\id MAT - Tucano (Colombia edition) NT+ [tuoC] -Colombia 2015 (DBL 2015) \h SAN MATEO \toc1 Mateo Jesucristo ye quetire ojaꞌque niꞌi \toc2 San Mateo \toc3 Mt \mt1 Mateo Jesucristo ye quetire ojaꞌque niꞌi \is1 Aꞌti pũrĩ aꞌtiro weero ojanoꞌpã nise niꞌi \ip Ãꞌrĩ romano masã wiogʉre wapaseebosari masʉ̃ nicʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ Jesú Capernaupʉ nigʉ̃rẽ cʉ̃ buꞌesere sirutudutigʉ pijicʉ niwĩ. \ip Aꞌte añuse quetire ojagʉ, cʉ̃ tʉꞌoñaꞌrõnojõ, cʉ̃ ojasĩꞌrĩrõnojõ ojacʉ niwĩ. Cʉ̃ queoro nʉꞌcãꞌque meꞌrã ojanʉꞌcã, tʉꞌota basioro, queoro ojayapadaꞌreocʉ niwĩ. \ip Õꞌacʉ̃ dʉporocjãrãpʉre “Niꞌcʉ̃ masãrẽ yʉꞌrʉoacjʉre oꞌógʉti”, nicʉ niwĩ. Aꞌti pũrĩ meꞌrã cʉ̃ tojo níꞌquere “Diacjʉ̃ta weepĩ”, ni masĩnoꞌo. \ip Tojo weegʉ Mateo aꞌtiro ojapĩ. Ne waro dʉporocjãrãpʉre ojanʉꞌcãmʉjãtipĩ. Beꞌro Jesú cʉ̃ bajuaꞌquere ojapĩ. Jesú treinta cʉ̃ꞌmarĩ bʉcʉari cura Juã wãmeyeri masʉ̃ ye cjasere ucũpĩ. Jesú wãmeyenoꞌsere, beꞌro Galileapʉ werecusiaꞌquere, cʉ̃ masãrẽ yʉꞌrʉomʉjãꞌquere téé Jerusalẽ́pʉ wẽrĩgʉ̃ waꞌatʉoꞌquere ojapĩ. Beꞌro Jesú masã́ca beꞌro cʉ̃ buꞌerã cʉ̃rẽ sirutuꞌcãrãrẽ “Nipeꞌtiro aꞌti ʉmʉcopʉ buꞌecusiarã waꞌaya” cʉ̃ níꞌquere ojayapatipĩ. \ip Aꞌti pũrĩ Jesú masãrẽ buꞌemeꞌrĩyʉꞌrʉapĩ nisere, Õꞌacʉ̃ cʉ̃ dutise cũuꞌquere aꞌtiro nisĩꞌrĩrõ weeꞌe, ni werepĩ. Tojo nicã Jesú wiogʉ sãjãtjere werepĩ, ni ojanoꞌo. \c 1 \s1 Jesucristo ñecʉ̃sʉmʉa na nituriamʉjãtiꞌque niꞌi \r (Lc 3.23-38) \p \v 1 Aꞌti pũrĩ Jesucristo ñecʉ̃sʉmʉa wãme meꞌrã ojanʉꞌcãnoꞌo. Jesucristo Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ bajuaꞌcʉ Abrahã judío masʉ̃ nimʉꞌtãꞌcʉ pãrãmi nituriagʉ nicʉ niwĩ. Tojo nicã dʉporocjʉ̃pʉ judío masã wiogʉ Davi pãrãmi nituriagʉ nicʉ niwĩ. \p \v 2 Abrahã Isaa pacʉ nicʉ niwĩ. Isaa quẽꞌrã Jacob pacʉ nicʉ niwĩ. Jacob Judá, tojo nicã cʉ̃ maꞌmisʉmʉa, cʉ̃ acabijirã pacʉ nicʉ niwĩ. \v 3 Judá Fares, Zara sʉꞌrʉaꞌcãrã pacʉ nicʉ niwĩ. Na paco Tamar wãmetico niwõ. Fares Esrom pacʉ nicʉ niwĩ. Esrom Aram pacʉ nicʉ niwĩ. \v 4 Aram Aminadab pacʉ nicʉ niwĩ. Aminadab Naasón pacʉ nicʉ niwĩ. Naasón Salmón pacʉ nicʉ niwĩ. \v 5 Salmón Booz pacʉ nicʉ niwĩ. Booz paco Rahab wãmetico niwõ. Booz Obed pacʉ nicʉ niwĩ. Cʉ̃ paco Rut wãmetico niwõ. Obed Isaí pacʉ nicʉ niwĩ. \v 6 Isaí judío masã wiogʉ Davi pacʉ nicʉ niwĩ. Davi Urías nʉmo níꞌco meꞌrã Salomórẽ põꞌrãticʉ niwĩ. \p \v 7 Salomó Roboam pacʉ nicʉ niwĩ. Roboam Abías pacʉ nicʉ niwĩ. Abías Asa pacʉ nicʉ niwĩ. \v 8 Asa Josafat pacʉ nicʉ niwĩ. Josafat Joram pacʉ nicʉ niwĩ. Joram Uzías pacʉ nicʉ niwĩ. \v 9 Uzías Jotam pacʉ nicʉ niwĩ. Jotam Acaz pacʉ nicʉ niwĩ. Acaz Ezequías pacʉ nicʉ niwĩ. \v 10 Ezequías Manasés pacʉ nicʉ niwĩ. Manasés Amón pacʉ nicʉ niwĩ. Amón Josías pacʉ nicʉ niwĩ. \v 11 Josías Jeconías, tojo nicã cʉ̃ acabijirã pacʉ nicʉ niwĩ. Titapʉre Babilonia wãmetiri diꞌtacjãrã Israe curuacjãrãrẽ ñeꞌe, na ya diꞌta Babiloniapʉ miamʉjãcãrã niwã. \p \v 12 Tojo waꞌáca beꞌro ãpẽrã bajuacãrã niwã. Jeconías Salatiel pacʉ nicʉ niwĩ. Salatiel Zorobabel pacʉ nicʉ niwĩ. \v 13 Zorobabel Abiud pacʉ nicʉ niwĩ. Abiud Eliaquim pacʉ nicʉ niwĩ. Eliaquim Azor pacʉ nicʉ niwĩ. \v 14 Azor Sadoc pacʉ nicʉ niwĩ. Sadoc Aquim pacʉ nicʉ niwĩ. Aquim Eliud pacʉ nicʉ niwĩ. \v 15 Eliud Eleazar pacʉ nicʉ niwĩ. Eleazar Matán pacʉ nicʉ niwĩ. Matán Jacob pacʉ nicʉ niwĩ. \v 16 Jacob José pacʉ nicʉ niwĩ. José María marãpʉ nicʉ niwĩ. Co Jesú masãrẽ yʉꞌrʉoacjʉ Cristo na nigʉ̃́ paco nico niwõ. \p \v 17 Tojo weero Abrahã meꞌrã dʉꞌpocã́ti, téé Davi wiogʉ nirĩ curapʉ catorce turiricjãrã waꞌacãrã niwã. Beꞌro Davi meꞌrã ticʉseta tja nicaro niwʉ̃. Israe curuacjãrãrẽ Babilonia diꞌtapʉ na miacateropʉ nitʉocaro niwʉ̃. Beꞌro Israe curuacjãrãrẽ Babiloniapʉ miáca beꞌrore tja ticʉseta nicaro niwʉ̃. Téé Cristo cʉ̃ bajuari curapʉ nitʉocaro niwʉ̃. \s1 Jesucristo bajuaꞌque niꞌi \r (Lc 2.1-7) \p \v 18 Jesucristo bajuaꞌque aꞌtiro waꞌacaro niwʉ̃. María cʉ̃ paco José meꞌrã omocã dʉꞌtegotigo weeco niwõ. Na niꞌcãrõ meꞌrã nise dʉporo co nijĩpaco nitojaco niwõ. Espíritu Santu cʉ̃ tutuaro meꞌrã core tojo waꞌacã weecʉ niwĩ. \v 19 José co marãpʉ niacjʉ añurõ ẽjõpeori masʉ̃ nicʉ niwĩ. Co nijĩpaco nisere masĩmigʉ̃, core maꞌi cõꞌasĩꞌrĩtigʉ, “Wiorãpʉre weresãweꞌe”, nicʉ niwĩ. Aꞌtiro peꞌe wãcũcʉ niwĩ. “Yaꞌyioropʉ core duꞌugʉti”, nicʉ nimiwĩ. \v 20 Cʉ̃ tojo wãcũrĩ cura cʉ̃rẽ quẽꞌerõpʉ niꞌcʉ̃ Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ ʉꞌmʉsecjʉ̃ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —José, Davi pãrãmi nituriagʉ, Maríare ñaꞌarõ wãcũticãꞌña. Espíritu Santu cʉ̃ tutuaro meꞌrã co upʉpʉ sãjãnʉꞌcã, core nijĩpaco waꞌacã weecʉ niwĩ. Tojo weegʉ bopoyaro marĩrõ core mʉꞌʉ nʉmotiya. \v 21 Co wĩꞌmagʉ̃rẽ wʉagosamo. Cʉ̃, cʉ̃ yarã masãrẽ na ñaꞌarõ weeꞌquere yʉꞌrʉoacjʉ nigʉ̃sami. Tojo weegʉ Jesú wãmeyeya, ni werecʉ niwĩ Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ. Jesú nírõ, “Masãrẽ yʉꞌrʉogʉ” nisĩꞌrĩrõ weeꞌe. \p \v 22 Todʉporopʉ cʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ meꞌrã Õꞌacʉ̃ cʉ̃ ucũꞌquere queoro waꞌadutigʉ tojo weecʉ niwĩ. \v 23 Aꞌtiro ni ojaduticʉ niwĩ: \q1 Niꞌcõ numio ʉmʉ meꞌrã nitimigõ, nijĩpaco ni, beꞌro põꞌrãtigosamo. \q1 Cʉ̃ Emanuel wãmetigʉsami, ni ojanoꞌcaro niwʉ̃. \m Emanuel “Õꞌacʉ̃ marĩ meꞌrã nimi”, nisĩꞌrĩrõ weecaro niwʉ̃. \p \v 24 Beꞌro José wãꞌcãgʉ̃, Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ dutiꞌquere weecʉ niwĩ. Maríare cʉ̃ ya wiꞌipʉ nʉmotigʉti nígʉ̃ miacʉ niwĩ. \v 25 Tojo weemigʉ̃, co macʉ̃ wʉati dʉporo co meꞌrã niticʉ niwĩ. Co macʉ̃ bajuáca beꞌro cʉ̃rẽ Jesú wãmeyecʉ niwĩ. \c 2 \s1 Masĩrĩ masã na Jesure ĩꞌarã waꞌaꞌque niꞌi \p \v 1 Herode Judea diꞌta wiogʉ nirĩ cura Jesú Belẽ́ wãmetiri macãpʉ bajuacʉ niwĩ. Cʉ̃ bajuáca beꞌro ʉmʉa masĩrĩ masã mujĩpũ mʉjãtiro peꞌecjãrã Jerusalẽ́pʉ etacãrã niwã. \v 2 Topʉ etarã, sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —Judío masã wiogʉ niacjʉ wĩꞌmagʉ̃ ¿noꞌopʉ bajuapari? Ʉ̃sã ya macã mujĩpũ mʉjãtiro peꞌe dʉporopʉ ñocõawʉ̃ ʉ̃sã ĩꞌatiꞌcʉre ĩꞌawʉ̃. Cʉ̃rẽ ĩꞌarã, “Wiogʉ niacjʉ bajuatojapĩ”, niwʉ̃. Tojo weerã cʉ̃rẽ ẽjõpeorã aꞌtiapʉ, nicãrã niwã. \p \v 3 Herode na tojo nisere tʉꞌogʉ, mejẽcã pejaro tʉꞌoñaꞌcʉ niwĩ. Jerusalẽ́cjãrã quẽꞌrã nipeꞌtirã mejãrõta tʉꞌoñaꞌcãrã niwã. \v 4 Tojo weegʉ paꞌia wiorãrẽ pijiocʉ niwĩ. Tojo nicã ãpẽrã masãrẽ Moisé dutiꞌquere buꞌeri masãrẽ pijiocʉ niwĩ. Narẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —Cristo Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ ¿noꞌopʉ bajuagʉsari? nicʉ niwĩ. \v 5 Cʉ̃ tojo nicã, na yʉꞌticãrã niwã: \fig Masĩrĩ masã na Jesure ĩꞌarã waꞌaꞌque niꞌi|alt="Make 110 Wise men go to Bethlehem" src="CN01629b.tif" size="col" ref="Mt 2.1-6" \fig* \p —Aꞌti diꞌta Judea Belẽ́ wãmetiri macãpʉ bajuagʉsami. Dʉporocjʉ̃pʉ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ cʉ̃ bajuatjere aꞌtiro ni ojacʉ niwĩ: \q1 \v 6 Belẽ́, Judea diꞌtapʉ nirĩ macã mejõ nirĩ macã mejẽta niꞌi. \q1 Ti diꞌta nise macãrĩ waꞌteropʉre ti macãcjʉ̃ niꞌcʉ̃ wiogʉ wijagʉsami. \q1 Yarã masã Israe curuacjãrãrẽ coꞌteacjʉ nigʉ̃sami, ni ojanoꞌcaro niwʉ̃, ni werecãrã niwã Herodere. \p \v 7 Na tojo níca beꞌro Herode yaꞌyioropʉ masĩrĩ masãrẽ cʉ̃ tiropʉ pijiocʉ niwĩ. Narẽ sẽrĩtiñaꞌgʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro nicã waro ñocõawʉ̃ bajuabutiamirĩ cʉ̃? nicʉ niwĩ. \v 8 “Tita bajuawĩ” tojo níca beꞌro narẽ Belẽpʉ waꞌadutigʉ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Topʉ wĩꞌmagʉ̃rẽ añurõ sẽrĩtiñaꞌbaqueꞌaya. Cʉ̃rẽ bocarã, yʉꞌʉre wereya. Yʉꞌʉ quẽꞌrã cʉ̃rẽ ẽjõpeogʉ waꞌagʉti weeꞌe, nisoocʉ niwĩ narẽ. \p \v 9 Narẽ tojo ni wéréca beꞌro masĩrĩ masã Belẽpʉ yʉꞌrʉacãrã niwã. Topʉ yʉꞌrʉarã, ñocõawʉ̃ na ya macãpʉ ĩꞌawãꞌcãtiꞌcʉta tja na dʉporo ʉꞌmʉtãwãꞌcãcʉ niwĩ. Beꞌro wĩꞌmagʉ̃ nirṍ buꞌipʉ ejagʉ, ñocõawʉ̃ tojanʉꞌcãcʉ niwĩ majã. \v 10 Masĩrĩ masã ñocõawʉ̃rẽ ĩꞌarã, pũrõ eꞌcaticãrã niwã. \v 11 Ti wiꞌipʉ sãjãejarã, wĩꞌmagʉ̃rẽ cʉ̃ paco María meꞌrã nigʉ̃rẽ ĩꞌacãrã niwã. Cʉ̃rẽ ĩꞌarã ẽjõpeorã, ejaqueꞌacãrã niwã. Beꞌro na miaꞌque acarire pãa, cʉ̃rẽ uru, ʉꞌmʉtise inciensore, tojo nicã apeye ʉꞌmʉtiseta tja mirra wãmetisere oꞌocãrã niwã. \v 12 Beꞌro narẽ quẽꞌerõpʉ Õꞌacʉ̃ “Herode tiropʉ majãmitojaaticãꞌña”, nicʉ niwĩ. Tojo weerã na ya diꞌtapʉ tojaarã, ape maꞌapʉ majãmitojaacãrã niwã. \s1 Herodere Egiptopʉ José quẽꞌrã na duꞌtiaꞌque niꞌi \p \v 13 Masĩrĩ masã tojááca beꞌro Joseré Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ ʉꞌmʉsecjʉ̃ quẽꞌerõpʉ bajua, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Wãꞌcãña. Wĩꞌmagʉ̃ cʉ̃ paco meꞌrã Egiptopʉ duꞌtiaya. Topʉ tojáníña. Yʉꞌʉ “Tocãꞌrõta tojatia” níca beꞌropʉ tojatia tja. Herode wĩꞌmagʉ̃rẽ wẽjẽsĩꞌrĩgʉ̃ aꞌmagʉ̃sami, nicʉ niwĩ. \p \v 14 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, José wãꞌcã, wĩꞌmagʉ̃rẽ paco meꞌrã ñamita Egiptopʉ sʉꞌori miacʉ niwĩ. \v 15 Topʉre Herode catiro põtẽorõ tojánícãrã niwã. Aꞌte Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ cʉ̃ ojaꞌque queoro waꞌadutiro tojo waꞌacaro niwʉ̃. Tere aꞌtiro ni ojamʉꞌtãcʉ niwĩ: “ ‘Yʉꞌʉ macʉ̃ Egiptopʉ nigʉ̃rẽ pijiwijawʉ’, tojo nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃”, ni ojanoꞌwʉ̃. \s1 Herode ʉmʉa wĩꞌmarãrẽ wẽjẽdutiꞌque niꞌi \p \v 16 Herode masĩrĩ masãrẽ, yʉꞌʉre bujicãꞌpã nígʉ̃, uayʉꞌrʉmajãcʉ niwĩ. Tojo uagʉ, nipeꞌtirã ʉmʉa wĩꞌmarãrẽ Belẽpʉ, tojo nicã ti macã sumutopʉ nirãrẽ pʉa cʉ̃ꞌma cʉorãrẽ, na dʉjaro cʉorãrẽ wẽjẽduticʉ niwĩ. Na masĩrĩ masã cʉ̃rẽ wereꞌcaro ejatuaro tocãꞌrõta bʉcʉasami nígʉ̃, ʉmʉa wĩꞌmarã ticʉse cʉ̃ꞌmarĩ cʉorãrẽ wẽjẽduticʉ niwĩ. \v 17 Cʉ̃ tojo weedutisere Jeremía Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ cʉ̃ ojaꞌque queoro waꞌacaro niwʉ̃. Aꞌtiro ojacʉ niwĩ: \q1 \v 18 Ramá wãmetiri macãpʉre masã bʉjaweti, uti caricũcã tʉꞌonoꞌrõsaꞌa. \q1 Raquel pãrãmerã nituriarãnumiapʉ Israe curuacjãrã nʉmosãnumia na põꞌrãrẽ pũrõ dʉjasewãꞌa, utirãsama. \q1 Na põꞌrãrẽ wẽjẽcã ĩꞌarã bʉjaweticã, ãpẽrã wãcũtutuase oꞌomasĩtirãsama, ni ojanoꞌwʉ̃. \p \v 19 Herode wẽ́rĩ́ca beꞌro quẽꞌerõpʉ niꞌcʉ̃ Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ José Egiptopʉ nigʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p \v 20 —Wãꞌcãña. Wĩꞌmagʉ̃rẽ cʉ̃ paco meꞌrã Israe curuacjãrã nirĩ diꞌtapʉ sʉꞌori dajatojaaya. Wĩꞌmagʉ̃rẽ wẽjẽsĩꞌrĩꞌcãrã boapeꞌtia waꞌama, nicʉ niwĩ. \p \v 21 Tojo nicã tʉꞌogʉ, José wãꞌcã, wĩꞌmagʉ̃rẽ cʉ̃ paco meꞌrã Israe curuacjãrã nirĩ diꞌtapʉ sʉꞌori miacʉ niwĩ. \v 22 Beꞌro “Herode macʉ̃ Arquelao cʉ̃ pacʉre Judea diꞌta wiogʉ dʉcayuapʉ” nicã tʉꞌogʉ, uicʉ niwĩ. Tojo weegʉ topʉre waꞌasĩꞌrĩticʉ niwĩ. Õꞌacʉ̃rẽ quẽꞌerõpʉ werenoꞌcʉ niyugʉ, Galilea wãmetiri diꞌta peꞌe yʉꞌrʉacʉ niwĩ. \v 23 Topʉre etarã, Nazare wãmetiri macãpʉ tojaqueꞌacãrã niwã. Na topʉ waꞌacã, Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masã na ojaꞌque queoro waꞌacaro niwʉ̃. “Masã cʉ̃rẽ ‘Nazarecjʉ̃ nimi’ nirãsama”, ni ojanoꞌwʉ̃. \c 3 \s1 Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ buꞌeꞌque niꞌi \r (Mr 1.1-8; Lc 3.1-9,15-17; Jn 1.19-28) \p \v 1 Jesú cʉ̃ Nazarepʉ nirĩ cura Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ Judea diꞌtapʉ yucʉ marĩrõ, masã marĩrõpʉ waꞌacʉ niwĩ. Topʉ masã cʉ̃ tiropʉ ejarãrẽ buꞌecʉ niwĩ. \v 2 Aꞌtiro ni werecʉ niwĩ: \p —Cãꞌrõacã beꞌro Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ pãjãrã masã wiogʉ sãjãgʉ̃sami. Tojo weerã mʉsã ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjaweti, duꞌuya. Mʉsã wãcũsere dʉcayuya, nicʉ niwĩ. \v 3 Juã ye cjasere Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ Isaía aꞌtiro ojacʉ niwĩ: \q1 Niꞌcʉ̃ yucʉ marĩrõ, masã marĩrõpʉ aꞌtiro caricũnuꞌcũbajaqueꞌatigʉsami: \q1 “Marĩ wiogʉ aꞌtiatji maꞌarẽ apoyuya. \q1 Diacjʉ̃ca maꞌa añurĩ maꞌa quẽꞌrã́rõ weronojõ weeyuya”, ni ojacʉ niwĩ. \m Marĩ wiogʉ aꞌtiati dʉporo mʉsã nisetisere apoyuya, mʉsã wãcũsere dʉcayuya nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \p \v 4 Juã ya suꞌtiro cameyo poari meꞌrã na suꞌaꞌcaro nicaro niwʉ̃. Waꞌicʉrã casero meꞌrã ejeritucʉ niwĩ. Pajasecʉorã na baꞌasetisere poreroa, nʉcʉ̃ cjase mumia yere baꞌacʉ niwĩ. \p \v 5 Pãjãrã Jerusalẽ́cjãrã, ãpẽrã ti diꞌta Judeapʉ nirã́ cʉ̃ tiropʉ cʉ̃ buꞌesere tʉꞌorã waꞌacãrã niwã. Tojo nicã dia Jordã́ wãmetiri maa pʉꞌtocjãrã tʉꞌorã waꞌacãrã niwã. \v 6 Na ñaꞌarõ weeꞌquere wereyʉꞌrʉca beꞌro narẽ wãmeyecʉ niwĩ. \p \v 7 Tojo weeri cura pãjãrã fariseo masã, ãpẽrã saduceo masã wãmeyeduticãrã niwã. Na ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjaweti dʉcayusĩꞌrĩticã ĩꞌagʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã weetaꞌsari curuacjãrã aña weronojõ niꞌi. Aña nʉcʉ̃ ʉ̃jʉ̃cã, uiwãꞌcãsama. Mʉsã aña weronojõ buꞌiri daꞌresere uiꞌi. Tojo uirã, mʉsã ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjaweti dʉcayusĩꞌrĩtimirã, wãmeyedutirã aꞌtiapʉ. \v 8 Mʉsã, diacjʉ̃ta ʉ̃sã ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjaweti dʉcayuapʉ nírã, mʉsã weesetise meꞌrã ĩꞌoña. \v 9 Mʉsã aꞌtiro wãcũticãꞌña: “Ʉ̃sã Abrahã pãrãmerã niꞌi. Tojo weerã Õꞌacʉ̃ tiropʉ waꞌarãsaꞌa”, ni wãcũticãꞌña. Mʉsã wãcũsere dʉcayuticã, Abrahã pãrãmerã nise wapamarĩꞌi. Õꞌacʉ̃ ʉagʉ, aꞌte ʉ̃tãperi meꞌrã Abrahã pãrãmerã waꞌacã weemasĩmi. Cʉ̃ tojo weecãma, na peꞌe Õꞌacʉ̃ ʉaro weebosama. \v 10 Marĩ yucʉpagʉ oteꞌquepagʉ weronojõ niꞌi. Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ yucʉpagʉ dʉca marĩsepagʉre besecõꞌarõ weronojõ weegʉsami. Yucʉ añurõ dʉcatiticjʉre paacõꞌa, ʉ̃jʉ̃acõꞌacãꞌnoꞌsaꞌa. Tere weeꞌcaro weronojõ mʉsã wãcũsere dʉcayuticã, añurõ weesetiticã, Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ cõmea meꞌrã paacõꞌagʉ̃ weronojõ buꞌiri daꞌregʉsami. \v 11 Yʉꞌʉ mʉsãrẽ na ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjaweti, duꞌuama nígʉ̃, aco meꞌrã wãmeyeꞌe. Yʉꞌʉ beꞌro apĩ yʉꞌʉ nemorõ tutuagʉ aꞌtigʉsami. Cʉ̃ añugʉ̃ waro nimi. Yʉꞌʉ peꞌe mejõ nigʉ̃ tʉꞌoñaꞌa. Ne cʉ̃rẽ niꞌcãrõwijimasĩtisaꞌa. Cʉ̃ pũrĩcã Espíritu Santure mʉsãrẽ oꞌógʉsami. Cʉ̃rẽ masã meꞌrã ninuꞌcũcã weegʉsami. Ñaꞌarõrẽ ʉ̃jʉ̃aweero weronojõ mʉsãrẽ añurõ tojato nígʉ̃, ñaꞌarõ weeꞌquere cõꞌagʉ̃sami. \v 12 Yʉꞌʉ beꞌro aꞌtigʉ niꞌcʉ̃ trigo suꞌtiweeri masʉ̃ weronojõ nimi. Cʉ̃ te suꞌtire mejẽcã sʉꞌawee, cõꞌasami. Te trigo peri quẽꞌrãrẽ mejẽcã mii, te nʉrõrĩ wiꞌipʉ nʉrõsami. Te suꞌtire pecameꞌepʉ ʉ̃jʉ̃acõꞌasami. Aꞌte weronojõ cʉ̃, cʉ̃ yarã warore bese, cʉ̃ tiropʉ miagʉ̃sami. Ãpẽrãrẽ pecameꞌepʉ cõꞌabajuriogʉsami. Ti meꞌe ne peꞌtisome, ni werecʉ niwĩ Juã. \s1 Juã Jesure wãmeyeꞌque niꞌi \r (Mr 1.9-11; Lc 3.21-22) \p \v 13 Juã wãmeyeri curare Jesú Galileapʉ níꞌcʉ Jordã́ wãmetiri maapʉ waꞌacʉ niwĩ. Topʉre waꞌagʉ, Juãrẽ wãmeyedutigʉ waꞌagʉ weecʉ niwĩ. \v 14 Topʉ cʉ̃ etacã, Juã cʉ̃rẽ wãmeyesĩꞌrĩticʉ nimiwĩ. \p —Yʉꞌʉ peꞌe mʉꞌʉrẽ wãmeyedutironojõ oꞌogʉ, ¿mʉꞌʉ peꞌe yʉꞌʉre wãmeyedutigʉ aꞌtiti? nicʉ niwĩ Jesure. \p \v 15 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú “Wãmeyeya. Nipeꞌtise Õꞌacʉ̃ marĩrẽ weedutiꞌcaronojõta weeroʉaꞌa. Añucãꞌrõsaꞌa”, nicʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Juã “Jaʉ” ni, cʉ̃rẽ wãmeyecʉ niwĩ. \v 16 Cʉ̃rẽ wãmeyeca beꞌro cʉ̃ majãnʉꞌcãcãta, ʉꞌmʉse pãrĩcaro niwʉ̃. Jesú Espíritu Santu buja weronojõ bajugʉ cʉ̃pʉre dijatacã ejapejagʉre ĩꞌacʉ niwĩ. \p \v 17 Tojo waꞌacã, ʉꞌmʉsepʉ cʉ̃ pacʉ Õꞌacʉ̃ ucũdijocʉ niwĩ. \p —Ãꞌrĩ yʉꞌʉ macʉ̃ ʉpʉtʉ yʉꞌʉ maꞌigʉ̃ nimi. Cʉ̃ meꞌrã pũrõ eꞌcatiꞌi, nicʉ niwĩ. \c 4 \s1 Jesure wãtĩ Õꞌacʉ̃rẽ yʉꞌrʉnʉꞌcãcã weesĩꞌrĩmiꞌque niꞌi \r (Mr 1.12-13; Lc 4.1-13) \p \v 1 Jesú wãmeyenoꞌca beꞌro Espíritu Santu cʉ̃rẽ yucʉ marĩrõ, masã marĩrõpʉ sʉꞌori miacʉ niwĩ. Wãtĩ Jesure cʉ̃ pacʉre yʉꞌrʉnʉꞌcãdutigʉ niquesãcʉ nimiwĩ. \p \v 2 Topʉre Jesú cuarenta nʉmʉrĩ, cuarenta ñamirĩ ne cãꞌrõ baꞌaticʉ niwĩ. Beꞌro ʉjaboayʉꞌrʉacʉ niwĩ. \v 3 Jesú tojo ʉjaboacã ĩꞌagʉ̃, wãtĩ cʉ̃ pʉꞌto waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ diacjʉ̃ta Õꞌacʉ̃ macʉ̃ niꞌi nígʉ̃, aꞌte ʉ̃tãperire pã́ dojorẽ baꞌaya, nicʉ niwĩ. \v 4 Cʉ̃ tojo nicã, Jesú aꞌtiro yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ aꞌtiro ojanoꞌo: “Masã baꞌase meꞌrã diaꞌcʉ̃ catimasĩtisama. Na añurõ nisĩꞌrĩrã, nipeꞌtise Õꞌacʉ̃ ucũsere yʉꞌti ẽjõpeosama”, niwʉ̃, nicʉ niwĩ. \p \v 5 Beꞌro wãtĩ cʉ̃rẽ Jerusalẽ́pʉ “Õꞌacʉ̃ ya macã”, na ninoꞌca macãpʉ miacʉ niwĩ. Topʉre Õꞌacʉ̃ wiꞌi dʉposãrĩpʉ sʉꞌori miimʉjãcʉ niwĩ. \v 6 Jesure nicʉ niwĩ tja: \p —Mʉꞌʉ diacjʉ̃ta Õꞌacʉ̃ macʉ̃ niꞌi nígʉ̃, aꞌtopʉ buꞌpudijaya. Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ aꞌtiro ni ojanoꞌo: \q1 Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ werecoꞌterã meꞌrã mʉꞌʉrẽ coꞌtedutigʉsami. \q1 Mʉꞌʉrẽ ʉ̃tãgãpʉ doquepejari nírã, mʉꞌʉrẽ tuuñeꞌerãsama, ni ojanoꞌcaro niwʉ̃, nicʉ niwĩ wãtĩ. \p \v 7 Tojo nisere Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ aꞌte quẽꞌrã ojanoꞌcaro niwʉ̃: “Mʉꞌʉ wiogʉ Õꞌacʉ̃ cʉ̃ ucũꞌquere ne niꞌcãti ¿diacjʉ̃ta nimitito? nírã, cʉ̃rẽ weeĩꞌodutiticãꞌña”, ni ojanoꞌwʉ̃, nicʉ niwĩ Jesú. \p \v 8 Beꞌro wãtĩ ʉ̃rʉ̃gʉ̃ ʉꞌmʉacjʉpʉ miacʉ niwĩ tja. Topʉre nipeꞌtise aꞌti diꞌta cjase macãrĩrẽ, tojo nicã te macãrĩ cʉosere ĩꞌopeꞌocãꞌcʉ niwĩ. \v 9 Ĩꞌogʉ̃, cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Nipeꞌtise aꞌte mʉꞌʉrẽ ĩꞌoꞌquere oꞌogʉti mʉꞌʉ yʉꞌʉre ejaqueꞌa ẽjõpeocã, nicʉ niwĩ. \p \v 10 Tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Waꞌaya, wãtĩ. Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ aꞌtiro ojanoꞌo: “Õꞌacʉ̃ mʉꞌʉ wiogʉ niꞌcʉ̃rẽta ẽjõpeoya. Cʉ̃ niꞌcʉ̃rẽta yʉꞌtiroʉaꞌa”, niwʉ̃, nicʉ niwĩ. \p \v 11 Tojo nicã tʉꞌogʉ, wãtĩ waꞌa waꞌacʉ niwĩ. Beꞌro Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterã ʉꞌmʉsecjãrã Jesure weetamurã, baꞌase ecarã aꞌticãrã niwã. \s1 Jesú ne waro cʉ̃ Galileapʉ buꞌenʉꞌcãꞌque niꞌi \r (Mr 1.14-15; Lc 4.14-15) \p \v 12 Beꞌro Jesú “Juã wãmeyeri masʉ̃rẽ buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ niapʉ” nisere tʉꞌocʉ niwĩ. Tere tʉꞌogʉ, Galilea diꞌtapʉ waꞌacʉ niwĩ. \v 13 Topʉre cʉ̃ ya macã Nazarepʉre tojaqueꞌaticʉ niwĩ. Ape macã Capernau peꞌe tojaqueꞌacʉ niwĩ. Ti macã ditara sumuto Zabulṍ, tojo nicã Neftalí wãmetiro waꞌteropʉ nicaro niwʉ̃. \v 14 Aꞌte Isaía Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ cʉ̃ ojaꞌque queoro waꞌadutiro tojo waꞌacaro niwʉ̃. \v 15 Aꞌtiro ojacʉ niwĩ: \q1 Zabulṍ, tojo nicã Neftalí wãmetise diꞌta Galilea wãmetiri ditara pʉꞌtopʉ niꞌi. \q1 Jordã́ wãmetiri maa ape pãꞌrẽpʉ niꞌi. \q1 Topʉ Galilea diꞌtapʉ judío masã nitirã nisama. \q1 \v 16 Tocjãrã masã naꞌitĩꞌarõpʉ nirã́ weronojõ Õꞌacʉ̃rẽ masĩtisama. \q1 Tojo nimirã, añurõ boꞌreyusere ĩꞌarã weronojõ narẽ yʉꞌrʉoacjʉre ĩꞌarãsama. \q1 Na Õꞌacʉ̃ yere masĩtimirã tere werecã, tʉꞌorãsama. \q1 Na buꞌiri daꞌre bajurionoꞌboꞌcãrã nimirã, masãbajuama, ni ojanoꞌwʉ̃. \p \v 17 Titare topʉ Jesú masãrẽ ne waro buꞌewãꞌcõcʉ niwĩ. Narẽ “Mʉsã ñaꞌarõ weesetisere bʉjaweti, duꞌuya. Mʉsã wãcũsere dʉcayuya. Cãꞌrõacã beꞌro Õꞌacʉ̃ cʉ̃ wiogʉ nimi nisere masãrẽ masĩcã weegʉsami”, ni buꞌecʉ niwĩ. \s1 Jesú baꞌparitirã waꞌi wẽjẽrĩ masãrẽ pijiꞌque niꞌi \r (Mr 1.16-20; Lc 5.1-11) \p \v 18 Beꞌro Jesú Galilea wãmetiri ditara sumutopʉ sijabaqueꞌacʉ niwĩ. Topʉ waꞌa, niꞌcʉ̃ põꞌrã pʉarã ʉmʉarẽ bocaejacʉ niwĩ. Niꞌcʉ̃ Simó, apetero Pedro pisunoꞌgʉ̃ nicʉ niwĩ. Apĩ cʉ̃ acabiji André nicʉ niwĩ. Na waꞌi wẽjẽrĩ masã nicãrã niwã. Tojo weerã na wejecʉre ditarapʉ doqueñorã weecãrã niwã. \v 19 Na tojo weecã ĩꞌagʉ̃, Jesú narẽ nicʉ niwĩ: \p —Teꞌa yʉꞌʉ meꞌrã. Mʉsã niꞌcãrõacãrẽ waꞌi wẽjẽrĩ masã niꞌi. Beꞌropʉre majã waꞌi wẽjẽrã weronojõ masãrẽ yé quetire wererãsaꞌa. Tojo weecã, pãjãrã ẽjõpeorãsama, nicʉ niwĩ. \p \v 