\id ACT - Southeast Ambrym NT with Ruth and Jonah [tvk] -Vanuatu (DBL 2015) \h Polien \toc1 Polien \toc2 Pol \mt2 Sepinien xa diamu te \mt1 Polien \is1 ?Visi iaxa tetis vanuvei ak? \ip Moletin xa tetis vanuvei ak, hisen Luk. Luk tehe tokta tei\x + \xo 1:0 \xt Kol 4:14\x* xa tesukul kuhi. Xi tenave eloheoh tei ti xa latehe lu e le tei (12). Xi tehe timue tei na Pol xa lutekakao vituei e lutepol vituei tehe holu\x + \xo 1:0 \xt Kol 4:14; 2Tim 4:14; Plp 1:24\x* Luk tenave Siu tei ti, e tave ti neta xa tehe Sentael tei, mei teneket e Iesu Kristo. \ip Hi vari tesak ni Luk tetis vanuvei xalu ak te ‘Longeongen hos xa Luk tetisi’ e ‘Polien na eloheoh xil.’ Xi tekil kuh holesok xil xa testal e meulien na Iesu,\x + \xo 1:0 \xt Luk 1:3\x* e tekil kuhi mun xa Sias testal tetep e taon te hal Serusalem e teha tetuxoh rute sav xil mun texo suse eah.\x + \xo 1:0 \xt Pol 1:8\x* Xi tekapis e ut xil holu tetel eloheoh Pol.\x + \xo 1:0 \xt Kol 4:14; 2Tim 4:14; Plp 1:24; Pol 16:10-17; 20:5–28:16\x* Luk tetis vanuvei ak te ‘Polien’ e huram hanutap tol e tol mun AD (huram 63 tetutou ni poten na Iesu), e melele xa Pol tete taon xa mahulong te hal Rom e di tetatil melele xa suv toto xa mahulong te hal Rom ilepis rin nan.\x + \xo 1:0 \xt Pol 28:30\x* \is1 ?Visi iaxa tevuli vanuvei ak tetiamu? \ip Luk tetis vanuvei ak teha mi timue tei nan xa hisen Teopolis.\x + \xo 1:0 \xt Luk 1:1; Pol 1:1\x* Koute te his ak be ‘moletin xa eheien nan di e Hi.’ Luk tetis vanuvei ak teha mi moletin ak, e tekila mun xa moletin xil holu xa latave Siu ti livuli. \is1 ?Luk tetis vanuvei ak veneh? \im \bd Luk tehit vapisen kila xa Sias testal tetep\bd* - Vanuvei te Polien di misep usil sexien xa Sias testal kokot e Serusalem. Xi misep usil polien xa Iesu tesa ni mi eloheoh xil e mi Kristin xil ngasen.\x + \xo 1:0 \xt Pol 1:7-8\x* Di pisen ni mun xa xeihen na Ninin Eo di bemei e moletin xil xa laneket e Iesu, e di misak ni neketen nae mei nggeih mak mu.\x + \xo 1:0 \xt Pol 2:1-12\x* Luk tesep kil sexien xa Kristin xil latepol vituei tetiamu, e tetep iaxa latetutou ni moletin xil.\x + \xo 1:0 \xt Pol 2:43-46\x* Luk tesep usil sexien xa Sias di meul en e mei be mahulong e rute xil holu.\x + \xo 1:0 \xt Pol 2:47; 8:4\x* \ib \im \bd Luk tehit vapisen kila xa xeihen na Ninin Eo tesak ni Sias temeul tetep\bd* - E vanuvei ak, Luk tesep kila xa melele xa Sias testal e \bd Serusalem\bd*, moletin xil latepus Hi xa tesak ni hisit merekel xil ak latestal:\x + \xo 1:0 \xt Pol 2:14–7:60\x* moletin na Iesu xil latesepin ni sepinien sav xil xa tenave nae xati ti xa mosav xil latelong kila,\x + \xo 1:0 \xt Pol 2:4,7-12\x* eloheoh xil latetal rat moletin xil holu ra mesien nae,\x + \xo 1:0 \xt Pol 3:1-10; 5:15-16\x* e latesepin e latesetu tetel xeihen.\x + \xo 1:0 \xt Pol 4:8-13,30-31\x* Di, sakpurunien tei xa mahulong mei tepurun Kristin xil e hal Serusalem, e holu e xil latelesae latehe rute sav xil e provins te hal \bd Sudea\bd* e provins te hal \bd Sameria\bd*\x + \xo 1:0 \xt Pol 8:1,4-5\x* xa lutenave sotin pupu ti ra hal Serusalem. E melele xa Iesu tehiles meulien na Pol, Hi tesila tetel Kristin sav xil teha tengan lavur longeongen hos usil Iesu Kristo vaha mi Siu sav xil xa lateti e \bd ut sav xil e ut etan\bd* xa kavmen te hal Rom di telaxat xil. E ngan xil xa latave Siu ti xa latexo Afrika, Siria, Esia, Masedonia e Rom mun\x + \xo 1:0 \xt Pol 12:1–28:30\x* mei laneket. \ib \im \bd Luk tehit vasep kil vatit neketen na Kristin xil\bd* - Luk di tetis xat rut sepinien na Hi xa Pita tesetu ni mi Siu xil usil vatit neketen nan,\x + \xo 1:0 \xt Pol 2:14-41; 4:8-12; 10:34-48\x* tetel rut sepinien xa Pol tesetu ni mi moletin xil xa latave Siu ti.\x + \xo 1:0 \xt Pol 13:16-41; 17:22-32; 22:1-21; 26:1-29\x* Luk tepisen ni xa longeongen hos usil Iesu Kristo di tekapis e ut xil holu, e sepinien teni momal tengan moletin xil te kantri xil vus lakila mei lineket en. Luk teta tetel Pol e melele xa Pol di tetatil suv toto xa mahulong te hal Rom tengan ilepis rin nan e kot.\x + \xo 1:0 \xt Pol 28:30\x* Misak ni, moletin holu lanemi labit Luk tetis uvei xalu ak te ‘Longeongen hos usil Iesu Kristo xa Luk tetisi’ e ‘Polien na eloheoh xil’ tengan vahit kil vatit neketen na Pol tengan vatutou ni rin nan. \ib \im \bd Luk tehit vapisen kila xa sakpurunien xil misakras vahas tan ni Sias na Iesu Kristo\bd* - Luk tepisen ni xa Kristin xil holu xa di lavithiten longeongen hos na Hi di labisu ni melele te xeih xil e meulien nae (nggoni Pita\x + \xo 1:0 \xt Pol 4:3; 12:3-17\x* e Pol\x + \xo 1:0 \xt Pol 16:22-40\x*). Rut moletin xil di labas vin xil (nggoni Stivin\x + \xo 1:0 \xt Pol 7:59-60\x* e Temis\x + \xo 1:0 \xt Pol 12:2\x*). Rute ngan xil mun, moletin xil di lapurun xil (nggoni Pol\x + \xo 1:0 \xt Pol 15:19; 17:5-9; 18:6; 19:23-41\x*). E sakpurunien xil xa nggeih xiak misakras vahas tan ni Sias na Iesu Kristo vengan xa Ninin Eo di e moletin xil teni. E xi iaxa di misak ni Sias meul mei be mahulong e nggeih mak mu. \is1 Vatit nenemien tei te vanuvei ak de Polien 1:8 \ipq Iesu biteni bit, “Xamim mukil ngan ak kestang, melele xa Ninin Eo imei e xamim, mupolu ni xeihen. Ma ti musep usil nou e hal Serusalem, e ut xil xa di provins te hal Sudea, e provins te hal Sameria, e ut sav xil mun iha ihur vuol ni ut etan.” \is1 ?Naha iaxa di e vanuvei ak? \io1 1. Polien na Pita del Siu xil. (1:1–12:25) \io2 a. Sias na Iesu Kristo testal kokot e Serusalem. (1:1–7:59) \io2 b. Sias ba duxoh provins te hal Sameria e Siria. (8:1–12:25) \io1 2. Polien na Pol del ngan xil xa latave Siu ti. (13:1–28:31) \io2 a. Kakaoen kokot na Pol tengan vahithiten longeongen hos mi moletin xil e provins xalu te hal Kalesia e Pampilia. (13:1–14:28) \io2 b. Kaonsel te Sias te hal Serusalem lamaen ni tengan Kristin xil xa latnave Siu ti mei lamos e Sias, neta sav xa latahusil rae na Siu xil ti. (15:1-35) \io2 c. Kakaoen na Pol xa tehe valu nen xa tetuxoh provins te hal Esia e Masedonia. (15:36–18:28) \io2 d. Kakaoen na Pol xa tehe vatol nen xa tetuxoh provins te hal Esia e Masedonia mun. (19:1–21:14) \io2 e. Pol tesep usil vatit neketen nan e von koten e hal Serusalem, Sesaria, e teha tetuxoh taon xa mahulong te hal Rom. (21:15–28:25) \is1 Map - Kakaoen hat na Pol \c 1 \s1 Sepkilaen na Luk usil vanuvei ak \p \v 1 Tuxoli Teopolis,\x + \xo 1:1 \xt Luk 1:3\x* \p Nadis vanuvei ak bat minuk. \p E tisen xa natetisi tehat minuk tetiamu,\f + \fr 1:1 \ft Luk tetis vanuvei tei nggusil meulien na Iesu teha mi Teopolis ngamu.\f* natehit usil holesok xil xa Iesu di tepol ni e di tepispisi ni e melele xa tepol kokot ni polien nan xil \v 2 ba duxoh melele xa Hi tehur rati tehe ut nesao. E melele xa Iesu teta tamu e ut etan, texo xeihen na \w Ninin Eo\w*, xi tepispisi mi moletin xil xa tehosei xil mei latehe \w eloheoh\w* nan xil.\x + \xo 1:2 \xt Mak 16:19; Luk 24:49-51\x* \v 3 Melele xa Iesu tehur longpangasien nan e temat, xi testal mi moletin nan xil melengien hanutap lu (40) e suse holu xa tepisen ni xa xi temeul rilomun reitin ra maten. E, e melele nen xil ak, Iesu tesepin tetel xil usil suse xa Hi mei ihe suv toto na moletin xil en.\x + \xo 1:3 \xt Luk 24:36-42; Sion 20:19-20,26-27; Mat 28:18-20; Luk 24:46-49; Sion 20:21-23\x* \v 4 E melele xa Iesu teta tamu tetel moletin nan xil, tesel xat xil tehit, “Munahe reling \w Serusalem\w* ti mu. E mutatil sanien te Ninin Eo xa natehiteni mi xamim xa Tata navan tehit xati tengan isa ni mi xamim.\x + \xo 1:4 \xt Luk 24:49; Sion 14:16-17; 15:26; Pol 2:33\x* \v 5 Vengan xa, tetiamu, Sion tebaptaes ni moletin xil ni oei tang, e navehi ti, Hi ibaptaes ni xamim ni Ninin Eo.”\f + \fr 1:5 \ft Melele xa labaptaes ni moletin tei ni oei, ngan ak pisen ni xa mei mineket e Iesu e biles meulien nan ra sexien tesa nan xil, e misa sen meulien nan mi Hi. E melele xa Kristin tei misa meulien nan mi Iesu, Hi Tamen di baptaes ni e Ninin Eo. Misak ni, Ninin Eo mei polu e meulien nan, di misa xeihen mini, e di pisen suse xa momal tengan ihusili.\f* \x + \xo 1:5 \xt Mat 3:11; Mak 1:8; Luk 3:16; Sion 1:33\x* \s1 Hi nggur rat Iesu be ut nesao \p \v 6 Di, e melengien tei mun, eloheoh xil lamei vituei del Iesu e lasisi labit, “?Suv midep? ?Taxeak, melengien momal tengan xouk omei ove suv toto na mol‑Isrel xil vaxoni suv toto Deved tetiamu, mu tamal ti mu?”\x + \xo 1:6 \xt Luk 24:21\x* \p \v 7 E Iesu bit rilomun ni mi xil bit, “Melengien ak, Tata kestang nggur xeihen tengan ihosei. Tave tengan ti xa xamim mukil melele xa xi teling xati tengan istal en.\x + \xo 1:7 \xt Mak 13:32\x* \v 8 E xamim mukil ngan ak kestang, melele xa Ninin Eo mei ise xat xamim, mupolu ni xeihen. Ma ti muhithiten holesok xil xa natehiteni e natepol ni. Mupol ni e taon te hal Serusalem, e rute sav xil mun e provins te hal Sudea. Ivus, ti muhithiteni e provins te hal \w Sameria\w*, e ut sav xil mun iha ihur vuol ni ut etan.”\x + \xo 1:8 \xt Efes 3:16; Luk 24:48; Sion 15:27; Pol 2:32; 3:15; 5:32\x* \v 9 Melele xa bit sepinien ak bus e xil dit tamu lapusi, Hi nggur rat Iesu be ut nesao, e momah tei mei da xole e latapus ti mun.\x + \xo 1:9 \xt Mak 16:19; Sion 6:62\x* \p \v 10 E melele xa di tamu laketeh be tilang hat, vatei takes, moletin lu xa lusing ni eising te mieh lusoh visal xil.\x + \xo 1:10 \xt Luk 24:4\x* \v 11 E lubiteni mi xil lubit, “?Mol‑Kaleli xil, xamim di musoh e di muketeh be nesao mak veneh? Iesu xa Hi nggur rati ra xamim e ngguri be ut nesao, xi vari tang itilomun imei ixo hisit sexien taxa di mupusi be ut nesao iaxai.”\x + \xo 1:11 \xt Mat 26:64; Luk 21:27; Rev 1:7\x* \s1 Matias mei be eloheoh xa nggoles Sudas Eskariot \p \v 12 Di, eloheoh xil labe reling Vathu te Urvatiei te \w Olip\w* e ladilomun labe Serusalem xa tave sotin ti.\f + \fr 1:12 \ft Vathu te Urvatiei te Olip be kilomita tei ra hal Serusalem.\f* \x + \xo 1:12 \xt Luk 24:50,52\x* \v 13 Melele xa laduxoh taon, labe von toen xa be nesao e nim xa ladi en. Ngan xil xa ladi vituei e melele nen ak labe Pita, Sion, e Temis; Andru, Pilip e Tomas; Batalomiu e \w Matiu\w*; Temis (xa be nat Alveas), Saemon (xa lakesi ni Silixin) e Sudas (nat Temis).\x + \xo 1:13 \xt Mat 10:2-4; Mak 3:16-19; Luk 6:14-16\x* \v 14 Vehakut, eloheoh xil ak lamei di lasis vituei. E moletin sav xil mun xa mei di lasis vituei del xil labe Meri (nine Iesu), tua na Iesu xatel, del rut atou xil mun. \p \v 15 Melengien vahis mei mitavi, e moletin xil xa laling neketen nae e Iesu lamei vituei. Moletin xil vus sangas laduxoh handred tei e hanutap tei (120). Melele xa ladi vituei mak, Pita mitamea misoh pe metexil e biteni mi xil bit, \v 16 “Tuxoli e hinoxoli xil, sepinien xa suv toto \w Deved\w* tehit lelen ni e Vanuvei Eo mei mistal be reitin usil Sudas Eskariot xa tetel ngan xil xa latemei latetal xat Iesu.\x + \xo 1:16 \xt Sam 41:9\x* \v 17 Sudas tehe tei e xamem xa Iesu tehosei, e xi mun tepol vituei tetel xamem e polien namem.” \p \v 18 (Vat xil na pris xil latesa mani mi Sudas ve tesaen xa tepol ni. E melele xa Sudas temat, latehur mani nan e latexal rut tan ni. Ngan ak tehe tan taxa xi temot en, xa tesak ni vangen temesel e tinen xil testal.\f + \fr 1:18 \xt Mat 27:1-10 \ft biteni xa vat xil na pris xil latehur rilomun ni mani xa latesa ni mi Sudas, e latexal tan tei ni. Tumulen ak tehiteni xa Sudas teha tesar hiraen e vatiei xa di misoh de tan ak. E melele xa ao ak temeot, tenben temot tehe tan, e vangen temesel.\f* \v 19 Melele xa longeongen usil rin xa Sudas temat texo en tekapis e ut xil vus te hal Serusalem, lakes rute ak ni ‘Akeldama,’ xa koute teni be ‘Tan te Ra.’) \p \v 20 E Pita biteni mun bit, “Reitin, suv toto Deved tehit lelen ni usil Sudas e Sam tei tehit, \q1 \qt ‘Hi Suv, upol ni vatimol nan iha ikesae,\qt* \q2 \qt e horamue tovuol mun nati e tim san.’\qt* \rq (Sam 69:25)\rq* \m Deved tehit lelen ni mun tehit, \q1 \qt ‘Bos xa moletin tei mei ixolesi e ihur voninen.’\qt* \rq (Sam 109:8)\rq* \m \v 21 Ve rin ak, momal tengan moletin sav tei mei imos e xamem, tei xa tehusil xamem tetiamu e melele xa matehusil rohon ni Suv Iesu, e texulehi tehusil xamem e melele xil vus xa matekakao tetela.\x + \xo 1:21 \xt Luk 1:2; Sion 15:27; Mat 3:13-15; Mak 1:9; Luk 3:21; Mak 16:19; Pol 1:9\x* \v 22 Reitin, muhosei moletin tova xa teta tetel xat xir e melele xa Sion di tebaptaes ni moletin xil, mei duxoh melengien xa Hi tehur rat Iesu tehe ut nesao. Rihosei tova e xil vari tengan mei ipol itel xamem e ti ihit rati mi mosav xil xa be reitin xa tepus Iesu temea rilomun ra maten.” \v 23 Ma xil labosei moletin lu: Siosep Barsabas (xa hisen tei mun be Sastas) e Matias. \p \v 24 Di, lasis mi Hi labit, “Suv, xouk okil nenemien na moletin xil vus. Ma upisen ni mi xamem xa visi e moletin xalu ak iaxa otehosei\x + \xo 1:24 \xt Sion 2:24-25\x* \v 25 tengan mei ipol ixoni \w eloheoh\w* nam. ?Visi e xalu mei ixoles von Sudas, xa testokovein polien ak tengan ha ihe voninen xati te maten?” \v 26 \x + \xo 1:26 \xt Pro 16:33\x*Di, lasis xalu tengan mei lalitis hisealu iti e hat lu. Di, laso hat xalu ak lube valit neta tei. E melele xa lalihi rat hat tei, lakameti xa be ngan xa his Matias da en.\x + \xo 1:26 \xt Pro 16:33\x* Misak ni, be Matias iaxa langguri mei mos e eloheoh xil xa latehe tei e le tei (11). \c 2 \s1 Ninin Eo mei mise xat moletin xil xa laling neketen nae e Iesu \p \v 1 Melele xa melengien te anien xa lakesi ni ‘Pentekos’ bemei, moletin xil vus xa laling neketen nae e Iesu lamei ladi vituei e nim tei.\x + \xo 2:1 \xt Lev 23:15-21; Dut 16:9-11\x* \v 2 Vatei takes, lalong tangalen tei xa nggo ut nesao e bemei nggoni votiang tei xa mu nggeih. Tangalen ak mise sen nim xa di ladotan en. \v 3 \fig Ninin Eo mei mise xat ngan xil xa langgusil xat Iesu.|alt="Holy Spirit comes at Pentecost" src="WA03939b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="2:3" \fig* Di, neta tei mistal e nim ak xa pili nggoni upang xa mitasil ba misoh e vatixil kekes.\x + \xo 2:3 \xt Mat 3:11; Luk 3:16\x* \v 4 E melele nen ak, xil vus mei lapolu ni \w Ninin Eo\w*. E Ninin misa xeihen mi xil xa misak ni xil di lasepin nggo hisit sepinien sav xil xa tave nae xati ti.\x + \xo 2:4 \xt Pol 4:31; 10:44-45; 19:6; Mak 16:17; Pol 10:46; 1Kor 13:1\x* \p \v 5 E melele nen ak, \w Siu\w* xil xa latexo kantri sav xil holu ladi e taon te hal \w Serusalem\w*. Latemei vengan xa neketen nae e Hi nggeih e iexil bei tengan lamot mi Hi e melengien te Pentekos. \v 6 Melele xa moletin xil ak lalong tangalen ak, xil holu lamei vituei tengan lakil ti naha iaxa di mistal xiak. E melele xa lamei sangas, latemanin vengan xa di lalong kil sepinien na moletin xil na Iesu nggo sepinien savsav nae xil. \v 7 Xil lamesep pupu e lasis xil mun tang labit, “!Ei, moletin xil xa di lasepin iaxai, xil vus labe ngan Kaleli xil tang!\x + \xo 2:7 \xt Pol 1:11\x* \v 8 ?Ma veneh iaxa di ralonge xa xil di lasepin nggo sepinien savsav xati nar xil? \v 9 Xir rabe ngan Partia, Midia, e Ilam; ngan Mesopotemia, Sudea e Kapadosia; ngan Pontas e Esia; \v 10 ngan Frikea e Pampilia; ngan \w Isip\w* e rin xil xa be Libia sangas visal Saerin. Rute e xir rabe Siu xil te hal \w Rom\w*, e ngan tesav e xir labe te hal Rom xa labit xati tengan lihusil Hi e rae na Siu xil. \v 11 Rute sav mun labe ngan Krit e Arebia. !E tave ti neta xa ranggo ut sav xil holu xa mak, e xir vus di ralong xil di lasepin e sepinien nar xati xil usil holesok xil xa tellep pupu xa Hi di tepol ni!” \v 12 Xil vus latemanin e lanem holu usili. Ma lasis pilei xil mun labit, “?Naha vari koute te holesok xil ak?” \p \v 13 E rute xil lasep pepamen ni eloheoh xil labit, “!Moletin xil xai lamun tova tang e latalang ni!” \s1 Pita misetu mi vanut moletin xil \p \v 14 Di, Pita misoh del eloheoh sav xil xa labe tei e le tei (11), e mikei nggeih ba mi vanut moletin xil ak bit, “Xir Siu xil, e xamim vus xa mudi e Serusalem e melele ak, muteong ni nou e nihit kil koute te holesok xil ak mi xamim. \v 15 Moletin xil ak latamun ti vaxoni ngan xa di munemi. Taxeak be naen klok makoe tang. \v 16 E‑e. Naha xa di mupusi nggoni ngan taxa Hi tehit lelen ni texo \w provet\w* Soel tetiamu tehit, \q1 \v 17 \qt ‘E melengien kor xil,\qt* \q2 \qt inou nisa Ninin Eo navan mi moletin xil ngasen.\qt* \q1 \qt Horamue e atuli namim xil lihit lelen sepinien navan xil.\qt* \q2 \qt E horam maxoe xil ti lipus kil nenemien xuxus xil ixo Hi,\qt* \q2 \qt e momatu xil lipus kil neta ixo metuveen xil.\qt* \q1 \v 18 \qt E melengien xil ak, inou niteh rat Ninin Eo navan\qt* \q2 \qt ha ise xat moletin navan xil vus ituxoh tiramue e atou xil mun xa labe slev tang.\qt* \q2 \qt Reitin, xil mun, ti lihit lelen sepinien navan xil.\qt* \q1 \v 19 \qt Inou nipol ni holesok xil xa tellep listal e tilang hat,\qt* \q2 \qt e nipisen xeihen navan e ut etan.\qt* \q1 \qt E ut etan, nipol ni holesok xil listal ixoni melele te vaeen:\qt* \q2 \qt ra ileh, e upang e eas ituvan e ut ngasen.\qt* \q1 \v 20 \qt E tilang hat, meteneai mei imaluxoluk,\qt* \q2 \qt e aveti imei ipili ixoni ra.\qt* \q1 \qt Melele xa moletin xil lipus holesok xil ak mei istal,\qt* \q2 \qt lipus kila xa melengien xa eilep na Hi Suv sangas vastal xa mei ilepis rin na moletin xil vus.\qt* \q1 \v 21 \qt E melele nen ak, ngan xil vus xa likes nou ve tutouen,\qt* \q2 \qt inou, Hi Suv, niteh meulien e xil.’”\qt* \rq (Soel 2:28-32)\rq*\x + \xo 2:21 \xt Rom 10:13\x* \p \v 22 Pita biteni mun mi xil bit, “!Tuxoli xil te hal \w Isrel\w*, muteong ni sepinien xil ak! Melele xa Iesu te hal Nasaret teta tamu tetel xamim, Hi tepisen kila xa xi tehe Mesaea nan texo xeihen xa tesa ni mini tengan vapol ni merekel xil e holesok sav xil xa tellep pe valnaomim xa vasak ni mutemanin. Xamim vus mukil kuhi xa ngan ak be reitin.\x + \xo 2:22 \xt Sion 3:2\x* \v 23 E nggusil lingxatien nan, Hi xa mikil holesok xil vus xa di mistal teling Iesu pe hemim. E xamim, mutesa maten mini melele xa mutexeih xat ngan xil xa latahusil ti rae xil na Hi tengan liti xati e eivave.\x + \xo 2:23 \xt Pol 4:28; Mat 27:35,50; Mak 15:24,37; Luk 23:33,46; Sion 19:18,30; Pol 3:15\x* \v 24 E Hi tesak ni temea rilomun ra maten tengan nahur ti mun longpangasien teni. Vengan xa xeihen te maten misakras vahur xati.\x + \xo 2:24 \xt Mat 28:6; Mak 16:6; Luk 24:5; Pol 3:15; 2Saml 22:6; Sam 18:4; 116:3\x* \v 25 Ngan ak nggoni ngan xa suv toto \w Deved\w* tetiamu tehit lelen ni usil Iesu tehit,\x + \xo 2:25 \xt Sam 16:8-11\x* \q1 \qt ‘Vehakut, napus Hi Suv de riuk metu.\qt* \q2 \qt E uluk nakan ti vengan xa xi de visal nou.\qt* \q1 \v 26 \qt Reitin, nabesi nou e nasa memesien ba mini.\qt* \q2 \qt E naling nenesien navan en xa isikoe xol tenbeok.\qt* \q1 \v 27 \qt Reitin, nakila xa namaen ninin navan ti nate von maten.\qt* \q2 \qt E namaen ni ti tiei navan, moletin eo nan, tengan navolel e vul te tehinen.\qt*\x + \xo 2:27 \xt Pol 13:35\x* \q1 \v 28 \qt Xi pisen suse te meulien minou.\qt* \q2 \qt Nihesi nou vehakut vengan xa xi de visal nou.’”\qt* \rq (Sam 16:8-11)\rq* \p \v 29 Pita biteni mun mi vanut moletin xil bit, “Tuxoli xil te hal Isrel, inou nihiteni imal tang mi xamim usil Deved, avu nar. Xi temat, e latetihin ni. E von tehinen nan da tak duxoh xosali.\x + \xo 2:29 \xt 1King 2:10; Pol 13:36\x* \v 30 Rakila xa xi tehe provet tei. Xi tekila xa Hi tepol ni hitxatien te xeih tei mini xa isak ni tei e vatimol nan ihur voninen e mei ihe suv toto.\x + \xo 2:30 \xt Sam 132:11; 2Saml 7:12-13\x* \v 31 Suv toto Deved tepus kil naha xa Hi ipol ni e melengien xil xa ti imei. Ma tesep usil mea rilomunen na Mesaea melele xa tehiteni tehit, \q1 \qt ‘Hi namaen ninin navan ti nate von maten.\qt* \q2 \qt E namaen ni ti tiei navan, moletin eo nan, tengan navolel e vul te tehinen.’\qt* \rq (Sam 16:10)\rq* \m \v 32 Ngan ak di misepin usil Iesu xa Hi tesak ni temea rilomun ra maten, e xamem vus matepusi xa be reitin.\x + \xo 2:32 \xt Luk 24:48; Pol 1:8\x* \v 33 Hi tepet rati tehe ut nesao tengan ha vate von xeihen xa de rin metu. E Tamen tesa Ninin Eo mini nggoni ngan taxa xi tehit xati mi xamem. E taxeak, naha xa mupusi e mulonge be Ninin Eo ak xa Iesu di misa ni mi xamem.\x + \xo 2:33 \xt Mak 16:19; Pol 7:55,56; Rom 8:34; Kol 3:1; Hib 1:3; 8:1; 10:12; 12:2; 1Pit 3:22; Sion 14:16-17; 15:26; Pol 1:4\x* \v 34 Xir vus rakila xa tenave suv toto Deved ti iaxa tehe ut nesao. E Deved vari tang tesepin usil Iesu Kristo melele xa tesa sepinien ak tehit, \q1 \qt ‘Hi Suv biteni mi Suv navan bit,\qt* \q1 \qt “Utotan e riuk metu,\qt* \q2 \v 35 \qt ituxoh melele xa niling ngan xil xa labe elu minuk mei liti pe hem.”’\qt* \rq (Sam 110:1)\rq*\x + \xo 2:35 \xt Mat 22:14; Mak 12:36; Luk 20:42-43; Hib 1:13\x* \m \v 36 Misak ni, momal tengan xamim e mol‑Isrel xil vus mukil kuhi mak xa Iesu vari iaxa Hi tepol ni be Mesaea e be Suv nar. !E be xi vari xa xamim muteti xati e eivave!”\x + \xo 2:36 \xt Pol 5:30-31\x* \p \v 37 Melele xa moletin xil lalong sepinien nan, iexil bon e tinexil muis. Ma lasis Pita del \w eloheoh\w* sav xil mun labit, “?Tua xil, naha li vari iaxa makila mapol ni?”\x + \xo 2:37 \xt Luk 3:10,12,14\x* \p \v 38 Ma Pita bit rilomun ni mi xil bit, “Xamim kekes muhiles ra \w tesaen\w* xil namim e mumaen xamem mubaptaes ni xamim e his Iesu Kristo. Imak, ma Hi ileh rerat tesaen namim xil e iketeh ihos rilomun mi xamim. Ivus, Hi isa Ninin Eo nan mi xamim ixoni sanien tei.\x + \xo 2:38 \xt Pol 3:19\x* \v 39 Xamim vus mupol ni imak vengan xa Hi tepol ni hitxatien ak tetel xamim e horamue namim xil, e tetel ngan xil vus xa ladi sotin. Reitin, Hi Suv tehit xati xa xi isa Ninin Eo nan mi ngan xil ngasen xa xi di mikes xil tengan mei lihe moletin nan xil.”\x + \xo 2:39 \xt Aes 57:19; Soel 2:32; Rom 10:13\x* \p \v 40 Pita misel xat xil nggeih del sepinien sav xil mun. E dakes xil bit, “!Musis Hi tengan iteh meulien e xamim ra pangasien xa isa ni imei mi moletin tesa xil te xosali ak!”\x + \xo 2:40 \xt Dut 32:5; Sam 78:8; Plp 2:15\x* \v 41 Di, moletin xil holu lake reitin e sepinien nan, ma lamaen eloheoh xil labaptaes ni xil. E melengien nen ak, moletin xil laduxoh taosen tol (3000) xa mei lamos del ngan xil xa laling neketen nae e Iesu.\x + \xo 2:41 \xt Pol 2:47; 4:4; 5:14; 6:7; 11:21,24; 21:20\x* \v 42 E melengien xil ngasen, moletin xil ak di langgusil xat sexien xil ak: lamei vituei, lateong xat naha xa eloheoh xil di lapispisi ni mi xil, laseti anien mi xil, langgur Anien Eo na Suv, e di lasis vituei.\x + \xo 2:42 \xt Pol 2:46; 20:7\x* \s1 Sexien na ngan xil xa laling neketen nae e Iesu \p \v 43 Melengien xil holu mei mitavi, e Hi di pol ni merekel xil e sexien xil holu xa tellep nggo he eloheoh xil. Misak ni, moletin xil vus latemanin ni e lamerere ni Hi mak mu.\x + \xo 2:43 \xt Pol 5:5,11; 19:17; 5:12; 6:8; 14:3; 15:12\x* \v 44 Ngan xil vus xa laneket e Iesu, vehakut labe vituei, e di laso viton holesok nae xil tengan ti litutou ni ti e xil xa labe tamure ni neta ngan.\x + \xo 2:44 \xt Pol 4:32\x* \v 45 E rute ngan xil di lapos ni tan nae mu rut holesok nae xil, e lasa mani teni ba tengan vatutou ni ngan xil xa labe tamure ni neta.\x + \xo 2:45 \xt Pol 4:34-35\x* \v 46 Melengien xil ngasen, xil lamei vituei e vioh te \w Nim Eo\w* na Hi. E tim sae xil, laso viton anien ae del tinae hos e di langganien vituei del sien.\x + \xo 2:46 \xt Luk 24:53; Pol 2:42\x* \v 47 Xil di latepet rat Hi, e moletin xil vus di lamerere ni xil. E melengien xil vus, Suv Iesu di misak ni moletin holu mu mei di lamos e xil e xi di miteh meulien e xil.\x + \xo 2:47 \xt Pol 2:41; 4:4; 5:14; 6:7; 11:21,24; 21:20\x* \c 3 \s1 E his Iesu, Pita misak ni hoeo tei xa len mikavui mei mikakao rilomun \p \v 1 Vatei, e tri klok mahis xa be melele te sisen na Siu xil, Pita xal Sion lube \w Nim Eo\w* na Hi tengan lalosis.\x + \xo 3:1 \xt Pol 10:3,9,30\x* \v 2 E melele nen ak, rut moletin xil lapo tua tei nae xa misakras vakakao vengan xa len tesa melele xa ninen telingi. Xil lalingi sangas ni puiteh te vioh te Nim Eo xa lakesi ni ‘Puiteh xa Bos.’ E melengien xil ngasen, xil di lapoe ba lalingi e rute ak tengan ti varam ni mani ra moletin xil xa di lamei e Nim Eo.\x + \xo 3:2 \xt Sion 9:1; Pol 14:8\x* \p \v 3 Melele xa moletin ak pus Pita xal Sion lumei sangas visali tengan lalohe nim, miram ni xalu tengan lalosa neta tova mini. \v 4 Xalu luketeh momal ba ni, e Pita biteni mini bit, “!Keteh pus xamel!”\x + \xo 3:4 \xt Pol 6:15; 13:9; 14:9; 23:1\x* \v 5 Ma xi miketeh pus xalu e minemi bit ti ihur neta tova ra xalu. \v 6 E Pita biteni mini bit, “Mani navan tovuol vari, e naha xa nangguri, nisa ni minuk. !E his Iesu Kristo te hal Nasaret, tamea e kakao!”\x + \xo 3:6 \xt Pol 3:16; 4:10; 16:8\x* \v 7 Di, Pita dal xat hen metu e dutou ni mitamea e misoh. Vatei takes, len xalu mei lunggeih. \v 8 Moletin ak butahut be nesao, misoh e mikakao. Di, nggusil Pita xalu latbe vioh te Nim Eo na Hi. \fig E his Iesu, moletin xa len mikavui mei mikakao rilomun.|alt="Healed beggar dancing" src="WA03943b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="3:8" \fig* E inggak mun, moletin ak di mikakao, di butahut, e di memes Hi holu.\x + \xo 3:8 \xt Pol 14:10; Sion 5:14\x* \p \v 9 Melele xa moletin xil lapusi xa di mikakao e di memes Hi mak, \v 10 lapus kila xa be ngan xa, vehakut, di tetotan sangas visal ‘Puiteh xa Bos’ te vioh te Nim Eo e di miram mi moletin xil ve mani. E xil vus iexil bon e latemanin ni naha xa mistal mini.\x + \xo 3:10 \xt Sion 9:8\x* \s1 Pita misetu mi moletin xil e vioh te Nim Eo \p \v 11 Melele xa moletin ak xa mei mikakao di tamu nggusil xat Pita xal Sion, moletin xil vus latemanin e di labesi xil holu. Ladi e rute tei e vioh te Nim Eo xa lakesi ni ‘Veranda na \w Solomon\w*.’\x + \xo 3:11 \xt Sion 10:23; Pol 5:12\x* \v 12 Melele xa Pita pus moletin xil ak, biteni mi xil bit, “?Tuxoli xil te hal \w Isrel\w*, veneh ma di mumesep mak? ?Veneh ma di mule mah xat xamel mak? ?Munemi mubit moletin ak mikakao nggo xeihen namel tang? ?Mu munemi xa di mikakao vengan xa sexien namel momal pe met Hi? !E‑e, tamak ti! \v 13 Hi vari tesak ni mei bos rilomun. Hi ak be Hi na \w Ebraham\w*, na \w Aesak\w*, na \w Siekob\w*, e na avu nar xil mun. Xi vari iaxa tepet rat his Iesu, moletin te polien nan, be nesao. E xamim, mutesi ni pe met Paelet e mutelingi tehe hen tengan vahasi vamat. Paelet ien tehei tengan vamaen ni ha ven vamase, e xamim mutamaen ni ti.\x + \xo 3:13 \xt Eks 3:6,15; Mat 22:32; Mak 12:26; Pol 7:32; Aes 52:13; Sion 13:32; Luk 23:14-23; Sion 18:38-40; 19:12-15\x* \v 14 Xi xa be moletin eo xa momal tevi pe met Hi, xamim iaxa mutesi ni. Di, mutesis Paelet tengan vamaen moletin tei xa tehas vin moletin mi xamim.\x + \xo 3:14 \xt Mat 27:20-21; Mak 15:7,11-12\x* \v 15 Xamim iaxa mutesak ni latehas vin ngan xa be Vatit Meulien. E Hi tesak ni temeul rilomun ra maten. Xamel matepusi, e taxeak di malsep mesen ni mi xamim.\x + \xo 3:15 \xt Pol 4:10; 5:30; Luk 24:48; Pol 1:8; 2:32\x* \v 16 Xeihen xa di e his Iesu iaxa tesak ni le moletin ak mei bos. Naha xa mupusi mistal xiak, mistal vengan xa moletin ak teling neketen nan de his Iesu Kristo. E ve rin ak xi dat bos tang pe metemim xosali. \p \v 17 “Tua navan xil, nakila xa naha xa xamim tetel vat namim xil mutepol ni mi Iesu, mutepol ni vengan xa mutnakil ti.\x + \xo 3:17 \xt Luk 23:34; 1Tim 1:13\x* \v 18 E suse ak, Hi tepol ni lingxatien nan mei testal tehe reitin. Vengan xa tetiamu, Hi tehit lelen ni texo \w provet\w* xil xa Mesaea nan mei ilong pangas xi.\x + \xo 3:18 \xt Luk 24:27,44,46\x* \v 19 Mak, ma mulonge isa ve \w tesaen\w* namim xil e muhiles sexien namim xil. Mumei visal Hi tengan iketeh ihos rilomun mi xamim,\x + \xo 3:19 \xt Pol 2:38\x* \v 20 isak ni sien iti e meulien namim, e isa rilomun ni Iesu, Mesaea xa xi tehosei, tengan mei iteh meulien e xamim. \v 21 E Iesu itat e ut nesao iha vuma … imal ni melengien xa holesok xil vus mei ituxoh hoxalite teni e Hi isak ni mei ihe neta hu. Ixoni naha xa Hi tehit lelen ni tetiamu texo provet eo nan xil. \v 22 Ixoni ngan xa \w Mosis\w* tehiteni tehit, \qt ‘Hi, Suv namim, ipet rat tei e xamim tengan mei ihe provet tei ixoni nou. Muteong xat holesok xil ngasen xa xi ihiteni mi xamim.\qt* \v 23 \qt E xosxa ti e xamim linateong xat provet ak ti, ma Hi isil rerat xil ra vanut moletin nan xil e ihas xil lilel.’”\qt* \rq (Dut 18:15,18,19)\rq*\x + \xo 3:23 \xt Lev 23:29; Pol 7:37\x* \p \v 24 E Pita biteni mun mi xil bit, “Reitin mak, provet \w Samuel\w* del provet xil xa latemei tetutou ni, xil vus latehit lelen holesok xil xa di mistal taxeak.\x + \xo 3:24 \xt Luk 24:27\x* \v 25 Xir del provet xil ak, rabe mol‑Isrel xil. Misak ni, \w hitxatien te xeih\w* xa Hi tepol ni tetel xil be nar vus. Nggoni ngan xa Hi tehit xati mi Ebraham tehit, \qt ‘Vatimol nam xil lihe suse te tuxolxatien navan iha mi vanut moletin xil vus te ut etan.’\qt* \rq (Sen 22:18)\rq*\x + \xo 3:25 \xt Sen 26:4; 12:3; 12:3; 18:18; Kal 3:8\x* \v 26 Mak, ma melele xa Hi tesa moletin te polien nan temei, tesa ni mi xir tetiamu. Xi ien tehei tengan vatuxol xat xir vaxo sexien xa isak ni xir rihiles ra sexien tesa nar xil.”\x + \xo 3:26 \xt Pol 13:46; Rom 1:16\x* \c 4 \s1 Pita xal Sion lusoh pe met vat xil te Kaonsel na Siu xil \p \v 1 Melele xa Pita xal Sion di tamu lusepin mi moletin xil, rut \w pris\w* xil mei lastal del mereketeh xil te \w Nim Eo\w* del \w Satusi\w* xil mun.\x + \xo 4:1 \xt Mat 22:23; Mak 12:18; Luk 20:27; Pol 23:8\x* \v 2 Iexil mikat vengan xa eloheoh xalu ak di lupispisi mi moletin xil xa Iesu temea rilomun ra maten, e, ve rin ak, be reitin xa xil mun likila limea rilomun ra maten.