xo 3:12 \xt Luk 7:29\x* \p \v 13 Ma Sion biteni mi xil bit, “Munaleh mani te takis ti nali naha xa rae te kavmen di biteni.” \p \v 14 E moletin xil te vaeen mun lamei lasisi labit, “?E itep mi xamem? ?Xamem mupol ni naha tengan mei mumal pe met Hi?” \p Ma Sion biteni mi xil bit, “Munaxeih xat moletin xil ti tengan lasa mani mi xamim. E munahur ti mani naxo suse xa muluvos mosav e kot en. Mulonge ihos tang ve mani xa di mungguri.” \p \v 15 Melele xa moletin xil lalong naha xa Sion di biteni, lanem holu usili del sien e labiteni mi xil mun tang labit, “Xos Sion vari iaxa be Mesaea xa Hi tehit xati tehit isa ni imei.” \p \v 16 Melele xa Sion milonge mak, bit rilomun ni mi xil bit, “Inou natave Mesaea ti. Inou di nabaptaes ni xamim ni oei tang. E tei xa imei itutou ni nou, xi iaxa ihe eilep mak mu ili nou, e inou natapin ti tengan nalal rat sandel nan. Xi vari ibaptaes ni xamim ni \w Ninin Eo\w* e ni upang.\f + \fr 3:16 \ft Upang ak ia moten ngan xil xa langgusil xat Iesu, e ia len ngan xil xa latahusili ti.\f* \x + \xo 3:16 \xt Pol 13:25\x* \v 17 Xi bue xat xi tengan vaseti moletin xil ngasen ixoni moletin xa di po savel tengan vaseti utut \w uit\w* ra valite. Utut uit xa bos, ileh xati ha ihe nim man; e valite xil teni, iso ni ihe upang xa misakras vamat.” \v 18 E sexien nen tak, Sion misel xat moletin xil e bithiten longeongen hos na Hi mi xil. \p \v 19 E melele xa Sion di pol ni polien nan, di misepin nggeih ba xat suv toto Herod vengan xa tehur atou na tunali tehe atou nan, hisen Herodias. E Sion di misepin ba xat Herod mun ve holesok xil vus xa di pol ni xa tamal ti.\x + \xo 3:19 \xt Mat 14:3-4; Mak 6:17-18\x* \v 20 Misak ni, Herod pol ni neta tei xa misa pupu mili sexien sav nan xil. Xi misemae ni tengan moletin te vaeen nan xil iha ital xat Sion e liso ni ihe nim te xeih. \s1 Sion baptaes ni Iesu \r Mat 3:13-17; Mak 1:9-11 \p \v 21 \fig Melele xa Sion baptaes ni Iesu, Ninin Eo bemei ve Iesu e Hi misep usili nggo ut nesao.|alt="John baptizes Jesus." src="WA03810b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="3:21" \fig* Melele xa Sion di tamu tebaptaes ni moletin xil, Iesu mun temei mini tengan Sion vabaptaes ni. E melele xa Iesu di tesis, tilang hat tesaha \v 22 e Ninin Eo temei e tan texoni mae e mei tetotan en. E rae tei tekei texo ut nesao tehit, “Xouk obe natuxoli reitin xa eheien navan di e xouk, e nabesi nou pupu ve xouk.”\x + \xo 3:22 \xt Sion 1:32; Sen 22:2; Sam 2:7; Aes 42:1; Mat 12:18; 17:5; Mak 9:7; Luk 9:35; 2Pit 1:17\x* \s1 Vatimol na Iesu \r Mat 1:1-17 \p \v 23 Melele xa Iesu tepol kokot ni polien nan, huram nan tehe hanutap tei e he xalu mun (30). Moletin xil vus lanemi labit xi be nat Siosep.\x + \xo 3:23 \xt Luk 4:22; Sion 6:42\x* E avu na vatimol na Siosep xil, hisexil temak: \q1 Siosep tehe nat Heli. \q1 \v 24 E Heli tehe nat Matat, \q2 xa tehe nat \w Livae\w*, \q2 xa tehe nat Melki, \q2 xa tehe nat Sanae, \q2 xa tehe nat Siosep. \q1 \v 25 Siosep tehe nat Matataeas, \q2 xa tehe nat Amos, \q2 xa tehe nat Neham, \q2 xa tehe nat Esli, \q2 xa tehe nat Nanggae. \q1 \v 26 Nanggae tehe nat Mahat, \q2 xa tehe nat Matataeas, \q2 xa tehe nat Semein, \q2 xa tehe nat Sosek, \q2 xa tehe nat Soda. \q1 \v 27 Soda tehe nat Soanan, \q2 xa tehe nat Resa, \q2 xa tehe nat Serubabel,\x + \xo 3:27 \xt Esra 3:2\x* \q2 xa tehe nat Seltiel, \q2 xa tehe nat Neri. \q1 \v 28 Neri tehe nat Melki, \q2 xa tehe nat Adi, \q2 xa tehe nat Kosam, \q2 xa tehe nat Elmadam, \q2 xa tehe nat Er. \q1 \v 29 Er tehe nat Sosua, \q2 xa tehe nat Eliesar, \q2 xa tehe nat Sorim, \q2 xa tehe nat Matat, \q2 xa tehe nat Livae. \q1 \v 30 Livae tehe nat Simeon, \q2 xa tehe nat Sudah, \q2 xa tehe nat Siosep, \q2 xa tehe nat Sonam, \q2 xa tehe nat Eliakim. \q1 \v 31 Eliakim tehe nat Melea, \q2 xa tehe nat Mena, \q2 xa tehe nat Matataha, \q2 xa tehe nat Netan, \q2 xa tehe nat \w Deved\w*.\x + \xo 3:31 \xt 1Saml 16:1,13\x* \q1 \v 32 E Deved tehe nat \w Tiese\w*,\x + \xo 3:32 \xt Rut 4:17-22\x* \q2 xa tehe nat Obed, \q2 xa tehe nat Boas, \q2 xa tehe nat Salmon, \q2 xa tehe nat Nason. \q1 \v 33 Nason tehe nat Aminatap, \q2 xa tehe nat Atmin, \q2 xa tehe nat Ani, \q2 xa tehe nat Hesron, \q2 xa tehe nat Peres, \q2 xa tehe nat Sudah.\x + \xo 3:33 \xt Sen 35:23\x* \q1 \v 34 Sudah tehe nat \w Siekob\w*,\x + \xo 3:34 \xt Sen 25:26\x* \q2 xa tehe nat \w Aesak\w*,\x + \xo 3:34 \xt Sen 21:3\x* \q2 xa tehe nat Ebraham, \q2 xa tehe nat Terah, \q2 xa tehe nat Nahor. \q1 \v 35 Nahor tehe nat Seruk, \q2 xa tehe nat Rehu, \q2 xa tehe nat Pelek, \q2 xa tehe nat Eber, \q2 xa tehe nat Sela. \q1 \v 36 Sela tehe nat Kenan,\x + \xo 3:36 \xt Sen 4:25–5:32\x* \q2 xa tehe nat Arpaksat, \q2 xa tehe nat Sem, \q2 xa tehe nat \w Noah\w*, \q2 xa tehe nat Lamek. \q1 \v 37 Lamek tehe nat Metuselah, \q2 xa tehe nat Inok, \q2 xa tehe nat Saret, \q2 xa tehe nat Mahalalil, \q2 xa tehe nat Kenan. \q1 \v 38 Kenan tehe nat Inos, \q2 xa tehe nat Set,\x + \xo 3:38 \xt Sen 4:25\x* \q2 xa tehe nat \w Adam\w*. \q1 E Adam tehe nat Hi. \c 4 \s1 Temat misak pis Iesu, e Iesu tamot ti e tesaen \r Mat 4:1-11; Mak 1:12-13 \p \v 1 Melele xa Iesu be reling Oeisal Sodan, \w Ninin Eo\w* xa da en midela be uruvuol. \v 2 E rute ak, \w Temat\w* di misak pis Iesu melengien be hanutap lu (40). E melele nen ak, Iesu taxanien ti. Ma, e hoxalite te melengien xil ak, mae nggat pupu ni.\x + \xo 4:2 \xt Hib 4:15\x* \p \v 3 Ve rin ak, Temat mei misak pisi bit, “Xosxa obe Nat Hi reitin, ma usemae ni hat xil ak lihiles mei lihe beret am.” \p \v 4 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “!E‑e! Ninapol ni ti namak vengan xa Vanuvei Eo na Hi biteni bit, \q1 \qt ‘Moletin misakras vameul e anien kestang.’”\qt* \rq (Dut 8:3)\rq* \p \v 5 Di, Temat del Iesu be nesao e vathu tei, e vatei takes, pisen kantri xil vus te ut etan mini. \v 6 E misak pisi bit, “Xeihen te kantri xil vus ak de heok. E inou nakila nasa rati mi moletin eah xa ieok bei tengan nasa ni mini. Misak ni, nakila nasa rat lelaxatien te xil itel holesok xil vus xa di en minuk.\x + \xo 4:6 \xt Mat 28:18\x* \v 7 Misak ni, xosxa umot minou tang, ma nisa sen holesok xil ak minuk.” \p \v 8 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “Inou ninapol ni ti vengan xa Vanuvei Eo na Hi biteni bit, \q1 \qt ‘!Mumot mi Iahova xa be Hi namim,\qt* \q2 \qt e mulong xat xi kestang!’”\qt* \rq (Dut 6:13)\rq* \p \v 9 \fig Temat misis Iesu tengan vasak pis tutouen na Hi e meulien nan.|alt="Jesus is tempted by the devil" src="DN00405b.tif" size="col" copy="Darwin Dunham, United Society Bible Societies, 1989" ref="4:9" \fig* Di, Temat nggur Iesu be \w Serusalem\w* e milingi misoh e rute tei xa be nesao pupu e taep te \w Nim Eo\w* na Hi. E rute ak, Temat misak pisi bit, “Xosxa obe Nat Hi reitin, uhut uhe tan. \v 10 Vengan xa Vanuvei Eo di biteni bit, \q1 \qt ‘Hi isemae ni masxaxa nan xil \qt* \q2 \qt tengan mei lisikoe xolok.’\qt* \rq (Sam 91:11)\rq* \m \v 11 E, \q1 \qt ‘Xil lipo xatuk itel hexil\qt* \q2 \qt tengan onasip hat ti ni lem.’”\qt* \rq (Sam 91:12)\rq* \p \v 12 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “!E‑e! Ninapol ni ti, vengan xa Vanuvei Eo biteni mun bit, \q1 \qt ‘Munasak pis Iahova ti xa be Hi namim\qt* \q2 \qt tengan mukameti xa xi di mi xamim.’”\qt* \rq (Dut 6:16)\rq*\x + \xo 4:12 \xt 1Kor 10:9\x* \p \v 13 Melele xa Temat misak pis Iesu e rin xil vus, be relingi ha ituxoh melele sav xil xa pus mesal tengan vasak pisi.\x + \xo 4:13 \xt Hib 4:15\x* \s1 Iesu pol kokot ni polien nan e moletin xil te hal Nasaret lasin ni \r Mat 4:12-17; 13:53-58; Mak 1:14-15; 6:1-6 \p \v 14 Melele xa Iesu be reling uruvuol, xi polu ni xeihen na Ninin Eo, e dilomun be provins te hal Kaleli. Longeongen usili mikapis e ut ngasen xa di sangas visal rute ak. \v 15 Xi ba be \w nim te pispisien\w* na Siu xil e di pispisi mi moletin xil en. E ngan xil vus xa lalonge lapet rat hisen. \p \v 16 Iesu mikakao ba duxoh taon te hal Nasaret, rute xa tematu en. E \w Sabat\w*, Iesu be nim te pispisien nggoni ngan taxa di pol vehakut ni. E melele xa mea misoh tengan vavuli Vanuvei Eo na Hi, \v 17 xil lasa vanuvei na \w provet\w* Aesea mini e xi buli bit, \q1 \v 18 \qt “Ninin Eo na Hi Suv di mise xat nou,\qt* \q2 \qt vengan xi tehosei nou tengan nihit longeongen hos nan mi ngan xil xa labe hoeo.\qt* \q1 \qt Xi tesil inou namei tengan namiteni mi moletin xil xa ladi e nim te xeih\qt* \q2 \qt ha vexil vamase.\qt* \q1 \qt E nihiteni mi ngan xil xa metexil bar mei liketeh rilomun.\qt* \q2 \qt E nihiteni mi ngan xil xa ladi pe he mosav xil xa limeluv liha.\qt* \q1 \v 19 \qt Xi tesil inou tengan nihithiteni xa Iahova tehosei melele nen ak\qt* \q2 \qt tengan itutou ni moletin nan xil en.”\qt* \rq (Aes 61:1-2)\rq*\x + \xo 4:19 \xt Aes 58:6\x* \p \v 20 Melele xa Iesu buli bus, boh xol vanuvei ak, di, misa rilomun ni ba mi moletin te tutouen, e dotan tengan vapispisi mi moletin xil. Melele xa met moletin xil vus xa lateti e nim ak da en, \v 21 Iesu biteni mi xil bit, “Vanuvei Eo na Hi xa mutelong nou natevuli, taxeak tang, sepinien xil teni mei be reitin.” \p \v 22 Moletin xil xa lalong pispisien hos xil xa di misa ni mi xil lamesep ven e lapet rati ve sepinien nan xil. E di, rute e xil lanem male ni labit, “!Ei! Xi be nat Siosep tang.”\x + \xo 4:22 \xt Luk 3:23; Sion 6:42\x* \p \v 23 Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Nakila xa muhiteni minou sepinien matu xa bit, ‘Tokta, upol ni ngenom xil mu mei lilonge ihos rilomun,’ vengan xa iemim bei tengan nipol inggak, e metimal xati navan, holesok xil vus xa mutelonge xa natepol ni e taon te hal Kapaniam tengan muke reitin e nou ixo en.\x + \xo 4:23 \xt Mat 4:13; Sion 2:12\x* \v 24 E nabiteni reitin mi xamim, provet tovuol tamu xa ngenen xil latehur pilei e metimal nan xati.\x + \xo 4:24 \xt Sion 4:44\x* \v 25 Tetiamu, e melengien xil na provet \w Ilaetsa\w*, us tenamus ti huram tehe tol e rute, e moletin xil vus, mae teat xil.\x + \xo 4:25 \xt Tem 5:17; 1King 16:1,7; 17:1; 18:1\x* E, e mol‑Isrel xil, tunau xil latehe holu. \v 26 E Hi tesil Ilaetsa teha mi tunau tei xa tave te hal Isrel ti. Xi de metimal te hal Sarevat sangas visal taon te hal Saedon.\f + \fr 4:26 \xt 1King 17:8-16 \ft biteni xa tunau ak teke reitin xa Ilaetsa tehe provet tei na Hi e tetutou ni.\f* \v 27 Teimun, e melengien xil na provet \w Elisa\w*, moletin holu te hal Isrel latehur mesien \w leporsi\w*. E Elisa tenapol ni ti tenbexil vamese, xi tepol ni \w Neman\w* te hal Siria kestang xa tenave te hal Isrel ti tenben mei temese rilomun.”\f + \fr 4:27 \xt 2King 5:1-14 \ft biteni xa Neman teke reitin e sepinien na Provet Elisa xa Hi ihur rati ra mesien nan.\f* \p \v 28 Melele xa moletin xil xa ladi nim te pispisien lalong sepinien nan, xil vus iexil mikati ven. \v 29 Ma latamea, lameru xati be reling metimal nae, e ladela labe seri meteh xa de haxot te metimal nae vengan xa labit lativin rat Iesu vamot vaha en. \v 30 E Iesu, xi biles, e mikakao nggo hilaep te vanut moletin xil ak. Di, be reling xil e nggusil suse nan ba. \s1 Iesu nggol rerat ninin tesa ra moletin tei \r Mak 1:21-28 \p \v 31 Di, Iesu be metimal te hal Kapaniam xa de provins te hal Kaleli. E Sabat, Iesu di pispisi mi moletin xil inggak.\x + \xo 4:31 \xt Mat 4:13; Sion 2:12\x* \v 32 Moletin xil lamesep ni pispisien nan xil vengan xa di bit kil koute teni mi xil nggoni ngan xa nggo Hi vari.\x + \xo 4:32 \xt Mat 7:28-29; Sion 7:46\x* \v 33 E melele nen ak, moletin tei xa \w ninin tesa\w* da en de vangit nim te pispisien. Xi mikei nggeih xat Iesu bit,\x + \xo 4:33 \xt Mat 8:29; Mak 1:23-24; 5:7; Luk 8:28\x* \v 34 “!Ei, Iesu, ngan Nasaret! ?!Obit upol ni naha mi xamem!? ?Omei inggak tengan omu vin xamem? !Inou nakilak, xouk obe Moletin Eo na Hi vari!”\x + \xo 4:34 \xt Luk 4:41; Sion 6:69\x* \p \v 35 Iesu mike xat ninin tesa ak bit, “!Utat votei! !E uhe reling moletin ak!” Ninin tesa bas tan ni moletin ak pe met moletin xil vus. Di, be reling moletin ak e neta ti taxula. \p \v 36 Moletin xil vus lamesep e di lasis xil mun tang labit, “?Hisit pispisien eah xiak? !Moletin ak di misepin del xeihen, e melele xa misepin nggeih mi ninin tesa xil, lalong xati e labe reling moletin xil!” \v 37 Ma longeongen usil Iesu mikapis ut ngasen xa de sangas visal metimal te hal Kapaniam. \s1 Iesu mileh rerat mesien ra moletin xil holu \r Mat 8:14-17; Mak 1:29-34 \p \v 38 Melele xa Iesu be reling nim te pispisien te hal Kapaniam, be tim sa moletin tei, hisen Saemon Pita. Melele xa duxoh tim san, milonge xa avu atou kokon na Saemon Pita, ven minggan pupu. Ma lasis Iesu tengan vatal rati ra mesien nan. \v 39 Ma Iesu be visali e misemae ni mesien ak bit, “!Uhe relingi!” E, vatei takes, atou ak milonge bos, mitamea, e ba pol ni anien ae. \p \v 40 E melele xa eai minu e Sabat bus, moletin xil lakila lapol ni neta. Ma moletin xil holu laleh tua nae xil xa lamesei lamei visal Iesu. Xi miling hen e xil kekes e pol ni ngan xil vus ak mei labos. \v 41 E melele xa Iesu nggol rerat ninin tesa xil ra moletin xil holu, lamuis kei ba mini labit, “!Xouk obe Nat Hi reitin!” E xi misep xol xil tengan linasepin ti vengan lakila xa xi be Mesaea xa Hi tehosei. \x + \xo 4:41 \xt Mat 8:29; Mak 3:11; Luk 4:34; Mak 3:12\x* \s1 Iesu di pispisi e nim te pispisien xil \r Mak 1:35-39 \p \v 42 E visuvong nen, e makoe roroh, Iesu mika sen be uruvuol. E melele xa moletin xil latapus ti, laba tengan lalang ni. Melele xa lakameti, lasak pisi tengan ladak kesi nave reling xil ti. \v 43 E Iesu biteni mi xil bit, “Niha nihithiten longeongen hos usil lelaxatien na Hi mi moletin xil e rute sav xil mun. Vengan xa Hi tesil inou namei tengan napol ni hisit polien xil ak.”\x + \xo 4:43 \xt Luk 8:1\x* \p \v 44 Ma Iesu be metimal xil na Siu xil e dit bithiten longeongen hos na Hi e nim te pispisien nae xil.\x + \xo 4:44 \xt Mat 4:23\x* \c 5 \s1 Iesu mikes kokot ni moletin tol tengan latihusili \r Mat 4:18-22; Mak 1:16-20 \p \v 1 Vatei, Iesu misoh de suhon te Oei Kaleli sangas ni Kenesaret. E moletin xil labe holu pupu e mei lating xat Iesu tengan lalong ti sepinien na Hi xa di misa ni mi xil.\x + \xo 5:1 \xt Mat 13:1-2; Mak 3:9-10; 4:1\x* \v 2 Di, Iesu pus bot lu (2) xa moletin xil teni lateling xalu ludi e ut tengan lava lakas moten net nae xil. \v 3 Di, Iesu be bot tei xa be na Saemon Pita, e misisi tengan vativin ni valis luvoluv vahe reling ut. Di, Iesu dotan de bot ak e di pispisi mi vanut moletin xil xa mahulong xa ladi ut. \p \v 4 Melele xa Iesu misepin mi xil bus, biteni mi Saemon Pita bit, “Xamitel, tohalis ni bot valis vahe huinep, e mutiso net namitel inggak tengan mutisar ti meseo.”\x + \xo 5:4 \xt Sion 21:3-8\x* \p \v 5 E Saemon Pita bit rilomun ni mi Iesu bit, “Suv, vongien duxoh makoe ak, xamem mabilao tova tang e matasar ti meseo vari. E vengan xa xouk obiteni, ma bos tang, nisa sepinien tengan muha muso rilomun ni net namem.” \v 6 E melele xa ba laso net nae xil be tan, laleh meseo xil holu xa holu pupu … sangas langgur papas net nae xil. \v 7 Ma laso hexil ba ni tua nae xil tengan lalis bot nae vamei e litutou ni xil. Ma, melele xa laduxoh xil, lase xat bot xalu vus ni meseo ba vuma … polu tova tang, sangas lalomerir. \v 8-9 Saemon Pita e moletin xil vus xa ladi e bot ak latemanin xa meseo xil xa lalehi labe holu xa labe holu pupu mak. E melele xa Saemon Pita pus kil naha xa mistal, be visal Iesu, mitingeiril pe meten, e biteni mini bit, “!O Suv, inou natapin ti tengan nate visaluk! Uhe reling nou vengan xa nabe moletin tesa tang.” \p \v 10 \fig Melele xa Iesu mikes Pita, Temes e Sion, xatel latoba latstokovein holesok natel xil di, e latonggusili.|alt="Peter, Andrew, James and John following Jesus" src="WA03820b.tif" size="span" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="5:10" \fig* E Iesu bit rilomun ni mini bit, “!Ulum nakan ti! Duxoh xosali, xouk otelihi meseo xil tang, e taxeak iha, ulihi moletin xil sung.” Moletin lu mun xa lupol vituei del Saemon Pita, hisealu Temis xal Sion xa lube nat Sepeti. Xalu mun lutepus holesok xa testal e lutemesep ni. \v 11 Misak ni, melele xa lalihi bot nae be ut, Pita, Temis e Sion latstokovein holesok natel xil di, e latoba latonggusil Iesu.\x + \xo 5:11 \xt Mat 19:27\x* \s1 Iesu pol ni tenbe moletin tei xa nggur mesien leporsi\f + \fr 5:12 \ft Leporsi be mesien xa pol ni hilbe moletin di mat, misak ni menuk xa da en bo. Siu xil labit mesien leporsi misa mak mu mili mesien sav xil. Moletin xa ngguri natuxol ti moletin sav. Lalingi da sen nga tang.\f* mei bos rilomun \r Mat 8:1-4; Mak 1:40-45 \p \v 12 Vatei, Iesu temei tehe taon tei. E rute ak, moletin tei da en xa mesien leporsi tepurun tenben. E melele xa moletin ak pus Iesu, bemei visali e mitingeiril be tan pe meten, valnaon ba duxoh tan. Di, midakes Iesu bit, “!Suv, xosxa iem bei, xouk okila opol ni veok vamese!” \p \v 13 Ma Iesu misa hen ba duxoli, e biteni mini bit, “Ieok bei li tengan nipol ni. !Vem imese rilomun!” Vatei takes, mesien nan be relingi vari. \v 14 E Iesu misepin nggeih mini bit, “!Onahit rati ti mi mosav xil! E uha mu, upisen xouk mi \w pris\w* tova xa de Nim Eo tengan ipus kuh tenbom. Ti, usa sanien eo nam ihusil naha xa rae na \w Mosis\w* di biteni. Ixo suse ak, moletin xil vus lipus kila xa mesien nam bus, e omese tevi.”\x + \xo 5:14 \xt Mak 7:36; Luk 8:56; Lev 14:2-32\x* \p \v 15 E neta sav xa mak, longeongen usil Iesu mikapis miloh be ut sav xil mun xa be sotin. Ma, vanut moletin xil holu lamei tengan ti lilong pispisien nan xil e ti lisisi tengan ileh rerat mesien ra xil. \v 16 E vehakut, Iesu mea be reling moletin xil tengan ita tasen tang e ti isis.\x + \xo 5:16 \xt Mak 1:35\x* \s1 Iesu pol ni moletin tei xa rin tei mat mei bos rilomun \r Mat 9:1-8; Mak 2:1-12 \p \v 17 Vatei, melele xa Iesu di pispisi mi vanut moletin xil, rut \w Farasi\w* xil del titsa xil te rae na Mosis lamei ladotan sangas visali e di lataeong ni pispisien nan xil. Xil latexo metimal sav xil e provins xalu te hal Kaleli xal Sudea, e rute xil latexo taon te hal \w Serusalem\w* mun tengan mei lapus Iesu. E Hi Suv di misa xeihen mi Iesu tengan mikila valeh rerat mesien xil ra moletin xil holu. \v 18 E melele nen ak, rut moletin xil lamei lapo moletin tei del vet man tang e lamei ve Iesu vengan xa ri moletin ak mat. E melele xa lasak pisi tengan lapoe vahe nim tengan lalingi pe met Iesu, \v 19 lasakras, vengan vanut moletin xil xa ladi e nim langgonaxon pupu. Mak toma, lapeou labe hilim nesao, e ladal rerat rut hilim ak ba. Di, lasae ni moletin ak xa da tamu e vet man be tan e hilaep te moletin xil, momal ni rute xa Iesu da en. \v 20 Melele xa Iesu pus naha xa lapol ni e mile kil neketen nae, biteni mi moletin xa rin tei mat bit, “Tuxoli, Hi naketeh ti mun nasa minuk ve \w tesaen\w* nam xil.”\x + \xo 5:20 \xt Luk 7:48\x* \p \v 21 Melele xa Farasi xil del \w titsa\w* xil te rae na Mosis lalonge mak, laseputut ni e nenemien nae labit, “!Ei! ?!Moletin ak minemi bit xi be visi!? !Xi di misep xar ni Hi! !Xi bit nggur xeihen nggoni Hi, vengan Hi kestang mikila valeh rat tesaen ra moletin tei!”\x + \xo 5:21 \xt Aes 43:25; Luk 7:49\x* \p \v 22 E Iesu mikil nenemien nae, ma biteni mi xil bit, “?Veneh ma di munemi xa natahur ti xeihen vapin tengan naleh rat tesaen ra moletin tei?\x + \xo 5:22 \xt Luk 6:8; 9:47; Mat 16:8\x* \v 23 ?Naha vari be temale mak mu tengan namiteni mi moletin ak? ?Tengan namit, ‘Hi naketeh ti mun nasa minuk ve tesaen nam xil,’ mu namit, ‘Utamea e ukakao’? Temale tang tengan namiteni xa Hi naketeh ti mun nasa mini vengan xa musakras mupus kila xa mistal mu tastal ti. \v 24 E taxeak, mupus kila xa Nat Moletin nggur xeihen e ut etan tengan valeh rerat tesaen ra moletin xil pe met Hi.” Di, Iesu pus moletin xa rin tei mat e biteni mini bit, “!Utamea, uvulun vet mam, e upoe utilomun uhe tim sam!”\x + \xo 5:24 \xt Sion 5:8\x* \p \v 25 Vatei takes, moletin ak mitamea pe met moletin xil. Xi po vet man, e mikakao be tim san. E melele xa de suse misa memesien ba mi Hi. \v 26 Moletin xil vus latemanin e lanem pupu usili. Lames Hi labit, “!Xosali, xir rapus neta tei xa eilep pupu!” \s1 Iesu mikes Livae tengan ihusili \r Mat 9:9-13; Mak 2:13-17 \p \v 27 Dutou ni melele nen ak, Iesu mistal nggo nim e mikakao ba. E kakaoen nan, pus Siu tei xa di pol mi kavmen te hal Rom, hisen \w Livae\w*.\f + \fr 5:27 \ft Livae, his teimun be Matiu xa tetis vanuvei tei usil meulien na Iesu xa lakesi ni ‘Matiu.’\f* Xi di dotan de von polien nan tengan valeh \w takis\w* vaxo moletin xil tengan isa ni iha mi kavmen te hal Rom. Melele xa Iesu pusi, mikesi bit, “!Amei, uhusil nou!” \v 28 Misak ni, Livae mea, mistokovein holesok nan xil di, e ba nggusil Iesu. \p \v 29 Ma Livae del Iesu e moletin nan xil labe tim san e pol ni anien tei xa mahulong ve Iesu. Ma misilasil ve vanut moletin xil holu tengan mei lavanien vituei: ngan xil xa laleh takis del rut moletin sav xil mun.\x + \xo 5:29 \xt Luk 15:1-2\x* \v 30 Farasi xil e rut titsa te rae na Mosis di laseputut ni Iesu mi moletin xil labit, “?Veneh ma Iesu di mingganien e di mumun del moletin xil te takis e del rut moletin tesa sav xil ak?” \p \v 31 Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Moletin xil xa di lanemi labit latamesei ti, iexil ti tavei tengan ha lapus tokta. Tokta be na ngan xil kestang xa lakila labit lamesei. \v 32 Inou natamei ti tengan ti nikes moletin xil xa labit meulien nae momal ngamu. E‑e, namei tengan ti nikes moletin tesa xil tengan ti lihiles meulien nae ra \w tesaen\w* nae xil.” \s1 Iesu biteni xa pispisien hu nan xil misakras vahusil xat sexien matu xil na Siu xil \r Mat 9:14-17; Mak 2:18-22 \p \v 33 Melele xa Iesu da tamu e nim ma Livae, rut moletin xil mei labiteni mini labit, “Vehakut, moletin xil na Sion Baptis di lasis mi Hi e di labal ni anien ven. E moletin xil na Farasi xil mun mak tang. E xamem mapusi xa moletin nam xil latapol ni ti vamak. Vehakut, dit langganien e di lamun. ?Veneh vari?” \p \v 34 Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “E melele te tetelien tei, moletin xil limei ve anien teni. Osakras osak ni xil laval ni anien e melele xa moletin xa miteli dat tamu visal xil.\x + \xo 5:34 \xt Sion 3:29\x* \v 35 E melengien imei xa moletin tesa xil lihur rat moletin xa miteli ihe reling xil. E melele nen ak vari, xil ti lihal ni anien sung.” \p \v 36 Di, Iesu dei vole mi xil bit, “Moletin tovuol xa vatal pas eising hu tei nan tengan vahur rut kaliko teni e vatil xol eising matu nan xa mahoe ni. Maxani, ipurun eising hu nan, e samulit eising hu ak tamal pupu ti ni eising matu nan. \v 37 E moletin tovuol xa vateh uaen hu vahe valite matu xa lapol ni ni hilbe sipsip vengan xa nggeih ngamu. Maxani, uaen hu ikaio vuma … isak ni valite matu iposou e imahoe. Ti, uaen imie ihe tan, e valite mun isa. \v 38 E‑e, namak ti. Ihos xa uaen hu ihe valite hu xa mavoh tang. \v 39 E moletin xil xa di lamu uaen matu, xil iexil ti tavei tengan lamu uaen hu vengan xa lanemi labit, ‘Uaen matu bos mak mu.’”\f + \fr 5:39 \ft E vole xalu ak, Iesu di biteni xa pispisien hu xil nan di nggusil sexien hu xil tang, misakras vahusil xat sexien matu xil na Siu xil.\f* \c 6 \s1 Iesu biteni xa meulien na moletin xil eilep mak mu mili rae xil te \x + \xo 6:0 \xt Mat 12:1-14; Mak 2:23–3:6\x* Sabat \p \v 1 Vatei, e \w Sabat\w*, Iesu del \w moletin nan xil\w* di lakakao langgo naho tatei te \w uit\w*.\f + \fr 6:1 \ft Ladi kikis utut uit xil mei be pulaoa te beret.\f* E melele xa di lakakao, moletin nan xil di laki xototeh uit xil ak, langgo utute, e langga ni.\x + \xo 6:1 \xt Dut 23:25\x* \v 2 Misak ni, rut \w Farasi\w* xil mei lasisi labit, “?Veneh ma di mupol ni sexien xa \w rae na Mosis\w* bit ti rinapol ni ti e Sabat?”\x + \xo 6:2 \xt Sion 5:10\x* \p \v 3 Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “?Midep? ?Xamim mutakil ti naha xa suv toto \w Deved\w* tetel moletin nan xil latepol ni e melele xa mae teat xil?\x + \xo 6:3 \xt 1Saml 21:1-6\x* \v 4 Tave ti neta xa rae bit \w pris\w* xil kestang lia beret eo, Deved tehe Nim Eo na Hi, tehur beret xa pris xil latesa ni tuei mi Hi e tea ni. Di, tesa rute mi moletin nan xil latea ni.”\f + \fr 6:4 \ft Vengan xa Hi Suv ien tenaxat Deved ti e melele xa mae teati, ma Farasi xil mun lasakras iexil vat Iesu mu moletin nan xil (\xt 1Saml 21:6\ft ).\f* \x + \xo 6:4 \xt Lev 24:5-9\x* \p \v 5 Di, Iesu biteni mi xil bit, “Nat Moletin vari iaxa be eilep mu mili Sabat.” \p \v 6 E Sabat teimun, Iesu ba di pispisi e \w nim te pispisien\w*tei. E rute ak, moletin tei da xa hen metu mikavui. \v 7 Rut \w titsa\w* xil te rae na Mosis del rut Farasi xil labit lipus pisi xos Iesu ipol ni he moletin ak mei ihos rilomun e Sabat. Vengan xosxa ipol ni, ma likila lisa sepinien iha xat rin nan vengan xa di nggur xoteh rae xa misikoe xol Siu xil tengan linapol ti e Sabat.\x + \xo 6:7 \xt Luk 14:1\x* \v 8 E Iesu mikil nenemien nae, ma biteni mi moletin ak bit, “Amei. Usoh inggak visal inou.” Ma moletin ak mea, ba misoh rute ak pe met moletin xil.\x + \xo 6:8 \xt Luk 5:22; 9:47\x* \v 9 Di, Iesu biteni mi xil bit, “?Nasis xamim, rae na Mosis maen ni tengan ti ripol ni naha e Sabat? ?Ripol ihos, mu ripol isa? ?Ritutou ni meulien na mosav, mu rihas vini?” \v 10 Iesu miketeh mikapis e xil. Di, biteni mi moletin ak bit, “Te momal ni hem.” E melele xa pol ni, hen mei bos rilomun. \p \v 11 Xil iexil mikat pupu, e lasep vesi xa lipol ni naha mi Iesu. \s1 Iesu bosei moletin lu e le tei (12) tengan mei lave moletin nan xil \r Mat 10:1-4; Mak 3:13-19 \p \v 12 Vatei, Iesu be nesao e hu tei tengan ha vasis. Xi misis mi Hi e vongien nen ak ba duxoh makoe. \v 13 Melele xa ut milan, xi ba mikes moletin nan xil vus tengan lamei visali. E xi bosei moletin lu e le tei (12) tang tengan mei lave \w eloheoh\w* nan xil:\x + \xo 6:13 \xt Sion 6:70\x* \q1 \v 14 Saemon (xa Iesu miling hisen teimun be ‘Pita’) del tunali Andru;\x + \xo 6:14 \xt Pol 1:13\x* \q1 Temis xal Sion; \q1 Pilip xal Batalomiu; \q1 \v 15 \w Matiu\w* e Tomas; \q1 Temis nat Alveas; \q1 e Saemon (xa lakesi ni Silixin); \q1 \v 16 Sudas\f + \fr 6:16 \ft Sudas nat Temis, hisen teimun be Tatios (\xt Mat 10:3\ft ).\f* nat Temis; \q1 e Sudas Eskariot xa imaen Iesu ihe he ngan xil xa lihasi imat. \s1 Iesu di pispisi mi moletin xil e di mileh rerat mesien nae xil \r Mat 4:23-25 \p \v 17 Melele xa Iesu del moletin nan xil langgo vathu ak e labe tan, labe rute tei xa be motan xa vanut moletin xil holu xa di langgusil Iesu di ladatili. E Iesu pus vanut moletin savsav xil mun lamei: rute xil langgo taon te hal \w Serusalem\w* e metimal savsav xil xa ladi e provins te hal Sudea, e rut moletin xil mun xa latave Siu xil ti langgo taon te hal Taer xal taon te hal Saedon xa ludi sangas visal Tas Medeterenia. \v 18 Xil lamei tengan lateong ni Iesu e lasisi tengan ileh rerat mesien nae xil. Ngan xil mun xa \w ninin tesa\w* xil di purun xil lamei, ma Iesu nggol rerat ninin tesa xil ak ra xil e pol ni xil mei labos rilomun. \v 19 Moletin xil vus lasak tengan latuxol Iesu, vengan xeihen xa da en di mileh rerat mesien ra moletin xil ngasen e pol ni xil mei labos rilomun. \s1 Iesu pispisi usil sexien xil xa momal pe met Hi \r Mat 5:1-12 \p \v 20 Melele xa Iesu da tamu del moletin xil ak, miketeh pus moletin nan xil e biteni bit, \q1 “Tuxolxatien iti mi xamim xa holesok namim xil tapin ti, \q2 vengan xa holesok xil xa ladi he Hi labe namim. \q1 \v 21 Tuxolxatien iti mi xamim xa, taxeak, mae di nggat xamim,\x + \xo 6:21 \xt Ser 31:25; Sam 126:5-6; Aes 61:3; Rev 7:16-17\x* \q2 vengan xa Hi isak ni xamim mupolu kuhi. \q1 Tuxolxatien iti mi xamim xa, taxeak, di mudang, \q2 vengan xa Hi isak ni xamim mumen. \q1 \v 22 Tuxolxatien iti mi xamim melele xa moletin xil di iexil nggat xamim e di lasin xamim ve nou.