\id JAS - Southeast Ambrym NT with Ruth and Jonah [tvk] -Vanuatu (DBL 2015) \h Temis \toc1 Temis \toc2 Tem \mt2 Sepinien xa diamu te \mt1 Temis \is1 ?Visi iaxa tetis uvei ak? \ip Moletin xa tetis uvei ak, hisen Temis. Xi tehiteni xa tehe moletin te polien na Iesu Kristo xa tehe Suv nan.\x + \xo 1:0 \xt Tem 1:1\x* Tuneli xati tehe Iesu xal Siud (xa hisen teimun tehe Sudas),\x + \xo 1:0 \xt Mat 13:55; Mak 6:3\x* e xi tehe vat te sias te hal Serusalem.\x + \xo 1:0 \xt Pol 12:17; 15:13,19; Kal 2:9,12\x* Tave ti neta xa Siud xal Temis lube tua xati na Iesu, lutnake reitin ti xa Iesu tehe Mesaea e melele xa xi temeul tamu teta.\x + \xo 1:0 \xt Sion 7:3-10\x* E Iesu testal mi Temis tetutou ni mea rilomunen nan.\x + \xo 1:0 \xt 1Kor 15:7\x* Di, Temis xal Siud mei luteneket en sung.\x + \xo 1:0 \xt Pol 1:14\x* Di, xalu lutepol tetel Kristin xil e mei lutehe elda nae.\x + \xo 1:0 \xt 1Kor 9:5; Kal 1:19\x* Temis temat e huram hanutap tol e lu mun AD (huram 62 tetutou ni poten na Iesu) e he vat xil na Siu xil e hal Serusalem xa latehov vini. \is1 ?Visi iaxa tevuli uvei ak tetiamu? \ip Temis tetis uvei ak teha mi Siu xil xa latehe Kristin xil xa latetasil ba lateti e rute xil vus e ut etan.\x + \xo 1:0 \xt Tem 1:1\x* Xi tetis uvei ak sangas ni huram hanutap lu e tol e he sav mun (48) AD tetiamu ni vitueien xa eilep tetel Pol xal Saelas usil Kristin xil xa latave ngan Siu ti e huram hanutap lu e he xalu mun (50) AD. \is1 ?Veneh vari Temis tetis uvei ak? \im \bd Temis tesel xat Kristin xil tengan lipisen reitinen te neketen nae ixo sexien hos xil\bd* - Kristin xil xa latehe Siu xa latetasil ba lateti e tan na ngan xil xa latave Siu ti di latenemi latehit pipin tang tengan lineket e Hi e Iesu Kristo ixo nenemien nae kestang. E Temis tesel xat xil tengan ti lipol ni naha xa sepinien na Hi di biteni.\x + \xo 1:0 \xt Tem 1:22,25\x* Temis tehiteni mun xa hisit neketen xa sexien hos xil teni tovuol mat tang.\x + \xo 1:0 \xt Tem 2:17\x* \ib \im \bd Temis tesel xat Kristin xil tengan lisoh ixeih e melele xa lihisu e sakpisien xil e melele te xeih xil\bd* - Kristin xil di latehisu ni hisit melele te xeih sav xil. Ma tesel xat xil tengan lisokil e neketen nae vengan xa ti lihur meulien sal.\x + \xo 1:0 \xt Tem 1:12\x* E ien tehei tengan likila xa sakpisien xil xa di bemei e xil taxo Hi ti, e texo nenemien tesa nae xil tang.\x + \xo 1:0 \xt Tem 1:12-18\x* \ib \im \bd Temis tesel xat Kristin xil tengan sepinien e sexien nae xil ihusil metisouen xa nggo ut nesao\bd* - Temis telongeong ni xa Kristin xil di lale ras suse te reitinen na Hi,\x + \xo 1:0 \xt Tem 5:19\x* di lalonge misa e lamesei,\x + \xo 1:0 \xt Tem 5:13-14\x* di langor e lasep koai,\x + \xo 1:0 \xt Tem 3:14\x* e di lapol ni sexien tesa xil vengan xa eheien nae di e holesok xil na mosav xil.\x + \xo 1:0 \xt Tem 4:1-4\x* Ve rin ak, Temis tesel xat xil tengan lisis mi Hi tengan isa metisouen nan mi xil.\x + \xo 1:0 \xt Tem 1:5\x* Metisouen ak ipispisi mi xil ni sexien xa liti ihos itel mosav xil e itep iaxa linamaen sexien nae tetiamu ti nalihi nenemien nae mun.\x + \xo 1:0 \xt Tem 3:17-18\x* \ib \im \bd Temis tesel xat Kristin xil tengan lixuxou kuhi e linamaen nenemien te mani ti nalihi nenemien nae\bd* - Temis telongeong ni xa ngan xil te sias di latemerere ni ngan xil xa holesok nae holu e di latenem male ni movotei xil tang.\x + \xo 1:0 \xt Tem 2:1-4\x* E ngan xil xa holesok nae tehe holu latepurun ngan xil xa holesok nae tehe tovuol.\x + \xo 1:0 \xt Tem 2:5-7; 5:1-6\x* Temis tesel xat Kristin xil ak tengan liling eheien nae e Hi itel sepinien nan, e linaling eheien nae ti nati e holesok xil te ut etan.