\x + \xo 4:2 \xt Pol 4:33; 17:18; 26:23\x* \v 3 Ma xil ladal xat xalu e laling xalu e nim te xeih ba duxoh melengien sav vengan xa be mahis ngamu.\x + \xo 4:3 \xt Pol 5:18; 3:1\x* \v 4 E moletin holu xa lalong sepinien nalu lake reitin en. Misak ni, ngan xil xa laling neketen nae e Iesu sangas laduxoh taosen lim (5000).\x + \xo 4:4 \xt Pol 2:41,47; 5:14; 6:7; 11:21,24; 21:20\x* \p \v 5 E makoe nen, vat xil na Siu xil, elda xil, del \w titsa\w* xil te rae na Mosis lamei vituei e kaonsel na Siu xil e hal \w Serusalem\w*. \v 6 Xil ladotan del Anas xa be \w vatixar na pris xil\w*, e ngan xil mun xa lastal langgo vatimol na vatixar na pris xil xa Kaeafas, Sion, e Aleksanda latbe tol e xil. \v 7 Melele xa xil vus ladotan, ladel Pita xal Sion mei lusoh pe metexil. E lasis xalu labit, “?Neta xa xamil mupol ni, munggur xeihen teni nggo xave? ?Mutepol ni netak e his visi?”\x + \xo 4:7 \xt Mat 21:23; Mak 11:28; Luk 20:2\x* \p \v 8 E xeihen na \w Ninin Eo\w* mei polu e Pita, ma bit rilomun ni mi xil bit, “Vat xil e elda xil na Siu xil,\x + \xo 4:8 \xt Mat 10:19-20; Mak 13:11; Luk 12:11-12; Pol 6:3,5; 7:55; 9:17; 11:24; 13:9\x* \v 9 xosali, mudel xamel tengan musis xamel usil sexien hos xa mapol ni mi moletin xa len tesa. Mubit mukil ti xa xi bemei bos nggo sexien eah. \v 10 Mak, ma malisep kila mi xamim e mi mol‑Isrel xil vus xa le moletin ak bemei bos e xi di misoh pe metemim xosali nggo xeihen xa di e his Iesu Kristo te hal Nasaret. Ngan ak tehe Iesu taxa xamim muteti xati e eivave e temat. Ngan xa Hi tesak ni temea rilomun ra maten.\x + \xo 4:10 \xt Pol 3:6; 2:36; 5:30; 10:39; 2:24,32; 3:15; 5:30; 10:40; 13:30; 17:31\x* \v 11 Vanuvei Eo na Hi tesep usil Iesu tehit, \q1 \qt ‘Pos xa moletin te polien xil di lasin ni,\qt* \q2 \qt xi vari iaxa mei be seteman xati te nim e mili sen pos nen xil vus.’\qt* \rq (Sam 118:22-23)\rq*\x + \xo 4:11 \xt Mat 21:42; Mak 12:10; Luk 20:17; 1Pit 2:4,7\x* \m \v 12 Iesu kestang mikila iteh meulien e xir. Vengan xa e ut etan, his moletin sav tovuol mun xa Hi tesa ni tengan vateh meulien e xir.”\x + \xo 4:12 \xt Mat 1:21\x* \p \v 13 Melele xa vat xil te kaonsel lalong sepinien hos na Pita xal Sion, latemanin ni xalu. Vengan xa, tave ti neta xa lutasukul kuhi ti, lapusi xa ulikanen tovuol e xalu. E lapus kila xa xalu di lutehusil xat Iesu. \v 14 E melele xa lapus moletin xa len mei bos di tamu misoh e rin nalu, lasakras laso sepinien tova vaha xat xalu. \v 15 Ma xil lasil rerat xatel latbe hale vuteili. Melele xa latoba, xil lasep tetavoe mi xil mun tang usil rin natel\x + \xo 4:15 \xt Pol 5:34-35\x* \v 16 labit, “?Ripol ni itep mi xalu? Moletin xil vus te hal Serusalem lakila xa xalu ak lutepol ni merekel tei xa eilep pupu. Rasakras raviteni ravit tave reitin ti.\x + \xo 4:16 \xt Sion 11:47\x* \v 17 Xosxa rihit moletin xil linalongeong ti mun usil merekel ak, momal tengan rike xat xalu tengan lalnasepin ti mun mi moletin xil usil Iesu.”\x + \xo 4:17 \xt Pol 5:28\x* \p \v 18 Di, lakes rilomun ni xalu lumei nim, e lake xat xalu nggeih tengan lalnasepin ti e lalnapispisi ti mun mi moletin xil usil Iesu. \v 19 E Pita xal Sion lubit rilomun ni mi xil lubit, “Xamim mulepis rin namel. ?Momal mak mu tengan xamel ti maliteong xat xamim, mu maliteong xat Hi? ?Munemi midep?\x + \xo 4:19 \xt Pol 5:29\x* \v 20 Vengan xa xamel masakras malhit malnasepin ti usil naha xa matepusi e matelonge usil Iesu.” \v 21 Ma vat xil te kaonsel lake xat xalu nggeih rilomun e lamaen xalu ba vexalu mase. Lamaen xalu luba vengan xa lasakras lasa pangasien mi xalu vengan xa moletin xil vus di lapet rat his Hi ve naha xa testal. \v 22 Moletin xil lakila xa naha xa testal be merekel tei vengan moletin xa len mei tehos, huram nan mili huram hanutap lu (40). \s1 Moletin xil xa laling neketen nae e Iesu lasis Hi tengan valeh rerat ulikanen vahe reling xil \p \v 23 Melele xa vat xil te kaonsel lamaen Pita xal Sion ba vexalu mase, ludilomun ba lupus timue nalu xil xa laling neketen nae e Iesu. E melele xa lupus xil, lubit mesen sepinien xil vus mi xil xa vat xil na pris xil, del elda xil latehiteni mi xalu. \v 24 E melele xa lalonge, xil vus lasis vituei ba mi Hi labit, “Hi Suv, xouk otepol ni ut nesao, ut etan, tas, e holesok xil vus xa ladi en.\x + \xo 4:24 \xt Eks 20:11; Sam 146:6\x* \v 25 Nggo xeihen te Ninin Eo, xouk otesepin texo avu namem \w Deved\w* xa tehe moletin te polien nam otehit, \q1 \qt ‘?Veneh ma ngan xil xa latave Siu ti di iexil mikat?\qt* \q2 \qt ?Moletin xil di lapol ni lingxatien xil xa mei be neta sav tang veneh?\qt* \q1 \v 26 \qt Suv toto xil te ut etan di labue xat xil ve vaeen,\qt* \q2 \qt e vat xil lamei vituei tengan lavae vatel Hi Suv e vatel Mesaea nan xa xi tehosei.’\qt* \rq (Sam 2:1-2)\rq* \m \v 27 Reitin mak, suv toto \w Herod\w* e Pontias Paelet mei lutevituei e Serusalem tetel Siu xil e ngan xil xa latave Siu ti tengan lavae vatel Iesu, xa be moletin eo te polien nam.\x + \xo 4:27 \xt Pol 3:13; Aes 61:1\x* \v 28 Naha xa latepol ni mi Iesu tehusil naha xa xouk oteling xati tuei texo xeihen nam tengan mei istal.\x + \xo 4:28 \xt Pol 2:23\x* \v 29 Hi Suv, taxeak, uteong kuhi ni sepinien te xeih xil xa di laso ni ba xat rin namem, moletin te polien nam xil. Uhur rat ulikanen ihe reling xamem tengan mukila muhithiten sepinien nam itel xeihen.\x + \xo 4:29 \xt Efes 6:19\x* \v 30 Usa xeihen nam mi xamem li tengan mukila mutal rerat mesien ra ngan xil xa lamesei, e mupol ni merekel e holesok sav xil xa tellep ixo his Iesu xa be moletin eo te polien nam.” \p \v 31 Melele xa lasis bus, nim xa ladi en mulul. E xil vus mei lapolu ni Ninin Eo, e ulixil takan ti mun. Ma ba di lasetu ni sepinien na Hi del xeihen.\x + \xo 4:31 \xt Pol 2:4\x* \s1 Sexien hos na moletin xil xa laling neketen nae e Iesu \p \v 32 Vanut moletin xil xa laling neketen nae e Iesu, ladi vituei bos e nenemien nae be tei takes. Tovuol e xil vahe hokan ni neta ngan, xil vus lamaen holesok nae xil tengan latutou ni mosav xil ni.\x + \xo 4:32 \xt Pol 2:44\x* \v 33 Del xeihen na Ninin Eo, \w eloheoh\w* xil di labit usil mea rilomunen na Iesu. E Hi di duxol xat holesok xil vus xa di lapol ni.\x + \xo 4:33 \xt Pol 4:2; 2:47\x* \v 34 Xil latave tamure ni ti neta, vengan xa vatei nga, ngan xil xa tan nae mu nim mae di, lapos ni. Di, langgur mani nen\x + \xo 4:34 \xt Pol 2:45\x* \v 35 e lasa ni ba ni eloheoh xil. Di, laseti mani xil ak tengan vatutou ni ngan xil xa holesok nae tovuol. \p \v 36 E melele nen ak, moletin tei teta, hisen Siosep te hal Saepras. Xi nggo vatimol na \w Livae\w*. Ve sexien hos nan, eloheoh xil laling hisen teimun nan be ‘Banabas’ xa koute teni be ‘moletin xa di pet rat nenemien na mosav xil.’ \v 37 E melele nen tak, xi pos ni tan tei nan e misa \w mani\w* nen ba ni eloheoh xil. \c 5 \s1 Hi bas vin Ananaeas xal Savira ve luvosen nalu \p \v 1 E melele nen ak, moletin teimun di mos e xil, hisen Ananaeas. E xi del atou nan xa hisen Savira lupos ni rut tan tei nalu. \v 2 E xalu lupol ni lingxatien tei nalu xa lalkixat xat rut mani nen ihe nalu. Di, Ananaeas mileh rut mani tang e ba misa ni mi \w eloheoh\w* xil bit, “Xamel mapos ni rut tan namel e mani xil vus teni xiak.”\x + \xo 5:2 \xt Pol 4:34-35,37\x* \p \v 3 Di, Pita biteni mini bit, “?Ananaeas, veneh ma otemaen \w Temat\w* mei tepurun nenemien nam? ?Veneh ma obit oluvos \w Ninin Eo\w* melele xa otepos ni rut tan nam e otekixat xat rut mani teni be nam?\x + \xo 5:3 \xt Sion 13:2\x* \v 4 Tetiamu, tan ak tehe nam. E melele xa otepos ni, mani xil vus nen be nam. ?Misak ni, veneh ma obit opol ni vamak? !Luvosen xa di opol ni xiak, otapol ni ti vaha xat xamem tang, e di opol ni ba xat Hi vari!” \v 5 Melele xa Ananaeas milonge mak, vatei takes, mot e mat. Moletin xil vus xa lalongeong ni, le mulul holu ven.\x + \xo 5:5 \xt Pol 2:43; 5:11; 19:17\x* \v 6 Di, rut horam maxoe xil lamei nim e lapis xol tiei nan. Di, lapoe ba, ladihin ni. \p \v 7 Haoa tol mei mitavi, e atou nan bemei nim. E xi takil ti vari xa tiramue nan mat. \v 8 E Pita misisi bit, “?Hit kuhi mu minou, ngan ak be mani xil vus xa xamil tiramue nam mutehuri e tan xa mutepos ni?” \p Atou ak bit rilomun ni mini bit, “Io, xil vus iaxai.” \p \v 9 Ma Pita biteni mini bit, “?Veneh ma xouk del tiramue nam mubit mulosak pis \w Ninin\w* na Hi? ?Olonge? Ngan xil xa latetihin tiramue nam di lamei sangas, ladi ngamu e puiteh. E mei lipo tiei nam mun iha.”\x + \xo 5:9 \xt 1Kor 10:9\x* \v 10 Vatakes, atou ak mun mot e mat sangas visal le Pita. E melele xa horam maxoe xil lamei nim, lakameti xa xi mun mat. Misak ni, lapoe ba e ladihin ni de ri tiramue nan. \v 11 Ngan xil vus te sias te hal Serusalem, del mosav xil mun xa lalongeong ni naha xa mistal, ulixil mikan tova tang ven.\x + \xo 5:11 \xt Pol 2:43; 5:5; 19:17\x* \s1 Eloheoh xil lapol ni merekel xil del sexien xil holu xa latellep \p \v 12 E melele nen ak, eloheoh xil di lapol ni merekel xil del sexien xil holu xa tellep pe met moletin xil. Vehakut, ngan xil xa laneket e Iesu mei di labe vituei e rute tei e vioh te Nim Eo xa lakesi ni ‘Horao ma suv toto \w Solomon\w*.’\x + \xo 5:12 \xt Pol 2:43; 6:8; 14:3; 15:12; Sion 10:23; Pol 3:11\x* \v 13 Neta sav xa moletin xil ngasen lamerere ni xil, moletin xil xa lataneket ti mu, uli mikan tengan lamei vituei vatel xil.\x + \xo 5:13 \xt Pol 2:47\x* \v 14 E Hi mileh moletin holu lamei e laneket e Iesu. Misak ni xil mei labe holu mu.\x + \xo 5:14 \xt Pol 2:41,47; 4:4; 6:7; 11:21,24; 21:20\x* \v 15 Ve polien xa eloheoh xil di lapol ni, moletin xil laleh ngan xil xa lamesei mei laling xil ladi suon mae e seri suse. Xil labit xosxa nini Pita tang ituxol xil melele xa ikakao imei, ma xil lilonge ihos.\x + \xo 5:15 \xt Mak 6:56; Pol 19:11-12\x* \v 16 E vanut moletin xil holu lamei langgo taon xil xa mikapis e \w Serusalem\w*. Xil ladel ngan xil xa lamesei e ngan xil xa \w ninin tesa\w* xil lapolu e xil. E xil vus mei lalonge bos rilomun. \s1 Vat xil na Siu xil di lasa pangasien mi eloheoh xil \p \v 17 Di, \w vatixar na pris xil\w* del \w Satusi\w* xil lanem misa ni eloheoh xil e labit lisa pangasien mi xil.\x + \xo 5:17 \xt Pol 4:1,6\x* \v 18 Misak ni, ladal xat xil e laso xil labe nim te xeih.\x + \xo 5:18 \xt Pol 4:3\x* \v 19 E vongien nen tak, \w masxaxa\w* tei na Hi mei misah puiteh te nim te xeih e del xil lastal. Di, xi biteni mi xil bit,\x + \xo 5:19 \xt Pol 12:7-10\x* \v 20 “Muha, musoh e vioh te \w Nim Eo\w* na Hi. Musa sen sepinien xil ngasen usil meulien hu ak mi moletin xil.” \v 21 Ma eloheoh xil lalong xat sepinien nan, e melele xa ut da milan, xil labe vioh te Nim Eo na Hi e di lapispisi mi moletin xil.\x + \xo 5:21 \xt Pol 12:19\x* \p E melele nen tak, vatixar na pris xil del vat sav xil lamei e lakes viton elda xil na Siu xil lamei vituei e totanen tei na Kaonsel nae. Di, lasil mereketeh xil labe nim te xeih tengan lileh eloheoh xil ak limei lisoh pe met xil. \v 22 E melele xa mereketeh xil labe nim te xeih, latapus ti xil. Ma ladilomun ba labit mesen ni mi vat xil te Kaonsel labit, \v 23 “Melele xa mabe nim te xeih, mapusi xa puiteh mikoe nggeih tang, e mereketeh xil dit laketeh xole. !E melele xa masah puiteh mabe nim, matale xoteh ti moletin!” \v 24 Melele xa vat xil na pris xil del vat na mereketeh xil te Nim Eo lalong sepinien ak, latakil ti naha xa nggul eloheoh xil.\x + \xo 5:24 \xt Luk 22:4,52; Pol 4:1\x* \v 25 Di, moletin tei bemei visal xil e biteni bit, “!Muteong! !Moletin xil xa muteling xil e nim te xeih, taxeak, di lapispisi mi moletin xil e vioh te Nim Eo na Hi!” \v 26 Ma vat na mereketeh xil del rut moletin nan xil ba laleh eloheoh xil labe von Kaonsel. Xil latapol ni ti vaxeih mi xil vengan ulixil mikan xa moletin xil linahop vin xil.\x + \xo 5:26 \xt Mat 14:5; 21:26,46; Mak 11:32; 12:12; Luk 20:19\x* \p \v 27 Laleh eloheoh xil lamei nim, e lapol ni xil lasoh pe met moletin xil te Kaonsel ak. Di, vatixar na pris xil misis xil bit, \v 28 “Matesemae ni xamim texeih tengan munapispisi ti mun usil his moletin ak. E xamim dit mupispisi ni ba tang. Ma taxeak, Serusalem polu ni pispisien namim. !E mubit muling maten nan mun vata xat xamem!”\x + \xo 5:28 \xt Pol 4:18; Mat 27:25\x* \p \v 29 E Pita del eloheoh xil labit rilomun ni mini labit, “!Xamem muteong xat Hi kestang, e nave moletin xil ti!\x + \xo 5:29 \xt Pol 4:19\x* \v 30 Hi na avu nar xil tepol ni Iesu temea rilomun ra maten, ngan xa xamim mutehas vini melele xa mutesak ni xil lateti xati e eivave.\x + \xo 5:30 \xt Pol 2:24,32; 3:15; 4:10; 13:30; 17:31; 2:23,36; 10:39\x* \v 31 E xi, Hi tepet rati ba de rin metu e misa xeihen mini tengan mei ihe Vat ni moletin xil vus e iteh meulien e xil. Mak, ma Hi di misa mesal mi mol‑Isrel xil tengan lihiles ra \w tesaen\w* nae e mei iketeh ihos rilomun mi xil.\x + \xo 5:31 \xt Hib 2:10; Pol 2:33; Luk 24:47; Pol 2:38\x* \v 32 Xamem iaxa di masep usil holesok xil ak, e Ninin Eo mun di pisen ni be reitin. Ninin Eo ak, Hi misa ni mi moletin xil xa di lalong xati.”\x + \xo 5:32 \xt Luk 24:48; Sion 15:27; Pol 1:8; 2:32; 3:15; Sion 15:26\x* \p \v 33 Melele xa vat xil te Kaonsel lalong sepinien ak, iexil nggat pupu ni eloheoh xil e labit lavas vin xil.\x + \xo 5:33 \xt Pol 7:54\x* \v 34 E \w Farasi\w* tei mitamea misoh, hisen Kameliel. Xi be titsa tei te rae na Mosis e moletin xil vus di lamerere ni. Xi misis vat te Kaonsel tengan vasil rerat eloheoh xil lastal vuteili mu.\x + \xo 5:34 \xt Pol 22:3; 4:15\x* \v 35 Di, biteni mi Kaonsel bit, “Tua navan xil te hal \w Isrel\w*, mulaxat xamim ve naha xa mubit mupol ni mi moletin xil ak. \v 36 ?Munem moletin tei xa hisen Teotas? Huram vahis xa ba ngamu, xi testal e tevae tetel mol‑Rom xil. Xi tehiteni tehit xi be eilep tei, e moletin xil xa lamos en labe handred hat (400). E melele xa mol‑Rom xil labas vin ni, moletin nan xil lateletasil, ma polien nan telel.\x + \xo 5:36 \xt Pol 21:38\x* \v 37 Dutou ni ngan ak, Sudas te hal Kaleli testal e melele xa kavmen tepol ni pupuluen te moletin xil. Xi teleh vanut moletin tei latehusili e xil mun latevae tetel mol‑Rom xil. Xi mun labas vin ni, ma moletin nan xil xa lathusili lateletasil.\x + \xo 5:37 \xt Luk 13:1-2\x* \v 38 Mak, ma e rin na moletin xil ak, inou nabiteni mi xamim mak: !Vat nae mat ngamu! !Munapol ni ti neta nasa mi xil! !Muling xil liti nga! Xosxa naha xa xil laling xati e lapol ni mistal nggo nenemien na moletin tang, ma mei ilel. \v 39 E xosxa mistal nggo Hi, ma xamim musakras musikoe xol xil. Maxani, munatemanin ni xa di mubae mi Hi.” \p Melele xa lalong sepinien nan, xil lamaal e nenemien nan. \v 40 Di, lakes rilomun ni eloheoh xil lamei nim, e Lasemae ni mereketeh nae xil tengan lameas pangas xil. Di, lake xat xil tengan linavit usil ti mun Iesu, e lamaen xil ba vexil mase.\x + \xo 5:40 \xt Pol 4:18\x* \v 41 Melele xa eloheoh xil labe reling Kaonsel, labesi pupu ni xil vengan lakila xa Hi di pet rat xil melele xa maen xil langgur pangasien ve his Iesu.\x + \xo 5:41 \xt Mat 5:10-12; 1Pit 4:13\x* \v 42 E melengien xil ngasen, e vioh te Nim Eo e e tim sae xil mun, xil dit lapispisi e lasetu ni longeongen hos usil Iesu xa be Mesaea xa Hi tehosei.\x + \xo 5:42 \xt Pol 2:46; 17:13; 18:5,28\x* \c 6 \s1 Eloheoh xil labosei rut moletin xil te tutouen \p \v 1 E melengien xil ak, melele xa moletin xil xa laneket e Iesu mei labe holu mu, ngongoren tei mistal. Rut Siu xil xa lasepin ni sepinien \w Krik\w* laseputut labit melele xa ngan xil xa lasepin ni sepinien Hibru di laseti anien ba mi hoeo xil, di latasa kuhi ti mi tunau xil xa di lasepin ni sepinien Krik.\x + \xo 6:1 \xt Pol 2:45; 4:35\x* \v 2 Ma eloheoh xil xa labe lu e le tei (12) lakes viton moletin xil vus xa laneket mei labe vituei. Di, labiteni mi xil labit, “Tamal ti tengan xamem eloheoh xil maling polien namem xa di masa sepinien na Hi tengan ti maseti anien xil ak. \v 3 Tua xil, bos mak mu xa xamim muhosei moletin xil lihe lu he sav (7) xa nenesien namim di e xil, xa mupus kila labe metisou e lapolu ni xeihen na Ninin Eo. Ti, muling xil iaxa ti lilaxat polien ak.\x + \xo 6:3 \xt Pol 10:22; 16:2; 22:12; 1Tim 3:7; 3Sion 1:12; Pol 6:10\x* \v 4 Imak, ma xamem mukila musa xamem tengan ti musis e ti musetu ni sepinien na Hi mi xamim.” \p \v 5 Ma vanut moletin xil lamaal pupu ve nenemien na eloheoh xil. Ma xil labosei Stivin xa neketen nan nggeih e polu ni xeihen na \w Ninin Eo\w*. Labosei Pilip mun, del Prokorus, Nikanor, Timon, Parmenas, e Nikolaus. Nikolaus be ngan Kris tei te hal Antiok xa tehusil xat rae na Siu xil, e dutou sung mei miling neketen nan e Iesu.\x + \xo 6:5 \xt Pol 11:24\x* \v 6 Di, ladel xil ba lasoh pe met \w eloheoh\w* xil xa laling he e xil, e lasis Hi tengan ituxol xat polien na moletin xil ak.\x + \xo 6:6 \xt Pol 1:24; 13:3; 14:23\x* \p \v 7 Ma di, longeongen hos usil Iesu mikapis e rute xi vus e \w Serusalem\w*, e moletin holu mun lamei laling neketen nae e Iesu. E \w pris\w* xil holu mun laling neketen nae e Iesu e mei lamos e xil.\x + \xo 6:7 \xt Pol 12:24; 19:20; 2:41,47; 4:4; 5:14; 11:21,24; 16:5; 21:20\x* \s1 Vat xil na Siu xil ladal xat Stivin \p \v 8 E melele nen ak, Hi di duxol xat Stivin e di misa xeihen mini. Misak ni xi di pol ni merekel xil e sexien xil holu xa tellep xa pol ni moletin xil di lamesep ven.\x + \xo 6:8 \xt Pol 2:43; 5:12; 14:3; 15:12\x* \v 9 E rut Siu xil mei langor mi Stivin. Ngan xil ak, langgo ‘\w nim te pispisien\w*na ngan xil xa lameluv.’\f + \fr 6:9 \ft Lakesi ni mak vengan xa, tetiamu, holu e avu nae xil latehe slev na mol‑Rom xil, e tetutou, vexil latemase e lateha latemeluv. \f* Rute xil lastal langgo taon te hal Saerin e taon te hal Aleksandria. E rute xil langgo provins xalu te hal Silisia e Esia. \v 10 E melele xa xil langor del Stivin, Ninin Eo misa metisouen mini e lasakras lavit rilomun ni ti neta vaha xat sepinien nan xil.\x + \xo 6:10 \xt Luk 21:15; Pol 6:3\x* \v 11 Misak ni, xil langgal xuxus ni moletin tatei xil tengan mei liluvos lihit, “!Xamem matelong moletin xai tesa sepinien tesa teha xat \w Mosis\w* e teha xat Hi mun!”\x + \xo 6:11 \xt Mat 26:59-61; Mak 14:55-58\x* \v 12 Sepinien nae misak ni moletin xil, elda xil, del \w titsa\w* xil te rae na Mosis, nenemien nae misa ni Stivin. Ma laba ladal xati e lalihi ba misoh pe met kaonsel na Siu xil. \p \v 13 Di, lakes rut moletin xil tengan limei liluvos iha xat rin na Stivin. E xil labiteni labit, “Vehakut, moletin ak di misepin misa ba xat Nim Eo nar e ba xat \w rae xil na Mosis\w* mun.\x + \xo 6:13 \xt Ser 26:11\x* \v 14 Xamem malonge xa xi di biteni xa Iesu te hal Nasaret mei ihu len Nim Eo na Hi e ihiles sexien xil xa Mosis tesa ni mi avu nar xil.”\x + \xo 6:14 \xt Pol 21:21\x* \v 15 E ngan xil vus xa di ladotan e kaonsel ak lale mah xat Stivin. E latemanin xa valnaon di minehin nggoni valnao \w masxaxa\w* tei. \c 7 \s1 Stivin misel xat vat xil te kaonsel na Siu xil \p \v 1 Di, \w vatixar na pris xil\w* misis Stivin bit, “?Midep? ?Sepinien xil ak be reitin?” \p \v 2 Stivin bit rilomun ni mi xil bit, “!Tata xil e tuxoli xil, muteong ni nou! Tetiamu, melele xa avu nar \w Ebraham\w* tenava ti mu tengan vate taon te hal Heran, Hi te minehinen testal mini e kantri te hal Mesopotemia.\x + \xo 7:2 \xt Pol 22:1; Sam 29:3; Sen 11:31–12:1\x* \v 3 E Hi tehiteni mini tehit, \qt ‘Umea uhe reling kantri nam itel vatimol nam xil, e ha uhe ut tei xa inou nipisen ni minuk.’\qt* \rq (Sen 12:1)\rq* \v 4 Ma avu Ebraham tehe reling kantri xa teta en xa be na mol‑Kaltia xil, e xi tehe taon te hal Heran e ba tehe sangas visali. E dutou ni ngan xa tamen temat, Hi tesila mei tete kantri ak xa xamim, Siu xil, mudi en taxeak.\x + \xo 7:4 \xt Sen 11:31–12:1,5; Pol 15:7\x* \v 5 E Hi tenasa ti tan ak mini. Reitin, tenasa ti mavulut tan mini xa vahit vahe nan xati. E Hi tehit xati xa isa ni mi vatimol nan xil xa, itutou, listal lixo en tengan mei ihe tan nae xati. Hi tepol ni hitxatien ak tetel Ebraham, neta sav xa horamue nan tehe tovuol tamu.\x + \xo 7:5 \xt Dut 2:5; Sen 12:7; 13:15; 15:2,18; 17:8; 24:7; 48:4; 16:1\x* \p \v 6 “Ngan ak tehe naha xa Hi tehiteni mini tehit, \qt ‘Vatimol nam xil lihe kantri na mosav xil e liti e tan sa moletin xil teni. Lihe slev xil na moletin xil te rute ak xa ti lisak purun xil huram ihe handred hat (400).\qt* \v 7 \qt Itutou ni, inou nilepis rin na moletin xil ak e nisa pangasien mi xil. Ti, vatimol nam xil limea ra rute xa latehe slev xil en, e litilomun mei limot minou inggak.’\qt* \rq (Sen 15:13-14)\rq*\x + \xo 7:7 \xt Eks 3:12\x* \v 8 Di, Hi tesa sexien te \w vexahu\w* mi Ebraham tengan vapisen ni xa xi del vatimol nan xil labe moletin xil na Hi. Vi rin ak, melele xa latepes \w Aesak\w* e melengien nan tehe tol e he sav (8) xati, Ebraham tepol ni tehe vexahu. E Aesak mun tepol ni \w Siekob\w* tehe vexahu, e Siekob tepol ni natneli lu e le tei (12) latehe vexahu. Ngan xil ak iaxa latehe avu nar xil.\x + \xo 7:8 \xt Sen 17:10-14; 21:4\x* \p \v 9 “E avu nar xil ak xa latehe nat Siekob xil iexil teat Siosep xa tehe tua nae. Ma latepos ni teha tehe slev tei e kantri te hal \w Isip\w*. E Hi teti mini\x + \xo 7:9 \xt Sen 37:11; 37:28; 45:4; 39:2-3,21-23\x* \v 10 e tesikoe xol meulien nan ra sakpurunien xil xa tehisu ni. E melele xa Siosep tesoh pe met suv toto te hal Isip, Hi tesa metisouen mini e tesak ni suv toto ak tehesi xi pupu ven e tehosei Siosep tengan ilaxat kantri nan itel holesok xil vus xa teti e nim man mun.\x + \xo 7:10 \xt Sen 41:37-39; 41:40-44; Sam 105:21\x* \v 11 Di, melele te mae kekaten tei xa eilep mei tekapis e kantri xalu te hal Isip tetel \w Kenan\w*, e tesak ni moletin xil ngasen lalong pangas xil holu. E avu nar xil tetiamu mun lasakras lakamet anien tova.\x + \xo 7:11 \xt Sen 41:54; 42:5\x* \v 12 E melele xa Siekob telongeong ni xa anien teti e kantri te hal Isip, tesil natneli xil xa labe avu nar xil lateha. Ngan ak tehe kakaoen kokot nae xa latehe Isip.\x + \xo 7:12 \xt Sen 42:1-2\x* \v 13 Di, e kakaoen nae xa tehe valu nen xa latehe Isip, Siosep tehit kil xi mi tuneli xil, e suv toto te hal Isip tepus kil vatimol xil na Siosep.\x + \xo 7:13 \xt Sen 45:3-4; 45:16\x* \v 14 Ma Siosep tesa sepinien teha mi tamen xa Siekob, tetel vatimol nan xil vus xa latehe hanutap tol e lim e le tei mun (75) tengan limei liti visali e Isip.\x + \xo 7:14 \xt Sen 45:9-11,18-19; 46:27; Eks 1:5; Dut 10:22\x* \v 15 Misak ni, avu Siekob tehe kantri te hal Isip e teta en teha vuma ... temat, xi tetel vatit avu nar xil vus.\x + \xo 7:15 \xt Sen 46:5-6; 49:33; Eks 1:6\x* \v 16 E tetutou sung, lateleh rilomun ni tiei nae xil latehe taon te hal Sekem, e latetihin xil e von tehinen xa Ebraham texal rati ra vatimol xil na Hamor ni mani tei.\x + \xo 7:16 \xt Sen 23:2-20; 33:19; 49:29-30; 50:7-13; Sos 24:32\x* \p \v 17 “Huram holu mei tetavi, e Siu xil xa lateti Isip mei latehe holu. E Hi tepusi xa be sangas ni melele xa xi teling xati tengan isak ni hitxatien nan xa tepol ni tetel Ebraham mei vastal vahe reitin.\x + \xo 7:17 \xt Eks 1:7-8\x* \v 18 E melele nen ak, suv toto teimun xa takil ti Siosep e naha xa tepol ni temei telaxat kantri te hal Isip. \v 19 Suv toto ak tepol ni tesa mi Siu xil xa latexo avu nar xil e tesak purun xil. Xi texeih xat xil tengan listokovein tuvava hu nae xil liti nga hale tengan lilel.\x + \xo 7:19 \xt Eks 1:10-11; 1:22\x* \v 20 \w Mosis\w*, latepesi e melele nen ak vari. E xi tehe tuvava tehos tei pe met Hi. E tamen xal ninen lutelaxati e tim aveti tol (3).\x + \xo 7:20 \xt Eks 2:2; Hib 11:23\x* \v 21 E melele xa lutelingi tete hale, atuli na suv toto te hal Isip tekameti e telaxati texoni natneli xati.\x + \xo 7:21 \xt Eks 2:3-10\x* \v 22 Misak ni, latepispisi mini ni kilakilen xil vus te hal \w Isip\w*. E xi mei tesepin e tepol tetel xeihen. \p \v 23 “Melele xa huram na Mosis tetuxoh hanutap lu (40), tepol ni nenemien nan tengan vakil ti moletin nan xil xati, mol‑Isrel xil, ma teha tesao ni xil.\x + \xo 7:23 \xt Eks 2:11-12\x* \v 24 E melele xa tepus ngan Isip tei xa di tehas purun ngan Isrel tei, Mosis teha tetutou ni. Ma xi tesa xoles sakpurunien teha mi ngan Isip ak, e tehasi temat. \v 25 Xi tenemi tehit mol‑Isrel xil xa latehe vatimol nan xati lile kila xa Hi di miteh meulien e xil nggo hen, e xil latnale kil ti. \p \v 26 “E melengien sav nen, Mosis tepus ngan Isrel lu xa di lutevae mi xalu mun tang. Ma xi teha tengan vamal ni rin nalu tehit, ‘!Ei, xamil, muliteong ni nou! Xamil vus mube ngan Isrel tang. ?Ma di mubae mi xamil veneh?’\x + \xo 7:26 \xt Eks 2:13-14\x* \p \v 27 “E ngan xa di tehas purun tuneli tetivin rat Mosis tehe rin e tesisi texeih tehit, ‘?Visi vari milinguk tengan mei ove vat namem e ti olepis rin namem?\x + \xo 7:27 \xt Luk 12:14\x* \v 28 ?Obit ovas inou mun vaxoni ngan taxa otehas vin ngan Isip nanganoh?’ \v 29 Melele xa Mosis telonge temak, ulin tekan holu, ma telesae tehe reling kantri te hal Isip, e tete sotin e teta tete tan na mol‑Midia xil. E rute ak, tehur atou tei xa teling natneli lu.\x + \xo 7:29 \xt Eks 2:15; 2:21-22; 18:3-4\x* \p \v 30 “Mosis tete rute ak huram hanutap lu (40). Di, melele xa Mosis tehe rute tei xa be uruvuol, sangas visal \w Vathu Senae\w*, \w masxaxa\w* tei mei testal mini texoni upang xa tepili e holiei tei.\x + \xo 7:30 \xt Eks 3:2-3\x* \v 31 Melele xa Mosis tepusi, temesep pupu e telis tehe sangas visali tengan vale kuhi. E melele xa temei sangas, telong rae na Hi Suv xa tehiteni mini tehit, \v 32 \qt ‘Inou nabe Hi na avu nam xil: na Ebraham, na Aesak, e na Siekob.’\qt* \rq (Eks 3:6)\rq* Melele xa telonge temak, Mosis temalili pupu e ulin tekan tengan vaketeh. \v 33 E Hi Suv tehiteni mini tehit, \qt ‘Usil rat sandel nam vengan xa tan xa di osoh en be ut eo.\qt* \v 34 \qt Inou natepus kil longpangasien xil xa moletin navan xil xa di langguri e hal Isip, e natelong tangen nae. Misak ni, namei etan tengan niteh meulien e xil. Amei, inou nisilak utilomun uhe Isip.’\qt* \rq (Eks 3:5,7-8,10)\rq* \p \v 35 “Ngan ak tehe Mosis nen tak xa mol‑Isrel xil latesin ni melele xa latesisi latehit, \qt ‘?Visi vari milinguk tengan mei ove vat namem e ti olepis rin namem?’\qt* \rq (Eks 2:14)\rq* E masxaxa xa testal mini texo upang xa pili e holiei tei tehiteni tehit Hi di tesil Mosis ha ihe vat na mol‑Isrel xil tengan ilaxat xil e isak ni ha vexil imase e limeluv liha. \v 36 Melele xa xi teleh rerat mol‑Isrel xil ra hal Isip, Mosis tepol ni merekel xil e sexien xil xa tellep e Isip, e Tas Tepili, e, e uruvuol xa lateti en huram hanutap lu (40).\x + \xo 7:36 \xt Eks 7:3; 14:21; Nam 14:33\x* \v 37 Mosis nen tak tehiteni mi mol‑Isrel xil tehit, \qt ‘Hi isa provet tei xa ixoni nou xa istal ixo xamim tang.’\qt* \rq (Dut 18:15)\rq*\x + \xo 7:37 \xt Pol 3:22\x* \v 38 Mosis ak be ngan taxa teti tetel mol‑Isrel xil e melele xa lateti e uruvuol. Xi teti tetel avu nar xil tetiamu, melele xa masxaxa tei tesepin tetela e Vathu Senae. E xi tehur sepinien te meulien texo Hi e tesa ni mi xir.\x + \xo 7:38 \xt Pol 7:53; Eks 19:1-6; 20:1-17; Dut 5:4-22; 9:10\x* \p \v 39 “E avu nar xil latehit linalong xat ti sepinien na Mosis. Xil latesin ni e latepol ni nenemien nae latehit litilomun lihe Isip.\x + \xo 7:39 \xt Nam 14:3\x* \v 40 Ma latehiteni mi \w Eron\w* latehit, \qt ‘Pol ni hi sav xil ihe namem tengan ti litiamu ni xamem, vengan xa matakil ti naha xa nggul Mosis xai xa teleh rerat xir ra hal Isip.’\qt* \rq (Eks 32:1,23)\rq* \v 41 Ma e melele nen ak, latepol ni nanao tei xa tehur nini buluk. Di, latemot mini e latehas vongoro tei tehe sanien eo nae mini. Di, latepol ni anien tei xa eilep e lateanien ve nanao xa latepol xati ni hexil tang.\x + \xo 7:41 \xt Eks 32:1-35\x* \v 42 Ma Hi tekavitou ni xil e temaen xil latemot mi hitu xil.\x + \xo 7:42 \xt Ser 7:18; 8:2; 19:13\x* Ngan ak nggoni ngan taxa Hi tehit usili e tisen tei na provet xil tehit, \q1 \qt ‘Mol‑Isrel xil, melele xa muteti e uruvuol huram hanutap lu (40),\qt* \q2 \qt mutnavas ti vongoro tengan vahe sanien eo namim minou.\qt* \q1 \v 43 \qt E mutetamea sung, mutepo xat nim tavolin na hi Molek,\qt* \q2 \qt e muteleh xat nanao na hi Revan xa tehur nini hitu xil.\qt* \q1 \qt Xamim mutepol ni nanao xalu ak tengan ti mumot mi xalu.\qt* \q2 \qt Misak ni, inou nisil rerat xamim muha muhe slev xil e rute xil xa lihe sotin pupu ha ili hal Babilon.’”\qt* \rq (Amos 5:25-27)\rq* \p \v 44 Stivin biteni mun mi xil bit, “Avu nar xil latemot mi Hi e nim tavolin melele xa lateti tamu e uruvuol. Nim tavolin ak, latepol ni tehusil xat naha xa Hi tehiteni e tepisen ni mi Mosis.\x + \xo 7:44 \xt Eks 27:21; Nam 1:50; Eks 25:9,40\x* \v 45 Tetutou ni sung, moletin xil ak latesa ni teha mi avu nar xil, e xil latepo xat nim tavolin ak melele xa latehusil Sosua ba latehur tan na vanut moletin xil xa Hi tehol rerat xil ra rute ak. E nim tavolin ak tetak ba tetuxoh melele xa \w Deved\w* mei tehe suv toto.\x + \xo 7:45 \xt Sos 3:14-17; 18:1; 23:9; 24:18\x* \v 46 Hi tehesi xi ve Deved xa tesisi tengan vamaen ni vapet kuh nim hos tova vahe na Hi, xi xa be Hi na Siekob. E Hi tamaen ni ti.\x + \xo 7:46 \xt 2Saml 7:2-16; 1King 8:17-18; 1Kron 17:1-14; 2Kron 6:7-8; Sam 132:1-5\x* \v 47 E tehe \w Solomon\w* sung iaxa tehil nim na Hi.\x + \xo 7:47 \xt 1King 6:1,14; 8:19-20; 2Kron 3:1; 5:1; 6:2,10\x* \v 48 E Hi te ut nesao misakras vate nim xa moletin tang pol ni. Ngan ak nggoni ngan taxa Hi tehit lelen ni texo provet Aesea tehit, \q1 \v 49 \qt ‘Inou nade von xeihen navan e ut nesao e di nalaxat kuh holesok xil en\qt* \q2 \qt e ut etan be rute xa di naling leok di en.