\id JHN - Southeast Ambrym NT with Ruth and Jonah [tvk] -Vanuatu (DBL 2015) \h Sion \toc1 Sion \toc2 Sion \mt2 Sepinien xa diamu te \mt1 Sion \is1 ?Visi iaxa tetis vanuvei ak? \ip Moletin xa tetis vanuvei ak, hisen tehe Sion. Xi tehe tei e moletin na Iesu xil xa latehe lu e le tei (12). Tave ti neta xa tavit rat hisen ti e vanuvei ak, tekes tasen ni xi tang ni \qt “ngan xa eheien na Iesu di en.”\qt*\x + \xo 1:0 \xt Sion 13:23; 19:26; 20:2; 21:7,20,24\x* Sion xal tuneli Temis lutehe moletin xa di lutesar meseo xil melele xa Iesu tekes xalu tengan lalihusili.\x + \xo 1:0 \xt Mat 4:18-22\x* Sion tehe tei xatel xa Iesu teleh xatel tengan vapispisi kuhi mi xatel vali ngan tesav xil e moletin nan xil.\x + \xo 1:0 \xt Sion 13:23-24; 20:2-10; 21:2,7,20-23\x* Melele xa Iesu tete eivave e sangas vamat, xi tesis Sion tengan ilaxat kuh ninen, Meri.\x + \xo 1:0 \xt Sion 19:26-27\x* Melele xa Iesu temea rilomun ra maten e tehe ut nesao, Sion mei tehe vat tei te sias hu xa testal.\x + \xo 1:0 \xt Kal 2:9; Pol 3:1-11; 4:1-23; 8:14-24\x* \ip Sion tetis vanuvei ak tetiamu ni huram 70 AD (huram xil xa tetutou ni melele xa Iesu tepot en). Lanemi mak vengan xa Sion tenavit usili ti melele xa moletin xil te vaeen te hal Rom mei latehu len taon te hal Serusalem xa testal e huram 70 AD. Xi tetisi tetutou ni vanuvei xil xa Matiu, Mak tetel Luk latetisi usil meulien e pispisien xil na Iesu. \is1 ?Visi iaxa tevuli vanuvei ak tetiamu? \ip Melele xa Sion tetis vanuvei ak usil Iesu, moletin sav xil na Iesu tetel moletin sav xil holu mun xa lateti visal Iesu melele xa tete ut etan latekesae ngamu. Eloheoh Sion tepol tetel Kristin xil e taon xil te hal Efeses, Samerna, Pegamam, Taeatira, Sadis, Piladelvia, e Laodisia xa lateti e tan xa mahulong te hal Esia.\x + \xo 1:0 \xt Rev 2:1–3:22\x* Ma, melele xa Sion temeul tamu teta, ngan xil ak latesisi tengan vatis rat naha xa tepus Iesu tepol ni e naha xa telonge tehiteni. E texoni ngan xa Sion tehiteni e 21:25 tehit, \qt “Iesu tepol ni holesok xil holu mak mu mili naha xa natetis xati. Vahit latis xat holesok xil vus xa xi tepol ni vati e vanuvei xil, ma nanemi nabit ut tapin ti e ut xil vus te ut etan tengan laling xil en.”\qt* Misak ni, Sion tehosei tumulen xil kestang xa mikila vatutou ni Kristin xil tengan lipus kil kuhi xa Iesu tehe Mesaea, Mesaea xa Hi tehit xati tengan isa ni imei, nggoni ngan xa Sion tehiteni e 20:31 tehit, \qt “E natetis holesok xil ak tengan vasak ni moletin xil mei lake reitin xa Iesu be Mesaea, Nat Hi. E xamim mukil kuhi xa ngan xil xa lake reitin e xi lihur meulien sal ixo hisen.”\qt* \is1 ?Sion tetis vanuvei ak veneh? \im \bd Sion ien tehei tengan vapisen ni xa Iesu nggo visal Hi\bd* - Melele xa Mak tetis usil meulien na Iesu, tetis kokot usili e vanuvei nan xa merekel xil xa Iesu tepol ni tepisen kila xa xi tehe Mesaea. E Matiu xal Luk, lutetis kokot usili e vanuvei nalu xa tetep iaxa Iesu mei tepot e ut etan tehusil lingxatien na Hi. E Sion, xi tetis kokot usili e vanuvei nan xa tetep iaxa Iesu tete visal Hi tetiamu nousav e lutepeas vituei ni holesok xil vus xa ladi.\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:1-18\x* Texo suse ak e suse sav xil mun, Sion tesep kila xa Iesu tete ut nesao tetiamu, e Hi tesila temei e ut etan.\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:14; 3:2,16-17; 4:34; 5:23-24; 6:32-33; 7:16; 8:14; 9:4; 10:36; 11:42; 12:44-45; 13:3; 16:27-28; 17:3; 18:36; 20:2\x* \ib \im \bd Sion ien tehei tengan vapisen ni xa Iesu tehe Nat Hi\bd* - Iesu tehit kila tehe holu xa xi tehe Nat Hi reitin\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:18; 3:16-18; 5:19-23; 6:40; 8:36; 10:36\x* e Hi tehe Tamen xati.\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:14; 2:16; 3:35; 4:21; 5:17-23; 6:27; 12:26-28\x* \ib \im \bd Sion ien tehei tengan vapisen ni xa Iesu tehe Mesaea xa Hi tehit xati tengan isa ni mi moletin xil\bd* - Sion tetis xat sepinien na moletin xil xa latepus kila xa Iesu tehe Mesaea na Hi: Sion Baptis,\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:29,36\x* Andru,\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:41\x* Pilip,\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:45\x* Nataniel,\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:49\x* Iesu tasen,\x + \xo 1:0 \xt Sion 4:25-26\x* ate‑Sameria tei,\x + \xo 1:0 \xt Sion 4:29\x* ngan Sameria sav xil,\x + \xo 1:0 \xt Sion 4:42\x* vanut moletin xil xa Iesu tehangan xil,\x + \xo 1:0 \xt Sion 6:14\x* Pita,\x + \xo 1:0 \xt Sion 6:68-69\x* vanut moletin sav xil,\x + \xo 1:0 \xt Sion 7:31,40\x* e Merta.\x + \xo 1:0 \xt Sion 11:27\x* \ib \im \bd Sion ien tehei tengan vapisen xeihen na Iesu texo merekel xil xa xi tepol ni\bd* - Sion tetis xat merekel na Iesu xil tehe lu e he sav (7). 1) Iesu tehiles oei mei tehe uaen.\x + \xo 1:0 \xt Sion 2:1-12\x* 2) Iesu tepol ni horamue na eilep tei na kavmen xa temesei mei tehos rilomun.\x + \xo 1:0 \xt Sion 4:45-54\x* 3) Iesu tepol ni moletin tei xa temesei huram 38 mei tehos rilomun.\x + \xo 1:0 \xt Sion 5:1-18\x* 4) Iesu tesa anien mi moletin xil latehe taosen lim (5000) texo merekel tei.\x + \xo 1:0 \xt Sion 6:1-15\x* 5) Iesu tekakao e ramut oei.\x + \xo 1:0 \xt Sion 6:16-21\x* 6) Iesu tepol ni met metevar tei mei tehos rilomun.\x + \xo 1:0 \xt Sion 9:1-41\x* E 7) Iesu tesak ni moletin tei xa temat mei temea rilomun ra maten.\x + \xo 1:0 \xt Sion 11:17-45\x* Merekel xil ak tesak ni moletin xil latehiteni e 7:31 latehit, \qt “Xamem malonge xa melele xa Mesaea imei, xi ipol ni merekel xil holu. !E moletin tovuol xa mikila vapol ni merekel xil vahe holu mak mu vali ngan xil xa Iesu di pol ni!”\qt* \ib \im \bd Sion ien tehei tengan vapisen ni xa Iesu tehit rati xa xi be Hi, e tepisen reitinen teni texo vole xil\bd* - E Eksodas 3:14, Hi tepisen xi mi Mosis tehit, \qt “!Inou nabe ngan xa NABE!”\qt* Ma, Siu xil latehur sepinien te NABE texoni ngan xa be his xati na Hi. Koute te his ak iaxa Hi dat mak vehakut, e melele xil tetiamu, te xosali ak, e te melengien xil vus xa ti imei mun. E, ve merereen nae, moletin xil latekes Hi ni ‘Iahova’ xa koute teni be Suv. E Sion tetis xati tehe vahat e he sav (9) xa Iesu mun tehit sepinien ak xa tehit, \qt “!Inou NABE!”\qt*\x + \xo 1:0 \xt Sion 4:26; 6:20; 8:24,28,58; 13:19; 18:5,6,8\x* xa Siu xil lalong kila xa be his Hi reitin. Iesu tepisen ni mun xa xi be vatit meulien sal texo vole lu e he sav (7) tehit, “1) Inou nabe beret xa di misa meulien.\x + \xo 1:0 \xt Sion 6:35\x* 2) Inou nabe miehen e ut etan.\x + \xo 1:0 \xt Sion 8:12\x* 3) Inou nabe puiteh xa sipsip xil di langgo en tengan lave nim.\x + \xo 1:0 \xt Sion 10:7\x* 4) Inou nabe moletin hos xa di milaxat kuh sipsip xil.\x + \xo 1:0 \xt Sion 10:11\x* 5) Inou nabe vatite te mea rilomunen e meulien sal.\x + \xo 1:0 \xt Sion 11:25\x* 6) Inou nabe suse, nabe reitinen, e nabe meulien.\x + \xo 1:0 \xt Sion 14:6\x* E 7) Inou nabe vatite.”\x + \xo 1:0 \xt Sion 15:1\x* \ib \im \bd Sion ien tehei tengan vapisen ni xa ngan xil kestang xa labisti del Iesu lihur meulien sal\bd* - Vengan xa be reitin xa Iesu be Hi e vatit meulien sal, ngan xil xa labisti dela lihur meulien sal.\x + \xo 1:0 \xt Sion 12:44-45; 13:20; 14:7-10\x* Labisti dela melele xa laneket en\x + \xo 1:0 \xt Sion 3:15-16; 5:24-25; 6:47-58; 8:12; 10:27-29; 11:25-26; 17:3\x* e melele xa lalong xati.\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:10-11; 3:11; 5:40; 6:64; 8:37-47; 10:25-26; 12:37-40; 14:24; 16:9\x* Ixo Iesu, xir mei rikil Hi\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:18; 8:19; 14:6-7; 16:3; 17:3\x* vengan xa Iesu tekil Hi.\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:1; 3:13; 5:19-20; 7:29; 8:26; 10:15; 15:15; 17:25\x* Ma ixo Iesu, xir rihur meulien sal.\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:4; 5:26; 6:63; 10:28\x* \ib \im \bd Sion ien tehei tengan vapisen ni xa xir, moletin nan xil, ti ripisen Iesu mi mosav xil ixo sepinien e sexien nar xil\bd* - Iesu tesil moletin nan xil tengan ha lihithiten longeongen hos usili mi mosav xil.\x + \xo 1:0 \xt Sion 13:16; 14:12; 15:26-27; 17:18; 20:21\x* Iesu ien tehei tengan moletin nan xil lipol ihusil sexien nan xil\x + \xo 1:0 \xt Sion 12:36; 13:12-17; 14:12; 15:10\x* ixoni ngan xa iexil ihei mosav xil\x + \xo 1:0 \xt Sion 13:34-35; 15:12; 17:26\x* e ti lipet rat his Hi ixo holesok xil vus xa di lapol ni.\x + \xo 1:0 \xt Sion 5:8; 17:10; 21:19\x* \is1 Vatit nenemien tei te vanuvei ak de Sion 20:31 \ipq E natetis holesok xil ak tengan vasak ni moletin xil mei lake reitin xa Iesu be Mesaea, Nat Hi. E xamim mukil kuhi xa ngan xil xa lake reitin e xi lihur meulien sal ixo hisen. \is1 ?Naha iaxa di e sepinien ak? \io1 1. Iesu be Vatit Sepinien te Meulien. (1:1-18) \io1 2. Iesu pisen ni xa xi be Nat Hi nggo polien e pispisien nan xil. (1:19–4:54) \io1 3. Vat na Siu xil lanem misa holu ni Iesu. (5:1–12:50) \io1 4. Iesu misa pispisien kor mi moletin nan xil. (13:1–17:26) \io1 5. Ladal xat Iesu, ladi xati e eivave, e Iesu mat. (18:1–19:42) \io1 6. Iesu mea rilomun ra maten e mistal mi moletin nan xil. (20:1–21:23) \io1 7. Sepinien kor. (21:24-25) \c 1 \s1 Iesu be Vatit Sepinien te Meulien xa temei tete ut etan \p \v 1 Tetiamu nousav, melele xa Hi tenapeas ni ut nesao mu ut etan ti mu, Vatit Sepinien teta ngamu. Xi xa be Vatit Sepinien teta tetel xat Hi, e xi tehe Hi e rin xil vus.\x + \xo 1:1 \xt Rev 19:13; Sion 17:5; Plp 2:6; 1Sion 1:1-2\x* \v 2 Xi teta tetel xat Hi ngamu e melele xa holesok xil latehe tovuol tamu. \v 3 E texo xi, Hi tepeas ni holesok xil vus. E vahit nave xi ti, ma neta vahe tovuol.\x + \xo 1:3 \xt Sion 1:10; Kol 1:16-17; Hib 1:2\x* \v 4 Vatit Sepinien ak be vatite te meulien. E mei be miehen mi moletin xil tengan lakila lale kil holesok xil vus vaxo en.\x + \xo 1:4 \xt Sion 5:26\x* \v 5 \fig Hi misak ni miehen nan mei mileluv e maluxoluken.|alt="Lamp lighting up the darkness" src="HK00151C.TIF" size="col" copy="Horace Knowles, authorized by The British and Foreign Bible Society, 1954, 1967, 1972, 1995" ref="1:5" \fig* Ngan xa be miehen ak mileluv e maluxoluken, e ngan xil xa ladi e maluxoluken ak lasakras lanem kila mu laleli.\x + \xo 1:5 \xt Sion 3:19\x* \p \v 6 Hi tesa moletin tei temei, hisen tehe Sion.\f + \fr 1:6 \ft Melele xa vanuvei ak misepin usil Sion, di bit usil Sion Baptis. E melele xa eloheoh Sion, nat Sepeti, di misepin usil xi tasen, mikes xi ni “moletin xa eheien na Iesu di en.”\f* \x + \xo 1:6 \xt Mat 3:1; Mak 1:4; Luk 1:13,17,76; 3:2\x* \v 7 Xi temei tengan vahit usil xi xa be miehen ak, e tengan vasak ni moletin xil vus mei laling neketen nae en. \v 8 Sion tenave miehen ak ti. E xi temei tengan vahit usil xi xa be miehen ak.\x + \xo 1:8 \xt Sion 1:20\x* \v 9 Reitin, Sion temei tengan vahit usil meien na ngan xa be miehen reitin xa mei ileluv e nenemien na moletin xil vus tengan lile kil reitinen na Hi.\x + \xo 1:9 \xt 1Sion 2:8\x* \p \v 10 Ngan xa be miehen ak temei tete ut etan. E tave ti neta xa holesok xil vus e ut etan latestal latexo xeihen nan, moletin xil te ut etan latnakil ti xi.\x + \xo 1:10 \xt Sion 1:14; 1:3; 1Kor 8:6; Kol 1:16; Hib 1:2; Sion 17:25\x* \v 11 Xi temei mi moletin nan xil xati, e moletin nan xil latnahur pilei ti. \v 12 E ngan xil vus xa latehur pilei e lateneket en, xi tepol ni suse temal tengan mei lihe horamue xil na Hi.\x + \xo 1:12 \xt Kal 3:26\x* \v 13 Xil mei latehe neta hu reitin, e tenaxo rin te pesisen ti xa di mistal nggo eheien mu lingxatien na moletin xil. E xil latemei latehe horamue xil na Hi vengan xa Hi vari tang tehosei xil mei latehe nan.\x + \xo 1:13 \xt Sion 3:3,5,6; Tem 1:18; 1Pit 1:23; 1Sion 3:9; 5:18\x* \p \v 14 Vatit Sepinien ak temei tehe moletin xa ven teta. Xi temei tete visal xir e xamem matepus minehinen te xeihen nan, vengan xa xi be Nat Hi tei takes reitin xa tepolu ni eheien hos e reitinen.\x + \xo 1:14 \xt Rom 1:3; Kal 4:4; Plp 2:7; 1Tim 3:16; Hib 2:14; 1Sion 4:2; Aes 60:1-2; Luk 9:32; Sion 2:11\x* \v 15 Sion tehit usil xi xa xi be visi tehit, “Moletin ak be ngan xa di natesep usili. Ngan xa natehiteni natehit imei itutou ni nou xa ihe eilep ili nou. Be eilep mili nou vengan xa xi teta ngamu tetiamu nousav, e melele xa nana taling nou ti mu.”\x + \xo 1:15 \xt Sion 1:30; Mat 3:11; Mak 1:7; Sion 1:27\x* \p \v 16 Xi polu ni eheien hos, ma di duxol xat xir vus holu xa holu pupu mili naha xa momal tengan ravuri.\x + \xo 1:16 \xt Kol 2:10\x* \v 17 Texo \w Mosis\w* tetiamu, Hi tesa \w rae\w* nan xil mi moletin xil. E, nggo Iesu Kristo, Hi di pisen eheien hos e reitinen nan mi moletin xil.\x + \xo 1:17 \xt Eks 31:18; 34:28; Sion 7:19\x* \v 18 Moletin tovuol tamu iaxa vapus Hi ni meten xati. E moletin xil mei lakil Hi nggo Natneli xa be siskes nan, ngan xa de ri Tamen.\x + \xo 1:18 \xt Eks 33:20; Sion 6:46; 1Tim 6:16; 1Sion 4:12; Mat 11:27; Luk 10:22\x* \s1 Sion Baptis bit rati xa xi tave Mesaea na Hi ti \r Mat 3:11-12; Mak 1:7-8; Luk 3:15-17 \p \v 19 Ngan ak be tumulen usil naha xa Sion Baptis tehit rati usil Iesu. Vatei, vat xil na \w Siu\w* xil e hal \w Serusalem\w* lasil rut \w pris\w* xil del ngan xil xa lastal langgo vatimol na \w Livae\w* xa di lapol e Nim Eo tengan lava lapus Sion e lasis pilei xa xi be visi. Ma melele xa lastal e rute xa Sion da en lasisi labit, “?Xouk obe visi?” \p \v 20 E Sion tasin ni ti tengan vasa rilomun ni sepinien nae e bit rati bit, “Inou natave Mesaea ti xa Hi tehit xati tengan isa ni imei.”\x + \xo 1:20 \xt Sion 3:28\x* \p \v 21 Misak ni, xil lasisi labit, “?Xos imaxai, ma xouk obe visi vari? ?Obe \w provet\w* \w Ilaetsa\w*?”\x + \xo 1:21 \xt Mat 11:14; 17:11-13; Mak 9:13\x* \p E Sion bit rilomun ni mi xil bit, “E‑e, natave xi ti.” \p Lasisi mun labit, “?Xouk obe Provet xa Mosis tehit lelen ni tehit Hi isa ni imei?”\x + \xo 1:21 \xt Dut 18:15,18; Sion 6:14; 7:40; Pol 3:22; 7:37\x* \p E xi biteni bit. “E‑e.” \p \v 22 Ma xil ladakesi labit, “Hit rati li mi xamem xa xouk obe visi tengan mukila muhit mesen ni mi vat namem xil xa lasil xamem mamei tengan makil ti. ?Di obit naha usil xouk tasom?” \p \v 23 Misak ni, Sion misa sepinien na provet Aesea mi xil xa bit, \q1 \qt “Inou nabe rae tei xa di mikei e uruvuol bit,\qt* \q2 \qt ‘!Musak mesen suse na Suv!\qt* \q2 \qt !Mupol ni suse nan imal!’”\qt* \rq (Aes 40:3)\rq*\x + \xo 1:23 \xt Mat 3:3; Mak 1:3; Luk 3:4\x* \p \v 24 Rut moletin xil ak xa latemei, tehe \w Farasi\w* xil iaxa latesil xil lamei visal Sion. \v 25 E xil iaxa mei lasis Sion labit, “?Xosxa xouk otave Mesaea ti, mu Ilaetsa ti, mu Provet xa Hi tehit xati ti, veneh ma di obaptaes ni moletin xil?”\f + \fr 1:25 \ft Farasi xil latemanin xa Sion di baptaes ni Siu xil. Vengan xa xil lamaen ni tengan labaptaes ni xil kestang xa latakil ti Hi xa labiles mei langgur rohon ni neketen.\f* \x + \xo 1:25 \xt Mat 21:25; Mak 11:30; Luk 20:4; Sion 1:33\x* \p \v 26 E Sion bit rilomun ni mi xil bit, “Inou di nabaptaes ni moletin xil del oei tang. E, e hilaep te xamim, moletin tei da ngamu xa xamim mutakil ti. \v 27 Xi iaxa imei itutou ni nou xa be eilep mak mu mili inou. E inou natapin ti tengan mei name slev nan tang xa naleh rerat sandel nan.”\x + \xo 1:27 \xt Sion 1:15; Pol 13:25\x* \p \v 28 Holesok xil vus ak testal e rute xa Sion di \w baptaes\w* ni moletin xil en, ist te Oeisal Sodan e sangas visal taon te hal Betani.\f + \fr 1:28 \ft Betani ak tenave Betani xa Merta xal Meri luteti en xa de sangas visal Serusalem. Betani ak sotin ra hal Serusalem.\f* \x + \xo 1:28 \xt Mat 3:13; Sion 10:40\x* \s1 Sion Baptis bit rati xa Iesu be Mesaea na Hi \p \v 29 \fig Sion Baptis bit rati xa Iesu be xi xa ileh rerat tesaen xil ra moletin xil te ut etan.|alt="John’s disciples follow Jesus" src="WA03813b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="1:29" \fig* E melengien sav nen, Sion miketeh ba e pus Iesu di bemei visali. Melele xa pusi, Sion bit rati mi moletin xil bit, “!Mupus ti! Sulut sipsip xa Hi tesila di bemei. Xi iaxa ileh rerat tesaen xil ra moletin xil te ut etan.\x + \xo 1:29 \xt Sion 1:36; Aes 53:6-7; Pol 8:32; 1Pit 1:18-19\x* \v 30 Xi vari be ngan xa natesep usili natehit, ‘Moletin tei imei itutou ni nou e xi ihe eilep mak mu ili nou. Vengan xi teta ngamu e melele xa nana taling nou ti mu.’\x + \xo 1:30 \xt Sion 1:15\x* \v 31 Melele xa natesep usili, inou mun natnakil kuh ti mu xa xi be visi. E Hi tesil inou tengan namei inggak e nabaptaes ni moletin xil, e napisen xi mi mol‑Isrel xil.” \p \v 32-33 Sion biteni mun bit, “Reitin. Tetiamu, inou natnakil ti xa xi be visi. E Hi xa tesil nou namei inggak tengan nabaptaes ni moletin xil vatel oei, xi tehiteni minou tehit, ‘Melele xa upus \w Ninin Eo\w* imei etan e mei ite moletin tei, xi vari iaxa ihe ngan xa ti ibaptaes ni moletin xil itel Ninin Eo.’ Misak ni, tave nousav ti, natepusi xa xi temei visal inou, e natepus Ninin Eo texo ut nesao e temei texoni mae mei teta kat en.\x + \xo 1:32-33 \xt Mat 3:16; Mak 1:10; Luk 3:22\x* \v 34 Reitin li nabiteni mi xamim xa natepusi ngamu. E di nabit rati mi xamim xa moletin ak vari be Nat Hi reitin.”\x + \xo 1:34 \xt Mat 3:17; 17:5; 27:54; Mak 9:7; 15:39; Luk 9:35; Sion 20:31; Pol 9:20\x* \s1 Iesu mikes moletin hat (4) tengan lavusili \p \v 35 E melengien sav nen, Sion dilomun be rute ak del moletin nan lu. \v 36 E melele xa Sion pus Iesu di mikakao ba, xi bit rati mi moletin xil bit, “?Mupusi? !Ngan ak be sulut sipsip xa Hi tesila temei!”\f + \fr 1:36 \xt Sion 1:29 \ft biteni xa Iesu ileh rerat tesaen na moletin xil ixoni ngan xa sulut sipsip tei xa be sanien eo mi Hi di pol ni.\f* \p \v 37 Melele xa moletin nan xalu lulong naha xa biteni, luba lunggusil Iesu. \v 38 E melele xa Iesu di mikakao ba, xi biles e pus xalu xa di lunggusili. Ma, misis xalu bit, “?Iemil bei naha?” \p E xalu lubit rilomun ni mini lubit, “Titsa, iemel bei tengan malkil ti xa oda xave.” \p \v 39 Iesu biteni mi xalu bit, “Mulimei e mulipusi.” Melele xa di latkakao latoba, be mahis ngamu e eai da be tan vuteili. E ludi visal Iesu duxoh vongien. \p \v 40 Tei e xalu xa telong sepinien na Sion e tehusil Iesu, hisen Andru, xa be tua na Saemon Pita.\x + \xo 1:40 \xt Mat 4:18-20; Mak 1:16-18\x* \v 41 E melele xa misepin del Iesu bus, vatakes, ba pus Saemon Pita e biteni mini bit, “Tuxoli, xamel makamet \w Mesaea\w* xa Hi tehit xati tengan isa ni imei.”\x + \xo 1:41 \xt Sion 4:25\x* \v 42 Di, Andru del Saemon Pita e lube visal Iesu.\x + \xo 1:42 \xt Mat 10:2; 16:18; Mak 3:16; Luk 6:14\x* \p E melele xa Iesu pus Saemon, biteni bit, “Xouk obe Saemon, nat Sion. E taxeak iha, hisom ihe Pita.” Koute te Pita be ‘hat.’ \p \v 43 E melengien sav nen, Iesu pol ni nenemien nan tengan vahe reling rute xa de sangas ni Oeisal Sodan, e ihe provins te hal Kaleli. Ma, ba mikamet moletin tei xa hisen Pilip e biteni mini bit, “Amei, uhusil inou.” \v 44 Pilip be ngan Betsaeta tei, taon xa Andru xal Pita lutexo en.\x + \xo 1:44 \xt Sion 12:21\x* \p \v 45 Pilip maen ni e ba milang ni tuneli xa hisen Nataniel. Melele xa mikameti, xi biteni mini bit, “Xamem makamet Mesaea xa Mosis tetis usili e tisen te rae xil, ngan xa provet xil mun latetis usili. Hisen Iesu, nat Siosep te hal Nasaret.”\x + \xo 1:45 \xt Dut 18:18; Aes 7:14; 9:6; Esek 34:23\x* \p \v 46 Melele xa milong sepinien ak, Nataniel misisi bit, “?Reitin mak? Inou natanem ti xa neta tova vahos vamak mikila vaxo taon votei te hal Nasaret.” \p E Pilip bit rilomun ni mini bit, “Amei, mei upus ti.” Ma lukakao lube visal Iesu. \p \v 47 Melele xa Iesu pus Nataniel bemei visali, bit usili bit, “Ngan ak be moletin tei xa taluvos ti, ngan xa pipin tengan likesi ni ‘ngan \w Isrel\w* tei.’” \p \v 48 Melele xa Nataniel milonge mak, misisi bit, “?Xouk okil nou midep?” \p Iesu bit rilomun ni mini bit, “Natepusuk ngamu e melele xa di tamu otetotan pe mamel te vatit \w fik\w*, e melele xa Pilip tenavat ti mu tengan vakes xouk.” \p \v 49 Nataniel mesep pupu e biteni mini bit, “!Titsa, xouk obe Nat Hi reitin! !Xouk obe suv toto te hal Isrel xa di madatili!”\x + \xo 1:49 \xt Sam 2:7; Mat 3:17; 14:33; 16:16; Mak 1:11; 3:11; Luk 3:22; 4:41; Sion 11:27; Pol 13:33; Sef 3:15; Mat 27:42; Mak 15:32; Sion 12:13\x* \p \v 50 Iesu biteni mini bit, “Xouk oneket e nou vengan xa nabiteni tang minuk xa natepusuk melele xa di tamu otetotan pe mamel te vatit fik. E navehi ti, upus holesok savsav xil xa lihe tellep mak mu mili ngan ak. \v 51 Reitin li nabiteni minuk xa upus tilang hat imesel e \w masxaxa\w* na Hi xil ti likakao lihe nesao e limei etan lixo nou, Nat Moletin, ixoni ngan xa nabe suse tei.”\x + \xo 1:51 \xt Sen 28:12\x* \c 2 \s1 Iesu biles oei mei be uaen e tetelien tei \p \v 1 Melengien lu mei mitavi. E, e melengien tol nen, moletin xil te metimal te hal Kena xa de provins te hal Kaleli lapol ni anien te tetelien tei. Nine Iesu tehe xil lateti e tetelien ak. \v 2 E latesilasil mun teha mi Iesu tetel \w moletin nan xil\w* tengan mei lianien itel xil e tetelien ak. \v 3 Melele xa di langganien, nine Iesu milongeong ni xa uaen tovuol mun tengan lasa ni mi moletin xil. Misak ni, be visal Iesu e biteni mini bit, “Uaen mae tovuol mun. Ututou ni xil li.” \p \v 4 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “Nana, rin naralu tovuol en. Melele xati tengan nipisen ni mi moletin xil xa nabe visi tamei ti mu.”\x + \xo 2:4 \xt Sion 7:30; 8:20\x* \p \v 5 E ninen be visal moletin te polien xil e biteni mi xil bit, “Mupol sen holesok xil xa xi ihiteni mi xamim.”\x + \xo 2:5 \xt Sen 41:55\x* \p \v 6 E rin tei, Iesu pus valoei tei e he sav (6) xa eilep xa \w Siu\w* xil lase oei ba en tengan likila likas moten holesok nae xil ni mei imese ihusil rae na Siu xil. Xil kekes pipin tengan lise oei iha en ihe lita handred tei (100).\x + \xo 2:6 \xt Mak 7:3-4; Sion 3:25\x* \v 7 Melele xa Iesu pusi, biteni mi moletin te polien xil bit, “Muse xat valoei xil xa latellep xiak ni oei.” Ma, lase xat xil mei lapolu duxoh vulongexil nesao. \v 8 Lapol ni bus, Iesu biteni mi xil bit, “Muhutih ti oei ak ni kap tova. Ti, ha musa ni mi vat te anien ak tengan imu pisi.” Ma, lapol ni nggoni ngan xa xi biteni. \p \v 9 E melele xa vat ak mu pis oei ak, mu ni be uaen e takil ti xa nggo xave. E moletin te polien xil xa latehutih oei ak lakila. Ma, vat ak mikes moletin xa miteli \v 10 e misepin bos mini bit, “Mosav xil xa lapol ni anien tei xa eilep, diamu, lasa uaen hos xa mani nen nggeih mi moletin xil. E melele xa moletin xil latalang holu, xi misa uaen sung xa tavos kuhi ti mi xil. E xouk, oling kuh uaen xil xa bos tengan ukila usa ni mi xamem sung itutou.” \p \v 11 Misak ni, e taon te hal Kena e provins te hal Kaleli, Iesu tepisen kokot ni xa xeihen da en nggo merekel ak. E melele xa moletin nan xil lapus xeihen nan, laling neketen nae en.\x + \xo 2:11 \xt Sion 4:54; 20:30; Luk 9:32; Sion 1:14; 12:41\x* \p \v 12 Melele xa tetelien bus, Iesu, ninen, tuneli xil, del moletin nan xil labe taon te hal Kapaniam. E ladi rute ak melengien vahis.\x + \xo 2:12 \xt Mat 4:13\x* \s1 Iesu nggol rerat ngan xil xa di lapol ni Nim Eo na Hi mei be nim te posen tei \r Mat 21:12-13; Mak 11:15-17; Luk 19:45-46 \p \v 13 Melele te \w Anien te Tavien\w* bemei sangas, Siu xil holu labe \w Serusalem\w* tengan lasa sanien eo xil teni e Nim Eo. Misak ni, Iesu mun ba del moletin nan xil.\x + \xo 2:13 \xt Sion 6:4; 11:55\x* \v 14 E melele xa Iesu be vioh te \w Nim Eo\w*, mikameti xa moletin xil holu di lapos ni buluk, sipsip, e tuman xil tengan lave sanien eo. E moletin xil holu ladotan lade tep nae xil e di laso papas mani na moletin xil. \v 15 Melele xa Iesu pus holesok xil xa moletin xil ak di lapol ni, ien mikat pupu. Ma, mileh mavulut ao vutei xa ladi e tan, minggil viton ni mei be teviei e nggeih, e minggol rerat ngan xil vus ak ra vioh te Nim Eo, del buluk e sipsip sae xil mun ni ao ak. Di, Iesu midivin rerat tep na ngan xil xa di laso papas mani e mani nae xil mikora lel be tan. \v 16 E mi ngan xil xa di lapos ni mae xil tengan vahe sanien eo xil, Iesu bul xat xil bit, “!Muleh holesok namim xil ak muhaha! !Munapol ni nim ma Tata navan ti mei nahe nim te posen!”\x + \xo 2:16 \xt Luk 2:49\x* \p \v 17 Melele xa moletin nan xil lapus naha xa Iesu tepol ni, xil lanem xati xa Vanuvei Eo biteni bit, \qt “O Hi, vengan xa di namerere ni Nim mam holu, ieok nggat pupu ni ngan xil xa latamerere ni ti.”