\x + \xo 1:0 \xt Tem 4:4\x* \is1 Nenemien xa eilep te uvei ak de Temis 2:18 \ipq E vahit moletin tei vahiteni minou vahit, “Rut moletin xil langgur neketen kestang, e rut moletin xil langgur neketen del sexien hos xil teni mun.” E nenemien na moletin ak tamal ti. Moletin ti misakras vapisen reitinen te neketen nan xosxa sexien hos xil teni tovuol. E inou nikila nipisen reitinen te neketen navan ixo sexien hos xil teni. \is1 ?Naha iaxa di e uvei ak? \io1 1. Selxatien tengan Kristin xil lisoh ixeih e neketen nae e melele xa labisu ni sakpurunien xil. (1:1-18) \io1 2. Sexien hos na ngan xil xa neketen nae be reitin. (1:19–5:20) \io2 a. Ngan xa neketen nan be reitin di milong xat sepinien na Hi. (1:19-27) \io2 b. Ngan xa neketen nan be reitin naketeh ni ti navit moletin tei mili moletin sav xil. (2:1-13) \io2 c. Ngan xa neketen nan be reitin ipisen kil xi ixo sexien hos xil nan. (2:14-26) \io2 d. Ngan xa neketen nan be reitin di ngguxou kuhi ve sepinien nan xil. (3:1-12) \io2 e. Ngan xa neketen nan be reitin di nggusil metisouen na Hi. (3:13-18) \io2 f. Ngan xa neketen nan be reitin di miling nenemien nan be tan pe met Hi. (4:1-12) \io2 g. Ngan xa neketen nan be reitin di miling nenesien nan e Hi e tave holesok xil ti te ut etan. (4:13–5:6) \io2 h. Ngan xa neketen nan be reitin di datil mei rilomunen na Iesu Kristo del nenemien xa teviei. (5:7-12) \io2 i. Ngan xa neketen nan be reitin be moletin te sisen. (5:13-18) \io2 j. Ngan xa neketen nan be reitin di misak pisi tengan vahiles mosav xil ra suse te maten xa ladi en. (5:19-20) \c 1 \s1 Sepkilaen na Temis usil uvei ak \p \v 1 Inou, Temis, nabe moletin te polien na Hi e na Suv Iesu Kristo. \x + \xo 1:1 \xt Pol 15:23; 1Pit 1:1\x* \p Nabit ‘bos makoe’ mi xamim xa mustal munggo vatimol xa mahulong lu e le tei (12) te hal Isrel, xa sakpurunien xil tesak ni xamim muletasil ba mudi e rute xil vus nggoni ngan halesav xil.\f + \fr 1:1 \ft Latekes Kristin xil ni ‘halesav xil’ vengan xa vonexil xati be ut nesao. Latehit usili e \xt Pol 8:1,4; 11:19\ft .\f* \s1 Neketen e metisouen xa nggo Hi itutou ni ngan xil xa di labisu ni melele xil te xeih \p \v 2 Tuxoli e hinoxoli xil, melele xa di mubisu ni melele xil te xeih nggo suse sav xil munalonge ti nasa ven, e muhesi xamim tang. \x + \xo 1:2 \xt Rom 5:3-5; 1Pit 1:6\x* \v 3 Vengan xa mukila xa holesok xil xa di misak pis neketen namim ti isak ni xamim mei mukila musokil mak mu. \x + \xo 1:3 \xt 1Pit 1:7\x* \v 4 E melele xa musokil e neketen xil namim vehakut, isak ni mumatu kuhi e neketen namim e sexien namim imal tevi. Imak, ma munave tamure ni ti neta melele xa ti muhisu ni holesok xil vus xa ti imei. \p \v 5 E xosxa tei e xamim be tamure ni metisouen e meulien nan, ma isis Hi ni e xi isa ni mini. Isa ni mini vengan xa, vehakut, Hi besi xi tengan vasa holesok xil xa bos mi moletin xil. \x + \xo 1:5 \xt Pro 2:3-6\x* \v 6 E melele xa xamim di musis Hi ve neta ngan, muneket ixeih xa Hi di milong sisen namim e isa huite teni. Nenemien namim usili nave lu ti, vengan moletin xa taneket kuhi ti e Hi, xi tara kat ti e di pol lualu ni holesok xil nggoni tahe tei xa mea e mesal e votiang dit divinlil ni. \x + \xo 1:6 \xt Mat 7:7; Mak 11:24\x* \v 7 Hisit moletin xa mak nanem ti nahit Hi isak ni huit sisen nan mei istal, \v 8 vengan xa Hi mikila xa nenemien nan usil sisen nan be lu e xi tara kat ti e rin xil holu e meulien nan. \s1 Momal xa moletin xil vus lavesi xil ve naha xa Hi tepol ni ve rin nae \p \v 9 Xamim xa holesok namim e ut etan tovuol, mukila musep koai vengan xa mutehur his xa be nesao pe met Hi. \v 10 E xamim xa holesok namim holu, neta sav xa, vatei, holesok namim xil ikesae ixoni hosien te hungovae tei, mukila musep koai vengan xa mutehur hisit his xa pipin mi moletin sav xil pe met Hi. \x + \xo 1:10 \xt Sam 102:4,11; Aes 40:6-7; 1Pit 1:24\x* \v 11 Reitin, hungovae tei, melele xa eai be nesao e minggan nggeih, misin xat hungovae ak e misak ni hosien teni di mikesae, mei