20 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, maata na waꞌi wẽjẽse cʉoꞌquere duꞌucũupeꞌo, cʉ̃ meꞌrã sirutuwãꞌcãcãrã niwã. \p \v 21 Cãꞌrõ yʉꞌrʉaa, ãpẽrã cʉ̃ acabiji meꞌrã nirãrẽ tja ĩꞌacʉ niwĩ. Na Zebedeo põꞌrã Santiago, Juã nicãrã niwã. Na, na pacʉ meꞌrã yucʉsʉpʉ wejecʉpagʉre dero aporã sãñacãrã niwã. Jesú na quẽꞌrãrẽ “Teꞌa”, nicʉ niwĩ. \v 22 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, na yawʉ yucʉsʉre, tojo nicã na pacʉre totá cõꞌacũu, Jesú meꞌrã sirutuwãꞌcãcãrã niwã. \s1 Jesú pãjãrã masãrẽ buꞌeꞌque niꞌi \r (Lc 6.17-19) \p \v 23 Jesú nipeꞌtiro Galilea diꞌtapʉ judío masã nerẽwʉase wiꞌseripʉ buꞌecusiacʉ niwĩ. Cʉ̃ añuse queti Õꞌacʉ̃ yere, cʉ̃ wiogʉ nimi nisere buꞌecʉ niwĩ. Noꞌo na deꞌro nise dutitisere yʉꞌrʉowãꞌcãcʉ niwĩ. \v 24 Cʉ̃ tojo weese quetire nipeꞌtiro Siria diꞌtacjãrã masĩpeꞌticãrã niwã. Tojo weerã deꞌro nise piꞌetirãrẽ cʉ̃ tiropʉ miacãrã niwã. Doꞌatirãrẽ, wãtĩ sãjãnoꞌcãrãrẽ, noꞌo ñama wẽrĩse cʉorãrẽ, tojo nicã sijamasĩtirãrẽ cʉ̃ tiro miaa, yʉꞌrʉoduticãrã niwã. Nipeꞌtirãrẽ yʉꞌrʉocʉ niwĩ. \v 25 Cʉ̃ tojo weecã tʉꞌorã, pãjãrã Galilea diꞌtacjãrã, Decápoli wãmetise macãrĩcjãrã sirutucãrã niwã. Tojo nicã Jerusalẽ́cjãrã, Judea diꞌtacjãrã, Jordã́ wãmetiri maa siaquijicjãrãpʉ sirutucãrã niwã. \c 5 \s1 Jesú ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉ masãrẽ buꞌeꞌque niꞌi \p \v 1 Jesú pãjãrã sirutucã ĩꞌagʉ̃, ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉ mʉjãa, ejanujãcʉ niwĩ. Tojo weecã, cʉ̃ buꞌerã cʉ̃ sumuto nerẽnujãcãrã niwã. \v 2 Beꞌro Jesú narẽ aꞌtiro buꞌenʉꞌcãcʉ niwĩ: \s1 Aꞌtiro weerãnojõ eꞌcatima nise niꞌi \r (Lc 6.20-23) \p \v 3 “ ‘Õꞌacʉ̃ weetamurõ meꞌrã diaꞌcʉ̃ cʉ̃ ʉaro weemasĩꞌi’ nirãnojõ eꞌcatirãsama. Tojo nirãnojõ Õꞌacʉ̃ wiogʉ nirõpʉ sãjã́árãsama. \p \v 4 ”Bʉjawetirãnojõ eꞌcatima. Õꞌacʉ̃ narẽta weetamugʉ̃sami. Narẽ wãcũtutuacã weegʉsami. \p \v 5 ”Noꞌo ‘Yʉꞌʉ basu ãpẽrã yʉꞌrʉoro niꞌi’ nitirãnojõ eꞌcatisama. Tojo weerã na Õꞌacʉ̃ ‘Oꞌogʉti’ níꞌque diꞌtare ñeꞌerãsama. \p \v 6 ”Õꞌacʉ̃ ye, diacjʉ̃ nisere masĩsĩꞌrĩrã, ʉjaboa, acowʉoꞌcãrã weronojõ nisama. Tojo ʉjaboa, acowʉorã weronojõ masĩsĩꞌrĩrãrẽ Õꞌacʉ̃ eꞌcatise oꞌogʉsami. Na Õꞌacʉ̃ yere masĩ́ca beꞌro baꞌa, sĩꞌrĩtuurã weronojõ nisama. \p \v 7 ”Ãpẽrãrẽ pajañaꞌrã eꞌcatima. Õꞌacʉ̃ quẽꞌrã narẽ pajañaꞌgʉ̃sami. \p \v 8 ”Noꞌo ñaꞌase moorãnojõ eꞌcatima. Náta Õꞌacʉ̃rẽ ĩꞌarãsama. \p \v 9 ”Noꞌo aꞌmequẽse marĩrõ ninuꞌcũsĩꞌrĩrãnojõ eꞌcatima. Õꞌacʉ̃ narẽ ‘Yʉꞌʉ põꞌrã nima’, nigʉ̃sami. \p \v 10 ”Noꞌo Õꞌacʉ̃ ʉaro weecã ñaꞌarõ weesirutunoꞌrãnojõ eꞌcatima. Náta Õꞌacʉ̃ wiogʉ nirõpʉ waꞌarãsama. \p \v 11 ”Yʉꞌʉre ẽjõpeose buꞌiri mʉsãrẽ ãpẽrã ñaꞌarõ bujicãꞌa, piꞌetise oꞌorãsama. Noꞌo nise nisoo, nimaꞌarãsama mʉsãrẽ. Na tojo weecã, eꞌcatiya. \v 12 Dʉporocjãrãpʉ Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masãrẽ mejãrõta weecãrã niwã. Mʉsã ʉꞌmʉsepʉre pajibutiaro eꞌcatise bocarãsaꞌa. Tojo weerã eꞌcatiya”, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Aꞌti ʉmʉcopʉre Jesure ẽjõpeorã moa, sĩꞌose weronojõ nima nise niꞌi \r (Mr 9.50; Lc 14.34-35) \p \v 13 Jesú aꞌtiro buꞌenemocʉ niwĩ: \p “Marĩ baꞌarã, ʉꞌsʉato nírã moarẽ sãꞌa. Mʉsã moa weronojõ niꞌi aꞌti nucũcãpʉre. Mʉsã añurõ niseticã ĩꞌarã, ãpẽrã quẽꞌrã ĩꞌacũu, yʉꞌʉre ẽjõpeorãsama. Mʉsã tojo weeticãma, moa ocatiro weronojõ nirãsaꞌa. Moa ocaticã, ʉꞌsʉatisaꞌa. Te tojo nicã, cõꞌacãꞌnoꞌo. ¿Apaturi deꞌro wee moa ocacã weebosari tja? \p \v 14 ”Mʉsã yʉꞌʉre ẽjõpeorã sĩꞌose weronojõ niꞌi masãrẽ. Tojo weerã mʉsã ãpẽrã yʉꞌʉre masĩtirãrẽ masĩcã weeꞌe. Niꞌcã macã ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉ nirĩ macã bajutiropʉ niticã weetisaꞌa. \v 15 Masã sĩꞌocjare apeyenojõ docapʉ sĩꞌótisama. Tojo weronojõ oꞌorã, nipeꞌtirã ti wiꞌipʉ nirãrẽ bajuato nírã ʉꞌmʉarõpʉ peosama. \v 16 Aꞌte weronojõ bajuyoropʉ yʉꞌʉ ʉaronojõ añurõ weesetiya. Mʉsã añurõ weecã ĩꞌarã, ãpẽrã quẽꞌrã marĩ pacʉ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃rẽ ‘Añuyʉꞌrʉgʉ nimi’, ni eꞌcatirãsama. \s1 Jesú Moisé dutiꞌque cjasere ucũꞌque niꞌi \p \v 17 ”Aꞌtiro wãcũticãꞌña yʉꞌʉre. ‘Jesú Moisé dutiꞌquere, tojo nicã Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masã na wereyuꞌquere cõꞌagʉ̃ aꞌtigʉ weepĩ’, niticãꞌña. Tere cõꞌagʉ̃ mejẽta aꞌtiwʉ. Tere queoro weepeꞌogʉ aꞌtigʉ weewʉ. \v 18 Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Ʉꞌmʉse, aꞌti turi nirĩ curare Õꞌacʉ̃ ne cãꞌrõacã te dutisere cõꞌasome. Nipeꞌtise cʉ̃ ‘Aꞌtiro weegʉti’ níꞌquere queoro weegʉsami. \v 19 Tojo weegʉ noꞌo cãꞌrõacã te dutisere yʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃nojõ mejõ nigʉ̃ waro nigʉ̃sami Õꞌacʉ̃ wiogʉ nirõpʉre. Tojo nicã ãpẽrãrẽ yʉꞌrʉnʉꞌcãcã weegʉnojõ mejãrõta nigʉ̃sami. Apĩ Moisé dutisere weegʉ́ peꞌe, tojo nicã ãpẽrãrẽ tere weedutigʉ peꞌe wiogʉ weronojõ nigʉ̃sami Õꞌacʉ̃ wiogʉ nirõpʉre. \v 20 Mʉsãrẽ aꞌtiro weregʉti. Moisé dutiꞌquere buꞌeri masã, tojo nicã fariseo masã yʉꞌrʉoro Õꞌacʉ̃ dutise peꞌere añurõ weeyʉꞌrʉnʉꞌcãtirã, Õꞌacʉ̃ tiropʉ waꞌasome”, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú uase cjasere masãrẽ wereꞌque niꞌi \r (Lc 12.57-59) \p \v 21 Jesú aꞌtiro werenemocʉ niwĩ: “Mʉsã tʉꞌopã mʉsã ñecʉ̃sʉmʉarẽ dutiꞌquere: ‘Masãrẽ wẽjẽcõꞌaticãꞌña. Noꞌo apĩrẽ wẽjẽcõꞌagʉ̃nojõ tenojõ besegʉ tiropʉ besenoꞌo, buꞌiri daꞌrenoꞌgʉ̃sami’, niwʉ̃. \v 22 Yʉꞌʉ peꞌe aꞌtiro weregʉti. Noꞌo cʉ̃ acaweregʉ meꞌrã uagʉnojõ buꞌiri daꞌrenoꞌgʉ̃sami. Noꞌo cʉ̃ acaweregʉre ‘Mʉꞌʉ wapamarĩꞌi’ ni bujicãꞌgʉ̃nojõ wiorã tiropʉ besenoꞌgʉ̃sami. Noꞌo cʉ̃ acaweregʉre ‘Waꞌicʉ weronojõ tʉꞌomasĩse moobutiaꞌa’ nigʉ̃nojõrẽ Õꞌacʉ̃ pecameꞌepʉ buꞌiri daꞌre, cõꞌatawio niꞌi. \p \v 23 ”Tojo weegʉ Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ noꞌo Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeoacjʉ apeyenojõ oꞌogʉtigʉ, ‘Yʉꞌʉ acaweregʉre ñaꞌarõ weecãti’ ni wãcũbocagʉ, aꞌtiro weeroʉaꞌa. \v 24 Cʉ̃ oꞌoatjere duꞌupeo, cʉ̃rẽ acobojose sẽrĩmʉꞌtãgʉ̃ waꞌaroʉaꞌa. Beꞌro ‘Õꞌacʉ̃rẽ oꞌogʉti’ níꞌquere oꞌoroʉaꞌa. \p \v 25 ”Apeye quẽꞌrãrẽ weregʉti. Niꞌcʉ̃ mʉsãrẽ weresãsĩꞌrĩgʉ̃ besewʉaropʉ miasĩꞌrĩcã, maata topʉ waꞌase dʉporo apoweꞌocãꞌña. Tojo weecã, mʉsãrẽ beseri masʉ̃rẽ oꞌotibosami. Tojo weeticãma, beseri masʉ̃ surarapʉre oꞌo, buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ sõrõbosami. \v 26 Diacjʉ̃ta mʉsãrẽ weregʉti. Buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ sãjãa wapayepeꞌoticã, ne duꞌuwĩrõsome”, ni werecʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú “Mʉsã nʉmosãnumia, mʉsã marãpʉsʉmʉa