\id GAL - Southeast Ambrym NT with Ruth and Jonah [tvk] -Vanuatu (DBL 2015) \h Kalesia \toc1 Kalesia \toc2 Kal \mt2 Sepinien xa diamu te \mt1 Kalesia \is1 ?Visi iaxa tetis uvei ak? \ip Pol, xa tehe eloheoh tei na Iesu Kristo iaxa tetis uvei ak\x + \xo 1:0 \xt Kal 1:1\x* e huram 49 AD (huram xil xa tetutou ni poten na Iesu), tetutou ni kakaoen kokot nan,\x + \xo 1:0 \xt Pol 13:4–14:28\x* e tetiamu ni melele xa vat xil te sias te hal Serusalem latetotan vituei e huram 50 AD tengan lasepin usil rin te Kristin xil xa latave Siu xil ti.\x + \xo 1:0 \xt Pol 15\x* \is1 ?Visi iaxa tevuli uvei ak tetiamu? \ip Pol tetis sepinien xil ak teha mi Kristin xil xa lateti e provins te hal Kalesia. Pol teha rohon mi xil e huram 46 AD e teti tetuxoh huram 48 AD (huram xil tetutou ni poten na Iesu)\x + \xo 1:0 \xt Pol 13:4–14:28\x* e kakaoen kokot nan e melele xa tehe taon xil te hal Pisitia‑Antiok, Aekoniam, Listra e Derbi xa ladi e provins te hal Kalesia. E Pisitia‑Antiok, Pol xal Banabas lutesepin mi Siu xil e mi ngan xil mun xa latave Siu xil ti. E Siu xil latehol rerat xalu ra taon nae. Di, lutehe taon te hal Aekoniam e lutekameti temak mun tang, moletin xil holu latehesi xil ve longeongen hos nalu, e rut Siu xil latesi petine moletin xil tengan lavol rat xalu ra taon nae.\x + \xo 1:0 \xt Pol 14:1-5\x* Di, lutehe taon xalu te hal Listra e Derbi. E rute xalu ak, lutehithiten sepinien na Hi mi moletin xil. Vatei, e taon te hal Listra, Hi tepol ni merekel tei texo Pol e tesak ni moletin xa len tesa mei tehos rilomun. Ve rin ak, mol‑Listra xil lasak pisi tengan lamot mi xalu texoni ngan xa lube hi lu. Di, rut Siu xil lamei e sangas latehov vin Pol.\x + \xo 1:0 \xt Pol 14:8-20\x* E Hi tesak ni Pol temeul rilomun e, tetel Saelas, lutepol vuteili mu tetel moletin xil te rute ak. Xalu lutesak ni xil mei latexeih mu e neketen nae, e lutehosei rut moletin xil mei latehe elda xil tengan lalaxat sias hu ak.\x + \xo 1:0 \xt Pol 14:21-25\x* Di, Pol xal Saelas lutetilomun lutehe Antiok. \ip Melele xa Pol xal Saelas lutehe reling ngan xil te provins te hal Kalesia, rut Siu xil latemei e latehilhiles nenemien na Kristin xil te sias hu xil ak.\x + \xo 1:0 \xt Kal 1:6-9\x* Latehiteni xa Kristin xil vus lihusil xat rae na Siu xil, nggoni rae te vexahu e rae xil te anien en.\x + \xo 1:0 \xt Kal 3:1-5\x* E latehiteni mun xa Pol tenave eloheoh reitin ti na Hi.\x + \xo 1:0 \xt Kal 1:11-12; 2:7-8\x* Ve rin ak, e uvei ak, Pol ien bei tengan vasep kil rin nan\x + \xo 1:0 \xt Kal 1:12–2:10\x* e naha vari be vatit neketen na Kristin xil.\x + \xo 1:0 \xt Kal 3:26–4:7\x* \is1 ?Pol tetis uvei ak veneh? \im \bd Pol ien tehei tengan vamal ni nenemien na mol‑Kalesia xil usil visi iaxa tehosei xi tengan mei vahe eloheoh tei\bd* - Rut Siu xil latemei latehiteni xa Pol tave eloheoh reitin ti e longeongen hos xa di misep usili texo nenemien nan tang.\x + \xo 1:0 \xt Kal 1:11-12\x* Misak ni, Pol tehit usil kakaoen nan tetiamu ni melele xa mei tehe Kristin tei.\x + \xo 1:0 \xt Kal 1:13-14\x* Di, Pol tehit usili xa tetep Kristo tehosei xi e tesak ni xi tekil vatit longeongen hos usili.\x + \xo 1:0 \xt Kal 1:15-17\x* Pol tehit usili mun xa tetep iaxa tenahur pispisien nan xil ti tenaxo eloheoh sav xil.\x + \xo 1:0 \xt Kal 1:18-24\x* E melele xa mei tesepin mi eloheoh sav xil, xil latelong kil reitinen te pispisien nan xa neketen e Iesu Kristo kestang iaxa be suse xa moletin xil lakila mei lamal pe met Hi vaxo en.\x + \xo 1:0 \xt Kal 2:1-21\x* \ib \im \bd Pol ien tehei tengan vamal ni nenemien na mol‑Kalesia xil usil naha vari be vatit longeongen hos\bd* - Rut Siu xil latemei e latehiteni xa Kristin xil vus, ngan xa be Siu e ngan xil mun xa latave Siu xil ti, lihe vexahu,\x + \xo 1:0 \xt Kal 2:3; 5:2; 6:12\x* lia anien xa memese pe met Hi,\x + \xo 1:0 \xt Kal 2:12\x* e lihusil xat rut rae sav xil na Siu xil.\x + \xo 1:0 \xt Kal 2:4,10; 3:2\x* E Pol tehiteni xa moletin xil mei limal pe met Hi ixo neketen e Iesu Kristo kestang.\x + \xo 1:0 \xt Kal 2:16; 3:6,22; 5:5\x* Xi biteni mi xil xa xosxa lihe vexahu, ipisen ni xa lataling ti mun nenesien nae e naha xil xa Kristo tepol ni ve rin nae. Mak, ma neketen nae be neta sav tang.\x + \xo 1:0 \xt Kal 5:2-3\x* \ib \im \bd Pol ien tehei tengan vamal ni nenemien na mol‑Kalesia xil usil naha xa Kristin xil lakila lapol ni\bd* - Melele xa rut Siu xil latehiteni xa Kristin xil lihusil xat rae xil na Siu xil tengan mei lamal pe met Hi, nggoni ngan xa di lasak tengan lapol ni xil lave slev te rae xil ak.\x + \xo 1:0 \xt Kal 5:1\x* E Pol tehiteni xa Kristo tesak ni Kristin xil mei lameluv ra xeihen te rae na Siu xil.\x + \xo 1:0 \xt Kal 5:1\x* E linanemi ti linavit lameluv tengan lakila lapol ni tesaen.\x + \xo 1:0 \xt Kal 5:13\x* E‑e, lameluv tengan lavusil naha xa Ninin Eo ien bei tengan xil lapol ni.\x + \xo 1:0 \xt Kal 5:16\x* \ib \im \bd Pol ien tehei tengan vamal ni nenemien na mol‑Kalesia xil usil polien na Ninin Eo e meulien nae\bd* - Rut Siu xil latesi petine Kristin xil te provins te hal Kalesia tengan lavusil xat rae e sexien na Siu xil, e latnanem ti vahe holu usil Ninin Eo. E Pol tehit kila xa Ninin Eo be vatit meulien na Kristin xil,\x + \xo 1:0 \xt Kal 2:20\x* vengan xa di meul e tine moletin xil xa laneket e Iesu Kristo,\x + \xo 1:0 \xt Kal 3:2-5\x* di pisen ni xa labe horamue xil na Hi,\x + \xo 1:0 \xt Kal 4:6\x* e di biles sexien na Kristin xil mei nggoni sexien xil na Iesu.