\id HEB - Southeast Ambrym NT with Ruth and Jonah [tvk] -Vanuatu (DBL 2015) \h Hibru \toc1 Hibru \toc2 Hib \mt2 Sepinien xa diamu te \mt1 Hibru \is1 ?Visi iaxa tetis uvei ak? \ip Moletin tovuol vakil kuh visi iaxa tetis sepinien ak. E lakila xa moletin ak tehe Siu tei\x + \xo 1:0 \xt Hib 1:1\x* e tenapus ti Iesu ni meten xati mu e metuveen tova.\x + \xo 1:0 \xt Hib 2:3\x* Ma, tenave Pol ti iaxa tetisi. E moletin ak be vat tei te sias xa mikil kuh Vanuvei Eo. Rut moletin xil lanemi labit Banabas iaxa tetis uvei ak. Xil lanemi mak vengan xa xi tehe Siu tei xa tehe pris tei xa testal texo vatimol xa mahulong na Livae.\x + \xo 1:0 \xt Pol 4:36\x* Xi tehe vat tei te sias xa tekakao e tepol vituei tetel Pol huram xil holu.\x + \xo 1:0 \xt Pol 11:25-26; 13:1–15:41\x* \ip E, xosali, moletin xil holu lake reitin en xa Apolos iaxa tetisi. Apolos tehe Siu tei te taon te hal Aleksandria xa tesukul kuhi e tekil kuh Vanuvei Eo na Hi. Xi tehe vat te sias xa mikila vasepin kuhi e vapispis kuhi ni mi moletin xil xa Hi tehosei Iesu mei tehe Mesaea nae.\x + \xo 1:0 \xt Pol 18:24,28\x* E tave ti neta xa ratakil kuh ti xa visi tetis uvei ak te Hibru, Kristin xil vus xa latevuli mei duxoh xosali lapus kila xa metisouen xa di en nggo visal Hi. \ip Moletin tovuol xa vakil kuh melele xati xa latetis sepinien ak. Lakila tang xa latetisi tetiamu ni huram 70 AD (huram xil xa tetutou ni melele xa Iesu tepot en) vengan xa, e melele nen ak, moletin te vaeen xil te kavmen te hal Rom latemei e latehu lelen taon te hal Serusalem e Nim Eo na Hi xa da en. E, e uvei te Hibru ak, moletin xa tetisi tesepin texoni ngan taxa pris xil di tamu latesa sanien eo e Nim Eo ak.\x + \xo 1:0 \xt Hib 5:1-11; 8:3-5\x* \is1 ?Visi iaxa tevuli uvei ak tetiamu? \ip Uvei ak, latetisi teha mi Kristin xil xa latehe Siu.\x + \xo 1:0 \xt Hib 1:1\x* Vengan xa huram xil holu tetavi ngamu, xil holu latestokovein neketen nae e Iesu tengan latilomun e lavusil xat rae na Siu xil.\x + \xo 1:0 \xt Hib 6:4-6\x* Latetis uvei ak tengan vapisen ni mi Siu xil xa Iesu be eilep mak mu mili sen holesok xil xa di latehusili tetiamu, e tehe xi iaxa tesak ni naha xa Hi teling xati tengan istal mei be reitin. Ma, momal tengan Kristin xil lihur xat neketen nae e Iesu e liloh ixeih e lohen te neketen nae itel sien.\x + \xo 1:0 \xt Hib 12:1\x* \is1 ?Latetis uvei ak veneh? \im \bd Latetis uvei ak tengan vapisen ni xa Iesu be eilep mak mu mili holesok xil vus xa Siu xil di laling neketen nae di en.\bd* \ili1 Iesu be eilep mak mu mili provet xil tetiamu.\x + \xo 1:0 \xt Hib 1:1-3\x* \ili1 Iesu be eilep mak mu mili masxaxa xil.\x + \xo 1:0 \xt Hib 1:4-14; 2:5\x* \ili1 Iesu be eilep mak mu mili Mosis.\x + \xo 1:0 \xt Hib 3:1-6\x* \ili1 Iesu be eilep mak mu mili Sosua.\x + \xo 1:0 \xt Hib 4:6-11\x* \ili1 Iesu be eilep mak mu mili vatixar na pris xil.\x + \xo 1:0 \xt Hib 5:1-10; 7:26–8:2\x* \ili1 Iesu be eilep mak mu mili pris xil xa lapol e Nim Eo.\x + \xo 1:0 \xt Hib 6:20–7:25\x* \ili1 Polien na Iesu be eilep mak mu mili polien xil vus xa latepol ni e Nim Tavolin na Hi.\x + \xo 1:0 \xt Hib 8:3-6; 9:1-28\x* \ili1 Re Iesu tesak ni hitxatien hu na Hi mei tehos mak mu teli hitxatien matu nan.\x + \xo 1:0 \xt Hib 8:7-13\x* \ili1 Sanien eo te meulien na Iesu bos mak mu mili sen sanien eo xil vus xa tetiamu.\x + \xo 1:0 \xt Hib 10:1-14\x* \ili1 Nggo Iesu, ulixir takan ti tengan ramei visal Hi vaxoni ngan xa mol‑Isrel xil tetiamu ulixil tekan pupu tengan lamei visali e Vathu Senae.\x + \xo 1:0 \xt Hib 12:18-24\x* \ib \im \bd Latetis uvei ak tengan vasel xat Kristin xil tengan lisoh ixeih e neketen nae\bd* - Kristin xil holu xa latehe Siu latehur sakpurunien xil holu texo he Siu sav xil xa latehit rae xil te hitxatien te xeih matu na Hi tehos mak mu. Xil latehisu mi sakpurunien xil texo he ngan xil xa latave Siu ti xa latehit hi xil labe holu e iexil tehei tengan lavusil sexien tesa xil. E latehisu mi sakpurunien xil texo he ngan xil te kavmen te hal Rom xa di latehiteni latehit tehe Kristin xil iaxa di latelihi an tesa xil temei xa tesak ni mae kekaten xa mahulong di teat moletin xil. Ma, xil latepurun Kristin xil e latehas xil holu latelel. E uvei ak te Hibru di misel xat Kristin xil tengan listokovein nenexoen e tesaen nae xil vus, e liloh ixeih e lohen te neketen xa Hi teling xil en tetel nenemien xa lituxoh hoxalite teni.\x + \xo 1:0 \xt Hib 12:1\x* \is1 Vatit nenemien tei te uvei ak de Hibru 1:1-3 \ipq Tetiamu, Hi tesepin mi avu nar xil melele xil holu e texo suse xil holu texo provet xil. E, e Melengien Kor xil xa radi en xiak, Hi tesepin mi xir texo Natneli xa tepeas kokot ni holesok xil xa ladi. E tehosei Natneli tengan iling holesok xil vus ak ihe hen. Xi nggoni Hi e rin xil vus, e di pisen minehinen te xeihen na Hi nggoni kilas tei xa di pisen minehinen te eai. Del xeihen te sepinien nan, Natneli di misak ni holesok xil vus xa tepeas ni mei di tak duxoh xosali nggusil nenemien nan. E melele xa Nat Hi tepol vuol ni holesok xil tengan vakas moten moletin xil mei lamese ra tesaen nae xil tengan Hi vaketeh vahos rilomun mi xil, xi teha tetotan e ut nesao e rin metu te von xeihen na Hi xa minehinen te xeihen nan eilep pupu. \is1 ?Naha iaxa di e uvei ak? \io1 1. Naha xa Hi tepisen ni mi xir nggo Natneli bos mak mu mili naha xa tepisen ni texo provet xil tetiamu. (1:1-4) \io1 2. Iesu be eilep mak mu mili eilep xil tetiamu. (1:5–7:28) \io2 a. Iesu be eilep mak mu mili masxaxa xil. (1:5–2:18) \io2 b. Iesu be eilep mak mu mili Mosis. (3:1–4:13) \io2 c. Iesu be eilep mak mu mili pris xil xa lastal langgo vatimol na Eron. (4:14–7:28) \io1 3. Polien na Iesu nggoni vatixar na pris xil bos mak mu mili polien xil vus xa latepol ni tetiamu e Nim Tavolin. (8:1–10:18) \io2 a. Hitxatien te xeih hu bos mak mu mili hitxatien te xeih metu. (8:1-13) \io2 b. Nim Eo e ut nesao xa Iesu di pol en bos mak mu mili Nim Tavolin tetiamu. (9:1-10) \io2 c. Sanien eo na Iesu bos mak mu mili sanien eo xil vus xa tetiamu. (9:1–10:18) \io1 4. Sexien xil xa di ranggusil Hi nggo suse te neketen bos mak mu mili sexien xa di rasak pisi tengan ravusili nggo suse te rae xil na Siu xil. (10:19–12:29) \io2 a. Selxatien tengan ulixir nakan ti tengan rave visal Hi. (10:19-25) \io2 b. Selxatien tengan rinastokovein neketen nar ti. (10:26-31) \io2 c. Selxatien tengan risoh ixeih e neketen nar. (10:32–12:13) \io2 d. Selxatien tengan meulien nar imese tevi. (12:14-17) \io2 e. Selxatien tengan rilong xat Iesu e rinasin hitxatien te xeih hu na Hi ti. (12:18-29) \io1 5. Sepinien kor. (13:1-25) \c 1 \s1 Hi tesepin mi moletin xil texo Natneli \p \v 1 Tetiamu, Hi tesepin mi avu nar xil melele xil holu e texo suse xil holu texo \w provet\w* xil. \v 2 E, e Melengien Kor xil xa radi en xiak, Hi tesepin mi xir texo Natneli xa tepeas kokot ni holesok xil xa ladi. E tehosei Natneli tengan iling holesok xil vus ak ihe hen. \v 3 Xi nggoni Hi e rin xil vus, e di pisen minehinen te xeihen na Hi nggoni kilas tei xa di pisen minehinen te eai. Del xeihen te sepinien nan, Natneli di misak ni holesok xil vus xa tepeas ni mei di tak duxoh xosali nggusil nenemien nan. E melele xa Nat Hi tepol vuol ni holesok xil tengan vakas moten moletin xil mei lamese ra \w tesaen\w* nae xil tengan Hi vaketeh vahos rilomun mi xil, xi teha tetotan e ut nesao e rin metu te von xeihen na Hi xa minehinen te xeihen nan eilep pupu. \s1 Nat Hi be eilep mak mu mili masxaxa xil \p \v 4 Hi tesak ni Natneli mei be eilep mak mu mili \w masxaxa\w* xil. Vengan xa his xa Hi tesa ni mini be eilep mak mu mili hisexil. \x + \xo 1:4 \xt Efes 1:21; Plp 2:9\x* \v 5 Ngan ak be reitin vengan xa Hi tenaviteni ti mi masxaxa tova tenavit, \q1 \qt “Xouk obe Natuxoli,\qt* \q2 \qt e xosali, inou mei nabe Tamom.”\qt* \rq (Sam 2:7)\rq*\x + \xo 1:5 \xt Pol 13:33; Hib 5:5\x* \m E mi masxaxa tova mun, Hi tenaviteni ti tenavit, \q1 \qt “Inou nihe Tamen,\qt* \q2 \qt e xi ihe Natuxoli.”\qt* \rq (2Saml 7:14)\rq*\x + \xo 1:5 \xt 1Kron 17:13\x* \m \v 6 Di, melele xa Hi tesil muimol nan temei e ut etan, tehiteni tehit, \q1 \qt “Masxaxa xil vus na Hi ti limot mini.”\qt* \rq (Dut 32:43)\rq* \x + \xo 1:6 \xt Sam 97:7\x* \p \v 7 E, e rin te masxaxa xil, tehiteni tehit, \q1 \qt “Hi misak ni masxaxa xil labe rute xa di misil xil laba en nggoni ngan xa labe votiang xil.\qt* \q2 \qt E labe moletin te polien nan xil xa di misa xeihen mi xil nggoni ngan xa labe upang xa di minggan.”\qt* \rq (Sam 104:4)\rq* \p \v 8 E usil Natneli, Hi biteni bit, \q1 \qt “Lelaxatien nam, O Hi, ita vehakut xa vehakut tang.\qt* \q2 \qt Xouk di olaxat kuh moletin nam xil nggusil naha xa momal.\qt* \q1 \v 9 \qt Iem bei holesok xil xa momal\qt* \q2 \qt e iem nggat sexien xil xa mikavui.\qt* \q1 \qt Mak, ma inou, Hi nam, natehosei xouk tengan uhur merereen e sien\qt* \q2 \qt xa ileli ngan xa ngan xil xa ladi visaluk latehuri.”\qt* \rq (Sam 45:6-7)\rq* \m \v 10 E xi tehiteni mun tehit, \q1 \qt “O Suv, tetiamu, otepeas ni ut etan,\qt* \q2 \qt e otepol ni tilang hat tetel holesok xil xa ladi en.\qt* \q1 \v 11 \qt Tave ti neta xa holesok xil ak likesae, e xouk uta vehakut.\qt* \q2 \qt Holesok xil ak mei lihe neta metu e limerer lixoni talmusu xil.\qt* \q1 \v 12 \qt Reitin, xouk uso viton xil lixoni talmusu xil e uso xil liha.\qt* \q2 \qt E uxoles xil ixoni labe eising xil tang\qt* \q2 \qt e upol ni holesok xil vus mei lihe neta hu.\qt* \q1 \qt E xouk utat imak tang vehakut,\qt* \q2 \qt meulien nam navus ti vatova.”\qt* \rq (Sam 102:25-27)\rq* \m \v 13 Hi tenaviteni ti mi masxaxa tova tenavit, \q1 \qt “Xouk mei utotan e von xeihen inggak e riuk metu\qt* \q2 \qt ituxoh melele xa niling ngan xil xa labe elu nam liti pe hem.”\qt* \rq (Sam 110:1)\rq* \m \v 14 ?Masxaxa xil labe naha? Xil labe ninin xil xa di lapol mi Hi. E xi di misil xil laba tengan latutou ni ngan xil xa xi tehosei xil tengan iteh meulien e xil.