\id 1TI - Southeast Ambrym NT with Ruth and Jonah [tvk] -Vanuatu (DBL 2015) \h 1 Timoti \toc1 1 Timoti \toc2 1Tim \mt2 Sepinien xa diamu te \mt1 1 Timoti \is1 ?Visi iaxa tetis uvei ak? \ip Polien 28 biteni xa Pol tete Rom e kavmen te hal Rom teling moletin te vaeen xil lateketeh xol Pol e nim tei.\x + \xo 1:0 \xt Pol 28:30-31\x* E tisen sav xil xa di e Vanuvei Eo e vanuvei sav xil mun labiteni labit kavmen te hal Rom latemaen Pol teha ven temase. \ip E kakaoen xil nan xa tetutou ni melele nen ak, Pol tehur Taetas, Timoti e moletin sav xil mun latehusili. E melele xa lateha latesao ni moletin xil e aelan te hal Krit, Pol teling Taetas tengan ilaxat kuh Kristin hu xil ixoni pasta nae.\x + \xo 1:0 \xt Taet 1:5\x* E melele xa latetuxoh taon te hal Efeses, Pol teling Timoti tengan ilaxat Kristin xil e rute ak.\x + \xo 1:0 \xt 1Tim 1:3\x* \ip Di, Pol tehe reling xalu e teha tesao ni Kristin xil e taon sav xil. Melele xa tetuxoh taon te hal Pilipae e provins te hal Masedonia, telongeong ni xa xalu lutekameti texeih e polien nalu. Tesak ni, tetis sepinien ak tengan vatutou ni Timoti\x + \xo 1:0 \xt 1Tim 1:1\x* e huram 64 AD (huram xil tetutou ni poten na Iesu). Tetisi tevus, Pol tehe Rom. E rute nen ak, moletin xil te vaeen te hal Rom latetal xati e lateso ni tehe nim te xeih vatei mun. Di, Pol tetis uvei tei mun teha mi Timoti. \is1 ?Visi iaxa tevuli uvei ak tetiamu? \ip Pol tetis sepinien ak teha mi Timoti.\x + \xo 1:0 \xt 1Tim 1:2\x* Timoti tehe horam maxoe tei xa testal texo taon te hal Listra.\x + \xo 1:0 \xt Pol 16:1\x* Ninen tehe ate‑Siu tei e tamen tehe ngan Kris tei.\x + \xo 1:0 \xt Pol 16:1\x* Timoti tehusil xat Hi e tetutou ni Pol e polien nan.\x + \xo 1:0 \xt Pol 16:3; 17:14; 18:5\x* Lutepol vituei e taon te hal Efeses.\x + \xo 1:0 \xt Pol 19:22\x* Pol, eheien nan teti Timoti pupu e tekes xati texoni horamue tei nan xati.\x + \xo 1:0 \xt 1Tim 1:2\x* \is1 ?Pol tetis uvei ak veneh? \im \bd Pol ien tehei tengan vasel xat Timoti usil moletin xil te luvosen\bd* - E taon te hal Efeses, rut moletin ngan xil di lateluvos Kristin xil. Latehiteni latehit holesok xil vus te ut etan tesa pupu.\x + \xo 1:0 \xt 1Tim 4:4\x* Tesak ni latepispisi mi moletin xil latehit rut anien xil tenavos ti te anien en\x + \xo 1:0 \xt 1Tim 4:3\x* e Kristin xil linateli ti.\x + \xo 1:0 \xt 1Tim 4:3\x* Ngan xil ak latehiteni mi moletin xil xa xil kestang latekil sepinien xil na Hi xa koute teni di minggus, tesak ni moletin xil latehusil rae nae xil.\x + \xo 1:0 \xt 1Tim 1:4-11\x* \ib \im \bd Pol ien tehei tengan pispisien xil vus na Timoti imal tevi\bd* - Pol tesel xat Timoti tengan ihur xat neketen nan e Iesu, ipispisi ni pispisien xa momal, e isak ni meulien nan mun imal tevi pe met Hi.\x + \xo 1:0 \xt 1Tim 3:14-16; 4:9-16; 6:20-21\x* \ib \im \bd Pol ien tehei tengan vahit kil sexien hos xil na vat tei te sias mi Timoti\bd* - Vat tei te sias ipol ixeih e meulien nan melele xa ihit valaxat kuh moletin xil na Hi.\x + \xo 1:0 \xt 1Tim 1:18-19; 4:6; 4:9-12; 6:11-16\x* Ikil kuh Vanuvei Eo e ihusil xat sepinien xil teni,\x + \xo 1:0 \xt 1Tim 4:13-16\x* e ihe moletin tei te pispisien. Vehakut, nenemien nan ihos mi moletin xil vus\x + \xo 1:0 \xt 1Tim 5:1-2\x* e meulien nan imal tevi. \ib \im \bd Pol ien tehei tengan vahit kil sexien hos na vat xil te sias mi Timoti\bd* - Xosxa moletin tei mei be elda mu dikon tei te sias, sexien nan imal.\x + \xo 1:0 \xt 1Tim 3:1-13; 5:17\x* Xosxa sexien nan imal, ipet rat his Hi ihe nesao e holesok xil te sias iloh imal. \ib \im \bd Pol ien tehei tengan vahit kil polien hos te sias mi Timoti\bd* - Vat xil te sias lilaxat kuh moletin nae xil. Lipol ixeih tengan lilaxat ngan xil xa lamesei, ngan xil xa labe hoeo, e tunau xil mun.\x + \xo 1:0 \xt 1Tim 5:3-10\x* Melele xa moletin xil xa latakil ti Hi lapus sexien hos nae xil, lipus kila sung xa eheien na Hi be reitin.