\qt* \rq (Sam 69:9)\rq* \p \v 18 E melele xa vat xil na Siu xil lapus naha xa Iesu tepol ni, lamesep pupu e lasepin nggeih mini labit, “?Visi iaxa maen xouk tengan opol ni holesok xil ak? Xosxa be reitin xa xouk onggur xeihen pipin tengan opol ni vamak, ma upol ni merekel tova mapusi.” \p \v 19 Ma Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Xosxa muhu len \w Nim Eo\w* ak, inou nipet rilomun ni e melengien ihe tol (3) tang.”\x + \xo 2:19 \xt Mat 26:61; 27:40; Mak 14:58; 15:29; Pol 6:14\x* \p \v 20 Vat xil ak latemanin ni sepinien nan labit, “!Iva! Moletin xil latepol huram hanutap lu e tei e he sav mun (46) tengan lapol pilei Nim Eo ak. E xouk obit ukila upet rilomun ni e melengien ihe tol tang. !E‑e, osakras!” \p \v 21 E melele xa Iesu misep usil Nim Eo ak, di misep usil tenben.\x + \xo 2:21 \xt 1Kor 6:19\x* \v 22 E tetutou sung, e melele xa temea rilomun ra maten, moletin nan xil latenem rilomun ni sepinien nan, e lateneket e naha xa tehiteni e naha xa Vanuvei Eo tesep usili.\x + \xo 2:22 \xt Luk 24:6-8; Sion 12:16; 14:26\x* \s1 Iesu pisen ni xa xi mikil nenemien na moletin xil \p \v 23 Melele xa Iesu da tamu e Serusalem e melele te Anien te Tavien, moletin xil holu lapus merekel xil xa di pol ni e laling neketen nae en.\x + \xo 2:23 \xt Sion 7:31; 11:47-48\x* \v 24 E Iesu take reitin ti xa neketen nae en be reitin vengan xa xi minem kil naha xa di nenemien na moletin xil vus. \v 25 Moletin ti tavit kila mini, e xi minem kil holesok xil vus xa moletin xil di lanem usili e di iexil bei. \c 3 \s1 Vat tei na Siu xil bemei tengan vasepin vatel Iesu \p \v 1 \fig Nikodimas misis Iesu bit, “?Moletin tei xa mahulong ngamu mei ihe neta hu rilomun itep?”|alt="Jesus and Nicodemus" src="WA03815b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="3:1" \fig* E taon te hal Serusalem, \w Farasi\w* tei da en xa be tei e ngan xil xa ladi e Kaonsel na \w Siu\w* xil, hisen Nikodimas.\x + \xo 3:1 \xt Sion 7:50; 19:39\x* \v 2 E vongien tei, xi ba tengan vasepin vatel Iesu e biteni mini bit, “Titsa, xamem makila xa xouk obe titsa tei xa Hi tesila tengan imei. Makila vengan vahit Hi nata ti natel xouk, ma osakras opol ni merekel xil ak.”\x + \xo 3:2 \xt Mat 22:16; Sion 9:16; Pol 10:38\x* \p \v 3 E Iesu bit rilomun mini bit, “Reitin li nabiteni minuk, xosxa moletin tei tenamei ti tenave neta hu rilomun, ma xi misakras mei vate pe lelaxatien na Hi.” \p \v 4 Melele xa Nikodimas milonge mak, xi mitemanin e biteni bit, “?Moletin tei xa mahulong ngamu mei ihe neta hu rilomun itep? !Vengan xa moletin misakras vatilomun vahe vang ninen vatei mun tengan valingi mei vahe neta hu rilomun!” \p \v 5 Misak ni, Iesu bit rilomun ni bit, “Reitin li nabiteni minuk, moletin xa tave neta hu ti vatel oei e \w Ninin Eo\w*, xi misakras mei vate pe lelaxatien na Hi. \v 6 Melele xa lapes moletin tei mei be neta hu nggusil suse na moletin xil, xi nggur tenbe moletin e sexien nan mei nggoni moletin tei tang. E melele xa moletin tei mei be neta hu nggusil suse na Ninin Eo, xi nggur ninin e sexien nan mei nggoni Ninin. \v 7 Munatemanin ti xa nabiteni mi xamim xa xamim vus mei muhe neta hu rilomun. \v 8 Polien na Ninin Eo nggoni polien te votiang xa di misisi nggusil nenemien nan. Xamim mukila mulong kil votiang, e mutakil ti xa nggo xave bemei mu di ba xave. Usil sexien nen tak, musakras mupus Ninin Eo. E mukila mupus kil polien nan e meulien na ngan xil xa xi mei mise xat xil e misak ni xil mei labe neta hu rilomun.”\x + \xo 3:8 \xt Ekl 11:5\x* \p \v 9 E Nikodimas misisi bit, “?E netak mikila istal itep?” \p \v 10 Ma Iesu bit rilomun mini bit, “Xouk obe titsa tei na mol‑Isrel xil. ?Veneh ma otakil ti koute te sepinien navan xil? \v 11 Nabiteni reitin minuk xa inou del ngenok xil di mabit usil holesok xil xa makila ngamu, e di mabit rat naha xa matepusi tuei. E xamim vat xil na Siu xil mutake reitin ti e sepinien namem.\x + \xo 3:11 \xt Sion 3:32; 8:26\x* \v 12 Xouk otake reitin ti e sepinien navan melele xa nabit kila nggo holesok xil ak te ut etan. ?Mak, ma ukila uke reitin e sepinien navan xil itep xosxa nisep usil holesok xil te ut nesao?\x + \xo 3:12 \xt Luk 22:67\x* \v 13 Inou, Nat Moletin, nakila nasepin usili vengan xa inou natexo ut nesao e namei e ut etan ak. E moletin tovuol mun vahe ut nesao.\x + \xo 3:13 \xt Pro 30:4; Rom 10:6\x* \p \v 14 “Tetiamu, e melele xa \w Mosis\w* tete uruvuol, tepol ni tetal tei ni aean brons e teti xati tete liei tei e tepet rati tehe nesao. E ixo sexien nen ak, liti xat Nat Moletin ite liei tei e lipet rati ihe nesao.\x + \xo 3:14 \xt Nam 21:9; Sion 8:28; 12:34\x* \v 15 E ngan xil vus xa lineket en lihur meulien sal.\x + \xo 3:15 \xt Sion 20:31\x* \v 16 E vengan xa eheien na Hi di e moletin xil vus te ut etan holu xa holu pupu, xi temaen xoteh meulien na Natneli xa be siskes nan tengan ngan xil vus xa laneket en lasakras lakesae, e ha lihur meulien sal sung.\x + \xo 3:16 \xt Rom 8:32; 1Sion 4:9-10; Sion 3:36; 10:28; 1Sion 5:13\x* \v 17 Hi tenasa Natneli ti tenamei e ut etan tengan valepis rin na moletin xil e vasa pangasien mi xil ve sexien tesa nae xil. E‑e, Hi tesa Natneli temei tengan vahe suse xa iteh meulien na moletin xil te ut etan ixo en.\x + \xo 3:17 \xt Sion 12:47; 5:22,30; 8:15-16; Pol 17:31\x* \p \v 18 “Ngan xil xa laneket e Nat Hi, Hi nasa pangasien ti mi xil. E ngan xil vus xa lataneket ti en, xil lalihi pangasien na Hi bemei e xil ngamu, vengan xa lataneket ti e Natneli xa be siskes nan.\x + \xo 3:18 \xt Sion 5:24\x* \v 19 Hi tesa miehen nan ngamu temei e ut etan. E moletin xil lasin ni e iexil bei maluxoluken mak mu mili miehen nan, vengan xa sexien nae misa. Misak ni, xi ilepis rin na moletin xil ihusil naha xa lapol ni del miehen ak.\x + \xo 3:19 \xt Sion 1:5,9; 8:12; 9:5\x* \v 20 Ngan xil vus xa di lapol ni tesaen, iexil di nggat miehen. E xil latava ti visal miehen ak vengan xa iexil ti tavei tengan miehen ak vapisen rat sexien nae xil xa lakavui.\x + \xo 3:20 \xt Efes 5:11-13\x* \v 21 E ngan xil xa langgusil suse te reitinen labe visal miehen xa ileluv kuhi xa sexien nae xil di nggusil naha xa Hi ien bei.” \s1 Sion Baptis bit rati xa Iesu be Mesaea \p \v 22 Melele xa Iesu misepin bus, ba be rute tei e provins te hal Sudea xa da sen nga tang. De rute ak del \w moletin nan xil\w* e di \w baptaes\w* ni moletin xil xa lamei visali.\x + \xo 3:22 \xt Sion 3:26; 4:1-2\x* \v 23 E, e rute sav xa lakesi ni Aenon, Sion Baptis mun di baptaes ni moletin xil holu xa lamei visali vengan xa oei holu di e rute ak. Rute ak de provins te hal Sameria, sangas visal taon te hal Salim. \v 24 E melele nen ak, latnaso Sion ti mu vahe nim te xeih.\x + \xo 3:24 \xt Mat 4:12; 14:3; Mak 1:14; 6:17; Luk 3:20\x* \p \v 25 E melele xa Sion de rute ak, Siu tei bemei visal moletin na Sion xil. Xi mingor del xil usil sexien eah xa momal tengan moletin tei ikas moten tenben imese ixo en tengan mei imal pe met Hi. \v 26 Misak ni, xil labe visal Sion e labiteni mini labit, “?Titsa, onem xat moletin xa otepisen ni mi xamem e seri Oeisal Sodan, ngan xa otehit rati otehit xi be Mesaea? !Xi mun di baptaes ni moletin xil, e, taxeak, moletin xil vus di labe visali sung!”\x + \xo 3:26 \xt Sion 3:22; 4:1-2\x* \p \v 27 Sion bit rilomun ni bit, “Moletin tovuol xa mikila vahur polien tei xosxa Hi te ut nesao tamaen ni ti.\x + \xo 3:27 \xt Sion 19:11; 1Kor 4:7; Hib 5:4\x* \v 28 Xamim vari mutelong sepinien navan e melele xa natehiteni natehit inou natave Mesaea ti xa Hi tehit xati tengan isa ni imei. E Hi tesil nou tengan mei nisak mesen suse nan.\x + \xo 3:28 \xt Sion 1:20; Mal 3:1; Mat 11:10; Mak 1:2\x* \v 29 Iesu nggoni tiramue tei xa mei iteli itel atou tei. E atou ak be nan xati. E inou nanggoni tuneli tei xa di nadatili tengan nisoh e rin e nilong sepinien xa xi ihit rati. E melele xa tiramue xa iteli bemei, tuneli di besi xi holu melele xa milong raen. Ma, inou nabesi nou mak vengan xa Mesaea bemei ngamu tengan vahur voninen xati.\x + \xo 3:29 \xt Mat 9:15; Mak 2:19\x* \v 30 Momal xa xi mei ihe nesao mak mu, e inou nihe etan mak mu.” \p \v 31 Sion biteni mun bit, “Iesu nggo ut nesao e be eilep mak mu mili holesok sav xil vus. Ngan xil xa langgo ut etan labe te ut etan tang, e di lasepin nggoni moletin xil te ut etan. E ngan xa nggo ut nesao bemei be eilep mak mu mili xil vus.\x + \xo 3:31 \xt Sion 8:23; 1Sion 4:5\x* \v 32 Xi di misepin usil holesok xil xa pusi e miteong ni e ut nesao, e moletin xil latake reitin ti e sepinien nan.\x + \xo 3:32 \xt Sion 3:11; 8:26\x* \v 33 E ngan xil vus xa lake reitin e sepinien nan lakil kuhi xa naha xa Hi di biteni be reitin. \v 34 Reitin, ngan xa Hi tesila tengan imei di misa sepinien xati na Hi, vengan xa Hi mise xat kuh meulien nan ni Ninin Eo nan. \v 35 Hi Tamer, eheien nan di e Natneli, e di misa rat holesok nan xil vus de pe hen.\x + \xo 3:35 \xt Sion 5:20; 10:17; 15:9; Mat 11:27; Luk 10:22; Sion 13:3\x* \v 36 Mak, ma ngan xil vus xa laneket e Nat Hi lihur meulien sal. E ngan xil xa lasin ni linahur ti meulien, vengan ekaten na Hi di xat xil e litit ni ngan taxa ti lihur pangasien ven.”\x + \xo 3:36 \xt Sion 3:16; 1Sion 5:13; Efes 5:6\x* \c 4 \s1 Iesu pisen ni mi ate‑Sameria tei xa xi be Mesaea \p \v 1 E melele nen ak, longeongen ba duxoh \w Farasi\w* xil xa moletin xil holu di langgusil Iesu mili ngan xil xa di langgusil Sion. E lalongeong ni mun xa Iesu di \w baptaes\w* ni moletin xil holu mili ngan xil xa Sion di baptaes ni xil.\x + \xo 4:1 \xt Sion 3:22,26\x* \v 2 E ngan ak tave reitin ti vengan tave Iesu ti iaxa di baptaes ni xil, be \w moletin nan xil\w* iaxa di lapol ni. \v 3 E melele xa Iesu milong kila xa Farasi xil lalongeong ni usil polien nan, xi be reling provins te hal Sudea, e dilomun be provins te hal Kaleli.\f + \fr 4:3 \ft Iesu mile kila xa Farasi xil labe elu mini, e ien ti tavei mu tengan vangor vatel xil. Ma, be reling provins te hal Sudea e ba pol e provins te hal Kaleli.\f* \p \v 4 Usil suse nae tengan lave Kaleli, Iesu del moletin nan xil laka pas provins te hal \w Sameria\w* xa de hilaep te provins xalu ak.\x + \xo 4:4 \xt Mat 10:5; Luk 9:52; 17:11\x* \v 5 E melele xa di lakakao laba, laduxoh taon tei na mol‑Sameria xil, ngan xa lakesi ni Saekar. Saekar de sangas visal tan tei xa avu \w Siekob\w* tesa ni mi natneli Siosep tetiamu.\x + \xo 4:5 \xt Sen 33:19; 48:22; Sos 24:32\x* \v 6 E rute ak, vulut oei tei da xa avu Siekob vari tehili. Melele xa Iesu del moletin nan xil laduxoh vulut oei ak be piniae, e Iesu milonge ven memel e ba dotan visal vulut oei ak tengan vangel ti mu.\x + \xo 4:6 \xt Sion 4:12\x* \v 7-8 E melele xa di mingel, moletin nan xil labe taon tengan lalang ni ti anien ae. Tave nousav ti, ate‑Sameria tei bemei tengan vahutih oei. Melele xa mei duxoh vulut oei ak, Iesu misisi bit, “Sa ti oei li minou namu ni.” \p \v 9 \fig Iesu biteni mi ate‑Sameria bit, “Inou nisa oei te meulien sal minuk.”|alt="Jesus and woman at the well" src="WA03816b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="4:9" \fig* E atou ak bit rilomun ni mini bit, “Xouk obe \w Siu\w* tei e inou nabe ate‑Sameria tei. E Siu xil lasakras lavanien vituei e pelet tei takes mu lamun vituei e kap tei takes vatel xamem.\f + \fr 4:9 \ft Mol‑Sameria xil del Siu xil di laketeh misa ni xil vengan xa mol‑Sameria lateteli mi ngan xil xa latave ngan Siu ti e lamot mi Hi e ut sav tei. Siu xil di lanemi xa xil latamese ti mili ngan tesav xil xa latave Siu reitin ti e lasin ni tengan lavanien mu lamun vituei vatel xil.\f* ?Ma, veneh ma osis nou tengan nisa ti oei minuk umu ni?”\x + \xo 4:9 \xt Esra 4:3; 9:1–10:44; Luk 9:52-53\x* \p \v 10 Iesu bit rilomun mini bit, “Xouk otakil ti sanien hos xa Hi bit vasa ni minuk. E otakil ti xa inou xa di nasis oei minuk nabe visi. Vengan xa vahit okila, ma osis nou ve oei te meulien e nisa ni minuk.”\x + \xo 4:10 \xt Sion 4:26; 7:37-38; Rev 21:6; 22:17\x* \p \v 11 Ma atou ak biteni mini bit, “E suv, valoei nam tovuol, e vulut oei ak be tan xa be tan vari. ?Ma, obit uhur oei te meulien ak ixo xave? \v 12 ?Midep? ?Oei xa di obit usili bos mak mu mili oei ak? Vengan xa avu Siekob vari iaxa tesa vulut oei ak mi xamem. E tehe oei ak xi temu ni, natneli xil latemu ni, e buluk tetel sipsip san xil mun latemu ni. ?Ma midep, di obiteni xa xouk obe eilep mak mu oli avu Siekob?”\x + \xo 4:12 \xt Sion 8:53\x* \p \v 13 Iesu bit rilomun ni bit, “Ngan xil vus xa lamu oei ak, meruru iat rilomun ni xil. \v 14 E ngan xil xa limu oei xa inou nisa ni mi xil, meruru naxat ti mun xil. Oei xa nisa ni mi xil mei ihe oeisal tei xa ti ileh e tinexil e isa meulien sal mi xil.”\x + \xo 4:14 \xt Sion 6:35; 7:38\x* \p \v 15 Atou ak biteni mini bit, “!Suv, sa ti oei ak minou li! Imak, ma meruru naxat nou ti mun, e ninakakao ti mun ninamei inggak vehakut tengan nihutih oei.” \p \v 16 Iesu biteni mini bit, “Ha ukes tiramue nam, ti multilomun mulimei.” \p \v 17 Atou bit rilomun ni mini bit, “Tiramue navan tovuol.” \p E Iesu bit rilomun ni mini bit, “Xouk obiteni reitin melele xa obit tiramue nam tovuol. \v 18 Vengan xa, e meulien nam, xouk oteteli tetel tiramue lim (5) ngamu. E moletin xa oda vituei dela xosali, otateli ti vatela. Ma, naha xa otehiteni minou be reitin.” \p \v 19 Melele xa atou ak milonge mak, mesep pupu e biteni bit, “Suv, napus kila xa xouk obe \w provet\w* tei.\x + \xo 4:19 \xt Mat 21:46; Sion 7:40; 9:17\x* \v 20 ?Mak, ma uhit kila mu minou, rute xave iaxa momal tengan moletin xil ha limot mi Hi en? Vengan xa avu namem xil tetiamu, latemot mi Hi inggak e Vathu Kerasim. E xamim, Siu xil, mubit \w Serusalem\w* be rute xa momal tengan moletin xil vus ha limot mi Hi en.”\x + \xo 4:20 \xt Dut 11:29; Sos 8:33; Dut 12:5-14; Sam 122:1-5\x* \p \v 21 E Iesu biteni mini bit, “Reitin li nabiteni minuk, melele tei di bemei xa nave ti neta xosxa moletin tei imot mi Hi Tamer e vathu ak mu e Serusalem mu e rute sav tova. \v 22 Xamim, mol‑Sameria xil, di mumot mi Hi e mutakil kuhi ti.\f + \fr 4:22 \ft Mol‑Sameria xil langgusil kes ni vanuvei lim (5) xa Mosis tetisi. E vanuvei sav xil xa ladi e Vanuvei Eo latake reitin ti e xil. Misak ni, latakil kuh ti Hi.\f* E xamem, Siu xil, mamot mi Hi e makila. Vengan xa Hi tesa hitxatien mi Siu xil xa isa Mesaea nan imei, ngan xa iteh meulien e moletin xil vus.\x + \xo 4:22 \xt Aes 2:3; Rom 9:3-4\x* \v 23 E melele tei di bemei xa ngan xil xa labe reitin del Hi Tamer ti limot mini itel xeihen na Ninin Eo ixo sexien xil xa ihe reitin. Melele ak bemei ngamu. E Hi di milang ves hisit moletin xil ak tengan lamot mini. \v 24 Hi be ninin e tahur ti tenben vaxoni xir. Ma, momal tengan ngan xil xa lamot mini lipol ni itel xeihen na Ninin Eo e ihusil sepinien te reitinen nan.”\x + \xo 4:24 \xt 2Kor 3:17; Plp 3:3\x* \p \v 25 Atou ak biteni mini bit, “Nakila xa Hi tehit xati xa isil \w Mesaea\w* nan imei. E melele xa imei, xi ihit kil holesok xil vus mi xamem.”\x + \xo 4:25 \xt Sion 1:41; 14:26\x* \p \v 26 Iesu bit rilomun ni bit, “Inou xa di nasepin minuk, inou nabe xi.”\f + \fr 4:26 \ft Vahit sepinien ak vahe, \fk “inou NABE” \ft (\xt Eks 3:14\ft ) xa be his xati na Hi. Ve merereen nae, moletin xil latekes Hi ni ‘Iahova’ xa koute teni be Suv.\f* \x + \xo 4:26 \xt Mak 14:61-62; Sion 9:37\x* \p \v 27 E melele nen tak, moletin xil na Iesu ladilomun, e lamesep pupu melele xa lapus Iesu di misepin del atou ak vengan xa tahusil sexien nae ti. E tovuol e xil vasis atou ak vahit, “?Iem bei naha?” mu vasis Iesu vahit, “?Veneh ma di osepin del atou ak?” \p \v 28 Di, atou ak be reling valoei nan da nga, dilomun be taon, e ba mikes moletin xil lamei e bit, \v 29 “!Mumei mupus ti moletin xa bit lelen holesok xil vus xa natepol ni e meulien navan! Xos xi be Mesaea xa Hi tehit xati tengan isila imei.”\x + \xo 4:29 \xt Mat 12:23; Sion 7:26\x* \v 30 Ma, moletin xil holu labe reling taon tengan ha lipus Iesu. \p \v 31 Melele xa atou ak teta tamu e taon, moletin xil na Iesu labiteni mini labit, “Titsa, amei a rut anien xil ak.” \p \v 32 E xi bit rilomun ni mi xil bit, “Anien tei avan da xa xamim mutakil ti.” \p \v 33 Melele xa lalonge mak, xil lasis xil mun tang labit, “?Midep xiak? ?Moletin tova tesa anien tuei mini tea ni?” \p \v 34 Misak ni, Iesu biteni mi xil bit, “Melele xa nanggusil nenemien na Hi xa tesil inou namei tengan nipol vuol ni polien nan, nateong ni nggoni ngan xa nangganien ngamu.\x + \xo 4:34 \xt Sion 5:30; 6:38; 5:36; 17:4\x* \v 35 Moletin xil di labiteni labit, ‘Aveti hat (4) mei itavi e rileh rerat anien ar.’ E inou nabiteni mi xamim nabit muketeh kuhi ikapis e naho sa Hi. Anien teni men ngamu tengan lalehi.\x + \xo 4:35 \xt Mat 9:37; Luk 10:2\x* \v 36 E ngan xil vus xa di laleh viton anien xil teni, Hi di miling kuh huit polien nae iti. E anien ak be moletin xil xa di langgur meulien sal. Ma, ngan xil xa lalih utut sepinien na Hi e meulien na moletin xil e ngan xil mun xa di laleh viton anien xil teni, xil vus lihesi xil pupu ve naha xa di lapol ni. \v 37 Ngan ak nggoni sepinien te metisouen xa biteni bit, ‘Moletin tei milih naho tei, e moletin sav mileh viton anien teni.’\x + \xo 4:37 \xt Maek 6:15\x* \v 38 Inou nasil xamim tengan ha muleh viton anien ixo naho tei xa moletin sav xil ba latepol en tetiamu ni xamim. E ihe xamim iaxa ti mupus huite te polien nae.” \p \v 39 Melele xa Iesu di tamu misepin mi moletin nan xil, mol‑Sameria xil holu langgo taon lamei. Lamei e lake reitin en vengan xa latelong sepinien na atou xa tehiteni tehit, “!Mumei mupus moletin xa bit lelen holesok xil vus xa natepol ni e meulien navan!” \v 40 Misak ni, melele xa lamei, ladakes Iesu tengan vate visal xil. Ma, Iesu del moletin nan xil ladi visal xil melengien lu mun. \v 41 E melele xa mol‑Sameria xil lalong sepinien na Iesu, xil holu mun lake reitin en. \v 42 Ma, laba e labiteni mi ate‑Sameria ak labit, “Tetiamu, mateke reitin e xi ve naha xa xouk otehiteni. E taxeak, make reitin xa xi be \w Mesaea\w* xa iteh meulien e moletin xil vus te ut etan vengan xa di malong sepinien nan ni vurangemem xati vari.”\x + \xo 4:42 \xt 1Sion 4:14\x* \p \v 43-44 Ngan ak nggoni ngan xa Iesu vari tehiteni tehit, “Provet tei, tave ti neta xa moletin sav xil di lamerere ni, e moletin xil te kantri nan xati latamerere ni ti.” E melele xa de visal xil melengien lu bus, Iesu del moletin nan xil laba sung labe provins te hal Kaleli.\x + \xo 4:43-44 \xt Sion 4:40\x* \s1 Iesu nggur rat mesien ra horamue na moletin tei xa di pol mi kavmen \p \v 45 Melele xa Iesu duxoh provins te hal Kaleli, moletin xil holu te rute ak langgur pilei. Holu e xil latetilomun ra Anien te Tavien e hal Serusalem e latepus holesok xil xa Iesu tepol ni en. Ma, mol‑Kaleli xil iexil bei tengan lapus ti Iesu vapol ni holesok xil ak e ut sae mun.\x + \xo 4:45 \xt Sion 2:23\x* \p \v 46 Iesu mikakao duxoh metimal te hal Kena, rute xa tehiles oei mei tehe uaen en.\x + \xo 4:46 \xt Sion 2:1-11\x* E metimal ak, eilep tei na suv toto Herod nggur longeongen xa natneli xa de taon te hal Kapaniam mesei pupu.\x + \xo 4:46 \xt Mat 8:5-6; Luk 7:1-3\x* \v 47 Melele xa eilep ak milonge xa Iesu nggo provins te hal Sudea e bemei ngamu e provins te hal Kaleli, xi be visali e dakesi tengan vahe xalu lalohe Kapaniam tengan vahur rat mesien ra natneli xa sangas vamat. \p \v 48 Iesu biteni mini bit, “!Iva! Vehakut, xamim di mudakes nou ve merekel xil mu neta tova mun xa eilep. E xosxa natapol ni ti, ma xamim di mutake reitin ti e nou.”\x + \xo 4:48 \xt Dan 4:2,37; Mak 13:22; 1Kor 1:22\x* \p \v 49 E eilep ak biteni mini bit, “O suv li, ralotemanon raloha tengan natuxoli namat ti.” \p \v 50 E Iesu biteni mini bit, “Husil suse nam uha. Horamue nam milonge bos tuei.” Melele xa eilep ak milong naha xa Iesu biteni, xi mike reitin en e nggusil suse nan ba.\x + \xo 4:50 \xt Mat 8:13; Mak 7:29\x* \p \v 51 Melengien tei mei mitavi, e melele xa eilep ak da tamu e suse nan, rut moletin xil te polien nan xa langgo Kapaniam mei labisu mini. Xil labiteni mini labit, “Natumali milonge bos tuei.” \p \v 52 Melele xa eilep ak misis xil tengan lihit kil melele xati vari iaxa latepus horamue nan telonge tehos en, xil labit rilomun ni mini labit, “Horamue nam, ven tean pupu tetuxoh wan klok piniae. Di, mesien nan tehe relingi e telonge tehos rilomun.” \p \v 53 Melele xa labiteni mak, eilep ak minem kila xa ngan ak mistal e melele xati vari xa Iesu tehiteni mini xa horamue nan milonge bos tuei. Ma, xi del ngenen xil vus e nim man lake reitin e Iesu.\x + \xo 4:53 \xt Pol 11:14; 16:14-15,31\x* \p \v 54 Ngan ak be merekel xa be lu nen xa Iesu tepol ni e provins te hal Kaleli, melele xa tetilomun ra provins te hal Sudea.\x + \xo 4:54 \xt Sion 2:11\x* \c 5 \s1 E Sabat, Iesu pol ni moletin tei xa mesei milonge bos rilomun \p \v 1 E melengien sav tei, Iesu dilomun be taon te hal \w Serusalem\w* vengan xa mol‑Isrel xil di laba tengan lapus melengien eo tei nae en. \v 2 E melele xa Iesu duxoh taon, xi mikakao be sangas visal vangoei tei xa lakesi ni Betsaeta. Rute ak tave sotin ti ra puiteh xa lakesi ni Puiteh te Sipsip xil,\f + \fr 5:2 \ft E taon te hal Serusalem, vioh xa mahulong tekapis xole xa puiteh xil xa mahulong vahis lateti en. Vengan xa puiteh ak tete sangas visal von posen xa di lapos ni sipsip xil holu en, vehakut, sipsip xil di latexo puiteh ak e suse nae tengan lave von posen. Ve rin ak, latekesi ni Puiteh te Sipsip xil.\f* e horao lim (5) iaxa mikapis xol oei ak. \v 3 E vangit horao xil ak, vanut moletin xa eilep xa lamesei ladi en: ngan xil xa metexil bar, ngan xil xa lasakras lakakao, e ngan xil mun xa rut tenbexil misa. \v 4 \f + \fr 5:4 \ft Rut vanuvei matu xil te Sion laling sepinien ak xa bit, \ft \+it “Ngan xil ak xa lamesei lapat sangas visal oei e ladatil melele xa lipus oei ak ixururi. Lake reitin xa masxaxa tei di bemei e di misak ni oei ak nggururi. E visi e xil xa mikila vaxul rohon e oei ak, ma Hi ihur rat mesien re tenben.”\+it*\f* \v 5 Moletin tei xa di mesei de rute ak. E mesien nan tehasi huram hanutap tei e tol e le sav mun (38). \v 6 Melele xa Iesu pus moletin ak pat da, xi mikila xa xi tepat temak tehe nousav pupu. Ma, be visali e misisi bit, “?Iem bei tengan olonge vahos rilomun?” \p \v 7 E moletin ak bit rilomun mini bit, “Suv, moletin tovuol xa mikila vatutou ni nou name vangit oei melele xa oei nggururi vengan melele xa nasak tengan ha naxul en, moletin sav tei diamu ni nou e ba minggul en.” \p \v 8 E Iesu biteni mini bit, “!Utamea! Uleh rong mam e ukakao uha.”\x + \xo 5:8 \xt Mat 9:6; Mak 2:11; Luk 5:24\x* \v 9 Vatakes, tenbe moletin ak mei bos rilomun. Ma, mitamea, mileh rong man e mikakao ba. Ngan ak testal e \w Sabat\w*.\x + \xo 5:9 \xt Mak 2:12; Luk 5:25; 13:14; Sion 9:14\x* \p \v 10 Melele xa moletin xa Iesu pol ni milonge bos di mikakao ba, vat xil na Siu xil lapusi e labul xati labit, “!Ei, be Sabat xosali! \w Rae\w* nar biteni xa tamal ti tengan oleh rong mam xosali.”\x + \xo 5:10 \xt Ser 17:21\x* \p \v 11 E moletin ak bit rilomun mi xil bit, “Moletin xa pol ni tenbeok mei bos rilomun iaxa biteni minou bit nileh rong mavan e nikakao niha.” \p \v 12 Xil lasisi labit, “?Visi iaxa tehiteni minuk tengan opol ni vamak?” \p \v 13 E moletin ak takil ti. Vengan melele xa tetamea, tepusi xa Iesu tekesae ngamu.\x + \xo 5:13 \xt Mat 8:18; 13:36; Mak 4:36; 7:17; Sion 6:2-3,15\x* \p \v 14 Tave nousav ti, Iesu be vioh te \w Nim Eo\w*. E melele xa di mikakao en, mikamet moletin ak e biteni mini bit, “?Opusi? Xouk olonge bos ngamu. E uxuxou kuhi xa onapol ni ti mun \w tesaen\w*. Vengan, vahit vamak, ma xos neta tova sung xa isa pilei mak mu mei ipurun xouk.” \v 15 Di, moletin ak ba, milang ni vat na Siu xil ak, e biteni mi xil xa moletin xa tepol ni ven mei tehos rilomun, hisen Iesu.\x + \xo 5:15 \xt Sion 9:11\x* \p \v 16 Melele xa vat xil ak lakil visi iaxa tepol ni moletin ak telonge tehos e Sabat, xil mei lasak purun Iesu holu mak mu. \v 17 E melele xa lasepin misa ve naha xa di pol ni, Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Tata navan xa de ut nesao di pol vehakut, ma inou mun di napol vehakut nggoni xi.” \p \v 18 Sepinien ak misak ni vat xil ak mei iexil nggati pilei sung e lapol ni nenemien nae tengan lavasi vamat. Vengan xa, e nenemien nae, Iesu di nggur xoteh rae te Sabat. E, ngan xa misa mak mu, xi di po rat xi mei be nesao mu bit xi pipin ni Hi, vengan di biteni bit Hi be Tamen xati.