\x + \xo 6:22 \xt Sion 15:19; 16:2; 1Pit 4:14\x* \q2 Reitin, tuxolxatien iti mi xamim melele xa di lasepsisil xamim e di lapurun hisemim vengan xa di munggusil xat Nat Moletin. \q1 \v 23 Mumaal melele xa xil di lapol ni mak mi xamim e muhutahut itel sien,\x + \xo 6:23 \xt 2Kron 36:16; Mat 23:30,31; Luk 11:47\x* \q2 vengan xa Hi pusi xa mupin tengan muvur huite teni xa ihe eilep e ut nesao. \q1 Vengan xa avu nae xil tetiamu latepurun \w provet\w* xil tetiamu temak tang, \q2 e Hi tepus provet xil lamal pe meten. \b \q1 \v 24 “E isa pupu mi xamim xa holesok namim holu taxeak,\x + \xo 6:24 \xt Tem 5:1\x* \q2 vengan xa mutehur sen hosien namim ngamu. \q1 \v 25 Isa pupu mi xamim xa mupolu kuhi taxeak, \q2 vengan xa mae ti iat xamim. \q1 Isa pupu mi xamim xa di mumen taxeak, \q2 vengan xa ti mumuis e ti mutang. \q1 \v 26 E isa pupu mi xamim melele xa moletin xil vus di lapet rat hisemim, \q2 vengan xa avu nae xil tetiamu latepol ni temak tang mi \w provet\w* te luvosen xil.” \s1 Iesu pispisi usil sexien xa momal tengan moletin xil lipisen ni mi elu nae xil \r Mat 5:38-48; 7:12 \p \v 27 Di, Iesu misa sepinien ak mi moletin xil vus bit, “Nabiteni mak mi xamim vus xa di mulong sepinien navan xil ak: iemim ihei elu namim xil, mupol ni ihos mi ngan xil xa di laketeh misa mi xamim.\x + \xo 6:27 \xt Pro 25:21; Rom 12:20\x* \v 28 Musis Hi tengan ituxol xat ngan xil xa di lasuhol xamim, e musis ve ngan xil xa di lapurun xamim.\x + \xo 6:28 \xt Rom 12:14\x* \v 29 Xosxa moletin tei mileves vimim, musa ri vimim mun tengan ilevesi. E xosxa moletin tei misil rat kot namim, mumaen ni tengan ileh eising sav namim xil mun.\x + \xo 6:29 \xt Sion 18:22-23; Pol 23:3\x* \v 30 Xosxa moletin tei dakes xamim ve neta tei, ma musa ni tang mini. E melele xa moletin tei nggur rat neta tei namim, munasis ti munahit nasa rilomun ni mi xamim. \v 31 Mupol ni mi mosav xil ixoni ngan xa xamim iemim bei tengan xil lipol ni minuk.\x + \xo 6:31 \xt Mat 7:12\x* \p \v 32 “?Xosxa iemim bei moletin xil kestang xa di iexil bei xamim mun tang, veneh ma di munemi mubit Hi ituxol xat xamim ven? !Moletin tesa xil mun di lapol ni mak! \v 33 ?E xosxa xamim di mupol bos mi moletin xil kestang xa di lapol bos mi xamim, veneh ma Hi ituxol xat xamim ven? !Moletin tesa xil mun di lapol ni mak! \v 34 ?E xosxa mumaen mani mi moletin xil kestang xa mukila mubit lisa rilomun ni mi xamim, veneh ma di munemi mubit Hi ituxol xat xamim ven? !Moletin tesa xil mun di lamaen mani nae mi moletin tesa sav xil tengan, ti, lisa xolesi! \v 35 !E xamim, munapol ni ti namak! Eheien namim iti mi ngan xil xa di laketeh misa mi xamim e mupol ihos mi xil. Mumaen mani mi mosav xil e munanemi ti munahit lisa rilomun ni mi xamim. Xosxa mupol ni imak, ma Hi xa de ut nesao isa huite teni xa ihos pupu mi xamim e muhe horamue nan xil. Vengan Hi mun di pol ni bos mi moletin tesa xil xa lakavui e langgur votei ni holesok xil xa di misa ni mi xil.\x + \xo 6:35 \xt Lev 25:35-36\x* \v 36 Mak, ma esaeen namim iti e mosav xil, ixoni ngan xa esaeen na Hi Tamemim mun di e mosav xil.” \s1 Iesu pispisi ni moletin xil tengan linaketeh ti nasa mi mosav xil ve tesaen nae \r Mat 7:1-5; 15:14; 10:24-25 \p \v 37 E Iesu biteni mun bit, “Munaketeh ti nasa mi mosav xil ve tesaen nae xil. Xosxa munapol ni ti, ma Hi naketeh ti nasa mi xamim ve tesaen namim xil. E munasepin ti nasa naha xat mosav xil ve sexien tesa nae. Xosxa munapol ni ti, ma Hi nasepin ti nasa naha xat xamim ve sexien tesa namim xil. E xosxa mosav tei pol misa mi xamim, muketeh ihos tang mini. Mak, ma Hi iketeh ihos mi xamim melele xa di mupol misa.\x + \xo 6:37 \xt Mat 6:14\x* \v 38 Melele xa musa tutouen mi mosav xil, ma Hi isa tutouen mi xamim. E melele xa xi isa tutouen mi xamim, ihe holu mu. Ixoni ngan taxa moletin tei minggutih raes amim ni kap tei xa mahulong pupu e polu ma … dit kiri lel. Mak, ma sexien xil xa di mupol ni mi moletin sav xil, Hi ipol ni imak tang mi xamim.”\x + \xo 6:38 \xt Mak 4:24\x* \p \v 39 Di, Iesu dei vole tei bit, “Moletin xa meten bar misakras vatel moletin teimun xa meten bar. Xosxa ipol ni imak, ma xalu vus lalikiri lalihe vul.\x + \xo 6:39 \xt Mat 15:14; 23:16,24\x* \v 40 Moletin xa nggur pispisien nggo titsa tei, xi nanemi ti nabit xi bos mak mu mili titsa nan. E xosxa xi ihur sen sukul nan, ma mei sung ixoni titsa nan.\x + \xo 6:40 \xt Mat 10:24-25; Sion 13:16; 15:20\x* \p \v 41 “?Veneh ma di mupus kil saxut liei xa hokorong tang xa de met tuemim, e mutapus kil ti vari xa marut liei xa mahulong de metemim?\f + \fr 6:41 \ft Koute te liei xalu ak be tesaen.\f* \v 42 ?Veneh ma di mubiteni mi tuemim mubit, ‘Tua li, umaen ni xamem muhur rat saxut liei ra metom,’ e di mutapus ti vari xa marut liei dat e metemim? !Xamim mumese e hilbemim tang! Momal tengan, itiamu, muhur rat merut liei ra metemim. Ti, mukila sung muhit rat saxut liei ra met tuemim.” \s1 Iesu dei vole xa pisen ni xa moletin hos xil na Hi latapol ni ti sexien tesa xil \r Mat 7:16-20; 12:33-35 \p \v 43 Iesu biteni mi vanut moletin xil ak bit, “Vatiei xa bos, taso ti huite xa misa. E vatiei xa misa, taso ti huite xa bos. \v 44 Vatiei xil vus, lapus kila nggo huite xil xa di laso ni. Musakras muleh huit manggo ra vatit vilu, e musakras muleh huit tavu ra vatit ai.\f + \fr 6:44 \ft Sepinien xati teni bit, \ft \+it “huit fik ra vatiei xa sanute di en, e huit grep ra vatiei mun xa misa.”\+it*\f* \x + \xo 6:44 \xt Mat 12:33\x* \v 45 Moletin xa meulien nan polu ni hosien, huit hosien di mistal nggo en. E moletin xa meulien nan polu ni tesaen, huit tesaen di mistal nggo en. Sepinien na moletin tei di pisen ni xa meulien nan polu ni naha.” \s1 Iesu dei vole xa pisen xi xa sexien te longxatien nggoni sexien xa moletin di mikili ni nim man \r Mat 7:24-27 \p \v 46 Iesu biteni mun mi moletin xil bit, “?Veneh ma di mukes nou mubit, ‘Suv, Suv,’ e mutapol ni ti naha xa nabiteni mi xamim?\x + \xo 6:46 \xt Mal 1:6; Mat 7:21\x* \v 47 Nitei vole tei usil hisit moletin xa bemei visal nou, di milong xat sepinien navan, e di pol nggusili. \v 48 Xi nggoni moletin tei xa di mikili ni nim man. Ma milang ves liei xil xa nggeih e mahulong tengan lihe pos xil teni. Di, mikili kuhi ni xil, e pol sen nim man.\f + \fr 6:48 \ft Sepinien xati teni bit, \ft \+it “mikili ni nim man de hat,” \+it* xa nggusil sexien na Siu xil. E mol‑Vanuatu xil di lakili ni nim mae xil ni “liei xil xa nggeih.”\f* Di, melele xa us mus e votiang nggeih bemei midep, e misakras vahu len nim man. Nim man misoh nggeih tang da. \v 49 E moletin xa di miteong ni sepinien navan e di tapol ti vahusili, xi nggoni moletin xa mileh votei ni liei tesa xil tang, e mikili ni nim man ni. E melele xa us mus e votiang nggeih bemei, nggu len nim man vari.” \c 7 \s1 Vat tei na moletin te vaeen xil te hal Rom miling neketen nan e Iesu mak mu mili Siu xil \r Mat 8:5-13 \p \v 1 Melele xa Iesu pispisi mi moletin xil bus, xi be Kapaniam. \v 2 E taon ak, vat tei na moletin xil te vaeen te hal Rom da. E tim san, slev nan tei xa bos mak mu e nenemien nan mesei pupu, sangas vamat.\x + \xo 7:2 \xt Sion 4:47\x* \v 3 E melele xa vat ak milonge xa Iesu bemei, misil rut elda xil na \w Siu\w* xil laba tengan lasis Iesu vamei vahur rat mesien ra slev nan. \v 4 Ma elda xil ak labe visal Iesu e ladakesi labit, “!Amei temanon e ututou ni vat ak li! Vengan xa xi be moletin hos tei xa xamem vus di mamerere ni. \v 5 Eheien nan di e Siu xil e xi di tetutou ni xamem melele xa matehil \w nim te pispisien\w*namem.” \p \v 6 Ma Iesu be xil laba. E melele xa Iesu di be sangas ni tim san, vat ak misil rut timue nan xil laba labit mesen sepinien nan mi Iesu labit, “Suv, onakon ti ve rin navan, vengan inou natapin ti tengan xouk omei e tim savan. \v 7 E natapin ti mun tengan namei visaluk. E xosxa usepin tang, neta sav xosxa ode sotin, e nakila xa slev navan ilonge ihos rilomun. \v 8 Ixoni melele xa eilep navan di misa sepinien tei minou, e di napol nggusil xat raen. E melele xa inou mun nasa sepinien navan mi moletin te vaeen tei navan, xi mun di pol nggusil xat raeok. Nakila nasemae ni ngan xa de pe heok namit, ‘!Ha!’ ma xi iha. Mu namit, ‘!Amei!’ ma xi imei. E nakila nasemae ni slev tei navan namit, ‘!Pol ni netak!’ ma xi ipol ni.” \p \v 9 Melele xa Iesu milong sepinien nan ak, mitemanin e biles pus vanut moletin xil xa di langgusili e biteni mi xil bit, “Reitin mak, e mol‑Isrel xil, natapus ti mu hisit neketen xa moletin ak xa tave Siu ti di pisen ni.” \p \v 10 E melele xa timue xil na vat ak ladilomun labe tim, lakameti xa slev nan milonge bos ngamu. \s1 Iesu pol ni nat tunau tei xa mat mei meul rilomun \p \v 11 Dutou ni ngan ak, Iesu del \w moletin nan xil\w* langgusil suse nae laba e laduxoh metimal te hal Naen. E vanut moletin xil holu di langgusil xil. \v 12 Melele xa xil lamei sangas visal puiteh te vioh te metimal ak, xil lapus vanut moletin tei di lapo vet tei. Tiei na horam maxoe tei xa mat de vet ak e lava tengan latihin ni. Horam maxoe ak be siskes na tunau tei.\x + \xo 7:12 \xt 1King 17:17; Luk 8:42\x* \v 13 Melele xa Suv Iesu pus tunau ak, ien misae en e biteni mini bit, “Onatang ti.”\x + \xo 7:13 \xt Luk 8:52\x* \v 14 Di, Iesu be visal xil e misa hen ba duxol vet xa di lapoe. Ma, xil lasoh ladit mak. Di, Iesu biteni bit, “!Horam maxoe, nabiteni minuk, meul rilomun ra maten!”\x + \xo 7:14 \xt Luk 8:54\x* \v 15 \fig Iesu misak ni siskes na tunau tei mei meul rilomun ra maten.|alt="Jesus raises son of widow" src="WA03823b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="7:15" \fig* Ma horamue ak meul, mitamea, e misepin mun. Di, Iesu biteni mi ninen bit, “Nana, natumali xiak.”\x + \xo 7:15 \xt 1King 17:23; 2King 4:36\x* \p \v 16 Moletin xil vus latemanin e lapet rat his Hi labit, “!Xosali, \w provet\w* tei xa eilep mak mu de visal xir!” E labiteni mun labit, “!Hi bemei tuei tengan vatutou ni rin na moletin nan xil!”\x + \xo 7:16 \xt Luk 1:68; 19:44\x* \p \v 17 Ma longeongen usil Iesu mikapis e ut ngasen e provins te hal Sudea del rute xil vus xa be sangas visali. \s1 Sion Baptis ien bei tengan vakil ti xos Iesu be Mesaea reitin \r Mat 11:2-19 \p \v 18 Longeongen usil Iesu duxoh moletin xil na Sion Baptis, ma ba lasep usili mini. \v 19 Misak ni, Sion misil rumali lu luba tengan lalisis Suv Iesu lalihit, “?Xouk iaxa obe ngan xa Hi tehit xati tehit imei, mu mutatil tova mun tesav?”\x + \xo 7:19 \xt Sam 40:7; Mal 3:1; Rev 1:4,8\x* \p \v 20 Melele xa ba lupus Iesu, lusisi lubit, “Sion Baptis tesil xamel tengan mei malsisuk imak, ‘?Xouk iaxa obe ngan xa Hi tehit xati tehit imei, mu mutatil tova mun tesav?’” \p \v 21 E melele nen ak, Iesu di dal rat moletin xil ra mesien nae e misak ni ngan xil xa lalong pangas xil mei lalonge bos rilomun. E di nggol rerat \w ninin tesa\w* xil ra ngan tesav xil. E ngan xil xa metexil bar, xi pol ni xil mei laketeh rilomun. \v 22 Ma Iesu bit rilomun ni mi moletin xalu na Sion bit, “Muliha mun e mulihit mesen naha xa mulonge e mupusi. Ngan xil xa metexil tevar, lakila laketeh rilomun; e ngan xil xa latesakras latekakao, lakakao rilomun. Moletin xil xa latehur mesien \w leporsi\w*, tenbexil mei memese rilomun; e ngan xil xa vurangexil tevon, lalongeong mun. Ngan xil xa latemat, lameul rilomun ra maten; e setutuen te longeongen hos di ba mi hoeo xil. \v 23 Muliha mulihit mesen ni mi Sion mulihit ngan xil xa nenemien nae tave lu ti usil inou e holesok xil xa di napol ni, ma tuxolxatien na Hi iti mi xil.”\x + \xo 7:23 \xt Aes 35:5-6; 61:1-2; Luk 4:18-19\x* \p \v 24 Melele xa moletin xalu na Sion luba, Iesu misep usil Sion mi vanut moletin xil bit, “?Melele xa xamim mutehe uruvuol tengan mupus Sion, mutehe tengan mupus hisit moletin eah? ?Muteha tengan ha mupus ngan xa taxeih ti xa nggoni sulut vatiei tei xa misakras vasomal melele xa votiang bui nggeih? !E‑e! \v 25 ?Muteha tengan ha mupus hisit moletin eah? ?Moletin tei xa mising kuhi ni eising xil xa bos pupu? !E‑e! Ngan xil xa lasing mak, meulien nae polu ni holesok holu e ladit e tim xa mahulong na eilep xil kestang. \v 26 ?Mak, ma muteha tengan ha mupus visi vari? ?Provet tei? !Io! Sion be provet tei, e nave provet tei kestang.\x + \xo 7:26 \xt Luk 1:76\x* \v 27 Sion be ngan xa latetis usili e Vanuvei Eo latehit, \q1 \qt ‘Upusi. Inou nisa eloheoh navan itiamu ni xouk.\qt* \q2 \qt Xi iaxa iha tengan isak mesen suse ve meien nam.’\qt* \rq (Mal 3:1)\rq*\x + \xo 7:27 \xt Eks 23:20\x* \p \v 28 “Reitin li nabiteni mi xamim, moletin sav tovuol xa lapesi e ut etan xa vahe eilep mu vali Sion. E xosxa moletin votei tei imaen Hi mei ihe suv toto nan, ma xi ihe eilep mak mu ili Sion pe met Hi.”\x + \xo 7:28 \xt Luk 1:15\x* \p \v 29 Moletin votei xil del moletin xil te \w takis\w* xa lateong ni mak lakil reitinen te sepinien na Iesu. Vengan xa xil latelong kil suse xa momal na Hi texo pispisien na Sion, e latemaen Sion tebaptaes ni xil.\x + \xo 7:29 \xt Luk 3:7,12; Mat 21:32\x* \v 30 E \w Farasi\w* xil del titsa xil te rae na Mosis lasin ni naha xa Hi ien bei tengan vapol ni e meulien nae vengan xa latamaen Sion ti tengan vabaptaes ni xil. \p \v 31 Iesu biteni mun bit, “?Moletin xil te xosali ak, langgoni naha? ?Sexien nae nggoni naha? \v 32 Xil langgoni tutut horamue xil xa di ladotan sangas ni von posen e di lake xat xil mun tang labit, \q1 ‘Melele xa xamem makikei e sien, \q2 e xamim mutahol ti. \q1 Melele xa xamem di madang, \q2 e xamim mutamuis ti.’ \m \v 33 Nabiteni mak vengan xa xamim, vat xil na Siu xil, di museputut ba xat inou xamel Sion mun vengan xa matahusil sexien namim xil ti. Vengan xa melele xa Sion Baptis temei, xi di tehal ni anien ve sisen e di tamu ti uaen, e xamim museputut ba ni mubit, ‘!Sion, ninin tesa da en!’ \v 34 Di, melele xa inou, Nat Moletin, natemei, nangganien e namumun, e xamim mubiteni museputut ba ni nou mubit, ‘!Pus ti mu moletin ak! !Be vat anienen e vat munien tang! Xi di mikes moletin te takis xil e moletin tesa xil mun ni timue nan xil.’\x + \xo 7:34 \xt Luk 15:2\x* \v 35 E neta sav tang, inou nabiteni mi xamim xa ngan xil labe horamue xil na Hi lapus kil metisouen nan, e meulien nae di pisen reitinen teni.” \s1 Atou tei te suse mei mikas le Iesu ni vokon \p \v 36 Dutou ni melele nen ak, Farasi tei misis Iesu tengan mei vanien vatela, hisen Saemon. Ma Iesu be tim san e dotan tengan vanien.\x + \xo 7:36 \xt Luk 11:37\x* \v 37 E rute sav tei e taon ak, atou tei te suse milonge xa Iesu bemei tengan vanien e tim sa Farasi ak. Ma, atou ak nggur valit vokon tei xa mani teni be nesao, e ba be nim ak. \v 38 Melele xa be nim, atou ak mei misoh pe tou Iesu e di muis. Melele xa muis mak, simeten di mileh be tan e di mikas le Iesu, ma mitingeiril e misihi len xalu ni hilin. Melele xa len xalu lumese, mideh vokon xat xalu. \v 39 Melele xa Farasi xa tesilasil ni Iesu pus netak, misep tasen bit, “Xosxa moletin ak be provet reitin, xi vakila xa visi iaxa di duxoli e be hisit atou eah. !Xi vakila xa atou ak be atou tei te suse!” \p \v 40 Ma Iesu biteni mi Farasi ak bit, “Saemon, ieok bei namit neta tei minuk.” \p Ma Saemon bit rilomun ni mini bit, “Bos tang. Hiteni.” \p \v 41 Di, Iesu dei vole ak mini bit, “Vatei, rumali lu luleh \w mani\w* ra eilep tei. Tei xalu nggur mani be handred taosen lim (500,000), e teimun tesav nggur mani be taosen hanutap lu e he xalu mun (50,000).\f + \fr 7:41 \ft Sepinien xati teni bit, \ft \+it “500 denarie e 50 denarie.”\+it* E melengien xil na Iesu, denarie tei be huit polien te melengien tei.\f* \v 42 Dutou sung, rumali xalu ak lusakras lalosa xoles mani nan. Misak ni, eilep ien misae e xalu e biteni mi xalu xa ien ibong ni kaon nalu. Ma Saemon di nasisuk mak. ?Ngan xave e rumali xalu ak iaxa eheien nan iti e eilep ak ili?” \p \v 43 Saemon bit rilomun ni bit, “Nanemi nabit ngan xa kaon nan mahulong mak mu xa eilep ak ien bovong ni.” \p Melele xa Iesu milonge mak biteni mini bit, “Obiteni momal.” \v 44 Di, Iesu biles pus atou ak e biteni mi Saemon bit, “?Xouk opus atou ak? Melele xa namei e tim sam, xouk otasa ti oei minou tengan nakas leok ni. E atou ak, tekas leok ni simeten e tesihia tevue ni hilin.\x + \xo 7:44 \xt Sen 18:4\x* \v 45 Xouk otapesum ni viuk ti tengan ovur pilei nou e tim sam. E atou ak, melele kokot xa temei nim, xi tepesum ni leok xa tangel ni ti.\x + \xo 7:45 \xt Rom 16:16; 1Kor 16:20; 2Kor 13:12; 1Tes 5:26; 1Pit 5:14\x* \v 46 Xouk otasa ti oel minou tengan naxul maxoe ni nou ni tengan nivue xat nou ve anien ak, e atou ak mikas leok ni vokon hos.\x + \xo 7:46 \xt Sam 23:5\x* \v 47 Misak ni, nabiteni minuk mak: kaon xa mahulong te \w tesaen\w* xil na atou ak, ieok bovong ni e ninaketeh ti mun nasa mini ven. Ve rin ak, eheien xa di pisen ni minou mahulong pupu. E ngan xa kaon te tesaen nan hokorong tang, neta sav xa ieok bovong ni kaon nan e di naketeh bos rilomun mini, eheien xa di pisen ni minou hokorong tang. E ngan ak nggoni xouk Saemon.” \p \v 48 Di, Iesu biles e biteni mi atou ak bit, “Xosali, Hi tanem ti mun tesaen nam xil, e di miketeh bos rilomun mi xouk.”\x + \xo 7:48 \xt Luk 5:20-21\x* \p \v 49 Melele xa moletin sav xil xa di langganien vituei lalong sepinien nan, labiteni mi xil mun tang labit, “?Xi minemi be visi xa mikila vahiteni xa Hi di miketeh bos rilomun e moletin xil?” \p \v 50 E Iesu biteni mi atou ak bit, “Ve neketen nam e nou, Hi di miteh meulien e xouk. Uha itel xat tomat na Hi.”\x + \xo 7:50 \xt Luk 8:48; 17:19; 18:42\x* \c 8 \s1 Atou xil xa langgusil Iesu \p \v 1 Dutou ni melele nen ak, Iesu mikapis e rut taon e metimal xil. E melele xa di mikakao ba, di misetu usil longeongen hos xa midep iaxa Hi mei ihe suv toto te meulien na moletin nan xil. E melele nen ak, moletin lu e le tei (12) nan di langgusili.\x + \xo 8:1 \xt Luk 4:43\x* \v 2 E rut atou xil mun di langgusili: ngan xil xa Iesu tehol rerat \w ninin tesa\w* latehe reling xil; e ngan xil mun xa teleh rerat mesien tehe reling xil. Tei e xil tehe Meri te hal Makdela xa Iesu tehol rerat ninin tesa lu e he sav (7) latehe relingi.\x + \xo 8:2 \xt Mat 27:55-56; Mak 15:40-41; Luk 23:49\x* \v 3 Rut atou xil mun lateleh mani nae e latutou ni Iesu e moletin nan xil tetela: tei e xil tehe Susana, e teimun tehe Soana xa tehe atou na Xusa, vat te polien xa di milaxat holesok xil na suv toto \w Herod\w*. \s1 Iesu dei vole tei usil utiei xil xa di lameul e hisit tan tesav xil \r Mat 13:1-23; Mak 4:1-20 \p \v 4 Vatei, moletin xil holu langgo metimal xil e lamei vituei tengan lalong ti sepinien na Iesu. E melele xa Iesu pus xil, dei vole ak mi xil bit, \v 5 “Vatei, moletin tei ba tengan vaso utiei e naho nan. E melele xa miso lelen utiei xil be tan, rut utiei xil lamot e suse xa tan nen nggeih, e moletin xil lapel xati e tuman xil mei lada rerati. \v 6 Rut utiei xil lamot e tan xa hat xil holu ladi en. Utiei xil ak lateh manon, e tavehi ti, lameles vengan xa tan mahin e oei tapin ti en. \v 7 Rut utiei xil lamot e tan xa munae tesa xil di lameul en. E melele xa lateh, munae tesa xil ak mun lameul e lameul xol vin xil. \v 8 E rut utiei xil lamot e tan xa bos. Ma lameul bos e ladaxao bos tengan xil kekes laso huite holu mili hanutap lim (100).”\x + \xo 8:8 \xt Mat 11:15; 13:43; Mak 4:23; Luk 14:35\x* \p Melele xa Iesu dei vole ak bus, biteni mi moletin xil bit, “!Xosxa vurangemim di, muteong kil naha xa di nabiteni!” \p \v 9 Dutou ni melele nen ak, \w moletin xil na Iesu\w* lasisi tengan vahit kil koute te vole ak mi xil. \v 10 Ma xi bit rilomun ni mi xil bit, “Koute te sepinien xuxus usil lelaxatien na Hi, inou ti nihit kila mi xamim kestang. E mi mosav xil, di nabit usili nggo vole xil kestang tengan, \q1 \qt ‘Xil liteong vuma … e linalong kil ti neta.\qt* \q2 \qt Liketeh vuma … e linapus kil ti neta.’”\qt* \rq (Aes 6:9)\rq* \p \v 11 Ma Iesu biteni mi xil bit, “Koute te vole ak mak: utiei xil be sepinien na Hi.\x + \xo 8:11 \xt 1Pit 1:23\x* \v 12 Utiei xil xa lamot e suse xa tan nen nggeih, nggoni moletin xil xa lataeong ni sepinien na Hi, e dutou ni, \w Temat\w* bemei e mileh rerat utut sepinien xil ak ra nenemien nae. Misak ni, lasakras laling nenesien nae en e lavur meulien sal vaxo en.\x + \xo 8:12 \xt 1Kor 1:21\x* \v 13 Utiei xil xa lamot e tan xa hat xil holu ladi en nggoni moletin xil xa lalong utut sepinien na Hi, e, vatei takes, langguri del sien. E vengan xa amulit neketen nae tameul kuhi ti mu, laling neketen nae e sepinien ak vuteili tang. E melele xa sakpisien xil lamei, xil lamot e neketen nae. \v 14 E utiei xil xa lamot e tan xa munae tesa xil di lameul en nggoni moletin xil xa lalong utut sepinien na Hi e minexo pupu ve holesok xil te ut etan e eheien nan di e mani holu mak mu. Ma holesok xil ak di lameul xol vin sepinien na Hi xa langguri, ma tava ni ti huite e meulien nae. \v 15 E utiei xil xa lamot e tan xa bos nggoni moletin xil xa lalong utut sepinien na Hi e laling neketen nae nggeih en del nenemien tei xa bos e momal. Sakpisien xil te xeih lamei, e sepinien ak nggulehi di meul ba vuma … miso huite e meulien nae.” \s1 Iesu dei vole usil laet te reitinen na Hi xa di pili e meulien na moletin nan xil \r Mak 4:21-25 \p \v 16 Iesu dei vole teimun bit, “Moletin tovuol xa vasahan laet nan, ti, vaha vakutaxole ni pesin mu vaha valingi vate pe vet man. E‑e. Vehakut, melele xa moletin xil lasahan laet bus, lasoxole ni de nesao tengan ngan xil xa lamei e vangit nim lakila lapus kil miehen teni.\x + \xo 8:16 \xt Mat 5:15; Luk 11:33\x* \p \v 17 “Reitinen xa di minggus, Hi ipisen ni mei e valkesao. E sepinien xa latehit xuxus ni tetiamu, lihithiteni pe met moletin xil tengan likila.\x + \xo 8:17 \xt Mat 10:26; Luk 12:2\x* \v 18 Misak ni, muxuxou kuhi tengan mulong kuh sepinien navan xil. Vengan moletin xa di nggur xat koute teni, Hi isa metisouen ihe holu mu mini. E moletin xa tahur kuh ti koute teni, vuteili xa xi minemi bit mikila ngamu, Hi ihur rat rani.”\x + \xo 8:18 \xt Mat 25:29; Luk 19:26\x* \s1 Iesu biteni xa ngan xil xa lalong xat sepinien na Hi labe ngenen xil \r Mat 12:46-50; Mak 3:31-35 \p \v 19 E melele nen ak, nine Iesu del tunali xil latomei tengan latopusi. E latsakras latohe visali vengan xa vanut moletin xil ak labe holu e langgonaxon pupu. \v 20 Ma moletin tei ba bit mesen ni mi Iesu bit, “Ninom del tumali xatel mei latosoh latdi nga hale, e latbit latpusuk.” \p \v 21 E Iesu biteni mi xil bit, “Nana e tua navan xil labe moletin xil xa lalong sepinien na Hi e di lalong xati.” \s1 Iesu misemae ni votiang e tehe xil tengan lihe tan, e lalong xat raen \r Mat 8:23-27; Mak 4:35-41 \p \v 22 Vatei, Iesu biteni mi moletin nan xil bit, “Bos xa rihur xoteh Oei Kaleli rihe rin.” Ma labut labe bot tei e laba. \v 23 E melele xa laloh e bot ak laba, Iesu ba pat. \p Tavehi ti, votiang tei mistal e misak ni tehe xil milati hao, e oei bemei e vangit bot. Ngan xil xa ladi en lakameti nggeih e lapusi xa sangas tuturil nae imerir. \v 24 Misak ni labe visal Iesu, lakes rati ra paten nan, e lake xati labit, “!Suv, suv! !Sangas ramerir xiak!” \p Ma Iesu mitamea, e misemae ni votiang e tehe xil tengan lihe tan. Vatei takes, votiang e tehe xil lalong xat sepinien nan e labe tan, e an mei bos mun. \v 25 Di, Iesu misis moletin nan xil bit, “?Midep, neketen namim e nou tovuol tamu?” \p Melele xa lapus naha xa Iesu pol ni, lamesep pupu e ulixil mikan. Lasis xil mun tang labit, “?Moletin ak be hisit moletin eah? !Tave ti neta xa votiang e tehe xil, melele xa misemae ni xil, lalong xat raen!” \s1 Iesu nggol rerat ninin tesa xil ra moletin tei \r Mat 8:28-34; Mak 5:1-20 \p \v 26 Melele xa Iesu del moletin nan xil lade bot tei, langgur xoteh Oei Kaleli e labe ut sangas ni taon te hal Nggerasa. \v 27 Melele xa Iesu but reling bot be ut, bisu mi moletin tei te hal Nggerasa xa ninin tesa xil ladi en. Be nousav xa moletin ak ti tenakavue ti e ti tenapat ti e nim. Dit pat e vangihat xil te tehinen. \v 28-29 Vehakut, \w ninin tesa\w* ak misak ni moletin ak mitalang pupu. Moletin sav xil latetal xat pisi tengan nakakao ti mun. Latevar xat hen xalu e len xalu ni sen te xeih xil. E neta sav xa mak, tetal xoteh sen xil ak. Di, ninin tesa di tetivin moletin ak ba teta tasen tang e uruvuol. Melele xa pus Iesu, muis nggeih be nesao, bemei visali e mitingeiril mini. Di, Iesu misemae ni ninin tesa tengan vahe reling moletin ak. Misak ni, ninin tesa xa di en mike be nesao mini bit, “!Iesu, Nat Hi te ut nesao! ?!Upol ni naha minou!? !Nadakesuk tengan onasa pangasien ti li minou!”\x + \xo 8:28-29 \xt Mat 8:29; Mak 1:23-24; Mat 5:7; Luk 4:34\x* \p \v 30 Iesu misisi bit, “?Hisom visi?” \p E moletin ak bit rilomun ni bit, “!Vanute!” Biteni mak vengan xa vanut ninin tesa xil iaxa ladi xati. \v 31 Ninin tesa xil ak ladakes Iesu tengan nasil rerat xil ti linave vangavul xa hoxalite teni tovuol.\f + \fr 8:31 \ft Vangavul xa hoxalite teni tovuol be von pangasien na ninin tesa xil del Temat e melele xa ladatil Melengien te Lepisien na Hi.\f* \p \v 32 Sangas ni rute ak, vueili xil holu di langganien e seri hu. Misak ni, ninin tesa xil ladakes Iesu tengan vamaen ni xil lava xat vueili xil ak, ma Iesu maen xil laba. \v 33 Ninin tesa xil ak labe reling moletin ak laba xat vueili xil sung. E xil lasak ni vueili xil laloh laba lakiri langgo meteh labe oei, e xil vus lamerir lalel. \p \v 34 Melele xa moletin xil xa di lalaxat vueili xil ak lapus naha xa mistal, latemanon laba, e labit usili e taon e rute sav xil mun xa ladi sangas. \v 35 Di, moletin xil xa lalongeong ni laba labit lapus ti naha xa testal xiak. Ma laba labe visal Iesu, e lapus moletin xa ninin tesa xil latehe relingi. Nenemien nan mei bos rilomun, mising ni eising e di dotan visal Iesu. Melele xa lapusi, latemanin e ulixil mikan ni Iesu. \v 36 E ngan xil xa latepus naha xa testal latumul mi moletin xil usil suse xa Iesu tesak ni moletin ak mei bos rilomun. \v 37 Melele xa lalonge mak, moletin xil te rute ak xa ladi sangas ni metimal te hal Nggerasa lasis Iesu tengan ihe reling xil vengan xa ulixil mikan pupu.\f + \fr 8:37 \ft Moletin holu te hal Nggerasa latave Siu ti, e vengan xa lakila xa Siu xil iexil ti tavei vueili xil vengan xa rae nae bit linaxa ti, ulixil mikan xa Iesu isak ni vueili sae xil vus lilel. Ma lapisen ni xa di lanem usil mani nae mili pispisien e merekel xil na Iesu.\f* Mak toma, Iesu ba mun be bot del moletin nan xil tengan lihe reling xil. \p \v 38 E moletin xa ninin tesa xil lateti xati midakes Iesu tengan vamaen ni vahusil xil. E Iesu misila ba del sepinien ak bit, \v 39 “Utilomun uhe tim sam, ti uhithiteni mi moletin sav xil naha xa Hi tepol ni e meulien nam.” Ma moletin ak ba mikapis e rute xil vus e taon ak e misep usil neta xa bos xa Iesu tepol ni mini. \s1 Iesu dal rat atou tei ra mesien nan del atuli tei ra maten \r Mat 9:18-26; Mak 5:21-43 \p \v 40 Melele xa Iesu duxoh ri Oei Kaleli de moletin nan xil e bot tei, lamei ut sangas ni taon te hal Kapaniam. E rute ak, vanut moletin tei langgur pilei vengan xa di ladatil meien nan. \v 41 Di, moletin tei bemei e mitingeiril momal pe valnaon, hisen Saeros. Xi be vat tei te \w nim te pispisien\w*na Siu xil. Xi dakes Iesu tengan laloha mu e tim san, \v 42 vengan xa atuli xa be siskes nan vari xa huram nan be lu e le tei (12) tang, sangas vamat xiak.