\x + \xo 1:0 \xt 1Tim 3:7; 4:15\x* \ib \im \bd Pol ien tehei mun tengan vahit kil suse te sisen\bd* - Melele xa ramei vituei ve sisen, nenemien nar e Hi imal e iexir naxat mosav ti.\x + \xo 1:0 \xt 1Tim 2:1-8; 4:4-5\x* \is1 Vatit nenemien tei te uvei ak de 1 Timoti 4:12 \ipq Onamaen moletin xil ti linanem male ni xouk vengan xa obe horam maxoe tei tang. !E‑e! Uhe vat tei na ngan xil xa laneket ixo sexien hos xil ak: ixo sepinien nam, kakaoen nam, eheien nam e mosav xil, e ixo neketen nam mun. E holesok xil vus xa di opol ni, meulien nam imese tevi. \is1 ?Naha iaxa di e uvei ak? \io1 1. Pispisien xil xa momal tengan rihusili. (1:1-20) \io1 2. Pispisien xil usil polien te sias. (2:1–3:16) \io1 3. Pispisien usil sexien na vat xil te sias. (4:1–6:21) \c 1 \s1 Sepkilaen na Pol usil uvei ak \p \v 1 Inou \w Pol\w* iaxa nadis uvei ak. Nabe \w eloheoh\w* tei xa di napol e his Iesu Kristo. Hi, xa di miteh meulien e xir, e Iesu Kristo, xa neketen nar di en, xalu iaxa luling nou e polien ak. \x + \xo 1:1 \xt Kol 1:27\x* \p \v 2 Bos makoe minuk Timoti. Ve neketen naralu, nalonge nggoni ngan xa xouk obe horamue navan xati. E nasis tengan eheien hos, esaeen e tomat na Hi Tamer e Iesu Kristo, Suv nar, iti minuk. \x + \xo 1:2 \xt Taet 1:4\x* \s1 Selxatien tengan Timoti nahusil ti pispisien te luvosen \p \v 3 Timoti, ieok bei xa xouk utat e hal Efeses, nggoni ngan xa natehiteni minuk tuei melele xa natelinguk oteta en e inou natehe provins te hal Masedonia. Rut moletin xil xai di lapispisi ni hisit pispisien sav xil xa tamal ti usil suse te neketen, e ieok bei xa uhiteni mi xil tengan linapol ni ti mun namak. \x + \xo 1:3 \xt Pol 20:1\x* \v 4 Uhiteni mun mi xil tengan linapispisi mi moletin xil ti mun naxo tumulen te luvosen nae xil mu naxo vanut his avu na Siu xil xa hoxalite teni tovuol. Hisit tumulen xil ak di pol ni ngongoren xil tang, e tahusil ti pispisien xil na Hi xa rakila nggo neketen nar kestang. \x + \xo 1:4 \xt 1Tim 4:7; Taet 1:14\x* \v 5 Vatit selxatien ak be tengan isak ni eheien iti e xamim xa di mistal nggo nenemien xa memese, nggo neketen xa be reitin, e nggo sexien xil xa mukila mubit momal pe met Hi. \x + \xo 1:5 \xt Rom 13:10\x* \v 6 Rut moletin namim xil latehusil hisit sexien hos xil ak tetiamu. E taxeak, xil lakavitou ni sexien xil ak e dit lapurun melengien nae xil e sepinien xil xa be neta sav tang. \x + \xo 1:6 \xt 1Tim 6:4,20; Taet 1:10\x* \v 7 Xil di labiteni labit labe titsa xil te Rae na Hi. E tave ti neta xa di lamangang vehakut nggoni ngan xa lakilakil kuhi, xil latakil ti vari koute te holesok xil xa di labiteni. \p \v 8 Rakila xa \w rae na Hi\w* bos mak mu xosxa ranggusil kuhi nggo sexien xa momal. \x + \xo 1:8 \xt Rom 7:12,16\x* \v 9 Rakila xa rae xil ak, Hi tenapol ni ti tengan ti vamal ni ngan xil xa langgusil sexien xil xa momal ngamu. E‑e. Hi tepol ni xil tengan vamal ni ngan xil xa sexien nae xil misa: ngan xil xa langgur xoteh rae xil e labe vatxeih xil, ngan xil xa lapol misa e latakil ti Hi, ngan xil xa latamerere ni Hi ti e meulien nae di sotin rani, ngan xil xa di labas vin mosav xil e labas vin tamexil e ninexil mun tang, \v 10 ngan xil xa di lapat vituei e latateli ti mu, e tiramue xil xa di lapat vituei del tiramue mun tang, ngan xil xa di lakan ni moletin xil e di lapos ni xil mei labe slev, ngan xil xa di laluvos vehakut e ngan xil xa di laluvos ni his mosav e koten, e ngan xil xa di lapol ni neta sav xil mun xa misav ni pispisien xil te reitinen na Hi. \x + \xo 1:10 \xt 1Tim 4:6; 6:3; 2Tim 4:3; Taet 1:9; 2:1\x* \v 11 Pispisien xil na Hi nggusil longeongen hos xa xi misa ni minou tengan nihithiteni mi mosav xil. Longeongen hos ak bos pupu e nggo Hi xa be eilep xa be eilep pupu. \s1 Pol memes Hi ve eheien hos nan \p \v 12 Inou nasa memesien mi Iesu Kristo, Suv nar, vengan xa xi miling nenesien nan e nou tengan nipol mini, e misa xeihen