\x + \xo 5:18 \xt Mat 14:5; 26:4; Mak 14:1; Sion 7:1,25; 8:37,40; 11:53; 10:30,33\x* \s1 Iesu pisen ni xa Hi di misa xeihen mini vengan xa be Natneli xati \p \v 19 Melele xa Iesu mikila xa vat na Siu xil ak iexil nggati vengan biteni bit Hi be Tamen xati, biteni mi xil bit, “Reitin li nabiteni mi xamim, natneli tei tapol ni ti neta vahusil nenemien nan tasen tang. E di pol kes ni naha xa di pus tamen di pol ni. Mak iaxa, inou xa nabe Nat Hi di napol nggusil Tata navan tang.\x + \xo 5:19 \xt Sion 5:30; 8:28\x* \v 20 Nakila napol ni mak vengan xa Tata navan, eheien nan di e inou, e di pisen holesok xil xa tellep minou xa xi di pol ni. E xi ipisen ni minou holesok xil xa tellep mak mu xa inou ti nipol ni xa ili ngan xa mutepus inou natepol ni ngamu, e isak ni xamim ti mumesep ven.\x + \xo 5:20 \xt Sion 3:35; 10:17; 15:9; 17:23-24\x* \v 21 Reitin mak, vengan xa e hisit sexien xa Tata navan mikila vasak ni moletin tei vamea rilomun ra maten e vasa meulien mini, inou mun xa nabe Natneli nikila nisa meulien mi ngan xil xa ieok bei tengan nisa ni mi xil.\x + \xo 5:21 \xt Rom 4:17; Efes 2:5; Sion 11:25\x* \v 22 E rin sav mun, Tata navan di talepis rin na moletin xil ti, e xi miling polien ak de heok tengan ti nilepis rin na moletin xil vus.\x + \xo 5:22 \xt Sion 3:17; 5:27; 9:39; 12:47; Pol 10:42; 17:31\x* \v 23 Tata navan pol ni mak tengan vasak ni moletin xil vus lamerere ni nou xa nabe Natneli vaxo hisit sexien xa di lamerere mini. E ngan xil xa di latamerere ni nou ti xa nabe Natneli, ma xil di lapisen ni xa latamerere ni Tata navan ti xa tesil inou namei.\x + \xo 5:23 \xt Plp 2:10-11; Luk 10:16\x* \v 24 Reitin li nabiteni mi xamim, ngan xil vus xa lalong sepinien navan e lake reitin xa Hi tesa inou namei, xil vari iaxa lihur meulien sal. Ngan xil ak, Hi nalepis ti mun rin nae tengan vasa pangasien mi xil. Ngan xil ak lameluv ngamu ra xeihen te maten, e langgur meulien xa misakras vavus.\x + \xo 5:24 \xt Sion 3:15,16; 8:51; 12:44; 3:18; 1Sion 3:14\x* \p \v 25 “Reitin li nabiteni mi xamim, melele tei di bemei xa ngan xil xa lalel tuei lilong rae Nat Hi e limea rilomun ra maten limeul. Reitin, melele ak bemei ngamu.\x + \xo 5:25 \xt Mak 5:41; Luk 7:14; 8:54; Sion 5:28; 11:43\x* \v 26 Tata navan be vatit meulien. E usil rin tak, xi misak ni nou, Natneli, tengan mei nabe vatit meulien xa nakila nasa meulien mi moletin xil.\x + \xo 5:26 \xt Sion 1:4\x* \v 27 E, vengan xa inou nabe Nat Moletin, Tata navan misa xeihen minou tengan nilepis rin na moletin xil e nisa pangasien mi xil ihusil sexien nae xil.\x + \xo 5:27 \xt Sion 5:22; 9:39; Pol 10:42; 17:31\x* \v 28 Munatemanin ti ve sepinien navan xil. Vengan melengien tei di bemei sangas xa ngan xil xa lalel tuei liteong ni raeok.\x + \xo 5:28 \xt Sion 5:25; 11:43\x* \v 29 E melele xa lilonge, xil limea ra von tehinen nae. Ngan xil xa latepol temal e meulien nae, xil limea rilomun ra maten e lihur meulien xa hoxalite teni ihe tovuol. E ngan xil xa latepol tenamal ti, xil limea rilomun ra maten e ha lihur pangasien xa hoxalite teni ihe tovuol.”\x + \xo 5:29 \xt Dan 12:2; Pol 24:15\x* \p \v 30 E Iesu biteni mun mi xil bit, “Inou, natapol ni ti neta vahusil nenemien navan tasok. Melele xa nalepis rin tei, nenemien navan xil di nggusil naha xa Hi di biteni minou. Reitin, naha xa nabiteni momal vengan xa natasa ni ti vahusil nenemien navan, e di nasa naha taxa Hi Tata navan ien bei, ngan xa tesil inou namei.\x + \xo 5:30 \xt Sion 5:19; Luk 22:42; Sion 4:34; 6:38\x* \v 31 Vahit inou tang iaxa ti nabit rat neta tei usil inou tasok, ma vamal tang tengan munake reitin ti en.\x + \xo 5:31 \xt Sion 8:13-14\x* \v 32 E vengan xa Tata navan di bit rati xa nabe visi, momal tengan muke reitin e nou, vengan nakila xa sepinien nan usil nou be reitin.\x + \xo 5:32 \xt Sion 1:15,34; 3:26; 5:36,37,39; 8:18; 10:25; 15:26; 1Sion 5:6-9; Sion 19:35; 21:24\x* \v 33 E melele xa mutesil moletin namim xil tengan lava lapus Sion Baptis, naha xa xi tehit rati usil nou be reitin.\x + \xo 5:33 \xt Sion 1:19-27\x* \v 34 E, e rin navan, inou nataling nenesien navan ti vate naha xa moletin xil te ut etan ak di labit rati usil nou. E di nasep usil sepinien xa Sion tehiteni usil inou tengan xamim mukila muke reitin en e Hi iteh meulien e xamim ixo en.\x + \xo 5:34 \xt 1Sion 5:9\x* \v 35 Vengan xa Sion temei texoni laet tei xa tepili e teleluv kuhi ve holesok xil. E, vuteili tang, xamim mutehesi xamim tengan muteti e miehen te pispisien nan. \p \v 36 “E neta tei di bit rati mak mu xa nabe reitin mili naha xa Sion tehit rati usil inou. Polien xil xa Tata tesa ni minou tengan napol ni, xil di lasepin e rin navan labit rati xa inou nabe Nat Hi reitin. Reitin, polien navan xil di lapisen ni xa Tata vari iaxa tesil inou namei. E inou nipol vuol ni naha xa xi telingi tete heok tengan ti nipol ni.\x + \xo 5:36 \xt 1Sion 5:9; Sion 10:25,38; 14:11\x* \v 37 E Tata xa tesil inou namei, xi mun di bit rati xa inou nabe reitin. E xamim mutnalong ti mu raen e mutnapus ti mu valnaon.\x + \xo 5:37 \xt Mat 3:17; Mak 1:11; Luk 3:22; Sion 5:32; 8:18; 1Sion 5:9\x* \v 38 Di mupisen ni xa sepinien nan tara ti e meulien namim, vengan xa mutake reitin ti e nou xa xi tesil nou.\x + \xo 5:38 \xt 1Sion 2:14; Sion 6:29\x* \p \v 39 “Xamim di musak tengan mulang ves reitinen nggo sepinien xil te Vanuvei Eo vengan xa di munemi mubit mukamet meulien sal ixo en. E sepinien nen ak vari tang di bit rat reitinen usil inou.\x + \xo 5:39 \xt Luk 24:27,44; Pol 13:27; 1Pit 1:10-11\x* \v 40 E tave ti neta xa mak, xamim mupol ni nenemien namim tengan munamei ti visal nou tengan muvur meulien sal vaxo inou. \p \v 41 “Tave ti neta e nou xosxa moletin xil lisa memesien minou mu linasa ni ti.\x + \xo 5:41 \xt Sion 12:43\x* \v 42 E nakil xamim, e nakila xa eheien na Hi tovuol e meulien namim.\x + \xo 5:42 \xt 1Sion 3:17\x* \v 43 Tave ti neta xa namei e his Tata navan, xamim mutahur pilei nou ti. E vahit moletin tova vamei e hisen tasen tang, xamim muvur pilei vari. \v 44 Xamim di mupol ni holesok xil tengan mukila musa memesien mi xamim mun tang. E mutapol ni ti holesok xil tengan mukila muvur memesien vaxo Hi vari. Misak ni, natamesep ti xa mutake reitin ti e nou.\x + \xo 5:44 \xt Sion 12:43\x* \p \v 45 “E munanemi ti munahit ihe inou iaxa nisa sepinien iha xat rin namim e melele xa musoh pe met Tata navan. E‑e. Ihe \w Mosis\w* vari tang xa di muling nenesien namim de sepinien nan iaxa isepin iha xat rin namim.\x + \xo 5:45 \xt Dut 31:26-27\x* \v 46 Vengan, vahit vahe reitin xa di muke reitin e sepinien na Mosis, ma muke reitin e inou mun, vengan xi tetis usil inou.\x + \xo 5:46 \xt Dut 18:15; Luk 24:27; Pol 3:22; 7:37\x* \v 47 ?E xosxa mutake reitin ti e naha xa Mosis tetisi usil inou, ma mukila mukei reitin e naha xa inou di nabiteni itep?” Di, Iesu be reling xil.\x + \xo 5:47 \xt Luk 16:29-31\x* \c 6 \s1 Iesu misa anien mi moletin taosen lim (5000) \p \v 1 Melengien vahis mei mitavi, e Iesu be bot del moletin nan xil e langgur xoteh Oei Kaleli (lakes oei ak ni Oei Taeberias mun).\x + \xo 6:1 \xt Mat 14:13-21; Mak 6:30-44; Luk 9:10-17\x* \v 2 E melele xa Iesu ba, vanut moletin xil holu langgusili langgo ut vengan xa latepus merekel xil xa tepol ni e tetep iaxa tesak ni ngan xil xa latemesei latelonge tehos rilomun.\x + \xo 6:2 \xt Mat 4:25; 8:1; 12:15; 19:2; 20:29; Mak 5:24; Luk 9:11; Sion 2:23; 6:14\x* \v 3 Melele xa Iesu duxoh ri oei, xi be nesao e vathu tei e dotan en del \w moletin nan xil\w*.\x + \xo 6:3 \xt Mat 5:1; 24:3; Mak 3:13; Luk 22:39\x* \v 4 Ngan ak testal sangas ni melele te \w Anien te Tavien\w*.\x + \xo 6:4 \xt Luk 22:1; Sion 2:13; 11:55\x* \p \v 5 Melele xa ladotan mak, Iesu miketeh ba e pus vanut moletin xil holu di lamei visali. Ma, misis Pilip bit, “?Rute xave iaxa rikila rixal anien ipin tengan risa ni mi tatit moletin xa eilep xiak?” \v 6 Iesu mikila ngamu naha xa ipol ni, e biteni mak tengan vasak pis Pilip. \p \v 7 E Pilip bit rilomun ni mini bit, “!Ei! Tave ti neta xosxa huit polien nar vapin ni aveti tei e he sav (6)\f + \fr 6:7 \ft Sepinien xati teni bit, \ft \+it “200 denarie”\+it* xa mili 200,000 vatu. Iesu tetel moletin nan xil latnahur ti hisit mani xa temak.\f* tengan raxal beret ni, anien ak napin ti tengan moletin xil vus ak lavur mavulut beret xa hokorong tang vahe ae.” \p \v 8 Andru, xa be moletin teimun na Iesu e tua na Saemon Pita, xi biteni bit,\x + \xo 6:8 \xt Mat 4:18; 10:2; Mak 1:16; Luk 6:14; Sion 1:40\x* \v 9 “E horamue tei da tak xa mileh beret lim (5) xa lapol ni ni \w bale\w*, del meseo lu. E anien ak tapin ti vari mi vanut moletin xa mahulong xiak.”\x + \xo 6:9 \xt Sion 21:9,13\x* \p \v 10 Ma, Iesu biteni bit, “Muhiteni mi moletin xil ak tengan litotan.” E rute ak, husmunae holu di, ma vanut moletin xil ak ladotan en. Moletin xil vus sangas laduxoh taosen lim (5000). \v 11 Melele xa ladotan bus, Iesu mileh beret, misa memesien mi Hi ven, e misa ni mi moletin nan xil tengan liseti mi vanut moletin xil vus xa ladotan ladi. Di, pol ni mak tang mi meseo mun. Moletin xil vus langganien ba duxoh melele xa xil vus lalonge labit pipin. \p \v 12 Melele xa moletin xil vus langganien pipin, Iesu biteni mi xil bit, “Ha muleh viton rut anien xil xa ladi tengan rinapurun ni ti.” \v 13 Ma, xil laba e laleh viton rut anien xa di nggo beret bale lim (5) tang xa moletin xil langga rasi di. E lamesep pupu melele xa lapusi xa lase ni be valeat lu e le tei (12) ba vuma ... xil vus lapolu. \p \v 14 Melele xa vanut moletin xil ak lapus kil merekel xa Iesu pol ni, labiteni labit, “Reitin li, ngan ak be \w Provet\w* xa Hi tehit xati tengan isila imei e ut etan.”\x + \xo 6:14 \xt Dut 18:15,18; Pol 3:22; 7:37\x* \p \v 15 Iesu mikila xa nenemien na vanut moletin xil ak bit mei lixeih xati tengan mei ihe suv toto nae. Ma, Iesu be reling xil ladi nga, e mika tasen tang be vathu.\x + \xo 6:15 \xt Sion 18:36; Mat 14:23; 15:29; Mak 6:46; Luk 6:12\x* \s1 Iesu mikakao e ramut oei \r Mat 14:22-33; Mak 6:45-52 \p \v 16 Melele xa mahis bemei, moletin na Iesu xil labe tan e bien. \v 17 Lapusi xa Iesu tamei ti mu vastal visal xil, e ut maluxoluk ngamu. Ma, labe bot nae e labalis tengan lavur xoteh oei latilomun lave Kapaniam. \v 18 Melele xa di laba, lakameti nggeih tengan lavalis vengan xa di labisu ni votiang tei xa nggeih e oei mun misa xa misa. \v 19 Melele xa labalis ba duxoh kilomita lim (5), xil lamesep pupu xa lapus Iesu di bemei visal xil e di mikakao e ramut oei nggoni ngan taxa di mikakao e tan tang. Melele xa lapusi, ulixil mikan pupu. \v 20 E Iesu biteni mi xil bit, “!Ulimim nakan ti! !Inou nabe xi!”\f + \fr 6:20 \ft Vahit sepinien ak vahe, \fk “inou NABE” \ft (\xt Eks 3:14\ft ) xa be his xati na Hi. Ve merereen nae, moletin xil latekes Hi ni ‘Iahova’ xa koute teni be Suv.\f* \x + \xo 6:20 \xt Mat 14:27\x* \v 21 Melele xa lapusi xa be xi reitin, labesi xil tengan lavuri vamei e bot. E melele xa Iesu bemei e bot, latemanin xa laduxoh ut e rute xati xa labit lava en. \p \v 22 Melele xa ut da milan, vanut moletin xil xa ladi tamu e ri oei di lanemi labit lipus Iesu, vengan xa lakila xa tehe moletin nan xil kestang xa latehe bot tei takes nae lateha, e latestokovein Iesu e ri oei nae. \v 23 E melele nen ak, moletin sav xil xa langgo taon te hal Taeberias lamei del bot nae xil. Xil lamei ut sangas e rute xa Iesu temes Hi ve beret e tesa ni mi tatit moletin xil lava ni.\x + \xo 6:23 \xt Sion 6:11\x* \v 24 Melele xa moletin xil ak lapusi xa Iesu del moletin nan xil latari ti e rute ak, xil labe bot na mol‑Taeberias xil e labe taon te hal Kapaniam tengan lalang ni. \s1 Iesu be beret te meulien \p \v 25 Moletin xil lakamet Iesu e ri Oei Kaleli. E melele xa lakameti lasisi labit, “?Titsa, otemei inggak vilieh?” \p \v 26 E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Reitin li nabiteni mi xamim xa mutalang ni nou ti vengan xa mule kil koute te merekel xil xa di napol ni. E‑e. Di mulang ni nou vengan xa natesak ni vangemim mei tepolu ni beret.\x + \xo 6:26 \xt Sion 6:11-12\x* \v 27 Munasa xamim ti ve anien tang xa di mungga ni e, tavehi ti, di mikesae mun. E ihos pupu tengan musa xamim ve anien xa misakras vakesae xa mikila vasa meulien sal mi ngan xil vus xa langguri. Inou, Nat Moletin, nikila nisa ni mi xamim vengan xa Hi, Tata navan, tehosei inou e besi xi ve nou.”\x + \xo 6:27 \xt Sion 4:14; 6:50,51,54,58\x* \p \v 28 Ma, moletin xil lasisi labit, “?Hi ien bei tengan xamem mupol ni naha?” \p \v 29 E Iesu bit rilomun ni bit, “Naha xa Hi ien bei tengan xamim mupol ni mak: muling neketen namim iti e ngan xa xi tesila temei.” \p \v 30 Ma, xil lasis Iesu labit, “?Upol ni merekel eah mupusi tengan muling neketen namem e xouk? ?Reitin, upol ni naha vari? \v 31 Melele xa avu namem xil di latekakao e uruvuol, latea manna xa Mosis tesa ni mi xil, vengan xa Vanuvei Eo biteni bit, \qt ‘Xi tesa beret texo ut nesao tengan mei vahe ae.’”\qt* \rq (Sam 78:24)\rq*\x + \xo 6:31 \xt Eks 16:15; Nam 11:7-9; Neh 9:15; Sion 6:49,58; Sam 105:40\x* \p \v 32 E Iesu biteni mi xil bit, “Reitin li nabiteni mi xamim, ngan xa tesa beret texo ut nesao tengan vahe ae tenave \w Mosis\w* ti. Tehe Tata navan iaxa tesa ni mi xil. E xosali, xi di misa beret xa nggo ut nesao reitin mi xamim. \v 33 Vengan xa beret xa Hi di misa ni be ngan xa nggo ut nesao bemei e di misa meulien mi moletin xil te ut etan.”\x + \xo 6:33 \xt Sion 6:41,51\x* \p \v 34 Melele xa lalonge mak, xil lasisi labit, “Suv, sa beret ak mi xamem li vehakut.”\x + \xo 6:34 \xt Sion 4:15; Mat 6:11; Luk 11:3\x* \p \v 35 Ma, Iesu biteni mi xil bit, “Inou nabe beret xa di misa meulien. Ngan xil vus xa lamei visal nou, mae naxat xil ti mun. E ngan xil xa laneket e nou, meruru naxat xil ti mun.\x + \xo 6:35 \xt Sion 6:48,51,58; 4:14\x* \v 36 E tave ti neta xa natehiteni mi xamim xa mutepus nou e merekel xil xa natepol ni, mutaneket ti mu e nou.\x + \xo 6:36 \xt Sion 20:31\x* \v 37 Ngan xil vus xa Tata navan bosei xil tengan mei labe moletin navan xil, xil mei lihusil xat kuh inou. E inou ti nihur pilei ngan xil vus xa di langgusil xat nou, ninasil rerat xil ti linave reling nou.\x + \xo 6:37 \xt Sion 17:2,7,24; Mat 11:28\x* \p \v 38 “Nihur pilei xil vengan xa ngan ak be naha xa ngan xa tesil nou ien bei inou nipol ni. E vehakut di napol ni naha xa xi ien bei e natapol ni ti naha xa inou tasok tang ieok bei.\x + \xo 6:38 \xt Mat 26:39; Mak 14:36; Luk 22:42; Sion 4:34; 5:30\x* \v 39 E ien bei tengan nilaxat kuh holesok xil vus xa telingi teti heok tengan neta ti nakesae. E, e hoxalite te holesok xil vus, moletin navan xil vus limea rilomun ra maten.\x + \xo 6:39 \xt Sion 6:44,54; 10:28,29; 11:24; 17:12; 18:9\x* \v 40 Vengan xa Tata navan ien bei tengan ngan xil vus xa lapus Natneli e laneket en mei lihur meulien sal. E, e hoxalite te holesok xil vus, inou nisak ni xil limea rilomun ra maten limeul.” \p \v 41 Melele xa \w Siu\w* xil lalong Iesu bit xi be beret te meulien xa nggo ut nesao bemei, xil laseputut ba xati labit,\x + \xo 6:41 \xt Sion 6:33,35,51,58\x* \v 42 “Xamem makil moletin ak. E makil tamen xal ninen mun. Xi be Iesu, nat Siosep tang. ?Ma, veneh di biteni xa xi texo ut nesao bemei?”\x + \xo 6:42 \xt Mat 13:55; Mak 6:3; Luk 4:22\x* \p \v 43 Iesu bit rilomun ni bit, “Munaseputut ti mun ve sepinien navan xil. \v 44 Be reitin xa Hi Tata tesil nou namei, e ngan xil kestang xa xi di bosei xil lakila mei lihe moletin navan xil. E inou nisak ni xil limea rilomun ra maten e hoxalite te holesok xil vus.\x + \xo 6:44 \xt Sion 6:65; 6:39,40,54; 11:24\x* \v 45 Provet xil tetiamu latetisi latehit, \qt ‘Hi vari ipispisi mi moletin xil vus.’\qt* \rq (Aes 54:13)\rq*\x + \xo 6:45 \xt 1Tes 4:9\x* E ngan xil xa lalong rae Hi e langgur pispisien nggo en di lamei visal nou. \v 46 Nataviteni ti namit moletin tei tepus Hi Tata ni meten xati. Inou kestang natepus Tata navan ngamu vengan xa natexo visali.\x + \xo 6:46 \xt Sion 1:18\x* \v 47 Reitin li nabiteni mi xamim xa ngan xil vus xa laling neketen nae e nou langgur meulien sal.\x + \xo 6:47 \xt Sion 3:15,16,36\x* \v 48 Inou nabe beret te meulien.\x + \xo 6:48 \xt Sion 6:35,41,51,58\x* \v 49 Avu namim xil latea manna e uruvuol. E neta sav xa mak, xil latelel.\x + \xo 6:49 \xt Sion 6:31,58\x* \v 50 E inou nabe beret xa nggo ut nesao bemei e tan. E ngan xil xa langga beret ak linalel ti.\x + \xo 6:50 \xt Sion 6:33,58\x* \v 51 Reitin, inou nabe beret xa nggo ut nesao bemei e tan xa di misa meulien. Moletin xa ia beret ak imeul iha vuma … navus ti. Beret xa nisa ni mi xamim be tenbeok. E di nasa ni mi moletin xil te ut etan tengan likila lihur meulien sal ixo en.” \p \v 52 Melele xa Siu xil lalong sepinien na Iesu lamesep pupu ven. E langor mi xil mun tang labit, “?Ei, midep xiak? ?Moletin ak isa tenben mi xir tengan ria ni itep?” \p \v 53 E Iesu biteni mi xil bit, “Reitin li nabiteni mi xamim, xosxa xamim munaxa tenbe Nat Moletin ti, e munamu ren ti, meulien tovuol e xamim. \v 54 Ngan xil xa langga tenbeok e lamu reok, nisak ni xil limea rilomun ra maten e hoxalite te holesok xil vus.\x + \xo 6:54 \xt Sion 6:39,40,44; 11:24\x* \v 55 Vengan xa tenbeok be neta tei te anienen reitin, e reok be neta tei te munien reitin. \v 56 Ngan xil xa langga tenbeok e lamu reok labisti del xat inou, e inou mun nabisti del xat xil.\x + \xo 6:56 \xt Sion 15:5; 1Sion 3:24\x* \p \v 57 “Tata navan be vatit meulien, e inou nanggur meulien nggo en. Xi tesil inou namei, e ngan xil xa langga nou lihur meulien ixo inou. \v 58 Ma, tenbeok be beret xa nggo ut nesao bemei etan. E beret ak taxoni beret ti xa avu namim xil latea ni, e tetutou ni sung latelel. Vengan moletin xa ia beret ak imeul vehakut xa vehakut tang.” \v 59 Iesu misa sepinien xil ak melele xa xi di pispisi e \w nim te pispisien\w*na Siu xil e taon te hal Kapaniam. \s1 Moletin xil holu latahusil ti mun Iesu vengan xa lanemi labit pispisien nan xil nggeih pupu \p \v 60 Melele xa ngan xil xa di langgusil Iesu lalong sepinien nan xil, labiteni mi xil mun tang labit, “Ei, pispisien xil ak nggeih pupu tengan ravuri. ?Visi vari mikila vake reitin en?” \p \v 61 E Iesu mikila xa moletin nan xil di laseputut usil pispisien nan xil. Ma, ba pus xil e biteni mi xil bit, “?Midep? ?Pispisien xil ak di misak ni xamim mumesep e musavut e neketen namim? \v 62 E ti mumesep e ti musavut reitin xosxa vahit mupus inou, Nat Moletin, nihe ut nesao, rute xa natexo en tetiamu.\x + \xo 6:62 \xt Pol 1:9-11\x* \v 63 Ninin na Hi kestang di misa meulien mi moletin xil. Moletin misakras vakamet meulien vaxo xeihen nan tasen. E sepinien xil xa inou iaxa di nasa ni mi xamim lastal langgo Ninin Eo e di lasa meulien.\x + \xo 6:63 \xt 2Kor 3:6\x* \v 64 E rut xamim lataling neketen nae ti e nou.” Iesu biteni mak vengan xa, e melele xa tepol kokot ni polien nan, xi tekila ngamu visi e xil linaling neketen nae ti en, e visi iaxa isa rati ihe he elu nan xil.\x + \xo 6:64 \xt Sion 13:11\x* \v 65 Di, Iesu biteni mun mi xil bit, “Vengan xa nakila xa moletin xil holu linaling neketen nae ti e nou, inou natehiteni mi xamim ngamu xa ngan xil kestang xa Hi Tata di bosei xil iaxa lakila mei lihe moletin navan xil.”\x + \xo 6:65 \xt Sion 6:44\x* \p \v 66 E melele nen tak, moletin xil holu labe relingi e latahusili ti mun vari. \v 67 Melele xa Iesu pusi xa moletin xil di labe relingi, xi biles pus moletin nan xil xa labe lu e le tei (12) e misis xil bit, “?E itep mi xamim? ?Xamim mun mubit muhe reling nou?” \p \v 68 E Saemon Pita bit rilomun ni mini bit, “?Suv, xosxa xamem muhe relinguk, ma muhe visal visi mun? Vengan xouk kestang di osa sepinien xil xa di misa meulien sal.\x + \xo 6:68 \xt Sion 6:63\x* \v 69 E xamem maling neketen namem e xouk e mapus kila xa xouk iaxa obe Mesaea, Moletin Eo na Hi.”\x + \xo 6:69 \xt Mak 1:24; Luk 4:34\x* \p \v 70 Ma, Iesu biteni mi xil bit, “Inou iaxa nabosei xamim xa mube lu e le tei (12) tengan muvusil nou. E tave ti neta xa mak, tei e xamim be \w Temat\w*.” \v 71 Iesu di misep usil Sudas, nat Saemon Eskariot. Vengan, tave ti neta xa xi be tei e moletin lu e le tei (12) nan, xi isa rat Iesu ihe he elu nan xil.\x + \xo 6:71 \xt Sion 12:4\x* \c 7 \s1 Tua na Iesu xil lataling neketen nae ti en \p \v 1 Dutou ni ngan ak, Iesu mikakao mikapis e rute xil holu e provins te hal Kaleli. E xi ien ti tavei vahe provins te hal Sudea, vengan xa mikila xa vat xil na \w Siu\w* xil di lalang ni mesal tova tengan lavasi vamat vaxo en.\x + \xo 7:1 \xt Sion 5:18; 7:19,25; 8:37,40\x* \v 2 E melele xa \w Wik te Horao xil\w* bemei sangas,\x + \xo 7:2 \xt Lev 23:34\x* \v 3 tua na Iesu xil labiteni mini labit, “Onata ti kestang inggak e provins te hal Kaleli. Ihos mak mu xa uhe provins te hal Sudea tengan ngan xil xa iexil bei tengan lihusil xouk likila lipus merekel xil xa di opol ni. \v 4 Uhe Sudea sung vengan xa moletin xa ien bei tengan mei vahe eilep tei misakras ti vapol xuxus. Ma, xosxa be reitin xa okila opol ni merekel xil, ma upol ni e valkesao tengan upisen xouk mi moletin xil te ut etan.” \v 5 Tuneli xil labiteni mak mini vengan xa, tave ti neta xa xil labe tuneli xil, xil mun latake reitin ti en xa xi be Mesaea.\x + \xo 7:5 \xt Mak 3:21\x* \p \v 6 E Iesu biteni mi xil bit, “Melele xati tengan nipisen nou mi moletin xil vus tamei ti mu. E xamim mukila mupol ni naha xa iemim bei tengan mupol ni e melengien xil ngasen.\x + \xo 7:6 \xt Sion 2:4; 7:30; 8:20\x* \v 7 Moletin xil te ut etan iexil taxat xamim ti. E iexil di nggat nou vengan xa di nabit rati e valkesao xa sexien nae misa.\x + \xo 7:7 \xt Sion 15:18; 3:19\x* \v 8 Xamim ha mupus melengien eo xil ak e inou ninava ti mu, vengan xa melele nen ak tamal ti mu tengan nama.” \v 9 Melele xa Iesu biteni mak, xi dat e provins te hal Kaleli. \s1 Iesu be Serusalem tengan vapus Wik te Horao xil en \p \v 10 Melele xa tua na Iesu xil labe Serusalem tengan lapus Wik te Horao xil en, Iesu dat e tim melengien vahis. Di, xi mun ba, e pol xuxus ni tang del moletin nan xil tengan moletin sav xil linakil ti. \v 11 E hal Serusalem, vat xil na Siu xil di lalang ves Iesu e hilaep te vanut moletin xa lamei tengan lapus melengien eo xil ak. Xil di lasis moletin xil labit, “?Moletin ak da xave?”\x + \xo 7:11 \xt Sion 11:56\x* \p \v 12 Moletin xil xa lamei tengan lapus melengien eo xil ak lasep xuxus holu usil Iesu. Rute xil labit, “Xi be moletin hos tei.” E tesav e xil labit, “E‑e, xi di miluvos moletin xil.” \v 13 E moletin xil latasepin ti e valkesao usil Iesu vengan xa ulixil mikan xa vat xil na Siu xil linalong ti e linapol ni naxeih mi xil.\x + \xo 7:13 \xt Sion 9:22; 19:38; 20:19\x* \p \v 14 Melele xa Siu xil ladi tamu lapol vituei ni holesok xil e hilaep te Wik te Horao xil, Iesu bemei e hal Serusalem, be vioh te \w Nim Eo\w*, e di pispisi mi moletin xil en. \v 15 E melele xa vat xil na Siu xil lalong pispisien nan xil, latemanin e labit, “?Moletin ak nggur kilakilen ak nggo xave, vengan xa xi tava ti e sukul tengan lapispisi mini?”\x + \xo 7:15 \xt Mat 13:54; Luk 2:47\x* \p \v 16 Iesu bit rilomun mi xil bit, “Holesok xil xa di napispisi ni taxo nou ti. Xil vus langgo Hi xa tesil nou namei.\x + \xo 7:16 \xt Sion 12:49; 14:10\x* \v 17 Ngan xil xa iexil bei tengan lapol ni naha xa Hi ien bei, xil likila xa pispisien navan xil nggo visal Hi e taxo nou tasok ti. \v 18 Moletin xa misa sepinien xil xa nggo xi tasen, xi ien bei vapet rat xi tasen vahe nesao. E moletin xa di misak pisi tengan vapet rat ngan xa misila, xi be reitin e luvosen tovuol en.\x + \xo 7:18 \xt Sion 8:50\x* \v 19 Xamim vus mukila xa \w Mosis\w* tesa \w rae\w* xil mi xamim. E tovuol e xamim valong xat vuol ni rae xil ak. ?Ma, veneh iaxa di mulang ni mesal tova tengan muvas vin nou vaxo en?”\x + \xo 7:19 \xt Sion 1:17; Pol 7:53; Rom 2:21-24; Sion 5:18; 7:1,25; 8:37,40\x* \p \v 20 Vanut moletin xil xa lalong sepinien nan labiteni mini labit, “Xos temat tova de xouk xa biles nenemien nam. ?Visi vari iaxa di misak tengan vahas vinuk?”\x + \xo 7:20 \xt Sion 8:48,52; 10:20\x* \p \v 21 Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Inou natepol ni tutut polien tei e Sabat e xamim musepin pupu ven e mubit natepol tesa.