\x + \xo 1:14 \xt Sam 34:7; 91:11\x* \c 2 \s1 Xosxa ranem male ni longeongen hos na Hi, rasakras ralesae reling ekaten na Hi \p \v 1 Mak, ma vengan xa Nat Hi be eilep mak mu mili masxaxa xil, xir rixuxou kuhi tengan riteli ixeih e reitinen ak e rinamaen nenemien nar ti nasal nave relingi. \v 2 Rae xil tetiamu xa Hi tehithiteni mi avu nar xil texo \w masxaxa\w* xil tehe reitin. E ngan xil xa latnahusili ti mu latnalong xati ti latehur pangasien xa momal tengan lavuri. \x + \xo 2:2 \xt Pol 7:38,53; Kal 3:19\x* \v 3 ?E xosxa avu nar xil lasakras lalesae reling pangasien ak, ma itep mi xir xosxa di ranem male ni longeongen xa eilep xiak usil midep iaxa Hi di miteh meulien e moletin xil? Pangasien xa imei mi xir ihe eilep pupu. E Suv Iesu vari tehithiten kokot ni longeongen hos ak. Di, ngan xil xa lateteong ni latehit rati temei e valkesao tengan mei rikila xa be reitin. \x + \xo 2:3 \xt Hib 10:29; 12:25\x* \v 4 E Hi tepisen ni xa be reitin texo merekel xil e holesok sav xil xa tellep. E rapusi mun xa be reitin nggo sanien xil xa \w Ninin Eo\w* di misa kekes ni mi moletin xil nggusil nenemien na Hi. \x + \xo 2:4 \xt 1Kor 12:4,11\x* \s1 Hi tehosei Iesu Kristo tengan mei ihe eilep mak mu ili holesok xil vus nggo longpangasien e maten nan \p \v 5 Melele xa di nasep usil ut etan xa Hi isak ni mei ihe neta hu, bos tengan mukila xa tenahosei masxaxa xil ti tengan valing holesok xil ak ha vati pe hexil. \v 6 Vengan nggoni ngan xa Vanuvei Eo tehiteni e ut tei tehit, \q1 \qt “?O Hi, moletin xil labe naha iaxa di onem usil xil mak?\qt* \q2 \qt ?Veneh ma di olaxat kuh nat moletin xil mak?\qt* \q1 \v 7 \qt Otesak ni xil mei latehe etan mak mu ni masxaxa xil tehe vuteili tang.\qt* \q2 \qt E tetutou sung, otesa von merereen mi xil e oteling vat luvoluv te lelaxatien teti e vatixil.\qt* \q1 \v 8 \qt Xouk oteling holesok xil vus xa otepeas ni\qt* \q2 \qt ladi pe hexil tengan lilaxati.”\qt* \rq (Sam 8:4-6)\rq*\x + \xo 2:8 \xt 1Kor 15:27\x* \m Melele xa biteni bit, Hi \qt “teling holesok xil vus xa tepeas ni ladi pe hexil tengan lilaxati,”\qt* rakila xa neta tovuol xa latalaxati ti. Tave ti neta xa ngan ak be reitin, taxeak di ratapus xil ti xa holesok xil di lalong xat rae moletin xil. \v 9 E rapus Iesu xa \qt tehe vuteili tang mei tehe tan mu ni masxaxa xil.\qt* E taxeak, rakila xa di nggur \qt von merereen e vatluvoluv te lelaxatien de vatin\qt* vengan xa tehur longpangasien xil e temat tehinat xir. Reitin, ve eheien hos nan, Hi teling xati tengan Iesu imat ve rin na moletin xil vus. \x + \xo 2:9 \xt Plp 2:8-9\x* \p \v 10 Holesok xil vus xa Hi tesak ni xil ladi, ladi tengan lapisen xeihen nan e lapet rat hisen. E momal tevi xa Hi temaen Iesu tengan vahisu ni longpangasien xil tengan vasak ni mei vamal tevi tengan, itutou ni, ha imat e iteh meulien e moletin xil. Ve rin ak, Hi tesak ni Iesu mei tehe eilep mak mu ni horamue sav nan xil tengan itiamu ni xil ha liti visali e minehinen te xeihen nan. \v 11 Ma Iesu del ngan xil xa tekas moten xil lamese ra tesaen nae, Tamexil tei takes. Misak ni, Iesu tave unoun ti tengan vakes xil ni tuneli mu hineli xil. \x + \xo 2:11 \xt Mat 25:40; Mak 3:35; Sion 20:17\x* \v 12 Vengan xa xi tehiteni mi Hi tehit, \q1 \qt “Inou nihithiten usiluk mi tuxoli e hinoxoli xil.\qt* \q2 \qt Melele xa xamem mumei vituei, inou nisa memesien ihat minuk.”\qt* \rq (Sam 22:22)\rq* \m \v 13 Xi tehiteni mun tehit, \q1 \qt “Inou niling nenesien navan e Hi.”\qt* \rq (Aes 8:17)\rq* \x + \xo 2:13 \xt 2Saml 22:3; Aes 12:2\x* \m E xi tehiteni mun tehit, \qt “Inou xiak, del horamue xil xa Hi tesa ni minou.”\qt* \rq (Aes 8:18)\rq* \p \v 14 Vengan xa horamue xil ak labe moletin xil xa tenbexil e rexil di, Iesu mun temei texoni xil. Tepol ni temak tengan, texo maten nan, xi mikila vahas tan ni \w Temat\w* xa di tetal xat xeihen te maten. \x + \xo 2:14 \xt Sion 12:31; 1Sion 3:8; Rev 12:10\x* \v 15 E texo rin ak, Iesu telal rat ngan xil xa ulikanen te maten tevar xat xil e melengien xil vus te meulien nae tengan ha lameluv. \p \v 16 Makila xa Iesu tenamei ti tengan vatutou ni masxaxa xil. Xi temei \qt “tengan vatutou ni ngan xil xa lastal langgo vatimol na Ebraham.”\qt* \rq (Aes 41:8-9)\rq* \v 17 Mak, ma momal xa xi temei texoni tuneli e hineli xil e rin xil vus. E, texo suse ak, xi mei tepolu ni esaeen ve xil e mikila vatutou ni xil nggoni \w vatixar na pris xil\w* xa tepol vuol ni holesok xil xa Hi teling xati tengan ipol ni. Xi tesa xoteh meulien nan texoni sanien eo tei tengan vaserev rin na moletin xil pe met Hi e vasak ni Hi mei vaketeh vahos rilomun mi xil e nanem ti mun usil \w tesaen\w* nae xil. \x + \xo 2:17 \xt Plp 2:7; Hib 2:14; 1Sion 2:2; 4:10\x* \v 18 E vengan xa xi mun tehur sakpisien e longpangasien xil, xi ikila itutou ni ngan xil xa di langgur sakpisien xil.\x + \xo 2:18 \xt Hib 4:15\x* \c 3 \s1 Hi pisen ni xa Iesu be eilep mak mu mili avu Mosis tetiamu \p \v 1 Tuxoli e hinoxoli xil, Hi xa de ut nesao tekes xir tengan mei rimos vituei e rihe moletin eo nan xil. Ihos pupu tengan munem usil Iesu Kristo, ngan xa Hi tesila texoni \w eloheoh\w* nan mi xir, e tepol texoni \w vatixar na pris xil\w* e rin te neketen nar pe met Hi. \x + \xo 3:1 \xt Hib 4:14; 6:20; 7:26; 8:1; 9:11\x* \v 2 E Iesu tepol vuol ni holesok xil vus xa Hi teling xati tengan ipol ni. Ngan ak texoni \w Mosis\w*, xa \qt “tepol vuol ni holesok xil e nim na Hi,”\qt* \rq (Nam 12:7)\rq* xa koute teni be moletin nan xil. \v 3 E moletin xa pol ni nim tei, lasa merereen mini mili merereen xa lapisen ni ve nim kestang. E nggusil rin ak, momal tengan merereen xa lasa ni mi Iesu ili ngan xa latesa ni mi Mosis. \v 4 Be reitin xa nim xil vus, moletin tei tepol ni. E Hi, xi vari tepol ni holesok xil vus. \v 5 Mosis tepol sen holesok xil vus xa tehos tehusil nenemien na Hi texoni moletin te polien hos tei e nim na Hi. E tesep usil holesok xil xa ti lisep usili e melele xil xa ti imei. \v 6 Kristo mun tepol sen holesok xil tehusil nenemien na Hi. E xi tepol texoni Natneli xa be eilep mak mu mili Mosis e nim na Hi. E xir vari iaxa rabe nim nan ak xosxa ulixir nakan ti, e nenemien nar ixeih e holesok xil xa di raling nenesien nar di en. \x + \xo 3:6 \xt Kol 1:23; Hib 3:14\x* \s1 Selxatien tengan rinanem male ni rae Hi ti e naha xa ien bei tengan vapol ni e meulien nar \p \v 7 Bos tengan riteong ni selxatien na \w Ninin Eo\w* melele xa biteni bit, \q1 \qt “Xosali, xosxa mulong rae Hi,\qt* \q2 \v 8 \qt munanem male ni ti naxoni avu namim xil xa tetiamu di latepol ni e melele xa latekavitou ni, \qt* \q2 \qt e naxoni ngan ti mun xa latepol ni e uruvuol tengan lasak pisi.\qt*\x + \xo 3:8 \xt Eks 17:7; Nam 20:2-5\x* \q1 \v 9 \qt Hi tesep usil xil tehit,\qt* \q2 \qt ‘E rute ak, avu namim xil latehit lasak pis inou tengan lapus ti xa natete visal xil mu natnara ti visal xil,\qt* \q2 \qt tave ti neta xa latepus holesok xil vus xa natepol ni ni metexil huram hanutap lu (40) ngamu.\qt* \q1 \v 10 \qt Tesak ni, ieok teat ngan xil vus te melele nen ak.\qt* \q2 \qt Vehakut, latepol ni vatixil texeih xat inou,\qt* \q2 \qt e latehit linakil ti suse xil xa ieok bei tengan nitel xil liha en.\qt* \q1 \v 11 \qt Tesak ni, ieok teat xil e natehit xati\qt* \q2 \qt xa linava ti e rute xa nateling xati tengan liha lingel kuhi en.’”\qt* \rq (Sam 95:7-11)\rq*\x + \xo 3:11 \xt Nam 14:21-23\x* \p \v 12 Tuxoli e hinoxoli xil, muxuxou kuhi tengan xamim kekes munahur ti nenemien xil xa misa xa nasak ni neketen namim namot e munakavitou ni Hi ti xa meul. \v 13 \qt ‘Xosali’\qt* xa latesep usili xiak di tamu be melele xa radi en taxeak. Ve rin ak, mesal da tamu tengan muhiles meulien namim. Ma, vehakut xamim kekes ti musel xat xamim mun tang tengan munamaen \w tesaen\w* ti naluvos xamim e nasak ni xamim ti munanem male ni rae na Hi. \v 14 Vengan xosxa risoh ixeih e neketen nar ha ituxoh hoxalit meulien nar, ma ripisen ni xa di rabisti del Kristo reitin. \x + \xo 3:14 \xt Hib 3:6\x* \v 15 Ngan ak nggoni naha xa Vanuvei Eo biteni bit, \q1 \qt “Xosali, xosxa mulong rae Hi,\qt* \q2 \qt munanem male ni ti naxoni ngan xa avu namim xil tetiamu latepol ni e melele xa latekavitou ni.”\qt* \rq (Sam 95:7-8)\rq*\x + \xo 3:15 \xt Hib 3:7-8\x* \p \v 16 ?Visi xil iaxa latelong rae Hi e latekavitou ni? Tehe ngan xil vus xa lateti pe he Mosis xa Hi teleh rerat xil ra kantri te hal \w Isip\w*. \x + \xo 3:16 \xt Nam 14:1-35\x* \v 17 ?E visi iaxa Hi ien teat xil huram hanutap lu (40)? Ien teat moletin xil xa latepol tesa, ma tesak ni xil kekes latekiri e latelel e uruvuol. \x + \xo 3:17 \xt Nam 14:29; 1Kor 10:10\x* \v 18 ?E mi visi iaxa Hi tehit xati xa linava ti e rute xa teling xati tengan liha lingel kuhi en? Tehit xati temak mi ngan xil xa latelong ras raen. \x + \xo 3:18 \xt Nam 14:22-23; Sam 95:11; Hib 3:11\x* \v 19 Misak ni, rapusi xa xil latnava ti e rute ak vengan xa iexil ti tenavei tengan laling neketen nae en. \c 4 \s1 Hi bit xati xa moletin nan xil ha liti e ut te ngengelen \p \v 1 E xosali, ngengelen xa Hi tehit xati tehit isa ni mi moletin nan xil da tamu. Misak ni, rixuxou kuhi xa ti e xir nale ras suse nan xa ihuri ha ituxoh ut te ngengelen nen ak. \v 2 Vengan xa xir ralong longeongen hos nggoni ngan taxa mol‑Isrel xil tetiamu latelonge. E longeongen hos ak tenatutou ni ti xil vengan xa melele xa latelonge, latnahuri ti vatel neketen. \v 3 Nggoni ngan xa Hi tehiteni tehit, \q1 \qt “Ieok teat xil e natehit xati xa\qt* \q2 \qt linava ti e rute xa nateling xati tengan liha lingel kuhi en.”\qt* \rq (Sam 95:11)\rq*\x + \xo 4:3 \xt Hib 3:11; 4:5\x* \m Xi tehit usil ngengelen ak, tave ti neta xa tepol vuol ni polien nan nousav ngamu melele xa tepeas ni ut etan. Ma, ngengelen ak da tamu tengan xir xa neketen nar di rikila rihuri. \v 4 Rakila xa ngan ak be reitin vengan xa rute tei e Vanuvei Eo biteni mak bit, \qt “E melengien xa be lu he sav (7), Hi mingel ra polien nan xil vus.”\qt* \rq (Sen 2:2)\rq* \v 5 E rapusi ngamu xa Hi tehiteni tehit, \qt “Linava ti e rute xa nateling xati tengan liha lingel kuhi en.”\qt* \rq (Sam 95:11)\rq* \x + \xo 4:5 \xt Hib 3:11; 4:1\x* \v 6 Ngan xil xa latelong longeongen hos ak tetiamu, xil latnahur ti ngengelen ak vengan xa latelong ras rae Hi. Misak ni, ngengelen ak da tamu tengan moletin sav xil likila lihuri. \v 7 Vengan xa ngan ak be reitin, Hi teling xat melengien sav tei xa moletin xil likila mei lihur ngengelen nae en. Melengien ak be \qt ‘xosali.’\qt* Hi tesepin usil melengien ak texo suv toto \w Deved\w* e huram xil holu tetutou ni melele xa tehit sepinien xa ratelonge ngamu xa tehit, \q1 \qt “Xosali, xosxa mulong rae Hi,\qt* \q2 \qt munanem male ni ti.”