\x + \xo 1:0 \xt Kal 5:16,22-25\x* \is1 Vatit nenemien tei te uvei ak de Kalesia 2:16 \ipq Rakila sung xa moletin tovuol mei vamal pe met Hi vaxo suse xa di nggusil xat kuh rae xil vus na Siu xil. Di ranem kila xa moletin xil vus lakila mei lamal pe met Hi melele xa laling neketen nae e Iesu Kristo. E mei raneket e Iesu Kristo tengan mei ramal pe met Hi ve neketen nar, tave ti ve sexien xa di ranggusil xat rae na Siu xil. \is1 ?Naha iaxa di e uvei ak? \io1 1. Pol misep usili xa tetep iaxa mei tehe eloheoh tei e tehur longeongen hos nan texo Iesu Kristo vari. (1:1–2:21) \io1 2. Pol pispisi ni xa Kristin xil mei limal pe met Hi ixo neketen nae e Iesu Kristo, e tenaxo rae na Siu xil ti. (3:1–4:31) \io1 3. Pol pispisi ni xa Kristin xil lameluv ra xeihen te rae xil, e ra xeihen te tesaen e maten mun. E lameluv tengan lavusil xat Hi vatel tutouen na Ninin Eo. (5:1–6:18) \c 1 \s1 Sepkilaen na Pol usil uvei ak \p \v 1-2 Inou, \w eloheoh\w* \w Pol\w*, del Kristin xil e rute ak di masa uvei ak mi xamim, Kristin xil te sias xil e provins te hal Kalesia. E tave vanut moletin xil ti xa latehosei inou tengan nihe eloheoh tei, mu tengan hat nisepin mi xamim. E be Iesu Kristo xal Hi Tamer, xa tesak ni temea rilomun ra maten, iaxa lutehosei inou tengan mei nihe eloheoh nalu.\x + \xo 1:1-2 \xt Kal 1:11-12; Pol 20:24\x* \p \v 3 Nasis tengan eheien hos e tomat na Hi Tamer e Suv Iesu Kristo iti mi xamim. \x + \xo 1:3 \xt Rom 1:7; Plp 1:2; Flm 1:3\x* \v 4 Iesu temaen rat meulien nan e temat ve \w tesaen\w* nar xil. E tepol ni temak tehusil nenemien na Hi tengan vasak ni xir rameluv ra holesok xil xa misa te xosali ak. \x + \xo 1:4 \xt Kal 2:20; 1Tim 2:6; Taet 2:14; 1Sion 5:19\x* \v 5 Hi be eilep pupu e momal tengan ripet rat hisen ihe nesao ha vuma … hoxalite teni ihe tovuol. Reitin. \s1 Selxatien tengan Kristin xil lihur xat longeongen hos xa be reitin xa latehuri ngamu \p \v 6 Inou natemanin melele xa nalongeong ni xa di mustokovein Hi xa tepisen eheien hos nan mi xamim ve naha xa Iesu Kristo tepol ni, e xa tekes xamim mei mube nan. Reitin, di mustokovein ni e di mubiles munggusil xat longeongen sav tei. \v 7 E naha xa di munggusili tave longeongen hos ti mun. Vengan xa rut Siu xil iexil bei tengan lihiles reitinen te longeongen hos usil Iesu Kristo mei ihe neta sav tang. E lasak ni nenemien namim di pol lualu usili. \x + \xo 1:7 \xt Pol 15:1,24\x* \v 8-9 E inou nabiteni reitin mi xamim xa xosxa moletin tei ihat mi xamim e ihithiten longeongen sav tei xa isav ni ngan xa xamem matehithiteni mi xamim ngamu, ma pangasien xa Hi isa ni mini ihe eilep e hoxalite teni ihe tovuol. !Reitin, tave ti neta xosxa xi be eloheoh sav tei, mu \w masxaxa\w* tei te ut nesao vari, xosxa longeongen nan isav ni ngan xa mutehuri ngamu, ma xi ihe Upang xa misakras vavus vatova!\x + \xo 1:8-9 \xt 1Kor 16:22\x* \p \v 10 Xamim mulong kila nggo sepinien te xeih navan xil ak xa natasak pisi ti tengan nasak ni moletin xil mei lavesi xil venou. E ieok bei pupu tengan Hi tang ihesi xi venou. Vengan xosxa di nasak pisi tengan napol ni moletin xil tang lavesi xil venou, nggoni ngan xa rut moletin xil di labiteni, nasakras mun name moletin te polien na Iesu Kristo. \x + \xo 1:10 \xt 1Tes 2:4\x* \s1 Pol misep usil polien xa Iesu Kristo tehosei xi tengan vapol ni \p \v 11 Tuxoli e hinoxoli xil, ieok bei tengan mukila xa longeongen hos xa natehithiteni mi xamim tenaxo nenemien na moletin xil ti. \v 12 Vengan longeongen hos ak, natnahuri ti tenaxo moletin tova mu tenaxo pispisien na mosav. E tehe Iesu Kristo vari tang iaxa tesep kil longeongen hos ak minou. \x + \xo 1:12 \xt Kal 1:1\x* \p \v 13 Xamim mutelonge xa, tetiamu, natehusil xat pupu ni rae xil na Siu xil. Ngan ak be reitin. E melele nen ak, natehe elu mi Kristin xil. Natehas purun xil hao, e natesak pisi tengan namu len Sias na Hi. \x + \xo 1:13 \xt Pol 8:3; 22:4-5; 26:9-11\x* \v 14 Natesa nou tengan namur sen pispisien xil na Siu xil. E kilakilen navan teli moletin holu xa huram nae tehe eilep mu teli navan. E natesak pisi tengan namusil vuol ni sexien xil xa avu namem xil tetiamu latesa ni mi xamem. \x + \xo 1:14 \xt Pol 22:3\x* \p \v 15-16 E natnakil ti xa, tetiamu ni melele xa latepes nou, Hi tehesi xi tengan vahosei nou. \x + \xo 1:15-16 \xt Aes 49:1; Ser 1:5; Rom 1:1\x* Io, vengan xa eheien hos nan mahulong, xi tekes inou e tepisen Natneli minou. Tepol ni temak tengan ha nihithiten longeongen hos usili mi ngan xil xa latave Siu xil ti. E melele xa tepisen Natneli minou,\x + \xo 1:15-16 \xt Pol 9:3-6; 22:6-10; 26:13-18; Kal 2:7\x* natnava ti tengan nasis moletin sav tova mei vapispisi minou usili. \v 17 E natnave \w Serusalem\w* ti tengan ha nasepin vatel ngan xil xa mei latehe eloheoh xil tetiamu ni nou. E natemea, natehe uruvuol te kantri te hal Arebia. E tetutou ni, natetilomun natehe taon te hal Damaskas. \p \v 18 Di, melele xa huram tol mei tetavi, nateha sung e hal Serusalem tengan nasao ni Pita, e nateta tetela wik lu tang. \x + \xo 1:18 \xt Pol 9:26\x* \v 19 E natepus elda Temis, tua na Suv Iesu. E eloheoh sav xil, natnapus xil ti. Xil latnapispisi ti minou usil longeongen hos xa nangguri. \x + \xo 1:19 \xt Mat 13:55; Mak 6:3\x* \v 20 Naha xa di nadisi mi xamim be reitin, nataluvos xamim ti. \x + \xo 1:20 \xt Pol 9:30\x* \p \v 21 Di, natehe provins xalu te hal Siria xal Silisia. \v 22 E Kristin xil te sias xil e provins te hal Sudea latnapus kil nou ti mu. \v 23 Xil latelongeong ni sepinien usil nou tang xa tehit, “Moletin xa temei tengan vasak purun ngan xil xa laneket e Iesu, meulien nan biles ngamu. E