\x + \xo 7:21 \xt Sion 5:16\x* \v 22 Tetiamu, Mosis tesa rae te \w vexahu\w* mi xamim, xa xi tehuri texo vatit avu nar xil tetiamu. E tengan muhusil xat rae ak, xamim vari di mupol ni vexahu ni rut tenbe horamue namim xil e melele xa melengien nae be tol e he sav (8) xati.\x + \xo 7:22 \xt Sen 17:10-13; Lev 12:3\x* \v 23 E neta sav xa di mupol ni polien ak e \w Sabat\w*, mutahur xoteh rae te Sabat ti. ?Misak ni, veneh ma iemim di nggat inou xa natepol ni tenbe moletin tevi tei mei temese rilomun e Sabat?\x + \xo 7:23 \xt Sion 5:8-9,16\x* \v 24 Ma, munalepis rin navan ti nahusil naha xa moletin xil di lapusi e hale tang, e mulepis rin navan ihusil naha xa momal reitin tengan ripol ni.”\x + \xo 7:24 \xt Aes 11:3; Sion 8:15; Lev 19:15; Aes 11:4\x* \s1 Moletin xil latakil kuh ti xa Iesu be Mesaea mu be visi \p \v 25 Melele xa moletin xil e hal \w Serusalem\w* lapus Iesu di pispisi labiteni labit, “?Tave moletin ak ti xa vat nar xil iexil bei tengan lavas vini?\x + \xo 7:25 \xt Sion 5:18; 7:1,19; 8:37,40\x* \v 26 !E mupus ti! Xi di misepin e valkesao pe met moletin xil ak, e vat xil ak latavit ti neta. Xos lakila be reitin xa moletin ak be Mesaea xa Hi tehit xati tengan isa ni imei. \v 27 E labiteni xa melele xa Mesaea imei, moletin ti nakil ti xa xi nggo xave bemei. Ma, xi tave Mesaea ti vengan xa rakil rute xa xi texo en.”\x + \xo 7:27 \xt Sion 9:29\x* \p \v 28 Melele xa Iesu di pispisi e vioh te Nim Eo, xi misepin be nesao bit, “?Midep? ?Be reitin xa xamim mukil nou e rute xave xa natexo en? E natamei ti inggak vahusil nenemien navan tasok. E namei inggak nggusil nenemien na Hi xa tesil inou namei. Xi vari be reitin, e xamim mutakil ti xi.\x + \xo 7:28 \xt Sion 8:55; 17:25\x* \v 29 Inou nakila, vengan xa natexo visali, e xi iaxa tesil inou namei e tan.” \p \v 30 Melele xa lalong sepinien nan, rut moletin xil lasak tengan latal xati. E moletin ti tapol ni vengan xa melengien nan xati tamei ti mu.\x + \xo 7:30 \xt Sion 8:20; 7:44; 2:4; 7:6\x* \p \v 31 E moletin xil holu lake reitin xa xi be Mesaea vengan xa labiteni labit, “Xir ralonge xa melele xa Mesaea imei, xi ipol ni merekel xil holu. !E moletin tovuol xa mikila vapol ni merekel xil vahe holu mak mu vali ngan xil xa Iesu di pol ni!”\x + \xo 7:31 \xt Sion 2:3; 8:30; 10:42; 11:45; 12:11,42\x* \p \v 32 \w Farasi\w* xil lalong naha xa moletin xil di lasep piao ni usil Iesu. Ma, xil del \w vat xil na pris xil\w* lasil mereketeh xil xa di laketeh xol Nim Eo na Hi tengan lava latal xat Iesu. \p \v 33 Melele xa mereketeh xil laba, Iesu biteni bit, “Inou nite visal xamim nave nousav ti. Ti, nitilomun nihe visal ngan xa tesil inou natemei.\x + \xo 7:33 \xt Sion 13:33; 16:5\x* \v 34 Xamim ti mulang ni nou, e munakamet nou ti. Xamim munakamet nou ti vengan xa musakras muve rute xa inou ha nita en.”\x + \xo 7:34 \xt Sion 8:21; 13:33; 13:36; 17:24\x* \p \v 35 Melele xa lalonge mak, vat xil na Siu xil ak labiteni mi xil mun tang labit, “?Moletin ak iha xave iaxa xir rasakras rakameti? ?Xos ihe visal Siu xil xa ladi e kantri na mol‑Kris xil nggoni ngan halesav xil, mu xos ha ipispisi mi mol‑Kris xil vari? \v 36 ?Naha vari be koute te sepinien nan xa bit ti rilang ni e rinakameti ti, e rasakras rave rute xa xi ha ita en?” \s1 Vole usil oei te meulien \p \v 37 E melengien eo kor te Wik te Horao xil, ngan xa be eilep mak mu mili melengien sav xil teni, Iesu misoh e vioh te Nim Eo e misepin be nesao bit, “Xamim xa meruru nggat xamim mumei visal nou.\f + \fr 7:37 \ft E melengien eo kor te Wik te Horao xil, pris xil labe Vangoei Saelom tengan vahutih oei vaxo en. Di, laleh oei ak ladilomun labe vioh te Nim Eo e ladehi ba xat hor te sanien eo. Oei ak be simeleleen tei tengan vasak ni moletin xil lanem xat oei xa Hi tesa ni mi mol‑Isrel xil e melele xa latekakao e uruvuol huram hanutap lu (40). E koute teni be tuxolxatien xil xa Hi ti isa ni mi xil e hoxalite te holesok xil vus. E Iesu bit lelen ni xa xi iaxa be suse tengan lakila lavur oei ak.\f* \x + \xo 7:37 \xt Pro 18:4; Aes 58:11\x* \v 38 Moletin xa mineket e nou imei imu ni. Imak, ma naha xa Vanuvei Eo bit usili mei istal ihe reitin xa bit, \qt ‘Inou nisak ni oei xa misa meulien mei istal ixo tin moletin, e ileh ihe holu ixoni oeisal tei xa mahulong.’”\qt* \rq (Aes 44:3)\rq* \v 39 Oei xa Iesu di bit usili be vole tei usil \w Ninin Eo\w* xa mei ise xat ngan xil xa laneket en xa xi be Mesaea. E melele nen ak, Ninin Eo tenamei ti mu e xil vengan xa Hi tenasa ti mu Iesu vaha vahur minehinen te xeihen nan.\x + \xo 7:39 \xt Sion 16:7; 20:22; Pol 2:4\x* \p \v 40 Melele xa moletin xil lalong sepinien xil na Iesu, rute xil labiteni labit, “!Reitin mak xa moletin ak be \w Provet\w* xa ixoni Mosis xa Hi tehit xati tengan isila imei!”\x + \xo 7:40 \xt Dut 18:15-22; Sion 6:14; Pol 3:22; 7:37\x* \p \v 41 E rute xil labit, “E‑e, xi be Mesaea vari.”\x + \xo 7:41 \xt Sion 4:29; 7:26; Pol 9:22; Sion 7:52\x* \p E rute sav xil mun labit, “Xi misakras vahe Mesaea vengan xa Mesaea misakras vastal vaxo provins te hal Kaleli. \v 42 Vengan Vanuvei Eo bit lelen ni xa Mesaea imei ixo vatimol na suv toto \w Deved\w*, e lipesi e hal Betlehem, taon xa Deved teta en tetiamu.”\x + \xo 7:42 \xt 2Saml 7:12; Sam 89:3-4; Maek 5:2; Mat 2:5-6\x* \v 43 Ma, vanut moletin xil ak langgur nenemien savsav xil usil Iesu.\x + \xo 7:43 \xt Sion 9:16; 10:19\x* \v 44 E rute e xil iexil bei tengan latal xati, e tovuol e xil vaha tengan vapol ni.\x + \xo 7:44 \xt Sion 7:30\x* \s1 Vat xil na Siu xil lataneket ti e Iesu \p \v 45 Mereketeh xil te Nim Eo xa vat na pris xil del Farasi xil latesil xil tengan lava latal xat Iesu lalong naha xa Iesu di biteni. Di, ladilomun labe visal vat nae xil. E melele xa vat na pris xil del Farasi xil lapusi xa lamei hon tang, xil labiteni labit, “?Veneh vari mutatal xat Iesu ti?” \p \v 46 E mereketeh xil labit rilomun ni mi xil labit, “Matatal xati ti vengan xa sepinien nan xil bos pupu. Pispisien nan xil taxoni na moletin sav xil ti.” \p \v 47 Ma Farasi xil labul xat xil labit, “?Midep? ?Moletin ak miluvos xamim mun? \v 48 Tovuol e xamem Farasi xil del eilep xil maneket en mu mavusili.\x + \xo 7:48 \xt Sion 12:42\x* \v 49 Be movotei xil tang xa latakil ti rae xil na Mosis iaxa di laneket en. E ve rin ak, halesil ite meulien nae.” \p \v 50 Nikodimas, xa teha tuei tengan vasepin mi Iesu, xi mos e xil e be xil ladi. E melele xa milong sepinien nae xil biteni bit,\x + \xo 7:50 \xt Sion 4:1-2; 19:39\x* \v 51 “?Midep? ?Rae nar xil lamaen ni tengan rakin pangasien tei mi moletin tei melele xa ratalepis rin nan ti e von koten tengan rakamet naha tova xa xi pol ni xa misa? E‑e, tamaen ni ti.”\x + \xo 7:51 \xt Dut 1:16\x* \p \v 52 Vat sav xil labul xati xeih labit, “!Ei! ?Midep? ?Xouk mun obe ngan Kaleli? Xosxa usak tengan ulang pisi e Vanuvei Eo, ma ukameti xa provet tovuol xa vaxo provins te hal Kaleli.”\x + \xo 7:52 \xt Sion 1:46; 7:41\x* \v 53 Di, xil vus ladilomun labe tim sae xil. \c 8 \s1 Iesu pisen esaeen mi atou xa tepol tesa tetel moletin tei\f + \fr 8:0 \ft E rut vanuvei matu xil te Sion, tumulen te \xt Sion 8:1-11\ft tovuol en.\f* \p \v 1 Iesu be Vathu te Urvatiei te \w Olip\w* del moletin nan xil e laba lapat en.\x + \xo 8:1 \xt Luk 21:37\x* \v 2 Ut milan, Iesu dilomun be Serusalem e ba be vioh te \w Nim Eo\w*. Moletin xil holu lamei visali e lakapis xole. Ma, Iesu dotan e pispisi mi xil.\x + \xo 8:2 \xt Mat 26:55\x* \v 3 Melele xa di tamu pispisi, \w titsa\w* xil te rae na Mosis del \w Farasi\w* xil ladiamu ni atou tei xa latekameti di pat tetel tiramue tei xa tave tiramue nan xati ti. Ma ladel atou ak ba misoh pe met moletin xil. \v 4 Di, labiteni mi Iesu labit, “Titsa, atou ak, melele xa lakameti, xi dit pat del tiramue tei xa tave tiramue nan xati ti. \v 5 \w Rae na Mosis\w* biteni xa rihov vin hisit atou xil xa lamak. ?E xouk, uhit naha?”\x + \xo 8:5 \xt Lev 20:10; Dut 22:22\x* \v 6 Xil lasis Iesu mak tengan vasak pisi e rin te sepinien nan tengan xos isa sepinien tova xa imaen xil ha lital xati ven.\f + \fr 8:6 \ft Lanemi xa isa mesal mi xil tengan lital xati vengan xa xosxa Iesu ihit, “Ristokovein atou ak iha,” ma ita xoteh rae na Mosis. E xosxa ihit, “Momal tengan rihov vini,” ma ita xoteh rae na kavmen te hal Rom xa tamaen Siu xil ti tengan lavas vin moletin.\f* \x + \xo 8:6 \xt Mat 22:15\x* \p E Iesu mitingeiril, e midis neta tei e tan ni vakuhen. \v 7 E xil dit lasi petinen tengan isa nenemien nan mi xil usil rin ak. Ma, Iesu mea misoh e biteni mi xil bit, “Visi e xamim xa tapol ni ti tesaen, xi vari iaxa ihov kokot ni.”\x + \xo 8:7 \xt Dut 17:7\x* \v 8 Di, mitingeiril mun e midis neta teimun e tan. \p \v 9 Melele xa titsa xil te rae na Mosis del Farasi xil lalonge mak, xil kekes labaha. Ngan xil xa lamatu ladiamu, di, tesav xil mun laba ba vuma … Iesu tasen tang da, e atou ak di tamu misoh pe meten.\x + \xo 8:9 \xt Mat 22:22\x* \v 10 Di, Iesu mea misoh e biteni mini bit, “?Atou, moletin xil laba xave? ?Midep? ?Ti xil tara ti ak tengan vahit umat ve tesaen nam?” \p \v 11 Atou bit rilomun ni mini bit, “Suv moletin tovuol.” \p Ma Iesu biteni mini bit, “E inou mun ninavit neta ti nava xat rin nam. E utilomun uhe tim, e xosali iha, onapol ti mun nasa.”\x + \xo 8:11 \xt Sion 5:14\x* \s1 Vat na Siu xil latake reitin ti e sepinien na Iesu melele xa bit rati xa xi be miehen na Hi mi moletin xil te ut etan \p \v 12 Melele xa Iesu di tamu e vioh te Nim Eo, misepin rilomun mi moletin xil bit, “Inou nabe miehen xa di mileluv e meulien na moletin xil te ut etan. E moletin xa di nggusil nou nakakao ti e maluxoluken, vengan xa miehen navan xa iti en ileluv kuh suse te meulien mini.”\f + \fr 8:12 \ft E melengien eo kor te Wik te Horao ak, pris xil labe vioh te Nim Eo e lasahan laet xa mahulong xa kandel xil holu ladi en. Xos Iesu di bit lelen ni xa laet ak nggoni vole tei usil xi xa be miehen na Hi mi moletin xil te ut etan.\f* \x + \xo 8:12 \xt Aes 49:6; Sion 1:4,5,9; 9:5; 12:46\x* \p \v 13 Farasi xil xa lalong sepinien nan labiteni mini labit, “Xouk di obit rat sepinien xil ak e rin nam tasom tang. Misak ni, xamem masakras make reitin e sepinien nam.”\x + \xo 8:13 \xt Sion 5:31\x* \p \v 14 Iesu bit rilomun ni bit, “Reitin xa di nabit rat holesok xil holu e rin navan. E naha xa di nabit rati be reitin vengan xa nakil rute xa natexo en, e nakil rute xa niha en. E xamim mutakil ti rute xa natexo en mu rute xa niha en.\x + \xo 8:14 \xt Sion 13:3; 16:28; 7:28; 9:29\x* \v 15 Melele xa mulepis rin navan, munggusil nenemien na moletin xil te ut etan tang. E inou, di natalepis rin na moletin xil ti.\x + \xo 8:15 \xt 1Saml 16:7; Sion 7:24; 12:47\x* \v 16 E vahit ieok bei tengan nilepis rin na moletin tei, naha xa nihiteni ihe reitin. Vengan xa tave inou tasok ti xa nipol ni, e inou xamel Tata navan xa misil inou namei malilepis vituei ni rin ak.\x + \xo 8:16 \xt Sion 5:30; 5:37; 8:29\x* \v 17 E rae xil na Mosis xa xamim vari di munggusil xati biteni xa melele xa sepinien na moletin lu usil neta tei lupin, moletin xil likila like reitin xa naha xa lubiteni be reitin.\x + \xo 8:17 \xt Dut 17:6; 19:15\x* \v 18 Mak, ma inou nasepin e rin navan, e Tata navan xa misil inou namei, xi mun di misepin e rin navan.”\x + \xo 8:18 \xt 1Sion 5:9\x* \p \v 19 Ma, xil lasisi labit, “?Xosxa mak, tata nam da xave?”\x + \xo 8:19 \xt Sion 16:3; 14:7\x* \p Iesu bit rilomun ni bit, “Xamim mutakil ti nou e mutakil ti Tata navan mun. Vengan, xosxa mukil inou, ma mukila mukil Tata navan mun.” \p \v 20 Melele xa Iesu bit holesok xil ak, de vioh te \w Nim Eo\w*, sangas visal rute xa laling kuh mani te Nim Eo di en. E tave ti neta xa rute ak de sangas ni rute xa vat na Siu xil ladi vituei en, moletin tovuol vatal xati. Latatal xati ti vengan xa melele nan xati tamei ti mu.\x + \xo 8:20 \xt Sion 7:30\x* \s1 Iesu bit usil maten nan \p \v 21 Di, Iesu bit rilomun ni mi titsa xil te rae na Mosis e Farasi xil bit, “Inou nihe reling xamim e, neta sav musak pisi tengan mulang ni nou, munakamet nou ti. Xamim muxulehi mupol ni \w tesaen\w* e muhur huite teni e von maten tang. Mak, ma xamim musakras muve rute xa inou niha en.”\x + \xo 8:21 \xt Sion 7:34,36; 13:33\x* \p \v 22 Vat xil na \w Siu\w* xil latakil ti koute te sepinien na Iesu. Ma, lasepin mi xil mun tang labit, “?Veneh ma xi biteni xa xir rasakras rave rute xa xi iha en? ?Itep? ?Ihas vin tasen ni xi tang?”\x + \xo 8:22 \xt Sion 7:35\x* \p \v 23 Iesu bit rilomun ni bit, “Xamim mube te ut etan ak tang. E inou, nabe te ut nesao. Xamim mube moletin xil te ut etan, e inou natave te ut etan ti.\x + \xo 8:23 \xt Sion 3:31; 17:14\x* \v 24 Mak, ma nabiteni xa xamim muhur huit tesaen namim xil e von maten tang. Vengan xa xosxa munake reitin ti en xa inou nabe xi,\f + \fr 8:24 \ft Vahit sepinien ak vahe, \fk “inou NABE” \ft (\xt Eks 3:14\ft ) xa be his xati na Hi. Ve merereen nae, moletin xil latekes Hi ni ‘Iahova’ xa koute teni be Suv.\f* reitin xa mumat itel xat tesaen namim xil.”\x + \xo 8:24 \xt Sion 13:19\x* \p \v 25 Xil latemanin ni sepinien nan e labit, “?Xouk obe visi vari?” \p E Iesu bit rilomun ni bit, “Tetiamu mei duxol xosali, di nabit lelen ni mi xamim xa nabe visi. \v 26 Inou nikila nihit rat neta holu xa misa iha xat rin namim. E di nabit lelen ni mi moletin xil te ut etan naha xa Tata biteni minou vengan xa nakila xa ngan xa tesil nou namei be reitin.”\x + \xo 8:26 \xt Sion 7:28; 12:49\x* \p \v 27 Melele xa Iesu di bit usil Tata nan, xil latakil ti xa Iesu di bit usil Tata nan xa de ut nesao. \v 28 Mak, ma Iesu biteni mi xil bit, “Melele xa mupo rat Nat Moletin ihe nesao,\x + \xo 8:28 \xt Nam 21:9; Sion 3:14; 12:32\x* mupus kila xa inou nabe xi.\f + \fr 8:28 \ft Vahit sepinien ak vahe, \fk “inou NABE” \ft (\xt Eks 3:14\ft ) xa be his xati na Hi. Ve merereen nae, moletin xil latekes Hi ni ‘Iahova’ xa koute teni be Suv.\f* E melele nen ak mukila sung xa natapol ni ti neta vahusil nenemien navan tasok. E di nabit naha kestang xa Tata navan di pispisi minou.\x + \xo 8:28 \xt Sion 5:19\x* \v 29 E ngan xa misil nou namei, xi di minou e tastokovein nou ti. Vengan xa, vehakut, di napol kes ni neta xa xi besi xi ven.”\x + \xo 8:29 \xt Sion 8:16; 16:32\x* \v 30 Melele xa Iesu bit holesok xil ak, moletin xil holu lake reitin en xa xi be Mesaea na Hi reitin.\x + \xo 8:30 \xt Sion 2:23; 7:31; 10:42; 11:45; 12:11,42\x* \s1 Iesu bit kila xa ngan xil xa lalong xat pispisien nan xil labe moletin nan xil reitin \p \v 31 Di, Iesu pusi xa rut Siu xil lake reitin en, ma biteni mi xil bit, “Xosxa muxulehi ni ngan taxa ti mulong xat pispisien navan xil, ma mupisen ni xa xamim mube moletin navan xil reitin.\x + \xo 8:31 \xt Sion 15:7\x* \v 32 Mukil naha xa be reitin, e reitinen ak isak ni xamim mei mumeluv reitin.” \p \v 33 E xil labit, “Xamem mabe vatimol na \w Ebraham\w*, e matave slev na moletin ti vatova.\f + \fr 8:33 \ft Sepinien nae tave reitin ti vengan xa mol‑Isrel xil ladi pe he kavmen te hal Rom. E, e histri nae, lateti pe he mol‑Isip xil, mol‑Babilon xil, mol‑Siria xil, mol‑Kris xil, e pe he moletin savsav xil mun.\f* ?Mak, ma veneh vari obiteni xa xamem mei mumeluv reitin?”\x + \xo 8:33 \xt Mat 3:9; Luk 3:8; Sion 8:39,56; Neh 9:36\x* \p \v 34 Iesu biteni mi xil bit, “Reitin li nabiteni mi xamim xa moletin xil vus xa di lapol ni tesaen labe slev xil teni.\x + \xo 8:34 \xt Rom 6:16,20; 2Pit 2:19\x* \v 35 E slev tei, voninen tovuol e vatimol xati na masta nan. E nat masta ak, voninen xati e vatimol nan da vehakut.\x + \xo 8:35 \xt Eks 21:2; Dut 15:12\x* \v 36 Mak, ma xosxa Nat Hi pol ni xouk mei omeluv, ma omeluv reitin. \v 37 Nakila xa xamim mube vatimol xil na Ebraham. E neta sav xa mak, di musak pisi tengan mulang ni suse xa muvas vin inou vaxo en. E iemim bei tengan muvas vin inou vengan xa ut tovuol e tinemim tengan sepinien navan vaha vata en.\x + \xo 8:37 \xt Sion 5:18; 7:19,25\x* \v 38 Inou di nabit mesen naha xa natepusi e melele xa natete visal Tata navan. E xamim, ihos xa ti mupol ni naha xa Tata di biteni mi xamim tengan ti mupol ni.” \p \v 39 Xil labit rilomun ni labit, “Tata namem Ebraham.”\x + \xo 8:39 \xt Mat 3:9; Sion 8:33\x* \p E Iesu biteni bit, “Xosxa xamim mube horamue xil na Ebraham reitin, ma sexien namim xil ixoni sexien nan xil. \v 40 Inou nabit mesen ni mi xamim reitinen xa Hi biteni minou. E xamim, musak tengan muvas vin inou. Ngan ak tave sexien xil na Ebraham ti. \v 41 E‑e. Sexien xil namim nggoni sexien xil na tata namim xati.”\x + \xo 8:41 \xt Dut 32:6; Aes 63:16; 64:8\x* \p E xil labiteni labit, “!Ei! !Tave xamem ti iaxa mabe horamue xil te suse! Tata namem tei takes, xi be Hi vari.” \p \v 42 Iesu biteni mi xil bit, “Xosxa be reitin xa Hi be Tata namim, eheien namim vati e nou. Vengan xa inou natexo visal Hi, e xosali nade visal xamim inggak. Natamei ti vahusil nenemien navan, e Hi iaxa tesil inou namei.\x + \xo 8:42 \xt 1Sion 5:1; Sion 13:3; 16:28; 17:8; 7:28; 17:8\x* \v 43 E nakila veneh ma xamim musakras mulong kil naha xa nabiteni. Vengan xa iemim ti tavei mukil sepinien navan xil. \v 44 Tata namim be \w Temat\w* vari e iemim bei tengan mupol ni naha xa xi ien bei xamim tengan mupol ni. Vengan xa xi misak ni moletin xil labas vin moletin sav xil e melengien xil tetiamu mei duxol xosali. Xi tara ti e rin te reitinen, vengan reitinen tovuol en. Melele xa miluvos, di misa sepinien nan xati, vengan xa xi be vat luvosen, e be tata na ngan xil xa di laluvos.\x + \xo 8:44 \xt 1Sion 3:8; Sen 3:4\x* \v 45 Mak, ma vengan naha xa inou nabiteni mi xamim be reitin, xamim mutake reitin e nou ti. \v 46 ?Visi e xamim mikila vahit rat naha xa inou di napol ni xa misa? Tovuol e xamim mukila vapol ni. ?Ma xosxa di nabit naha xa be reitin, veneh vari mutake reitin ti e sepinien navan xil?\x + \xo 8:46 \xt 2Kor 5:21; 1Pit 2:22; 1Sion 3:5\x* \v 47 Ngan xil xa labe horamue xil na Hi di lalong kil sepinien nan xil. E xamim mutave horamue xil na Hi ti, ma mutalong kil ti.”\x + \xo 8:47 \xt 1Sion 4:6; Sion 18:37\x* \p \v 48 Ma Siu xil lasepsisil Iesu labit, “!Ei! Mabiteni reitin melele xa mabit osa tova tang e onggoni ngan \w Sameria\w* tei e temat tei de xouk.”\x + \xo 8:48 \xt Sion 4:9; Mak 3:21-22; Sion 7:20\x* \p \v 49 E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Temat tovuol e nou. Inou namerere ni Tata navan, e xamim mutamerere ni nou ti. \v 50 Natasak pis ti tengan napet rat hisok vahe nesao. E tei da xa ien bei tengan vapet rat hisok, e xi iaxa ilepis rin namim.\x + \xo 8:50 \xt Sion 5:41\x* \v 51 Reitin li nabiteni mi xamim xa ngan xil xa lalong xat pispisien navan xil linapus ti maten vatova.”\x + \xo 8:51 \xt Sion 5:24\x* \p \v 52 Vat na Siu xil labiteni mini labit, “Taxeak makil kuhi sung xa temat tei de xouk. Vengan Ebraham temat, e \w provet\w* xil na Hi mun latelel. E xouk di obiteni xa ngan xil xa lalong xat pispisien nam xil linapus ti maten vatova.\x + \xo 8:52 \xt Mak 9:1\x* \v 53 ?Midep? ?Di obiteni xa xouk obe eilep mak mu mili avu Ebraham tetiamu xa temat? ?E midep e rin te provet xil? ?Di obiteni xa xouk obe eilep mak mu mili xil, vengan xil mun lalel? ?Di obiteni xa xouk obe visi vari?”\x + \xo 8:53 \xt Sion 4:12\x* \p \v 54 Iesu bit rilomun ni bit, “Xosxa inou di napet rat tasok ni hisok, his ak be neta sav tang. E be Tata navan xa di pet rat hisok. Tata navan be ngan xa xamim mubit be Hi namim, \v 55 e mutakil ti xi vari. E inou nakila, e nasakras naluvos namit natakil ti. Vengan xosxa vamak, name vat luvosen vaxoni xamim tang. Reitin, inou nakil xi, e di nalong xat sepinien nan xil.\x + \xo 8:55 \xt Mat 11:27; Luk 10:22; Sion 7:28-29\x* \v 56 Ebraham, avu namim, xi minem kila xa melengien navan mei istal, ma besi pupu ni xi ven.” \p \v 57 Siu xil labiteni mini labit, “Huram nam tatuxoh hanutap lu e he xalu mun (50) ti mu. ?Mak, ma obit otepus Ebraham midep?” \p \v 58 Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Reitin li nabiteni xamim xa melele xa Ebraham tenapot ti mu, \qt inou NABE.”\qt* \rq (Eks 3:14)\rq*\f + \fr 8:58 \ft E sepinien Hibru, \fk “inou NABE” \ft (\xt Eks 3:14\ft ) xa be his xati na Hi. Ve merereen nae, moletin xil latekes Hi ni ‘Iahova’ xa koute teni be Suv.\f* \x + \xo 8:58 \xt Sion 1:1\x* \p \v 59 Melele xa Siu xil lalong naha xa Iesu biteni, laleh hat xil labit lihov vini. E Iesu minggus ra xil e be reling vioh te Nim Eo.\x + \xo 8:59 \xt Sion 10:31; 11:8\x* \c 9 \s1 Iesu pol ni moletin xa meten bar e melele xa ninen telingi mei bos \p \v 1 Melele xa Iesu di mikakao ba, pus moletin tei xa meten bar xa tevar ngamu melele xa ninen telingi. \v 2 E melele xa \w moletin xil na Iesu\w* lapusi, lasis Iesu labit, “?Titsa, \w tesaen\w* na visi iaxa tesak ni met moletin ak tevar e melele xa ninen telingi? ?Tesaen nan tang, mu tesaen na tamen xal ninen?”\x + \xo 9:2 \xt Eks 20:5; Esek 18:20; Luk 13:2,4\x* \p \v 3 Iesu bit rilomun ni bit, “Tave tesaen nan ti, mu tesaen na tamen mu ninen iaxa tepol ni met moletin ak tevar melele xa ninen telingi. Xi be metevar mak tengan Hi ikila ipisen xeihen nan ixo meulien nan.\x + \xo 9:3 \xt Sion 11:4\x* \v 4 Melele xa meteneai di tamu nesao, rixulehi ti ripol ni polien na Hi xa misil inou namei. Vengan vongien di bemei, e, e melele nen ak, moletin misakras mun vapol.\x + \xo 9:4 \xt Sion 5:17\x* \v 5 E melele xa nada tamu e ut etan, inou nabe miehen teni.”\x + \xo 9:5 \xt Aes 49:6; Sion 1:4,5,9; 12:46; 8:12\x* \p \v 6 \fig Iesu misak ni moletin tei xa meten bar mei miketeh rilomun.|alt="Jesus healing blind man" src="WA03865b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="9:6" \fig* Melele xa misepin bus, Iesu mikusah be tan e pol ni mei be mame. Di, miling mame ak e met moletin ak.\x + \xo 9:6 \xt Mak 8:23\x* \v 7 Di, Iesu biteni mini bit, “Uha ukas valnaom e Vangoei Saelom.” (His Saelom, koute teni be ‘misila’). Ma, metevar ak ba mikas valnaon. Melele xa mikasi bus, mikameti xa mikila vaketeh. Di, dilomun be tim.\x + \xo 9:7 \xt 2King 5:10\x* \p \v 8 Melele xa dilomun be tim san, ngenen xil del ngan xil mun xa lapus kila xa xi iaxa be ngan xa di miram ni moletin xil ve mani latemanin ni e labit, “?Midep? ?Be reitin xa ngan ak be metevar xa, vehakut, matepusi di tetotan e di tetakes moletin xil ve mani?”\x + \xo 9:8 \xt Pol 3:10\x* \p \v 9 Rute xil labit, “Reitin, xi iaxai.” \p E rute ngan xil labit, “E‑e, be moletin sav xa mapusi nggoni xi.” \p E xi vari di biteni mi xil bit, “!Be inou vari!” \p \v 10 Ma xil dit lasisi labit, “?Naha vari testal xa tesak ni xouk okila oketeh vamak?” \p \v 11 Xi bit rilomun ni bit, “Moletin tei, hisen Iesu, pol ni mame e milingi de metok xalu. Di, biteni minou tengan nihe Vangoei Saelom e nikas valnaok en. Melele xa napol ni, vatakes nakila naketeh.” \p \v 12 Moletin xil lasisi labit, “?E moletin ak da xave?” \p E ngan xa meten tevar bit, “Natakil ti.” \s1 Farasi xil lasis pilei ngan xa meten tevar usil visi iaxa tepol ni meten xalu mei lubos rilomun \p \v 13 Ngenen xil ladiamu ni ngan xa meten tevar be visal \w Farasi\w* xil.\x + \xo 9:13 \xt Luk 13:14; Sion 5:9\x* \v 14-15 Melele xa Farasi xil lapus moletin ak, lasisi xa meten mei bos midep xa mikila miketeh mak. Ma, moletin ak biteni mi xil bit, “Iesu iaxa teling mame tete metok xalu. E melele xa natekas valnaok, nakila naketeh sung.” Melele xa Iesu tepol ni mame e tesak ni meten mei tehos, tehe \w Sabat\w*. \p \v 16 Melele xa Farasi xil lalong tumulen na moletin xa tehe metevar, rute xil labit, “Iesu misakras vaxo visal Hi, vengan xi talong xat rae xil te Sabat ti.”\x + \xo 9:16 \xt Sion 3:2; 9:33; 5:16,18; 9:31; 7:43; 10:19\x* \p E rute xil mun labit, “?Xosxa be reitin xa be moletin tesa tei xa taxo visal Hi ti, ma midep iaxa mikila vapol ni merekel xil xa mak?” Ma, Farasi xil langgur nenemien lu (2) usili. \p \v 17 Misak ni, Farasi xil lasis moletin ak vatei mun labit, “Be xouk iaxa moletin ak tepol ni metom xalu mei bos tengan okila oketeh. ?Onem naha usil moletin ak? ?Be visi vari?”