melles, e mot be tan. Nggusil hisit sexien ak, e melele taxa moletin tei xa holesok nan holu di tamu pol ni polien nan xil, xi ikesae itel holesok nan xil. \s1 Hi tave vatite te melele te xeih xil mu sakpisien xil ti \p \v 12 Tuxolxatien na Hi iti mi ngan xil xa di lasokil e melele xa di labisu ni melele te xeih xil e sakpisien xil. Lihesi xil vengan xa ngan xil xa di lasokil e neketen nae mak lihur huit neketen nae xa ihe meulien sal xa Hi Suv tehit xati mi ngan xil xa eheien nae di en. \x + \xo 1:12 \xt 1Kor 9:25; 2Tim 4:8; 1Pit 5:4; Rev 2:10\x* \v 13 E melele xa di ranggur sakpisien tengan rapol ni neta xa vasa, rinanemi ti rinahit Hi iaxa di misak pis xir. Sakpisien ak misakras vaxo Hi vengan xa xi misakras vasak pis moletin tei vaxo rin te tesaen. Ngan ak be reitin vengan xa tesaen misakras vasak pis Hi vari. \v 14 E sakpisien xil nggo tine moletin tang, e melele xa eheien nan de neta tei xa misa, e maen ni milihi nenemien nan. \v 15 Di, eheien e neta xa misa xiak di meul xuxus e nenemien nan nggoni ngan xa tuvava tei di meul xuxus e vang ninen. Reitin, eheien tesa ak di meul xuxus ba vuma ... mei mistal e valkesao be sexien te \w tesaen\w*. E melele xa tesaen ak mei imeul ihe eilep e meulien na moletin ak xa temaen ni tengan vameul, tesaen ak ihiles ihas vini vari. \v 16 O navan xil li, vengan xa rin ak be reitin, munahusil pispisien te luvosen xil ti usil Hi. \p \v 17 E bos xa mukila xa sanien xil vus xa bos e momal tevi di lastal langgo he Hi Tamer xa de ut nesao xa besi xi tengan ti vasa xil. Xi iaxa be vatit miehen xa tepol ni eai, aveti, e hitu xil. E sexien nan xil taviles ti vaxoni nini neta tei xa mieh e, di, bilhiles mei maluxoluk. \x + \xo 1:17 \xt Mat 7:11\x* \v 18 Nggusil nenemien nan, Hi tesak ni xir mei rabe neta hu texo sepinien te reitinen nan. Xi tepol ni temak vengan ien bei tengan vasak ni xir mei rave eilep raleli holesok sav xil vus xa xi tepeas ni, nggoni ngan xa rabe muimol teni. \x + \xo 1:18 \xt Sion 1:13; 1Pit 1:23\x* \s1 Melele xa di rateong ni sepinien na Hi, momal mun tengan ripol ihusili \p \v 19 Tuxoli e hinoxoli xil, bos mak mu tengan xamim vus mutemanon tengan muteong kuhi ni sepinien na mosav xil, e munatemanon ti tengan munaso sepinien tova. Ma munave hisit moletin xil ti xa iexil di mikat manon. \x + \xo 1:19 \xt Ekl 7:9\x* \v 20 Vengan melele xa iemim di mikat, musakras mupol ni ti neta xa vamal pe met Hi. \v 21 Misak ni, muso sen sexien tesa xil liha vengan xa lapuru pupu e di labo e meulien namim. E itel nenemien xa ihe tan, muhur pilei sepinien xa Hi telih xati tete meulien namim e mupol ihusili. Reitin, muhur pilei vengan xa xeihen di en tengan vateh meulien e xamim. \x + \xo 1:21 \xt Kol 3:8; 1Pit 2:1\x* \p \v 22 Melele xa di mulong sepinien na Hi, bos xa ti mupol ihusili. Vengan xa ngan xil xa latahusili ti, xil di laluvos xil mun tang. \x + \xo 1:22 \xt Mat 7:26; Rom 2:13\x* \v 23 Reitin, xosxa moletin tei di milong sepinien na Hi e di tapol ti vahusili, ma xi nggoni moletin xa ba pus valnaon e kilas tei. \v 24 E melele xa be reling kilas ak, ien bovorong ni valnaon mun vari. \v 25 E xamim mube ngan xil xa di mupus \w rae na Hi\w* xa momal tevi xa ikila isak ni xamim mumeluv ra ekaten te lepisien na Hi xa iha xat tesaen. Ma, munem xati e muhusil xat kuh naha xa di biteni. Imak, ma tuxolxatien na Hi iti e meulien namim. \x + \xo 1:25 \xt Rom 8:2; Kal 6:2; Tem 2:12; 1Pit 2:16; Sion 13:17\x* \p \v 26 Xosxa mubit mube moletin xil xa di munggusil kuh sexien xil te neketen pe met Hi, e mutaxuxou kuh ti ve sepinien namim xil, ma di muluvos xamim mun tang e neketen namim tave reitin ti. \x + \xo 1:26 \xt Sam 34:13; 39:1; 141:3\x* \v 27 Hisit sexien xil te neketen xa bos mak mu e memese tevi pe met Hi Tamer mak: ti mulaxat kuh timaru xil e tunau xil xa lakameti