\qt* \q1 \qt ?Hisit nim eah iaxa mukila muhili ihe mavan?\qt* \q2 \qt Musakras muvil nim tova xa vapin tengan mei nangel en.\qt* \q1 \v 50 \qt Holesok xil ngasen xa di e ut nesao e ut etan,\qt* \q2 \qt inou tang natepol ni.’”\qt* \rq (Aes 66:1-2)\rq* \p \v 51 Di, Stivin misepin nggeih mi vat xil na Siu xil bit, “!Vatumim nggeih tova tang, e vurangemim bon ni sepinien na Hi! !Vehakut, holesok xil xa di mupol ni nggoni ngan xil xa latakil ti Hi! !Xamim munggoni avu namim xil tang, xa vehakut di latesin holesok xil xa \w Ninin Eo\w* tepol ni!\x + \xo 7:51 \xt Eks 32:9; 33:3,5; Lev 26:41; Ser 9:26; 6:10; Aes 63:10\x* \v 52 Vengan xa avu namim xil iaxa latesak purun provet xil vus. Tetiamu, xil latehas vin ngan xil xa latehit lelen ni usil meien na Moletin te Momalen na Hi. E taxeak, be xamim vari tang iaxa musa rati be he ngan xil xa latehas vini. Ven rin ak, ren di xat hemim.\x + \xo 7:52 \xt 2Kron 36:16; Mat 23:31\x* \v 53 Be xamim iaxa mutehur xat \w rae xil na Hi\w* xa masxaxa xil latesa ni temei mi avu namim xil. !E neta sav xa mak, xamim mutalong xati ti!”\x + \xo 7:53 \xt Pol 7:38; Kal 3:19; Hib 2:2\x* \s1 Siu xil langgov vin Stivin \p \v 54 Melele xa vat xil te kaonsel na Siu xil lalong sepinien na Stivin, iexil mikat pupu e mete pili xati.\x + \xo 7:54 \xt Pol 5:33; Siob 16:9; Sam 35:16; 37:12; 112:10\x* \v 55 E xeihen na Ninin Eo mei polu e Stivin, e xi miketeh momal be ut nesao. Melele xa miketeh nesao, pus minehinen te xeihen na Hi e pus Iesu di misoh de rin metu.\x + \xo 7:55 \xt Pol 4:8; 6:3,5; 9:17; 11:24; 13:9; Mat 22:44; 26:64; Mak 12:36; 14:62; 16:19; Luk 20:42; 22:69; Pol 2:34; Rom 8:34; Efes 1:20; Kol 3:1; Hib 1:3,13; 8:1; 10:12; 12:2; 1Pit 3:22\x* \v 56 Ma xi biteni mi xil bit, “?Mupusi? !Napus tilang hat di masel e Nat Hi di misoh de ri metu na Hi!”\x + \xo 7:56 \xt Mat 3:16; Luk 3:21; Sion 1:51; Pol 10:11; Rev 19:11\x* \p \v 57 Melele xa vat xil te kaonsel lalong sepinien ak na Stivin, laki xol vurange, lakei nggeih, e xil vus laloh laba latal xati. \v 58 \fig Melele xa Stivin tepet rat his Iesu Kristo, vat xil na Siu xil lasemae ni moletin xil tengan lihov vini.|alt="Stephen being stoned" src="WA03953b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="7:58" \fig* Di, lakuvun rati be hale ra taon, e ngan xil xa lateso sepinien teha xat rin nan e kaonsel lamei tengan lihov kokot ni. Ma laling kot xil nae teti e he tiram maxoe tei, hisen Sol. Di, xil del moletin sav xil mun langgove.\x + \xo 7:58 \xt Pol 22:20\x* \v 59 E melele xa di langgov Stivin, xi mikei be nesao bit, “!Suv Iesu, uhur pilei ninin navan ihat visaluk!”\x + \xo 7:59 \xt Sam 31:5; Luk 23:46\x* \v 60 Di, mitingeiril etan e mikei nggeih bit, “!O Suv li, onaketeh ti nasa naha xat moletin xil ak ve \w tesaen\w* xil xa di lapol ni xiak!” Stivin biteni mak, di, mat.\x + \xo 7:60 \xt Mat 27:46,50; Mak 15:34; Luk 23:46; 23:34\x* \c 8 \p \v 1-2 Melele xa Stivin mat, rut moletin xa neketen nae nggeih e Hi laba lapo tiei nan e ba ladihin ni. Xil ladang nggeih ve maten nan. E moletin tei da xa minem bit momal xa latehas vin Stivin temak, hisen Sol.\x + \xo 8:1-2 \xt Pol 7:58; 22:20\x* \s1 Sol misak purun ngan xil xa laling neketen nae e Iesu \p E melele nen ak vari, sakpurunien tei xa eilep mistal nggo he Siu xil ba xat ngan xil te sias te hal \w Serusalem\w*. Misak ni, holu e ngan xil xa laling neketen nae e Iesu lalesae labe reling taon te hal Serusalem e labe rute sav xil e provins xalu te hal Sudea e \w Sameria\w*.\x + \xo 8:1-2 \xt Pol 8:4; 11:19\x* E \w eloheoh\w* xil na Iesu latnalesae ti, xil ladi kat e hal Serusalem. \p \v 3 E Sol misa xi tengan ihu lelen sias na Iesu Kristo, ma ba misak purun ngan xil xa laling neketen nae e Iesu. Xi be vangit nim xil vus, tei bus teimun. E di dal xat tiramue e atou xil vus xa laling neketen nae e Iesu. E melele xa dal xat xil, ba miso xil labe nim te xeih.\x + \xo 8:3 \xt Pol 9:1,13; 22:4; 26:9-11\x* \s1 Pilip bithiten longeongen hos usil Iesu mi mol‑Sameria xil \p \v 4 Melele xa moletin xil xa laling neketen nae e Iesu latelesae ra hal Serusalem, xil labe ut xil ngasen. E, e rute xil vus xa laba en, di labithiten longeongen hos usil Iesu mi moletin xil.\x + \xo 8:4 \xt Pol 8:1; 11:19\x* \v 5 Tei e xil xa laling neketen nae e Iesu tehe taon tei xa eilep e provins te hal Sameria, his moletin ak be Pilip. E ba bithiteni mi moletin xil te rute ak xa Iesu iaxa be Mesaea xa Hi tehit xati tehit isa ni imei. \v 6 E melele xa vanut moletin xil te rute ak lalong sepinien na Pilip e lapus holesok xil xa tellep xa di tepol ni, xil vus lateong kuhi ni holesok xil vus xa biteni. \v 7 Xil lapusi xa tehol rerat \w ninin tesa\w* xil ra moletin xil holu xa latehe reling moletin xil holu tetel tangen xil xa nggeih. E moletin xil holu xa rut tenbexil temat mu latsakras lakakao, xil vus mei labos rilomun.\x + \xo 8:7 \xt Mat 10:1; Mak 6:7; 16:17\x* \v 8 Misak ni, moletin xil vus te rute ak labesi pupu ni xil. \p \v 9 E taon ak, moletin tei da en xa di tesak ni mol‑Sameria xil latemesep ve vongou xil xa di tepol ni, hisen Saemon. E pe met moletin xil, x di po xi bit be eilep tei xa nggur xeihen. \v 10 Ma moletin xil vus te rute ak, ngan xil xa latellep ba duxoh movotei xil mun, xil vus latenemi latehit, “Moletin ak be eloheoh tei na Hi xa lakesi ni ‘Xeihen xa Mahulong.’” \v 11 Xil di latehusili nousav vengan xa vongou xil xa di tepol ni tesak ni xil latmesep ven. \v 12 E melele xa moletin xil lalong longeongen hos xa Pilip di biteni usil sexien xa Hi mei ihe suv toto te meulien nae e usil Iesu xa be Mesaea xa xi tesila, moletin xil holu lake reitin en. E melele xa tiramue xil e atou xil ak laling neketen nae e Hi, xil mei lamaen Pilip tengan vabaptaes ni xil. \v 13 Saemon mun mike reitin e sepinien na Pilip e maen ni \w baptaes\w* ni. Di, Saemon nggusil xat Pilip e mesep pupu ve merekel xil e sexien sav xil mun xa tellep xa Pilip di pol ni. \p \v 14 Longeongen usil naha xa di mistal e provins te hal Sameria duxoh eloheoh xil na Iesu e Serusalem. Xil lalonge xa mol‑Sameria xil di lake reitin e sepinien na Hi. Misak ni, lasil Pita xal Sion lube visal xil. \v 15 Melele xa ba lustal mi mol‑Sameria xil, lusis ve xil xa \w Ninin Eo\w* mei ise xat xil \v 16 vengan xa Ninin Eo tenamei ti mu e tova xil. Pilip tebaptaes ni xil e his Iesu kestang. \v 17 Ma melele xa Pita xal Sion luling he xalu e xil, Ninin Eo mei polu e xil.\x + \xo 8:17 \xt Pol 19:6\x* \p \v 18 Saemon pusi xa melele xa eloheoh xalu luling he xalu e moletin xil, Hi di misa \w Ninin Eo\w* mi xil. Misak ni, Saemon misa \w mani\w* mi xalu e biteni bit, \v 19 “Nixal xamil xosxa mulisa xeihen xai minou li tengan inou mun nikila nisa Ninin Eo mi moletin eah xa niling heok en.” \p \v 20 E Pita misep pangasi bit, “!Xouk uhe Von Upang itel xat mani nam! !Osakras oxal rat sanien na Hi ni mani! \v 21 Xouk otapin ti tengan omos e polien namem vengan meulien nam tamal ti pe met Hi.\x + \xo 8:21 \xt Sam 78:37\x* \v 22 Itiamu, uhiles nenemien tesa nam, e usis mi Hi Suv tengan nasa pangasien ti minuk ve nenemien tesa xa obit opol ni. E vahit xi vaketeh vahos rilomun mi xouk. \v 23 Taxeak, uhiles meulien nam vengan napusi xa di onem misa ni xamem ve xeihen xa Hi di misa ni mi xamem. E napusi mun xa tesaen di bar xolok.”\x + \xo 8:23 \xt Dut 29:18; Tang 3:15; Aes 58:6\x* \p \v 24 Melele xa Saemon milong sepinien ak, dakes Pita xal Sion bit, “Lusis mi Hi Suv ve rin navan li tengan holesok xil xa di musep usili nastal ti minou.”\x + \xo 8:24 \xt Eks 8:4,24; 9:28\x* \p \v 25 Pita xal Sion lutehit usili mi mol‑Sameria xil holesok xil xa Suv Iesu tepol ni e tehiteni melele xa luteti tamu visali. Melele xa lupol ni bus, ludilomun lube Serusalem. E, e suse nalu, lusao ni metimal xil holu te hal Sameria e lubithiten longeongen hos usil Iesu Kristo mi mol‑Sameria xil. \s1 Eilep tei te hal Itiopia mei miling neketen nan e Iesu \p \v 26 Vatei, \w masxaxa\w* tei na Hi mei mistal mi Pilip e biteni mini bit, “Uvue xatuk e ukakao uhusil suse xa be saot. Uhusil suse xa nggo taon te hal Serusalem e ba be taon te hal Kasa.” Suse ak di nggur xoteh uruvuol. \v 27 Ma Pilip bue xat xi e ba. \p E melele nen ak, eilep tei te kantri te hal Itiopia di nggusil suse ak. Xi be eilep tei xa di milaxat mani xil vus na suv toto te hal Itiopia xa be atou, hisen Kandis. Eilep ak tehe Serusalem tengan vamot mi Hi, \v 28 e di, nggusil suse nan tengan vatilomun vahe ut san. E melele xa ba, di miloh e kat tei xa hos milihi. E melele xa dotan de kat, di buli rut sepinien e Vanuvei Eo na Hi xa \w provet\w* Aesea tetisi. \v 29 Ma Ninin Eo biteni mi Pilip bit, “Uha, ha uhe sangas visal moletin xa di miloh e kat iaxor.” \p \v 30 Misak ni, Pilip miloh be sangas visal kat ak e milonge xa eilep ak di buli sepinien xa provet Aesea tetisi. Ma misisi bit, “?Xouk okil koute te naha xa di obuli iaxai?” \p \v 31 Eilep ak bit rilomun ni mini bit, “?Xosxa moletin ti navit kila minou, ma nikil koute teni itep?”\x + \xo 8:31 \xt Sion 16:13\x* \p Ma eilep ak misis Pilip tengan vapeou vaha vatotan vatela e kat nan. \v 32 Melele xa Pilip ba dotan dela, pusi xa eilep ak di buli rut sepinien te Vanuvei Eo na Hi xa biteni bit, \q1 \qt “Moletin ak, texoni sulut sipsip tei xa ladela tengan ha lavasi vamat, xi tenavit pas ti sepinien.\qt* \q2 \qt Io, xi tenatangal ti nggoni sipsip tei e melele xa di lakot rerat hilin.\qt* \q1 \v 33 \qt Melele xa latelepis rin nan, latnapol ni ti tenamal mini.\qt* \q2 \qt Lasakras lanem usil horamue nan xil vengan xa latehur xoteh meulien nan e ut etan.”\qt* \rq (Aes 53:7-8)\rq* \p \v 34 Eilep ak misis Pilip bit, “Hiteni minou li. ?Provet ak di misep usil visi vari xiak? ?Di misep usil xi mun tang, mu moletin tova?” \v 35 Ma Pilip bit kil koute te sepinien ak mini e misetu mun ni longeongen hos usil Iesu Kristo mini. Melele xa biteni mak, eilep ak mike reitin en. \v 36 E melele xa di lunggusil suse luba, lumei e rute tei xa oei di en. Ma eilep ak biteni mi Pilip bit, “!Pus ti! Oei xi tak. Xosxa onemi obit bos, ma ubaptaes ni nou li en.”\x + \xo 8:36 \xt Pol 10:47\x* \p \v 37 E Pilip bit rilomun ni mini bit, “Nakila nibaptaes ni xouk en xosxa oke reitin en nggo meulien tevi nam.” \p Ma xi biteni bit, “Inou nake reitin xa Iesu Kristo be Nat Hi.” \p \v 38 Ma, eilep ak biteni mi moletin nan tengan vapol ni kat nan vangel. Di, xal Pilip, lukakao lube oei, e Pilip baptaes ni en. \v 39 E melele xa xalu di lukakao lumea reling oei, vatei takes, Ninin Eo na Hi mei nggur rat Pilip ra rute ak. E eilep ak tapus ti mun. E neta sav xa mak, eilep nggusil suse nan ba del memesien mi Hi.\x + \xo 8:39 \xt 1King 18:12\x* \p \v 40 E Pilip\x + \xo 8:40 \xt Pol 21:8\x* mitemanin melele xa pusi xa da ngamu e taon tei xa lakesi ni Asotas.\f + \fr 8:40 \ft Taon te hal Asotas be 20 kilomita ra ut xa Pilip tepus eilep te hal Itiopia en.\f* E kakaoen nan, Pilip di bithiten longeongen hos e taon xil vus xa di misao ni e suse nan ba vuma … duxoh taon te hal Sesaria. \c 9 \s1 Iesu Kristo pisen xi mi Sol, e Sol mei miling neketen nan en \p \v 1 E melele nen tak, Sol di tamu misa sepinien xil te xeih bit ihas vin ngan xil vus xa di laling neketen nae e Iesu. Misak ni, be visal \w vatixar na pris xil\w*\x + \xo 9:1 \xt Pol 8:3; 9:13-14\x* \v 2 e misisi tengan itis uvei xil xa isep kil polien nan mi vat xil te \w nim te pispisien\w*xil na Siu xil xa ladi e taon te hal Damaskas. Ma vatixar misa uvei tei mini xa maen ni. Uvei ak biteni xa melele xa Sol ikamet tiramue mu atou tei xa di mineket e Iesu, ikila ital xati e ilihi imei mun e hal \w Serusalem\w*. \p \v 3 \fig Iesu mistal mi Sol e pisen miehen te xeihen nan mini.|alt="Saul on road to Damascus" src="WA03960b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="9:3" \fig* Melele xa Sol di bemei sangas visal taon te hal Damaskas, vatei takes, miehen tei xa minehin pupu nggo ut nesao e mei mileluv xole. \v 4 Sol mot be tan. E melele xa de tan, milong rae tei xa biteni mini bit, “!Sol, Sol! ?Veneh ma di osak purun nou del moletin navan xil mak?” \p \v 5 E Sol biteni mini bit, “?Suv, xouk visi?”\x + \xo 9:5 \xt 1Kor 15:8\x* \p E rae ak biteni mini bit, “Inou Iesu, ngan xa di osak purun ni. \v 6 E taxeak, umea uhe taon xai te hal Damaskas. E rute ak lihiteni minuk naha iaxa upol ni sung.” \p \v 7 Moletin xil xa di lakakao del xat Sol, lalong rae ak, e xil latapus ti moletin tova. Ma ulixil mikan holu e ladit votei. \v 8 Melele xa Sol mitamea ra tan e miketeh ba, mikila sung xa meten bar. Misak ni, tuneli xil ladal xat hen e ladeli be Damaskas.\x + \xo 9:8 \xt Pol 13:11\x* \v 9 Sol dat mak e taon ak melengien tol. Meten bar e bit naxanien ti e namu ti neta. \p \v 10 E taon te hal Damaskas, moletin tei xa miling neketen nan e Iesu da en, hisen Ananaeas. E Suv Iesu mistal mini nggo metuveen tei e biteni mini bit, “!Ananaeas!” \p E xi bit rilomun ni bit, “Io Suv, inou iaxale.” \p \v 11 Ma Suv biteni mini bit, “Uvue xatuk e uha uhusil suse xa lakesi ni ‘Suse xa Momal.’ E tim sa Sudas, usis ves moletin tei te hal Tarsis, hisen Sol. E melele nen tak, xi di misis.\x + \xo 9:11 \xt Pol 21:39; Mak 8:23-25\x* \v 12 E metuveen tei, tepus moletin tei xa hisen Ananaeas xa bemei e miling hen en tengan vasak ni vaketeh rilomun.” \p \v 13 Ananaeas bit rilomun ni bit, “Suv, moletin xil holu di latumul usil moletin ak ve holesok holu xa misa xa di pol ni mi moletin nam xil e hal Serusalem.\x + \xo 9:13 \xt Pol 8:3; 9:1\x* \v 14 Labiteni xa bemei inggak del xeihen na vatixar na pris xil tengan mei ital xat moletin xil vus xa di laling neketen nae e xouk.”\x + \xo 9:14 \xt Pol 9:1-2,21; 26:10; 9:21; 22:16; 1Kor 1:2; 2Tim 2:22\x* \p \v 15 E Suv Iesu biteni mini bit, “Ha pusi, vengan inou nabosei xi ngamu tengan ipol minou. Xi ti isep usil hisok mi ngan xil xa latave Siu ti, mi suv toto xil, e mi mol‑Isrel xil mun.\x + \xo 9:15 \xt Rom 1:5; Pol 26:1; 27:24\x* \v 16 E inou vari iaxa ti nipisen ni mini hisit longpangasien xil xa ihuri ve polien xa ipol ni e hisok e melele xil xa ti imei.”\x + \xo 9:16 \xt 2Kor 11:23-28\x* \p \v 17 Ma Ananaeas ba mikamet tim xa Sol da en e be tim. Melele xa pus Sol, be visali e miling hen en bit, “Tua Sol, Suv Iesu xa testal minuk e suse melele xa di omei inggak, xi vari iaxa misil nou. Xi misil nou namei tengan nisis ve rin nam tengan uketeh rilomun e mei upolu ni \w Ninin Eo\w*.” \v 18 Vatei takes, neta tei xa nggoni kahbe meseo mot reling meten, e Sol mikila vaketeh rilomun. Di, melele xa mitamea, maen Ananaeas vabaptaes ni. \v 19 E melele xa ngganien bus, tenbe Sol mei nggeih rilomun. \s1 Sol misa longeongen hos mi moletin xil te hal Damaskas \p Sol da melengien vahis mun e taon te hal Damaskas del moletin xil xa laling neketen nae e Iesu. \v 20 Melele xa Sol miketeh rilomun, vari tang, mika mal be nim te pispisien xil na Siu xil e di bithiteni mi moletin xil xa Iesu be Nat Hi reitin. \p \v 21 Ngan xil vus xa lalong sepinien nan latemanin, e lasis xil mun tang labit, “?Ei, tave xi ti iaxa di tehas vin ngan xil xa di laling neketen nae e Iesu e hal Serusalem? Malonge xa bemei inggak tengan vatal xat ngan xil xa langgusil Iesu e valeh xil lava mun visal vat xil na pris xil. ?Midep vari?”\x + \xo 9:21 \xt Pol 8:1; 9:1,14; 26:10\x* \p \v 22 E Sol mei nggeih pilei sung e sexien xa di bit kila xa Iesu vari iaxa be Mesaea xa Hi tehosei tengan vamei. E \w Siu\w* xil xa ladi e hal Damaskas lasakras lavit rilomun ni sepinien tova vaha xat sepinien na Sol.\x + \xo 9:22 \xt Pol 17:3; 18:5,28\x* \p \v 23 Melengien hao mei mitavi, e rut Siu xil lamei vituei e lapol ni lingxatien tei tengan lihas vin Sol.\x + \xo 9:23 \xt Pol 23:12\x* \v 24 Ma e melengien xil vus, makoe be duxoh vongien, xil di laketeh xol puiteh te vioh xa mahulong xa mikapis xol taon ak tengan livulu xati e lihas vini. E Sol milongeong ni lingxatien nae.\x + \xo 9:24 \xt Pol 23:16\x* \v 25 Misak ni, e vongien tei, ngan xil xa laling neketen nae e Iesu nggo pispisien na Sol, lasoson ni de ateli tei xa eilep. Di, lasar xat ao da en e laso kital ni nggo mesekital tei xa de nesao e seri vioh te taon ak. Di, lasae ni be tan. Ma, nggo sexien ak, Sol milesae be reling taon te hal Damaskas.\x + \xo 9:25 \xt 2Kor 11:33\x* \s1 Sol be Serusalem tengan vahisu ni eloheoh xil \p \v 26 Sol dilomun be Serusalem e misak pisi tengan mei vamos e ngan xil xa laling neketen nae e Iesu. E xil vus ulixil mikan ni e latake reitin ti e melele xa Sol biteni bit be tei e xil. \v 27 Di, tei e xil xa bemei e dutou ni, hisen Banabas. Xi mei del Sol lube visal \w eloheoh\w* xil na Iesu,\x + \xo 9:27 \xt Kal 1:18\x* e dap lelen kuhi sung mi xil xa Sol tepus Iesu e suse e tetep iaxa Suv tesepin mini. Xi biteni mun mi xil xa Sol ulin takan ti melele xa di tehit usil Iesu e taon te hal Damaskas.\x + \xo 9:27 \xt 1Kor 9:1; 15:8; Pol 9:4; 22:7; 26:14; 9:20\x* \v 28 Ma lamaen Sol mei mos e xil. E xi ba mikapis e ut xil ngasen e hal Serusalem e di misepin usil Suv Iesu del xeihen. \v 29 Di misep tetavoe del Siu xil xa lasepin ni sepinien \w Krik\w*. E melele xa lapus kila xa lasakras laleli sepinien nan xil, lalang ves suse tova tengan lakila lavas vini vaxo en. \v 30 E melele xa ngan xil xa laneket lalongeong ni, xil ladel Sol ba be taon te hal Sesaria. E rute ak, lalingi be sip tei tengan vahe taon xati nan te hal Tarsis tengan vasikoe xol meulien nan.\x + \xo 9:30 \xt Pol 11:25\x* \p \v 31 Dutou ni ngan ak, ngan xil te Sias na Iesu xa ladi e provins xil te hal Sudea, Kaleli e \w Sameria\w*, xil latehisu ni melele te tomat. Ma xil mei langgeih pilei sung e neketen nae. Lamerere kuhi mi Suv Iesu, e Ninin Eo dutou ni xil e misa xeihen mi xil. Ve rin ak, moletin xil holu mei latemos e xil. \s1 Hi misak ni moletin tei xa len misa mei mikakao rilomun nggo he Pita \p \v 32 Eloheoh Pita mikakao ba misao ni ngan xil xa lateling neketen nae e Iesu xa lateti e rute savsav xil. E vatei, ba misao ni moletin xil na Hi xa ladi e taon te hal Lita. \v 33 E rute ak, Pita pus moletin tei xa rin tei mat, hisen Aeneas. Huram tol e he sav (8) xi takakao ti, e pat dat rong mak tang. \v 34 Melele xa Pita pusi, biteni mini bit, “Aeneas, Iesu Kristo pol ni tenbem bos ngamu. !Utamea e uvulun suon mam!” Vatei takes, Aeneas mitamea e misoh. \v 35 E melele xa moletin xil vus te taon xalu te hal Lita e Saron lapusi midep iaxa tenben mei bos rilomun, xil labiles meulien nae e mei laling neketen nae e Suv Iesu. \s1 Hi dal rat atou tei ra maten nggo he Pita \p \v 36 E taon te hal Siopa, atou tei da en xa teling neketen nan e Iesu, hisen Tapita. E moletin xil lakesi ni Dorkas, hisen sav e sepinien te hal Krik. Vehakut, atou ak di misa xi tengan vapol ni polien hos xil tengan vatutou ni hoeo xil. \v 37 E melele xa Pita da tamu e taon te hal Lita, atou ak nggur mesien tei e mat. Timue nan xil lakas moten tiei nan mei memese tengan ha litihin ni. Di, lalingi pat e von toen nesao e nim man. \v 38 E melele xa moletin xil e hal Siopa lalongeong ni xa Pita dat sangas e taon te hal Lita, lasil tiramue lu lube visali del xat sepinien ak lubit, “!Utemanon li, umei visal xamem!” \p \v 39 Melele xa lubit mesen rin nalu mi Pita, xi bue xat xi e be xatel latoba. Melele xa latduxoh tim sa Dorkas, timue nan xil ladel Pita be von toen nesao e nim ak. E rute ak, tiei na Dorkas de vet tei e tunau xil di lasoh lakapis xole. Melele xa lapus Pita, ladang e lapisen ni mini eising xil xa Dorkas tetili melele xa temeul tamu teta.\x + \xo 9:39 \xt Pol 10:23\x* \p \v 40 Di, Pita misis xil tengan lihe relingi lihe hale. Melele xa labe, mitingeiril e misis mi Hi. Di, pus tiei na Dorkas e biteni bit, “!Tapita, tamea!” Vatei takes, met Dorkas milale. E melele xa pus Pita, mitamea e dotan de vet man.\x + \xo 9:40 \xt Mak 5:40-41\x* \v 41 Di, Pita dal xat hen e dal rati misoh. Melele xa misoh, Pita mikes viton moletin xil na Hi e tunau xil mun lamei, e Pita pisen ni mi xil xa Dorkas meul tang da. \v 42 Longeongen usili ba mikapis e ut xil ngasen sangas visal taon te hal Siopa. Ma moletin holu mei laling neketen nae e Suv Iesu. \v 43 E Pita de visal xil melengien vahis mun e hal Siopa e nim ma moletin tei xa di pol kuh hilbe buluk tengan ikila ipol ni holesok hos xil ni, hisen Saemon.\x + \xo 9:43 \xt Pol 10:6,32\x* \c 10 \s1 Hi pisen ni mi Pita xa moletin xil ngasen lakila mei labe moletin nan xil \p \v 1 E taon te hal Sesaria, ngan Rom tei da en xa hisen Konilias. Xi be vat tei na vanut moletin te vaeen xil xa lakes xil ni ‘mol‑Itali xil.’\x + \xo 10:1 \xt Luk 7:2,5; Pol 27:1,3\x* \v 2 Xi be moletin tei xa merere pupu ni Hi na Siu xil e di mot mini, xi del ngenen xil. Vehakut, di misa tutouen mi hoeo xil e di misis mi Hi. \p \v 3 Vatei, e 3 klok mahis, Konilias di misis e tim san e pus neta tei xa nggoni metuveen tei. E metuveen ak, pus \w masxaxa\w* tei na Hi xa bemei sangas visali e mikesi bit, “!Konilias!”\x + \xo 10:3 \xt Pol 3:1\x* \p \v 4 Konilias miketeh momal ni masxaxa ak e ulin mikan pupu ni. E bit rilomun ni mini bit, “O‑o. ?Suv, di okes nou?” \p Masxaxa biteni mini bit, “Hi milong sisen nam xil e pus kil tutouen xa di osa ni ba mi hoeo xil. Holesok xil vus xa di opol ni nggoni vo sanien eo tei xa ba mi Hi, e di pongosi xa von mikon e besi xi ven. \v 5 Taxeak, usil rut moletin nam xil tengan lihe taon te hal Siopa e ha lipus moletin tei, hisen Saemon Pita, tengan litela imei e tim sam.\x + \xo 10:5 \xt Mat 10:2; Mak 3:16; Luk 6:14; Sion 1:42; Pol 10:18; 11:13\x* \v 6 Xi de visal moletin tei xa di pol ni holesok xil ni hilbe buluk. Moletin ak, hisen Saemon, e nim man de sangas visal tas.”\x + \xo 10:6 \xt Pol 9:43; 10:32\x* \v 7 Melele xa masxaxa be relingi, Konilias mikes viton moletin te polien nan lu del moletin te vaeen tei xa di dutou ni e tim san xa xi mun di mot mi Hi. \v 8 E melele xa mitumul mi xatel usil holesok xil xa testal mini bus, misil xatel latobe taon te hal Siopa. \p \v 9 E visuvong nen, sangas vahe piniae, moletin xatel ak latemei sangas ni Siopa. E melele nen tak, Pita be nesao e nim xa da en tengan vasis. \v 10 Melele xa di misis, milonge xa mae nggati e bit vanien, e anien tameses ti mu. E melele xa di misis mak, Pita pus neta tei nggoni metuveen tei. \v 11 \fig E metuveen tei, Hi pisen ni mi Pita xa hisit moletin xil vus lakila mei labe moletin nan xil.|alt="Peter’s vision of sheet with many animals" src="WA03963b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="10:11" \fig* E metuveen ak, pus tilang hat masel e neta tei nggoni kaliko xa mahulong xa di lasae ni nggo kusute hat (4) nggo ut nesao bemei e ut etan.\x + \xo 10:11 \xt Pol 11:5-12\x* \v 12 E hilaep te kaliko ak, Pita pus hisit vongoro sav xil, tetal xil, e tuman xil. \v 13 Melele xa pusi mak, milong rae tei xa misepin mini bit, “!Pita, utamea! Uhas ti xil e ua ni.” \p \v 14 E Pita misepin rilomun mini bit, “!Suv, nasakras napol ni vamak! E meulien navan, natakar pis ti mu neta xa tamese ti mu tamal ti tengan lava ni pe metom.”\x + \xo 10:14 \xt Lev 11:1-47; Esek 4:14\x* \p \v 15 Rae ak misepin rilomun mini bit, “!Holesok xil xa Hi pol ni lamese ngamu, xouk onahiteni ti onahit latamese ti pe meten!”\x + \xo 10:15 \xt Mak 7:15,19\x* \v 16 Sexien ak mistal mi Pita be vatol. Di, kaliko ak dilomun be ut nesao. \p \v 17 Melele xa Pita di tamu minem usil koute te neta xa tepusi, moletin xatel xa Konilias tesil xatel, latkamet nim ma Saemon e latemei latesoh sangas visal puiteh te vioh. \v 18 Latsoh e hale e latkei latbit, “?Moletin tova dat tak xa hisen Saemon Pita?”\x + \xo 10:18 \xt Mat 10:2; Mak 3:16; Luk 6:14; Sion 1:42; Pol 10:5,32; 11:13\x* \p \v 19 E melele nen tak, melele xa Pita di tamu minem usil naha xa tepusi, \w Ninin Eo\w* mei misepin mini bit, “Moletin tol mei latdi tak e di latolang ni xouk.\x + \xo 10:19 \xt Pol 11:12; 13:2\x* \v 20 Utamea, ha upus xatel, e ulum nakan ti tengan uhusil xatel mutiha. Uhusil xatel vengan xa inou vari iaxa natesil xatel latemei ve xouk.” \p \v 21 Ma Pita be visal moletin xatel ak biteni bit, “Inou iaxa nabe ngan xa di mutolang ni. ?Mutomei ve neta tova?” \p \v 22 Ma xatel latbiteni mini latbit, “Vat namatel xa hisen Konilias, xi iaxa tesil xametel matomei. Xi be moletin hos tei xa di mot mi Hi, e \w Siu\w* xil vus di lamerere pupu ni. Tave nousav ti, masxaxa tei na Hi mei testal mini e tehiteni mini xa isil xametel matimei tengan matkila matsis xouk mei uhe tim san. Masxaxa ak biteni mini bit bos xa xi ilong kil ti naha xa xouk ukila uhiteni mini.”\x + \xo 10:22 \xt Pol 10:1-2,5; Luk 7:5\x* \v 23 Melele xa Pita milong sepinien natel, misis xatel tengan latiti visali e nim ak ituxoh visuvong nen.\x + \xo 10:23 \xt Pol 10:45; 11:12\x* \p Ut milan, Pita del rut moletin ngan xil te hal Siopa xa laneket labue xat xil, e langgusil xatel laba. \v 24 Lakakao laba e, e visuvong nen, laduxoh taon te hal Sesaria. E Konilias dat tim e di datil Pita. Dat tim del vatimol nan xil e rut timue nan xil mun xa tesilasil ni xil tengan limei. \v 25 E melele xa Pita duxoh tim, Konilias mei bisu mini, mitingeiril pe meten, e pol ni nggoni ngan xa imot mini.\x + \xo 10:25 \xt Pol 14:13-15; Rev 19:10\x* \v 26 E Pita dal rati e bit, “Mea soh. Inou mun nabe moletin tang.” \v 27 Ma Konilias mea e diamu ni be nim, e melele xa di lukakao luba, di lusepin vituei. Melele xa labe vangit nim man, Pita mikameti xa moletin xil holu lamei vituei ngamu e di ladatili. \v 28 Ma Pita misepin mi xil bit, “Xamim vus mukil kuhi xa rae na Siu xil biteni bit xamem masakras mati vituei vatel ngan xil xa latave Siu ti. E Hi tepisen ni tuei minou xa ninahiteni ti ninahit hisit moletin tei tamese ti mu tamal ti pe meten.\x + \xo 10:28 \xt Pol 10:15; 11:19\x* \v 29 Misak ni, melele xa mutesilasil ve nou, uluk tenakan ti tengan namei. ?E ieok bei tengan nakila, mutesilasil ve nou veneh?” \p \v 30 Misak ni, Konilias biteni mini bit, “Melengien tol xa mitavi ba, e tri klok mahis, nggoni ngan taxa radi en xiak, inou di natesis e nim mavan. Vari nga tang, natepus moletin tei tesing ni eising xa minehin pupu xa di misoh visal nou.\x + \xo 10:30 \xt Pol 3:1; Luk 24:4; Pol 1:10\x* \v 31 Xi biteni minou bit, ‘Konilias, Hi milong sisen xil nam e pus kil tutouen xa di osa ni ba mi hoeo xil. \v 32 Taxeak, usil rut moletin nam xil tengan lihe taon te hal Siopa e ha lipus moletin tei, hisen Saemon Pita, tengan litela imei e tim sam. Xi de visal moletin tei xa di pol ni holesok xil ni hilbe buluk. Moletin ak, hisen Saemon, e nim man de sangas visal tas.’\x + \xo 10:32 \xt Mat 10:2; Mak 3:16; Luk 6:14; Sion 1:42; Pol 10:18; 11:13; 9:43; 10:6\x* \v 33 Misak ni, natemanon nasa sepinien bat tengan nasilasil ve xouk omei. E bos mak mu xa omei mak. Ma xamem vus mei madi vituei inggak pe met Hi Suv tengan xa mateong ni holesok xil xa Hi tesemae ni minuk tengan uhiteni mi xamem.” \p \v 34 Di, Pita misa sepinien ak mi xil bit, “Taxeak, nakil kuhi sung xa Hi tapus ti hisit moletin tei vahos mak mu vali hisit moletin sav xil.\x + \xo 10:34 \xt Dut 10:17; 2Kron 19:7; Rom 2:11; Kal 2:6; Efes 6:9; Kol 3:25; 1Pit 1:17\x* \v 35 Hi memaal ve ngan xil vus xa di lamot mini e di lapol naha xa momal pe meten, tave ti neta xa labe moletin xil te kantri sav tei.\x + \xo 10:35 \xt Sion 9:31\x* \v 36 Xamim mukil sepinien xa Hi tesa ni tuei mi mol‑Isrel xil tengan likila liti e tomat itela. Reitin, likila liti e tomat itel Hi ixo naha xa Iesu Kristo tepol ni e rin nar. !E Iesu be Suv na moletin xil vus!\x + \xo 10:36 \xt Sam 107:20; 147:18; Aes 52:7; Neh 1:8-11; Rev 17:14; 19:16\x* \v 37 Mukila ngamu xa longeongen hos ak tekapis e provins te hal Sudea. Testal kokot e provins te hal Kaleli, tetutou ni melele xa Sion di tehithiteni xa moletin xil lihiles ra tesaen nae xil e limaen ni ibaptaes ni xil.\x + \xo 10:37 \xt Mat 4:12,17; Mak 1:14\x* \v 38 Mukila usili ngamu xa tetep iaxa Hi tesa \w Ninin Eo\w* mei tese xat Iesu te hal Nasaret e tesa xeihen mini. E Iesu tekakao tekapis e di tepol ni polien hos xil. Xi tetal rerat ngan xil vus xa lateti pe xeihen na \w Temat\w* tengan lameluv rani e ha vexil vamase. Xi tekila tepol ni temak vengan xa Hi teti visali.\x + \xo 10:38 \xt Aes 61:1; Luk 4:18; Sion 3:2\x* \v 39 E xamem, eloheoh xil, iaxa matepus holesok xil xa di tepol ni e taon te hal \w Serusalem\w* e rute sav mun e provins te hal Sudea. E di, lateti xati tete eivave e temat.\x + \xo 10:39 \xt Dut 21:22\x* \v 40 E melele xa melengien tol tetavi, Hi tesak ni temea rilomun ra maten e mei testal\x + \xo 10:40 \xt Sion 14:19,22; Luk 24:30,42; Sion 21:12-13; Pol 1:4\x* \v 41 mi rut xamem tang xa Hi tehosei xamem ngamu tengan mapusi. Reitin mak, dutou ni melele xa temea rilomun ra maten, xamem mateanien e matemun tetela. \v 42 E be Iesu vari iaxa tesemae ni xamem tengan ti muhithiten longeongen hos usili mi moletin xil e musep kila xa xi iaxa be ngan xa Hi tehosei tengan ti ilepis rin na moletin xil vus, ngan xil xa lameul ladi e ngan xil xa lalel ngamu.\x + \xo 10:42 \xt Pol 17:31; Rom 14:9; 2Tim 4:1; 1Pit 4:5\x* \v 43 \w Provet\w* xil vus di latesepin usili latehit ngan xil vus xa laling neketen nae e hisen, Hi iketeh ihos rilomun mi xil.”\x + \xo 10:43 \xt Aes 33:24; 53:5-6; Ser 31:34; Dan 9:24\x* \p \v 44 Melele xa Pita di tamu misepin, Ninin Eo bemei polu e ngan xil xa di lataeong ni sepinien nan.