\x + \xo 9:17 \xt Mat 21:46; Sion 4:19; 7:40\x* \p Moletin ak bit rilomun ni bit, “Inou nake reitin xa xi be \w provet\w* tei.” \p \v 18 Melele xa vat xil na \w Siu\w* xil lapus moletin ak, latake reitin ti xa, tetiamu, tehe metevar tei. E lakila sung xa be reitin melele xa lasis tamen xal ninen lumei e lasis pilei xalu usili. \v 19 Lasis xalu labit, “?Be reitin xa moletin ak be horamue namil? E xamil mubit be metevar melele xa ninen telingi. ?Mak, ma, midep iaxa mikila sung vaketeh taxeak?” \p \v 20 Xalu lubit rilomun ni lubit, “Xamel makila xa be horamue namel. E makila mun xa meten tevar melele xa ninen telingi mei duxoh xosali. \v 21 E matakil ti sung tetep iaxa mikila vaketeh taxeak, mu visi vari tepol ni meten xalu mei lubos rilomun. E xamim mukila musisi ni, vengan xi matu pipin tengan vasepin e rin nan tasen.” \v 22 Tame moletin ak xal ninen lubiteni mak vengan xa ulixalu mikan tengan lalihit his Iesu mi vat xil na Siu xil. Lulongeong ni xa moletin xil vus xa labit rati xa Iesu be Mesaea, vat xil liso rat xil ra \w nim te pispisien\w*na Siu xil.\x + \xo 9:22 \xt Sion 7:13; 19:38; 20:19; 12:42\x* \v 23 Mak, ma xalu lubiteni mi vat xil ak xa horamue nalu matu pipin tengan vasepin e rin nan. \p \v 24 Misak ni, vatei mun, vat xil na Siu xil lasis moletin xa meten tevar tengan mei vasoh pe metexil. Di, labul xati labit, “!Uhit xati e his Hi xa be eilep pupu xa naha xa di obiteni be reitin! Vengan xa xamem makila xa Iesu ak be moletin tei xa misa.”\x + \xo 9:24 \xt Sos 7:19; Rev 11:13\x* \p \v 25 Ma moletin ak bit rilomun ni bit, “Natakil ti xos moletin ak be moletin tesa tei, mu be visi mun. E neta tei takes nakila. Tetiamu, metok tevar, e xosali, di naketeh.” \p \v 26 E xil lasisi mun labit, “?Xi tepol ni naha minuk? ?Tepol ni metom xalu mei tehos texo sexien xave?” \p \v 27 Ma, moletin ak bit rilomun ni mi xil bit, “Nabiteni ngamu mi xamim, e xamim iemim ti tavei tengan mulonge. ?Veneh ma iemim bei tengan muteong ni tumulen navan vatei mun? ?Xos xamim mun iemim bei tengan mei muve moletin nan xil?” \p \v 28 Melele xa lalonge mak, vat xil na Siu xil lasepin misa ba xat moletin ak labit, “!Ei, xouk vari obe moletin nan tei! E xamem, mabe moletin xil na \w Mosis\w*. \v 29 Xamem makila xa Hi tesepin mi Mosis e tesa xeihen mini. E, e rin na moletin xai, matakil ti rute xa xi nggur xeihen nan nggo en.”\x + \xo 9:29 \xt Sion 7:27,28; 8:14\x* \p \v 30 Ma, moletin xa mei miketeh bit rilomun ni bit, “Natemanin ni sepinien namim xil. Mubiteni xa mutakil ti rute xave xa xi nggur xeihen nan nggo en, neta sav xa pol ni metok xalu mei lubos rilomun. \v 31 Rakila xa Hi tateong ni ti moletin tesa xil xa lasisi ve neta ngan. E di milong sisen na moletin tei xa di merere ni e di pol nggusil naha xa xi ien bei.\x + \xo 9:31 \xt Sam 66:18; Aes 1:15; Sam 34:15; Pro 15:29\x* \v 32 Melele xa Hi tepeas kokot ni ut etan mei duxoh xosali, moletin sav tovuol xa vapol ni met moletin tei xa tehe metevar melele xa ninen telingi mei vahos rilomun. \v 33 E moletin nen ak tepol ni. Xosxa Iesu taxo visal Hi ti, ma misakras vapol ni merekel xil ak.”\x + \xo 9:33 \xt Sion 3:2\x* \p \v 34 \fig Eilep na Siu xil lasin merekel xa Iesu tepol ni e laso rat ngan xa meten tevar ra nim te pispisien nae.|alt="Blind man rejected by religious leaders" src="WA03866b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="9:34" \fig* Melele xa lalonge mak, vat xil na Siu xil lasepin nggeih mini labit, “!Xouk osa pupu e melele xa latepesuk mei duxoh xosali! ?Veneh ma di osak pisi tengan opispisi mi xamem?” Ma laso rati ra nim te pispisien nae.\x + \xo 9:34 \xt Sam 51:5; Sion 9:2\x* \p \v 35 Melele xa Iesu milongeong ni xa lateso rat moletin xa mei miketeh ra nim te pispisien na Siu xil, ba tengan valang ni. Melele xa mikameti, misisi bit, “?Xouk oke reitin e Nat Moletin?” \p \v 36 E moletin ak bit rilomun ni bit, “Suv, uhiteni minou li xa xi be visi. Imak, ma nikila nike reitin en.” \p \v 37 Ma, Iesu biteni mini bit, “Xouk otepusi ngamu. Inou xa di nasepin delak iaxa nabe xi.”\x + \xo 9:37 \xt Sion 4:26\x* \p \v 38 Melele xa milonge mak, moletin ak biteni bit, “O Suv li, nake reitin e xouk vari.” Ma, be tan e di mot mini. \p \v 39 Iesu bit, “Namei e ut etan ak tengan nilepis rin na moletin xil. Reitin, namei tengan nipol ni ngan xil xa metexil bar taxeak, mei liketeh; e nipol ni ngan xil xa labit lakila laketeh, metexil mei ivar.”\x + \xo 9:39 \xt Sion 3:17; 5:22,27,30; 8:15,16; 12:47\x* \p \v 40 Rut Farasi xil ladi sangas, e melele xa lalong sepinien na Iesu lasisi labit, “?Midep? ?Di obiteni xa metemem bar?”\x + \xo 9:40 \xt Mat 15:14; 23:26\x* \p \v 41 Iesu bit rilomun ni bit, “Xosxa metemim bar reitin, munahur pangasien ti ve naha xa misa xa xamim di mupol ni. E vengan xa mubit mukila muketeh bos, ma xamim mudi tamu e \w tesaen\w* namim xil.”\x + \xo 9:41 \xt Sion 15:22\x* \c 10 \s1 Vole usil moletin xa milaxat kuh sipsip san xil \p \v 1 Iesu biteni mi Siu xil bit, “Reitin li nabiteni mi xamim, moletin xil ak langgoni sipsip xil na Hi xa ladi e vangit vioh nan. E xosxa ngan xil xa labit litiamu ni sipsip xil na Hi di lasin puiteh e di lasak pisi tengan lave vangit vioh ak vaxo suse sav mu di labut xorao e vioh ak, ma ngan xil ak labe moletin te kanen xil xa lasa. \v 2 E ngan xa be vangit vioh nggo puiteh xati teni, xi be moletin xati xa di milaxat kuh sipsip san xil. \v 3 Melele xa bemei, ngan xa di miketeh xol vioh pus kila, ma misah puiteh mini. E melele xa xi mikes kekes ni sipsip san xil ni hisexil xati, sipsip xil lalong kil raen e di langgusili labe hale. \v 4 E melele xa mileh rerat san xil vus labe hale, di mikakao diamu ni xil. E sipsip san xil langgusil xati vengan xa lalong kil raen.\x + \xo 10:4 \xt Sion 10:27\x* \v 5 Xil lasakras lavusil moletin sav tova. Reitin, lilesae rani vengan xa latakil ti e latalong kil ti raen.” \v 6 Siu xil lalong vole xa Iesu biteni mi xil, e latakil ti koute teni.\x + \xo 10:6 \xt Sion 16:25\x* \p \v 7 Iesu misepin mun mi xil bit, “Reitin li nabiteni mi xamim, inou nabe puiteh xa sipsip xil langgo en tengan lave vangit vioh nae. \v 8 Moletin xil xa latemei tetiamu ni nou, xil vus latehe moletin xil te kanen xa latesa. E sipsip xil latalong xat xil ti.\x + \xo 10:8 \xt Ser 23:1-2; Esek 34:2-3\x* \v 9-10 Moletin te kanen xil lamei tengan lakan ni neta, lavas vin sipsip xil, e lapurun holesok xil. E inou nabe puiteh te vioh. E ngan xil xa lamei nim langgo nou, Hi iteh meulien e xil. Xil limei nim e lihe hale lixo nou e likamet husmunae xa ihos. Reitin, namei tengan nakila nasa meulien mi moletin xil, meulien tei xa polu ni hosien.\x + \xo 10:9-10 \xt Sam 118:20; Sion 14:6\x* \p \v 11 “E inou nabe moletin hos te lelaxatien na sipsip xil mun. E inou nabue xat inou tengan nimaen xoteh meulien navan e nimat tengan nihinat sipsip savan xil.\x + \xo 10:11 \xt Sam 23:1; Aes 40:11; Esek 34:15; Hib 13:20; Rev 7:17; Sion 15:13; 1Sion 3:16\x* \v 12 Xosxa moletin te polien tang di milaxat sipsip xil e pus kuli reran tei bemei, ulin ikan e ilesae reling sipsip xil vengan xa latave san xati ti. Isak ni, kuli reran ak imei ingas vin rut sipsip xil ak e ihol tetasil ni ngan tesav xil.\x + \xo 10:12 \xt Pol 20:29\x* \v 13 Reitin, moletin te polien di milesae tang vengan xa di milaxat xil tengan vahur huit polien teni tang, e eheien nan tara ti e sipsip xil. \v 14-15 E inou nabe moletin hos te lelaxatien na sipsip xil. E hisit sexien xa Tata navan mikil inou e inou nakila, inou nakil sipsip savan xil e xil lakil inou. E nabue xat inou tengan nimaen xoteh meulien navan e nimat nihinat xil.\x + \xo 10:14-15 \xt Sion 10:27; 2Tim 2:19; Mat 11:27; Sion 15:13; 3:16\x* \p \v 16 “Sipsip sav xil savan ladi xa lasav ni sipsip xil xa ladi e vioh ak.\f + \fr 10:16 \ft Vahit Iesu di misepin usil ngan xil xa latave Siu ti.\f* Momal tengan niha nileh xil mun limei. Xil lilong raeok, e limei limos itel sipsip xil ak. Imak, ma limei lihe tatit sipsip tei takes, e inou nihe moletin te lelaxatien tei takes nae.\x + \xo 10:16 \xt Aes 56:8; Sion 11:52; 1Pit 2:25; Esek 34:23; 37:24\x* \v 17 Tata navan, eheien nan di e nou vengan xa nabue xat inou tengan nisa xoteh meulien navan ve rin nae. E itutou, nikila nihur rilomun ni.\x + \xo 10:17 \xt Plp 2:8-9\x* \v 18 Moletin tovuol mikila vahur rat meulien navan ra nou. E napol ni nenemien navan tengan nasa rati. Inou nanggur xeihen tengan nasa rat meulien navan, e nanggur xeihen tengan nihur rilomun ni. Ngan ak be naha xa Tata navan tesemae ni nou tengan nipol ni.”\x + \xo 10:18 \xt Sion 14:31; 15:10\x* \p \v 19 Melele xa moletin xil lalong sepinien nan xil, nenemien na \w Siu\w* xil be lu (2) usil Iesu.\x + \xo 10:19 \xt Sion 7:43; 9:16\x* \v 20 Xil holu di labiteni labit, “!Temat tei da en xa di misak ni misep talang mak! ?Veneh vari xamim di mulong sepinien nan xil?”\x + \xo 10:20 \xt Mak 3:21-22; Sion 7:20\x* \p \v 21 E rute xil mun di labiteni labit, “Sepinien nan taxoni sepinien na moletin tei ti xa temat da en. E moletin xa temat da en misakras vapol ni met metevar tei mei vahos vaxoni ngan xa Iesu tepol ni.” \s1 Vat xil na Siu xil lasin Iesu \p \v 22 Aveti lu mei mitavi, e be Disemba, melele xa momal tengan lapol ni Wik Eo te Tuxolxatien te Nim Eo e hal \w Serusalem\w*. \v 23 E melele nen ak, Iesu bemei e di mikakao e vioh te \w Nim Eo\w*, rute tei e vioh xa eilep xa lakesi ni veranda na \w Solomon\w*.\x + \xo 10:23 \xt Pol 3:11; 5:12\x* \v 24 Melele xa Siu xil lapusi, lakapis xole e lasisi labit, “?Vilieh vari uhit kuhi mi xamem xa obe visi vari? Xosxa obe Mesaea reitin xa Hi tehit xati tehit isa ni imei, uhit rati imese tang.”\x + \xo 10:24 \xt Luk 22:67\x* \p \v 25 E Iesu bit rilomun ni bit, “Nabit rati mi xamim ngamu. E xamim mutake reitin ti en. Holesok xil xa napol ni nggo xeihen na Tata navan di lapisen ni xa inou nabe visi.\x + \xo 10:25 \xt Sion 5:36; 10:38\x* \v 26 E neta sav xa mak, xamim mutake reitin ti e nou vengan xa mutave sipsip savan xil ti.\x + \xo 10:26 \xt Sion 6:64; 8:45\x* \v 27 Vengan sipsip savan xil lalong kil raeok. Inou nakil xil, e xil langgusil nou.\x + \xo 10:27 \xt Sion 8:47; 10:3\x* \v 28 Mi xil iaxa di nasa meulien sal e linakesae ti vatova. E moletin tovuol mikila valeh rerat xil ra heok.\x + \xo 10:28 \xt Sion 17:2; 3:16; 6:39; 17:12; 18:9\x* \v 29 Tata navan tesa xil minou, e xi be eilep mak mu mili holesok xil vus. Mak, ma moletin tovuol mikila valeh rerat xil ra he Tata. \v 30 E Tata navan e inou mabe tei takes.”\x + \xo 10:30 \xt Sion 17:21\x* \p \v 31 Melele xa lalonge mak, Siu xil laleh hat xil tengan laxov vini.\x + \xo 10:31 \xt Sion 8:59\x* \p \v 32 E Iesu biteni mi xil bit, “Tata navan tesa xeihen minou tengan napol ni holesok holu xa bos pe metemim. ?Di mubue xat xamim tengan muhov vin inou ve polien hos eah?” \p \v 33 Xil labit rilomun ni mini labit, “!Xamem iemem ti navei mavov vinuk ve polien hos tei, e mabit mavov vinuk vengan xa di musep xar ni his Hi vari! !Xouk obe movotei tei tang te ut etan, e di opo rat xouk e sepinien nam obit onggoni Hi vari!”\x + \xo 10:33 \xt Lev 24:16; Mat 26:65; Mak 14:64; Sion 5:18\x* \p \v 34 Iesu bit rilomun ni bit, “Ladisi de \w rae\w* namim xil bit, \qt ‘Inou di nabiteni xa xamim mube hi xil.’\qt* \rq (Sam 82:6)\rq* \v 35 Rakila xa sepinien na Hi taviles ti. Misak ni, xosxa Vanuvei Eo mikes moletin xil ak ni \qt hi xil,\qt*\x + \xo 10:35 \xt Mat 5:18; Luk 16:17\x* \v 36 be reitin mak mu usil inou. Vengan xa inou nabe ngan xa Tata tehosei nou e tesil nou tengan namei e ut etan. Mak, ma natasep xar ni his Hi ti e melele xa nabiteni nabit nabe Natneli.\x + \xo 10:36 \xt Sion 5:17-20\x* \p \v 37 “Xosxa natapol ni ti merekel xil xa Tata navan tesa ni minou tengan ni pol ni, momal tengan mutake reitin ti e nou. \v 38 E xosxa di napol ni merekel xil, neta sav xa mutake reitin ti e nou, momal tang xa muke reitin e holesok xil xa di napol ni. Imak, ma mukila xa Tata di bisti del nou, e inou di nabisti dela.”\x + \xo 10:38 \xt Sion 14:10-11; 17:21\x* \v 39 Vatei mun, lasak tengan latal xat Iesu, e xi mea reling hexil.\x + \xo 10:39 \xt Sion 7:30; 8:20; Luk 4:30; Sion 7:30\x* \p \v 40 Di, Iesu ba be Oeisal Sodan e ba nggur xotehi be rin. Iesu de rute ak del moletin nan xil, e rute xa, tetiamu, Sion di tebaptaes ni moletin xil en.\x + \xo 10:40 \xt Sion 1:28\x* \v 41 Moletin xil holu lamei tengan lapusi. E di labiteni mi xil mun tang labit, “Neta sav xa Sion tenapol ni ti merekel tova, holesok xil vus xa xi tehiteni usil moletin ak mei be reitin.”\x + \xo 10:41 \xt Sion 1:26-34; 3:27-28\x* \v 42 E moletin xil holu e rute ak laneket xa Iesu be Mesaea xa Hi tehit xati tengan isa ni imei.\x + \xo 10:42 \xt Sion 2:23; 7:31; 11:45; 12:11,42\x* \c 11 \s1 Maten na Lasaros \p \v 1-2 E metimal te hal Betani, moletin tei da en, hisen Lasaros. Hineli xalu, Meri xal Merta.\x + \xo 11:1-2 \xt Luk 10:38-39\x* (Ihe Meri xa mei iteh vokon iha xat le Suv e isihia ni hilin.\x + \xo 11:1-2 \xt Sion 12:3\x*) Ma melele xa Lasaros mei mesei holu, \v 3 hineli xalu lusa sepinien ba mi Iesu bit, “Suv, ngan xa eheien nam di en mesei pupu.”\x + \xo 11:3 \xt Sion 11:36\x* \p \v 4 Melele xa Iesu milonge, biteni bit, “Hoxalit mesien ak nave maten ti. Ngan ak di mistal tengan vapet rat his Hi e isak ni moletin xil mei lipet rat his Natneli mun.”\x + \xo 11:4 \xt Sion 9:3\x* \v 5 E neta sav xa eheien na Iesu de Merta, Meri e Lasaros eilep pupu, \v 6 melele xa nggur longeongen xa Lasaros mesei mak, da kat e rute xa da en melengien lu mun. \p \v 7 Di, Iesu biteni mi \w moletin nan xil\w* bit, “Ritilomun rihe provins te hal Sudea.” \p \v 8 E moletin nan xil lasisi labit, “Titsa, tenave nousav ti, \w Siu\w* xil te rute ak latesak tengan lavov vinuk. ?Ma xouk iem bei tengan utilomun uha veneh?”\x + \xo 11:8 \xt Sion 8:59; 10:31\x* \p \v 9 Iesu misepin bit, “E melengien tei, eai di ngan haoa lu e le tei (12). E ngan xil xa di lakakao e miehen lasakras lasavut vengan xa miehen xa bemei e ut etan ak di misak ni xil di lapus kil holesok xil vus.\x + \xo 11:9 \xt Sion 9:4-5; 12:35\x* \v 10 E ngan xil xa lakakao e maluxoluken lasavut, vengan xa miehen tovuol e xil.” \p \v 11 Di, Iesu bit rilomun ni bit, “Tua nar Lasaros ba pat li. E inou niha nisiasi ni tengan ilale.”\x + \xo 11:11 \xt Mat 9:24; 27:52; Mak 5:39; Luk 8:52; Pol 7:60; 1Kor 11:30\x* \p \v 12 Ma, moletin nan xil labiteni labit, “Suv, xosxa xi pat kuhi, ma di meul e, ti, ilonge ihos rilomun.” \v 13 Xil lanemi xa Iesu di misepin usil paten na Lasaros, e xi di bit usil maten na Lasaros vari. \p \v 14 Mak, ma Iesu bit lelen ni mi xil bit, “Lasaros mat ngamu. \v 15 E nabesi nou xa natnara ti visal xil e melele nen ak, vengan xa ngan ak itutou ni xamim tengan muke reitin mak mu e nou. Rihe visali.” \p \v 16 Mak, ma Tomas, ngan xa lakesi ni Meah, biteni mi xil bit, “Xir vus riha tengan ha rimat itela.”\x + \xo 11:16 \xt Mak 14:31; Rom 6:8\x* \s1 Iesu misak ni Lasaros mea rilomun ra maten vengan xa be vatit mea rilomunen e vatit meulien \p \v 17 Melele xa Iesu duxoh metimal te hal Betani, xi mikameti xa lateling tiei na Lasaros de vangihat te tehinen melengien hat (4) ngamu. \v 18 Betani tave sotin ti ra hal \w Serusalem\w*, be kilomita tol (3 km) tang.\x + \xo 11:18 \xt Mat 21:17\x* \v 19 Ma, Siu xil holu lamei tengan lasa esaeen nae mi Merta e Meri ve maten na tua nalu. \v 20 Melele xa Merta milongeong ni xa Iesu di bemei, xi ba tengan ha vahisu mini. E Meri dat tim. \v 21 Melele xa Merta pus Iesu, biteni mini bit, “Suv, vahit xouk otete inggak, tua navan namat ti li.\x + \xo 11:21 \xt Sion 11:32\x* \v 22 E nakila xa xosali ak, Hi isa ni minuk naha xa di osisi ven.” \p \v 23 Iesu biteni mini bit, “Tumali imea rilomun ra maten.” \p \v 24 Merta bit rilomun ni bit, “Nakila xa xi imea rilomun ra maten e hoxalite te holesok xil vus.”\x + \xo 11:24 \xt Dan 12:2; Sion 5:28-29; 6:39-40; Pol 24:15\x* \p \v 25 Iesu biteni mini bit, “Inou nabe vatit mea rilomunen e nabe vatit meulien. Ngan xil xa lake reitin e nou, neta sav xa lamat, xil limea rilomun ra maten e limeul. \v 26 E ngan xil xa lameul tamu ladi e lake reitin e nou, xil linamat ti vatova. ?Midep? ?Oke reitin e ngan ak?”\x + \xo 11:26 \xt Sion 8:51\x* \p \v 27 Xi bit rilomun ni bit, “Suv, nake reitin xa xouk obe Mesaea, Nat Hi, ngan xa xi tehit xati tengan isila imei e ut etan.”\x + \xo 11:27 \xt Sion 6:69; Mat 16:16; Sion 6:14\x* \p \v 28 Melele xa Merta misepin mi Iesu bus, dilomun be tim e mikes xuxus ni tunehin Meri. Ngguri be rin e biteni mini bit, “Titsa bemei inggak e di misisuk.” \v 29 Melele xa Meri milonge mak, mea katen e be hale tengan ha vapusi. \v 30-31 Melele xa ngan xil xa di ladang dela lapusi xa mea katen mak, langgusili. Lanemi labit xi di be vangihat te tehinen tengan ha vatang en. \p Iesu datil Meri e rute xa Merta tehisu ni e seri metimal te hal Betani.\x + \xo 11:30-31 \xt Sion 11:20\x* \v 32 Melele xa Meri duxoh rute xa Iesu da en, pusi ma mitingeiril sangas ni len e midang bit, “!O Suv, vahit otete inggak, tua navan li namat ti!”\x + \xo 11:32 \xt Sion 11:21\x* \p \v 33 Melele xa Iesu pusi di midang mak, e pusi midep moletin xil xa lamei dela di ladang, xi mun milonge misa e tinen muis. \v 34 Misis xil bit, “?Mutetihin ni ingga xave?” \p Labit rilomun ni labit, “Suv, amei pusi.” \p \v 35 Melele xa di laba, simete Iesu mileh.\x + \xo 11:35 \xt Luk 19:41\x* \v 36 E ngan xil xa lapusi labiteni labit, “Pus ti mu. Eheien nan di pupu e tua nan.”\x + \xo 11:36 \xt Sion 11:3\x* \p \v 37 E rute xil labiteni labit, “Xi tepol ni met metevar mei miketeh. ?Veneh vari tenapol ni Lasaros tengan namat ti?”\x + \xo 11:37 \xt Sion 9:6\x* \p \v 38 Melele xa laduxoh vangihat te tehinen, Iesu milonge misa mun. Pusi xa ladivin hat tei xa eilep da xol puiteh te vangihat ak.\x + \xo 11:38 \xt Mat 27:60; Mak 15:46; Luk 23:53; 24:2; Sion 20:1\x* \v 39 Ma, Iesu biteni bit, “Mutivin rat hat ak vaha.” \p Merta, hine ngan xa temat, bit rilomun ni bit, “Suv, tiei nan bo ngamu vengan xa mat melengien hat (4) tuei.” \p \v 40 E Iesu biteni mini bit, “Nabiteni tuei minuk xa upus minehinen te xeihen na Hi xosxa uke reitin en.” \p \v 41 Ma, moletin xil ladivin rat hat ak ba. Di, Iesu miketeh be nesao e misis bit, “Tata, namesuk vengan xa di olong nou. \v 42 Nakila xa vehakut di olong nou, e nabit lelen sepinien ak ve moletin xil ak, tengan isak ni xil like reitin xa xouk iaxa otesil nou namei.”\x + \xo 11:42 \xt Sion 12:30; 6:29; 17:8,21\x* \p \v 43 \fig Iesu mikei nggeih bit, “!Lasaros, amei hale!”|alt="Jesus raises Lazarus from dead" src="WA03868b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="11:43" \fig* Melele xa bit sepinien ak bus, Iesu mikei nggeih bit, “!Lasaros, amei hale!” \v 44 E moletin xa temat mea e bemei hale. Mavulut kaliko xil di tamu bar xat tenben, hen e len del valnaon mun. Misak ni, Iesu biteni mi moletin xil bit, “Muleh rerat kaliko rani e mumaen ni ha ven imase.”\x + \xo 11:44 \xt Sion 20:6-7\x* \p \v 45 Melele xa Siu xil xa langgusil Meri lapus naha xa Iesu pol ni, holu e xil lake reitin en.\x + \xo 11:45 \xt Luk 16:31; Sion 2:23; 7:31; 8:30; 10:42; 12:11,42\x* \v 46 E rute xil labe visal \w Farasi\w* xil, e labit mesen ni mi xil naha xa Iesu tepol ni. \v 47 Mak, ma Farasi xil e \w vat xil na pris xil\w* lakes viton kaonsel nae. Melele xa lamei vituei, lasis xil mun tang labit, “?Ripol ni naha vari mi Iesu? Xi dit pol ni merekel xil holu. \v 48 Xosxa rimaen ni tengan ixulehi ipol imak, ma moletin xil vus mei like reitin en e lisak pisi tengan lilingi mei ihe suv toto nae. !Xosxa imak, ma mol‑Rom xil mei lihu len Nim Eo nar, e lipurun sen mol‑Isrel xil vus e kantri nar!” \p \v 49 Tei e kaonsel, hisen Kaeafas. Xi be vatixar na pris xil e huram ak. E melele xa milong sepinien na ngan xil te kaonsel, biteni mi xil bit, “!Xamim mutakil ti neta!\x + \xo 11:49 \xt Sion 18:14\x* \v 50 Ihos mak mu xosxa moletin tei takes imat e rin na moletin xil, ili xosxa rimaen mol‑Rom xil mei lipurun sen mol‑Isrel xil vus e kantri nar.” \v 51 Kaeafas taviten sepinien ak ti vaxo nenemien nan tasen. E, texo polien nan usil vatixar na pris xil te huram ak, xi tehit lelen ni xa Iesu imat ihinat mol‑Isrel xil. \v 52 E bit lelen ni mun xa Iesu imat e rin na horamue xil vus na Hi xa ladi e kantri sav xil tengan ileh viton xil mei lihe tatit moletin tei takes.\x + \xo 11:52 \xt Sion 10:16; 17:21\x* \v 53 Misak ni, e melele nen ak ba, vat xil na Siu xil lapol ni lingxatien tei tengan lihas vin Iesu.\x + \xo 11:53 \xt Mat 14:5; Sion 5:18; 7:1,25; 8:37,40\x* \p \v 54 Mak, ma Iesu takakao ti mun e valkesao pe met Siu xil. Be reling rute ak e be metimal sav tei xa lakesi ni Efrem, xa de sangas ni uruvuol. E de rute ak del moletin nan xil melengien vahis.\x + \xo 11:54 \xt Sion 7:1; 2:12; 3:22\x* \p \v 55 Melengien eo xil te \w Anien te Tavien\w* di bemei sangas, e Siu xil hao langgo ut xil vus te kantri ak e labe Serusalem. Di laba tengan lapol ni sexien xil xa ipol ni xil mei limese pe met Hi tengan likila lipol ni holesok xil te anien eo ak.\x + \xo 11:55 \xt Sion 2:13; 6:4; 2Kron 30:17\x* \v 56 E moletin xil di lalang ves Iesu. Melele xa lamei vituei e vioh te \w Nim Eo\w*, di lasis xil mun tang labit, “?Munemi midep? ?Iesu imei e anien eo ak, mu namei ti?”\x + \xo 11:56 \xt Sion 7:11\x* \v 57 Labiteni mak vengan xa vat xil na pris xil e Farasi xil latesemae ni xa moletin tova xa mikil rute xa Iesu da en imei ihit mesen ni mi xil tengan likila liha lital xati. \c 12 \s1 Atou tei te hal Betani misa merereen mi Iesu \r Sion 11:1,43-44 \p \v 1 Melengien tei e he sav (6) diamu ni \w Anien te Tavien\w*, Iesu be metimal te hal Betani. Ba misao ni Lasaros e tim san, moletin xa tepol ni temea rilomun ra maten.\x + \xo 12:1 \xt Mat 26:6-13; Mak 14:3-9\x* \v 2 Ma, xil lapol ni anien tei xa eilep tengan lapisen memesien nae mini. Merta mileh anien bemei, e Lasaros dotan vituei e tep te anienen del Iesu e moletin sav xil mun.\x + \xo 12:2 \xt Luk 10:40\x* \v 3 Di, Meri nggur valit vokon tei xa lapol ni ni \w nard\w*\f + \fr 12:3 \ft Nard be vokon tei xa lapol ni ni amulit holiei tei te hal India xa lakesi ni ‘nard.’\f* xa mani nen be nesao pupu. Be sangas visal Iesu e mitahi ba xat le Iesu tengan vamerere ni. Di, Meri misihi moten len ni hilin. Melele xa pol ni mak, vut vokon xa bos xiak nggur sen rute xil vus e nim.\x + \xo 12:3 \xt Luk 7:37-38\x* \p \v 4 E, melele xa tei e moletin lu e le tei (12) na Iesu pusi, xi tavesi xi ti ven. His moletin ak Sudas Eskariot, ngan xa isa rat Iesu ihe he elu nan xil. Ma, xi bit,\x + \xo 12:4 \xt Sion 6:71\x* \v 5 “?Veneh ma latapos ni vokon ti xa xiak tengan lasa \w mani\w* nen mi hoeo xil? Vengan xa mani teni pipin ni silva mani handred tol (300).”\f + \fr 12:5 \ft Mani ak mili 300,000 vatu e pipin ni huit polien xa moletin tei mikila vahuri melele xa pol huram tei.\f* \x + \xo 12:5 \xt Mat 19:21; Mak 10:21; Luk 18:22\x* \v 6 Xi taviten sepinien ak ti vengan xa ien misae pupu ni hoeo xil. !E‑e! Xi misepin mak vengan xi be moletin te kanen tei. Vengan xa xi iaxa milaxat ateli te \w mani\w* na Iesu e ngenen xil, e di mikan ni mani ra ni. \p \v 7 E Iesu biteni mini bit, “!Lingi! Atou ak nggal vokon ak tengan vavue xat tenbeok vamese ve melele te tehinen navan.\x + \xo 12:7 \xt Sion 19:40\x* \v 8 Hoeo xil liti visal xamim vehakut. E inou, ninata ti visal xamim vehakut.”\x + \xo 12:8 \xt Dut 15:11\x* \s1 Siu xil lapol ni lingxatien tei tengan lihas vin Lasaros \p \v 9 Melele xa moletin xil lalonge xa Iesu de metimal te hal Betani, moletin xil holu xa holu pupu lamei tengan lapusi. Lamei mun tengan lapus ti Lasaros xa Iesu tesak ni temea rilomun ra maten.\x + \xo 12:9 \xt Sion 11:43-44\x* \v 10 E melele xa \w vat xil na pris xil\w* lalongeong ni, lapol ni lingxatien tengan lihas vin Lasaros mun. \v 11 Labit lihas vini vengan lapusi xa merekel xa mistal en pol ni moletin xil holu lake reitin e Iesu, e latahusil xil ti mun.\x + \xo 12:11 \xt Sion 11:45\x* \s1 Moletin xil holu lasa memesien nae ba mi Iesu e melele xa xi mei mistal e hal Serusalem \r Mat 21:1-11; Mak 11:1-11; Luk 19:28-40 \p \v 12 Ut milan, vanut moletin xil xa lamei e hal \w Serusalem\w* tengan lapol ni Anien te Tavien en lalonge xa Iesu di bemei. \v 13 Ma, ladei ut emeil xil e ba labisu mini e suse. E melele xa lakakao laba, lameun be nesao labit, \q1 “!Memesien ba mi Hi! \q1 \qt !Tuxolxatien iti mi ngan xa bemei e his Iahova!