\id MRK - Tucano (Colombia edition) NT+ [tuoC] -Colombia 2015 (DBL 2015) \h SAN MARCOS \toc1 Marco Jesucristo ye quetire ojaꞌque niꞌi \toc2 San Marcos \toc3 Mr \mt1 Marco Jesucristo ye quetire ojaꞌque niꞌi \is1 Aꞌti pũrĩ aꞌtiro weero ojanoꞌpã nise niꞌi \ip Judío masʉ̃ Jerusalẽ́cjʉ̃ pʉa wãme cʉocʉ niwĩ. Hebreo ye meꞌrã Juã nicãrã niwã. Romano masã bujicãꞌse meꞌrãma Marco wãmeticʉ niwĩ. \ip Cʉ̃ Jesucristore deꞌro nicã ẽjõpeogʉ, ẽjõpeopĩ. Masĩnoꞌña marĩꞌi. Sõꞌonícatero Bernabé, Pablo ãꞌrĩrẽta Antioquíapʉ miacãrã niwã. Cʉ̃ Bernabé basucʉ nicʉ niwĩ. Titare cʉ̃ quẽꞌrã na ne waro masãrẽ Jesucristo ye quetire buꞌenʉꞌcãcã, narẽ weetamucoꞌtegʉ waꞌacʉ niwĩ. Beꞌro Pablore, Bernabére Jerusalẽ́pʉ waꞌagʉ, cõꞌatojaa waꞌacʉ niwĩ. (Hch 13.5,13; 15.37-39) Tojo weecã, Pablo, Bernabé apaturi masãrẽ buꞌerã waꞌaboꞌcãrã na basu aꞌpepũrĩ dʉcawatia waꞌacãrã niwã. Beꞌro Marco nemorõ ẽjõpeotutua, Pablore weetamucʉ niwĩ tja. Beꞌro aꞌti pũrĩrẽ ojacʉ niwĩ. \ip Aꞌti pũrĩrẽ Jesucristo catiri ʉmʉco cjasere apeye pũrĩ yʉꞌrʉoro ojamʉꞌtãca pũrĩ niꞌi, nisama. Aꞌti pũrĩ apeye pũrĩ dʉjaro yoa, pejeti ojanoꞌo. Ti pũrĩ queoro nʉꞌcãmʉjãtiꞌquere Mateo weronojõ ojanoꞌña marĩꞌi. Masã noꞌo nirã́ ucũwʉaronojõ ojanoꞌcaro niwʉ̃. \ip Marco judío masʉ̃ nimigʉ̃, judío masã nitirã Cristore ẽjõpeorã peꞌere ojagʉ weronojõ ojapĩ. \ip Aꞌti pũrĩ Jesú cʉ̃ ucũꞌquere ʉpʉtʉ waro ucũweꞌe. Cʉ̃ weesetiꞌque peꞌere ucũyʉꞌrʉnʉꞌcãꞌa. \c 1 \s1 Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ buꞌeꞌque niꞌi \r (Mt 3.1-12; Lc 3.1-9,15-17; Jn 1.19-28) \p \v 1 Jesucristo Õꞌacʉ̃ macʉ̃ ye, añuse queti aꞌtiro nʉꞌcãcaro niwʉ̃. \p \v 2 Dʉporocjʉ̃pʉ Isaía Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ Õꞌacʉ̃ ucũꞌquere ojacʉ niwĩ. Cʉ̃ Jesucristo aꞌti turipʉ aꞌtiatjere aꞌtiro ojayucʉ niwĩ: \q1 Yʉꞌʉ mʉꞌʉ ye quetire wereyuacjʉre mʉꞌʉ dʉporo oꞌógʉti. \q1 Cʉ̃ mʉꞌʉ waꞌatji maꞌarẽ apoyugʉsami. \q1 Maꞌa quẽꞌrã́yumʉꞌtãgʉ̃ weronojõ masã wãcũsere bʉjaweti dʉcayudutigʉsami. \q1 \v 3 Niꞌcʉ̃ yucʉ marĩrõ, masã marĩrõpʉ aꞌtiro caricũnuꞌcũbajaqueꞌatigʉsami: \q1 “Marĩ wiogʉ aꞌtiatji maꞌarẽ apoyuya. \q1 Diacjʉ̃ca maꞌa añurĩ maꞌa quẽꞌrã́rõ weronojõ weeyuya”, ni ojacʉ niwĩ. \m Marĩ wiogʉ aꞌtiati dʉporo mʉsã nisetisere apoyuya, mʉsã wãcũsere dʉcayuya nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \p \v 4 Tojo weegʉ Juã wãmeyeri masʉ̃ta nicʉ niwĩ Isaía tojo ninoꞌcʉ. Cʉ̃ yucʉ marĩrõ, masã marĩrõpʉ wãmeyecusiacʉ niwĩ. Cʉ̃ masãrẽ buꞌégʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã ñaꞌarõ weesetisere bʉjaweti dʉcayu, wãmeyenoꞌña. Tojo weerã mʉsã ñaꞌarõ weeꞌquere acobojonoꞌrãsaꞌa, nicʉ niwĩ. \v 5 Pãjãrã ti diꞌta Judeapʉ nirã́, tojo nicã Jerusalẽ́cjãrã cʉ̃ buꞌesere tʉꞌorã waꞌacãrã niwã. Na ñaꞌarõ weeꞌquere wereyʉꞌrʉca beꞌro Jordã́ wãmetiri maapʉ narẽ wãmeyecʉ niwĩ. \p \v 6 Cʉ̃ ye suꞌti cameyo poari meꞌrã weenoꞌque nicaro niwʉ̃. Cʉ̃ ejerituri da waꞌicʉ casero da nicaro niwʉ̃. Cʉ̃ pajasecʉorã na baꞌasetise poreroare, nʉcʉ̃ cjase mumia yere baꞌacʉ niwĩ. \v 7 Juã masãrẽ aꞌtiro werecʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ beꞌro apĩ yʉꞌʉ nemorõ tutuagʉ aꞌtigʉsami. Cʉ̃ añuyʉꞌrʉagʉ nimi. Yʉꞌʉ peꞌe mejõ nigʉ̃ waro tʉꞌoñaꞌa. Cʉ̃ ye sapature tuweemasĩtigʉ weronojõ cʉ̃rẽ ne cãꞌrõ niꞌcãrõwijimasĩtisaꞌa. \v 8 Yʉꞌʉ mʉsãrẽ aco meꞌrã wãmeyeꞌe. Cʉ̃ pũrĩcã Espíritu Santu meꞌrã wãmeyegʉsami. Cʉ̃ tojo wéégʉ, Espíritu Santu mʉsãpʉre dijatacã weegʉsami. Mʉsã meꞌrã ninuꞌcũcʉ̃sami, nicʉ niwĩ Juã. \s1 Juã Jesure wãmeyeꞌque niꞌi \r (Mt 3.13-17; Lc 3.21-22) \p \v 9 Juã masãrẽ wãmeyeri cura Jesú aꞌtiro weecʉ niwĩ. Nazare, Galilea diꞌta nirĩ macãpʉ níꞌcʉ wijawãꞌcã, Juã tiropʉ ejacʉ niwĩ. Juã cʉ̃rẽ Jordã́ wãmetiri maapʉ wãmeyecʉ niwĩ. \v 10 Cʉ̃ ti maapʉ níꞌcʉ majãnʉꞌcãrĩ cura Jesú ʉꞌmʉse pãrĩcã ĩꞌacʉ niwĩ. Espíritu Santu niꞌcʉ̃ buja weronojõ bajugʉ cʉ̃pʉre dijatacʉ niwĩ. \v 11 Tojo waꞌari cura niꞌcʉ̃ ʉꞌmʉsepʉ aꞌtiro ucũdijocʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ yʉꞌʉ macʉ̃ ʉpʉtʉ maꞌigʉ̃ niꞌi. Mʉꞌʉ meꞌrã pũrõ eꞌcatiꞌi, nidijocʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \fig Jesure wãmeyeꞌque niꞌi|alt="Make 110 percent The dove descending on Jesus" src="CN01656b.TIF" size="col" ref="Mr 1.9-11; Mt 3.13-17; Lc 3.21-22" \fig* \s1 Jesure wãtĩ Õꞌacʉ̃rẽ yʉꞌrʉnʉꞌcãcã weesĩꞌrĩmiꞌque niꞌi \r (Mt 4.1-11; Lc 4.1-13) \p \v 12 Jesure wãmeyeca beꞌro maata Espíritu Santu yucʉ marĩrõ, masã marĩrõpʉ cʉ̃rẽ waꞌaduticʉ niwĩ. \v 13 Jesú topʉre cuarenta nʉmʉrĩ nicʉ niwĩ. Waꞌicʉrã uamarã waꞌteropʉ nicʉ niwĩ. \p Wãtĩ Jesure cʉ̃ pacʉre yʉꞌrʉnʉꞌcãdutigʉ niquesãcʉ nimiwĩ. Beꞌro ʉꞌmʉsecjãrã Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterã Jesure coꞌterã dijatacãrã niwã. \s1 Jesú ne waro Galileapʉ masãrẽ buꞌenʉꞌcãꞌque niꞌi \r (Mt 4.12-17; Lc 4.14-15) \p \v 14 Beꞌro Herode Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃rẽ buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ sõrõduticʉ niwĩ. Titare Jesú Galilea diꞌtapʉ añuse queti Õꞌacʉ̃ yere, cʉ̃ wiogʉ nimi nisere buꞌegʉ waꞌacʉ niwĩ. \v 15 Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Niꞌcãrõacãrẽ mʉsã todʉporopʉ yoacã coꞌteꞌcʉ etatojami. Cʉ̃ cãꞌrõacã beꞌro wiogʉ sãjãgʉ̃́sami. Tojo weerã mʉsã ñaꞌarõ weesetisere bʉjaweti, duꞌuya. Mʉsã wãcũsere dʉcayuya. Õꞌacʉ̃ masãrẽ yʉꞌrʉogʉsami nisere ẽjõpeoya, ni buꞌecʉ niwĩ. \s1 Jesú baꞌparitirã waꞌi wẽjẽrĩ masãrẽ pijiꞌque niꞌi \r (Mt 4.18-22; Lc 5.1-11) \p \v 16 Beꞌro Jesú Galilea wãmetiri ditara sumutopʉ sijabaqueꞌacʉ niwĩ. Topʉ waꞌagʉ, Simórẽ, apĩ cʉ̃ acabiji Andrére bocaejapʉ. Na waꞌi wẽjẽrĩ masã nicãrã niwã. Ditarapʉ na wejecʉre doqueñorã weecãrã niwã. \v 17 Na tojo weecã ĩꞌagʉ̃, Jesú nicʉ niwĩ: \p —Teꞌa yʉꞌʉ meꞌrã. Mʉsã niꞌcãrõacãrẽ waꞌi wẽjẽrĩ masã niꞌi. Beꞌrore majã waꞌi wẽjẽrã weronojõ masãrẽ yé quetire wererãsaꞌa. Tojo werecã, pãjãrã ẽjõpeorãsama, nicʉ niwĩ. \p \v 18 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, maata na ye wejecʉpagʉre totá duꞌucũu, Jesú meꞌrã waꞌacãrã niwã. \p \v 19 Cãꞌrõ yʉꞌrʉa, pʉarã Zebedeo põꞌrãrẽ Santiago, cʉ̃ acabiji Juãrẽ ĩꞌacʉ niwĩ tja. Na yucʉsʉpʉ wejecʉpagʉre dero aposãñacãrã niwã. \v 20 Narẽ ĩꞌagʉ̃ta, Jesú na quẽꞌrãrẽ tja pijicʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, na pacʉ Zebedeore, cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterãrẽ cõꞌawãꞌcãcãrã niwã. Cõꞌawãꞌcã, Jesú meꞌrã waꞌacãrã niwã. \s1 Jesú wãtĩ sãjãnoꞌcʉre cõꞌawĩrõꞌque niꞌi \r (Lc 4.31-37) \p \v 21 Beꞌro Capernau wãmetiri macãpʉ etacãrã niwã. Saurure judío masã soowʉari nʉmʉ nicã Jesú na nerẽwʉari wiꞌipʉ sãjãacʉ niwĩ. Sãjãa, masã ti wiꞌipʉ nirãrẽ buꞌenʉꞌcãcʉ niwĩ. \v 22 Cʉ̃ Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã weronojõ buꞌeticʉ niwĩ. Dutisere cʉogʉ weronojõ narẽ buꞌecʉ niwĩ. Tojo weerã masã cʉ̃ buꞌesere tʉꞌomarĩa waꞌacãrã niwã. \v 23 Ti wiꞌi na nerẽrĩ wiꞌipʉ niꞌcʉ̃ masʉ̃ wãtĩ sãjãnoꞌcʉ nicʉ niwĩ. Cʉ̃ aꞌtiro caricũcʉ niwĩ: \p \v 24 —Mʉꞌʉ Jesú Nazarecjʉ̃, ʉ̃sãrẽ cariboticãꞌña. ¿Ʉ̃sãrẽ buꞌiri daꞌre bajuriogʉ aꞌtigʉ weeti? Mʉꞌʉrẽ ĩꞌamasĩꞌi. Õꞌacʉ̃ oꞌóꞌcʉ ñaꞌase moogʉ̃, añubutiagʉ niꞌi, nicʉ niwĩ. \p \v 25 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú wãtĩ masʉ̃pʉre nigʉ̃rẽ tuꞌtigʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Diꞌtamarĩaña. Cʉ̃pʉre nigʉ̃́ wijaaya, nicʉ niwĩ. \p \v 26 Cʉ̃ tojo nicã, wãtĩ cʉ̃pʉre nigʉ̃́ masʉ̃rẽ bʉrʉqueꞌa narãsãcã weecʉ niwĩ. Ʉpʉtʉ waro caricũ, wãtĩ cʉ̃pʉre níꞌcʉ wijaacʉ niwĩ. \v 27 Nipeꞌtirã ti wiꞌipʉ nirã́ ĩꞌamarĩacãrã niwã. Na basu aꞌmerĩ sẽrĩtiñaꞌmʉjãcãrã niwã: \p —¿Ñeꞌenojõ niti aꞌte tojo waꞌase? ¿Maꞌma buꞌese niti? Ãꞌrĩ masʉ̃ wãtĩapʉreta cõꞌawĩrõmasĩsere cʉodojami. Na cʉ̃ cõꞌawĩrõcã, wijaama, nicãrã niwã. \p \v 28 Cʉ̃ tojo wééca beꞌro yoaticãta Jesú ye quetire Galilea diꞌtacjãrã tʉꞌoseꞌsapeꞌtia waꞌacãrã niwã. \s1 Jesú Simó Pedro mañecõrẽ yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mt 8.14-15; Lc 4.38-39) \p \v 29 Jesú na nerẽwʉari wiꞌipʉ wijááca beꞌro Simó, André meꞌrã na ya wiꞌipʉ waꞌacʉ niwĩ. Tojo nicã Santiago, Juã waꞌacãrã niwã. \v 30 Topʉ Simó mañecõ ujaque dutitigo cãjĩco niwõ. Jesure maata “Co dutitigo weeamo”, ni werecãrã niwã. \v 31 Tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú co tiropʉ sãjãacʉ niwĩ. Core omocãpʉ ñeꞌe wejewãꞌcõdʉpocʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo weeri curata ujaque surupeꞌtia waꞌacaro niwʉ̃. Beꞌro maata narẽ baꞌase ecaco niwõ. \s1 Jesú pãjãrã masã dutitirãrẽ yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mt 8.16-17; Lc 4.40-41) \p \v 32 Mujĩpũ sãjã́ca beꞌro ñamipʉ masã Jesú tiropʉ nipeꞌtirã dutitirãrẽ miacãrã niwã. Wãtĩa sãjãnoꞌcãrã quẽꞌrãrẽ miacãrã niwã. \v 33 Nipeꞌtirã ti macãcjãrã Jesú cʉ̃ nirĩ wiꞌi sope pʉꞌtopʉ nerẽcãrã niwã. \v 34 Nipeꞌtirã noꞌo nise duti cʉorãrẽ yʉꞌrʉopeꞌocãꞌcʉ niwĩ. Pãjãrã wãtĩa sãjãnoꞌcãrãrẽ cõꞌawĩrõcʉ niwĩ. Wãtĩa Jesú cʉ̃ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ nisere masĩcãrã niwã. Tojo weegʉ narẽ ne cãꞌrõ ucũdutiticʉ niwĩ. Tojo nirṍ meꞌrã ucũticãrã niwã. \s1 Jesú Galilea diꞌtapʉ cʉ̃ ye quetire werecusiaꞌque niꞌi \r (Lc 4.42-44) \p \v 35 Ape nʉmʉ boꞌrease dʉporo Jesú wãꞌcã, macã sumuto masã marĩrõpʉ cʉ̃ pacʉre ñubuegʉ waꞌacʉ niwĩ. \v 36 Beꞌro Simó, ãpẽrã cʉ̃ meꞌrãcjãrã meꞌrã Jesure aꞌmarã waꞌacãrã niwã. \v 37 Cʉ̃rẽ bocarã, aꞌtiro ni werecãrã niwã: \p —Nipeꞌtirã mʉꞌʉrẽ aꞌmarã weeama. \p \v 38 Cʉ̃ narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Teꞌa apero pʉꞌtoacã nise macãrĩpʉ. Topʉ quẽꞌrãrẽ yé quetire weregʉ waꞌagʉti. Aꞌtere weegʉta yʉꞌʉ aꞌti nucũcãpʉ aꞌtiꞌcʉ niꞌi, nicʉ niwĩ. \p \v 39 Tojo weegʉ Jesú nipeꞌtiro Galilea na nerẽwʉase wiꞌseripʉ buꞌecusiabiꞌacʉ niwĩ. Tojo nicã wãtĩarẽ cõꞌawĩrõmʉjãcʉ niwĩ. \s1 Jesú cãmi boagʉre yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mt 8.1-4; Lc 5.12-16) \p \v 40 Jesú Galileapʉ nirĩ cura niꞌcʉ̃ masʉ̃ cãmi boagʉ Jesú tiro waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃ tiro ejagʉ ejaqueꞌa, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ dutire yʉꞌrʉogʉ niꞌi. Yʉꞌʉre yʉꞌrʉoya, nicʉ niwĩ. \p \v 41 Jesú cʉ̃rẽ pajañaꞌgʉ̃, cʉ̃rẽ yʉꞌrʉogʉ daꞌrañaꞌa, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉrẽ yʉꞌrʉogʉti. Cãmi marĩgʉ̃ tojayá, nicʉ niwĩ. \p \v 42 Cʉ̃ tojo nirĩ curata cʉ̃ cãmi nimiꞌque yatipeꞌtia waꞌacaro niwʉ̃. Cʉ̃ aꞌti upʉ tojacʉ niwĩ. \v 43 Beꞌro Jesú cʉ̃rẽ weꞌeritigʉ, tutuaro meꞌrã “Aꞌtiro weeya”, nicʉ nimiwĩ. \p \v 44 —Ne ãpẽrãrẽ wereticãꞌña. Diacjʉ̃ta paꞌi tiropʉ mʉꞌʉ ye cãmi yatiꞌquere ĩꞌogʉ̃ waꞌaya. Cʉ̃ mʉꞌʉrẽ mʉꞌʉ cãmi boasere “Peꞌtia waꞌaꞌa”, nigʉ̃sami. Cʉ̃ tojo níca beꞌro Moisé cʉ̃ ñubuepeodutiꞌquere oꞌoya. Mʉꞌʉ tojo weecã, nipeꞌtirã mʉꞌʉ cãmi yatinoꞌquere masĩrãsama. Beꞌro na meꞌrã nisetigʉsaꞌa tja, nicʉ niwĩ. \p \v 45 Cʉ̃ peꞌe cʉ̃ weedutiꞌcaronojõ weeticʉ niwĩ. Waꞌa, nipeꞌtirãpʉre cʉ̃rẽ waꞌaꞌquere werecusiacʉ niwĩ. Tojo weegʉ Jesú masã ĩꞌorõ macãrĩpʉre sãjãamasĩticʉ niwĩ. Te macãrĩ sumuto, masã marĩrõpʉ sijacʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo weemicã, nipeꞌtirocjãrã masã aꞌti, cʉ̃rẽ ĩꞌacusiacãrã niwã. \c 2 \s1 Jesú sijamasĩtigʉre yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mt 9.1-8; Lc 5.17-26) \p \v 1 Pejeti nʉmʉrĩ cãmi boagʉre yʉꞌrʉóca beꞌro Jesú apaturi Capernaupʉ waꞌacʉ niwĩ tja. Cʉ̃ topʉ nicã, ti macãcjãrã wiꞌipʉ nimi nise quetire tʉꞌocãrã niwã. \v 2 Tojo weerã maata masã pãjãrã Jesú nirĩ wiꞌipʉ nerẽcãrã niwã. Ti wiꞌire muꞌmuyʉꞌrʉacãrã niwã. Mejãrõta sopepʉ quẽꞌrãrẽ muꞌmuyʉꞌrʉacãrã niwã. Ne sãjãata basioticaro niwʉ̃. Narẽ cʉ̃ ye buꞌesere werecʉ niwĩ. \v 3 Tojo weeri cura Jesú tiro niꞌcʉ̃ sijamasĩtigʉre baꞌparitirã ʉmʉa wʉawãꞌcãcãrã niwã. \v 4 Na masã pãjãrã nise buꞌiri Jesú pʉꞌtoacãpʉ ejamasĩticãrã niwã. Tojo weerã wiꞌi buꞌipʉ mʉjãa, Jesú nirṍ buꞌipʉ niꞌcã pe seeweecãrã niwã. Ti pepʉ cʉ̃ sijamasĩtigʉre cʉ̃ cũñarõ meꞌrã duꞌudijocãrã niwã. \v 5 Jesú na ʉpʉtʉ ẽjõpeocã ĩꞌagʉ̃, dutitigʉre nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ ñaꞌarõ weeꞌquere acobojonoꞌtojaꞌa, nicʉ niwĩ. \fig Jesure yʉꞌrʉodutirã sijamasĩtigʉre wiꞌi dʉposãrĩpʉ duꞌudijoꞌque niꞌi|alt="Make 120 percent Paralyzed man lowered through roof to Jesus" src="LB00305B.TIF" size="col" ref="Mr 2.1-12; Mt 9.1-8; Lc 5.17-26" \fig* \p \v 6 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, topʉ dujirã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã aꞌtiro wãcũcãrã niwã: \v 7 “Ãꞌrĩ tojo ucũticãꞌrõʉaꞌa. Tojo nígʉ̃, Õꞌacʉ̃rẽ ñaꞌarõ ucũgʉ̃ weemi. ¿Cʉ̃ ‘Õꞌacʉ̃ weronojõ tutuagʉ niꞌi’, ni wãcũsari? Õꞌacʉ̃ niꞌcʉ̃ta ñaꞌarõ weeꞌquere acobojomasĩmi. Ãꞌrĩ marĩ weronojõ upʉtigʉ masã ñaꞌarõ weeꞌquere acobojomasĩtisami”, ni wãcũcãrã niwã. \v 8 Jesú cʉ̃ basu na wãcũsere ĩꞌamasĩgʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ narẽ: \p —¿Deꞌro weerã mʉsã yʉꞌʉre ñaꞌarõ mejẽcã wãcũti? \v 9 ¿Deꞌro nise peꞌe diasatibutiati? ¿“Mʉꞌʉ ñaꞌarõ weeꞌquere acobojonoꞌtojaꞌa” o “Wãꞌcãnʉꞌcãña, mʉꞌʉ cũñaꞌcaro meꞌrã sijawãꞌcãña” nise peꞌe diasaweti? “Mʉꞌʉ ñaꞌarõ weeꞌquere acobojonoꞌtojaꞌa” nicã ĩꞌatimigʉ̃, ẽjõpeoya marĩꞌi. “Wãꞌcãnʉꞌcã sijawãꞌcãña” nicã peꞌema, cʉ̃ sijasere ĩꞌatojagʉpʉ “Diacjʉ̃ta niꞌi”, ni ẽjõpeonoꞌo. \v 10 Tojo weegʉ yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ yʉꞌʉ tutuasere ĩꞌogʉ̃, ãꞌrĩ sijamasĩtigʉre yʉꞌrʉogʉti. Te meꞌrã mʉsã yʉꞌʉ masã ñaꞌarõ weeꞌquere acobojomasĩsere masĩrãsaꞌa, nicʉ niwĩ. \p Beꞌro sijamasĩtigʉre aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p \v 11 —Mʉꞌʉ peꞌema aꞌtiro nigʉ̃ti. Wãꞌcãnʉꞌcãña. Mʉꞌʉ cũñaꞌcarore miiwʉa, mʉꞌʉ ya wiꞌipʉ tojaagʉsaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 12 Cʉ̃ tojo nirĩ curata sijamasĩtigʉ wãꞌcãnʉꞌcãcʉ niwĩ. Wãꞌcãnʉꞌcã, cʉ̃ cũñaꞌcarore miiwʉa, masã nipeꞌtirã ĩꞌorõpʉ waꞌa waꞌacʉ niwĩ. Tojo weerã nipeꞌtirã ĩꞌamarĩarã, aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Marĩ pacʉ Õꞌacʉ̃ tutuayʉꞌrʉami. Ne niꞌcãti ʉ̃sã aꞌtiro weesere ĩꞌatirã nicãti, nicãrã niwã. \s1 Jesú Levíre pijiꞌque niꞌi \r (Mt 9.9-13; Lc 5.27-32) \p \v 13 Jesú sijamasĩtigʉre yʉꞌrʉóca beꞌro apaturi Galilea ditara sumutopʉ waꞌacʉ niwĩ tja. Nipeꞌtirã masã cʉ̃ tiropʉ nérẽ́ca beꞌro narẽ buꞌecʉ niwĩ. \v 14 Ti ditarapʉ waꞌagʉ, Leví, Alfeo macʉ̃rẽ ĩꞌabocacʉ niwĩ. Cʉ̃ romano wiogʉre niyeru wapaseebosari masʉ̃ nicʉ niwĩ. Tojo weegʉ cʉ̃ daꞌrari tucũpʉ dujicʉ niwĩ. Jesú cʉ̃rẽ ĩꞌagʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Teꞌa yʉꞌʉ meꞌrã. \p Tojo weegʉ Leví wãꞌcãnʉꞌcã, cʉ̃ meꞌrã waꞌacʉ niwĩ. \p \v 15 Beꞌro Jesú Leví ya wiꞌipʉ baꞌagʉ waꞌacʉ niwĩ. Topʉ pãjãrã wapaseeri masã, tojo nicã “Ñaꞌarã nima” ninoꞌrãnojõ nicãrã niwã. Pãjãrã waro nanojõ Jesure sirutucãrã niwã. Tojo weerã na Jesú tiro cʉ̃ buꞌerã meꞌrã dujicãrã niwã. \v 16 Na tojo weecã ĩꞌarã, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã, ãpẽrã fariseo masã Jesú na pãjãrã meꞌrã baꞌacã ĩꞌarã, cʉ̃ buꞌerãrẽ aꞌtiro nicãrã niwã: \p —¿Deꞌro weegʉ mʉsã buꞌegʉ wapaseeri masã meꞌrã, ñaꞌarõ weeri masã meꞌrã sĩꞌrĩ, baꞌati? nicãrã niwã. \p \v 17 Jesú na tojo nicã tʉꞌogʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Duti moorã ocoyeri masʉ̃rẽ aꞌmatisama. Dutitirã pũrĩcã ocoyegʉre aꞌmasama. “Añurã niꞌi” nirãrẽ aꞌmagʉ̃ aꞌtitiwʉ. “Ñaꞌarã niꞌi” nirã́ peꞌere yʉꞌrʉogʉ aꞌtiwʉ, nicʉ niwĩ. \s1 “Mʉꞌʉ buꞌerã ¿deꞌro weerã beꞌtiweti?” Jesure níꞌque niꞌi \r (Mt 9.14-17; Lc 5.33-39) \p \v 18 Niꞌcã nʉmʉ Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ buꞌesere siruturi masã, tojo nicã fariseo masã Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeorã, beꞌticãrã niwã. Na tojo beꞌtiri cura niꞌcãrẽrã Jesú tiro waꞌa, cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ buꞌesere siruturã, tojo nicã fariseo masã buꞌesere siruturã Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeorã, beꞌtima. ¿Deꞌro weerã mʉꞌʉ buꞌerã peꞌe beꞌtiweti? nicãrã niwã. \p \v 19 Jesú narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weeacjʉ omocã dʉꞌtegʉ na meꞌrã nígʉ̃, cʉ̃ pijioꞌcãrãrẽ bʉjaweti, beꞌtidutibosari? \v 20 Beꞌro cʉ̃rẽ ãpẽrã aperopʉ miáca beꞌro pũrĩcãrẽ bʉjaweti, beꞌtirãsama. Jesú, yʉꞌʉ na meꞌrã niꞌi yujupʉ; yʉꞌʉ na meꞌrã niticã pũrĩcãrẽ beꞌtirãsama nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \p \v 21 Apeyere queose meꞌrã narẽ werenemocʉ niwĩ. Tojo nígʉ̃, maꞌma cʉ̃ buꞌese meꞌrã todʉporopʉ na weesetiꞌque aꞌmesʉꞌamasĩtisaꞌa, nigʉ̃ weecʉ niwĩ. \p —Mejãrõ suꞌtiro maꞌma casero, coeya marĩrĩ casero meꞌrã sereõꞌota basioweꞌe. Tojo weecãma, maꞌma casero coecã, wejedʉꞌosaꞌa. Mejãrõ suꞌtiro peꞌere wejetʉ̃ꞌrẽsaꞌa. Nemorõ pajiri pe tʉ̃ꞌrʉ̃nemosaꞌa. \v 22 Tojota waꞌasaꞌa marĩ maꞌma vino mejã ajuro waꞌicʉrã