nitirãrẽ aꞌmetãrãticãꞌña” nise niꞌi \p \v 27 Jesú aꞌtiro werenemocʉ niwĩ: “Apeyere todʉporopʉ dutiꞌquere tʉꞌopã. ‘Mʉsã nʉmosãnumia nitirãrẽ, mʉsã marãpʉsʉmʉa nitirãrẽ aꞌmetãrãticãꞌña’, niwʉ̃. \v 28 Yʉꞌʉ peꞌe aꞌtiro weregʉti. Noꞌo numiorẽ ñaꞌarõ weesĩꞌrĩ ʉaripejase meꞌrã ĩꞌagʉ̃nojõ cʉ̃ poꞌpeapʉ co meꞌrã ñaꞌarõ weetojasami. \p \v 29 ”Tojo weerã mʉsã caperi meꞌrã ñaꞌarõ weesĩꞌrĩrã, tigare orewee cõꞌaboꞌcaro weronojõ maata ĩꞌaduꞌucãꞌña. Ñaꞌarõ weeduꞌutirã, pecameꞌepʉ waꞌarãsaꞌa. Mʉsã capeare cõꞌarã, ti capea diaꞌcʉ̃rẽ bajuriorãsaꞌa. Nipeꞌtiro mʉsã upʉ pecameꞌepʉ waꞌacã, ñaꞌayʉꞌrʉsaꞌa. \v 30 Mejãrõta buꞌiri bocari nígʉ̃, diacjʉ̃camocã meꞌrã ñaꞌarõ weesĩꞌrĩgʉ̃, weeduꞌucãꞌña. Tojo weecã, nipeꞌtiro upʉ pecameꞌepʉ buꞌiri bocaboꞌcaro buꞌiri daꞌrenoꞌsome”, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú, marãpʉtirã, nʉmotirã aꞌmerĩ cõꞌase cjasere ucũꞌque niꞌi \r (Mt 19.9; Mr 10.11-12; Lc 16.18) \p \v 31 Jesú ninemocʉ niwĩ: “Apeye todʉporocjãrãpʉre níꞌquere tʉꞌopã: ‘Noꞌo nʉmorẽ cõꞌagʉ̃, “Aꞌte ye buꞌiri mʉꞌʉrẽ cõꞌaꞌa” nirĩ pũrĩrẽ oja, core oꞌoroʉaꞌa’, niwʉ̃. \v 32 Yʉꞌʉ peꞌe aꞌtiro weregʉti. Niꞌcʉ̃ cʉ̃ nʉmorẽ co apĩ meꞌrã ñaꞌarõ nitimicã cõꞌagʉ̃nojõ core ʉmʉa meꞌrã ñaꞌarõ weeri masõrẽ weronojõ tojacã weesami. Noꞌo marãpʉ cõꞌanoꞌco meꞌrã nʉmotigʉnojõ quẽꞌrã ñaꞌarõ cʉ̃ nʉmo nitigo meꞌrã aꞌmetãrãgʉ̃ weronojõ tojasami”, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú “Aꞌtiro weerãti” nise cjasere cʉ̃ buꞌeꞌque niꞌi \p \v 33 Jesú aꞌtiro werenemocʉ niwĩ: “Apeyere todʉporocjãrãrẽ níꞌquere tʉꞌopã: ‘Mʉsã “Õꞌacʉ̃ wãme meꞌrã weegʉti” níꞌcaronojõta nisooro marĩrõ queoro weeya’, niwʉ̃. \v 34 Yʉꞌʉ peꞌe aꞌtiro weregʉti. Mʉsã ãpẽrãrẽ ‘Aꞌtiro weerãti’ nírã, Õꞌacʉ̃rẽ wãmepeoticãꞌña. ‘Ʉꞌmʉse meꞌrã weerãti’, niticãꞌña. Õꞌacʉ̃ nirṍ topʉta niꞌi. \v 35 ‘Aꞌti nucũcã meꞌrã niꞌi’, niticãꞌña. Õꞌacʉ̃ wééca diꞌta niꞌi. Jerusalẽ́ quẽꞌrã marĩ wiogʉ Õꞌacʉ̃ ya macã niꞌi. Tojo weerã Jerusalẽ́ meꞌrã wãmepeoticãꞌña. \v 36 Tojo nicã ‘Ʉ̃sã ya dʉpoa meꞌrã niꞌi’, niticãꞌña. Mʉsã tojo nise meꞌrã niꞌcã poadare ñirĩ da o butiri da dʉcayumasĩtisaꞌa. \v 37 Aꞌtiro diaꞌcʉ̃ niña. Diacjʉ̃ nicã, wãmepeoro marĩrõ ‘Diacjʉ̃ta niꞌi’, niña. Tojo niticã, ‘Diacjʉ̃ niweꞌe’, niña. Mʉsã ninemopeosepʉa noꞌo wãtĩ wãcũse oꞌose nibosaꞌa. \s1 Jesú ãpẽrã mejẽcã weecã aꞌmedutitise niꞌi \r (Lc 6.29-30) \p \v 38 ”Apeyere todʉporocjãrãrẽ níꞌquere tʉꞌopã: ‘Niꞌcʉ̃ mʉsãrẽ capea paatĩꞌacã, mʉsã quẽꞌrã mejãrõta cʉ̃rẽ paatĩꞌaaꞌmeña’, niwʉ̃. Tojo nicã ‘Upicare paapeꞌecã, mejãrõta cʉ̃rẽ paapeꞌeaꞌmeña’, niwʉ̃. \v 39 Yʉꞌʉ peꞌe mʉsãrẽ aꞌtiro weregʉti. Mʉsãrẽ ñaꞌarõ weecã, tojo tʉꞌoñaꞌcãꞌña. Aꞌmeticãꞌña. Tojo weronojõ oꞌogʉ, mʉꞌʉrẽ niꞌcã peꞌe pãꞌrẽ diapoapʉ paacã, ape pãꞌrẽ dʉꞌsari pãꞌrẽ peꞌere majãminʉꞌcã, paadutiya tja. \v 40 Niꞌcʉ̃ beseri masã tiropʉ mʉꞌʉrẽ weresãꞌcʉ mʉꞌʉ ya camisare sẽrĩbosami. Cʉ̃ tojo weecã, buꞌicjãrõ mʉꞌʉ sãñarõ quẽꞌrãrẽ tuweeoꞌoya. \v 41 Surara mʉꞌʉrẽ niꞌcã kilómetro cʉ̃ yere miabosaya nicã, mʉꞌʉ peꞌe cʉ̃ ʉacã, pʉa kilómetro miabosaya. \v 42 Noꞌo mʉꞌʉrẽ apeyenojõ sẽrĩcã, oꞌoya. Apeyenojõ mʉꞌʉrẽ wasocã, ‘Wasoweꞌe’, niticãꞌña”, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Marĩrẽ ĩꞌatuꞌtirãrẽ maꞌidutise niꞌi \r (Lc 6.27-28,32-36) \p \v 43 Jesú werenemocʉ niwĩ: “Apeye todʉporocjãrãrẽ níꞌque quẽꞌrãrẽ tʉꞌopã: ‘Mʉsã meꞌrãcjʉ̃rẽ maꞌiña. Mʉsãrẽ ĩꞌatuꞌtigʉ peꞌere aꞌpepũrĩña’, niwʉ̃. \v 44 Yʉꞌʉ peꞌe mʉsãrẽ weregʉti. Mʉsãrẽ ĩꞌatuꞌtirãrẽ maꞌiña. Mʉsãrẽ ñaꞌarõ ucũrãrẽ ‘Añurõ waꞌato’, niña. Mʉsãrẽ ñaꞌarõ weecã, ñaꞌarõ bujicãꞌmicã, na ye niatjere Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩbosaya. \v 45 Tojo weerã marĩ pacʉ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ põꞌrã niꞌi nisere ĩꞌorãsaꞌa. Cʉ̃ añurã, ñaꞌarã tiropʉ mujĩpũrẽ boꞌreyucã weemi. Mejãrõta añurõ weerã́, ñaꞌarõ weerã́ tiropʉ aco pejacã weemi. \v 46 Mʉsãrẽ mairã diaꞌcʉ̃rẽ maꞌírã, ¿ñeꞌenojõrẽ mʉsã Õꞌacʉ̃ oꞌoatjere bocabosaʉ? Niyeru wapaseeri masã quẽꞌrã tojota weema. Na ñaꞌarã nimirã, na meꞌrãcjãrãrẽ maꞌisama. \v 47 Mʉsã acawererã diaꞌcʉ̃rẽ añudutirã, ¿ñeꞌenojõrẽ añuse weerã weebosaʉ? Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeotirã quẽꞌrã tojota na acawererã diaꞌcʉ̃rẽ añudutisama. Tojo weerã nipeꞌtirãrẽ aꞌmerĩ maꞌi, añudutiya. \v 48 Marĩ pacʉ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ ñaꞌase moogʉ̃ nimi. Mʉsã quẽꞌrã cʉ̃ weronojõ ñaꞌase moorã ninuꞌcũcãꞌña”, ni werecʉ niwĩ Jesú. \c 6 \s1 Añurõ weesetise cjasere Jesú buꞌeꞌque niꞌi \p \v 1 Jesú aꞌtiro werenemocʉ niwĩ: “Mʉsã weesere ãpẽrãrẽ ĩꞌadutirã, na ĩꞌorõpʉ diaꞌcʉ̃ añurõ weeticãꞌña. Mʉsã tojo weecãma, marĩ pacʉ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ ne cãꞌrõ añusere mʉsãrẽ oꞌosome. \v 2 Tojo weerã mʉsã pajasecʉorãrẽ weetamurã, nipeꞌtirãrẽ werestepeꞌoticãꞌña. Weetaꞌsari masã na nerẽwʉasepʉ, tojo nicã macã decopʉ na weeꞌquere werestepeꞌocãꞌma. Masãrẽ añurõ ucũdutirã tojo weesama. Mʉsã na weronojõ weeticãꞌña. Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Narẽ masã añurõ ucũse meꞌrã wapataꞌatojama. Tojo weerã na beꞌropʉre bocasome. \v 3 Mʉsã peꞌe pajasecʉorãrẽ apeyenojõ oꞌorã, noꞌo mʉꞌʉ meꞌrãcjʉ̃ ĩꞌatiri cura oꞌoya. \v 4 Yaꞌyioro ãpẽrã na masĩtiro oꞌoya. Tojo weecã, marĩ pacʉ nipeꞌtise marĩ yaꞌyioro weesere ĩꞌapeꞌogʉ, mʉsãrẽ añusere oꞌogʉsami. \s1 Jesú ‘Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩrã, aꞌtiro ñubueya’ nise niꞌi \r (Lc 11.2-4) \p \v 5 ”Mʉsã ñubuerã, weetaꞌsari masã weronojõ weeticãꞌña. Na nerẽwʉase wiꞌseripʉ, tojo nicã masã pãjãrã yʉꞌrʉaropʉ nuꞌcũ, masã ĩꞌato nírã ñubuesama. Mʉsãrẽ diacjʉ̃ weregʉti. Na ãpẽrã ĩꞌase meꞌrã wapataꞌatojama. Beꞌropʉre bocasome. \v 6 Mʉsã yʉꞌʉre ẽjõpeorã, mʉsã ya tucũpʉ sãjãa, sopere biꞌa, mʉsã pacʉ Õꞌacʉ̃ mʉsã meꞌrã nigʉ̃rẽ sẽrĩ, ñubueya. Tojo weecã, marĩ pacʉ noꞌo bajutiropʉ weesere ĩꞌapeꞌogʉ, mʉsãrẽ añusere oꞌogʉsami. \p \v 7 ”Õꞌacʉ̃rẽ ñubuerã wãcũtimirã, pejetiri mejãrõta ñubuemʉjãticãꞌña. Õꞌacʉ̃rẽ masĩtirã, ʉ̃sãrẽ peje ucũse meꞌrã tʉꞌogʉsami nírã, tojo weesama. \v 8 Mʉsã na weronojõ weeticãꞌña. Marĩ pacʉ mʉsã ʉasenojõrẽ sẽrĩatji dʉporo masĩtojasami. \v 9 Tojo weerã mʉsã aꞌtiro ñubueya: \q1 ”‘Pacʉ, mʉꞌʉ ʉꞌmʉsepʉ niꞌi. \q1 Nipeꞌtirã mʉꞌʉrẽ wiopesase meꞌrã ẽjõpeoato. \q1 \v 10 Aꞌti turipʉre mʉꞌʉ beseꞌcʉ maata wiogʉ sãjãgʉ̃ aꞌtiato. \q1 Ʉꞌmʉsepʉre mʉꞌʉ ʉaro diaꞌcʉ̃ weesama. \q1 Aꞌti turicjãrã quẽꞌrã mejãrõta weeato. \q1 \v 11 Ʉ̃sãrẽ ʉmʉcorinʉcʉ̃ baꞌase oꞌoya. \q1 \v 12 Ʉ̃sã ñaꞌarõ weeꞌquere acobojoya. \q1 Ʉ̃sã ãpẽrãrẽ acobojoꞌcaro weronojõta ʉ̃sã quẽꞌrãrẽ acobojoya. \q1 \v 13 Ʉ̃sã ñaꞌarõ weesĩꞌrĩsere cãꞌmotaꞌaya. \q1 Tojo nicã ñaꞌagʉ̃ ʉ̃sãrẽ niquesãcã, cãꞌmotaꞌaya. \q1 Mʉꞌʉ niꞌcʉ̃ta dutimasĩꞌi. \q1 Tutuayʉꞌrʉgʉ niꞌi. \q1 Mʉꞌʉ niꞌcʉ̃rẽta masã ẽjõpeorãsama. \q1 Mʉꞌʉ ninuꞌcũcʉ̃saꞌa’, ni sẽrĩña Õꞌacʉ̃rẽ. \p \v 14 ”Ãpẽrã mʉsãrẽ ñaꞌarõ weeꞌquere acobojocã, marĩ pacʉ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ quẽꞌrã mʉsãrẽ acobojogʉsami. \v 15 Tojo weeticãma, marĩ pacʉ mʉsã ñaꞌarõ weeꞌquere acobojosome”, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú “Beꞌti ñubuerã, aꞌtiro weeya” nise niꞌi \p \v 16 Jesú narẽ buꞌenemocʉ niwĩ: “Mʉsã beꞌti ñubuerã, weetaꞌsari masã weronojõ weeticãꞌña. Na ãpẽrãrẽ añurõ wãcũduti, beꞌtima nidutirã bʉjawetirã weronojõ weesoosama. Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Na masã añurõ wãcũse diaꞌcʉ̃rẽ wapataꞌatojasama. Beꞌropʉre bocasome. \v 17 Mʉsã peꞌe beꞌti ñubuerã, mʉsã weewʉaronojõta weeya. Diapoa waacoe, wʉjapoameꞌrĩcãꞌña. \v 18 Tojo weecã, ãpẽrã mʉsã beꞌtisere masĩsome. Marĩ pacʉ diaꞌcʉ̃ marĩ yaꞌyioro weesere ĩꞌapeꞌogʉ masĩgʉ̃sami. Cʉ̃ mʉsãrẽ añusere oꞌogʉsami”, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Ʉꞌmʉsepʉ marĩ bocatjere wãcũnʉrʉ̃dutise niꞌi \r (Lc 12.33-34) \p \v 19 Jesú buꞌenemocʉ niwĩ: “Apeyenojõ aꞌti turi cjasere peje seeneocũuticãꞌña. Te butiwiji, boadija waꞌasaꞌa. Tere ãpẽrãnojõ baꞌabajuriodijocãꞌsama. Mʉsã neocũusere yajari masʉ̃ sãjãa, yajapeꞌocʉ̃sami. \v 20 Tojo weronojõ oꞌorã, ʉꞌmʉse cjase peꞌere seeneocũuyuya. Õꞌacʉ̃ ʉaronojõ weenuꞌcũcãꞌña. Tojo weerã topʉre peje añuse cʉorãsaꞌa. Topʉre mʉsã seeneocũuꞌque mʉsã cʉoatje ne butiwijisome. Ãpẽrãnojõ ne baꞌatirãsama. Yajari masã quẽꞌrã Õꞌacʉ̃ tiropʉ sãjãa, yajasome. \v 21 Marĩ ʉpʉtʉ maꞌisere wãcũnʉrʉ̃saꞌa. Tojo weerã aꞌti turi cjase diaꞌcʉ̃rẽ wãcũnʉrʉ̃ticãꞌña. Õꞌacʉ̃ ye peꞌere wãcũnʉrʉ̃ña”, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Marĩ caperi sĩꞌocja weronojõ niꞌi nise niꞌi \r (Lc 11.34-36) \p \v 22 Jesú aꞌtiro werenemocʉ niwĩ: “Marĩ caperi sĩꞌomʉꞌtãcja weronojõ niꞌi. Marĩ caperi añucã, añurõ ĩꞌamasĩꞌi. \v 23 Marĩ caperi ĩꞌaejaticãma, añurõ ĩꞌatisaꞌa. Aꞌte weronojõ mʉsã Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeo, cʉ̃ yere weecã, caperi añurõ weronojõ niꞌi. Mʉsã aꞌti turi cjase peꞌere wãcũnʉrʉ̃cãma, caperi ĩꞌaejatirã weronojõ niꞌi. Õꞌacʉ̃ ʉaronojõ weetirã, naꞌitĩꞌarõpʉ nirã́, cʉ̃rẽ masĩtirã weronojõ niꞌi. \s1 Niyerure maꞌírã, Õꞌacʉ̃ peꞌere maꞌitisaꞌa nise niꞌi \r (Lc 16.13) \p \v 24 ”Niꞌcʉ̃ ãpẽrãrẽ daꞌracoꞌtegʉ pʉarã dutisere weemasĩtisami. Niꞌcʉ̃rẽ maꞌígʉ̃, apĩrẽ maꞌitisami. Tojo nicã niꞌcʉ̃ dutisere yʉꞌtigʉ, apĩ dutise peꞌere yʉꞌtitisami. Ãꞌrã weronojõ niyeru, aꞌti nucũcã cjasere maꞌírã, Õꞌacʉ̃ peꞌere maꞌimasĩtisaꞌa. \s1 Õꞌacʉ̃ cʉ̃ yarãrẽ coꞌtese niꞌi \r (Lc 12.22-31) \p \v 25 ”Mʉsãrẽ aꞌtiro weregʉti: ‘¿Ñeꞌenojõ baꞌarãsari? ¿Ñeꞌenojõ sĩꞌrĩrãsari? ¿Ñeꞌenojõ sãñarãsari?’ ni wãcũqueꞌtiticãꞌña. Marĩ catise baꞌase nemorõ wapatiꞌi. Marĩ upʉ quẽꞌrã suꞌti nemorõ wapatiꞌi. \v 26 Mirĩcʉ̃arẽ wãcũña. Na baꞌasĩꞌrĩrã, otese capere ote, pĩꞌrĩ dʉcaticã weetisama. Te dʉcatiꞌquere baꞌase nʉrõse wiꞌseripʉ nʉrõtisama. Tojo weetimirã, ʉjaboatisama. Marĩ pacʉ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ narẽ baꞌase oꞌosami. Mʉsã peꞌere mirĩcʉ̃a nemorõ maꞌiyʉꞌrʉnʉꞌcãsami. \v 27 Noꞌo mʉsã ʉpʉtʉ wãcũqueꞌtirã, pajicurero bʉcʉanemotisaꞌa. Mejõ waro wãcũqueꞌtimaꞌasaꞌa. \p \v 28 ”¿Deꞌro weerã mʉsã sãñatje suꞌtire wãcũqueꞌtiti? Oꞌori, nʉcʉ̃ cjasere wãcũña. Te noꞌo ʉaro pĩꞌrĩbajaqueꞌatisaꞌa. Daꞌrati, suꞌatimirõ, suꞌti añurõ sãñarõ weronojõ bajuꞌu. \v 29 Marĩ ñecʉ̃ wiogʉ Salomó añuse suꞌti sãñacʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo sãñamigʉ̃, oꞌorire niꞌcãrõwijiticʉ niwĩ. Te oꞌori añubutiase niꞌi. \v 30 Niꞌcã nʉmʉ catíniꞌi, ape nʉmʉ ñaidija waꞌasaꞌa. Beꞌro pecameꞌepʉ ʉ̃jʉ̃acõꞌanoꞌsaꞌa. Yoaticã catimicã, Õꞌacʉ̃ta oꞌorire tojo añurõ bajumeꞌrĩcã weesami. Cʉ̃ oꞌorire añurõ coꞌtero nemorõ mʉsã peꞌere weesami. Mʉsã, mʉsã ẽjõpeotise buꞌiri wãcũqueꞌtiꞌi. \v 31 Tojo weerã ‘¿Ñeꞌenojõrẽ baꞌarãsari? ¿Ñeꞌenojõrẽ sĩꞌrĩrãsari? ¿Ñeꞌenojõrẽ sãñarãsari?’ ni wãcũqueꞌtiticãꞌña. \v 32 Aꞌti turicjãrã Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeotirã tere wãcũqueꞌtisama. Marĩ pacʉ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ mʉsã ʉasenojõrẽ masĩtojasami. \v 33 Tojo weerã Õꞌacʉ̃ yere wãcũyʉꞌrʉnʉꞌcãña. Tojo nicã cʉ̃ dutisere weesirutuya. Tojo weecã, nipeꞌtise mʉsãrẽ dʉꞌsasenojõrẽ oꞌobuꞌipeogʉsami. \v 34 Tojo weerã ‘¿Ñamiacã deꞌro waꞌarosari?’ ni wãcũqueꞌtiticãꞌña. Niꞌcãcãrẽ mʉsã ñaꞌarõ yʉꞌrʉatje nitojaꞌa. Tojo weerã niꞌcãcã cjase diaꞌcʉ̃rẽ wãcũña. Ape nʉmʉ cjasere wãcũqueꞌtiticãꞌña. Ʉmʉcorinʉcʉ̃ Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ weetamugʉ̃sami”, nicʉ niwĩ. \c 7 \s1 Ãpẽrãrẽ “Mʉsã ñaꞌarã niꞌi” niticãꞌña nise niꞌi \r (Lc 6.37-38,41-42) \p \v 1 Jesú ninemocʉ niwĩ: \p “Mʉsã ãpẽrãrẽ ‘Na ñaꞌarã nima’, ni beseweeticãꞌña. Tojo weecã, Õꞌacʉ̃ quẽꞌrã mʉsãrẽ besesome. \v 2 Mʉsã ãpẽrãrẽ beseꞌcaronojõta, tojo nicã mʉsã beseꞌcaro ejatuaro Õꞌacʉ̃ mʉsã quẽꞌrãrẽ besegʉsami. \v 3 Mʉsã basu ñaꞌarã nimirã, ¿deꞌro weerã ãpẽrã peꞌere ‘Ñaꞌarã nima’, niti? Ãpẽrãrẽ ‘Mʉsã ñaꞌarã niꞌi’ nise dʉporo mʉsã ye peꞌere ĩꞌamʉꞌtãña. \v 4 Mʉsã aꞌte weronojõ nibosaꞌa. Mʉsã acaweregʉre ‘Mʉꞌʉ ya capeapʉ cãꞌpoꞌcaroacã niꞌi’, nibosaꞌa. Mʉsã ya capeapʉ pajiri poꞌcaro peꞌere ĩꞌamʉꞌtãtimirã, tojo nibosaꞌa. Mʉsã basu mʉsã ya capeapʉ pajiri poꞌcaro cʉomirã, mʉsã acaweregʉ cãꞌrõacã cʉogʉ peꞌere ‘Mʉꞌʉ ya capeapʉ nisere miicõꞌarãti’, ¿niti? \v 5 Mʉsã tojo wéérã, weetaꞌsari masã niꞌi. Mʉsã ye caperipʉ nise peꞌere miicõꞌamʉꞌtãña yujupʉ. Tojo wééca beꞌro mʉsã acaweregʉ cãꞌrõacã caperipʉ nise peꞌere miicõꞌamasĩrãsaꞌa”, ni queose oꞌocʉ niwĩ Jesú. \p \v 6 Apeye ninemocʉ niwĩ tja: \p “Õꞌacʉ̃rẽ yabi bujicãꞌrãrẽ cʉ̃ ye queti añusere wereticãꞌña. Narẽ wererã, diayiare añusere oꞌorã weronojõ weebosaꞌa. Diayia uamarã añuse oꞌomicã, majãmiĩꞌa, cũꞌrĩsama. Mejãrõta Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeosĩꞌrĩtirãrẽ añuse cʉ̃ ye cjasere wereticãꞌña. Narẽ wererã, yeseare ñaquẽ wapabʉjʉri dare doqueoꞌorã weronojõ weebosaꞌa. Yesea ti dare ʉꞌtacũu, te perire noꞌo ʉaro weestecusiasama. Na weronojõ nirãrẽ mejõ waro Õꞌacʉ̃rẽ yabi bujicãꞌrãrẽ añuse cʉ̃ ye cjasere werebosaꞌa. \s1 ‘Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩña’ nise niꞌi \r (Lc 11.9-13; 6.31) \p \v 7 ”Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩña. Cʉ̃rẽ sẽrĩcã, oꞌogʉsami. Mʉsã sẽrĩ aꞌmanuꞌcũrã, bocarãsaꞌa. Mʉsã meꞌrãcjʉ̃ ya wiꞌire sope pʉꞌto pisunuꞌcũcã, cʉ̃ mʉsãrẽ pãosõrõrõ weronojõ weegʉsami. \v 8 Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ sẽrĩrãrẽ oꞌosami. Noꞌo aꞌmagʉ̃nojõ bocagʉsami. Sope pʉꞌto pisugʉ weronojõ sẽrĩnuꞌcũgʉ̃rẽ oꞌogʉsami. \p \v 9 ”Mʉsã põꞌrã baꞌase sẽrĩcã, ne niꞌcʉ̃ narẽ ʉ̃tãpere oꞌotibosaꞌa. \v 10 Na waꞌi sẽrĩcã quẽꞌrãrẽ, añarẽ oꞌotibosaꞌa. \v 11 Mʉsã ñaꞌarã nimirã, mʉsã põꞌrãrẽ añusere oꞌomasĩꞌi. To pũrĩcãrẽ marĩ pacʉ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ cʉ̃rẽ sẽrĩrãrẽ nemorõ añusere oꞌogʉsami. \p \v 12 ”Mʉsãrẽ ãpẽrã añurõ weemeꞌrĩcã ʉasaꞌa. Mʉsã quẽꞌrã tojota narẽ añurõ weemeꞌrĩcãꞌña. Moisé dutiꞌque, tojo nicã Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masã ojaꞌque tojo weedutiꞌi. \s1 Ʉꞌmʉse cja sope cãꞌsopeacã niꞌi nise niꞌi \r (Lc 13.24) \p \v 13 ”Mʉsã eꞌsatiri sopepʉ, eꞌsatiri maꞌapʉ sãjãaña. Pecameꞌepʉ waꞌatjo peꞌe eꞌsari sope, tojo nicã maꞌa quẽꞌrã eꞌsari maꞌajo niꞌi. Pãjãrã ti maꞌapʉre waꞌama. \v 14 Ʉꞌmʉsepʉ waꞌari sope peꞌe, maꞌa eꞌsatiri maꞌacã niꞌi. Pejetirãcã ti maꞌapʉre waꞌasama. Yʉꞌʉre ẽjõpeorã cãꞌsopeacãpʉ, cãꞌmaꞌacãpʉ sãjãarã weronojõ nima. \s1 Yucʉgʉre tigʉ dʉca meꞌrã ĩꞌamasĩnoꞌo nise niꞌi \r (Lc 6.43-44) \p \v 15 ”Ãpẽrã ‘Ʉ̃sã Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masã niꞌi’, nisoosama. Marĩ ĩꞌacã, na añurã bajumima. Oveja uatirã weronojõ bajuma. Na tojo bajumirã, na wãcũsepʉre yaiwa uamarã weronojõ mʉsã ẽjõpeosere dojorẽsĩꞌrĩsama. Narẽ tojo weeri nírã, añurõ ĩꞌanʉrʉ̃ña. \v 16 Mʉsã narẽ na weese meꞌrã ĩꞌamasĩrãsaꞌa. Potagʉ ʉꞌse dʉcatiweꞌe. Wĩsõ quẽꞌrã ne ojo dʉcatiweꞌe. \v 17 Tojo weero añucjʉ yucʉgʉ añuse diaꞌcʉ̃ dʉcatiꞌi. Ñaꞌacjʉ quẽꞌrã ñaꞌasere dʉcatiꞌi. \v 18 Ne niꞌcãgʉ̃ yucʉgʉ añuse dʉcaticjʉ ñaꞌase dʉcatitisaꞌa. Ñaꞌase dʉcaticjʉ quẽꞌrã añuse dʉcatitisaꞌa. \v 19 Añuse dʉca marĩcjʉre paadijo, ʉ̃jʉ̃acõꞌacãꞌnoꞌo. \v 20 Tojo weerã mʉsã nisoori masãrẽ na weese meꞌrã ĩꞌamasĩrãsaꞌa”, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Nipeꞌtirã Õꞌacʉ̃ nirõpʉ waꞌasome nise niꞌi \r (Lc 13.25-27) \p \v 21 Jesú narẽ werenemocʉ niwĩ: \p “Nipeꞌtirãpʉta noꞌo yʉꞌʉre ‘Wiogʉ’ niwʉarãnojõ ʉꞌmʉse yʉꞌʉ nirõpʉre sãjãasome. Yʉꞌʉ pacʉ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ cʉ̃ ʉaro weerã́ diaꞌcʉ̃ sãjã́árãsama. \v 22 Yʉꞌʉ añurã, ñaꞌarãrẽ beseatji nʉmʉ nicã, pãjãrã yʉꞌʉre aꞌtiro nirãsama: ‘Ʉ̃sã wiogʉ, mʉꞌʉ ye cjase masãrẽ buꞌewʉ, mʉꞌʉ wãme meꞌrã wãtĩarẽ cõꞌawĩrõwʉ̃. Tojo nicã mʉꞌʉ wãme meꞌrãta peje añuse weeĩꞌowʉ̃’, nirãsama. \v 23 Na tojo nimicã, ‘Mʉsãrẽ ne masĩticãti. Mʉsã ñaꞌarõ weeꞌcãrã niꞌi. Waꞌarãsaꞌa’, nigʉ̃saꞌa narẽ”, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Pʉarã wiꞌi yeenʉꞌcãse queose niꞌi \r (Mr 1.22; Lc 6.47-49) \p \v 24 Jesú masãrẽ aꞌtiro werecʉ niwĩ: \p “Yʉꞌʉ ucũsere tʉꞌóca beꞌro yʉꞌʉ dutisere weegʉnojõ tʉꞌomasĩgʉ̃, wiꞌi yeeꞌcʉ weronojõ nisami. Cʉ̃ ʉ̃ꞌcʉ̃arõpʉ seꞌesãjã, ʉ̃tãpʉ tutuari wiꞌi yeemʉjãtiꞌcʉ weronojõ nisami. \v 25 Beꞌro acoro pejaa, dia puꞌeejasaꞌa. Ti wiꞌi wĩꞌrõ wẽecã, ʉ̃tãgã buꞌipʉ wééca wiꞌi niyuro, ne seꞌtedijatisaꞌa. \v 26 Apĩ peꞌe yʉꞌʉ ucũsere tʉꞌomigʉ̃, yʉꞌʉ dutisere weetisami. Cʉ̃ tʉꞌomasĩtigʉ, nucũporo õjẽrõpʉ wiꞌi weeꞌcʉ weronojõ nisami. \v 27 Beꞌro acoro pejaa, dia puꞌeejasaꞌa. Ti wiꞌi ʉpʉtʉ wĩꞌrõ wẽecã, nucũporopʉ wééca wiꞌi niyuro, maata wẽecõꞌapeꞌocãꞌnoꞌsaꞌa. Ñaꞌabutiaro waꞌasaꞌa ti wiꞌi”, nicʉ niwĩ Jesú. \p \v 28 Beꞌro Jesú buꞌetuꞌajaca beꞌro masã cʉ̃ buꞌesere ĩꞌamarĩarã, “Buꞌemeꞌrĩyʉꞌrʉami”, nicãrã niwã. \v 29 Cʉ̃ Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã weronojõ buꞌeticʉ niwĩ. Dutisere cʉogʉ weronojõ narẽ buꞌecʉ niwĩ. Tojo weerã ĩꞌamarĩacãrã niwã. \c 8 \s1 Jesú cãmi boagʉre yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mr 1.40-45; Lc 5.12-16) \p \v 1 Jesú ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉ níꞌcʉ dijaticã, pãjãrã masã cʉ̃rẽ sirutucãrã niwã. \v 2 Cʉ̃ maꞌapʉ waꞌari cura niꞌcʉ̃ cãmi boagʉ Jesú tiropʉ waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃ tiro ejagʉ, ejaqueꞌa, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Wiogʉ, mʉꞌʉ dutire yʉꞌrʉogʉ niꞌi. Yʉꞌʉre yʉꞌrʉoya, nicʉ niwĩ. \p \v 3 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú cʉ̃rẽ ñapeo, nicʉ niwĩ: \p —Jaʉ. Mʉꞌʉrẽ yʉꞌrʉogʉti. Cãmi marĩgʉ̃ tojayá, nicʉ niwĩ. \p Cʉ̃ tojo nicãta, cʉ̃ cãmi boase yatipeꞌtia waꞌacaro niwʉ̃. \v 4 Tojo waꞌáca beꞌro Jesú cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Ne ãpẽrãrẽ wereticãꞌña. Diacjʉ̃ta paꞌi tiropʉ mʉꞌʉ ye cãmi yatiꞌquere ĩꞌogʉ̃ waꞌaya. Cʉ̃ mʉꞌʉrẽ “Mʉꞌʉ cãmi boasere peꞌtia waꞌaꞌa”, nigʉ̃sami. Cʉ̃ tojo níca beꞌro Moisé cʉ̃ Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌodutiꞌquere oꞌoya. Mʉꞌʉ tojo wee yʉꞌrʉ́ca beꞌro masã meꞌrã nisetigʉsaꞌa tja, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú surara wiogʉre daꞌracoꞌtegʉre yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Lc 7.1-10) \p \v 5 Beꞌro Jesú Capernaupʉ ejacʉ niwĩ. Topʉ niꞌcʉ̃ wiogʉ romano masʉ̃ Jesú pʉꞌto aꞌticʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ weetamuse sẽrĩcʉ niwĩ. \p \v 6 —Wiogʉ, yʉꞌʉre daꞌracoꞌtegʉ pũrõ dutitigʉ, ya wiꞌipʉ cũñami. Cʉ̃ sijamasĩtiami. Ʉpʉtʉ waro pũrĩnoꞌami, ni werecʉ niwĩ. \p \v 7 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú nicʉ niwĩ: \p —Jaʉ. Cʉ̃rẽ yʉꞌrʉogʉ waꞌagʉti, nicʉ niwĩ. \p \v 8 Surara wiogʉ cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Wiogʉ, ya wiꞌipʉ mʉꞌʉrẽ sãjãcã weemasĩtisaꞌa. Yʉꞌʉ mejõ nigʉ̃ niꞌi. Mʉꞌʉ waꞌatimigʉ̃, mʉꞌʉ dutioꞌose meꞌrã yʉꞌʉre daꞌracoꞌtegʉ yʉꞌrʉgʉsami. \v 9 Yʉꞌʉ ãpẽrã surara docapʉ niꞌi. Na dutisere weeꞌe. Yʉꞌʉ quẽꞌrã ãpẽrã surarare dutituriaꞌa. Yʉꞌʉ docacjʉ̃rẽ “Waꞌaya” nicã, cʉ̃ waꞌasami. Apĩrẽ “Aꞌtia” nicã, aꞌtisami. Yʉꞌʉre daꞌracoꞌtegʉre “Aꞌtiro weeya” nicã, yʉꞌʉ dutiꞌquere weesami. Tojo weegʉ mʉꞌʉ yʉꞌʉre daꞌracoꞌtegʉre yʉꞌrʉduticã, yʉꞌrʉgʉsami, nicʉ niwĩ. \p \v 10 Jesú surara tojo nisere tʉꞌogʉ, tʉꞌomarĩa waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ to siruturã peꞌere nicʉ niwĩ: \p —Ãꞌrĩ romano masʉ̃ yʉꞌʉre añurõ ẽjõpeomi. Diacjʉ̃ mʉsãrẽ wereꞌe. Ãꞌrĩ weronojõ ẽjõpeogʉ ne niꞌcʉ̃ Israe curuacjʉ̃rẽ bocaejaticãti. \v 11 Mʉsãrẽ weregʉti. Pãjãrã judío masã nitirã ãꞌrĩ weronojõ yʉꞌʉre ẽjõpeorãsama. Na nipeꞌtirocjãrã judío masã nitimirã, Õꞌacʉ̃ wiogʉ nirõpʉre nirãsama. Na quẽꞌrã ʉꞌmʉsepʉre marĩ judío masã