minou tengan nikila nipol itela. \x + \xo 1:12 \xt Pol 9:15; Kal 1:15-16\x* \v 13 Tetiamu, natesepin tesa teha xati, natepol ni texeih mi ngan xil xa latehusili e natehe vat xaren tei. E neta sav xa temak, Hi ien tesae li e nou vengan xa natnaneket ti mu e Iesu e natnakil ti xa di natepol tesa. \x + \xo 1:13 \xt Pol 8:3; 9:1-2; 1Kor 15:9; Kal 1:13\x* \v 14 E Iesu Kristo, Suv nar, tepisen eheien hos nan minou xa eilep pupu, e tesak ni nou nateling neketen e eheien navan teti en. \v 15 Nisep usil neta tei xa be reitin, ma bos tengan uhur xati: ‘Iesu Kristo temei e ut etan tengan iteh meulien e moletin tesa xil.’ E inou nasa mak mu mili mosav xil. \x + \xo 1:15 \xt Luk 15:2; 19:10\x* \v 16 Ve rin ak, Hi tehosei nou tengan ien isae e nou e nasa pangasien ti mun minou. Xi tepol ni minou tengan ngan tesav xil xa mei lineket e Iesu e lihur meulien xa misakras vavus, xil lipus kil nenemien hos nan xa teviei pupu minou. \v 17 !Reitin mak! !Ripet rat his Hi! !Xi kestang iaxa be Hi e be suv toto vehakut! Metexir misakras vapusi, e xi dat nggoni ngan tang, misakras vamat. !Bos mak mu xa xir rimerere ni e rimesi! !Reitin! \x + \xo 1:17 \xt Rom 16:27\x* \s1 Pol misel xat Timoti tengan isoh ixeih e neketen nan \p \v 18 Timoti, natuxoli, di nasa selxatien ak minuk xa nggusil sepinien xa provet nar xil latekei mese ni usiluk tetiamu. Xosxa unem xat sepinien xil ak e uhusil xati, ma mei uhe moletin te vaeen hos tei na Hi xa ivae ixeih e rin nan. \x + \xo 1:18 \xt 1Tim 6:12; 2Tim 4:7; Siud 1:3\x* \v 19 E melele xa upol ni, usoh ixeih e neketen nam e uhusil kes ni sexien xil xa okila obit momal pe met Hi. Rut moletin xil latapol ni ti sexien xil xa lakila labit momal, e di lapurun neketen nae. Xil langgoni vatihos te tuturil tei xa mikil suse xa momal e tahusili ti. E misak ni tuturil nan merir e meulien nan mikesae. \v 20 Moletin lu xa lupol mak, tei hisen Haemeneas, e tei mun xalu, hisen Aleksanda. Mak, ma inou nasil rat xalu ra xir tengan ha lalihur pangasien e he \w Temat\w*. E suse ak, xalu lalipus kila xa lalnapispisi ti mun ni luvosen usil Hi.\x + \xo 1:20 \xt 2Tim 2:17; 4:14; 1Kor 5:5\x* \c 2 \s1 Selxatien usil melele xa moletin xil mei limot mi Hi \p \v 1 Timoti, ieok bei pupu tengan xamim musa sisen xil mi Hi ve tutouen, ve memesien, e musis mun ve moletin xil vus, \x + \xo 2:1 \xt Efes 6:18; Plp 4:6\x* \v 2 ve ngan xil xa labe suv toto, e ve ngan xil mun xa labe eilep xil xa di lalaxat xir. Isak ni xir rikila riti e hosien e tomat itel mosav xil; e rikila rimot mi Hi e ripisen merereen mi mosav xil. \v 3 Hisit sisen xil ak bos e momal pe met Hi. \x + \xo 2:3 \xt 1Tim 1:1; 4:10\x* \v 4 Xi ien bei vateh meulien na moletin xil vus e vapol ni xil mei lakil pispisien nan xil te reitinen xa mak: \x + \xo 2:4 \xt Esek 18:23; 2Pit 3:9\x* \q1 \v 5 Hi be tei takes; \q2 e moletin tei takes misoh pe met Hi e rin na moletin xil te ut etan, \q2 xi be Iesu Kristo.\x + \xo 2:5 \xt Rom 3:29-30; 10:12; Hib 12:24\x* \q1 \v 6 Xi maen xoteh meulien nan mei mat tengan vaxal rat meulien na moletin xil vus ra maten. \x + \xo 2:6 \xt Kal 1:4; 2:20; Taet 2:14\x* \m E melele xa temat ve xir, xi tepisen ni xa melengien momal tengan Hi vateh meulien na moletin xil. \v 7 Ve rin ak, Hi tepol ni nou mei natehe \w eloheoh\w* nan e tesil nou tengan niha nihithiten longeongen hos nan mi ngan xil xa latave Siu ti, e nipispisi mi xil usil suse te neketen xa be reitin. !Ngan ak be reitin, nataluvos ni ti! \x + \xo 2:7 \xt Pol 9:15; Kal 2:7-8; 1Tim 1:11\x* \p \v 8 \fig Momal tengan tiramue xil liling tesaen, ngongoren e ekaten nae xil, e mei lisis mi Hi.|alt="Praying hands" src="WA04012.