\x + \xo 8:42 \xt Luk 7:12\x* \p E melele xa Iesu di nggusil Saeros luba, moletin xil holu di langgonaxon pupu e rin xil vus. \v 43 E vanut moletin xil ak, atou tei da xa mesei huram lu e le tei (12) ngamu ni mesien na atou xil xa misakras vavus. Atou ak teha tepus tokta xil holu e tesa sen mani nan mi xil, e latesakras latepol ni valonge vahos mun. \v 44 Misak ni, atou ak bemei pe tou Iesu e misa hen ba duxol seri eising nan. Vatei takes, mesien nan bus vari. \v 45 E Iesu milong kila, ma misis moletin xil bit, “?Visi iaxa duxol nou?” \p Moletin xil vus labiteni xa latatuxoli ti. E Pita biteni mini bit, “Suv, moletin xil labe holu pupu, e di langgonaxon e laduxol xouk e rim xil vus.” \p \v 46 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “E‑e, moletin tei duxol nou, vengan xa rut xeihen be reling nou.” \v 47 Melele xa atou ak pusi xa misakras mun vaxus, bemei visal Iesu. Len di mulul, e mitingeiril pe valnaon. Di, pe met moletin xil, atou ak bit rati veneh ma duxol eising na Iesu, e midep iaxa mesien nan be relingi e melele taxa duxoli. \v 48 Di, Iesu biteni mi atou ak bit, “Hinoxoli, neketen nam misak ni mei olonge bos ra mesien nam. Ma uha itel tomat na Hi e onanexo ti mun.”\x + \xo 8:48 \xt Luk 7:50; 17:19; 18:42\x* \p \v 49 Melele xa Iesu di tamu misepin, moletin tei nggo nim ma Saeros e mei biteni mi Saeros bit, “Atuli nam mikesae ngamu. Onasis ti mun titsa xai nakon namei.” \p \v 50 Melele taxa Iesu milong sepinien ak, biteni mi Saeros bit, “!Ulum nakan ti! Nenesien nam ixeih xa atuli nam imeul mun e mei istal ihe reitin.” \p \v 51-53 E melele xa Iesu duxoh tim sa Saeros, lapusi xa moletin xil di latangal pupu. Di lamuis e di ladang ve atuli ak. E Iesu biteni mi xil bit, “!Xamim munatang ti! Atuli ak tamat ti, xi di pat tang.” E xil di langue xati vengan lakila xa atuli ak mat tuei. Melele xa be vangit nim e rute xa atuli da en, Iesu maen Pita, Sion, Temis, tame atuli del ninen kestang latnggusili. \p \v 54 Di, Iesu dal xat he atuli e misepin mini bit, “!Atuli, mea!”\x + \xo 8:54 \xt Luk 7:14\x* \v 55 Vatei takes, meulien na atuli dilomun bemei en e mea misoh. Di, Iesu biteni mi tamen e ninen tengan lalisa ti anien mi atuli nalu. \v 56 Tamen e ninen lumesep pupu e Iesu misep xol xalu tengan lalnavithiteni ti mi mosav xil usil naha xa testal.\x + \xo 8:56 \xt Mak 7:36; Luk 5:14\x* \c 9 \s1 Iesu misil lelen moletin lu e le tei (12) nan tengan ha lihithiten longeongen hos \r Mat 10:5-15; Mak 6:7-13 \p \v 1 Iesu mikes viton moletin nan xil xa labe lu e le tei (12). Di, misa xeihen mi xil tengan likila ti lihol rerat ninin tesa e lileh rerat mesien savsav xil ra moletin xil. \v 2 Di, Iesu misil lelen xil laba tengan ha lisetu usil lelaxatien na Hi e meulien na moletin xil e suse xa mei ihe suv toto nae ixo en, e ha lileh rerat mesien ra moletin xil.\x + \xo 9:2 \xt Luk 10:5-7; 10:10-11; Pol 13:51\x* \v 3 E biteni mi xil bit, “E kakaoen namim, munaleh ti neta natel xat xamim. Reitin, munaleh ti eitingil, ateli, mu mani. Munahur ti eising mu anien. \v 4 Melele xa muhe rute tei, xosxa moletin tei nggur pilei xamim e nim man, ma muti kat en ituxoh melele xa muhe reling rute ak. \v 5 E xosxa moletin xil linahur pilei xamim ti e metimal tei, ma melele xa muheling rute ak, muhas rerat meas te rute ak ra lemim pe metexil. Ngan ak ihe selxatien mi xil xa Hi pus sexien tesa nae e isa rilomun ni mi xil.” \p \v 6 Melele xa Iesu misepin mi xil bus, moletin nan xil lamea laba labe metimal xil vus e di lasetu usil longeongen hos na Hi. E xil laleh rerat mesien ra moletin xil e rute xil vus xa laba en. \s1 Suv toto Herod ien bei vakil ti xa Iesu be visi \r Mat 14:1-12; Mak 6:14-29 \p \v 7 E melengien nen ak, \w Herod\w* Antipas be suv toto te provins te hal Kaleli. Melele xa milong usil holesok xil xa Iesu di pol ni, minem holu usili vengan xa rut moletin ngan xil di latumul holu usili. Rute xil labit Iesu be Sion Baptis xa temea rilomun ra maten.\x + \xo 9:7 \xt Mat 16:14; Mak 8:28; Luk 9:19\x* \v 8 Rute sav xil di labiteni xa xi be \w provet\w* \w Ilaetsa\w* xa mistal rilomun xiak, e rut moletin xil mun di labiteni xa provet tei tetiamu temea rilomun ra maten. \v 9 E Herod biteni bit, “Inou vari tang iaxa natesemae ni tengan lita xoteh vat Sion temese. ?E visi vari iaxa di nalongeong usili xiak?” Ve rin ak, misak tengan vapus ti Iesu.\x + \xo 9:9 \xt Luk 23:8\x* \s1 Iesu pol ni merekel tengan vasa anien mi moletin xil xa lali taosen lim (5000) \r Mat 14:13-21; Mak 6:30-44; Sion 6:1-15 \p \v 10 Melele xa \w moletin xil na Iesu\w* lapol bus, ladilomun e lasep mesen ni mini holesok xil xa ba latepol ni. Ma Iesu mileh kes ni xil ba labe taon tei xa lakesi ni ‘Betsaeta.’ \v 11 E melele xa vanut moletin ngan xil lalongeong ni xa Iesu ba, lamea e langgusili. E melele xa Iesu pus xil, nggur pilei xil e di misetu mi xil usil lelaxatien na Hi e meulien na moletin xil e suse xa mei ihe suv toto nae ixo en. E ngan xil xa lamesei, Iesu mileh rerat mesien ra xil. \p \v 12 Iesu pol del moletin xil ba vuma … eai ba minu. Ma moletin nan xil xa labe lu e le tei (12) lamei visali e labiteni mini labit, “Rute ak be toun ut e da be vongien tuei xiak. Bos xa usil rerat vanut moletin xil ak liha lihe metimal xil mu rute sav xil tengan ha likamet anien ae e ut te paten mae.” \p \v 13 E Iesu biteni mi moletin nan xil bit, “Xamim tang musa anien mi moletin xil tengan lia ni.” \p E labit rilomun ni mini labit, “!Ei! ?Mupol ni itep? Pusi xiak, xamem maleh xat beret be lim (5) e meseo be lu (2) tang. ?Midep? ?Iem bei mava maxal ti anien vapin mi vanut moletin xa be mahulong xiak?” \v 14 (Tata xil vus xa ladi e melele nen ak sangas labe taosen lim (5000), e atou e horamue xil latavuli xil ti.) \p Ma Iesu biteni mi \w moletin nan xil\w* bit, “Ha museti moletin xil ha litotan e vanute xil xa moletin xil sangas lihe hanutap lu e he xalu mun (50) liti e vanute tei.” \p \v 15 Ma moletin nan xil lapol usil naha xa xi biteni, misak ni moletin xil vus ladotan. \v 16 Di, Iesu mileh beret lim del meseo lu xiak, e miketeh be nesao e misa memesien mi Hi ven. Di, bul papas beret e meseo xil e misa ni mi moletin nan xil tengan ha liseti mi vanut moletin xil. \v 17 \fig Iesu pol ni merekel tengan vasak ni tutut anien tang mei vapin mi moletin xil xa lali taosen lim.|alt="Gathering the leftovers" src="WA03856b.tif" size="span" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="9:17" \fig* Moletin xil vus langganien kuhi e vange polu. E melele xa moletin nan xil laleh viton rut anien xil xa moletin xil latea lingi, lase ni be valeat lu e le tei (12) xa lapolu ni.\x + \xo 9:17 \xt 2King 4:44\x* \s1 Pita bit rati xa Iesu be Mesaea xa Hi tehit xati \r Mat 16:13-28; Mak 8:27–9:1 \p \v 18 Vatei, Iesu di misis tasen tang e moletin nan xil ladit sangas. Di, Iesu biles e misis xil bit, “?Vanut moletin xil di labiteni xa inou nabe visi?” \p \v 19 E labit rilomun ni mini labit, “Rut moletin xil labit obe Sion Baptis. E rute ngan xil labit obe provet Ilaetsa. E rute sav xil mun labit xouk obe provet tetiamu xa temea rilomun ra maten.”\x + \xo 9:19 \xt Luk 9:7-8\x* \p \v 20 E Iesu misis pilei xil bit, “?E xamim, ma midep? ?Mubit inou nabe visi vari?”\x + \xo 9:20 \xt Sion 6:68-69\x* \p E Pita mitamea e bit rati bit, “Xouk, obe Mesaea xa Hi tehit xati tengan imei.” \p \v 21 Di, Iesu misep xol xil tengan linavit sepinien ak ti mi moletin sav xil. \v 22 E biteni mi xil bit, “Hi teling xati ngamu tengan inou, Nat Moletin, ti nilong pangas inou ihe holu. E elda xil na Siu xil, \w vat xil na pris xil\w*, e \w titsa\w* xil te rae na Mosis, xil ngasen ti lisin nou e lihas vin nou. E melele xa melengien tol mei itavi, nimea rilomun ra maten.”\x + \xo 9:22 \xt Mat 16:21; 20:18-19; Mak 8:31; 10:33-34\x* \p \v 23 Di, Iesu biteni mi xil bit, “Xosxa moletin tova ien bei tengan ihusil nou, ma istokovein holesok xil te meulien nan. Ti, e melengien xil vus, ipo eivave te maten nan e ihusil xat nou.\x + \xo 9:23 \xt Mat 10:38; Luk 14:27\x* \v 24 Vengan xa moletin xa misak pisi tengan ikenin meulien nan ve xi tang, ma meulien nan ikesae ra ni. E moletin xa di maen meulien nan ikesae vengan xa di nggusil xat inou, ma, e ut nesao, xi ikamet meulien sal.\x + \xo 9:24 \xt Mat 10:39; Luk 17:33; Sion 12:25\x* \v 25 ?Naha ihos xosxa moletin tei ileh holesok xil vus te ut etan ak, e istokovein meulien sal nan tengan ileh holesok xil ak? !Navos ti vari! \v 26 Xosxa moletin tei be unoun tengan vahit rati xa di nggusil nou e pispisien navan xil, ma inou mun, Nat Moletin, nihe unoun ni e melele xa itilomun itel \w masxaxa\w* eo xil e minehinen te xeihen navan, e itel xeihen xa Tata navan isa ni minou.\x + \xo 9:26 \xt Mat 10:33; Luk 12:9; 2Tim 2:12\x* \v 27 Reitin li nabiteni mi xamim xa rut xamim xa di lasoh del nou xosali, ti lipus neta tei mei istal e melele xa lameul tamu ladi xa ipisen ni xa xeihen te lelaxatien na Hi bemei ngamu.” \s1 Minehinen te xeihen na Hi bemei e Iesu \r Mat 17:1-13; Mak 9:2-13 \p \v 28 Melele xa melengien tol e he sav (8) mei mitavi xa Iesu tehit kil holesok xil ak mi moletin nan xil, xi be nesao e vathu tei tengan vasis, e nggur Pita, Sion e Temis latnggusili. \v 29-32 E melele nen ak, Pita, Sion e Temis, met xeihen bas xatel e ba lapat. E melele xa Iesu di misis, valnaon biles, e eising nan mei mieh xa mieh pupu nggoni laet xa mileluv nggeih. E vatakes, moletin lu mun lustal e ba lusepin dela, tei xalu be \w Mosis\w*, e teimun be provet Ilaetsa. Xalu mun luminehin pupu. Lubit kila mi Iesu xa itep ipol sen polien nan xil e hal \w Serusalem\w*, ti, imat.\x + \xo 9:29-32 \xt Sion 1:14; 2Pit 1:16\x* \p \fig Minehinen te xeihen na Hi bemei e Iesu.|alt="On the Mount of Transfiguration" src="WA03858b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="9:29-32" \fig* E melele xa holesok xil ak di mistal, Pita, Sion e Temis, lattamea latketeh ba, e lattemanin pupu. Latpusi xa tenbe Iesu di minehin e di misoh del moletin lu mun. \v 33 E latopus kila xa be Mosis xal Ilaetsa iaxa lusepin del Iesu, e sangas lalohe relingi. Ma Pita mea e biteni mi Iesu bit, “!Suv, bos mak mu xa xamem madi tak! Matikili ni horao ihe tol: tei ihe mam, tei ihe ma Mosis, e tei mun ihe ma Ilaetsa.” Pita takil ti naha xa di biteni. \p \v 34 E melele xa Pita di tamu misepin, momah tei xa mattel miloh bemei da xol xil, e uliatel mikan pupu. \v 35 Di, latolong rae tei nggo momah xa bit, “Ngan ak be Natuxoli xati xa natehosei xa eheien navan di en. !Muteong xat raen!”\x + \xo 9:35 \xt Sam 2:7; Aes 42:1; Mat 3:17; 12:18; Mak 1:11; Luk 3:32; 2Pit 1:17\x* \p \v 36 Melele xa rae ak misepin bus, lattapus ti mun rumali, Iesu kestang di misoh del xatel. E neta xa xatel latopusi, latnggur xati be natel tang. Lattavit pas ti mi moletin sav xil e melele nen xil ak. \s1 Iesu minggol rat ninin tesa ra pol ni horamue tei \r Mat 17:14-20; Mak 9:14-29 \p \v 37 E makoe nen, Iesu xatel Pita, Sion e Temis latdilomun latnggo vat hu latomei e tan. E melele xa latomei e tan, lapus vanut moletin xil holu di ladatil Iesu. \v 38 Di, moletin tei xa de hilaep te vanut moletin xil ak mikei ba ni Iesu bit, “!Titsa! Ieok bei xouk li himetu tengan mei upus ti mu natuxoli xa be siskes navan. \v 39 Vengan xa \w ninin tesa\w* tei da en. E melele xa bemei en, misak ni di mikei nggeih, malili tova tang, e pol ni rurungon mun di misol. Vehakut, ninin tesa ak di purun ni e nggeih pupu tengan vahe relingi. \v 40 Nadakes moletin nam xil tengan lavol rati vahe relingi, e xil lasakras.” \p \v 41 Melele xa Iesu milonge mak, biteni mi moletin nan xil bit, “!Iva! !Xamim moletin xil te xosali, mukavui e neketen namim tovuol vari! ?Niti visal xamim ituxoh vilieh? Veok buol ni xamim xa neketen namim tovuol.” \p Di, misemae ni tame horamue bit, “Hur horamue nam vamei inggak.” \v 42 E melele xa horamue ak di mikakao bemei visal Iesu, \w ninin tesa\w* xa da en bas tan ni e misak ni mikilkile e tan. Di, Iesu mike xat ninin tesa, ma be reling horamue ak. Di, horamue ak milonge bos mun e Iesu mideli ba misa rilomun ni mi tamen. \v 43 Ngan xil xa ladi sangas lamesep tova tang ni xeihen na Hi xa lapusi. \s1 Iesu bit lelen usil maten nan vatei mun \r Mat 17:22-23; Mak 9:30-32 \p Melele xa moletin xil di labesi xil ve naha xa Iesu tepol ni, xi biteni mi moletin nan xil bit, \v 44 “Xamim muteong kuhi ni sepinien navan. Nave nousav ti, moletin tei isa rat nou, Nat Moletin, nihe he moletin xil te ut etan.”\x + \xo 9:44 \xt Luk 18:32\x* \v 45 E moletin nan xil latakil ti koute te sepinien nan vengan xa minggus tamu ra xil. E ulixil mikan tengan lasisi ve kout sepinien nan.\x + \xo 9:45 \xt Mak 9:32; Luk 18:34\x* \s1 Iesu pispisi xa visi iaxa be eilep mak mu pe met Hi \r Mat 18:1-5; Mak 9:33-40 \p \v 46 Dutou ni melele nen ak, moletin xil na Iesu di langor mi xil mun tang usil visi e xil iaxa be eilep mak mu e xil.\x + \xo 9:46 \xt Luk 22:24\x* \v 47 E Iesu mikil nenemien nae. Misak ni, mideli tutut horamue tei bemei, e misak ni mei misoh e rin. \v 48 Di, biteni mi xil bit, “Moletin xa nggur pilei horamue tei xa mak e hisok, nggoni ngan xa di nggur pilei inou. E ngan xa di nggur pilei inou, nggoni ngan xa di nggur pilei ngan xa tesil nou namei. Vengan xa moletin xa be neta sav tang pe metemim, xi iaxa be eilep mak mu mili xamim vus pe met Hi.”\x + \xo 9:48 \xt Mat 10:40; Luk 10:16; Sion 13:20\x* \p \v 49 E Sion biteni mi Iesu bit, “Suv, xamem matepus moletin tei xa di nggol rerat ninin tesa xil e hisom. Misak ni, xamem masep xole tengan napol ni ti mun vengan xa xi tave tei e xir ti.” \p \v 50 E Iesu biteni mi moletin nan xil bit, “E‑e. Munasep xole ti, vengan xa moletin xa di tavae ti vatel xamim, xi di mos e rin namim.”\x + \xo 9:50 \xt Luk 11:23\x* \s1 Iesu misel xat moletin xil tengan linem kuhi mu xosxa labit lihusili \r Mat 18:19-22 \p \v 51 Melele xa melengien bemei sangas tengan Iesu ihe ut nesao, xi pol ni nenemien nan tengan vahe Serusalem.\x + \xo 9:51 \xt Mak 10:32\x* \v 52 Ma misil rut moletin nan xil tengan ladiamu ni laba. Xil labe metimal tei na mol‑Sameria xil tengan lasak mesen holesok xil ven. \v 53 E moletin xil te metimal ak labit Iesu nava ti visal xil vengan lakila xa Iesu di nggusil suse nan tengan vahe Serusalem.\f + \fr 9:53 \ft Melele xa Siu xil tetiamu latexo provins te hal Kaleli tengan lave taon te hal Serusalem e provins te hal Sudea, xil latekakao latehur xoteh tan na mol‑Sameria xil melengien tol (3). E mol‑Isrel xil lateketeh tesa mi mol‑Sameria xil vengan xa mol‑Sameria xil latnave hortan xil ti te kantri te hal Isrel. E, neta sav xa mak, xil latehur tan xa mahulong. Teimun, mol‑Sameria xil latehit xil mun di lamot mi Hi na mol‑Isrel xil. E sexien te moten nae misav ni xil. Ve rin ak, mol‑Sameria xil latnamaal ti e melele xa latekila xa Iesu tehe Serusalem tengan vamot mi Hi.\f* \x + \xo 9:53 \xt Sion 4:9\x* \v 54 Melele xa Temis xal Sion lulong usili, iexalu mikat e lusis Iesu lubit, “?Suv, midep? ?Iem bei tengan malokei ve upang vaxo ut nesao mei vaa len xil?”\x + \xo 9:54 \xt 2King 1:10,12\x* \p \v 55 E Iesu biles e bul xat xalu. \v 56 Di, Iesu del moletin nan xil laka sal labe metimal sav tei. \p \v 57 E melele xa di laba, moletin tei bemei visal Iesu e biteni mini bit, “Ut xave uha en, inou nihusil xatuk.” \p \v 58 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “Asu xil\f + \fr 9:58 \ft Sepinien xati teni bit, \ft \+it “fokis xil”\+it* xa langgoni kuli reran xil. E nggoni asu xil, lapol ni nunu mae e vangavul xil tang.\f* vangavul te paten mae di, e tuman xil mun nunum mae di. E inou, Nat Moletin, tim savan xati tengan ningel kuhi en tovuol.” \p \v 59 Iesu biteni mi moletin sav tei bit, “!Husil xat inou!” \p E moletin ak biteni mini bit, “Bos tang, nihusiluk. E Suv, itiamu, umaen nou nitilomun niha, e nilaxat kuh tata navan ituxoh melele xa imat e nitihin ni.” \p \v 60 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “Ustokovein ngan xil xa lamat e neketen nae tengan litihin ngan xil xa lamat. E xouk iaxa umei uhithiten longeongen hos usil suse xa Hi mei ihe suv toto e meulien na moletin xil ixo en.” \p \v 61 Moletin teimun bemei e biteni mini bit, “Suv, inou nihusiluk. E itiamu, umaen nou nitilomun niha e nisep ling kor ni vatimol navan xil.”\x + \xo 9:61 \xt 1King 19:20\x* \p \v 62 E Iesu biteni mini bit, “Moletin xa nggur kokot ni polien na Hi, e dutou sung, di minem holu usil naha xa testokovein ni, ma xi tapin ti tengan vahur polien ak.” \c 10 \s1 Iesu misil vanut moletin xil labe lulu tengan ha lapol \p \v 1 Dutou ni melele nen ak, Iesu bosei moletin sav xil xa latehe hanutap tol e he xalu mun (70).\f + \fr 10:1 \ft Rut vanuvei xil labit, \ft \+it “hanutap tol e lu e le tei mun (72).”\+it*\f* Di, misil xil labe lu lu tengan lave metimal xil vus. Iesu biteni xa xil litiamu ni, e navehi ti, xi mun ha imos e xil.\x + \xo 10:1 \xt Mak 6:7\x* \v 2 Iesu biteni mi xil bit, “Anien holu xa temetu di tuei e naho, e moletin xil te polien labe vuteili tang tengan ha lalehi vamei. Ma musis Suv te naho tengan isil moletin xil te polien lihe holu mu mei lileh anien xa di e naho nan.\x + \xo 10:2 \xt Mat 9:37-38; Sion 4:35\x* \v 3 Taxeak muha. E muketeh kuhi vengan xa di nasil xamim nggoni ngan xa mube sulut sipsip xil xa di labe rute xa kuli reran xil labe holu en. \v 4 E melele xa muba, munaleh ti holesok xil. Munaleh ti \w mani\w*, mu ateli, mu sandel ti mun natel xat xamim. E munahas ti melengien namim natel moletin xil e suse. \x + \xo 10:4 \xt Mat 10:7-14; Luk 9:3; 2King 4:29\x* \v 5 E melele xa mukamet moletin tei xa besi xi tengan vahur pilei xamim, ma mutit nim man. E melele xa muba rohon e nim man, muhiteni muhit, ‘Tomat na Hi iti mi xamim vus xa mudi e nim ak.’ \v 6 E xosxa ngan xil xa ladi e nim ak labe moletin te tomat e di langgur pilei xamim, ma tomat na Hi xa di e xamim iti mi xil. E xosxa xil lasin xamim, ma tomat na Hi istokovein xil e itit mi xamim melele xa muhe reling xil. \v 7 Muti kat tang e nim ma moletin xa nggur pilei xamim, e anien mu oei eah xa lasa ni mi xamim, muhuri tang. Vengan momal tengan moletin te polien xil lihur huit polien nae. Munalil ti e nim xil.\x + \xo 10:7 \xt Luk 9:4; 1Tim 5:18; 1Kor 9:6-14\x* \v 8 E melele xa mube taon tei e moletin xil te rute ak langgur pilei xamim, anien eah xa lasa ni mi xamim, mua ni tang.\x + \xo 10:8 \xt 1Kor 10:27\x* \v 9 Muha mutal rat mesien ra ngan xil xa lamesei, e muhithiteni mi moletin xil te rute ak muhit, ‘Hi dat sangas visal xamim e bit vahe suv toto e meulien namim.’ \p \v 10 “E xosxa mube taon tei xa moletin xil teni latahur pilei xamim ti, ma muha musoh e valkesao e muhithiteni muhit,\x + \xo 10:10 \xt Luk 9:5\x* \v 11 ‘Vengan xa mutahur pilei xamel ti, di mabas rerat meas te vonemim ra lemel pe metemim. Ngan ak ihe selxatien mi xamim xa Hi pus sexien tesa namim e isa xolesi mi xamim. Mutakil ti vari xa xosali ak, Hi temei sangas ni xamim e tehit mei ihe suv toto e meulien namim, e xamim mutesin ni.’\x + \xo 10:11 \xt Pol 13:51; 18:6\x* \v 12 Reitin li nabiteni mi xamim, e Melengien te Lepisien, pangasien xa Hi isa ni mi moletin xil xa ladi e rute ak ixeih ili pangasien xa isa ni mi moletin xil xa lateti e taon te hal \w Sodom\w* tetiamu.”\x + \xo 10:12 \xt Mat 10:15; 11:24; Sen 19:24-25\x* \p \v 13 Xi biteni bit, “!Aue li! !Isa pupu mi xamim, Siu xil te hal Korasin!\x + \xo 10:13 \xt Mat 11:21-24\x* !E isa pupu mun mi xamim, Siu xil te hal Betsaeta xil! Vengan xamim mutesin merekel xil xa natepol ni pe metemim, Hi isa pangasien ihe holu mi xamim. Vengan, vahit moletin xil te hal Taer e Saedon xa latave Siu ti, lapus hisit merekel xil vaxoni ngan xa mistal mi xamim, ma xil laviles ra tesaen nae xil nousav ngamu. Io, xil lapisen ni xa lalonge vasa vamak: lasing ni talmusu xil e laxul ni vulmeas.\x + \xo 10:13 \xt Aes 23; Soel 3:4-8; Amos 1:9-10; Sak 9:2-4\x* \v 14 E Melengien te Lepisien, esaeen xa Hi ipisen ni mi moletin xil te hal Taer e Saedon ili ngan xa ipisen ni mi xamim. \v 15 ?E xamim, Siu xil te hal Kapaniam, munemi xa Hi ipet rat xamim muhe ut nesao? !E‑e! !Xi iso xamim muhe etan e von maten vari!”\x + \xo 10:15 \xt Aes 14:13,15\x* \p \v 16 Di, Iesu misil moletin xil del sepinien ak bit, “Ngan xil xa ti liteong xat sepinien namim, ixoni ngan xa di lateong xat sepinien navan. E ngan xil xa lisin xamim, ixoni ngan xa di lasin inou. E ngan xil xa lisin inou, ixoni ngan xa di lasin ngan xa tesil inou namei.” Di, Iesu misil xil labe lulu laba.\x + \xo 10:16 \xt Mat 10:40; Sion 5:23; 15:23\x* \s1 Ngan xil xa Iesu tesil xil ba latepol ladilomun del sien \r Mat 11:25-27; 13:16-17 \p \v 17 Melele xa moletin hanutap tol e he xalu mun (70) xa Iesu tesil xil tengan ha lapol ladilomun, xil labesi xil holu. Labiteni mi Iesu labit, “!Suv, xamem matetal rerat mesien ra moletin xil e matepusi mun xa ninin tesa xil latelong xat xamem melele xa matesemae ni xil e hisom tengan lava!” \p \v 18 E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Inou natepus \w Temat\w* vari temot ra ut nesao e temei e ut etan texoni an xa milangas.\x + \xo 10:18 \xt Sion 12:31; Rev 12:8-9; Aes 14:12-17\x* \v 19 !Muteong kuhi! Inou natesa xeihen mi xamim tengan mupel xat tetal xil xa misa, skopion, e holesok sav xil mun xa ladi e xeihen na Temat. Reitin, mupel tan ni xil e neta ti naxul xamim.\x + \xo 10:19 \xt Sen 3:15; Sam 91:13; Mak 16:18\x* \v 20 E munahesi xamim ti vengan xa \w ninin tesa\w* xil di lalong xat xamim. Bos mak mu xa ti muhesi xamim vengan xa Hi midis xat hisemim ngamu di e Vanuvei te Meulien xa de ut nesao.”\x + \xo 10:20 \xt Mat 7:22; Eks 32:32; Plp 4:3; Rev 3:5; 13:8; 20:12; 21:27\x* \p \v 21 E melele nen ak, \w Ninin Eo\w* misak ni Iesu mei polu ni sien e biteni bit, “Tata, xouk obe Suv te holesok xil ngasen e ut nesao e ut etan. Namesuk himetu vengan xa di ososon holesok xil ak tengan ngan xil xa langgur metisouen e kilakilen te ut etan lasakras lakil koute teni. E di opisen koute teni mi ngan xil xa langgoni tutut horamue xil xa latasukul kuhi ti. Reitin Tata, xouk di opol ni mak vengan xa di nggusil nenemien nam xa oteling xati ngamu teta.”\x + \xo 10:21 \xt 1Kor 1:26-28\x* \p \v 22 Di, Iesu biteni mi vanut moletin xil bit, “Tata navan teling holesok xil vus ladi pe heok. Moletin xil latapus kil ti Nat Hi, Tamen kestang pus kila. E moletin xil latakil ti Hi Tamen, Natneli kestang mikila. E ngan xil kestang xa Natneli di ien bei tengan vapisen Tamen mi xil, xil mun iaxa likil xi.”\x + \xo 10:22 \xt Sion 10:15; 3:35\x* \p \v 23 Di, Iesu biles, pus \w moletin nan xil\w* e biteni mi xil kestang bit, “Tuxolxatien na Hi di ngamu e xamim xa di mupus holesok xil xa di mistal xiak ni metemim.\x + \xo 10:23 \xt Mat 13:16\x* \v 24 Reitin li nabiteni mi xamim, e melengien xil tetiamu, \w provet\w* xil holu e suv toto xil holu mun iexil tehei mak mu tengan lapus ti naha xa xamim di mupusi, e latnapus ti. E iexil tehei tengan lalong ti sepinien xil xa xamim di mulonge, e latnalong ti.”\x + \xo 10:24 \xt 1Pit 1:10\x* \s1 Iesu dei vole usil moletin hos tei te hal Sameria \p \v 25 E melele nen ak, titsa tei te rae na Mosis bemei visal Iesu tengan vasak pisi. Ma misis Iesu bit, “?Titsa, nipol ni naha tengan nihur meulien sal?”\x + \xo 10:25 \xt Mat 22:35; 19:16; Mak 10:17; Luk 18:18\x* \p \v 26 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “?\w Rae xil na Mosis\w* di bit naha? ?Xouk uhiteni minou?” \p \v 27 Ma moletin ak biteni mini bit, \qt “‘Iemim ihei Iahova xa be Hi namim ixo tinemim tevi, ixo meulien tevi namim, ixo polien tevi namim, e ixo nenemien tevi namim.’\qt* \rq (Dut 6:5)\rq* E \qt ‘Eheien namim iti e moletin sav xil ixoni ngan taxa eheien namim di e xamim mun tang.’”\qt* \rq (Lev 19:18)\rq*\x + \xo 10:27 \xt Dut 6:5; 10:12; Sos 22:5; Mat 22:37; Mak 12:33; Mat 19:19; 22:39; Mak 12:31; Rom 13:9; Kal 5:14; Tem 2:8\x* \p \v 28 Iesu bit rilomun ni mini bit, “Sepinien nam momal tevi. Xosxa upol ni imak, ma uhur meulien sal.”\x + \xo 10:28 \xt Lev 18:5; Rom 10:5; Kal 3:12\x* \p \v 29 E vengan xa moletin ak bit vapisen momalen nan pe met moletin xil, misis Iesu vatei mun bit, “?E moletin si vari iaxa be tua navan?” \p \v 30 Ma Iesu dei vole tei mini bit, “Vatei, Siu tei mea nggo \w Serusalem\w* e mikakao bit vahe taon te hal Seriko. E melele xa di nggusil suse nan ba, moletin tatei xil te kanen lamei ladal xati. Langgur rat eising nan e labasi. Sangas moletin ak vamat e lastokovein ni da nga. \v 31 Di, bos xa \w pris\w* tei na Siu xil di nggusil suse bemei e pusi pat da. E melele xa pusi, tava ti sangas visal e ba be seri suse e rin sav e mitavi tang ba. \v 32 Tave nousav ti, Siu tei xa nggo vatimol xa mahulong na \w Livae\w* e di pol e Nim Eo na Hi nggusil suse bemei e pusi moletin ak pat da. E melele xa pusi, xi mun ba be seri suse e rin sav e mitavi tang ba. \v 33 Di, ngan \w Sameria\w* tei, xa Siu xil di laketeh misa mi xil, di nggusil suse bemei e pusi moletin ak pat da. E melele xa pusi mak, ien misae pupu li en. \v 34 Misak ni, xi bemei visali, e mikas moten menuk nan xil ni uaen, bas oel en, e pis xol von menuk xil. Di, po rati, miling kuhi e dongki san. Di, poe ba be nim te ngelen tei e milaxat kuhi. \v 35 E makoe nen, ngan Sameria misa \w mani\w* taosen lu (2000) mi moletin xa di milaxat nim ak. Di, biteni mini bit, ‘Ulaxat kuh moletin xa xiak. E xosxa mani ak tapin ti, naha mun xa upol ni e rin nan, ma nixal rati e melele xa nitilomun nimei.’” \p \v 36 Di, Iesu misis titsa te rae na Mosis bit, “?Onemi obit naha? ?Visi e moletin xatel ak iaxa tepisen ni xa xi be tua hos tei na moletin xa moletin te kanen xil latehas purun ni?” \p \v 37 E xi bit rilomun ni mi Iesu bit, “Moletin xa tepisen esaeen mini.” \p Ma Iesu biteni mini bit, “Bos, ma xouk mun ha upol ni imak tang.” \s1 Iesu ba misao ni Merta xal Meri e hal Betani \p \v 38 Melele xa Iesu del moletin nan xil di lakakao tengan lave Serusalem, xil lamei e metimal te hal Betani. E metimal ak, atou tei da en, hisen Merta, e xi nggur pilei xil lamei e nim man.\x + \xo 10:38 \xt Sion 11:1; 12:2-3\x* \v 39 Tunehin, hisen Meri. E xi bemei visal Iesu e dotan sangas visal len. Xi di miteong kuhi ni pispisien nan xil. \v 40 E Merta misakras vateong kuhi vengan xa xi di bilao ni polien te anien ae. E vengan xa xi di pol pupu, bemei visal Iesu e biteni mini bit, “?Suv, midep? ?Onemi obit bos tang xa tuxahin di miling polien xil ak di tengan inou tasok ti nipol ni? !Hiteni mini tengan vatamea mei vatutou ni nou!” \p \v 41 \fig Iesu bit bos mak mu xa moletin isa xi tengan vahur sepinien na Hi vali polien sav xil.