\x + \xo 10:44 \xt Pol 11:15; 15:8\x* \v 45 Siu xil xa laneket xa latexo Siopa latemei latehe Sesaria tetel Pita, xil lamesep pupu melele xa lapusi xa Hi maen ngan xil mun xa latave Siu ti tengan lavur sanien te ni Ninin Eo nan vaxoni ngan xa di pol ni mi Siu xil. \v 46 Xil lakila xa Ninin Eo iaxa di bemei e xil reitin vengan xa lalong xil lasepin nggo sepinien sav xil xa tave nae xati ti e di lapet rat his Hi. Melele xa Pita pusi mak, biteni mi ngan xil xa latehusili bit,\x + \xo 10:46 \xt Mak 16:17; Pol 2:4,11; 19:6\x* \v 47 “Ngan xil ak lapolu ngamu ni Ninin Eo nggoni xir tang. ?Mak, ma visi tova mikila vasikoe xol xir tengan rinabaptaes ni xil ti e oei?”\x + \xo 10:47 \xt Pol 8:36\x* \v 48 Misak ni, Pita misemae tengan labaptaes ni Konilias xatel e his Iesu Kristo.\x + \xo 10:48 \xt Pol 19:5; Sion 4:40\x* Melele xa Pita \w baptaes\w* ni xil bus, Konilias e ngenen xil lasisi tengan latiti itel xil melengien ihe vahis mun. \c 11 \s1 Pita bit kila xa Hi pol ni suse tengan ngan xil xa latave Siu xil ti likila lihur meulien sal \p \v 1 E provins te hal Sudea, \w eloheoh\w* xil del Siu sav xil mun xal laling neketen nae e Iesu langgur longeongen xa bit ngan xil xa latave Siu ti lake reitin e Iesu e di langgusil sepinien na Hi. \v 2 E melele xa Pita dilomun be \w Serusalem\w*, Siu xil xa laneket e Iesu mei laseputut ba ni \v 3 labit, “?Veneh vari oteha otete tim sa ngan xil xa latave Siu ti e di oteanien vituei mun tetel xil? !Okila xa rae nar xil tamaen ni ti tengan ramos vituei vatel ngan xil lamak xa latave Siu xil ti!”\x + \xo 11:3 \xt Pol 10:28; Kal 2:12\x* \p \v 4 Ma Pita misep kila mi xil usil holesok xil xa testal kokot mini ba duxoh hoxalite teni bit, \v 5 “Melele xa natete taon te hal Siopa, di natesis. E melele xa di tamu natesis, natepus hisit metuveen tei. E metuveen ak, tilang hat temasel e kaliko tei xa mahulong xa latesae ni texo kusute xatel texo ut nesao temei temal vari ni nou.\x + \xo 11:5 \xt Pol 10:9-20\x* \v 6 E melele xa nateketeh teha en, natepus hisit vongoro sav xil, ngan xil xa lamah e ngan xil xa labe vuran, tetal xil e tuman xil mun. \v 7 Di, natelong rae tei xa tehiteni minou tehit, ‘!Pita, utamea! Uhas ti xil e ua ni.’ \p \v 8 “E inou natehit rilomun ni natehit, ‘!Suv, nasakras napol ni vamak! E meulien navan, natakar pis ti mu neta xa latamese ti mu tamal ti tengan lava ni pe metom.’ \p \v 9 “Di, rae xa texo ut nesao tesepin rilomun minou tehit, ‘!Holesok xil xa Hi pol ni memese ngamu, xouk onahiteni ti onahit hisit moletin tei tamese ti pe meten!’ \v 10 Sexien ak testal minou tehe vatol. Di, kaliko ak tetilomun tehe ut nesao. \p \v 11 “Vari nga tang, moletin tol xa latosil xatel latexo Sesaria latemei latetuxoh nim xa nateta en. \v 12 E \w Ninin Eo\w* tehiteni minou tengan nihusil xatel matiha, e ninanem ti ninavit xatel latamese ti vengan xa latave Siu ti. E melele xa nateha, moletin tei e he sav (6) ak te hal Siopa iaxa latehe xametel mateha matehe vangit nim na moletin xa tesilasil ve nou, hisen Konilias.\x + \xo 11:12 \xt Pol 10:23,45\x* \v 13 Xi tehiteni mi xametel xa \w masxaxa\w* tei mei testal mini e tesoh sangas visali e tim san. Masxaxa ak tehiteni mini tehit, ‘Usil rut moletin nam xil tengan lihe taon te hal Siopa e lisilasil ni moletin tei, hisen Saemon Pita, tengan itela imei e tim sam.\x + \xo 11:13 \xt Pol 10:3-5,22,30-32\x* \v 14 Moletin ak ihiteni minuk itel ngenom xil vus suse xa muhur meulien sal ixo en.’\x + \xo 11:14 \xt Pol 10:22; 16:31\x* \p \v 15 “E melele xa di tamu natesepin mi xil, \w Ninin Eo\w* mei tepolu e xil texoni ngan xa testal rohon e melele xa tepolu ni xir tetiamu.\x + \xo 11:15 \xt Pol 10:44; 2:4\x* \v 16 Melele xa natepusi, natenem rilomun ni naha xa Suv Iesu tehiteni tehit, \qt ‘Sion tebaptaes ni moletin xil ni oei tang, e Hi ibaptaes ni xamim ni Ninin Eo.’\qt* \rq (Pol 1:5)\rq* \v 17 ?Misak ni, xosxa Hi bit moletin xil ak lakila lavur sanien nan nggoni ngan taxa tesa ni mi xir e melele xa rateling neketen nar e Iesu Kristo, ma inou nabe visi vari iaxa nikila nisikoe xol polien na Hi?” \p \v 18 Melele xa lalong sepinien na Pita, latasepin ni ti mun neta vaha xati. E xil vus lapet rat his Hi labit, “Taxeak, Hi misah suse tengan ngan xil mun xa latave Siu ti lakila laviles ra tesaen nae xil e mei lavur meulien sal vaxo en.”\x + \xo 11:18 \xt Pol 13:48; 14:27\x* \s1 Moletin xil te hal Antiok mei lake reitin e longeongen hos usil Iesu \p \v 19 Melele xa vat xil na \w Siu\w* xil te hal Serusalem latehov vin Stivin e lateha latesak purun ngan xil te Sias, holu e ngan xil xa laling neketen nae e Iesu latetasil latehe rute sav xil. Rute e xil latelesae latehe sotin ba latetuxoh tan te hal Ponisia, rute latehe aelan te hal Saepras, e rute sav mun latehe taon xa mahulong te hal Antiok. E melele xa lateti e rute xil ak, di latehithiten longeongen hos usil Iesu mi Siu xil kestang.\x + \xo 11:19 \xt Pol 8:1-4\x* \v 20 E rute e ngan xil ak latehe te hal Saepras xal Saerin. E melele xa xil latelesae ra hal Serusalem e latehe taon te hal Antiok, xil di latehithiten longeongen hos usil Iesu mi ngan xil xa latave Siu ti.\x + \xo 11:20 \xt Sion 7:35\x* \v 21 Xeihen na Suv di mi xil, e moletin holu labiles ra tesaen nae xil e laling neketen nae e Suv Iesu.\x + \xo 11:21 \xt Pol 2:41; 4:4; 5:14; 6:7; 11:24; 21:20\x* \p \v 22 Melele xa vat xil e Sias te hal Serusalem langgur longeongen xa ngan xil xa latave Siu ti di laling neketen nae e Iesu, lasil Banabas be Antiok tengan vapus kil rin nae. \v 23 Melele xa duxoh taon xa mahulong te hal Antiok, besi xi melele xa pusi xa tuxolxatien na Hi di mi xil. Ma misel xat xil tengan lisoh ixeih e neketen nae e lihusil kuh Suv Iesu e meulien nae.\x + \xo 11:23 \xt Pol 13:43; 14:22\x* \v 24 Banabas be moletin hos tei xa neketen nan nggeih e polu ni xeihen na Ninin Eo. Moletin holu inggak langgur selxatien nan be nae, labiles ra tesaen nae, e mei laling neketen nae e Suv Iesu.\x + \xo 11:24 \xt Pol 6:5; 2:41; 4:4; 5:14; 6:7; 11:21; 21:20\x* \p \v 25 Di, vatei, Banabas ba be taon te hal Tarsis tengan valang ves Sol.\x + \xo 11:25 \xt Pol 9:30\x* \v 26 Melele xa mikameti, Sol nggusili e lukakao vituei ludilomun lube Antiok. Xalu lupol vituei huram tevi tei del ngan xil te sias te hal Antiok e di lupispisi mi moletin xil holu. E rute ak vari, latekes kokot ni ngan xil xa laling neketen nae e Iesu ni ‘\w Kristin\w*.’\f + \fr 11:26 \ft Tetiamu, mosav xil latekes pepamen ni ngan xil xa lateling neketen nae e Iesu ni ‘Kristin,’ xa koute teni be ‘moletin xil na Kristo.’ E melele xa ngan xil xa laneket latelongeong ni his te xaren ak, xil labesi xil tang tengan lavuri.\f* \p \v 27 E melele nen ak, rut \w provet\w* ngan xil te sias te hal Serusalem lamei e Antiok.\x + \xo 11:27 \xt Pol 13:1; 15:32\x* \v 28 E totanen tei, xeihen na Ninin Eo mei polu e tei e xil xa hisen Akabas. Misak ni, misoh e hilaep te moletin xil e bit lelen ni xa melele te mae kekaten imei ikapis xol ut xil vus xa ngan xil te hal Rom di lalaxati (ngan ak testal sung e melele xa Klodias tehe suv toto xa mahulong te hal Rom).\f + \fr 11:28 \ft Ngan ak tehe reitin, e AD 41-54 us tamus ti e anien mun tenapin ti e ut xil vus xa kavmen te hal Rom di latelaxati.\f* \x + \xo 11:28 \xt Pol 21:10\x* \v 29 Kristin xil kekes te hal Antiok lapol ni hitxatien xa lisa sanien eah xa likila lipol tengan ha itutou ni tua xil te neketen xa ladi provins te hal Sudea. \v 30 Ma laso viton sanien nae xil ak, e lalingi e he Banabas xal Sol tengan ha lalisa ni mi elda xil te sias te hal Serusalem.\x + \xo 11:30 \xt Pol 12:25\x* \c 12 \s1 Suv toto Herod misak purun Kristin xil e Hi bas vini \p \v 1 E melele nen tak, suv toto \w Herod\w* misis moletin te vaeen nan xil tengan liha lital xat Kristin xil e sias te hal Serusalem. \v 2 Di, misemae ni tengan lita xoteh hurae Temis xa be tuneli Sion. \v 3 E melele taxa Herod pusi xa \w Siu\w* xil labesi xil ve neta xa tepol ni, misis moletin te vaeen nan xil tengan ha lital xat Pita mun. Xi pol ni mak momal ni Melengien xil te Beret xa Is Tovuol En.\x + \xo 12:3 \xt Pol 4:3\x* \v 4 Melele xa ladal xat Pita, ba laso ni be nim te xeih e Herod misemae ni tengan vanut moletin xil te vaeen hat liketeh xole. Herod minemi bit ipisen ni mi moletin xil e ihas vini itutou ni \w Anien te Tavien\w*. \v 5 E melele xa Pita da tamu e nim te xeih, ngan xil te sias te hal Serusalem di latangel ni ti sisen ven.\x + \xo 12:5 \xt Tem 5:16\x* \p \v 6 E vongien xati xa diamu ni melele xa Herod bit ilepis rin na Pita e kot nan, neta tei testal. Pita di pat e nim te xeih e latevar xat hen xalu ni sen e tete hilaep te moletin te vaeen lu xa di luketeh xole. E, e hale mun te puiteh, moletin te vaeen sav lu mun lutesoh e di luteketeh xol nim te xeih ak.\x + \xo 12:6 \xt Pol 5:23\x* \v 7 Vatei takes, \w masxaxa\w* tei na Suv mei mistal, e minehinen teni mileluv xol ut xa Pita da en. E masxaxa ak mei dil valxou Pita e milale ni bit, “!Utemanon utamea!” Melele xa biteni mak, sen xalu lumeluv reling hen xalu. \v 8 Di, masxaxa biteni mini bit, “Using ni kot nam, ulih xat atuatu nam, e uhes xat sandel nam.” Ma Pita pol ni. Di, masxaxa biteni mun mini bit, “Uhusil nou raliha.” \v 9 Ma Pita mitamea, nggusil masxaxa lustal ra nim te xeih. Pita takil ti mu xa naha xa di pol ni del tutouen na masxaxa be reitin. Minemi bit holesok xil be metuveen tei tang. \v 10 Xalu lukakao luba lutavi ni vanut moletin te vaeen tei. Di, luba vuteili mun, e luli vanut moletin te vaeen tei mun. E melele xa luduxoh puiteh te vioh te nim te xeih xa be aean, lupusi xa misaha tasen. Misak ni, lustal lube hale e lukakao e suse tei e Serusalem luba. Vatei takes, Pita mikameti xa di mikakao tasen tang, e masxaxa ak tehe relingi ngamu.\x + \xo 12:10 \xt Pol 5:19\x* \p \v 11 Di, melele xa Pita minem kila xa neta xa di mistal mini be reitin, misep tasen bit, “!Be reitin! Hi Suv tesil masxaxa nan tei bemei tengan vahur rat nou ra he suv toto Herod e ra holesok xil xa Siu xil di lanemi labit ti lipol ni minou.” \p \v 12 Melele xa Pita minem kil holesok xil ak, ba be nim ma Meri, nine Sion Mak. E rute ak, Kristin xil holu ladi vituei e di lasis.\x + \xo 12:12 \xt Pol 12:25; 15:37\x* \v 13 Melele xa Pita mei mirei puiteh te nim ak, atou te polien tei xa hisen Roda bemei tengan vakes pilei visi iaxa de hale. \v 14 E melele xa Roda milong kil rae Pita, mesep e besi pupu ni xi ven. E ien bovorong ni tengan vasah puiteh, e xi miloh sung ba biteni mi ngan xil xa ladi nim bit, “!Pita vari tang iaxa misoh de hale xiak!” \p \v 15 Xil labit, “?!Otalang!?” E Roda nggulehi dit biteni xa milong rae Pita reitin.\x + \xo 12:15 \xt Pol 26:24; Mat 18:10\x* \p Ma xil labiteni mini labit, “Xos be masxaxa nan tang iaxa di olonge iaxai.” \p \v 16 Melele xa di tamu lasepin usili, Pita nggulehi dit miti puiteh ba vuma … tei e xil misaha. E melele xa lapusi xa be xi reitin, lamesep pupu. \v 17 Pita mike xat xil nggo hen bit litit votei. Di, bit kila mi xil suse xa Suv tesak ni testal reling nim te xeih ha ven temase. Biteni mun mi xil bit, “Muhit mesen holesok xil ak mi elda Temis e ngan tesav xil mun xa di laneket.” Di, Pita be reling xil ba be rute sav tei.\x + \xo 12:17 \xt Pol 13:16; 19:33; 21:40\x* \p \v 18 E makoe nen, moletin te vaeen xil xa di lateketeh xol Pita lanexo pupu vengan xa latakil ti xa Pita teha xave.\x + \xo 12:18 \xt Pol 5:22-24\x* \v 19 Melele xa Herod milong usili, misemae ni moletin te vaeen nan xil tengan lava lalang ni, e xil mun latakamet Pita ti. Di, misis pilei ngan xil xa lateketeh xol Pita usil naha xa testal. E melele xa lasakras lavit kila mini, mikin maten mi xil. Dutou ni ngan ak, suv toto Herod be reling provins te hal Sudea e ba be taon xa mahulong te hal Sesaria. \p \v 20 Melele xa Herod di tamu e taon te hal Sesaria, moletin xil te taon xalu te hal Taer xal Saedon lapol ni neta tei xa misak ni Herod ien nggat xil. Misak ni, misemae bit moletin nan xil linasa ti mun anien mi xil. Ma moletin xil te rute xalu ak, lasil vanut moletin tei tengan lava lapus Herod. E diamu ni melele xa labit ha lipus Herod, lasis tutouen nggo eilep nan xa nenesien na Herod di en, hisen Blastas. E del tutouen na eilep ak, Herod maen ni xa liling xat melengien tei xa moletin xil te hal Taer e Saedon likila limei tengan lipol ni hitxatien te tomat itela.\x + \xo 12:20 \xt 1King 5:11; Esek 27:17\x* \p \v 21 E melengien xati teni, Herod mising ni eising tei xa bos xa bos na suv toto, e bemei dotan de hor te xeihen nan. Di, misa sepinien tei ba mi moletin xil. \v 22 Moletin xil labit lisak ni xi valonge vahos, ma lakei ba ni labit, “!Ngan ak tave moletin ti! !Xi be hi vari tang vengan xa raen bos xa bos pupu!”\x + \xo 12:22 \xt Esek 28:2\x* \p \v 23 Melele xa suv toto Herod milonge xa di lapet rat hisen mak, besi xi pupu e tasa merereen ti vaha mi Hi. Misak ni, vatei takes, masxaxa tei na Hi Suv bemei e pol ni mei mesei holu. Tavehi ti, tomasis xil langga tinen ba vuma … mat.\x + \xo 12:23 \xt Dan 5:20\x* \p \v 24 E sepinien eo na Hi xa Herod di tevae tetela mei be eilep mak mu, e moletin xil holu mun mei lake reitin en.\x + \xo 12:24 \xt Pol 6:7; 19:20\x* \p \v 25 E rin na Banabas xal Sol, melele xa lutepol sen polien nalu tengan lalsa tutouen mi hoeo xil e hal \w Serusalem\w*,\x + \xo 12:25 \xt Pol 11:29-30; 12:12; 15:37\x* ludilomun lube taon te hal Antiok, e Sion Mak nggusil xalu latoba. \c 13 \s1 Ninin Eo bosei Banabas xal Sol tengan laliha lalihithiten longeongen hos na Hi e rute savsav xil \p \v 1 E sias te hal Antiok, rut moletin xil mei labe \w provet\w* e titsa xil, hisexil labe Banabas, Simeon (xa be timaluxoluk tei), Lusias (te hal Saerin), Manaen (xa tehe timue hos tei na suv toto \w Herod\w*), e Sol.\x + \xo 13:1 \xt Pol 11:27; 15:32\x* \v 2 Vatei, melele xa di lamot mi Hi e di labal ni anien, \w Ninin Eo\w* bemei misepin mi xil bit, “Muling Banabas xal Sol lalihe rin tengan ti lalipol ni polien tei xa natehosei xalu ngamu tengan ti lalipol ni.”\x + \xo 13:2 \xt Pol 9:15; Kal 1:15-16\x* \v 3 Misak ni, melele xa laduxoh hoxalite te melele xa latelingi tengan laval ni anien e lasis, laling he e Banabas e Sol e lasil rat xalu luba.\x + \xo 13:3 \xt Pol 6:6; 14:23\x* \s1 Banabas xal Sol ba lubithiten longeongen hos e aelan te hal Saepras \p \v 4 Melele xa lasil Banabas xal Sol ra hal Antiok luba nggusil nenemien na Ninin Eo, xalu lube taon te hal Selusia. E rute ak, lunggo tuturil tei e lube aelan te hal Saepras.\x + \xo 13:4 \xt Pol 15:39\x* \v 5 Melele xa lube ut e metimal te hal Salamis, xalu lube \w nim te pispisien\w*xil e di lusetu ni sepinien na Hi mi \w Siu\w* xil en. Sion Mak mun be xatel e di dutou ni xalu.\x + \xo 13:5 \xt Pol 12:25; 13:13; 15:39\x* \p \v 6 Banabas xal Sol lupol ni mak e rute xil vus te aelan te hal Saepras ba vuma ... luduxoh taon te hal Pampos. E inggak, lubisu mi Siu tei, hisen Bar‑Iesu, mu Eleimas e sepinien Krik. Xi be eimas tei xa di miluvos moletin xil nggo vongou xil xa xi be \w provet\w* tei na Hi. \v 7 Vehakut, Eleimas de sangas visal vat tei te kavmen xa di milaxat rute ak, hisen Serkias Polas. Xi be moletin tei xa tehe eimae, e melele xa nggur longeongen usil Banabas e Sol, misilasil ni xalu tengan mei lalsetu ni sepinien na Hi mini tengan iteong ni. \v 8 \fig Provet te luvosen Eleimas misepsisil longeongen hos usil Iesu, e Hi misak ni meten bar.|alt="Barnabas and Saul confront Elymas the sorcerer" src="WA03969b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="13:8" \fig* E Eleimas misepsisil hisealu tengan vasak pisi vapol ni vat te kavmen ak nakei reitin ti e Iesu.\x + \xo 13:8 \xt 2Tim 3:8\x* \v 9 Melele xa Eleimas di \w pol\w* ni mak, xeihen na Ninin Eo bemei polu e Sol (xa hisen tei mun e sepinien Krik be Pol). Ma miketeh momal ni Eleimas \v 10 e misepin nggeih ba mini bit, “!Xouk obe nat \w Temat\w* vari! !Di obae del xat holesok xil vus xa momal! !Opolu ni hisit luvosen xil vus e vehakut di opurun mosav xil! E xosali, di osak pisi tengan oviles pispisien xil na Suv Iesu xa lamal mei lakavui tang.\x + \xo 13:10 \xt Pro 10:9; Hos 14:9\x* \v 11 Ve sexien ak, Suv isa pangasien mi xouk. Metom xalu mei ivar e onapus ti mun miehen ihe nousav vuteili.” E, vatei takes, met Eleimas be momah. Misak ni, Eleimas dit mitavuel mikapis tengan vakamet moletin tova vatal xat hen e vapisen suse mini.\x + \xo 13:11 \xt Pol 9:8; 22:11\x* \v 12 Melele xa vat te kavmen pusi mak, mesep pupu e mei mike reitin e pispisien nalu usil Suv Iesu. \s1 Banabas xal Sol ba lubithiten longeongen hos e taon te hal Pisitia Antiok \p \v 13 Pol e ngan xalu xa di latopol vituei lathe reling taon te hal Pampos e latnggo tuturil tei xa teling xatel e taon te hal Perka xa de provins te hal Pampilia. E rute ak, Sion Mak mistokovein xalu e dilomun be \w Serusalem\w*.\x + \xo 13:13 \xt Pol 13:5; 15:38\x* \v 14 Di, Pol xal Banabas luli hal Perka e ba lube taon te hal Pisitia Antiok. E \w Sabat\w*, xalu lube nim te pispisien na Siu xil e ba ludotan ludi en. \v 15 Melele xa moletin tei buli sepinien tei nggo \w rae xil na Mosis\w* e tisen tei nggo provet xil bus, vat xil te \w nim te pispisien\w*ak lasil moletin tei ba misis Pol xal Banabas bit, “Tuxoli xalu, xosxa munggur xat neta tova tengan mulohiteni vatutou ni moletin xil ak, ma bos xa mei mulhiteni.”\x + \xo 13:15 \xt Pol 15:21\x* \p \v 16 Ma Pol mea, misa hen be nesao tengan liti votei, e biteni mi xil bit, “Xamim xa mube Siu, e xamim xa mutave Siu ti xa di mumot mi Hi, bos xa muteong ni nou.\x + \xo 13:16 \xt Pol 12:17; 19:33; 21:40; 13:26\x* \v 17 Hi na Siu xil iaxa tehosei avu nar xil. E xi iaxa tesak ni moletin nar xil mei latehe holu tova tang e melele xa lateti e kantri te hal \w Isip\w*, kantri xa tenave nae xati ti. E Hi teleh rerat xil ra rute ak texo xeihen nan xa mahulong.\x + \xo 13:17 \xt Eks 6:1,6; 12:51\x* \v 18 Hi telaxat kuh xil e uruvuol huram hanutap lu (40), tave ti neta xa sexien nae xil tesa.\x + \xo 13:18 \xt Eks 16:35; Nam 14:34\x* \v 19 Di, Hi tehas lelen vanut moletin xil te kantri lu e he sav (7) xa latehe mahulong pupu xa lateti e tan xa mahulong te hal \w Kenan\w*. E tan ak, Hi tesa ni mi avu nar xil mei tehe tan nae xati.\x + \xo 13:19 \xt Dut 7:1; Sos 14:1\x* \v 20 Reitin, melele xa Hi tesak ni avu nar xil latetuxoh rohon ni kantri te hal Isip ba tetuxoh melele xa tan te hal Kenan mei tehe tan nae xati, huram handred hat e hanutap lu e he xalu mun (450) tetavi.\x + \xo 13:20 \xt Sats 2:16; 1Saml 3:20\x* \p “Di, Hi tepet rat kekes ni vat xil tengan ti lilaxat mol‑Isrel xil e ti lilepis rin nae ba tetuxoh melele xa tepet rat \w Samuel\w* mei tehe provet nae. \v 21 E melele xa provet Samuel di tamu telaxat xil, mol‑Isrel xil latesis Hi tengan vasa suv toto tova mi xil. Ma Hi tehosei Sol, nat Kis xa texo vatimol na \w Bensamin\w*. E xi telaxat mol‑Isrel xil huram hanutap lu (40).\x + \xo 13:21 \xt 1Saml 8:5,19; 10:20-21,24; 11:15\x* \v 22 Di, melele xa Hi tesin Sol, tepet rat \w Deved\w* sung mei tehe suv toto nae e tehit usili tehit, \qt ‘Deved, nat Tiese, napusi xa xi be hisit moletin tei xa di pol nggusil nenemien navan e ipol sen holesok xil vus xa ieok bei tengan ipol ni.’\qt* \rq (1Saml 13:14; Sam 89:20)\rq* \p \v 23 “E nggo vatimol na suv toto Deved, Hi tesak ni \w Mesaea\w* tei mei testal mi mol‑Isrel xil tengan mei vateh meulien e moletin xil vaxoni ngan xa tehit xati. Mesaea ak be Iesu.\x + \xo 13:23 \xt 2Saml 7:12; Aes 11:1\x* \v 24 E melele xa Iesu tenapol ni ti mu neta, Sion di tamu tehithiteni mi mol‑Isrel xil vus tengan limaen ni mei ibaptaes ni xil tengan vapisen ni xa di labiles ra tesaen nae xil.\x + \xo 13:24 \xt Mat 3:1-2,5; Mak 1:4-5; Luk 3:3\x* \v 25 E melele xa polien na Sion sangas vavus, tesep kila mi moletin xil tehit, \qt ‘Xos munemi mubit nabe Mesaea xa Hi tehit xati tengan isa ni imei. E inou natave Mesaea ti. E tei xa imei itutou ni nou, xi iaxa ihe eilep mak mu ili nou, e inou natapin ti tengan nalal rat sandel nan.’\qt* \rq (Luk 3:16)\rq*\x + \xo 13:25 \xt Sion 1:20; Mat 3:11; Mak 1:7; Sion 1:27\x* \p \v 26 “!Tuxoli xil te vatimol na \w Ebraham\w*, del xamim vus xa mutave Siu ti xa di mumot mi Hi, muteong kuhi ni nou! Hi tesa sepinien nen ak mi xir tengan vateh meulien e xir vaxo en.\x + \xo 13:26 \xt Pol 13:16\x* \v 27 E hal Serusalem, Siu xil e vat nae xil latelong rohon ni sepinien ak, e xil latele rasi xa Iesu be Mesaea xa di miteh meulien e xil. Reitin, xil latnalong kil ti sepinien na provet xil xa di latevuli e Sabat xil vus. E melele xa latekin maten mini, di latepol ni sepinien xil ak mei testal tehe reitin.\x + \xo 13:27 \xt Pol 3:17\x* \v 28 Tave ti neta xa latnakamet ti neta vasa xa Iesu tepol ni tengan lakin maten mini ven, e latesi petine Paelet tengan vasemae ni lavas vini.\x + \xo 13:28 \xt Mat 26:60; Mak 14:55,56,59; 15:14; Luk 23:4,14,15,22; Sion 18:38; 19:4,6; Mat 27:22-23; Mak 15:13-14; Luk 23:21,23; Sion 19:6,7,15\x* \v 29 E melele xa latepol ni holesok xil ngasen mini xa Vanuvei Eo tehit lelen ni, Iesu temat e latehur rat tiei nan ra eivave. Di, ba latelingi tete vangihat te tehinen tei.\x + \xo 13:29 \xt Mat 27:59-60; Mak 15:46; Luk 23:53; Sion 19:38,41-42\x* \v 30 !E Hi tesak ni temea rilomun ra maten!\x + \xo 13:30 \xt Pol 2:24,32; 3:15; 4:10; 5:30; 10:40; 17:31\x* \v 31 E melengien xil holu, Iesu testal mi ngan xil xa latehe xil latexo Kaleli mei latehe Serusalem. E taxeak, ngan xil ak di lasep usil naha xa latepusi mi Siu xil.\x + \xo 13:31 \xt Pol 1:3; Luk 24:48; Pol 1:8; 2:32; 3:15; 5:32; 10:39,41\x* \p \v 32 “E xosali, xamel Banabas mamei tengan malosep kil longeongen hos ak mi xamim. Naha xa Hi tehit xati mi avu nar xil tetiamu,\x + \xo 13:32 \xt Pol 13:23\x* \v 33 xosali, xi di pol ni bemei be reitin mi xir, horamue nae xil. E rakila xa be reitin vengan xa tesak ni Iesu temea rilomun ra maten. Ngan ak nggoni ngan taxa Hi tehiteni usil Iesu e Sam xa be lu (2) tehit, \q1 \qt ‘Xouk obe Natuxoli,\qt* \q2 \qt e xosali, inou mei nabe Tamom.’\qt* \rq (Sam 2:7)\rq*\x + \xo 13:33 \xt Hib 1:5; 5:5\x* \m \v 34 Hi tesak ni Iesu temea rilomun ra maten e tenamaen ni ti mun tengan tiei nan tenavo lel. Ngan ak nggoni ngan taxa Hi tehit usili tehit, \q1 \qt ‘Hitxatien eo xa natepol ni tetel Deved,\qt* \q2 \qt nipol ni mun itel xamim.’\qt* \rq (Aes 55:3)\rq* \m \v 35 E Deved tehit lelen ni e Sam teimun tehit, \q1 \qt ‘Hi Suv, onamaen ni ti tiei na moletin eo nam navolel ti e von maten.’\qt* \rq (Sam 16:10)\rq* \m \v 36 E melele xa Deved tepol vuol ni holesok xil xa Hi teling xati tengan ipol ni e melele xa di tamu temeul, xi temat sung. E melele xa temat, latelingi tepat e von tehinen tetel avu nan xil, e tiei nan tevo lel.\x + \xo 13:36 \xt 1King 2:10; Pol 2:29; Sats 2:10\x* \v 37 E ngan xa Hi tesak ni temea rilomun ra maten, tiei nan tenavo lel ti. \p \v 38 “Tuxoli xil, xamel di mabithiten longeongen hos ak mi xamim vengan xa iemel bei tengan mukil kuhi xa moletin ak be suse xa e isak ni Hi iketeh ihos mi moletin xil ixo en.\x + \xo 13:38 \xt Pol 10:43; Hib 9:9\x* \v 39 Reitin, nggo naha xa Iesu tepol ni, ngan xil vus xa laling neketen nae en mei lameluv ra tesaen xil xa rae xil na Mosis misakras valeh rat xil rani.\x + \xo 13:39 \xt Rom 4:25; 6:7; 10:4\x* \v 40 Misak ni, muxuxou kuhi tengan pangasien xa Hi tehit lelen ni texo provet xil namei ti e xamim texoni ngan xa tehiteni tehit, \q1 \v 41 \qt ‘!Muteong ni nou! E melele ak xa xamim mumeul tamu mudi, di napol ni polien tei xa mahulong.\qt* \q2 \qt Tave ti neta xosxa moletin tei imei e ihit kil polien ak mi xamim, musakras muke reitin en.\qt* \q1 \qt E vengan xa di munem male ni, nisa pangasien tei mi xamim xa isa pupu.\qt* \q2 \qt !E melele xa pangasien ak imei, mutemanin ni e mumat ve ulikanen!’”\qt* \rq (Hab 1:5)\rq* \p \v 42 Melele xa Pol xal Banabas lusepin bus e lube hale ra nim te pispisien, moletin xil lasis xalu tengan lalitilomun e Sabat xa itutou imei tengan lalisep usil holesok xil ak vatei mun. \v 43 Melele xa totanen ak bus e moletin xil di latetasil, xil holu langgusil Pol xal Banabas. Rute xil labe Siu e rute sav xil di langgusil Hi na Siu xil. E xalu lusepin mi xil e lusel xat xil tengan lixulehi liling nenesien nae e Hi xa di pisen eheien hos nan mi moletin xil.\x + \xo 13:43 \xt Pol 11:23; 14:22\x* \p \v 44 Melele xa Sabat sav bemei, sangas moletin xil vus te taon te hal Pisitia Antiok lamei tengan lalong sepinien nalu usil Suv Iesu. \v 45 E melele xa Siu xil lapus vanut moletin xil xa mahulong xiak, lanem misa ni xalu. Misak ni, laseputut ba mi Pol e lasep sisin holesok xil vus xa di misep usili.\x + \xo 13:45 \xt Pol 14:2\x* \v 46 Ma Pol xal Banabas lusepin nggeih ba ni xil lubit, “Momal tengan mamei e masep kokot ni sepinien na Hi mi xamim Siu xil. E vengan xa xamim di musin ni, ma di pisen ni xa mutapin ti tengan muvur meulien sal. Misak ni, xosali di mabe reling xamim, e maba sung mi ngan xil xa latave Siu ti.\x + \xo 13:46 \xt Pol 3:26; Rom 1:16; Luk 7:30; Pol 18:6\x* \v 47 Ngan ak nggoni ngan taxa Hi Suv tesemae mi xamel tengan malipol ni tehit, \q1 \qt ‘Nisak ni xouk mei uhe laet tei xa ileluv kuhi iha ituxoh moletin xil te kantri sav xil,\qt* \q2 \qt tengan usa longeongen mi moletin xil vus te ut etan xa inou nimei tengan niteh meulien e xil.’”\qt* \rq (Aes 49:6)\rq* \m \v 48 Melele xa ngan xil xa latave Siu ti lalonge mak, labesi xil pupu e lapet rat sepinien na Hi. E ngan xil vus xa Hi tehosei xil tengan lihur meulien sal, xil laling neketen nae e Iesu.\x + \xo 13:48 \xt Pol 11:18\x* \p \v 49 Ma longeongen hos usil Suv Iesu miloh mikapis e ut xil ngasen te rute ak. \v 50 E rut Siu xil labe Pisitia Antiok tengan lihiles nenemien na moletin xil tengan mei linem isa iha ni Pol xal Banabas. Ma ba lapus rut vat xil del rut atou ngan xil mun xa labe eilep e di langgusil neketen na Siu xil. Ve rin ak, lasi petine moletin xil tengan lisak purun xalu e lihol rerat xalu ra taon nae.\x + \xo 13:50 \xt Pol 17:4,12\x* \v 51 E melele xa Pol xal Banabas luba, lutamea lubas rat meas te taon ak ra kaelealu tengan vahe selxatien tei mi xil usil pangasien xa Hi isa ni mi xil ven. Di, luba lube taon te hal Aekoniam.\x + \xo 13:51 \xt Mat 10:14; Mak 6:11; Luk 9:5; 10:11; Pol 18:6\x* \v 52 E moletin xil te hal Pisitia Antiok xa lateling neketen nae e Iesu labesi xil holu e xeihen te Ninin Eo bemei polu e xil. \c 14 \s1 Rut Siu xil langgol rat Pol xal Banabas ra taon te hal Aekoniam \p \v 1 Melele xa Pol xal Banabas luduxoh taon te hal Aekoniam, lunggusil sexien matu nalu e lube \w nim te pispisien\w*na \w Siu\w* xil. Melele xa lupispisi bus, Siu xil holu del ngan xil xa latave Siu ti mei laling neketen nae e Iesu. \v 2 E rut Siu xil xa latake reitin ti e pispisien nalu, lasi petine ngan tesav xil xa latave Siu ti tengan linem isa iha xat ngan xil xa labe Kristin.\x + \xo 14:2 \xt Pol 13:45\x* \v 3 Pol xal Banabas ludi be nousav e rute ak e ulixalu takan ti tengan lalosetu kuhi mi moletin xil usil eheien hos na Iesu. E Suv di pisen ni xa sepinien nalu be reitin nggo xeihen xa misa ni mi xalu tengan lupol ni merekel xil e sexien sav xil xa tellep.\x + \xo 14:3 \xt Mak 16:20; Pol 19:11; Hib 2:4\x* \p \v 4 Ma moletin xil te taon te hal Aekoniam ladi pas xil be vanute lu: vanute tei ladi e rin na Siu xil, e vanute sav ladi e rin na \w eloheoh\w* xalu. \v 5 E Siu xil e ngan xil xa latave Siu ti, del vat nae xil, lapol ni lingxatien tei tengan lasak purun xalu e ha lavov vin xalu.\x + \xo 14:5 \xt Pol 14:19; 2Tim 3:11\x* \v 6 E melele xa eloheoh xalu lulongeong ni lingxatien ak, lulesae lube tan te hal Laekonia. E rute ak ba ludi e taon xalu te hal Derbi xal Listra e rute sav xil mun xa ladi sangas visal xalu.\x + \xo 14:6 \xt Mat 10:23\x* \v 7 E rute xil ak, xalu di lubithiten longeongen hos usil Iesu mi moletin xil vus. \s1 Moletin xil te hal Listra lanemi labit Pol xal Banabas lube hi lu \p \v 8 E taon te hal Listra, moletin tei da en xa misakras vakakao vengan xa len xalu tesa melele xa latepesi.\x + \xo 14:8 \xt Sion 9:1; Pol 3:2\x* \v 9 Xi dotan tang da e di miteong ni sepinien na \w Pol\w*. Pol pusi e pus kila xa neketen nan pipin tengan mei ihos. Ma miketeh momal ni\x + \xo 14:9 \xt Mat 9:28\x* \v 10 e mikei ba mini bit, “!Xouk, tamea soh!” Melele xa moletin ak milonge mak, but be nesao e mikakao. \p \v 11 Melele xa vanut moletin xil ak lapus holesok xil xa tellep ak xa Pol di pol ni, xil lakei nggeih nggo sepinien nae te hal Laekonia labit, “!Ngan xalu ak lube hi lu xa lutexo ut nesao xa lutehiles vexalu mei lunggoni moletin!”\x + \xo 14:11 \xt Pol 28:6\x* \v 12 Ma lakes Banabas ni ‘hi \w Sius\w*’ e Pol ni ‘hi \w Hermis\w*’ vengan xa Pol be tei e xalu xa di misepin e rin nalu. \v 13 Sangas ni taon ak, nim eo tei da xa moletin xil te rute ak latepeti tengan ti limot mi hi Sius en. E melele xa \w pris\w* teni nggur longeongen usil xalu, bemei visal xalu e puiteh te vioh te taon ak del xat buluk lu xa lasoxolen hungovae de huraealu. Pris ak del vanut moletin xil labit lavas buluk xalu ak vahe sanien eo tei nae mi eloheoh xalu. \p \v 14 Melele xa Pol xal Banabas lule kil naha xa xil labit ti lipol ni, lulonge misa pupu. Ludal papas eising nalu e luloh lube hilaep te vanut moletin xil ak e lukei nggeih lubit, \v 15 “!Moletin xil! ?Veneh ma di mupol ni sexien xil ak? !Xamel mabe moletin tang manggoni xamim! Mamei inggak tengan malosa longeongen hos na Hi mi xamim. Xi bit muviles ra nanao votei xil ak e mumot mini kestang. Xi iaxa meul e tepol ni ut nesao e ut etan, tas del holesok xil vus xa ladi e xatel.