\qt* \rq (Sam 118:26)\rq*\x + \xo 12:13 \xt Mat 27:42; Mak 15:32; Sion 1:49\x* \q1 !Tuxolxatien iti mi suv toto te hal \w Isrel\w*!” \m \v 14 Iesu mikamet sulut dongki tei e miloh nggo en ba. Ngan ak nggoni ngan xa Vanuvei Eo tehiteni xa tehit, \q1 \v 15 \qt “Xamim xa mudi e taon te hal Serusalem e Vathu Saeon ulimim nakan ti.\qt* \q2 \qt !Mupusi! Suv toto namim di bemei tengan valaxat kuh xamim.\qt* \q2 \qt Reitin, di dotan e sulut dongki tei tang e di bemei.”\qt* \rq (Sak 9:9)\rq* \m \v 16 Melele xa holesok xil ak di mistal, moletin lu e le tei (12) na Iesu latakil ti koute teni. E, dutou sung, melele xa Hi tetal rat Iesu tehe nesao tengan vahur xeihen nan, lanem xati xa holesok xil xa testal mini tehusil xat naha xa Vanuvei Eo tehit lelen ni usili.\x + \xo 12:16 \xt Sion 2:22\x* \p \v 17 Holu e vanut moletin xil ak latehur longeongen usil Iesu texo ngan xil xa latehithiteni xa tetep iaxa xi tekes rat Lasaros ra vangihat te tehinen e tesak ni temea rilomun ra maten.\x + \xo 12:17 \xt Sion 11:43-44\x* \v 18 Ve rin ak, moletin xil holu pupu latelongeong tumulen usil merekel ak, e laba tengan lavisu mi Iesu e suse. \p \v 19 E melele xa \w Farasi\w* xil lapus tatit moletin xil xa mahulong xiak, labiteni mi xil mun tang labit. “!Mupus ti mu! !Moletin xil vus e ut etan di langgusil xati ngamu! Misakras mun mupol ni ti neta tova vaha xati.”\x + \xo 12:19 \xt Sion 11:48\x* \s1 Iesu bit usil maten nan vatei mun \p \v 20 Melele xa Siu xil labe Serusalem tengan lava lamot mi Hi e melele te Anien te Tavien ak, rut mol‑Kris xil mun laba. \v 21 Mol‑Kris xil ak ba lapus Pilip, xa nggo metimal te hal Betsaeta e provins te hal Kaleli. E labiteni mini labit, “Xamem iemem bei tengan mapus Iesu.”\x + \xo 12:21 \xt Sion 1:44; Luk 19:3; 23:8\x* \p \v 22 Ma, Pilip ba bit mesen ni mi Andru, e xalu luba lubiteni mi Iesu. \v 23 E Iesu bit rilomun ni bit, “Melengien bemei xiak tengan Hi ipet rat his Nat Moletin.\x + \xo 12:23 \xt Sion 13:31-32; 17:1\x* \v 24 Nitei vole usil reitinen tei mi xamim. Xosxa utiei tei namot ti vahe tan e latatihin ni ti naxoni ngan xa mat, ma utiei ak itat imak tang. E xosxa itihin utiei ak e tan ixoni ngan xa mat, ma itutou sung, imeul rilomun e ihur huite xil lihe holu.\f + \fr 12:24 \ft Iesu di misepin usil maten, mea rilomunen nan, e itep iaxa ikila isa meulien mi moletin sav xil holu ixo maten nan.\f* \x + \xo 12:24 \xt 1Kor 15:36\x* \v 25 Ngan xil xa iexil bei meulien nae, meulien ak ha ikesae ra xil. E ngan xil xa iexil nggat meulien nae e ut etan ak, xil vari lihur xat meulien nae iti vehakut.\x + \xo 12:25 \xt Mat 10:39; 16:25; Mak 8:35; Luk 9:24; 17:33\x* \v 26 Ngan xil xa iexil bei tengan lapol minou, xil lihusil nou. Vengan rute xave xa inou nada en, moletin te polien navan xil mun liti en. E Tata navan isa merereen mi ngan xil xa di lapol minou.\x + \xo 12:26 \xt Sion 14:3; 17:24\x* \p \v 27 “Xosali, tinok li polu ni nenexoen. ?E nihit neh? Vahit nisis Tata navan tengan iteh meulien e nou tengan ninahisu ni ti melengien te xeih ak. E ninapol ni ti. Vengan xi tesil nou namei tengan nihisu ni longpangasien xil ak.”\x + \xo 12:27 \xt Sam 6:3; 42:5,11; Mat 26:38; Mak 14:34\x* \p \v 28 Di, Iesu misis bit, “O Tata li, upisen ni xa hisom be eilep mak mu.”\x + \xo 12:28 \xt Mat 3:17; 17:5; Mak 1:11; 9:7; Luk 3:22; 9:35\x* \p Melele xa misis mak, rae tei misepin nggo ut nesao bit, “Natepisen ni xa hisok be eilep mak mu ngamu, e nipol rilomun ni.” \p \v 29 Vanut moletin xil xa lasoh ladi e rute ak lalong rae ak, e rute xil labiteni labit be veta tang xa di posou. E rute xil mun labit, “!\w Masxaxa\w* tei misepin mini!”\x + \xo 12:29 \xt Pol 23:9\x* \p \v 30 E Iesu biteni mi xil bit, “Rae ak tasepin ti tengan vatutou ni nou. E misepin mak tengan vatutou ni xamim.\x + \xo 12:30 \xt Sion 11:42\x* \v 31 Melele bemei ngamu tengan Hi isa pangasien ihusil lepisien nan ve tesaen na moletin xil te ut etan ak. Melele bemei ngamu tengan Hi ihu len xeihen na Temat xa tehe vat na moletin xil holu te ut etan e ihol rati iha.\x + \xo 12:31 \xt Sion 9:39; 14:30; 16:11\x* \v 32 E melele xa moletin xil lipo rat inou e nimurur nihe nesao, nileh moletin xil vus limei visal nou.”\x + \xo 12:32 \xt Nam 21:9; Sion 3:14\x* \v 33 Iesu biteni mak tengan vahit lelen sexien xa imat ixo en.\x + \xo 12:33 \xt Sion 18:32; 21:19\x* \p \v 34 Vanut moletin xil ak labit rilomun ni labit, “Vanuvei Eo na Hi di biteni xa Mesaea ita vehakut.\x + \xo 12:34 \xt 2Saml 7:16; Sam 72:17; 89:4,35-37; 110:1; Aes 9:7; Esek 37:25; Dan 7:14\x* ?Ma, veneh ma di obiteni xa lipo rat Nat Moletin e imurur ihe nesao? ?Visi vari iaxa be Nat Moletin nen ak?” \p \v 35 Iesu biteni mi xil bit, “Miehen iti mi xamim ihe vuteili mun. Ma, bos xa ti mukakao kuhi e melele xa miehen di tamu mileluv tengan maluxoluken nakutaxol xamim ti. Vengan ngan xil xa lakakao e maluxoluken latakil ti rute xa di laba en.\x + \xo 12:35 \xt Sion 7:33; 8:12; 9:4; 12:46; 11:9-10; 1Sion 2:11\x* \v 36 Ma, muke reitin e miehen ak melele xa di tamu mileluv, tengan mei muhe moletin xil te miehen.” Melele xa Iesu misepin mi moletin xil bus, be reling xil e ba minggus ra xil.\x + \xo 12:36 \xt Efes 5:8\x* \p \v 37 E neta sav xa Iesu pol ni merekel xil holu pe metexil, tave moletin xil vus ti xa lake reitin en. \v 38 Ngan ak mistal be reitin nggusil naha xa \w provet\w* Aesea tehiteni tehit, \q1 \qt “?Iahova, vahit moletin tei vahit usil longeongen ak tetiamu,\qt* \q2 \qt visi vari vake reitin en?\qt* \q1 \qt ?O Iahova, visi mikila vapus kil hem\qt* \q2 \qt vaxo sexien xil xa di mistal xiak?”\qt* \rq (Aes 53:1)\rq*\x + \xo 12:38 \xt Rom 10:16\x* \m \v 39 Misak ni, xil lasakras lake reitin en, vengan xa Aesea tehiteni mun tehit, \q1 \v 40 \qt “Hi misak ni xil di label xat metexil\qt* \q2 \qt e tinexil mei nggeih pilei sung.\qt* \q1 \qt Imak, ma linapus kil ti neta ni metexil,\qt* \q2 \qt e linanem kil ti neta naxo tinexil.\qt* \q1 \qt Vengan xosxa namak ti, ma lihiles meulien nae,\qt* \q2 \qt e Hi ital rat xil ra mesien nae xil.”\qt* \rq (Aes 6:10)\rq*\x + \xo 12:40 \xt Mat 13:15; Mak 4:12\x* \m \v 41 Provet Aesea tesa sepinien ak vengan xa tepus kil minehinen te xeihen na Iesu e tehit lelen ni usili.\x + \xo 12:41 \xt Aes 6:1\x* \p \v 42 E neta sav xa rin ak be reitin, moletin xil holu, del rut vat xil na Siu xil mun, lake reitin e Iesu, e ulixil mikan tengan lavit rati. Ulixil mikan mak vengan xa Farasi xil labiteni xa ngan xil xa labit rati xa Iesu be Mesaea, liso rat xil ra \w nim te pispisien\w*nae xil.\x + \xo 12:42 \xt Sion 7:48; 2:23; 7:31; 8:30; 10:42; 11:45; 12:11; 9:22\x* \v 43 Melele xa ngan xil ak ladit votei mak, lapisen ni xa iexil bei mak mu tengan mei lihe eilep pe met moletin xil ili ngan xa lihe eilep pe met Hi.\x + \xo 12:43 \xt Sion 5:44\x* \s1 Iesu bit lelen ni xa ngan xil xa lasin ni lihur pangasien ixo he Hi \p \v 44 Iesu mikei nggeih bit, “Ngan xil xa laneket e nou, tave ti inou kestang xa laneket en. Di lapisen ni xa di laneket mun e ngan xa tesil inou namei.\x + \xo 12:44 \xt Mat 10:40; Sion 5:24\x* \v 45 Vengan ngan xil xa lapus nou, nggoni ngan taxa di lapus ngan xa tesil inou namei.\x + \xo 12:45 \xt Sion 14:9\x* \v 46 Namei nabe miehen xa di mileluv xol moletin xil te ut etan, tengan ngan xil vus xa lake reitin e nou linati ti mun e maluxoluken.\x + \xo 12:46 \xt Sion 1:9; 3:19; 8:12; 9:5; 12:35\x* \v 47 Xosxa moletin tei milong sepinien navan e talong xati ti, inou ninasa pangasien ti mini. Vengan xa natamei ti e ut etan tengan nasa pangasien mi moletin xil teni. E‑e, namei tengan niteh meulien e xil.\x + \xo 12:47 \xt Mat 7:26; Sion 3:17; 8:15\x* \v 48 E ngan xil xa lasin nou e laling nenemien nae tengan linake reitin ti e sepinien navan, tei da xa isa pangasien mi xil. E, e hoxalite te holesok xil, e Melengien te Lepisien, sepinien navan xil iat xil e ipisen ni xa imal tengan lihur pangasien ak. \v 49 Ngan ak ihe reitin, vengan xa natavit ti neta xa vaxo nenemien navan tasok, e di nabit neta xil xa Tata xa tesil inou namei tesemae ni minou tengan nihiteni.\x + \xo 12:49 \xt Sion 7:17; 14:31\x* \v 50 Ma, di nabit mesen sepinien kestang xa Hi tesemae ni minou tengan nihiteni, vengan xa nakila xa moletin xil likamet meulien sal ixo en.”\x + \xo 12:50 \xt Sion 8:26,28\x* \c 13 \s1 Iesu ngganien kor del moletin nan xil, e pispisi mi xil xa litutou ni mosav xil itel nenemien xa be tan \p \v 1 Be melengien tei sutang da, e ihe melengien eo te \w Anien te Tavien\w*. Iesu mikila ngamu xa melele xa istokovein ut etan e ihe visal Tamen di bemei sangas. Ma, vengan xa eheien nan di e moletin xil xa Hi tesa ni mini, Iesu ien bei tengan vapisen eheien nan mi xil ha ituxoh hoxalit meulien nan.\x + \xo 13:1 \xt Mat 26:45; Mak 14:41; Sion 12:23; 17:1; 16:28\x* \v 2 E \w Temat\w* tesa nenemien ngamu mi Sudas, nat Saemon Eskariot, tengan isa rat Iesu ha ihe he elu nan xil.\x + \xo 13:2 \xt Luk 22:3; Sion 13:27\x* \p Di, e vongien, Iesu di ngganien del moletin nan xil. \v 3 E xi minem kila xa Tata teling holesok xil ngasen de hen ngamu, e mikila mun xa xi texo visal Hi e itilomun iha ite visali.\x + \xo 13:3 \xt Mat 11:27; Luk 10:22; Sion 3:35; 16:28\x* \v 4 Misak ni, mitamea ra von anien en, misil rat kot xa mising ni, e mituatu ni taol tei. \v 5 \fig Iesu mikas le moletin nan xil tengan vapispisi mi xil xa momal lihur nenemien xa be tan.|alt="Jesus washing His disciples’ feet" src="WA03912b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="13:5" \fig* Mising mak bus, miteh oei be pesin tei, di, poe be visal moletin nan xil. Bus, Iesu mikas kekes ni le moletin nan xil. Di, misihi lexil ni taol xa mituatu ni.\x + \xo 13:5 \xt Luk 7:44; Sion 12:3\x* \p \v 6 Melele xa Iesu duxoh Saemon Pita, Pita biteni mini bit, “?Suv, veneh vari di obit ukas leok?” \p \v 7 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “Taxeak otakil ti mu naha xa di napol ni, e itutou sung, mei ukila.”\x + \xo 13:7 \xt Sion 13:12\x* \p \v 8 E Pita biteni nggeih bit, “!E‑e, xouk onakas leok ti vatova!” \p E Iesu bit, “Xosxa natakas lem ti, ma rin nam tovuol e nou.” \p \v 9 Ma Saemon Pita bit, “!Suv li, xosxa imak, ma onakas leok ti kestang! !E ukas heok xalu e vatuk mun!” \p \v 10 Iesu biteni mini bit, “Ngan xil xa langgul tuei lamese, linakas ti mun tenbexil vus. Ihe lexil kestang iaxa likas rilomun ni. E xamim mumese ngamu, e tave xamim vus ti xa mumese.”\x + \xo 13:10 \xt Sion 15:3\x* \v 11 Iesu biteni xa tave xil vus ti iaxa lamese, vengan xa tekila ngamu visi iaxa isa rati ha ihe he elu nan xil.\x + \xo 13:11 \xt Sion 6:64,70-71\x* \p \v 12 Melele xa Iesu mikas lexil bus, mising rilomun ni kot nan e dotan de von anien en. Di, biteni mi xil bit, “?Xamim mukil koute te naha xa napol ni mi xamim xiak?\x + \xo 13:12 \xt Mat 28:8,10\x* \v 13 Mukes inou ni ‘Titsa’ mu ‘Suv,’ e momal tengan mupol ni mak, vengan xa be reitin. \v 14 Ma, vengan xa inou, xa nabe Suv e Titsa namim, di naling nenemien navan be tan e nakas moten lemim, ma momal tengan xamim ti mukas moten lemim xil mun tang.\x + \xo 13:14 \xt Luk 22:27; Mat 20:28; 1Tim 5:10\x* \v 15 Inou napol ni sexien ak tengan xamim mukila mupol ni ixoni nou. Imak, ma ha mututou ni mosav xil itel nenemien xa be tan, ixoni ngan taxa inou di napol ni mi xamim.\x + \xo 13:15 \xt Plp 2:5; 1Pit 2:21\x* \v 16 Reitin li nabiteni mi xamim, slev tei nave eilep ti nali masta nan, e \w eloheoh\w* tei nave eilep ti nali ngan xa di misila.\x + \xo 13:16 \xt Mat 10:24; Luk 6:40; Sion 15:20\x* \v 17 Xosxa mukil reitinen ak, tuxolxatien iti mi xamim xosxa mupol ihusili.”\x + \xo 13:17 \xt Tem 1:25\x* \s1 Iesu bit lelen ni xa tei e moletin nan xil isa rati ha ihe he elu nan xil \p \v 18 Di, Iesu biteni mi moletin nan xil bit, “E nataviteni ti xa tuxolxatien ak iti mi xamim vus. Melele xa natehosei xamim tengan mei muhusil inou, nakil xamim ngamu. E natehosei tei e xamim mun tengan naha xa Vanuvei Eo tehit lelen ni mei ihe reitin xa bit, \qt ‘Moletin xa ngganien del nou, xi vari biles e pol misa minou.’\qt* \rq (Sam 41:9)\rq* \p \v 19 “Sexien ak tamei ti mu, e di nabit mesen ni mi xamim taxeak tengan, melele xa mei istal, xamim muke reitin xa inou nabe xi.\f + \fr 13:19 \ft Vahit sepinien ak vahe, \fk “inou NABE” \ft (\xt Eks 3:14\ft ) xa be his xati na Hi. Ve merereen nae, moletin xil latekes Hi ni ‘Iahova’ xa koute teni be Suv.\f* \x + \xo 13:19 \xt Sion 14:29; 16:4; 8:24,28\x* \v 20 Reitin li nabiteni mi xamim, moletin xa nggur pilei moletin tei xa nasila, nggoni ngan xa di nggur pilei inou mun. E moletin xa di nggur pilei inou, nggoni ngan xa xi di nggur pilei ngan xa tesil inou namei.”\x + \xo 13:20 \xt Mat 10:40; Mak 9:37; Luk 9:48; 10:16\x* \p \v 21 Melele xa Iesu bit sepinien ak bus, tinen polu ni nenexoen e bit lelen ni bit, “Reitin li nabiteni mi xamim, tei e xamim isa rat inou ha nihe he elu navan xil.” \p \v 22 Melele xa moletin nan xil lalonge mak, laketeh mikapis e xil mun tang, e latakil ti visi vari iaxa Iesu di bit usili. \v 23 Tei e moletin nan xil, ngan xa eheien na Iesu da en holu,\f + \fr 13:23 \ft Ngan ak tehe sexien xa Sion, xa tetis vanuvei ak, tesep usil xi tasen.\f* xi di dotan e ri Iesu.\x + \xo 13:23 \xt Sion 19:26; 20:2; 21:7,20\x* \v 24 Ma, Saemon Pita misepin mini nggo hen bit xi isis Iesu xa di bit usil visi vari. \v 25 Misak ni, moletin nan ak milis be visal Iesu e misisi bit, “?Suv, visi vari?”\x + \xo 13:25 \xt Sion 21:20\x* \p \v 26 E Iesu bit rilomun ni mini bit, “Niso saxut beret ak ihe sup xa iaxor e nisa ni mini. Xi vari iaxai.” Ma, Iesu nggur rut beret tei, miso ni be sup, e di, misa ni mi Sudas, nat Saemon Eskariot. \v 27 Ma Sudas nggur rut beret ak. Bus di, \w Temat\w* mei mise xat nenemien nan. E Iesu misepin mi Sudas bit, “Neta xa onemi obit upol ni, utemanon ha upol ni.”\x + \xo 13:27 \xt Luk 22:3; Sion 13:2\x* \v 28 Tovuol e xil xa ladotan e von anien en ak vakila veneh ma Iesu bit sepinien ak mini. \v 29 Rute e xil lanemi labit Iesu di misila tengan ha vaxal neta tei ve anien ak, mu tengan vasa neta tova mi hoeo xil vengan xa Sudas iaxa di milaxat \w mani\w* nae.\x + \xo 13:29 \xt Sion 12:6\x* \v 30 Ma, dutou ni ngan xa tehur rut beret ak, Sudas mitemanon be hale. E be vongien ngamu.\f + \fr 13:30 \ft Be vongien e rin lu. Reitin xa ut vong. E, e rin sav, be vongien te meulien na Iesu xa tesep usili e \xt Sion 9:4; 11:9-10\ft ; e \xt 12:35-36\ft .\f* \x + \xo 13:30 \xt Sion 9:4; 11:9-10; 12:35-36\x* \s1 Iesu misa rae hu te eheien mi moletin nan xil \p \v 31 Melele xa Sudas ba, Iesu biteni bit, “Taxeak be melele xa momal tengan Hi isa ni minou, Nat Moletin, his tei xa eilep. E naha xa ti nipol ni ipisen ni xa his Hi be eilep mak mu.\x + \xo 13:31 \xt Sion 12:23; 17:1,5\x* \v 32 E vengan xa naha xa nipol ni ipisen ni xa hisen be eilep mak mu, ma Hi vari iaxa ipisen ni xa hisok, Nat Moletin, be eilep mun. E ipol ni xosali tang. \p \v 33 “Xamim li munggoni tutut horamue navan xil. E nite visal xamim vuteili mun. Ivus, ti mulang ni nou, e munapus ti nou. Nabiteni mi xamim sepinien xa natesa ni mi vat xil na \w Siu\w* xil melele xa nabit, ‘Rute xa inou niha en, xamim musakras muva en.’\x + \xo 13:33 \xt Sion 7:33-34; 8:21\x* \v 34 E di nasa rae hu tei mi xamim: eheien namim iti e xamim mun tang. Ixo hisit sexien xa inou di napisen eheien navan mi xamim, xamim mun ti mupisen eheien namim mi xamim mun.\x + \xo 13:34 \xt Sion 15:12,17; 1Sion 2:7; 3:23; 2Sion 1:5\x* \v 35 Xosxa xamim di mupisen eheien mi xamim mun tang, ma moletin xil vus lipus kila xa mube moletin navan xil.”\x + \xo 13:35 \xt 1Sion 3:14\x* \s1 Iesu bit lelen ni xa Pita imuun xole ihit takil ti xi \r Mat 26:31-35; Mak 14:27-31; Luk 22:31-34 \p \v 36 Saemon Pita misis Iesu bit, “?Suv, uha xave?”\x + \xo 13:36 \xt Sion 7:35; 7:34,36\x* \p E Iesu bit rilomun ni bit, “Rute xa inou niha en, xouk osakras ova en taxeak. E itutou sung, xouk uhusil inou.” \p \v 37 E Pita misisi bit, “?Suv, veneh vari nasakras namusiluk taxeak? !Inou nabue xat inou tengan nimat e rin nam!” \p \v 38 Iesu bit rilomun ni bit, “?Reitin mak xa obue xatuk tengan umat ve nou? Reitin li nabiteni minuk xa ut nalan ti mu, e tuto nakorat ti mu, e xouk uhiteni ihe vatol ngamu xa otakil ti nou.” \c 14 \s1 Iesu be suse tengan moletin xil lakila lave visal Hi Tata \p \v 1 Iesu misepin mi moletin nan xil bit, “Munanexo ti e munalonge ti nasa. Muneket e Hi e muneket e nou mun.\x + \xo 14:1 \xt Sion 14:27\x* \v 2 E rute xa Tata navan da en, vontoen holu ladi en. E inou niha tengan nisak mesen vonemim.\f + \fr 14:2 \ft Iesu taviteni ti xa ihe ut nesao tengan vakili ni nim savsav xil tengan vahe na moletin nan xil. Di biteni xa ha imat tengan vapol ni suse tengan ngan xil xa laneket en lakila ha liti e ut nesao itela e itel Tamen.\f* Ngan ak be reitin, vengan vahit nave reitin ti, ma ninaviteni ti mi xamim. \v 3 E vengan xa be reitin xa niha nisak mesen vonemim, reitin mak mu xa nitilomun e nileh xamim mumei visal inou. Isak ni, xamim muti e rute xa inou ha nita en.\x + \xo 14:3 \xt Sion 12:26; 17:24\x* \v 4 E xamim mukil suse ngamu xa be rute xa inou niha en.” \p \v 5 E Tomas biteni mini bit, “Suv, xamem matakil ti rute xa uha en. ?Misak ni, xamem mukil suse nen itep?” \p \v 6 Iesu biteni mi moletin nan xil bit, “Inou nabe suse, inou nabe reitinen, e inou nabe meulien.\f + \fr 14:6 \ft Koute te sepinien ak be, “Inou nabe ngan xa di pisen suse tengan moletin xil lakila lave visal Hi Tata e ut nesao, nabe ngan xa di pisen reitinen usili, e inou nabe ngan xa di misa meulien sal mi moletin xil.”\f* Moletin tovuol mikila vahe visal Hi Tata xosxa naxo inou ti.\x + \xo 14:6 \xt Hib 10:20\x* \v 7 Xosxa xamim mukila xa nabe visi, ma mukil Tata navan mun. Ma, xosali iha, mukil kuh Hi Tata ixoni ngan taxa mutepusi reitin.”\x + \xo 14:7 \xt Sion 8:19\x* \p \v 8 Ma Pilip biteni mini bit, “Suv, upisen Hi Tata mi xamem, e ngan ak iaxa ipin ni xamem.” \p \v 9 Iesu bit rilomun ni bit, “Pilip, natete visal xamim be nousav ngamu. ?Veneh ma otakil ti nou mu? Moletin xa pus inou, nggoni ngan xa di pus Tata mun. ?Veneh vari di osis nou tengan nipisen Tata mi xamim?\x + \xo 14:9 \xt Sion 12:45; Kol 1:15; Hib 1:3\x* \v 10 ?Be reitin iaxa otake reitin ti mu xa inou nabisti del Tata, e Tata bisti del nou? Sepinien xil xa di nabiteni mi xamim tastal ti vaxo inou tasok. Tata xa di nabisti dela iaxa di misa ni minou, e xi misak ni nou di napol ni polien nan xil.\x + \xo 14:10 \xt Sion 10:38; 14:20; 17:21; 12:49; 14:24\x* \v 11 Muke reitin xa inou nabisti del Tata, e Tata di bisti del inou. E neta sav xa musakras muke reitin e rin ak, muneket e nou tang ve polien xil xa di napol ni.\x + \xo 14:11 \xt Sion 10:37-38\x* \v 12 Reitin li nabiteni mi xamim, ngan xil xa laneket e nou ti lipol ni holesok xil xa tellep ixoni nou. Reitin, xil lipol ni holesok xil xa ihe eilep mak mu ili ngan xa inou di napol ni, vengan xa inou ha nite visal Tata.\x + \xo 14:12 \xt Sion 7:33; 13:1; 14:28\x* \v 13 Ma melele xa musis ve neta e hisok, inou nipol ni tengan inou, Nat Hi, nikila nisak ni his Tata navan ihe nesao mak mu.\x + \xo 14:13 \xt Sion 15:16; 16:23; 13:31-32; 17:1\x* \v 14 Reitin, xosxa musis ve neta tova e hisok, inou nipol ni.” \s1 Iesu bit xati xa isa Ninin Eo mi moletin nan xil \p \v 15 Iesu biteni mun mi moletin nan xil bit, “Xosxa eheien namim di e nou, ma mulong xat rae navan xil.\x + \xo 14:15 \xt Sion 15:10; 1Sion 5:3; 2Sion 1:6\x* \v 16 Imak, ma nisis Tata navan, e xi isa xoles teimun tesav tengan mei isa tutouen mi xamim e iti mi xamim vehakut.\x + \xo 14:16 \xt Sion 14:26; 15:26; 16:7\x* \v 17 Di nasep usil \w Ninin\w* xa di pisen reitinen na Hi mi moletin xil. E nara ti mi ngan xil xa labe te ut etan tang vengan xa lasakras lapus kila e latakil ti xi. E xamim mupus kila vengan xa xi di bisti del xamim e iti mi xamim.\x + \xo 14:17 \xt Sion 15:26; 16:13\x* \p \v 18 “Melele xa niha, ninastokovein xamim ti naxoni ngan xa mube timaru xil. Vengan xa nitilomun nimei visal xamim.\x + \xo 14:18 \xt Sion 14:3,28\x* \v 19 Nave nousav ti, ngan xil xa labe te ut etan tang linapus ti mun inou, e xamim mupus inou e melele xa nimeul rilomun. E vengan xa nimeul rilomun, mukila xa xamim mun mumeul rilomun.\x + \xo 14:19 \xt Sion 16:16; 7:33-34,36; 6:57\x* \v 20 E melele nen ak, xamim mukila xa inou nabisti del Tata navan, e xamim mubisti del inou, e inou nabisti del xamim.\x + \xo 14:20 \xt Sion 10:38; 14:10-11; 17:21-23\x* \v 21 Ngan xil xa langgur rae navan xil e lalong xati, di lapisen ni xa eheien nae de nou. E ngan xil xa eheien nae de nou, eheien na Tata navan ite xil, e eheien navan mun ite xil e nipisen inou mi xil.”\x + \xo 14:21 \xt Sion 15:10; 1Sion 5:3; 2Sion 1:6; Sion 16:27\x* \p \v 22 Sudas,\f + \fr 14:22 \ft Hisen teimun tehe Tatios xa latesep usili e \xt Mat 10:3\ft e \xt Mak 3:18\ft .\f* xa tave Sudas Eskariot ti, bemei visal Iesu e misisi bit, “?Suv, itep vari iaxa ti upisen xouk mi xamem e nave mi ngan tesav xil te ut etan?”\x + \xo 14:22 \xt Pol 10:40-41\x* \p \v 23 Iesu biteni mini bit, “Ngan xil xa eheien nae di e inou lilong xat neta xa nabiteni. Imak, ma eheien nan Tata navan iti mi xil. Xamel malimei maliti visal xil. \v 24 E ngan xil xa eheien nae tara ti e nou, latalong xat ti neta xa di nabiteni. E naha xa di mulong inou di nabiteni taxo ti e nou tasok, di nggo visal Tata xa tesil nou namei.\x + \xo 14:24 \xt Sion 7:16; 14:10\x* \p \v 25 “Di natehit holesok xil ak melele xa nateta tamu visal xamim. \v 26 E hisok, Tata isil \w Ninin Eo\w* xa imei ihe ngan te tutouen. Xi imei ipispisi mi xamim ni holesok xil vus e isak ni xamim munem xat holesok xil vus xa di natehiteni mi xamim.\x + \xo 14:26 \xt Sion 14:16; 15:26; 16:7\x* \v 27 Reitin xa nihe reling xamim, e di nasa tomat navan ite tinemim. Tomat xa nasa ni mi xamim taxoni ti naha xa ngan xil te ut etan di lasa ni. Ma, munanexo ti e ulimim nakan ti.\x + \xo 14:27 \xt Sion 16:33; 14:1\x* \p \v 28 “Xamim di mulong nou nabiteni xa nihe reling xamim, e ivus, nitilomun nimei visal xamim. Xosxa eheien namim de nou reitin, ma muhesi xamim ihe holu xa nihe visal Tata navan. Vengan xi be eilep mak mu mili nou.\x + \xo 14:28 \xt Sion 14:3; 16:16,17; 13:1; 14:12; 16:10,17,28; 20:17\x* \v 29 Di nabit holesok xil ak mi xamim taxeak tengan, e melele xa mei istal ihe reitin, xamim mupus kila e muke reitin e naha xa natehiteni.\x + \xo 14:29 \xt Sion 13:19\x* \v 30 Ninasepin ti mun nave holu mi xamim vengan xa Temat, ngan xa be vat na moletin xil holu te ut etan, di bemei. Xi taxur ti xeihen vali nou,\x + \xo 14:30 \xt Sion 12:31; 16:11\x* \v 31 e niha nihe hen ixoni ngan xa Tata tesemae ni nou tengan ti nipol ni. Imak, ma moletin xil te ut etan lipus kila xa eheien navan de Tata navan.\x + \xo 14:31 \xt Sion 12:49; 15:10; Mat 26:46; Mak 14:42\x* \p “E taxeak, mumea, rave reling rute ak.” \c 15 \s1 Vole usil midep iaxa Iesu be vatite xa be reitin \p \v 1 E Iesu dei vole mi moletin nan xil bit, “Inou nabe vatite xa be reitin e Tata navan nggoni moletin xa di milaxati. \v 2 E lite xil ngasen xa lataso ti huite, xi ita xoteh xil liha. E lite xil xa laso huite, xi ita moten xil tengan isak ni xil mei liso huite ihe holu mu.\x + \xo 15:2 \xt Mat 3:10; 15:13\x* \v 3 E xamim mumese ngamu vengan xa mutehur sepinien xil xa natesa ni mi xamim.\x + \xo 15:3 \xt Sion 13:10\x* \v 4 Ma muxulehi muhisti itel nou, e inou mun nixulehi nihisti itel xamim. E hisit sexien xa lite xil xa latavisti ti vatel vatite lasakras laso tase ni huite, xamim mun musakras muso huite e meulien namim xosxa munavisti ti natel inou.\x + \xo 15:4 \xt Rom 11:17-18; 2Kor 3:5; Sion 6:56\x* \p \v 5 “Inou nanggoni vatite ak, e xamim munggoni lite xil teni. Ngan xil xa labisti del inou, e inou del xil, ti liso huite ihe holu e meulien nae. E xosxa munavisti vatel inou, misakras mupol ni ti neta.\x + \xo 15:5 \xt 1Kor 12:12,27; Sion 15:16; 2Kor 3:5\x* \v 6 Ngan xil xa latavisti ti vatel nou langgoni lite xil xa langguxou e labue. Hisit lite xil xa lamak, Hi ileh viton xil, e iso xil lihe upang xa ia len xil vari.\x + \xo 15:6 \xt Mat 3:10; 7:19; 13:42\x* \v 7 E xosxa mubisti del inou, e munggusil xat sepinien navan xil, xamim mukila musis ve neta xa iemim bei, e Hi ipol ni.\x + \xo 15:7 \xt Mak 11:24; Sion 14:13; 16:23\x* \v 8 E di mumerere ni Hi Tata melele xa muso huite xil lihe holu e meulien namim. Imak, ma mupisen ni xa mube moletin navan xil reitin.