|alt="Listening to Jesus vs putting food on the table" src="WA03864b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="10:41" \fig* E Suv biteni mini bit, “Merta, Merta, onexo pupu e nenemien nam di mikon ve holesok xil holu. \v 42 E neta tei takes momal tengan xamil mulipol ni. Meri teling nenemien nan tuei tengan vapol ni neta xa momal, e inou ninahur rati ti rani.” \c 11 \s1 Iesu pispisi mi moletin xil usil sexien te sisen \r Mat 6:9-13; 7:7-11 \p \v 1 Vatei, Iesu de rute tei e di misis. E melele xa misis bus, moletin nan tei misisi bit, “Suv, pispisi mi xamem li usil sexien te sisen ixoni ngan taxa Sion Baptis tepispisi ni mi \w moletin nan xil\w*.”\x + \xo 11:1 \xt Luk 5:33\x* \p \v 2 Ma Iesu biteni mi xil bit, “Melele xa musis, muhiteni imak muhit, \q1 ‘Hi Tamemem, hisom be eo e momal tengan musa merereen minuk. \q1 Masis tengan mei uhe suv toto namem e ulaxat kuh xamem. \q1 \v 3 Usa anien li mi xamem \q2 ipin te melengien xil vus. \q1 \v 4 Onaketeh ti mun nasa mi xamem ve holesok xil xa mapol ni tamal ti. \q2 Upol ni ixoni ngan xa xamem mun di maketeh bos rilomun mi ngan xil xa di lapol misa mi xamem. \q1 E onamaen sakpisien xil te xeih ti namei e nasak ni xamem munamot e \w tesaen\w*.’” \p \v 5 Di, Iesu biteni mi moletin nan xil bit, “Vahit tei e xamim vahe tim sa tuneli e hilaep te vongien e vasisi vahit, ‘?Tuak, okila osa ti anien minou? \v 6 Vengan xa timue tei nggo sotin bemei e tim savan, e anien tovuol tengan nasa ni mini.’ \p \v 7 “E tuneli xa de nim vahit rilomun ni mini vahit, ‘!Ei, onasa polien ti minou! Puiteh mikoe ngamu, e inou del horamue navan xil mun di mapat ngamu madi vet namem. Ve rin ak, nasakras namea nasa neta tova minuk.’\x + \xo 11:7 \xt Mat 26:10; Luk 18:5; Kal 6:17\x* \v 8 Nabiteni mi xamim, tave ti neta xa ien ti tavei tengan vamea vasa ti anien minuk vengan xa xouk obe tunali, e vengan xa otave unoun ti tengan osisi, osisi, osisi vuma … xi imea e isa holesok xil vus minuk xa iem bei.\x + \xo 11:8 \xt Luk 18:5\x* \p \v 9 “Misak ni, nabiteni mi xamim xa xosxa iemim bei neta ngan, ma musis Hi ven e isa ni mi xamim. Xosxa mulang ni, ma mukameti. E xosxa murei puiteh ven, ma isah puiteh mi xamim. \v 10 Vengan xa ngan xil vus xa di lasis neta lihuri; e ngan xil xa lalang ni neta likameti; e ngan xil xa di larei puiteh, isah puiteh mi xil. \p \v 11 “Vahit xouk ove tata tei xa natumali misisuk tengan usa meseo tova mini vaa ni. ?Usa tetal xa misa mini? \v 12 Mu vahit natumali misisuk tengan usa rel tuto tei mini. ?Usa skopion tei mini xa mikila vatil vini? !E‑e, unapol ni ti namak! \v 13 Misak ni, mupusi xa xamim, tata xil, mukila musa neta xa bos mi horamue namim xil, neta sav xa mube moletin tesa xil te ut etan. E nabiteni mi xamim xa Tamemim e ut nesao bos mak mu mili xamim. Ve rin ak, melele xa musisi tengan vasa \w Ninin Eo\w* mi xamim, isa ni vari.” \s1 Rut moletin xil labit Iesu di pol del xeihen na Temat \r Mat 12:22-30; Mak 3:20-27 \p \v 14 Vatei, Iesu pus moletin tei xa be vut vengan xa ninin tesa da en e misak ni misakras vasepin. Ma Iesu minggol rati be relingi e moletin ak mei misepin sung. E vanut moletin xil xa lapusi latemanin ni. \v 15 E rut Farasi xil labiteni labit, “Moletin xai di nggol rerat ninin tesa xil ra moletin xil nggo xeihen xa Belsepul,\f + \fr 11:15 \ft ‘Belsepul’ be his tei te xaren xa di lakes Temat ni xa koute teni be ‘Suv na angelu xil.’\f* suv na ninin tesa xil iaxa di misa xeihen mini.”\x + \xo 11:15 \xt Mat 9:34\x* \p \v 16 E rut moletin sav ngan xil labit lisak pis Iesu, ma lasisi tengan vapol ni merekel tova vaxo ut nesao tengan vapisen ni xa xeihen na Hi di mini.\x + \xo 11:16 \xt Mat 12:38; 16:1; Mak 8:11; 1Kor 1:22\x* \v 17 E Iesu mikil nenemien nae e biteni mi xil bit, “Xosxa moletin xil na suv toto tei di labae mi xil mun tang, ma xeihen na suv toto ak mei ihe neta sav tang. E xosxa moletin xil te vatimol tei tang di labae mi xil mun, ma his vatimol ak ikesae. \v 18 ?E xosxa ninin tesa xil na Belsepul di labae mi xil mun tang, ma ihur xat xeihen nan itep? Nabiteni mak vengan xa xamim, Farasi xil, mubiteni mubit inou di nanggol rerat ninin tesa xil nggo xeihen xa Belsepul di misa ni minou. \v 19 ?E xosxa vamak, ma midep mi moletin namim xil? ?Xil di langgol rerat ninin tesa xil ra moletin xil del xeihen na visi? Xil vari iaxa di lapisen ni xa naha xa di mubiteni tamal ti. \v 20 E xosxa di nanggol rerat ninin tesa ra moletin xil del xeihen na Hi, ma ngan ak di pisen ni xa xeihen te lelaxatien na Hi mistal tuei mi xamim.\x + \xo 11:20 \xt Eks 8:19\x* \p \v 21 “Belsepul nggoni silixin tei xa di miketeh xol nim man del holesok xil vus te vaeen nan tengan neta ti mei napangei holesok nan xil. \v 22 E melele xa moletin tei xa nggeih mak mu mili silixin ak mei mistal mini e bas tan ni, xi ileh rerat holesok xil te vaeen nan, itel holesok xil xa ladi e nim man.\f + \fr 11:22 \ft Nim ak nggoni vole tei usil meulien na moletin tei xa nggoni moletin xa be vut. E melele xa Iesu bemei, misak ni mei meluv ra xeihen na Temat. \f* Reitin, ileh rerat vuol ni holesok nan xil e iseti mi moletin nan xil sung. \p \v 23 “Mak, ma ngan xil xa latamos ti vatel nou, xil di labae minou. E ngan xil xa latatutou ni nou ti tengan maleh viton moletin xil vaxoni sipsip xil, xil di langgol rerat xil laloh tasil ra nou.”\x + \xo 11:23 \xt Mak 9:40; Luk 9:50\x* \s1 Iesu pispisi xa ninin tesa xa be reling moletin tei mikila mei ise xati mun \r Mat 12:43-45 \p \v 24 Di, Iesu biteni mi vanut moletin xil bit, “Melele xa \w ninin tesa\w* be reling moletin tei, di ba mikapis e uruvuol tengan vakamet rute tova tengan vangel kuhi en. E xosxa takamet ti, ma ihiteni mi xi mun tang ihit, ‘Nitilomun nihe nim mavan xa natehe relingi natemei.’ \v 25 E melele xa itilomun imei, ma ikameti xa ladaveas tuei e nim ak, laling pilei holesok xil, e ninin tesav tovuol en. \v 26 Misak ni, xi iha e ileh \w ninin\w* lu e he sav (7) xa lasa mak mu mili xi. E xil lihe nim, e ha liti en. Nim ak be moletin tei, e lisak ni meulien na moletin ak isa mak mu ili ngan xa teti en tetiamu.”\f + \fr 11:26 \ft Melele xa Iesu misak ni moletin tei mei meluv ra xeihen na Temat, bos xa moletin ak imaen Ninin Eo mei ise xat meulien nan e ipol ni holesok xil xa isikoe xol meulien nan. Ixoni, ivuli Vanuvei Eo na Hi, inem usili e ilong xati; isis mi Hi; e imos itel moletin xil nan Hi vehakut. Imak, ma Temat e ninin tesa nan xil lasakras mun lamei lapurun meulien na moletin ak.\f* \x + \xo 11:26 \xt Sion 5:14\x* \s1 Iesu pispisi xa moletin xa pol nggusil sepinien na Hi ipus tuxolxatien na Hi e meulien nan \p \v 27 Melele xa Iesu di tamu misepin usil rin ak, atou tei xa de hilaep te vanut moletin xil mikei ba ni bit, “Hi isa tuxolxatien mi ninom xa telinguk e telaxat kuh xouk.”\x + \xo 11:27 \xt Luk 1:28,42,48\x* \p \v 28 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “Hi isa tuxolxatien mi ngan xil mak mu xa di lalong sepinien na Hi e di lalong xati.” \s1 Moletin xil lasis Iesu tengan vapol ni merekel tova xa lakila lake reitin en vaxo en \r Mat 12:38-42 \p \v 29 Melele xa vanut moletin xil mei labe holu, Iesu misepin mi xil bit, “Moletin xil te xosali ak lasa tang. Di lasis nou tengan nipol ni merekel tova xa lakila lake reitin e nou vaxo en. E ninapol ni ti merekel tova tengan lipusi. Tei takes vari iaxa lipusi xa ihe merekel xa testal mi \w Siona\w*.\f + \fr 11:29 \ft E \xt Siona 1:17\ft e \xt Siona 2:10\ft , Hi tepol ni merekel texo sexien xa tesa meseo tei xa mahulong mei terom Siona xa teti e vang meseo ak melengien tol. Di, Hi tesak ni meseo ak teluh rat Siona xa temeul teta tehe suhon. Iesu di bit usil merekel xa xi imat ihe melengien tol, e ti, Hi i sak ni imea rilomun ra maten e imeul (\xt Luk 24:7\ft ).\f* \x + \xo 11:29 \xt Mat 16:4; 1Kor 1:22\x* \v 30 Merekel xa testal mi Siona tepisen ni xa sepinien xa Hi tesa ni mini tengan vahit mesen ni mi mol‑Nineva xil tehe reitin. E ixo sexien ak, Hi ipol ni ixoni mi Nat Moletin tengan vapisen ni mi moletin xil te xosali ak xa sepinien navan be reitin. \p \v 31 “E Melengien te Lepisien, moletin xil te xosali limea rilomun ra maten tengan Hi ilepis rin nae xil. E melele nen ak, Kuin te hal Siba xa tave Siu ti imeul mun, e xi ihit rat sexien tesa namim xil. Ipol ni mak vengan xa xi tekakao sotin temei tengan valong sepinien te metisouen na suv toto \w Solomon\w* tetiamu. !E taxeak, tei xa eilep mak mu mili suv toto Solomon da xiak e xil di lasin ni!\x + \xo 11:31 \xt 1King 10:1-10; 2Kron 9:1-12\x* \v 32 E, e Melengien te Lepisien ak, moletin xil te hal Nineva mun xa latave Siu ti limei e lihit rat sexien tesa na moletin xil te xosali ak, vengan xa xil iaxa latehiles meulien nae melele xa latelong sepinien na Hi xa provet Siona tesa ni mi xil. !E taxeak, nabiteni reitin mi xamim xa tei xa mili provet Siona da xiak e xil latake reitin ti e sepinien nan e lataviles meulien nae ti!”\x + \xo 11:32 \xt Sion 3:8,10\x* \s1 Iesu dei vole usil midep iaxa reitinen na Hi nggoni laet \r Mat 5:15; 6:22-23 \p \v 33 Di, Iesu dei vole tei mi xil bit, “Moletin tovuol xa vasahan laet, ti, vaha vasoso ni mu vakutaxole ni pesin tova. !E‑e! Melele xa misahan ni bus, poe ba misoxolen ni de kesao. Mak, ma melele xa moletin ngan xil lamei e nim lakila lapusi xa laet di mileluv e nim.\x + \xo 11:33 \xt Mak 4:21; Luk 8:16\x* \v 34 Metexir mun nggoni laet te tenbexir. Xosxa metexir bos, ma nggoni ngan xa meulien nar di e miehen e rakila rapus kil naha xa be reitin. E xosxa metexir bar, ma nggoni ngan xa meulien nar di e maluxoluken e rasakras rapus kil naha xa be reitin.\f + \fr 11:34 \ft Xosxa muke reitin e Iesu, ma meulien nar polu ni miehen e rapus kil reitinen na Hi. E xosxa ratake reitin ti en, ma meulien nar dit e maluxoluken. \f* \v 35 Misak ni, xamim muxuxou kuhi xa meulien namim iti e miehen, e nati ti e maluxoluken. \v 36 Xosxa meulien namim di e miehen, e maluxoluken tovuol en, ma meulien namim ipolu ni miehen e mupus kil holesok xil vus.” \s1 Iesu misepin nggeih xat Farasi xil del titsa xil te rae na Mosis ve sexien nae xil \r Mat 23:1-36; Mak 12:38-40 \p \v 37 Melele xa Iesu misepin bus, \w Farasi\w* tei mei misisi tengan ha vaanien vatela e tim san. Ma Iesu be xalu lube tim san e dotan e vet te anien en nan.\x + \xo 11:37 \xt Luk 7:36; 14:1\x* \v 38 E Farasi ak mitemanin melele xa pusi xa Iesu takas hen ti e ba dotan tengan vaanien.\x + \xo 11:38 \xt Mat 15:2\x* \v 39 Ma Suv Iesu biteni mini bit, “O reitin, xamim Farasi xil munggoni kap e pelet xa di lakas moten ni e hale tang, e vangite mumu nggoni tinemim xa polu ni nenemien te hokanen e holesok sav xil xa lasa. \v 40 !Xamim mube unu xil vari! ?Mutakil ti xa Hi xa tepol ni hale te moletin xil, xi vari iaxa tepol ni vangite mun? \v 41 E ihos mak mu xosxa musa oei xa de vangit kap e anien xa de vangit pelet mi ngan xil xa labe hoeo. Imak, ma meulien namim imese kuhi pe met Hi. \p \v 42 “Isa pupu mi xamim, Farasi xil, vengan xa pangasien xil xa imei e xamim ihe mahulong. Xamim di mungguxou kuhi tengan muhusil rae xil xa labe hokorong tang. Ve rin ak, di mubuli kuhi ni tutut uvei xil te kuk en tengan mukila muhur rat taet teni tengan musa ni mi Hi. E mutahusil ti rae xil xa labe mahulong nggoni sexien xa di mupisen eheien namim mi Hi e mi mosav xil. Momal mak mu tengan, itiamu, muhusil rae xil xa labe mahulong tengan mupisen sexien te eheien. E, itutou sung, iemim nabong ni ti tengan muhusil rae xil xa labe hokorong mun.\x + \xo 11:42 \xt Lev 27:30\x* \p \v 43 “Isa pupu mun mi xamim, Farasi xil, vengan melele xa mube nim xil te pispisien iemim bei tengan mutotan e von merereen na eilep xil. E melele xa mube von posen mun, iemim bei tengan moletin xil ti likes kuh xamim e ti limerere ni xamim. \v 44 Isa pupu mi xamim, vengan xa meulien namim tamese ti. Munggoni von tehinen xil xa lataling simeleleen ti vati en, xa moletin xil di lakakao sangas visali e latakil ti xa neta vutei bo di en.” \p \v 45 Titsa tei te rae na Mosis biteni mi Iesu bit, “Titsa, melele xa di osepin mak, di osep purun xamem mun.” \p \v 46 Ma Iesu biteni mi xil mun bit, “Isa pupu mun mi xamim titsa xil te rae na Mosis, vengan xa di muling xat rae xil holu xa meas da xat mar moletin xil. E xil lasakras lalehi. E di, iemim ti tavei tengan musa hemim vatutou ni xil tengan lalehi. \v 47 Isa pupu mun mi xamim, vengan xa di mupol kuhi ni tutut nim xil xa da xol von tehinen na \w provet\w* xil, provet xil xa, tetiamu, avu namim xil vari latehas vin xil. \v 48 Reitin, xil latehas vin provet xil, e xamim di mupol ni nim te tehinen nae. Nggo sexien ak iaxa di mupisen ni xa mumae e nenemien na avu namim xil melele xa latehas vin xil. \v 49 Ngan ak nggoni naha xa Hi xa be metisou pupu tehiteni xa tehit, ‘Inou nisil provet xil e \w eloheoh\w* navan xil liha mi moletin navan xil. E moletin navan xil lihas vin rute ngan xil e lisak purun tesav xil.’ \v 50 Ve rin ak, Hi isa pangasien mi xamim, moletin xil te xosali ak, vengan xa pusi xa hemim be muis ni re provet xil vus xa latehur sepinien na Hi e melele xa xi tepeas ni ut etan mei duxoh xosali, provet xil ak xa avu namim xil iaxa latehas vin xil. \v 51 Reitin mak nabiteni mi xamim, re moletin xil vus na Hi xa avu namim xil latehas vin xil di lasak ni hemim be muis, maten na \w Ebel\w* ba teha vuma ... tetuxoh maten na provet Sakaraea xa latehas vini e hilaep te \w hor te sanien\w* e Nim Eo na Hi. E Hi isa pangasien ve maten xil ngasen nae mi xamim vus te xosali ak.\x + \xo 11:51 \xt Sen 4:8; 2Kron 24:20-21\x* \p \v 52 “Isa pupu mun mi xamim titsa xil te rae na Mosis, vengan xa moletin xil labit lamei visal Hi e xamim di musoson ki te puiteh xa lakila laxo en tengan mei lakil Hi. !Xamim iemim ti tavei tengan muxo puiteh ak tengan ha mukil Hi, e di musikoe xol moletin sav xil mun xa iexil bei tengan laxo en e mei lakil Hi!” \p \v 53 Melele xa Iesu be reling nim te pispisien ak, \w titsa\w* xil te rae na Mosis del Farasi xil, iexil mikat pupu ni ven. Misak ni, e melengien ak ba, xil latesak pisi tengan lasis Iesu ni holesok xil xa nggeih. \v 54 Xil laling nenemien nae labit lisak pis Iesu tengan isa sepinien tova mu ipol ni neta tova xa likila lital xati ven.\x + \xo 11:54 \xt Luk 20:20\x* \c 12 \s1 Iesu misel xat moletin xil tengan liketeh kuhi ve pispisien tesa na Farasi xil \r Mat 10:26-27 \p \v 1 E melele nen tak, moletin xil labe holu xa labe holu pupu xa lamei, e lating e dit lapel xat lexil tengan lapus Iesu. E Iesu biles misepin mu mi \w moletin nan xil\w* bit, “Muketeh kuhi ve pispisien xil na \w Farasi\w* xil xa lamese e hilbexil kestang. Nggoni is xa di pol xuxus ni pulaoa mei mikaio, pispisien nae mikila vapurun xuxus ni nenemien na moletin xil.\x + \xo 12:1 \xt Mat 16:6; Mak 8:15\x* \v 2 E holesok xil xa moletin di mikutaxole, Hi ital rati imei valkesao. E neta xa moletin misak pisi tengan valing xuxus ni, Hi ileh rerati imei e valkesao tengan moletin xil vus lipus kila.\x + \xo 12:2 \xt Mat 10:26; Mak 4:22; Luk 8:17\x* \v 3 Holesok xil vus xa di lasep usili e maluxoluken, moletin xil lilong usili e miehen tang. E holesok xil xa moletin di misep piao ni e nim man, likekei ni pe met moletin xil tengan likila.” \s1 Iesu pispisi mi moletin xil tengan ulixil ikan ni Hi kestang e nave moletin xil ti \r Mat 10:28-31 \p \v 4 Iesu biteni mun mi moletin nan xil bit, “Nabiteni mi xamim, tuxoli xil, ulimim nakan ni ti ngan xil xa likila lihas vin tenbemim. Vengan xa, itutou ni, lasakras lapol ni ti neta mun mi xamim. \v 5 E nihit kila mi xamim visi vari ulimim ikan ni. Ulimim ikan ni Hi kestang, vengan xa xi mikila ihas vin moletin tei, e nggur xeihen mun tengan iso ni ihe Upang xa misakras vamat. !Reitin mak, ulimim ikan ni Hi kestang! \p \v 6 “Tuholaea xil xa latereli tang, moletin mikila vaxale vahe lim ni rut mani tei xa hokorong tang. E Hi ien tabong ni ti tova vari. \v 7 E meulien namim eilep mak mu pe met Hi mili tutut tuman xil ak e ilaxat kuh xamim. Reitin mak, Hi mikil sen hilimim kekes xa di e vatumim. Ma, munanexo ni ti neta.”\x + \xo 12:7 \xt Luk 21:18; Pol 27:34; Luk 12:24\x* \s1 Iesu pispisi mi moletin nan xil xa linave unoun ti tengan lihit rati xa di langgusili \r Mat 10:32-33; 12:32; 10:19-20 \p \v 8 Di, Iesu biteni mi moletin nan xil bit, “Nabiteni reitin mi xamim, xosxa moletin di bit rati pe met moletin xil bit di nggusil nou, ma inou, Nat Moletin, nihit rati mun pe met \w masxaxa\w* xil na Hi nihit xi be moletin navan. \v 9 E xosxa moletin di bit rati pe met moletin xil bit di misin nou, ma inou, Nat Moletin, nihit rati mun pe met masxaxa xil na Hi nihit di nasin ni.\x + \xo 12:9 \xt Luk 9:26\x* \p \v 10 “E ngan xil vus xa lasepin misa ba xat hisok xa nabe Nat Moletin, Hi ikila iketeh ihos rilomun mi xil. E ngan xil xa lasepin misa ba xat his \w Ninin Eo\w*, ma Hi naketeh ti navos rilomun mi xil.\x + \xo 12:10 \xt Mak 3:28-29\x* \p \v 11 “E melele xa moletin xil lital xat xamim e lileh xamim ha musoh pe met vat xil te \w nim te pispisien\w*na Siu xil mu pe met eilep xil te kavmen, munanexo ti. Munanem ti nahe holu usil sepinien xa ti muhithiteni.\x + \xo 12:11 \xt Mak 13:11; Luk 21:12-15\x* \v 12 Vengan xa, e melele nen ak, Ninin Eo iaxa ipispisi mi xamim ni sepinien eah xa mukila muhithiteni.” \s1 Iesu dei vole usil moletin tei xa holesok nan xil labe holu e ut etan, e naha xa eilep mak mu pe met Hi tovuol e meulien nan \p \v 13 Moletin tei xa de vanut moletin xil ak mei misis Iesu bit, “Titsa, tata navan mat. Hiteni mi tua navan tengan vaseti holesok xil na tamemel mi xamel.” \p \v 14 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “?Tuxoli, visi iaxa teling nou tengan nilepis rin namil mu niseti holesok xil na tamemil mi xamil?”\x + \xo 12:14 \xt Eks 2:14; Pol 7:27\x* \v 15 Di, xi biteni mi moletin xil vus bit, “Muxuxou kuhi e muketeh kuhi xol xamim tengan eheien te holesok xil nalihi nenemien namim ti. Vengan xa holesok xil te ut etan ak nave vatit meulien namim ti, neta sav xos holesok namim xil labe holu midep.”\x + \xo 12:15 \xt 1Tim 6:9-10\x* \p \v 16 Di, Iesu dei vole ak mi xil bit, “Vatei, moletin tei da xa holesok nan holu. E naho nan xil, anien xil labe holu xa labe holu pupu. \v 17 Di, nggur nenemien tei bit, ‘?Nipol ni itep? Ut tapin ti e nim mavan xil tengan niserev anien xil ak en. \v 18 !Aha nakila! Inou nipol ni imak. Nita lelen nim xil xa hokorong tang xiak, e ti, nipol ni nim xil xa lihe mahulong mak mu tengan niserev kuh anien xil ak itel holesok sav xil navan liti en. \v 19 Ti, nite meulien tei xa ihos itel holesok navan xil. Ningel kuhi, nianien kuhi, nimun kuhi, e nihesi nou vehakut.’” \p \v 20 Di, Iesu biteni bit, “E Hi ihiteni mini ihit, ‘!Xouk obe unu tova tang! E vongien nen tak, nihur rat meulien nam ra xouk. ?Imak, ma holesok nam xil ak xa di oserev kuhi, visi vari ilehi?’” \p \v 21 Melele xa Iesu dei vole ak bus, biteni bit, “E Hi ipol ni imak mi ngan xil xa di laso viton holesok xil holu mei be nae kestang tengan lakila lalonge vahos vatela, e naha xa eilep mak mu pe met Hi tovuol e meulien nae.”\x + \xo 12:21 \xt Mat 6:20\x* \s1 Iesu pispisi mi moletin nan xil tengan linanexo ti vengan xa Hi ilaxat kuh xil \r Mat 6:25-34 \p \v 22 Di, Iesu biteni mi moletin nan xil bit, “Vengan xa ngan ak be reitin, di nabiteni mi xamim, munanexo ti ve meulien namim: ve naha xa ti mua ni, mu ve naha xa ti musing xol tenbemim ni. \v 23 Vengan xa mutahur meulien namim ti tengan muanien kestang, e mutahur tenbemim ti tengan musing xole kestang. \v 24 Mupus ti mu tuman xil ak. Xil latapol ni ti naho tengan ti laleh anien vaxo en. Reitin, povah mae tovuol tengan laserev xat anien ae vati en. E neta sav xa mak, Hi di misa anien ae. E pe met Hi, xamim mube eilep mak mu mili tuman xil ak.\x + \xo 12:24 \xt Sam 147:9; Luk 12:7\x* \v 25 Nenexoen misakras vatutou ni moletin tei tengan vasak ni meulien nan vahe teviei luvoluv mu. \v 26 ?E xosxa nenexoen misakras vapol ni neta xa hokorong vamak e meulien namim, ma veneh iaxa di munem pupu usil holesok sav xil mun xa iemim bei? \p \v 27 “Munem pisi usil hungovae xil e sexien xa di lameul en. Xil latapol ti e latatil ti eising nae. E nabiteni mi xamim, suv toto \w Solomon\w* tetiamu, eising nan xil tehos xa tehos, e hungovae xil ak, lasing xol xil bos mak mu laleli.\x + \xo 12:27 \xt 1King 10:4-7; 2Kron 9:3-6\x* \v 28 Reitin, Hi di mising xol kuh hungovae xil ak bos xa bos, tave ti neta xa di lameul melengien tei takes, e melengien sav tang, lameles e lakiri. Di, ladaveas viton ni e laso ni be upang. ?E xosxa Hi di mising xol xil mak, veneh ma di munexo xa nalaxat kuh xamim ti? !Ei, nenesien namim en hokorong tova tang! \p \v 29 “Tavos ti xa munexo ve naha xa mua ni mu mumu ni. \v 30 Vengan xa hisit nenexoen xil ak labe na ngan xil xa latakil ti Hi. E Hi xa be Tamemim mikil naha xa xamim mube tamure ni e meulien namim. \v 31 E bos xa musa xamim ve holesok xil xa be eilep mak mu pe met Hi xa be suv toto namim. E xi ilaxat kuh rin namim. \p \v 32 “Xamim munggoni sulut sipsip savan xil. Misak ni, ulimim nakan ti e munanexo ti vengan xa Tamemim memaal himetu tengan vasa holesok xil xa be nan mi xamim. Reitin, xamim mulaxat viton rute xil vus xa xi be suv toto en.\x + \xo 12:32 \xt Luk 22:29; Rev 1:6\x* \v 33 Ve rin ak, ha mupos vuol ni holesok namim xil e musa \w mani\w* teni mi hoeo xil. Imak, ma Hi ipus kil sexien xil namim e isa huite teni xa ihos xa ihos mi xamim e ut nesao, e rute xa pipei xil lasakras lapangei, e moletin te kanen xil lasakras lakan ni.\x + \xo 12:33 \xt Mat 19:21; Mak 10:21; Luk 18:22\x* \v 34 Nabiteni mak vengan xa nenemien e eheien namim iti e rute xa di muserev naha xa be eilep mak mu e meulien namim di en.” \s1 Iesu dei vole usil slev xil xa labue xat kuh xil ve meien na suv nae \p \v 35 Iesu biteni mun mi moletin nan xil bit, “Vehakut, muvue xat meulien namim ve naha xa imei ixoni ngan xa di musing ni eising te polien e laet namim di pili.\x + \xo 12:35 \xt Eks 12:11; 1King 18:46; 2King 4:29; 9:1; Siob 38:3; 40:7; Pro 31:17; Ser 1:17; Efes 6:14; 1Pit 1:13; Mat 25:1,7\x* \v 36 Xamim muxoni slev xil xa di ladatil suv nae xa ba be anien te tetelien tei, e latakil ti melele eah xa imei mun en. Misak ni, xil livue xat xil vehakut tang ve melele xa suv nae imei rilomun e ikes xil. Imak, ma melele xa ikes xil, vatakes lisah puiteh ven.\x + \xo 12:36 \xt Mak 13:35-37; Mat 25:6\x* \v 37 E xosxa suv ak imei rilomun e ipusi xa slev nan xil di ladatili mak e latapat ti, ma ihesi xi ihe holu ve xil, e xil lipus hosien nan e meulien nae. Reitin li nabiteni mi xamim xa suv nae ipol ni ihos mi slev nan xil. Xi vari ising ni eising te polien, ikes slev nan xil mei lianien, e xi iaxa isa anien ae.\x + \xo 12:37 \xt Luk 17:7-8; Sion 13:4\x* \v 38 Tave ti neta xos suv nae bemei e hilaep te vongien mu e makoe roroh, hosien iti mi slev xil xa labue xat xil vehakut ve mei rilomun en na suv nae. \p \v 39 “Reitin, muvue xat xamim vehakut. Mukila vahit moletin tei, vakil melele xati xa moletin te kanen imei e nim man, xi mikila iketeh xole tengan moletin te kanen namei ti en.\x + \xo 12:39 \xt Mat 24:43-44\x* \v 40 Vengan, usil sexien nen tak, inou, Nat Moletin, nimei rilomun e melele tei xa moletin xil linakil ti ixoni moletin te kanen. Mak, ma muvue xat kuh xamim.” \s1 Iesu dei vole usil hisit moletin te polien lu \r Mat 24:45-51 \p \v 41 Di, Pita misis Iesu bit, “?Suv, otetei vole ak usil xamem kestang xa mabe moletin nam xil, mu usil moletin xil vus?” \p \v 42 Ma Suv Iesu bit rilomun ni mini nggo vole teimun bit, “?Visi iaxa be moletin te polien xa be metisou kuhi e di miteong xat rae na suv nan? Xi be ngan xa suv nan milingi be vat na moletin te polien sav xil e tim san tengan ti isa anien mi xil e melele xati teni. \v 43 E tuxolxatien iti mi moletin te polien xa, melele xa suv nan itilomun imei, ikameti xa xi di tamu pol ni polien nan xil. \v 44 Reitin li nabiteni mi xamim xa suv nan ipet rat moletin te polien ak ihe nesao tengan ti ilaxat holesok sav nan xil mun.\x + \xo 12:44 \xt Mat 25:21,23\x* \p \v 45 “E xosxa moletin te polien ak xa suv nan telingi tehe vat te nim man di minemi bit, ‘Ei, suv navan da nousav, e tamei ti mok.’ Misak, ni di bas tiramue e atou sav xil te polien e nim ak, e di ngga vin xi e di mumun vuma mitalang. \v 46 E suv nan imei rilomun e melele tei xa xi tanemi ti vahit imei en. E melele xa imei rilomun, suv ak ihas purun ni e iso rati ha ite von longpangasien itel ngan tesav xil xa di lalong ras rae na suv nae. \p \v 47 “Xosxa moletin te polien tei mikil kuh naha xa suv nan ien bei tengan vapol ni, e tavue xat xi ti tengan vapol ni, ma suv nan ihas purun ni e isak ni ilong pangas pupu ni xi ven.\x + \xo 12:47 \xt Tem 4:17\x* \v 48 E xosxa moletin te polien tei takil ti naha xa suv nan ien bei tengan vapol ni, e ba pol ni neta tei xa misa, ma suv nan ihasi ihe vuteili tang e isak ni ilong pangas xi ihe hokorong tang. Vengan ngan xil xa Hi tesa holesok holu mi xil, xi ien bei tengan ipus huite holu mei ixo xil. E ngan xil xa Hi teling holesok xil holu mu teti hexil, Hi ien bei tengan ipus huite xil lihe holu mak mu mei listal lixo en.” \s1 Pispisien xil na Iesu di miseti moletin xil \r Mat 10:34-35 \p \v 49 Iesu biteni mun mi moletin nan xil bit, “Inou namei tengan nasahan upang tei vaa moten ut etan. E vahit upang ak vamei ngamu, ma vahos. \v 50 Nave nousav ti, ha nihur longpangasien holu. E di nalong pangas nou ven ha ituxoh melele xa nipol sen polien navan xil.\x + \xo 12:50 \xt Mak 10:38-39\x* \v 51 ?Xamim munemi mubit inou namei tengan niling tomat e ut etan? E‑e, ninaling tomat ti mu. E nipol ni moletin xil ti liseti xil ve nou.\x + \xo 12:51 \xt Luk 2:14\x* \v 52 Mak, ma taxeak iha, vatimol tei ti liti pas xil, e ngan xil xa ladi e vatimol tei, liketeh isa ni ngan tesav xil. \v 53 Tata xil lisel mi horamue nae xil, e horamue xil lisel mi tamexil. Nana xil lisel mi atuli nae xil, e atuli xil lisel mi ninexil. Atou xil lisel mi havnahin xil, e xil lisel mi avu sasa nae xil.”\x + \xo 12:53 \xt Maek 7:6\x* \s1 Iesu pispisi xa moletin xil latapus kil ti koute te naha xa Hi di pol ni \r Mat 16:2-3 \p \v 54 Iesu biteni mun mi vanut moletin xil bit, “Melele xa mupus momah xa maluxoluk bemei nggo ist e votiang xa di mukesi ni ‘toio,’ mukila xa us vamus xiak, ma mus.\x + \xo 12:54 \xt Mat 16:2-3; 5:25-26\x* \v 55 E melele xa mupus votiang xa di mistal nggo notwes xa mukesi ni ‘aru,’ mukila xa ut vavue xiak, ma ut bue. \v 56 !Xamim, mube vat luvosen xil tang! Melele xa mupus neta tei xa mistal e ut etan mu e tilang hat, mukil kuh koute teni. ?E veneh ma mutapus kil ti sung koute te naha xa Hi di pol ni taxeak? \p \v 57 “Xamim vus mukil naha xa momal tengan mupol ni, e di mutapol ni ti. \v 58 Xosxa moletin tei bit vahuruk ove kot ve neta ngan xa xi bit otepol ni mini, ma momal tengan utemanon ha userev rin nam itela melele xa di tamu munggusil suse tengan mulihe von koten. Maxani, xosxa onapol ni ti, melele xa multuxoh kot, xi ilinguk e he moletin te lepisien. Ma moletin ak ilinguk e he polis, e polis ilinguk e nim te xeih. \v 59 Reitin li nabiteni minuk, xouk utat rute ak e osakras ha vem vamase ha vuma … uxal rat vuol ni faen xa lalingi di xatuk.”\f + \fr 12:59 \ft Ngan ak nggoni holesok xil xa misa xa moletin xil di lapol ni mi Iesu. E momal xa lipol ni tomat itel Iesu tengan Hi nasa pangasien mi xil e Melengien te Lepisien.