\x + \xo 14:15 \xt Pol 10:26; Tem 5:17; Eks 20:11; Sam 146:6\x* \v 16 Tetiamu, xi temaen moletin xil te kantri xil vus tengan lavusil nenemien nae xil tang e di lamot mi hi sav xil.\x + \xo 14:16 \xt Pol 17:30\x* \v 17 E tave ti neta xa latakil ti, xi di pisen xi mi xil nggo sexien hos nan xil. Di misa us mi xamim nggo ut nesao e mei mikas anien samim xil e naho tengan lameul kuhi. Xi bos pupu nggo rin xa di misa anien holu mi xamim e di pol ni di mubesi xamim.”\x + \xo 14:17 \xt Sam 147:8; Ser 5:24\x* \v 18 E tave ti neta xa xalu lusa sepinien xil ak, sangas lalsakras lalosikoe xol moletin xil ak tengan linavas buluk xalu ti ak nave sanien eo nae mi xalu. \p \v 19 Melele xa Pol xal Banabas ludi tamu e taon te hal Listra, rut Siu xil langgo taon te hal Pisitia‑Antiok e taon te hal Aekoniam mei lastal e Listra. Xil labilhiles nenemien na moletin xil ak tengan lanem vasa vaha xat eloheoh xalu. Ma rut moletin xil lamei langgov Pol. Di, lalihi tenben ba laso ni be reling taon nae vengan xa lanemi labit langgov vini ngamu.\x + \xo 14:19 \xt Pol 17:13; 2Kor 11:25; 2Tim 3:11\x* \v 20 E dutou sung, Kristin xil labe rute xa lateso tenbe Pol en e lakapis xole. Vatei takes, xi mitamea e dilomun be Listra del xil. Ut milan, xal Banabas luba sung e taon te hal Derbi. \s1 Pol xal Banabas ludilomun lube sias te hal Antiok \p \v 21 E taon te hal Derbi, Pol xal Banabas lusetu ni longeongen hos mi moletin xil, e xil holu mei laling neketen nae e Iesu. Di, ludilomun lunggusil suse nalu lube taon xalu te hal Listra xal Aekoniam. Di, lunggur sal ni lube taon te hal Pisitia Antiok. \v 22 E ut xil ngasen ba lusao ni Kristin xil, e lusel xat xil tengan lipol ni nenemien nae mei ixeih mu tengan lisoh ixeih e neketen nae. Di lupispisi mi xil lubit, “Tengan xir rakila rave rute xa Hi be suv toto en, rihusil suse te sakpurunien xil.”\x + \xo 14:22 \xt 1Tes 3:3; Pol 15:32; 18:23; 11:23; 13:43\x* \v 23 E sias xil ngasen xa lusao ni, di luling elda xil tengan lilaxat Kristin xil. E diamu ni melele xa lubit laloha, xalu lubal ni anien e lusis mi Suv Iesu tengan ilaxat kuh elda xil xa laling neketen nae en.\x + \xo 14:23 \xt Pol 13:3\x* \p \v 24 Di, lunggusil rilomun ni suse nalu ba lunggur xoteh tan te hal Pisitia e lube provins te hal Pampilia. \v 25 E rute ak, xalu lusetu ni sepinien na Hi e taon te hal Perka. Di, lupol ni mak tang e taon te hal Atalia. \v 26 E taon ak, lube tuturil tei e ludilomun lube taon xa mahulong te hal Antiok. Antiok tehe rute xa moletin xil lateling hexil e xalu tengan Hi iti mi xalu e polien te kakaoen nalu. E taxeak, lupol vuol ni.\x + \xo 14:26 \xt Pol 13:1-2; 15:40\x* \p \v 27 Melele xa mei lustal e taon te hal Antiok, luleh viton ngan xil te sias. Melele xa lamei vituei bus, xalu lutumul usil holesok xil vus xa Hi tepol ni texo polien nalu. Lusep kila xa Hi tesah suse mi moletin xil xa latave Siu ti, e mei laling neketen nae e Iesu.\x + \xo 14:27 \xt Pol 15:4,12; 11:18; 13:47-48\x* \v 28 E Pol xal Banabas ludi aveti vahis del Kristin xil e rute ak. \c 15 \s1 Kristin xil lakila mei lamal pe met Hi nggo neketen nae e Iesu Kristo kestang e taxo rae na Siu xil ti \p \v 1 Melele xa Pol xal Banabas ludi tamu e taon te hal Antiok, rut moletin xil langgo provins te hal Sudea lamei tengan lasao ni Kristin xil. E melele xa lamei, di lapispisi mi Kristin xil te hal Antiok labit, “Rae xil na \w Mosis\w* biteni bit Hi misakras vateh meulien e xamim xosxa munave \w vexahu\w* ti.”\x + \xo 15:1 \xt Kal 5:2; Lev 12:3\x* \v 2 Melele xa \w Pol\w* xal Banabas lulonge mak, xalu lungor pupu del xil usil rin ak. Misak ni, Kristin xil te hal Antiok labosei Pol, Banabas, del rute sav xil mun tengan lihe \w Serusalem\w* e ha lisep tetavoe usil rin te vexahu itel \w eloheoh\w* xil e elda xil te Sias.\x + \xo 15:2 \xt Pol 11:30; Kal 2:1\x* \v 3 Melele xa ngan xil te sias te hal Antiok lasil xil e di lakakao laba, lasao ni Kristin xil e rute xil vus e tan te hal Ponisia del provins te hal \w Sameria\w*. E melele xa lapus xil, labit mesen ni mi xil tetep iaxa moletin hao xa latave Siu ti di latehiles meulien nae e mei laling neketen nae e Iesu. Longeongen ak misak ni Kristin xil ngasen ak labesi pupu ni xil. \p \v 4 Melele xa laduxoh Serusalem, eloheoh xil, elda xil, e moletin sav xil mun te sias langgur pilei xil. Di, Pol xal Banabas lutumul usil holesok xil vus xa Hi tepol ni mi ngan xil xa latave Siu ti texo xalu.\x + \xo 15:4 \xt Pol 14:27; 15:12\x* \v 5 E melele xa xalu di tamu lusepin, rut \w Farasi\w* xil xa mei latehe Kristin xil lasoh e labiteni labit, “Xosxa ngan xil xa latave Siu ti iexil bei tengan mei lamos e xir, bos xa xil mun lihe vexahu e lilong xat \w rae xil na Mosis\w*.” \p \v 6 Di, eloheoh xil del elda xil mei ladotan vituei e kaonsel tei tengan lalepis rin te vexahu ak del rin te rae xil na Mosis mun. \v 7 Lasep tetavoe usili be nousav. Di, Pita misoh e biteni mi xil bit, “Tuxoli xil, xamim vus mukila xa, tetiamu, Hi tehosei nou ra xamim tengan ha nihithiten longeongen hos usil Iesu mi ngan xil xa latave Siu ti tengan lilonge e liling neketen nae en.\x + \xo 15:7 \xt Pol 2:4; 10:1-44; 11:15\x* \v 8 E Hi, xa mikil vuol ni nenemien na moletin xil, tepisen ni xa xi temaen ngan xil ak xa latave Siu ti mei labe moletin nan xil melele xa tesa \w Ninin Eo\w* mi xil texoni ngan xa tesa ni mi xir. \v 9 Naha xa Hi di pol ni mi xil pipin tang ni naha xa tepol ni mi xir. Nggoni xir, xi mikas moten meulien nae ra tesaen vengan xa laling neketen nae e Iesu.\x + \xo 15:9 \xt Pol 10:34-35\x* \v 10 ?Ma taxeak, veneh ma di musak pis Hi melele xa mubit muling rae na Siu xil mei vameas xat vatuvu ngan xil latave Siu ti? Vengan rae xil ak lameas pupu, e xir del avu nar xil tetiamu rasakras rapoe.\x + \xo 15:10 \xt Pol 15:19; Kal 5:1\x* \v 11 !Rinapol ni ti namak! Xir xa raling neketen nar e Iesu, di rake reitin xa rihur meulien sal ixo eheien hos nan kestang. Ma xil mun imak tang.”\x + \xo 15:11 \xt Kal 2:16; Efes 2:5-8\x* \p \v 12 Melele xa Pita misa sepinien xil ak bus, ngan xil vus te kaonsel ak ladit votei e lamaen Banabas xal Pol lutumul usil merekel xil e holesok xil xa tellep xa Hi tepol ni texo xalu mi moletin xil xa latave Siu ti.\x + \xo 15:12 \xt Pol 14:27; 15:4\x* \v 13 E melele xa xalu lusepin bus, vat na elda xil te sias, hisen Temis, mea e misepin mi xil bit, “Tuxoli xil, muteong ni nou. \v 14 Saemon Pita misep kila ngamu tetep iaxa Hi tepisen eheien nan tetiamu mi ngan xil xa latave Siu ti e teleh rerat rute e xil tengan mei lihe moletin nan xil e ti lipet rat hisen.\x + \xo 15:14 \xt Pol 15:7-9; Luk 1:68\x* \v 15 Sepinien na Saemon Pita nggoni sepinien xa Hi tehit lelen ni texo \w provet\w* xil tetiamu tehit, \q1 \v 16 \qt ‘Itutou ni holesok xil ak, inou nitilomun\qt* \q2 \qt e nipol ni vatimol na suv toto Deved isoh rilomun.\qt* \q1 \qt Reitin li, neta sav xa vatimol nan temot, inou nipol ni isoh ixeih mu.\qt*\f + \fr 15:16 \ft Vatimol na suv toto Deved di misep usil Iesu, xa Hi tesak ni temea rilomun ra maten. E Hi tesak ni Iesu mei be suv toto na moletin xil ngasen, Siu xil e ngan xil mun xa latave Siu ti.\f* \q1 \v 17 \qt Nipol ni imak tengan moletin sav xil te ut etan likila limei visal nou ixo en.\qt* \q2 \qt Reitin, ngan xil xa latave Siu ti xa natehosei xil labe navan, xil limei visal nou.\qt* \q1 \v 18 \qt Ngan ak be sepinien navan xa nabe Hi Suv xa natehit mesen ni nousav temei.’”\qt* \rq (Amos 9:11-12)\rq*\x + \xo 15:18 \xt Aes 45:21\x* \p \v 19 Di, elda Temis biteni mun bit, “Ngan ak be nenemien navan. Nanemi nabit bos xa rinapol ni ti naxeih pupu mi ngan xil xa latave Siu ti xa di lasa meulien nae xil mi Hi. !E‑e!\x + \xo 15:19 \xt Pol 15:10\x* \v 20 E bos xa risa uvei iha mi xil, e risep xol xil tengan linaxa ti anien xil xa latesa ni tehe sanien eo teha mi nanao xil vengan xa ngan ak tamese ti pe met Hi. Linaxa ti ra, mu hisi te vongoro xil xa lasar xoteh huraexil tang e latnatei xoteh huraexil ti tengan ra valeh rani. E xil linapat ti natel atou mu tiramue sav xil xa latateli ti vatel xil.\x + \xo 15:20 \xt Sen 9:4; Lev 3:17; 17:10-14\x* \v 21 Momal tengan lihusil xat rae xil ak vengan xa e taon xil vus xa Siu xil ladi en, di lapispisi ni rae xil ak na Mosis mi xil. Vengan xa, tetiamu bemei duxoh xosali, e \w Sabat\w* xil vus, moletin xil di lalong kil rae xil na Mosis melele xa di labuli e \w nim te pispisien\w*xil.”\x + \xo 15:21 \xt Pol 13:15\x* \s1 Vat xil te Sias labit mesen ni xa ngan xil xa latave Siu ti linahusil rae xil na Siu xil ti tengan mei lave moletin xil na Hi \p \v 22 Di, ngan xil vus te sias te hal Serusalem lamaen ni tengan eloheoh xil e elda xil lihosei rut moletin nae xil tengan lisil xil lihe taon te hal Antiok itel xat Pol xal Banabas. Ma labosei vat lu te Sias tengan laliha, hisealu Saelas del Sudas (xa hisen tei mun Barsabas). \v 23 E lasa uvei ak mi xil tengan lihuri liha. Uvei ak biteni mak bit, \pi1 “Xamem, eloheoh xil del elda xil, mabit mavit bos makoe mi xamim, tua namem xil xa mutave Siu ti xa mudi taon te hal Antiok, e rute sav xil e provins te hal Siria e provins te hal Selisia. \pi1 \v 24 “Malongeong ni xa rut moletin namem xil latehat e latesa sepinien tei xa tepol ni lemim temalili e nenemien namim tenata kat ti. Xamem matnasa ti sepinien tova mi xil tengan lavat laviteni mi xamim vamak.\x + \xo 15:24 \xt Pol 15:1\x* \v 25 E xamem matetotan vituei e matemei e nenemien tei takes. Matehosei moletin lu e di masil xalu lubat tengan lalihit mesen nenemien namem usil rin namim mi xamim. Xalu di luka vituei del xat Banabas xal Pol xa lube tua hos nar. \v 26 Ngan xalu ak, sangas meulien nalu tekesae ve polien na Iesu Kristo, Suv nar. \v 27 Ma masil Sudas xal Saelas lubat. Xalu lalihit rat sepinien xil taxa momal ni ngan xa madisi xiak. \v 28 Ninin Eo bit bos tengan nasa ti mun rae xil mi xamim, ma xamem mun mamae en tengan munasa ti mun rae xil xa meas nati xat vatuvumim. E muhusil kes ni hisit rae xil xa latellep xiak:\x + \xo 15:28 \xt Mat 23:4\x* \v 29 munaxa ti anien xil xa latesa ni tehe sanien eo teha mi nanao xil; munaxa ti ra; munaxa hisi te vongoro xil xa ra di tamu en; munaxa ti mun vongoro xil xa latesar xoteh huraexil tang e latnatei xoteh huraexil ti tengan ra valeh rani; e munapat ti natel atou mu tiramue sav xil xa mutateli ti vatel xil. Xosxa muhusil kuh rae xil ak, ma ihos pupu mi xamim.\x + \xo 15:29 \xt Sen 9:4; Lev 3:17; 17:10-14\x* \pi1 “Ngan ak be hoxalit sepinien namem. Bos mahis mi xamim vus.” \p \v 30 Ma sias te hal Serusalem lasil Sudas, Saelas, Pol del Banabas latobe Antiok. Melele xa laduxoh rute ak, lakes viton Kristin xil vus e lasa uvei ak mi xil. \v 31 Melele xa moletin xil labuli, labesi xil himetu ve sepinien te selxatien xil xa di en. \v 32 Sudas xal Saelas lube provet, e lusepin teviei del xil. Lupet rat nenemien nae e lusak ni xil lasoh nggeih mu e neketen nae.\x + \xo 15:32 \xt Pol 11:27; 13:1; 14:22; 18:23\x* \v 33 Sudas xal Saelas ludi vituei del Kristin xil te hal Antiok be nousav vuteili. E melele xa lubit laloha rilomun e Serusalem, Kristin xil lasil xalu del xat tomat na Hi tengan laltilomun lalihe visal ngan xil xa latesil xalu lutemei. \v 34 E Saelas bit ita tamu visal xil. \p \v 35 E Pol xal Banabas ludi nousav vuteili e Antiok. E melele xa ludi tamu e rute ak, xalu del moletin sav xil holu mun di lapispisi mi moletin xil xa e di lasetu ni sepinien na Suv mi xil. \s1 Pol xal Banabas luseti xalu \p \v 36 Melengien holu mei mitavi, e vatei, Pol biteni mi Banabas bit, “Bos xa ralitilomun ralihe taon xil xa ratehithiten sepinien usil Suv Iesu en, e ha ralisao ni ngan xil xa di laling neketen nae e Iesu e ralipus ti xa ladi midep.” \v 37 Banabas mae en, e bit bos xa lalihur Sion Mak ihe xatel.\x + \xo 15:37 \xt Pol 12:12,25\x* \v 38 E Pol minemi xa tamal ti tengan lalihuri, vengan xa, tetiamu, melele xa tehusil xat xalu lattehe taon te hal Pampilia, Sion Mak tehiles nenemien nan e testokovein polien nan xa tepol ni tetel xalu teta nga. Di, telesae reling xalu e tetilomun tehe tim san e Serusalem.\x + \xo 15:38 \xt Pol 13:13; Kol 4:10\x* \v 39 Ngongoren na Pol xal Banabas mei nggeih e misak ni luseti xalu. Ma Banabas nggur Sion Mak ba lubut e tuturil tei lube aelan te hal Saepras.\x + \xo 15:39 \xt Pol 4:36; 13:4\x* \v 40 E Pol bosei Saelas tengan ihe xalu. Di, Kristin xil lasis ve xalu tengan Hi Suv te eheien hos ilaxat kuh polien nalu.\x + \xo 15:40 \xt Pol 14:26\x* \v 41 Di, Pol xalu ba di lukapis e provins te hal Siria e Silisia e di lusao ni Kristin xil e sias xil. E lusak ni xil mei lasoh nggeih mu e neketen nae. \c 16 \s1 Pol xal Saelas lumaen Timoti mei pol vituei del xalu \p \v 1 E kakaoen na Pol xal Saelas, lusao ni taon xalu te hal Derbi e Listra. E rute ak, horam maxoe tei da xa miling neketen nan e Iesu, hisen Timoti. Ninen be Siu tei xa xi mun be Kristin, e tamen be ngan \w Krik\w*.\x + \xo 16:1 \xt Pol 14:6; 2Tim 1:5\x* \v 2 Kristin sav xil te hal Listra e Aekoniam lanemi labit Timoti be moletin hos tei.\x + \xo 16:2 \xt Plp 2:20,27\x* \v 3 Misak ni, \w Pol\w* pol ni nenemien nan tengan lalihur Timoti ihe xatel e kakaoen natel. E diamu, Pol misak ni Timoti ba be vexahu, vengan xa mikila xa ti lihisu mi \w Siu\w* xil e rute xil xa liha en xa lakila xa tame Timoti tave Siu ti. E Pol ien ti tavei tengan Siu xil lanem male ni Timoti ven.\x + \xo 16:3 \xt Kal 2:3-5\x* \p \v 4 Melele xa Pol, Saelas e Timoti latoba, latkakao latobe taon xil holu. E taon xil vus, latbit mesen nenemien na \w eloheoh\w* xil del elda xil te sias te hal \w Serusalem\w* usil rae vahis tang xa latesis Kristin xil xa latave Siu ti tengan lilong xati.\x + \xo 16:4 \xt Pol 15:23-29\x* \v 5 Ma e sias xil vus, Kristin xil mei langgeih pilei mu e neketen nae. E, e melengien xil ngasen, moletin sav xil holu mun lamei lamos del xil.\x + \xo 16:5 \xt Pol 2:42; 5:14; 6:7\x* \s1 Nggo metuveen tei, Hi pisen ni mi Pol xa iha ihithiten longeongen hos usil Iesu Kristo e provins te hal Masedonia \p \v 6 E kakaoen na Pol xatel Saelas e Timoti, \w Ninin Eo\w* tamaen xatel ti tengan latohe provins te hal Esia tengan latihithiten sepinien na Hi en. Misak ni, xatel latnggot tan te hal Frikea e provins te hal Kalesia. \v 7 E melele xa latduxoh haxot te provins te hal Misia e provins te hal Bitinia, \w Ninin Eo\w* na Iesu tamaen xatel ti tengan latohe Bitinia. \v 8 Ma xatel latkakao latoba latnggo provins te hal Misia e ba latbe taon te hal Troas. \p \v 9 Melele xa latodi e Troas, e vongien nen tak, Pol metuve e pus moletin tei te provins te hal Masedonia. Moletin ak misoh e di mikesi bit, “!Amei li e Masedonia! !Mei tutou ni xamem li!” \v 10 E makoe, melele xa Pol milale, minem kila xa Hi ien bei tengan xatel latihe provins te hal Masedonia tengan latihithiten longeongen hos mi moletin xil en. Misak ni, latbue xat xatel. E inou mun, Luk, namos e xatel\f + \fr 16:10 \ft Luk xa tetis uvei ak temos e xatel e hal Troas.\f* e kakaoen natel matoba. \s1 Atou tei te hal Pilipae mei miling neketen nan e Iesu \p \v 11 E taon te hal Troas, xametel matbe tuturil tei e matnggur xoteh tas matbe aelan te hal Samotres. Di, e makoe nen, tuturil ak be ut e taon te hal Neapolis. \v 12 Di, matbe reling Neapolis e matkakao matbe taon te hal Pilipae xa be taon tei xa eilep e provins te hal Masedonia. E kavmen te hal Rom tesil mol‑Rom xil holu tengan ha liti en. Xametel matdi en melengien vahis. \p \v 13 E \w Sabat\w*, matbe reling taon e matbe rute tei sangas ni oeisal tei. Matonemi matobit rute ak iaxa be von sisen na Siu xil. Ma matdotan e di matsepin del atou votei xil xa mei ladi vituei ngamu. \v 14 Tei e xil xa di miteong ni sepinien nametel, hisen Lidia. Xi te hal Taeatira e di inggak tengan vapos ni kaliko xil xa bihili e bos pupu. E tave ti neta xa tave Siu ti, xi mike reitin e Hi e vehakut di mot mini. E melele xa Lidia milong naha xa Pol di misepin usili, Hi misah puiteh e meulien nan tengan vakei reitin en. \v 15 Ma, e melengien nen tak, Lidia del ngenen xil vus lamaen Pol \w baptaes\w* ni xil. Di, misis xametel bit, “Xosxa mutbit nabe moletin na Hi reitin, mei mutti e nim mavan.” Ma matmaen ni ba matodi e nim man.\x + \xo 16:15 \xt Pol 16:33; 18:8\x* \s1 Moletin xil te hal Pilipae laso Pol xal Saelas lube nim te xeih \p \v 16 Vatei, matoba tengan mathe von sisen e hal Pilipae, e melele xa matoba, matbisu mi atuli tei xa be slev. Atuli ak, \w ninin tesa\w* tei da en xa misak ni mikila vahit lelen naha xa istal e melengien xil xa ti imei. Atuli ak, moletin xil holu lamei tengan lalong pis naha xa mei istal e meulien nae, e masta xil na atuli ak di latlihi mani xil holu nggo en.\x + \xo 16:16 \xt Pol 19:24\x* \v 17 Atuli ak di nggusil Pol e xametel e di mikei nggeih bit, “!Moletin xil ak labe slev xil na Hi xa mili hi sav xil! !Xil di lasep kil suse xa Hi iteh meulien e xamim ixo en!”\x + \xo 16:17 \xt Mak 1:24,34; Luk 4:34,41\x* \v 18 Melengien holu xi di pol ni mak e misak ni Pol ien mikat.\x + \xo 16:18 \xt Mak 16:17; Pol 19:13\x* \p Ma, vatei, Pol biles biteni mi ninin tesa ak bit, “!E his Iesu Kristo, nasemae ni xouk tengan uhe reling atuli xai uha!” E vatakes, ninin tesa ak be relingi. \p \v 19 Melele xa masta xil na atuli ak lapus kila xa lasakras mun lalihi mani vaxo atuli ak, iexil mikat pupu. Ve rin ak, ladal xat Pol xal Saelas e ladel xalu lube von koten xa de hilaep te taon. \v 20 Laling xalu ba lusoh pe met moletin xil te lepisien e labiteni mi xil labit, “Moletin xalu ak di lupol ni ngongoren holu e taon nar. Xalu lube Siu\x + \xo 16:20 \xt Pol 17:6; 1King 18:17\x* \v 21 e di lupispisi xa xir, mol‑Rom xil, rihusil sexien nae xil. E \w rae\w* nar xil bit rasakras rapol ni naha xa di labiteni.” \v 22 Melele xa moletin xil lalonge mak, xil vus lasepin nggeih ba xat Pol xal Saelas e lasak tengan lati xalu.\x + \xo 16:22 \xt Plp 1:30; 1Tes 2:2\x* \p Di, moletin te lepisien xil lasemae ni moletin te vaeen xil ladal papas eising na Pol xal Saelas e labas pangas xalu ni liei.\x + \xo 16:22 \xt 2Kor 11:25\x* \v 23 Melele xa labas purun xalu bus, ba laso xalu lube nim te xeih. E labiteni mi vat te ni te xeih ak tengan ivar xat kuh xalu. \v 24 Melele xa moletin ak milong sepinien ak, ba miso xalu lube namba sikis e bar xat le xalu del xat liei tei xa meas tengan lalsakras lalipol ni ti neta. \p \v 25 E hilaep te vongien, Pol xal Saelas di lusis e di lukikei ni sisien xil te memesien ba mi Hi. E ngan tesav xil mun xa ladi e nim te xeih di lateong ni xalu. \v 26 E melele xa di tamu lupol ni mak, latemanin e lul tei xa nggeih milil, e misak ni nim te xeih ak mulul pupu. Puiteh xil vus lasaha e sen xil vus xa teti xat ngan xil xa ladi e nim te xeih lamea reling xil e lakiri labe tan. \p \v 27 Lul ak misak ni vat te nim te xeih mitemanin holu. E melele xa mitamea, pusi xa puiteh xil vus milel e minemi bit vatxeih xil vus xa ladi e nim te xeih nan lalesae. Misak ni, milihi rat tiei te vaeen nan e bit vatil vin xi mun tang ni.\f + \fr 16:27 \ft Sexien na mol‑Rom xil biteni bit xosxa moletin te vaeen tei maen moletin tei xa di miketeh xole ba ven mase, xi sung mei ihur pangasien na moletin ak.\f* \x + \xo 16:27 \xt Pol 12:18-19\x* \v 28 \fig Pol misikoe xol vat te nim te xeih tengan natil vin xi mun tang.|alt="Earthquake damages prison" src="WA03977b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="16:28" \fig* E Pol mikei nggeih ba ni bit, “!Onahasuk ti! Xamem vus madi tak.” \p \v 29 Ma vat ak mikei tengan lapo laet tova vamei. Di, miloh be rute xa Pol xal Saelas ludi en, mitingeiril pe metealu e len mulul pupu ve ulikanen. \v 30 Melele xa miling kuh moletin sav xil e nim te xeih ak, midel Pol xalu lustal ra nim te xeih. Di, misis xalu bit, “?Suv xalu, nipol ni itep tengan Hi iteh meulien e nou?”\x + \xo 16:30 \xt Pol 2:37\x* \p \v 31 Xalu lubit rilomun lubit, “Uling neketen nam e Suv Iesu e xi iteh meulien e xouk, xouk itel ngenom xil vus.” \v 32 Di, lusa sepinien usil Suv Iesu mini e mi ngenen xil mun. \v 33 E vongien nen tak, vat te nim te xeih ak mileh xalu e ba mikas moten menuk xil e vatuvualu e rute xa latehas xalu en. Di, Pol baptaes ni del ngenen xil mun tengan vapisen ni xa laling neketen nae e Iesu reitin.\x + \xo 16:33 \xt Pol 16:15\x* \v 34 Di, vat ak nggur pilei Pol xal Saelas latbe nesao e nim man, e misa anien mi xalu. E xil vus labesi xil holu vengan xa xil mei laneket e Hi. \p \v 35 Melele xa ut milan, moletin xil te lepisien lasil polis nae xil be nim te xeih del sepinien ak, “Ha mumaen moletin xalu xai ha vexalu imase.” \p \v 36 Ma vat te nim te xeih bit mesen ni mi Pol bit, “Moletin xil te lepisien lamaen xamil muliha vemil imase. Ma mukila mulistal muliha itel xat tomat na Hi.” \p \v 37 E Pol bit rilomun ni mi polis xil ak bit, “Neta sav xa latnakamet ti naha xa xamel matepol ni xa tesa, latesemae ni tengan lavas purun xamel pe met moletin xil. Di, laso xamel mabe nim te xeih. E xamel mabe hortan xalu te kantri te hal Rom.\f + \fr 16:37 \ft E melele nen ak, rae na mol‑Rom xil biteni bit neta sav xosxa eilep nae xil labas purun movotei xil, e lasakras lapol ni mi ngan xil xa labe hortan xil te kantri te hal Rom. Hortan xil ha lisoh pe met moletin te lepisien mu. Ti, likila lisa pangasien teni mi xil sung.\f* ?E taxeak, xil iexil bei tengan lasil xuxus ni xamel maloha? !E‑e, namak ti! Xil tang limei e lihit sore mi xamel, e liling kuh xamel e suse namel sung.”\x + \xo 16:37 \xt Pol 22:25\x* \p \v 38 Ma polis xil ladilomun ba labit mesen sepinien xil ak mi moletin te lepisien xil. E melele xa lalonge xa Pol xal Saelas lube hortan te kantri te hal Rom, ulixil mikan holu xa vat nae xil nalong ti xa latehas purun xalu votei tang. \v 39 Ma moletin te lepisien laba labit sore nae mi Pol xal Saelas. Di, ladel xalu lustal ra nim te xeih e latsis xalu tengan lalihe reling taon nae.\x + \xo 16:39 \xt Mat 8:34\x* \v 40 Melele xa Pol xal Saelas lumea reling nim te xeih, ludilomun ba lupus Lidia. E nim man, lukes viton Kristin xil e lusel xat xil vatei mun tengan lisoh ixeih e neketen nae. Di, lunggusil suse nalu luba.\f + \fr 16:40 \ft Rakila xa Pol miling Luk dat e taon tehal Pilipae vengan xa, e sepinien xil xa itutou, Luk tamos ti mun e xil. Melele xa Pol isao rilomun ni Kristin xil e hal Pilipae e 20:5, Luk ihusili rilomun.\f* \c 17 \s1 Rut moletin xil te hal Tesalonaeka mei labe Kristin, e rut Siu xil lasi petine moletin xil tengan lisak purun xil \p \v 1 Pol xal Saelas lukakao luba, lunggur sal lunggo taon te hal Ampipolis del Apolonia e mei lustal e taon xa mahulong te hal Tesalonaeka. E rute ak, \w nim te pispisien\w*tei na \w Siu\w* xil da en.\x + \xo 17:1 \xt 1Tes 2:1-2\x* \v 2 \w Pol\w* be nim te pispisien ak nggoni ngan taxa di pol vehakut ni. E \w Sabat\w* tol, xi di misep kil sepinien xil xa di e Vanuvei Eo na Hi mi moletin xil.\x + \xo 17:2 \xt Luk 4:16; Pol 9:20; 17:10,17\x* \v 3 Pol pisen ni memese mi xil xa Vanuvei Eo tehit lelen ni xa Mesaea na Hi imei, ilong pangas xi, ha imat, ti, imea rilomun ra maten. Biteni mak bit, “Mesaea xa Hi tehit xati xiak, ngan ak be Iesu xa di nasep usili mi xamim.”\x + \xo 17:3 \xt Luk 24:26; Pol 3:18; Luk 24:46; Pol 9:22; 18:5,28\x* \v 4 Rute xil xa lateong ni sepinien nan lake reitin en e mei lamos e Pol xal Saelas. Mol‑Kris holu xa lamot mi Hi, del rut atou xil te rute ak xa labe eilep langgusil xalu.\x + \xo 17:4 \xt Pol 13:50; 17:12\x* \p \v 5 E melele xa Siu xil lapusi mak, lanem misa ni xalu. Ma laleh viton vatxeih tatei xil xa labe te suse tang, e lasis xil tengan lisi petine moletin xil te hal Tesalonaeka tengan lisak purun Pol xal Saelas. E melele xa di lalang ves Pol xal Saelas tengan laleh xalu lalohe kot, lapol ni rumen tei xa eilep e moletin xil holu langgusil xil. Lanemi labit xalu ludi nim ma Tiesen, ma ba langgulen puiteh te nim man.\x + \xo 17:5 \xt 1Tes 2:14\x* \v 6 E melele xa latakamet ti xalu, xil ladal xat Tiesen del rut Kristin xil mun e lalihi xil mei lasoh pe met vat xil te taon ak tengan lapol ni kot vaha xat rin nae. Vatxeih xil ak lakei nggeih ba xat rin nae labit, “!Moletin xil xai di labilhiles nenemien na moletin xil vus te ut etan! E taxeak, xil lamei tengan lapol ni e taon nar.\x + \xo 17:6 \xt Pol 16:20\x* \v 7 E Tiesen xai di nggur pilei xil e nim man. Xil vus di langgur xoteh rae xil na suv toto nar te hal Rom vengan xa di lapet rat suv toto tei mun xa di lakesi ni Iesu.”\x + \xo 17:7 \xt Luk 23:2; Sion 19:12\x* \p \v 8 Melele xa vat xil del moletin sav xil lalong sepinien ak, iexil mikat pupu ven. \v 9 Misak ni, lasemae ni Tiesen del ngan tesav xil tengan lisa mani tova xa eilep mi xil labit, “Xamem muleh xat mani e namim xil ak. E xosxa tuemim xalu lalipol ni neta tei mun xa isa, ma mani namim xil ak ikesae reling xamim mei ihe mani namem sung.” Di, lamaen xil laba. \s1 Moletin xil te hal Beria mei laling neketen nae e Iesu \p \v 10 Melele xa vongien bemei, Kristin xil te hal Tesalonaeka lasil Pol xal Saelas lube taon te hal Beria tengan vasikoe xol meulien nalu. E melele xa ba lustal e hal Beria, luka sal lube nim te pispisien na Siu xil. \v 11 Lukameti xa moletin xil te taon ak langgur pilei sepinien nalu mili Siu xil te hal Tesalonaeka. Misak ni, e melengien xil vus, labuli kuhi ni Vanuvei Eo na Hi tengan lalang ves pis reitinen te naha xa Pol di pispisi ni mi xil.\x + \xo 17:11 \xt Sion 5:39\x* \v 12 Misak ni, holu e Siu xil del mol‑Kris tatei xil e ate‑Kris xil holu xa labe eilep e hal Beria mei laling neketen nae e Iesu.\x + \xo 17:12 \xt Pol 13:50; 17:4\x* \v 13 E melele xa Siu xil xa ladi Tesalonaeka lalongeong ni xa Pol di bithiten sepinien na Hi e taon te hal Beria, xil labe rute ak mun. Mei lasi petine moletin xil te hal Beria tengan lisak purun Pol xal Saelas.\x + \xo 17:13 \xt Pol 14:19\x* \p \v 14 Vatakes, Kristin xil te hal Beria lasil Pol ba be bien tengan vahur tuturil tei. E Saelas xal Timoti ludit e Beria. \v 15 Rut Kristin xil ladel Pol labe taon te hal Atens, e laling pilei e rute ak. Di, ladilomun labe Beria del xat sepinien na Pol xa biteni bit Saelas xal Timoti laltemanon mei lalipusi e taon te hal Atens. \s1 Pol bithiten longeongen hos usil Iesu Kristo mi moletin xil te hal Atens \p \v 16 Melele xa Pol di datil Saelas xal Timoti e taon te hal Atens, xi milonge misa pupu vengan xa pusi xa nanao na hi sav xil labe holu tova tang e rute xil vus te taon ak. \v 17 Ma xi be nim te pispisien na Siu xil e di misep kil sepinien na Hi mi Siu xil del ngan xil xa latave Siu ti xa laneket e Hi. E melengien xil ngasen mun, be von bovarangen e taon ak e di misepin del xat hisit moletin xil vus xa di bisu mi xil.\x + \xo 17:17 \xt Pol 18:19\x* \v 18 Rut moletin xil xa mei lasep tetavoe del Pol labe titsa na vanut moletin lu, tei lakesi ni Epikiurias,\f + \fr 17:18 \ft Vanut moletin xil ak langgusil pispisien na moletin tei, hisen Epikiurias (342-270 BC). Xi biteni bit hi xil lanem male ni moletin xil te ut etan. Misak ni bos mak mu tengan moletin xil lipol ni holesok xil xa isak ni limaal vehakut tang.\f* e tei xalu mun lakesi ni Stoik.\f + \fr 17:18 \ft Vanut moletin xil ak langgusil pispisien na moletin tei, hisen Zeno (332-260 BC). Xi biteni bit hi tovuol. Misak ni bos mak mu tengan moletin xil lameul e tomat itel holesok xil te ut etan e lilaxat kuh sexien e nenemien nae xil.\f* Xil lasis moletin xil usil pispisien na Pol labit, “!Ei! ?Unu xai di misep usil naha vari?” \p E rut moletin sav xil labit, “Lehit moletin ak di misep usil hi sav tatei xil xa ratakil ti mu.” Labiteni mak vengan xa Pol di misetu usil ‘Iesu’ e ‘Mea Rilomunen.’ \p \v 19 Ma, vatei, lasis Pol tengan vamei e von totanen tei te taon ak xa lakesi ni ‘Ariopakas.’ Labiteni mini labit, “Xamem mabit makil ti pispisien hu nam iaxa di opispisi ni mi moletin xil. \v 20 Rut sepinien xil xa xouk di obiteni be neta hu mi xamem, e mabit makil ti koute teni.” \v 21 Xil labiteni mak vengan xa moletin xil vus te taon xa mahulong te hal Atens e ngan halesav xil mun xa ladi en, vehakut, iexil bei tengan latumul e ti lateong usil holesok hu xil vus xa di mistal tengan likila ti lisep usili. \p \v 22 \fig Pol bit kila mi mol‑Atens xil xa Hi e Iesu lube eilep mak mu mili nanao nae xil.|alt="Paul preaching in Athens" src="WA03981b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="17:22" \fig* Ma Pol ba misoh pe met kaonsel te taon ak e moletin sav xil mun. Di, biteni mi xil bit, “Inou napusi xa xamim, moletin xil te hal Atens, di mumerere kuhi ni hi namim xil nggo sexien namim xil vus. \v 23 Vengan xa, melele xa di nakakao nakapis e taon namim, napus kila xa di mumot mi holesok xil holu. E nakamet von moten tei xa latetis en latehit, ‘\w Hor na Hi\w* xa xamem matakil ti.’ Misak ni, xosali, nihit kil Hi ak mi xamim, ngan xa di mumot mini, neta sav xa mutakil ti. \v 24 Hi ak tepol ni ut etan e holesok xil vus xa ladi en. Xi tasen iaxa be Suv te ut nesao e ut etan. E xi tara ti e nim mu hor tova xa moletin xil tang di lapol ni.\x + \xo 17:24 \xt Sam 146:6; Aes 42:5; Mat 11:25; 1King 8:27; Pol 7:48\x* \v 25 Xir rasakras ravatutou ni ni neta tova, vengan xa xi tasen tang iaxa be vatit meulien xa tepol ni moletin xil del holesok nae xil vus.\x + \xo 17:25 \xt Sam 50:12; Aes 42:5\x* \v 26 Nggo moletin tei takes, Hi ak tepol ni hisit moletin savsav xil e miling kekes ni xil e ut xil vus te ut etan tengan liti e tan nae xati. Reitin, xi tepol ni haxot te tan xa ladi en. E xi di buli xat melengien nae xil vus e mikil kuhi xa meulien nae ihe teviei itep.