\qt* \rq (Sam 95:7)\rq*\x + \xo 4:7 \xt Hib 3:7-8\x* \m \v 8 E mol‑Isrel xil latnakamet ti ngengelen ak e tan te hal Kenan xa Sosua tetel xil lateha en tengan lavuri. ?Vengan xosxa latehur ngengelen nae tuei, veneh ma huram holu tetutou ni, Hi tehit usil melengien sav tei xa xil lihur ngengelen nae sung en? \x + \xo 4:8 \xt Dut 31:7; Sos 22:4\x* \v 9 E, vengan xa rin ak be reitin, melengien tei da tamu xa moletin xil na Hi lihur ngengelen hos nan. \v 10 Vengan xa, nggo hisit sexien xa Hi tepol sen polien nan e tengel kuhi, moletin nan xil mun lingel kuhi ra polien nae xil. \x + \xo 4:10 \xt Sen 2:2; Hib 4:4\x* \v 11 Mak, ma risak pisi ixeih tengan rihur ngengelen nen ak tengan ti e xir namot vengan milong ras sepinien na Hi nggoni ngan xa mol‑Isrel xil latepol ni tetiamu. \p \v 12 Mak, ma rilong xat sepinien na Hi, vengan xa xeihen e meulien da en. Sepinien nan mikan mili tiei xa mikan e rin xalu vus, vengan xa mikila vasal tine moletin tei vaha vuma … vali rute xa hisi di bisti del sin, e vatuxoh rute xa ninin e nenemien nan di en. Reitin, sepinien na Hi di midil tinexir e di pisen kil naha xa di e tinexir e nenemien nar xil, e di milepisi. \x + \xo 4:12 \xt 1Pit 1:23; Aes 49:2; Efes 6:17; Rev 19:15; Sion 12:48\x* \v 13 Neta tovuol mikila vaxus ra Hi, vengan xa xi mikil holesok xil vus. E melengien tei, xir kekes risoh pe meten e risepin ni rin nar mini. \s1 Iesu be vatixar na pris xil xa di misoh pe met Hi e rin nar \p \v 14 Be reitin xa ti risoh pe met Hi. E be reitin mun xa Iesu, Nat Hi, be \w vatixar na pris xil\w* e ba ngamu e ut nesao tengan ha isoh pe met Hi e rin nar. Misak ni, rihur xat neketen nar ixeih xa di rabit rati xa rangguri ngamu. \x + \xo 4:14 \xt Hib 3:1; 6:20; 7:26; 8:1; 9:11; 10:23\x* \v 15 Vatixar nar mikil merouen te tenbe moletin e xi polu ni esaeen ve rin nar. Vengan xi mun tehur sakpisien xil e suse xil vus nggoni ngan taxa xir di rangguri, e xi tenamot ti e \w tesaen\w*. \x + \xo 4:15 \xt Hib 2:17\x* \v 16 E vengan xa Iesu di pol ve rin nar, ulixir nakan ti tengan rihe visal Hi xa di dotan e von xeihen nan. Ma, e melengien xil vus xa iexir bei tutouen na Hi, ripusi xa xi ipisen esaeen e eheien hos nan mi xir. \x + \xo 4:16 \xt Hib 10:19\x* \c 5 \p \v 1 Melele xa laling moletin tei mei be \w vatixar\w* tei na pris xil, labosei ra moletin xil tengan vapol e vasoh pe met Hi ve rin nae. Misak ni, xi mikila vasa sanien eo xil mi Hi ve rin nae, e vasak ni re vongoro xil valeh ve \w tesaen\w* nae xil. \v 2 E vengan vatixar mun be moletin tei xa merou, mikil kuh merouen na moletin xil. Mak, ma di pol merou del ngan xil xa latakil kuh ti suse xa momal e di lasavut vuteili en. \x + \xo 5:2 \xt Hib 2:17; 4:15\x* \v 3 E vengan xa vatixar mun be moletin xa merou mak, xi isak ni re vongoro xil ileh ve tesaen nan tasen itel tesaen na mosav xil mun. \x + \xo 5:3 \xt Lev 9:7; 16:6\x* \v 4 E moletin tei tahusil nenemien nan tasen ti tengan vahur polien xa eilep xiak, e be Hi kestang iaxa di bosei ngan xa mei ihe vatixar na pris xil, nggoni ngan xa tepol ni mi \w Eron\w*. \x + \xo 5:4 \xt Eks 28:1\x* \p \v 5 E Kristo mun tenamei ti vahe vatixar vahusil nenemien nan tasen tengan vapet rat hisen. E Hi vari iaxa tehosei tengan vahur polien ak xa tehit, \q1 \qt “Xouk obe Natuxoli,\qt* \q2 \qt e xosali namei nabe Tamom.”\qt* \rq (Sam 2:7)\rq*\x + \xo 5:5 \xt Pol 13:33; Hib 1:5\x* \m \v 6 E rute sav mun biteni bit, \q1 \qt “Xouk mei uhe pris tei te vehakut,\qt* \q2 \qt ngan xa ixoni pris Melkisedek tetiamu.”\qt* \rq (Sam 110:4)\rq*\x + \xo 5:6 \xt Hib 6:20; 7:17\x* \p \v 7 E meulien nan e ut etan, Iesu tesis teha mi Hi e tetakesi ve tutouen tetel simeten. Reitin, tekei texeih teha mi Hi xa mikila vateh meulien nan ra maten. E Iesu temerere ni Hi, tepol ni nenemien nan tehe tan, e teling meulien nan teti pe hen. Mak, ma Hi teteong ni sisen nan xil. \x + \xo 5:7 \xt Mat 26:36-46; Mak 14:32-42; Luk 22:39-46\x* \v 8 E neta sav xa xi be Nat Hi, Hi tepispisi mini ni sexien te longxatien texo longpangasien xa xi tehisu ni. \v 9-10 \x + \xo 5:9-10 \xt Aes 45:17\x*\x + \xo 5:9-10 \xt Sam 110:4; Hib 5:6\x*E melele xa Hi tepusi xa Iesu mei tepin tevi, tepol ni mei tehe vatixar na pris xil xa texoni pris Melkisedek tetiamu tengan vapol pe meten e rin na moletin xil. Nggo rin ak, Iesu Kristo mei teteh meulien e ngan xil vus xa lalong xati e tepol ni suse tengan lihur meulien sal ixo en. \s1 Selxatien tengan moletin xil linastokovein neketen nae ti \p \v 11 Xamem manggur holesok holu xa iemem bei tengan maviteni mi xamim usil holesok xil, e minggeih tamu tengan mulong kila vengan xa iemim ti tavei mun tengan mulong kil sepinien xil ak. \v 12 Melengien pipin tengan xamim mumei muve titsa xil ngamu xa ti mupispisi mi moletin sav xil e rin te holesok xil te neketen. E neta sav xa mak, napusi tehit momal tengan xamim muvur pispisien kokot xil xa taxeih ti usil longeongen hos na Hi vatei mun. Xamim munggoni tutut horamue xil tamu xa mutamatu ti mu tengan muva anien xil xa nggeih, e di tamu musus xat pispisien xil xa lataxeih ti langgoni melik tang. \x + \xo 5:12 \xt 1Kor 3:1-3; 1Pit 2:2\x* \v 13 E ngan xil xa di lasus xat melik te pispisien xil xa lataxeih ti, labe tuvava tamu, e latapin ti tengan lalong kila xa itep iaxa moletin xil mei limal pe met Hi. \v 14 E pispisien xil xa nggeih vuteili langgoni anien xa nggeih be a ngan xil xa lamatu ngamu. Ngan xil ak lakila lapus kil naha xa bos e naha xa misa vengan xa, e meulien nae, vehakut di langgusil xat neta xa lakila labit nggusil sepinien na Hi.\x + \xo 5:14 \xt Rom 16:19\x* \c 6 \p \v 1 Mak, ma ihos tengan ti risep usil pispisien sav xil xa isak ni xir mei rimatu kuhi e neketen nar. Reitin, rinatit ni ngan taxa di rasepin vehakut usil pispisien kokot xil usil Kristo xa tameas ti xa momal tengan mutehusili ngamu, pispisien xil xa be vatit neketen namim: ixoni itep iaxa muhiles ra sexien xil xa be neta sav tang xa lasakras lasa meulien mi xamim, e itep iaxa mukila muling neketen namim e Hi. \x + \xo 6:1 \xt Hib 9:14\x* \v 2 Tamal ti tengan xamem matilomun mei mapispisi mi xamim vatei mun usil sexien xa muhe \w baptaes\w* ni moletin tei, sexien xa muling hemim en, mu naha xa istal e melele xa moletin xil limea rilomun ra maten e lisoh pe met Hi e Melengien te Lepisien. \v 3 Mak, ma xosxa Hi imaen ni, rihur pispisien xil xa isak ni xir ha rimatu pilei mu e neketen nar. \p \v 4 ?E itep mi ngan xil xa latehur neketen nae ngamu, e di, latestokovein ni mun? ?Hi ihiles xil vatei mun tengan lihur neketen nae vatei mun? E‑e, Hi naviles xil ti mun. Vengan xa, tetiamu, mei latele kil kuh miehen te longeongen hos na Hi, latekar pis sanien te ut nesao xa be meulien hu nae nggo Iesu Kristo, e \w Ninin Eo\w* mei tese xat xil texoni ngan xa tepol ni mi Kristin sav xil. \x + \xo 6:4 \xt Mat 12:31; Hib 10:26-27; 1Sion 5:16\x* \v 5 Xil latekil kuhi xa sepinien na Hi bos, e latepus kuh xeihen xa Hi ti ipisen ni ixo holesok xil xa istal e melengien xil xa ti imei. \v 6 Ma, xosxa lakil holesok xil vus ak, e di, lastokovein neketen nae, Hi naviles xil ti vatova mun tengan mei lavur neketen vatei mun. Vengan xa sexien nae xil nggoni ngan xa xil vari iaxa di ladi xat Nat Hi de eivave vatei mun pe met moletin sav xil, e di lasak ni mosav xil mei lanem male ni. \p \v 7 Tine moletin nggoni tan. Rut tan, melele xa us di mus en vehakut e moletin xil di lapol en, anien hos xil di lastal e lameul en. Ma Hi di duxol xati. \v 8 E rut tan, husmunae e ao tesa tang di lastal e lameul en. Tan ak tavos ti pe met Hi e, nave nousav ti, isa halesil iha xati, ilas moten ni, e isahan upang ia len ni. \x + \xo 6:8 \xt Sen 3:17-18\x* \p \v 9 Tuxoli e hinoxoli xil, neta sav xa di nasel xat xamim mak, nanesi xa xamim di munggusil xat Hi nggeih, e sexien namim pipin ni ngan xil xa mutehur meulien hu vengan xa Hi teteh meulien e xamim. \v 10 Hi pol ni naha xa momal vehakut. E ien nabong ni ti holesok xil xa di mupol ni vengan xa eheien namim da en: polien xa di mupol ni e tutouen xa di tamu musa ni mi mosav xil xosali ak. \x + \xo 6:10 \xt Hib 10:32-34\x* \v 11 Xamem iemem bei tengan xamim kekes muling nenemien namim ixeih tengan mupol imak iha ituxoh melele xa mupus hoxalit lohen te neketen xa xamim mudi en. E ti mupol imak vengan mukila xa, e melele nen ak, mupusi xa holesok xil xa muling nenesien namim en be reitin. \v 12 Xamem iemem ti tavei tengan xamim muve mah, e ihos mak mu xa mupol ixoni ngan xil xa nenemien nae teviei e di lasoh nggeih e neketen nae. Vengan xa, nggo sexien xil ak, xil di langgur naha xa Hi tehit xati mi xil. \s1 Rakila xa hitxatien xil na Hi be reitin \p \v 13 Melele xa Hi tepol ni hitxatien nan tetel avu \w Ebraham\w*, xi tesuv xati tetel hisen vengan his tovuol mun xa vahe eilep mak mu vali hisen. \x + \xo 6:13 \xt Sen 22:16\x* \v 14 Xi tehiteni temak tehit, \qt “Reitin li, inou iaxa nabit xati xa nituxol xatuk ihe eilep e nipol ni vatimol nam xil xa listal lixo xouk lihe holu xa lihe holu pupu.”\qt* \rq (Sen 22:17)\rq* \v 15 Mak, ma melele xa Ebraham tetatil huit hitxatien na Hi tetel nenemien xa tehe teviei teha vuma … tepus reitinen teni. \v 16 Melele xa moletin tei bit vasak ni hitxatien nan mei vaxeih, xi di misuv xati del neta tei xa nggeih mu mili xi tasen. Vengan, melele xa misuv xat hitxatien nan mak, ngan tesav xil like reitin en e latangor ti mun usili. \x + \xo 6:16 \xt Eks 22:11\x* \v 17 Nggo hisit sexien ak, melele xa Hi ien tehei tengan vapisen ni xa naviles nenemien nan ti mi ngan xil xa lihur huit hitxatien nan, tesuv xati tetel hisen. \v 18 Reitin, Hi xa misakras valuvos tepol ni sexien lu xa lusakras lalhilhiles. Xi tehit xati xa xi ituxol xat xir, e tesuv xat hitxatien nan tetel hisen. Misak ni, xir xa ranggus radi pe hen rihesi xir, vengan xa rakila ranesi xa neta xa Hi tehit xati tehit ipol ni e rin nar, ti ripus huite teni mei istal. \x + \xo 6:18 \xt Nam 23:19; 1Saml 15:29\x* \v 19-20 Nenesien ak nggoni angka te meulien nar xa ihur xat xir tengan rinasal ti. E rakila xa Hi ipol sen naha xa xi tehit xati vengan Iesu, xa nggoni pris \w Melkisedek\w* tetiamu, xi di pol ve rin nar. Reitin, Iesu, xa raling nenesien nar da en, xi ba diamu ni xir be vangit Nim Eo xa de ut nesao, e di mikakao mili kaliko xa dakoe xol ut xa be eo xa be eo pupu xa Hi da en. E rute ak, xi di misoh pe met Hi ve rin nar nggoni \w vatixar na pris xil\w* te vehakut.\x + \xo 6:19-20 \xt Lev 16:2-3,12,15\x*\x + \xo 6:19-20 \xt Sam 110:4; Hib 5:6; 7:17\x* \c 7 \s1 Iesu mei be vatixar na pris xil te vehakut nggoni pris Melkisedek tetiamu \p \v 1 Nihit kila mi xamim xa \w Melkisedek\w* tehe visi. Tetiamu, xi tehe suv toto te taon te hal Salem\f + \fr 7:1 \ft Taon te hal Salem temei tehe taon te hal Serusalem e melengien xil na suv toto Deved.\f* e xi tepol texoni \w pris\w* na Hi te hal ut nesao. Melele xa \w Ebraham\w* tetilomun ra vaeen xa xi tetel moletin nan xil latehas tan ni suv toto hat (4), \qt “Melkisedek teha tesao ni e tesa tuxolxatien tei mini.”\qt* \rq (Sen 14:19)\rq* \v 2 E \qt “Ebraham tesa taet te holesok xil vus xa telehi texo vaeen ak mini.”\qt* \rq (Sen 14:20)\rq* Hisen Melkisedek, xa koute teni be ‘suv toto te momalen.’ E vengan xa tehe suv toto te hal Salem, xa koute te his taon ak be ‘tomat,’ xi tehe ‘suv toto te tomat’ mun. \v 3 Vanuvei Eo taviteni ti usil tamen mu ninen, taviteni ti usil poten mu maten nan, e taviteni ti usili xa avu nan xil latehe visi. Tesak ni, xi tehe pris te vehakut nggoni Nat Hi. \x + \xo 7:3 \xt Sam 110:4\x* \p \v 4 Xir rapus kila xa Melkisedek tehe eilep pupu vengan xa Ebraham, vatit avu nar, xi tesa taet mini texo holesok xil vus xa telehi texo vaeen. \v 5 E texo re Ebraham, Livae e ngan xil vus xa latestal texo vatimol xa mahulong nan, mei latehe \w pris\w* xil. E melele xa Mosis temeul teta, tesemae ni xil tengan lileh taet ra mol‑Isrel sav xil, tave ti neta xa latehe tua nae xil e xil mun latexo re Ebraham. \x + \xo 7:5 \xt Nam 18:21\x* \v 6 E Melkisedek tenastal ti vaxo vatimol xa mahulong na Livae. E neta sav xa temak, rapusi xa xi tehur taet texo Ebraham e tesa tuxolxatien mini, ngan xa Hi tehit xati tengan vatuxol xati. \v 7 E rakila xa melele xa moletin tei di misa tuxolxatien mi moletin sav, xi xa misa ni be eilep mak mu mili ngan xa di ngguri. \v 8 E rin na pris xil xa di langgur taet, xil labe moletin xil tang xa lakila lalel. E, e rin na Melkisedek xa tehur taet, nggoni ngan xa xi di tamu meul vengan xa Vanuvei Eo tenasep usil maten nan ti. \v 9 E rakila raviteni vamak xa melele xa Ebraham tesa taet ak, texoni ngan xa tesa ni e rin na \w Livae\w* e ngan xil mun xa lateti e vatimol xa mahulong nan xa latnastal ti mu. \v 10 Vengan xa tave ti neta xa Livae, latnapesi ti mu, melele xa Melkisedek temei tesao ni Ebraham, nggoni ngan xa Livae teta tamu e tenbe Ebraham xa be vatit avu nan. \p \v 11 Melele xa Hi tesa rae nan xil mi moletin xil te hal Isrel texo Mosis, xi tesa suse tengan pris xil e vatimol na \w Livae\w* lakila lapol e rin na mol‑Isrel xil vus. E moletin xil lasakras mei lamal tevi vaxo polien na pris xil ak. Misak ni, latehit usil pris sav tei xa ixoni pris Melkisedek tetiamu, ngan xa nastal ti naxo re \w Eron\w* xa texo vatimol xa mahulong na Livae.\f + \fr 7:11 \ft E vatimol lu e le tei (12) na mol‑Isrel xil, Hi tehosei vatimol xa mahulong na Livae tengan mei lapol ni polien xil na Hi. E texo vatimol xa mahulong na Livae, Hi tehosei kokot ni Eron tengan mei be vatixar na pris xil e ngan xil xa langgo ren lakila mei lapol e rin na moletin xil pe met Hi nggoni pris xil (\xt Eks 28:1\ft ).\f* \v 12 E melele xa Hi tehosei pris sav tei tengan vaxoles pris xil tetiamu, momal tengan isa \w rae\w* hu mun xa ixoles rae xil tetiamu. \v 13 E Suv nar, xa holesok xil ak di misep usili, xi testal texo vatimol sav tei xa moletin tovuol tamu vaxo en xa vapol vaxoni pris tei. \v 14 Reitin, Suv nar testal texo vatimol xa mahulong na Sudah.\f + \fr 7:14 \ft Vatimol xa mahulong na Sudah be vatimol xa Hi tehit xati xa suv toto xil na mol‑Isrel xil listal lixo en.\f* E \w Mosis\w* tavit usil vatimol ak ti e melele xa tesep usil pris xil. \x + \xo 7:14 \xt Sen 49:10; Aes 11:1; Mat 2:6; Rev 5:5\x* \p \v 15 E rakil kuhi xa Hi texoles pris xil tetiamu melele xa rapusi xa tesak ni pris sav tei mei mistal, ngan xa nggoni pris Melkisedek tetiamu. \v 16 Vengan melele xa pris sav nen ak mei tehe pris, tenahusil ti rae xil tetiamu xa tehiteni tehit ixo vatimol na Livae. Xi mei tehe pris vengan xa meulien nan misakras vavus e xeihen de hen. \v 17 Ngan ak nggoni naha xa Vanuvei Eo tehit usili tehit, \q1 \qt “Xouk mei uhe pris tei te vehakut,\qt* \q2 \qt ngan xa ixoni pris Melkisedek tetiamu.”\qt* \rq (Sam 110:4)\rq*\x + \xo 7:17 \xt Hib 5:6; 6:20\x* \m \v 18 Misak ni, di rapusi xa Hi teling rae xil tetiamu latehe rin vengan xa latapin ti e di lapol votei ni naha xa labit usili. \v 19 Vengan xa moletin tovuol vamei vamal tevi pe met Hi vaxo rae xil na Mosis. Misak ni, Hi tepol ni suse sav xa rikila riling nenesien nar iti en, xa isak ni xir rikila rimei sangas mu visali ixo en. \x + \xo 7:19 \xt Hib 9:9\x* \p \v 20 Melele xa Hi tehit usil suse sav ak, xi tesuv xati tetel hitxatien tei. E ratapus ti xa Hi tepol ni sexien ak e melele xa tehosei pris sav xil tengan mei lavur polien nae. \v 21 E melele xa Hi tehosei Iesu tengan mei ihe pris, tesuv xati ni sepinien nan tehit, \q1 \qt “Inou nabe Iahova,\qt* \q2 \qt e nabit xati xa xouk umei uhe pris tei te vehakut,\qt* \q2 \qt e ninaviles nenemien navan ti usili.”\qt* \rq (Sam 110:4)\rq*\x + \xo 7:21 \xt Hib 5:6; 6:20; 7:17\x* \m \v 22 E vengan xa Hi tesuv xat \w hitxatien te xeih\w* hu ak xa di pol ni del xir tetel hisen, rakila xa hitxatien ak bos mak mu mili ngan xa tetiamu. E Iesu mun iaxa di misuv xati. \x + \xo 7:22 \xt Hib 8:6; 12:24\x* \p \v 23 E rin sav mun, Iesu misav ni pris xil tetiamu. Pris xil tetiamu latehe holu vengan melele xa lalel, xil lasakras mun lapol. \v 24 E vengan xa Iesu meul vehakut, polien nan nggoni pris tei iti hen vehakut, e nasa rati ti mun mi moletin tova. \v 25 Misak ni, xosali e vehakut, xi mikila vateh meulien e ngan xil xa lamei visal Hi. E vengan xa Iesu di meul vehakut, xi mikila vasoh pe met Hi vehakut e vatakesi ve rin na moletin xil xa di laling neketen nae en. \x + \xo 7:25 \xt Rom 8:34; 1Sion 2:1\x* \p \v 26 Misak ni, rapus kila xa momal tevi tengan Iesu mei ihe \w vatixar na pris xil\w* xa di pol ve rin nar. Xi be eo, memese tevi, e tenapol ni ti neta vasa. E Hi tetal rat Iesu ra moletin tesa xil e tehur rati tengan ite ut nesao. \x + \xo 7:26 \xt Hib 3:1; 4:14; 6:20; 8:1; 9:11\x* \v 27 Xi taxoni pris xil tetiamu ti. Vengan xa xil latesa sanien eo xil mi Hi e melengien xil vus. E tetiamu, xil latesa sanien eo tei mi Hi ve \w tesaen\w* nae vari. Di, tetutou sung, latesa sanien eo ve moletin sav xil. E Iesu, xi tesa sanien eo tei tekes e melele xa tesa xi tasen. E Hi tepus sanien eo ak texoni ngan xa pipin te vehakut. \x + \xo 7:27 \xt Lev 9:7; 16:6,15\x* \v 28 Rapusi xa melele xa langgusil rae xil na Mosis tengan vahosei visi e moletin xil lakila lamei lave pris xil, di labosei moletin xil te ut etan xa lamerou tang. E tetutou ni rae xil ak na Mosis, Hi tehosei Natneli tengan mei vahe vatixar na pris xil, e tesuv xat sepinien nan ni hitxatien nan. E Natneli vari mei temal tevi tengan ihur polien ak vehakut.\x + \xo 7:28 \xt Hib 5:1-2\x* \c 8 \s1 Polien xa Iesu di pol ni ve rin nar bos mak mu mili polien na pris xil tetiamu \p \v 1 Vatite te holesok xil vus xa xamem di mabiteni xiak: \w vatixar\w* tei na pris xil da ngamu xa tepol sen holesok xil vus ak xa di matehit usili, e xi iaxa di pol e rin nar. E xi di dotan de rin metu te von xeihen na Hi e ut nesao. \x + \xo 8:1 \xt Hib 3:1; 4:14; 6:20; 7:26; 9:11; Sam 110:1; Mat 22:44; Mak 16:19; Pol 2:34; Efes 1:20; Hib 1:3; 10:12; 12:2\x* \v 2 Xi nggur polien te vatixar e rute xa be eo xa be eo pupu e vangit Nim Eo na Hi e ut nesao vari. Nim Eo ak be ngan xa Hi vari tekili ni, ngan xa bos mak mu mili \w Nim Tavolin\w* xa moletin xil te ut etan tang latepol ni xa texoni ngan xa de ut nesao. \x + \xo 8:2 \xt Nam 24:6\x* \p \v 3 Ngan xil vus xa lateling xil mei latehe vatixar na pris xil latesa sanien eo mi Hi e latehas buluk e nani xil tengan vaserev moletin xil ra tesaen nae xil. Misak ni, momal tengan vatixar nar e ut nesao mun isa neta tova mi Hi. \v 4 Vahit xi vata tamu e ut etan, xi nave \w pris\w* tei ti, vengan pris xil ladi ngamu xa di lasa sanien eo xil nggusil naha xa Hi tesemae ni texo Mosis. \v 5 Melele xa pris xil te ut etan ak di lamot mi Hi, di lapol ni e Nim Tavolin tang. E Nim Tavolin ak nggoni nini neta xa di rapusi e kilas tei xa reitinen teni be nim na Hi xa de ut nesao.\x + \xo 8:5 \xt Kol 2:17\x* Ngan ak nggoni naha xa Hi tehiteni mi \w Mosis\w* e melele xa tesemae ni tengan vakili ni Nim Tavolin nan tehit, \qt “Upol ni holesok xil vus te nim ak ihusil nini Nim Eo xa natepisen ni minuk e Vathu Senae.”\qt* \rq (Eks 25:40)\rq* \v 6 E xosali, polien xa Iesu di pol ni nggoni vatixar na pris xil bos mak mu mili ngan xa pris xil tetiamu latepol ni. E melele xa xi di pol pe met Hi e rin na moletin xil, di pol nggusil \w hitxatien te xeih\w* hu xa bos mak mu mili hitxatien te xeih matu. Vengan melele xa Hi tepol ni, tesuv xati texo hitxatien tei xa tesak ni mei tehos mak mu. \x + \xo 8:6 \xt Hib 7:22; 9:15; 12:24\x* \v 7 Vahit vahe reitin xa hitxatien te xeih matu vamal tevi, ma Hi napol ni ti hitxatien te xeih teimun. \v 8 E vengan xa Hi tekameti xa moletin nan xil latehur xoteh hitxatien te xeih matu xa tepol ni tetel xil, xi tesep usil hitxatien te xeih teimun tehit, \x + \xo 8:8 \xt Ser 31:31-34\x* \q1 \qt “Inou, Iahova, nabiteni xa melengien tei di bemei\qt* \q2 \qt xa inou nipol ni hitxatien te xeih hu tei itel mol‑Isrel xil e mol‑Sudah xil.\qt*\f + \fr 8:8 \ft E huram 930 BC, huram xil tetiamu ni poten na Iesu, mol‑Isrel xil latevae tetel xil mun tang e lateseti xil latehe vanut moletin lu. Ngan xil xa lateti e not, latekes xil ni mol‑Isrel xil. E ngan xil xa latexo vatimol xa mahulong lu na Sudah e Bensamin lateti e saot, sangas visal taon te hal Serusalem, e latekes xil ni mol‑Sudah xil.\f* \q1 \v 9 \qt Hitxatien te xeih hu ak naxoni hitxatien te xeih matu ti\qt* \q2 \qt xa natepol ni tetel avu nae xil tetiamu,\qt* \q1 \qt e melele xa natetel xil ni heok\qt* \q2 \qt e natetiamu ni xil latehe reling kantri te hal Isip.\qt* \q1 \qt E vengan xa xil latehur xoteh hitxatien te xeih xa latepol ni tetel nou,\qt* \q2 \qt natekavitou ni xil.\qt* \q1 \v 10 \qt Hitxatien te xeih hu xa nipol ni itel mol‑Isrel xil e melele nen ak imak:\qt* \q2 \qt Inou, Iahova, niling rae navan xil iti e nenemien nae\qt* \q2 \qt e nitis xati iti e tinexil.\qt* \q1 \qt Inou nihe Hi nae, \qt* \q2 \qt e xil lihe moletin navan xil.\qt* \q1 \v 11 \qt Isak ni, ti e xil mun napispisi mi tuneli tengan vakil Iahova\qt* \q2 \qt vengan xa xil vus likil nou ngamu,\qt* \q2 \qt ngan xil xa latereli, ha ituxoh ngan xil xa latellep.\qt* \q1 \v 12 \qt Reitin, xil likil esaeen navan vengan xa ninaketeh ti mun nasa mi xil\qt* \q2 \qt ve holesok xil xa tamal ti xa latepol ni.\qt* \q1 \qt Io, ninanem ti mun usil tesaen nae xil\qt* \q2 \qt xa teha xat rin nae.”