taxeak, xi di bithiten longeongen hos xa, tetiamu, di tesak pisi tengan vahu len ni.” \v 24 E melele xa latelonge temak, latepet rat his Hi ve naha xa tepol ni e meulien navan. \c 2 \s1 Eloheoh sav xil lapus kil reitinen te longeongen hos xa Pol di bithiteni \p \v 1 Huram hat e le tei (14) mei tetavi, e nateha mun e taon te hal \w Serusalem\w* tetel Banabas. E Taetas mun tehusil xamel. \x + \xo 2:1 \xt Pol 15:2\x* \v 2 Natehe Serusalem texoni ngan xa Hi tepisen ni minou tengan nipol ni. E melele xa natetuxoh Serusalem, natetotan tetel ngan xil kestang xa lateling xil latehe vat xil te sias. E natehit mesen longeongen hos xa natehithiteni mi ngan xil xa latave Siu ti. Ieok tehei tengan vat xil ak lalong kila e lamae en. Vengan ieok ti tavei xil lapol ni polien navan mei vahe neta sav tang. \v 3 E melele xa vat xil latelong sepinien navan xil, latemae en xa moletin xil mei lamal pe met Hi nggo suse te neketen nae e taxo ti suse te vexahu. E xil lapus kila xa Taetas, xa tehusil nou, be tua nae e neketen, tave ti neta xa xi be ngan \w Kris\w* xa tave vexahu ti. Vat xil ak te sias latnapol ni ti tenaxeih mini tengan vahe vexahu. \p \v 4 E, e melele nen ak, rut moletin xil xa di lateluvos latehit labe Kristin latemos xuxus e totanen namem. Xil latemei tengan lalong xuxus ni rin xa nabit xir, Kristin xil xa raneket e Iesu Kristo, rameluv ra rae xil na Siu xil. Vengan iexil tehei tengan lixeih xat xir rihusil xat rae na Siu xil e mei rihe slev xil teni. \x + \xo 2:4 \xt Pol 15:1,24; Kal 1:7; 5:1,13\x* \v 5 E xamem matnamae ti vari e nenemien nae xa tehit Kristin xil vus lihusil xat rae xil na Mosis ixoni ngan xa labe Siu xil. Matesoh texeih e reitinen te longeongen hos xa di matepispisi ni mi xamim tengan mukila tamu muling neketen namim en e muhusili. \p \v 6 E melele xa natesepin tetel ngan xil ak xa latepus xil texoni ngan xa latehe vat xil te sias, natepusi xa latesakras lasorin ni ti neta mun vatel pispisien xil xa di natehithiteni mi moletin xil. E neta sav xa mak, inou nabit ninakil ti xosxa moletin xil di lapet rat his vat xil ak be nesao, vengan xa moletin tovuol vahe nesao mu vahe etan mu pe met Hi. \x + \xo 2:6 \xt Dut 10:17\x* \v 7 Reitin, vat xil ak latasorin ni ti neta mun vatel pispisien xil navan, e latepus kila xa Hi tehosei nou tengan ha nisa longeongen hos nan mi ngan xil xa latave Siu ti. Reitin, tehosei inou e vatit sexien xa tehosei Pita mun tengan vasa longeongen hos nan mi Siu xil. \x + \xo 2:7 \xt Pol 9:15; 22:21\x* \v 8 Vat xil lapus kila xa Pita be \w eloheoh\w* na Hi mi Siu xil nggo xeihen xa Hi di misa ni mini tengan vapol vatel xil. E nggo vatit suse ak, latepus kila xa Hi di misa xeihen minou tengan nakila napol vatel ngan xil xa latave Siu xil ti vaxoni eloheoh nan mi xil. \v 9 Reitin, melele xa Temis, Pita tetel Sion, xa latbe seteman xil te sias e hal Serusalem, lattelong usili xa Hi tepisen eheien hos minou e rin xa di duxol xat polien navan del ngan xil xa latave Siu ti, latehur pilei xamel Banabas tetel hexil metu te vitueien. Latehesi xil tengan ha muxulehi mupol itel ngan xil xa latave Siu ti, e xil ti lixulehi lipol itel Siu xil. \v 10 Neta tei takes iaxa lattesis xamem tengan ti mupol ni tengan ti musa tutouen mi Kristin xil te hal Serusalem xa holesok nae tovuol. E natehesi nou melele xa natelonge, vengan xa teti nenemien navan ngamu tengan nipol ni. \x + \xo 2:10 \xt Pol 11:29-30\x* \s1 Pol momal ni Pita bit Kristin xil linahusil ti rae na Siu xil tengan mei lamal pe met Hi \p \v 11-12 E, vatei, Pita temei tengan vasao ni xamem e taon te hal Antiok. E melele xa bemei, xi teanien vituei tetel ngan xil xa latave Siu xil ti.\x + \xo 2:11-12 \xt Pol 11:5-18\x* Di, elda Temis tesil rut Siu xil latemei latepus xamem e Antiok. Xil ladi e vanut Kristin xil xa lanemi labit moletin xil vus lihe \w vexahu\w* mu tengan mei limal pe met Hi. E melele xa moletin xil ak latemei, Pita tehiles e tenamos ti mun e ngan xil xa latave Siu xil ti. Reitin, tenaxanien vituei ti mun tetel xil vengan ulin tekan xa Siu xil ak linanem nasa ni. Ma melele natepusi xa sexien nan tehiles temak, natevul xati pe met Kristin sav xil. \v 13 E melele xa Kristin sav xil te hal Antiok xa labe \w Siu\w* latepus sexien na Pita, xil mun latehusil luvosen ak e latepol texoni. E Banabas mun tang iaxa tetam ras suse nan e tepol ni texoni xil. \p \v 14 E melele xa natepusi xa sexien xa \w Siu\w* xil ak latepol ni tenamal ti e tenahusil kuh reitinen te longeongen hos nar ti, natesepin mi Pita pe metexil natehit, “Tua navan, xouk obe Siu tei, e vatei, obesi xouk tengan ostokovein rae xil na Siu xil vati. Reitin, di ongganien vituei e opol ni rut sexien xil nggoni ngan xa di omos e ngan xil xa latave Siu ti. ?Mak, ma taxeak, veneh ma di obiles nenemien nam tengan oxeih xat ngan xil ak xa latave Siu ti tengan ti lihusil xat sexien na Siu xil, sexien xil xa xouk vari di ostokovein ni?” Reitin, natesepin temak mini. \s1 Moletin xil vus mei lamal pe met Hi melele xa laling neketen nae e Iesu Kristo kestang \p \v 15 ?Ma midep e rin namim, Siu xil? Be reitin xa ratehe Siu ngamu melele xa latepes xir. E ratepus ngan xil xa latave Siu ti xa latahusil rae nar xil ti texoni ngan xa latehe moletin tesa xil pe met Hi. \v 16 E neta sav xa temak, xir vus rakila sung xa moletin tovuol mei vamal pe met Hi vaxo suse xa di nggusil xat kuh \w rae\w* xil vus na Siu xil. E rakila sung xa moletin xil vus lakila mei lamal pe met Hi melele xa laling neketen nae e Iesu Kristo, e