nggeih e meulien nae, e ti munamaen meulien namim ti mei nahe muis ni tesaen xil te ut etan. \c 2 \s1 Selxatien tengan Kristin xil linapet rat moletin tei ti nali moletin sav \p \v 1 Tuxoli e hinoxoli xil, xosxa neketen namim di e Suv Iesu Kristo xa hisen eilep mak mu mili sen his sav xil, munapet rat hisit moletin tei ti nali hisit moletin sav xil. \v 2 Ma, vahit moletin lu lalomei e vitueien tei namim, tei xa holesok nan holu xa mising bos e pilas ni xi ni ring xa be gol, e tei xa holesok nan tovuol xa mising ni talmusu xil tang. \x + \xo 2:2 \xt Siob 34:19; Pol 10:34; Tem 2:9\x* \v 3 E vahit mupus kil ngan xa mising bos muhit, “Amei li, utotan e vontoen xa bos xiak.” E ti, ha muviteni mi ngan xa mising ni talmusu muvit, “!Ha, usoh inggaxor!” mu “!Amei, utotan e tan inggak!” \v 4 Xosxa di mupol ni hisit sexien ak ma nenemien namim polu ni tesaen. Nenemien namim misa vengan xa di pisen ni xa di mulepis rin na moletin xil mubit rut moletin xil labos lali rute ngan xil. \p \v 5 !Tuxoli e hinoxoli xil, muteong kuhi! ?Midep? ?Mutakil ti xa Hi tehosei ngan xil xa holesok nae xil tovuol e ut etan tengan mei lipolu kuhi ni neketen? E tehit xati xa mei lihe vat xil te holesok xil xa ladi pe lelaxatien nan. \x + \xo 2:5 \xt 1Kor 1:26-28\x* \v 6 ?Ma veneh ma di munem male ni ngan xil xa holesok nae tovuol? Vengan be ngan xil xa holesok nae xil holu iaxa di lasak purun xamim. Xil iaxa di lalihi xamim mube von koten. \v 7 Be xil iaxa di lasepin misa ba xat his hos na Iesu, ngan xa mutehuri mei be Suv namim. \p \v 8 Bos mak mu xa muhusil xat \w rae\w* na ngan xa be suv toto nar reitin xa tehiteni e Vanuvei Eo tehit, \qt “Iemim ihei moletin sav xil ixoni ngan taxa xamim vus di iemim bei xamim mun tang.”\qt* \rq (Lev 19:18)\rq* \v 9 E xosxa ti mupet rat hisit moletin tei ili hisit moletin sav xil, ma ngan ak be \w tesaen\w* ba xat rin namim, e rae na Hi di pisen kila xa di munggur xoteh rae nan. \x + \xo 2:9 \xt Dut 1:17\x* \v 10 Vengan, neta sav xa sangas muvur xat rae xil vus na Hi, e munggur xoteh tei takes, ma pe meten, nggoni ngan xa munggur xoteh rae nan xil vus. \x + \xo 2:10 \xt Mat 5:19\x* \v 11 Nggusil nenemien ak, Hi tesemae ni tehit, \qt “Munakan ni ti atou mu tiramue na mosav.”\qt* \rq (Eks 20:14)\rq*\x + \xo 2:11 \xt Dut 5:18; Mat 5:27; 19:18; Mak 10:19; Luk 18:20; Rom 13:9\x* E tesemae ni mun tehit, \qt “Munahas vin ti moletin.”\qt* \rq (Eks 20:13)\rq*\x + \xo 2:11 \xt Dut 5:17; Mat 5:21; Mak 10:19; Luk 18:20; Rom 13:9\x* E xosxa mutakan ni ti atou mu tiramue na mosav, e muba sung mubas vin moletin tei, ma di tamu munggur xoteh rae na Hi. \p \v 12 Ma, vengan xa mukila xa rae na Hi ikila isak ni xamim mumese ra ekaten te lepisien nan ba xat tesaen, sepinien e sexien namim mi mosav xil ihusil rae nan te eheien. \x + \xo 2:12 \xt Rom 8:2; Kal 6:2; Tem 1:25; 1Pit 2:16\x* \v 13 Vengan moletin xa tapisen eheien ti mi mosav xil, xi nakamet ti eheien e Melengien te Lepisien. E ngan xa di pisen eheien mi mosav xil, xi ikamet eheien na Hi melele xa isoh pe meten e melele nen ak. \x + \xo 2:13 \xt Mat 5:7; 18:32-35\x* \s1 Ngan xil xa neketen nae be reitin lipisen ni ixo sexien hos nae xil \p \v 14 ?Tuxoli e hinoxoli xil, naha ihos mi moletin tei xa bit neketen nan da, e sexien hos nan xil tovuol? ?Midep, hisit neketen ak mikila vateh meulien e moletin ak? !E‑e, misakras! \x + \xo 2:14 \xt Mat 7:21\x* \v 15 Xos tuxoli mu hinoxoli tei namim da xa eising nan tovuol e anien an tapin ti. \v 16 E xosxa mubiteni tang mini mubit, “Uha itel tomat. Ulonge vem itin e ti uanien kuhi,” e mutatutou ni ti, ma neketen namim be neta sav tang. \v 17 Ma mupusi xa neketen xa sexien hos xil tahusili ti be neta sav tang. Reitin, hisit neketen ak mat. \x + \xo 2:17 \xt Tem 2:20,26\x* \p \v 18 E vahit moletin tei vahiteni minou