\qt* \rq (Ser 31:31-34)\rq*\x + \xo 8:12 \xt Hib 10:16-17\x* \m \v 13 Misak ni, melele xa Hi tesep usil \qt “hitxatien te xeih hu” \qt* tepisen ni xa hitxatien te xeih xa tepol ni tetel xil mei be neta matu ngamu. E holesok xil xa be neta matu e tapol ti mun, nave nousav ti ma ha ikesae vari. \c 9 \s1 Polien xa Iesu di pol ni e Nim Eo e ut nesao bos mak mu mili polien xil vus xa pris xil e ut etan di lapol ni \p \v 1 Melele xa Hi tepol ni hitxatien te xeih xa tetiamu tetel mol‑Isrel xil, tepisen suse mi xil tengan likili ni nim man xa ha ti lihisu mini en, e suse xa momal tengan ti limot mini ixo en. \v 2 Ma, xil latelihi tavolin tei xa mahulong, e vangite teni latekesi ni Ut Eo. E rute ak lateling laet tei xa tesoh, e sangas visali, lateling tep tei xa beret te sanien a Iahova teti en. \x + \xo 9:2 \xt Eks 26:1-20; 25:31-40; 25:23-30\x* \v 3 E vangit nim ak, latesaxolen kaliko tei tengan iti pas vangit nim ak mei ihe rum lu (2). E rum xa tehe lu nen, xil latelihi tavolin teimun mei tehe tutut rum tei. E latekes vangit rum ak ni ut xa be eo xa be eo pupu. \x + \xo 9:3 \xt Eks 26:31-33\x* \v 4 E rute ak, lateling pesin tei xa latepol ni ni gol tete tep nen, e latetin vokon eo xil en. E \w Bokis te Hitxatien te Xeih\w* na Hi mun teta en, ngan xa latehas xol rin xil vus ni gol. E vangit bokis ak lateling valit manna xa latepol ni ni gol, lateling eitingil na \w Eron\w* xa teso hunguite, e lateling hat lu (2) xa latetis xat rae he xalu (10) te hitxatien te xeih na Hi teti en. \x + \xo 9:4 \xt Eks 30:1-6; 25:10-16; 16:33-34; Nam 17:8-10; Dut 10:3-5\x* \v 5 E latepol ni nini masxaxa lu xa latekes xalu ni sereb lutetotan luteti e led te bokis ak e rin xalu. Melele xa lutetotan temak, lutete momal ni aveouxalu teta xol von esaeen na Hi.\f + \fr 9:5 \ft Led nen, his tei mun teni be ‘von esaeen.’ Led ak texoni von xeihen xa Hi di tetotan en texoni suv toto na moletin nan xil, e di tepisen esaeen nan mi xil texo en. (\xt Eks 25:17-22\ft )\f* E melele nen ak tave melengien xati ti tengan namit kil holesok xil vus ak mi xamim. \x + \xo 9:5 \xt Eks 25:18-22\x* \p \v 6 \fig E melengien tei takes e huram xil vus, vatixar na pris xil lakila labe vangit rum xa be eo xa be eo pupu.|alt="High priest sprinkling blood on alter" src="high_priest(ed).tif" size="col" copy="Barbara Alber" ref="9:6" \fig* Melele xa xil lateling kuh holesok xil vus e \w Nim Tavolin\w*, vehakut e melengien xil vus, pris xil latehe vangit nim ak e rum xa tetiamu tengan lapol ni polien nae xati en. \x + \xo 9:6 \xt Nam 18:2-6\x* \v 7 E, e rum xa be lu (2) nen xa tehe eo xa tehe eo pupu, \w vatixar na pris xil\w* kestang tekila teha en, e tekila vapol ni ihe vatei takes tang e huram xil vus. E melele xa teha en, tepo xat pesin tei xa ra te sanien eo tei teti en tengan vaserev rin nan vatel rin na mol‑Isrel sav xil mun ve tesaen xil xa latnakil ti e dit latepol ni. \x + \xo 9:7 \xt Eks 30:10; Lev 16:2,14,15\x* \v 8 Nggo sexien xil ak xa pris xil latepol ni, \w Ninin Eo\w* tepisen ni xa suse xa vahe rum xa tehe eo xa tehe eo pupu xa Hi da en di tamu texus ra mol‑Isrel xil. E suse ak xa be Hi di tamu texus e melele xil vus xa moletin xil di tamu latehusil sexien te moten xa latepol ni e Nim Tavolin. \v 9 E holesok xil ak be vole tei tang mi xir te xosali ak tengan vapisen ni xa sanien eo xil vatel re buluk mu nani xil xa Siu xil di lasa ni mi Hi latapin ti. Latapin ti vengan xa sanien xil ak lasakras laserev nenemien nar mu vasak ni tinexir mei vamal tevi. \x + \xo 9:9 \xt Hib 10:1-2\x* \v 10 Lasakras lapol ni ti neta vengan xa di labit usil sexien xil te anienen, te munien, sexien te kas he xil en, e sexien sav xil mun tengan vasak ni tenbe moletin mei vamese vaxo hale tang. E Hi tesa sexien xil ak tengan moletin xil ti lipol ni ituxoh melele xa teling xati tengan iling kuh sexien xil xa moletin xil likila limot mini ixo en. \x + \xo 9:10 \xt Lev 11:2; 11:25; 15:18; Nam 19:13\x* \p \v 11 E melele xa Kristo temei, mei tehe vatixar te pris xil xa teleh holesok hos xil xa di rapusi ngamu. E xi di pol e Nim Eo te ut nesao xa be eilep mak mu mili Nim Tavolin te ut etan xa moletin xil tang latekili ni. \x + \xo 9:11 \xt Hib 3:1; 4:14; 6:20; 7:26; 8:1; 10:1\x* \v 12 E melele xa Kristo be ut nesao, be rute xa be eo xa be eo pupu. E melele xa teha en, tenaleh ti re buluk mu re nani. E‑e, tehe sangas visal Hi tetel ren xati. Texo sexien nen tak, Iesu texal rat tesaen nar xil vus e teserev rin nar vehakut xa vehakut tang pe met Hi. \p \v 13 Melele xa pris xil latehusil xat rae xil tetiamu, latesak ni moletin xil xa latnamese ti pe met Hi tengan mei lamese mun del re nani xil e re buluk xil. E latepol ni xil mei latemese mun tetel oei xa latevuil xat xil ni xa latehilesi tetel vulmeas te sulut buluk xa latetin ni tehe sanien eo tei. E sexien xil ak tesak ni tenbexil mei temese texot hale tang. \x + \xo 9:13 \xt Lev 16:3,14,15; Hib 10:4; Nam 19:9,17-19\x* \v 14 E re Kristo mikila vapol ni neta xa be eilep mak mu e rin nar. Nggusil nenemien na \w Ninin Eo\w* xa da vehakut, Iesu tesa xoteh meulien nan tasen xa temese tevi teha mi Hi. E ra te sanien eo nan di mikas moten nenemien nar ra sexien votei xil xa lasakras lateh meulien e xir. Reitin, ren tesak ni xir mei ramese pe met Hi xa meul vehakut tengan rakila ramot mini. \x + \xo 9:14 \xt 1Pit 1:18-19; 1Sion 1:7; Hib 6:1\x* \p \v 15 Re Kristo tesak ni hitxatien te xeih hu xa Hi tepol ni tetel moletin nan xil mei tehe reitin e texeih. Misak ni, xosali, Kristo di pol pe met Hi ve rin na ngan xil xa Hi tekes xil, tengan lakila lileh holesok xil vus xa ladi he Hi xa liti vehakut xa vehakut tang, holesok xil xa tehit xati tengan isa ni mi horamue nan xil. E rikila rileh holesok xil ak vengan xa maten nan texal rat xir ra pangasien xa imei mi xir vengan xa ratehur xoteh hitxatien te xeih tetiamu. \x + \xo 9:15 \xt Hib 7:22; 8:6; 12:24\x* \p \v 16-17 Nggusil sexien na moletin xil holu, melele xa moletin tei meul tamu, xi pol ni hitxatien te xeih tei tengan isa rat holesok xil xa di e hen mi horamue nan xil melele xa imat. E horamue nan xil linapus ti mu huite te hitxatien nan ha ituxoh melengien xa moletin ak imat. Ma lilehi sung e melele xa ngan xa tepol ni hitxatien te xeih ak imat. \p \v 18 Nggusil nenemien ak, hitxatien te xeih tetiamu na Hi mei tehe reitin tehusil suse te maten, e melele xa latesak ni re vongoro xil mei teleh. \v 19 E melele nen ak, \w Mosis\w* tehit mesen ni mi moletin xil usil rae xil vus te hitxatien te xeih ak. Di, xil labit xati tengan lihusili. Di, Mosis tepo valihe tei xa re buluk e re nani di en, e tehilesi tetel oei. Di, tehur husmunae tei xa tepepiei xa lakesi ni hisop, tevar xat hil sipsip xa pipili tete kusute, e teterir ni e ra ak. Di, Mosis tevuil ni ra teha xat uvei xa \w rae xil na Hi\w* lateti en, e tevuil ni ra teha xat moletin xil vus mun. \x + \xo 9:19 \xt Eks 24:3,6-8; Lev 14:4; Nam 19:6\x* \v 20 Melele xa tepol ni temak, Mosis tehiteni tehit, \qt “Ra ak di misa xeihen mi hitxatien te xeih xa Hi di pol ni del xamim.”\qt* \rq (Eks 24:8)\rq* \v 21 E vatit suse ak, Mosis tevuil ni ra teha xat Nim Tavolin na Hi, e teha xat holesok xil vus xa tete vangit nim xa pris xil di latepol tetela melele xa di latemot mi Hi. \x + \xo 9:21 \xt Lev 8:15,19\x* \v 22 Reitin, melele xa latehusil rae xil tetiamu na Hi, sangas latevuil ni ra teha xat holesok xil vus, vengan, vahit latnasak ni ti re vongoro xil te sanien eo naleh, ma moletin xil lasakras laserev rin nae pe met Hi ve tesaen nae xil tengan vaketeh vahos rilomun mi xil. \x + \xo 9:22 \xt Lev 17:11\x* \s1 Ra xa Iesu tesa ni di mikas moten xir ra tesaen nar xil e di misak ni Hi di miketeh bos rilomun mi xir \p \v 23 Nim Tavolin e holesok xil ngasen xa lateti en latexoni vole tang usil reitinen te holesok xil xa di e ut nesao. E momal tengan lihusil sexien xil ak tengan isak ni holesok xil mei limese itel ra. Ma, momal mak mu tengan lisa sanien eo tei xa ihos mak mu xa isak ni holesok xil vus te ut nesao mei imese tevi. \v 24 Vengan xa Iesu tenave nim eo ti xa moletin xil tang latekili ni, ngan xa tehe vole tei tang te nim eo xa be reitin xa de ut nesao. Xi tehe rute xa be eo pupu xa de ut nesao vari, e ba misoh pe met Hi ve rin nar. \x + \xo 9:24 \xt 1Sion 2:1\x* \v 25 E melele xa Iesu tehe sangas visal Hi, tesa meulien nan mini vatei takes tang. Sexien nan misav ni naha xa vatixar na pris xil te ut etan di pol ni, vengan xa xi tehe vangit rum xa be eo xa be eo pupu e huram xil vus, e di tasa ren xati ti. \v 26 Vengan vahit Iesu mun vaha tengan vasa sanien eo nan e huram xil ngasen, ma xi vahur longpangasien e melele xa Hi tepol kokot ni ut etan ha vatuxoh xoxalite teni tengan vasa ren e huram xil vus. E tamak ti. Vengan, e melele nen ak xa sangas holesok xil vus vatuxoh hoxalite teni, Kristo ba misoh pe met Hi melele tei takes tang tengan vasa tasen ni meulien nan vaxoni sanien eo mini tengan vaxal rat \w tesaen\w* na moletin xil. \p \v 27 Hi teling xati xa moletin xil vus lilel vatei takes. E itutou sung, xil lisoh pe meten e kot nan tengan ilepis rin nae xil. \x + \xo 9:27 \xt Sen 3:19\x* \v 28 Nggo hisit suse ak, Kristo mun tesa xoteh meulien nan e temat vatei takes. E Hi pus meulien nan be sanien eo tei xa mileh rerat vuol ni tesaen na moletin xil holu. E Kristo itilomun imei vatei mun, e nave ti mun tengan valeh rerat tesaen nar xil. Melele xa itilomun imei, iteh meulien e moletin xil vus xa nenemien nae nggeih en tengan litatil mei rilomunen nan.\x + \xo 9:28 \xt Hib 10:10; Aes 53:12; 1Pit 2:24; Plp 3:20; 2Tim 4:8\x* \c 10 \s1 Sanien tei takes xa Iesu Kristo tesa ni ve rin na moletin xil pipin te melengien xil vus \p \v 1 \w Rae\w* xil tetiamu xa Mosis tesa ni mi mol‑Isrel xil, latehe vole tang. Reitin, labe vole usil holesok hos xil xa ti imei, xa reitinen teni di e ut nesao. Ve rin ak, hisit sanien eo xil xa di lasa ni e huram xil vus lasakras lapol ni ngan xil xa ba labe visal Hi mei lamal tevi pe meten. \v 2 Vengan, vahit ngan xil xa di lamot mi Hi lamese tevi ra \w tesaen\w* nae xil vahe reitin, linalonge ti mun nasa ve tesaen nae xil e linasa ti mun sanien eo xil nava mini. \v 3 E sanien eo xil xa di lasa ni e huram xil vus di lasak ni moletin xil di lanem xati xa tesaen nae xil di tamu. \v 4 Mak iaxa vengan xa re buluk e re nani lasakras laleh rerat tesaen xil ra moletin xil. \x + \xo 10:4 \xt Lev 16:15,21; Hib 9:13\x* \v 5 Misak ni, melele xa Kristo temei e ut etan, xi tehiteni mi Tamen tehit, \q1 \qt “Sanien eo xil del holesok xil xa ladin xil bat minuk iem ti tavei.\qt* \q2 \qt E otesa tenbeok minou tengan nimei e nimot minuk itela.\qt* \q1 \v 6 \qt Otnavasi xouk ti melele xa di ladin hisi e von sanien eo,\qt* \q2 \qt mu labas vongoro xil tengan vaserev rin nae pe metom.\qt* \q1 \v 7 \qt E inou natehiteni minuk natehit, ‘Inou xiak.\qt* \q2 \qt O Hi, namei tengan napol vahusil nenemien nam, \qt* \q2 \qt vaxoni ngan xa latetisi di e Vanuvei Eo usil inou.’”\qt* \rq (Sam 40:6-8)\rq* \m \v 8 E sepinien xil ak, Kristo tehiteni tehit, \qt “Sanien xil del holesok xil xa ladin xil bat minuk iem ti tavei … Otnavasi xouk ti melele xa di ladin hisi e von sanien eo, mu labas vongoro xil tengan vaserev rin nae pe metom.”\qt* E holesok xil ak labe naha xa rae na Hi tetiamu tesemae ni tengan lisa ni mini. \x + \xo 10:8 \xt Sam 40:6\x* \v 9 Bus di, Iesu tehiteni mun tehit, \qt “Inou xiak. O Hi, namei tengan napol vahusil nenemien nam.”