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="2:8" \fig* Misak ni, e melele xil ngasen xa ti mumei vituei tengan mumot mi Hi, ieok bei xa tiramue xil liling tesaen, ngongoren e ekaten nae xil, e mei lisis mi Hi. \v 9 Usil rin nen tak, atou xil linanem ti nahe holu usil eising nae xil. Linapilas ni hilixil ti, vurangexil ti, mu hiraexil ti e linavut xil ti natel eising xil xa mani nen nggeih. !E‑e! Ieok bei tengan lising xol xil ni sexien xil xa ipisen merouen e merereen nae mi mosav xil. \x + \xo 2:9 \xt 1Pit 3:3-5\x* \v 10 Ihos mak mu xosxa atou xil lipilas ni xil itel polien hos xil xa ipin ni atou xil xa labiteni labit di lamerere ni Hi. \x + \xo 2:10 \xt 1Tim 5:10\x* \v 11 Melele xa tiramue xil di lapispisi, atou xil linatangal ti. Xil ti lihur pispisien xil ak e ti lilong xati itel nenemien te merouen. \x + \xo 2:11 \xt 1Kor 14:34\x* \v 12 Inou natamaen atou xil ti tengan ti lipispisi mi tiramue xil mu lave vat na tiramue xil. Atou xil litit votei itel merereen e melele te pispisien. \v 13 Vengan xa Hi tepol ni \w Adam\w* mu tetiamu, e \w Iv\w*, tetutou tang. \x + \xo 2:13 \xt Sen 1:27; 2:7,22; 1Kor 11:8-9\x* \v 14 E tenave Adam ti iaxa temot e luvosen. Tehe atou vari tang iaxa temot e luvosen e tehur xoteh rae na Hi. \x + \xo 2:14 \xt Sen 3:6,13; 2Kor 11:3\x* \v 15 E Hi iteh meulien e atou xil melele xa ti lileh horamue xil, xosxa meulien nae di pisen neketen, eheien, merouen, e sexien xil xa momal pe meten. \c 3 \s1 Sexien hos na elda xil \p \v 1 Sepinien matu ak be reitin, “Xosxa moletin tei bit mei vahe elda tei te sias, naha xa xi ien bei tengan vapol ni bos pupu.” \v 2 Mak ma moletin xa ihe elda, ihe hisit moletin ak: sexien nan imese tevi, nenemien nan iti atou nan xati kestang, ihe moletin xa ihusil nenemien hos xil kestang, mikila ixuxou kuhi ve sexien nan xil, e ihe hisit moletin tei xa mosav xil di lamerere ni. Xi ihe hisit moletin xa di nggur pilei moletin xil e tim san, e xi mikila vapispisi ni sepinien na Hi mi mosav xil. \x + \xo 3:2 \xt Taet 1:6-9\x* \v 3 Xi nave moletin te munien ti, mu nave moletin te vaeen ti, sexien nan imerou tang. Xi ti naso sepinien xil ti xa nggeih, e ti nave ho \w mani\w* ti. \v 4 Xi ikila ilaxat kuh tim san e nan xil ti limerere ni e ti lilong xat raen. \v 5 ?Vengan moletin xa misakras valaxat ngenen xil, ma xi ikila ilaxat kuh moletin na Hi xil sung itep? \p \v 6 Xi nave neta hu ti e neketen nan. Vengan xa xosxa neketen nan be neta hu, nahe xos ti ipo xi ihe nesao e nenemien nan. Imak, ma Hi isa pangasien mini ixoni ngan xa misa ni mi \w Temat\w* ve hisit sexien ak. \v 7 Sexien nan xil ipol ni moletin xil xa latahusil Hi ti lipus kila xa xi be moletin hos tei. Maxani, melele xa Temat isak pisi, xi imot e ipol ni neta ngan xa isak ni ihe unoun pe met moletin xil. \x + \xo 3:7 \xt 2Kor 8:21\x* \s1 Sexien hos na dikon xil \p \v 8 Usil sexien nen xil ak, dikon xil mun lihe hisit moletin xil xa mosav xil di lamerere ni xil. Xil ti linavilhiles sepinien xil ti, ti linave vat munien ti, e linave ho mani ti. \v 9 Xil ti lihur xat neketen nae iti mi xil e lihusili itel nenemien xa lakila labit momal pe met Hi. Reitinen te vatit neketen ak texus tetiamu, e taxeak, Hi di bit rati mi xir. \v 10 Itiamu ni ngan xa moletin tei ihit vahur polien ak, xamim muketeh kuhi mupus meulien nan. Xosxa neta ti nasa nata xati, ma xi ikila ihur polien te dikon. \v 11 Atou nae xil lihe hisit atou xil xa moletin xil di lamerere ni xil. Linave atou te sepututen ti. Sexien nae ihusil nenemien xa momal e lihe hisit atou xil xa mosav xil di laling nenesien nae di e xil. \x + \xo 3:11 \xt Taet 2:3\x* \v 12 Dikon tei, nenemien nan iti atou nan xati kestang, e xi ihe hisit moletin mun xa mikila milaxat kuh tim san. \v 13 Dikon xil xa di lapol bos, mosav xil ti limerere ni xil. Imak, ma ulixil nakan ti e melele xa ti lisep usil neketen nae e Iesu Kristo. \s1 Hi misak ni reitinen nan xa tesoson ni tetiamu, bemei e valkesao \p \v 14 Nanemi nabit nave nousav ti, nihat nipusuk. E bos mak mu xa nadis uvei ak bat minuk, \v 15 vengan xosxa niraru, e xouk ukil kuh sexien xil ngamu