vahit, “Rut moletin xil langgur neketen kestang, e rut moletin xil langgur neketen del sexien hos xil teni mun.” E nenemien na moletin ak tamal ti. Moletin ti misakras vapisen reitinen te neketen nan xosxa sexien hos xil teni tovuol. E inou nikila nipisen reitinen te neketen navan ixo sexien hos xil teni. \v 19 ?Be reitin xa di oke reitin xa Hi be tei takes? Ngan ak bos, e munem kila xa ninin tesa xil mun lake reitin e rin ak, e lexil di mulul del ulikanen ve pangasien xil xa di bemei e xil. \x + \xo 2:19 \xt Dut 6:4; Mat 8:29; Mak 1:24; 5:7; Luk 4:34\x* \v 20 Di opisen ni xa vatum tovuol. Nipisen kila minuk xa neketen xa sexien hos xil tovuol en be neta sav tang. \p \v 21 Xamim munem usil \w Ebraham\w*, vatit avu nar tetiamu. Xi mei temal pe met Hi texo sexien hos nan xil. Vengan melele xa Hi tesisi, Ebraham teling natneli \w Aesak\w* e \w hor\w* tengan vahas vini vahe sanien eo nan mini. \x + \xo 2:21 \xt Sen 22:9,12\x* \v 22 Mak, ma mupus kila xa neketen na Ebraham di pol vituei del sexien hos nan xil. Reitin, texo sexien hos nan xil, Ebraham tepisen ni xa neketen nan temal tevi. \x + \xo 2:22 \xt Hib 11:17\x* \v 23 Ngan ak tepisen reitinen te sepinien xa de Vanuvei Eo na Hi xa bit, \qt “Ebraham miling neketen nan e hitxatien na Hi. E ve rin ak, Hi bit rati xa Ebraham momal pe meten.”\qt* \rq (Sen 15:6)\rq*\x + \xo 2:23 \xt Rom 4:3,9,22; Kal 3:6; 2Kron 20:7; Aes 41:8\x* E ve rin ak, lakes Ebraham ni timue hos na Hi. \v 24 Ma mupus kila sung xa moletin mei momal pe met Hi nggo sexien hos nan xil mun, e taxo neketen nan ti kestang. \p \v 25 Nggusil hisit sexien ak, \w Rehab\w* xa tehe atou tei te suse mei temal pe met Hi tehusil sexien hos xil xa tepol ni. Vengan xi tepol ni temal melele xa tehur pilei moletin te luvoluven lu, e tesil xalu lutelesae lutexo suse sav luteha. \x + \xo 2:25 \xt Sos 2:4,15; 6:17; Hib 11:31\x* \p \v 26 Mukila xa xosxa nini moletin tei be relingi, ma tenbe moletin ak mat. Nggusil hisit nenemien ak, xosxa sexien hos xil na moletin tei tovuol, ma neketen na moletin ak mun mat.\x + \xo 2:26 \xt Tem 2:17,20\x* \c 3 \s1 Muxuxou kuhi ve sepinien namim xil \p \v 1 Tuxoli e hinoxoli xil, nave xir vus ti mei rinave moletin te pispisien xil e sias. Vengan Hi ilepis moletin te pispisien xil ixeih mu ili mosav xil. \v 2 Be reitin xa xir vus di rapol ni sexien holu xa tamal pupu ti. Vahit opus moletin tei xa sepinien xil vus xa di mistal nggo vulongen momal tevi vehakut, ma moletin ak matu kuhi e sexien nan momal tevi. Imak, ma xi mikila ixuxou kuhi ve sexien xil vus te tenben. \v 3 \fig Laling tutut aean tei de vulonge hos tengan lasak ni hos vahusil nenemien nae.|alt="Horse head with bridle" src="WA04016b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="3:3" \fig* Munem usil ngan xil xa di laloh e hos xil. Melele xa di laling tutut aean tei de vulonge hos, lakila laviles tenbe hos tengan vasak ni vahusil nenemien nae e valong xat xil. \v 4 E munem mun usil sexien na ngan xil xa di laloh e tuturil tei. Neta sav xa tuturil ak eilep e di miloh nggo votiang tei xa nggeih, e vatihos te tuturil ak mikila vahilesi vatel stia tei xa hokorong tang tengan vasak ni vahusil nenemien nan. \v 5 Nggusil sexien ak, vulongexir hokorong tang, e mikila vasep koai usil holesok xil xa tellep. \p Munem usil sexien te upang. Tave ti neta xa hatupang tei hokorong tang, e mikila vaa len urmatu tei xa mahulong. \v 6 Vulongexir nggoni upang. Be rut tenbexir tei tang, e di pol pupu ni tesaen xil vus te ut etan, e mikila vasak ni tenbexir vus mei vahe muis pe met Hi. Reitin, vulongexir di milihi upang te Vangavul xa misakras vamat bemei di ngga len holesok xil vus e meulien nar. \x + \xo 3:6 \xt Mat 12:36-37; 15:11,18,19\x* \p \v 7 Munem usili xa vongoro xil, tuman xil, moup xil, e holesok xil vus xa lameul ladi