casero meꞌrã wééca ajuropʉ poseyecã. Pãꞌmʉyʉꞌrʉ, ti ajuro tʉ̃ꞌrʉ̃, vino piostepeꞌtia waꞌasaꞌa. Tojo waꞌacã, vino bajudutia waꞌasaꞌa. Ti ajuro quẽꞌrã cõꞌa waꞌasaꞌa. Tojo weerã maꞌma vinorẽ maꞌma ajuropʉ poseyenoꞌo, nicʉ niwĩ Jesú. Dʉporopʉ weesetiꞌque meꞌrã Jesú cʉ̃ niꞌcãrõacã maꞌma buꞌese morẽta basioweꞌe nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \s1 Sauru nicã Jesú buꞌerã trigore tʉ̃ꞌrẽꞌque niꞌi \r (Mt 12.1-8; Lc 6.1-5) \p \v 23 Niꞌcã nʉmʉ judío masã na soowʉari nʉmʉ nicã, Jesú cʉ̃ buꞌerã meꞌrã trigo wesepʉ yʉꞌrʉacʉ niwĩ. Cʉ̃ buꞌerã ti wesepʉ yʉꞌrʉarã, trigore tʉ̃ꞌrẽ baꞌacãrã niwã. (Moisé cʉ̃ dutiꞌcaronojõta na tojo weese yajase mejẽta nicaro niwʉ̃.) \v 24 Tojo weecã, fariseo masã ĩꞌacãrã niwã. Tojo weerã Jesure nicãrã niwã: \p —Ĩꞌaña. ¿Deꞌro weerã marĩ soowʉari nʉmʉrẽ daꞌradutitimicã, mʉꞌʉ buꞌerã tojo weeti? nicãrã niwã. \p \v 25 Jesú narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉsã dʉporocjʉ̃ wiogʉ Davi cʉ̃ meꞌrãcjãrã ʉjaboarã weeꞌquere buꞌetojapã. \v 26 Davi Abiatar cʉ̃ paꞌia wiogʉ nirĩ cura Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ sãjãa, pã́ “Õꞌacʉ̃ ye niꞌi” níꞌquere baꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃ meꞌrãcjãrã quẽꞌrãrẽ dʉcawaacʉ niwĩ. Te marĩrẽ dutise aꞌtiro niꞌi. Paꞌia diaꞌcʉ̃rẽ te pã́ baꞌata basiomicaro niwʉ̃. Yʉꞌʉ buꞌerã tere baꞌarã, yʉꞌrʉnʉꞌcãrã mejẽta weema nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \p \v 27 Jesú yʉꞌtinemocʉ niwĩ tja: \p —Marĩ ye niatjere Õꞌacʉ̃ marĩ soowʉari nʉmʉrẽ cũucʉ niwĩ. Ti nʉmʉ mejẽta marĩrẽ dutimasĩꞌi. \v 28 Tojo weegʉ yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ soowʉari nʉmʉ dutise nemorõ dutimasĩꞌi, nicʉ niwĩ Jesú. \c 3 \s1 Jesú omocã bʉꞌawiaꞌcʉre yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mt 12.9-14; Lc 6.6-11) \p \v 1 Jesú apaturi cʉ̃ weewʉaronojõpʉma judío masã na nerẽrĩ wiꞌipʉ sãjãacʉ niwĩ. Topʉ niꞌcʉ̃ omocã bʉꞌawiaꞌcʉ nicʉ niwĩ. \v 2 Ãpẽrã ¿marĩ soowʉari nʉmʉrẽ cʉ̃rẽ yʉꞌrʉogʉsari? nírã, Jesure ĩꞌacoꞌtecãrã niwã. Jesú yʉꞌrʉocã, weresãta basiorosaꞌa nírã, tojo ĩꞌacãrã niwã. \v 3 Beꞌro Jesú omocã bʉꞌawiagʉre nicʉ niwĩ: \p —Aꞌtia, ãꞌrã nipeꞌtirã decopʉ ejanʉꞌcãña. \v 4 Tuꞌajanʉꞌcõ, to nirã́ ãpẽrãrẽ nicʉ niwĩ: \p —¿Marĩ soowʉari nʉmʉ nicã añusere weeroʉati o ñaꞌase peꞌere ʉati? ¿Yʉꞌrʉosere ʉati o wẽjẽcõꞌase peꞌere ʉati? nicʉ niwĩ. Na nipeꞌtirã diꞌtamarĩpeꞌtia waꞌacãrã niwã. \v 5 Na yʉꞌtiticã ĩꞌagʉ̃, ua waꞌacʉ niwĩ. Na tʉꞌosĩꞌrĩticã, bʉjawetise meꞌrã omocã bʉꞌawiagʉre nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ omocãrẽ sĩ́oña, nicʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo nicã, omocãrẽ sĩ́ocʉ niwĩ. Sĩ́oo, cʉ̃ omocãrẽ yʉꞌrʉonoꞌcʉpʉ tojacʉ niwĩ. \v 6 Beꞌro fariseo masã uawija waꞌacãrã niwã. Na Herode ya curuacjãrã meꞌrã “¿Deꞌro wee marĩ Jesure wẽjẽrãsari?” ni wãcũwãꞌcãcãrã niwã. \s1 Ditara sumutopʉ pãjãrã masã nerẽꞌque niꞌi \p \v 7 Jesú na nerẽwʉari wiꞌipʉ níꞌcʉ cʉ̃ buꞌerã meꞌrã ditara sumutopʉ waꞌacʉ niwĩ. Pãjãrã Galilea diꞌtacjãrã cʉ̃rẽ sirutuwãꞌcãcãrã niwã. \v 8 Cʉ̃ peje añuse weecã tʉꞌorã, pãjãrã masã cʉ̃ tiropʉ waꞌacãrã niwã. Judea diꞌtacjãrã, Jerusalẽ́cjãrã, Idumea diꞌtacjãrã, Jordã́ wãmetiri maa mujĩpũ mʉjãtiro peꞌecjãrã, Tiro, Sidṍ wãmetise macãrĩcjãrã na quẽꞌrã Jesure ĩꞌarã waꞌacãrã niwã. \v 9 Na pãjãrã nicã ĩꞌagʉ̃, Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ niꞌcãwʉ̃ yucʉsʉ cʉoyuduticʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ masã tuutĩꞌabosama nígʉ̃, tojo weeduticʉ niwĩ. \v 10 Cʉ̃ pãjãrãrẽ yʉꞌrʉocʉ niwĩ. Tojo weerã nipeꞌtirã dutitirã cʉ̃rẽ ñeꞌeñaꞌsĩꞌrĩrã, cʉ̃ tiropʉ diaꞌcʉ̃ tuuwãꞌcãcãrã niwã. Cʉ̃rẽ ñeꞌese meꞌrã yʉꞌrʉrãsaꞌa ni wãcũrã, tojo weecãrã niwã. \v 11 Wãtĩa sãjãnoꞌcãrã Jesure ĩꞌarã, cʉ̃ pʉꞌto ejaqueꞌamʉjãcãrã niwã. Ejaqueꞌarã, aꞌtiro ni caricũcãrã niwã: \p —Mʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ niꞌi, nicãrã niwã. \p \v 12 Jesú peꞌe narẽ ne ucũdutiticʉ niwĩ. Cʉ̃ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ nisere werebajurẽrĩ nígʉ̃, tojo weecʉ niwĩ. \s1 Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ beseꞌque niꞌi \r (Mt 10.1-4; Lc 6.12-16) \p \v 13 Beꞌro Jesú ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉ mʉjãcʉ niwĩ. Topʉ cʉ̃ besesĩꞌrĩrãrẽ beseacjʉ pijiocʉ niwĩ. \v 14 Na cʉ̃ tiropʉ ejacã, cʉ̃ meꞌrã waꞌajã warore doce ʉmʉarẽ besecʉ niwĩ. Narẽ cʉ̃ ye quetire weredutioꞌocʉ niwĩ. \v 15 Wãtĩarẽ cõꞌawĩrõsere oꞌocʉ niwĩ. \v 16 Na aꞌticʉrã nicãrã niwã: Simó, cʉ̃rẽta Jesú peꞌe Pedro wãme õꞌocʉ niwĩ. \v 17 Santiago, tojo nicã cʉ̃ acabiji Juã na Zebedeo põꞌrã nicãrã niwã. Narẽ Boanerges wãme õꞌocʉ niwĩ. Tojo nígʉ̃, na ĩꞌoduarã niyucã, “Bʉpo Põꞌrã” nigʉ̃ weecʉ niwĩ. \v 18 Ãpẽrã André, Felipe, Bartolomé, Mateo, Tomás, Santiago Alfeo macʉ̃ nicãrã niwã. Tojo nicã Tadeo, Simó celote curuacjʉ̃ nicãrã niwã. \v 19 Apĩ Juda Iscariote beꞌropʉ Jesure ĩꞌatuꞌtirãrẽ oꞌoacjʉ nicʉ niwĩ. \s1 Jesure “Wãtĩ tutuaro meꞌrã wãtĩarẽ cõꞌawĩrõmi” ni ucjaꞌque niꞌi \r (Mt 12.22-32; Lc 11.14-23; 12.10) \p Beꞌro Jesú cʉ̃ buꞌerã meꞌrã niꞌcã wiꞌipʉ sãjãacʉ niwĩ. \v 20 Topʉre tja pãjãrã masã nerẽcãrã niwã. Tojo weerã ti wiꞌi muꞌmucã, Jesú cʉ̃ buꞌerã meꞌrã baꞌata basioticaro niwʉ̃. \v 21 Tojo waꞌasere Jesú acawererã tʉꞌocãrã niwã. Cʉ̃rẽ maatia waꞌasami nírã, pijirã waꞌacãrã niwã. \p \v 22 Ãpẽrã masã Jerusalẽ́pʉ aꞌtiꞌcãrã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Ãꞌrĩ Beelzebú wãtĩa wiogʉ sãjãnoꞌcʉ nimi. Cʉ̃ tutuaro meꞌrã wãtĩarẽ cõꞌawĩrõmi, nicãrã niwã. \p \v 23 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú narẽ pijio, queose meꞌrã werecʉ niwĩ: \p —Wãtĩ cʉ̃ basu cõꞌawĩrõmasĩtisami. \v 24 Niꞌcã curuacjãrã dʉcawatirã, na basu aꞌmequẽrã masãpeꞌtia waꞌasama. \v 25 Niꞌcã wiꞌicjãrã dʉcawatirã, na quẽꞌrã peꞌtia waꞌasama. \v 26 Wãtĩ cʉ̃ yarã meꞌrã dʉcawatigʉ, cʉ̃ quẽꞌrã ninuꞌcũtisami. Te meꞌrã yapatidija waꞌasami. \p \v 27 »Niꞌcʉ̃ tutuagʉ ya wiꞌipʉre cʉ̃rẽ dʉꞌtecũutimigʉ̃, cʉ̃ yere yajamasĩtisami. Dʉꞌtecṹúca beꞌropʉ yajamasĩsami, nicʉ niwĩ. Jesú, yʉꞌʉ wãtĩ yʉꞌrʉoro tutuagʉ niꞌi nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \p \v 28 Beꞌro ninemocʉ niwĩ: \p —Diacjʉ̃ta mʉsãrẽ weregʉti. Õꞌacʉ̃ nipeꞌtise masã ñaꞌarõ weesere, ñaꞌarõ ucũsere acobojogʉsami. \v 29 Espíritu Santure ñaꞌarõ ucũcã peꞌema, ne acobojotisami. Tojota acobojotiyʉꞌrʉocʉ̃sami. Buꞌiritinuꞌcũgʉ̃sami, nicʉ niwĩ. \p \v 30 Aꞌtere na “Wãtĩrẽ cʉomi” nise buꞌiri tojo nicʉ niwĩ. \s1 Jesú paco, tojo nicã cʉ̃ acabijirã na cʉ̃rẽ aꞌmaꞌque niꞌi \r (Mt 12.46-50; Lc 8.19-21) \p \v 31 Cʉ̃ tojo nirĩ cura Jesú paco, cʉ̃ acabijirã etacãrã niwã. Na sope pʉꞌtopʉ ejanʉꞌcã, Jesure pijidutisõrõcãrã niwã. \v 32 Jesú pʉꞌto dujirã cʉ̃rẽ nicãrã niwã: \p —Mʉꞌʉ paco, mʉꞌʉ acabijirã sope pʉꞌto mʉꞌʉrẽ aꞌmarã weeapãrã, nicãrã niwã. \p \v 33 Cʉ̃ narẽ nicʉ niwĩ: \p —¿Noanojõ nisari yʉꞌʉ paco, yʉꞌʉ acabijirã? nicʉ niwĩ. \p \v 34 Cʉ̃ sumuto dujirãrẽ ĩꞌa, narẽ nicʉ niwĩ: \p —Ãꞌrã peꞌe yʉꞌʉ paco, yʉꞌʉ acabijirã weronojõ nima. \v 35 Aꞌtiro niꞌi. Noꞌo Õꞌacʉ̃ ʉaro weerãnojõ náta yʉꞌʉ acabiji, yʉꞌʉ acabijo, yʉꞌʉ paco weronojõ nima, ni ucũcʉ niwĩ. \c 4 \s1 Jesú oteri masʉ̃ ye quetire queose meꞌrã wereꞌque niꞌi \r (Mt 13.1-9; Lc 8.4-8) \p \v 1 Apaturi Jesú ditara sumutopʉ buꞌecʉ niwĩ. Pãjãrã masã cʉ̃ pʉꞌtopʉ nerẽcãrã niwã. Na pãjãrã niyʉꞌrʉcã ĩꞌagʉ̃, Jesú yucʉsʉpʉ mʉjãsãjãa, ejanujãcʉ niwĩ. Masã peꞌe nucũporopʉ tojacãrã niwã. \v 2 Beꞌro narẽ peje queose meꞌrã buꞌecʉ niwĩ. Narẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p \v 3 —Niꞌcʉ̃ masʉ̃ cʉ̃ ya wesepʉ otegʉ waꞌasami. \v 4 Cʉ̃ otegʉ wẽestewãꞌcãcã, maꞌapʉ apeye otese cape doquequeꞌasaꞌa. Mirĩcʉ̃a aꞌti, te perire ĩꞌaboca, baꞌapeꞌocãꞌsama. \v 5 Apeye ʉ̃tãpaga cãꞌrõacã diꞌta cʉoro buꞌipʉ doquequeꞌasaꞌa. Te diꞌta cãꞌrõacã niyucã, asibusu maata marã, pĩꞌrĩsaꞌa. \v 6 Beꞌro mujĩpũ asimʉjãtiri cura diꞌta boposãjãyʉꞌrʉa waꞌasaꞌa. Tojo weero nʉꞌcõrĩ cʉotiꞌcaro nitjĩarõ, maata ñaidija waꞌasaꞌa. \v 7 Apeye otese cape pota waꞌteropʉ bʉrʉqueꞌasaꞌa. Pota peꞌe tere pĩꞌrĩyʉꞌrʉa, wẽjẽcãꞌsaꞌa. Tojo weero ne dʉcatitimirõ, boadija waꞌasaꞌa. \v 8 Apeye otese cape diꞌta añurõpʉ bʉrʉqueꞌasaꞌa. Te pĩꞌrĩ, bʉcʉamʉjã, peje dʉcatisaꞌa. Niꞌcã ño treinta peri dʉcatisaꞌa. Ape ño sesenta peri dʉcatisaꞌa. Ape ño cien peri dʉcatisaꞌa. \p \v 9 Beꞌro narẽ nicʉ niwĩ: \p —Oꞌmeperi cʉorãnojõ aꞌtere añurõ tʉꞌoya, nicʉ niwĩ. \s1 Jesure cʉ̃ buꞌerã “¿Deꞌro weegʉ queose meꞌrã buꞌeti?” níꞌque niꞌi \r (Mt 13.10-17; Lc 8.9-10) \p \v 10 Beꞌro Jesú cʉ̃ buꞌerã doce, tojo nicã ãpẽrã cʉ̃ pʉꞌto nirã́ meꞌrã seꞌsaro tojaqueꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ aꞌtiro sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —¿Deꞌro nisĩꞌrĩrõ weeati sõꞌoníꞌque mʉꞌʉ queose meꞌrã buꞌeꞌque? ni sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã. \p \v 11 Cʉ̃ narẽ nicʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ ãpẽrã todʉporopʉ masĩña marĩmiꞌquere cʉ̃ wiogʉ nisere masĩcã weemi. Yʉꞌʉre ẽjõpeotirãma queose meꞌrã werenoꞌo. \v 12 Tojo weerã yʉꞌʉ weesere ĩꞌamirã, ĩꞌamasĩsome. Yé cjasere tʉꞌomirã, tʉꞌomasĩtirã tojarã́sama. Na ñaꞌarõ weeꞌquere duꞌu dʉcayutitjĩarã, acobojose sẽrĩsome, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú cʉ̃ queose oꞌoꞌquere “Aꞌtiro nisĩꞌrĩrõ weeꞌe” ni wereꞌque niꞌi \r (Mt 13.18-23; Lc 8.11-15) \p \v 13 Apeye narẽ ninemocʉ niwĩ: \p —¿Mʉsã yʉꞌʉ queose oꞌoꞌquere tʉꞌoweti? To pũrĩcãrẽ aꞌtere tʉꞌotirã, ¿deꞌro wee apeyepʉre tʉꞌobosaʉ? \v 14 Otese capere otegʉ, yé quetire weregʉ weronojõ nisami. \v 15 Masã ãpẽrã maꞌapʉ otese cape bʉrʉqueꞌaꞌque weronojõ nisama. Na, yé quetire tʉꞌosama. Beꞌro wãtĩ aꞌti, na tʉꞌomiꞌquere ẽꞌmapeꞌocãꞌsami. \v 16 Ãpẽrã ʉ̃tãpaga waꞌteropʉ doquequeꞌaꞌque peri weronojõ nisama. Yé quetire añurõ eꞌcatise meꞌrã tʉꞌosama. \v 17 Na tojo tʉꞌomirã, nʉꞌcõrĩ marĩrã weronojõ nisama. Narẽ mejẽcã waꞌacã, o ãpẽrã te quetire ẽjõpeose buꞌiri narẽ tuꞌticã, maata ẽjõpeoduꞌucãꞌsama. \v 18 Ãpẽrã otese cape pota waꞌtero doquequeꞌaꞌque weronojõ nisama. Yé quetire tʉꞌoma, tʉꞌorã peꞌe. \v 19 Aꞌti ʉmʉco cjase peꞌere wãcũyʉꞌrʉoquejocãꞌsama. Noꞌo deꞌro nisere ʉaripejayʉꞌrʉasama. Na tojo niseticã, aꞌte narẽ dojorẽcãꞌsaꞌa. Na tʉꞌoꞌquere acobojo, dʉca marĩrã weronojõ tojasama. \v 20 Ãpẽrã peꞌe yé quetire tʉꞌorã, añurõ ẽjõpeosama. Na tojo weerã peje dʉcatiro weronojõ nisama. Otese cape diꞌta añurõ bʉrʉqueꞌaꞌque weronojõ nisama. Ãpẽrã treinta peri dʉcatiꞌcaro weronojõ nisama. Ãpẽrã sesenta peri, ãpẽrã cien peri dʉcatiꞌcaro weronojõ nibʉrosama, ni ucũcʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú sĩꞌocja meꞌrã queose oꞌoꞌque niꞌi \r (Lc 8.16-18) \p \v 21 Apeye queosere werenemocʉ niwĩ: \p —Masã sĩꞌocjare acaro docapʉ sĩꞌotisaꞌa. Tojo nicã na cãrĩrõ docapʉ sĩꞌodʉpotisama. Tojo weronojõ oꞌorã, nipeꞌtiropʉ sĩꞌodutirã ʉꞌmʉarõpʉ yoosama. \v 22-23 Aꞌte weronojõ todʉporopʉ masã masĩnoꞌña marĩꞌquere masĩnoꞌrõsaꞌa. Yaꞌyioropʉ níꞌque quẽꞌrã bajuarosaꞌa. Oꞌmeperi cʉorãnojõ aꞌtere añurõ tʉꞌoya, nicʉ niwĩ. Yé queti masĩnoꞌña marĩmiꞌque beꞌropʉre sĩꞌocja boꞌreyuro weronojõ masĩpeꞌticãꞌnoꞌrõsaꞌa nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \p \v 24 Aꞌtiro ninemocʉ niwĩ tja: \p —Mʉsã tʉꞌosere añurõ tʉꞌoñaꞌnʉrʉ̃ña. Yé quetire tʉꞌo ẽjõpeoꞌcaronojõta Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ tʉꞌomasĩsere oꞌogʉsami. Añurõ tʉꞌorãrẽ Õꞌacʉ̃ nemorõ añuse oꞌogʉsami. \v 25 Yʉꞌʉ buꞌese tʉꞌo ẽjõpeonemorãrẽ Õꞌacʉ̃ masĩse oꞌonemogʉ̃sami. Ãpẽrã yʉꞌʉ buꞌesere tʉꞌosĩꞌrĩtibutiarã peꞌere na masĩmiꞌquere ẽꞌmapeꞌocãꞌnoꞌrãsama, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú otese cape bʉcʉamʉjãse meꞌrã queose oꞌoꞌque niꞌi \p \v 26 Jesú apeye queose oꞌonemocʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ buꞌese, Õꞌacʉ̃ wiogʉ nise niꞌcʉ̃ masʉ̃ otese capere otero weronojõ niꞌi. \v 27 Otetojanʉꞌcõ, cʉ̃ ĩꞌanʉrʉ̃timigʉ̃, waꞌa waꞌasami. Beꞌro ʉmʉcori, ñamirĩ yóacãta yʉꞌrʉsaꞌa. Te nʉmʉrĩrẽ, te ñamirĩrẽ cʉ̃ oteꞌque te ʉaro pĩꞌrĩ bʉcʉasaꞌa. Cʉ̃ tojo waꞌasere masĩtisami. \v 28 Cʉ̃ oteꞌque ĩꞌanʉrʉ̃ña marĩrõ te diꞌtapʉre pĩꞌrĩsaꞌa. Ne waro pĩꞌrĩwijamʉꞌtãsaꞌa. Beꞌro pupi, beꞌropʉta te peri dʉca oꞌosaꞌa majã. \v 29 Te peri ñaica beꞌro cʉ̃ tere tʉ̃ꞌrẽgʉ̃ waꞌasami. Tere tʉ̃ꞌrẽrĩtero ejacã, tojo weesami, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú mostaza wãmetise cape meꞌrã queose oꞌoꞌque niꞌi \r (Mt 13.31-32; Lc 13.18-19) \p \v 30 Jesú narẽ werenemocʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ yarã pãjãrã sãjãrã́sama nisere aꞌte queose meꞌrã weregʉti. \v 31 Aꞌtiro niꞌi. Niꞌcã mostaza cape oteꞌque weronojõ niꞌi. Ti caperota cãꞌcaperoacã waro niꞌi. \v 32 Tócapeacã nimirõ, otéca beꞌro pĩꞌrĩrõpʉa pajibutiacjʉ yucʉgʉ pĩꞌrĩsaꞌa. Pacase dʉpʉritisaꞌa. Mirĩcʉ̃a tigʉpʉ acoroápesasama. Õꞌacʉ̃ wiogʉ nise oteri pe cãꞌpeacã weronojõ nʉꞌcãsaꞌa. Beꞌro pajicjʉ bʉcʉaꞌcaro weronojõ nipeꞌtiropʉ cʉ̃ ye queti seꞌsa waꞌasaꞌa. Tojo nicã pãjãrã cʉ̃ yarã sãjãrã́sama nígʉ̃, tojo werecʉ niwĩ. \s1 Jesú masãrẽ queose meꞌrã buꞌeꞌque niꞌi \r (Mt 13.34-35) \p \v 33 Jesú cʉ̃ ye quetire buꞌégʉ, peje queose meꞌrã buꞌemʉjãcʉ niwĩ. Na tʉꞌomasĩrõ ejatuaro buꞌecʉ niwĩ. \v 34 Narẽ buꞌégʉ, queose marĩrõ wereticã weeticʉ niwĩ. Cʉ̃ buꞌerã peꞌere na seꞌsaro nicã, nipeꞌtisere te queosere “Aꞌtiro nisĩꞌrĩrõ weeꞌe”, ni werepeꞌomʉjãcʉ niwĩ. \s1 Jesú wĩꞌrõrẽ, tojo nicã pãꞌcõrĩrẽ yʉsʉodijoꞌque niꞌi \r (Mt 8.23-27; Lc 8.22-25) \p \v 35 Jesú masãrẽ otese meꞌrã queose wéréca nʉmʉrẽta naꞌisãjãri cura cʉ̃ buꞌerãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Teꞌa siaquiji ditara sumutopʉ, nicʉ niwĩ. \p \v 36 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, na yucʉsʉ sãñacawʉpʉ Jesure miipẽꞌacãrã niwã. Masã peꞌe na níꞌcaropʉta tojacãꞌcãrã niwã. Apeyepawʉ quẽꞌrã na meꞌrã pẽꞌacaro niwʉ̃. \v 37 Na pẽꞌarĩ cura wĩꞌrõ ʉpʉtʉ aꞌticaro niwʉ̃. Pãꞌcõrĩ yucʉsʉpʉre paaquesãamʉjãcaro niwʉ̃. Tojo waꞌacã, tiwʉ mirĩdijaropʉ weecaro niwʉ̃. \v 38 Tojo waꞌari cura Jesú peꞌe siropʉ cʉ̃ dʉpoare apeyenojõ meꞌrã ẽotutjĩagʉ̃ cãrĩsãñacʉ niwĩ. Tojo waꞌacã ĩꞌarã, cʉ̃ buꞌerã cʉ̃rẽ wãꞌcõcãrã niwã. Aꞌtiro nicãrã niwã: \p —¿Ʉ̃sãrẽ buꞌegʉ, mʉꞌʉ ĩꞌaweti? Marĩ mirĩrãta weeꞌeba, nicãrã niwã. \p \v 39 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú wãꞌcãnʉꞌcã, wĩꞌrõrẽ yʉsʉocʉ niwĩ. Pãꞌcõrĩrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Diꞌtamarĩaña, nicʉ niwĩ. \p Cʉ̃ tojo nicã, wĩꞌrõ diꞌtamarĩa waꞌacaro niwʉ̃. Nipeꞌtise yʉsʉdijapeꞌtia waꞌacaro niwʉ̃. \v 40 Beꞌro Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weerã tocãꞌrõ uiati? ¿Mʉsãrẽ ẽjõpeose marĩbutiati? nicʉ niwĩ. \p \v 41 Na ʉpʉtʉ waro ʉcʉaꞌcãrã nitjĩarã, na basu aꞌmerĩ ucũcãrã niwã: \p —¿Noanojõ nisariba ãꞌrĩ? Cʉ̃rẽ wĩꞌrõ, pãꞌcõrĩpʉta tʉꞌomaatidojacãꞌa, nicãrã niwã. \fig Jesú wĩꞌrõ, pãꞌcõrĩrẽ yʉsʉoꞌque niꞌi|alt="Jesus stilling the storm" src="CN01708B.TIF" size="col" ref="Mr 4.35-41; Mt 8.23-27; Lc 8.22-25" \fig* \c 5 \s1 Jesú wãtĩa sãjãnoꞌcʉre cõꞌawĩrõꞌque niꞌi \r (Mt 8.28-34; Lc 8.26-39) \p \v 1 Jesú cʉ̃ buꞌerã meꞌrã Galilea cja ditarare pẽꞌa, Gerasa wãmetiropʉ pẽꞌajacãrã niwã. \v 2 Jesú yucʉsʉpʉ níꞌcʉ majãnʉꞌcãrĩ cura niꞌcʉ̃ wãtĩa sãjãnoꞌcʉ wẽrĩꞌcãrãrẽ yaaropʉ níꞌcʉ Jesú tiropʉ aꞌticʉ niwĩ. \v 3 Cʉ̃ masãperi waꞌteropʉ ninuꞌcũcʉ niwĩ. Ne niꞌcʉ̃ cʉ̃rẽ dʉꞌtecũumasĩticãrã niwã. Cõme dari meꞌrã quẽꞌrãrẽ ne basioticaro niwʉ̃. \v 4 Pejetiri cõme dari meꞌrã cʉ̃ omocãrĩrẽ, cʉ̃ dʉꞌpocãrĩpʉ dʉꞌtecũumicãrã niwã. Te darire wejesuremʉjãcʉ niwĩ. Ne niꞌcʉ̃ põtẽoticãrã niwã. \v 5 Ʉmʉcori, ñamirĩrẽ cʉ̃ ʉ̃rʉ̃pagʉpʉ, masã boaꞌcãrãrẽ na yaaꞌcaropʉ caricũsijamʉjãcʉ niwĩ. Ʉ̃tãperi meꞌrã cʉ̃ basuta cʉ̃ upʉre dotesija, cãmidaꞌremʉjãcʉ niwĩ. \v 6 Cʉ̃ Jesure yoaropʉ ĩꞌagʉ̃ta omawãꞌcãti, cʉ̃ tiro ejaqueꞌacʉ niwĩ. \v 7-8 Jesú cʉ̃rẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Wãtĩ ãꞌrĩpʉre sãñagʉ̃ wijaaya. \p Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, ʉpʉtʉ caricũse meꞌrã Jesure nicʉ niwĩ: \p —Jesú Õꞌacʉ̃ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ macʉ̃, ¿deꞌro weegʉ yʉꞌʉre caribogʉ aꞌtiati? Mʉꞌʉ pacʉ ĩꞌorõpʉ sẽrĩꞌi. Yʉꞌʉre ñaꞌabutiaro piꞌeticã weeticãꞌña. \p \v 9 Beꞌro Jesú cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro wãmetiti? nicʉ niwĩ. Cʉ̃ peꞌe yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Legión wãmetiꞌi. Pãjãrã wãtĩa ʉ̃sã nicãꞌa nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \p \v 10 Jesure ʉpʉtʉ waro “Ʉ̃sãrẽ ape diꞌtapʉ cõꞌaõꞌoticãꞌña”, ni sẽrĩcãrã niwã. Totá tojasĩꞌrĩrã, tojo nicãrã niwã. \v 11 Tojo waꞌari cura titare ʉ̃rʉ̃gʉ̃ pʉꞌto pãjãrã yesea baꞌa nuꞌcũcãrã niwã. \v 12 Narẽ ĩꞌarã, wãtĩa