tave ti vengan xa di ranggusil xat rae na Siu xil. \x + \xo 2:16 \xt Pol 15:10; Rom 3:20,28; 4:5; 11:6; Efes 2:8; Kal 3:11; Sam 143:2\x* \p \v 17 Ma melele xa di rabiteni xa Kristo kestang mikila vasak ni xir mei ramal pe met Hi, di rapisen ni xa rapus kila xa rabe moletin tesa xil nggoni ngan taxa rabe ngan xil xa latave Siu ti. ?Ma midep, be Kristo iaxa di misak ni xir mei rabe moletin tesa xil? !E‑e, tamak ti! \v 18 E vahit natilomun namusil xat rae xil na Siu xil xa natestokovein ni e natehu lelen ni ngamu, e napispisi mi mosav xil mun tengan lavusili, ma vahe reitin xa name moletin tesa tei xa di nanggur xoteh rae xil na Hi. E natapol ni ti vamak. \v 19 Vengan melele xa natepus kila xa nasakras vari mei namal pe met Hi vaxo rae xil na Siu xil, Hi tehur meulien matu navan xa natehusil xat kuh rae xil na Siu xil en, e xi teti xati tete eivave tetel Iesu Kristo. E melele nen ak, meulien matu navan temat, e rae xil labe neta sav tang minou. E Hi tepol ni temak minou tengan nakila nameul e napet rat xi tang vatel meulien hu navan. \x + \xo 2:19 \xt Rom 7:6\x* \v 20 Misak ni, tave nou ti mun xa nameul, e be Ninin na Iesu Kristo iaxa di meul de nou. Ma, taxeak, holesok xil vus xa di napol ni del veok, di napol ni del neketen e Nat Hi. Xi iaxa ien bei nou e temaen xoteh meulien nan temat tengan vahinat nou. \x + \xo 2:20 \xt Sion 13:1; 17:23; 1Sion 3:16; Kal 1:4; 1Tim 2:6; Taet 2:14\x* \p \v 21 Inou nakila xa Hi di pus xir ramal vengan xa eheien hos nan mahulong. Misak ni, ninasak pisi ti mun tengan nasoh e momalen navan vaxo suse te rae xil vengan, xosxa imak, ma ipisen ni xa di nake neta sav tang e sanien eo xa xi di misa ni minou nggo Kristo nggusil eheien hos nan. Vengan, vahit moletin tei mikila mei vamal vaxo rae xil na Siu xil kestang, vaxoni ngan xa rut Siu xil di labiteni, ma Iesu Kristo temat votei tang. E rakila xa ngan ak tave reitin ti. \c 3 \s1 Hi di misa tuxolxatien nan nggo suse te neketen, e tave suse te rae na Siu xil ti \p \v 1 O mol‑Kalesia xil, sexien namim xil di pisen ni xa mube unu xil tang. ?Veneh ma mutemaen moletin xil mei latesep luvos xamim tetel sepinien xa bit ti muhusil xat rae xil na Siu xil tengan mei muve Kristin xil reitin pe met Hi? Vengan, pe metemim, inou natehit kila xa tetep iaxa Iesu Kristo temat e eivave. \v 2 Ma muhit kila minou li. ?Hi tesa \w Ninin Eo\w* mi xamim vengan xa mutehusil xat kuh \w rae\w* na Siu xil? E‑e. Tesa Ninin Eo mi xamim vengan xa muteneket e longeongen hos usil Kristo. \v 3 ?Misak ni, veneh ma di mupol ni sexien na unu xil? Vengan, tetiamu, muteka rohon e suse te neketen namim texo xeihen na Ninin Eo. E taxeak, di musak pisi tengan mutuxoh hoxalite te suse ak vaxo xeihen namim tang. \v 4 Xosxa muhiles ra suse te neketen xa be reitin, ma sakpurunien xil xa mutehuri ngamu ve neketen namim, mutehur votei ni tang. \v 5 E melele xa Hi tesa Ninin Eo mi xamim e tepol ni merekel xil mi xamim, tenapol ni ti vengan xa mutehusil xat kuh rae na Siu xil. Tepol ni vengan xa mutelong longeongen hos usil Iesu Kristo e muteling neketen namim en. \p \v 6 Rakila xa ngan ak be reitin vengan xa nggoni ngan xa Vanuvei Eo tehiteni usil \w Ebraham\w* tehit, \qt “Ebraham miling neketen nan e hitxatien na Iahova. Ma ve rin ak, Iahova besi xi ven e pus meulien nan momal pe meten.”\qt* \rq (Sen 15:6)\rq* \x + \xo 3:6 \xt Rom 4:3\x* \v 7 Ma bos xa mukila xa be ngan xil xa di laneket iaxa labe vatimol xati na Ebraham. \v 8 E Hi teling xati ngamu tengan vapol ni suse taxa ngan xil xa latave Siu ti likila mei limal pe meten ixo neketen. Longeongen hos ak, Hi tehit lelen ni mi Ebraham tetiamu tehit, \qt “E xouk uhe suse te tuxolxatien navan iha mi moletin xil te vatimol xil vus te ut etan.”\qt* \rq (Sen 12:3) \rq* \x + \xo 3:8 \xt Sen 18:18; Pol 3:25\x* \v 9 Ve rin ak, tuxolxatien na Hi di mi ngan xil vus xa di langgur neketen nggoni ngan xa Ebraham tehuri. \x + \xo 3:9 \xt Rom 4:16\x* \p \v 10 E halesil tei iti mi ngan xil vus xa di lasak pisi tengan lavusil xat rae xil na Siu xil tengan mei lamal pe met Hi.\f + \fr 3:10 \ft Rae xil na Siu xil labe holu pupu, e moletin tovuol vakila vapol sen xil vus.\f* Vengan xa Vanuvei Eo na Hi di biteni bit, \qt “Halesil iti mi ngan xil vus xa latapol sen holesok xil vus ti xa latetis xati e rae xil na Mosis.”\qt* \rq (Dut 27:26)\rq* \v 11 Rakila xa moletin tovuol mikila mei vamal pe met Hi vaxo rae xil ak vengan ralonge xa, \qt “Ngan xil xa di langgusil Hi del neketen, xil lamal pe meten.”\qt* \rq (Hab 2:4)\rq* \x + \xo 3:11 \xt Rom 3:20; Kal 2:16; Rom 1:17; Hib 10:38\x* \v 12 E ngan xil xa lasak pisi tengan mei lamal vaxo suse te rae xil, xil latahusil ti mun suse te neketen. E suse xa ladi en nggeih. Ngan ak nggoni ngan xa sepinien na Hi di biteni xa bit, \qt “Moletin xa di misa xi tengan ipol ni rae xil na Hi, ma xi ipol sen xil vus.”\qt* \rq (Lev 18:5)\rq* \x + \xo 3:12 \xt Rom 10:5\x* \p \v 13 E neta sav xa halesil di bemei mi ngan xil vus xa latapol sen rae xil na Hi ti, Iesu Kristo misak ni xir rameluv ra longpangasien te halesil ak. Vengan xa xi iaxa tehur sen longpangasien te halesil nar texoni ngan xa Vanuvei Eo di biteni bit, \qt “Halesil di e moletin xa mat e di murur de vatiei tei.”