\x + \xo 15:8 \xt Mat 5:16\x* \p \v 9 “Eheien navan di mi xamim e hisit sexien xa eheien na Tata de inou. Muxulehi muhisti itel inou tengan eheien navan iti mi xamim vehakut. \v 10 Xosxa mulong xat rae navan xil, ti mupisen ni xa di mubisti del inou reitin e eheien navan iti mi xamim. Ngan ak nggoni ngan taxa inou di nalong xat rae xil na Tata navan tengan nipisen ni xa di nabisti dela e eheien nan de nou.\x + \xo 15:10 \xt Sion 14:15; 1Sion 2:5; 5:3\x* \p \v 11 “Nabit holesok xil ak mi xamim tengan vasak ni sien navan vati e meulien namim e tengan mei mupolu kuhi itela.\x + \xo 15:11 \xt Sion 17:13; 1Sion 1:4\x* \v 12 Rae xa di nasa ni mi xamim xiak: iemim ihei xamim mun ixoni ngan taxa inou di ieok bei xamim.\x + \xo 15:12 \xt Sion 13:34; 1Sion 3:11,23; 2Sion 1:5\x* \v 13 Sexien xil xa di pisen ni xa eheien na moletin tei de tuneli xil mak: melele xa di maen xoteh meulien nan tengan vamat vahinat xil. Sexien ak be eilep mak mu mili sexien sav xil te eheien.\x + \xo 15:13 \xt Sion 10:11; Rom 5:8; 1Sion 3:16\x* \v 14 E xamim mube tua navan xil xosxa mupol ni naha xa nasemae ni mi xamim.\x + \xo 15:14 \xt Luk 12:4\x* \v 15 Ninakes xamim ti mun ni moletin te polien navan xil, vengan xa moletin te polien xil latakil ti naha xa masta nae di pol ni. E di nakes xamim ni tua navan xil, vengan xa natehit mesen ni mi xamim ngamu holesok xil vus xa Tata navan tehiteni minou. \v 16 Tave xamim ti xa mutehosei inou tengan ti muhusil inou, e be inou vari iaxa natehosei xamim. E natesil xamim tengan ha mupol. Ma, ha muso huite ihe holu, huite xa ita vehakut. Ma, isak ni Tata isa ni mi xamim neta xa musisi ni e hisok.\x + \xo 15:16 \xt Sion 6:70; 13:18; 15:5; 14:13,14; 16:23\x* \v 17 Vatei mun, ha mupol ni naha xa di nasemae ni mi xamim xiak: iemim ihei xamim.”\x + \xo 15:17 \xt Sion 13:34; 1Sion 3:11,23; 2Sion 1:5\x* \s1 Iesu misel xat moletin nan xil xa moletin xil te ut etan ti iexil iat xil \p \v 18 Iesu biteni mun mi moletin nan xil bit, “Xosxa moletin xil te ut etan iexil di nggat xamim, ma munem xati xa, tetiamu, iexil di teat inou.\x + \xo 15:18 \xt Mat 10:22; 24:9; Mak 13:13; Luk 6:22; Sion 17:14; 1Sion 3:13; Sion 7:7\x* \v 19 Xosxa xamim mube moletin xil te ut etan, ngan xil te ut etan iexil ihei xamim vengan lipus xamim muxoni xil tang. E inou natehosei rat xamim ra xil tengan mei musav ni ngan xil te ut etan. Misak ni, xil iexil di nggat xamim.\x + \xo 15:19 \xt Sion 4:5; 17:14\x* \v 20 Munem xat naha xa natehiteni mi xamim xa slev tei nave eilep ti nali masta nan.\x + \xo 15:20 \xt Mat 10:24; Luk 6:40; Sion 13:16\x* Ve rin ak, xosxa moletin xil latesak purun ni nou, ma be reitin xa xil ti lisak purun ni xamim mun. E xosxa moletin xil latelong xat pispisien navan xil, ma be reitin xa xil ti lilong xat pispisien namim mun. \v 21 E xil lipol ni holesok xil ak mi xamim, vengan xa mube navan xil e di mupol e hisok e latakil ti ngan xa tesil inou namei.\x + \xo 15:21 \xt Sion 16:3; Mat 5:11\x* \v 22 Vahit natnamei ti e natnaviteni ti neta mi xil, ma naha xa di lapol ni nave \w tesaen\w* ti. E vengan xa natemei ngamu visal xil e latesin sepinien navan xil, lasakras mun lamuun xole lavit latnakil ti xa di lapol ni tesaen.\x + \xo 15:22 \xt Sion 9:41\x* \v 23 Moletin xa ien nggat inou, xi di pisen ni xa di ien nggat Tata navan mun.\x + \xo 15:23 \xt Luk 10:16; Sion 5:23; 1Sion 2:23\x* \v 24 Vahit natnamei ti, e natnapol ni ti merekel xil xa moletin sav xil lasakras lapol ni, ma naha xa di lapol ni nave tesaen ti. E vengan xa natemei ngamu visal xil e natepol ni hisit merekel xil pe metexil xa mosav xil lasakras lapol ni, di lapisen ni xa sexien tesa xil ak de rin nae. E vengan xa latesin merekel xil ak, di lapisen ni xa iexil di nggat inou e Tata navan mun.\x + \xo 15:24 \xt Sion 14:11; 9:41\x* \v 25 Ngan ak di mistal mak tengan vasak ni sepinien xil xa latetisi tete \w rae\w* nae xil xa mei be reitin xa bit, \qt ‘Iexil iat votei ni nou tang.’\qt* \rq (Sam 69:4)\rq*\x + \xo 15:25 \xt Sam 35:19\x* \p \v 26 “Melele xa nite visal Tata navan, nisil \w Ninin\w* te tutouen imei ve xamim e ise xat xamim. Xi ipisen reitinen nan mi xamim e ihit lelen reitinen usil inou.\x + \xo 15:26 \xt Sion 14:26\x* \v 27 E xamim mun muhit rat reitinen usil inou mi moletin sav xil, vengan xa xamim iaxa muteti visal inou e melele xa natepol kokot mei duxoh xosali.”\x + \xo 15:27 \xt Pol 1:8; 5:32; 1Sion 4:14\x* \c 16 \p \v 1 Iesu misepin mun mi moletin nan xil bit, “Nabit holesok xil ak mi xamim tengan munasavut ti e neketen namim melele xa muhisu ni sakpurunien xil. \v 2 Rut Siu xil xa lasa liso rat xamim ra \w nim te pispisien\w*nae xil. E melengien tei di bemei xa moletin xil linemi lihit Hi ihesi xi melele xa laba tengan lavas vin xamim.\x + \xo 16:2 \xt Sion 9:22\x* \v 3 Xil ti lipol ni imak vengan xa latakil ti xa nabe visi, e latakil ti Tata navan mun.\x + \xo 16:3 \xt Sion 15:21\x* \v 4 E nabit holesok xil ak mi xamim tengan, melele xa mei istal, munem xati xa natehit lelen ni mi xamim ngamu.”\x + \xo 16:4 \xt Sion 13:19; 16:25\x* \s1 Iesu bit lelen ni xa isil Ninin Eo mei itutou ni moletin nan xil \p Iesu biteni mun mi moletin nan xil bit, “Natnavit holesok xil ak ti mi xamim tetiamu vengan xa nateta tamu visal xamim. \v 5 E xosali, nihe visal ngan xa tesil nou namei. E xamim mutasis nou ti mun xa nihe ut xave.\x + \xo 16:5 \xt Sion 7:33\x* \v 6 Mutasis nou ti vengan xa tinemim polu ni nenexoen ve naha xa di nabiteni mi xamim.\x + \xo 16:6 \xt Sion 16:22\x* \v 7 E neta sav xa mak, nabiteni reitin mi xamim xa ihos mak mu xa nihe reling xamim niha. Vengan xosxa ninava ti, ma Ninin te tutouen namei ti visal xamim. E xosxa niha, ma nisila imei visal xamim.\x + \xo 16:7 \xt Sion 14:16,26; 15:26\x* \v 8 E melele xa Ninin imei, ipisen ni mi moletin xil xa nenemien nae tamal ti usil \w tesaen\w* nae, momalen navan, e sexien te lepisien na Hi.\x + \xo 16:8 \xt Pol 24:25\x* \v 9 Ninin Eo mei ipisen ni xa be tesaen xa lataneket e nou ti.\x + \xo 16:9 \xt Sion 5:38; 6:36,64; 7:5; 10:26; 12:37\x* \v 10 Ipisen ni momalen navan mi xil vengan xa ha nite visal Hi Tata e xamim munapus ti mun inou.\x + \xo 16:10 \xt Sion 13:1; 14:12,28; 16:28; 20:17\x* \v 11 E ipisen ni xa be reitin xa Hi ilepis rin na moletin xil vengan xa telepis rin na Temat ngamu, ngan xa tehe vat na moletin xil holu te ut etan.\x + \xo 16:11 \xt Sion 12:31; 14:30\x* \p \v 12 “Ieok bei tengan namit kil holesok sav xil holu mi xamim, e xosali, imeas tova tang tengan muvur xil.\x + \xo 16:12 \xt 1Kor 3:1\x* \v 13 E melele xa \w Ninin Eo\w* xa di pisen reitinen mi moletin xil imei, xi ipispisi mi xamim ni reitinen na Hi tengan mukila. Xi nasepin ti vaxo nenemien nan tasen tang, e ihit mesen ni mi xamim holesok xil vus xa miteong ni nggo ut nesao. Reitin, xi ihit lelen ni mi xamim holesok xil xa ti imei.\x + \xo 16:13 \xt Sion 14:17; 15:26; 14:26; 1Sion 2:27\x* \v 14 Xi ipet rat hisok ihe nesao vengan xa ihur neta xa nabiteni e mei ihit mesen ni mi xamim. \v 15 Holesok xil vus na Tata navan be navan mun. Misak ni, inou nakila namiteni xa Ninin Eo ihur neta xa nabiteni e mei ihit mesen ni mi xamim.”\x + \xo 16:15 \xt Sion 17:10\x* \s1 Iesu bit lelen ni xa longpangasien na moletin nan xil ihiles mei ihe sien \p \v 16 Iesu biteni mi moletin nan xil bit, “Navehi ti, munapus ti mun inou. Ti, nave nousav ti xa itutou, e mupus rilomun ni nou.”\x + \xo 16:16 \xt Sion 14:19\x* \p \v 17 Di, rut \w moletin nan xil\w* lasis xil mun tang labit, “?Naha vari iaxa be koute te sepinien nan melele xa bit, ‘Navehi ti munapus ti mun inou. Ti, nave nousav ti xa itutou, e mupus rilomun ni nou’? ?E naha vari be koute te, ‘Nihe visal Tata’? \v 18 ?E, ‘Navehi ti’ be naha? !Xir ratakil ti vari naha xa xi di bit usili!” \p \v 19 Iesu mikila xa moletin nan xil iexil bei tengan lasisi ni holesok xil ak. Ma, biteni mi xil bit, “Nakila xa xamim di mubit usil sepinien navan melele xa nabit, ‘Navehi ti munapus ti mun inou. Ti, nave nousav ti, e mupus rilomun ni nou.’ \v 20 Reitin li nabiteni mi xamim xa melele xa niha, xamim mumuis e mutang ve nou, e moletin sav xil te ut etan lihesi xil ihe holu. Ihe reitin xa xamim mulonge isa, e, itutou sung, longpangasien namim ihiles mei ihe sien. \v 21 Melele xa atou tei sangas valing tuvava e mei duxoh melele te longpangasien nan, xi di milonge misa ven. E, dutou sung, melele xa miling tuvava nan ngamu e ut etan, ien bovong ni longpangasien teni vengan xa sien xa da en be holu mak mu mili.\x + \xo 16:21 \xt Aes 13:8; 21:3; 26:17; Maek 4:9; 1Tes 5:3\x* \v 22 Ngan ak nggoni xamim. Xosali mulonge misa. E melele xa nitilomun mei nipus xamim, ma sien xa ite xamim mei ihe himetu. E moletin ti misakras vahur rat sien ak ra xamim.\x + \xo 16:22 \xt Aes 66:14\x* \p \v 23 “Melele xa ripus rilomun ni xir, xamim munasis ti mun inou ve neta tova. Reitin li nabiteni mi xamim, xosxa musis Tata navan ni neta tova e hisok, ma xi isa ni mi xamim.\x + \xo 16:23 \xt Sion 14:13,14; 15:16; 1Sion 5:14-15\x* \v 24 Tetiamu mei duxol xosali, mutnasis ti mu neta tova e hisok. Ma melele xa musis ve neta ngan, muhuri. E melele xa muhuri, mupolu kuhi ni sien.\x + \xo 16:24 \xt Sion 15:11; 1Sion 1:5\x* \p \v 25 “Melele xa di nasepin mi xamim usil holesok xil xa mei ti istal, di nasep xuxus ni nggo vole xil. E melele tei di bemei xa ninasepin ti mun naxo vole xil. E melele nen ak, nisep kil usil Tata navan ixo sepinien xil xa imese tevi.\x + \xo 16:25 \xt Mat 13:34; Mak 4:33-34; Sion 16:4\x* \v 26 E melele nen ak, xamim musis Tata navan e hisok, e xi isa ni. Nave inou ti mun xa nisis mini e rin namim, \v 27 vengan xa eheien na Hi Tata di ngamu e xamim. Xi ien bei xamim vengan xa eheien namim de inou e muke reitin xa inou natexo visali.\x + \xo 16:27 \xt Sion 14:21,23; 3:2; 8:42; 13:3; 17:8\x* \v 28 E be reitin mak xa inou natexo visal Tata e namei e ut etan. E xosali, nihe reling ut etan e nitilomun nihe visal Tata navan.”\x + \xo 16:28 \xt Sion 13:3\x* \p \v 29 E moletin nan xil labiteni mini labit, “Reitin mak, xosali di obit lelen holesok xil vus mei memese. Otasepin ti mun vaxo vole xil. \v 30 Xosali, xamem makila xa okil holesok xil vus. E xamem munasisuk ti mun ni neta, vengan xouk okila ngamu naha xa de nenemien namem. Nggo sexien ak make reitin xa xouk otexo visal Hi vari tang.”\x + \xo 16:30 \xt Sion 2:24-25\x* \p \v 31 Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “?Be reitin xa muke reitin e nou sung? \v 32 Muteong pisi mu. Melele tei di bemei xa xamim te vusien muletasil, e xamim kekes iloh itilomun ihe tim san. Reitin xa muhe reling inou nitat tasok. E neta sav xa imak, ninata tasok ti, vengan xa Tata dat visal nou vehakut.\x + \xo 16:32 \xt Sak 13:7; Mat 26:31-35,56; Mak 14:27-31,50; Luk 22:31-34; Sion 8:29\x* \v 33 Nabit holesok xil ak mi xamim tengan muhisti kuhi itel inou, e, isak ni, tomat ite e tinemim. Melele xa mudi e ut etan ak, ti muhur sakpurunien xil.\x + \xo 16:33 \xt Sion 14:27; 2Tim 3:12; 1Sion 5:4\x* !E muxeih! Vengan xa inou nabas tan ni xeihen na Temat ngamu, ngan xa be vat na moletin xil holu te ut etan.” \c 17 \s1 Iesu misis mi Hi ve rin na moletin nan xil \p \v 1 Melele xa Iesu bit usil holesok xil ak bus, miketeh be nesao e misis bit, “O Tata, melele te longpangasien bemei ngamu. Nasis minuk tengan upet rat hisok, xa nabe Natumali, tengan inou nikila nipet rat hisom.\x + \xo 17:1 \xt Sion 11:41; Mat 26:45; Mak 14:41; Sion 12:23; 13:1; 13:31-32\x* \v 2 Oteling meulien na moletin xil vus tete heok tengan nikila nisa meulien sal iha mi ngan xil vus xa otesa xil minou.\x + \xo 17:2 \xt Mat 28:18\x* \v 3 E meulien sal be tengan moletin xil likila likil kuh xouk, xa xouk kestang obe Hi reitin, e tengan likila likil kuh inou mun, Iesu Kristo xa otesa ni bemei.\x + \xo 17:3 \xt 1Tes 1:9; 1Sion 5:20\x* \v 4 Inou natepet rat hisom pe met moletin xil te ut etan vengan xa natepol vuol ni polien xil xa otesa ni minou tengan nipol ni.\x + \xo 17:4 \xt Sion 13:31-32; 14:13; 4:34\x* \v 5 Mak, ma Tata, nasisuk tengan upet rat hisok e usak ni nou mei nihur his xa ihe eilep itelak ixoni ngan xa natehuri ngamu tetelak e melele xa nateti tamu visaluk e melele xa otnapeas ni ut etan ti mu.\x + \xo 17:5 \xt Sion 1:1-2; 8:58; 17:24\x* \p \v 6 “Inou natepisen xouk mi ngan xil xa otesa xil minou, ngan xil xa xouk otehosei xil ra moletin xil te ut etan. Xil labe nam, e otesa xil minou. E xil latelong xat sepinien nam.\x + \xo 17:6 \xt Sion 17:26\x* \v 7 E xosali, xil lakila xa holesok xil vus xa xouk otesa ni minou, texo visaluk. \v 8 Sepinien xil xa otesa ni minou, inou natesa ni sung mi xil, e xil latehuri. E lakila xa be reitin xa inou natexo visaluk, e lake reitin xa xouk otesa nou namei.\x + \xo 17:8 \xt Sion 3:2; 16:30\x* \p \v 9 “Natasis ti ve moletin xil vus te ut etan. E di nasis tengan ututou ni ngan xil xa otesa xil minou vengan xa labe nam. \v 10 Ngan xil vus xa di langgusil xat inou labe moletin nam xil, e moletin nam xil vus labe navan mun. E meulien nae di pisen ni xa hisok be eilep mak mu.\x + \xo 17:10 \xt Luk 15:31; Sion 16:15\x* \v 11 Di nabat visaluk, e ninara ti mun e ut etan. E xil liti tamu inggak. O Tata, obe eo xa obe eo pupu. Usikoe xol meulien na moletin navan xil itel xeihen te hisom, his xa otesa ni minou. Imak, ma xil mei livituei lihe tei takes ixoni ngan xa xouk del inou rube tei takes.\x + \xo 17:11 \xt Sion 13:1; 13:1,3; 16:28; 10:30; 17:21; Kal 3:28\x* \v 12 Melele xa nateta tamu visal xil, natesikoe xol xil tetel xeihen te hisom, his xa otesa ni minou. Reitin, nateketeh xol xil e ti e xil tenakesae. Tei takes e xil iaxa tehe reling inou e teha tekesae, ngan xa otehosei tengan vakesae xa tesak ni naha xa Vanuvei Eo tehit lelen ni usili mei tehe reitin.\x + \xo 17:12 \xt Sion 6:39,70-71; 18:9; Sam 41:9; 55:12-15; 109:4-8; 2Tes 2:3\x* \p \v 13 “Nave nousav ti, nitilomun nihat visal xouk. E xosali, melele xa nada tamu e ut etan ak, nabit lelen holesok xil ak minuk tengan vasak ni sien xa de nou, mei ipolu e tine moletin navan xil mun.\x + \xo 17:13 \xt Sion 15:11; 1Sion 1:4\x* \v 14 Natesa sepinien nam mi xil, e misak ni, ngan xil xa labe te ut etan tang, iexil di nggat xil ven. Iexil di nggat xil vengan xa lapus kila xa ngenen xil latave te ut etan ti, nggoni ngan xa inou mun natave te ut etan ti.\x + \xo 17:14 \xt Sion 15:18-19; 8:23\x* \v 15 Tata, natasisuk ti tengan oleh rat xil ra ut etan, e nasisuk li tengan usikoe xol xil ra Temat, ngan xa be vat tesaen.\x + \xo 17:15 \xt Mat 6:13; 2Tes 3:3; 1Sion 5:18\x* \v 16 Moletin navan xil latave te ut etan ti, nggoni ngan xa inou mun natave te ut etan ti. \v 17 Uling rat xil tengan mei lihe moletin eo nam xil ixo reitinen nam. E likamet reitinen nam ixo sepinien nam xil xa be vatit reitinen. \v 18 Di nasil xil tengan ha lapol e ut etan ixoni ngan taxa xouk otesil nou namei e ut etan ak.\x + \xo 17:18 \xt Sion 20:21\x* \v 19 E tengan nitutou ni rin nae, inou mun di naling rat meulien navan mei nabe moletin eo nam. Ve rin ak, xil mun lakila liling rat meulien nae mei lihe moletin eo nam xil ixo sepinien te reitinen nam.” \s1 Iesu misis ve moletin xil xa mei lineket en itutou \p \v 20 Iesu misis mun bit, “Tata, natasisuk ti ve moletin xil ak kestang, e di nasis ve ngan xil mun xa like reitin e nou ixo sepinien xil xa moletin navan xil ti lisa ni mi xil.\x + \xo 17:20 \xt Sion 17:9\x* \v 21 Tata, nasisuk tengan xil vus mei lihe tei takes. Reitin, xil lihisti vituei itel ralu ixoni ngan taxa xouk obisti del inou, e inou nabisti del xouk. Vengan xa, melele xa mei labe tei takes, moletin xil te ut etan like reitin xa xouk vari iaxa otesil nou namei.\x + \xo 17:21 \xt Kal 3:28; Sion 10:38\x* \v 22 His xa eilep xa otesa ni minou, inou di nasa ni mi xil. Mak, ma xil lihe tei takes ixoni ngan xa ralu rabe tei takes.\x + \xo 17:22 \xt Sion 17:11\x* \v 23 Inou nihisti vituei itel xil ixoni ngan taxa ralu di rabisti vituei. Imak, ma xil mei livituei lihe tei takes, e moletin xil te ut etan lipus kila xa xouk vari iaxa otesil nou namei e eheien nam di e xil nggoni ngan taxa de nou. \p \v 24 “Tata, ieok bei tengan ngan xil xa otesa xil minou mei liti visal nou e ut nesao, e lipus minehinen te xeihen navan. Reitin, ieok bei tengan xil lipus minehinen te xeihen navan xa usa ni minou vengan xa eheien nam tete nou e melele xa otnapeas ni ut etan ti mu.\x + \xo 17:24 \xt Sion 12:26; 1:14; 17:5\x* \p \v 25 “Tata, xouk omal tevi. E tave ti neta xa moletin xil te ut etan latakil ti xouk, inou nakilak. E ngan xil xa otesa xil minou, xil lakila xa xouk otesa nou namei.\x + \xo 17:25 \xt Sion 1:10; 8:55\x* \v 26 Inou natepisen ratuk mi xil, e nitit ni ngan xa di napol ni. Imak, ma eheien nam xa de inou, iti e xil. E inou mun niti e xil.”\x + \xo 17:26 \xt Sion 17:6\x* \c 18 \s1 Vat na Siu xil ladal xat Iesu \r Mat 26:47-56; Mak 14:43-50; Luk 22:47-53 \p \v 1 Melele xa Iesu misis bus, xi mea del \w moletin nan xil\w* e laba labe ri Poal Kidron. E rute ak, urvatiei tei te olip di en, ma laba en.\x + \xo 18:1 \xt Mat 26:36; Mak 14:32\x* \p \v 2 Sudas mikil rute xa laba en vengan xa melele xil holu Iesu di teleh viton moletin nan xil en. Ma, melele xa Sudas ba tengan vapol ni suse xa isa rat Iesu ha ihe he elu nan xil ixo en,\x + \xo 18:2 \xt Luk 21:37; 22:39\x* \v 3 xi del tatit moletin te vaeen tei te hal Rom, del xat mereketeh xil te Nim Eo xa \w vat xil na pris xil\w* e \w Farasi\w* xil latesil xil laba. Xil lamei del laet nae xil, e di langgur xat tiei e homenda te vaeen nae xil.\x + \xo 18:3 \xt Sion 7:32,45\x* \p \v 4 Iesu mikil vuol ni holesok xil vus xa mei istal mini, ma ba bisu mi xil e misis xil bit, “?Xamim di mulang ves visi?” \p \v 5 Xil labit rilomun ni labit, “Iesu te hal Nasaret.” \p Xi bit, “Inou nabe xi.”\f + \fr 18:5 \ft Vahit sepinien ak vahe, \fk “inou NABE” \ft (\xt Eks 3:14\ft ) xa be his xati na Hi. Ve merereen nae, moletin xil latekes Hi ni ‘Iahova’ xa koute teni be Suv.\f* Sudas xa di misa rati be he xil di mos del xat xil. \v 6 Melele xa Iesu bit, “Inou nabe xi,”\f + \fr 18:6 \ft Vahit sepinien ak vahe, \fk “inou NABE” \ft (\xt Eks 3:14\ft ) xa be his xati na Hi. Ve merereen nae, moletin xil latekes Hi ni ‘Iahova’ xa koute teni be Suv.\f* xil lali tou e lamot labe tan. \p \v 7 Iesu misis xil mun bit, “?Xamim di mulang ves visi?” \p E labiteni vatei mun labit, “Iesu te hal Nasaret.” \p \v 8 E xi bit, “Inou nabiteni mi xamim ngamu, inou nabe xi.\f + \fr 18:8 \ft Vahit sepinien ak vahe, \fk “inou NABE” \ft (\xt Eks 3:14\ft ) xa be his xati na Hi. Ve merereen nae, moletin xil latekes Hi ni ‘Iahova’ xa koute teni be Suv.\f* E xosxa di mulang ves nou, ma mumaen ngan xil ak liha.” \v 9 Xi bit sepinien ak tengan isak ni naha xa xi tehiteni mei ihe reitin melele xa tehit, “Tata, ti e ngan xil xa otesa xil minou tenakesae.”\x + \xo 18:9 \xt Sion 6:39; 17:12\x* \p \v 10 \fig Pita da xoteh vurang slev na vatixar na pris xil, e Iesu miling rilomun ni.|alt="Peter cuts man’s ear off" src="WA03915b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="18:10" \fig* Di, Saemon Pita, ngan xa nggur xat tiei tei xa eilep, xi milihi rati tengan vahas moletin tova ni. E melele xa mikuvun tiei ak, da xoteh vurang metu na slev na vatixar na pris xil. His slev ak be Malkas.\x + \xo 18:10 \xt Luk 22:36,38\x* \v 11 E Iesu misepin nggeih mi Pita bit, “!Uling rilomun ni tiei nam ite voninen! Tata navan vari iaxa tesak mesen longpangasien ak tengan nihur vuol ni.”\x + \xo 18:11 \xt Mat 20:22; 26:39; Mak 10:38; 14:36; Luk 22:42\x* \p \v 12 Di, moletin te vaeen xil te hal Rom lamei del vat nae, e mereketeh xil te Nim Eo lamei ladal xat Iesu e labar xati. \v 13 Diamu, ladela be visal Anas, avu sasa na Kaeafas, ngan xa be vatixar na pris xil te huram nen ak.\x + \xo 18:13 \xt Luk 3:2; Sion 18:24\x* \v 14 E tehe Kaeafas vari iaxa tesel xat ngan xil te Kaonsel na Siu xil tehit, “Ihos mak mu xosxa moletin tei takes imat ve rin na moletin xil, ili xosxa rimaen mol‑Rom xil mei lipurun sen mol‑Isrel xil vus te kantri nar.”\x + \xo 18:14 \xt Sion 11:50\x* \s1 Pita muun xole bit xi takil ti Iesu \r Mat 26:69-70; Mak 14:66-68; Luk 22:56-57 \p \v 15 Saemon Pita e moletin teimun na Iesu luka xus e lunggusil Iesu. E vengan vatixar na pris xil mikil moletin teimun ak,\f + \fr 18:15 \ft Moletin teimun ak tehe Sion xa tetis vanuvei ak.\f* maen ni tengan vahusil Iesu vahe vioh te nim xa eilep man.\x + \xo 18:15 \xt Mat 26:58; Mak 14:54; Luk 22:54-55\x* \v 16 E Pita dit misoh e hale, sangas ni puiteh te vioh ak. Ma, moletin teimun na Iesu, ngan xa vatixar mikila, xi be hale e misepin mi atou xa di miketeh xol puiteh. Misak ni, atou ak maen Pita mun tengan vahe vioh. \v 17 Di, atou xa di miketeh xol puiteh pus Pita e biteni mini bit, “?Midep? ?Xouk mun obe tei e moletin xil na moletin ak?”\x + \xo 18:17 \xt Sion 18:25\x* \p E Pita muun xole bit, “E‑e, tave nou ti.” \v 18 Di, Pita ba mos del mereketeh xil e moletin xil te polien na vatixar na pris xil xa latesupang ni sakol e di laso xorelisi ladale vengan xa di lalong masoh mikat. \s1 Vatixar Anas misis pilei Iesu usil pispisien nan xil \r Mat 26:59-66; Mak 14:55-64; Luk 22:66-71 \p \v 19 E vangit nim ma vatixar Anas, xi di misis pilei Iesu usil moletin nan xil e pispisien nan xil. \v 20 E Iesu bit rilomun ni bit, “Holesok xil xa natesep usili, natehit rati mi moletin xil vus. Melele xa di natepispisi, natepol ni e \w nim te pispisien\w*nar tetel vioh te \w Nim Eo\w*. Ma natepol ni e rute xil xa Siu xil holu di lamei vituei en. E natnavit xuxus ni ti neta tova.\x + \xo 18:20 \xt Sion 7:26; Mat 4:23; 26:55; Sion 6:59; 7:14\x* \v 21 ?Misak ni, di osis nou usili veneh vari? Usis ngan xil xa lateteong ni naha xa natehiteni mi xil, vengan xa xil lakil naha xa natehiteni.” \p \v 22 Melele xa Iesu misepin mak, mereketeh tei na vatixar na pris xil mileves valnao Iesu e bul xati bit, “?!Veneh vari di osepin mak ba mi vatixar na pris xil!?”\x + \xo 18:22 \xt Pol 23:2; Sion 19:3\x* \p \v 23 Iesu bit rilomun ni mini bit, “Xosxa natehit neta tova xa misa, ma uhit rati. ?E xosxa naha xa natehiteni momal, ma oleves nou veneh vari?” \p \v 24 Bus di, Anas misa Iesu xa ao te xeih da tamu e hen xalu tengan vahe visal vatixar na pris xil xa be Kaeafas.\f + \fr 18:24 \ft E melele nen ak, Kaeafas tehe vatixar na pris xil reitin. E neta sav xa mak, xeihen xa mahulong tete he Anas, xa tehe vatixar na pris xil e huram xa tevus.\f* \x + \xo 18:24 \xt Luk 3:2; Sion 18:13\x* \s1 Pita muun xole vatei mun bit xi takil ti Iesu \r Mat 26:71-75; Mak 14:69-72; Luk 22:58-62 \p \v 25 Melele xa Pita misoh da tamu sangas visal upang e di midale, tei e moletin xil ak misisi bit, “?Midep? ?Xouk mun obe tei e moletin xil na moletin xai?”\x + \xo 18:25 \xt Sion 18:17\x* \p E Pita muun xole bit, “E‑e, tave inou ti.” \p \v 26 Di, slev tei na vatixar na pris xil misisi bit, “?E tave xouk ti iaxa natepus xouk oteta tetel Iesu e urvatiei te olip?” Slev ak be vatimol na slev na vatixar xa Pita teta xoteh vurangen.\x + \xo 18:26 \xt Mat 26:51; Mak 14:47; Luk 22:49-50; Sion 18:10; 18:1\x* \p \v 27 E be vatol nen, Pita muun xole bit, “E‑e, tenave nou ti.” E melele nen tak vari, tuto mikorat.\x + \xo 18:27 \xt Mat 26:34; Mak 14:30; Luk 22:34; Sion 13:38\x* \s1 Ladel Iesu ba misoh pe met Paelet \r Mat 27:1-2,11-31; Mak 15:1-20; Luk 23:1-5,13-25 \p \v 28 E makoe roroh, vat na Siu xil ladel Iesu be reling tim sa vatixar Kaeafas, e ladela be tim sa Paelet, vat te kavmen te rute ak, e latave vangit nim man ti. Vat xil na Siu xil latave vangit nim man ti vengan xa xi tave ngan Siu ti e lanemi labit isak ni xil mei lihe muis pe met Hi, ma lasakras lava \w Anien te Tavien\w* sung.\f + \fr 18:28 \ft Siu tei misakras vahe vangit nim ma ngan xil xa latave Siu ti, mu vanien vituei vatel xil, mu vatuxol holesok xil xa xil di laduxoli. Siu xil lanemi labit isak ni xil mei linamese ti pe met Hi. E tengan xil mei limese rilomun, lixul kuhi e ha lisa sanien eo tei mi Hi. Vat xil ak na Siu xil latepisen ni xa latenem pupu ni rae nae xil teli rae na Hi xa bit linavas vin moletin sav ti.