e tas labe holu pupu. E xil vus, moletin xil te ut etan iaxa lakila lasak ni xil mei lamah e dit lapol vehakut ni. \v 8 E, e rin te vulonge moletin, moletin tovuol mikila vasak ni mei vamah. Reitin, vulongexir dit purun mosav xil del holesok xil xa misa nggoni vulonge tetal tesa tei xa di mingas vin moletin xil. \x + \xo 3:8 \xt Sam 140:3; Rom 3:13\x* \p \v 9 Del vulongexir, di rasa memesien ba mi Hi Suv xa be Tamer. E del vulongexir mun tang di rasuhol moletin xil xa langgur nini Hi. \x + \xo 3:9 \xt Sen 1:26,27; 1Kor 11:7\x* \v 10 Ma di rapus sexien ak e meulien nar xa nggot vulonge moletin tei, memesien e susuholen xalu vus di lustal lunggo en. !Tuxoli e hinoxoli xil, tamal ti tengan rapol ni vamak! \v 11 ?Munemi mubit tas del oei xa mexal lalikila lalileh lalixo vangoei tei takes? \v 12 ?Mu munemi xa vatit tavu mikila vava ni huit vetei, mu vatit mal mikila vava ni huit tavu? !E‑e, misakras! E oei xa bos te munien misakras vastal vaxo metatum te tas. Ve rin ak, tuxoli e hinoxoli xil, sepinien xa istal ixo vulongexir ihos kestang. \s1 Bos xa meulien nar ihusil metisouen xa nggo Hi \p \v 13 ?Visi e xamim minemi bit xi polu ni metisouen e mikil neta? Xosxa imak, ma ipisen ni ixo meulien nan itel sexien hos xil xa di pol ni del nenemien xa be tan e del merouen xa di nggusil metisouen. \v 14 E xosxa munem misa pupu ni moletin sav xil vengan xa holesok nae xil labos mak mu lali holesok namim xil, e xosxa iemim bei tengan muhe nesao mak mu muli xil, ma munasep koai ti e munaluvos xamim ti munahit munggur metisouen nggo Hi ngamu. \v 15 Vengan nenemien tesa xil ak tastal ti vaxo Hi e ut nesao. Hisit nenemien ak nggot ut etan nggusil nenemien na moletin xil tang, e di mistal nggo Temat vari. \x + \xo 3:15 \xt Tem 1:5,17\x* \v 16 Ngan ak be reitin vengan melele xa rapus sexien xa moletin tei di minem misa ni moletin sav xil vengan xa holesok nae xil bos mak mu mili holesok nan, e ien bei tengan ihe nesao mak mu ili mosav xil, rikila ripus ngongoren xil holu e hisit sexien tesa sav xil mun xa lapuru tang. \v 17 E sexien na moletin xa nggur hisit metisouen xa nggo Hi te ut nesao isav. Itiamu, sexien nan imese tevi, e tomat e merouen iti en. Ien isae e mosav xil e ti ipol ihos mi xil. Vehakut ti iteong kuhi ni nenemien na mosav xil, e ti ipus moletin xil vus lipin tang. Xi misakras vapol ni neta vahusil nenemien te luvosen. \v 18 E melele xa moletin te tomat di milih utiei xil te sexien hos xil, xi ileh viton huite teni e meulien nan xa ihe momalen.\x + \xo 3:18 \xt Aes 32:17; Hib 12:11; Mat 5:9\x* \c 4 \s1 Kristin xil linamos ti natel ngan xil xa di lapol ni sexien xil te ut etan \p \v 1 Natelongeong ni xa xamim di mubae e di mungor mi xamim mun tang. ?Sexien ak nggo xave? Sexien te ngongoren ak di nggo holesok xil xa misa xa di iemim bei xa di bae del neketen namim e tinemim. \x + \xo 4:1 \xt Rom 7:23; 1Pit 2:11\x* \v 2 Iemim bei pupu ni holesok xil na mosav xil xa namim tovuol, ma mupol ni suse tengan muvas vin xil ven. Reitin, muling nenemien namim e neta ngan, e mupusi xa musakras muvuri. Ma, di mubae e di mungor ven. E mutahur ti neta vengan xa mutasis Hi ti ven. \v 3 E melele xa di musisi ve neta, mutahuri ti. E mutahuri ti vengan xa iemim bei muvuri tengan vasak ni xamim kestang mulonge vahos ni. \p \v 4 Sexien namim nggoni atou tei xa miling tiramue nan xati e ba da vituei del tiramue sav. Vengan melele xa di iemim bei holesok xil te ut etan, di mupisen ni xa mube reling Hi. Misak ni, ngan xil xa iexil bei tengan laling eheien nae e holesok xil te ut etan, xil mei labe elu mi Hi tang. \x + \xo 4:4 \xt Rom 8:7; 1Sion 2:15\x* \v 5 Vanuvei Eo na Hi di biteni xa Hi tepeas ni nini moletin xil e teling xil lateti e moletin xil. ?E midep, munemi mubit sepinien na Hi dit misepin votei tang melele xa Hi ien bei pupu ni tengan ninin nar mei ihe reitin mini? \x + \xo 4:5 \xt Eks 20:5\x* \v 6 E eheien hos xa Hi di pisen ni mi xir mahulong pupu, nggoni ngan taxa labiteni labit, \q1 \qt “Hi di misin ngan xil xa di lapet rat tase ni xil mun tang,\qt* \q2 \qt e di pisen eheien hos nan mi ngan xil xa di lapol ni nenemien nae be tan.”