xa ngan xil na Hi ti lihusili. Xir ramos e Sias na Hi xa meul, e ranggoni pos e seteman xil teni xa di misuv xat vesis del veat te sepinien te reitinen. \x + \xo 3:15 \xt Efes 2:19-22\x* \v 16 Reitin mak, vatit neketen nar xa Hi tesoson ni tetiamu bos pupu, e xosali, bithiteni xa be Iesu Kristo: \q1 Tehe xi iaxa temei e ut etan e mei tehe moletin reitin. \q1 Tehe xi iaxa \w Ninin Eo\w* tesa xeihen mini tengan vapisen ni xa xi be Nat Hi. \q1 Tehe xi iaxa \w masxaxa\w* xil latepusi. \q1 Tehe xi iaxa latesep usili mi ngan xil xa latave Siu ti. \q1 Tehe xi iaxa moletin xil holu te ut etan laneket en. \q1 E tehe xi mun tang iaxa Hi tehur rati tehe ut nesao e telingi e von merereen.\x + \xo 3:16 \xt Sion 1:14; Mak 16:19; Pol 1:9\x* \c 4 \s1 Pol misep usil titsa xil te luvosen \p \v 1 \w Ninin Eo\w* bit kila xa e Melengien Kor xil, moletin xil holu listokovein neketen nae. Xil limaen ninin tesa xil liluvos xil e lihusil pispisien nae xil. \x + \xo 4:1 \xt 2Tim 3:1; 2Pit 3:3; 1Sion 2:18; Siud 1:18\x* \v 2 Hisit pispisien xil ak mistal nggo moletin te luvosen xil xa di lasepin nggot hilbexil tang, e latahusil ti mun reitinen. Mak ma xil latakil ti naha xa bos e naha xa misa. \v 3 Hisit moletin xil ak di lasep xol moletin xil tengan linateli ti. E di lasep xol xil mun labit rut anien tavos ti tengan lava ni. E Hi pol ni anien xil vus bos, ma xir xa di ranggusili e rakil kuh reitinen nan, rikila ria ni itel nenemien te memesien. \x + \xo 4:3 \xt Sen 9:3; Rom 14:6; 1Kor 10:30-31\x* \v 4 Holesok xil vus xa Hi pol ni bos. E melele xa rangguri e rangga ni del sisen te memesien, neta tovuol xa xir ravit raso ni vaha. \x + \xo 4:4 \xt Sen 1:31; Pol 10:15\x* \v 5 Rakila ravuri vengan xa Hi tehiteni ngamu texo sepinien nan xa xil vus bos, e ramesi tuei ven.\x + \xo 4:5 \xt Sen 1:31; 2:18; 9:3\x* \s1 Pol misel xat Timoti tengan ihe moletin hos te polien na Iesu Kristo \p \v 6 Xosxa usa pispisien xil ak mi ngan xil xa di langgusil xat Iesu, xouk uhe moletin hos tei te polien nan. E melele xati nen tak, neketen nam e Iesu imeul ihe eilep ixo sepinien na Hi e ixo pispisien te reitinen xa otehusili tetiamu tuei temei. \v 7 Ngan xil xa, vehakut, di lasep usil tumulen te luvosen xil na Siu xil, xa misakras vapol ni ti neta vahos e meulien na moletin xil, onamaen xil ti tengan mei linamos e xamim. Bos mak mu xa uvue xatuk tengan uhusil sexien xil xa isak ni xouk mei umal pe met Hi. \x + \xo 4:7 \xt 1Tim 1:4; 6:20; 2Tim 2:16; Taet 1:14\x* \v 8 Xosxa ripol ni tenbexir ixeih mu, ngan ak ihos vuteili tang. E xosxa ripol ni neketen nar ixeih mu tengan rihusil xat kuh Hi e meulien nar, ngan ak ihos mak mu. Vengan xa sexien xil ak mikila ipol ni meulien nar ihos taxeak xa rameul ra di, e ihos mun e meulien xa rihuri itutou. \x + \xo 4:8 \xt 1Tim 6:6\x* \v 9 Sepinien ak be reitin, e bos xa moletin xil lihuri e linem xati. \x + \xo 4:9 \xt 1Tim 1:15\x* \v 10 Io, ve rin ak, rapol nggeih e vetin nar mileh tengan ravusil sexien xil xa bos. Rakila rapol ni vengan raling nenesien nar e Hi xa meul. Xi be Hi te teh meulien en na moletin xil vus, e mi ngan xil mak mu xa laling neketen nae e Iesu. \x + \xo 4:10 \xt 1Tim 2:3-4\x* \p \v 11 Pispisien xil xa nadisi xiak, upispisi ni mi ngan xil xa di olaxat xil tengan ti lilong xati. \v 12 Onamaen moletin xil ti linanem male ni xouk vengan xa obe horam maxoe tei tang. !E‑e! Uhe vat tei na ngan xil xa laneket ixo sexien hos xil ak: ixo sepinien nam, kakaoen nam, eheien nam e mosav xil, e ixo neketen nam mun. E holesok xil vus xa di opol ni, meulien nam imese. \x + \xo 4:12 \xt Taet 2:15\x* \v 13 Ha ituxoh melele xa nihat, xouk ti upol ni sexien hos xil ak: ti uvuli sepinien te Vanuvei Eo mi moletin xil, ti uhit kil koute teni e melele xa ti usetu ni sepinien na Hi mi xil, e ti upispisi mi xil ni suse xa lihusili e meulien nae. \v 14 Upol itel sanien xa Hi telingi e