\f* \c 13 \s1 Iesu misel xat moletin xil tengan lihiles ra tesaen nae xil e lipol ni sexien xil xa bos sung \p \v 1 E melele nen ak, rut moletin xil ladi xa latumul mi Iesu usil Siu xil te hal Kaleli xa latehe Nim Eo na Hi tengan lisa sanien eo xil nae mini. E melele xa di tamu latepol ni, moletin te vaeen xil na suv Paelet mei latehas xil e rute ak. E rexil teleh tehiles tetel re vongoro xil xa latehasi tehe sanien nae xil.\f + \fr 13:1 \ft Ve rin ak, moletin xil latenemi latehit Hi iaxa tesin sanien nae xil vengan xa xos tesaen tei xa eilep pupu di xat rin nae pe meten. \f* \x + \xo 13:1 \xt Pol 5:37\x* \v 2 Ma Iesu biteni mi xil bit, “?Midep? ?Munemi mubit suse xa ngan Kaleli xil ak latelel texo en di pisen ni xa \w tesaen\w* nae tehe eilep mak mu teli ngan xa di e rin na moletin sav xil te hal Kaleli?\x + \xo 13:2 \xt Sion 9:2\x* \v 3 !E‑e, tave reitin ti! Nabiteni mi xamim, xosxa munaviles meulien namim ti ra tesaen namim, ma xamim mun mulel imak tang.\x + \xo 13:3 \xt Sam 7:12\x* \v 4 Munem usil pis usil moletin tol e le sav (18) xa latelel sangas ni rute tei xa lakesi ni Saelom e melele xa nim te ketehen xa teviei tehe nesao temot mei teta xat xil. ?Midep? ?Munemi mubit latelel vengan xa tesaen nae xil tehe tellep mak mu teli tesaen na moletin sav xil te hal \w Serusalem\w*? \v 5 !E‑e, tave reitin ti! Nabiteni mi xamim, xosxa munaviles meulien namim ti ra tesaen namim xil, ma xamim mun mulel imak tang.”\x + \xo 13:5 \xt Sam 7:12\x* \p \v 6 Di, Iesu dei vole tei mi moletin xil ak bit, “Vatei, moletin tei da xa di misis moletin te polien nan tengan vaha valih vatit \w fik\w* tei vate urvatiei te \w grep\w* san. E melele xa vatit fik ak di meul, vehakut, xi ba tengan valang ni huite. E vehakut, mikameti xa huite tovuol en.\x + \xo 13:6 \xt Hab 3:17; Mat 21:19; Mak 11:13\x* \v 7 Ma, biteni mi moletin xa di milaxat urvatiei san bit, ‘Huram tol tuei iaxa natemei tengan nalang ves huite e vatit fik ak, e natakamet ti neta vari. !Ta rati vaha vengan xa dat votei e tan ak!’ \p \v 8 “E moletin xa di pol e urvatiei san bit rilomun ni mini bit, ‘Suv, lingi vata munamun mu vahe huram tova tang. Inou nihil kuh tan xa di mikapis xole mei imerou, e niso tan xa bos en tengan itutou ni mei imeul ihos.\x + \xo 13:8 \xt 2Pit 3:9,15\x* \v 9 Xosxa iva e huram xor, ma bos. E xosxa nava ti, ma nita rati sung iha.’” \s1 Iesu pispisi xa sexien xa di radutou ni moletin sav xil be eilep mak mu mili sexien xa di ranggusil xat rae xil te Sabat \p \v 10 Vatei, e \w Sabat\w*, Iesu di pispisi mi moletin xil e \w nim te pispisien\w*tei. \v 11 E pusi xa atou tei de rute ak xa \w ninin tesa\w* tepurun marin huram tehe tol e le sav (18) e misak ni misakras vasoh vamal. \v 12 Melele xa Iesu pusi, mikei ba ni bit, “Nana, nalal ratuk omeluv ra mesien nam.” \v 13 Iesu miling hen en, e vari nga atou ak misomal e memes Hi ven. \p \v 14 Melele xa vat te \w nim te pispisien\w*ak pusi xa Iesu pol ni mar atou ak mei bos e Sabat, ien mikat. Ma, misel ba ni vanut moletin xil ak bit, “Melengien tei e he sav (6) iaxa moletin ikila ipol en. Xamim mukila mumei e melengien xil ak tengan lileh rerat mesien ra xamim, e nave Sabat ti.”\x + \xo 13:14 \xt Mat 12:10; Mak 3:2; Luk 6:7; Sion 5:16; 7:23; 9:14,16; Eks 20:9-10; Dut 5:13-14\x* \p \v 15 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “!Iva, xamim mumese e hilbemim tang! Xamim mun di mupol e Sabat. Reitin, xamim di mulal rat buluk samim xil e muleh xil ba di langganien e lamu oei e Sabat.\x + \xo 13:15 \xt Luk 14:5\x* \v 16 ?E midep mi atou ak xa be natnahin tei na \w Ebraham\w* xa \w Temat\w* tevar xati huram be tol e le sav (18) xiak? ?Munemi mubit rasakras ralal rati vameluv ra mesien nan e Sabat?”\x + \xo 13:16 \xt Luk 19:9\x* \v 17 Sepinien na Iesu misak ni moletin xil xa laketeh misa ni labe unoun. E moletin sav xil labesi xil tova tang ve polien hos xil xa Iesu di pol ni. \s1 Iesu dei vole usil suse xa Hi mei ihe suv toto e meulien na moletin xil ixo en \r Mat 13:31-32; Mak 4:30-32 \p \v 18 Di, Iesu biteni mi vanut moletin xil bit, “?Hi imei ihe suv toto na moletin xil itep? ?Nihit kila mi xamim itep? \v 19 Sexien teni nggoni utut \w mastad\w* tei xa hokorong xa hokorong xa moletin tei ngguri e milihi e naho san. Neta sav xa utut mastad ak be hokorong mak, meul tepiei be nesao ba vuma ... mei be mahulong pupu mili holesok sav xil xa di lalih xil e naho. Reitin, melele xa matu, mei pipin tengan tuman xil mei lipol ni nunu mae xil e halite xil.”\x + \xo 13:19 \xt Dan 4:12,21; Esek 17:23; 31:6\x* \p \v 20 Di, Iesu biteni mi xil bit, “?Hi imei ihe suv toto na moletin xil itep? ?Nihit kila mi xamim itep? \v 21 Sexien teni nggoni is vutei xa atou tei ngguri e bilesi del pulaoa xa mahulong. E tave ti neta xa miling is hokorong tang en, is ak pol ni pulaoa ak mikaio ba vuma … mei be mahulong xa mahulong.”\x + \xo 13:21 \xt Mat 7:13-14,21-23\x* \s1 Iesu dei vole usil sexien xa ngan xil kestang xa laling neketen nae en lakila lave ut nesao \p \v 22 Melele xa Iesu di nggusil suse nan tengan vahe Serusalem, xi misao ni metimal e taon xil hao e di pispisi mi moletin xil holu. \v 23 Vatei, moletin tei misisi bit, “?Suv, midep? ?Hi iteh meulien e moletin xil holu, mu rut moletin xil tang?” \p \v 24 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “Vehakut, xamim di musak pisi tengan muxo puiteh xa hokorong muve ut nesao. Vengan xa be reitin xa moletin holu di lasak pisi tengan laxo en, e lasakras.\x + \xo 13:24 \xt 1Tim 6:12; Mak 10:25\x* \v 25 Melele tei di bemei xa Suv te nim ak mei ikoe xol puiteh e ilok xole. E melele nen ak, xamim mei musoh e hale, ti muti puiteh, e mukei iha mi Suv muhit, ‘!Suv li, sah puiteh tengan mavat nim!’\x + \xo 13:25 \xt Mat 25:10-12\x* \p “E xi ihiteni mi xamim ihit, ‘E‑e, munamei ti nim vengan xa natakil ti xamim e natakil ti xa munggo xave.’ \p \v 26 “Ma xamim muhiteni mini muhit, ‘E, okil xamem. Vengan xa mateanien e matemun tetelak. Xouk otepispisi mi xamem e metimal namem.’ \p \v 27 “E xi ihiteni mi xamim ihit, ‘E‑e, inou natakil ti vari xa xamim munggo xave. !Muhe reling nou, xamim vus xa mukavui!’\x + \xo 13:27 \xt Sam 6:8\x* \v 28 E melele nen ak, Suv iso rat xamim, Siu xil, mutit hale tang, e ti mumuis e ti muat luhemim ve longpangasien namim. E muti nga sotin, ti mupus Ebraham, \w Aesak\w* e \w Siekob\w* itel \w provet\w* xil tetiamu xa ladi e nim na Hi e ut nesao.\x + \xo 13:28 \xt Mat 8:11-12\x* \v 29 E moletin xil xa latave Siu ti lixo rute xil vus te ut etan, e mei liti e rute xa Hi ihe suv toto nae en. Xil mei litotan e von anienen nan itela.\x + \xo 13:29 \xt Sam 107:3; Luk 14:15\x* \v 30 Reitin, ngan xil xa di mupus xil langgoni neta sav tang, xil mei lihe eilep mak mu lileli xamim. E xamim xa munemi mubit mube eilep mak mu, mei muhe neta sav tang pe met Hi.”\x + \xo 13:30 \xt Mat 19:30; 20:16; Mak 10:31\x* \s1 Iesu milonge misa ve longrasien na moletin xil te hal Serusalem \r Mat 23:37-39 \p \v 31 E melele nen tak, rut \w Farasi\w* xil lamei visal Iesu e labiteni mini labit, “!Bos xa umea e uhe reling rute ak uha, vengan xa suv toto \w Herod\w* Antipas bit vahas vinuk!” \p \v 32 E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Mutilomun muha e muhiteni mi kuli reran ak muhit, ‘Xosali e visuvong, ti nihol rerat ninin tesa xil e nileh rerat mesien ra moletin xil. E, e melengien tol nen, nipol sen polien xa natemei ven. \v 33 Io, xosali, visuvong, e heis, nihusil suse navan nihe Serusalem. Reitin, nihe Serusalem e lihas vin nou en, vengan xa rute sav xil tavos ti tengan Siu xil lavas vin provet tei na Hi en. \p \v 34 “!O moletin xil te hal Serusalem! Xamim iaxa mutehas vin provet xil e mutehov vin eloheoh xil xa Hi tesil xil latemei ve xamim. Melengien xil holu, ieok bei pupu tengan nakes viton xamim e nasikoe xol xamim vaxoni tuto tei xa mikes viton tuten xil mei mite aveoun e muhin xol xil. E xamim iemim ti tavei. \v 35 Misak ni, Hi istokovein xamim e nasikoe xol xamim ti mun. Imaen Nim Eo namim mei ita hon tang, moletin ti mun nava en. Nabiteni reitin mi xamim, munapus ti mun inou ituxoh melele xa muhiteni muhit, \qt ‘!Tuxolxatien iti mi ngan xa di bemei e his Iahova!’”\qt* \rq (Sam 118:26)\rq*\x + \xo 13:35 \xt 1King 9:7-8; Ser 12:7; 22:5\x* \c 14 \s1 Iesu dal rat moletin tei ra mesien nan e Sabat \p \v 1 E \w Sabat\w* tei, Iesu ba mingganien e tim sa vat tei na \w Farasi\w* xil. E Farasi sav xil lamei tengan lipus ti xos ipol ni neta tova xa tamal ti e Sabat xa likila lilihi ihe von koten nae ven.\x + \xo 14:1 \xt Luk 11:37\x* \v 2 Di, moletin tei xa len e hen mitep bemei nim e misoh pe met Iesu. \v 3 Ma Iesu biles pus titsa xil te \w rae na Mosis\w* e Farasi xil e misis xil bit, “?Rae nar di maen xir tengan rital rat moletin tova ra mesien nan, mu tamaen ni ti?”\x + \xo 14:3 \xt Luk 6:9\x* \v 4 E xil ladit votei, latavit ti neta. Ma Iesu duxol moletin ak e pol ni ven mei bos rilomun. Di, misil moletin ak ba. \p \v 5 Di, Iesu biteni mi xil bit, “?Vahit tova xamim, horamue nan mu buluk san vamot vahe vul e Sabat, ma vapol ni naha? Vatakes, vatal rat vari ni. ?Midep, ngan ak be reitin?”\x + \xo 14:5 \xt Mat 12:11; Luk 13:15\x* \v 6 E xil lasakras lasa rilomun ni sepinien nan.\x + \xo 14:6 \xt Mat 22:46; 23:6\x* \s1 Iesu pispisi xa Hi ipet rat moletin xa di miling nenemien nan be tan \p \v 7 E anien ak, Iesu pus kila xa rut moletin xa lasilasil ni xil di lale kis ni von totanen xil xa bos. Ma dei vole tei mi xil bit, \v 8 “Melele xa moletin tei misilasil ni xouk e anien te tetelien tei, onatemanon ti tengan onahur von totanen xa bos mak mu. Vengan xosxa latesilasil ni moletin tei xa be eilep mak mu mili xouk,\x + \xo 14:8 \xt Pro 25:6-7\x* \v 9 ma melele xa imei, ngan xa tesilasil ni xouk mei ihiteni minuk ihit, ‘Umea e umaen eilep ak mei ihur voninom.’ Imak, ma xouk uhe unoun pe met moletin xil, e ha uhur von totanen xa misa tang. \v 10 Misak ni, xosxa lasilasil ni xouk, ha utotan e von totanen xa tavos ti. Imak, ma ngan xa tesilasil ni xouk imei visaluk e ihiteni ihit, ‘Tua, amei nesao e von totanen xa bos inggak.’ Ti, moletin te nim ak isa merereen minuk pe met moletin xil vus. \v 11 Vengan ngan xil xa di lapol ni nenemien nae be nesao, Hi ipol ni xil lihe tan. E ngan xil xa di lapol ni nenemien nae be tan, Hi ipet rat hisexil ihe nesao.”\x + \xo 14:11 \xt Mat 23:12; Luk 18:14\x* \p \v 12 Di, Iesu biteni mi moletin xa tesilasil ni bit, “Xosxa opol ni anien tei, onasilasil ni ti tua nam xil, mu vatimol nam xil, mu ngan xil xa holesok nae holu e ladit sangas visaluk. Vengan xa xil lakila lasilasil ni xouk mun, e uhur rilomun ni naha xa otepol ni mi xil. \v 13 E‑e. Melele xa opol ni anien tei, ihos mak mu xa usilasil ni hoeo xil, moletin xil xa lasakras lakakao, ngan xil xa rut tenbexil mat, e ngan xil xa metexil bar. \v 14 Vengan xa xil lasakras lasa xoles neta xa otepol ni mi xil. Imak, ma Hi ituxol xatuk e isa rilomun ni huite teni minuk e melengien xa ngan xil xa lamal pe met Hi limea rilomun ra maten.” \x + \xo 14:14 \xt Sion 5:29\x* \s1 Iesu dei vole usil sexien xa moletin xil holu lasin silasilen na Hi tengan mei lava anien xa mahulong vatela \r Mat 22:1-10 \p \v 15 Melele xa moletin tei xa de anien ak milong sepinien na Iesu, biteni mini bit, “!Sien iti mi ngan xil xa lianien vituei e anien xa mahulong na Hi e melele xa isak ni lelaxatien nan mei istal e ut etan!”\x + \xo 14:15 \xt Luk 13:29\x* \p \v 16 Melele xa Iesu milong sepinien na Farasi ak, dei vole ak mini bit, “Vatei, eilep tei bit vapol ni anien tei xa eilep. Ma misilasil ba mi moletin xil holu. \v 17 Di, momal e melengien xati te anien ak, xi misil eloheoh nan tengan vaha vahit mesen ni mi moletin xil xa tesilasil ni xil vahit, ‘Mumei, holesok xil te anien ak mese tuei.’ \p \v 18 “E xil vus lasin ni tengan lamei en vengan lanemi labit holesok sav xil be eilep mak mu mili anien ak. Tei e xil bit, ‘Inou natexal tan tei e niha mu nisao ni. Ve rin ak, nasakras namat.’ \p \v 19 “Tei mun bit, ‘Inou natexal buluk te polien he xalu (10) tengan lilihi aean xa itei tan savan, e nabit nama mu nasak pis xil. Ve rin ak, nasakras namat.’ \p \v 20 “Tei mun bit, ‘Inou nateli rohon tang. Ve rin ak, nasakras namat.’\x + \xo 14:20 \xt 1Kor 7:33\x* \p \v 21 “Misak ni, eloheoh ak dilomun ba bit mesen sepinien xil ak mi eilep nan. E melele xa milonge, eilep ak ien mikat pupu, e biteni mi eloheoh nan bit, ‘!Utemanon, uhe suse xil te metimal ak! Ha uleh hoeo xil, moletin xil xa lasakras lakakao, ngan xil xa metexil bar, e ngan xil xa rut tenbexil mat.’ \p \v 22 “Tavehi ti, eloheoh dilomun e biteni mini bit, ‘Suv, napol sen holesok xil xa otesemae ni, e ut pipin ni moletin xil holu tamu.’ \p \v 23 “Ma eilep biteni mini bit, ‘Ha uhe ut xil ngasen e suse xil vus e ukes moletin xil limei, tengan isak ni nim mavan ipolu kuhi ni moletin xil. \v 24 !E nabiteni minuk, tovuol e ngan xil xa natesilasil ni xil tetiamu likar pis ti anien ak!’” Melele xa Iesu ngganien bus, be reling nim ma Farasi ak ba. \s1 Iesu pispisi xa ngan xil xa labit lavusili linem kuhi mu \p \v 25 E melele xa Iesu di mikakao mikapis e metimal xil, vanut moletin xil holu di langgusili. Vatei, Iesu biles e biteni mi xil bit, \v 26 “Xosxa moletin tei bit vahusil nou, eheien nan e nou ili eheien xa di e tamen, ninen, atou nan, horamue nan xil, tuneli e hineli xil, e xi mun tang. Xosxa namak ti, ma xi misakras vahe moletin navan.\x + \xo 14:26 \xt Dut 33:9; Mat 10:37-38; 16:24; Mak 8:34; Luk 9:23; 18:29; Sion 12:25\x* \v 27 Ngan xil xa iexil ti tavei tengan lapo eivave te maten nae e lavusil xat nou, xil lasakras mei lave moletin navan xil.\x + \xo 14:27 \xt Mat 10:38; 16:24; Mak 8:34; Luk 9:23\x* \p \v 28 “Xosxa tei e xamim di minemi bit vahil nim tei xa mahulong, itotan mu e inem usili xa mani te nim ituxol mani eah. Ti, ipusi xa mani nan pipin mu tapin ti tengan ipol vuol ni nim ak. \v 29 Maxani, ipol ni rute tang e napol vuol ni ti. Xosxa imak, ma moletin xil vus xa lipusi, lisepsisili lihit, \v 30 ‘!Xi miling hen e polien te nim man, e misakras vapol vuol ni!’ \p \v 31 “Nggusil nenemien ak, sexien ak nggoni suv toto tei xa mileh viton moletin xil taosen he xalu (10,000) tengan ha lavae vatel suv toto sav tei xa di bemei del moletin nan xil xa labe taosen hanutap tei (20,000). Itiamu, xi itotan e inem kuhi xa xi nggur xeihen pipin tengan vavae vatel suv toto ak e moletin nan xil. \v 32 E xosxa pus kila xa tahur ti xeihen vapin, ma isil ti eloheoh nan xil liha lipus suv toto sav ak melele xa xi da tamu sotin tengan lisep ves suse tova te tomat. \v 33 Ma, e hisit sexien ak, xamim vus munem kuhi mu. Xosxa xouk tasom osakras oling holesok nam xil vus, ma osakras mei ove moletin navan.” \s1 Iesu pispisi xa moletin xa nggusili, di, mistokovein ni, xi nggoni sol xa kekasen teni tovuol mun \r Mat 5:13; Mak 9:50 \p \v 34 E Iesu misel xat vanut moletin xil bit, “Xamim munggoni sol. Sol bos. ?E xosxa xa kekasen teni be relingi, ma likila liling rilomun ni itep? \v 35 Sol ak tavos ni ti tova, e vahos mak mu vahit laso ni vaha.\f + \fr 14:35 \ft Sol xa tetiamu tenamese ti vaxoni naxoni sol te xosali. Misak ni kekasen teni mikila vahe relingi. Koute te vole ak mak: moletin xa nggusil pis Iesu, di, be relingi, xi nggoni sol xa kekasen teni be relingi. Meulien nan misakras vapol ni ti mun neta xa vahos.\f* !Xosxa vurangemim di, ma muteong kuhi!”\x + \xo 14:35 \xt Mat 11:15; 13:9; 13:43; Mak 4:9,23; Luk 8:8\x* \c 15 \s1 Iesu dei vole usil sipsip xa mikesae tengan vapisen sexien xa Hi ien bei valang ni ngan xil xa lakesae e tesaen tengan mei lave moletin nan xil \r Mat 18:12-14 \p \v 1 Vatei, moletin te \w takis\w* xil del moletin tesa sav xil mun lamei visal Iesu tengan lateong ni pispisien nan xil. \v 2 E melele xa \w Farasi\w* xil del \w titsa\w* xil te rae na Mosis lapusi, di laseputut ni labit, “Moletin ak di nggur pilei moletin tesa xil e di mingganien vituei mun del xil.”\x + \xo 15:2 \xt Luk 5:30\x* \p \v 3 Ma Iesu dei vole ak mi xil bit, \v 4 “?Xosxa tei e xamim, sipsip san xil labe handred tei (100) e tei e xil mikesae, ma xi ipol ni itep? Iling ngan tesav xil liti e valkesao lia husmunae e ha ilang ni ngan xa mikesae iha vuma … ikameti.\x + \xo 15:4 \xt Esek 34:11,16; Luk 19:10\x* \v 5 E melele xa ikameti, ihesi xi ihe holu xa ihe holu pupu, ipoe ite vatuvun, e itilomun ihe tim. \v 6 \fig Moletin besi xi melele xa mikamet sipsip san xa tekesae.|alt="Shepherd with lost sheep" src="WA03831b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="15:6" \fig* E melele xa ituxoh tim san, ikes viton tuneli xil e ngan xil xa ladi sangas visali, e ihiteni mi xil ihit, ‘!Rihesi xir vengan xa nakamet sipsip savan xa tekesae!’ \v 7 Nabiteni mi xamim, ngan xil te ut nesao di labesi xil mak mu melele xa moletin tei takes xa mikesae e \w tesaen\w* biles meulien nan tengan ihusil Hi, ili moletin xil holu xa labit lamal ngamu pe meten, ma labit linaviles ti.” \s1 Iesu dei vole usil mani xa mikesae tengan vapisen sexien xa Hi ien bei valang ni ngan xil xa lakesae e tesaen tengan mei lave moletin nan xil \p \v 8 E Iesu dei vole tei mun bit, “?Xosxa atou tei miling kuh \w mani\w* nan xa be he xalu (10) di, e pusi xa tei e xil mikesae, ma ipol ni itep? Isahan laet, itaveas e nim, e ilang kuhi ni mani xa mikesae e ut xil vus iha vuma … ikameti. \v 9 E melele xa mikameti, ikes viton timue nan xil e ngan xil xa ladi sangas visali e ihiteni mi xil ihit, ‘!Rihesi xir vengan xa nakamet mani navan xa tekesae!’ \v 10 Nabiteni mi xamim, \w masxaxa\w* xil na Hi labesi xil mak mu melele xa moletin tei xa mikesae e tesaen biles meulien nan tengan ihusil Hi.” \s1 Iesu dei vole usil nat moletin lu xa lukesae tengan vapisen sexien xa Hi ien bei valang ni ngan xil xa lakesae e tesaen tengan mei lave moletin nan xil \p \v 11 Iesu dei vole teimun bit, “E rute tei, tiramue tei da del natneli lu. \v 12 Vatei, ngan xa be tasite mei biteni mi tamen bit, ‘Tata, ha useti holesok nam xil xa ihe namel. Ti, usa navan taxeak.’ Ma tamealu miseti holesok nan xil mi xalu. \p \v 13 “Melengien vahis mitavi, e natneli xa be tasite pos vuol ni tan nan e holesok sav nan xil, nggur xat mani teni, e be reling tim sa tamen ba. Di, be rute tei xa be sotin e purun sen mani nan e sexien xil te suse.\x + \xo 15:13 \xt Pro 29:3\x* \v 14 E melele xa horamue ak tepos vuol ni mani nan xil bus, rute xa da en, us tamus ti e anien tovuol. Misak ni, mae kekaten bemei e horamue ak mei be hoeo vari. \v 15 Misak ni, ba pol mi moletin tei te rute ak xa misila tengan vati vatel vueili san xil e vahangan xil. \v 16 E melele xa di bangan xil mak, ien bei tengan vaa ti anien a vueili xil ak, e moletin tovuol xa mei vasa anien mini vahe an. \v 17 Di, vatei, minem kila sung e biteni mi xi tasen bit, ‘Moletin te polien xil vus na tata nava, anien ae holu. E inou, navehi ti, mae ikar vin nou inggak. \v 18 Nimea, niha mun nipus tata nava, E melele xa nipusi nihiteni mini nihit, “Tata, napol misa li pe met Hi e pe metom.\x + \xo 15:18 \xt Sam 51:4\x* \v 19 Natapin ti mun tengan okes nou ni natumali. Upol ni minou ixoni ngan xa nabe moletin te polien tei nam.”’ \v 20 Ma mea, e nggur suse tengan itilomun ihe tim sa tamen. \p \fig Tata besi xi melele xa horamue xa tekesae bemei rilomun mini.|alt="Father welcomes prodigal son home" src="WA03876b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="15:20" \fig* “E melele xa di tamu sotin vuteili ra tim, tamen pusi. Melele xa tamen pusi de suse, ien misae en, e mitamea miloh be visali. Melele xa duxoli, miso hen nggaxol natneli e pesum ni vin. \v 21 E natneli biteni mini bit, ‘Tata, napol misa li pe met Hi e pe metom. Natapin ti mun tengan okes nou ni natumali.’ \p \v 22 “Tasepin ti mu vavus, e tamen di mikes moletin te polien nan xil lamei e biteni mi xil bit, ‘!Mutemanon! Muleh eising xil xa bos vamei mei musing xole ni. Muling ring e vakuhen tengan vapisen ni xa xi be natuxoli. E musa sandel ihesi tengan vapisen ni xa tave hoeo ti mun. \v 23 !Ti, muhas sulut buluk tova xa mikaio kuhi tengan ripol ni anien tei xa mahulong, vengan xa rabesi xir holu xa holu pupu xosali! \v 24 Rabesi xir vengan xa natuxoli temat, e xosali, nggoni ngan xa meul rilomun. Reitin, xi tekesae, e taxeak, rakameti mun.’ Ma xil langganien, lakikei, e labol del sien.\x + \xo 15:24 \xt Efes 2:1,5; 5:14\x* \p \v 25 “Melele xa holesok xil ak di mistal, horamue xa be muimol nan tete naho. E melele xa dilomun bemei sangas visal tim, milonge xa moletin xil di lakikei e di labol. \v 26 Ma mikes moletin te polien tei bemei visali, e misisi bit, ‘?Naha xiak?’ \p \v 27 “E xi bit rilomun ni mini bit, ‘Tumali dilomun bemei tim e tamom bas sulut buluk tei xa mikaio kuhi vengan pusi xa natneli meul tang da e bemei mun mi xir.’ \p \v 28 “E melele xa muimol ak milonge mak, ien mikat, e bit nave ti nim. Ma tamen mistal be hale e dakesi tengan vahe nim vatel xil. \v 29 E muimol misa sepinien ba mi tamen bit, ‘!Uteong ni nou! !Huram holu ngamu di napol minuk nggoni ngan xa nabe moletin te polien nam tang! !Inou natateong ras ni ti raem! ?E naha tova iaxa otesa ni minou ven? !Neta tovuol! Otasa pas nani tova minou tengan nipol ni anien tova itel timue navan xil. \v 30 !E melele xa natumali xai bemei mistal mun e tim, ngan xa tepurun sen holesok nam xil e hoeaso xil, omea obas sulut buluk xa mikaio kuhi ven!’ \p \v 31 “E tamen bit rilomun ni mini bit, ‘Natuxoli, vehakut xouk oda visal nou, e holesok xil vus navan be nam.\x + \xo 15:31 \xt Sion 17:10\x* \v 32 E momal tang tengan ripol ni anien ak, e rihesi xir holu ven. Vengan xa tumali temat, e taxeak, di meul mun. Reitin, xi tekesae, e taxeak, rakameti mun.’” \c 16 \s1 Iesu dei vole usil vat tei xa pol ni vatin tengan vapisen sexien xa moletin xil livue xat xil tengan lihe ut nesao \p \v 1 Melele xa Iesu di tamu e suse tengan vahe Serusalem, dei vole ak mi \w moletin nan xil\w* bit, “Vatei, eilep tei da xa pol ni bisnis tei, e xi teling moletin te polien nan tei tengan vahe vat te bisnis ak. Vat ak pol ba vuma … eilep nan nggur longeongen bit vat nan di purun holesok nan xil. \v 2 Ma mikes vat ak bemei visali e biteni mini bit, ‘?Naha iaxa di nalonge usiluk xiak? Uha utis usil polien xil vus xa di otepol ni e rin navan, vengan xa, navehi ti, niso ratuk ra polien ak.’ \p \v 3 “Melele xa vat ak milonge mak, misep tasen bit, ‘Suv navan vaso rat nou ra polien navan xiak. ?Xosxa imak, ma nipol ni naha vari? Veok taxeih ti vapin tengan nata len tan, e nabe unoun pupu tengan naram ni moletin xil ve mani. \v 4 !Aha! Nakila naha xa nipol ni. Xosxa nipol ni imak, ma melele xa nivus ra polien ak, timue navan xil liti e lihur pilei nou e tim sae xil.’ \p \v 5 “Ma vat ak mikes kekes ni moletin xil xa kaon nae di del suv nan. Ngan xa bemei diamu, vat ak misisi bit, ‘?Kaon nam be naha del suv navan?’ \p \v 6 “E moletin ak bit rilomun ni mini bit, ‘Nateleh tiram oel te \w olip\w* tehe handred tei (100).’ \p “Ma vat biteni mini bit, ‘Utemanon, uhur uvei nam, e utei kaon nen imei etan ituxoh tiram oel hanutap lu e he xalu mun (50) kestang.’ \p \v 7 “Di, mikes ngan tesav bemei e misisi bit, ‘?E xouk, kaon nam be naha?’ \p “E xi bit rilomun ni bit, ‘Nateleh bak pulaoa tehe taosen tei (1000).’ \p “E vat biteni mini bit, ‘Uhur uvei nam e utei kaon nam imei etan ituxoh bak handred tol e he sav (800) kestang.’ \p \v 8 “Melele xa suv na vat ak milonge xa pol ni vatin mak, suv ak mei biteni mini bit, ‘Tave ti neta xa otepol ni vatum temak, sexien nam di pisen metisouen nam vengan xa di onem usil melele xa ti imei e melele xa niso ratuk ra polien ak.’”\x + \xo 16:8 \xt Efes 5:8; 1Tes 5:5\x* \p Di, Iesu bit kil koute te vole ak mi moletin xil bit, “Nabiteni mak vengan xa moletin xil te ut etan di lapol ni vatixil melele xa lapol del tua nae xil tengan linem ihos mi xil e melele xa ladi tamu e ut etan. E sexien nae bos mak mu mili sexien na ngan xil xa ladi e miehen. \v 9 E nabiteni mi xamim, mani namim misakras vata vahehi. Ma muleh moletin sav xil mei lihe timue namim xil e mututou ni xil itel holesok namim xil te ut etan ak. Vengan xa melele xa mustokovein holesok namim xil te ut etan, timue namim xil lihur pilei xamim e rute xa ita vehakut e ut nesao. \p \v 10 “Moletin xa di milaxat kuh neta tei xa hokorong, xi mikila valaxat kuh neta tei xa mahulong.\x + \xo 16:10 \xt Mat 25:20-30; Luk 19:17-26\x* E moletin tei xa di purun neta tei xa hokorong, xi mikila mun vapurun neta tei xa eilep. \v 11 Ve rin ak, xosxa otepol ni sexien xil xa tepisen ni xa moletin xil lasakras lanesi e xouk vatel holesok nae xil te ut etan, ma Hi mun misakras vanesi e xouk vatel holesok hos nan xil xa be eilep mak mu mili. \v 12 E xosxa mutalaxat kuh holesok xil ti te ut etan xa Hi di milingi e hemim, ma misakras vasa ti mun neta mi xamim e ut nesao. \p \v 13 “Moletin te polien tei misakras vapol mi suv lu. Maxani, ien iat tei, e eheien nan iti e tei xalu. Mu ilong xat tei, e iketeh isa ni tei xalu. Osakras omot mi Hi e mi mani mun.”\x + \xo 16:13 \xt Mat 6:24\x* \v 14 Melele xa \w Farasi\w* xil lalong sepinien xil ak, lasep pepamen ni Iesu, vengan xa eheien nae di e \w mani\w* holu. \s1 Iesu misep usil sexien xa Farasi xil langgur xoteh rae xil na Hi \r Mat 11:12-15; 5:31-32; Mak 10:11-12 \p \v 15 E Iesu biteni mi Farasi xil bit, “Xamim iaxa di mupol nggeih tengan vasak ni mosav xil lanem labit xamim mumal tevi, e Hi mikil nenemien namim. Vengan xa holesok xil xa moletin xil di lanemi labit bos, ngan ak pupuru pupu pe met Hi.\x + \xo 16:15 \xt Mat 23:28; Luk 18:9-14; Pro 24:12\x* \p \v 16 “Tetiamu, \w rae xil na Mosis\w* e tisen na \w provet\w* xil latepisen suse na Hi mi moletin xil ba duxoh melele xa Sion temei e di tebaptaes ni moletin xil. E xosali iha, di labithiten longeongen hos usil suse xa Hi mei be suv toto te meulien na moletin xil. Longeongen hos ak di mikapis e ut xil ngasen, e moletin xil holu di lakal tengan lasak ni Hi mei vahe suv toto te meulien nae.\x + \xo 16:16 \xt Mat 11:12-13\x* \p \v 17 “Neta sav xos ut nesao e ut etan lalivus e melengien tei xa ti imei, e mavulut sepinien xil vus te rae xil na Hi, xeihen teni misakras vavus vatova.\x + \xo 16:17 \xt Mat 5:18\x* \v 18 Ve rin ak, tiramue xa mistokovein atou nan e nggur atou sav di pol ni tesaen dela. E tiramue xa miteli del atou xa testokovein tiramue nan, xi mun di pol ni tesaen dela.”\f + \fr 16:18 \ft Hi bit moletin xa miteli nastokovein atou nan ti. E, e melengien xil na Iesu, Farasi xil holu di latepol ni sexien ak tehe holu.\f* \x + \xo 16:18 \xt Mat 5:32; 19:19; Mak 10:11-12; 1Kor 7:10-11\x* \s1 Iesu pispisi usil pangasien xa imei e ngan xil xa esaeen nae e mosav xil tovuol \p \v 19 Iesu mitumul mi moletin xil bit, “Vatei, moletin tei da xa holesok nan holu. Xi mising ni eising xil xa bos e mani nan be holu, ma mikila vaxal holesok xil ngasen xa ien bei. E meulien nan, xi milonge bos vehakut. \v 20 E sangas visal puiteh te vioh xa di mikapis xol nim man, hoeo tei di pat, hisen Lasaros. Holesok nan tovuol, misakras vakakao, e tenben be menuk xil kestang. \v 21 E melele xa dat mak, kuli xil lamei di lamun menuk nan xil. E Lasaros ien bei pupu ni tengan vaa saxut anien xa moletin xa holesok nan holu di miso ni ba.