\qt* \rq (Dut 21:23)\rq* \x + \xo 3:13 \xt Rom 8:3; Kal 4:5; 2Kor 5:21\x* \v 14 Misak ni, nggo naha xa Iesu Kristo tepol ni, tuxolxatien xa Hi tehit xati mi Ebraham mikila vamei mun mi ngan xil xa latave Siu ti. Reitin, Iesu tehur longpangasien nar tengan rakila ravur Ninin Eo vaxo suse te neketen. Ngan ak be Ninin Eo xa xi tehit xati tengan isa ni mi moletin nan xil. \s1 Hi tehit xati xa isa tuxolxatien nan mi ngan xil xa langgur neketen \p \v 15 Tuxoli e hinoxoli xil e neketen, nihit kil nenemien ak mi xamim ixo sexien tei e meulien nar. Melele xa moletin lu lumae e lingxatien tei, xalu lupol ni \w hitxatien te xeih\w* tetel xalu. Di, ludis xati e luling hisealu di en. E melele xa luteli bus, moletin sav mun misakras vaso rin ni sepinien tova mun vatela, mu vasak ni mei vahe neta sav tang. \v 16 E, nggoni ngan ak, melele xa Hi tepol ni hitxatien te xeih nan tetel Ebraham, tepol ni mun tetel \qt “ngan xa istal ixo en.”\qt* \rq (Sen 17:7)\rq*\x + \xo 3:16 \xt Sen 12:7; 13:15; 24:7\x* Vanuvei Eo taviteni ti vahit tepol ni tetel “\bdit ngan xil \bdit* \qt xa listal lixo en.”\qt* Vengan melele xa bit “\bdit ngan\bdit* \qt xa istal ixo en,”\qt* di misep usil moletin tei takes. E moletin ak be Iesu Kristo. \p \v 17 Di nasep usil hitxatien te xeih ak tengan vapisen ni mi xamim xa rae xil xa Mosis tesa ni mi Siu xil tenasak ni ti hitxatien te xeih xa Hi tepol ni tetel Ebraham mei tehe neta sav tang. E‑e, tenamak ti. Vengan Hi tepol ni hitxatien te xeih nan tetel Ebraham tetiamu ni melele xa tesa rae nan mi xil. Reitin, huram handred hat e hanutap tei e he xalu mun (430) tetavi, e Hi tesa rae xil ak mi Mosis sung. E rae xil ak misakras vasak ni hitxatien tetiamu mei vahe neta sav tang. \x + \xo 3:17 \xt Eks 12:40\x* \v 18 Tuxolxatien xa Hi tehit xati tengan isa ni mi Ebraham tehe sanien tei tang. Xi tenahur ti vengan xa tepol sen rae xil na Hi. Vengan, vahit moletin tei mikila vahur tuxolxatien ak vaxo suse sav te rae xil, ma vapol ni hitxatien na Hi mei vahe neta sav tang. E rakila xa tuxolxatien xa Ebraham tehuri texo hitxatien na Hi tehe sanien tei tang. \x + \xo 3:18 \xt Rom 4:14; 11:16\x* \p \v 19 ?Xosxa moletin xil mei lamal pe met Hi nggo neketen tang, veneh ma Hi tesa rae xil mi moletin nan xil? Hi tesa rae xil ak mi mol‑Isrel xil vengan xa di latepol ni tesaen vehakut. E tesa rae xil ak tengan lipus kil tesaen nae xil ituxoh melele xa \qt “ngan xa istal”\qt* ixo Ebraham imei, ngan xa Hi tehit xati mini. E rae xil, Hi tesa ni mi \w masxaxa\w* xil xa latehit mesen ni mi Mosis tengan xi iaxa ikila ihit mesen ni mi mol‑Isrel xil ixoni ngan xa xi be vulonge Hi. \x + \xo 3:19 \xt Rom 5:20; Pol 7:38,53; Hib 2:2\x* \v 20 Melele xa Hi tesa rae nan xil mi mol‑Isrel xil, tesa ni mi xil texo Mosis tang. E melele xa tepol ni hitxatien te xeih nan tetel Ebraham, Hi vari tang tepol ni. Ma, ngan ak pisen ni mi xir xa hitxatien te xeih nan tehe eilep mak mu teli rae xil xa tesa ni texo Mosis. \p \v 21 Vahit moletin tei vahiteni vahit, “Xosxa mak, ma Hi di biles nenemien nan. Vengan xa, tetiamu, tesa hitxatien nan, e tetutou sung, tesa rae nan xil.” E‑e, tamak ti. Vengan vahit vahe reitin xa rae xil ladi xa lakila lasa meulien mi xir, ma lakila mun lasak ni xir ramal pe met Hi. E rae xil lasakras lasa meulien mu lapol ni xir mei ramal. \x + \xo 3:21 \xt Rom 8:2-4\x* \v 22 E Vanuvei Eo na Hi di biteni xa moletin xil vus te ut etan ladi e nim te xeih te \w tesaen\w*, e lasakras lalong xat rae nan xil. Hi tepol ni temak tengan iteh meulien e ngan xil vus xa di laling neketen nae e Iesu Kristo vaxoni ngan xa tehit xati. \x + \xo 3:22 \xt Rom 3:11-19; 11:32\x* \p \v 23 Melele xa Kristo tenamei ti mu, xamem, Siu xil, mateti e nim te xeih te tesaen ak, e rae namem xil vari iaxa di lateketeh xol xamem. Di, e melele xa momal, Hi tepisen kila xa moletin tei mikila ha ven vamase ra nim te xeih ak vaxo suse te neketen. \x + \xo 3:23 \xt Kal 4:3\x* \v 24 Misak ni, Hi tesa rae ak tengan valaxat kuh xamem e vapisen suse xa momal mi xamem ba duxoh melele xa Kristo mei mistal e misak ni ngan xil xa laneket en mei lamal pe meten. \x + \xo 3:24 \xt Rom 10:4\x* \v 25 E vengan xa Kristo temei ngamu, xamem, Siu xil, xa maling neketen namem en ngamu munati ti mun pe rae ak. \p \v 26 E xamim vus xa muling neketen namim e Iesu Kristo mube horamue na Hi reitin. \x + \xo 3:26 \xt Sion 1:12\x* \v 27 Vengan melele xa labaptaes ni xamim e his Iesu Kristo, tepisen ni xa mutehisti tetel Kristo e mutehur meulien hu texoni ngan xa mutesing ni eising hu tei. \x + \xo 3:27 \xt Rom 6:3; 13:14\x* \v 28 Misak ni, tave ti mun neta xosxa moletin be \w Siu\w* tei mu tave Siu ti, meluv mu be slev tei xa de pe he moletin sav, mu be tiramue mu atou. Reitin, tave ti neta vengan xa xamim vus mubisti del Iesu Kristo ngamu e mei mube vanut moletin tei takes. \x + \xo 3:28 \xt Rom 10:12\x* \v 29 Misak ni, melele xa mubisti del Iesu Kristo, mei mube horamue xil na Ebraham, e muhur tuxolxatien xil xa Hi tehit xati tetiamu mini.