aꞌtiro ni Jesure sẽrĩcãrã niwã: \p —Ʉ̃sãrẽ yesea tiro oꞌóya. Ʉ̃sã napʉre sãjãarãti, nicãrã niwã. \p \v 13 Jesú “Tojota weeya”, nicʉ niwĩ. Tojo weerã na masʉ̃pʉre níꞌcãrã wijaa, yeseapʉre sãjãacãrã niwã. Topʉre pãjãrã yesea pʉati mil waꞌtero nicãrã niwã. Yesea wãtĩa sãjã́áca beꞌro opa tʉꞌrʉpʉ omamaati, ditarapʉ doqueñojã, mirĩpeꞌtia waꞌacãrã niwã. \p \v 14 Tojo waꞌacã, yesea coꞌterã aꞌtiro weecãrã niwã. Na ʉpʉtʉ ʉcʉarã macãpʉ, cãpũpʉ omawãꞌcã, weresterã waꞌacãrã niwã. Na werecã tʉꞌorã, masã nipeꞌtirã ĩꞌarã waꞌacãrã niwã. \v 15 Jesú tiropʉ ejarã, wãtĩ sãjãnoꞌcʉre ĩꞌacãrã niwã. Cʉ̃ suꞌti sãña, añurõ wãcũse cʉogʉ dujicʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ ĩꞌarã, uise meꞌrã nicãrã niwã. \v 16 Jesú masʉ̃rẽ wãtĩarẽ cõꞌawĩrõꞌquere ĩꞌaꞌcãrã nipeꞌtise cʉ̃rẽ waꞌaꞌquere werecãrã niwã. Tojo nicã yeseare waꞌaꞌque quẽꞌrãrẽ werecãrã niwã. \v 17 Tere tʉꞌorã, masã tocjãrã Jesure tutuaro meꞌrã “Mʉꞌʉ aꞌti diꞌtapʉre niticãꞌña, aperopʉ waꞌaya”, nicãrã niwã. \p \v 18 Beꞌro Jesú tojo nicã tʉꞌogʉ, yucʉsʉpʉ mʉjãsãjãcʉ niwĩ. Tojo weecã, wãtĩ cʉomiꞌcʉ Jesure ʉpʉtʉ sẽrĩmicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ quẽꞌrã mʉꞌʉ meꞌrã waꞌagʉti. \v 19 Jesú cʉ̃rẽ “Teꞌa”, niticʉ niwĩ. Aꞌtiro peꞌe nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ ya wiꞌipʉ tojaagʉsaꞌa. Tojaa, mʉꞌʉ acawererã nipeꞌtirãrẽ nipeꞌtise yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ weeꞌquere werepeꞌocãꞌña. Tojo nicã yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ pajañaꞌgʉ̃ weeꞌquere weregʉ waꞌaya, nicʉ niwĩ. \p \v 20 Tojo weegʉ cʉ̃rẽ waꞌaꞌquere weregʉ waꞌacʉ niwĩ. Decápoli wãmetise macãrĩpʉ nipeꞌtise Jesú cʉ̃rẽ weeꞌquere werecʉ niwĩ. Nipeꞌtirã cʉ̃ weresere tʉꞌorã, ʉcʉa waꞌacãrã niwã. \s1 Jairo macõrẽ, tojo nicã dí mejã cʉogore Jesú yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mt 9.18-26; Lc 8.40-56) \p \v 21 Jesú wãtĩarẽ cõꞌawĩrõca beꞌro ape pãꞌrẽpʉ níꞌcʉ pẽꞌajacʉ niwĩ tja. Pẽꞌata, ditara sumutopʉ nuꞌcũrĩ cura cʉ̃ tiropʉ pãjãrã masã nerẽcãrã niwã. \v 22 Topʉre niꞌcʉ̃ na nerẽrĩ wiꞌi wiogʉ Jairo wãmetigʉ etacʉ niwĩ. Jesure ĩꞌagʉ̃, cʉ̃ tiro ejaqueꞌacʉ niwĩ. \v 23 Cʉ̃rẽ yʉꞌrʉodutigʉ ʉpʉtʉ sẽrĩcʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ macõ wẽrĩgõpʉ weeamo. Teꞌa yʉꞌʉ meꞌrã. Mʉꞌʉ core ñapeose meꞌrã yʉꞌrʉgosamo. Tojo weecã, masãgõsamo, nicʉ niwĩ. \p \v 24 Jairo tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú cʉ̃ meꞌrã waꞌacʉ niwĩ. Topʉ waꞌacã, pãjãrã masã cʉ̃rẽ siruturã tuumaawãꞌcãcãrã niwã. \v 25 Na masã pãjãrã waꞌteropʉ niꞌcõ numio dí mejã dutitigo nico niwõ. Co tere dutitiro doce cʉ̃ꞌmarĩ yʉꞌrʉcaro niwʉ̃. \v 26 Duturua pãjãrã na ocoyemicã, pũrõ waro piꞌetico niwõ. Co niyeru cʉomiꞌquere narẽ wapayemigõ, tojaqueꞌa waꞌaco niwõ. Ne duti tʉꞌoticaro niwʉ̃. Yʉꞌrʉronojõ waꞌago, pũrõ waro waꞌaco niwõ. \v 27 Jesú masãrẽ yʉꞌrʉosere tʉꞌoco niwõ. Tere tʉꞌogo, Jesú sẽꞌema masã waꞌteropʉ ejanʉꞌcã, cʉ̃ yaro suꞌtirore daꞌrañaꞌco niwõ. \v 28 “Yʉꞌʉ cʉ̃ ya suꞌtiro daꞌrañaꞌse meꞌrãta yʉꞌrʉgosaꞌa” ni wãcũgõ, tojo weeco niwõ. \v 29 Co daꞌrañaꞌse meꞌrã co duti maata bʉꞌanʉꞌcã waꞌacaro niwʉ̃. Co basu maata tʉꞌoñaꞌco niwõ. \v 30 Maata Jesú “Yʉꞌʉ tutuaro meꞌrã niꞌcõrẽ yʉꞌrʉoasʉ”, ni tʉꞌoñaꞌcʉ niwĩ. Majãmiĩꞌa, masãrẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Noa, yáro suꞌtirore daꞌrañaꞌti? \p \v 31 Tere tʉꞌorã, cʉ̃ buꞌerã cʉ̃rẽ yʉꞌticãrã niwã: \p —¿Mʉꞌʉ ĩꞌaweti? Masã pãjãrã tuuwãꞌcãcã ĩꞌamigʉ̃, “¿Noa, yáro suꞌtirore daꞌrañaꞌti?” ¿ni sẽrĩtiñaꞌti? nicãrã niwã. \p \v 32 Na weremicã, Jesú ¿noa, yáro suꞌtirore daꞌrañaꞌpari? nígʉ̃, nipeꞌtirãrẽ ĩꞌamaꞌcʉ niwĩ. \v 33 Tojo weecã, cʉ̃ yʉꞌrʉonoꞌco uigo narãsãgõta, cʉ̃ tiropʉ ejaqueꞌaco niwõ. Co cʉ̃ yʉꞌrʉoꞌquere masĩco niwõ. Tojo weego cʉ̃rẽ diacjʉ̃ wereco niwõ. \p \v 34 Jesú core nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ ẽjõpeotjĩagõ, yʉꞌrʉonoꞌcopʉ tojaꞌa. Duti marĩ́gõ eꞌcatise meꞌrã tojaaya, nicʉ niwĩ. \p \v 35 Jesú core ucũrĩ cura Jairo ya wiꞌicjãrã na tiropʉ ejacãrã niwã. Topʉ ejarã, Jairore aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Mʉꞌʉ macõ wẽrĩa waꞌamo. Marĩrẽ buꞌegʉre tocãꞌrõta cariboduꞌuya, nicãrã niwã. \p \v 36 Jesú narẽ tʉꞌopeꞌotimigʉ̃ta, Jairore aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Ʉcʉatigʉta. Tojo weronojõ oꞌogʉ, yʉꞌʉre ẽjõpeoya. \p \v 37 Jesú cʉ̃ meꞌrã pãjãrã waꞌacã ʉaticʉ niwĩ. Aꞌticʉrã diaꞌcʉ̃ pijicʉ niwĩ. Pedro, Santiago, cʉ̃ acabiji Juãrẽ pijicʉ niwĩ. \v 38 Jesú judío masã nerẽrĩ wiꞌi wiogʉ ya wiꞌipʉ ejacʉ niwĩ. Topʉ ejagʉ, masã uti, dʉjariwãꞌa caricũcusiarã pãjãrã ĩꞌacʉ niwĩ. \v 39 Ti wiꞌipʉ sãjãagʉ̃, to masã pãjãrã nirãrẽ nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weerã tocãꞌrõ caricũ, utiti? Wĩꞌmagõ wẽrĩtimo. Cãrĩgõ weemo, nicʉ niwĩ. \p \v 40 Cʉ̃ tojo nicã, ti wiꞌipʉ níꞌcãrã mejõ bujicãꞌcãrã niwã. Beꞌro Jesú nipeꞌtirãrẽ wijaaduticʉ niwĩ. Na wijááca beꞌro wĩꞌmagõ pacʉre, pacore, cʉ̃ buꞌerã iꞌtiarãrẽ co pesari tucũpʉ pijisãjãacʉ niwĩ. \v 41 Topʉ sãjãtagʉ, co omocãrẽ ñeꞌe, arameo meꞌrã nicʉ niwĩ: \p —Talita, cumi. Tojo nígʉ̃, “Wĩꞌmagõ, wãꞌcãnʉꞌcãña” nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \p \v 42 Cʉ̃ tojo nirĩ cura wĩꞌmagõ doce cʉ̃ꞌmarĩ cʉogo wãꞌcãnʉꞌcã, sijaco niwõ. Co masãcã ĩꞌarã, na ʉcʉayʉꞌrʉa waꞌacãrã niwã. \v 43 Jesú tojo weeꞌquere tutuaro meꞌrã ãpẽrãrẽ ne weredutiticʉ niwĩ. Beꞌro “Wĩꞌmagõrẽ baꞌase ecaya”, nicʉ niwĩ. \c 6 \s1 Jesú cʉ̃ ya macã Nazarepʉ dajatojaaꞌque niꞌi \r (Mt 13.53-58; Lc 4.16-30) \p \v 1 Jesú Capernaupʉ níꞌcʉ cʉ̃ ya macãpʉ tojaacã, cʉ̃ buꞌerã quẽꞌrã waꞌacãrã niwã. \v 2 Judío masã soowʉari nʉmʉ nicã, Jesú na nerẽwʉari wiꞌipʉ buꞌecʉ niwĩ. Pãjãrã masã cʉ̃ buꞌesere tʉꞌorã, tʉꞌomarĩacãrã niwã. Aꞌtiro nicãrã niwã: \p —¿Noꞌopʉ buꞌepari ãꞌrĩ aꞌte nipeꞌtise pejere? ¿Noa ãꞌrĩrẽ tocãꞌrõ masĩsere oꞌopari? ¿Aꞌte cʉ̃ weeĩꞌose quẽꞌrãrẽ noꞌopʉ buꞌepari? \v 3 Ãꞌrĩ capiteru, María macʉ̃ nimi. Santiago, José, Juda, Simó maꞌmi nimi. Cʉ̃ acabijirã numia quẽꞌrã aꞌto marĩ waꞌteropʉ nima, nicãrã niwã. Tere wãcũrã, cʉ̃rẽ ne ẽjõpeosĩꞌrĩticãrã niwã. \v 4 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Nipeꞌtirã niꞌcʉ̃ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃rẽ tʉꞌo ẽjõpeosama. Cʉ̃ ya diꞌtacjãrã, cʉ̃ acawererã waro, cʉ̃ ya wiꞌicjãrã diaꞌcʉ̃ cʉ̃rẽ ẽjõpeotisama, nicʉ niwĩ. \p \v 5 Ẽjõpeotiꞌque ye buꞌiri Jesú topʉre peje narẽ weeĩꞌomasĩticʉ niwĩ. Aꞌte diaꞌcʉ̃rẽ weecʉ niwĩ. Pejetirãta dutitirãrẽ omocã ñapeo yʉꞌrʉocʉ niwĩ. \v 6 Na ẽjõpeoticã ĩꞌagʉ̃, ʉcʉayʉꞌrʉacʉ niwĩ. \s1 Jesú cʉ̃ beseꞌcãrãrẽ buꞌedutioꞌoꞌque niꞌi \r (Mt 10.5-15; Lc 9.1-6) \p Nazare ti macã pʉꞌtoacã nise macãrĩpʉ buꞌecusiacʉ niwĩ. \p \v 7 Na docere cʉ̃ pʉꞌtopʉ pijigʉ, pʉarẽrã diaꞌcʉ̃ oꞌónʉꞌcãcʉ niwĩ. Narẽ wãtĩa sãjãnoꞌcãrãrẽ cõꞌawĩrõmasĩsere oꞌocʉ niwĩ. \v 8 Ne apeyenojõ miadutiticʉ niwĩ. Na tuacjʉ meꞌrã diaꞌcʉ̃ waꞌaduticʉ niwĩ. Ne puꞌenojõ, ajuronojõ, niyeru miadutiticʉ niwĩ. \v 9 Na sapatu sãñase caseri meꞌrã diaꞌcʉ̃, tojo nicã suꞌti na sãñase meꞌrã diaꞌcʉ̃ waꞌaduticʉ niwĩ. \v 10 Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã wiꞌipʉ sãjãarã, ti macãpʉ mʉsã niatjo põtẽorõ tojaqueꞌaya. \v 11 Noꞌo mʉsãrẽ aperopʉ ñeꞌeticã, mʉsã ucũsere tʉꞌosĩꞌrĩticã, tore wijawãꞌcãña. Tore wijarã, ti macã cjase diꞌta wãꞌaꞌquere paastecõꞌaña. Tojo weerã mʉsã “Aꞌti macãcjãrã buꞌiritima”, ni ĩꞌorãsaꞌa. Diacjʉ̃ta nigʉ̃ti. Õꞌacʉ̃ masãrẽ beseatji nʉmʉ nicã, ti macãcjãrã mʉsãrẽ ñeꞌetiꞌcãrãrẽ aꞌtiro weegʉsami. Sodoma, Gomorracjãrãrẽ buꞌiri daꞌreꞌcaro nemorõ narẽ daꞌregʉsami, nicʉ niwĩ Jesú. \p \v 12 Cʉ̃ tojo níca beꞌro na waꞌa waꞌacãrã niwã. Waꞌa, masãrẽ “Mʉsã ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjaweti dʉcayuya”, nicãrã niwã. \v 13 Tojo nicã pãjãrã wãtĩa sãjãnoꞌcãrãrẽ cõꞌawĩrõcãrã niwã. Pãjãrã dutitirãrẽ ʉꞌse meꞌrã waꞌre, narẽ yʉꞌrʉomʉjãcãrã niwã. \s1 Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃rẽ tojo wee wẽjẽcãrã niwã nise niꞌi \r (Mt 14.1-12; Lc 9.7-9) \p \v 14 Nipeꞌtiropʉ Jesú weesere tʉꞌoseꞌsa waꞌacãrã niwã. Herode ti diꞌta wiogʉ quẽꞌrã tʉꞌocʉ niwĩ. Tere tʉꞌogʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ wẽjẽnoꞌcʉpʉ nimigʉ̃, masãgʉ̃ masãpĩ. Tojo weetigʉ mejẽta cʉ̃ peje waro weeĩꞌotutuayʉꞌrʉami, nicʉ niwĩ. \p \v 15 Ãpẽrã peꞌe aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Nitimi. Cʉ̃ dʉporocjʉ̃pʉ Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ Elía masãgʉ̃ masãpĩ, nicãrã niwã. \p Tojo nicã tja ãpẽrã aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Dʉporocjãrã Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masã weronojõ nígʉ̃ nisasami, nicãrã niwã. \p \v 16 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Herode nicʉ niwĩ: \p —Todʉporo yʉꞌʉ dʉpoa dʉtesuredutiꞌcʉ Juã wãmeyeri masʉ̃ nisami. Cʉ̃́ta niꞌcãrõacãrẽ masãpĩ, nicʉ niwĩ. \p \v 17 Herode todʉporopʉ Herodía wãmetigo ye buꞌiri Juãrẽ buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ miaa, dʉꞌtecũuduticʉ niwĩ. Herodía cʉ̃ acabiji Felipe nʉmo nico niwõ. Tojo nimicã, Herode peꞌe cʉ̃ acabiji catimicã, core ẽꞌma, nʉmoticʉ niwĩ. \v 18 Cʉ̃ tojo weecã ĩꞌagʉ̃, Juã wãmeyeri masʉ̃ Herodere aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ acabiji nʉmorẽ nʉmoticã, ñaꞌa niꞌi. Core cʉoticãꞌña, nicʉ niwĩ. \p \v 19 Cʉ̃ tojo nise buꞌiri Herodía Juã meꞌrã aꞌpepũrĩgõ, cʉ̃rẽ wẽjẽsĩꞌrĩco nimiwõ. Tojo wãcũmigõ, wẽjẽmasĩtico niwõ. \v 20 Herode peꞌe Juãrẽ añugʉ̃, buꞌiri moogʉ̃ nimi nígʉ̃, nʉcʉ̃ĩꞌase meꞌrã tʉꞌoñaꞌcʉ niwĩ. Tojo weegʉ co ñaꞌarõ weesĩꞌrĩsere weedutiticʉ niwĩ. Juã ucũsere tʉꞌomasĩtimigʉ̃, añurõ tʉꞌsase meꞌrã tʉꞌocʉ niwĩ, tʉꞌogʉ peꞌe. \v 21 Herodía Juãrẽ ĩꞌatuꞌtigo nitjĩagõ, Herode cʉ̃ bajuáca nʉmʉ bosenʉmʉ weeri cura Juãrẽ co wẽjẽsĩꞌrĩꞌquere bocaejapejaco niwõ. Ti nʉmʉrẽ Herode bosenʉmʉ wéégʉ, cʉ̃ meꞌrã daꞌrarãrẽ pijinerẽcʉ niwĩ. Tojo nicã surara wiorãrẽ, Galilea diꞌtacjãrã wiorã nirãnojõrẽ pijiocʉ niwĩ. Pijio, narẽ sʉꞌori baꞌacʉ niwĩ. \v 22 Na baꞌaropʉ Herodía macõ sãjãa, basaĩꞌoco niwõ. Co basaĩꞌosere Herode, ãpẽrã cʉ̃ meꞌrã baꞌadujirã tʉꞌsayʉꞌrʉacãrã niwã. Tojo weegʉ Herode nicʉ niwĩ core: \p —Noꞌo mʉꞌʉ ʉasenojõrẽ sẽrĩcã, mʉꞌʉrẽ oꞌogʉti, nicʉ niwĩ. \p \v 23 Tojo weegʉ masã ĩꞌorõpʉ “Nisooro marĩrõ noꞌo yʉꞌʉ dutiri diꞌta deco meꞌrã mʉꞌʉ sẽrĩcã, oꞌomasĩꞌi”, nicʉ niwĩ. \v 24 Beꞌro co paco tiro waꞌa, sẽrĩtiñaꞌco niwõ: \p —Maꞌu, ¿ñeꞌenojõrẽ sẽrĩgõsari cʉ̃rẽ? nico niwõ. \p Co paco yʉꞌtico niwõ: \p —Juã wãmeyeri masʉ̃ ya dʉpoare dʉtesure miitidutiya, nico niwõ. \p \v 25 Beꞌro maata Herode tiropʉ waꞌa, cʉ̃rẽ nico niwõ: \p —Niꞌcãrõacãta bapapʉ Juã wãmeyeri masʉ̃ ya dʉpoare dʉtesure misãa oꞌoya, nico niwõ. \p \v 26 Co tojo nicã tʉꞌogʉ, Herode bʉjawetiyʉꞌrʉacʉ niwĩ. Cʉ̃ nipeꞌtirã to nerẽꞌcãrã tʉꞌoropʉ “Noꞌo mʉꞌʉ sẽrĩsere oꞌogʉti” níꞌcʉ niyucã, deꞌro weeta basioticaro niwʉ̃. Tojo weegʉ cʉ̃ “Oꞌoweꞌe”, nímasĩticʉ niwĩ. \v 27 Beꞌro maata niꞌcʉ̃ surarare Juã ya dʉpoare dʉtesure miitidutioꞌocʉ niwĩ. \v 28 Tojo weegʉ surara buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ waꞌa, Juã ya dʉpoare dʉtesure, bapapʉ misãa miacʉ niwĩ. Beꞌro cʉ̃ Herode core oꞌocʉ niwĩ. Co peꞌe quẽꞌrã co pacopʉre oꞌoturiaco niwõ. \p \v 29 Juãrẽ tojo weese quetire tʉꞌorã, cʉ̃ buꞌesere sirutuꞌcãrã cʉ̃ upʉre mii, yaarã waꞌacãrã niwã. \s1 Jesú niꞌcãmocʉsetiri mil ʉmʉarẽ baꞌase ecaꞌque niꞌi \r (Mt 14.13-21; Lc 9.10-17; Jn 6.1-14) \p \v 30 Jesú besecṹúꞌcãrã na buꞌecusiaca beꞌro Jesú tiropʉ dajacãrã niwã. Daja, cʉ̃ tiro nerẽcãrã niwã. Nipeꞌtise na weeꞌquere, masãrẽ buꞌeꞌquere werecãrã niwã. \v 31 Tuꞌajanʉꞌcõca beꞌro Jesú narẽ “Teꞌa sijácatirã masã marĩrõpʉ”, nicʉ niwĩ. \p Masã na tiropʉ naꞌirõ waꞌamʉjãyucã, na baꞌanʉcʉ̃aticãrã niwã. \v 32 Tojo weegʉ Jesú, cʉ̃ buꞌerã meꞌrã na seꞌsaro yucʉsʉpʉ mʉjãsãjãa, masã marĩrõpʉ waꞌacãrã niwã. \v 33 Pãjãrã na waꞌacã ĩꞌacãrã niwã. Tojo weerã Jesure ĩꞌaꞌcãrã, cʉ̃ waꞌaropʉ nipeꞌtise macãrĩcjãrã omasirutuwãꞌcãcãrã niwã. Na dʉporo na pẽꞌatatjore yucuetojacãrã niwã. \v 34 Beꞌro Jesú yucʉsʉpʉ sãñaꞌcʉ dujinʉꞌcãgʉ̃, masã pãjãrãrẽ ĩꞌagʉ̃, pajañaꞌcʉ niwĩ. “Oveja coꞌtegʉ moorã weronojõ nima”, ni tʉꞌoñaꞌcʉ niwĩ. Tojo weegʉ narẽ peje buꞌenʉꞌcãcʉ niwĩ. \v 35 Ñamicaꞌapʉ cʉ̃ buꞌerã cʉ̃ tiro eja, aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Ñamicaꞌapʉ niꞌi. Aꞌtopʉre ne masã marĩma. \v 36 Tojo weegʉ masãrẽ macãrĩpʉ noꞌo pʉꞌto nise macãrĩpʉ tojaadutiya. Topʉ duubaꞌarã waꞌato. Baꞌase mooma, nicãrã niwã. \p \v 37 Jesú narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉsã narẽ baꞌase ecaya. \p Na peꞌe cʉ̃rẽ yʉꞌticãrã niwã: \p —¿Ocho mujĩpũrĩ cjãrõ daꞌrawapataꞌase meꞌrã ʉ̃sã pã́ duurã waꞌarãsari ãꞌrãrẽ ecajã? nicãrã niwã. \p \v 38 Jesú narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —¿Mʉsã dicʉse pã́ cʉoti? Ĩꞌarã waꞌaya. \p Na ĩꞌatoja, cʉ̃rẽ werecãrã niwã: \p —Niꞌcãmocʉse pã́, tojo nicã pʉarã waꞌi niama, nicãrã niwã. \p \v 39 Beꞌro niꞌcãrẽ cururi masãrẽ tá buꞌipʉ dujiduticʉ niwĩ. \v 40 Tojo weerã na niꞌcãrẽ cururire cien masã dujicãrã niwã. Apeye cururire cincuenta masã dujibʉrocãrã niwã. \v 41 Beꞌro Jesú te niꞌcãmocʉse pã́rẽ, na waꞌi pʉarãrẽ mii, ʉꞌmʉarõpʉ ĩꞌamorõ, cʉ̃ pacʉ Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌocʉ niwĩ. Tuꞌajanʉꞌcõ, pã́rẽ peꞌeste, cʉ̃ buꞌerãrẽ masãrẽ etidutigʉ oꞌocʉ niwĩ. Waꞌi quẽꞌrãrẽ mejãrõta weecʉ niwĩ. \v 42 Nipeꞌtirã baꞌa yapicãrã niwã. \v 43 Beꞌro doce piꞌseri na baꞌadʉꞌaꞌquere seeneocãrã niwã. \v 44 Tere baꞌaꞌcãrã ʉmʉa seꞌsaro niꞌcãmocʉsetiri mil nicãrã niwã. \s1 Jesú acopʉ sijaꞌque niꞌi \r (Mt 14.22-27; Jn 6.16-21) \p \v 45 Jesú masãrẽ baꞌase ecáca beꞌro maata cʉ̃ buꞌerãrẽ ditarapʉ pẽꞌayuduticʉ niwĩ. Narẽ cʉ̃ dʉporo Betsaidapʉ ejayudutigʉ oꞌócʉ niwĩ. Cʉ̃ peꞌe masãrẽ weꞌeritigʉ weecʉ niwĩ. \v 46 Narẽ weꞌeritica beꞌro ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉ ñubuegʉ mʉjãcʉ niwĩ. \v 47 Naꞌíca beꞌro yucʉsʉ ditara decopʉ nicaro niwʉ̃. Jesú peꞌe majãrõpʉre niꞌcʉ̃ta nicʉ niwĩ. \v 48 Wĩꞌrõ na pẽꞌarõta wẽepõtẽocaro niwʉ̃. Tojo weegʉ Jesú na wajawãꞌcãmasĩticã ĩꞌacʉ niwĩ. Boꞌremʉjãtiri cura Jesú na tiropʉ waꞌagʉ, acopʉ sijawãꞌcãcʉ niwĩ. Cãꞌrõ narẽ yʉꞌrʉacʉ nimiwĩ. \v 49 Tojo waꞌari cura cʉ̃ acopʉ sijawãꞌcãticã ĩꞌacãrã niwã. Cʉ̃rẽ ĩꞌarã, masʉ̃ wẽrĩꞌcʉ wãtĩ nisami nírã, caricũcãrã niwã. \v 50 Na nipeꞌtirã cʉ̃rẽ ĩꞌarã, ʉcʉapeꞌtia waꞌacãrã niwã. Tojo weegʉ Jesú maata narẽ aꞌtiro niquejocʉ niwĩ: \p —Wãcũtutuaya. Yʉꞌʉ niꞌi. Uiticãꞌña, nicʉ niwĩ. \p \v 51 Beꞌro na sãñapjʉpʉ mʉjãsãjãcʉ niwĩ. Cʉ̃ mʉjãsãjãrĩ cura wĩꞌrõ diꞌtamarĩa waꞌacaro niwʉ̃. Tere ĩꞌarã, ʉpʉtʉ ʉcʉa, ĩꞌamarĩacãrã niwã. \v 52 Pã́ meꞌrã cʉ̃ weeĩꞌoꞌquere na añurõ waro tʉꞌomasĩbutiaticãrã niwã yujupʉ. Tojo weerã ʉcʉayʉꞌrʉacãrã niwã. \s1 Jesú Genesarepʉ dutitirãrẽ yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mt 14.34-36) \p \v 53 Na ti ditarapʉre pẽꞌa, Genesare wãmetiropʉ ejacãrã niwã. Topʉ ejarã, na yawʉ yucʉsʉre dʉꞌtepoꞌo, majãcãrã niwã. \v 54 Topʉ na majãnʉꞌcãrĩ cura tocjãrã maata Jesure ĩꞌamasĩcãrã niwã. \v 55 Tojo weerã na nipeꞌtiropʉ omawãꞌcã, dutitirãrẽ na cũñase meꞌrã Jesú noꞌo waꞌaro miamʉjãcãrã niwã. \v 56 Noꞌo cʉ̃ waꞌari macãpʉ, sumutopʉ, cãpũpʉ, noꞌo bajuyoro cʉ̃ yʉꞌrʉatjopʉ dutitirãrẽ miaa, cũumʉjãcãrã niwã. Jesure aꞌtiro sẽrĩcãrã niwã: \p —Mʉꞌʉ quẽꞌrã ʉ̃sãrẽ cãꞌrõ mʉꞌʉ yaro suꞌtirore ñeꞌeñaꞌduticureya, nicãrã niwã. Nipeꞌtirã ñeꞌeñaꞌcãrã duti yʉꞌrʉnoꞌpeꞌtia waꞌacãrã niwã. \c 7 \s1 Masãrẽ ñaꞌarõ waꞌacã weese niꞌi \r (Mt 15.1-20) \p \v 1 Niꞌcã nʉmʉ fariseo masã, tojo nicã niꞌcãrẽrã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã Jesú tiropʉ ejacãrã niwã. Na Jerusalẽ́pʉ níꞌcãrã waꞌacãrã niwã. \v 2 Jesú buꞌerãrẽ niꞌcãrẽrãrẽ omocoetimirã baꞌacã ĩꞌacãrã niwã. Baꞌase dʉporo na weewʉaronojõ weeticãrã niwã. Tojo weerã ñaꞌarã weronojõ ĩꞌanoꞌcãrã niwã. \v 3 Fariseo masã, nipeꞌtirã judío masã na ñecʉ̃sʉmʉa weemʉjãtiꞌquere aꞌtiro weesirutucãrã niwã. Pejetiri omocoeca beꞌropʉ diaꞌcʉ̃ baꞌacãrã niwã. \v 4 Na baꞌase duurã ejaꞌcãrã quẽꞌrã mejãrõta weecãrã niwã. Na ñecʉ̃sʉmʉa weeꞌcaronojõta weesirutucãrã niwã. Na sĩꞌrĩse pare, piosãase pare, cõme meꞌrã weeꞌqueparʉre, na soo dujisere coemʉjãcãrã niwã. Na tojo weetirã, Õꞌacʉ̃ ĩꞌorõpʉ ñaꞌarã nibosaꞌa nírã, tojo weecãrã niwã. \v 5 Tojo weerã Jesú buꞌerã omocoeticã ĩꞌarã, Jesure sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —¿Deꞌro weerã mʉꞌʉ buꞌerã marĩ ñecʉ̃sʉmʉa weemʉjãtiꞌquere weesirutuweti? Na omocoetimirã baꞌarã, ñaꞌarõ weerã weema, nicãrã niwã. \p \v 6 Jesú narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Diacjʉ̃ta mʉsãrẽ Isaía dʉporocjʉ̃pʉ Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ aꞌtiro ni ojacʉ niwĩ: \q1 “Ãꞌrã masã ʉsero meꞌrã diaꞌcʉ̃ yʉꞌʉre ẽjõpeoma. \q1 Na tʉꞌoñaꞌse waro peꞌe noꞌopʉ nirõ nisaꞌa. \q1 \v 7 Tojo weerã na yʉꞌʉre ñubuepeose wapamarĩꞌi. \q1 Na buꞌese yʉꞌʉ dutise mejẽta niꞌi. \q1 Masã dutise niꞌi”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃, ni ojacʉ niwĩ. \m \v 8 Mʉsã, masã na weemʉjãtiꞌquere weesiruturãtirã, Õꞌacʉ̃ dutise peꞌere duꞌucũuꞌu, ni yʉꞌticʉ niwĩ. \p \v 9 Aꞌtiro ninemocʉ niwĩ: \p —Mʉsã ñecʉ̃sʉmʉa weemʉjãtiꞌquere weesiruturã, meꞌrĩse meꞌrã Õꞌacʉ̃ dutise peꞌere weeweꞌe. \v 10 Moisé aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Mʉsã pacʉ, mʉsã pacore ẽjõpeoya. Narẽ ñaꞌarõ ucũgʉ̃nojõrẽ wẽjẽcõꞌato”, nicʉ niwĩ. \v 11 Mʉsã peꞌe masãrẽ aꞌtiro weedutiꞌi. “Mʉsã pacʉre o mʉsã pacore na apeyenojõ sẽrĩcã, weetamusĩꞌrĩtirã, ‘Corbán niꞌi’, niña.” Tojo nírã, “Nipeꞌtise ʉ̃sã cʉose mʉsãrẽ weetamuboꞌquere Õꞌacʉ̃rẽ oꞌoꞌquepʉ niꞌi” nidutirã, tojo nisaꞌa. \v 12 Mʉsã tojo nírã, pacʉre, pacore “Ne weetamumasĩtisaꞌa”, nirã weesaꞌa. \v 13 Aꞌtiro wãcũrã, Õꞌacʉ̃ dutisere tojowaro ĩꞌacõꞌabutiacãꞌa. Mʉsã ñecʉ̃sʉmʉa weemʉjãtiꞌquere wéérã, tojota pẽꞌrĩpejasirutuꞌu. Apeye peje na weeꞌquenojõrẽ weesirutubajaqueꞌaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 14 Narẽ tojo níca beꞌro Jesú masãrẽ pijio, nicʉ niwĩ: \p —Yé cjasere tʉꞌomasĩrãti nírã, tʉꞌorã aꞌtia. \v 15 Marĩ ʉsero meꞌrã baꞌase mejẽta Õꞌacʉ̃ ĩꞌorõpʉ marĩrẽ ñaꞌarõ waꞌacã weeꞌe. Tojo weronojõ oꞌoro, marĩ ya ʉsero wijatise peꞌe ñaꞌarõ waꞌacã weeꞌe. \v 16 Oꞌmeperi cʉorãnojõ aꞌtere añurõ tʉꞌoya, nicʉ niwĩ. \p \v 17 Beꞌro Jesú pãjãrã tiropʉ níꞌcʉ waꞌacʉ niwĩ. Waꞌa, wiꞌipʉ sãjãacʉ niwĩ. Beꞌro topʉ cʉ̃ queose wereꞌquere cʉ̃ buꞌerã sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã. \v 18 Jesú narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —¿Mʉsã quẽꞌrã aꞌtere tʉꞌomasĩweti? Nipeꞌtise marĩ baꞌasõrõsenojõ Õꞌacʉ̃ ĩꞌorõpʉ marĩrẽ ñaꞌarõ waꞌacã weeweꞌe. \v 19 Te marĩ baꞌasõrõse ejeripõꞌrãpʉ waꞌatisaꞌa. Paagapʉ baꞌasõrõnoꞌo. Beꞌro yʉꞌrʉwija waꞌasaꞌa, nicʉ niwĩ. \p Tojo nígʉ̃, nipeꞌtise baꞌase añuse niꞌi nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \p \v 20 Jesú apeye werenemocʉ niwĩ: \p —Masʉ̃pʉre wijase pũrĩcã cʉ̃rẽ ñaꞌarõ waꞌacã weeꞌe. \v 21 Aꞌtiro niꞌi. Marĩ ñaꞌarõ wãcũse poꞌpeapʉ dʉꞌpocã́tiwijatisaꞌa. Apĩ nʉmorẽ aꞌmetãrãsĩꞌrĩse, numiarẽ ñaꞌarõ weese, masãrẽ wẽjẽcõꞌase ñaꞌase niꞌi. \v 22 Tojo nicã yajase, apeyenojõrẽ ʉaripejase, ãpẽrãrẽ ñaꞌarõ weese, ãpẽrãrẽ weesoose, marĩ ñaꞌarõ weesere duꞌutise wãcũsepʉta wijatiꞌi. Apeye tja, ʉose, ãpẽrãrẽ ñaꞌarõ ucũse, ãpẽrã yʉꞌrʉoro tʉꞌoñaꞌse, marĩ noꞌo ʉaro weemaꞌase, te quẽꞌrã wãcũsepʉta wijatiꞌi. \v 23 Aꞌte nipeꞌtise ñaꞌase poꞌpeapʉ wijatiꞌi. Te pũrĩcã Õꞌacʉ̃ ĩꞌorõpʉ masãrẽ ñaꞌarõ waꞌacã weeꞌe, ni werecʉ niwĩ. \s1 Judío masõ nitigo ape diꞌtacjõpʉ Jesure ẽjõpeoꞌque niꞌi \r (Mt 15.21-28) \p \v 24 Jesú Genesarepʉ níꞌcʉ Tiro, Sidṍ wãmetise macãrĩpʉ waꞌacʉ niwĩ. Topʉre ãpẽrã masĩticãꞌto nígʉ̃, niꞌcã wiꞌipʉ sãjãacʉ niwĩ. Tojo weemigʉ̃, masĩcãꞌnoꞌcʉ niwĩ. \v 25 Maata wãtĩ sãjãnoꞌco paco Jesú topʉ niapʉ nisere masĩco niwõ. Co aꞌti, cʉ̃ weetamusere sẽrĩgõtigo, Jesú tiropʉ cʉ̃rẽ ẽjõpeogo, ejaqueꞌaco niwõ. \v 26 Co ape macãcjõ Sirofeniciacjõ nico niwõ. Beꞌro Jesú tiropʉ eta, wãtĩ co macõpʉre nigʉ̃rẽ cõꞌawĩrõdutico niwõ. \v 27 Jesú core nicʉ niwĩ: \p —Wĩꞌmarã peꞌere ecamʉꞌtãrõʉaꞌa. Marĩ na baꞌamʉꞌtãtimicã, baꞌasere ẽꞌma, diayiare doquecũucã ñaꞌa niꞌi, nicʉ niwĩ. Aꞌtiro nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. Judío masã peꞌere weetamumʉꞌtãrõʉaꞌa. Beꞌropʉta judío masã nitirãrẽ weetamurõʉaꞌa nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \p \v 28 Co cʉ̃rẽ yʉꞌtico niwõ: \p —Yʉꞌʉ wiogʉ, tojota niꞌi, nírõ. Diayiapʉta mesa doca dujirã põꞌrã baꞌacã bʉrʉdijasere baꞌasama, nico niwõ. Judío masã nitirã quẽꞌrã cãꞌrõ mʉꞌʉ añurõ weesere ñeꞌemasĩma nígõ, tojo nico niwõ. \p \v 29 Co tojo nicã, Jesú yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ añurõ wãcũꞌu. Wãtĩ mʉꞌʉ macõpʉre níꞌcʉre cõꞌawĩrõtojaꞌa. Waꞌagosaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 30 Beꞌro co wiꞌipʉ tojaa waꞌaco niwõ. Topʉ tojaatago, co macõrẽ co cũñarõpʉ pesacã ĩꞌaco niwõ. Wãtĩ copʉre nimiꞌcʉ wijaatojacʉ niwĩ. \s1 Jesú tʉꞌotigʉre, ucũmasĩtigʉre yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \p \v 31 Jesú Tiro wãmetiropʉ níꞌcʉ wijawãꞌcãcʉ niwĩ. Topʉ wijawãꞌcãgʉ̃, Sidṍ wãmetiropʉ, Decápoli nise macãrĩpʉ yʉꞌrʉacʉ niwĩ. To yʉꞌrʉaa, Galilea cja ditarapʉ ejacʉ niwĩ. \v 32 Topʉ niꞌcʉ̃ tʉꞌotigʉre, añurõ ucũwĩrõmasĩtigʉre Jesú tiro miacãrã niwã. Jesure “Cʉ̃rẽ ñapeo yʉꞌrʉoya”, nicãrã niwã. \v 33 Tojo weegʉ Jesú cʉ̃rẽ apero, masã ĩꞌatiropʉ miacʉ niwĩ. Topʉ cʉ̃ ye omopicarire tʉꞌotigʉ ye oꞌmeperipʉ sĩosõrõcʉ niwĩ. Beꞌro ʉꞌseco eꞌopeo, cʉ̃ ya ñeꞌmerõrẽ ñapeocʉ niwĩ. \v 34 Beꞌro ʉꞌmʉsepʉ ĩꞌamorõ ejerisãjã, arameo meꞌrã aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Efata. “Pãrĩña” nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \p \v 35 Cʉ̃ tojo nise meꞌrã cʉ̃ ye oꞌmeperi pãrĩa waꞌacaro niwʉ̃. Cʉ̃ ya ñeꞌmerõ caꞌbia waꞌa, añurõ ucũmasĩcʉ niwĩ. \v 36 Tuꞌajanʉꞌcõ, Jesú narẽ “Ne ãpẽrãrẽ wereticãꞌña”, nicʉ nimiwĩ. Cʉ̃ narẽ “Ne cãꞌrõ weretibutiacãꞌña” nimicã, na nemorõ werepãacãrã niwã. \v 37 Na ʉpʉtʉ ĩꞌamarĩa, aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Nipeꞌtisere añurõ weemi. Masã tʉꞌotirãpʉreta tʉꞌocã weesãjãmi. Ucũtirãpʉreta ucũcã weesãjãmi, nicãrã niwã. \c 8 \s1 Jesú baꞌparitisetiri mil ʉmʉarẽ ecaꞌque niꞌi \r (Mt 15.32-39) \p \v 1 Jesú masãrẽ yʉꞌrʉocaterore pãjãrã masã cʉ̃ tiropʉ nerẽcãrã niwã. Beꞌro na baꞌase toja waꞌacãrã niwã. Tojo waꞌacã ĩꞌagʉ̃, Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ pijio, nicʉ niwĩ: \p \v 2 —Yʉꞌʉ ãꞌrãrẽ pajañaꞌa waꞌasaꞌa. Na marĩ meꞌrã nirṍ iꞌtia nʉmʉ yʉꞌrʉꞌʉ. Tojo weerã na baꞌase toja waꞌama. \v 3 Na ye wiꞌseripʉ yʉꞌʉ tojaaduticã, ʉjaboarã maꞌapʉ tʉꞌomasĩse peꞌtiqueꞌa waꞌabosama. Ãpẽrã yoabutiaropʉ aꞌtiꞌcãrã nima, nicʉ niwĩ Jesú. \p \v 4 Beꞌro cʉ̃ buꞌerã Jesure yʉꞌticãrã niwã: \p —Marĩ aꞌto masã marĩrõpʉre ¿deꞌro wee ãꞌrã pãjãrãrẽ baꞌase boca ecabosari? nicãrã niwã. \p \v 5 Jesú narẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Dicʉsepaga pã́ cʉoti? \p Na yʉꞌticãrã niwã: \p —Sietepaga cʉoꞌo, ni yʉꞌticãrã niwã. \p \v 6 Tojo níca beꞌro Jesú masãrẽ dujiduticʉ niwĩ. Cʉ̃ tepagare mii, cʉ̃ pacʉ Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌocʉ niwĩ. Beꞌro, peꞌé, cʉ̃ buꞌerãrẽ masãrẽ etidutigʉ oꞌocʉ niwĩ. Na masãpʉre etituriacãrã niwã. \v 7 Waꞌi oꞌmajãrãcãrẽ pejetirãcã cʉocãrã niwã. Jesú na quẽꞌrãrẽ cʉ̃ pacʉre eꞌcatise oꞌotoja, mejãrõta tja etiduticʉ niwĩ. \v 8 Nipeꞌtirã baꞌa yapiyʉꞌrʉacãrã niwã. Beꞌro siete piꞌseri na baꞌadʉꞌaꞌquere seeneo, miisãacãrã niwã. \v 9-10 Topʉ baꞌaꞌcãrã baꞌparitisetiri mil waꞌtero ʉmʉa nicãrã niwã. Beꞌro narẽ na ye wiꞌseripʉ tojaadutigʉ, Jesú cʉ̃ buꞌerã meꞌrã yucʉsʉpʉ mʉjãsãjãa, Dalmanuta wãmetiropʉ waꞌa waꞌacʉ niwĩ. \s1 Jesure fariseo masã Õꞌacʉ̃ tutuaro meꞌrã weeĩꞌodutimiꞌque niꞌi \r (Mt 16.1-4; Lc 12.54-56) \p \v 11 Jesú cʉ̃ buꞌerã meꞌrã Dalmanutapʉ etacʉ niwĩ. Topʉ fariseo masã Jesure tutuaro meꞌrã ucũcãrã niwã. ¿Diacjʉ̃ta Õꞌacʉ̃ macʉ̃ nimiticʉ̃? nírã, cʉ̃rẽ Õꞌacʉ̃ tutuaro meꞌrã weeĩꞌoduticãrã niwã. \v 12 Jesú na tojo nisere caributi, tʉꞌsatigʉ, narẽ nicʉ niwĩ: \p —Aa. ¿Deꞌro weerã aꞌtocaterocjãrã weeĩꞌodutisari? Diacjʉ̃ta nigʉ̃ti. Ne cãꞌrõ narẽ weeĩꞌosome, nicʉ niwĩ. \p \v 13 Beꞌro narẽ cõꞌawãꞌcãgʉ̃, yucʉsʉpʉ apaturi mʉjãsãjãa, ape pãꞌrẽpʉ pẽꞌa waꞌacʉ niwĩ. \s1 Jesú queose oꞌoꞌque niꞌi \r (Mt 16.5-12) \p \v 14 Ape pãꞌrẽpʉ pẽꞌarã, Jesú buꞌerã na baꞌatjere miaticãrã niwã. Pã́ niꞌcãgãta cʉocãrã niwã. \v 15 Beꞌro Jesú narẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Fariseo masã, tojo nicã Herode na ye levadura pã́ bʉcʉacã weesere mʉsã tʉꞌomasĩña, nicʉ niwĩ. \p \v 16 Cʉ̃ buꞌerã cʉ̃ nisere tʉꞌotirã, na basu nicãrã niwã: \p —Marĩ pã́ moocã, tojo nisami, nicãrã niwã. \p \v 17 Jesú na tojo nisere masĩgʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weerã mʉsã “Baꞌase mooꞌo”, niti? ¿Mʉsã tʉꞌomasĩweti yujupʉ? Mʉsã ejeripõꞌrã bʉtiyʉꞌrʉaꞌa. \v 18 Mʉsã ye caperi meꞌrã ĩꞌaꞌa. Mʉsã ye oꞌmeperi meꞌrã tʉꞌoꞌo. ¿Tojo weemirã, yʉꞌʉ todʉporopʉ weeꞌquere wãcũtibutiati? \v 19 Todʉporopʉ niꞌcãmocʉsetiri mil masãrẽ niꞌcãmocʉsepaga pã́ meꞌrã ecawʉ. ¿Dicʉse piꞌseri na baꞌadʉꞌaꞌquere seeneorĩ? nicʉ niwĩ. \p Cʉ̃ buꞌerã cʉ̃rẽ yʉꞌticãrã niwã: \p —Doce piꞌseri seesãawʉ̃, ni yʉꞌticãrã niwã. \p \v 20 Jesú narẽ ninemocʉ niwĩ: \p —Apeye quẽꞌrã sietepaga pã́ meꞌrã baꞌparitisetiri mil masãrẽ ecawʉ. Tita quẽꞌrãrẽ ¿dicʉse piꞌseri seeneonoꞌrĩ? nicʉ niwĩ. \p Na cʉ̃rẽ yʉꞌticãrã niwã: \p —Siete piꞌseri seeneonoꞌwʉ̃, nicãrã niwã. \p \v 21 Na tojo níca beꞌro Jesú narẽ nicʉ niwĩ: \p —To pũrĩcã tere masĩmirã, ¿deꞌro weerã tʉꞌomasĩweti yujupʉ? nicʉ niwĩ. \s1 Jesú Betsaidapʉ caperi ĩꞌatigʉre yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \p \v 22 Jesú cʉ̃ buꞌerã meꞌrã ditarare pẽꞌa, ape pãꞌrẽ Betsaida wãmetiri macãpʉ pẽꞌajacãrã niwã. Topʉ na ejacã, Jesú tiro niꞌcʉ̃ caperi ĩꞌatigʉre miiejacãrã niwã. Na Jesure aꞌtiro sẽrĩcãrã niwã: \p —Ãꞌrĩrẽ ñapeo yʉꞌrʉoya, nicãrã niwã. \v 23 Tojo weegʉ Jesú caperi ĩꞌatigʉ ya omocãpʉ ñeꞌe, macã sumutopʉ tʉ̃awãꞌcãcʉ niwĩ. Beꞌro Jesú cʉ̃ ye ʉꞌseco meꞌrã caperipʉ tuuwaꞌrecʉ niwĩ. Tojo weetojanʉꞌcõ, Jesú omocãrĩ meꞌrã cʉ̃ ye caperire ñapeocʉ niwĩ. Beꞌro cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Mʉꞌʉrẽ apeyenojõ bajumitito? nicʉ niwĩ. \v 24 Cʉ̃, cʉ̃ ye caperire ĩꞌapãa, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Masãrẽ ĩꞌaꞌa, ĩꞌagʉ̃. Yucʉpagʉ weronojõ bajurã sijacã ĩꞌaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 25 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú cʉ̃ ye caperipʉ apaturi ñapeonemocʉ niwĩ. Topʉta cʉ̃ añurõ waro ĩꞌabutiacʉ niwĩ. Nipeꞌtisere queoro ĩꞌacʉ niwĩ. \v 26 Beꞌro Jesú cʉ̃rẽ cʉ̃ ya wiꞌipʉ oꞌótõrõgʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Macãpʉ waꞌaticãꞌña. Ne niꞌcʉ̃ tocjʉ̃rẽ yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ yʉꞌrʉoꞌquere wereticãꞌña, nicʉ niwĩ. \s1 Pedro Jesure “Mʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉta niꞌi” níꞌque niꞌi \r (Mt 16.13-20; Lc 9.18-21) \p \v 27 Beꞌro Jesú cʉ̃ buꞌerã meꞌrã Cesarea Filipo wãmetiri macã pʉꞌto nise macãrĩpʉ waꞌacãrã niwã. Na to waꞌaropʉ cʉ̃ buꞌerãrẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro masã ucũti yʉꞌʉre? nicʉ niwĩ. \p \v 28 Na cʉ̃rẽ yʉꞌticãrã niwã: \p —Ãpẽrã mʉꞌʉrẽ “Juã wãmeyeri masʉ̃ nimi”, nima. Ãpẽrã “Dʉporocjʉ̃pʉ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ Elía nimi”, nima. Ãpẽrã “Noꞌo nigʉ̃́ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ nígʉ̃ nisasami”, nima, nicãrã niwã. \p \v 29 Beꞌro Jesú narẽ sẽrĩtiñaꞌnemocʉ niwĩ tja: \p —¿Mʉsã waro, yʉꞌʉre deꞌro wãcũti? nicʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo nicã, Pedro yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristo niꞌi, nicʉ niwĩ. \p \v 30 Pedro tojo níꞌquere Jesú ne ãpẽrãrẽ weredutiticʉ niwĩ. \s1 Jesú cʉ̃ wẽrĩatjere wereꞌque niꞌi \r (Mt 16.21-28; Lc 9.22-27) \p \v 31 Tuꞌajanʉꞌcõ, cʉ̃ buꞌerãrẽ aꞌtiro ni buꞌenʉꞌcãcʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ pũrõ piꞌetigʉsaꞌa. Tojo nicã judío masã bʉcʉrã, paꞌia wiorã, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã yʉꞌʉre ʉatirãsama. Yʉꞌʉre wẽjẽrãsama. Na tojo weemicã, iꞌtia nʉmʉ beꞌro masãgʉ̃saꞌa, nicʉ niwĩ. \v 32 Narẽ tʉꞌota basioro weremeꞌrĩcãꞌcʉ niwĩ. Tere tʉꞌogʉ, Pedro aperopʉ Jesure pijiwãꞌcã, tuꞌticʉ niwĩ. \v 33 Beꞌro Jesú majãmiĩꞌa, cʉ̃ buꞌerãrẽ ĩꞌa, Pedrore tuꞌticʉ niwĩ: \p —Waꞌaya. Mʉꞌʉ wãtĩ weronojõ ucũꞌu. Mʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ wãcũsere masĩweꞌe. Masã na wãcũwʉaronojõ wãcũꞌu, nicʉ niwĩ. \p \v 34 Beꞌro Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ, tojo nicã masãrẽ pijio, werecʉ niwĩ: \p —Noꞌo yʉꞌʉre ẽjõpeosirutugʉnojõ cʉ̃ weesĩꞌrĩrõnojõ weeticãꞌto. Yʉꞌʉ ʉaro peꞌe weeato. Noꞌo yʉꞌʉre sirutusĩꞌrĩgʉ̃ “Jesure ẽjõpeogʉ, wẽrĩbosaʉ” nitigʉta sirutuato. \v 35 Yʉꞌʉre ẽjõpeose meꞌrã ñaꞌarõ yʉꞌrʉsĩꞌrĩtigʉ, yʉꞌʉre ẽjõpeoduꞌugʉnojõ pecameꞌepʉ bajurionoꞌgʉ̃sami. Apĩ wẽjẽsere uiti, yʉꞌʉre ẽjõpeonuꞌcũgʉ̃nojõ peꞌe yʉꞌʉ meꞌrã catinuꞌcũgʉ̃sami. \v 36 Niꞌcʉ̃ aꞌti turi cjase nipeꞌtisere wapataꞌa, cʉ̃ ejeripõꞌrã peꞌere bajuriogʉ, ¿ñeꞌenojõrẽ wapataꞌabosari? \v 37 Pecameꞌepʉ waꞌagʉ, cʉ̃ ya ejeripõꞌrãrẽ deꞌro wee wapayewĩrõmasĩtisami. \v 38 Aꞌti turicjãrã masã ñaꞌarõ weeri masã yʉꞌʉre ẽjõpeotirã nima. Na waꞌteropʉ yʉꞌʉre, tojo nicã yé quetire bopoyasãticãꞌña. Mʉsã bopoyasãcã, yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ aꞌtiro weegʉsaꞌa. Aꞌti turipʉre yʉꞌʉ pacʉ asistese meꞌrã, cʉ̃rẽ werecoꞌterã meꞌrã apaturi aꞌtigʉ, yʉꞌʉ quẽꞌrã mʉsãrẽ bopoyasãgʉ̃saꞌa, nicʉ niwĩ. \c 9 \p \v 1 Jesú masãrẽ, tojo nicã cʉ̃ buꞌerãrẽ buꞌéca beꞌro apeye ninemocʉ niwĩ narẽ: \p —Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Niꞌcãrẽrã aꞌtopʉ nirã́ yʉꞌʉ tutuaro meꞌrã wiogʉ sãjãgʉ̃ aꞌticã ĩꞌatimirã, wẽrĩsome, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú cʉ̃ bajuse dʉcayuꞌque niꞌi \r (Mt 17.1-13; Lc 9.28-36) \p \v 2 Niꞌcã semana beꞌro Jesú ʉ̃rʉ̃gʉ̃ ʉꞌmʉacjʉpʉ mʉjãcʉ niwĩ. Tigʉpʉre waꞌagʉ, Pedro, Santiago, Juã na seꞌsarore miacʉ niwĩ. Topʉ na ĩꞌorõpʉ Jesú cʉ̃ bajusere dʉcayucʉ niwĩ. \v 3 Cʉ̃ suꞌti asistea waꞌacaro niwʉ̃. Pũrõ butise waꞌacaro niwʉ̃. Ne aꞌtopʉre te butise weronojõ masã suꞌti coetima. \v 4 Tojo waꞌari cura Elía, Moisé bajuanʉꞌcã, Jesú meꞌrã ucũcã ĩꞌacãrã niwã. \v 5-6 Tere ĩꞌarã, cʉ̃ buꞌerã ʉcʉayʉꞌrʉa waꞌacãrã niwã. Tojo weegʉ Pedro deꞌro nímasĩtigʉ, ucũquejocʉ niwĩ. Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Wiogʉ, marĩ aꞌtopʉ nicã añuyʉꞌrʉaꞌa. Iꞌtia wiꞌiacã weerã. Niꞌcã wiꞌi mʉꞌʉ ya wiꞌi, ape wiꞌi Moisé ya wiꞌi, ape wiꞌi Elía ya wiꞌi weerã, nicʉ niwĩ Pedro. \p \v 7 Beꞌro niꞌcã curua oꞌmecurua dijati, narẽ tuubiꞌacãꞌcaro niwʉ̃. Ti curuapʉ niꞌcʉ̃ aꞌtiro ucũcã tʉꞌocãrã niwã: \p —Ãꞌrĩ yʉꞌʉ macʉ̃ ʉpʉtʉ yʉꞌʉ maꞌigʉ̃ nimi. Cʉ̃ ucũsere tʉꞌo ẽjõpeoya, nicʉ niwĩ. \p \v 8 Beꞌro ĩꞌaquejocãrã nimiwã. Ne ãpẽrã marĩcãrã niwã. Jesú niꞌcʉ̃ta nuꞌcũcʉ niwĩ. \p \v 9 Na ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉ níꞌcãrã dijarã, na topʉ ĩꞌaꞌquere Jesú ne weredutiticʉ niwĩ. \p —Beꞌro yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ wẽrĩ masã́ca beꞌropʉ wereya, nicʉ niwĩ. \v 10 Tojo weerã na seꞌsaro tere tʉꞌoñaꞌcãrã niwã. Na basu aꞌmerĩ sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —¿Deꞌro nisĩꞌrĩrõ weesari cʉ̃ wẽ́rĩ́ca beꞌropʉ masãse? nicãrã niwã. \v 11 Beꞌro Jesure sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —¿Deꞌro weerã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã “Masãrẽ yʉꞌrʉoacjʉ aꞌtise dʉporo Elía aꞌtimʉꞌtãgʉ̃sami”, ni buꞌeti? \p \v 12 Jesú narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉsã nírõnojõta Elía aꞌtimʉꞌtãgʉ̃sami. Cʉ̃ nipeꞌtisere apomʉꞌtãgʉ̃sami. Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ ye cjasere aꞌtiro niꞌi. “Cʉ̃ piꞌetigʉsami. Ʉanoꞌtigʉsami”, niꞌi. \v 13 Yʉꞌʉ peꞌe mʉsãrẽ nigʉ̃ti. Elía aꞌtitojacʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ níꞌcaronojõta queoro waꞌacaro niwʉ̃. Masã cʉ̃rẽ noꞌo weesĩꞌrĩsere weecãrã niwã, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú wĩꞌmagʉ̃rẽ wãtĩ sãjãnoꞌcʉre cõꞌawĩrõꞌque niꞌi \r (Mt 17.14-21; Lc 9.37-43) \p \v 14 Na ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉ níꞌcãrã ãpẽrã na meꞌrãcjãrã nirõpʉ dijatarã, pãjãrã masã nicã ĩꞌacãrã niwã. Ãpẽrã quẽꞌrã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã Jesú buꞌerã meꞌrã ʉpʉtʉ ucũcãrã niwã. \v 15 Beꞌro Jesú cʉ̃ wãcũña marĩrõ aꞌticã ĩꞌarã, nipeꞌtirã ĩꞌamarĩacãrã niwã. Cʉ̃ tiropʉ omawãꞌcã, añuduticãrã niwã. \v 16 Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Ñeꞌenojõrẽ tocãꞌrõ ũrũsãrã weeti na meꞌrã? nicʉ niwĩ. \p \v 17 Niꞌcʉ̃ na pãjãrã waꞌteropʉ nigʉ̃́ yʉꞌtiquejocʉ niwĩ: \p —Ʉ̃sãrẽ buꞌegʉ, yʉꞌʉ macʉ̃ wãtĩ sãjãnoꞌcʉre miitiapʉ. Yʉꞌʉ macʉ̃rẽ ucũmasĩticã weemi. \v 18 Cʉ̃ noꞌo waꞌaro wãtĩ cʉ̃rẽ ñeꞌe paaquecũumʉjãmi. Cʉ̃ tojo weecã, ʉseropʉ soꞌpotuꞌu, cʉ̃ upicarire cũꞌrĩdiomʉjãmi. Tojo waꞌagʉ, bʉꞌamʉjãmi. Yʉꞌʉ mʉꞌʉ buꞌerãrẽ “Wãtĩrẽ cõꞌawĩrõña”, nitojamiapʉ. Na põtẽotiama, nicʉ niwĩ. \p \v 19 Jesú narẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã ne ẽjõpeose moobutiaꞌa. Yʉꞌʉ mʉsãrẽ yoacã buꞌemicã, ne tʉꞌomasĩweꞌe yujupʉ. ¿Noꞌocãꞌrõ yoacã mʉsã yʉꞌʉre ẽjõpeoticã wãcũtutuagʉsari? Cʉ̃ wĩꞌmagʉ̃rẽ yʉꞌʉ tiro miitia, nicʉ niwĩ. \p \v 20 Cʉ̃ tiropʉ miiejacã, wãtĩ Jesure ĩꞌagʉ̃, wãcũña marĩrõ wĩꞌmagʉ̃rẽ wẽrĩacã weecʉ niwĩ. Cʉ̃ doquequeꞌa, tũrũmaacusia, ʉseropʉ soꞌpotuꞌuacʉ niwĩ. \v 21 Tojo waꞌacã ĩꞌagʉ̃, Jesú wĩꞌmagʉ̃ pacʉre sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Noꞌocátero yoati aꞌte cʉ̃rẽ tojo waꞌaro? nicʉ niwĩ. \p Cʉ̃ pacʉ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Wĩꞌmagʉ̃pʉ tojo dʉꞌpocã́tiwĩ. \v 22 Pejetiri wãtĩ cʉ̃rẽ wẽjẽsĩꞌrĩgʉ̃, pecameꞌepʉ doquequeꞌa, diapʉ doqueñojãcã weemʉjãmi. Mʉꞌʉrẽ basiocã, ʉ̃sãrẽ pajañaꞌgʉ̃ weetamuña, nicʉ niwĩ. \p \v 23 Jesú cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ ẽjõpeocãma, basiocãꞌa. Noꞌo ẽjõpeorãma nipeꞌtise weeta basioꞌo, ni yʉꞌticʉ niwĩ. \p \v 24 Tojo nicã tʉꞌogʉ, wĩꞌmagʉ̃ pacʉ caricũquejocʉ niwĩ: \p —Ẽjõpeoꞌo. Nemorõ ẽjõpeonemocã weeya, nicʉ niwĩ. \p \v 25 Jesú masã pãjãrã na tiropʉ omawãꞌcãticã ĩꞌagʉ̃, wãtĩrẽ cõꞌawĩrõgʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Wãtĩ ucũticã, tʉꞌoticã weegʉ́, mʉꞌʉrẽ wijaadutiꞌi. Ãꞌrĩ wĩꞌmagʉ̃pʉre nigʉ̃́, waꞌaya. Ne apaturi sãjãanemoticãꞌña, nicʉ niwĩ. \p \v 26 Cʉ̃ tojo nicã, wãtĩ caricũwijaagʉ, wĩꞌmagʉ̃rẽ apaturi wẽrĩacã weecʉ niwĩ. Cʉ̃ wijaagʉ, cʉ̃rẽ wẽrĩꞌcʉ weronojõ tojacã weecʉ niwĩ. Tojo weerã cʉ̃rẽ ãpẽrã “Wẽrĩa waꞌami”, nicãrã nimiwã. \v 27 Jesú peꞌe cʉ̃rẽ omocãpʉ ñeꞌe wejewãꞌcõcʉ niwĩ. Tojo weecã, cʉ̃ wãꞌcãnʉꞌcãcʉ niwĩ. \p \v 28 Beꞌro Jesú wiꞌipʉ sãjãcã, cʉ̃ buꞌerã ãpẽrã tʉꞌotiropʉ cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —¿Deꞌro weerã ʉ̃sã wãtĩrẽ cõꞌawĩrõmasĩtiapari? nicãrã niwã. \p \v 29 Cʉ̃ narẽ nicʉ niwĩ: \p —Cʉ̃ wãtĩ tojo sãjãgʉ̃nojõrẽ Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩ, beꞌtise meꞌrã diaꞌcʉ̃ cõꞌawĩrõta basioꞌo, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú cʉ̃ wẽrĩatjere apaturi werenemoꞌque niꞌi \r (Mt 17.22-23; Lc 9.43-45) \p \v 30 Na Cesarea Filipopʉ níꞌcãrã Galilea diꞌtapʉ yʉꞌrʉacãrã niwã tja. Na waꞌasere Jesú ne ãpẽrãrẽ masĩcã ʉaticʉ niwĩ. \v 31 Cʉ̃ wẽrĩatjere, ãpẽrã cʉ̃rẽ wiorãpʉre oꞌoatjere cʉ̃ buꞌerãrẽ buꞌégʉ, tojo weecʉ niwĩ. Aꞌtiro buꞌecʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉre wiorãpʉre oꞌorãsama. Beꞌro yʉꞌʉre wẽjẽrãsama. Na tojo weemicã, iꞌtia nʉmʉ beꞌro masãgʉ̃saꞌa tja, nicʉ niwĩ. \v 32 Na cʉ̃ tojo nisere tʉꞌomasĩticãrã niwã. Tʉꞌomasĩtimirã, uirã, sẽrĩtiñaꞌmasĩticãrã niwã. \s1 Añurõ weeyʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃ yere ojaꞌque niꞌi \r (Mt 18.1-5; Lc 9.46-48) \p \v 33 Beꞌro Capernau wãmetiri macãpʉ etacãrã niwã. Topʉre na wiꞌipʉ sãjãejáca beꞌro Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Mʉsã maꞌa aꞌtirã, ñeꞌenojõ ucũ aꞌmetuꞌtiwãꞌcãtirã weeati? \p \v 34 Na peꞌe maꞌapʉre aꞌtiro ucũwãꞌcãticãrã niwã. ¿Noa marĩ waꞌteropʉre ãpẽrã yʉꞌrʉoro niyʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃sari? nisere ucũcãrã niwã. Tojo ucũꞌcãrã nitjĩarã, ne yʉꞌtitiyʉꞌrʉocãꞌcãrã niwã. \v 35 Jesú ejanujã, cʉ̃ buꞌerã docere pijio, nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã ãpẽrã yʉꞌrʉoro niꞌi nisĩꞌrĩrã, aꞌtiro nirõʉaꞌa: “Nipeꞌtirã beꞌrocjʉ̃pʉ nisaꞌa”, nirõʉaꞌa. Apeye, nipeꞌtirãrẽ weetamurõʉaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 36 Beꞌro niꞌcʉ̃ wĩꞌmagʉ̃rẽ pijio, na waꞌteropʉ nʉꞌcõcʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ wʉamorõ, nicʉ niwĩ: \p \v 37 —Yʉꞌʉre maigʉ̃nojõ niꞌcʉ̃ ãꞌrĩ wĩꞌmagʉ̃rẽ ñeꞌegʉ̃ weronojõ weemi. Cʉ̃rẽ ñeꞌegʉ̃, yʉꞌʉreta ñeꞌegʉ̃ weemi. Yʉꞌʉre ñeꞌegʉ̃ quẽꞌrã yʉꞌʉ diaꞌcʉ̃rẽ ñeꞌegʉ̃ weetimi. Yʉꞌʉre oꞌóꞌcʉ Õꞌacʉ̃ quẽꞌrãrẽ mejãrõta ñeꞌegʉ̃ weemi, nicʉ niwĩ. \s1 Marĩrẽ ĩꞌatuꞌtitigʉ marĩ meꞌrãcjʉ̃ nimi nise niꞌi \r (Mt 10.42; Lc 9.49-50) \p \v 38 Beꞌro Juã Jesure aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Ʉ̃sãrẽ buꞌegʉ, niꞌcʉ̃ mʉꞌʉ wãmerẽ pisutjĩagʉ̃ wãtĩarẽ cõꞌawĩrõcã ĩꞌapʉ. Cʉ̃ marĩ meꞌrãcjʉ̃ nitiami. Tojo weerã cʉ̃rẽ cãꞌmotaꞌapʉ. \p \v 39 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Tojo weegʉre cãꞌmotaꞌaticãꞌrõʉaꞌa. Ne niꞌcʉ̃ yʉꞌʉ wãmerẽ pisutjĩagʉ̃ añurõ weeĩꞌoꞌcʉ, beꞌro yʉꞌʉre ñaꞌarõ ucũmasĩtisami. \v 40 Aꞌtiro niꞌi. Marĩrẽ ĩꞌatuꞌtitigʉ marĩ meꞌrãcjʉ̃ nimi. \v 41 Mʉsãrẽ yʉꞌʉ buꞌerã niyucã, ãpẽrã weetamurãsama. Tojo weegʉ diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Noꞌo mʉsãrẽ niꞌcʉ̃ cãꞌrõacã aco tĩagʉ̃nojõrẽ diacjʉ̃ta Õꞌacʉ̃ añuse oꞌogʉsami. \s1 Ãpẽrãrẽ ñaꞌarõ weecã weeticãꞌña nise niꞌi \r (Mt 18.6-9; Lc 17.1-2) \p \v 42 »Noꞌo yʉꞌʉre ẽjõpeogʉ wĩꞌmagʉ̃rẽ ñaꞌarõ weecã weegʉ́ ʉpʉtʉ buꞌiri daꞌrenoꞌgʉ̃sami. Cʉ̃rẽ ʉ̃tãgã pajicja wãmʉtapʉ dʉꞌteyoo, dia pajiri maapʉ doqueñocã, nemorõ añubosaꞌa. Tojo weecã, cʉ̃ maata wẽrĩa waꞌa, dojorẽnemotibosami. Cʉ̃ dojorẽboꞌque peꞌtia waꞌabosaꞌa. \v 43 Mʉsã ya omocã meꞌrã ñaꞌarõ weesĩꞌrĩrã, dʉtecõꞌaboꞌcaro weronojõ ñaꞌasere weeduꞌucãꞌña. Mʉsã niꞌcã omocã meꞌrã Õꞌacʉ̃ tiropʉ ejacã, nemorõ añuꞌu. Pecameꞌepʉ pʉa omocã meꞌrã waꞌacã peꞌema, ñaꞌayʉꞌrʉaꞌa. Mʉsã ñaꞌarõ weesĩꞌrĩsere weeticã, nemorõ añubosaꞌa. Mʉsã ñaꞌarõ weesĩꞌrĩsere wéérã pecameꞌepʉ waꞌacã, ñaꞌa niꞌi. Topʉre pecameꞌe ne yatitisaꞌa. \v 44 Becoa ne boatisama. Pecameꞌe quẽꞌrã ʉ̃jʉ̃nuꞌcũcãꞌsaꞌa. \v 45-48 Tojo nicã mʉsã ya dʉꞌpocã meꞌrã ñaꞌarõ wéérã, dʉtecõꞌaboꞌcaro weronojõ mejãrõta weeya tja. Mʉsã pecameꞌepʉ pʉa dʉꞌpocã meꞌrã waꞌacã, ñaꞌayʉꞌrʉaꞌa. Opa cõꞌñerõ ʉꞌmʉsepʉ sãjãcã peꞌema, nemorõ añuꞌu. Capea meꞌrã quẽꞌrã ñaꞌarõ weesĩꞌrĩrã, mejãrõta weeya. Mʉsã capea orewee cõꞌaboꞌcaro weronojõ ñaꞌasere ĩꞌaduꞌucãꞌña. Mʉsã pecameꞌepʉ pʉa capea meꞌrã waꞌacã, ñaꞌa niꞌi. Tojo nicã ʉꞌmʉsepʉ niꞌcã capea meꞌrã waꞌacã, nemorõ añuꞌu. Mʉsã ñaꞌarõ weesĩꞌrĩsere weeticã, nemorõ añu niꞌi. Mʉsã ñaꞌarõ weesĩꞌrĩsere wéérã pecameꞌepʉ waꞌacã, ñaꞌa niꞌi. Topʉre becoa ne boatisama. Pecameꞌe quẽꞌrã ne yatitisaꞌa. \p \v 49 »Nipeꞌtise baꞌasere pecameꞌe meꞌrã doꞌanoꞌo. Aꞌte weronojõ aꞌti diꞌtapʉre nipeꞌtirã yʉꞌʉre ẽjõpeorã piꞌetise meꞌrã nemorõ wãcũtutuanemorãsama. \v 50 Moa ocaro baꞌacã, añu niꞌi. Ocase peꞌtíca beꞌro apaturi ocacã weeta basioweꞌe. Mʉsã pũrĩcã moa ocaro weronojõ niña. Aꞌmequẽse marĩrõ añurõ nisetibʉroya, nicʉ niwĩ. \c 10 \s1 Nʉmotirã, marãpʉtirã aꞌmerĩ cõꞌaticãꞌña nise niꞌi \r (Mt 19.1-12; Lc 16.18) \p \v 1 Jesú Capernaupʉ níꞌcʉ Judea diꞌtapʉ waꞌa waꞌacʉ niwĩ. Topʉ níꞌcʉ Jordã́ wãmetiri maarẽ, mujĩpũ mʉjãtiro ape pãꞌrẽpʉ pẽꞌacʉ niwĩ. Topʉre apaturi masã nerẽcãrã niwã. Cʉ̃ weewʉaronojõta narẽ buꞌecʉ niwĩ. \v 2 Fariseo masã cʉ̃ mejẽcã yʉꞌticã ʉarã, buꞌiri bocasĩꞌrĩrã sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —¿Niꞌcʉ̃ cʉ̃ nʉmorẽ cõꞌata basiosari? ¿Marĩrẽ dutise tojo niti? \v 3 Jesú narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —¿Moisé deꞌro dutipari? \p \v 4 Na yʉꞌticãrã niwã: \p —Moisé niꞌcʉ̃ nʉmorẽ “Aꞌte ye buꞌiri mʉꞌʉrẽ cõꞌaꞌa” nirĩ pũrĩrẽ core ojaoꞌoduticʉ niwĩ. “Tojo apóca beꞌro cõꞌata basioꞌo”, nicʉ niwĩ Moisé, nicãrã niwã. \p \v 5 Na tojo níca beꞌro Jesú nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã ñecʉ̃sʉmʉa ejeripõꞌrã bʉtise ye buꞌiri Moisé mʉsã nʉmosãnumiarẽ cõꞌacã cãꞌmotaꞌaticʉ niwĩ. \v 6 Õꞌacʉ̃ nipeꞌtise cʉ̃ ne waro weenʉꞌcãcateropʉre ʉmʉ, numio weecʉ niwĩ. \v 7 “Tojo weegʉ ʉmʉ cʉ̃ pacʉ, cʉ̃ pacore cõꞌawija, cʉ̃ nʉmo meꞌrã nigʉ̃sami. \v 8 Na pʉarã niꞌcã upʉ weronojõ nirãsama”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. Tojo weerã pʉarã nitima. Niꞌcã upʉta nima. \v 9 Aꞌte ye buꞌiri Õꞌacʉ̃ aꞌmesʉꞌoꞌcãrãrẽ masã ne dʉcawaaticãꞌrõʉaꞌa, nicʉ niwĩ Jesú. \p \v 10 Beꞌro wiꞌipʉ dajarã, Jesú buꞌerã cʉ̃rẽ apaturi sẽrĩtiñaꞌnemocãrã niwã te cjasereta tja. \v 11 Narẽ aꞌtiro yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Cʉ̃ nʉmorẽ cõꞌa, apegore nʉmotigʉnojõ cʉ̃ nʉmotimʉꞌtãꞌcore ñaꞌarõ weegʉ weesami. \v 12 Mejãrõta numio co marãpʉre cõꞌa, apĩ meꞌrã marãpʉtigo quẽꞌrã co marãpʉtimʉꞌtãꞌcʉre ñaꞌarõ weego weesamo. Te Õꞌacʉ̃rẽ yʉꞌrʉnʉꞌcãseta niꞌi, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú wĩꞌmarãrẽ ñapeo sẽrĩbosaꞌque niꞌi \r (Mt 19.13-15; Lc 18.15-17) \p \v 13 Beꞌro narẽ ñapeodutirã wĩꞌmarãrẽ Jesú tiro miacãrã niwã. Na tojo weecã ĩꞌarã, narẽ miarãrẽ cʉ̃ buꞌerã tuꞌticãrã niwã. \v 14 Na tojo weecã ĩꞌagʉ̃, Jesú ua waꞌacʉ niwĩ. Narẽ nicʉ niwĩ: \p —Wĩꞌmarãrẽ yʉꞌʉ tiro aꞌticã duꞌuoꞌoya. Narẽ cãꞌmotaꞌaticãꞌña. Wĩꞌmarã marĩnojõrẽ añurõ ẽjõpeoma. Ãpẽrã quẽꞌrã wĩꞌmarã weronojõ yʉꞌʉre ẽjõpeorã yʉꞌʉ pacʉ wiogʉ nirõpʉ waꞌarãsama. \v 15 Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Ãꞌrã weronojõ yʉꞌʉre ẽjõpeotigʉnojõ ne cãꞌrõ yʉꞌʉ pacʉ nirõpʉ waꞌasome, nicʉ niwĩ. \p \v 16 Beꞌro wĩꞌmarãrẽ wʉamorõmʉjã, narẽ ñapeo, cʉ̃ pacʉre “Ãꞌrãrẽ añurõ weeya”, ni sẽrĩbosacʉ niwĩ. \s1 Maꞌmʉ peje cʉogʉ Jesú meꞌrã ucũꞌque niꞌi \r (Mt 19.16-30; Lc 18.18-30) \p \v 17 Jesú aperopʉ waꞌari cura niꞌcʉ̃ cʉ̃rẽ omasirutuwãꞌcãcʉ niwĩ. Omasirutuwãꞌcã, ẽjõpeogʉ cʉ̃ dʉporo ejaqueꞌa, sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ masãrẽ buꞌegʉ añugʉ̃ niꞌi. ¿Yʉꞌʉ ñeꞌenojõ weegʉsari catise peꞌtitisere bocasĩꞌrĩgʉ̃? nicʉ niwĩ. \p \v 18 Jesú cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —¿Yʉꞌʉre añugʉ̃ niꞌi nígʉ̃, diacjʉ̃ta nigʉ̃ weeti? Niꞌcʉ̃ta Õꞌacʉ̃ añugʉ̃ nimi. \v 19 Mʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ dutise cũuꞌquere masĩsaꞌa. “Masãrẽ wẽjẽcõꞌaticãꞌña. Apĩ nʉmorẽ aꞌmetãrãticãꞌña. Yajaticãꞌña. Ãpẽrã ye cjasere nisooticãꞌña. Ãpẽrã yere ʉarã, weetaꞌsaticãꞌña. Mʉꞌʉ pacʉ, mʉꞌʉ pacore ẽjõpeoya”, niꞌi, nicʉ niwĩ. \p \v 20 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Buꞌegʉ, yʉꞌʉ wĩꞌmagʉ̃pʉta aꞌtere queoro weemʉjãtiwʉ, nicʉ niwĩ. \p \v 21 Jesú cʉ̃rẽ pajañaꞌse meꞌrã ĩꞌa, nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉrẽ apeyenojõacã dʉꞌsaꞌa. Mʉꞌʉ cʉosere duapeꞌocjʉ̃ waꞌaya. Te duaꞌque wapare pajasecʉorãrẽ dʉcawaaya. Tojo weegʉ ʉꞌmʉsepʉ peje añuse cʉogʉsaꞌa. Tuꞌajanʉꞌcõ, yʉꞌʉre sirutuya, nicʉ niwĩ. \p \v 22 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, tʉꞌsaticʉ niwĩ. Cʉ̃ peje waro cʉoyʉꞌrʉatjĩagʉ̃, cʉ̃ cʉosere maꞌiyʉꞌrʉgʉ bʉjaweti, tojaa waꞌacʉ niwĩ. \p \v 23 Beꞌro Jesú cʉ̃ sumuto ĩꞌaste, cʉ̃ buꞌerãrẽ nicʉ niwĩ: \p —Peje cʉorãrẽ Õꞌacʉ̃ tiropʉ waꞌacã diasabutiaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 24 Tojo nicã tʉꞌorã, cʉ̃ buꞌerã tʉꞌomarĩacãrã niwã. Jesú narẽ ninemocʉ niwĩ tja: \p —Yʉꞌʉ põꞌrã weronojõ nirã́, aꞌtiro niꞌi. Noꞌo na cʉosere ẽjõpeoyʉꞌrʉnʉꞌcãcã, yʉꞌʉ pacʉ nirṍ ʉꞌmʉsepʉ waꞌase diasabutiaꞌa. \v 25 Waꞌicʉ cameyo wãmetigʉjo awiga yuta da pĩꞌosõrõrĩ pepʉ sãjãa yʉꞌrʉtẽrĩcã, diasayʉꞌrʉmajã waꞌasaꞌa. Ʉꞌmʉsepʉ yʉꞌʉ pacʉ nirõpʉ peje cʉogʉ waꞌacã peꞌema, totá nemorõ diasaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 26 Aꞌtere tʉꞌorã, ʉpʉtʉ ĩꞌamarĩa, aꞌmerĩ sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —To pũrĩcãrẽ ¿noanojõ peꞌe Õꞌacʉ̃ tiropʉ waꞌamasĩrãsari? nicãrã niwã. \p \v 27 Jesú narẽ ĩꞌagʉ̃ta ĩꞌa, nicʉ niwĩ: \p —Masã na basu weetutuase meꞌrã yʉꞌrʉmasĩtisama. Õꞌacʉ̃ pũrĩcãrẽ basioꞌo. Cʉ̃́ma ne apeyenojõ weeta basiotise marĩꞌi, nicʉ niwĩ. \p \v 28 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Pedro nicʉ niwĩ: \p —Wiogʉ, nipeꞌtise ʉ̃sã cʉosere duꞌucũu, mʉꞌʉrẽ sirutuwʉ. \p \v 29 Jesú yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Diacjʉ̃ta nigʉ̃ti. Noꞌo nigʉ̃nojõ, yé buꞌiri, tojo nicã masãrẽ yʉꞌrʉose quetire werese buꞌiri cʉ̃ ya wiꞌi, cʉ̃ acawererã, cʉ̃ pacʉsʉmʉa, cʉ̃ põꞌrã, cʉ̃ ye weseri duꞌucũuwãꞌcãꞌcãrãnojõrẽ aꞌtiro waꞌarosaꞌa. \v 30 Na cõꞌawãꞌcãꞌque nemorõ peje waro bocarãsama. Aꞌti ʉmʉcopʉre nemorõ wiꞌseri, acawererã, pacosãnumia, põꞌrã, weseri bocarãsama. Ãpẽrã narẽ ñaꞌarõ weemicã, tere bocarãsama. Beꞌropʉ quẽꞌrãrẽ Õꞌacʉ̃ meꞌrã ninuꞌcũcãꞌrãsama. \v 31 Tojo nimicã, niꞌcãrõacãrẽ wiorã weronojõ nirã́ beꞌropʉre mejõ nirã nirãsama. Pãjãrã mejõ nirã quẽꞌrã beꞌropʉre wiorã weronojõ nirãsama, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú cʉ̃ wẽrĩatjere apaturi werenemoꞌque niꞌi \r (Mt 20.17-19; Lc 18.31-34) \p \v 32 Beꞌro Jesú Jerusalẽ́ waꞌari maꞌapʉ cʉ̃ buꞌerã dʉporo ʉꞌmʉtãwãꞌcãcʉ niwĩ. Na Jerusalẽ́pʉ Jesure wẽjẽsĩꞌrĩrãsama nírã, cʉ̃ uiticã ĩꞌarã, cʉ̃ buꞌerã ĩꞌamarĩacãrã niwã. Masã na beꞌro siruturã quẽꞌrã uicãrã niwã. Beꞌro Jesú cʉ̃ buꞌerã docere pijiocʉ niwĩ. Pijio, cʉ̃rẽ waꞌatjere werecʉ niwĩ. \p \v 33 —Mʉsã masĩꞌi. Marĩ Jerusalẽ́pʉ waꞌarã weeꞌe. Topʉ yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉre aꞌtiro weerãsama. Paꞌia wiorã, tojo nicã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masãpʉre oꞌorãsama. Na yʉꞌʉre wẽjẽdutirãsama. Náta tja ape diꞌtacjãrã judío masã nitirã wiorãrẽ wiaturiarãsama. \v 34 Yʉꞌʉre bujicãꞌa, tãrãrãsama. Ʉꞌseco eꞌopeo, yʉꞌʉre wẽjẽrãsama. Na tojo weemicã, iꞌtia nʉmʉ beꞌro masãgʉ̃saꞌa, nicʉ niwĩ. \s1 Santiago, Juã Jesure na sẽrĩmiꞌque niꞌi \r (Mt 20.20-28) \p \v 35 Beꞌro Santiago, Juã Zebedeo põꞌrã Jesú tiro waꞌa, cʉ̃rẽ nicãrã niwã: \p —Ʉ̃sãrẽ buꞌegʉ, ʉ̃sã sẽrĩsere mʉꞌʉ oꞌocã ʉasaꞌa. \p \v 36 Na tojo nicã, sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Ñeꞌenojõ yʉꞌʉ weecã ʉasari? \p \v 37 Na yʉꞌticãrã niwã: \p —Mʉꞌʉ wiogʉ sãjãgʉ̃, ʉ̃sãrẽ mʉꞌʉrẽ dutitamuajã sõrõapa. Niꞌcʉ̃ mʉꞌʉ diacjʉ̃ peꞌe, apĩ cũpe peꞌe dʉpoapa, nicãrã niwã. \p \v 38 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã yʉꞌʉre sẽrĩsere tʉꞌomasĩweꞌe. Yʉꞌʉ ʉpʉtʉ piꞌeti, wẽrĩgʉ̃saꞌa. ¿Yʉꞌʉ piꞌeti wẽrĩatjere weronojõ mʉsã quẽꞌrã weemasĩti? \p \v 39 Na yʉꞌticãrã niwã: \p —Ʉ̃ʉ. Piꞌeti, wẽrĩmasĩꞌi, nicãrã niwã. \p Jesú narẽ nicʉ niwĩ: \p —Diacjʉ̃ta niꞌi. Mʉsã quẽꞌrã yʉꞌʉ weronojõ piꞌeti, wẽrĩrãsaꞌa. \v 40 Tojo weemicã, diacjʉ̃ peꞌe, cũpe peꞌe mʉsãrẽ dʉpomasĩtisaꞌa. Aꞌte yʉꞌʉ weese niweꞌe. Yʉꞌʉ pacʉ cʉ̃ beseyuꞌcãrã peꞌe topʉ dujirãsama, nicʉ niwĩ. \p \v 41 Beꞌro diez ãpẽrã Jesú buꞌerã na tojo sẽrĩcã tʉꞌorã, Santiago, Juã meꞌrã ua waꞌacãrã niwã. \v 42 Tojo weecã ĩꞌagʉ̃, Jesú pijio, narẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã masĩsaꞌa. Aꞌti nucũcãrẽ dutirã ti diꞌtare miiwapa waꞌasama. Na docacjãrã quẽꞌrã mejãrõta dutipesama. \v 43 Mʉsã pũrĩcã na weronojõ weesome. Tojo weronojõ oꞌorã, mʉsã waꞌteropʉ wiorã nisĩꞌrĩrã, ãpẽrãrẽ daꞌracoꞌterã weronojõ niña. \v 44 Noꞌo ãpẽrã nemorõ nisĩꞌrĩgʉ̃nojõ nipeꞌtirãrẽ daꞌracoꞌtegʉ weronojõ tʉꞌoñaꞌña. \v 45 Yʉꞌʉ weronojõ weeya. Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ nimigʉ̃, ãpẽrã yʉꞌʉre weetamuato nígʉ̃ mejẽta aꞌtiwʉ. Yʉꞌʉ peꞌe narẽ weetamugʉ̃ aꞌtiwʉ. Tojo nicã pãjãrã na ñaꞌarõ weeꞌque wapare wẽrĩbosa wapayewĩrõgʉ̃ aꞌtiwʉ, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú Bartimeo wãmetigʉ caperi bajunoꞌtigʉre yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mt 20.29-34; Lc 18.35-43) \p \v 46 Na Jerusalẽ́pʉ majãrã, Jericópʉ etacãrã niwã. Beꞌro ti macãpʉ Jesú cʉ̃ buꞌerã meꞌrã yʉꞌrʉacʉ niwĩ. Pãjãrã masã cʉ̃rẽ sirutucãrã niwã. Topʉ Bartimeo wãmetigʉ Timeo macʉ̃ caperi bajunoꞌtigʉ maꞌa sumutopʉ niyeru sẽrĩdujicʉ niwĩ. \v 47 “Jesú Nazarecjʉ̃ aꞌtimi” nicã tʉꞌogʉ, Bartimeo caricũnʉꞌcãcʉ niwĩ: \p —Jesú, Davi pãrãmi nituriagʉ, yʉꞌʉre pajañaꞌña, nicʉ niwĩ. \p \v 48 Pãjãrã cʉ̃rẽ “Caricũticãꞌña”, ni tuꞌticãrã nimiwã. Cʉ̃ peꞌe tojo nimicã, nemopeocãꞌcʉ niwĩ. \p —Davi pãrãmi nituriagʉ, yʉꞌʉre pajañaꞌña, nicʉ niwĩ. \p \v 49 Tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú tojanʉꞌcã, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Pijioya. \p Na cʉ̃rẽ pijio, nicãrã niwã: \p —Quero wãꞌcãnʉꞌcãbaqueꞌoya. Mʉꞌʉrẽ pijimi, nicãrã niwã. \p \v 50 Tojo weegʉ cʉ̃ buꞌicjãrõrẽ to tuweecũu buꞌpumajã, Jesú tiro waꞌacʉ niwĩ. \v 51 Topʉ ejacã, Jesú cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro yʉꞌʉ weecã ʉasari? \p —Masãrẽ buꞌegʉ, yʉꞌʉre caperi bajucã ʉasaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 52 Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ yʉꞌʉre ẽjõpeoapʉ. Tojo weegʉ mʉꞌʉ yʉꞌrʉonoꞌtojaꞌa. Waꞌagʉsaꞌa, nicʉ niwĩ. \p Tojo nirĩ curata cʉ̃ caperi ĩꞌacʉ niwĩ. Beꞌro Jesure maꞌapʉ sirutuwãꞌcãcʉ niwĩ. \c 11 \s1 Jesú Jerusalẽ́ wãmetiri macãpʉ sãjãaꞌque niꞌi \r (Mt 21.1-11; Lc 19.28-40; Jn 12.12-19) \p \v 1 Jesú cʉ̃ buꞌerã meꞌrã Jerusalẽ́pʉ ejatjo cãꞌrõ dʉꞌsacaro niwʉ̃. Betfagé, Betania wãmetise macãrĩ ʉ̃rʉ̃gʉ̃ Olivo wãmeticjʉ põtẽorõpʉ ejacãrã niwã. Topʉ cʉ̃ buꞌerã pʉarãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p \v 2 —Si macã marĩ põtẽorõ nirĩ macãpʉ waꞌaya. Topʉ ejarã, niꞌcʉ̃ burro wĩꞌmagʉ̃ dʉꞌtenʉꞌcõꞌcʉre bocaejarãsaꞌa. Cʉ̃ ne pesanoꞌña marĩgʉ̃ nigʉ̃sami. Cʉ̃rẽ pãa miitia. \v 3 Noꞌo mʉsãrẽ ãpẽrã “¿Deꞌro weerã tojo weeti?” nicã, “Ʉ̃sã wiogʉ ʉami. Maata wianoꞌrõsaꞌa tja”, niña, nicʉ niwĩ. \p \v 4 Beꞌro na waꞌa, sope pʉꞌto maꞌa sumuto dʉꞌtenʉꞌcõꞌcʉre bocaejacãrã niwã. Bocaeja, cʉ̃rẽ pãacãrã niwã. \p \v 5 Na tojo weeri cura topʉ nuꞌcũrã narẽ nicãrã niwã: \p —¿Deꞌro weerãtirã cʉ̃rẽ pãati? nicãrã niwã. \p \v 6 Na tojo nicã tʉꞌorã, Jesú dutiꞌcaronojõta narẽ yʉꞌticãrã niwã. Tojo weerã narẽ “Miaña”, nicãrã niwã. \v 7 Beꞌro Jesú tiro miaa, cʉ̃ burro buꞌipʉ na ye suꞌti buꞌicjasere tuweepeocãrã niwã. Tojo wééca beꞌro Jesú cʉ̃ buꞌipʉ mʉjãpejacʉ niwĩ. \v 8 Cʉ̃rẽ ẽjõpeorã, pãjãrã cʉ̃ yʉꞌrʉaro maꞌapʉ na ye suꞌti buꞌicjasere sẽeocũucãrã niwã. Ãpẽrã pũrĩ nise querire dʉtecũucãrã niwã. \p \v 9 Cʉ̃ dʉporo waꞌarã, cʉ̃ beꞌrocjãrã quẽꞌrã aꞌtiro caricũcãrã niwã: \p —Marĩ wiogʉre eꞌcatise oꞌorã. Ãꞌrĩ Õꞌacʉ̃ oꞌóꞌcʉ añubutiami. \v 10 Cʉ̃ wiogʉ sãjãtje añurõ waꞌato. Marĩ ñecʉ̃ Davi wiogʉ níꞌcaro weronojõ añurõ waꞌato. Nipeꞌtirã ʉꞌmʉsecjãrã cʉ̃rẽ “Añubutiami” ni eꞌcatise oꞌoato, nicãrã niwã. \p \v 11 Beꞌro Jesú Jerusalẽ́pʉ sãjãejagʉ, Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ waꞌacʉ niwĩ. Topʉ nipeꞌtise ti wiꞌi cjasere ĩꞌapeꞌo, Betaniapʉ cʉ̃ buꞌerã meꞌrã waꞌa waꞌacʉ niwĩ. Ñamicaꞌapʉ niyucã, tojo weecʉ niwĩ. \s1 Jesú higuera wãmeticjʉ dʉca marĩcjʉre ñaidijadutiꞌque niꞌi \r (Mt 21.18-19) \p \v 12 Ape nʉmʉ boꞌreacã Betaniapʉ níꞌcãrã Jerusalẽ́pʉ waꞌacã, Jesú ʉjaboayʉꞌrʉacʉ niwĩ. \v 13 Yoaropʉ maꞌa sumuto higuera wãmeticjʉ niꞌcãgʉ̃ añurõ pũrĩticjʉre ĩꞌacʉ niwĩ. Beꞌro tigʉ tiro dʉcatisaꞌaba nígʉ̃, ĩꞌagʉ̃ waꞌacʉ niwĩ. Pũrĩ peje diaꞌcʉ̃ nicaro niwʉ̃. Dʉcatiritero niticaro niwʉ̃. \v 14 Dʉca marĩcã ĩꞌagʉ̃, Jesú tigʉre nicʉ niwĩ: \p —Ne ãpẽrã aꞌtigʉ dʉcare baꞌanemosome majã, nicʉ niwĩ. \p Cʉ̃ tojo nicã, cʉ̃ buꞌerã tʉꞌocãrã niwã. \s1 Jesú Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ duarãrẽ cõꞌawĩrõꞌque niꞌi \r (Mt 21.12-17; Lc 19.45-48; Jn 2.13-22) \p \v 15 Beꞌro Jerusalẽ́pʉ ejacãrã niwã. Jesú Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ sãjãejagʉ, Õꞌacʉ̃rẽ ʉ̃jʉ̃amorõpeoatjere duarãrẽ, tere duurãrẽ cõꞌawĩrõcʉ niwĩ. Na niyeru dʉcayuri mesare, na bujare duadujisere cõꞌagʉ̃, tuuquecũupeꞌocãꞌcʉ niwĩ. \v 16 Ne apeyenojõ duasenojõrẽ ti wiꞌipʉ mii, yʉꞌrʉtẽrĩwijadutiticʉ niwĩ. \v 17 Narẽ buꞌégʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \fig Jesú Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ duarãrẽ cõꞌawĩrõꞌque niꞌi|alt="Make 80 percent Jesus cleansing the temple" src="CN01787B.TIF" size="span" ref="Mr 11.15-19; Mt 21.12-17; Lc 19.45-48; Jn 2.13-22" \fig* \p —Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ aꞌtiro ojanoꞌwʉ̃: “Ya wiꞌi ‘Nipeꞌtirocjãrã ñubueri wiꞌi niꞌi’, ninoꞌca wiꞌi niꞌi.” Mʉsã peꞌe queoro weeweꞌe. Yajarã ya wiꞌire weronojõ tojacã weeapʉ mʉsã, nicʉ niwĩ. \p \v 18 Paꞌia wiorã, ãpẽrã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã cʉ̃ tojo nisere tʉꞌocãrã niwã. Beꞌro na tʉꞌo, “¿Deꞌro wee marĩ ãꞌrĩrẽ wẽjẽrãsari?” ni, buꞌiri aꞌmanʉꞌcãcãrã niwã. Cʉ̃ buꞌesere nipeꞌtirã tʉꞌomarĩamʉjãcã ĩꞌarã, cʉ̃rẽ uicãrã niwã. \v 19 Beꞌro naꞌiqueꞌari cura Jesú ti macãrẽ níꞌcʉ wijawãꞌcã, waꞌa waꞌacʉ niwĩ tja. \s1 Higuera wãmeticjʉ ñaidijaꞌque niꞌi \r (Mt 21.20-22) \p \v 20 Ape nʉmʉ boꞌreacã tja Jerusalẽ́pʉ waꞌarã, higueragʉre nʉꞌcõrĩpʉta ñaiꞌcʉre ĩꞌacãrã niwã. \v 21 Tojo weegʉ Pedro Jesú “Aꞌtigʉ dʉcare baꞌanemosome majã” níꞌquere wãcũgʉ̃, Jesure nicʉ niwĩ: \p —Ʉ̃sãrẽ buꞌegʉ, ĩꞌaña. Sicʉ mʉꞌʉ ñaidutiꞌcʉ ñaia waꞌapã, nicʉ niwĩ. \p \v 22 Jesú narẽ nicʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeoya. \v 23 Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Noꞌo aꞌtigʉ ʉ̃rʉ̃gʉ̃rẽ “Dia pajiri maapʉ doqueñorãti” nicã, queoro waꞌarosaꞌa. Mʉsã diacjʉ̃ta ẽjõpeocã, “Ʉ̃sã nise diacjʉ̃ta waꞌarosaꞌa” nicã, tojo waꞌarosaꞌa. \v 24 Tojo weegʉ mʉsãrẽ nigʉ̃ti. Nipeꞌtise mʉsã Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩcã, “Ʉ̃sãrẽ diacjʉ̃ta oꞌogʉsami” ni ẽjõpeocã, tojo waꞌarosaꞌa. \v 25 Mʉsã Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩrãtirã, ãpẽrã meꞌrã apeyenojõ aꞌmetuꞌtiꞌque cʉorã, narẽ acobojomʉꞌtãña yujupʉ. Tojo weecã, marĩ pacʉ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ quẽꞌrã mʉsã ñaꞌarõ weeꞌquere acobojogʉsami. \v 26 Ãpẽrãrẽ acobojoticãma, marĩ pacʉ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ quẽꞌrã mʉsã ñaꞌarõ weeꞌquere acobojosome, nicʉ niwĩ. \s1 Jesure “¿Noa dutiro meꞌrã tojo weeti?” níꞌque niꞌi \r (Mt 21.23-27; Lc 20.1-8) \p \v 27 Beꞌro apaturi Jerusalẽ́pʉ ejacãrã niwã. Jesú Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ nirĩ cura aꞌtiro waꞌacaro niwʉ̃. Paꞌia wiorã, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã, ãpẽrã judío masã bʉcʉrã Jesú tiropʉ waꞌacãrã niwã. \v 28 Jesure sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —¿Deꞌronojõ dutise meꞌrã mʉꞌʉ weesere tojo weeti? ¿Noa mʉꞌʉrẽ tojo weedutigʉ dutise oꞌori? nicãrã niwã. \p \v 29 Jesú narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ quẽꞌrã mʉsãrẽ sẽrĩtiñaꞌmegʉ̃ti. Mʉsã yʉꞌʉre yʉꞌticã, mʉsãrẽ “Aꞌte dutiro meꞌrã weeꞌe”, nigʉ̃ti. \v 30 ¿Noa Juãrẽ wãmeyedutigʉ oꞌópari? ¿Õꞌacʉ̃ o masã oꞌópari cʉ̃rẽ? Yʉꞌtiya, nicʉ niwĩ. \p \v 31 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, na basu aꞌmerĩ ucũcãrã niwã: \p —Marĩ “Õꞌacʉ̃ oꞌócʉ niwĩ” nicã, cʉ̃ marĩrẽ “To pũrĩcãrẽ ¿deꞌro weerã Juãrẽ ẽjõpeotiri?” nigʉ̃sami. \v 32 Marĩ “Õꞌacʉ̃ oꞌóticʉ niwĩ; masã cʉ̃rẽ oꞌócãrã niwã” nicã, masã marĩrẽ tuꞌtirãsama, nicãrã niwã. \p Masã Juãrẽ “Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ niwĩ”, ni ẽjõpeocãrã niwã. Tojo weerã wiorã masãrẽ uinícãrã niwã. \v 33 Tojo weerã na yʉꞌticãrã niwã: \p —Masĩtisaꞌa, niyʉꞌrʉocãꞌcãrã niwã. Tere tʉꞌogʉ, Jesú narẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ quẽꞌrã mʉsãrẽ “Aꞌte dutiro meꞌrã weeꞌe”, ni wereweꞌe, nicʉ niwĩ. \c 12 \s1 Daꞌracoꞌterã queoro weetiꞌque niꞌi \r (Mt 21.33-46; Lc 20.9-19) \p \v 1 Beꞌro Jesú paꞌia wiorãrẽ, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masãrẽ, judío masã wiorãrẽ queose meꞌrã werecʉ niwĩ: \p —Niꞌcʉ̃ cʉ̃ ya diꞌtapʉ ʉꞌse ote, sãꞌrĩsãnʉꞌcõsami. Topʉ na ʉꞌse bipesãati pere ʉ̃tãgãpʉ seꞌesãjãsami. Tojo nicã ʉꞌmʉarĩ wiꞌi na coꞌtedujiati wiꞌire weesami. \p »Beꞌro aperopʉ sijagʉ waꞌagʉ, ãpẽrãrẽ ti wesere coꞌtedutigʉ cũusami. Narẽ cʉ̃ ya diꞌtare daꞌrase wapa “Tocãꞌrõ yʉꞌʉre ʉꞌse wiapa”, niwãꞌcãsami. \v 2 Beꞌro ʉꞌse dʉcatiriterore ti wese wiogʉ aperopʉ nisami. Topʉ nígʉ̃, niꞌcʉ̃ cʉ̃rẽ daꞌracoꞌtegʉre oꞌósami. Cʉ̃rẽ oꞌógʉ, “Ya diꞌta daꞌrarãrẽ yé ʉꞌsere sẽrĩgʉ̃ waꞌaya”, nisami. \v 3 Cʉ̃ topʉ ejacã, ti wese daꞌrarã cʉ̃rẽ ñeꞌe, paa, ne cãꞌrõ oꞌotimirã, oꞌótõrõsama. \v 4 Beꞌro apĩ cʉ̃rẽ daꞌracoꞌtegʉre oꞌósami tja. Cʉ̃́ma dʉpoapʉ cãmidaꞌre, ñaꞌarõ bujicãꞌa, oꞌótõrõsama. \v 5 Ti wese wiogʉ apĩrẽ oꞌónemosami tja. Ãꞌrĩma diacjʉ̃ta wẽjẽcãꞌsama. Beꞌro pãjãrã oꞌónemosami. Ãpẽrãrẽ paasama. Ãpẽrãrẽ wẽjẽcãꞌsama. \p \v 6 »Cʉ̃ macʉ̃ ʉpʉtʉ maꞌigʉ̃ diaꞌcʉ̃ dʉꞌsasami. Beꞌropʉ cʉ̃rẽ oꞌósami. Aꞌtiro wãcũmisami: “Yʉꞌʉ macʉ̃rẽ wiopesase meꞌrã ĩꞌarãsama”, nimisami. \v 7 Wiogʉ macʉ̃ na tiropʉ etacã, ti wese daꞌrari masã aꞌtiro nisama: “Ãꞌrĩta nimi beꞌropʉ aꞌti wesere ñeꞌeacjʉ. Ma. Cʉ̃rẽ wẽjẽrã. Beꞌro aꞌti wese marĩ ya wese tojarosaꞌa”, ni wãcũsama. \v 8 Beꞌro cʉ̃rẽ ñeꞌe, wẽjẽcãꞌsama. Tuꞌajanʉꞌcõ, ti wese sumutopʉ cʉ̃ upʉre cõꞌasama, nicʉ niwĩ Jesú. \p \v 9 Beꞌro Jesú narẽ ninemocʉ niwĩ: \p —To pũrĩcãrẽ ti wese wiogʉ narẽ ¿deꞌro weegʉsari? Aꞌtiro weegʉsami. Cʉ̃ aꞌti, cʉ̃ ya diꞌta daꞌrarãrẽ wẽjẽcõꞌapeꞌo, ãpẽrãrẽ ti diꞌtare oꞌogʉsami. \p \v 10 »Mʉsã Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩrẽ buꞌepã. Yʉꞌʉre waꞌatjere aꞌtiro ojanoꞌwʉ̃: \q1 Ʉ̃tã pjĩrĩ meꞌrã wiꞌi yeeri masã niꞌcã pjĩ na ʉatica pjĩrẽ cõꞌarãsama. \q1 Na cõꞌáca pjĩ meꞌrã ãpẽrã peꞌe niꞌcã wiꞌi tutuari wiꞌi yeenʉꞌcãmʉjãsama. \q1 \v 11 Õꞌacʉ̃ marĩ wiogʉ na cõꞌáca pjĩ meꞌrã tojo weesami. \q1 Cʉ̃ tojo weeꞌque “Añubutiaꞌa”, ni tʉꞌoñaꞌnoꞌo, ni ojanoꞌwʉ̃, nicʉ niwĩ Jesú. \p \v 12 Wiorã te queose meꞌrã cʉ̃ ucũcã, “Ʉ̃sãrẽta ucũgʉ̃ weesami”, nicãrã niwã. Tojo weerã cʉ̃rẽ ñeꞌesĩꞌrĩmicãrã niwã. Masãrẽ ui nicãrã niwã. Tojo weerã ñeꞌemasĩti, waꞌa waꞌacãrã niwã. \s1 Weetaꞌsase meꞌrã Jesure buꞌiri aꞌmarã na sẽrĩtiñaꞌque niꞌi \r (Mt 22.15-22; Lc 20.20-26) \p \v 13 Beꞌro wiorã fariseo masãrẽ, tojo nicã Herode ya curuacjãrãrẽ Jesú tiropʉ oꞌócãrã niwã. Na Jesure mejẽcã yʉꞌticã ʉarã, buꞌiri bocasĩꞌrĩrã, tojo weecãrã niwã. \v 14 Beꞌro na oꞌóꞌcãrã Jesú tiropʉ ejarã, aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Masãrẽ buꞌegʉ, mʉꞌʉ nisetisere masĩꞌi. Masã yʉꞌʉre “¿Deꞌro wãcũrãsari?” nirṍ marĩrõ diacjʉ̃ ucũꞌu. Õꞌacʉ̃ yere diacjʉ̃ wereꞌe. Ãpẽrã “Wiorã nima” nirṍ marĩrõ nipeꞌtirãrẽ niꞌcãrõnojõ ĩꞌaꞌa. Mʉꞌʉrẽ apeyenojõ sẽrĩtiñaꞌsĩꞌrĩsaꞌa. Romano masã wiogʉre cʉ̃ niyeru wapaseesere wapayecã, marĩrẽ dutise ¿añuti o ñaꞌa nitine? ni sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã. \p \v 15 Jesú peꞌe na weetaꞌsase meꞌrã sẽrĩtiñaꞌcã ĩꞌagʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weerã yʉꞌʉre mejẽcã yʉꞌtigʉ, buꞌiri bocagʉsami nisĩꞌrĩrã, sẽrĩtiñaꞌti? Niyeru cujire miitia, nicʉ niwĩ. \p \v 16 Tojo weerã ti cujire miiticãrã niwã. Tere ĩꞌagʉ̃, Jesú sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Noa queose, noa wãme wãꞌñati? nicʉ niwĩ. \p Na yʉꞌticãrã niwã: \p —César, romano masã wiogʉ queose, cʉ̃ wãme wãꞌñaꞌa, nicãrã niwã. \p \v 17 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú narẽ nicʉ niwĩ: \p —To pũrĩcãrẽ César, romano wiogʉ wapayedutisenojõrẽ cʉ̃rẽ oꞌoya. Õꞌacʉ̃ ye peꞌema cʉ̃rẽ oꞌoya. Cʉ̃ weedutisere weeya, nicʉ niwĩ. \p Cʉ̃ tojo yʉꞌticã tʉꞌorã, tʉꞌomarĩa waꞌacãrã niwã. \s1 Masã wẽ́rĩ́ca beꞌro masãsere Jesure sẽrĩtiñaꞌque niꞌi \r (Mt 22.23-33; Lc 20.27-40) \p \v 18 Beꞌro ãpẽrã paꞌia saduceo masã Jesú tiro waꞌacãrã niwã. Na “Wẽrĩꞌcãrã masãsome”, ni ẽjõpeosama. Tojo weerã Jesure aꞌtiro nicãrã niwã: \p \v 19 —Masãrẽ buꞌegʉ, Moisé aꞌtiro dutise cũucʉ niwĩ: “Niꞌcʉ̃ nʉmotigʉ põꞌrãtitimigʉ̃ wẽrĩcã, cʉ̃ acabiji cʉ̃ nʉmo níꞌcore nʉorẽato. Beꞌro cʉ̃ co meꞌrã ne waro põꞌrãtimʉꞌtãgʉ̃rẽ cʉ̃ maꞌmi wẽrĩꞌcʉre põꞌrãtibosato”, nicʉ niwĩ. \v 20 Niꞌcʉ̃ põꞌrã sietere tojota waꞌacaro niwʉ̃. Masã maꞌmi nʉmoti, põꞌrãtitimigʉ̃ wẽrĩa waꞌacʉ niwĩ. \v 21 Cʉ̃ beꞌrocjʉ̃ cʉ̃ maꞌmi nʉmorẽ nʉorẽcʉ niwĩ. Cʉ̃ quẽꞌrã põꞌrãtitimigʉ̃ wẽrĩa waꞌacʉ niwĩ. Beꞌrocjʉ̃ quẽꞌrãrẽ tojota waꞌacaro niwʉ̃. \v 22 Tojo diaꞌcʉ̃ te nitʉogʉpʉre tojo waꞌaturiadijacaro niwʉ̃. Beꞌro na nʉmo níꞌco quẽꞌrã wẽrĩa waꞌaco niwõ. \v 23 Na siete core nʉmoticãrã niwã. To pũrĩcãrẽ wẽrĩꞌcãrã masãcã, ¿niꞌí nʉmo tojabutiagosari? nicãrã niwã. \p \v 24 Tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉsã wisiyʉꞌrʉaꞌa. Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩ cjasere ne masĩweꞌe. Õꞌacʉ̃ cʉ̃ tutuase quẽꞌrãrẽ masĩweꞌe. \v 25 Wẽrĩꞌcãrã na masã́ca beꞌro nʉmotisome. Põꞌrã numia quẽꞌrãrẽ numisosome. Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterã ʉꞌmʉsepʉ nirã́ weronojõ nirãsama. \v 26 Apeyenojõ mʉsãrẽ wẽrĩꞌcãrã masãsere werenemogʉ̃ti. Mʉsã Moisé ojáca pũrĩrẽ buꞌepã. Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ niꞌcã yucʉsiti ʉ̃jʉ̃rĩ sitipʉ aꞌtiro ucũcʉ niwĩ: “Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ niꞌi. Mʉꞌʉ ñecʉ̃sʉmʉa Abrahã, Isaa, Jacob wiogʉ niꞌi”, nicʉ niwĩ. \v 27 Cʉ̃, “Na wiogʉ niꞌi” nígʉ̃, “Yʉꞌʉ tiropʉ catima”, nigʉ̃ weecʉ niwĩ. Õꞌacʉ̃ catirã wiogʉ nimi. Wẽrĩbajudutiꞌcãrã marĩma. Tojo weerã mʉsã, “Wẽrĩꞌcãrã masãsome” nírã, wisiyʉꞌrʉaꞌa, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Moisé dutise cũuꞌque niꞌcãrõ añuyʉꞌrʉnʉꞌcãrõ niꞌi nise niꞌi \r (Mt 22.34-40) \p \v 28 Apĩ quẽꞌrã topʉ Moisé ojaꞌquere buꞌeri masʉ̃ Jesú tiro nicʉ niwĩ. Jesure saduceo masã meꞌrã ʉpʉtʉ ucũcã tʉꞌocʉ niwĩ. Tojo weegʉ Jesú añurõ yʉꞌtimeꞌrĩcã ĩꞌagʉ̃, cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —Moisé cʉ̃ dutiꞌque ¿disenojõ waro apeye yʉꞌrʉoro añuyʉꞌrʉnʉꞌcãti? nicʉ niwĩ. \p \v 29 Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Apeye dutise yʉꞌrʉoro aꞌte nemorõ añuyʉꞌrʉnʉꞌcãꞌa. Aꞌtiro niꞌi: “Tʉꞌoya, Israe curuacjãrã. Õꞌacʉ̃ marĩ wiogʉ niꞌcʉ̃ta wiogʉ waro nimi. \v 30 Tojo weerã Õꞌacʉ̃ marĩ wiogʉre nipeꞌtise mʉsã ẽjõpeose meꞌrã, mʉsã wãcũse meꞌrã, mʉsã tʉꞌoñaꞌse meꞌrã, tojo nicã mʉsã tutuase meꞌrã maꞌiña.” Aꞌte niꞌi apeye yʉꞌrʉoro niyʉꞌrʉnʉꞌcãse. \v 31 Aꞌte beꞌrore tojocureta niꞌi, nírõ. Aꞌte niꞌi. “Marĩ basu maꞌirõnojõta ãpẽrãrẽ maꞌirõʉaꞌa.” Apeyepʉa aꞌte nemorõ marĩsaꞌa, nicʉ niwĩ Jesú. \p \v 32 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masʉ̃ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Masãrẽ buꞌegʉ, mʉꞌʉ diacjʉ̃ waro ucũꞌu. Tojota niꞌi mʉꞌʉ nise. Õꞌacʉ̃ niꞌcʉ̃ta nisami. Apĩ cʉ̃ yʉꞌrʉoro nigʉ̃pʉa marĩsami. \v 33 Õꞌacʉ̃rẽ marĩ ẽjõpeose meꞌrã, marĩ tʉꞌoñaꞌse meꞌrã, marĩ wãcũse meꞌrã, marĩ tutuase meꞌrã maꞌise apeye nemorõ niyʉꞌrʉnʉꞌcãꞌa. Tojo nicã marĩ basu maꞌirõnojõta ãpẽrãrẽ maꞌise añu niꞌi. Nipeꞌtise marĩ waꞌicʉrã ʉ̃jʉ̃amorõpeose nemorõ wapatiꞌi. Tojo nicã nipeꞌtise ñubuepeoropʉ ʉ̃jʉ̃amorõpeorãti nise nemorõ wapatiꞌi, nicʉ niwĩ. \p \v 34 Jesú cʉ̃ weesooro marĩrõ añurõ ucũmeꞌrĩcã ĩꞌagʉ̃, cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Cãꞌrõacã dʉꞌsaꞌa mʉꞌʉ Õꞌacʉ̃rẽ añurõ ẽjõpeo yʉꞌrʉtẽrĩatjo, nicʉ niwĩ. \p Aꞌte beꞌrore ne niꞌcʉ̃ Jesure sẽrĩtiñaꞌmaꞌaticʉ niwĩ. \s1 Jesú masãrẽ “Cristo na nigʉ̃́ ¿noa macʉ̃ niti?” ni sẽrĩtiñaꞌque niꞌi \r (Mt 22.41-46; Lc 20.41-44) \p \v 35 Jesú Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ buꞌégʉ, masãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weerã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã Cristo Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉre “Davi pãrãmi nimi” nisari? \v 36 Davita Espíritu Santu cʉ̃ masĩse oꞌoro meꞌrã aꞌtiro ni ojacʉ niwĩ: \q1 Õꞌacʉ̃ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ cʉ̃ macʉ̃rẽ, yʉꞌʉre yʉꞌrʉoacjʉre aꞌtiro nicʉ niwĩ: \q1 “Yʉꞌʉ tiro wiogʉ dujiri cũmurõpʉ dujigʉsaꞌa. \q1 Mʉꞌʉ to dujicã, mʉꞌʉrẽ ĩꞌatuꞌtiꞌcãrãrẽ docaqueꞌacã weegʉti”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃, ni ojacʉ niwĩ Davi. \m \v 37 Davi basuta Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristore “Yʉꞌʉ wiogʉ nimi”, nicʉ niwĩ. Tojo weegʉ cʉ̃ pãrãmi seꞌsaro nirṍnojõ oꞌogʉ, cʉ̃ wiogʉ nicʉ niwĩ, nicʉ niwĩ Jesú. \p Masã pãjãrã topʉre nirã́ tʉꞌsaropʉta Jesú weresere tʉꞌotʉꞌsacãrã niwã. \s1 Moisé ojaꞌquere buꞌeri masãrẽ “Na tojo weema” nise niꞌi \r (Mt 23.1-36; Lc 11.37-54; 20.45-47) \p \v 38 Jesú masãrẽ buꞌégʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masãrẽ tʉꞌomasĩña. Mʉsãrẽ ĩꞌato nírã, suꞌti yoase paca meꞌrã sãña, ñubuesijatʉꞌsama. Tojo nicã macã decopʉ wiopesase meꞌrã añuduticã ʉasama. \v 39 Na nerẽse wiꞌseripʉ wiorã na dujiwʉase cũmurĩpʉ dujisĩꞌrĩsama. Bosenʉmʉ weeropʉ quẽꞌrãrẽ mejãrõta nisĩꞌrĩsama. \v 40 Wapewia numia ye wiꞌserire ẽꞌmasama. Na ñaꞌarõ weeꞌquere wãcũdutitirã yoacã ñubuetaꞌsasama. Náta ãpẽrã yʉꞌrʉoro buꞌiri daꞌreyʉꞌrʉnʉꞌcãnoꞌajã nima, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Niꞌcõ wapewio pajasecʉogo Õꞌacʉ̃rẽ oꞌoꞌque niꞌi \r (Lc 21.1-4) \p \v 41 Jesú Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ nígʉ̃, masã niyeru oꞌorã sãawʉase acari põtẽorõ dujicʉ niwĩ. Masã te acaripʉ niyeru sãacã, ĩꞌadujibajaqueꞌacʉ niwĩ. Pãjãrã pajiro niyeru cʉorãrẽ pajiro sãacã ĩꞌacʉ niwĩ. \v 42 Na te acaripʉ sãarĩ cura niꞌcõ wapewio pajasecʉogo ejaco niwõ. Co pʉa cuji niyeru wapamarĩse cujiri niꞌcã acaropʉ sãaco niwõ. \v 43 Co tojo wééca beꞌro Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ pijio, narẽ nicʉ niwĩ: \p —Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Õꞌacʉ̃ ĩꞌorõpʉ aꞌtigo wapewio pajasecʉogo nipeꞌtirã yʉꞌrʉoro oꞌoyʉꞌrʉnʉꞌcãmo. \v 44 Ãpẽrã peꞌe narẽ dʉꞌsasere oꞌoama. Co peꞌe pajasecʉogo nimigõ, co cʉomiꞌque, co baꞌacatiboꞌqueacãrẽ oꞌopeꞌocãꞌmo, nicʉ niwĩ. \fig Wapewio pajasecʉogo Õꞌacʉ̃rẽ niyeru oꞌoꞌque niꞌi|alt="Poor widow giving offering (different - was AB)" src="cn01794B.tif" size="col" ref="Mr 12.41-44; Lc 21.1-4" \fig* \c 13 \s1 Jesú “Õꞌacʉ̃ wiꞌi, Jerusalẽ́ cja wiꞌi cõꞌanoꞌrõsaꞌa” níꞌque niꞌi \r (Mt 24.1-2; Lc 21.5-6) \p \v 1 Jesú Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ wijaari cura niꞌcʉ̃ cʉ̃ buꞌegʉ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Ʉ̃sãrẽ buꞌegʉ, aꞌti wiꞌi na ʉ̃tãpaga meꞌrã yeeꞌque pacare ĩꞌaña. Ti wiꞌi añubutiari wiꞌijo niꞌi, nicʉ niwĩ. \p \v 2 Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ aꞌti wiꞌi yééca wiꞌire ĩꞌamisaꞌa. Beꞌro ne niꞌcãgã ʉ̃tãgã apega buꞌipʉ yeeturiamʉjãꞌque tojasome. Nipeꞌtise mʉtõdijonoꞌrõsaꞌa, nicʉ niwĩ. \s1 Aꞌti ʉmʉco peꞌtise dʉporo Jesú “Aꞌtiro waꞌarosaꞌa” níꞌque niꞌi \r (Mt 24.3-28; Lc 21.7-24; 17.22-24) \p \v 3 Beꞌro Jesú cʉ̃ buꞌerã meꞌrã ʉ̃rʉ̃gʉ̃ Olivo Õꞌacʉ̃ wiꞌi põtẽorõ nicjʉpʉ waꞌacãrã niwã. Jesú topʉ dujiri cura Pedro, Santiago, Juã, André ãpẽrã tʉꞌotiropʉ cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p \v 4 —Wereya ʉ̃sãrẽ. ¿Deꞌro nicã mʉꞌʉ “Õꞌacʉ̃ wiꞌi cjase ʉ̃tãpagare mʉtõdijonoꞌrõsaꞌa” níꞌque waꞌarosari? ¿Ñeꞌenojõ meꞌrã ĩꞌogʉ̃sari aꞌte tojo waꞌatjere? nicãrã niwã. \p \v 5 Jesú narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Ãpẽrã mʉsãrẽ nisoori nírã, tʉꞌomasĩña. \v 6 Pãjãrã aꞌtiro nisoorãsama: “Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ tutuaro meꞌrã weeꞌe; Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristo niꞌi”, nirãsama. Na tojo nisere tʉꞌorã, pãjãrã siruturãsama. \p \v 7 »Mʉsã aꞌmewẽjẽse quetire tʉꞌorã, “Topʉ tojo waꞌaporo” nicã tʉꞌorãsaꞌa. Tere tʉꞌorã, ʉcʉaticãꞌña. Te aꞌtirota waꞌarosaꞌa. Tojo nimirõ, aꞌti ʉmʉco peꞌtiatjo dʉꞌsarosaꞌa yujupʉ. \v 8 Niꞌcã curuacjãrã ape curuacjãrã meꞌrã aꞌmequẽrãsama. Tojo nicã niꞌcã diꞌtacjãrã ape diꞌtacjãrã meꞌrã aꞌmewẽjẽrãsama. Pũrõ apesepʉre diꞌta narãsãse waꞌarosaꞌa. Ʉjaboase waꞌarosaꞌa. Aꞌte nipeꞌtise peje meꞌrã masã ne waro piꞌetiwãꞌcõse niꞌi. Numio co macʉ̃rẽ wʉase dʉporo pũrĩse nʉꞌcãrõ weronojõ nirõsaꞌa. \p \v 9 »Mʉsãrẽ ñeꞌe, wiorã tiropʉ miarãsama. Mʉsã nerẽse wiꞌseripʉre paaperãsama. Mʉsã yʉꞌʉre ẽjõpeose wapa wiorã waꞌteropʉ mianoꞌrãsaꞌa. Tojo weecã, yé cjasere wererãsaꞌa. Tojo weerã mʉsã basu añurõ wãcũtʉꞌoñaꞌña. \v 10 Aꞌti ʉmʉco peꞌtiatji dʉporo nipeꞌtirocjãrãrẽ Õꞌacʉ̃ masãrẽ yʉꞌrʉose quetire wereseꞌsabiꞌanoꞌrõsaꞌa. \v 11 Mʉsãrẽ wiorã tiropʉ miacã, wãcũqueꞌtitirãta waꞌaya. “¿Ʉ̃sã deꞌro ucũrãsariba topʉre?” ni wãcũticãꞌña. Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ wãcũse oꞌosere topʉre ucũña. Mʉsã mejẽta ucũrãsaꞌa. Espíritu Santu ucũgʉ̃sami. \v 12 Niꞌcʉ̃ põꞌrã wiorãpʉre aꞌmerĩ weresã, wẽjẽcã weerãsama. Na pacʉsʉmʉa quẽꞌrã na põꞌrãrẽ wiorãpʉre weresãrãsama. Na põꞌrã quẽꞌrã mejãrõta na pacʉsʉmʉarẽ yʉꞌrʉnʉꞌcã, wẽrĩcã weerãsama. \v 13 Nipeꞌtirocjãrã masã mʉsãrẽ yʉꞌʉre ẽjõpeose buꞌiri ĩꞌatuꞌtirãsama. Yʉꞌʉre ẽjõpeoyapatirã pũrĩcã yʉꞌrʉwetirãsama. Yʉꞌʉ pacʉ tiropʉ catinuꞌcũrãsama. \p \v 14 »Dʉporocjʉ̃pʉ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ Danie wãmetigʉ aꞌti ʉmʉco peꞌtiatji dʉporo waꞌatjere ojayucʉ niwĩ. “Ñaꞌagʉ̃ Õꞌacʉ̃ yabigʉnojõ cʉ̃ ya wiꞌipʉ sãjãtígʉnojõ Jerusalẽ́ cja wiꞌi añurĩ wiꞌipʉre sãjãa, nuꞌcũgʉ̃sami. Tojo weegʉ cʉ̃ sãjãase meꞌrã ti wiꞌi ñaꞌase marĩrĩ wiꞌire dojorẽgʉ̃sami”, ni ojayucʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ ti wiꞌipʉ nicã ĩꞌarã, mʉsã aꞌti pũrĩrẽ buꞌe tʉꞌomasĩña. Tojo waꞌacã ĩꞌarã, Õꞌacʉ̃ buꞌiri daꞌregʉsami nírã, Judeapʉ nirã́ ʉ̃rʉ̃pagʉpʉ duꞌtiaya. \v 15 Tojo waꞌari nʉmʉrẽ wiꞌi dʉposãrĩ opa sirapʉ soo pesagʉnojõ poꞌpeapʉ cjasere sãjãa duretimigʉ̃, diacjʉ̃ta waꞌa waꞌaya. \v 16 Wesepʉ tõꞌogʉ̃ quẽꞌrã ne wiꞌipʉ tojaa, duregʉ waꞌaticãꞌña. \v 17 Tojo waꞌase nʉmʉrĩ numia nijĩpacosãnumiarẽ, põꞌrã miꞌrĩrã cʉorãrẽ bʉjaweose nʉmʉrĩ nirõsaꞌa. Na ʉmʉñarõ waꞌamasĩsome. \v 18 “Yʉsʉase nʉmʉrĩrẽ tojo waꞌaticãꞌto” ni, Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩña. \v 19 Tojo waꞌase nʉmʉrĩ piꞌetise nʉmʉrĩ nirõsaꞌa. Õꞌacʉ̃ aꞌti turire wééca beꞌrore tocãꞌrõ piꞌetise marĩcaro niwʉ̃. Beꞌropʉ quẽꞌrãrẽ tocãꞌrõ waro piꞌetise marĩrõsaꞌa. \v 20 Õꞌacʉ̃ piꞌetise nʉmʉrĩrẽ dʉoticãma, ne niꞌcʉ̃ yʉꞌrʉwetitibutiabosami. Õꞌacʉ̃ peꞌe cʉ̃ yarã, cʉ̃ beseꞌcãrãrẽ wéégʉ, tojo waꞌase nʉmʉrĩrẽ dʉogʉsami. \p \v 21 »Tojo waꞌari curare ãpẽrã mʉsãrẽ nisoorãsama: “Jãa, ĩꞌaña. Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristo aꞌto nimi. Topʉ nimi”, nirãsama. Na tojo nicã, ẽjõpeoticãꞌña. \v 22 Pãjãrã nisoori masã aꞌtirãsama. Aꞌtiro nirãsama: “Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristo niꞌi. Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masã niꞌi”, nisoorãsama. Peje weeĩꞌose weerãsama narẽ ẽjõpeoato nírã. Basiocãma, Õꞌacʉ̃ cʉ̃ beseꞌcãrãpʉreta ẽjõpeoduꞌucã weesĩꞌrĩrãsama. Tojo weerã narẽ ne ẽjõpeoticãꞌña. \v 23 Mʉsã tojo waꞌasere añurõ tʉꞌomasĩña. Te niatjeta mʉsãrẽ wereyutojaꞌa, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ ¿deꞌro wee aꞌtigʉsari? nise niꞌi \r (Mt 24.29-35,42-44; Lc 21.25-36) \p \v 24 Jesú aꞌtiro ni werenemocʉ niwĩ: \p —Te piꞌetise nʉmʉrĩ yʉꞌrʉ́ca beꞌro mujĩpũ ʉmʉcocjʉ̃ naꞌitĩꞌa waꞌagʉsami. Ñamicjʉ̃ quẽꞌrã boꞌreyusome. \v 25 Ñocõa bʉrʉdijarãsama. Nipeꞌtirã ʉꞌmʉarõpʉ nirã́ narãsãcã weenoꞌrãsama. \v 26 Tojo waꞌari cura nipeꞌtirã yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ oꞌmecururipʉ tutuaro meꞌrã asistedijaticã ĩꞌarãsama. \v 27 Beꞌro yʉꞌʉre werecoꞌterãrẽ oꞌógʉti. Na neorãsama yʉꞌʉ beseꞌcãrã nipeꞌtiro noꞌo nirõcjãrãrẽ. \p \v 28 »Mʉsãrẽ otecjʉ higueragʉ wãmeticjʉ meꞌrã queose oꞌogʉti. Tigʉ dʉpʉripʉ pũrĩ ñasãwijisãjãcã, “Cʉ̃ꞌma waꞌarotiro weeꞌe”, nisaꞌa. \v 29 Aꞌte weronojõ yʉꞌʉ todʉporo níꞌque peje waꞌacã ĩꞌarã, “Cãꞌrõacã Jesú aꞌti diꞌta wiogʉ sãjãtjo dʉꞌsasaꞌa”, niña. \v 30 Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Aꞌte peje tojo waꞌari curare nirã́ wẽrĩsome. Tojo waꞌasere ĩꞌapeꞌocãꞌrãsama. \v 31 Aꞌti ʉmʉco, aꞌti diꞌta peꞌtidijarosaꞌa. Yʉꞌʉ ucũse, yʉꞌʉ buꞌese pũrĩcã ninuꞌcũcãꞌrõsaꞌa. Nipeꞌtise yʉꞌʉ níꞌque queoro waꞌarosaꞌa. \p \v 32 »Yʉꞌʉ apaturi aꞌtiatjema ti nʉmʉ nicã, ti hora nicã aꞌtigʉsaꞌa nisere ne masĩnoꞌña marĩꞌi. Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterã ʉꞌmʉsecjãrã, yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ quẽꞌrã masĩweꞌe. Yʉꞌʉ pacʉ Õꞌacʉ̃ niꞌcʉ̃ta masĩsami. \p \v 33 »Tojo weerã mʉsã añurõ wãcũ, tʉꞌomasĩyuya. “¿Deꞌro nicã aꞌtigʉsari?” ni ñubue, coꞌtenuꞌcũcãꞌña. Yʉꞌʉ aꞌtiatjere mʉsã ne masĩweꞌe. \v 34 Mʉsãrẽ queose meꞌrã weregʉti. Niꞌcʉ̃ masʉ̃ yoaropʉ sijagʉ waꞌasami. Cʉ̃ waꞌase dʉporo cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterãrẽ cʉ̃ ya wiꞌire “Coꞌteapa”, nisami. Nánʉcʉ̃rẽ na daꞌratjere cũusami. Sope coꞌtegʉre “Sopere coꞌteya”, nisami. \v 35 Na weronojõ mʉsã niña. Námarĩcã na wiogʉ dajatjere ne masĩtisama. Naꞌiqueꞌari cura, ñami deco, cãrẽꞌquẽ uuri cura, o boꞌreacã nígʉ̃ nibosami. Mʉsã quẽꞌrã na weronojõ masĩtimirã, yʉꞌʉre coꞌteya. \v 36 Yʉꞌʉ wãcũña marĩrõ aꞌti, mʉsãrẽ cãrĩrãrẽ weronojõ bocaejapejasĩꞌrĩtisaꞌa. \v 37 Yʉꞌʉ mʉsãrẽ nisere nipeꞌtirãrẽ nigʉ̃ti. Añurõ wãcũ, coꞌteyuya, ni werecʉ niwĩ Jesú. \c 14 \s1 Jesure ñeꞌerãtirã na apoyuꞌque niꞌi \r (Mt 26.1-5; Lc 22.1-2; Jn 11.45-53) \p \v 1 Pʉa nʉmʉ Pascua bosenʉmʉ, pã́ bʉcʉase meꞌrã na morẽtiꞌquere baꞌari bosenʉmʉ dʉꞌsacaro niwʉ̃. Ti bosenʉmʉ judío masã na ñecʉ̃sʉmʉa Egiptopʉ níꞌcãrã wijawãꞌcãꞌquere wãcũrĩ bosenʉmʉ nicaro niwʉ̃. Paꞌia wiorã, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã ¿deꞌro wee Jesure ñeꞌe wẽjẽrãsari? nírã, weesoomeꞌrĩse meꞌrã na weeatjere apoyucãrã niwã. \v 2 Tojo nírã, aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Bosenʉmʉ nicã weeticãꞌrã. Masã cʉ̃rẽ maꞌírã, noꞌo ʉaro caricũmaꞌa, marĩ tojo weesere dojorẽbosama, nicãrã niwã. \s1 Niꞌcõ numio Jesure maꞌiyʉꞌrʉgo ʉꞌmʉtise piopeoꞌque niꞌi \r (Mt 26.6-13; Jn 12.1-8) \p \v 3 Na “Jesure wẽjẽrãti” ni apocaterore Jesú Betaniapʉ nicʉ niwĩ. Simó cãmi boa, yʉꞌrʉꞌcʉ ya wiꞌipʉ nicʉ niwĩ. Jesú cʉ̃ baꞌadujiri cura niꞌcõ numio ʉꞌmʉticja cʉogo ejaco niwõ. Tiga acosticja ʉꞌmʉtise nardo wãmetise wapabʉjʉsere poseticaro niwʉ̃. Ti ñacõrẽ peꞌequejo, Jesú dʉpoa buꞌipʉ ʉꞌmʉtisere piopeoco niwõ. \v 4 Ãpẽrã topʉ nirã́ co tojo weecã ĩꞌarã, uayʉꞌrʉacãrã niwã. Tojo weerã aꞌtiro aꞌmerĩ ucũcãrã niwã: \p —¿Deꞌro weego co aꞌte ʉꞌmʉtise wapabʉjʉsere mejõ waro tojo weecõꞌati? \v 5 Aꞌte niꞌcã cʉ̃ꞌma daꞌrase wapa wapataꞌaro weronojõ duago, bocanoꞌboapã. Te meꞌrã pajasecʉorãrẽ weetamuboapõ, nicãrã niwã. Co tojo weesere tʉꞌsatirã, pũrõ tuꞌticãrã niwã. \p \v 6 Jesú peꞌe narẽ nicʉ niwĩ: \p —Cariboticãꞌña. ¿Deꞌro weerã core cariboti? Aꞌtere yʉꞌʉre tojo wéégo, añurõ weego weemo. \v 7 Pajasecʉorã mʉsã waꞌteropʉ ninuꞌcũcãꞌrãsama. Mʉsã noꞌo ʉaritero narẽ añurõ weetamumasĩꞌi. Yʉꞌʉma mʉsã waꞌteropʉ ninuꞌcũcã ĩꞌasome. \v 8 Aꞌtigo yʉꞌʉre co weesĩꞌrĩrõ põtẽorõ añurõ weemo. Co yʉꞌʉre piopeogo ʉꞌmʉtisere apoyu, na yaarã ʉꞌmʉtise waꞌreatjo weronojõ yʉꞌʉre weeyumo. \v 9 Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Aꞌti diꞌtapʉre noꞌo nirṍ yʉꞌʉ masãrẽ yʉꞌrʉose quetire werecusiarã, aꞌtigo co yʉꞌʉre weeꞌquere wãcũdutirã wererãsama, nicʉ niwĩ. \s1 Juda wiorãpʉre Jesure oꞌoatje cjase niꞌi \r (Mt 26.14-16; Lc 22.3-6) \p \v 10 Jesú numiorẽ tojo níca beꞌro Jesú buꞌerã doce meꞌrãcjʉ̃ níꞌcʉ Juda Iscariote aꞌtiro weecʉ niwĩ. Paꞌia wiorã tiropʉ waꞌa, Jesure cʉ̃ oꞌoatje cjasere na meꞌrã ucũgʉ̃ waꞌacʉ niwĩ. \v 11 Cʉ̃ tojo nisere tʉꞌorã, ʉpʉtʉ eꞌcatirã, “Mʉꞌʉrẽ niyeru wapayerãti”, nicãrã niwã Judare. “¿Deꞌro nicã yʉꞌʉre Jesure wiorãpʉre oꞌoroʉamitito?” ni wãcũcʉ niwĩ Juda. \s1 Jesú cʉ̃ buꞌerã meꞌrã baꞌatʉoꞌque niꞌi \r (Mt 26.17-29; Lc 22.7-23; Jn 13.21-30; 1Co 11.23-26) \p \v 12 Masã pã́ bʉcʉase meꞌrã morẽtiꞌquere baꞌari bosenʉmʉ ninʉꞌcãcaro niwʉ̃. Ti nʉmʉ nicã, niꞌcʉ̃ oveja wĩꞌmagʉ̃ na Pascua bosenʉmʉ baꞌacjʉre wẽjẽsama. Titare Jesú buꞌerã cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —¿Noꞌopʉ marĩ Pascua bosenʉmʉ baꞌatjore apoyucã ʉasari? nicãrã niwã. \p \v 13 Tojo nicã tʉꞌogʉ, pʉarã cʉ̃ buꞌerãrẽ oꞌócʉ niwĩ. Aꞌtiro narẽ werecʉ niwĩ: \p —Jerusalẽ́pʉ waꞌaya. Topʉ niꞌcʉ̃ masʉ̃ acoga tuupeogʉre bocaejapejarãsaꞌa. Cʉ̃ noꞌo waꞌaro sirutuya. \v 14 Cʉ̃ sãjãarõ ti wiꞌi wiogʉre niña: “Ʉ̃sãrẽ buꞌegʉ aꞌtiro niami: ‘¿Noꞌopʉ nisari yʉꞌʉ buꞌerã meꞌrã Pascua bosenʉmʉ baꞌatji tucũ?’ niami”, niña. \v 15 Mʉsã tojo nicã, ʉꞌmʉarõca tucũ apoyúca tucũjopʉ mʉsãrẽ ĩꞌogʉ̃sami. Topʉ marĩ baꞌatjere apoyuya, níoꞌocʉ niwĩ Jesú. \p \v 16 Beꞌro cʉ̃ buꞌerã waꞌa, Jerusalẽ́pʉ etacãrã niwã. Topʉ etarã, Jesú cʉ̃ níꞌcaronojõta nipeꞌtisere bocacãrã niwã. Topʉ na baꞌatjere apoyucãrã niwã. \p \v 17 Naꞌiqueꞌaca beꞌro Jesú cʉ̃ buꞌerã doce meꞌrã ti wiꞌipʉre etacʉ niwĩ. \v 18 Na baꞌari cura Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ nicʉ niwĩ: \p —Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Mʉsã meꞌrãcjʉ̃ niꞌcʉ̃ marĩ meꞌrã baꞌadujigʉ wiorãpʉre yʉꞌʉre wẽjẽdutigʉ oꞌogʉsami, nicʉ niwĩ. \p \v 19 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, ʉpʉtʉ bʉjaweticãrã niwã. Nánʉcʉ̃ aꞌmerĩ sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —Yʉꞌʉta nicãꞌsaꞌaba, nicãrã niwã. \p \v 20 Jesú narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Niꞌcʉ̃ mʉsã doce meꞌrãcjʉ̃ yʉꞌʉ meꞌrã aꞌti papʉ yosobaꞌagʉ nimi. \v 21 Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉre Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩ níꞌcaronojõta waꞌarosaꞌa. Tojo waꞌacã, yʉꞌʉre wiorãpʉre oꞌogʉma ñaꞌabutiaro waꞌarosaꞌa. Cʉ̃ diacjʉ̃ta bajuatiyʉꞌrʉocã, nemorõ añubopã, nicʉ niwĩ. \p \v 22 Jesú cʉ̃ buꞌerã meꞌrã baꞌari cura pãgãrẽ mii, cʉ̃ pacʉ Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌocʉ niwĩ. Tuꞌajanʉꞌcõ, tigare dʉcawaa, narẽ oꞌogʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Baꞌaya. Aꞌte yʉꞌʉ upʉ niꞌi, nicʉ niwĩ. \p \v 23 Beꞌro sĩꞌrĩrĩ pare mii, Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌocʉ niwĩ tja. Tuꞌajanʉꞌcõ, cʉ̃ buꞌerãrẽ tĩacʉ niwĩ. Nipeꞌtirã ti pa cjasere sĩꞌrĩpeꞌticãꞌcãrã niwã. \v 24 Narẽ tĩagʉ̃, nicʉ niwĩ: \p —Aꞌte yé dí niꞌi. Masã ñaꞌarõ weeꞌquere wẽrĩ wapayebosagʉsaꞌa. Õꞌacʉ̃ masãrẽ apeye maꞌma “Aꞌtiro weegʉti” níꞌquere cũugʉ̃sami. Yʉꞌʉ wẽrĩgʉ̃, dí oꞌmabʉrose meꞌrã pãjãrã añurõ weenoꞌrãsama. \v 25 Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Aꞌte ʉꞌsedʉcaco vino marĩ niꞌcãrõacã sĩꞌrĩrõ weronojõ weenemosome. Beꞌro yʉꞌʉ pacʉ yʉꞌʉre wiogʉ sõrõcãpʉ, mʉsã meꞌrã apaturi maꞌma vino sĩꞌrĩnemogʉ̃saꞌa tja, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú Pedrore “Mʉꞌʉ yʉꞌʉre ‘Masĩweꞌe’ nigʉ̃saꞌa” níꞌque niꞌi \r (Mt 26.30-35; Lc 22.31-34; Jn 13.36-38) \p \v 26 Jesú cʉ̃ buꞌerã meꞌrã baꞌáca beꞌro Õꞌacʉ̃rẽ basapeotoja, ti wiꞌire wijaa waꞌacãrã niwã. Wijaa, ʉ̃rʉ̃gʉ̃ Olivo wãmeticjʉpʉ waꞌacãrã niwã. \v 27 Topʉ waꞌagʉ, Jesú narẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã nipeꞌtirã aꞌti ñami uirã, yʉꞌʉre cõꞌawãꞌcãpeꞌtia waꞌarãsaꞌa. Mʉsã tojo weeatje Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ nírõnojõta waꞌarosaꞌa. Aꞌtiro ojanoꞌwʉ̃: “Yʉꞌʉ oveja coꞌtegʉre wẽjẽnoꞌcã weegʉsaꞌa. Tojo weecã, cʉ̃ yarã oveja noꞌo ʉaro omastearãsama”, niwʉ̃. \v 28 Beꞌro yʉꞌʉ wẽrĩꞌcʉpʉ masã́ca beꞌro mʉsã dʉporo Galilea diꞌtapʉ waꞌayutojagʉsaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 29 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Pedro yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Ãpẽrã mʉꞌʉrẽ cõꞌawãꞌcãcã, yʉꞌʉ pũrĩcã ne waꞌasome, nicʉ niwĩ. \p \v 30 Tojo nisere tʉꞌogʉ, Jesú nicʉ niwĩ: \p —Diacjʉ̃ mʉꞌʉrẽ weregʉti. Niꞌcãcã ñami pʉati cãrẽꞌquẽ uuati dʉporo yʉꞌʉre iꞌtiati “Cʉ̃rẽ masĩweꞌe”, nigʉ̃saꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 31 Tojo nicã tʉꞌomigʉ̃, Pedro ninemocʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ pũrĩcã na yʉꞌʉre wẽjẽsĩꞌrĩcãma, “Cʉ̃ meꞌrã boagʉti”, nigʉ̃saꞌa. “Cʉ̃rẽ masĩweꞌe” nisome, nicʉ niwĩ. Beꞌro nipeꞌtirã cʉ̃ buꞌerã Pedro níꞌcaronojõta nibʉrocãrã niwã. \s1 Jesú Getsemaní wãmetiropʉ cʉ̃ pacʉre ñubueꞌque niꞌi \r (Mt 26.36-46; Lc 22.39-46) \p \v 32 Olivo wãmeticjʉ ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉ waꞌarã, tigʉ dʉꞌpocã́ Getsemaní wãmetiropʉ etacãrã niwã. Topʉ Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ ñubuegʉ waꞌari cura aꞌtopʉ dujíniña yujupʉ, nicʉ niwĩ. \p \v 33 Topʉ ñubuegʉ waꞌagʉ, Pedro, Santiago, Juãrẽ miacʉ niwĩ. Cʉ̃ ʉpʉtʉ waro ejeripõꞌrãpʉ wãcũqueꞌti, bʉjaweticʉ niwĩ. \v 34 Narẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉre wẽrĩtawioro, bʉjawetise yʉꞌrʉmajãsaꞌa. Mʉsã aꞌto tojayá. Ne cãrĩticãꞌña, nicʉ niwĩ narẽ. \p \v 35-36 Tojo níca beꞌro yoacurero na yʉꞌrʉro waꞌa, diꞌtapʉ paamuꞌrĩqueꞌagʉ, cʉ̃ pacʉre sẽrĩgʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Pacʉ, mʉꞌʉrẽ nipeꞌtise basioꞌo. Mʉꞌʉ ʉacã, yʉꞌʉre aꞌte ñaꞌarõ yʉꞌrʉatje waꞌaticãꞌto. Yʉꞌʉ tojo nimicã, yʉꞌʉ ʉaro weeticãꞌña. Mʉꞌʉ ʉaro peꞌe waꞌato, nicʉ niwĩ. \p \v 37 Beꞌro cʉ̃ buꞌerã tiropʉ majãmitojacʉ niwĩ. Narẽ cãrĩꞌcãrãpʉre bocaejacʉ niwĩ. Pedrore nicʉ niwĩ: \p —Simó, ¿mʉꞌʉ cãrĩgʉ̃ weeti? ¿Ne cãꞌrõacã cãrĩtimigʉ̃, tʉꞌsʉmasĩtisari? \v 38 Cãrĩticãꞌña. Wãtĩ mʉsãrẽ niquesãticãꞌto nírã, Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩña. Mʉsã wãcũsepʉ meꞌrãma yʉꞌʉre ẽjõpeonuꞌcũsĩꞌrĩmisaꞌa. Mʉsã seꞌsaro tojo weesĩꞌrĩmirã, wãcũtutuamasĩtisaꞌa. Tojo weerã Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩña, nicʉ niwĩ. \p \v 39 Tojo níca beꞌro majãmitojagʉ, cʉ̃ pacʉre sẽrĩꞌcaronojõta sẽrĩcʉ niwĩ tja. \v 40 Sẽrĩ́ca beꞌro cʉ̃ buꞌerã tiropʉ majãmitojagʉ, cãrĩꞌcãrãpʉre bocaejacʉ niwĩ tja. Narẽ wʉja pũrĩyʉꞌrʉacaro niwʉ̃. Tojo weerã cʉ̃rẽ deꞌro wee yʉꞌtimasiticãrã niwã. \v 41 Beꞌro apaturi Jesú cʉ̃ pacʉre sẽrĩtʉogʉ waꞌacʉ niwĩ. Tojatagʉ, cʉ̃ buꞌerãrẽ nicʉ niwĩ: \p —Niꞌcãrõacãma sooya, cãrĩña majã. Tocãꞌrõta niꞌi. Niꞌcãrõacãrẽ yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉre masã ñaꞌarãpʉre oꞌoatje etatojaꞌa. \v 42 Wãꞌcãnʉꞌcãña. Teꞌa, na tiropʉ waꞌarã. Yʉꞌʉre oꞌoacjʉ aꞌtitojami, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesure ñeꞌewãꞌcãꞌque niꞌi \r (Mt 26.47-56; Lc 22.47-53; Jn 18.2-11) \p \v 43 Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ ucũrĩ cura na meꞌrãcjʉ̃ níꞌcʉ Juda etacʉ niwĩ. Cʉ̃ meꞌrã pãjãrã masã diꞌpjĩrĩ cʉorã yucʉpagʉ meꞌrã aꞌticãrã niwã. Na paꞌia wiorã, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã, judío masã bʉcʉrã oꞌónoꞌcãrã nicãrã niwã. \v 44 Juda Jesure wiari masʉ̃ narẽ aꞌtiro niyutojacʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ waꞌsuporopʉ miꞌmiacjʉ cʉ̃́ta nigʉ̃sami. Cʉ̃rẽ ñeꞌe, añurõ dʉꞌte miapa, nicʉ niwĩ. \p \v 45 Juda Jesú tiropʉ etagʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉre buꞌegʉ. Tojo nígʉ̃ta, cʉ̃rẽ miꞌmicʉ niwĩ. \v 46 Tojo weecã ĩꞌarã, Jesure ñeꞌewãꞌcã waꞌacãrã niwã. \p \v 47 Cʉ̃rẽ ñeꞌerĩ cura niꞌcʉ̃ topʉ nuꞌcũgʉ̃ cʉ̃ ya diꞌpjĩrẽ wejewee, paꞌia wiogʉre daꞌracoꞌtegʉre oꞌmepero dʉtepãꞌrẽcãꞌcʉ niwĩ. \v 48 Jesú masãrẽ nicʉ niwĩ: \p —¿Yajari masʉ̃rẽ ñeꞌerã aꞌtirã weronojõ yʉꞌʉre diꞌpjĩrĩ, yucʉpagʉ meꞌrã ñeꞌerã aꞌtiati? \v 49 Nipeꞌtise nʉmʉrĩ yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ wiꞌi mʉsã waꞌteropʉ buꞌedujiwʉ. Titare mʉsã yʉꞌʉre ñeꞌetiwʉ. Aꞌte mʉsã niꞌcãrõacã weese todʉporopʉ Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ nírõnojõta waꞌaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 50 Jesure ñeꞌecã ĩꞌarã, cʉ̃ buꞌerã niꞌcʉ̃rẽta cõꞌanʉꞌcõ, duꞌtiwaꞌcãpeꞌtia waꞌacãrã niwã. \s1 Niꞌcʉ̃ maꞌmʉ duꞌtiwãꞌcãꞌque niꞌi \p \v 51 Jesure ñeꞌewãꞌcãcã, niꞌcʉ̃ maꞌmʉ cʉ̃ cãrĩgʉ̃ omáca casero meꞌrã omatjĩagʉ̃ sirutucʉ niwĩ. Beꞌro ãpẽrã cʉ̃rẽ ñeꞌecãrã niwã. \v 52 Tojo weecã, cʉ̃ omaꞌcarore cõꞌacãꞌcʉ niwĩ. Cõꞌa, suꞌti marĩgʉ̃ omawãꞌcã waꞌacʉ niwĩ. \s1 Jesure wiorã tiropʉ miaꞌque niꞌi \r (Mt 26.57-68; Lc 22.54-55,63-71; Jn 18.12-14,19-24) \p \v 53 Jesure ñeꞌe, paꞌia wiogʉ tiropʉ miacãrã niwã. Topʉ nipeꞌtirã paꞌia wiorã, judío masã bʉcʉrã, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã nerẽcãrã niwã. \v 54 Pedro peꞌe Jesure yoacurero paꞌia wiogʉ ya wiꞌi sope pʉꞌtopʉ sirututʉocʉ niwĩ. Topʉ surara pʉꞌto ejanujã, na meꞌrã pecameꞌe sõꞌmadujicʉ niwĩ. \p \v 55 Paꞌia wiorã, tojo nicã nipeꞌtirã wiorã “¿Deꞌro wee Jesure weresãrõʉamitito?” nicãrã niwã. Cʉ̃rẽ wẽjẽsĩꞌrĩrã, tojo nicãrã niwã. Cʉ̃rẽ wẽjẽsĩꞌrĩmirã, buꞌiri ne bocaticãrã niwã. \v 56 Pãjãrã cʉ̃rẽ weresã, nisoocãrã niwã. Niꞌcãrõnojõ weresãtiyucã, basioticaro niwʉ̃. \v 57 Ãpẽrã wãꞌcãnʉꞌcã, nisoose meꞌrã weresãcãrã niwã. Aꞌtiro nicãrã niwã: \p \v 58 —Ãꞌrĩrẽ aꞌtiro nicã tʉꞌowʉ: “Yʉꞌʉ aꞌti wiꞌi Õꞌacʉ̃ wiꞌire masã wééca wiꞌire cõꞌadijopeꞌogʉti. Beꞌro iꞌtia nʉmʉ beꞌro ape wiꞌi tuꞌajanʉꞌcõgʉ̃ti. Ti wiꞌi masã wééca wiꞌi mejẽta nirõsaꞌa”, niwĩ, nicãrã niwã. \p \v 59 Tojo nimirã, na nisere niꞌcãrõnojõ wãcũticãrã niwã. \p \v 60 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, paꞌia wiogʉ na waꞌteropʉ wãꞌcãnʉꞌcã, Jesure sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Mʉꞌʉrẽ tojo nisere yʉꞌtiweti? ¿Deꞌro ni yʉꞌtigʉsari na weresãsere? nicʉ niwĩ. \p \v 61 Jesú yʉꞌtitiyʉꞌrʉocãꞌcʉ niwĩ. Cʉ̃ yʉꞌtiticã ĩꞌagʉ̃, paꞌia wiogʉ apaturi sẽrĩtiñaꞌnemocʉ niwĩ: \p —¿Mʉꞌʉta niti Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristo, Õꞌacʉ̃ añugʉ̃ macʉ̃ na nigʉ̃́? ni sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ. \p \v 62 Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Cʉ̃́ta niꞌi. Mʉsã yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ Õꞌacʉ̃ pʉꞌtopʉ dujicã ĩꞌarãsaꞌa. Cʉ̃ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ tutuayʉꞌrʉami. Yʉꞌʉ oꞌmecururipʉ dijaticã ĩꞌarãsaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 63 Tojo nicã tʉꞌogʉ, paꞌia wiogʉ uasere ĩꞌogʉ̃, cʉ̃ basu cʉ̃ ye suꞌtire wejetʉ̃ꞌrẽcʉ niwĩ. Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Ãpẽrã cʉ̃rẽ weresãrã ʉanemoweꞌe. \v 64 Mʉsã Õꞌacʉ̃rẽ ñaꞌarõ cʉ̃ níꞌquere tʉꞌoapʉ. ¿Deꞌro tʉꞌoñaꞌti mʉsã? nicʉ niwĩ. \p Nipeꞌtirã topʉ nirã́ “Cʉ̃rẽ wẽjẽrõʉaꞌa”, nicãrã niwã. \p \v 65 Na tojo nicã tʉꞌorã, ãpẽrã aꞌtiro weecãrã niwã. Cʉ̃rẽ ʉꞌseco eꞌopeocãrã niwã. Cʉ̃ caperire biꞌapecãrã niwã. Cʉ̃rẽ paamʉjãrã, aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Níbocaya. ¿Noa mʉꞌʉrẽ paati? nicãrã niwã. \p Surara quẽꞌrã diapoapʉ Jesure paacãrã niwã. \s1 Pedro Jesure “Masĩweꞌe” níꞌque niꞌi \r (Mt 26.69-75; Lc 22.56-62; Jn 18.15-18,25-27) \p \v 66 Jesure wiꞌi poꞌpeapʉ ñeꞌesãjãca beꞌro Pedro sope pʉꞌtopʉ tojacʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo weeri cura niꞌcõ paꞌia wiogʉre daꞌracoꞌtego etaco niwõ. \v 67 Cʉ̃ pecameꞌe sõꞌmadujigʉre ĩꞌagõta ĩꞌa, cʉ̃rẽ nico niwõ: \p —Mʉꞌʉ Jesú Nazarecjʉ̃ meꞌrã sijaꞌcʉta niꞌiba, nico niwõ. \p \v 68 Pedro core nisoogʉ, aꞌtiro ni yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Cʉ̃rẽ masĩtisaꞌa. Ñeꞌenojõrẽ ucũgõ ucũsaꞌa. Tʉꞌomasĩtisaꞌa, nicʉ niwĩ. \p Cʉ̃ sãꞌrĩrõ sope pʉꞌtopʉ topʉ wijaanʉꞌcãcã, cãrẽꞌquẽ uucʉ niwĩ. \v 69 Paꞌia wiogʉre daꞌracoꞌtego apaturi cʉ̃rẽ ĩꞌagõ, topʉ nirãrẽ aꞌtiro nico niwõ: \p —Ãꞌrĩ quẽꞌrã na meꞌrã sijaꞌcʉta nimi, nico niwõ. \p \v 70 Cʉ̃ apaturi nisoocʉ niwĩ tja. Beꞌroacãta topʉ nirã́ Pedrore aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Mʉꞌʉ quẽꞌrã Jesú buꞌerã meꞌrã sijaꞌcʉta niꞌi. Mʉꞌʉ Galileacjʉ̃ niꞌi. Mʉꞌʉ ucũse quẽꞌrã na ucũwʉaronojõ bʉsʉsaꞌa, nicãrã niwã. \p \v 71 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Pedro nisoonemocʉ niwĩ tja: \p —Yʉꞌʉ diacjʉ̃ta ucũticã, Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre buꞌiri daꞌreato. Yʉꞌʉ mʉsã ucũgʉ̃rẽ ne masĩtisaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 72 Cʉ̃ tojo nicũñarĩ cura cãrẽꞌquẽ apaturi uucʉ niwĩ tja. Tojo weecã, Pedro Jesú todʉporopʉ níꞌquere wãcũbocacʉ niwĩ. Jesú aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Cãrẽꞌquẽ pʉati uuse dʉporo mʉꞌʉ yʉꞌʉre iꞌtiati ‘Cʉ̃rẽ masĩweꞌe’, nigʉ̃saꞌa”, nicʉ niwĩ. Tere wãcũgʉ̃, ʉpʉtʉ uticʉ niwĩ. \c 15 \s1 Jesure romano masã wiogʉ Pilato sẽrĩtiñaꞌque niꞌi \r (Mt 27.1-2,11-14; Lc 23.1-5; Jn 18.28-38) \p \v 1 Boꞌreacã paꞌia wiorã nerẽcãrã niwã. Judío masã bʉcʉrã, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã quẽꞌrã nerẽcãrã niwã. Ãꞌrã nipeꞌtirã wiorã nerẽqueꞌa, “Jesure ¿deꞌro weerãsari marĩa?” ni ucũcãrã niwã. Ucũtoja, Jesure dʉꞌtetjĩarã, Pilato tiropʉ miiejacãrã niwã. \v 2 Pilato Jesure sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Mʉꞌʉta niti judío masã wiogʉ? nicʉ niwĩ. \p Jesú yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ nírõnojõta cʉ̃́ta niꞌi, nicʉ niwĩ. \p \v 3 Paꞌia wiorã Pilatopʉre peje weresãcãrã niwã. \v 4 Tojo nicã tʉꞌogʉ, Pilato apaturi Jesure sẽrĩtiñaꞌnemocʉ niwĩ tja: \p —¿Mʉꞌʉrẽ na tojo nisere yʉꞌtiweti? ¿Dicʉse peje mʉꞌʉrẽ weresãrã weeti? nicʉ niwĩ. \p \v 5 Jesú ne yʉꞌtitiyʉꞌrʉocãꞌcʉ niwĩ. Tojo weegʉ Pilato ĩꞌamarĩacʉ niwĩ. \s1 Jesure wẽjẽdutiꞌque niꞌi \r (Mt 27.15-31; Lc 23.13-25; Jn 18.38–19.16) \p \v 6 Cʉ̃ꞌmarĩnʉcʉ̃ Pascua bosenʉmʉ nicã Pilato aꞌtiro weeseticʉ niwĩ. Niꞌcʉ̃ buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ nigʉ̃rẽ masã na duꞌuwĩrõdutigʉre duꞌuwĩrõmʉjãcũcʉ niwĩ. \v 7 Titare niꞌcʉ̃ buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ Barrabá wãmetigʉ wiorãrẽ yʉꞌrʉnʉꞌcã, narẽ cõꞌasĩꞌrĩ, cʉ̃ meꞌrãcjãrã masãrẽ wẽjẽꞌcãrã meꞌrã dujicʉ niwĩ. \v 8 Masã Pilato tiropʉ waꞌa, “Mʉꞌʉ bosenʉmʉ nicã weewʉaronojõ weeya”, nicãrã niwã. \v 9 Pilato narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —¿Mʉsã judío masã wiogʉre yʉꞌʉ duꞌuwĩrõcã ʉasari? nicʉ niwĩ. \p \v 10 Pilato paꞌia wiorã ʉose ye buꞌiri Jesure cʉ̃pʉre wiaꞌquere masĩcʉ niwĩ. \v 11 Paꞌia wiorã Barrabá peꞌere duꞌuwĩrõdutirã masãrẽ noꞌo ʉaro caricũsitenʉꞌcõcãꞌcãrã niwã. \v 12 Tojo nicã tʉꞌogʉ, Pilato narẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —Mʉsã judío masã wiogʉ nigʉ̃́ meꞌrã peꞌere ¿deꞌro weecã ʉasari? nicʉ niwĩ. \p \v 13 Tojo nicã nipeꞌtirã caricũmajãcãrã niwã: \p —Cʉ̃rẽ curusapʉ paabiꞌpe wẽjẽña, nicãrã niwã. \p \v 14 Pilato narẽ nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weegʉ tojo weebosari? Ãꞌrĩ ne cãꞌrõ ñaꞌarõ weeticʉ niami, nicʉ niwĩ. \p Cʉ̃ tojo nimicã, masã caricũnemocãrã niwã: \p —Curusapʉ paabiꞌpe wẽjẽña, nicãrã niwã. \p \v 15 Tojo nicã tʉꞌogʉ, Pilato masã meꞌrã añurõ tojasĩꞌrĩgʉ̃, Barrabáre duꞌuwĩrõcʉ niwĩ. Beꞌro Jesure surarare tãrãdutitoja, curusapʉ paabiꞌpe wẽjẽduticʉ niwĩ. \p \v 16 Tojo weerã na Pilato ya wiꞌi poꞌpea nirĩ tucũjopʉ cʉ̃rẽ miacãrã niwã. Topʉ nipeꞌtise cururi surara nerẽcãrã niwã. \v 17 Na Jesure niꞌcãrõ suꞌtiro ʉpʉtʉ sõꞌarõ, wiorã sãñarõnojõrẽ sãacãrã niwã. Tojo nicã niꞌcã beꞌto pota meꞌrã wééca beꞌtore cʉ̃ dʉpoapʉre peocãrã niwã. \v 18 Beꞌro cʉ̃rẽ caricũcãrã niwã: \p —Eꞌcatipeoya judío masã wiogʉre, ni caricũcãrã niwã. \p \v 19 Niꞌcãgʉ̃ yucʉgʉ meꞌrã dʉpoapʉre paamʉjãcãrã niwã. Ʉꞌseco eꞌopeo, cʉ̃rẽ bujicãꞌrã, ejaqueꞌapecãrã niwã. \v 20 Na cʉ̃rẽ aꞌtiro bujícãꞌca beꞌro wiogʉ sãñarĩ suꞌtirore tuweecãrã niwã. Beꞌro cʉ̃ sãñamʉꞌtãꞌcarore sãacãrã niwã tja. Tuꞌajanʉꞌcõ, cʉ̃rẽ curusapʉ wẽjẽrã waꞌarã miacãrã niwã. \s1 Jesure curusapʉ paabiꞌpe wẽjẽꞌque niꞌi \r (Mt 27.32-44; Lc 23.26-43; Jn 19.17-27) \p \v 21 Jesure wẽjẽrã waꞌarã na miarĩ cura niꞌcʉ̃ masʉ̃ Simó Cirene wãmetiri macãcjʉ̃ cãpũpʉ níꞌcʉ tojaticʉ niwĩ. Cʉ̃ pʉarã Alejandro, Rufo pacʉ nicʉ niwĩ. Jesú curusa wʉawãꞌcãrõpʉ cʉ̃ yʉꞌrʉacã ĩꞌarã, curusare cʉ̃rẽ wʉaduticãrã niwã. \p \v 22 Jesure niꞌcã buꞌa Gólgota wãmetiropʉ miacãrã niwã. Gólgota nírõ, “Masã boaweeca dʉpoa” nirõ weesaꞌa. \v 23 Topʉ pũrĩse tʉꞌoñaꞌticãꞌto nírã, vino mirra wãmetise meꞌrã morẽꞌquere tĩacãrã nimiwã. Jesú sĩꞌrĩticʉ niwĩ. \v 24 Beꞌro cʉ̃rẽ curusapʉ paabiꞌpe wẽjẽcãrã niwã. Surara cʉ̃ ye suꞌtire dʉcawaarã, níbocape wapataꞌacãrã niwã. ¿Ñeꞌenojõrẽ bocarãsari? nírã, tojo weecãrã niwã. \p \v 25 Jesure curusapʉ paabiꞌpenʉꞌcõcatero, ñamiñaꞌcũrõ nueve nicã nicaro niwʉ̃. \v 26 Aꞌte ye buꞌiri cʉ̃rẽ wẽjẽꞌe nírã, curusapʉ ni ojaõꞌoca pjĩ aꞌtiro ojanoꞌcaro niwʉ̃: “Ãꞌrĩ judío masã wiogʉ nimi”, nicaro niwʉ̃. \v 27 Jesú meꞌrã ãpẽrã pʉarã yajari masã curusapʉ paabiꞌpenʉꞌcõnoꞌcãrã niwã. Niꞌcʉ̃ diacjʉ̃ peꞌe, apĩrẽ cũpe peꞌe nʉꞌcõcãrã niwã. \v 28 Tojo weecã, Õꞌacʉ̃ ye quetire ojáca pũrĩpʉ ojaꞌque queoro waꞌacaro niwʉ̃. Aꞌtiro ojanoꞌcaro niwʉ̃: “Cʉ̃ quẽꞌrã ñaꞌarã waꞌteropʉre morẽsuꞌutamucʉ niwĩ”, niwʉ̃. \p \v 29-30 Masã Jesú pʉꞌto yʉꞌrʉarã, cʉ̃rẽ bujicãꞌrã, dʉpoa yuremʉjãcãrã niwã. Aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Jʉ̃. Mʉꞌʉ pũrĩcã “Õꞌacʉ̃ wiꞌire cõꞌagʉ̃ti”, nimiwʉ̃ña. “Iꞌtia nʉmʉ beꞌro weepeꞌogʉti”, niwʉ̃. Tojo níꞌcʉ mʉꞌʉ basuta yʉꞌrʉoya. Topʉ curusapʉ wãꞌñagʉ̃ dijatia, ni bujicãꞌcãrã niwã. \p \v 31 Na weronojõta paꞌia wiorã, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã bujicãꞌcãrã niwã. Na basu aꞌmerĩ aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Cʉ̃ ãpẽrãmarĩcãrẽ yʉꞌrʉowĩ. Cʉ̃ basu peꞌe yʉꞌrʉomasĩtimi. \v 32 Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristo Israe curuacjãrã wiogʉ nígʉ̃, curusapʉ dijatiato. Cʉ̃ dijaticã pũrĩcãrẽ, ẽjõpeorãti, nicãrã niwã. \p Yajari masã Jesú meꞌrã curusapʉ paabiꞌpenʉꞌcõꞌcãrãpʉta bujicãꞌsãjãcãrã niwã. \s1 Jesú wẽrĩꞌque niꞌi \r (Mt 27.45-56; Lc 23.44-49; Jn 19.28-30; Heb 6.19-20; 10.19-20) \p \v 33 Jesú curusapʉ wẽrĩrĩ cura dajaritero nicã nipeꞌtiro ti diꞌtapʉ naꞌitĩꞌa waꞌacaro niwʉ̃. Téé ñamicaꞌa tres nicãpʉ naꞌitĩꞌatʉocaro niwʉ̃. \v 34 Tita ti horata Jesú ʉpʉtʉ caricũcʉ niwĩ. Arameo ye meꞌrã aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Eloi, Eloi, ¿lama sabactani? Aꞌtiro nígʉ̃, “Õꞌacʉ̃, Õꞌacʉ̃, ¿deꞌro weegʉ yʉꞌʉre cõꞌawãꞌcãti?” nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \p \v 35 Ãpẽrã niꞌcãrẽrã topʉ nirã́ tojo nisere tʉꞌorã, aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Tʉꞌoya sĩꞌi ucũsere. Dʉporocjʉ̃pʉ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ Elíare pisugʉ weesami, nicãrã niwã. \p \v 36 Cʉ̃ caricũcã tʉꞌogʉ, niꞌcʉ̃ omawãꞌcã, niꞌcã siꞌti vino piꞌase meꞌrã morẽꞌquere yosocʉ niwĩ. Yosotoja, niꞌcãgʉ̃ yucʉgʉpʉ dʉꞌteõꞌo, Jesure sĩomorõ tĩagʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Ĩꞌanirã marĩ yujupʉ. Elía yʉꞌrʉogʉ aꞌtigʉ aꞌtigʉsami cʉ̃rẽ. \p \v 37 Beꞌro Jesú ʉpʉtʉ caricũ, wẽrĩa waꞌacʉ niwĩ. \v 38 Cʉ̃ wẽrĩrĩ cura aꞌtiro waꞌacaro niwʉ̃. Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ paꞌia sãjãarõpʉ cãꞌmotaꞌayosari casero ʉꞌmʉarõ peꞌe tʉ̃ꞌrʉ̃dijati, pʉa casero dʉcawatiyojacaro niwʉ̃. \v 39 Surara wiogʉ romano Jesú doca nuꞌcũgʉ̃ cʉ̃ caricũcã ĩꞌagʉ̃, cʉ̃ deꞌro wee wẽrĩcã ĩꞌagʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwʉ̃: \p —Diacjʉ̃ta ãꞌrĩ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ niapĩ, nicʉ niwĩ. \p \v 40 Numia yoaropʉ Jesure ĩꞌanuꞌcũcãrã niwã. Na waꞌteropʉ ãꞌrã numia nicãrã niwã: María Magdalena, apego María José, Santiago nitʉogʉ na nigʉ̃́ paco, tojo nicã Salomé nicãrã niwã. \v 41 Ãꞌrã numia Jesure Galileapʉ nicã sirutuꞌcãrã, cʉ̃rẽ weetamuꞌcãrã nicãrã niwã. Tojo nicã ãpẽrã numia pãjãrã Jesú Jerusalẽ́pʉ waꞌacã sirutuꞌcãrã topʉ ĩꞌanuꞌcũcãrã niwã. \s1 Jesure na yaaꞌque niꞌi \r (Mt 27.57-61; Lc 23.50-56; Jn 19.38-42) \p \v 42-43 Jesú wẽ́rĩ́ca nʉmʉ judío masã sooatji nʉmʉ dʉporo nicaro niwʉ̃. Tojo weerã na baꞌatjere apoyurã weecãrã niwã. Naꞌiqueꞌari cura José, Arimatea wãmetiri macãcjʉ̃ etacʉ niwĩ. Judío masã wiorã meꞌrãcjʉ̃ wiogʉ nicʉ niwĩ. Joséta Jesure “Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ nimi”, ni ẽjõpeocʉ niwĩ. Tojo nicã cʉ̃ wiogʉ sãjãtje quẽꞌrãrẽ coꞌtecʉ niwĩ. Tojo weegʉ uiro marĩrõ wãcũtutuaro meꞌrã Pilato tiropʉ sãjãacʉ niwĩ. Sãjãa, Jesú ya upʉre sẽrĩcʉ niwĩ. \v 44 Pilato ti upʉre sẽrĩcã tʉꞌogʉ, cʉ̃ wẽrĩatojaꞌquere masĩgʉ̃, tʉꞌomarĩa waꞌacʉ niwĩ. Beꞌro surara wiogʉre ¿diacjʉ̃ta wẽrĩapari? nígʉ̃, sẽrĩtiñaꞌcjʉ pijiocʉ niwĩ. \v 45 Surara wiogʉ “Diacjʉ̃ta niapʉ” nicã tʉꞌogʉ, Pilato Jesú ya upʉre Joseré oꞌoduticʉ niwĩ. \v 46 Tojo weegʉ José cʉ̃rẽ omatji casero añurĩ caserore duucʉ niwĩ. Beꞌro Jesú ya upʉre miidijoo, ti casero meꞌrã omacʉ niwĩ. Tuꞌajanʉꞌcõ, niꞌcã tuti ʉ̃tãgãpʉ seꞌéca tutipʉ sĩosõrõcũuocʉ niwĩ. Beꞌro ti pere ʉ̃tãgãjo meꞌrã tuubiꞌacʉ niwĩ. \v 47 María Magdalena, apego María pʉarã José, Santiago paco Jesure yaaꞌcarore ĩꞌacãrã niwã. \c 16 \s1 Jesú cʉ̃ wẽrĩꞌcʉpʉ masãꞌque niꞌi \r (Mt 28.1-10; Lc 24.1-12; Jn 20.1-10) \p \v 1 Sauru na soowʉari nʉmʉ yʉꞌrʉ́ca beꞌro María Magdalena, apego María Santiago paco, tojo nicã apego Salomé ʉꞌmʉtise duucãrã niwã. Te meꞌrã Jesure cʉ̃ upʉre piopeorã waꞌarã weecãrã nimiwã. \v 2 Mujĩpũ mʉjãtiri cura maꞌma semana sãjãnʉꞌcãrĩ nʉmʉ soorinʉmʉ nicã Jesure yaaꞌcaropʉ waꞌacãrã niwã. \v 3 Na topʉ waꞌarã, aꞌmerĩ sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —¿Noa marĩrẽ tiga ʉ̃tãgãrẽ tuupãobosarosari? nicãrã niwã. \p \v 4 Topʉ ejarã, tiga ʉ̃tãgãjo ti tutire biꞌacaga aperopʉ cũñacã ĩꞌacãrã niwã. \v 5 Tojo weerã ti tutipʉ diacjʉ̃ sãjãa waꞌacãrã niwã. Topʉ diacjʉ̃ peꞌe niꞌcʉ̃ maꞌmʉ dujicã ĩꞌacãrã niwã. Cʉ̃ yoaro suꞌtiro butiro sãñacã ĩꞌarã, ʉpʉtʉ ʉcʉacãrã niwã. \v 6 Cʉ̃ narẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉre uiticãꞌña. Mʉsã Jesú Nazarecjʉ̃rẽ na curusapʉ paabiꞌpe wẽjẽꞌcʉre aꞌmarã weeꞌe. Cʉ̃ masãtojami. Aꞌtore marĩmi. Cʉ̃rẽ na cũuꞌcarore ĩꞌarã aꞌtia. \v 7 Beꞌro cʉ̃ buꞌerãrẽ, tojo nicã Pedrore wererã waꞌaya. “Cʉ̃ mʉsã dʉporo Galileapʉ waꞌayugʉsami. Cʉ̃ mʉsãrẽ todʉporopʉ níꞌcaronojõta topʉ cʉ̃rẽ ĩꞌarãsaꞌa”, ni wererã waꞌaya, nicʉ niwĩ. \fig Numia Jesure cũuca tutipʉ ĩꞌarã ejaꞌque niꞌi|alt="Make 80 percent Women see the stone rolled away" src="cn01850B.tif" size="span" ref="Mr 16.1-8; Lc 24.1-12" \fig* \p \v 8 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, numia Jesure yaaꞌcaropʉ níꞌcãrã ʉcʉa narãsãrãta, omawãꞌcã waꞌacãrã niwã. Ʉpʉtʉ ĩꞌa ʉcʉaꞌcãrã nitjĩarã, na ĩꞌaꞌquere, na tʉꞌoꞌquere ãpẽrãrẽ wereticãrã niwã. \s1 Jesú María Magdalenarẽ bajuamʉꞌtãꞌque niꞌi \r (Jn 20.11-18) \p \v 9 Jesú boꞌreacã soorinʉmʉ nicã wẽrĩꞌcʉpʉ masãcʉ niwĩ. Titare María Magdalenarẽ bajuamʉꞌtãcʉ niwĩ. Coreta todʉporopʉre Jesú siete wãtĩa cʉogore cõꞌawĩrõcʉ niwĩ. \v 10 Cʉ̃ core bajuáca beꞌro cʉ̃ meꞌrã sijaꞌcãrãrẽ, cʉ̃ wẽrĩꞌquere dʉjasewãꞌa utirãrẽ werego waꞌaco niwõ. \v 11 “Jesú catiami, yʉꞌʉ cʉ̃rẽ ĩꞌapʉ” nicã tʉꞌorã, ẽjõpeoticãrã niwã. \s1 Jesú pʉarã cʉ̃ buꞌesere sirutuꞌcãrãrẽ bajuaꞌque niꞌi \r (Lc 24.13-35) \p \v 12 Jesú María Magdalenarẽ bajuáca beꞌro ãpẽrã pʉarã cʉ̃rẽ ẽjõpeorãrẽ bajuacʉ niwĩ tja. Na cãpũpʉ sijarãrẽ cʉ̃ apĩ weronojõ bajugʉ bajuacʉ niwĩ. \v 13 Beꞌro cʉ̃rẽ ĩꞌamasĩca beꞌro ãpẽrã cʉ̃ buꞌerã níꞌcãrãrẽ wererã waꞌacãrã niwã. Na quẽꞌrãrẽ ẽjõpeoticãrã niwã. \s1 Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ “Aꞌtiro weeya” nise niꞌi \r (Mt 28.16-20; Lc 24.36-49; Jn 20.19-23) \p \v 14 María Magdalenarẽ, tojo nicã ãpẽrãrẽ bajuáca beꞌro Jesú cʉ̃ buꞌerã oncere bajuacʉ niwĩ. Na baꞌadujiri cura bajuacʉ niwĩ. Na “Cʉ̃ masãcʉ niami” nisere ẽjõpeoticãrã niwã. Na ẽjõpeotise buꞌiri narẽ tuꞌticʉ niwĩ. \v 15 Beꞌro aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Nipeꞌtiropʉ nipeꞌtirãrẽ yʉꞌʉ masãrẽ yʉꞌrʉogʉti nisere quetiwererã waꞌaya. \v 16 Noꞌo yʉꞌʉre ẽjõpeo, wãmeyenoꞌgʉ̃ yʉꞌrʉonoꞌgʉ̃sami. Yʉꞌʉre ẽjõpeotigʉ pũrĩcã buꞌiri daꞌrenoꞌgʉ̃sami. \v 17 Ẽjõpeorã na ẽjõpeosere ĩꞌorã, aꞌtiro weemasĩrãsama. Yʉꞌʉ tutuaro meꞌrã wãtĩa masãrẽ sãjãaꞌcãrãrẽ cõꞌawĩrõmasĩrãsama. Apemasã ye, na ucũmasĩtiꞌquere ucũmasĩrãsama. \v 18 Na añarẽ ñeꞌecã, tojo nicã nímá sĩꞌrĩcã, ne mejẽcã waꞌasome. Dutitirãrẽ omocã ñapeocã, yʉꞌrʉrãsama, nicʉ niwĩ Jesú. \fig Jesú cʉ̃ pacʉ tiropʉ mʉjãaꞌque niꞌi|alt="Jesus ascending as disciples watch" src="CN01883B.TIF" size="col" ref="Mr 16.19-20; Lc 24.50-53" \fig* \s1 Jesú ʉꞌmʉsepʉ mʉjãabutiaꞌque niꞌi \r (Lc 24.50-53) \p \v 19 Beꞌro marĩ wiogʉ Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ wéréca beꞌro Õꞌacʉ̃ ʉꞌmʉsepʉ cʉ̃rẽ miimʉjãa waꞌacʉ niwĩ. Topʉre cʉ̃ pacʉ tiropʉ diacjʉ̃ peꞌe ejanujãcʉ niwĩ. \v 20 Tojo waꞌáca beꞌro cʉ̃ buꞌerã nipeꞌtiropʉ cʉ̃ yʉꞌrʉose quetire weresterã waꞌacãrã niwã. Na werecã, Jesú cʉ̃ basuta narẽ weetamucʉ niwĩ. Na weresere diacjʉ̃ta niꞌi nígʉ̃, añuse na weeĩꞌomʉjãcã weecʉ niwĩ.