\x + \xo 16:21 \xt Mat 15:27; Mak 7:28; Luk 15:16\x* \p \v 22 “Ludi mak ba vuma … hoeo ak mat, e \w masxaxa\w* xil langguri ba lalingi dotan vituei del avu \w Ebraham\w* e anien xa mahulong e ut nesao. Tave nousav ti, moletin xa holesok nan holu mun mat, e ladihin ni. \v 23 E moletin ak ba de ut sa Temat, e milong pangas xi pupu. E melele xa miketeh be sotin, pus avu Ebraham nesao, e Lasaros dotan de rin. \v 24 Misak ni, xi mikei be nesao bit, ‘!Avu Ebraham, iem isae li e nou! Usil Lasaros imei tengan isa rut oei nimu ni tengan vasak ni meok vamerir timoli. Vengan xa nalong pangas nou pupu e upang ak.’ \p \v 25 “E Ebraham biteni mini bit, ‘Natuxoli, unem pisi mu. E meulien nam tetiamu, xouk otepus kuh hosien vehakut, e Lasaros tepus longpangasien kestang. E taxeak, xi sung di pus hosien inggak, e xouk, di olong pangasuk inggaxai. \v 26 E teimun, poal tei xa mahulong da xoteh xouk ra xamel xa be tan xa be tan e hoxalite teni tovuol. Misak ni xamel malsakras malihur xotehi malihat visal xouk. E xouk e ngan xil mun xa ladi delak musakras mumei visal xamel.’ \p \v 27 “Ma moletin xa holesok nan tehe holu biteni mini bit, ‘O avu Ebraham, imak ma nadakesuk li tengan usil Lasaros ihe tim sa tata navan. \v 28 Vengan xa e rute ak, tuxoli lim (5) ladi en. Umaen ni Lasaros ha isel xat xil tengan xil sung linamei ti e ut te longpangasien ak.’ \p \v 29 “E Ebraham bit rilomun ni mini bit, ‘Rae xil na \w Mosis\w* del sepinien na provet xil tetiamu di ngamu xa di misel xat vatimol nam xil. Momal tengan ti lilong xat sepinien xil ak.’ \p \v 30 “E moletin ak bit rilomun ni mini bit, ‘!E‑e! !Avu Ebraham, ngan ak tapin ti mu! E vahit moletin tova vamea rilomun ra maten e vahe visal xil, ma xil lipus kila sung, e lihiles meulien nae ra sexien tesa nae xil.’ \p \v 31 “E Ebraham misa sepinien kor mini bit, ‘Xosxa xil latalong xat ti rae xil na Mosis e sepinien na provet xil, ma lasakras lalong xat sepinien na moletin tei xa mea rilomun ra maten.’”\x + \xo 16:31 \xt Sion 11:44-48\x* \c 17 \s1 Iesu pispisi usil suse te tesaen e suse te neketen \r Mat 18:6-7,21-22; Mak 9:42 \p \v 1 Iesu biteni mi \w moletin nan xil\w* bit, “Be reitin xa sexien xil xa ipol ni moletin imot e tesaen ti imei. !E isa pupu mi moletin xa be suse te tesaen xil ak xa bemei e mosav xil! \v 2 Vengan xa pangasien xa Hi isa ni mi ngan xil xa di lapol ni moletin tei xa taxeih ti e neketen nan mot e tesaen isa xa isa pupu. Reitin, pangasien xa isa ni mi xil ili longpangasien na moletin tei xa labar xat hat tei xa mahulong de hiraen e laterir ni be huinep te tas. \v 3 !Ma muxuxou kuhi xa munapol ni tuemim xil ti e neketen linamot e \w tesaen\w*!\x + \xo 17:3 \xt Mat 18:15\x* \p “Xosxa tumali e neketen di pol ni tesaen tei ba minuk, umal ni. E xosxa xi biles meulien nan ra tesaen ak, ma uketeh ihos rilomun mini. \v 4 E neta sav xos tumali ak pol ni tesaen ba minuk be valu e he sav (7) e melengien tei, e, e melele xil ngasen, xi bemei visaluk e biteni minuk bit, ‘Napol misa pupu li minuk e ninapol ni ti mun vari namak,’ xa momal xa uketeh ihos rilomun mini.” \p \v 5 Melele xa moletin nan xil lalonge mak lasis Iesu labit, “O Suv li, upol ni neketen namem mei ixeih mu.”\x + \xo 17:5 \xt Mak 9:24\x* \p \v 6 Ma xi biteni mi xil bit, “Reitin xa neketen namim hokorong pupu. Vengan xa xosxa neketen namim hokorong nggoni tutut utiei tei, ma mukila mupol ni merekel xil ixoni ngan xa muhiteni mi vatiei xa mahulong xiak muhit, ‘!Put ratuk ra tan ak, e ha, ulih xouk tasom ute tas inggaxor!’ e xi ilong xat rae namim.”\x + \xo 17:6 \xt Mat 17:20; 21:21\x* \s1 Iesu pispisi xa momal tengan moletin xil na Hi lipol ni nenemien nae mei ihe tan \p \v 7 Iesu biteni mun mi moletin nan xil bit, “Xamim mukil sexien na masta tei ngamu xa di misil slev nan tengan ha vapol e naho nan mu valaxat sipsip san xil. Melele xa slev nan pol bus, masta nan misakras vahiteni mini vahit, ‘!Amei, utotan kuhi e uanien!’ \v 8 !E‑e, sexien na masta tei tamak ti! Xi ihiteni mi slev nan imak ihit, ‘Ha usak mesen anien avan mu. Ti, using xoles eising nam e uleh anien avan imei. Utatil nou mu nianien. Ti, xouk sung okila uanien.’ \v 9 ?E midep? ?Masta ak imes slev nan vengan xa di nggusil naha xa di misemae ni mini? E‑e, misakras. \v 10 E hisit sexien ak, melele xa mupol sen polien xil xa Hi biteni mi xamim tengan mupol ni, momal tengan muhiteni tang muhit, ‘Xamem mabe slev nan xil kestang, e di mapol nggusil naha xa Hi di misa ni mi xamem tengan mapol ni.’” \s1 Iesu leh rerat mesien leporsi\f + \fr 17:11 \ft Leporsi be mesien xa pol ni hilbe moletin di mat, misak ni menuk xa da en bo. Siu xil labit mesien leporsi misa mak mu mili mesien sav xil. Moletin xa ngguri natuxol ti moletin sav xil e ita tasen tang.\f* ra moletin he xalu (10) \p \v 11 Melele xa Iesu del moletin nan xil di langgusil suse tengan lave taon te hal \w Serusalem\w*, xil langgo provins te hal Kaleli e langgur xoteh provins te hal \w Sameria\w* laba.\x + \xo 17:11 \xt Luk 9:51; 13:22; 9:52; Sion 4:4\x* \v 12 Melele xa xil lakakao labe metimal tei, labisu ni moletin he xalu (10) e suse xa mesien \w leporsi\w* di bas purun tenbexil. Melele xa lapus Iesu, dit lasoh sotin\x + \xo 17:12 \xt Lev 13:46\x* \v 13 e lakei ba ni labit, “!Suv Iesu! !Iem isae li e xamem!”\x + \xo 17:13 \xt Mat 9:27; 15:22; Luk 18:38\x* \p \v 14 \fig Iesu leh rerat mesien leporsi ra moletin he xalu.|alt="Healing the ten lepers" src="WA03878b.tif" size="span" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="17:14" \fig* Iesu miketeh ba e biteni mi xil bit, “Muha, mupisen xamim mi \w pris\w* xil tengan lilepis kuh tenbemim.” E melele xa moletin xil ak langgusil suse nae laba, tenbexil mei memese rilomun ra mesien nae.\x + \xo 17:14 \xt Lev 14:2-3; Luk 5:14\x* \p \v 15 Melele xa tei e xil pus kila xa tenben mei memese rilomun, xi dilomun bemei visal Iesu, e mikei be nesao ni memesien xil ba mi Hi. \v 16 Moletin ak mitingeiril pe met Iesu e misa memesien nan mini. E moletin ak tave ngan Siu ti, be ngan \w Sameria\w*. \v 17 E Iesu misis moletin nan xil bit, “Moletin he xalu (10) iaxa tenbexil temei temese rilomun. ?Ngan tesav xil xa labe hat e he sav (9) ladi xave? \v 18 Moletin ak tave Siu ti. ?Veneh ma xi kestang dilomun bemei tengan vasa memesien nan mi Hi?” \p \v 19 Misak ni, Iesu biteni mi moletin ak bit, “Umea e uhusil suse nam uha. Neketen nam iaxa tesak ni tenbom mei memese.”\x + \xo 17:19 \xt Luk 7:50; 18:42\x* \s1 Iesu pispisi usil sexien xa Nat Moletin imei rilomun ixo en \r Mat 24:23-28,37-41 \p \v 20 Vatei, rut \w Farasi\w* xil mei lasis Iesu labit, “?Hi mei ihe suv toto na moletin xil vilieh?”\x + \xo 17:20 \xt Sion 3:3; 18:36\x* \p E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Lelaxatien na Hi namei ti naxo suse xa moletin xil lakila lipusi ni metexil. \v 21 Moletin ti misakras vahiteni vahit, ‘!Pus ti mu, xi tak!’ mu ‘!Iaxa da inggaxor!’ vengan xa lelaxatien na Hi di mi xamim ngamu, e tine ngan xil xa xi be suv toto te meulien nae.”\x + \xo 17:21 \xt Mak 13:21; Luk 17:23\x* \p \v 22 Di, Iesu biteni mi moletin nan xil bit, “Melele te xeih xil ti imei, e inou ninara ti mun visal xamim. E melengien xil ak, iemim ti ihei tengan Nat Moletin imei isak ni xamim mei muti e hosien itela, tave ti neta xos ihe te melengien tei takes. E nastal ti e melengien xil ak ti. \v 23 E mulong moletin xil lihit, ‘!Mupus ti mu Nat Moletin iaxor!’ mu ‘!Xi tak!’ E munaha ti e munahusil xil ti.\x + \xo 17:23 \xt Mak 13:21; Luk 17:21; 21:8\x* \v 24 Nabiteni mak mi xamim, melengien xa Nat Moletin imei rilomun en moletin xil vus lipus kila e litemanin ni ixoni melele xa lapus an milangas e miehen teni nggur vuol ni tilang hat nggo rin tei ba duxoh rin sav mun. \v 25 E itiamu, xi ilong pangas pupu ni xi, e moletin xil te xosali ak lisin ni.\x + \xo 17:25 \xt Mat 16:21; 17:22-23; 20:18-19; Mak 8:31; 9:31; 10:33-34; Luk 9:22; 18:32-33\x* \p \v 26 “Melengien xil na Nat Moletin mei istal ixoni melengien xil na \w Noah\w*\x + \xo 17:26 \xt Sen 6:5-8; 7:6-24\x* tetiamu xa moletin xil latnavue xat xil ti.\x + \xo 17:26 \xt Sen 6:5-12\x* \v 27 E melele nen ak, moletin xil ngasen di lateanien, di latemun, e di lateteli teha tetuxoh melengien xa Noah tehe tuturil nan xa mahulong. Latetemanin, e oei teleh xol rute xil vus e moletin xil vus latmerir.\x + \xo 17:27 \xt Sen 7:6-23\x* \p \v 28 “Melengien xil na \w Lot\w* \x + \xo 17:28 \xt Sen 19:1-28\x* mun temak tang. Moletin xil ngasen di lateanien e di latemun, rute xil di latepos ni neta e rute sav xil mei latexale, di latepol ni naho e di latekili ni nim xil mun.\x + \xo 17:28 \xt Sen 18:20-21; 19:1-14\x* \v 29 E melele xa Lot temea tehe reling moletin xil te hal \w Sodom\w*, upang e hatupang xil texo ut nesao temei e tan e tehas lelen moletin xil vus.\x + \xo 17:29 \xt Sen 19:15-19\x* \v 30 E melengien xa Nat Moletin mei istal en ixoni melele xalu ak xa moletin xil latetemanin ni. \p \v 31 “E melengien nen ak, xosxa moletin tova di mingel e hale, mesal ihe tovuol tengan vatilomun vahe nim e vahur neta tova nan. E xosxa moletin tei di pol e naho, xi nava ti mun tim tengan vahur neta tova ra tim san.\x + \xo 17:31 \xt Sen 19:17; Mat 24:17-18; Mak 13:15-16\x* \v 32 Munem usil longpangasien xa testal e meulien na atou na Lot.\x + \xo 17:32 \xt Sen 19:26\x* \v 33 Ngan xil xa lasak pisi tengan likenin meulien nae ve xil tang, ma meulien nae ikesae ra xil. E ngan xil xa limaen meulien nae ikesae, ma xil iaxa likamet meulien sal.\x + \xo 17:33 \xt Mat 10:39; 16:25; Mak 8:35; Luk 9:24; Sion 12:25\x* \v 34 Nabiteni mi xamim, e melele nen ak, tiramue xal atou nan lalipat e rong tei takes, e Hi ihur rat tei xalu ihe visali e ut nesao, e teimun isin ni e ilingi ita. \v 35 Atou lu ti lalipol ni anien e ut tei takes, e Hi ihur rat tei xalu ihe visali e ut nesao, e teimun isin ni e ilingi ita.” \v 36 \f + \fr 17:36 \ft Rut vanuvei matu xil te Luk laling sepinien ak xa nggoni \xt Mat 24:40\ft xa bit, \+it “Moletin lu ti lalipol e naho tei takes, e Hi mei ihur rat tei xalu ihe visali e ut nesao, e teimun isin ni e ilingi ita.”\+it* \f* \p \v 37 Sepinien nan misak ni moletin nan xil lasisi labit, “?Suv, Nat Moletin imei rilomun e rute xave?”\x + \xo 17:37 \xt Siob 39:30\x* \p Ma Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Moletin xil vus lipus kil rute xa Nat Moletin itilomun imei en vengan xa imei itel pangasien holu. Reitin, lipus kila ixo hisit sexien xa di lapus kil rute xa neta tei mat da en e melele xa lapus vanut angelu xil ladi e ut tei.”\f + \fr 17:37 \ft Sepinien xati teni bit, \ft \+it “voltsa,”\+it* tuman tei xa mahulong xa di langga lakapis xol neta tei xa mat.\f* \c 18 \s1 Iesu dei vole usil tunau tei e moletin te lepisien tei tengan vapisen sexien te sisen \p \v 1 Di, Iesu dei vole tei mi moletin nan xil tengan vapispisi mi xil xa ti lisis vehakut e linamaen nenemien nae ti namot.\x + \xo 18:1 \xt Rom 12:12; Kol 4:2; 1Tes 5:17\x* \v 2 Xi biteni mi xil bit, “E metimal tei, moletin te lepisien tei da, xa di tamerere ni Hi mu moletin sav xil ti. \v 3 E metimal ak, tunau tei da xa vehakut ba pus moletin te lepisien tengan vatakesi vahit, ‘Moletin tei di pol tavos ti minou. !Umea, ulepis rin namel e upol ni naha xa momal e rin navan!’ \p \v 4 “E melengien xil vus, tunau ak dakesi dakesi dakesi ba vuma … moletin te lepisien ak pol ni naha xa misisi ven. Vengan minemi bit, ‘Tave ti neta xa natamerere ni Hi mu moletin xil ti, \v 5 e vengan xa tunau ak dit dakes nou ve tutouen vehakut mak, bos xa nipol ni naha xa momal e rin nan. Vengan xa xosxa ninapol ni ti, ma xi ixulehi imei vehakut e mei nitalang.’”\x + \xo 18:5 \xt Luk 11:7-8\x* \p \v 6 Di, Iesu bit kil koute te vole ak mi moletin xil bit, “Neta sav xa sexien na moletin te lepisien ak tamal ti, mulonge xa biteni xa ipol ni naha xa momal e rin na tunau ak. \v 7 ?Ma munemi midep e rin te sexien na Hi? ?Munemi mubit Hi xa momal mak mu mili moletin ak misakras valepis rin na moletin nan xil ixo sexien xa momal? ?Munemi mubit napol ni ti naha xa momal e rin na ngan xil xa tekes xil labe nan, xa di ladakesi ve tutouen melengien e vongien? \v 8 Reitin li nabiteni mi xamim, Hi itemanon ilepis rin nae ihusil sexien xa momal e ipol ni ihos mi xil. ?E melele xa Nat Moletin imei rilomun mi moletin xil te ut etan, munemi mubit ikameti xa neketen nae nggeih en, mu nakameti ti?” \s1 Iesu dei vole usil sexien te sisen na Farasi e moletin te takis tengan vapisen ni xa ti riling nenemien nar ihe tan melele xa rasis \p \v 9 E melele nen ak, rut moletin xil ladi inggak xa lanemi labit lamal ngamu pe met Hi ve polien hos nae xil. E lanem male ni mosav xil. Ma Iesu dei vole ak mi xil bit, \v 10 “Vatei, moletin lu lube vioh te \w Nim Eo\w* na Hi tengan lalisis. Tei xalu be \w Farasi\w*, e teimun be moletin te \w takis\w*. \v 11 Ngan xa be Farasi mikakao bemei sangas visal puiteh te Nim Eo e misoh misis bit, ‘Hi, namesuk vengan xa inou nataxoni mosav xil ti xa di labe hokan, xa di lapol ni tesaen ba xat mosav xil, e xa di laleh atou na mosav xil. Namesuk mun vengan xa inou nataxoni moletin te takis ti xa da iaxor. \v 12 Vengan xa inou di nabal ni anien ve sisen melengien lu e wik tei, e di nasa taet te holesok navan xil minuk.’\x + \xo 18:12 \xt Sion 14:20; Mat 23:23\x* \p \v 13 “E moletin te takis misoh de sotin vuteili ra Nim Eo e tapet rat vatin ti vahe nesao vengan xa bit napin ti tengan vaketeh vahe ut nesao. Melele xa minem usil meulien tesa nan, simeten mereh e misis bit, ‘!O Hi, iem isae li e nou! !Nabe moletin tesa tang!’”\x + \xo 18:13 \xt Luk 23:48; Sam 51:1\x* \p \v 14 Ma Iesu biteni mi xil bit, “Nabiteni mi xamim, melele xa lusis bus e ludilomun lube tim salu, moletin te takis iaxa momal pe met Hi, e tave Farasi ti. Vengan xa moletin xil xa di lapet rat xil labe nesao, Hi ipol ni xil lihe tan. E ngan xil xa di laling nenemien nae be tan, Hi ipet rat xil lihe nesao.”\x + \xo 18:14 \xt Mat 23:12; Luk 14:11\x* \s1 Iesu misa tuxolxatien mi horamue xil \r Mat 19:13-15; Mak 10:13-16 \p \v 15 E melele nen ak, rut moletin xil di laleh tutut horamue nae xil labe visal Iesu tengan valing hen e xil e vasa tuxolxatien nan mi xil. E melele xa \w moletin nan xil\w* lapus naha xa moletin xil di lapol ni, lasikoe xol xil e labul xat xil ven. \v 16 E Iesu mikes tutut horamue xil ak lamei visali e biteni mi moletin nan xil bit, “Munasikoe xol xil ti. Mumaen xil tang tengan limei visal nou. Vengan xa Hi be suv toto e meulien na hisit moletin xil xa langgoni tutut horamue xil ak. \v 17 Reitin li nabiteni mi xamim, moletin xil xa lasakras laling nenemien nae vahe tan vaxoni tutut horamue tei, lasakras lavur tuxolxatien te lelaxatien na Hi e meulien nae.”\x + \xo 18:17 \xt Mat 18:3\x* \s1 Iesu pispisi xa nggeih pupu mi ngan xil xa holesok nae holu tengan lamaen Hi mei vahe suv toto te meulien nae \r Mat 19:16-30; Mak 10:17-31 \p \v 18 E melele nen ak, vat tei na Siu xil bemei visal Iesu e misisi bit, “Titsa, xouk obos li mak. ?Nipol ni naha tengan nihur meulien sal?”\x + \xo 18:18 \xt Luk 10:25\x* \p \v 19 E Iesu misis rilomun ni ba mini bit, “?Veneh ma obit nabos? Moletin ti tavos, Hi kestang bos. \v 20 Xouk okil rae xil na Hi ngamu, \q1 \qt ‘Munakan ni atou mu tiramue na mosav ti.\qt* \q1 \qt Munahas vin ti moletin.\qt* \q1 \qt Munakan ni ti neta.\qt* \q1 \qt Munaluvos ni his mosav xil ti.\qt* \q1 \qt Mumerere ni tamemim e ninemim xil.’”\qt* \rq (Eks 20:12-16)\rq*\x + \xo 18:20 \xt Dut 5:17-20; Dut 5:16\x* \p \v 21 Vat ak bit rilomun ni mini bit, “E melele xa natehe horamue mei duxoh xosali natahur xoteh ti rae xil ak.” \p \v 22 Melele xa Iesu milonge mak, biteni mini bit, “Neta tei mun otapol ni ti mu. Upos vuol ni holesok nam xil e useti mani teni mi hoeo xil. Imak, ma e ut nesao, holesok nam xil imei ihe holu mu. Ivus, ti umei uhusil nou.”\x + \xo 18:22 \xt Mat 6:20\x* \v 23 E melele xa vat ak milong sepinien na Iesu, xi milonge misa vengan xa holesok nan holu pupu. \p \v 24 Melele xa Iesu pusi xa vat ak milonge misa biteni mi moletin xil bit, “Nggeih pupu mi ngan xil xa holesok nae holu tengan lamaen Hi vamei vahe suv toto te meulien nae. \v 25 Minggeih pupu tengan \w kamel\w* tei vakital vaxo vulut nitil tei. E minggeih mak mu mili mi moletin tei xa holesok nan holu tengan Hi vamei vahe suv toto te meulien nan.” \p \v 26 Ngan xil xa lalong sepinien na Iesu lasisi labit, “?Imak, ma visi vari ikila ihur meulien sal?” \p \v 27 Ma Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Reitin xa moletin xil lasakras lapol ni neta tova tengan vasak ni xil lavur meulien sal. E Hi mikila vahiteni xa visi iaxa ihur meulien sal.”\x + \xo 18:27 \xt Mak 14:36\x* \p \v 28 Di, Pita biteni mini bit, “?E midep e xamem? Matestokovein holesok xil namem e mei manggusil xatuk.” \p \v 29 E Iesu biteni mi moletin xil bit, “Nakila. E reitin li nabiteni mi xamim xa Hi isa huite teni mi ngan xil vus xa lastokovein tim sae, mu atou nae, mu tua nae xil, mu tamexil, mu ninexil, mu horamue nae xil mun tengan lavusil xat Hi e lasak ni mei vahe suv toto e meulien nae. \v 30 Reitin, Hi isa xoles neta mi xil xa ihe holu mak mu ili holesok xil ak e ut etan. E, e ut nesao mun, xil lihur meulien sal.” \s1 Iesu misep usil maten nan vatei mun \r Mat 20:17-19; Mak 10:32-34 \p \v 31 Iesu mileh viton moletin nan xil xa labe lu e le tei (12) ba ladi se xil, e xi biteni mi xil bit, “!Muteong ni nou! Taxeak, di raba ve \w Serusalem\w*. E rute ak, holesok xil vus xa \w provet\w* xil tetiamu di latehit lelen ni usil Nat Moletin mei istal ihe reitin.\x + \xo 18:31 \xt Luk 24:25-27,44\x* \v 32 Rut moletin xil limaen ni ihe he moletin xil xa latave Siu ti. E ngan xil lisep purun ni, lipol isa mini, e likusah iha xati.\x + \xo 18:32 \xt Luk 9:22,44\x* \v 33 Limeas pangasi, e lihasi imat. E melengien tol nen, xi imea rilomun ra maten.” \p \v 34 E moletin nan xil latanem kil ti holesok xil ak. Koute te sepinien nan minggus ra xil. Misak ni xil latakil ti naha xa Iesu di misep usili.\x + \xo 18:34 \xt Mak 9:32\x* \s1 Iesu pol ni moletin tei xa meten bar mei miketeh rilomun \r Mat 20:29-34; Mak 10:46-52 \p \v 35 Melele xa Iesu del ngan xil xa di langgusili lamei sangas ni taon te hal Seriko, moletin tei xa meten bar dotan de seri suse e di miram ve tutouen. \v 36 Melele xa milong vanut moletin xil ak di lakakao lali rute xa da en, misis xil bit, “?Naha xiak?” \p \v 37 E xil labit rilomun ni mini labit, “Iesu te hal Nasaret iaxa mei mitavi ba iaxai.” \p \v 38 Melele xa metevar ak milonge mak, mikei nggeih bit, “!Iesu, nat suv toto \w Deved\w*! !Iem isae li e nou!”\x + \xo 18:38 \xt Mat 9:27; 15:22; Luk 17:13\x* \p \v 39 Melele xa biteni mak, moletin xil xa di lakakao diamu labul xati labit, “!Utat votei!” \p E tavei ti neta xa mak, xi mikei nggeih pilei sung bit, “!O nat suv toto Deved! !Iem isae li e nou!” \p \v 40 E melele xa Iesu milong keien nan, misoh e biteni mi moletin xil bit, “Mutel moletin xai vamei inggak.” E melele xa bemei visali, Iesu misisi bit, \v 41 “?Iem bei tengan nipol ni naha minuk?”\x + \xo 18:41 \xt Mak 10:36\x* \p E metevar ak biteni bit, “Suv, ieok bei li tengan niketeh rilomun.” \p \v 42 Ma Iesu biteni mini bit, “!Bos, keteh rilomun! Metom xalu mei lubos rilomun nggusil neketen nam.”\x + \xo 18:42 \xt Luk 7:50; 17:19\x* \p \v 43 Vatakes, metevar ak mikila vaketeh rilomun. Ma misa memesien ba mi Hi e nggusil xat Iesu. Melele xa vanut moletin xil ak lapusi, xil vus lames Hi ven. \c 19 \s1 Moletin tei te takis biles ra tesaen nan e Hi miteh meulien en \p \v 1 Melele xa Iesu di tamu nggusil suse ba be Serusalem, di mika pas taon te hal Seriko. \v 2 E taon te hal Seriko, Siu tei xa be vat na moletin te \w takis\w* xil da en. Hisen Sakias xa holesok nan xil holu. \v 3 Xi bit vapus ti xa Iesu be visi, e misakras vengan xa xi be tamure tang e vanut moletin xil xa di langgusil Iesu labe holu pupu. \v 4 Ma Sakias miloh diamu ni vanut moletin xil ak, e ba peou e vatit sikamor tei tengan ipus Iesu melele xa ihusil suse mei ileli rute xa da en. \v 5 E melele xa Iesu bemei momal ni rute ak, miketeh be nesao e biteni mi Sakias bit, “Sakias, utemanon umei e tan, vengan xa mei nisao ni xouk e tim sam xosali.” \p \v 6 Misak ni, Sakias mitemanon bemei e tan. Xi besi xi e del Iesu luba, e nggur pilei e tim san. \v 7 Moletin xil vus xa lapusi laseputut ba xat Iesu labit, “Moletin xai ba be tim sa moletin tesa tei.”\x + \xo 19:7 \xt Luk 5:30; 15:2\x* \p \v 8 Melele xa Iesu e moletin sav xil ladi tamu e tim san, Sakias mitamea misoh e biteni mi Iesu bit, “!Suv, uteong ni nou! Inou nabit xati xa niseti holesok xil vus navan ihe vanute lu, e vanute tei nisa ni mi hoeo xil. E xosxa natekan ni mani na moletin tova texo polien navan xil, ma nabit xati tengan nisa xolesi mini e nisa hat (4) mun itel xati.”\x + \xo 19:8 \xt Eks 22:1\x* \p \v 9 Melele xa biteni mak, Iesu biteni mini bit, “Xosali, di opisen ni xa Hi miteh meulien e xouk del ngenom xil. Reitin, xouk mun obe nat \w Ebraham\w* tei vengan xa di oling neketen nam e Hi nggoni ngan xa xi tepol ni.\x + \xo 19:9 \xt Pol 16:31-34; Luk 13:16\x* \v 10 Nat Moletin bemei e ut etan tengan valang ni hisit moletin xil vamak xa latekesae, tengan mei vateh meulien e xil.”\x + \xo 19:10 \xt Esek 34:16; Luk 15:4,6,9\x* \s1 Iesu dei vole usil eilep tei xa miling nenesien nan di e rut moletin te polien nan xil tengan lilaxat kuh naha xa tesa ni mi xil \r Mat 25:14-30 \p \v 11 Melele xa Iesu da tamu e taon te hal Seriko, moletin xil di lanem usil naha xa mei istal e taon te hal \w Serusalem\w*. Moletin xil holu lanemi xa melele xa Iesu ituxoh Serusalem, xi mei ihe suv toto e isak ni lelaxatien na Hi mei istal. \v 12 Ve rin ak, Iesu dei vole ak mi xil bit, “Vatei, eilep tei di bue xat xi tengan vastokovein kantri nan xati tengan ha vapus suv toto xa mahulong xa di milaxat kantri xil vus. Xi ba tengan suv toto xa mahulong ak isa xeihen mini tengan itilomun e mei ihe suv toto te kantri nan xati e ilaxat moletin xil en.\x + \xo 19:12 \xt Mak 13:34\x* \v 13 E diamu, xi mikes viton moletin xil te polien nan xa labe he xalu (10) lamei tengan iseti \w mani\w* handred taosen (100,000) mi xil kekes. Di, biteni mi xil bit, ‘Muleh mani xil ak e mupol itela ituxoh melele xa nitilomun en.’ \p \v 14 “Ma eilep ba, e moletin xil te kantri nan xati iexil ti tavei. Misak ni, xil lasil eloheoh nae xil laba tengan lihiteni mi suv toto xa mahulong lihit, ‘Xamem iemem ti tavei moletin ak tengan vamei vahe suv toto namem.’ \v 15 E tave ti neta xa iexil ti tavei, suv toto xa mahulong xa di milaxat kantri xil vus milingi be suv toto nae. Di, eilep ak dilomun be kantri nan xati tengan valaxati. \p “Melele taxa eilep ak dilomun nggoni suv toto, mikes moletin te polien nan xil lamei tengan vakil ti xa xil latepol ni naha tetel mani xa teseti mi xil. \v 16 Ngan xa diamu bemei visali e biteni bit, ‘Suv, inou natepol tetel mani nam, ma natekamet mani xa be milian tei (1,000,000) da xat ngan xa otesa ni minou.’ \p \v 17 “Suv toto ak biteni mini bit, ‘!Bos pupu! Xouk obe moletin te polien tei xa bos. E vengan xa otelaxat kuh neta xa hokorong, nilinguk tengan ti ulaxat taon he xalu (10) navan.’\x + \xo 19:17 \xt Luk 16:10\x* \p \v 18 “Teimun bemei e biteni mini bit, ‘Suv, inou natepol tetel mani nam, ma nakamet mani xa be handred taosen lim (500,000) da xat ngan xa otesa ni minou.’ \p \v 19 “Ma suv toto ak biteni mini bit, ‘Xouk iaxa ulaxat taon lim (5) navan.’ \p \v 20 “E moletin te polien teimun bemei e biteni bit, ‘Suv, mani nam xiak. Natepis xol kuhi ni kaliko tei e ba natesoso ni tang teta. \v 21 Natepol ni temak vengan xa uluk tekan ni xouk. Xouk di onggur neta xa otapol ti ven, e di onggur anien xa moletin sav xil di lapol ven e naho sam xil.’ \p \v 22 “Di, suv toto ak biteni mini bit, ‘!Xouk obe moletin te polien tei xa osa tang! !Nipol ni sepinien nam xil ak mei ihe am mun tang! Xouk okila xa inou nabe moletin te xeih, di nanggur neta xa di natapol ti ven, e di nanggur anien xa moletin sav xil di lapol ni e naho navan. \v 23 ?Ve rin ak, veneh ma otaso mani navan ti vahe bangk tova? Suse ak be temale tang, e melele xa natilomun nakila navur rilomun ni mani navan xil vatel tuten mun xa vata xati.’ \p \v 24 “Di, suv toto ak biteni mi ngan xil xa lasoh ladi sangas visali bit, ‘Muleh rat mani ak ra moletin xai, e musa ni mi moletin te polien navan xa nggur mani milian tei (1,000,000).’ \p \v 25 “E xil labiteni mini labit, ‘!E suv toto, xi nggur mani milian tei (1,000,000) ngamu!’ \p \v 26 “E xi bit rilomun ni mi xil bit, ‘Nabiteni reitin mi xamim, ngan xil xa di lapol del xat naha xa di nalingi de hexil, xil lihur huite teni ihe mahulong mak mu. E ngan xil xa di latapol ti vatel xat naha xa di naling e hexil, neta sav xos vahe hokorong tang, nileh rati ra xil.’\x + \xo 19:26 \xt Mat 13:12; Mak 4:25; Luk 8:18\x* \p \v 27 “Dutou ni ngan ak, suv toto ak biteni mun mi moletin nan xil bit, ‘E taxeak, ha utel elu navan xil xa iexil ti tavei tengan mei name suv toto nae tengan limei visal nou. Ti, muhas vin xil pe metok.’” \p \v 28 Melele xa Iesu dei vole ak bus, nggusil suse nan tengan vahe Serusalem del moletin nan xil. \s1 Iesu duxoh taon te hal Serusalem e vanut moletin xil lasa merereen mini nggoni ngan xa be suv toto nae \r Mat 21:1-11; Mak 11:1-11; Sion 12:12-19 \p \v 29 Melele xa Iesu bemei sangas ni metimal te hal Betfas e Betani, sangas ni Vathu te Urvatiei te \w Olip\w*, xi mikes moletin nan lu (2) tengan lalitiamu laliha. \v 30 E biteni mi xalu bit, “Mulihe metimal xa da iaxor. E melele xa muba en, mulikamet sulut dongki tei xa lasare da, xa moletin tovuol tamu vatotan en. Mullal rati e multeli imei inggak. \v 31 Xosxa moletin tei isis xamil xa mulal rati veneh, ma mulhiteni mini xa Suv iaxa ien bei.” \p \v 32 Misak ni, xalu luba e lupus holesok xil vus momal ni naha xa Iesu tehiteni mi xalu.\x + \xo 19:32 \xt Luk 22:13\x* \v 33 E melele xa di lulal rat sulut dongki ak, moletin xil xa sae lasis xalu labit, “?Veneh ma di mullal rat sulut dongki samem?” \p \v 34 E xalu lubit rilomuni mi xil lubit, “Suv iaxa ien bei.” Melele xa lalonge mak, moletin xil ak lamaen ni mi xalu. \v 35 Ma ludel sulut dongki ak be visal Iesu. Luden kot nalu da xol mar dongki, e ludutou ni Iesu ba dotan en. \v 36 E melele xa xi di muloh en e di nggusil suse ba, moletin xil laden kuh eising nae xil e suse nan tengan lapisen merereen nae mini.\x + \xo 19:36 \xt 2King 9:13\x* \p \v 37 \fig Vanut moletin xil e hal Serusalem lames Hi ve meien na Iesu.|alt="Jesus riding into Jerusalem" src="WA03895b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="19:37" \fig* E melele xa xi bemei sangas ni Serusalem, momal ni suse xa be Vathu te Urvatiei te Olip, \w moletin nan xil\w* del vanut moletin sav xil mun xa di langgusili lakei ni memesien nae mi Hi. Xil lameun be nesao ve merekel xil xa di latepusi testal. Xil labit, \q1 \v 38 \qt “!Tuxolxatien iti mi ngan xa di bemei e his Iahova!\qt* \rq (Sam 118:26)\rq* \q1 Xi iling tomat mi moletin xil itel Hi, \q2 e xil lipet rat hisen ihe ut nesao.” \p \v 39 E melele xa rut \w Farasi\w* xa ladi e vanut moletin xil ak lalong sepinien nae, labul xat Iesu labit, “!Titsa, semae ni moletin nam xil tengan litit votei!” \p \v 40 E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Nabiteni mi xamim, xosxa xil litit votei, ma hat xil ak sung likekei ni.” \s1 Iesu muis ve moletin xil te hal Serusalem vengan xa di lale ras naha xa Hi di pol ni ve rin nae \p \v 41 Melele xa Iesu bemei sangas ni Serusalem, miketeh pusi, e muis ven\x + \xo 19:41 \xt Sion 11:35\x* \v 42 bit, “O mol‑Serusalem xil, vahit mupus kil suse te tomat, ma mukila muvuri. E taxeak, di mule rasi.