\qt* \rq (Pro 3:34)\rq*\x + \xo 4:6 \xt Mat 23:12; 1Pit 5:5\x* \p \v 7 Ma, ve rin ak, muling nenemien namim ihe tan tengan mupol ihusil nenemien na Hi. Musin nenemien na \w Temat\w*. Xosxa mupol ni imak, ma xi ilesae reling xamim. \x + \xo 4:7 \xt Efes 6:12; 1Pit 5:8-9\x* \v 8 Reitin, mumei sangas visal Hi, e xi imei sangas visal xamim. Xamim xa mupolu ni \w tesaen\w*, mumoten meulien namim. Xamim xa nenemien namim be lu, musak ni tinemim mei imese tevi. \x + \xo 4:8 \xt Sak 1:3; Mal 3:7; Aes 1:16\x* \v 9 Mulonge isa ve tesaen namim xil, mutang e mumuis ven. Menen namim ve sexien tesa xil ihiles mei ihe tangen. Sien ve neta xa mikavui ihiles mei mulonge isa ven sung. \v 10 Xosxa muling nenemien namim ihe tan pe met Hi, ma xi ipet rat xamim muhe nesao. \x + \xo 4:10 \xt Siob 5:11; 1Pit 5:6\x* \s1 Selxatien tengan Kristin xil linaseputut xat mosav xil ti e linasep koai ti \p \v 11 !Tuxoli e hinoxoli xil, munaseputut ni xamim ti! Xosxa museputut ni mosav tei, ma di mulepis rin nan. Mak, ma nggoni ngan taxa di museputut xat \w rae na Hi\w* e di mulepisi mubit misa. E xosxa mulepis rae na Hi mubit misa, ma mupisen ni xa iemim ti tavei tengan muvusili e di muling xamim mube nesao muleli e mubit mupin tengan mulepisi. \v 12 E Hi kestang iaxa di misa rae xil, e xi kestang iaxa mikila ilepis neta xil. Di e xi kestang tengan iteh meulien e moletin xil, mu ihu lelen xil. ?Ma munemi mubit mupin tengan mulepis rin na tua namim xil? !E‑e, mutapin ti! \x + \xo 4:12 \xt Rom 2:1; 14:4\x* \p \v 13 Muteong ni nou, xamim xa mubiteni mubit, “Xosali mu visuvong, nihe taon. E rute ak, nita ihe huram tei e nipol ni polien xil. Mak, ma niso xat mani navan xil ihe holu.” \x + \xo 4:13 \xt Pro 27:1; Luk 12:18-20\x* \v 14 E munasep koai ti namak vengan xa mutakil ti naha xa istal visuvong. ?Meulien namim be naha? Meulien namim nggoni eas xa mistal e da vuteili tang, di, mikesae ba. \v 15 Bos mak mu tengan ti muviteni muvit, “Xosxa Hi Suv ien bei, ma xamem mumeul muti e mupol ni holesok xil ak.” \x + \xo 4:15 \xt Pol 18:21\x* \v 16 E taxeak, nenemien namim be nesao pupu e di musep koai holu. Sexien te sepkoaien misa. \v 17 Misak ni, xosxa mukil naha ngamu xa bos tengan mupol ni e mutapol ni ti, ma di mupol ni \w tesaen\w* iaxai.\x + \xo 4:17 \xt Luk 12:47\x* \c 5 \s1 Selxatien mi ngan xil xa holesok nae holu xa di lapurun mosav xil \p \v 1 Muteong ni nou, xamim xa holesok namim xil holu. Bos mak mu xa ti mumuis e ti mutang ve longpangasien xil xa mahulong xa di bemei mi xamim. \x + \xo 5:1 \xt Luk 6:24\x* \v 2 Holesok xil xa muteso xati tehe holu di bo, e pipei xil di lakar tatal eising namim xil. \x + \xo 5:2 \xt Mat 6:19\x* \v 3 \w Mani\w* namim xil xa di muso xati di be turara tuei. E turara ak iaxa ipisen kila xa mube hokan. E longpangasien teni mei ia len xamim ixoni upang vengan xa muteso xat holesok holu tehe namim, e taxeak radi e Melengien Kor xil. \x + \xo 5:3 \xt Sam 21:9\x* \v 4 Mutesis moletin xil mei latepol e urvatiei samim xil e latepol vuol ni polien nae xil ngamu. Di, mutekixat xat huit polien nae xil. !E taxeak, muteong ni keien te longpangasien nae! Keien na ngan xil xa latepol e urvatiei samim xil be nesao duxoh vurange Iahova, suv toto te ut nesao. \x + \xo 5:4 \xt Lev 19:13; Dut 24:14-15; Mal 3:5; Sen 4:10; Sam 18:6; Aes 5:9\x* \p \v 5 E ut etan ak, xamim mutepus hosien holu e mutehur holesok xil xa misak ni xamim di mulonge bos. E munggoni buluk xil xa lakaio kuhi xa laleh xil laba e melengien