meulien nam, e onapat ti natela. Unem xati xa sanien ak temei e xouk melele xa provet xil latesepin ni, e elda xil lateling hexil e xouk. \x + \xo 4:14 \xt 2Tim 1:6; Pol 6:6; 8:17; 1Tim 5:22\x* \v 15 Upol vehakut ni holesok xil ak e usa xouk ven, tengan isak ni moletin xil vus ti lipus kil polien hos xil nam. \v 16 Ulaxat kuh meulien nam e ulaxat kuh pispisien nam xil mun. Upol sen sexien hos xil ak, vengan xosxa upol ni, ma Hi iteh meulien e xouk e iteh meulien e ngan xil mun xa di lalong pispisien nam e di lalong xati. \c 5 \s1 Moletin xil na Hi ti lipol vituei ixoni ngan taxa xil labe vatimol tei takes \p \v 1 Timoti, xosxa momatu tei pol misa, onasepin ti naxeih mini. !E‑e! Bos mak mu tengan usepin kuhi mini ixoni ngan taxa xi be tamom tei. Usil sexien nen tak, upol ihos mi horam maxoe xil ixoni ngan taxa xil labe tumali xil. \x + \xo 5:1 \xt Lev 19:32\x* \v 2 Mi tovolih xil, usepin kuhi mi xil ixoni ngan taxa xil labe ninom xil. E usepin mi atul maxoe xil itel nenemien xa memese ixoni ngan taxa xil labe tumahin xil. \s1 Itep iaxa ukila ulaxat kuh tunau xil \p \v 3 Uhiteni mi moletin xil lilaxat kuh tunau xil xa moletin nae xil tovuol tengan lalaxat xil. \v 4 E xosxa tunau tei, horamue xil mu havneli xil ladi, ma xil vari lilaxati ixoni ngan xa Hi tehiteni. Imak, ma xil ti lisa rilomun ni lelaxatien mini, vengan xa Hi memaal ve sexien xil ak. \x + \xo 5:4 \xt Eks 20:12\x* \v 5 Tunau tei xa moletin nan tovuol tengan valaxati, xi di miling nenesien nan e Hi kestang, e di misisi ve tutouen e melengien e vongien. \x + \xo 5:5 \xt Ser 49:11; Luk 2:37; 18:7\x* \v 6 E tunau tei xa di misa xi ve sexien tesa xil te ut etan, munalaxati ti. Tave ti neta xa meul da, neketen nan mat ngamu. \v 7 Usa pispisien xil ak mi moletin na Hi xil tengan lilaxat kuh tunau nae xil. Imak, ma moletin ti nasepin nasa mi xil. \v 8 E xosxa rut moletin xil latalaxat kuh tunau nae xil ti mu ngan xil mun xa ladi e vatimol nae, xil lapol ni sexien tei xa misa mak mu mili ngan xa latestokovein neketen nae mu latnaneket ti e Hi. \p \v 9 Tunau xil xa mututou ni xil, mutis hisexil ihe vanuvei te lelaxatien. Ngan xil ak, huram nae ili hanutap tol (60), e melele xa lateteli, nenemien nae teti tiramue nae xati kestang. \v 10 Tunau xil ak, moletin xil lipus kil sexien hos xil ak e meulien nae xa, tetiamu, latehe atou xil xa latelaxat kuh horamue nae xil, latehur pilei moletin xil e tim sae, e latetutou ni moletin xil na Hi texo sexien te merouen. Melele xa latepus moletin tei xa tekameti texeih e meulien nan, xil latesa tutouen mini. E xil latemaen xil ve polien xil vus xa tehos. \x + \xo 5:10 \xt Hib 13:2; Sion 13:14\x* \p \v 11 Tunau xil xa di mulaxat xil, xil lipol ni hitxatien tei xa lisa sen meulien nae mi Iesu e linateli ti mun. Mak, ma ngan xil xa latave tovolih pupu ti, munamaen ni ti tengan linatis hisexil ti nati vanuvei namim. Vengan melele xa eheien nae bas xil e misak ni xil labit lavur xoles tiramue tei mun, xil likila likavitou ni Iesu Kristo e liteli mun. \v 12 Mak, ma xil lihur xoteh hitxatien xa latepol ni tetiamu tetel Hi, e lilihi pangasien na Hi imei e xil mun tang. \v 13 Ma xil lihur sexien te mahen e tit likakao likapis e tim xil vus. E ngan xa isa pilei mak, xil ti liseputut e ti lisep usil holesok xil xa tamal ti. \x + \xo 5:13 \xt 2Tes 3:11\x* \v 14 Mak, ma bos pupu xa tunau xil xa latave tovolih ti, liteli rilomun, lileh horamue xil, e lilaxat tim sae xil. Imak, ma ngan xil xa labit lasep xar ni xir xa raneket e Iesu, xil lasakras vengan xa sexien xa di rapol ni mi tunau nar xil ak momal tang. \x + \xo 5:14 \xt 1Kor 7:9\x* \v 15 E rut tunau nar xil latekavitou ni suse xa momal ngamu, e latehusil suse xa tamal ti xa \w Temat\w* ien bei tengan lavusili. \p \v 16 Xosxa atou tei xa mineket e Hi mikila xa tunau tei de vatimol nan, xi ihuri mei ilaxat kuhi. Nalingi ti nate he elda xil