\qt* Mak, ma melele xa Iesu tesa xi tasen, texoni ngan xa teling sanien eo xil tetiamu tehe rin, e tesa xoteh meulien nan tehe sanien eo te vehakut tengan vahur xoles sanien eo xil xa tetiamu xiak. \x + \xo 10:9 \xt Sam 40:7\x* \v 10 Reitin, vengan xa Iesu Kristo tepol tehusil nenemien na Hi, melele xa tesa tasen ni tenben mini, sanien eo nan tesak ni xir mei ramese ra tesaen nar. E sanien tei takes nan e rin na moletin xil vus pipin te melengien xil ngasen. \x + \xo 10:10 \xt Hib 9:12,28\x* \p \v 11 E rin te polien nae, \w pris\w* xil vus lapol ni polien nae e melengien xil ngasen. E di lasa mah ni hisit sanien eo xil vehakut e melengien xil ngasen xa misakras valeh rerat tesaen xil. \x + \xo 10:11 \xt Eks 29:38\x* \v 12 E rin na Kristo, xi tesa sanien eo tei takes nan xa pipin tengan valeh rerat moletin xil vus ra tesaen nae xil te melengien xil vus. E melele xa tesa ni tevus, \qt “xi dotan de ri metu na Hi.”\qt* \rq (Sam 110:1)\rq* \x + \xo 10:12 \xt Mat 22:44; Mak 16:19; Pol 2:34; Efes 1:20; Hib 1:3; 8:1; 12:2\x* \v 13 E xi da tamu e rute ak \qt “ituxoh melele xa Hi iling elu nan xil liti pe hen.”\qt* \rq (Sam 110:1)\rq* \v 14 Vengan xa, tetel sanien eo tei takes, xi tepol ni ngan xil xa lamese ra tesaen nae xil mei lamal tevi pe met Hi vehakut. \p \v 15 E \w Ninin Eo\w* mun tesa sepinien xa di pisen ni xa ngan ak be reitin. Vengan tetiamu, tehiteni tehit, \q1 \v 16 \qt “Hitxatien te xeih hu xa nipol ni itel moletin navan xil e melele nen ak imak:\qt* \q2 \qt Inou, Iahova, niling rae navan xil liti e tinexil, \qt* \q2 \qt e nitis xati iti e nenemien nae.”\qt* \rq (Ser 31:33)\rq*\x + \xo 10:16 \xt Hib 8:10\x* \m \v 17 Di, tehiteni mun tehit, \q1 \qt “Reitin, ninanem ti mun usil tesaen nae xil,\qt* \q2 \qt mu holesok xil xa tamal ti xa teha xat rin nae.”\qt* \rq (Ser 31:34)\rq*\x + \xo 10:17 \xt Hib 8:12\x* \m \v 18 Ma, melele xa Hi di miketeh bos rilomun mi moletin xil ngamu, linasa ti mun sanien eo xil ve tesaen nae xil. \s1 Ve sanien eo xa Iesu tesa ni, rakila rave sangas visal Hi \p \v 19 Mak ma tuxoli e hinoxoli xil, vengan xa re Iesu tepol ni suse ve xir ngamu, ulixir nakan ti tengan rave sangas visal Hi e rute xa be eo xa be eo pupu. \x + \xo 10:19 \xt Hib 4:16\x* \v 20 Vengan melele xa Iesu temaen xoteh tenben e temat, kaliko xa lalihi tengan vasikoe xol moletin xil linava ti sangas visal Hi temesel tehe rin lu e tesah suse temese ve xir. \v 21 E xosali, Iesu mei be vatixar na pris xil e Nim Eo na Hi e di misoh ve rin nar. \v 22 Mak, ma rimei sangas visal Hi itel meulien xil xa memese e neketen xa be reitin. Melele xa ramei visali, rakila xa nggoni ngan xa Iesu tevuil ni ren xat xir e tesak ni meulien nar mei temese ra nenemien tesa xil, e tetel oei xa mexal e temese tevi, xi tekas moten tenbexir. \x + \xo 10:22 \xt Esek 36:25; Efes 5:26\x* \v 23 Mak, ma nenemien nar ita kat, e ti rital xat neketen nar ixeih xa di rabit rati xa di raling nenesien nar da en. Ripol ni imak vengan xa rakila ranesi e Hi xa di pol sen hitxatien nan xil. \x + \xo 10:23 \xt Hib 4:14\x* \v 24 E bos xa rinem usil suse xa rikila ritutou ni xir tengan eheien nar iti e xir e ripol ni sexien hos xil. \v 25 Rinastokovein sexien te vitueien ti naxoni ngan xa rut moletin xil di lapol ni. E ti risel xat xir ihe holu mak mu, vengan di rapusi xa melengien te mei rilomunen na Suv di bemei sangas mu. \p \v 26 Reitin, rixuxou kuhi vengan xosxa rakil reitinen usil Iesu Kristo ngamu, e di tamu rapol ni \w tesaen\w*, ma sanien eo tovuol mun tengan vasak ni xir ramese rilomun ra tesaen nar xil. \x + \xo 10:26 \xt Hib 6:4-8\x* \v 27 Misak ni, momal tang xa ngan xil xa langgulehi di lapol ni tesaen ulixil ikan ihe holu melele xa di ladatil melengien xa Hi ilepis rin nae e ikin pangasien mi xil ihit lihe Upang xa misakras vamat xa ia len elu nan xil. \x + \xo 10:27 \xt Aes 26:11\x* \v 28 Be reitin xa melele xa moletin tei nggur xoteh rae xil na \w Mosis\w* e \qt “moletin lu mu tol latbit rati latbit be reitin,”\qt* \rq (Dut 17:6)\rq*\x + \xo 10:28 \xt Dut 19:15\x* linapisen esaeen ti mini, e likin maten vari mini. \v 29 Vengan ngan ak be reitin, munem usil naha xa mei istal e moletin xa mikil reitinen usil Kristo, e nggulehi dit pol ni tesaen. Moletin ak di pisen ni xa xi di misin Nat Hi. Xi di mike neta sav tang e re Iesu, ngan xa tesak ni hitxatien te xeih hu na Hi mei be reitin, e xa tesak ni moletin ak mei memese pe met Hi. E xi di misepin misa ba xat \w Ninin Eo\w* xa di pisen eheien hos mini. Mak, ma be reitin xa naha xa mei istal mi hisit moletin xa mak isa xa isa pupu. \x + \xo 10:29 \xt Eks 24:8; Hib 13:20\x* \v 30 Ngan ak be reitin, vengan rakila xa Hi iaxa tehiteni tehit, \qt “Inou, Iahova vari, nabiteni xa nisa xoles neta xa xil latepol ni. Reitin, inou nisak ni xil lia huit sexien tesa nae xil.”\qt* \rq (Dut 32:35)\rq*\x + \xo 10:30 \xt Rom 12:19\x* E tehiteni mun tehit, \qt “Iahova iaxa ilepis rin na moletin nan xil.”\qt* \rq (Dut 32:36)\rq* \x + \xo 10:30 \xt Sam 135:14\x* \v 31 Ma, rixuxou kuhi vengan xosxa rihe hisit moletin xil xa imak, ma isa xa isa pupu mi xir e melele xa rihe he Hi xa meul. \p \v 32 Mak, ma munem rilomun ni sexien xil namim xa tetiamu, melele xa mule kil miehen na Hi. Munem rilomun ni xa tetep iaxa mutekameti texeih ve melele te xeih xil xa mutehisu ni, xa mutehuri tetel nenemien xa tehe teviei. \v 33 Melele xil holu moletin tesa xil latesepin tesa teha xat xamim e latesak purun xamim pe met moletin xil. E ulimim tenakan ti tengan mumos vatel ngan xil xa di langgur hisit sakpurunien xil xa mak. \x + \xo 10:33 \xt 1Kor 4:9\x* \v 34 Tetiamu, esaeen namim teti e ngan xil xa lateti e nim te xeih. E melele xa moletin xil latesa pangasien mi xamim vengan taxa mube Kristin xil e mei lateleh vuol ni holesok namim xil, xamim mutemaen kuhi mi xil tang tetel sien. Mutemaen ni vengan xa mutekila xa holesok namim xil te neketen iti vehakut e ihos xa ihos mak mu ili holesok xil xa lateleh rerati. \v 35 Mak, ma xosali, ulimim nakan ti, vengan xa be reitin xa huit neketen xa muhuri ihos mak mu. \v 36 Musak ni nenemien namim ihe teviei tengan mukila mupol ni neta xa Hi ien bei. Vengan xosxa imak, ma muhur xat naha xa xi tehit xati. \x + \xo 10:36 \xt Luk 21:19; Hib 6:12\x* \v 37 Ngan ak nggoni ngan xa Vanuvei Eo di biteni xa bit, \q1 \qt “Nave nousav ti,\qt* \q2 \qt ngan xa di bemei imei ihe reitin e nararu ti.\qt* \q1 \v 38 \qt E ngan xa di nggusil Hi del neketen nan, xi momal pe meten.\qt* \q2 \qt E Hi tavesi xi ti ve moletin xa di biles rilomun ra neketen nan ve ulikanen.”\qt* \rq (Hab 2:3-4) \rq*\x + \xo 10:38 \xt Aes 26:20; Rom 1:17; Kal 3:11\x* \m \v 39 E xir ratave moletin xil xa ti raviles rilomun ra neketen nar ve ulikanen, e ti rakesae ven. !E‑e! Xir rabe ngan xil xa di rasoh nggeih e neketen nar e Hi di misa meulien sal mi xir. \c 11 \s1 Tetep iaxa Hi tepol texo moletin xil tetiamu xa neketen nae teta \p \v 1 Neketen nar di e melele xa rakil kuhi xa ti ripus huite te naha xa raling nenesien nar en, xa rake reitin e holesok xil xa rasakras rapusi. \v 2 Vanuvei Eo tesepin tehos usil avu nar xil tetiamu ve neketen xa latehuri. \v 3 Vengan xa nggo neketen iaxa di ranem kila xa Hi tepeas ni ut etan tetel sepinien nan kestang. Ma, holesok xil vus xa di rapusi, Hi tepeas rohon ni texo holesok xil xa rasakras rapusi. \x + \xo 11:3 \xt Sen 1:1; Sam 33:6,9; 2Pit 3:5; Rom 4:17\x* \p \v 4 Vengan xa \w Ebel\w*, neketen nan teta, xi tesa sanien eo tei mi Hi xa tehos mak mu teli sanien eo xa \w Ken\w* tesa ni. Melele xa Hi tepus kil neketen nan, tehesi xi ven e tehesi xi ve sanien eo nan mun. Tesak ni, Vanuvei Eo tehiteni xa Ebel temal pe meten. E, neta sav xa Ebel temat, neketen xa tepisen ni di pispisi mi xir xosali. \x + \xo 11:4 \xt Sen 4:3-10\x* \p \v 5 Vengan xa Inok, neketen nan teta, xi tenamat ti. Hi tetal rati tehe ut nesao e moletin tovuol vakila vakameti mun. Vanuvei Eo tehiteni xa Hi tehesi xi ve Inok, e tehur rati tehe ut nesao. \x + \xo 11:5 \xt Sen 5:24\x* \v 6 E rakila xa moletin tovuol mikila vasak ni Hi vahesi xi ven xosxa neketen nan tovuol. Vengan xa ngan xil vus xa di lamei visal Hi lineket mu xa xi da e di misa huite mi ngan xil xa iexil bei tengan lamei visali. \p \v 7 Vengan xa \w Noah\w*, neketen nan teta, xi telong xat Hi melele xa tesel xati usil holesok xil xa isa xa imei xa xi tenapus ti mu. E vengan xa Noah temerere ni Hi, xi tepol ni tuturil tei xa mahulong tengan vateh meulien e ngenen xil. E tuturil ak tehe simeleleen tei mi mosav xil tengan vapisen ni mi xil xa momal tengan xi vasa pangasien mi xil ve longrasien nae. Tesak ni, Hi tepusi xa Noah temal pe meten vengan xa, neketen nan teta. \x + \xo 11:7 \xt Sen 6:13-22; 7:1; 1Pit 3:20; Rom 3:22; 4:13; 9:30\x* \p \v 8 Vengan xa \w Ebraham\w*, neketen nan teta, xi telong xat Hi e melele xa tekesi tengan ihe kantri tei xa tehit xati tehit isa ni mini. E neta sav xa takil ti rute xave xa di teha en, Ebraham testokovein kantri nan xati e teha. \x + \xo 11:8 \xt Sen 12:1-5; Pol 7:2-4\x* \v 9 E vengan xa, neketen nan teta, melele taxa tetuxoh kantri xa Hi tehit xati mini, Ebraham teta en texoni ngan halesav tei. Reitin, xi tetel ngenen xil lateti e nim tavolin xil tang, texoni ngan xa \w Aesak\w* xal \w Siekob\w* mun lutepol ni xa lutestal texo vatimol nan tetutou. E hisit hitxatien xa Hi tesa ni mi Ebraham teha tetuxoh xalu mun del vatimol nalu xil. \x + \xo 11:9 \xt Sen 23:4; 26:3; 35:12,27\x* \v 10 Ebraham teta texoni ngan halesav temak vengan xa teling nenemien nan tengan vatatil taon xa mahulong xa de ut nesao. Ngan ak be taon xa Hi vari teling xati e tekili ni tehusil nenemien nan, taon tei xa ita vehakut. \v 11 Vengan xa Ebraham, neketen nan teta, Hi tesak ni mei tehe tata tei, neta sav xa tehe momatu kuhi ngamu e \w Serah\w* tehe lumalum. Hi tepol ni temak vengan xa Ebraham tenesi xa Hi ipol sen holesok xil xa tehit xati mini. \x + \xo 11:11 \xt Sen 17:19; 18:11-14\x* \v 12 Tesak ni, rapusi xa, neta sav xa Ebraham tehe momatu xa tehe momatu pupu e sangas vamat,\x + \xo 11:12 \xt Rom 4:19\x* Hi tesak ni \qt “ngan xil xa listal lixo en lihe holu xa lihe holu pupu lixoni hitu xil te tilang hat mu lixoni suvien xil te tas xa moletin misakras vavuli sen ni.”