\f* \v 29 Ma, Paelet be hale tengan vapus xil. Melele xa pus xil, misis xil bit, “?Naha vari iaxa be tesaen xa mubiteni ba xat rin na moletin ak?” \p \v 30 Ma xil labit rilomun ni mini labit, “Moletin ak be moletin tesa tei. Vahit nave reitin ti, munasa ni ti minuk tengan osa pangasien mini.” \p \v 31 Ma Paelet biteni mi xil bit, “Xosxa imak, ma xamim muhuri e mulepis rin nan ihusil \w rae\w* namim xil. Ivus ti, musa pangasien mini ihusili.”\x + \xo 18:31 \xt Sion 19:6-7; 19:6; Pol 18:15\x* \p E xil labit rilomun ni labit, “Rae xil te kantri ak di misikoe xol xamem bit xamem Siu xil masakras makin maten mi moletin tova e kot namem.” \v 32 Ngan ak testal tengan vasak ni sepinien na Iesu vamei vahe reitin melele xa tehit lelen sexien eah xa imat ixo en.\x + \xo 18:32 \xt Mat 20:19; 26:2; Sion 3:14; 8:28; 12:33\x* \p \v 33 Ma, Paelet dilomun be nim man e misis moletin te vaeen nan xil tengan litel Iesu vamei pe meten. Melele xa pusi, Paelet misisi bit, “?Midep? ?Xouk iaxa obe suv toto na Siu xil reitin?” \p \v 34 Iesu bit rilomun ni mini bit, “?Di osis nou mak ve rin nam tasom, mu vengan xa moletin sav xil latehit usil inou minuk?” \p \v 35 Paelet bit rilomun ni bit, “Rin navan tovuol e xouk vengan xa natave Siu ti. Be moletin nam xil xati del vat na pris xil iaxa lasa ratuk omei e heok. ?Veneh? ?Otepol ni naha tova xa misa?”\x + \xo 18:35 \xt Sion 1:11\x* \p \v 36 Iesu biteni bit, “Tave ngan xil ti te ut etan xa di labosei nou tengan nihur xeihen te lelaxatien. Vengan, vahit vamak, moletin navan xil ti livae e rin navan tengan ninave he vat xil na Siu xil ti. E ngan xa di misa xeihen te lelaxatien minou tave ti te ut etan ak.” \p \v 37 Ma, Paelet misisi bit, “?Ma, xouk obe suv toto reitin?”\x + \xo 18:37 \xt 1Tim 6:13; Sion 3:32-33; 8:47; 1Sion 4:6\x* \p Iesu bit rilomun ni bit, “Xouk iaxa obiteni reitin xa nabe suv toto tei. E natepot e natemei e ut etan ak tengan nipol ni polien tei takes. Natemei tengan nihithiten reitinen na Hi iha mi moletin xil. E ngan xil vus xa iexil bei reitinen, xil di lalong xat sepinien navan xil.” \p \v 38 E Paelet misisi bit, “?Visi vari mikila vakil ti reitinen?” \p Melele xa Paelet misepin del Iesu bus, be hale e misepin mun del Siu xil bit, “Inou natapus ti neta tova vasa e rin nan xa momal tengan nasa pangasien mini ven. \v 39 E nggusil sexien metu naralu, e melengien te Anien te Tavien ak, di namaen moletin tei xa xamim mubosei tengan iha ven imase ra nim te xeih. ?Misak ni, xamim iemim bei tengan nimaen suv toto na Siu xil ha vameluv?” \p \v 40 E tatit moletin xil lakei nggeih labit, “!E‑e, iemem ti tavei moletin xai! Iemem bei Barabas tengan istal imeluv iha.” Barabas tehe vatxeih tei xa tevae tetel kavmen te hal Rom.\x + \xo 18:40 \xt Pol 3:14\x* \c 19 \s1 Lakin maten mi Iesu \p \v 1 Melele xa moletin xil lasin ni tengan lamaen Iesu ha ven vamase, Paelet misemae ni tengan limeasi ni ao xa mikan.\x + \xo 19:1 \xt Mat 27:15-31; Mak 15:6-20; Luk 23:12-25\x* \v 2 Ma, moletin te vaeen nan xil langgur Iesu e laba. Langgil xat vatluvoluv tei ni ao tei xa sanute xil tepiei di en e lasili xol vatin. Lasing xole ni kaliko tei xa pili nggoni ngan xa be suv toto tei.\x + \xo 19:2 \xt Luk 23:11\x* \v 3 Di, lapol pepamen ni labit, “!O suv toto na \w Siu\w* xil, xamem mamerere ni xouk!” E melele xa labiteni mak, langgulehi lamei visali e lalevesi de valnaon.\x + \xo 19:3 \xt Sion 18:22\x* \p \v 4 Di, Paelet dilomun visal vanut moletin xil vatei mun e biteni mi xil bit, “?Mupusi? Di nanggur moletin ak bemei visal xamim tengan mupus kila xa, e ketehen navan, natakamet ti neta xa vasa vaha xat rin nan.”\x + \xo 19:4 \xt Luk 23:4; Sion 18:38\x* \v 5 Ma ladel Iesu be pe metexil, vatluvoluv xa sanute di en de vatin e mising ni kaliko tei xa pili nggoni be suv toto tei. Di, Paelet biteni mi xil bit, “Mupusi. !Xi xiak!” \p \v 6 Melele xa \w vat xil na pris xil\w* del mereketeh xil te Nim Eo lapusi, lakei nggeih labit, “!Ti xati e eivave! !Ti xati e eivave!”\x + \xo 19:6 \xt Sion 18:31\x* \p Ma, Paelet biteni mi xil bit, “!Xamim vari muhuri e muti xati e eivave! Vengan xa, e ketehen navan, natakamet ti neta tova xa vasa vaha xat rin nan.” \p \v 7 E vat na Siu xil labit rilomun ni labit, “Usil \w rae\w* nar, momal tengan ha imat, vengan di mikes tasen ni xi ni Nat Hi.”\x + \xo 19:7 \xt Lev 24:16; Sion 18:31; 5:18; 10:33\x* \p \v 8 Melele xa Paelet milonge, ulin mikan holu mak mu. \v 9 Xi dilomun be nim e misis Iesu bit, “?Xouk onggo xave vari?” E Iesu tavit ti neta.\x + \xo 19:9 \xt Mat 26:62-63; 27:12,14; Mak 14:61; Luk 23:9\x* \p \v 10 E Paelet biteni mun bit, “?Midep? ?Onasepin ti minou? ?Otakil ti xa inou nanggur xeihen tengan nimaen xouk ha vem imase, mu nimaen ni liti xatuk e eivave?” \p \v 11 Iesu bit rilomun ni bit, “Xosxa Hi te ut nesao namaen ni ti, ma xeihen nam ihe tovuol e meulien navan. Ma, ngan xa tesa rat inou mei nade hem, naha xa xi tepol ni misa mak mu mili ngan xa xouk iaxa di opol ni.”\x + \xo 19:11 \xt Sion 10:18; Rom 13:1\x* \p \v 12 Melele xa Paelet milonge mak, xi di misak tengan vakamet suse tova tengan vamaen Iesu ha ven vamese vaxo en, e Siu xil lakei rilomun ba mi Paelet labit, “!Xosxa umaen moletin xai ha ven imase, di opisen ni xa xouk otave reitin ti mi \w Sisa\w*, suv toto nam te hal Rom! !Vengan moletin xa di pet rat tasen ni xi bit be suv toto tei be elu del Sisa!”\x + \xo 19:12 \xt Luk 23:2; Sion 18:37; Pol 17:7\x* \p \v 13 Melele xa Paelet milong sepinien nae, mikei tengan latel Iesu vamei visali, e xi dotan de von koten nan tengan vasa nenemien kor nan usil rin na Iesu. Rute ak lakesi ni ‘Kabata’ e sepinien Hibru xa koute teni be ‘Von Ngengelen te Hat.’ \v 14 Melele xa pol ni mak, sangas be piniae e melengien xa di lasak xat holesok xil ve Sabat te wik te \w Anien te Tavien\w* en. E Paelet biteni mi Siu xil bit, “!Suv toto namim xiak!” \p \v 15 E moletin xil lakei nggeih labit, “!Has vini! !Has vini vari! !Ti xati e eivave!” \p Paelet misis rilomun ni xil bit, “?Reitin? ?Iemim bei tengan niti xat suv toto namim ite eivave?” \p E vat xil na pris xil labit rilomun ni labit, “!Sisa te hal Rom, xi kestang be suv toto namem!” \p \v 16 Ma, Paelet misa rat Iesu be he moletin te vaeen nan xil tengan litela iha e liti xati e eivave. \s1 Ladi xat Iesu de eivave \r Mat 27:32-44; Mak 15:21-32; Luk 23:26-43 \p Ma, moletin te vaeen ladel Iesu, \v 17 e langgeih xati tengan vapo tasen ni eivave nan. Xil laba labe ‘Von Valvat Moletin’ xa lakesi ni ‘Kolkota’ e sepinien Hibru. \v 18 E rute ak vari, ladi xat Iesu en. Ladi xati de hilaep na moletin lu mun xa lateti xat xalu lutete eivave nalu e rin xalu. \v 19 Di, laling tisen tei de nesao e eivave na Iesu xa Paelet tetis en tehit, “Iesu te hal Nasaret, suv toto na Siu xil.” \v 20 Tetis sepinien ak texo sepinien tol: Hibru, Latin, e \w Krik\w*. Moletin holu latele usil sepinien ak, vengan xa rute xa lateti xat Iesu en tenave sotin ti ra taon. \p \v 21 Melele xa vat xil na pris xil lale usili, ladilomun ba lapus Paelet e labiteni mini labit, “Onatisi ti onahit, ‘Suv toto na Siu xil,’ e momal tengan utisi uhit, ‘Moletin ak tehiteni tehit xi be suv toto na Siu xil.’” \p \v 22 E Paelet bit rilomun ni mi xil bit, “Naha xa natetisi tuei itat imak.” \p \v 23 Melele xa moletin te vaeen xil ladi xat Iesu bus, laleh eising nan xil xa latesil rati ra ni, e laseti be tatite hat, pipin ni moletin hat te vaeen xil ak. E eising nan xa teviei xa bos da nga, ngan xa latepol ni ni ul xa latehei sal ni tang. \v 24 Ma, moletin te vaeen xil ak labiteni mi xil mun tang labit, “Rinatal papasi ti. Riso daes e rikameti xa visi e xir ihuri.” Ngan ak testal tengan vasak ni naha xa Vanuvei Eo tehiteni mei vahe reitin xa tehit, \q1 \qt “Lateseti eising navan xil mi xil mun tang,\qt* \q2 \qt e lateso daes ve eising tepiei navan.”\qt* \rq (Sam 22:18)\rq* \m E ngan ak vari be naha xa moletin te vaeen xil latepol ni. \p \v 25 Tave sotin ti ra eivave xa Iesu da en, atou hat (4) lasoh ladi: ninen xal tunehin, e Meri (atou na Klopas) del Meri te hal Makdela.\x + \xo 19:25 \xt Mat 27:55-56; Mak 15:40-41; Luk 23:49\x* \v 26 Melele xa Iesu pus ninen e pusi xa moletin nan xa eheien nan di en di misoh visali, Iesu biteni mi ninen bit, “Nana, moletin ak ihe natumali.”\x + \xo 19:26 \xt Sion 13:23; 20:2; 21:7,20\x* \v 27 Di, biteni mi moletin ak bit, “Atou ak ihe ninom.” Ma, e melengien ak ba, moletin ak nggur nine Iesu tengan ha ite visali e tim san. \s1 Maten na Iesu \r Mat 27:47-56; Mak 15:33-41; Luk 23:44-49 \p \v 28 E melele nen ak, Iesu mikila xa holesok xil xa temei e ut etan tengan vapol ni duxoh hoxalite teni. Ma, tengan vasak ni naha xa de Vanuvei Eo mei vastal vahe reitin, xi biteni bit, “Meruru nggat nou.”\f + \fr 19:28 \ft Sam 22:15 tehit lelen ni xa meruru iati, e Sam 69:21 tehit lelen ni xa lisa uaen xa ikon mini.\f* \v 29 Valite tei da xa polu ni uaen xa mikon. Ma, tei e moletin xil xa ladi e rute ak nggur mavulut eising tei, mikasi ni uaen ak, milingi de kusut liei tei, e misa ni be nesao tengan Iesu vavisi. \v 30 Melele xa mu rut uaen ak, Iesu biteni bit, “!Natepol sen holesok xil vus!” Di, mitamet be tan, e mat.\x + \xo 19:30 \xt Siob 19:26,27\x* \p \v 31 Melele xa Iesu mat, be melengien xa di lasak xat holesok xil ve \w Sabat\w*, e Sabat ak be eo mak mu vengan ti lipol ni e wik te Anien te Tavien. Ma, Siu xil lasis Paelet tengan ha vasemae ni moletin te vaeen nan xil tengan lava lamuvul le xatel xa di lamurur ladi e eivave natel tengan latolel vamanon.\f + \fr 19:31 \ft Lamuvul le xatel tengan vasak ni xatel latsakras mun latosoh e latlihi kuh votiang. Mak, ma latilel imanon. Iexil bei tengan latilel imanon nggusil pispisien tei xa de \xt Dut 21:22-23\ft xa bit moletin tei xa ladi xati de eivave ve neta xa misa, halesil di en. E xosxa lamaen ni tengan ita ituxoh ut imaluxoluk, ma isak ni tan xa moletin xil ladi en tengan mei namese ti pe met Hi.\f* Imak, ma likila lileh rat tiei natel ak imei e tan ra eivave tengan xatel latnapurun Sabat ak ti vengan Sabat ak be eo pupu te wik te Anien te Tavien.\x + \xo 19:31 \xt Dut 21:22-23\x* \v 32 Ma, moletin te vaeen xil laba, langguvul le moletin xa diamu. Di, langguvul ngan tesav mun xa lateti xati tete sangas visal Iesu. \v 33 E melele xa lamei visal Iesu, lapusi xa xi mat ngamu. Ma, lataxuvul len xalu ti. \v 34 E moletin te vaeen tei misal valxou Iesu ni soso nan. E vatakes, ra del siben mileh nggo en.\x + \xo 19:34 \xt 1Sion 5:6,8\x* \v 35 (Moletin taxa pus holesok xil ak mistal di bit rati tengan mukila muke reitin en, e sepinien nan be reitin.)\x + \xo 19:35 \xt Sion 21:24\x* \v 36 Ngan ak testal tengan vasak ni naha xa Vanuvei Eo tehit lelen ni mei vahe reitin xa tehit, \qt “Sin tovuol namavul.”\qt* \rq (Sam 34:20)\rq*\x + \xo 19:36 \xt Eks 12:46; Nam 9:12\x* \v 37 E sepinien teimun e Vanuvei Eo xa tehiteni tehit, \qt “Moletin xil lipus ngan xa latesal vini.”\qt* \rq (Sak 12:10)\rq*\x + \xo 19:37 \xt Rev 1:7\x* \s1 Laling tiei na Iesu de vangihat te tehinen tei \r Mat 27:57-61; Mak 15:42-47; Luk 23:50-56 \p \v 38 Dutou ni, moletin tei te hal Aramatea bemei, hisen Siosep. Xi mun tehe tei e xil xa tehusil xat Iesu, e tepol xuxus ni tang vengan xa ulin tekan ni vat xil na Siu xil. Xi ba pus Paelet e misisi tengan vamaen ni vapo tiei na Iesu. Paelet maen ni, ma Siosep ba po rat tiei nan.\x + \xo 19:38 \xt Sion 7:13; 9:22; 20:19\x* \v 39 Nikodimas mun bemei del vokon xil holu xa \w mir\w* e alo xil di en xa kilo nen mili hanutap tei e he xalu mun (30). Tehe Nikodimas ak iaxa temei tesao ni Iesu tetiamu e vongien tei.\x + \xo 19:39 \xt Sion 3:1-2\x* \v 40 Xalu lupo rat tiei na Iesu, lubas vokon xil en nggusil sexien te tehinen na Siu xil, e lupis xole ni kaliko tei xa mieh e memese. \v 41 Sangas visal rute xa lateti xat Iesu en, urvatiei tei da xa vangihat tei te tehinen da en, ngan xa latetei ngamu e be neta hu tang, lataling ti mu tiei na moletin tova xa mat vata en. \v 42 Ma, vengan xa be melengien xa di lasak xat holesok xil ve Sabat, e sangas ut vamaluxoluk xa Siu xil lasakras mun lapol en, xalu ba luling tiei na Iesu de rute ak vengan xa dat sangas. \c 20 \s1 Iesu mea rilomun ra maten \r Sion 20:19; Pol 20:7 \p \v 1 E makoe roroh e Sande, ut talan ti mu, Meri te hal Makdela ba misao ni vangihat te tehinen na Iesu. E melele xa ba duxoli, mikameti xa hat xa eilep xa tetakoe xol puiteh teni, ladivin rati ngamu be relingi.\x + \xo 20:1 \xt Mat 28:1-8; Mak 16:1-10; Luk 24:1-12\x* \v 2 Ma, miloh be visal Saemon Pita del ngan xa eheien na Iesu da en, e biteni mi xalu bit, “!Latepo rat Suv ra vangihat te tehinen! !E xamem matakil ti rute xave xa latelingi teti en!”\x + \xo 20:2 \xt Sion 13:23; 19:26; 21:7,20; 20:13\x* \p \v 3 Melele xa lulonge mak, Pita del moletin sav na Iesu lube vangihat. \v 4 Xalu vus luloh, e ngan tesav miloh ba mili Pita e duxoh vangihat diamu ni. \v 5 Xi tava ti vangite, e mitei hiraen be vangite e pus kaliko te mieh xa latepis xol Iesu ni da. \v 6 E melele xa Saemon Pita xa di tetutou ni bemei, vatei takes, xi mika sal be vangit vangihat. Xi mun pus kaliko te mieh xa latepis xol Iesu ni da. \v 7 E xi pusi mun xa kaliko te mieh sav xa latepis xol vat Iesu ni tara ti vatel kaliko sav xil. Latepis xol kuhi da nga tasen e rin sav.\x + \xo 20:7 \xt Sion 11:44\x* \v 8 Di, ngan tesav xa tetuxoh vangihat tetiamu, xi mun be vangite. E melele xa pus holesok xil ak, xi mike reitin e Iesu. \v 9 Vengan, duxoh melele nen ak, lutnakil kuh ti mu xa Vanuvei Eo tehit lelen ni xa xi imea rilomun ra maten.\x + \xo 20:9 \xt Sam 16:9-10; Aes 53:11-12; Hos 6:2; Siona 1:17; Luk 24:26-27; Pol 2:27,31; 1Kor 15:4\x* \v 10 Di, rumali ludilomun lube tim. \s1 Iesu mei mistal mi Meri te hal Makdela \r Mat 28:9-10; Mak 16:9-11 \p \v 11 Melele xa moletin na Iesu xalu luba, Meri dit misoh e hale te vangihat e di muis. E melele xa di muis mak, mitei hiraen tengan vaketeh vahe vangit vangihat. \v 12 E mitemanin melele xa pus \w masxaxa\w* lu xa lusing ni eising te mieh. Ludotan ludi rute xa, tetiamu, tiei na Iesu teta en. Tei de von vatin e tei de von kaelen xalu. \v 13 Xalu lusisi lubit, “?Atou, veneh ma di omuis?”\x + \xo 20:13 \xt Sion 20:2\x* \p Meri bit rilomun ni bit, “Latepo rat Suv navan ra rute ak e natakil ti xa latelingi da xave.” \p \v 14 Melele xa bit ngan ak bus, biles e pus Iesu misoh sangas visali. E Meri takil ti xa ngan ak be Iesu vari.\x + \xo 20:14 \xt Luk 24:16; Sion 21:4\x* \v 15 E Iesu misisi bit, “?Atou, veneh ma di omuis? ?Di olang ves visi?” \p Meri minemi bit xi be ngan xa di milaxat urvatiei ak. Ma, biteni mini bit, “O suv, xosxa xouk iaxa otepo rati be rute sav, uhit rati li rute xave xa otelingi teta en tengan niha nipoe.” \p \v 16 E Iesu mikesi bit, “Meri.” \p Melele xa milong raen, Meri biles pus kila e biteni mini bit, “!Raboni!” Koute te sepinien ak be ‘Titsa’ e sepinien Hibru. \p \v 17 Iesu biteni mini bit, “Onasak ni ti tengan otal xat nou vamak vengan xa natava ti mu visal Tata navan. E xouk uha upus tua navan xil e uhit mesen ni mi xil xa, nave nousav ti, ha nite visal Tata navan xa be Tata nae, ngan xa be Hi navan e be Hi nae mun.”\x + \xo 20:17 \xt Rom 8:29; Hib 2:11-12\x* \p \v 18 Ma, Meri te hal Makdela dilomun e ba biteni mi moletin na Iesu xil bit, “!Inou napus Suv!” E bit mesen naha xa xi tehiteni mini. \s1 Iesu mei mistal mi moletin nan xil \r Mat 28:16-20; Mak 16:14-18; Luk 24:36-49 \p \v 19 E Sande vongien, \w moletin xil na Iesu\w* ladi vituei e nim tei e lalok xol puiteh xil teni vengan ulixil mikan xa vat xil na \w Siu\w* xil linamei linatal xat xil. \fig Iesu pisen ni xa be reitin xa meul rilomun ra maten.|alt="Jesus appears to His disciples after resurrection" src="WA03932b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="20:19" \fig* Di, latemanin xa Iesu vari mei mistal mi xil e misoh de hilaep te xil. E biteni mi xil bit, “Tomat iti mi xamim.”\x + \xo 20:19 \xt Sion 20:1; Pol 20:7; Sion 20:26; 7:13; 9:22; 19:38\x* \v 20 Melele xa biteni mak, pisen hen xalu e valxoun mi xil. Misak ni, moletin nan xil lapus kila xa Suv nae meul reitin, e labesi xil pupu ven.\x + \xo 20:20 \xt Sion 19:34; 20:25,27; 16:20,22\x* \v 21 Di, Iesu biteni mun mi xil bit, “Tomat iti mi xamim. Nggoni ngan xa Tata navan tesil inou, inou di nasil xamim.”\x + \xo 20:21 \xt Sion 17:18\x* \v 22 E melele xa biteni mak, buhi xil e biteni bit, “\w Ninin Eo\w* mei ise xat xamim. \v 23 Xosxa muketeh ihos iha mi moletin sav xil xa latepol tesa, ma Hi mun iketeh ihos iha mi xil. E xosxa munaketeh ti navos mi xil, ma Tata namim mun naketeh ti navos mi xil.”\x + \xo 20:23 \xt Mat 16:19; 18:18\x* \s1 Iesu mei mistal mi Tomas \p \v 24 Melele xa Iesu mei mistal mi moletin nan xil, tei e xil tenara ti, hisen Tomas xa lakesi mun ni Meah.\x + \xo 20:24 \xt Sion 11:16; 21:2\x* \v 25 Ma, melele xa bemei visal moletin sav xil na Iesu, labiteni mini labit, “!Xamem matepus Suv!”\x + \xo 20:25 \xt Sion 19:34; 20:20\x* \p E Tomas biteni mi xil bit, “Ninake reitin ti mu en ituxoh melele xa nipus von xoxo vari e kaehen xalu, nisingin vakuheok ihe von xoxo xalu ak, e niling heok ihe rute xa latesal valxoun en.” \p \v 26 Wik tei mei mitavi, e moletin xil na Iesu ladi vituei vatei mun e nim ak. E melele nen ak Tomas tehe xil lateti. Tave ti neta xa lalok xol puiteh xil, latemanin xa Iesu mei mistal mi xil, e misoh de hilaep te xil e biteni bit, “Tomat iti mi xamim.”\x + \xo 20:26 \xt Sion 20:19\x* \v 27 Di, biteni mi Tomas bit, “Amei visal nou. Usingin vakuhem vahe inggak, e upus ti heok xalu. Utei momal ni hem e ulingi ite valxouk. Nenemien nam nave lu ti mun usil nou, e mei uke reitin e nou.”\x + \xo 20:27 \xt Sion 19:34; 20:20,25\x* \p \v 28 E Tomas bit rilomun ni bit, “!Xouk obe Suv navan! !Xouk iaxa obe Hi navan!” \p \v 29 Iesu biteni mini bit, “Xouk oneket e nou vengan xa opus nou. E tuxolxatien iti e meulien na ngan xil xa di lake reitin e nou, tave ti neta xa latapus ti nou.”\x + \xo 20:29 \xt 1Pit 1:8\x* \s1 Sion bit kila xa veneh ma midis vanuvei ak \p \v 30 E meulien nan, Iesu tepol ni merekel sav xil holu mun pe met moletin nan xil xa natnatis xati ti vati e vanuvei ak.\x + \xo 20:30 \xt Sion 21:25\x* \v 31 E natetis holesok xil ak tengan vasak ni moletin xil mei lake reitin xa Iesu be Mesaea, Nat Hi. E xamim mukil kuhi xa ngan xil xa lake reitin en, xil lihur meulien sal ixo hisen.\x + \xo 20:31 \xt Sion 3:15; 1Sion 5:13\x* \c 21 \s1 Iesu mei mistal mi rut moletin nan xil \p \v 1 E melengien sav tei, dutou ni holesok xil ak, Iesu mei mistal mi rut \w moletin nan xil\w* e seri Oei Kaleli, xa lakesi mun ni Oei Taeberias. Ngan ak be tumulen usili xa tetep iaxa Iesu tepisen xi mi xil. \p \v 2 E melele nen ak, Saemon Pita, Tomas (ngan xa lakesi ni Meah), Nataniel (te metimal te hal Kena e provins te hal Kaleli), nat Sebede xalu, e moletin sav lu mun na Iesu ladi vituei e rute ak.\x + \xo 21:2 \xt Sion 11:16; 20:24\x* \v 3 Saemon Pita biteni mi ngan tesav xil ak bit, “Nama naso net xiak.” \p E xil labiteni mini labit, “Xamem mun muhusil xouk.” Ma, labe bot, e ba laso net e vongien ba vuma … ut milan, e latasar ti meseo tova. \p \v 4 Melele xa eai da mistal, Iesu bemei misoh e seri oei. E moletin nan xil latakil ti xa be Iesu iaxai.\x + \xo 21:4 \xt Luk 24:16; Sion 20:14\x* \v 5 E xi mikei ba ni xil bit, “?Tiram maxoe xil, midep vari? ?Mutasar ti neta?”\x + \xo 21:5 \xt Luk 24:41\x* \p Lakei rilomun ni labit, “Tovuol vari.” \p \v 6 Ma, biteni mi xil bit, “Muso net namim ihe ri metu te bot. Imak, ma muhas ti xil.” Ma, laso net nae. E melele xa lalihi, lapusi xa lasakras lalihi rat net ak vengan xa labas pupu ni meseo xil.\x + \xo 21:6 \xt Luk 5:4-7\x* \p \v 7 Moletin xa eheien na Iesu di en pus kila e biteni mi Pita bit, “!Be Suv iaxai!” Melele xa Pita milonge xa be Suv, mising rilomun ni eising nan xil (vengan tehur rat rut eising nan xil tengan vapol) e but be oei.\x + \xo 21:7 \xt Sion 13:23; 19:26; 20:2; 21:20\x* \v 8 E moletin sav xil labalis labe ut. Xil lalihi net nae xa polu ni meseo xil. Xil di lalihi mak vengan xa latari ti vahe sotin ra ut, be mita hanutap lim tang (100 m). \p \v 9 Melele xa laduxoh ut, lapusi xa Iesu misupang ni sakol e di midin rut meseo xil del rut beret en. \v 10 Iesu biteni mi xil bit, “Muleh ti meseo xil xa mubasi iaxai vamei.” \v 11 Ma, Saemon Pita ba be bot, e milihi rat net xa polu ni meseo xil holu xa latellep. Melele xa labul xil vus, lakameti xa labas meseo handred tei, hanutap lu e tol e le tei mun (153). E tave ti neta xa labe holu mak, latatal papas net nae ti.\x + \xo 21:11 \xt Luk 5:6\x* \p \v 12 Iesu biteni mi xil bit, “Mumei muanien.” Moletin nan xil ulixil mikan tengan lasisi xa xi be visi, vengan lakila ngamu be Suv. \v 13 Ma, Iesu be visal xil, nggur beret, e miseti mi xil. Di, pol ni mak mun del meseo.\x + \xo 21:13 \xt Mat 14:19; 15:36; Mak 6:41; 8:6; Luk 9:16; Sion 6:11\x* \p \v 14 Ngan ak tehe vatol nen xa Iesu testal mi moletin nan xil tetutou ni melele xa temea rilomun ra maten.\x + \xo 21:14 \xt Sion 20:19,26\x* \s1 Iesu misel xat Pita e miling rilomun ni e polien nan \p \v 15 Melele xa langganien bus, Iesu misis Saemon Pita bit, “?Saemon, nat Sion, be reitin xa eheien nam di e nou mili moletin sav xil ak?”\x + \xo 21:15 \xt Mat 26:33; Mak 14:29\x* \p Pita bit rilomun ni bit, “Suv, okila xa be reitin xa ieok bei xouk nggoni ngan xa obe tua navan.” \p Iesu biteni mini bit, “Uhangan sulut sipsip savan xil.” \p \v 16 Be valu nen, Iesu misisi bit, “?Saemon, nat Sion, be reitin xa eheien nam di e nou?”\x + \xo 21:16 \xt Pol 20:28; 1Pit 5:2\x* \p “Suv, okila xa ieok bei xouk nggoni ngan xa obe tua navan.” \p Iesu biteni mini bit, “Ulaxat kuh sipsip savan xil.” \p \v 17 Di, be vatol nen, Iesu misisi mun bit, “?Saemon, nat Sion, be reitin xa iem bei nou nggoni ngan xa nabe tumali?”\x + \xo 21:17 \xt Sion 16:30\x* \p Pita milonge misa e tinen muis xa Iesu tesisi tehe vatol nen bit, “?Be reitin xa iem bei nou nggoni ngan xa nabe tumali?” Misak ni, Pita bit rilomun ni mini bit, “Suv, xouk okil holesok xil vus. Okila xa be reitin xa ieok bei xouk nggoni ngan xa obe tua navan.” \p Iesu biteni mini bit, “Imak, ma uhangan sipsip savan xil. \v 18 E reitin li nabiteni minuk xa melele xa otehe tiram maxoe tamu, otevue xatuk e otekila otekakao oteha e rute xil vus xa iem tehei. E melele xa mei uhe momatu, utei momal ni hem e moletin sav ising xolok e itelak uhe rute tei xa iem ti navei tengan ova en.”\x + \xo 21:18 \xt 2Pit 1:14\x* \v 19 Iesu biteni mak tengan vahit lelen suse xa Pita ipet rat his Hi ixo maten nan.\f + \fr 21:19 \ft Tumulen xil tetiamu latehiteni xa, huram 30 tetutou ni melele nen ak, mol‑Rom xil latetal xat Pita e latetela tengan ha liti xati ite eivave. E vengan xa Pita telonge texoni ngan xa tapin ti tengan imat ixo hisit sexien xa Suv nan temat en, tesis xil tengan lihilesi e melele xa liti xati e eivave, vatin ihe etan e len xalu ihe nesao. Ma, lateti xati temak. Ngan testal e huram 64 AD.\f* \x + \xo 21:19 \xt Sion 12:33; 18:32\x* \p Di, Iesu biteni mini bit, “Utit ni ngan taxa ti uhusil inou.”\x + \xo 21:19 \xt Mat 4:15; Luk 14:27; Sion 13:36\x* \p \v 20 Pita biles, e pus moletin xa eheien na Iesu di en, ngan xa tetotan sangas visal Iesu melele xa di lateanien vituei e tesisi tehit, “?Suv, visi iaxa isa ratuk uhe he elu nam xil?”\x + \xo 21:20 \xt Sion 13:25\x* \x + \xo 21:20 \xt Sion 13:23,25; 19:26; 20:2; 21:7\x* \v 21 Melele xa Pita pusi, misis Iesu bit, “?Suv, itep mi moletin ak?” \p \v 22 Iesu bit rilomun ni bit, “Xosxa ieok bei tengan moletin ak imeul itat imak ituxoh melele xa nitilomun en, ngan ak tave ti tengan xouk okila. !E xouk, utit ni ngan taxa ti uhusil inou!”\x + \xo 21:22 \xt Mat 16:28\x* \v 23 Ve sepinien ak, longeongen mikapis xa moletin ak namat ti. E Iesu tenaviteni ti xa xi namat. Tehiteni tang tehit, “Xosxa ieok ihei tengan imeul itat imak ituxoh melele xa nitilomun en, ngan ak tave ti tengan xouk okila.” \s1 Sepinien kor \p \v 24 Inou vari iaxa nabe moletin xa Iesu di tesep usili xiak, hisok Sion. Inou natesep usil holesok xil ak e natetis xati, e nakila xa holesok xil vus xa di natesep usili be reitin.\x + \xo 21:24 \xt Sion 19:35\x* \p \v 25 Iesu tepol ni holesok xil holu mak mu mili naha xa natetis xati. Xosxa latis xat holesok xil vus xa xi tepol ni vati e vanuvei xil, ma nanemi nabit ut tapin ti e ut xil vus te ut etan tengan laling xil en.\x + \xo 21:25 \xt Sion 20:30\x*