\x + \xo 19:42 \xt Dut 32:29; Aes 6:9-10; Mat 13:14; Mak 4:12; Luk 8:10; Pol 28:26-27; Rom 11:8,10\x* \v 43 Reitin li, melengien tei di bemei xa elu namim xil mei livae itel xat xamim. Xil mei likapis xol taon namim e musakras mulesae ra hexil. \v 44 Xil lihu lelen holesok namim xil vus, e hat xil vus te vioh e nim namim xil linavil xat xil ti mun, vengan xa xamim mutapus kil ti melele xa Hi temei tengan vateh meulien e xamim.”\f + \fr 19:44 \ft E 70 AD, huram 37 tetutou ni melele xa Iesu tehit lelen sepinien ak, moletin te vaeen xil te hal Rom mei latehu lelen Nim Eo e ut xil vus e taon te hal Serusalem, e latepurun Siu xil holu mun.\f* \x + \xo 19:44 \xt Sam 137:9; Mat 24:2; Mak 13:2; Luk 21:6; 1:68\x* \s1 Iesu minggol rerat moletin xil holu ra vioh te Nim Eo na Hi, e vat na Siu xil lasep ves suse tengan lavas vini \r Mat 21:12-17; Mak 11:15-19; Sion 2:13-22 \p \v 45 Melele xa Iesu duxoh Serusalem, be \w Nim Eo\w* na Hi. E melele xa be vioh teni, pusi xa moletin xil holu di lapos ni sipsip e tuman xil holu te sanien eo e von moten. Misak ni, Iesu ien mikat pupu e minggol rerat xil ra rute ak \v 46 bit, “Latetis xati e Vanuvei Eo na Hi bit, \q1 \qt ‘Nim Eo navan ihe nim te sisen.’\qt* \rq (Aes 56:7)\rq* \m E xamim mupol ni sung mei be \qt ‘nim ma vati kanen xil.’”\qt* \rq (Ser 7:11)\rq* \p \v 47 Dutou sung, e melengien xil vus te wik ak, Iesu dilomun be vioh te Nim Eo na Hi e di pispisi mi moletin xil en.\x + \xo 19:47 \xt Luk 21:37; 22:53; Sion 18:20\x* E \w vat xil na pris xil\w*, \w titsa\w* xil te rae na Mosis, e vat sav ngan xil mun na Siu xil lasep ves suse tengan lavas vin Iesu vaxo en.\x + \xo 19:47 \xt Mat 21:46; Mak 12:12; 14:1-2; Luk 20:19; 22:2; Sion 5:18; 7:30\x* \v 48 E xil lasakras vengan xa, vehakut, vanut moletin xil di langgorelisi vengan xa iexil bei mak mu tengan lateong kuhi ni sepinien nan xil. \c 20 \s1 Vat xil na Siu xil lasis Iesu tengan ihit kila xa di pol e his visi \p \v 1 Vatei, melele xa Iesu di pispisi mi moletin xil usil longeongen hos na Hi e vioh te \w Nim Eo\w*, \w vat xil na pris xil\w*, \w titsa\w* xil te rae na Mosis, e elda xil mun lamei visali.\x + \xo 20:1 \xt Mat 21:23-27; Mak 11:27-33\x* \v 2 E lasisi labit, “?Hiteni mi xamem, visi iaxa temaen xouk tengan otehol rerat moletin xil ra vioh te Nim Eo ak? ?!Visi vari maenuk tengan mei opol ni polien xil ak!?” \p \v 3 E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Itiamu, inou nisis pilei neta tei mi xamim. E xosxa muhit rilomun ni minou, ma inou sung nihit rilomun ni naha xa musis inou ni. ?Muhiteni minou, \v 4 visi iaxa temaen Sion tengan mei vabaptaes ni moletin xil, Hi mu moletin tang?”\x + \xo 20:4 \xt Mat 3:6,11; Mak 1:4,5,8; Luk 3:3,16; Sion 1:25-26; Pol 1:22; 10:37; 13:24; 18:25; 19:3,4\x* \p \v 5 E vat xil ak lasel mi xil mun tang labit, “?Rihiteni itep? Xosxa rihit, ‘Hi iaxa temaen ni,’ ma xi ihit rilomun ni mi xir ihit, ‘?E veneh ma mutake reitin ti e pispisien na Sion?’\x + \xo 20:5 \xt Mat 21:32\x* \v 6 E xosxa rihit, ‘Moletin tang temaen ni,’ ma vanut moletin xil ak lihov vin xir vengan xa xil laneket xa Sion be \w provet\w* tei na Hi.” \v 7 Misak ni, xil labit rilomun ni mi Iesu labit, “Matakil ti visi iaxa temaen Sion tengan vapol ni polien nan.” \p \v 8 Ma Iesu biteni mi xil bit, “Xosxa mak, ma inou mun ninavit kil ti mi xamim xa visi iaxa di maen nou tengan napol ni polien xil ak.” \s1 Iesu dei vole usil longrasien na moletin xil xa di lalaxat urvatiei tei \r Mat 21:33-46; Mak 12:1-12 \p \v 9 Melele xa vat xil na Siu xil di tamu lalonge, Iesu dei vole ak mi moletin xil bit, “Vatei, moletin tei milih urvatiei tei te \w grep\w* e tan san. Milihi bus, hortan ak miling urvatiei ak de he moletin sav xil tengan ti lilaxati del nenemien xa xil ti lisa rut huite teni mini melele xa lamen. Di, hortan te urvatiei ak ba be ut tei xa de sotin, e ba da en huram vahis.\x + \xo 20:9 \xt Aes 5:1\x* \v 10 Melele xa hortan ak mikila xa melele momal tengan laleh viton huit grep xa men, misil slev nan tei ba tengan vasis ngan xil xa di lalaxat urvatiei san tengan lisa ti huite xil xa labe san xati mini.\x + \xo 20:10 \xt 2Kron 36:15-16\x* \p “E melele xa slev nan ba visal xil, ngan xil xa lalaxat urvatiei ak lapurun ni. Di, langgol rati ba, e latasa ni ti neta mini. \v 11 Misak ni, hortan ak, misil slev nan teimun ba visal xil. E ngan xil xa lalaxat urvatiei san labasi mun, e lasak purun ni mili ngan xa tetiamu. Di, langgol rati ba, e latasa ni ti neta mini. \v 12 Di, hortan ak misil slev nan xa be tol nen ba visal xil. E melele xa duxoh moletin tesa xil ak, labasi ba vuma ... sangas vamat e lakuvun rati ra urvatiei ak. \p \v 13 “Ma hortan te urvatiei ak minemi bit, ‘?Nipol ni itep sung? !Aha, nakila! Nisil natuxoli xati xa eheien navan da en iha. Xil limerere ni xi sung.’ \p \v 14 “E melele xa moletin xil xa di lalaxat urvatiei ak lapusi bemei, xil lasem xil labit, ‘?Mupus ti? Ngan ak be nat hortan xati xa urvatiei te grep ak mei ihe san. !Rihas vini vari! !Imak, ma urvatiei te grep ak ihe sar sung!’ \v 15 Ma xil laba, ladal xati, lakuvun rati ra urvatiei ak, e labasi mat.” \p Melele xa Iesu dei vole ak bus, miketeh pus moletin xil e misis xil bit, “?Midep? ?Hortan te urvatiei ipol ni naha mi ngan xil xa di lalaxat urvatiei san? \v 16 Nabiteni mi xamim, xi imei ihas vin xil vus. Ti, imaen urvatiei te grep san mi moletin sav xil tengan lilaxat kuhi.” \p E melele xa moletin xil lalonge mak, labiteni mini labit, “!Ei, Hi misakras vamaen rin ak mei vastal!”\f + \fr 20:16 \ft Siu xil lalong kila xa Iesu di biteni xa Hi isa pangasien mi vat na Siu xil, e ha ilang ni vanut moletin sav xil tengan mei lilaxat kantri tehal Isrel.\f* \p \v 17 Iesu miketeh pus xil e misis xil bit, “Xosxa nastal ti, ma veneh ma Vanuvei na Hi di biteni mak bit, \q1 \qt ‘Pos xa moletin te polien xil di lasin ni,\qt* \q2 \qt xi vari iaxa mei be seteman xati te nim e mili sen pos nen xil vus.’\qt* \rq (Sam 118:22)\rq* \q1 \v 18 \qt ‘!Ngan xil xa mei lasavut en imot e sixil limavul tova tang!\qt* \q2 \qt E xosxa seteman ak imot imal e moletin tei, ma moletin ak imat vari.’”\qt* \rq (Aes 8:14-15)\rq* \p \v 19 Melele xa titsa xil te rae na Mosis del vat xil na pris xil lalonge mak, lalong kila xa Iesu dei vole ak ba xat rin nae bit xil iaxa labe ngan xil xa di lalaxat urvatiei te grep. Misak ni, iexil bei pupu ni tengan latal xati, e ulixil mikan ni moletin xil xa di lakapis xole vehakut.\x + \xo 20:19 \xt Mat 21:46; Mak 12:12; 14:1-2; Luk 19:47-48; 22:2; Sion 5:18; 7:30\x* \s1 Iesu misepin e rin te takis \r Mat 22:15-22; Mak 12:13-17 \p \v 20 Vengan xa titsa xil te rae na Mosis del vat xil na pris xil ulixil mikan ni moletin xil, lalang ni mesal tova xa likila lital xati ixo en. Misak ni, lasil xuxus ni rut moletin nae xil tengan ha lipus Iesu e lisis pilei ni neta ixoni ngan xa labe moletin hos xil. Lanemi xa xosxa lakila lasak ni Iesu isavut e sepinien nan, lakila lalingi e he kavmen te hal Rom.\x + \xo 20:20 \xt Luk 11:54\x* \v 21 Ma, moletin te luvosen xil ak lamei visal Iesu e labiteni mini labit, “Titsa, xamem makila xa naha xa di obiteni e naha xa di opispisi ni mi moletin xil momal tevi. Makila mun xa xouk di opus moletin xil ngasen lapin tang, ngan xil xa latellep del moletin votei xil mun. E xouk di opispisi mi moletin xil vus usil suse te reitinen xa Hi ien bei tengan moletin xil lihusili.\x + \xo 20:21 \xt Sion 3:2\x* \v 22 Ve rin ak, xamem iemem bei tengan makil ti neta. ?E rin te \w takis\w* xil xa di rasa ni ba mi \w Sisa\w* te hal Rom, \w rae xil na Hi\w* di maen xir tengan rasa ni, mu tamaen xir ti?”\x + \xo 20:22 \xt Rom 13:6-7\x* \p \v 23 E Iesu mile kil luvosen nae.\f + \fr 20:23 \ft Xosxa Iesu ihiteni xa Siu xil linasa takis xil ti mi kavmen te hal Rom, ma moletin te vaeen xil liso ni ihe nim te xeih. E xosxa ihiteni xa momal tengan Siu xil lisa takis xil mi xil, ma Siu xil iexil iati vengan xa iexil di mikat kavmen te hal Rom.\f* Misak ni, biteni mi xil bit, \v 24 “!Sa \w mani\w* tova xa di langgal takis ni minou! Xamim mupus pisi. ?Valnao visi e his visi iaxa da en?” \p E xil labit, “Na Sisa te hal Rom.” \p \v 25 Ma Iesu biteni mi xil bit, “Mak, ma musa naha xa be na Sisa iha rilomun ni mi Sisa. !E naha xa be na Hi, musa rilomun ni mi Hi!” \p \v 26 E Farasi xil lamesep vari ni metisouen te sepinien nan, e ladit votei. Lapusi xa lasakras lapol ni Iesu vamot e sepinien nan pe met moletin xil. \s1 Satusi xil lasis Iesu usil melele xa moletin xil limea rilomun ra maten \r Mat 22:23-33,41-46; Mak 12:18-27,35-37 \p \v 27 Di, rut Siu xil xa lamos e vanut Siu xil xa lakes xil ni ‘\w Satusi\w*’ lamei visal Iesu. Satusi xil lanemi labit moletin misakras vamea rilomun ra maten. Ma xil lamei labit lisak pis Iesu, e labiteni mini labit,\x + \xo 20:27 \xt Pol 23:8\x* \v 28 “Titsa, \w Mosis\w* tetis rae ak tehe nar xa tehit, \qt ‘Xosxa moletin tei mat e mistokovein atou nan e horamue nalu tovuol, ma tunali sav ihur mei iteli itel tunau nan. Imak, ma isa horamue mini xa ihur his tunali xa mat ngamu.’\qt* \rq (Dut 25:5)\rq*\x + \xo 20:28 \xt Sen 38:8\x* \v 29 Ma vatei, tua xil latehe lu e he sav (7). E ngan xa tehe muimol teteli tetel atou tei. Di, xi temat e horamue nalu tehe tovuol. \v 30 Misak ni, tuneli xa tetutou ni mei tehur tunau nan. E xi mun temat, e tuvava nalu tehe tovuol. \v 31 Ma di, sexien ak testal mun mi ngan xa tehe tol nen e dit temak tang teha vuma … tetuxoh ngan xa tehe tasite e tua xil ak. Xil ngasen latelel e tuvava nae tehe tovuol. \v 32 E tetutou ni holesok xil ak, atou ak mun temat. \v 33 ?Ma xosxa mea rilomunen be reitin, melele xa moletin xil vus limea rilomun ra maten, ngan xave e tua xil xa labe lu e he sav (7) xiak iaxa ihur atou ak ihe nan xati, vengan xil vus lateteli tetela?” \p \v 34 E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “E ut etan ak, tiramue xil e atou xil lakila lateli. \v 35 E, e melengien tei xa di bemei, ngan xil xa lamal pe met Hi limea rilomun ra maten, e linateli ti mun. \v 36 Xil mei lixoni masxaxa xil xa lasakras lalel. E melele xa moletin xil limea rilomun ra maten, ipisen ni xa labe horamue xil na Hi.\x + \xo 20:36 \xt Kal 4:5-7\x* \v 37 E Mosis mun tehit kila xa ngan xil xa lamat, limea rilomun ra maten. E tumulen usil holiei xa upang tepili en e tenaxa ni ti, Mosis tetisi xa Hi Suv tehiteni tehit \qt ‘Inou\qt* \bdit nabe\bdit* \qt Hi na Ebraham, Hi na Aesak, e Hi na Siekob.’\qt* \rq (Eks 3:6)\rq* \v 38 ?Mulonge? Neta sav xa lattelel ngamu, di tamu latmeul pe met Hi te ut nesao. Hi di meul, e xi \bd be\bd* Hi na ngan xil xa di lameul, e tave Hi ti na ngan xil xa lalel. Vengan xa, pe meten, moletin xil vus di lameul.”\x + \xo 20:38 \xt Rom 14:8-9\x* \p \v 39 Melele xa rut titsa te rae na Mosis lalong sepinien na Iesu, labiteni mini labit, “!Titsa, sepinien xa otesa ni mi xil momal tevi!” \v 40 Ve rin ak, vat xil na Siu xil ulixil mikan tengan lasisi ve neta tova mun. \p \v 41 Di, Iesu misis vat xil na Siu xil bit, “?Midep? ?Mesaea istal ixo vatimol na suv toto \w Deved\w* itep? \v 42 Vengan xa Deved vari tang tehiteni e sam nan tei tehit, \q1 \qt ‘Iahova biteni mi Suv navan bit,\qt* \q1 \qt “Utotan inggak e riuk metu,\qt* \q2 \v 43 \qt ituxoh melele xa niling elu nam xil e hem.”’\qt* \rq (Sam 110:1)\rq* \m \v 44 ?Mulonge? Suv toto Deved vari tekes Mesaea ni ‘Suv nan.’ ?E vengan xa tata tei misakras vakes natneli ni ‘suv,’ Mesaea istal ixo vatimol na Deved itep?”\f + \fr 20:44 \ft Reitin xa Mesaea ixo vatimol na suv toto Deved, e vengan xa xi tekes Mesaea ni suv, di pisen ni xa Mesaea be eilep mak mu mili, e xos, Mesaea ak teta ngamu tetiamu ni.\f* \s1 Iesu misepin nggeih ba xat titsa xil te rae na Mosis \r Mat 23:1-2,5-7; Mak 12:38-40 \p \v 45 Melele xa moletin xil di tamu lateong ni sepinien nan, Iesu misel xat \w moletin nan xil\w* bit, \v 46 “Muxuxou kuhi tengan munapol ni ti sexien xil naxoni ngan xa titsa xil te rae na Mosis di lapol ni. Vengan xa xil iexil bei tengan lasing ni eising xil xa bos e teviei vaxoni eilep xil. Xil di lasing mak e di lakapis e valkesao tengan mosav xil lakila lipus xil e likes xil itel merereen. E melele xa ba labe \w nim te pispisien\w*xil e anien xil xa latellep, ba ladotan e von totanen xa laserev kuhi be na eilep xil. \v 47 Di lapol ni sisen xil xa teviei tengan moletin xil linemi lihit lamal tevi. E labe vati kanen tang xa di lakan ni holesok holu ra tunau xil. !Ve rin ak, pangasien xa imei mi xil ihe mahulong mak mu ili pangasien xa imei mi moletin tesa sav xil!” \c 21 \s1 Iesu misep usil sanien na tunau tei mi Hi e hisit sanien eah xa momal pe met Hi \r Mak 12:41-44 \p \v 1 Melele xa Iesu di tamu pispisi mi moletin xil e vioh te Nim Eo na Hi, miketeh ba e pus moletin xil xa holesok nae holu di lasa sanien nae xil tengan vatutou ni polien te Nim Eo. \v 2 Di, miketeh mun e pus tunau tei xa be hoeo bemei e miso selen lu (2) tang. \v 3 Ma Iesu biteni bit, “Nabiteni mi xamim, tunau xa be hoeo iaxai, sanien xa xi milingi mili sen sanien xa mosav xil latesa ni.\x + \xo 21:3 \xt 2Kor 8:12\x* \v 4 Vengan moletin sav xil di lasa sanien nae xa be rute tang te holesok nae xil, e eilep be nae. E tunau ak xa be hoeo tang, xi di misa vuol ni mani xa vahe te anien an.”\x + \xo 21:4 \xt Mat 24:1-21; Mak 13:1-19\x* \s1 Iesu bit lelen usil sakpurunien xil e melengien xil te xeih xa ti imei \p \v 5 Rut moletin xil na Iesu di laketeh mikapis e \w Nim Eo\w* na Hi e holesok xil xa di e vioh teni. Lapusi xa lasak xati bos xa bos del hat xil xa laminehin pupu e del sanien hos sav xil. Melele xa di lasep usili, Iesu biteni mi xil bit, \v 6 “Melengien tei di bemei xa lihu len sen holesok xil xa di mupusi iaxai. Hat ti vari nasoh.”\x + \xo 21:6 \xt Luk 19:44\x* \p \v 7 Ma moletin xil na Iesu lasisi labit, “?Titsa, holesok xil ak istal vilieh? ?E naha vari iaxa istal xa ipisen ni xa ngan ak di bemei sangas?” \p \v 8 Iesu biteni mi xil bit, “Muxuxou kuhi vengan xa moletin holu limei tengan liluvos pis xamim. Xil liluvos lihit di lasepin e hisok lihit, ‘!Inou nabe Mesaea xa Hi tehit xati!’ E liluvos mun lihit, ‘!Hoxalite te holesok xil bemei sangas xiak!’ E munake reitin ti e sepinien nae e munahusil xil ti.\x + \xo 21:8 \xt Dan 7:22; Plp 4:5\x* \v 9 Melele xa mulongeong ni xa kantri tei di bae del kantri sav mun, mu moletin xil di labae mi xil mun tang, ulimim nakan ti. Sexien xil ak istal itiamu, e nave hoxalite te holesok xil ti mu.”\x + \xo 21:9 \xt Dan 2:28\x* \p \v 10 Xi biteni mun bit, “Kantri tei ti ivae itel kantri sav mun, e suv toto tei ti ivae itel suv toto teimun.\x + \xo 21:10 \xt Aes 19:2; 2Kron 15:6\x* \v 11 Lul ilil ixeih e an tesa xil holu mei istal. E ut xil holu e ut etan, mae iat vanut moletin xil holu e mesien xil te xeih mei ihas vin moletin xil. E tilang hat nesao, neta xil hao listal xa isak ni moletin xil ulixil ikan pupu. \p \v 12 “E itiamu, melele xa holesok xil ak nastal ti mu, moletin xil mei lital xat xamim e lisak purun xamim. Liling xamim muhe he eilep xil te \w nim te pispisien\w*xil e lisa xamim muhe nim te xeih. Litel xamim ha musoh pe met suv toto xil e vat xil te kavmen vengan xa mube moletin navan xil e di mupol e hisok.\x + \xo 21:12 \xt Mat 10:18; Luk 12:11\x* \v 13 E ngan ak ihe mesal tengan muhithiten longeongen hos mi xil. \v 14 Ve rin ak, bos xa mupol ni nenemien namim tengan munanexo pupu ti ve sepinien eah xa muvue xati tengan ha muhithiteni mi xil e rin namim.\x + \xo 21:14 \xt Mat 10:19\x* \v 15 Vengan inou iaxa nisa sepinien te metisouen mi xamim xa elu namim xil lasakras lavit ti neta mun ven, mu lavit rilomun ni sepinien tova mi xamim.\x + \xo 21:15 \xt Pol 6:10\x* \v 16 Tamemim e ninemim xil, tuemim xil e vatimol namim xil mun tang, xil iaxa limaen xamim muhe he elu namim xil, e lihas vin rut xamim mulel.\x + \xo 21:16 \xt Mat 10:21-22\x* \v 17 Moletin xil vus iexil iat xamim vengan xa di mupol e hisok. \v 18 E lasakras lapurun meulien sal xa xamim ti muhuri.\x + \xo 21:18 \xt 1Saml 14:45; Luk 12:7\x* \v 19 Reitin, xosxa musoh ixeih e neketen namim, ma muhur meulien sal. \p \v 20 “Melele xa mupus moletin te vaeen xil mei likapis xol taon te hal \w Serusalem\w*, ma mukila xa navehi ti lihu lelen ni. \v 21 E melele nen ak, ngan xil xa ladi en, litemanon lihe reling. E ngan xil xa ladi e ut sav xil sangas visali linasak pisi ti tengan litilomun en. E ngan xil xa liti e ut sav xil e provins te hal Sudea, lilesae ha liti e vathu xil. \v 22 Melele nen ak ihe ‘Melengien xil te Longpangasien’ xa Hi ipol ni mei istal ixoni ngan xa tehit xati e Vanuvei Eo nan.\x + \xo 21:22 \xt Dut 32:35; Hos 9:7; Ser 46:10\x* \v 23 E melele nen xil ak, isa pupu mi atou xil xa ladi ni tuvava xil e ngan xil mun xa di latunat ni tuvava xil. Vengan xa melengien xil xa ixeih pupu mei istal, e moletin xil ak lilong pangas xil ihe holu pupu ve ekaten na Hi xa ita xat xil.\x + \xo 21:23 \xt 1Kor 7:26\x* \v 24 E melele te vaeen, litil vin rute xil ni tiei te vaeen xil, e rute ngan xil mun livar xat xil e lileh xil ha liti pe he suv toto xil te kantri sav xil. E Hi imaen taon te hal Serusalem mi ngan xil xa latave Siu ti tengan lipurun ni ha ituxoh melele xa Hi ihiteni ihit melengien nae ipin.\x + \xo 21:24 \xt Ser 21:7; Esra 9:7; Sak 12:3; Sam 79:1; Aes 63:18; Dan 9:26; 12:7; Rom 11:25; Rev 11:2\x* \p \v 25 “Holesok xil holu istal e meteneai, aveti e hitu xil mun. Misak ni, e ut etan, lisak ni tahe xil xa tellep limea e lihas lelen kantri xil holu. Melele xa moletin xil lipusi, linexo pupu, limuis e liat luhexil ve ulikanen.\x + \xo 21:25 \xt Aes 13:10; Esek 32:7; Soel 2:30-31; Rev 6:12-13; Sam 46:2-3; 65:7; Aes 24:19\x* \v 26 Melele xa moletin xil vus lipus holesok xil ak xa di mistal e ut etan e lipusi xa holesok xil te tilang hat di bilhiles, holu e xil limermesil ve ulikanen nae.\x + \xo 21:26 \xt Hag 2:6,21\x* \v 27 E melele xa liketeh ihe nesao, lipus \qt ‘Nat Hi mei istal ixo momah xil te tilang hat’\qt* \rq (Dan 7:13)\rq* itel xeihen e minehinen te xeihen nan.\x + \xo 21:27 \xt Mat 26:64; Rev 1:7\x* \v 28 Melele xa holesok xil ak mei istal, musoh ixeih e mupet rat vatumim ihe nesao vengan xa Hi sangas vamei tengan vateh meulien e moletin nan xil.”\x + \xo 21:28 \xt Rom 13:11\x* \s1 Iesu bit usili xa itep iaxa moletin xil lipus kila xa melengien kor xil di bemei \r Mat 24:32-35; Mak 13:28-31 \p \v 29 Di, Iesu dei vole ak mi moletin nan xil bit, “Munem pis vatit \w fik\w* xil itel vatiei savsav xil mun. \v 30 Melele xa lite xil miso rohon ni ute xil xa be neta hu, xamim mukila xa melele te an te tin di bemei. \v 31 Usil sexien nen tak, melele xa mupus holesok xil ak mei istal, mukila xa melele xa Hi mei ihe suv toto na moletin xil te ut etan di bemei sangas xiak. \p \v 32 “Nabiteni reitin mi xamim, moletin xil xa lameul ladi xosali ti lipus longpangasien xil ak mei listal e taon te hal Serusalem. \v 33 Ut nesao e ut etan lalivus, e sepinien navan xil misakras vavus vatova.”\x + \xo 21:33 \xt Luk 16:17\x* \p \v 34 Iesu misel xat moletin nan xil bit, “!Muxuxou kuhi! Munamaen nenemien te anienen, mu munien, mu nenexoen sav xil te ut etan ak namei nalih nenemien namim ti. Maxani, melengien xa Nat Moletin itilomun en imei, e xamim mutemanin ni ixoni ngan xa moletin mitemanin melele xa mitam ras suse nan e be siling tei.\x + \xo 21:34 \xt Mat 24:48-50; Luk 17:27; 1Tes 5:3\x* \v 35 Vengan melengien ak mei istal mi moletin xil vus e ut etan.\x + \xo 21:35 \xt Aes 24:17\x* \v 36 Misak ni, muvue xat xamim vehakut. E ti musis tengan muvur xeihen tengan mutuxoh hoxalit longpangasien ak, tengan munave unoun ti e melele xa ha musoh pe met Nat Moletin.”\x + \xo 21:36 \xt Mak 13:33; Rev 6:17\x* \p \v 37 E melengien xil vus, Iesu di pispisi mi moletin xil e vioh te Nim Eo. E melele xa vongien bemei, xi ba pat e Vathu te Urvatiei te \w Olip\w* del moletin nan xil.\x + \xo 21:37 \xt Luk 19:47; 22:39\x* \v 38 E, e makoe roroh xil vus, moletin xil labe vioh te Nim Eo na Hi tengan lateong ni pispisien nan xil. \c 22 \s1 Vat xil na Siu xil lapol ni suse tengan lavas vin Iesu vaxo en \r Mat 26:1-5,14-16; Mak 14:1-2,10-11; Sion 11:45-53 \p \v 1 Melele bemei sangas tengan Siu xil lanem rilomun ni \w Melengien xil te Beret xa Is Tovuol En\w*. Melengien kokot teni vari, xil lapol ni anien xa lakesi ni Anien te Tavien. \v 2 \w Vat xil na pris xil\w* del \w titsa\w* xil te rae na Mosis di lalang ves suse tengan lakila lavas xuxus ni Iesu vamat vaxo en. Iexil ti tavei tengan lapol ni e melele xa moletin xil di lakapis xol Iesu vengan ulixil mikan xa linapol ni neta tova mi xil.\x + \xo 22:2 \xt Mat 21:46; Mak 12:12; 14:1-2; Luk 19:47-48; 20:19; Sion 5:18; 7:30\x* \p \v 3 Melele xa vat xil ak di latumul usili, \w Temat\w* bemei misa nenemien tesa tei mi Sudas Eskariot xa be tei e moletin lu e le tei (12) na Iesu.\x + \xo 22:3 \xt Sion 13:2,27; Pol 1:17\x* \v 4 Ma Sudas ba pus vat xil na pris xil del vat xil na mereketeh xil te Nim Eo usil suse xa xi mikila iling Iesu ihe hexil ixo en. \v 5 Xil labesi xil pupu ve tutouen nan e labit xati xa lixale ven. \v 6 Mak, ma Sudas maen ni tengan vatutou ni xil. E melele xa dilomun ba, di milang ves suse xa bos tengan iling Iesu ihe hexil ixo en e melele xa moletin xil linave holu ti en.\x + \xo 22:6 \xt Mat 26:17-25; Mak 14:12-21; Sion 13:21-30\x* \s1 Moletin lu na Iesu lusak mesen holesok xil ve Anien te Tavien \p \v 7 E melengien kokot te Melengien xil te Beret xa Is Tovuol En, be melele xati xa moletin xil di labas sulut sipsip xil ve \w Anien te Tavien\w*.\x + \xo 22:7 \xt Eks 12:6,14,15\x* \v 8 Ma Iesu misil Pita xal Sion del xat sepinien ak, “Muliha mulisak mesen Anien te Tavien tengan ha ria vituei ni.”\x + \xo 22:8 \xt Eks 12:8-11\x* \p \v 9 Ma xalu lusisi lubit, “?Rute xave iaxa iem bei tengan malsak mesen Anien te Tavien en?” \p \v 10 Xi bit rilomun ni mi xalu bit, “Melele xa mulihe taon te hal Serusalem, mulhisu ni moletin tei xa di po valoei tei. Mulhusili ha mulhe nim xa xi iha en. \v 11 Ti, mulsis moletin te nim ak mulihit, ‘Titsa bit, “?Inou mei nia Anien te Tavien itel moletin navan xil e rute xave?”’ \v 12 E xi itel xamil mulihe nesao e nim man e ipisen von toen tei xa mahulong xa langgur revi ngamu datil xamil. Rute ak vari iaxa mulisak mesen holesok xil vus en.” \p \v 13 Misak ni, Pita xal Sion luba, e lupus holesok xil vus nggoni ngan taxa Iesu tehiteni mi xalu. Ma xalu lusak mesen Anien te Tavien e rute ak.\x + \xo 22:13 \xt Luk 19:32\x* \s1 Anien eo na Suv Iesu \r Mat 26:26-30; Mak 14:22-26; 1Kor 11:23-25 \p \v 14 \fig Iesu ngga anien kor nan del moletin nan xil.|alt="Last Supper" src="WA03910b.tif" size="span" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="22:14" \fig* Momal ni melele te anien en, Iesu bemei vituei del moletin nan xil e lakapis xol vet te anien en. \v 15 Melele xa ladotan bus, Iesu biteni mi xil bit, “Ieok tehei pupu tengan nama Anien te Tavien ak vatel xamim. Ti, niha sung nihur longpangasien navan. \v 16 Nabiteni mi xamim, ninaxa ti mun anien ak iha vuma ... koute te Anien te Tavien ak mei istal ihe reitin e melele xa Hi mei e isak ni lelaxatien nan iti e ut etan.”\x + \xo 22:16 \xt Luk 13:29\x* \p \v 17 Di, Iesu nggur kap xa uaen ba en, memes Hi ven, e biteni bit, “Muhuri, e xamim vus mumu ni. \v 18 Nabiteni mi xamim, taxeak iha ninamu ti mun uaen ak ha ituxoh melele xa Hi imei istal ihe suv toto na moletin xil.” \p \v 19 Di, Iesu nggur beret, memes Hi ven, bul pasi e miseti mi moletin nan xil bit, “Ngan ak be tiei navan xa di nasa ni ve xamim. Mupol ni imak tengan ti munem xat nou.”\x + \xo 22:19 \xt Luk 24:30; Pol 27:35\x* \v 20 Usil sexien tak, melele xa langganien bus, Iesu nggur kap xa uaen ba en, misa ni mi xil e biteni bit, “Uaen ak be reok xa di mileh ve xamim tengan vasak ni \w hitxatien te xeih\w* hu na Hi mei istal e ihe reitin.\f + \fr 22:20 \ft E \xt Eks 24:6-8\ft , Mosis teteh re buluk e hor te sanien tengan vasak ni hitxatien te xeih matu xa Hi tepol ni tetel mol‑Isrel xil mei istal e ihe reitin. Usil sexien nen tak, re Iesu tepol ni hitxatien te xeih hu na Hi mei be reitin xa isak ni Hi iteh meulien na moletin xil te ut etan.\f* \x + \xo 22:20 \xt Ser 31:31; 32:40; Sak 9:11\x* \p \v 21 “!E muteong ni nou! Ngan xa imaen ni nou nihe he elu navan xil da tak. Reitin, xi di ngganien vituei del nou e vet ak.\x + \xo 22:21 \xt Sam 41:9; Sion 13:21\x* \v 22 Be reitin xa Nat Moletin ha imat ixoni ngan taxa Hi tehit xati ngamu tengan istal. !E isa xa isa pupu mi ngan xa ihe suse teni!” \p \v 23 Melele xa lalonge mak, moletin nan xil lasis xil mun tang xa visi e xil iaxa ikila ipol ni sexien ak.\x + \xo 22:23 \xt Sion 13:22\x* \s1 Moletin xil na Iesu langor xa visi e xil be eilep mak mu \p \v 24 Melele xa moletin xil na Iesu ladi tamu e von anien en, di langor mi xil mun tang usil visi e xil iaxa be eilep mak mu mili.\x + \xo 22:24 \xt Mat 18:1; Mak 9:34; Luk 9:46\x* \v 25 Ma Iesu biteni mi xil bit, “E kantri sav xil, suv toto xil na moletin xil xa latakil ti Hi di lapol ni nggeih mi ngan xil xa ladi pe hexil tengan vapisen xeihen nae. E melele xa di lapol ni nggeih mi moletin xil mak, di labit usil rin nae labit, ‘Xamem mabe timue hos na moletin xil e di madutou ni xil tang.’\x + \xo 22:25 \xt Mat 20:25-27; Mak 10:42-44\x* \v 26 E rin xa namim, namak ti. Ngan xa be eilep e xamim mei ihur nenemien xa ihe tan ixoni ngan xa be moletin xa be neta sav tang. E ngan xa be vat namim, xi mei itutou ni ngan tesav xil e xamim ixoni ngan be slev nae tang.\x + \xo 22:26 \xt Mat 23:11; Mak 9:35\x* \v 27 ?Visi iaxa be eilep mak mu, ngan xa dotan di ngganien e vet tei, mu ngan xa di misa anien mini? Moletin xil vus lanemi labit ngan xa dotan di ngganien. E inou, nade visal xamim nggoni slev tei xa di misa anien mi xamim.\x + \xo 22:27 \xt Sion 13:4-16\x* \p \v 28 “Xamim muteti visal inou e melele te xeih xil e melele te xeih xil vus xa natehisu ni. \v 29 E nggoni ngan taxa Tata teling xat lelaxatien te holesok nan xil tete heok, inou mun niling xat lelaxatien ak ite hemim.\x + \xo 22:29 \xt Luk 12:32\x* \v 30 E melele xa nitotan e von lelaxatien navan ixoni suv toto, xamim ti muanien e ti mumun itel nou. E xamim mun mutotan e von lelaxatien e ti mulaxat vatimol xil xa mahulong lu e le tei (12) na mol‑Isrel xil e mulepis rin nae xil.”\x + \xo 22:30 \xt Mat 19:28\x* \s1 Iesu bit lelen ni xa Pita imuun xole ihit takil ti xi \r Mat 26:31-35; Mak 14:27-31; Sion 13:36-38 \p \v 31 Di, Iesu biteni mi Saemon Pita bit, “!Saemon, Saemon, uteong ni nou! Temat tesis Hi tengan isak pis xamim vus, e Hi temaen ni tengan vakil ti reitinen te neketen namim.\x + \xo 22:31 \xt 2Kor 2:11; Amos 9:9\x* \v 32 E inou natesis ve xouk, Saemon, tengan neketen nam navus relinguk ti. E melele xa uhiles meulien nam e neketen nam imei ixeih mun, ha ututou ni tumali xil tengan neketen nae mun mei ixeih.” \p \v 33 E Pita mitamea e biteni mini bit, “!Suv, inou nabue xat nou tengan nihe nim te xeih itelak e nimat itelak!”