\x + \xo 3:29 \xt Rom 4:13\x* \c 4 \s1 Ngan xil xa laling neketen nae e Iesu Kristo lihur tuxolxatien xa Hi tehit xati mi Ebraham e mi xir xa rabe horamue nan xil \p \v 1 Tengan nihit kila mi xamim, nihiteni imak. E nim tei, horamue tei mikila xa, e melengien tei xa ti imei, holesok xil xa di e he tamen mei ihe nan. E neta sav xa mak, melele xa be horamue tamu, xi tahur ti xeihen e tim sa tamen nggoni ngan xa xi be slev tei tang. \v 2 Holesok xil xa di he tamen, moletin sav xil ti lilaxati ha ituxoh melele xa tamen teling xati tengan mei ihe he horamue nan. \v 3 Ngan ak nggoni xir tang. Melele xa ratahur ti mu neketen, texoni ngan taxa ratehe xil tamu, e ratehusil xat sexien e rae xil te ut etan. E rae xil ak di lateketeh xol sexien nar xil texoni ngan xa ratehe slev xil tang teni. \x + \xo 4:3 \xt Kal 3:23; Kol 2:20\x* \v 4 E, e melengien xati xa Hi teling xati ngamu tengan istal en, xi tesil Natneli temei e ut etan texo atou tei. Xi tepot tehe Siu tei xa tete pe \w rae\w* na Siu xil. \x + \xo 4:4 \xt Efes 1:10; Sion 1:14; Rom 1:3\x* \v 5 Hi tesila tengan isak ni xir xa radi pe rae xil mei rimeluv ra ni. E misak ni xir rameluv tengan rikila rihur tuxolxatien xil vus xa Hi tehit xati tengan isa ni mi horamue nan xil. \x + \xo 4:5 \xt Kal 3:13; Rom 8:15\x* \p \v 6 E vengan xa xamim mube horamue xil na Hi ngamu, xi tesa Ninin na Natneli temei teti e tinemim. E \w Ninin Eo\w* xa di pisen ni xa mube nan reitin di mikes Hi e rin namim bit, “Tata, tata navan li.” \x + \xo 4:6 \xt Rom 8:15-16\x* \v 7 Misak ni, xamim munave slev ti mu. E mube nat Hi reitin. E ti muhur tuxolxatien xil vus xa xi teling xati tengan horamue nan xil ti lihuri. \x + \xo 4:7 \xt Rom 8:17; Kal 3:29\x* \s1 Pol misel xat Kristin xil tengan linahiles ti ra suse te neketen xa ladi en \p \v 8 Melele xa xamim, mol‑Kalesia xil, mutnakil ti mu Hi, mutehe slev na hi xil xa latapin ti tengan moletin xil ti lakes xil ni hi e ti lamot mi xil. \x + \xo 4:8 \xt 2Kron 13:9; Aes 37:19; Ser 2:11; 1Kor 8:4-6\x* \v 9 E, taxeak, mei mukil Hi reitin. E xos ihos mak mu tengan nihiteni xa Hi mei mikil xamim. ?Misak ni, veneh ma iemim bei tengan muviles e muvusil rilomun ni rae xil te ut etan e sexien votei xil xa lasakras lateh meulien e xamim? ?Veneh ma iemim bei tengan mei muve slev xil teni vatei mun? \v 10 Nalongeong ni xa di mungguxou kuhi ve melengien eo e wik xil, e aveti xil, e e huram xil mun nggoni ngan xa Siu xil tang di lapol ni vengan xa di munemi xa isak ni xamim mei mumal mu pe met Hi. \v 11 Uluk mikan xa holesok xil vus xa natepispisi ni mi xamim e natepol ni mi xamim mei nahe neta sav tang. \v 12 Ma nadakes xamim, tuxoli xil e neketen, tengan mei muxoni nou xa nameluv ra xeihen te rae xil. E munem xati xa melele xa natemei ve xamim tetiamu, melele xa mutnahusil rae xil na Siu xil ti mu, inou mei natexoni xamim tang. \x + \xo 4:12 \xt 1Kor 2:3\x* \p Melele xa natemei kokot mi xamim, mutepol ni tehos minou. \v 13 Munem xati xa natemei e provins te hal Kalesia vengan xa mesien tei di tehas purun tenbeok. E, ve rin ak, natehithiten longeongen hos mi xamim. \v 14 E neta sav xa mesien navan tepol ni texeih mi xamim xa mutelaxat kuh inou, mutnapurun nou ti e mutnasin inou ti. Mutehur pilei nou texoni ngan xa natehe \w masxaxa\w* tei na Hi, mu texoni natehe Iesu Kristo vari. \v 15 E melele nen ak iemim tehei pupu tengan mututou ni nou. Nanem xati xa mutevue xat xamim tengan muvur rat metemim tengan musa ni minou xosxa sexien ak mikila vatutou ni nou. ?E eheien xa mutepisen ni minou ba xave? \v 16 ?Midep, mei nabe elu mi xamim vengan xa di nabit reitinen na Hi mi xamim? \x + \xo 4:16 \xt Amos 5:10\x* \p \v 17 Siu xil ak xa di langgusil rae xil, lamei e lapol ni nggoni ngan xa di lapet rat xamim. E latapol ni ti tengan vatutou ni xamim. E‑e. Iexil bei tengan lapol ni xamim mei muhe elu mi nou xa di nanggusil xat reitinen tengan xamim iaxa mukila mupet rat xil mak mu e nenemien namim. \v 18 Sexien xa moletin tei di pet rat mosav be sexien hos tei xosxa di nggusil nenemien xa bos. Ngan ak reitin vehakut e tave melele kestang xa nadi visal xamim. \v 19 Eheien navan de xamim nggoni ngan xa mube natuxoli xil. E xosali, di nalong pangas inou ve xamim vatei mun nggoni ngan xa nabe ninemim. Vengan nggoni ngan xa maruk di pangas ve xamim ha ituxoh melele xa huit sexien na Kristo mei istal e meulien namim. \v 20 Ieok bei pupu ni xa ha nite visal xamim tengan nakila namiles selxatien te xeih navan mei vahe sepinien hos. E di nasepin mak mi xamim vengan xa di nanexo pupu ve sexien namim xil. \s1 Ngan xil xa di langgusil xat rae xil langgoni slev xil teni, e ngan xil xa di langgusil xat neketen lameluv tevi \p \v 21 Xamim xa iemim bei tengan muhusil xat rae xil na Siu xil, bos xa ti mulong naha xa labiteni e vanuvei te rae xil xa Mosis tetisi. \v 22 Vengan xa xi tetisi xa \w Ebraham\w*, natneli lu. Tehur tei texo atou tei xa tehe slev. E tehur natneli tei mun texo atou tei xa temeluv. \x + \xo 4:22 \xt Sen 16:15; 21:2\x* \v 23 Natneli xa tehuri texo slev, tepot tehusil nenemien na moletin xil tang. E natneli xa tehuri texo atou xa temeluv, tepot tehusil hitxatien na Hi. \x + \xo 4:23 \xt Rom 9:7-9\x* \v 24 Atou xalu ak lube vole usil \w hitxatien te xeih\w* lu xa Hi tepol ni xa lusav ni xalu. Hitxatien te xeih xa Hi tepol ni e \w Vathu Senae\w* tetel rae nan xil, ngan ak texoni \w Hakar\w*. Vengan ngan xil xa di latehusil rae xil ak mei latehe slev xil teni texoni ngan xa nat Hakar mun mei tehe slev. \x + \xo 4:24 \xt Rom 8:15; Kal 5:1\x* \v 25 E xosali, Hakar be nine ngan xil xa ladi e hal \w Serusalem\w*. Ngan ak reitin vengan xa xil di tamu langgusil xat rae xil xa Hi tesa ni mi mol‑Isrel xil melele xa tepol ni hitxatien te xeih tetel xil e Vathu Senae e kantri te hal Arebia. \v 26 E \w Serusalem\w* hu tei de ut nesao xa meluv ra holesok xil te ut etan ak. E ngan xil xa di langgusil hitxatien te xeih hu na Hi ha liti en. Vengan xir xa rameluv ra xeihen te rae xil ak e raling neketen nar e Kristo, xir ranggoni nat Serah xa temeluv. \x + \xo 4:26 \xt Hib 12:22; Rev 3:12; 21:2,10\x* \v 27 Ngan ak nggoni naha xa provet Aesea tetisi tehit, \q1 \qt “Uhesi xouk, xouk xa horamue nam tovuol.\qt* \q2 \qt Ukikei itel sien, xouk xa otalong ti mu marum vapangas ve tuvava tova.