\x + \xo 17:26 \xt Dut 32:8\x* \v 27 Xi tepol ni xil tengan ti lilang vesi ha vuma … xos ti e xil likameti. Vengan xa xi tara ti sotin ra xir.\x + \xo 17:27 \xt Aes 55:6; Sam 145:18; Ser 23:23\x* \v 28 Nggoni ngan taxa moletin tei tehiteni xa tehit, ‘Nggo xeihen nan kestang, xir di rameul, di rakakao e di rapol ni neta ngan.’ E nggoni ngan taxa rut moletin te tisen namim xil latetisi latehit, ‘Xir mun rabe horamue nan xil.’ \p \v 29 “Reitin, e vengan xa rabe horamue nan xil, rakila xa Hi meul. Rinanemi ti rinahit xi tameul ti nggoni nanao tei xa moletin pol ni nggo gol mu silva mu hat nggusil metisouen e nenemien nan tang.\x + \xo 17:29 \xt Sen 1:27; Aes 40:18-20; 44:10-17; Pol 19:26\x* \v 30 Tetiamu, e melele xa moletin xil latnakil ti mu Hi, xi tenasa pangasien ti ve hisit tesaen xil vus xa latepol ni. E taxeak, xi di misemae ni moletin xil vus e ut xil ngasen tengan lihiles ra tesaen nae xil.\x + \xo 17:30 \xt Pol 14:16; 17:23\x* \v 31 Xil lihiles meulien nae vengan xa xi teling xat Melengien te Lepisien ngamu. E tehosei moletin tei tuei xa ilepis rin na moletin xil vus te ut etan ihusil sexien xa imal. E rakila xa Hi tehosei moletin ak vengan xa tesak ni temea rilomun ra maten.”\x + \xo 17:31 \xt Sam 9:8; 96:13; 98:9; Pol 10:42\x* \p \v 32 Melele xa moletin xil lalong Pol misep usil moletin tei xa temea rilomun ra maten, rute xil lapol pepamen ni e rute sav xil labiteni labit, “Iemem bei tengan mulong xouk usep usil rin ak e melengien sav tova sung.” \p \v 33 Ma melele xa Pol misepin bus, be reling xil e von totanen ak. \v 34 E rut moletin xil langgusili e mei laling neketen nae e Iesu. Tei e xil tehe moletin tei te kaonsel ak, hisen Daionaisas. Atou tei mun teke reitin e sepinien na Pol, hisen Damaris. Xalu del rut moletin sav xil mun. \c 18 \s1 Pol bithiten longeongen hos e hal Korin e moletin xil holu mei laling neketen nae e Iesu \p \v 1 Melele xa Pol misepin mi ngan xil te kaonsel te hal Atens bus, ba sung be taon xa mahulong te hal Korin. \v 2 E inggak, Pol mikamet \w Siu\w* tei, hisen Akuila xa be ngan Pontas. Xi temei rohon tang e Korin tetel atou nan xa hisen Prisila. Xalu lutexo Itali lutemei e Korin e melele xa suv toto Klodias tesa rae tei tehit Siu xil vus lihe reling Rom e litilomun lihe vonine xati. Ma Pol ba misao ni xalu.\x + \xo 18:2 \xt Rom 16:3\x* \v 3 Pol mikameti xa Akuila di pol ni nim tavolin xil. E vengan xa ngan ak be polien xati xa Pol di tepol ni tetiamu, Akuila xal Prisila lubit bos xa Pol ite visal xalu e latipol vituei.\x + \xo 18:3 \xt Pol 20:34; 1Kor 4:12\x* \v 4 E \w Sabat\w* xil vus, Pol be \w nim te pispisien\w*na Siu xil. E inggak, xi di misep tetavoe del xil e misak pisi tengan vahit kil reitinen usil Iesu mi Siu xil del ngan xil xa latave Siu ti tengan likila liling neketen nae en. \p \v 5 E melele xa Saelas xal Timoti lunggo provins te hal Masedonia lumei e taon te hal Korin e provins te hal Akea, \w Pol\w* mistokovein polien nan te nim tavolin e misa xi tengan ihithiten longeongen hos kestang. Xi be nim te pispisien na Siu xil e bit kila mi xil xa Iesu be Mesaea xa Hi tehit xati tengan imei iteh meulien e moletin xil.\x + \xo 18:5 \xt Pol 17:14-15; 9:22; 17:3; 18:28\x* \v 6 E xil lasin sepinien nan e di lasepsisili tang. Misak ni, Pol mirang rerat meas te nim te pispisien ak ra eising nan pe metexil tengan vahe selxatien tei mi xil xa Hi isa pangasien mi xil vengan xa latahur pilei xi ti mu longeongen hos xa ngguri. Pol biteni mi xil bit, “!Be xamim Siu xil vari iaxa di mulihi pangasien bemei xat xamim mun tang, e rin navan tovuol en! !Ma taxeak, niha nihithiten longeongen ak iha mi ngan xil xa latave Siu ti!”\x + \xo 18:6 \xt Pol 13:45-46; Mat 10:14; Mak 6:11; Luk 9:5; 10:10-11; Pol 13:51; 20:26\x* \p \v 7 Ma Pol be reling nim te pispisien ak del Siu xil, e ba be nim ma moletin tei xa tave Siu ti e di mot mi Hi, hisen Titias Sastas. Nim man dat sangas visal nim te pispisien na Siu xil. \v 8 Vat te \w nim te pispisien\w*ak, hisen Krispas. Xi del ngenen xil lateling neketen nae e Suv Iesu. E mol‑Korin xil holu mun xa lateteong ni sepinien na Pol, xil mun laling neketen nae e Iesu e lamaen Pol \w baptaes\w* ni xil.\x + \xo 18:8 \xt 1Kor 1:14; Pol 16:15,33\x* \p \v 9 E vongien tei, Suv misepin mi Pol nggo metuveen tei bit, “!Onata votei ti! !Ti uhithiten sepinien navan xil e ulum nakan ti!\x + \xo 18:9 \xt 1Kor 2:3; Aes 41:10; 43:5; Ser 1:8\x* \v 10 Inou nadat visaluk e di nadutou ni xouk. Ninamaen ni ti neta naxul xouk vengan xa moletin xil holu xa ladi e taon ak labe navan.” \v 11 E Pol tete Korin huram tei e aveti tei e he sav (6), e di tepispisi mi moletin xil usil sepinien na Hi. \p \v 12 Melele xa Pol teta tamu e taon te hal Korin, kavmen te hal Rom teling xoles vat te provins te hal Akea xa Korin da en. Vat hu ak xa nggur voninen, hisen Kalio. Melele xa Siu xil lapusi mak, xil holu ba ladal xat Pol, e langguri be kot tengan Kalio ilepis rin nan. \v 13 Xil labiteni mi Kalio labit, “!Moletin ak di misak pisi tengan vapol ni moletin namem xil ti lamot mi Hi nggo sexien tei xa nggur xoteh \w rae\w* namem xil!” \p \v 14 Pol tasepin ti mu, e Kalio biteni mi Siu xil bit, “Xamim Siu xil, xosxa xamim mubit moletin ak pol ni neta tei xa misa ba xat rae xil te hal Rom mu sexien sav tei xa eilep, ma momal tang tengan inou niteong ni sepinien namim.\x + \xo 18:14 \xt Pol 23:29; 25:18-19\x* \v 15 E vengan xa di mungor usil rut sepinien namim xil kestang, usil his moletin namim xil, e usil rae namim xil tang, ma ihos mak mu xa xamim tang mumal ni. Inou ieok ti tavei tengan nalepis hisit rin xil xa mak.”\x + \xo 18:15 \xt Sion 18:31\x* \v 16 E Kalio misil rerat xil ra kot nan. \v 17 Di, vanut moletin xil xa ladi inggak ladal xat vat te nim te pispisien na Siu xil, hisen Sostenis, e labasi e von koten vari. Kalio pusi, e bit nakil ti. \s1 Pol dilomun be Antiok \p \v 18 Pol da e taon te hal Korin melengien holu. Di, pol ni nenemien nan tengan itilomun ihe provins te hal Siria. Misak ni, misep ling Kristin xil te hal Korin, e mikakao ba be taon te hal Senkaria xa pasis te tuturil xil da en. E Prisila xal Akuila lunggusil Pol latoba. Melele xa latduxoh Senkaria, Pol kot hilin be vatumas tengan vapisen ni xa tepol vuol ni hitxatien tei xa tepol ni tetel Hi. Di, xatel latnggur tuturil tei e latoba latobe provins te hal Siria.\x + \xo 18:18 \xt Nam 6:18; Pol 21:24\x* \p \v 19 Melele xa laduxoh taon te hal Efeses, Pol ba be nim te pispisien e misepin del Siu xil en. Di, Pol bit bos tengan iling Prisila xal Akuila inggak.\x + \xo 18:19 \xt Pol 17:17; Rom 1:10; 1Kor 4:19\x* \v 20 Siu xil te hal Efeses lasis Pol tengan vata vatel xil melengien vahe vahis mun, e xi tamaen ni ti. \v 21 E melele xa miling xil, biteni bit, “Xosxa Hi imaen ni, ma nitilomun nimei visal xamim.” Di, be reling Efeses e nggo tuturil tei ba. \p \v 22 Melele xa tuturil ak duxoh pasis te hal Sesaria, Pol be ut e mikakao ba be Serusalem tengan vasao ni ngan xil te sias inggak. Pol da vuteili tang del xat xil, di, mikakao melengien vahis ba be taon te hal Antiok. \v 23 Pol de inggak aveti vahis. Di, be reling taon te hal Antiok e ba tengan vasao ni vanut Kristin xil holu e tan te hal Frikea e provins te hal Kalesia. E rute xil vus, Pol di dutou ni Kristin xil e misak ni neketen nae e Iesu mei nggeih mu. \s1 E taon te hal Efeses, Apolos mei be titsa hos tei te sias \p \v 24 E melele nen ak, Siu tei te hal Aleksandria temei tete taon te hal Efeses, hisen Apolos. Xi be moletin tei xa di misepin kuhi mak e mikil kuh sepinien xil xa di e Vanuvei Eo na Hi. \v 25 Melele xa bemei, telong longeongen hos usil Iesu ngamu. E melele xa tesep usili, sepinien nan momal e di pispisi mi moletin xil del eimaeen. E xi mikil kes ni sexien te \w baptaes\w* xa Sion tepol ni xa tepisen ni xa moletin tehiles ra tesaen nan xil.\x + \xo 18:25 \xt Rom 12:11; Pol 19:3\x* \v 26 E melele xa Apolos di misepin e nim te pispisien na Siu xil, lapusi xa ulikanen tovuol en. Ma melele xa Prisila xal Akuila lulonge, lusisi tengan ihusil xalu latihe tim salu. Di, ludotan dela e lusep kil longeongen hos mini tengan vakil kuhi mu.\x + \xo 18:26 \xt Pol 19:8\x* \p \v 27 Melengien vahis mei mitavi, e Apolos pol ni nenemien nan tengan ihe taon te hal Korin e provins te hal Akea. Ma Kristin xil te hal Efeses ladutou ni e ladis uvei tei ba ni Kristin xil te provins te hal Akea tengan xa lihur pilei melele xa istal mi xil. E melele xa Apolos duxoh xil, dutou ni ngan xil xa mei labe Kristin xil nggo eheien hos na Hi.\x + \xo 18:27 \xt 2Kor 3:1\x* \v 28 Melele xa Siu xil te hal Korin lamei tengan lasep tetavoe vatel Kristin xil pe met moletin xil, Apolos pisen kila nggo Vanuvei Eo na Hi xa Iesu iaxa be Mesaea xa Hi tehit xati tengan isa ni imei.\x + \xo 18:28 \xt Pol 9:22; 17:3\x* \c 19 \s1 Ninin Eo mei polu e Kristin xil te hal Efeses \p \v 1 Melele xa Apolos di tamu e taon te hal Korin, \w Pol\w* mikakao nggo vathu xil te provins te hal Kalesia e mei mistal e taon te hal Efeses. E inggak, xi mei bisu ni rut Kristin xil. \v 2 Ma misis xil bit, “?Melele xa mei muneket e Hi, \w Ninin Eo\w* temei tepolu e xamim, mu tenapolu ti e xamim?”\x + \xo 19:2 \xt Pol 2:38; Sion 7:39; Pol 8:16\x* \p E labit rilomun ni mini labit, “E‑e. Xamem matakil ti xa Ninin Eo be naha.” \p \v 3 Ma Pol misis xil mun bit, “?Ma xamim munggur hisit \w baptaes\w* eah?” \p E xil labiteni mini labit, “Manggur hisit baptaes nggoni ngan taxa Sion di tepol ni.” \p \v 4 Ma Pol biteni mi xil bit, “Sion tebaptaes ni moletin xil tengan vapisen ni xa latehiles ra tesaen nae xil. E xi tehiteni mi Siu xil xa xil mei liling neketen nae e ngan xa imei itutou ni. E moletin ak be Iesu.”\x + \xo 19:4 \xt Mat 3:11; Mak 1:4,7-8\x* \p \v 5 Melele xa lalong sepinien na Pol, lamaen ni baptaes ni xil e his Suv Iesu. \v 6 Di, Pol miling hen e xil, e Ninin Eo mei polu e xil, e misak ni xil di lasepin ni hisit sepinien sav xil xa latnakil ti mu tetiamu, e labit lelen sepinien xa Ninin Eo di pisen ni mi xil.\x + \xo 19:6 \xt Pol 8:17; 10:44; 10:46\x* \v 7 Moletin xil ak sangas labe lu e le tei (12). \p \v 8 Pol dat Efeses e ba di be \w nim te pispisien\w*na Siu xil aveti tol (3), e ulin takan ti tengan vasep tetavoe vatel moletin xil usil suse xa moletin xil mei liti pe lelaxatien na Hi tengan xi mei ihe suv toto e meulien nae.\x + \xo 19:8 \xt Pol 18:26\x* \v 9 E rute ngan xil te nim te pispisien vatixil nggeih e latake reitin ti e sepinien xil na Pol. E pe met moletin xil, moletin xil ak laso sepinien xil xa misa ba ni Kristin xil xa langgusil xat suse na Suv Iesu. Misak ni, Pol mistokovein xil, E ngan xil xa laling neketen nae e Iesu langgusili. E ba sung be von vitueien na moletin tei, hisen Tiranas. E inggak, e melengien xil vus, Pol di misep tetavoe del hisit moletin xil vus.\x + \xo 19:9 \xt 2Kor 6:17\x* \v 10 Pol pol ni mak huram lu (2), e moletin xil vus xa ladi e provins te hal Esia, \w Siu\w* xil e ngan xil mun xa latave Siu ti, lateteong ni longeongen hos usil Suv Iesu. \s1 Moletin xil vus te provins te hal Esia lapus kil xeihen xa di e his Iesu e mei lamerere ni \p \v 11 E melele nen ak, Hi di tepol ni hisit merekel sav xil tehe holu texo polien na Pol.\x + \xo 19:11 \xt Pol 14:3\x* \v 12 Vengan xa, tave ti neta xa ngan xil xa lamesei latamei ti visali, xosxa laduxoh saxut kaliko xa Pol di tepol tetela, ma mesien nae mu \w ninin tesa\w* xa da e xil lalesae reling xil.\x + \xo 19:12 \xt Pol 5:15-16\x* \p \v 13 E melele nen ak, vanut Siu vutei xil di latekapis e rute xil e di latehit lakila lavol rerat ninin tesa xil ra moletin xil. E melele xa lapusi xa his Suv Iesu nggur xeihen, xil laba labiteni mi ninin tesa xil labit, “!E his Iesu xa Pol di bit usili, nasemae ni xouk tengan uhe reling moletin ak!”\x + \xo 19:13 \xt Mak 9:38; Luk 9:49\x* \p \v 14 Siu lu e he sav (7) ladi xa di lapol ni hisit sexien ak. Xil labe nat \w vatixar na pris xil\w*, hisen Skeva. \v 15 Vatei, melele xa di lasak pisi tengan lapol ni vamak, ninin tesa tei bit rilomun ni mi xil bit, “Iesu nakila, e Pol mun nakila. ?E xamim, mube visi vari?”\x + \xo 19:15 \xt Mak 1:24,34; Luk 4:34,41\x* \p \v 16 Di, moletin xa ninin tesa da en but xat xil e bas purun xil misa xa misa. Dal papas eising nae reling xil e mikal kukul tenbexil. Ma nat Skeva xil ak langgul ni re e laloh reling tim san, laka hon tang laba. \v 17 Melele xa moletin xil vus te hal Efeses lalongeong usil rin ak, xil vus ulixil mikan pupu. E Siu xil del ngan xil mun xa latave Siu ti lapet rat his Iesu be nesao mu e lamerere ni.\x + \xo 19:17 \xt Pol 5:5,11\x* \p \v 18 E melele nen ak, moletin xil holu mu mei laling neketen nae e Iesu, e pe met moletin xil labit rerat tesaen xuxus nae xil. \v 19 \fig Melele xa lapus reitinen usil Iesu Kristo, holu e ngan xil xa latepol ni eimas ladin holesok nae xil xa lasa.|alt="Magicians burning their scrolls" src="WA03985b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="19:19" \fig* E holu e ngan xil xa latepol ni eimas laleh viton vanuvei nae xil xa sepinien te eimas di en, e mei ladin ni pe met moletin xil. E melele xa labit lakil kuh ti xa mani te vanuvei xil ak be mani eah, lakameti xa mani nen duxoh milian be hanutap lu e he xalu mun (50,000,000). \v 20 Mak, ma moletin xil lapus kil xeihen na Hi, e moletin holu mu mei lake reitin e longeongen hos usil Iesu Kristo.\x + \xo 19:20 \xt Pol 6:7; 12:24\x* \s1 Ngan xil xa lapol ni nanao xil e hal Efeses lasi petine moletin xil tengan lasak purun Kristin xil \p \v 21 Dutou ni ngan xa holesok xil ak testal, Pol milonge nggoni ngan xa Ninin Eo ien bei tengan itilomun ikakao ihe provins xalu te hal Masedonia del Akea e suse nan tengan ihe \w Serusalem\w*. Xi minemi bit, “Melele xa nihe Serusalem ivus, ti, niha sung e taon xa mahulong te hal \w Rom\w*.”\x + \xo 19:21 \xt Pol 23:11; Rom 1:13\x* \v 22 Ma misil moletin lu te tutouen tengan laltiamu ni lalihe provins te hal Masedonia, hisealu Timoti xal Urastas. E Pol da luvoluv tamu e taon te hal Efeses e provins te hal Esia. \p \v 23 Melele xa Pol da tamu e Esia, ngongoren tei xa eilep testal xa mi Kristin xil xa di langgusil xat suse na Suv Iesu.\x + \xo 19:23 \xt 2Kor 1:8\x* \v 24 E hal Efeses, moletin tei da xa di pol ni nanao xil ni silva xa langgur nini nim te moten na hi tei xa lakesi ni hi \w Artemis\w*. Moletin ak, hisen Demitrias, e xi del moletin sav xil mun xa di lapol ni hisit polien ak di langgur mani holu nggo en.\x + \xo 19:24 \xt Pol 16:16\x* \v 25 Misak ni, Demitrias mikes viton ngan xil vus xa di lapol ni nanao xil nggoni xi. Melele xa lamei vituei, biteni mi xil bit, “Tiramue xil, xamim mukila xa xir di rapus hosien nar nggo hisit polien ak. \v 26 Xamim di mupusi e di mulong naha xa Pol di pol ni. E taon ak te hal Efeses e e rute xil vus e provins te hal Esia, xi di bilhiles nenemien na moletin xil holu bit hi xil xa moletin xil tang di lapol ni, xil latave reitin ti. Ve rin ak, moletin xil holu di latamot ti mun mi hi Artemis.\x + \xo 19:26 \xt Pol 17:29\x* \v 27 !Ngan ak misa pupu mi xir! Sepinien nan ipurun meulien te polien nar. Vengan hi Artemis be eilep mak mu, e momal tengan moletin xil vus te provins te hal Esia lamerere ni. !E sepinien na moletin ak ikila ipol ni moletin xil linem isa mi hi nar e ipol ni his hi Artemis mei ihe neta sav tang! !Ngan ak misa tova tang!” \p \v 28 Melele xa vanut moletin xil ak lalong sepinien xil ak, iexil mikat pupu. Ma latamea e lakekei ni nggeih labit, “!Artemis be hi na mol‑Efeses xil! !Ripet rat hisen!” \v 29 Rumen te ekaten nae ba mikapis e rute xil vus te taon ak. Misak ni, moletin xil vus laloh lamei vituei e vanut moletin xil xa mahulong. E laba ladal xat moletin lu te provins te hal Masedonia xa di lunggusil Pol lumei, hisealu Keas e Aristakas. Ladal kakao ni xalu mei ba laling xalu e von vitueien xa eilep te hal Efeses. \p \v 30 Melele xa Pol nggur longeongen usil naha xa di mistal, ien bei tengan vahe pe met moletin xil ak tengan vasep kil rin nan mi xil. E Kristin xil te rute ak lasikoe xole bit nava ti. \v 31 Rut vat xil mun te provins ak xa labe timue xil na Pol mun lasa sepinien ba mini labit nava ti visal von vitueien ak. \p \v 32 E von vitueien ak, moletin xil di lapol ni rumen tei xa mahulong. Rut moletin xil di lameun ni neta tei. E ngan tesav xil di lameun ni neta sav mun. E moletin xil holu latakil ti veneh ma di lamei vituei mak. \v 33 Di, rut Siu xil ladivin vat tei nae mei misoh pe met moletin xil tengan isep kila xa rin na Siu xil tovuol e holesok xil ak, hisen Aleksanda. Misak ni, misa hen tengan vapol xil mei lati votei.\x + \xo 19:33 \xt Pol 12:17; 13:16; 21:40\x* \v 34 E melele xa lapus kila xa Aleksanda be Siu tei, xil vus lakekei ni nggeih vatei mun labit, “!Artemis be hi na mol‑Efeses! !Ripet rat hisen!” Xil langgulehi lameun mak ba vuma … duxoh haoa lu (2). \p \v 35 Di, melele xa klak te hal Efeses bemei e misak ni moletin xil ladi votei, biteni mi xil bit, “!Moletin xil te hal Efeses! Moletin xil vus lakila xa taon nar di miketeh xol nim te moten na hi Artemis. E xir di raketeh xol nanao eo nan xa temot texo ut nesao e temei e etan mi xir. \v 36 Moletin tovuol mikila vahit netak be luvosen. Misak ni, mupol ni nenemien namim ihe tan, e munapol ni ti mun sexien xil xa mitalang. \v 37 Xamim mudel moletin xalu ak lumei inggak, e xalu lutnakan ni ti neta ra nim te moten na hi nar, mu lutnaso ti sepinien xil xa vasa vaha xati. \v 38 Ve rin ak, xosxa Demitrias del moletin te polien sav xil xa di langgusili iexil bei tengan laso sepinien tova xa misa vaha xat rin na moletin tei, xil likila lipol ni sung ixo sexien xa momal teni vengan von koten iaxa be rute xa momal tengan limal ni rin ak en. \v 39 E xosxa iemim bei neta ti mun, ma mutatil melengien xati te totanen nar xa ti imei, e moletin xil te kaonsel te taon ak iaxa limal ni sung. \v 40 !Vengan naha xa di rapol ni xosali ak tamal ti! E vat xil te taon nar likila lileh xir ngasen rihe von koten. E xosxa xil lipol ni imak, ma xir rasakras ravit kila mi xil veneh ma di rapol ni rumen xa eilep xiak.” \v 41 Melele xa misepin bus, klak ak misil rerat moletin xil labe tim sae xil. \c 20 \s1 Pol misao ni Kristin xil e provins xalu te hal Masedonia e Akea \p \v 1 Melele xa rumen te ekaten ak e hal Efeses bus e nenemien na moletin xil be tan, \w Pol\w* mikes viton Kristin xil e pet rat nenemien nae del sepinien nan. Di, misep ling xil e ba be provins te hal Masedonia. \v 2 E rute xil vus e provins xalu ak, Pol misao ni Kristin xil e misa sepinien te selxatien tengan vatutou ni xil ni. Di, mikakao ba be provins te hal Akea. \v 3 E inggak, Pol ba mikapis e taon xil aveti tol (3). E melele xa di bue xat xi tengan vahe reling rute ak e vatilomun vahe provins te hal Siria, Pol milong kila xa rut \w Siu\w* xil di lapol ni lingxatien tei tengan lihas vini e suse nan. Misak ni, Pol biles nenemien nan e dilomun nggusil suse nan be provins te hal Masedonia. \v 4 Pol mikakao del moletin xil ak: Sopata xa be nat Piras te hal Beria; Aristakas xal Sekandas te hal Tesalonaeka; Nggeas te hal Derbi; Tikikas xal Tropimas te hal Esia; e Timoti mun xa be ngan Listra tei. \v 5 Melele xa laduxoh taon te hal Pilipae, rut moletin xil ak langgo tuturil tei labe taon te hal Troas diamu ni Pol e ladatili e taon te hal Troas. \p \v 6 E xamem xal Pol, madi e hal Pilipae duxoh hoxalite te Melengien xil te Beret xa Is Tovuol En. Di, inou Luk natekakao vituei tetel xil e kakaoen nae. Ma mastokovein Pilipae e manggo tuturil tei e maloh en melengien lim (5), di, maduxoh Troas. Inggak, xamem mabituei del ngan xil xa latetiamu, e madi e taon te hal Troas wik tei. \p \v 7 E melele xa di mabue xat xamem tengan mave reling rute ak, mamei vituei del Kristin xil te hal Troas e Sarere vongien tengan mavur vituei ni anien eo na Suv. Pol mikila xa, makoe nen tang, ihe reling xil. Misak ni, misetu mi moletin xil e dit misepin ba vuma … duxoh hilaep te vongien.\x + \xo 20:7 \xt Pol 2:42,46\x* \v 8 Rute xa di madi vituei en be von toen xa de nesao xa be tol nen. E laet holu di lapili en. \v 9 E melele nen ak, horam maxoe tei di dotan de windo, hisen Iutikas. E melele xa Pol di tamu misepin, horam maxoe ak miteong ni sepinien nan ba vuma … meten minoh, ma pat. Latemanin, e horam maxoe ak mot nggo windo nesao mei mirum e tan. E melele xa ba lapusi, lakameti xa mat. \v 10 E Pol be visali, mitingeiril be tan, e por xati. Di, biteni mi xil bit. “!Munanexo ti, xi tamat ti, meul tang da!”\x + \xo 20:10 \xt 1King 17:21\x* \v 11 Di, Pol del moletin sav xil ladilomun labe von toen xa de nesao, e langganien vituei. Langganien bus, Pol misepin rilomun mi xil ba vuma … ut milan. E makoe nen ak, Pol e ngan xil xa lakakao dela lastokovein xil laba. \v 12 E horam maxoe ak, ladela labe tim san, e labesi xil himetu vengan xa meul tang da. \s1 Pol misel xat elda xil te sias te hal Efeses tengan lilaxat kuh moletin nae xil \p \v 13 Pol mistokovein taon te hal Troas e mikakao tengan vahe taon te hal Asos xa tave sotin ti. E xamem mabe pasis tengan maxo tuturil tei e ha muhur Pol e Asos.\f + \fr 20:13 \ft Taon te hal Asos be 32 kilomita nggo ut ra hal Troas, e 80 kilomita nggo tas.\f* \v 14 E melele xa maduxoh Asos, mapusi xa Pol di datil xamem ngamu. Ma mangguri be xamem e tuturil e mabituei mabe taon te hal Mitilen. \v 15 Tuturil xa madi en be reling Mitilen e miloh ba. Ut milan, maduxoh Kios. Di, e makoe sav nen, mastal e aelan te hal Samos. Di, e melengien sav nen, mabe ut e taon te hal Maelitas. \v 16 Tuturil ak tava ti e taon te hal Efeses vengan xa Pol tepol ni nenemien nan tuei tengan navas melengien ti nave holu e provins te hal Esia. Ien bei mak mu tengan vatuxoh \w Serusalem\w* vatemanon vatiamu ni melengien te Pentekos.\f + \fr 20:16 \ft Pentekos be melengien hanutap lu e he xalu mun (50) dutou ni Anien te Tavien. Melengien ak iaxa Ninin Eo temei tepolu e moletin xil xa lateneket kokot (\xt Pol 2:1-4\ft ).\f* \p \v 17 Melele xa madi tamu e taon te hal Maelitas, Pol misil eloheoh nan tei ba pus elda xil te sias te hal Efeses bit limei lipusi.\x + \xo 20:17 \xt Pol 18:21\x* \v 18 E melele xa lamei, madotan vituei e Pol biteni mi xil bit, “Xamim mukil sexien navan xil e melele xa natemei nateti tetel xamim e provins te hal Esia, e melengien kokot teni tetuxoh melengien xa natehe reling xamim nateha.\x + \xo 20:18 \xt Pol 18:19; 19:10\x* \v 19 E melele nen ak, di natepol ni polien na Suv tetel nenemien xa be tan e, melele xil holu, simetok teleh ve xamim. Natepol ni temak, tave ti neta xa melengien holu natekameti te xeih ve lingxatien xil xa rut Siu xil latepol ni teha xat nou.\x + \xo 20:19 \xt Pol 20:3\x* \v 20 Mukila xa natesa sen holesok xil tengan vatutou ni meulien namim texo neta xa natehithiteni mi xamim e natepispisi ni. Melele xa ratemei vituei e von vitueien mu nim nar xil, natnasoson ti neta vari ra xamim. \v 21 Natesel xat xamim vus, Siu xil del ngan xil xa latave Siu ti, tengan muhiles ra tesaen xil namim e mumei visal Hi. E natesel xat xamim mun tengan muling neketen namim e Suv Iesu. \p \v 22 “E taxeak, Ninin Eo di del nou tengan name Serusalem. E natakil ti naha tova iaxa ixul nou en.\x + \xo 20:22 \xt Pol 19:21\x* \v 23 Vengan xa e rute xil vus xa di natesao en, \w Ninin Eo\w* di pisen ni minou xa nave nousav ti, nihe nim te xeih e ti lisak purun nou.\x + \xo 20:23 \xt Pol 21:4,11; 9:16\x* \v 24 Tave ti neta xa mak, natanem ti tave holu usil meulien navan. E ieok bei tengan nipol vuol ni polien xa Suv Iesu tesa ni minou tengan ti nihithiten longeongen hos usil eheien hos na Hi. Ieok bei tang tengan xa ti nihusil xat suse te lohen xa Suv teling nou en ha ituxoh hoxalite teni.\x + \xo 20:24 \xt Pol 21:13; 2Tim 4:7\x* \p \v 25 “Melele xa nateti tamu visal xamim, ba natekapis e ut xil vus namim e di natehithiteni mi xamim suse xa mei muhe moletin xil na Hi e muti pe lelaxatien nan. E taxeak, nakila xa xamim vus musakras mupus rilomun ni nou. \v 26 Ve rin ak, xosali, ieok bei namit mesen ni mi xamim xa xosxa tei e xamim ikesae e taling ti mu neketen nan e Iesu, rin navan tovuol en.\x + \xo 20:26 \xt Pol 18:6\x* \v 27 Vengan xa inou natnasoson ti neta ra xamim. E natesep vuol ni holesok xil xa Hi ien bei tengan vapol ni e meulien na moletin xil. \v 28 Ma muxuxou kuhi ve xamim e ve moletin xil na Hi xa Ninin Eo miling xil ladi e hemim. Mulaxat kuh xil vengan xa labe Sias na Hi xa texal rat xil texo re Natneli xati.\x + \xo 20:28 \xt 1Pit 5:2; Sam 74:2\x* \v 29 Nakila xa itutou ni ngan xa niha, rut moletin xil mei listal e lisak purun xamim ixoni kuli reran xil xa mei lastal langas vin sipsip xil e latanem pupu ni ti usil meulien nae.\x + \xo 20:29 \xt Mat 7:15; Sion 10:12\x* \v 30 Xos rut moletin xil mei listal lixo ngan xil xa di lamos e sias namim, xa mei lihiles reitinen na Hi e lisep luvos Kristin sav xil tengan lihusil pispisien nae xil.\x + \xo 20:30 \xt 1Sion 2:19\x* \v 31 Misak ni, muxuxou kuhi ve xamim. Munem usil huram tol (3) xa nateti mi xamim, e tetep iaxa, melengien tetuxoh vongien, di natesel xat xamim tetel simetok xa teleh tengan munake reitin ti e pispisien sav xil.\x + \xo 20:31 \xt Pol 19:10; 1Tes 2:11\x* \p \v 32 “Ma, xosali, naling xamim e he Hi tengan ilaxat kuh xamim. Sepinien usil eheien hos nan isak ni neketen namim mei ixeih mu. E nggo sepinien xil na Hi, xi di bit xati xa isa tuxolxatien mi xamim e mi ngan xil vus xa tepol ni xil labe moletin eo nan xil.\x + \xo 20:32 \xt Dut 33:3-4; Pol 26:18\x* \v 33 Melele xa nateti mi xamim, natnasis ti moletin tengan vasa mani mu eising xil minou.\x + \xo 20:33 \xt 1Saml 12:3; 1Kor 9:11\x* \v 34 Xamim mukil kuhi mak xa natepol tetel heok xalu tengan makamet holesok xil xa inou tetel moletin navan xil iemem tehei tengan muvuri.\x + \xo 20:34 \xt Pol 18:3; 1Kor 4:12; 1Tes 2:9\x* \v 35 Texo sexien navan xil xa natepol ni pe metemim, natepisen ni xa melele xa rapol nggeih, rakila ti ritutou ni ngan xil xa lamerou. Ngan ak ixoni sepinien xa Suv Iesu vari tang xa tehiteni melele xa tehit, ‘Sien te sanien xa di osa ni di mili sien te naha xa di ongguri.’”\x + \xo 20:35 \xt Mat 10:8\x* \p \v 36 Melele xa Pol misepin bus, mitingeiril be tan del xil vus e misis ve xil.\x + \xo 20:36 \xt Pol 21:5\x* \v 37 Xil vus lamuis e lasa hexil ngga xole. Di, lapesum e vin e lasep lingi.\x + \xo 20:37 \xt Pol 21:5; Rom 16:16; 1Pit 5:14\x* \v 38 Lalonge misa himetu vengan xa Pol tehiteni mi xil xa xil linapus ti mun. Di, lalingi be tuturil, e ladilomun labe tim sae xil.\x + \xo 20:38 \xt Pol 20:25\x* \c 21 \s1 Labit lelen ni mi Pol xa ihe nim te xeih melele xa ituxoh Serusalem \p \v 1 Melele xa masep ling elda xil te sias te hal Efeses bus, mabe tuturil ak e mabe aelan te hal Kos. Di, visuvong nen, mei maduxoh aelan te hal Rods. Rods bus, tuturil ak miling xamem e taon te hal Patara. \v 2 E inggak, makamet tuturil teimun xa di labue xati tengan vahe tan te hal Fonesia, ma mabut en maba. \v 3 Maloh e tuturil ak e mei matavi e aelan te hal Saepras e rin xa be saot. Maba vuma ... maduxoh taon te hal Taer e provins te hal Siria. E inggak, tuturil miso rat holesok xil xa teti e vangite. \p \v 4 E taon te hal Taer, makamet rut Kristin xil e madi visal xil wik tei. E melele xa madi tamu visal xil, \w Ninin Eo\w* pisen kila xa neta tei xa misa di datil \w Pol\w* e hal \w Serusalem\w*. Ma lasak pisi tengan laviles nenemien na Pol, e lasakras.\x + \xo 21:4 \xt Pol 20:23\x* \v 5 E melele xa tuturil bue xat xi tengan vaha, Kristin xil vus te hal Taer, tiramue xil, atou nae xil del horamue nae xil mun laba tengan laling xamem e tuturil. E bien, xamem vus matingeiril e masis vituei.\x + \xo 21:5 \xt Pol 20:36\x* \v 6 Di, lasep ling xamem, laling xamem e tuturil, e ladilomun labe tim sae xil. \p \v 7 Ma tuturil be reling taon te hal Taer e ba be taon te hal Patolemas. E inggak, masao ni Kristin xil e madi visal xil melengien tei. \v 8 Di, visuvong nen, tuturil xa madi en miloh ba be taon te hal Sesaria. Inggak, masao ni Kristin tei xa hisen evanselis Pilip, e madi vituei e tim san. Xi be tei e dikon xil xa labe lu e he sav (7) xa latehosei kokot ni e hal Serusalem.\x + \xo 21:8 \xt Pol 8:40; 6:5\x* \v 9 Natnahin xil labe hat (4) xa latateli ti mu. Melele xil holu, Ninin Eo mei di pisen sepinien xil mi xil e di labit lelen ni sung mi mosav xil.\x + \xo 21:9 \xt Soel 2:28; Pol 2:17\x* \p \v 10 Xamem madi e tim sa Pilip melengien vahis. E melele xa madi inggak, \w provet\w* tei mei mistal nggo Sudea, hisen Akabas.\x + \xo 21:10 \xt Pol 11:28\x* \v 11 Melele xa pus xamem, bemei visal xamem e nggur rat atuatu na Pol. E del atuatu nan, Akabas bar xat tasen ni len e hen xalu. Di, bit lelen ni bit, “\w Ninin Eo\w* iaxa di biteni xa moletin xa atuatu nan xiak, \w Siu\w* xil livar xati imak e melele xa ha ituxoh Serusalem. Ti, lisa rati ihe he ngan xil xa latave Siu ti.”\x + \xo 21:11 \xt Sion 21:18; Pol 20:23; 21:33\x* \p \v 12 Melele xa malonge mak, xamem del moletin sav xil mun madakes Pol tengan nava ti mu Serusalem.\x + \xo 21:12 \xt Mat 16:22\x* \v 13 E Pol bit rilomun ni bit, “?Veneh ma di mumuis mak? Di musak ni tinok mun di muis. E inou nabue xat nou ngamu tengan livar xat nou mu lihas nou nimat e Serusalem ve neketen navan e Suv Iesu.”\x + \xo 21:13 \xt Pol 20:24\x* \p \v 14 Melele xa mapusi xa masakras maviles nenemien nan, ma malingi da nga tang. E mabiteni tang mini mabit, “Masis tengan Suv ipol ni mi xouk ixoni ngan xa xi ien bei.”