\x + \xo 22:33 \xt Luk 22:54\x* \p \v 34 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “Nabiteni minuk Pita, melele xa tuto nakora ti mu e ut nalan ti mu, e xouk umuun xole ihe vatol (3) xa otakil ti nou.”\x + \xo 22:34 \xt Luk 22:61\x* \s1 Iesu misel xat moletin nan xil tengan livue xat xil ve melele te xeih xil xa di bemei \p \v 35 Di, Iesu biteni mi moletin nan xil bit, “Melele xa natesil rerat xamim tengan ha mupol, mutnaleh ti \w mani\w*, ateli, mu sandel. ?E midep, mutehe terume ni neta tova?”\x + \xo 22:35 \xt Mat 10:9-10; Mak 6:8-9; Luk 9:3; 10:4\x* \p E labit rilomun ni mini labit, “E‑e, matnave terume ni ti neta.” \p \v 36 Iesu biteni mi xil bit, “E taxeak, tei xa mani mu ateli nan di, ihur xati itela. E xosxa tiei te vaeen nan tovuol, ma ipos ni eising tova nan e ixal tiei tova.\x + \xo 22:36 \xt Luk 22:49\x* \v 37 Nabiteni mi xamim, imak ma sepinien xa de Vanuvei Eo na Hi mei ihe reitin usil nou xa bit, \qt ‘Xi temaen xi tengan lasak purun ni vaxoni moletin tesa xil.’\qt* \rq (Aes 53:12)\rq* Reitin, e melele nen tak naha xa latetisi usil nou di bemei be reitin.”\x + \xo 22:37 \xt Luk 12:50\x* \p \v 38 Melele xa moletin nan xil lalong selxatien nan, labiteni mini labit, “!Suv, pus ti mu! Tiei lu te vaeen xiak.”\x + \xo 22:38 \xt Mat 26:36-46; Mak 14:32-42\x* \p E Iesu bit rilomun ni bit, “!Ngan ak pipin!” \s1 Iesu be Vathu te Urvatiei te Olip e bue xat xi nggo sisen \p \v 39 Melele xa langganien bus, Iesu be reling taon te hal Serusalem e ba be Vathu te Urvatiei te \w Olip\w* nggoni ngan taxa di pol vehakut ni, e \w moletin nan xil\w* langgusili.\x + \xo 22:39 \xt Sion 18:1; Luk 21:37\x* \v 40 Melele xa laduxoh rute ak, Iesu biteni mi xil bit, “Xamim ti musis tengan munamot ti e melele xa sakpisien xil imei mi xamim.”\x + \xo 22:40 \xt Luk 22:46\x* \p \v 41 Di, Iesu be reling xil e be sotin vuteili. E rute ak, mitingeiril be tan e misis bit, \v 42 “Tata, xosxa omaen ni, ma hur rat longpangasien ihe reling nou li. E onapol ni ti naxoni ngan xa inou ieok bei, e upol ni uhusil naha xa xouk kestang di iem bei.”\x + \xo 22:42 \xt Mat 6:10\x* \v 43 E masxaxa tei te ut nesao mei mistal mini e misak ni ven e nenemien nan mei nggeih mu. \v 44 Iesu minem holu usil naha xa imei, e midakes Hi nggeih vatei mun. E melele xa misis, vetin nan mileh holu e mot be tan nggoni ra. \p \v 45 Melele xa Iesu misis bus, xi mea, ba rilomun visal moletin nan xil. E mikameti xa xil vus di lapat. Di lapat vengan xa nenexoen di bas xil e misak ni xil vexil labuol. \v 46 Ma Iesu biteni mi xil bit, “?Veneh ma di mupat? !Mutamea! !Musis tengan Hi itutou ni xamim tengan munamot e tesaen ti e melele xa sakpisien xil imei!”\x + \xo 22:46 \xt Luk 22:40\x* \s1 Vat xil na Siu xil ladal xat Iesu \r Mat 26:47-56; Mak 14:43-50; Sion 18:3-11 \p \v 47 \fig Sudas Eskariot sa rat Iesu be he elu nan xil.|alt="Judas identifies Jesus to Roman soldiers" src="WA03917b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="22:47" \fig* Melele xa Iesu di tamu misepin mi moletin nan xil, Sudas xa be tei e moletin lu e le tei (12) nan di mikakao bemei del tatit moletin tatei xil. Melele xa pus Iesu, bemei visali tengan vapesum ni vin. \v 48 Ma Iesu misisi bit, “?Sudas, veneh ma mei opesum ni nou nggoni ngan xa nabe timue hos nam e melele xa di osa rat nou, Nat Moletin, tengan name he elu navan xil?” \p \v 49 Melele xa moletin xil na Iesu lapus naha xa di mistal, lasis Iesu labit, “?Suv, rakila ravae vatel tiei te vaeen nar xiak?”\x + \xo 22:49 \xt Luk 22:36\x* \v 50 Tei xil milihi rat tiei nan e da xoteh vurang metu na slev tei na vatixar na pris xil.\x + \xo 22:50 \xt Sion 18:26\x* \p \v 51 E Iesu misel mini bit, “!Ei, pipin!” Di, mitang duxol vurang moletin ak e misak ni vurangen mei bos rilomun. \p \v 52 Di, Iesu biteni mi vat xil na pris xil, mereketeh xil te \w Nim Eo\w*, del elda xil na Siu xil xa lamei tengan latal xati bit, “?Veneh ma di muleh tiei e homenda xil te vaeen tengan mei mutal xat nou? ?Munemi mubit inou di nadiamu ni moletin xil tengan mavae vaha xat kavmen nar?\x + \xo 22:52 \xt Luk 22:37\x* \v 53 !E‑e! Melengien xil ngasen nadotan nade vangit vioh te Nim Eo e di napispisi mi moletin xil, e xamim mutamei ti tengan mutal xat nou. E melele xa ut maluxoluk mak, ma di mupol ni, vengan xa ngan ak be melele namim, e be melele na ngan xil vus xa ladi pe xeihen te maluxoluken.”\x + \xo 22:53 \xt Luk 19:47; 21:37; Sion 7:30; 8:20; Kol 1:13\x* \s1 Pita muun xole bit takil ti Iesu \r Mat 26:57-58,69-75; Mak 14:53-54,66-72; Sion 18:12-18,25-27 \p \v 54 Xil ladal xat Iesu e ladeli ba be nim ma vatixar na pris xil. E Pita di mika xus e di nggusil xil.\x + \xo 22:54 \xt Luk 22:33\x* \v 55 Melele xa laduxoh nim ak, lasahan upang tei di minggan e hilaep te vioh teni. Ma Pita ba mos del ngan xil xa di ladotan xorelisi. \v 56 Melele xa Pita di dotan visal upang mak, atou te polien tei pusi, miketeh momal ba ni, e biteni bit, “!Ei, moletin ak mun be tei e ngan xil xa latehusil xat Iesu!” \p \v 57 E Pita muun xole bit, “!Atou, inou natakil ti moletin xai!” \p \v 58 Tave nousav ti, moletin teimun pus kil Pita ma biteni mini bit, “!Xouk mun obe tei e xil!” \p E Pita muun xole vatei mun bit, “!Ei, natave tei e xil ti!” \p \v 59 Di, be nousav vuteili, moletin sav mun pusi e misepin nggeih xati bit, “!Reitin mak! Tiramue ak be tei e moletin xil na Iesu vengan xa sepinien nan nggoni ngan Kaleli xil tang.” \p \v 60 E Pita muun xole nggeih vatol nen bit, “!Tave reitin ti! !Inou natakil ti vari naha xa di obit usili iaxai!” \p Vatei takes, melele xa di tamu misepin, tuto tei mikora. \v 61 E melele nen tak, Suv Iesu biles e miketeh momal ba ni Pita. Di, Pita minem rilomun ni naha xa Suv tehiteni mini tehit, “Melele xa tuto nakora ti mu e ut nalan ti mu, e xouk umuun xole ihe vatol (3) xa otakil ti nou.”\x + \xo 22:61 \xt Luk 22:34\x* \v 62 Ma Pita milonge misa xa misa e mistal be reling vangit vioh ak, ba di muis nggeih. \s1 Lapurun Iesu e lalihi be von koten na vat xil na Siu xil \r Mat 26:59-68; Mak 14:55-65; Sion 18:19-24 \p \v 63 Mereketeh xil te Nim Eo xa di laketeh xol Iesu lasep pepamen ni e di labas purun ni. \v 64 Labar xol meten e labasi. E melele xa tei xil basi, xil lasisi labit, “?!Xosxa obe provet reitin, uhit pisi, visi iaxa basuk!?” \v 65 E lasep purun ni ni holesok hao mun xa mak. \p \v 66 Melele xa ut milan, elda xil na Siu xil, vat xil na pris xil, del titsa xil te rae na Mosis lamei vituei e von koten nae. Di, ladel Iesu bemei misoh pe metexil. \v 67 Xil lasisi labit, “?Hit pisi mi xamem, be reitin xa xouk iaxa obe Mesaea xa Hi tehosei?”\x + \xo 22:67 \xt Sion 10:24; 3:12; 8:45\x* \p E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Xosxa nihiteni mi xamim, ma munake reitin ti en. \v 68 E xosxa nisis xamim xa veneh ma mutake reitin ti en, ma musakras muvit kuhi minou. \v 69 E nihiteni imak, taxeak iha, Nat Moletin itotan e von xeihen e ri metu na Hi te xeihen.”\x + \xo 22:69 \xt Sam 110:1; Pol 7:56\x* \p \v 70 Melele xa Iesu biteni mak, xil vus lasisi labit, “?Midep? ?Di obiteni obit xouk iaxa obe Nat Hi?”\x + \xo 22:70 \xt Mat 4:3,6; Luk 4:3,9\x* \p Ma Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Nggoni ngan taxa xamim di mubiteni.” \p \v 71 Misak ni vat xil na Siu xil labiteni labit, “?!Veneh ma di rilang ves moletin tova tengan isa sepinien iha xati!? !Xir vus ralong sepinien tesa xil xa mistal nggo vulongen ihe an mun tang!” \c 23 \s1 Vat xil na Siu xil ladel Iesu ba be von koten na Suv Paelet tengan ikin maten mini \r Mat 27:1-2,11-14; Mak 15:1-5; Sion 18:28-38 \p \v 1 Vat xil na Siu xil vus xa ladi e kot lamea e ladel Iesu ba misoh pe met Suv Paelet xa be vat te kavmen e provins te hal Sudea. \v 2 Di, xil labit rat holesok holu ba xat rin na Iesu mi Paelet labit, “Xamem makameti xa moletin ak iaxa di miling nenemien xil xa misa mi Siu xil. Xi di misep xol xil tengan linaxal \w takis\w* ti nava mi \w Sisa\w* e kavmen nan te hal Rom. E xi di bithiteni xa be Mesaea xa Hi tehosei tengan mei vahe suv toto tei.”\x + \xo 23:2 \xt Luk 20:25\x* \p \v 3 \fig Paelet misis Iesu bit, “?Midep? ?Be reitin xa xouk iaxa obe suv toto na Siu xil?”|alt="Jesus before Pilate" src="WA03921b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="23:3" \fig* Ma Paelet misis Iesu bit, “?Midep? ?Be reitin xa xouk iaxa obe suv toto na Siu xil?”\x + \xo 23:3 \xt 1Tim 6:13\x* \p E Iesu bit rilomun ni bit, “Nggoni ngan taxa obiteni.” \p \v 4 Di, Paelet biteni mi \w vat xil na pris xil\w* del tatit moletin xil ak bit, “Inou natakamet ti neta xa misa vata xat rin na moletin ak.” \p \v 5 E xil laso rut sepinien ba xat rin na Iesu labit, “Pispisien nan di misi petine moletin xil tengan livae itel xil mun tang. Xi tepol kokot ni e provins te hal Kaleli, e taxeak, di pol ni inggak e provins te hal Sudea.” \p \v 6 Melele xa suv Paelet milonge mak, misis xil bit, “?Be reitin xa moletin ak be ngan Kaleli?” \v 7 Melele xa Paelet milong kila xa Iesu be ngan Kaleli tei, rute xa suv toto \w Herod\w* Antipas di milaxati, misil Iesu ba pusi vengan xa Herod de \w Serusalem\w* e melele nen ak.\x + \xo 23:7 \xt Luk 3:1\x* \p \v 8 E melele xa suv toto Herod pus Iesu, besi xi pupu. Besi xi vengan, be nousav ngamu, xi ien tehei tengan vapus ti ni meten xati. Xi minemi bit vahit Iesu vapol ni merekel tova tengan vapus ti.\x + \xo 23:8 \xt Luk 9:9\x* \v 9 Ma Herod misis rovui Iesu e rin xil holu, e Iesu dat votei, tasa rilomun ni ti sepinien tova mini. \v 10 Vat xil na pris xil del \w titsa\w* xil te rae na Mosis mei lasoh pe met Herod e laso sepinien xil xa nggeih xat Iesu. \v 11 Di, Herod del moletin te vaeen nan xil mun lasepin misa ba xati. Xil lapol pepamen ni Iesu e lasing xole ni kaliko tei xa bos nggoni suv toto tei. Di, lasa rilomun ni be visal suv Paelet. \v 12 E melengien nen ak vari, Herod del Paelet mei lube timue hos. E diamu ni melele nen ak, lutehe elu mi xalu. \s1 Suv Paelet misemae ni tengan litel Iesu ha liti xati e eivave \r Mat 27:15-26; Mak 15:6-15; Sion 18:39–19:16 \p \v 13 Paelet mikes viton vat xil na pris xil, eilep xil na Siu xil, del moletin sav xil mun. \v 14 Di, biteni mi xil bit, “Xamim mutehur moletin ak temei visal nou e mutehiteni xa xi iaxa di miling nenemien xil xa misa mi Siu xil. E taxeak, pe metemim, natelepis rin nan xil vus, e natakamet ti rin tova xa misa xa xamim mubit xi di pol ni. \v 15 E suv toto Herod mun takamet ti rin tova xa misa vata xati. Mak iaxa misa rilomun ni bemei visal xir. Moletin ak tenapol ni ti neta tengan ha imat ven. \v 16 Mak, ma nisemae ni moletin navan xil tengan ha limeas pangasi, ti, nimaen ni ha ven imase.” \v 17 \f + \fr 23:17 \ft Rut vanuvei matu xil te Luk laling sepinien ak xa nggoni \xt Mak 15:6\ft xa bit, \+it “Sangas ni Anien te Tavien xil ngasen, Paelet di maen vatxeih tei na Siu xil xa de nim te xeih nan tengan ha ven imase.”\+it*\f* \p \v 18 Vatei takes, vanut moletin xil ak lakei be nesao labit, “!Has vin moletin xai! !Maen Barabas ha ven imase!” \v 19 Barabas tete nim te xeih vengan xa tehas vin moletin tei e hal Serusalem e melele xa latevae tetel kavmen te hal Rom en. \p \v 20 Paelet ien bei tengan vamaen Iesu vaha ven vamase, ma biteni mi vanut moletin xil ak vatei mun bit, “!Nimaen Iesu ha ven imase!” \p \v 21 E moletin xil lakei nggeih pilei sung labit, “!Ti xati e eivave! !Ti xati e eivave!” \p \v 22 Vatol nen, Paelet misak pisi tengan vasepin mi xil bit, “?Xi tepol ni naha xa tesa? !Natakamet ti neta tova xa xi tepol ni tengan vaha vamat ven! Misak ni, moletin navan xil ha limeas pangasi, ti, nimaen ni ha ven imase.” \p \v 23 E vanut moletin xil langgulehi di lakei nggeih pilei mu tengan ha liti xat Iesu e eivave. Dit lapol ni, lapol ni, lapol ni ba vuma … Paelet maen ni sung. \v 24 Ma Paelet pol ni naha xa moletin xil di lasisi ven. \v 25 Nggusil keien nae, xi maen ngan xa tehas vin moletin tei e vaeen tei tetel kavmen te hal Rom tengan ha ba ven imase ra nim te xeih. E Iesu sung, Paelet misa rati be he moletin te vaeen nan xil tengan lihusil naha xa vanut moletin xil ak iexil tehei, ma ba tengan liti xati e eivave. \s1 Ladi xat Iesu e eivave \r Mat 27:32-44; Mak 15:21-32; Sion 19:17-27 \p \v 26 Melele xa moletin te vaeen xil na Paelet ladel Iesu laba, labisu ni moletin tei te hal Saerin xa di mikakao bemei tengan vahe Serusalem, hisen Saemon. Ma ladal xati, e laling eivave na Iesu de vatuvun tengan ipoe ihusil xil. \v 27 Tatit moletin tei xa mahulong mun di langgusil Iesu laba. E rute xil labe atou xil xa di lamuis e di ladang ven. \v 28 E Iesu biles, miketeh pus xil e biteni mi xil bit, “Atou xil te hal Serusalem, munates nou ti. E mutes xamim mun tang itel horamue namim xil. \v 29 Vengan melengien tesa xil di bemei xa moletin xil ti lihiteni lihit, ‘Ihos pupu mi atou xil xa labe lumalum, ngan xil xa lataling ti mu horamue, e ngan xil xa latatunat ni ti tuvava.’\x + \xo 23:29 \xt Luk 21:23\x* \v 30 E ti lihiteni mun mi vathu xil lihit, ‘!Tetu xat xamem!’ e mi hu xil lihit, ‘!Soson xamem!’\x + \xo 23:30 \xt Hos 10:8; Rev 6:16\x* \v 31 ?Vengan xosxa upang te pangasien di ngga len moletin hos tei xa nggoni vatiei xa memas, ma itep mi moletin tesa xil xa langgoni vatiei xil xa langguxu? Upang na Hi mei ia lelen xil vus.” \p \v 32 E melele nen ak, di ladel moletin lu mun xa lutepol tesa luba tengan ha lihas vin xalu itela. \v 33 Melele xa laduxoh rute xa lakesi ni ‘Valvat Moletin,’ ladi xat Iesu de eivave. E moletin tesa xalu, ladi xat xalu ludi e eivave lu mun. Tei de rin metu, e tei de rin meil.\x + \xo 23:33 \xt Aes 53:12\x* \v 34 Melele xa Iesu di murur e eivave, biteni bit, “Tata, unaketeh ti nasa ni xil vengan xa xil latakil ti naha xa di lapol ni.”\x + \xo 23:34 \xt Aes 53:12; Mat 5:44; Pol 7:60; Sam 22:18\x* \p Sangas visal Iesu, moletin te vaeen xil laso daes tengan laseti eising nan mi xil. \v 35 \fig Melele xa Iesu di murur e eivave, moletin xil mei lasepin misa ba mini.|alt="Jesus hanging on cross" src="WA03926b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="23:35" \fig* E tave sotin pupu ti, moletin xil hao lasoh ladi tengan lapusi. Vat xil na Siu xil di lasep pepamen mini labit, “Mupus pisi. Xi miteh meulien e moletin sav xil. !Bos! !E xosxa be Mesaea reitin xa Hi tehosei, ma iteh meulien e xi tasen tang!”\x + \xo 23:35 \xt Sam 22:7-8\x* \p \v 36 Moletin te vaeen xil mun, di lasep pepamen mini. Labe visali, e lasa uaen xa mikon mini tengan vamu ni.\x + \xo 23:36 \xt Sam 69:21\x* \v 37 Labiteni labit, “!Xosxa obe suv toto na Siu xil, uteh meulien e xouk tasom tang!” \v 38 Di, xil ladi xat tisen tei de nesao ni vat Iesu xa bit, “Ngan ak be suv toto na Siu xil.” \p \v 39 Tei e moletin tesa xalu xa di murur e eivave misepin misa ba mi Iesu bit, “?Be reitin xa obe Mesaea? !Uteh meulien e xouk itel xamel mun!” \p \v 40 E teimun xalu misepin nggeih ba ni tua nan bit, “?Midep? ?Ulum takan ni Hi ti? Longpangasien naratel pipin tang. \v 41 E ralu, momal tang xa ralihur longpangasien ak vengan xa rupol misa. E moletin ak tapol ni ti neta xa vasa.” \v 42 Di, xi biteni mi Iesu bit, “Melele xa mei uhe suv toto e uhur xeihen nam, unem xat inou li.”\x + \xo 23:42 \xt Mat 16:28\x* \p \v 43 E, Iesu bit rilomun ni mini bit, “Nabit xati minuk, xosali tang, xouk uta itel xat nou e rute tei xa ihos xa ihos pupu.” \s1 Maten na Iesu \r Mat 27:45-56; Mak 15:33-41; Sion 19:28-30 \p \v 44 E piniae xati, ut biles bemei maluxoluk e dat mak duxoh tri klok mahis,\x + \xo 23:44 \xt Amos 8:9; Eks 26:31-33; 36:35\x* \v 45 vengan xa eai taxan ti mun. Di, kaliko xa dakoe xol ut eo te \w Nim Eo\w* na Hi mesel e hilaep be rin lu. \v 46 E melele nen ak, Iesu mikei be nesao mi Hi bit, “Tata, naling meulien navan de hem.” Melele xa biteni mak, Iesu milihi kor ni votiang, di, mat.\x + \xo 23:46 \xt Sam 31:6; Pol 7:59\x* \p \v 47 Melele xa vat na moletin xil te vaeen pus naha xa mistal, xi pus kil xeihen na Hi nggo holesok xil xa di mistal e biteni bit, “Reitin mak, moletin ak temal tevi e tenapol ni ti neta vasa.” \p \v 48 Moletin sav xil holu latemei tengan lapus holesok xil xa testal mi Iesu teha tetuxoh maten na Iesu e sexien xa di mat. E melele xa latepus naha xa mistal, ladang e lamuis ba labe tim sae xil.\x + \xo 23:48 \xt Luk 18:13\x* \v 49 E ngan xil xa latekil kuh Iesu, del atou xil xa di latehusili melele xa latexo provins te hal Kaleli latemei, xil lasoh ladi nga sotin vuteili, e di lapus holesok xil xa di mistal.\x + \xo 23:49 \xt Sam 38:11; 88:8; Luk 8:2; 23:55\x* \s1 Tehinen na Iesu \r Mat 27:57-61; Mak 15:42-47; Sion 19:38-42 \p \v 50 Moletin tei da e rute ak, hisen Siosep te hal Aramatea e provins te hal Sudea. Xi be moletin hos tei e sexien nan xil momal. Neta sav xa be tei e kaonsel xa latepol ni kot mi Iesu,\x + \xo 23:50 \xt Luk 2:25,38\x* \v 51 xi tenamae ti e lingxatien nae tengan lavas vini. E xi mun di datil melele xa Hi imei ihe suv toto na moletin xil te ut etan. \v 52 Xi be visal Paelet e misisi tengan vamaen ni tiei na Iesu ha vatihin ni. Ma Paelet maen ni mini. \v 53 Di, Siosep ba po rat tiei na Iesu ra eivave, e pis xole ni kaliko te mieh tei xa memese. Di, poe e ba milingi de vangihat te tehinen hu tei xa lateseh moten rohon ni tang.\x + \xo 23:53 \xt Luk 19:30\x* \v 54 Be Fraede mahis, e \w Sabat\w* bemei sangas xa Siu xil lasakras lapol en. \p \v 55 Melele xa Siosep di po tiei na Iesu, atou xil xa di latehusil Iesu latexo Kaleli latemei lapusi. Ma xil langgusil xuxus ni e lapus vangihat ak e midep iaxa teling tiei na Iesu da en.\x + \xo 23:55 \xt Luk 8:2; 23:49\x* \v 56 Di, xil ladilomun labe tim, e labue xat vokon e oel tengan lixul maxoe ni tiei na Iesu ni.\x + \xo 23:56 \xt Eks 12:16; 20:10; Dut 5:14\x* \p E langel e Sabat nggoni ngan xa rae na Mosis tesemae ni. \c 24 \s1 Iesu mea rilomun ra maten \r Mat 28:1-10; Mak 16:1-8; Sion 20:1-10 \p \v 1 E Sande makoe roroh, atou xil lakakao labe vangihat del vokon e oel taxul maxoe en xa lateling xati tuei teti tengan livue xat tiei na Iesu ni.\x + \xo 24:1 \xt Sion 20:19; Pol 20:7; 1Kor 16:2\x* \v 2 E melele xa laduxoh vangihat ak, lakameti xa vatihat xa dakoe xol puiteh te vangihat, ladivin rati ngamu. \v 3 E melele xa labe vangite, latapus ti tiei na Suv Iesu. \v 4 Misak ni, lanexo e di lanem vesi xa tiei na Iesu ba xave. Vatakes, rumali lu xa eising nalu mihinehin pupu mei lustal mi xil.\x + \xo 24:4 \xt Pol 1:10\x* \v 5 \fig Masxaxa xalu lubit, “Iesu tara ti ak, mea rilomun ra maten ngamu.”|alt="Angels and women in the empty tomb" src="WA03931b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="24:6" \fig* Atou xil ulixil mikan pupu e latingeiril mi xalu. E rumali xalu ak lubiteni mi xil lubit, “?Veneh ma di mulang ni ngan xa meul e von maten?\x + \xo 24:5 \xt Luk 2:9\x* \v 6 Xi tara ti ak, mea rilomun ra maten ngamu. Munem xat naha xa xi tehiteni mi xamim melele xa xi teta tamu e Kaleli. \v 7 Xi tehiteni xa lisa rat Nat Moletin ihe he moletin tesa xil. Ti, xil liti xati e eivave e imat. E melele xa melengien tol mei itavi, imea rilomun ra maten.”\x + \xo 24:7 \xt Mat 16:21; 17:22-23; 20:18-19; Mak 8:31; 9:31; 10:33-34; Luk 9:22; 17:25; 18:32-33; Pol 17:3\x* \p \v 8 Ma atou xil lanem rilomun ni sepinien na Iesu.\x + \xo 24:8 \xt Sion 2:22\x* \v 9 Di, labe reling vangihat te tehinen e ladilomun ba lapus moletin xil na Iesu xa labe tei e le tei (11) e labit mesen holesok xil vus mi xil del mosav xil mun xa latehusil xat Iesu. \v 10 Atou xil ak latehe Meri te hal Makdela, Soana, e Meri xa be nine Temis, del rut atou xil mun. E melele xa atou xil ak laba labit mesen holesok xil ak mi \w eloheoh\w* xil,\x + \xo 24:10 \xt Luk 8:2-3\x* \v 11 xil lanemi labit tumulen na atou xil ak be luvosen tang, ma latake reitin ti e xil. \v 12 E Pita mitamea e miloh be vangihat. E melele xa duxoli, mitei hiraen be vangite e pus kaliko te mieh xa latepis xol Iesu ni da, e tapus ti tiei nan. Di, xi dilomun be tim e di minem ves naha xa mistal. \s1 Iesu mistal mi moletin lu e suse \r Mak 16:12-13 \p \v 13 E melengien nen tak, moletin lu xa lutehusil xat Iesu di lukakao lube metimal tei xa lakesi ni Emeas. Metimal ak be sotin vuteili, kilomita teni be tei e le tei (11) ra hal \w Serusalem\w*. \v 14 Xalu lukakao luba e di lutumul usil holesok xil vus xa testal. \v 15 E melele xa di tamu lutumul mak, Iesu vari bemei dutou ni xalu e mei mos e xalu latoba.\x + \xo 24:15 \xt Mat 18:20; Mak 16:12\x* \v 16 E Hi misikoe xol nenemien nalu tengan lulnale kil ti. \v 17 Melele xa latkakao mak, Iesu misis xalu bit, “?Xamil di mutumul usil naha e suse namil?” \p Xalu lusoh kat, e valnao xalu be tan. \v 18 Tei e xalu xa hisen Kleopas misis Iesu bit, “?Midep? ?Xouk kestang xa otemei e hal Serusalem iaxa otakil ti holesok xil xa testal e melengien vahis xa tetavi?” \p \v 19 Ma Iesu misis xalu bit, “?Holesok eah?”\x + \xo 24:19 \xt Mat 21:11\x* \p E xalu lubit rilomun ni mini lubit, “Holesok xil xa testal mi Iesu te hal Nasaret. Moletin ak tehe \w provet\w* tei na Hi xa eilep pupu pe meten e pe met moletin xil mun xa tesepin e tepol tetel xeihen. \v 20 E \w vat xil na pris xil\w* del eilep xil na Siu xil latesa rati teha tehe he kavmen te hal Rom. E xil iaxa latekin maten mini, lateti xati e eivave, e temat. \v 21 E xamem di matenesi matehit xi iaxa ileh rerat mol‑Isrel xil ha vexil imase ra he ngan xil xa di lapol ni nggeih mi xil. E neta tei mun, holesok xil testal melengien tol ngamu xa tetavi.\x + \xo 24:21 \xt Luk 1:68; 2:38\x* \v 22 E xosali, makoe roroh tamu, rut atou xil xa di lamos e xamem latehe vangihat te tehinen nan, e latetumul ni neta xa misak ni xamem mamesep pupu.\x + \xo 24:22 \xt Mat 28:1-8; Mak 16:1-8; Luk 24:1-11\x* \v 23 Xil latetilomun latemei e latehit mesen ni mi xamem xa latnapus ti tiei na Iesu e vangihat ak. Latehiteni mun xa latepus \w masxaxa\w* lu xa lutestal mi xil xa lutehiteni mi xil xa Iesu temea rilomun ra maten. \v 24 Di, rute e xamem latehe vangihat ak e latekameti xa holesok xil vus texoni ngan taxa atou xil ak latehiteni. E tiei nan latnapus ti.”\x + \xo 24:24 \xt Sion 20:3-8\x* \p \v 25 Melele xa Iesu milong tumulen nalu, biteni mi xalu bit, “!Xamil mube varu tova tang! !Muraru pupu tengan muke reitin e holesok xil xa provet xil tetiamu latehiteni!\x + \xo 24:25 \xt Luk 24:44\x* \v 26 Vengan xa xil latehiteni xa, itiamu, Mesaea ihur longpangasien xa mak. Ti, ihur his xa eilep e ha ihur von lelaxatien itel minehinen te xeihen nan.”\x + \xo 24:26 \xt Mat 16:21; Mak 8:31; Luk 9:22; 17:25; Pol 17:3; Sion 7:39; 12:16,23; 13:31-32; 17:1-5; Pol 3:13\x* \v 27 Di, Iesu bit kil holesok xil vus xa di e Vanuvei Eo xa di misep usil xi: ngan xil xa langgo tisen xil na \w Mosis\w* mei duxoh tisen xil na provet xil mun.\x + \xo 24:27 \xt Dut 18:15; Sam 22:1-18; Aes 53; Luk 24:44\x* \p \v 28 Melele xa latomei sangas visal metimal te hal Emeas, Iesu bit ha ihur sal ni suse iha. \v 29 E xalu ludakesi lubit, “Uta tamu visal xamel li vengan xa meteneai ba tu xiak, e navehi ti ut imaluxoluk.” Ma be xatel latodi. \v 30 E melele xa Iesu dotan tengan vaanien vatel xalu, nggur beret, memes Hi ven, bul pasi e misa ni mi xalu.\x + \xo 24:30 \xt Luk 22:19\x* \v 31 Vatei takes, nenemien nalu miluv e lupus kila xa xi be Iesu. E melele xa di tamu luketeh lupusi, Iesu mikesae reling metealu. \v 32 E xalu lubiteni mi xalu mun tang lubit, “!Moletin ak tehe Iesu vari! Melele xa di tamu tehit kil sepinien xil te Vanuvei Eo mi ralu, rulong kila nggo tineralu xa xi iaxai.” \v 33 Misak ni, e melele nen ak vari, xalu lutamea e ludilomun lube Serusalem. \p Melele xa luduxoh hal Serusalem, lukamet moletin tei e le tei (11) na Iesu xa ladi vituei del rut moletin sav xil mun xa latehusil xat Iesu. \v 34 E xil labiteni mi xalu labit, “!Be reitin! !Suv Iesu temea rilomun ra maten, vengan xa testal ni Saemon Pita!”\x + \xo 24:34 \xt 1Kor 15:4-5\x* \p \v 35 Di, moletin xalu ak sung lusep kil naha xa testal mi xalu e suse, e midep iaxa lutepus kil Iesu melele xa tevul pas beret.\x + \xo 24:35 \xt Mat 28:16-20; Mak 16:14-18; Sion 20:19-23; Pol 1:6-8\x* \s1 Iesu mei mistal mi moletin nan xil \p \v 36 Melele xa rumali di tamu lusep usil holesok xil ak mi xil, Suv Iesu vari mei misoh e hilaep te xil e biteni mi xil bit, “Tomat iti mi xamim.”\x + \xo 24:36 \xt 1Kor 15:5\x* \p \v 37 Xil lamesep pupu e ulixil mikan vengan xa lanemi labit di lapus ninin nan tang.\x + \xo 24:37 \xt Mat 14:26\x* \v 38 E xi biteni mi xil bit, “?Ulimim di mikan ni nou veneh? ?E veneh ma nenemien namim be lu usil nou e mutake reitin ti xa natemea rilomun ra maten reitin? \v 39 Muketeh mupus heok xalu e leok xalu. Inou mak xiak. Mutang mei mutuxol inou tengan muteong kila xa hisi e siuk di, vengan xa ninin tei, hisi e sin xil latovuol en.” \p \v 40 E melele xa biteni mak, pisen hen xalu del len xalu mi xil. \v 41 Melele xa lapusi, lapolu e sien, e nggeih tamu tengan lake reitin xa be xi iaxai. Misak ni, Iesu misis xil bit, “?Rut anien ti di tak tengan nama ni?”\x + \xo 24:41 \xt Sion 21:5\x* \v 42 Ma xil lasa rut meseo tei xa meses mini,\x + \xo 24:42 \xt Sion 21:9-10\x* \v 43 e Iesu ngguri e ngga ni pe metexil. \p \v 44 Di, Iesu biteni mi xil bit, “Holesok xil xa testal tehusil xat naha xa natehiteni mi xamim e melele xa nateta tamu visal xamim. E testal minou tengan vasak ni holesok xil xa latetisi usil nou e \w rae xil na Mosis\w*, tisen xil na provet xil, e sepinien te Sam xil mun mei vahe reitin.”\x + \xo 24:44 \xt Luk 18:31; 24:27\x* \p \v 45 Di, misah nenemien nae tengan lalong kil sepinien xil xa di e Vanuvei Eo. \v 46 E biteni mi xil bit, “Koute te tisen xil ak mak: Mesaea xa Hi tehosei ha ihur longpangasien e imat. Ti, melele xa melengien tol mei itavi, imea rilomun ra maten.\x + \xo 24:46 \xt Aes 53; Hos 6:2\x* \v 47 E, e hisen, moletin xil ha lihithiteni xa Hi iketeh ihos rilomun mi ngan xil vus xa labiles ra \w tesaen\w* nae xil. Itiamu, lihithiten longeongen hos ak mi moletin xil te hal Serusalem. Ti, ha lihithiteni e rute xil vus te ut etan.\x + \xo 24:47 \xt 1Tim 3:16\x* \v 48 Xamim xa di mupus holesok xil ak e di mulong sepinien nan ti muhit rati mi mosav xil.\x + \xo 24:48 \xt Sion 15:27; Pol 1:8\x* \v 49 !Muteong kuhi! Inou nisa Ninin Eo xa Hi Tata tehit xati tehit isa ni mi xamim.\x + \xo 24:49 \xt Soel 2:28-29\x* Ve rin ak, xamim mutit inggak e taon te hal Serusalem ituxoh melele xa xeihen na Hi imei ise xat xamim.”\x + \xo 24:49 \xt Sion 14:16; 15:26; 16:7; Pol 1:4\x* \s1 Iesu be ut nesao pe met moletin nan xil \r Mak 16:19; Pol 1:9-11 \p \v 50 Di, Iesu del moletin nan xil labe reling taon te hal Serusalem e labe metimal te hal Betani. E rute ak, mitei momal ni hen e misa tuxolxatien mi xil. \v 51 \fig Hi nggur rat Iesu be ut nesao pe met moletin nan xil.|alt="Jesus going up in a cloud" src="WA03935b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="24:51" \fig* Melele xa di tamu misa tuxolxatien mi xil, Hi nggur rati be reling xil e ngguri be ut nesao.\x + \xo 24:51 \xt Pol 1:9\x* \v 52 Melele xa lapusi mak, lamot mini. Di, del sien, ladilomun labe Serusalem.\x + \xo 24:52 \xt Pol 1:12; Sion 14:28; 16:22\x* \v 53 E melengien xil vus, xil labe vioh te \w Nim Eo\w* di lasa memesien nae ba mi Hi.