\qt* \q1 \qt Vengan xa horamue xil na atou xa be lumalum lihe holu mu\qt* \q2 \qt lili horamue xil na atou xa moletin tehuri.”\qt* \rq (Aes 51:1)\rq* \p \v 28 Tuxoli e hinoxoli xil, nggo suse te neketen, xamim mei mube horamue xil te hitxatien nggoni \w Aesak\w* xa Hi tehit xati mi Ebraham. \x + \xo 4:28 \xt Rom 9:7; Kal 3:29\x* \v 29 E Siu xil xa labe slev te rae xil langgoni Ismael xa tepot texo nenemien na moletin tang. Vengan Ismael tesak purun Aesak xa latepesi texo nenemien na Ninin na Hi, texoni ngan xa Siu xil di lasak purun xamim xosali. \x + \xo 4:29 \xt Sen 21:9\x* \v 30 ?E Vanuvei Eo bit naha usili? Di biteni bit, \qt “!Sil rat slev ak xal horamue nan laliha! Vengan xa nat slev ak nahur ti neta tova naxo he Ebraham xa ihe he nat atou xa meluv.”\qt* \rq (Sen 21:10)\rq* \x + \xo 4:30 \xt Sion 8:35\x* \v 31 Tuxoli e hinoxoli xil e neketen, xir rataxoni ti nat slev ti. E ranggoni nat atou xa temeluv.\x + \xo 4:31 \xt Kal 3:29\x* \c 5 \p \v 1 Kristo tesak ni xir rameluv tengan rimeluv tevi. Misak ni, ti musoh ixeih e munamaen moletin xil ti mun linasak ni xamim munave slev xil te rae xil. \x + \xo 5:1 \xt Sion 8:32,36; Kal 2:4; 5:13; Pol 15:10\x* \s1 Kristo misak ni xir rameluv tevi tengan rinave slev xil ti te rae xil \p \v 2 !Muteong kuhi! Inou, eloheoh \w Pol\w*, nabiteni xa xosxa mumae e nenemien na Siu xil ak, e muhe vexahu tengan mei mumal pe met Hi vaxo en, ma holesok xil xa Kristo tepol ni e rin namim misakras mun vatutou ni xamim. \v 3 Reitin, nabit rilomun ni xa moletin xil vus xa di lamaen xil tengan lihe vexahu ihusil \w rae\w* na Siu xil, xil lihusil sen rae xil vus nae. E moletin misakras vapol ni. \v 4 E xamim vus xa mubit ti musak pisi tengan mei mumal pe met Hi vaxo rae na Siu xil, di mutavisti ti mun vatel Kristo, e di musin eheien hos na Hi. \p \v 5 E rin nar, di raneket xa risoh pe met Hi, e xi ihiteni xa ramal pe meten vengan xa rateling neketen nar e Kristo. Reitin, di radatil melengien hos ak del xat xeihen xa \w Ninin Eo\w* di misa ni mi xir. \v 6 Vengan xa xir xa rabisti del Iesu Kristo, tave ti neta xosxa moletin tei tehe \w vexahu\w*, mu tenave vexahu ti. Ngan xa eilep mak mu iaxa moletin tei di miling neketen nan e Kristo. E xosxa neketen nan be reitin, ma eheien nan mi Hi e mi moletin sav ti ipisen ni. \x + \xo 5:6 \xt 1Kor 7:19; Kal 6:15\x* \p \v 7 Tetiamu, xamim di muteloh tehos e lohen te neketen namim. ?Visi vari iaxa tesa nenemien tesa mi xamim tengan munaloh ti mun nahusil suse te reitinen? \v 8 Nenemien tesa ak tenamei ti mi xamim tenaxo Hi xa tekes xamim tengan mei muve horamue nan xil. \x + \xo 5:8 \xt Kal 1:6\x* \v 9 Pispisien te luvosen xa mutehuri nggoni is te beret. Vengan is xa hokorong tang mikila vahiles vahe pulaoa xa mahulong mei vakaio pupu. E pispisien te luvosen tei takes tang mikila vapurun vanut moletin xil xa mahulong tengan lavusili. \x + \xo 5:9 \xt 1Kor 5:6\x* \v 10 E nake reitin xa Suv Iesu isak ni xamim mei mumae e nenemien navan. E mi ngan xil xa di labilhiles nenemien namim, Hi isa pangasien ihe holu mi xil. \p \v 11 Tuxoli e hinoxoli xil, xosxa mulonge xa di napispisi mi moletin xil tengan ha lihe vexahu tengan mei limal pe met Hi, ngan ak tave reitin ti. ?Vengan, xosxa be reitin, veneh ma Siu xil iexil nggat nou e ladit ni ngan xa di tamu lasak purun nou? E lapol ni mak vengan xa pispisien navan tamal ti e nenemien nae melele xa nabiteni xa neketen e Iesu Kristo xa temat e eivave texoles rae xil na Siu xil. \x + \xo 5:11 \xt 1Kor 1:23\x* \v 12 !Ngan xil ak xa di lapurun nenemien namim del sepinien xil usil vexahu, nanemi nabit vahos mak mu xosxa xil lapol sen ni, e lata xoteh vari ni ut eo nae vaha! \p \v 13 Tuxoli e hinoxoli xil, Hi tehosei xamim tengan mumeluv ra hisit rae xil ak. E neta sav xa mumeluv mak, munanemi ti munahit mumeluv tengan mukila mupol ni tesaen xil vus xa iemim bei. E mumeluv tengan ti mututou ni Kristin sav xil vengan xa iemim ti ihei xamim. \x + \xo 5:13 \xt 1Pit 2:16\x* \v 14 Vengan rae xil vus ladi ngamu e rae tei takes xa bit, \qt “Eheien namim iti e moletin sav xil ixoni ngan taxa eheien namim di e xamim mun tang.”\qt* \rq (Lev 19:18)\rq* \x + \xo 5:14 \xt Mat 5:43; 19:19; 22:39; Mak 12:31; Luk 10:27; Rom 13:9; Tem 2:8\x* \v 15 E xosxa xamim, Kristin xil, munggulehi di mungas xamim mun tang nggoni kuli reran xil, ma muxuxou kuhi maxani xamim mun tang munangas purun xamim. \s1 Kristin xil lipol kes ni sexien xil xa Ninin Eo ien bei tengan ti lipol ni \p \v 16 Ma di nasel xat xamim tengan muhusil Ninin Eo e kakaoen te neketen namim. Vengan xosxa di munggusil naha xa Ninin Eo ien bei xamim tengan mupol ni, ma munahusil ti eheien te tenbemim. \x + \xo 5:16 \xt Rom 8:4; Kal 5:25\x* \v 17 Vengan naha xa tenbemim ien bei tengan mupol ni misav ni ngan xa Ninin Eo ien bei tengan mupol ni. E naha xa Ninin Eo ien bei tengan mupol ni misav ni ngan xa tenbemim ien bei tengan mupol ni. Xalu di lubae mi xalu e nenemien namim, e lusak ni musakras muhusil kes ni naha xa xamim tang iemim bei tengan mupol ni. \x + \xo 5:17 \xt Rom 7:15-23; 1Pit 2:11\x* \v 18 E xosxa di munggusil xat naha xa Ninin Eo ien bei tengan mupol ni, ma munati ti mun pe rae na Siu xil. \x + \xo 5:18 \xt Rom 6:14; 7:4\x* \p \v 19 Sexien xil xa di pisen ni xa moletin xil di langgusil eheien te tenbexil mak: di lapat del mosav xil xa latateli ti vatela, di lapol ni sexien tesa xil xa tamese ti pe met Hi, e di lasa xil tengan lihusil sexien xil xa tenbexil tang ien bei. \x + \xo 5:19 \xt 1Kor 