\x + \xo 21:14 \xt Mat 26:39; Mak 14:36; Luk 22:42\x* \p \v 15 Melele xa madi e Sesaria melengien vahis, mabue xat xamem tengan mave Serusalem. \v 16 Rut Kristin xil te hal Sesaria mun mei lakakao vituei del xamem e laling kuh xamem e tim sa moletin tei, hisen Neson te hal Saepras. E melele xa Sias be neta hu, Neson be tei e ngan xil xa lateling kokot ni neketen nae e Iesu. \s1 Pol misao ni Kristin xil te hal Serusalem \p \v 17 Melele xa xamem maduxoh taon te hal Serusalem, Kristin xil langgur pilei xamem del sien. \v 18 E visuvong nen, Pol be xamem ba mapus elda Temis del elda sav xil mun te sias.\x + \xo 21:18 \xt Pol 15:2; 15:13; Kal 1:19\x* \v 19 Melele xa Pol bit bos makoe mi xil, mitumul mi xil usil holesok xil ngasen xa Hi di tepol ni mi ngan xil xa latave Siu ti texo polien nan xil.\x + \xo 21:19 \xt Pol 15:12\x* \p \v 20 Melele xa elda xil lalong holesok xil xa Pol di bit usili, xil vus lames Hi ven. E labiteni mini labit, “Tua Pol. ?Opusi? Siu xil holu pupu mei lateling neketen nae e Suv Iesu. E xil vus nenemien nae nggeih tova tang tengan lihusil xat \w rae xil na Mosis\w*.\x + \xo 21:20 \xt Pol 15:1,5\x* \v 21 E xil latehur longeongen xa xouk di opispisi mi Siu xil xa ladi e tan na moletin xil xa latave Siu ti tengan ti linahusil ti mun rae xil na \w Mosis\w*. Latelongeong ni mun xa di otehiteni mi xil tengan linapol ni horamue nae xil ti linave vexahu, e linahusil xat ti mun sexien matu nar xil.\x + \xo 21:21 \xt Pol 15:30; 16:3; 21:28; Kal 2:3\x* \v 22 Navehi ti, xil lilongeong ni xa xouk ostal ngamu inggak. ?Ma, ti ripol ni itep? \v 23 Ve rin ak, momal tengan upol ni naha xa di mabiteni minuk. Moletin hat (4) ladi inggak xa latepol ni hitxatien tei tetel Hi.\x + \xo 21:23 \xt Nam 6:5,13-18,21; Pol 18:18\x* \v 24 Ha umos itel xil muhe Nim Eo na Hi e muhusil xat sexien xil te serev moten moletin en. E melele xa muha tengan musa sanien eo namim, xouk iaxa uxal sipsip namim xil. Melele xa mupol vuol ni, ma mukila mukot hilimim mei muhe vatumas tengan ipisen ni xa mutepol vuol ni hitxatien namim tetel Hi. Imak, ma moletin xil vus lipus kila xa longeongen tesa xa di langguri usiluk tave reitin ti. Xil lipus kila sung xa di tamu omerere ni rae xil na Mosis e di olong xat xil. \v 25 E usil rin na ngan xil xa latave Siu ti xa lamei labe Kristin, xamem matesa uvei tei tuei tehat mi xil. E uvei ak, matesis xil tengan linaxa ti anien xil xa latesa ni tehe sanien eo teha mi nanao xil; linaxa ti ra; linaxa ti hisi te vongoro xil xa ra di tamu en xa lasar xoteh huraexil tang e latatei xoteh huraexil tengan ra valeh rani; e linapat ti natel atou mu tiramue sav xil xa latateli ti vatel xil.”\x + \xo 21:25 \xt Pol 15:19-20,28-29; Lev 17:10-14\x* \p \v 26 Pol mae e nenemien nae. Misak ni, e makoe nen, xi mikas moten xi nggusil sexien na Siu xil. Di, Pol ba be vioh te \w Nim Eo\w* na Hi del tuneli xil e bit mese ni mi pris xil melengien xil xa lipol ni sexien te serev moten moletin en tengan mei limese pe met Hi. Di, miling xat melengien mun vari xa xil litilomun e lisa kekes ni sanien eo nae xil iha mi Hi en.\x + \xo 21:26 \xt 1Kor 9:20; Nam 6:2-5; 13–21\x* \s1 Pol be vioh te Nim Eo, e Siu xil ladal xati \p \v 27 E melele xa melengien lu e he sav (7) xa Pol xatel di laserev moten xatel en sangas mei vatavi, rut Siu xil xa latexo provins te hal Esia lamei e Serusalem. E melele xa xil lamei e vioh te Nim Eo, lapus kil Pol. Ma lasi petine vanut moletin xil tengan liha lital xati. \v 28 Melele xa ladal xati, lakei nggeih ba mi moletin xil labit, “!Tua namem xil, mumei! !Mututou ni xamem! Moletin ak vari iaxa di pispisi mi moletin xil vus e rute xil vus tengan linem isa iha xat xir, ngan \w Isrel\w* xil, iha xat rae xil xa Mosis tesa ni mi xir, e iha xat Nim Eo nar. E taxeak, xi di mileh moletin xil xa latave Siu ti lamei e Nim Eo ak vari, e di misak ni ut eo nar mei pupuru pe met Hi.”\x + \xo 21:28 \xt Pol 6:13; 21:21; Esek 44:7\x* \v 29 Labiteni mak vengan, melele xa latepus Pol e taon, xi tekakao tetel moletin tei te hal Efeses xa tave Siu ti, hisen Tropimas. Ma xil latenemi latehit be xi iaxa Pol tehuri lutemei e vioh te Nim Eo ak. \p \v 30 \fig Melele xa Siu xil e Nim Eo lapus kil Pol, lasak pisi tengan lavas vini.|alt="Angry mob seizing Paul" src="WA03988b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="21:30" \fig* Longeongen usil naha xa di mistal miloh mikapis e rute xil vus e taon te hal Serusalem. E moletin xil holu xa holu pupu laloh lamei e vioh te Nim Eo ak. Ladal xat Pol, e ladel kakao be hale. Di, vatakes, pris xil lakoe xol puiteh xil teni. \v 31 Melele xa vanut moletin xil ak di lasak tengan lavas vin Pol, vatixar tei na moletin xil te vaeen milongeong ni xa vaeen tei xa mahulong mistal e Serusalem. \v 32 Ma, vatakes, vatixar ak mileh viton vat sav xil del moletin te vaeen nae xil, e latemanon labe visal vanut moletin xil ak. E melele xa Siu xil lapus moletin xil te vaeen, lastokovein Pol e latavasi ti mun. \p \v 33 Vatixar na moletin xil te vaeen mikakao be visal Pol, dal xati, e misemae ni tengan moletin nan xil livar xati ni sen lu. Di, misis pilei vanut moletin xil bit, “?Moletin ak be visi? ?Xi tepol ni naha xa tesa?”\x + \xo 21:33 \xt Pol 20:23; 21:11\x* \p \v 34 Rut moletin xil lakekei ni neta tei. E rute ngan xil mun lakekei ni neta sav. E vengan xa vanut moletin xil latangal holu, vatixar te \w moletin xil te vaeen\w* misakras valong kuhi xa vatit rumen ak testal tetep. Ma misemae ni tengan moletin nan xil lihur Pol ha lilingi ite nim ma moletin te vaeen xil tengan likila lisis pilei. \v 35 E melele xa ladel Pol lamei sangas ni nim mae, nenemien na Siu xil mei nggeih pupu tengan lital rat Pol ra hexil e lihas vini. Misak ni, moletin te vaeen lapo rat Pol dat nesao tengan vanut moletin xil ak linavas vini ti. \v 36 E melele xa laba, Siu xil langgulehi di langgusil xil e lakekei ni be nesao labit, “!Rihasi! !Rihas vini!”\x + \xo 21:36 \xt Luk 23:18; Sion 19:15; Pol 22:22\x* \s1 Pol misep kil rin nan pe met moletin xil \p \v 37 Melele xa moletin te vaeen xil lamei sangas ni puiteh te nim mae, Pol misepin mi vatixar nae e sepinien \w Krik\w* bit, “?Nakila namit neta tei minuk?” \p Ma vatixar ak biteni mini bit, “?Ei, xouk okila osepin ni sepinien Krik? \v 38 Inou di nanemi nabit xouk obe silixin te hal \w Isip\w* xa testal tave nousav ti. Moletin ak teleh viton vanut moletin xil latehe taosen hat (4000) latehe uruvuol xa ba latevae xuxus e di, latesak pisi tengan lapangei polien na kavmen te hal Rom.”\x + \xo 21:38 \xt Pol 5:36-37\x* \p \v 39 Pol bit rilomun ni mini bit, “E‑e, tave inou ti. Inou nabe Siu tei xa te hal Tarsis, taon taxa be eilep e provins te hal Silisia. Nasisuk tengan umaen nou li nisepin vuteili mi vanut moletin xil ak.”\x + \xo 21:39 \xt Pol 9:11; 22:3\x* \p \v 40 Vatixar ak maen ni. Ma Pol misa hen be nesao tengan vasak ni moletin xil latit votei.\x + \xo 21:40 \xt Pol 12:17; 13:16; 19:33; 26:14\x* Di, misepin mi xil ni sepinien Hibru. \c 22 \m \v 1 Pol biteni mi vanut Siu xil bit, “!Tuxoli xil e tata navan xil te hal Isrel, muteong ni nou! Nisak pisi tengan nisep kil rin navan pe metemim.”\x + \xo 22:1 \xt Pol 7:2\x* \p \v 2 Melele xa lalonge taxa di misepin mi xil nggo sepinien Hibru, xil ladit votei e lateong kuhi ni. \p Di, Pol biteni mi xil bit, \v 3 “Inou nabe Siu tei xa natestal natexo taon te hal Tarsis e provins te hal Silisia. E natematu sung e Serusalem. Inggak, Kameliel vari tepispisi kuhi minou usil \w rae\w* xil na avu nar xil. Natehusil xat rae xil ak e eheien navan te xeih e Hi nggoni xamim vus xa mudi inggak xosali.\x + \xo 22:3 \xt Pol 21:39; 5:34; Rom 10:2\x* \v 4 Inou vari natesak purun ngan xil xa latehusil xat Iesu teha vuma … natesak ni xil holu latelel. Tiramue xil e atou xil mun, natetal xat xil e nateso xil latehe nim te xeih.\x + \xo 22:4 \xt Pol 8:3; 22:19; 26:9-11\x* \v 5 Vahit musis pis \w vatixar na pris xil\w* vatel vat xil te kaonsel nar, ma xil lakila lavit rati xa sepinien navan be reitin. Xil vari iaxa latetis uvei xil tengan nilehi iha mi tua nar xil xa ladi e hal Damaskas. Ma natehur suse navan nateha tengan nital xat Kristin xil te rute ak e nileh xil litilomun e limei \w Serusalem\w* tengan mei lihur pangasien inggak ven.” \s1 Pol misep usili xa tetep iaxa Hi tehiles meulien nan \p \v 6 Pol biteni mun mi xil bit, “Melele xa di natekakao natehe sangas ni taon te hal Damaskas, e piniae vari, miehen tei xa teminehin pupu texo ut nesao e mei teleluv xol nou. \v 7 Misak ni natemot natehe tan e natelong rae tei xa tehiteni minou tehit, ‘!Sol, Sol! ?Veneh ma di osak purun nou del moletin navan xil mak?’ \p \v 8 “E natesis pilei natehit, ‘?Suv, xouk obe visi?’ \p “E xi tehiteni minou tehit, ‘Inou Iesu te hal Nasaret xa di osak purun ni.’ \v 9 Tiramue xil xa latehe xamem latepus miehen ak, e latnalong ti rae xa tesepin minou. \p \v 10 “Ma natesisi natehit, ‘?Suv, inou nipol ni naha?’ \p “Ma Suv tehiteni minou tehit, ‘!Tamea e uhe Damaskas! Inggak, moletin tei mei ihit mesen ni mi xouk holesok xil vus xa Hi teling xati tengan ti upol ni.’ \v 11 Melele xa rae ak tesepin tevus, natetemanin xa metok xalu lutevar ve miehen xa teleluv xol nou. Tesak ni, ngan xil xa latehe xamem latetal xat heok e lateteli nou tang matehe Damaskas. \p \v 12 “E taon, moletin tei mei tesao ni nou, hisen Ananaeas. Xi tehe \w Siu\w* tei xa eheien nan nggeih e Hi. Xi tehusil xat vuol ni rae nar xil, e Siu xil vus xa ladi e taon ak di latemerere ni. \v 13 Xi temei tesoh sangas visal nou e tehiteni minou tehit, ‘!Tuxoli Sol, keteh rilomun!’ E melele nen tak vari, nateketeh rilomun e natepusi. \v 14 Di, xi tehiteni minou tehit, ‘Hi na avu nar xil tehosei xouk tengan ukil nenemien nan, upus Moletin te Momalen nan, e uteong xat raen. \v 15 Xi pol ni mak vengan xa tehosei xouk tengan ha ti uhit mesen ni mi moletin xil vus te ut etan naha xa otepusi e otelonge. \v 16 !Ma onararu ti mun! Utamea e utakes Iesu tengan isak ni xouk mei umese ra \w tesaen\w* nam xil. Uling nenesien nam iti en e umaen ni nou nibaptaes ni xouk.’ Misak ni, natetamea e natemaen Ananaeas tebaptaes ni nou.\x + \xo 22:16 \xt Soel 2:32; Pol 2:21; Rom 10:13\x* \p \v 17 “Tetutou sung, natetilomun natemei e Serusalem. E melele xa natetak, natehe vioh te \w Nim Eo\w* tengan nasis. E melele xa di natesis, natepus metuveen tei. \v 18 E metuveen ak, Suv Iesu testal minou e tehiteni tehit, ‘Utemanon uhe reling Serusalem vengan xa moletin xil inggak iexil ti tavei tengan lataeong ni sepinien nam xil usil nou.’\x + \xo 22:18 \xt Pol 9:20-30\x* \p \v 19 “E natehit rilomun ni mini natehit, ‘Suv, moletin xil ak lakil kuh nou. Lakila xa inou iaxa di natehe \w nim te pispisien\w*xil e natetal xat ngan xil xa laneket e xouk en, e ba di natehas purun xil.\x + \xo 22:19 \xt Pol 8:3; 22:4-5; 26:9-11\x* \v 20 Xil latekila xa inou iaxa natemos tetel ngan xil xa latehov vin Stivin vengan xa tesep usiluk mi moletin xil. E inou natemae melele xa latekin maten mini e natelaxat kot na ngan xil xa latehov vini.’\x + \xo 22:20 \xt Pol 7:58; 8:1\x* \p \v 21 “E Suv tehiteni minou tehit, ‘!E‑e, uhe reling rute ak! Vengan xa inou di nasilak tengan uha uhe ut xil xa sotin ve ngan xil xa latave Siu ti.’”\x + \xo 22:21 \xt Pol 9:15; 13:2; Kal 2:7-9\x* \p \v 22 Moletin xil di lataeong kuh sepinien xil na Pol. E melele xa misep kokot usil ngan xil xa latave Siu ti, lakekei nggeih be nesao e labit, “!Rihasi! !Rihur xoteh meulien nan! !Tavos ti tengan xa xi vameul!”\x + \xo 22:22 \xt Pol 21:36\x* \v 23 E melele xa di lakekei ni mak, lasil rerat kot nae xil e labuil ni ba xat vulmeas e tan e mituveas be nesao. \p \v 24 Melele xa vatixar na \w moletin xil te vaeen\w* pus sexien na vanut moletin xil ak, misemae ni moletin nan xil tengan lihur Pol ihe nim nae, e ha limeas pangasi tengan ihit kil ti veneh ma Siu xil ak di lamaxan ni mak. \p \v 25 E melele xa moletin te vaeen xil labar xat \w Pol\w* tengan lameas pangasi, biteni mi vat nae xa di misoh sangas visali bit, “?Midep? ?\w Rae\w* na mol‑Rom xil di maen ni tengan umeas hortan xati te hal Rom xosxa latalepis ti mu rin nan?”\x + \xo 22:25 \xt Pol 16:37; 23:27\x* \p \v 26 Melele xa vat ak milonge mak, mitemanin ni, ba pus vatixar nan, e misisi bit, “?Di opol ni naha xiak? ?!Okila xa moletin xai be hortan te hal Rom vari!?” \p \v 27 Ma vatixar ak be visal Pol e misis pilei bit, “!Uhit rati minou! ?Reitin mak xa xouk obe hortan te hal Rom xati?” \p E Pol bit rilomun ni bit, “Ngan ak be reitin.” \p \v 28 Ma vatixar bit, “Inou mei natehe hortan te hal Rom texo suse xa natexale ni mani tei xa eilep.” \p E Pol biteni mini bit, “E inou, mei natehe hortan te hal Rom texo suse xa nana teling nou en.” \p \v 29 Melele xa vatixar milong mak, mitemanin ve ulikanen e, vatakes, labe relingi e latapol ni ti neta mun mini. Ulixil mikan vengan rae nae xil tamaen ni ti tengan lavar xat hortan tei te hal Rom e lavas pangasi melele xa latalepis ti mu rin nan e kot nae.\x + \xo 22:29 \xt Pol 16:38\x* \s1 Kaonsel na Siu xil lalepis rin na Pol e von koten nae \p \v 30 Vatixar na moletin xil te vaeen ien bei tengan vakil ti xa Siu xil di labit naha vari ba xat rin na Pol. Misak ni, ut milan, misemae ni moletin nan xil tengan lalal rerat sen xil ra he Pol. Di, misis vat xil na pris xil tengan litotan vituei itel vat na Siu xil e kaonsel nae. Di, vatixar na moletin te vaeen xil del Pol ba misoh pe metexil. \c 23 \p \v 1 Melele xa laling \w Pol\w* pe met Siu xil te Kaonsel, miketeh momal mi xil e biteni mi xil bit, “Tuxoli xil te hal Isrel, melele xa nanem usil polien xil te meulien navan mei duxoh xosali ak, e suse xil ngasen xa natehusili, natave unoun ti pe met Hi.”\x + \xo 23:1 \xt Pol 24:16\x* \v 2 Melele xa lalonge mak, \w vatixar na pris xil\w* xa hisen Ananaeas misemae ni tengan ngan xil xa lasoh ladi visal Pol tengan limuxol pon.\x + \xo 23:2 \xt Sion 18:22-23\x* \p \v 3 Melele xa lamuxol pon, Pol bit rilomun ni mini bit, “!Hi vari imuxol pom xa di oluvos obit omese pe met moletin xil! Di odotan inggak tengan olepis rin navan vahusil \w rae xil na Hi\w*, e xouk vari tang di onggur xoteh rae xil ak melele xa otesemae tengan lamuxol pok.”\x + \xo 23:3 \xt Esek 13:10-15; Lev 19:15\x* \p \v 4 Ngan xil xa lasoh ladi visal Pol lasel xati labit, “?Ulum takan ti xa di osepsisil vatixar na pris xil na Hi iaxai?” \p \v 5 E Pol bit rilomun ni mi xil bit, “Tuxoli xil, natnakil ti li xa xi be vatixar na pris xil. Vahit nakila, ma ninapol ni ti namak vengan xa Vanuvei Eo na Hi di biteni bit, \qt ‘Munaso ti sepinien xil xa misa naha xat vat tei na moletin namim xil.’” \qt* \rq (Eks 22:28)\rq* \p \v 6 Melele xa Pol pus kila xa rute e ngan xil xa ladi e Kaonsel ak labe \w Satusi\w* xil, e rute ngan xil mun labe \w Farasi\w* xil, mikei nggeih bit, “Tuxoli xil te hal Isrel, inou nabe Farasi tei e nabe nat Farasi tei. !E di nasoh inggak pe metemim vengan xa nake reitin xa moletin mikila imea rilomun ra maten!”\x + \xo 23:6 \xt Pol 4:2; 26:5; Plp 3:5; Pol 24:15,21\x* \p \v 7 Melele xa misepin mak, Farasi xil del Satusi xil langor del xil mun tang e ladipas xil labe vanute lu. \v 8 Langor mak vengan xa Satusi xil latake reitin ti xa moletin mikila imea rilomun ra maten, e lanemi labit \w masxaxa\w* del \w ninin\w* xil latovuol. E Farasi xil lake reitin e neta xatel vus ak.\x + \xo 23:8 \xt Mat 22:23\x* \v 9 Ngongoren ak mei be himetu, e rut \w titsa\w* xil te rae na Mosis xa lamos e Farasi xil lamea e lasepin nggeih labit, “Xamem matakamet ti neta vasa vata xat rin na moletin ak. !Xos be reitin mak xa masxaxa mu ninin tova tesepin mini!”\x + \xo 23:9 \xt Luk 23:4,14,22; Sion 18:38; 19:4,6; Pol 25:25\x* \v 10 Ngongoren ak mei be himetu e sangas vaeen vastal en. Misak ni, vatixar na \w moletin xil te vaeen\w* ulin mikan xa linatal papas Pol. Ma misemae ni moletin nan xil tengan lihe tan e lital rat Pol ra hexil, e litel rilomun ni lihe nim mae. \p \v 11 E vongien nen tak, Pol pus Suv Iesu mei misoh visali e biteni mini bit, “Ulum nakan ti. Xouk otesep usil kuh nou inggak e \w Serusalem\w*. Ma ha usepin ni imak mun tang e \w Rom\w*.”\x + \xo 23:11 \xt Pol 18:9; 19:21; 27:24; 28:16,23\x* \s1 Rut Siu xil labein xati tengan lihas vin Pol \p \v 12 Ut milan e melengien sav, rut \w Siu\w* xil lamei vituei e labein xati tengan linaxanien ti mu linamu ni ti neta ituxoh melele xa lihas vin Pol. \v 13 Ngan xil vus xa latemae e lingxatien ak lateli hanutap lu (40). \v 14 Di, labe visal vat xil na pris xil del elda nae xil mun e labit mesen ni mi xil labit, “Xamem mabein xati nggeih xa munaxa ti mu neta ituxoh melele xa muhas vin Pol. E xosxa muhur xotehi, ma Hi isa pangasien mi xamem.\x + \xo 23:14 \xt Pol 25:3\x* \v 15 Mak, ma xamim itel ngan xil te Kaonsel musa sepinien iha mi vatixar na moletin te vaeen xil tengan itel Pol imei mun visal xamim. Muluvosi taxa iemim bei tengan muteong kuhi ni vatei mun tengan mukila mulepis kuh rin nan. E xamem, muxus tili e suse tengan muhas vini, e natuxoh xamim ti inggak.” \p \v 16 E metilou na Pol nggur longeongen usil lingxatien ak. Misak ni, miloh ba be nim ma moletin te vaeen xil xa maen ni tengan vapus pap nan. Di, bit mesen lingxatien ak mi Pol. \v 17 Ma Pol mikes moletin te vaeen tei bemei e biteni mini bit, “Utel horam maxoe ak iha tengan ha ipus vatixar namim vengan xi nggur sepinien tei tengan ihit rati mini.” \p \v 18 Ma moletin te vaeen ak dela ba pus vatixar nan e biteni mini bit, “Pol xa de nim te xeih tekes nou natehe visali, e misis nou tengan nitel horam maxoe ak imei visaluk vengan xa xi nggur sepinien tei tengan ihit rati minuk.” \p \v 19 Ma vatixar dal xat he horam maxoe ak, e melele xa be xalu kestang ludi e misisi bit, “?Naha vari obit ovit rati minou?” \p \v 20 Ma xi biteni mi vatixar ak bit, “Rut Siu xil labein xati ngamu da xa visuvong, mei lisisuk tengan utel Pol ihe visal Kaonsel nae ixoni ngan xa iexil bei tengan lilong ti mun neta usil rin nan. \v 21 E onahusil ti li naha xa xil lihiteni vengan xa vanut moletin nae xil ti lixus tili. Reitin, moletin hanutap lu (40) mu mili iaxa labein xati nggeih xa linaxanien ti mu linamu ti neta ituxoh melele xa lihas vin Pol. E taxeak tang, di labue xat xil ngamu e ladatiluk sutang tengan umaen Pol ihe hexil.” \p \v 22 Melele xa vatixar ak milong sepinien nan xil, biteni mini bit, “Onahiteni ti mi moletin tova xa omei obit sepinien ak minou.” Di, misil horam maxoe ak ba. \s1 Hi misak ni ngan xil te kavmen te hal Rom lasikoe xol meulien na Pol \p \v 23 Ma, e mahis nen tak, vatixar mikes vat lu na vanut moletin te vaeen xil lumei e biteni mi xalu bit, “Mulivue xat moletin xil te vaeen xil namim xa lihe handred lu (200) tengan muhe taon te hal Sesaria e naen klok vongien tak. Mukakao vituei itel moletin hanutap tol e he xalu mun (70) xa liloh ni hos xil, e itel moletin te sosoen xil mun lihe handred lu (200). \v 24 Musa hos tova mun mi Pol tengan iloh en, e mutel kuhi ha mulingi pe he Filiks xa be vat te kavmen te hal Sudea xa de taon te hal Sesaria.” \p \v 25 Di, vatixar ak midis uvei tei tengan ha lisa ni mi vat Filiks xa misepin ni mak: \pi1 \v 26 “Vat tehos te kavmen Filiks, \pi1 “Inou, Klodias Lisias, nabit bos mahis minuk. \pi1 \v 27 “Moletin xa nasa ni bat iaxai, Siu xil latetal xati e sangas lavas vini. E melele xa natekameti xa xi be hortan xati te hal \w Rom\w*, natemanon tetel moletin te vaeen navan xil e ba matehur rati ra hexil.\x + \xo 23:27 \xt Pol 21:30-33; 22:27\x* \pi1 \v 28 “Di, ieok tehei tengan nakil ti xa latemaxan veneh, ma natetela tehe visal kaonsel nae.\x + \xo 23:28 \xt Pol 22:30\x* \v 29 E melele xa di nateong ni sepinien nae, natekameti xa di lasepsisili latehit tehur xoteh rae nae xil kestang e rin te neketen nae. E moletin ak tenapol ni ti neta vasa xa vapin tengan lavas vini mu lalingi e nim te xeih ven.\x + \xo 23:29 \xt Pol 18:14-15; 25:18-19; 23:6; 23:9; 26:31; 28:18\x* \pi1 \v 30 “Dutou sung, natehur longeongen usil lingxatien tei xa vanut moletin xil lapol ni tengan lavas vini. Misak ni, vatakes, nasa ni bemei mi xouk. E natesemae ni ngan xil xa di lasepsisili tengan lihat lihit kil rin nae minuk. Ngan ak be holesok xil xa nakila namiteni usili rin ak. Namesuk.”\x + \xo 23:30 \xt Pol 24:5-8; 25:5\x* \p \v 31 \fig Hi pol ni suse tengan kavmen te hal Rom isikoe xol meulien na Pol tengan Siu xil linahas vin xi ti.|alt="Paul leaving to meet with Felix" src="WA03991b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="23:31" \fig* Moletin te vaeen xil lalong xat naha xa vatixar nae tesemae ni mi xil. Ma e vongien nen tak, xil ladel xat Pol ba labe taon te hal Antipatris. \v 32 Ut milan, moletin te vaeen xil xa latekakao tang ladilomun labe Serusalem. E ngan xil xa laloh e hos xil ladel Pol nga tang laba. \v 33 Melele xa laduxoh taon te hal Sesaria, laba labe visal vat te kavmen, e lasa uvei na vatixar nae mini. Di, laling Pol de hen. \p \v 34 Melele xa vat te kavmen Filiks buli uvei ak bus, misis Pol tengan vahit kila xa xi nggo provins xave. Melele xa mikameti xa Pol be te hal Silisia,\x + \xo 23:34 \xt Pol 22:3\x* \v 35 biteni mini bit, “Momal. Inou nilepis ngongoren namim e von koten navan melele xa ngan xil xa di lasepsisiluk limei lituxoh inggak.” Di, Filiks misemae ni tengan ha liketeh xol Pol e nim xa mahulong xa suv toto \w Herod\w* tepol ni.\f + \fr 23:35 \ft Suv toto Herod ak be Herod xa Mahulong xa temat dutou ni melele xa Iesu tepot. Xi vari iaxa tesemae ni tengan lipol ni nim mahulong ak. E melengien xil na Pol, moletin te vaeen xil tang lateti en.\f* \c 24 \s1 Pol bit usil rin nan e von koten na vat te kavmen Filiks \p \v 1 Melengien lim (5) mei mitavi, e Ananaeas xa be \w vatixar na pris xil\w* be taon te hal Sesaria del rut elda na Siu xil te hal Serusalem. Loea nae mun nggusil xil lamei, hisen Tetalas. E melele te kot, xil ba lasoh pe met Filiks tengan likila lihit rat rin nae iha xat \w Pol\w*.\x + \xo 24:1 \xt Pol 25:2\x* \v 2 Lamei vituei bus, Filiks misemae ni tengan litel Pol imei nim. Melele xa bemei, Tetalas misa sepinien nan ba xat rin na Pol pe met Filiks bit, “Vat te kavmen Filiks, vengan xa di olaxat kuh xamem del hosien nam, xamem madi e tomat vehakut. Del metisouen nam, otehiles holesok holu mei bos pupu tengan vatutou ni moletin xil te kantri ak. \v 3 E ut xil vus, xamem mamaal ve lelaxatien nam, e mabit mamesuk ven. \p \v 4 “Xosali, iemem ti tavei tengan mavas ti melele nam xil, e, nggusil hosien nam, madakes xouk tengan usa vurangom li e uteong vuteili ni rin namem usil rin na moletin ak. \v 5 Xamem makameti xa moletin ak be vatxeih tei xa di pol ni ngongoren xil xa tellep mei di mistal mi vanut \w Siu\w* xil e rute xil vus e ut etan xa xi di ba en. Xi be vat tei na vanut moletin xil xa di langgusil pispisien na moletin tei te hal Nasaret.\x + \xo 24:5 \xt Pol 17:6; 24:14\x* \v 6 E, e hal Serusalem, xi tesak pisi tengan vasak ni \w Nim Eo\w* na Siu xil mei vahe muis pe met Hi. E ve rin ak, xamem matetal xati. \v 7 \f + \fr 24:7 \ft Rut vanuvei matu xil te Polien laling sepinien ak xa bit, \ft \+it “E melele xa mabue xat xamem tengan masa pangasien mini vahusil rae nar xil, Lisias, vatixar na moletin te vaeen xil, temei e texeih xat xamem tengan masa rati mini. Di, tesemae ni mi xamem mamei inggak pe metom tengan mavit rat rin namem vaha xat moletin ak.”\+it*\f* \v 8 E xosxa ulepis kuh rin na moletin ak, ma ulong kila ixo xi mun tang xa holesok xil xa di mabit rati usili be reitin.” \v 9 E Siu xil vus xa ladi e von koten ak lamae e sepinien na Tetalas labit holesok xil vus xa biteni be reitin. \p \v 10 Melele xa Tetalas misepin e rin na Siu xil bus, vat Filiks pisen ni nggo hen tengan Pol imei e ihit kil rin nan mini. Ma Pol bemei e biteni mini bit, “Vat Filiks, xosali, inou namei pe metom tengan nisep kil rin navan usil ngongoren ak itel sien. Nabesi nou vengan xa nakila xa huram xil holu, xouk di otelepis moletin xil te kantri ak texo sexien xa momal. \v 11 Xosxa usis moletin xil ak, ma ulong kila xa melengien lu e le tei (12) tang tetavi xa inou natehe \w Serusalem\w* tengan namot mi Hi en.\x + \xo 24:11 \xt Pol 21:17; 8:27\x* \v 12 E melele xa Siu xil latekamet nou, natnangor ti vatel moletin tova e vioh te Nim Eo, mu natnapol ni ti selen mi moletin xil e \w nim te pispisien\w*tova mu e rute sav xil mun e hal Serusalem. \v 13 Siu xil xai lasakras lapisen kil reitinen te sexien tesa tova xa di labiteni xa natepol ni. \p \v 14 “E neta tei xa latehiteni usil nou be reitin, inou di namot mi Hi na avu namem xil nggusil sexien xil xa Iesu tepispisi ni mi xamem, sexien xa Siu xil ak labit tamal ti. E inou mun nake reitin xa holesok xil vus xa latetisi e \w rae xil na Mosis\w* tetel uvei xil na \w provet\w* xil.\x + \xo 24:14 \xt Pol 24:5\x* \v 15 Nenesien navan vatei takes e nenesien nae xa bit Hi isak ni moletin xil vus limea rilomun ra maten tengan Hi ilepis rin nae, ngan xil xa lamal pe meten e ngan xil xa latamal ti.\x + \xo 24:15 \xt Dan 12:2; Sion 5:28-29; Pol 23:6\x* \v 16 Ve rin ak, vehakut di nasak tengan napol ni holesok xil e suse tei xa isak ni nou ninave unoun ti pe met Hi mu pe met moletin sav xil.\x + \xo 24:16 \xt Pol 23:1\x* \p \v 17 “Huram xil holu natnata kat ti e hal Serusalem. Di, tenave nousav ti, natetilomun natemei tetel rut mani tatei tengan vaha vatutou ni rut hoeo xil te hal Isrel, e tengan nasa sanien eo navan xil vaha mi Hi.\x + \xo 24:17 \xt Pol 11:29-30; Rom 15:25-26; Kal 2:10\x* \v 18 E melele xa di natepol ni holesok xil ak, Siu xil ak latekamet nou e vioh te Nim Eo na Hi. E melele nen ak, di natepol vuol ni sexien xil te serev moten moletin en pe met Hi. E melele xa latekamet nou, natnata ti vatel vanut moletin tova, e natnapol ni ti selen tova. Natetat temak tang.\x + \xo 24:18 \xt Pol 21:26-27\x* \p \v 19 “E melele nen ak, rut Siu xil xa latexo provins te hal Esia latemei, e xil vari latepol ni ngongoren ak. Vahos mak mu vahit xil mun lati inggak xosali tengan lasep kil sexien tesa xa labit latepus nou natepol ni. \v 20 Mu umaen ni ngan xil xa ladi inggak tengan lihit kil neta tova xa misa xa latekameti e melele xa natesoh pe met kaonsel nae e latelepis rin navan. \v 21 Vahit lakila laviteni tang xa natesoh pe metexil e natekekei ni natehit, ‘!Di nasoh inggak pe metemim xosali vengan xa nake reitin xa moletin mikila imea rilomun ra maten!’”\x + \xo 24:21 \xt Pol 23:6; 24:15\x* \p \v 22 Melele xa Pol misepin bus, Filiks, xa mikil kuh sexien xa Kristin xil di langgusil pispisien xil na Iesu, misemae ni tengan koten nan ingel mu ituxoh melengien sav tova. Filiks biteni bit, “Melele xa Lisias, vatixar na moletin te vaeen xil, imei ituxoh inggak, inou nimal ni ngongoren namim sung.” \v 23 Di, Filiks misemae ni moletin te vaeen nan xil tengan litel Pol iha e liketeh xole, e limaen ni tengan ikakao vuteili e nim te xeih e limaen ni timue nan xil tengan mei lisao ni e litutou ni.\x + \xo 24:23 \xt Pol 27:3; 28:16,30\x* \s1 Pol de nim te xeih pe he vat Filiks be huram lu \p \v 24 Melengien vahis mei mitavi, e Filiks bemei del atou nan xa hisen Drusila lube rute xa Pol da en. Atou nan be ate‑Siu tei. Di, Filiks misa sepinien tengan litel Pol imei tengan luteong ni sepinien nan usil neketen nan e Iesu Kristo. \v 25 E sepinien nan, Pol bit usil midep iaxa Hi ien bei tengan moletin xil lipol ni naha xa momal, lixuxou kuhi ve sexien nae, e itep iaxa Hi ilepis rin na moletin xil vus e Melengien te Lepisien e hoxalite te holesok xil vus. E melele xa vat Filiks milonge mak, ulin mikan holu. Ma biteni mi Pol bit, “Osepin pipin te xosali. Utilomun uha, e melele xa nakamet mesal tova mun, nikes rilomun ni xouk.”\x + \xo 24:25 \xt Sion 16:8\x* \v 26 E melele nen ak, Filiks di minemi bit vahit Pol vasa \w mani\w* tova mini. Ve rin ak, Filiks mikes Pol vehakut tengan mei isepin itela. \p \v 27 Huram lu mei mitavi, e moletin tei minggoles von Filiks e mei be vat hu te kavmen te hal Sudea, hisen Porkas Festas. E melele nen ak, Filiks tamaen Pol ti vaha vameluv ra nim vaxoni ngan xa rae te hal Rom tesemae ni. E‑e, mistokovein ni da tang vengan xa ien ti tavei tengan vapol ni nenemien na Siu xil mei vasa xati.\x + \xo 24:27 \xt Pol 25:9\x* \c 25 \s1 Pol misis kavmen te hal Rom tengan imaen ni ha ihe Rom tengan suv toto nae xa mahulong ilepis rin nan \p \v 1 Festas temei e taon te hal Sesaria tengan vahur kokot ni polien te vat te kavmen te provins te hal Sudea. Di, melengien tol mitavi, nggo Sesaria e be \w Serusalem\w*. \v 2 E rute ak, \w vat xil na pris xil\w* del vat xil na \w Siu\w* xil lamei lapusi. Pe met Festas, Siu xil ak laseputut xat \w Pol\w*, e lasisi\x + \xo 25:2 \xt Pol 24:1; 25:15\x* \v 3 tengan vapol ni xil lalonge vahos e vamaen Pol vamei e nim te xeih e hal Serusalem. Xil lasisi mak vengan xa lateling xati ngamu xa lihas vin Pol e suse.\x + \xo 25:3 \xt Pol 23:15\x* \p \v 4 E Festas biteni mi xil bit, “Pol da nga nim te xeih e Sesaria. E navehi ti, inou nitilomun nihe rute ak. \v 5 Xosxa itep, ma vat namim xil mei lihe xamem muvituei muhe Sesaria. Xosxa moletin ak tepol ni neta tova xa tesa, ma xil likila lihit rati inggaxor.”\x + \xo 25:5 \xt Pol 23:30\x* \p \v 6 Festas bas melengien xos tol e he sav (8) mu he xalu (10) del xat xil. Di, dilomun be Sesaria. E visuvong nen, xi dotan e von koten nan, e misemae ni xa lavur Pol vamei nim.