te sias, maxani, nasa polien nahe holu mi xil. Imak, ma elda xil ak likila lilaxat tunau xil xa ladit tasexil. \s1 Selxatien mi Timoti tengan ipisen suse mi vat xil te sias \p \v 17 Elda xil xa di lalaxat kuh moletin xil te sias, xil likila lihur merereen e huit polien nae, vengan xa xil di lapol nggeih tengan lavithiten sepinien na Hi e di lapispisi mi moletin xil. \x + \xo 5:17 \xt 1Kor 16:18; Plp 2:29\x* \v 18 Xil lihur huit polien nae ixoni ngan taxa Vanuvei Eo di misep usili bit, \q1 \qt “Xosxa buluk sam di pol minuk, \qt* \q2 \qt onavar xol vulongen ti, umaen ni ianien ti.”\qt* \rq (Dut 25:4)\rq* \p E Vanuvei Eo biteni mun bit, \q1 \qt “Ngan xil xa di lapol, \qt* \q2 \qt momal tengan lihur huite teni.”\qt* \rq (Luk 10:7)\rq*\x + \xo 5:18 \xt 1Kor 9:9; Mat 10:10\x* \p \v 19 E xosxa moletin tei takes bit sepinien tei ba xat elda tei, onatemanon ti onake reitin en. Utatili ituxoh melele xa moletin lu mu tol mun mei latihit sepinien ak iha xati, ti, ulepis elda ak sung. \x + \xo 5:19 \xt Dut 17:6; 19:15; Mat 18:16; 2Kor 13:1\x* \v 20 Elda xil xa lapol ni \w tesaen\w*, uhit rat tesaen nae xil pe met moletin xil na Hi. Imak, ma ngan tesav xil, ulixil ikan tengan lapol ni tesaen. \x + \xo 5:20 \xt Kal 2:14; Efes 5:11\x* \p \v 21 E pe met Hi, pe met Iesu, e pe met \w masxaxa\w* xil mun, nasel xatuk Timoti: xosxa elda tei mot e tesaen, uhusil sen naha xa nabiteni minuk xiak. Upol ni imak mi elda xil vus, tave ti neta xa xi be timue hos tei nam. \v 22 Onatemanon ti onaling hem e moletin tei tengan mei vahur polien na Hi. Vengan xosxa xi imot e \w tesaen\w*, moletin xil iexil iatuk sung iti en. E rin nam, meulien nam imese tevi, onamot ti e tesaen.\x + \xo 5:22 \xt 1Tim 4:14\x* ( \v 23 E onamu oei ti kestang, umu ti uaen vuteili mak ixoni meresin tengan itutou ni vangom xa di pangas vehakut e mesien sav xil nam.) \p \v 24 E rin te lepisien, tesaen na rut moletin ngan di kesao, e moletin xil vus lakila. E rut moletin ngan, tesaen nae xil di minggus e istal sung e melele te lepisien. \v 25 Usil nenemien nen tak, sexien hos xil mun, rut moletin ngan xil di lapol ni bemei kesao, e rute ngan xil dit lapol xuxus ni. E sexien xil vus ak misakras vaxus pe met Hi. \c 6 \s1 Selxatien ba mi slev xil xa langgusil xat Iesu \p \v 1 Nasel xat tua nar xil xa labe slev tengan ti limerere ni vat nae xil. Vengan xa xosxa linamerere ni xil ti, ma mosav xil lisepin isa iha mi his Hi itel pispisien nar xil. \x + \xo 6:1 \xt Efes 6:5; Taet 2:9-10\x* \v 2 Xosxa slev tei, vat nan mun di nggusil xat Hi, slev ak nanem male ni ti e nasep pepamen ni ti vengan xa xalu lusukul vituei. !E‑e! Xi ipol ihos pilei mak mu mini vengan xa xi di dutou ni moletin tei na Hi. Reitin, eheien nan iti en ihe holu mu vengan xa lube tua usil neketen nalu. Timoti, upispisi mi moletin xil ni holesok xil ak tengan ti lihusili. \x + \xo 6:2 \xt Flm 1:16\x* \s1 Selxatien usil voh te mani \p \v 3 Rut moletin xil di lapispisi mi moletin xil ni pispisien xil te luvosen xa misav ni pispisien na Iesu Kristo. Naha xa di lapispisi ni tapisen suse ti xa Hi ien bei tengan moletin nan xil ti lavusili. \x + \xo 6:3 \xt Kal 1:6-9; 2Tim 1:13\x* \v 4 Melele xa moletin ngan xil di lapol ni sexien xil xa mak, pisen ni xa xil lapolu ni koaien, e latakil ti naha xa di labit usili. Xil latalang vengan labit lasep mah usil mavulut sepinien xil vus xa di e tumulen matu na Siu xil. Hisit sexien xil ak di pol ni moletin xil labe elu mi xil, iexil di mikat, di lasuhol xil, e di lanem misa ni mosav xil. \v 5 Vehakut di labae mi xil. E vengan xa di tuei latepol ni sexien xil ak nousav temei, xil latapus kil ti mun naha xa be reitin e naha xa be luvosen. Xil laba di lapispisi mi moletin xil ni suse xa ti lihusil kuh Hi en, vengan xa di lanemi labit likila lihur holesok xil ihe holu ixo en. \x + \xo 6:5 \xt 2Tim 3:8; 4:4; Taet 1:14\x* \p \v 6 Be reitin