xati xa latelingi tengan lavas vin xil en. \x + \xo 5:5 \xt Ser 12:3; 25:34\x* \v 6 Hi isa pangasien mi xamim vengan xa mutelihi ngan xil xa rin nae momal mei latehe von koten, e latnasak ti tengan lasikoe xol rin nae. Muteso sepinien teha xat xil, e mutemaen ni tengan ha lilel. Ve rin ak, rexil di xat hemim. \s1 Selxatien tengan Kristin xil lihisu ni melele xil te xeih itel nenemien xa ihe teviei \p \v 7 Be reitin, tuxoli e hinoxoli xil, xa Suv Iesu imei rilomun, ma mupol ni nenemien namim ihe teviei. Mei muxoni moletin tei te naho xa nenemien nan teviei. Vengan melele xa milih holesok san xil bus, di datili del nenemien xa teviei ba vuma … us mus, eai ngga ni, di meul, e dutou ni, mikameti xa anien xil holu xa bos xa bos mei mistal nggo en. \x + \xo 5:7 \xt Dut 11:14; Ser 5:24; Soel 2:23\x* \v 8 Nggo sexien nen tak, nenemien namim ihe teviei. Ma, nenemien namim namot ti vengan xa meien na Suv di bemei sangas. \x + \xo 5:8 \xt Rom 13:11-12; Hib 10:25; 1Pit 4:7\x* \v 9 O tuxoli e hinoxoli xil, munaseputut ni xamim ti tengan munalihi lepisien na Hi namei e xamim ven. ?Mutakil ti? Ngan xa di bemei tengan valepis rin na moletin xil dat sangas taxeak. \x + \xo 5:9 \xt Mat 24:33\x* \p \v 10 Xamim munem usil sexien hos na \w provet\w* xil tetiamu xa latesepin mi moletin xil e his Hi Suv. Xil latehur longpangasien xil texo he mosav xil tetel nenemien xa tehe teviei. \v 11 E rapus sexien nae bos vengan xa di rabiteni xa tuxolxatien na Hi iti mi ngan xil xa di lasoh nggeih be nousav. Munem usil Siob xa tesoh texeih tehe nousav tetel longpangasien nan, e tetep iaxa Hi tesak ni hosien mei testal texo en. Reitin, Hi polu ni esaeen e eheien hos. \x + \xo 5:11 \xt Dan 12:12; Eks 34:6; Sam 103:8; 111:4\x* \p \v 12 E tuxoli e hinoxoli xil, sexien teimun xa eilep mak mu tengan munapol ni ti iaxa, munasuv xat sepinien namim ti natel his neta te ut nesao mu te ut etan. Mak, ma melele xa mubit neta tei, muhiteni tang muhit, “Io,” ihe reitin tang. E melele xa mubit, “E‑e,” ihe e‑e tang. Vengan xosxa musuv xat sepinien namim ni neta tei, ma Hi ilepis sepinien namim ven. \x + \xo 5:12 \xt Mat 5:34-37\x* \s1 Sexien te sisen e meulien na Kristin xil \p \v 13 ?Midep? ?Rute e xamim di lalonge misa? Bos xa ti lisis. ?Rute e xamim di lalonge bos? Bos xa ti limes Hi itel kikeien xil. \v 14 ?Rute e xamim di lamesei? Bos xa lisis elda xil limei, e lisis ve xil e liteh oel xat xil e his Suv. \x + \xo 5:14 \xt Mak 6:13\x* \v 15 Lipol ni imak vengan xa sisen xa lasa ni del neketen ikila itutou ni ngan xil xa lamesei. Reitin, Hi ital rat xil ra mesien nae. E xosxa di lamesei ve \w tesaen\w* nae xil, ma Hi naketeh ti mun nasa mi xil ven. \x + \xo 5:15 \xt Mak 16:18\x* \v 16 Mak, ma melele xa mupol ni tesaen, bos xa ha ti muhit rat tesaen namim mi teimun e xamim, e ti musis ve xamim tengan Hi ipol ni xamim mei muhos rilomun ra mesien namim xil. Vengan xa xeihen di e sisen na moletin xa meulien nan momal pe met Hi e ihur huite. \v 17 Xamim munem usil \w Ilaetsa\w* xa tehe moletin tei texoni xir tang. E xi tesis texeih tengan us namus ti, ma us tenamus ti e tan te kantri ak tetuxoh huram tol (3) e aveti tei e he sav (6). \x + \xo 5:17 \xt 1King 17:1; Luk 4:25\x* \v 18 Di, melele xa tesis rilomun ve us, us temus texo tilang hat e tekas kuh tan na moletin xil te kantri ak e tesak ni holesok sae xil lateteh, latemeul, e lateso huite. \x + \xo 5:18 \xt 1King 18:42-45\x* \p \v 19 Tuxoli e hinoxoli xil, xosxa tei e xamim di mile ras suse te reitinen xa da en, ma musak pisi tengan mutel rilomun ni mei ihusili. \x + \xo 5:19 \xt Pro 10:12; 1Pit 4:8\x* \v 20 Munem kila xa ngan xil vus xa lakila laviles moletin tei xa di mika talang e \w tesaen\w* nan xil di lateh nini moletin ak ra maten, e lasak ni Hi naketeh ti mun nasa mini ve tesaen nan xil.