\x + \xo 25:6 \xt Pol 25:17\x* \v 7 Melele xa Pol bemei, Siu xil xa latexo Serusalem mei lakapis xole e labit rat sexien tesa hao xa tellep xa labit Pol di tepol ni. E xil lasakras lapisen kil reitinen te naha xa labit Pol di tepol ni.\x + \xo 25:7 \xt Pol 24:5-6; 24:13\x* \v 8 E Pol misep moten rin nan bit, “Inou natnapol ni ti neta xa vasa vaha xat \w rae\w* na Siu xil, mu vaha xat \w Nim Eo\w* na Hi, mu vaha xa \w suv toto xa mahulong te hal Rom\w*.” \p \v 9 E Festas ien bei tengan vasak ni Siu xil lamaal ve polien nan. Misak ni, misis Pol bit, “?Xouk iem bei ove Serusalem tengan ha nilepis rin nam en?”\x + \xo 25:9 \xt Pol 24:27\x* \p \v 10 Ma Pol bit rilomun ni mini bit, “E‑e. Natamaen ni ti. Taxeak, di nasoh ngamu nade von koten te kavmen te hal Rom. Ma e rute ak vari iaxa momal tengan ulepis rin navan en. Xouk okila ngamu xa inou natapol ni ti neta vasa mi Siu xil. \v 11 Xosxa be reitin xa natehur xoteh rae tei mu natepol ni neta tei xa misa tengan ha nimat ven, ma ninasak pisi ti tengan nilesae rani. E xosxa sepinien nae usil inou be luvosen tang, ma moletin tovuol mikila vamaen nou name hexil. Ve rin ak, nasisuk Festas tengan umaen nou nihe Rom tengan suv toto vari iaxa ilepis rin navan usil ngongoren ak e von koten nan.” \p \v 12 Ma Festas misepin del moletin xil te tutouen nan e lasep kil rae xil mini. Di, Festas bit rilomun ni mi Pol bit, “Xouk osis nou tengan ha upus suv toto xa mahulong te hal Rom, ma nisanuk ha upusi.” \s1 Vat Festas misep usil rin na Pol mi suv toto Akripa \p \v 13 Rut melengien xil mei mitavi, e suv toto Akripa bemei e taon te hal Sesaria del hineli xa hisen Bernis, tengan lalsa sepinien te hurpilien nalu mi Festas ve polien hu nan. \v 14 Melele xa ludi visali melengien vahis, Festas misep usil rin na Pol mi suv toto Akripa bit, “Melele xa Filiks tehe vat te kavmen inggak, xi teling moletin tei e nim te xeih, e da tamu xiak.\x + \xo 25:14 \xt Pol 24:27\x* \v 15 E melele xa natehe Serusalem, vat xil na pris xil del elda xil na Siu xil mei latepus nou. Siu xil ak latesepsisil moletin ak e latsis nou tengan nikin maten mini.\x + \xo 25:15 \xt Pol 25:1-2\x* \v 16 E natehiteni mi xil xa ngan ak tave sexien na mol‑Rom xil ti tengan mamaen moletin tei vaha valong pangas xi vatiamu melele xa tava ti mu von koten. E‑e, itiamu, rilepis rin nan e von koten tengan ipus kila xa visi iaxa di miso sepinien ba xati e ilong kil naha xa xil labit tepol ni xa tesa. Ti, ramaen ni tengan isep moten rin nan pe metexir. \p \v 17 “Ma melele xa latemei inggak, natnararu ti. E‑e. Ut milan tang, natekes viton moletin xil limei e matetotan e von koten. Di, natesemae ni tengan moletin te vaeen navan xil litel Pol mei isoh pe metok.\x + \xo 25:17 \xt Pol 25:6\x* \v 18 E melele xa elu nan xil latesoh tengan lateso sepinien vaha xati, sepinien nae tenatuxoh ti naha xa natenem usili.\x + \xo 25:18 \xt Pol 18:14-15; 23:29\x* \v 19 Xil latengor mini usil neta ngan e rin te neketen nae, usil hisit sexien nae xil, e usil moletin tei xa hisen Iesu. Siu xil labit temat vuol vari, e Pol mike reitin xa xi meul tang da. \p \v 20 “E melele nen ak, inou natnakil ti vari tengan nikamet reitinen te sepinien nae itep. Ma nasis Pol tengan vamaen ni vahe Serusalem tengan lilepis rin te naha xa labit xi tepol ni.\x + \xo 25:20 \xt Pol 25:9\x* \v 21 E Pol ien ti tavei, e tesis nou tengan itat e heok inggak ituxoh melele xa nikila nisa ni ihe Rom tengan ha suv toto xa mahulong ilepis kuh rin nan e von koten nan.”\x + \xo 25:21 \xt Pol 25:11-12\x* \p \v 22 Melele xa suv toto Akripa milonge mak, biteni mi vat Festas bit, “Inou mun, ieok bei tengan niteong ni sepinien na moletin ak.”\x + \xo 25:22 \xt Luk 23:8\x* \p Ma Festas biteni mini bit, “Bos tang. Visuvong vari uteong ni sung.” \p \v 23 E visuvong nen, lamerere kuhi mi suv toto Akripa xal Bernis del anien tei xa mahulong e langgur pilei xalu lumei nim e von koten. Vat xil te taon ak del vat xil na vanut moletin xil te vaeen ladel xalu lamei del merereen, e ladotan e von vitueien tei xa mahulong. Melele xa ladotan bus, Festas misemae tengan litel Pol imei nim.\x + \xo 25:23 \xt Mat 10:18; Mak 13:9; Luk 21:12\x* \p \v 24 Di, Festas biteni mi xil bit, “Suv toto Akripa e xamim vus xa mudi visal xamem, taxeak di nanggur pilei xamim vus. Pe metemim, moletin tei di misoh xa Siu xil vus te hal Serusalem e rute ak mun di lasepsisili minou. Xil di ladakes nou nggeih be nesao labit momal tengan mavur xoteh meulien nan.\x + \xo 25:24 \xt Pol 25:2,7,15; 22:22\x* \v 25 E inou natnakamet ti neta tova xa misa xa xi tepol ni tengan ha vamat ven. Ma melele xa moletin ak tesis nou tengan nisa ni ihe Rom tengan suv toto xa mahulong ikila ilepis rin nan e von koten nan, inou natemaen ni. \v 26 E natahur ti mu neta tova xa momal tengan nitis usili veneh ma di nasa ni vahe Rom ven. Mak iaxa, nangguri mei misoh pe metom, suv toto Akripa, e pe metemim vus, tengan melele xa risis pilei e rikamet rin nan, ma nikila sung nitis neta tova usili. \v 27 Vengan xa di nanemi nabit tamal pupu ti xa nasa vatxeih tei vaha mi suv toto xa mahulong xosxa ninavit kil ti neta xa di nasa ni ven.” \c 26 \s1 E von koten, Pol misep kil rin nan pe met suv toto Akripa \p \v 1 Di, suv toto Akripa biteni mi \w Pol\w* bit, “Namaen ni xouk tengan usep kil rin nam usil holesok xil xa misa xa di labit usili ba xatuk.” \p Ma, nggo hen, Pol misis moletin xil tengan litit votei. Di, misepin bit, \v 2 “Suv toto Akripa, namaal pupu ve mesal xa osa ni minou tengan nisep kil rin navan usil holesok xa misa xa labiteni labit di natepol ni. \v 3 Bos tengan ulonge, vengan xa okil kuh sexien xil vus na \w Siu\w* xil ngamu del ngongoren namem xil. Ma nasisuk tengan uteong ni nou li ihe vuteili tang. \p \v 4 “Siu xil vus lakil meulien navan, melele xa natehe horamue mei duxoh xosali ak, e naha xa natepol ni e ut xati navan del taon te hal \w Serusalem\w* mun. \v 5 Xosxa usis xil, xil tang likila lihiteni minuk xa, tetiamu, inou natemos tetel vanut Siu tei xa lakes xil ni \w Farasi\w* xil e nanggusil xat kuh rae xil namem mili vanut Siu sav xil vus.\x + \xo 26:5 \xt Plp 3:5-6\x* \v 6 Ma taxeak, di nasoh e von koten ak vengan xa di naling nenesien navan e hitxatien xa Hi tepol ni tetel xat avu namem xil tetiamu.\x + \xo 26:6 \xt Pol 23:6; 24:15,21; 28:20\x* \v 7 Moletin xil vus xa lastal langgo vatimol lu e le tei (12) namem, xa di lamot mi Hi melengien e vongien xil, xil vus mun di laling nenesien nae xa hitxatien ak mei istal ihe reitin. Mak ma suv toto, ve vatit nenesien navan e hitxatien ak, Siu xil ak di lasepsisil nou.” \p \v 8 Di, Pol biles pus Siu xil xa ladi e von koten ak e biteni mi xil bit, “?Veneh vari xamim, Siu xil, mutake reitin ti xa Hi mikila isak ni moletin tei imea rilomun ra maten? \v 9 Tetiamu, inou mun natenemi temal tengan nisak purun ngan xil xa laling neketen nae e Iesu te hal Nasaret.\x + \xo 26:9 \xt Pol 8:3; 22:4-5\x* \v 10 E natepol ni temak e hal Serusalem. \w Vat xil na pris xil\w* latesa xeihen minou tengan nital xat moletin xil na Hi e niso xil lihe nim te xeih. E melele xa vat xil na Siu xil iexil tehei tengan lavas vin rut Kristin xil, inou mun natemae e nenemien nae. \v 11 E melengien xil holu, natehe \w nim te pispisien\w*na Siu xil tengan nilang ni xil. E melele xa natekamet rute ngan xil en, natesak purun xil texeih tengan vasak ni xil lasepin vasa vaha xat his Iesu e lapol ni hitxatien xa linahusili ti mun. Ieok teat pupu ni xil, misak ni di natehe taon sav xil mun tengan nihol rerat xil en.” \s1 E von koten, Pol misep usili xa tetep iaxa Iesu testal mini e suse xa be Damaskas \p \v 12 Pol misepin mi moletin xil mun bit, “Usil nenemien nen tak, vat xil na pris xil latesil nou natehe Damaskas tetel xeihen nae tengan nipol vuol ni rae xil nae. \v 13 E nabiteni reitin minuk, suv toto, melele xa di natehusil suse nateha, e piniae vari, miehen tei testal texo ut nesao xa teminehin pupu teli eai temei teleluv xol nou tetel moletin xil xa latetel xat nou mateha. \v 14 Mak, ma xamem vus matekiri matehe tan. E inou, natelong rae tei xa tesepin minou texo sepinien Hibru tehit, ‘!Sol, Sol! ?Veneh ma di osak purun nou? Di osa pangasien mi xouk mun tang melele xa di obae del nou. Xouk onggoni buluk tei xa masta nan di measi melele xa di pol ni vatin.’ \p \v 15 “E inou natehiteni natehit, ‘?Suv, xouk obe visi?’ \p “E xi tehit rilomun ni minou tehit, ‘Inou Iesu, xa di osak purun ni. \v 16 !Tamea! Di nastal minuk xosali vengan xa natehosei xouk tengan mei uhe moletin te polien navan. Nateling xati ngamu xa xouk uha uhit mesen naha xa otepusi usil nou xosali, e naha xa nipisen ni minuk e melengien xil xa ti imei.\x + \xo 26:16 \xt Esek 2:1\x* \v 17 Inou nisikoe xolok tengan moletin nam xil napurunuk ti. E nisikoe xolok mun ra ngan xil xa latave Siu ti xa di nasilak tengan uhe eloheoh navan mi xil.\x + \xo 26:17 \xt 1Kron 16:35; Ser 1:7\x* \v 18 Di nasilak ve xil tengan ukila ututou ni xil lipus kil miehen navan te reitinen tengan mei lihiles ra maluxoluken xa ladi en. Reitin, itutou ni xil limea reling he \w Temat\w* e xeihen nan, e mei liti pe he Hi e xeihen nan. Mak, ma melele xa liling neketen nae e nou, xa nabe Kristo, Hi iketeh ihos rilomun mi xil e nanem ti mun \w tesaen\w* nae xil. Ti, Hi ihur pilei xil mei lihur vonine itel moletin sav xil xa Hi tehosei xil labe nan vengan xa di laling neketen nae e nou.’”\x + \xo 26:18 \xt Aes 35:5; 42:7; 61:1; 42:16; Efes 2:2; Kol 1:13; Dut 33:3-4; Pol 20:32\x* \s1 E von koten, Pol misep usil polien nan \p \v 19 Pol biteni mun bit, “Ma, suv toto Akripa, natehusil kuh metuveen xa natepusi xa temei minou texo ut nesao. \v 20 Misak ni, e hal Damaskas, natehithiteni mi Siu xil vus xa momal tengan lihiles ra tesaen nae xil e lipol ni holesok xil xa ipisen ni xa latsa meulien nae mi Hi. Di, natehithiten vatit sepinien ak mi Siu xil e hal Serusalem, e e ut xil vus e provins te hal Sudea. Di, natehithiteni mun mi ngan xil xa latave Siu ti.\x + \xo 26:20 \xt Pol 9:19; Mat 3:8\x* \v 21 Ve sexien ak vari iaxa, Siu xil latetal xat nou e vioh te \w Nim Eo\w* e latesak pisi tengan lavas vin nou.\x + \xo 26:21 \xt Pol 21:30-31\x* \p \v 22 “E Hi di dutou ni nou e polien ak melele xa testal rohon ni nou mei duxoh xosali ak. Misak ni, nakila nasoh inggak pe metemim e nabithiten longeongen hos usil Iesu Kristo mi xamim vus, mi eilep xil be duxoh movotei xil mun. E naha xa di nabit usili nggoni ngan taxa \w Mosis\w* del \w provet\w* xil tetiamu latehit lelen ni latehit mei istal.\x + \xo 26:22 \xt Luk 24:44\x* \v 23 Xil latehiteni xa Mesaea xa Hi tehit xati tengan isa ni imei, xi ilong pangas xi e ha imat. Ti, imea rilomun ra maten itiamu ni moletin sav xil tengan ipisen suse te miehen mi moletin xil vus, mi Siu xil e mi ngan xil xa latave Siu ti.”\x + \xo 26:23 \xt Luk 24:46-47; Aes 42:6; 49:6\x* \p \v 24 Melele xa Pol di tamu misep kil rin nan e von koten mak, vat Festas men bit, “!Pol, otalang tova tang! Otevuli pupu ni vanuvei nam xil e mei otalang pupu.” \p \v 25 E Pol bit rilomun ni mini bit, “Suv Festas, inou natatalang ti. Sepinien xil xa di nasa ni mi xamim taxeak be reitinen e metisouen da en. \v 26 Suv toto xa xiak mikil holesok xil ak ngamu, e nakila namiteni vamal tang mini. Xi mikil kuhi vengan xa holesok xil ak tastal ti vaxo suse te xusen.”\x + \xo 26:26 \xt Sion 18:20\x* \p \v 27 “?Ma midep e xouk, suv toto Akripa, oke reitin e naha xa provet xil latetisi? Nakila xa di oke reitin en.” \p \v 28 E Akripa bit rilomun ni mini bit, “?Pol, onemi obit ukila uhiles nenemien navan tengan mei nihe \w Kristin\w* imanon imak? E‑e, osakras.” \p \v 29 E Pol biteni mini bit, “Inou di nasis mi Hi ve xouk, e ve xamim vus xa di muteong ni sepinien navan xosali, ti xamim mei muhe Kristin ixoni nou … e, e xamim, sen xil ak ihe tovuol e hemim. E inou, tave ti neta xosxa mei uhe Kristin itemanon mu e melengien sav tei xa ti imei.” \p \v 30 Melele xa Pol misepin bus, suv toto Akripa, vat te kavmen Festas, Bernis, del xil vus xa latotan tetel xatel e von koten ak latamea laba. \v 31 E melele xa di laba, labiteni mi xil mun tang labit, “Moletin ak tapol ni ti neta vasa tengan ha vamat ven mu vahe nim te xeih ven.”\x + \xo 26:31 \xt Pol 23:29\x* \p \v 32 E Akripa biteni mi Festas bit, “Vahit ngan xa moletin ak nasisuk ti tengan usa ni vaha vapus \w suv toto xa mahulong te hal Rom\w*, ma bos tengan omaen ni ha ven vamase.”\x + \xo 26:32 \xt Pol 25:11\x* \c 27 \s1 Laling Pol be tuturil tei tengan vahe Rom \p \v 1 Melele xa vat Festas pus mesal tengan valing \w Pol\w* vahe tuturil tei xa di ba ve taon xa mahulong te hal Rom e provins te hal Itali, miling moletin sav xil mun en xa lateti e nim te xeih. E inou Luk mun nanggusil xil maba. E Festas miling xamem vus e he moletin tei xa hisen Sulias. Xi be vat na moletin te vaeen xil xa lakes xil ni ‘vanut moletin na suv toto xa mahulong te hal Rom.’\x + \xo 27:1 \xt Pol 25:12\x* \v 2 Tuturil ak texo taon te hal Atramitiam e di labue xati tengan vahe pasis xil e provins te hal Esia. Di, xamem maba del xat ngan Masedonia tei xa texo taon te hal Tesalonaeka, hisen Aristakas.\x + \xo 27:2 \xt Pol 19:29; 20:4\x* \p \v 3 Maloh e tuturil ak e, melengien sav, maduxoh pasis te taon te hal Saedon. E vat Sulias bit vapol ni vahos mi Pol, ma maen ni tengan ha vapus ti timue nan xil e hal Saedon tengan likila lisa ti tutouen mini.\x + \xo 27:3 \xt Pol 28:2; 24:23\x* \v 4 Melele xa mabe reling Saedon, votiang miseten nggeih. Misak ni maba makapis e rin sav te aelan te hal Saepras xa tas merou vuteili en. \v 5 Di, manggur xoteh tas sangas ni provins xalu te hal Silisia del Pampilia, e ba masotiei e taon te hal Mira xa de provins te hal Lisia. \v 6 E rute ak, mabut mabe ut e Sulias mikamet tuturil tei mun na mol‑Aleksandria xil xa di bue xat xi tengan vahe Itali. Ma misis vatihos tengan vamaen xamem mava en. \p \v 7 Melele xa di maloh e tuturil ak, lakameti xa votiang nggeih pupu, ma dat miloh merou tang melengien vahis. Melengien hao mei mitavi, di, maduxoh rute tei sangas visal taon te hal Nitas. E vatihos pusi xa tuturil ak misakras valoh vamal vengan votiang nggeih tamu, misak ni, biles tuturil nan ba nggusil aelan te hal Krit, e rin xa tas be tan vuteili en. Di, tuturil miloh ba sangas ni meteh xil xa tave sotin ti ra metimal te hal Salmone. \v 8 Vatihos mikameti nggeih tengan vasak ni tuturil nan valoh, ma maloh merou ba vuma … maduxoh rute tei xa bos xa lakesi ni ‘Pasis xa Bos’ xa de sangas visal taon te hal Lasia. \p \v 9 E rute ak, mapusi xa matehas melengien hao ngamu e suse e, ve rin ak, madi ngamu e melengien xil te an tesa (melengien xil xa Siu xil di labal ni anien ve ‘Melengien te langgal Rat Tesaen ni Ra’\x + \xo 27:9 \xt Lev 16:29\x*\f + \fr 27:9 \ft Melengien Eo ak be na Siu xil xa di lapol ni e hoxalite te aveti Septemba. E melengien kokot xil te Septemba ba duxoh hoxalite te aveti Febuari be melengien xil te an tesa xa tavos ti tengan tuturil xil laloh en.\f* mitavi ngamu.) Misak ni, melele xa vat te moletin te vaeen xil del ngan xil te tuturil di lanem usil suse nae, Pol mei misa nenemien nan mi xil bit, \v 10 “Suv navan xil li, e ketehen navan, xosxa ti riha nga tang, napusi xa suse nar ixeih pupu. Tuturil ak imahoe lel, holesok xil xa di vangite ikesae, e moletin ngan xil mun lilel.”\x + \xo 27:10 \xt Pol 27:22\x* \v 11 E Sulias, xa be vat na moletin te vaeen xil, xi mae e nenemien na vatihos te tuturil del moletin xa tuturil ak be man. E xi minem male ni sepinien na Pol. \v 12 Xalu lubiteni mi Sulias lubit pasis xa madi en tavos ti e melengien xil te an tesa. Ve rin ak, sangas moletin xil vus xa ladi e tuturil ak iexil bei tengan lasak pisi laloh lave pasis xa bos xa de hal Finiks e rin sav te aelan ak te hal Krit tengan liti en ituxoh hoxalite te melengien xil te an tesa. Pasis ak nggur mesal e rin lu, tei nggo saotwes, e tei mun nggo notwes. \s1 Votiang te xeih tei mei divin tuturil xa Pol da en ba be mesal vuol \p \v 13 Melele xa votiang hos tei xa nggo saot mistal mi xamem, moletin xil te tuturil lanemi labit bos tengan mava vaxoni lingxatien nae. Misak ni lalihi rat angka e manggo sangas tang ni ut maba. \v 14 Tavehi ti, votiang tei xa nggeih pupu xa nggo ut bemei e divin tuturil be mesal. \v 15 Vengan xa votiang bas pupu ni tuturil e masakras maviles matilomun mavusil suse namem mava, ma mamaen votiang ak tengan vativin xamem mava mave mesal. \p \v 16 Xamem manggus vuteili melele xa mabe rin xa be saot e tutut aelan te hal Kaoda. E rute ak, mapol nggeih tengan maling kuh bot te tuturil ak. \v 17 Melele xa boskru xil te tuturil lapo rat bot ak bemei nesao bus, laso ao xil be tas mei langgo pe tuturil e malet xat xil tengan tas naxu len tuturil ak ti. Ulixil mikan xa tuturil naxon e mae te kantri te hal Libia, misak ni laseti sel be tan e laso angka be tan tengan vasak ni tuturil valoh merou mu. \p \v 18 E melengien sav teni, mapusi xa votiang ak nggeih tamu e tas di bas tuturil xa madi en misa tang. Misak ni, laso rut holesok xil xa di vangit tuturil be tas tengan vasak ni tuturil ak mei vameit mu. \v 19 E melengien sav xa be vatol nen, mun, xil laso rut holesok xil te tuturil xa meas be tas. \v 20 Maloh mak melengien hao xa matapus ti eai mu hitu xil tengan mapus kil suse namem vaxo en vengan xa momah xil mikoe xol tilang hat e votiang nggeih xa nggeih. Misak ni, nenesien namem mot e manemi mabit be te maten tuei iaxa madi xiak. \p \v 21 Di, melele xa Pol pusi xa moletin xil lataxanien ti melengien xil holu, mitamea misoh pe metexil e biteni mi xil bit, “Tiramue xil, vahit muteong ni nou e munave reling Krit ti, ma ratit vahos tang e tuturil ak e holesok xil mun xa ladi en nakesae ti nave tas namak. \v 22 E tave ti neta xa mak, ulimim nakan ti mun. Moletin ti nakesae. Tuturil kestang iaxa ikesae.\x + \xo 27:22 \xt Pol 27:10,31\x* \v 23 Nakil rin ak vengan xa, e vongien, \w masxaxa\w* tei na Hi navan xa di namot mini mei testal minou e tehiteni minou tehit, \v 24 ‘Pol, ulum nakan ti. Hi miling xati ngamu xa xouk ha usoh pe met \w suv toto xa mahulong te hal Rom\w*. E nabiteni reitin xa Hi imaen ni xa moletin xil vus mun xa ladi e tuturil ak del xouk linalel ti.’\x + \xo 27:24 \xt Pol 23:11\x* \v 25 !Misak ni, tiramue xil, ulimim nakan ti! Nanesi e Hi xa holesok xil istal ixoni ngan taxa masxaxa ak tehiteni minou. \v 26 E be reitin xa tuturil ak ha ixon ite aelan tova.”\x + \xo 27:26 \xt Pol 28:1\x* \p \v 27 Melele xa mateloh e votiang ak wik lu e Tas te hal Medeterenia xa xiak, e hilaep te vongien, rut moletin xil xa di lapol e tuturil lanemi labit sangas mave ut e rute tei. \v 28 Misak ni, laso ao be tas tengan lakameti xa tas ak be huinep midep, e lakameti xa be huinep duxoh mita hanutap tei e lu e le sav mun (37 m). Ma melele xa maloh vuteili mun e laso rilomun ni ao, lakameti xa be huinep duxoh mita hanutap tei e lu e he sav mun (27 m). \v 29 Ulixil mikan xa tuturil ak naxon nate hat ti. Misak ni, laso tiei ni angka hat (4) xa di pe vil tuturil e moletin xil ngasen lasis mi hi nae xil tengan ut valan katen. \p \v 30 E rut moletin xil xa di lapol e tuturil lapol ni lingxatien tei labit listokovein sip ak e lilesae relingi. Xil laluvos labit liha tengan liling xat angka xil iti vat tuturil mun, ma laling bot te tuturil be tas. \v 31 E melele xa Pol pusi mak, ba biteni mi vat na moletin te vaeen xil del moletin nan xil bit, “Xosxa moletin xil te tuturil ak lilesae rani, ma xamim vus musakras mumeul.”\x + \xo 27:31 \xt Pol 27:22\x* \v 32 Ma moletin xil te vaeen lada xoteh ao xa dal xat bot e lastokovein ni misal ba. \p \v 33 Sangas ut valan, Pol misel xat moletin xil vus tengan lavanien bit, “Wik lu ngamu xiak xa di munexo pupu e mutaxanien ti. \v 34 Mak, ma bos xa muanien tengan vemim ixeih e mukila mumeul. E munanexo ti vengan xa nakila xa tovuol e xamim nakesae.”\x + \xo 27:34 \xt 1Saml 14:45; 2Saml 14:11; Mat 10:30; Luk 12:7\x* \p \v 35 Melele xa Pol misepin bus, mileh beret vutei e memes Hi ven pe met xil. Di, bul pasi e ngga ni.\x + \xo 27:35 \xt Mat 15:36; Mak 8:6; Luk 22:19; 1Kor 11:23-24\x* \v 36 Melele xa lapusi mak, ulikanen be reling xil, e xil mun langga anien vutei. \v 37 Xil vus xa ladi e tuturil ak laduxoh handred lu e hanutap tol e tei e le sav mun (276). \v 38 Melele xa xil vus langganien pipin, laso bak pulaoa xil vus xa teti vangite be tas tengan vasak ni tuturil vameit mu. \s1 Tuturil xa Pol da en minggon de mae \p \v 39 Melele xa ut da miluv kuhi, moletin xil te tuturil lale ras rute xa ladi en, e lale kil tutut pasis tei xa be suhon. Ma lanemi labit xosxa itep, ma lipol ni tuturil ha isal xat suhon ak. \v 40 Ve rin ak, lada xoteh angka xil tengan lamerir lave huinep te tas, e lada xoteh ao xil xa dal xat stia. Di, lalihi rut sel xil xa di vat tuturil be nesao tengan votiang ikila itivin tuturil ak ihe ut. Mak, ma tuturil xa madi en miloh be visal suhon ak. \v 41 E melele xa tuturil di miloh ba, minggon e mae tei e misakras mun valisalis ti. Reitin, vat tuturil ak minggon, ma tahe xil xa nggeih mei di nggol len tuturil nggo toun.\x + \xo 27:41 \xt Pol 27:22\x* \p \v 42 Moletin xil te vaeen lapol ni lingxatien tei labit lihas vin vatxeih xil vus xa ladi pe hexil tengan lasakras laxul lave ut e, lavit xil lalesae. \v 43 E vat nae tamaen ni ti vengan ien bei tengan vateh meulien e Pol. Ma misemae ni moletin xil vus xa lakil xulen tengan lavut lave tas e laxul lave ut.\x + \xo 27:43 \xt Pol 27:22,24\x* \v 44 E moletin xil xa latakil ti xulen, misemae ni tengan liha sung itutou itel xat mavulut bilang xil te tuturil e lisal itela lihe ut. Ma nggo sexien ak vari, xamem vus ba maduxoh ut e mameul tang madi. \c 28 \s1 Pol dutou ni moletin xil te hal Malta \p \v 1 Melele xa xamem vus ba maduxoh ut, malong kila sung xa aelan ak, lakesi ni ‘Malta.’ \v 2 Moletin xil te rute ak lapol ni bos mi xamem e langgur pilei xamem. Xil lapol ni upang tei xa eilep e di madale vengan xa us mus e masoh nggat xamem.\x + \xo 28:2 \xt 2Kor 11:27\x* \v 3 \fig Melele xa moletin xil lapus kila xa Pol tamat ti melele xa tetal tesa mingar xat hen, lapus kil xeihen na Hi.|alt="Paul bitten by snake" src="WA03996b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="28:3" \fig* Pol mun di mileh viton av tengan vaso ni vahe upang. E melele xa di miso ni be upang, tetal tesa tei mistal nggo vanut av xil ak, mei mingar xat hen, e murur tang en. \v 4 Melele xa moletin xil te rute ak lapusi xa tetal ak di murur de he Pol, labiteni mi xil mun tang labit, “Xos moletin ak tehas vin moletin tova vengan xa, tave ti neta xa tamat ti e tas, hi nar xa rakesi ni ‘Hi te lepisien’ tamaen ni ti tengan vameul vata.” \v 5 E Pol misin rat tetal ak be upang, e neta ti taxula.\x + \xo 28:5 \xt Mak 16:18\x* \v 6 Moletin xil di ladatili tengan hen vatep mu vamot tang vamat. E melele xa ladi nousav e latapus ti neta vaxula, xil labiles nenemien nae e labit, “!Ei, xos moletin ak be hi tova!”\x + \xo 28:6 \xt Pol 14:11\x* \p \v 7 Tave sotin ti ra rute xa matetuxoh ut en, moletin tei xa eilep te aelan ak da, hisen Pablias. Xi nggur pilei xamem e tan nan e milaxat kuh xamem melengien tol (3). \v 8 E melele nen ak, tame Pablias mesei. Ven minggan e miloh en pupu, misak ni, pat dat mak. Pol milong usili e ba misao ni. Melele xa be nim man, miling hen da en e misis xole. Pol ni bus, ma tame Pablias mei bos rilomun. \v 9 Melele xa moletin xil te aelan ak lalongeong ni, mosav xil mun te aelan ak xa lamesei lamei visal Pol, e Hi pol ni xil vus mei labos rilomun. \v 10 Misak ni, xil lasa sanien xil holu mi xamem. E laso viton holesok xil hao mun tengan itutou ni suse namem melele eah xa mustokovein xil muha. \s1 Hi pol ni suse sav tengan Pol vatuxoh Rom \p \v 11 Madi aelan ak te hal Malta aveti tol (3). Di, makamet tuturil tei na mol‑Aleksandria xil xa texus tete aelan ak ra an tesa. Tuturil ak, lateseh nanao na hi lu xa lubit lube meah en, hisealu be Kasta xal Polakis. E lamaen xamem maba en. \v 12 Ma, maloh ba e maduxoh taon tei e kantri te hal Sisili xa lakesi ni Serakus. Madi rute ak melengien tol (3). \v 13 Di, maloh ba maduxoh taon tei te hal Itali xa lakesi ni Rikiam e provins te hal Itali, e madi en melengien tei. Di, ut milan, votiang tei mistal nggo saot e mei divin temanon ni xamem. Misak ni, e melengien lu tang, ba maduxoh taon te hal Puteoli. \v 14 E rute ak, makamet moletin vutei xil xa labe Kristin ngamu, e lasis xamem tengan mati visal xil wik tei. Melele xa mabe reling xil, maba mun e suse namem tengan mave taon xa mahulong te hal \w Rom\w*. \v 15 Melele xa Kristin xil te hal Rom lalongeong ni usil meien namem, lakakao lamei tengan lavisu mi xamem e suse. Rute xil ladatil xamem e taon xa lakesi ni ‘Von Posen na Apias,’\f + \fr 28:15 \ft ‘Von Posen na Apias’ be taon tei xa be 69 kilomita ra hal Rom.\f* e rute xil ladi nga e taon xa lakesi ni ‘Nim te Paten Tol.’\f + \fr 28:15 \ft ‘Nim te Paten Tol’ be taon tei xa be 53 kilomita ra hal Rom.\f* E melele xa Pol pus xil, xi besi xi pupu e memes Hi ve xil. \s1 Pol bit rat rin nan mi Siu xil te hal Rom \p \v 16 Melele xa maduxoh taon xa mahulong te hal Rom, kavmen te hal Rom maen Pol tengan ha ita nga tasen e nim tei itel xat moletin te vaeen tei xa di miketeh xole ituxoh melele xa lilepisi e von koten.\x + \xo 28:16 \xt Pol 24:23; 28:30\x* \p \v 17 Melele xa melengien tol mitavi, Pol mikes viton vat xil na \w Siu\w* xil lamei vituei e totanen tei. Melele xa mei ladi vituei, Pol biteni mi xil bit, “Tuxoli xil te hal Isrel, namei inggak nggoni vatxeih tei vengan xa mol‑Serusalem xil latetal xat nou e lateling nou natete e he mol‑Rom xil. Latepol ni minou, neta sav xa natnapol ni ti neta vasa vaha xat moletin nar xil, mu vaha xat sexien hos xil xa avu nar xil latepispisi ni mi xir.\x + \xo 28:17 \xt Pol 24:12-13; 25:8\x* \v 18 Melele xa mol‑Rom xil latelepis rin navan, iexil tehei tengan lamaen nou ha veok vamase vengan xa latnakamet ti neta vasa xa inou natepol ni tengan lakin maten minou ven.\x + \xo 28:18 \xt Pol 23:29; 25:25; 26:31-32\x* \p \v 19 “E melele xa vat xil na Siu xil latesin nenemien nae, napusi xa suse navan minggonaxon. Misak ni, natesisi tengan limaen nou nimei inggak tengan ha nipus \w suv toto xa mahulong te hal Rom\w* e xi iaxa ilepis rin navan e von koten nan. E natnapol ni ti tengan masa nenemien tesa vaha xat mol‑Isrel xil xa labe moletin navan xil xati.\x + \xo 28:19 \xt Pol 25:11\x* \v 20 Mak iaxa nakes viton xamim mumei visal nou tengan nipus xamim e nikila nisep kil holesok xil xa testal minou mi xamim. E ieok bei tengan xamim mukila xa sen xil ak di xat nou vengan xa naling nenesien navan e ngan xa Hi tehit xati mi mol‑Isrel xil xa isa ni imei tengan iteh meulien e xir.”\x + \xo 28:20 \xt Luk 2:34; Pol 24:15; 26:6-7\x* \p \v 21 Vat na Siu xil labit rilomun ni mini labit, “Xamem matahur ti uvei vaxo provins te hal Sudea xa vahit usiluk mi xamem. Mu tuemem tovuol xa vamei inggak vatel longeongen tei mu sepinien tova xa vasa usiluk. \v 22 E xamem iemem bei tengan mateong ni ti mu nenemien nam xil vengan xa makila xa, e ut xil ngasen, moletin xil di lasepin misa ba ni vanut Kristin xil xa xouk obe tei e xil.”\x + \xo 28:22 \xt Pol 24:14\x* \p \v 23 Ma vat xil na Siu xil laling xat melengien tei xa Pol mikila isepin mi xil. E melengien nen ak, Siu xil holu lamei e rute xa Pol da en. E makoe nen ak ba duxoh vongien, Pol misep kil suse xa Hi mei ihe suv toto na moletin xil en mi xil. Pol misak pisi tengan vapisen ni vaxo \w rae xil na Mosis\w* e tisen xil na \w provet\w* xil xa Iesu be Mesaea na Hi. \v 24 Rute e xil lake reitin e sepinien nan. E rute e xil, latake reitin ti en. \v 25 Ma xil di langor mi xil mun tang. E melele xa labit ti lava, Pol miso sepinien ak ba mi xil bit, “Naha xa \w Ninin Eo\w* tehiteni mi avu namim xil texo provet Aesea temal tevi xa tehit, \q1 \v 26 \qt ‘Ha uhit lelen ni mi moletin xil ak uhit,\qt* \q1 \qt “Xamim muteong vuma … e munalong kil ti neta.\qt* \q2 \qt Muketeh vuma … e munapus kil ti neta.”\qt* \q1 \v 27 \qt Vengan xa tinexil nggeih,\qt* \q2 \qt di laki xol vurangexil e di label xat metexil.\qt* \q1 \qt Xil lapol ni mak vengan iexil ti tavei lapus kil neta ngan ni metexil,\qt* \q2 \qt mu lalong kil neta ngan ni vurangexil.\qt* \q1 \qt Reitin, xosxa linamak ti,\qt* \q2 \qt ma xil likil kuh koute te sepinien navan,\qt* \q2 \qt tinexil mei imerou e lihiles meulien nae,\qt* \q2 \qt e inou mei nital rat xil ra mesien nae xil.’”\qt* \rq (Aes 6:9-10)\rq*\x + \xo 28:27 \xt Sam 67:2; 98:3; Aes 40:5; Luk 3:6; Pol 13:46; 18:6\x* \m \v 28 E hoxalite te sepinien na Pol, xi biteni mi xil bit, “Mak, ma ieok bei tengan mukila xa Hi di misa longeongen hos nan usil suse teteh meulien en ba mi ngan xil xa latave Siu ti. !Xil iaxa lilonge e liling neketen nae en!” \v 29 \f + \fr 28:29 \ft Rut vanuvei matu xil te Polien laling sepinien ak xa bit, \ft \+it “E melele xa Pol biten sepinien ak, Siu xil latehe relingi. E lasel mi xil mun tang.”\+it* \f* \p \v 30 Huram lu (2), Pol de nim tei xa di minggale e aveti xil vus ni mani nan. Inggak, di nggur pilei moletin xil ngasen xa mei di lasao ni.\x + \xo 28:30 \xt Pol 28:16\x* \v 31 E rute ak, Pol mikila vahithiteni usil suse xa Hi mei ihe suv toto na moletin xil mi ngan xil vus xa lamei visali, e di pispisi mi xil usil Suv Iesu Kristo. Moletin tovuol vamei vasak tengan vasikoe xol naha xa Pol di pol ni. Ma Pol ulin takan ti e di pol del sien.