\qt* \rq (Sen 22:17)\rq* \x + \xo 11:12 \xt Sen 15:5-6; 32:12; Eks 32:13; Dut 1:10; 10:22\x* \p \v 13 Melele xa Ebraham, Aesak xatel Siekob lattelel, neketen natel e hitxatien na Hi texeih tamu, neta sav xa latnaleh ti mu naha xa Hi tehit xati mi xatel. Texoni ngan xa latteketeh tehe sotin e lattelonge tehos pupu ven. Tesak ni, tetel sien, lattehit rati xa lattehe ngan halesav xatel xa tan natel xati e ut etan tovuol. \x + \xo 11:13 \xt Sen 23:4; 47:9; 1Kron 29:15; Sam 39:12; 1Pit 2:11\x* \v 14 E rakila xa ngan xil xa di lasepin mak di lalang ves kantri tei xa mei ihe nae xati. \v 15 Xatel ak latnanem ti mun usil kantri xa latestokovein ni. Vengan xa vahit latotit ni ngan xa ti latonem usili, ma latkila latotilomun latoha en. \v 16 E eheien natel teti e kantri tei xa ihos mak mu, kantri xa de ut nesao. Misak ni, vengan xa neketen natel texeih en, Hi tave unoun ti tengan moletin xil lakesi ni Hi natel. Vengan xa be reitin xa tesak mesen taon xa mahulong tei e ut nesao tengan latiti en. \x + \xo 11:16 \xt Eks 3:6,15; 4:5; Mak 12:26\x* \p \v 17 Vengan xa Ebraham, neketen nan teta, melele xa Hi tehit vapus kil reitinen te neketen nan, xi temaen xoteh meulien na natneli xa tehe Aesak tengan mei vahe sanien eo tei mini. Reitin, Ebraham tevue xat xi tengan vahas vin natneli xati xa tehe tei takes nan mei vahe sanien eo tei mi Hi, neta sav xa Hi tehit xati xa isa tuxolxatien mini ixo en. \x + \xo 11:17 \xt Sen 22:1-10; Tem 2:21\x* \v 18 Ebraham teneket en vengan xa Hi tesepin mini usil natneli ak tehit, \qt “Vatimol xil xa natehit xati minuk, xil mei listal lixo Aesak.”\qt* \rq (Sen 21:12)\rq* \x + \xo 11:18 \xt Rom 9:7\x* \v 19 E Ebraham telong xati vengan xa tenemi xa Hi ikila ital rat Aesak ra maten. E, e rin tei, rakila raviteni xa tehe reitin xa Ebraham tehur rilomun ni Aesak ra maten. \p \v 20 Vengan xa Aesak, neketen nan teta, melele xa mei tematu kuhi, tesis Hi tengan ituxol xat Siekob xal \w Esao\w* e melengien xil xa ti imei e meulien nalu. \x + \xo 11:20 \xt Sen 27:27-29,39-40\x* \p \v 21 Vengan xa Siekob, neketen nan teta, melele xa sangas vamat, tesis Hi tengan ituxol xat kekes ni nat Siosep xalu.\x + \xo 11:21 \xt Sen 48:15-16\x* Di, \qt “Siekob tesuv xat xi ni eitingil nan e tepet rat his Hi.”\qt* \rq (Sen 47:31)\rq* \p \v 22 Vengan xa Siosep, neketen nan teta, melele xa sangas vamat, tesep usil melele xa Hi isak ni mol‑Isrel xil limea lihe reling kantri te hal Isip. E vengan xa teneket xa ngan ak mei istal ihe reitin, ma tesa sepinien mi xil usil naha xa ti lipol ni ni tiei nan melele xa liha.\f + \fr 11:22 \ft Siosep tesis xil tengan lileh tiei nan e melele xa listokovein kantri te hal Isip e litilomun lihe tan xa Hi tehit xati mi xil (\xt Sen 50:25-26\ft ).\f* \x + \xo 11:22 \xt Sen 50:24-25; Eks 13:19\x* \p \v 23 Vengan xa tame \w Mosis\w* xal ninen, neketen nalu teti, melele xa Mosis tepot, lutesoso ni aveti tol (3) vengan xa lutepusi xa tuvava ak tehos xa tehos pupu. Ve neketen nalu, ulixalu tenakan ti tengan lalolong ras rae na suv toto te hal Isip. \x + \xo 11:23 \xt Eks 2:2; 1:22\x* \p \v 24 Vengan xa Mosis, neketen nan teta, melele xa temeul tehe eilep, tesin ni tengan latekesi ni nat atuli na suv toto te hal Isip. \x + \xo 11:24 \xt Eks 2:10-12\x* \v 25 E teling nenemien nan xa ihos mak mu xa ihur longpangasien itel moletin xil na Hi ili ngan xa itit ni \w tesaen\w* xa di misak ni moletin xil lalonge bos tave hi ti. \v 26 Xi tepusi xa longpangasien xa di tehuri vengan di teling neketen nan e Mesaea xa Hi tehit isa ni imei ihos mak mu ili holesok hos xil xa teti e \w Isip\w*. Tenemi temak vengan xa teketeh tehe sotin tetuxoh huit neketen xa Hi isa ni mini. \v 27 Vengan xa Mosis, neketen nan teta, testokovein kantri te hal Isip e ulin tenakan ni ti ekaten na suv toto teni. Mosis teling nenemien nan texeih xa ixulehi ihusil Hi vengan texoni ngan taxa tepusi di tetiamu ni teha, ngan xa moletin ti misakras vapusi. \x + \xo 11:27 \xt Eks 2:15; 12:51\x* \v 28 Vengan xa Mosis, neketen nan teta, telong xat rae Hi e tepispisi mi mol‑Isrel xil ni sexien xa ti lipol ni \w Anien te Tavien\w* ixo en e itep iaxa ti likas pos te puiteh mae xil ni ra. Isak ni, melele xa masxaxa tei mei ihas vin muimol xil vus xa latehe malohos, navas vin muimol xil na mol‑Isrel xil ti. \x + \xo 11:28 \xt Eks 12:21-30\x* \p \v 29 Vengan xa mol‑Isrel xil, neketen nae teta, latehur xoteh Tas te Pili e tan xa tevue. E melele xa mol‑Isip xil latesak pisi tengan lapol ni, Hi tepol ni tas mei tekutaxol xil, e xil vus latemerir e latelel. \x + \xo 11:29 \xt Eks 14:21-31\x* \p \v 30 Vengan xa mol‑Isrel, neketen nae teta, latekakao latekapis taon te hal Seriko tehe valu e he sav (7), e vioh xa mahulong te taon ak tekiri lel. \x + \xo 11:30 \xt Sos 6:12-21\x* \v 31 Vengan xa \w Rehab\w*, neketen nan teta, xi xa tehe atou tei te suse tehur pilei moletin xalu te luvoluven na mol‑Isrel xil e tetutou ni xalu. Misak ni, xi tenamat ti vatel ngan xil xa latelong ras rae Hi. \x + \xo 11:31 \xt Sos 2:11-12; 6:21-25; Tem 2:25\x* \p \v 32 Nakila masepin usil moletin sav xil holu, e melele nen ak tapin ti tengan masep usil neketen na Kideon\x + \xo 11:32 \xt Sats 13:2\x* e Barak, \x + \xo 11:32 \xt Sats 4:6\x* neketen na Samson e Seftah, neketen na \w Deved\w* e \w Samuel\w*, e neketen na \w provet\w* xil mun. \x + \xo 11:32 \xt Sats 4:6\x* \v 33 E vengan xa neketen nae teta, \q1 lateha tan ni suv toto te kantri sav xil,\x + \xo 11:33 \xt 1Saml 17:34-36\x* \q1 latelaxat kuh moletin xil texo sexien xa temal,\x + \xo 11:33 \xt Sats 15:20\x* \q1 latehur huit hitxatien xil na Hi, \q1 latepus Hi teki xol vulonge laeon xil,\x + \xo 11:33 \xt Dan 6:1-27\x* \q1 \v 34 latehas upang tei xa mahulong temat, \x + \xo 11:34 \xt Dan 3:23-25\x* \q1 latelesae ra tiei te vaeen, \q1 tenbexil temerou, e mei latexeih rilomun, \q1 latepol ni holesok xil xa tellep e vaeen xil, \q1 e latehol rerat ngan xil xa di latevae ve rin na kantri sav xil lateha. \p \v 35 Vengan xa mama xil latehur neketen, xil latehur rilomun ni horamue nae xil xa latemea rilomun ra maten. \x + \xo 11:35 \xt 1King 17:17-24; 2King 4:25-37\x* E mama sav xil, horamue nae xil latehas vin xil vengan xa latesin ni tengan ha lameluv. Latemaen ni tengan ha lalel e he mosav xil tengan, itutou sung, likila lihur meulien tei xa ihos mak mu e melele xa limea rilomun ra maten.\f + \fr 11:35 \ft Sepinien ak di bit usil mama tei e 170 BC, huram xil tetiamu ni poten na Iesu, xa tepus natneli lu e he sav (7) xa latehur longpangasien xil te xeih e he kavmen te hal Kris xa tehiteni mi xil xa likila ha limeluv xosxa listokovein neketen nae e Hi. E melele xa latesin ni tengan lapol ni, latehu vin xil kekes pe met mama nae. E melele xa horam maxoe xil ak latelel, xil vus latehit rati xa lateling nenesien nae e Hi xa isak ni xil limea rilomun ra maten. Di, latehas vin mama nae mun (2 Maccabees 7:1-41).\f* \v 36 Moletin sav xil, latepol pepamen mi xil, latemeas pangas xil ni ao xa tekan, lateso xil latehe nim te xeih, e lateling sen e xil. \x + \xo 11:36 \xt 1King 22:26-27; 2Kron 18:25-26; Ser 20:2; 37:15; 38:6\x* \v 37 E moletin tesav xil mun, latehov vin xil, lateta xoteh xil latehe rin lu, e latesal vin xil ni tiei te vaeen. Xil holu, moletin xil latesak purun xil e latepol ni tesa mi xil. Holesok nae xil latehe tovuol e latesing ni hilbe sipsip mu nani xil tang. \x + \xo 11:37 \xt 2Kron 24:21\x* \v 38 Ngan xil ak latekakao e uruvuol e rute xa vathu xil lateti en, e lateti e vangihat xil e vul xil tang. Hisit moletin xil ak latehos mak mu pe met Hi, e ut etan tapin ti tengan xil liti en. \p \v 39 Vengan xa neketen nae teta, Vanuvei Eo tesepin tehos usil moletin xil vus ak. E, e meulien nae, xil latnahur sen holesok xil ti xa Hi tehit xati mi xil. \v 40 Vengan xa Hi teling xati xa huite te naha xa tehit xati mi xil mei imal tevi ixo naha ti ipol ni e meulien nar e melele xa rituxoh hoxalit lohen te neketen nar. \c 12 \s1 Ripol ni sexien nar mei ixoni sexien na Iesu Kristo \p \v 1 Moletin xil ak latepisen ni xa neketen nae tete Hi. E nggoni ngan xa xil di lakapis xol xir e di lapet rat nenemien nar tengan ti riloh kuhi e lohen te neketen nar. Misak ni, e hisit sexien xa moletin te lohen di mistokovein holesok xil vus xa meas xat xi, momal tengan xir ristokovein neta xil vus xa di meas xat xir e \w tesaen\w* xil xa di bil xat xir. Ti, riloh ixeih e lohen xa Hi teling xir en itel nenemien xa rituxoh hoxalite teni. \x + \xo 12:1 \xt 1Kor 9:24\x* \v 2 Riling metexir e Iesu xa teha tetiamu ni xir e suse te neketen, e tesak ni mei ramal tevi pe met Hi nggo neketen nar. E vengan xa Iesu tepus kil sien xa ihuri itutou, xi tehur nenemien xa tehe teviei e temaen tasen ni xi e teha temat e eivave. Xi tenave unoun ti tengan vahur hisit maten xa vamak xa be na moletin tesa xil. Misak ni, melele xa temat, Hi tepet rati e temaen ni tetotan e von merereen e rin matu te von xeihen nan. \x + \xo 12:2 \xt Sam 110:1; Mat 22:44; Mak 16:19; Pol 2:34; Efes 1:20; Hib 1:3; 8:1; 10:12\x* \p \v 3 Iesu tehur sakpurunien xil holu texo he ngan xil xa lapol ni \w tesaen\w*, e tehuri tetel nenemien xa tehe teviei. Misak ni, melele xa xamim mulonge misa, munem usil xi tengan nenemien namim namot ti e munastokovein neketen namim ti. \v 4 Melele xa di musak del tesaen xil te ut etan ak, munem xati xa remim tenaleh ti mu e mutnamat ti mu ven. \v 5 E iemim nabong ni ti selxatien xa teha mi xamim vengan xa mube horamue xil na Hi xa tehit, \q1 \qt “Horamue navan, uteong kuhi e melele xa Iahova di momal ni xouk ve neta ngan,\qt* \q2 \qt e nenemien nam namot ti e melele xa di misa pangasien minuk.\qt* \q1 \v 6 \qt Upol ni imak, vengan xa Iahova di momal ni ngan xil xa eheien nan di e xil\qt* \q2 \qt e di misa pangasien mi ngan xil xa teleh rerat xil mei labe nan xati.”\qt* \rq (Pro 3:11-12)\rq*\x + \xo 12:6 \xt Rev 3:19\x* \m \v 7 Melele xa di mubisu ni longpangasien xil, muhuri itel nenemien xa ihe teviei ixoni ngan xa be Hi iaxa di momal ni xamim. E munalonge ti nasa vengan xa Hi di pol ni mi xamim nggoni ngan xa mube horamue nan xati. Vengan xa horamue tovuol xa tamen di tamal ni ti. \x + \xo 12:7 \xt Dut 8:5; 2Saml 7:14\x* \v 8 E vahit Hi namal ni xamim ti naxoni ngan xa di pol ni mi horamue nan xil vus, ma vapisen ni xa di pol ni mi xamim naxoni ngan xa mube horamue xil te suse e mutave horamue nan xil xati ti. \v 9 Melele xa tamexir te ut etan di lamal ni xir, ramerere ni xil. Mak, ma momal mak mu tengan riling nenemien nar ihe tan tengan rihusil nenemien na Tamexir xa de ut nesao tengan rihur meulien sal. \x + \xo 12:9 \xt Nam 16:22; 27:16\x* \v 10 Tamexir te ut etan di lamal ni xir be tamure tang nggusil naha xa momal e nenemien nae. E Hi, xi di momal ni xir tengan vatutou ni xir tengan vasak ni xir mei rave eo vaxoni ngan xa xi be eo. \v 11 Melele xa lamal ni xir ve neta ngan, ratamaal ti ven. Reitin, di misak ni xir ralonge misa ven. E dutou ni sung, melele xa lapispisi mi xir ni naha xa momal nggo en, di rapus huite teni xa di mistal e meulien nar xa be tomat e momalen. \x + \xo 12:11 \xt Tem 3:17-18\x* \p \v 12 Ve rin ak, \qt “musak ni hemim mei ixeih tengan ipol e lemim mei ixeih tengan musomal.”