6:9-10; Efes 5:5; Rev 22:15\x* \v 20 Di lamot mi hi sav xil e di lapol ni eimas. Sexien nae xil polu ni ekaten, ngongoren, e labe elu mi mosav xil. Di lasak pisi tengan lapet rat xil tase tang, di lasepin nggeih xat mosav xil, e di ladi pas moletin xil. \v 21 Nenemien nae di e holesok na mosav xil, di lamun, di lapol ni sexien xil te suse, e di lapol ni hisit sexien tesa sav xil xa mak. Xosali, inou di nasel xat xamim nggoni ngan xa natesel xat xamim ni tetiamu, melele xa nateti tamu tetel xamim. Vengan xa natesel xat xamim xa moletin xil xa di lapol ni hisit sexien xil ak lasakras lapus tuxolxatien xil xa Hi bit isa ni mi horamue nan xil e rute xa be suv toto en. \s1 Sexien xil xa pisen ni xa Ninin Eo di e meulien nar reitin \p \v 22 Reitin, sexien namim xil isav. Vengan xosxa be reitin xa Ninin Eo di e meulien na moletin xil, sexien nae ipisen ni. Xil lipolu ni eheien, sien, e tomat. Nenemien nae ihe teviei, ti lipol ihos mi mosav xil e ti litutou ni xil, e mosav xil likila liling nenesien nae e xil. \x + \xo 5:22 \xt Efes 5:9\x* \v 23 Sexien nae imerou e likila lixuxou kuhi ve sexien nae xil. Rae tovuol xa ti vasemae ni moletin xil tengan linapol ni ti sexien hos xil ak. \x + \xo 5:23 \xt 1Tim 1:9\x* \p \v 24 Misak ni, ngan xil xa labe moletin xil na Iesu latahusil ti mun eheien te tenbexil vatel sexien e nenemien tesa xil teni. Reitin, nggoni ngan xa lateti xat meulien matu nar teti e eivave. \x + \xo 5:24 \xt Rom 6:6; Kol 3:5\x* \v 25 Xosxa Ninin Eo di e meulien nar reitin, ma ti rimaen ni itiamu ni xir e ipispisi mi xir ni sexien eah xa ti ripol ni. \x + \xo 5:25 \xt Rom 8:4; Kal 5:16\x* \v 26 \x + \xo 5:26 \xt Plp 2:3\x*Ve rin ak, ihos tengan rinasep koai ti, rinasak ti tengan mei rave eilep mu rali mosav xil, e eheien nar nati ti e holesok xil na mosav xil. \c 6 \s1 Kristin xil ti litutou ni mosav xil \p \v 1 Tuxoli e hinoxoli xil, xosxa mukameti xa tei e tuemim xil di mot e tesaen, ma xamim, xa munggusil Ninin Eo nggeih, ha mumal ni ixo suse xa imerou tang. E melele xa di mupol ni, muxuxou kuhi tengan xamim mun mumot ti e tesaen. \x + \xo 6:1 \xt Mat 18:15; Tem 5:19\x* \v 2 Melele xa Kristin sav xil di lapusi nggeih e meulien nae, bos xa ha mututou ni xil. Nggo sexien ak, ti mupol sen naha xa Kristo tesemae ni Kristin xil tengan lipol ni. \x + \xo 6:2 \xt Rom 15:1\x* \v 3 E xosxa moletin tei minemi bit xi be eilep pupu mili mosav xil, ma xi di miluvos xi tasen e misakras vapol ni ti neta vahos. \v 4 Imal xa moletin xil kekes ilepis sexien nan tasen tengan vakil ti xos bos mu misa. Imak, ma mikila valonge vahos ve sexien nan kestang, e nalepis sexien nan ti natel sexien na mosav. \x + \xo 6:4 \xt 1Kor 11:28; 2Kor 13:5\x* \v 5 Vengan momal xa xamim kekes ti ipol sen naha xa di hen tengan vapol ni. \x + \xo 6:5 \xt Rom 14:12\x* \v 6 E momal mun xa ngan xil xa di langgur tutouen nggo pispisien na titsa tei isa rilomun ni tutouen iha mini. \x + \xo 6:6 \xt 1Kor 9:11,14\x* \p \v 7 Munaluvos xamim ti mun tang, Hi namaen xamim ti munem male ni xeihen nan xa eilep pupu. Vengan be reitin xa xi ilepis rin na moletin xil vus e isak ni xil lia vari ni huite te naha xa latelihi e meulien nae. \v 8 Vengan xa moletin xa di milih tesaen nggusil naha xa tenben ien bei, ma xi ia huite teni xa ihe maten. E moletin xa di milih hosien nggusil naha xa \w Ninin Eo\w* ien bei, ma Ninin Eo ak isak ni xi ia huite teni xa ihe meulien sal. \x + \xo 6:8 \xt Sion 3:6; 6:63; Rom 8:13\x* \v 9 Mak, ma vemim navuol ti tengan ti mupol ni sexien hos xil. Vengan, xosxa rinastokovein polien hos nar xil ti, ma ti ripus huite teni mei istal e melengien xati teni. \x + \xo 6:9 \xt 2Tes 3:13\x* \v 10 Misak ni, e melele xil vus xa di rapus mesal teni, ti ripol ni naha xa ihos tengan ritutou ni moletin xil vus, e ripol ni mak mu mi ngan xil xa labe tua nar xil e neketen. \s1 Sepinien kor \p \v 11 \it Inou, Pol vari, di nadis sepinien kor ak del xat heok xa tisen xil teni mahulong mak.\it* \p \v 12 Kristin xil xai xa labe Siu xil di lasak pisi tengan lapol ni vaxeih mi xamim tengan muve vexahu. E di lapol ni mak tang tengan vasak ni Siu sav xil lavesi xil ve polien nae. Di lanemi labit linahur ti mun sakpurunien naxo Siu sav xil ak vengan xa di langgusil xat Iesu xa temat e eivave. \x + \xo 6:12 \xt Kal 5:11\x* \v 13 Siu xil xa labe vexahu ngamu, xil mun latahusil xat kuh \w rae\w* na Siu xil ti. E labit ha muhe vexahu vengan iexil bei tengan lisep koai usili mi Siu sav xil. \v 14 E rin navan, inou nisep koai kestang usil maten na Iesu Kristo, Suv nar. Maten nan tesak ni nou mun natemat e rin te holesok xil te ut etan vengan xa rin navan tovuol en. E holesok xil te ut etan napol ni ti mun neta e nou, vengan rin nan tovuol e nou. \x + \xo 6:14 \xt 1Kor 1:31; 2:2\x* \v 15 E pe met Hi, tave ti neta xosxa moletin tei be \w vexahu\w*, mu tava ti. Vengan xa naha xa eilep mak mu be xosxa moletin tei nggur meulien hu mu tahuri ti. \x + \xo 6:15 \xt 1Kor 7:19; Kal 5:6; 2Kor 5:17\x* \v 16 Ngan xil xa di langgusil nenemien ak, xil vari labe moletin na Hi reitin, e ipisen tomat e eheien hos mi xil. \x + \xo 6:16 \xt Sam 125:5; 128:6\x* \p \v 17 E di nasel xat xamim tengan munamaen mosav xil ti linasep purun rin navan. Vengan xa tenbeok polu ni von menuk te pangasien xa natehuri ve polien navan mi Iesu. \x + \xo 6:17 \xt 2Kor 4:10\x* \p \v 18 Tuxoli e hinoxoli xil, di nasep ling xamim del sisen ak: eheien hos na Hi iti e tinemim ve naha xa Iesu Kristo, Suv nar, tepol ni e rin namim. Reitin.