xa di raleh holesok xil te neketen xa bos melele xa ranggusil kuh Hi e ramaal tang ve holesok xil xa di e hexir ngamu. \x + \xo 6:6 \xt 1Tim 4:8; Plp 4:11-12; Hib 13:5\x* \v 7 Melele xa latepes xir ratemei e ut etan, rateka hon tang. E melele mun xa rimat, rika hon tang riha. \x + \xo 6:7 \xt Ekl 5:15; Siob 1:21\x* \v 8 Ve rin ak, xosxa rut anien ar e rut eising nar di, ma rihesi xir tang ven. \x + \xo 6:8 \xt Pro 30:8\x* \v 9 Moletin xil xa labe ho mani lakila lamaen sakpisien xil litel xil ha lipol ni tesaen xil tengan lavuri. Suse te mani nggoni voh tei xa boh xol nenemien e eheien nae tengan lapol vasa e lapurun meulien nae. \x + \xo 6:9 \xt Pro 23:4; 28:22\x* \v 10 Reitin mak, eheien te \w mani\w* be vatite te sexien xil holu xa misa. Mani telihi nenemien na moletin xil holu latehe sotin reling pispisien te reitinen usil Iesu Kristo ngamu. E xosali ak, meulien nae di pangas pupu ve holesok tesa xil xa di latepol ni. \s1 Selxatien usil kakaoen hos na moletin xil na Hi \p \v 11 E rin nam Timoti, vengan xa xouk obe moletin tei na Hi, onahusil ti sexien xil ak vari. !E‑e! Uhusil hisit sexien xil xa Hi ien bei xouk tengan ti upol ni e onahe mah ni ti. Meulien nam imese, e sexien nam xil imal tevi. Uling nenesien nam e Hi, e ulong xati vehakut. Eheien nam iti e mosav xil, e utamerou mun ni sepinien nam xil. \x + \xo 6:11 \xt 2Tim 2:22\x* \v 12 E rin te neketen nam, upol ixeih ven, ixoni ngan xa xouk ode lohen tei. Xosxa upol imak, ma uhur huite teni xa be meulien sal. Hi tekesuk tengan mei uhuri e melele xa otehit rat neketen nam pe met vanut moletin xil holu. \x + \xo 6:12 \xt 1Kor 9:25-26; 2Tim 4:7\x* \v 13 Pe met Hi, xa misa meulien mi holesok xil vus te ut etan, e pe met Iesu, xa tehit rat reitinen usil xi mi Pontias Paelet, nasel xatuk mak: \x + \xo 6:13 \xt Sion 18:36-37; 19:11\x* \v 14 uhusil kuh holesok xil vus xa Hi ien bei tengan opol ni ixo sexien hos xil xa mosav xil lasakras lasepin vaha xatuk ven. Onatam ras ti pispisien nan xil ha ituxoh melele xa Iesu Kristo, Suv nar, itilomun en. \v 15 Xi itilomun imei e melele xa Hi ipusi ihit momal. \q1 Hi ak vari, lelaxatien xil vus de hen e momal tengan lipet rati. \q2 Xi be suv toto na suv toto xil vus, \q2 e be Eilep na eilep xil vus.\x + \xo 6:15 \xt Dut 10:17; Rev 17:14\x* \q1 \v 16 Hi ak kestang ita xa ita. \q2 E vengan minehinen te xeihen xa de von lelaxatien nan mahulong pupu, \q2 moletin xil lasakras lave sangas visali e lapusi.\x + \xo 6:16 \xt Sam 104:2; Eks 33:20\x* \q1 Moletin xil vus lisa merereen mini \q2 e lipus kil xeihen nan ha vuma … navus ti vatova. \q2 Reitin. \p \v 17 Moletin xil xa lapolu ni holesok xil te ut etan, usel xat xil tengan ti linavut xil ti. Bos mak mu tengan liling nenesien nae e Hi, e linaling nenesien nae ti e holesok xil te ut etan xa mikila likesae reling xil. Hi di misa vuol ni holesok xil holu pipin tengan ti rihesi xir ven. \x + \xo 6:17 \xt Sam 62:10; Luk 12:20\x* \v 18 Usel xat xil tengan ti lipol ni holesok xil xa bos. Xil lipolu ni polien hos e livue xat xil tengan lisa tutouen mi mosav xil mun. \v 19 Itel sexien xil xa bos xiak, ngan xil xa holesok nae holu, xil likila liserev holesok xil xa bos iti nga e ut nesao. Vengan xa holesok xil te ut etan likesae, e holesok xil xa bos xa Hi miling xati ve xil iti vehakut. Melele xa xil lipol ni imak, xil lihur meulien tei xa be reitin vari tang. \x + \xo 6:19 \xt Mat 6:20\x* \p \v 20 Timoti, ulaxat kuh naha xa Hi milingi de hem. Onamos ti natel ngan xil xa di laso sepinien xil xa misa e tamal ti e pe met Hi. Ngan xil ak, di labit pispisien nae xil polu ni metisouen, e polu ni luvosen tang. \x + \xo 6:20 \xt 2Tim 1:14; 1Tim 4:7\x* \v 21 Rut moletin xil langgusil pispisien xil ak ngamu. Mak, ma xil latahusil ti mun suse te reitinen na Hi. \x + \xo 6:21 \xt 1Tim 1:6; 2Tim 2:18\x* \p Nasis tengan eheien hos na Hi iti mi xamim.