\qt* \rq (Aes 35:3)\rq* \v 13 E \qt “muxuxou kuhi xa kakaoen namim imal,”\qt* \rq (Pro 4:26)\rq* tengan ngan xil xa di langgusil xamim xa lamerou mu lasakras lakakao kuhi e neketen nae, xil linasavut ti e linamot. Ihos mak mu xa mututou ni xil mei lixeih pilei mu. \s1 Selxatien tengan rinasin eheien hos ti xa Hi di pisen ni mi xir \p \v 14 Musak pisi tengan muti e tomat itel moletin xil vus, e musak pisi tengan kakaoen namim ihe eo. Mupol ni imak vengan xa ngan xil xa latave eo ti lasakras lapus Hi Suv. \x + \xo 12:14 \xt Sam 34:14; Rom 12:18\x* \v 15 Muxuxou kuhi tengan munahiles tinemim ra Hi xa tehur pilei xamim ve eheien hos nan. Vengan isa xosxa mupol ni imak, ma nenemien tesa namim naat purun xamim ti mun tang naxoni hing xa di nggat purun xuxus ni vatiei savsav xil. \x + \xo 12:15 \xt Dut 29:17\x* \v 16 Muxuxou kuhi tengan ti e xamim napat vituei natel hanusav tei xa tenateli ti tetela, e nanem male ni holesok xil na Hi tenaxoni ngan xa \w Esao\w* tepol ni. Vengan xa xi tepos ni von muimol nan ve pelet te anien tei takes. \x + \xo 12:16 \xt Sen 25:29-34\x* \v 17 E xamim mukila xa, tetutou sung, Esao ien tehei tengan vahur tuxolxatien na muimol xil, e tamen tesin ni. E neta sav xa tetang ven, tepusi xa mesal tovuol mun tengan vahiles naha xa tepol ni ngamu. \x + \xo 12:17 \xt Sen 27:30-40\x* \p \v 18 Xamim mutamei ti visal Vathu Senae vaxoni ngan xa mol‑Isrel xil tetiamu latepol ni. Mutnamei ti e rute xa mukila mupusi e mutuxoli. Mutnapus ti upang xa mahulong xa tepili, momah xa maluxoluk xa di tetuvan, e votiang xa temu texeih. \x + \xo 12:18 \xt Eks 19:16-22; 20:18-21; Dut 4:11-12; 5:22-27; Eks 19:12-13; Dut 9:19\x* \v 19 Xamim mutnalong ti amaru xa tesel texeih xa texeih, e rae Hi xa tesak ni ngan xil xa latelonge, ulixil tekan pupu e latetakesi tengan nasepin ti mun imal ni xil. \v 20 Ulixil tekan temak melele xa lateteong ni rae na Hi xa tehit, \qt “Xosxa neta tei imei sangas ituxoh vathu ak, ma muhov vini, neta sav xos be moletin mu vongoro tei.”\qt* \rq (Eks 19:12-13)\rq* \v 21 Reitin, melele xa \w Mosis\w* tepusi, len mun temalili e tehit, \qt “Leok di malili e uluk di mikan holu.”\qt* \rq (Dut 9:19)\rq* \p \v 22 E xamim mutamei ti sangas ni vathu tei te ulikanen xa temak. E xamim mumei visal \w Vathu Saeon\w* te ut nesao, taon te hal \w Serusalem\w* na Hi xa di meul vehakut xa vehakut tang. Mumei visal \w masxaxa\w* nan xil xa labe holu xa labe holu pupu xa di lamei vituei tengan lapet rat hisen itel sien. \x + \xo 12:22 \xt Kal 4:26; Rev 21:2; 5:11\x* \v 23 Mumei tengan mutit vituei itel horamue sav xil na Hi xa di langgur tuxolxatien holu nggoni ngan xa labe muimol nan xil, ngan xil xa latetis xat hisexil tete vanuvei na Hi e ut nesao. Xamim mumei visal Hi xa di milepis rin na moletin xil vus. E mumei e rute xa ninin na ngan xil xa lamal tevi pe met Hi ladi en. \x + \xo 12:23 \xt Luk 10:20; Sen 18:25; Sam 50:6\x* \v 24 E mumei visal Iesu xa di pol pe met Hi ve rin na moletin xil nggusil \w hitxatien te xeih\w* hu nan.\x + \xo 12:24 \xt Sen 12:2-4; Hib 7:22; 8:6; 9:15; 1Pit 1:2\x* Re Iesu di misis Hi tengan iketeh ihos e xir. Ma, re Iesu bos mak mu mili re \w Ebel\w*, xa tesis Hi tengan vasa halesil tei.\x + \xo 12:24 \xt Sen 4:10\x* \p \v 25 Misak ni, muxuxou kuhi tengan munasin ti ngan xa di misepin mi xamim. Munem xati xa mol‑Isrel xil xa latesin selxatien na Hi e ut etan, latnalesae ti ra ekaten nan. ?Vengan xa ngan ak be reitin, xamim xa di musin rae Hi xa di misepin mi xamim nggo ut nesao ti mulesae ra ni itep? !Musakras vari! \x + \xo 12:25 \xt Hib 2:1-3; 10:28-29\x* \v 26 E melele xa Hi tesepin texo Vathu Senae, raen tesak ni tan temulul texeih.\x + \xo 12:26 \xt Eks 19:18; Sats 5:4; Sam 68:8\x* E xosali, xi tehit xati tuei tehit, \qt “Nisak ni rute xil vus te ut etan imulul vatei mun, e nave ut etan ti kestang, ut nesao mun imulul.”\qt* \rq (Hag 2:6)\rq* \v 27 Sepinien xa bit, \qt “vatei mun”\qt* di bit kila xa holesok xil vus xa Hi tepeas ni, xi ilul ni e ileh rerati ihe rin e ha ikesae vari. Isak ni, holesok xil kestang xa lasakras lamulul liti nga. \p \v 28 Lelaxatien na Hi misakras vamulul. E vengan xa di misa rat lelaxatien nan ak mi xir, momal tevi tengan rimesi ihe holu xa ihe holu mak mu e rimot mini itel merereen e ulikanen. \v 29 Rimot mini imak vengan xa xeihen na Hi nar nggoni upang tei xa mikila vaa len holesok xil vus.\x + \xo 12:29 \xt Dut 4:24; 9:3; Aes 33:14\x* \c 13 \s1 Selxatien tengan ripol ni sexien xil xa imal pe met Hi \p \v 1 Momal tengan xamim Kristin xil muxulehi tengan ti iemim ihei xamim mun tang. \v 2 Iemim nabong ni ti tengan ti muhur pilei ngan xil e tim samim xa labe ngan halesav. Munem xati xa rut moletin xil xa latepol ni, latakil ti xa di latehur pilei \w masxaxa\w* xil. \x + \xo 13:2 \xt Sen 18:1-8; 19:1-3\x* \v 3 Iemim nabong ni ti tengan ti musa tutouen mi ngan xil xa ladi e nim te xeih. Mupol ni ixoni ngan xa xamim mun mudi e nim te xeih itel xil. Iemim nabong ni ti tengan ti mututou ni ngan xil xa di langgur longpangasien xil holu nggo he mosav xil. Mupol ni ixoni ngan xa xamim mun di munggur longpangasien xil ak. \x + \xo 13:3 \xt Mat 25:36; Hib 10:34\x* \p \v 4 Xamim vus mumerere ni tetelien, e tiramue xal atou xa luteli lalihe reitin ve xalu kestang. Mupol ni imak vengan xa Hi ilepis rin na tiramue mu atou xa miteli ngamu e ba pat vituei del hanusav tei. E ilepis rin na ngan mun xa ba pat vituei del hanusav tei e melele xa lutateli ti mu. \x + \xo 13:4 \xt Kal 5:19,21; Efes 5:5\x* \v 5 Mupol ni meulien namim imeluv ra eheien te \w mani\w*. Mulonge ihos tang e naha xa mungguri. Vengan xa Hi tehiteni tehit, \q1 \qt “Ninastokovein xamim ti e ninasin xamim ti.”\qt* \rq (Dut 31:6)\rq* \x + \xo 13:5 \xt Sen 28:15; Dut 31:8; Sos 1:5\x* \p \v 6 Ma, risoh ixeih e rihit, \q1 \qt “Iahova vari di dutou ni nou, misak ni uluk nakan ti.\qt* \q2 \qt ?Vengan xosxa imak, visi vari mikila vapol ni neta vaha xat inou? Moletin tovuol.”\qt* \rq (Sam 118:6)\rq* \p \v 7 Munem xat vat xil xa latetel rohon ni xamim e neketen namim, xa latesa longeongen hos na Hi mi xamim. Munem rilomun ni usil sexien te kakaoen nae e melele xa latemeul tamu lateti, e tetep iaxa latemat, e mutepol texoni xil tang. \x + \xo 13:7 \xt 1Kor 4:16; Hib 6:12\x* \v 8 Iesu Kristo dat mak tang tetiamu, xosali, e vehakut tang, nahiles ti. \v 9 Munamaen pispisien savsav xil ti xa latave reitin ti tengan linatel xamim muhe reling suse na Hi xa momal. Ma ihos xa nenemien namim ixeih vengan xa mukil eheien hos xa Hi di pisen ni mi xamim. Munanem ti xa mumal pe meten vengan xa di mulong xat rae xil te anienen. Vengan xa hisit rae xil ak usil anien lasakras latutou ni ngan xil xa di langgusili. \x + \xo 13:9 \xt Efes 4:14\x* \p \v 10 E rin nar, Iesu temat texoni sanien eo tei xa lalingi de \w hor te sanien eo\w*. E pris xil xa di lapol e \w Nim Tavolin\w* xa langgulehi dit langgusil sexien matu na Siu xil, sanien eo ak na Iesu natutou ni xil ti. \v 11 Tetiamu, melele xa \w vatixar na pris xil\w* na Siu xil latehas buluk mu nani tei, teserev kuh re vongoro ak tehe pesin tei tengan vahuri vahe visal Hi tengan xi vakas moten meten ra \w tesaen\w* na moletin xil. Melele xa tepol ni tevus, pris sav xil latepo rat tiei teni tehe reling rute xa moletin xil lateti en, e latesupang e upang tea len ni vari tang. \x + \xo 13:11 \xt Lev 16:27\x* \v 12 Misak ni, Iesu mun tehur longpangasien xil e temat e hale te taon tengan, tetel ren xati, mikila vasak ni moletin nan xil mei lamese pe met Hi ve tesaen nae xil. \v 13 Misak ni, rinave unoun ti tengan rave reling rute xa moletin nar xil ladi en\f + \fr 13:13 \ft Ngan ak di misep usil sanien eo xil del sexien sav xil na Siu xil xa tateh meulien e moletin xil ti vengan xa Iesu Kristo kestang iaxa be suse teteh meulien en.\f* tengan rave visal Iesu xa di rabisti vituei dela e ti rihur hisit longpangasien xil ixoni ngan xa xi tehuri. \x + \xo 13:13 \xt Hib 11:26\x* \v 14 Vengan xa, e ut etan ak, taon tovuol xa mikila vata vehakut. E di ralang ni taon tei xa ti mei. \x + \xo 13:14 \xt Hib 11:10,16; 12:22\x* \v 15 Misak ni, ve naha xa Iesu tepol ni e rin nar, vehakut ti risa memesien mi Hi ixoni sanien eo nar mini. E rihit rati xa Iesu be Suv nar e di raling neketen nar en. \x + \xo 13:15 \xt 2Kron 29:31; Sam 50:14,23; Hos 14:2\x* \v 16 E iemim nabong ni ti tengan mupol ihos mi mosav xil e mututou ni xil itel naha xa di e hemim tengan mupol ni, vengan xa Hi besi xi ve sexien xil ak. \x + \xo 13:16 \xt Plp 4:18\x* \p \v 17 Mulong xat vat namim xil te neketen e muhusil sepinien nae xil. Vengan xa xil di laketeh xol meulien e neketen namim. E melengien tei, xil lisoh pe met Hi tengan lihit rilomun ni sepinien mini ihusil polien xa xi telingi tete hexil. Mulong xat xil tengan likila lipol itel sien, e natel nenemien ti xa nasa, vengan nenemien tesa xa mak misakras vatutou ni xamim. \x + \xo 13:17 \xt Aes 62:6; Esek 3:17\x* \p \v 18 Musis li e rin namem vengan xa di mapol ni holesok xil vus del nenemien xa memese tevi, e di masak tengan sexien namem mi mosav xil momal e melengien xil vus. \x + \xo 13:18 \xt Pol 24:16; 2Kor 1:12\x* \v 19 E nadakes xamim mak mu tengan musis mi Hi xa itemanon ipol ni suse tengan nikila nitilomun nihat ve xamim nave nousav ti. \s1 Sisen kor \p \v 20 Hi be vatit tomat e xi tetal rat Iesu, Suv nar, ra maten. Iesu nggoni moletin te lelaxatien xa eilep na sipsip san xil. E Hi tesak ni \w hitxatien te xeih\w* nan mei tehe reitin e ita vehakut texo re Iesu. \x + \xo 13:20 \xt Aes 63:11; 1Pit 2:25; Sak 9:11; Aes 55:3; Ser 32:40; Esek 37:26\x* \v 21 Misak ni, nasis tengan Hi ipol sen holesok xil xa ihos e meulien namim tengan mukila mupol sen naha xa xi ien bei xamim tengan mupol ni e ihesi xi ihe holu ve xamim. Ipol ni holesok xil ak ixo Iesu Kristo xa momal tengan risa memesien e merereen iha mini vehakut xa vehakut tang. Reitin. \s1 Sepinien kor \p \v 22 Nadakes xamim, tuxoli e hinoxoli xil, tengan mulong kuh selxatien navan xil ak, vengan xa sepinien xil xa di nadisi xiak bat mi xamim tave teviei pupu ti. \v 23 Ieok bei tengan xamim mukila xa tua nar Timoti ba ven mase ra nim te xeih ngamu. E xosxa imei itemanon, ma nihuri itel inou e melele xa nihat nisao ni xamim. \v 24 Musa ‘bos makoe’ navan iha mi vat namim xil vus e mi moletin xil vus na Hi mun. Tuemim xil te neketen xa ladi e kantri te hal Itali di lasa ‘bos makoe’ nae bat mi xamim. \v 25 Di nasis tengan eheien hos na Hi iti mi xamim vus.