ñecʉ̃sʉmʉa Abrahã, Isaa, Jacob meꞌrã duji baꞌarãsama. \v 12 Ãpẽrã judío masã nimirã, ẽjõpeotise buꞌiri ʉꞌmʉsepʉre waꞌaboꞌcãrã waꞌasome. Naꞌitĩꞌarõ aperopʉ Õꞌacʉ̃ narẽ cõꞌabajuriogʉsami. Topʉ na pũrĩnoꞌrã, upicari cũꞌrĩdio, utirãsama, nicʉ niwĩ Jesú. \p \v 13 Tojo níca beꞌro surara wiogʉre nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ ya wiꞌipʉ tojaagʉsaꞌa. Mʉꞌʉ ẽjõpeoꞌcaronojõta waꞌarosaꞌa, nicʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ tojo nirĩ curata daꞌracoꞌtegʉ cʉ̃ dutire yʉꞌrʉcʉ niwĩ. \s1 Pedro mañecõrẽ Jesú yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mr 1.29-31; Lc 4.38-39) \p \v 14 Beꞌro Jesú Pedro ya wiꞌipʉ waꞌacʉ niwĩ. Ti wiꞌipʉ sãjãtagʉ, Pedro mañecõ ujaque ʉpʉtʉ dutitigo cũñagõrẽ bocaejacʉ niwĩ. \v 15 Tojo weegʉ co omocãrĩrẽ ñeꞌecʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo weeri curata maata ujaque surua waꞌacaro niwʉ̃. Beꞌro co wãꞌcãnʉꞌcã, narẽ baꞌase etico niwõ. \s1 Jesú pãjãrã dutitirãrẽ yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mr 1.32-34; Lc 4.40-41) \p \v 16 Naꞌiqueꞌari cura masã pãjãrã wãtĩ sãjãnoꞌcãrãrẽ Jesú pʉꞌtopʉ miacãrã niwã. Cʉ̃ ucũse meꞌrã wãtĩa napʉre sãjãaꞌcãrãrẽ cõꞌawĩrõcʉ niwĩ. Tojo nicã nipeꞌtirã dutitirãrẽ yʉꞌrʉocʉ niwĩ. \v 17 Jesú cʉ̃ tojo weecã, dʉporocjʉ̃pʉ Isaía Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ ojaꞌcaronojõta waꞌacaro niwʉ̃. Aꞌtiro ni ojacʉ niwĩ: “Marĩ tutuatisere, marĩ dutire cʉ̃ miiwapasami”, ni ojanoꞌwʉ̃. \s1 Jesú meꞌrã waꞌasĩꞌrĩmiꞌcãrã ye queti niꞌi \r (Lc 9.57-62) \p \v 18 Jesú pãjãrã cʉ̃ sumutopʉ nerẽnʉꞌcãcã ĩꞌagʉ̃, cʉ̃ buꞌerãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Teꞌa ditara siaquijipʉ, nicʉ niwĩ. \v 19 Cʉ̃ tojo nicã, niꞌcʉ̃ Moisé dutiꞌquere buꞌeri masʉ̃ Jesú pʉꞌto waꞌa, ucũcʉ niwĩ: \p —Masãrẽ buꞌegʉ, mʉꞌʉ noꞌo waꞌaro mʉꞌʉrẽ sirutusijagʉti, nicʉ niwĩ. \v 20 Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Waꞌicʉrã cãrĩrĩ tuti cʉosama. Mirĩcʉ̃a quẽꞌrã na põꞌrãtiri suꞌtiro cʉosama. Yʉꞌʉ pũrĩcã Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ ne cãꞌrõ cãrĩpesaro, yaro diácjʉ̃rẽ mooꞌo, nicʉ niwĩ. \p \v 21 Apĩ Jesure ẽjõpeogʉ cʉ̃rẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Wiogʉ, yʉꞌʉ quẽꞌrã mʉꞌʉrẽ sirutugʉti. Mejõ yʉꞌʉ pacʉ tiropʉ waꞌagʉti yujupʉ. Topʉ ni, beꞌro yʉꞌʉ pacʉ wẽ́rĩ́ca beꞌro yaatojagʉpʉ mʉꞌʉ meꞌrã waꞌagʉti, nicʉ niwĩ. \p \v 22 Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ meꞌrã waꞌasĩꞌrĩgʉ̃, niꞌcãrõacã yʉꞌʉre sirutuya. Yʉꞌʉre ẽjõpeotirã wẽrĩꞌcãrã weronojõ nima. Náta tja ãpẽrã wẽrĩꞌcãrãrẽ aꞌmerĩ yaato, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú wĩꞌrõrẽ, tojo nicã pãꞌcõrĩrẽ diꞌtamarĩacã weeꞌque niꞌi \r (Mr 4.35-41; Lc 8.22-25) \p \v 23 Beꞌro Jesú yucʉsʉpʉ mʉjãsãjãcʉ niwĩ. Cʉ̃ buꞌerã cʉ̃rẽ baꞌpatiwãꞌcãcãrã niwã. \v 24 Na ditarapʉ nirĩ cura ʉpʉtʉ wĩꞌrõ aꞌticaro niwʉ̃. Tojo weero na yucʉsʉre pacase pãꞌcõrĩ paaquesãamʉjãcaro niwʉ̃. Tojo waꞌari curare Jesú cãrĩa waꞌacʉ niwĩ. \v 25 Tojo weerã cʉ̃ buꞌerã cʉ̃ siropʉ sãñagʉ̃rẽ wãꞌcõrã bʉrʉacãrã niwã. Cʉ̃rẽ “Wiogʉ, ʉ̃sãrẽ yʉꞌrʉoya. Marĩ mirĩdijarã weeꞌe”, nicãrã niwã. \p \v 26 Cʉ̃ wãꞌcã, narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weerã tocãꞌrõ uiti? Mʉsã yʉꞌʉre cãꞌrõacã waro ẽjõpeose cʉoꞌo, nicʉ niwĩ. Tojo nitoja, wãꞌcãnʉꞌcã, wĩꞌrõrẽ, pãꞌcõrĩrẽ diꞌtamarĩacã weecʉ niwĩ. Nipeꞌtise diꞌtamarĩdijapeꞌtia waꞌacaro niwʉ̃. \v 27 Tojo waꞌacã ĩꞌarã, cʉ̃ buꞌerã ĩꞌamarĩarã, aꞌtiro nicãrã niwã: \p —¿Ñamʉnojõ masʉ̃ nimiticʉ̃ ãꞌrĩ? Wĩꞌrõ, pãꞌcõrĩpʉta cʉ̃rẽ tʉꞌomaatidojacãꞌa, nicãrã niwã. \s1 Jesú wãtĩa sãjãnoꞌcãrãrẽ cõꞌawĩrõꞌque niꞌi \r (Mr 5.1-20; Lc 8.26-39) \p \v 28 Jesú wĩꞌrõrẽ yʉsʉóca beꞌro ape pãꞌrẽpʉ pẽꞌajacãrã niwã. To Gadara wãmetiropʉ nicaro niwʉ̃. Topʉ pʉarã ʉmʉa wãtĩa sãjãnoꞌcãrã masãperi waꞌteropʉ níꞌcãrã Jesú tiro aꞌticãrã niwã. Na uarã waro niyucã, ne niꞌcʉ̃ ti maꞌapʉre yʉꞌrʉaticãrã niwã. \v 29 Na Jesure ĩꞌarã, caricũcãrã niwã: \p —Jesú, Õꞌacʉ̃ macʉ̃, ¿deꞌro weegʉ ʉ̃sãrẽ caribogʉ aꞌtiti? ¿Õꞌacʉ̃ cʉ̃ buꞌiri daꞌreatje dʉporo ʉ̃sãrẽ buꞌiri daꞌreyugʉ aꞌtiati? nicãrã niwã. \p \v 30 Na yʉꞌrʉro pãjãrã yesea to aubaꞌa nuꞌcũcãrã niwã. \v 31 Wãtĩa narẽ ĩꞌarã, Jesure nicãrã niwã: \p —Mʉꞌʉ ʉ̃sãrẽ cõꞌawĩrõgʉ̃, sõjã yeseapʉre sãjãaduticureya, nicãrã niwã. \p \v 32 Jesú “Tojota waꞌato”, nicʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo nicãta, na masãpʉre nimiꞌcãrã yeseapʉre sãjãacãrã niwã. Yesea na wãtĩa sãjã́ca beꞌro opa tʉꞌrʉpʉ níꞌcãrã omamaati, ditarapʉ doqueñojã waꞌacãrã niwã. Topʉ mirĩboapeꞌtia waꞌacãrã niwã. \p \v 33 Yesea coꞌterã tojo waꞌacã ĩꞌarã, ʉpʉtʉ ʉcʉarã, macãpʉ omatojaacãrã niwã. Topʉ ejarã, nipeꞌtise wãtĩa sãjãnoꞌcãrãrẽ waꞌaꞌquere werecãrã niwã. \v 34 Tere tʉꞌorã, macãcjãrã nipeꞌtirã Jesú tiropʉ waꞌacãrã niwã. Cʉ̃rẽ ĩꞌarã, aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Aꞌtore wijawãꞌcãña. Apesepʉ waꞌaya, nicãrã niwã. \c 9 \s1 Jesú sijamasĩtigʉre yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mr 2.1-12; Lc 5.17-26) \p \v 1 Jesú wãtĩarẽ cõꞌawĩrõca beꞌro yucʉsʉpʉ mʉjãsãjã, cʉ̃ ya macãpʉ majãmipẽꞌacʉ niwĩ tja. \v 2 Topʉ ãpẽrã niꞌcʉ̃ sijamasĩtigʉre Jesú tiropʉ cʉ̃ pesaro meꞌrã wʉawãꞌcãcãrã niwã. Na “Jesú ʉ̃sã meꞌrãcjʉ̃rẽ yʉꞌrʉogʉsami”, nicãrã niwã. Na ẽjõpeocã ĩꞌagʉ̃, Jesú sijamasĩtigʉre aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Wãcũtutuaya. Mʉꞌʉ ñaꞌarõ weeꞌquere acobojonoꞌtojaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 3 Cʉ̃ tojo nirĩ curare Moisé dutiꞌquere buꞌeri masã topʉ nicãrã niwã. Na aꞌtiro wãcũcãrã niwã: “Ãꞌrĩ cʉ̃ tojo ucũse meꞌrã Õꞌacʉ̃rẽ ñaꞌarõ ucũgʉ̃ weemi. Cʉ̃ ‘Õꞌacʉ̃ weronojõ tutuagʉ niꞌi’, ¿ni wãcũsari? Ãꞌrĩ marĩ weronojõ upʉtigʉ masã ñaꞌarõ weeꞌquere acobojomasĩtisami”, ni wãcũcãrã niwã. \v 4 Jesú na tojo wãcũsere masĩgʉ̃, narẽ nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weerã mʉsã yʉꞌʉre ñaꞌarõ wãcũti? \v 5 ¿Deꞌro nise peꞌe diasatibutiati? ¿“Mʉꞌʉ ñaꞌarõ weeꞌquere acobojonoꞌtojaꞌa” o “Wãꞌcãnʉꞌcã, sijawãꞌcãña” nise peꞌe diasaweti? “Mʉꞌʉ ñaꞌarõ weeꞌquere acobojonoꞌtojaꞌa” nicã ĩꞌatimirã, ẽjõpeoya marĩꞌi. “Wãꞌcãnʉꞌcã, sijawãꞌcãña” nicã peꞌema, cʉ̃ sijasere ĩꞌatojarãpʉ “Diacjʉ̃ta niꞌi”, ni ẽjõpeoꞌo. \v 6 Tojo weegʉ yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ yʉꞌʉ tutuasere ĩꞌogʉ̃, ãꞌrĩ sijamasĩtigʉre yʉꞌrʉogʉti. Te meꞌrã mʉsã yʉꞌʉ masã ñaꞌarõ weeꞌquere acobojomasĩsere masĩrãsaꞌa, nicʉ niwĩ. \p Beꞌro sijamasĩtigʉre aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Wãꞌcãnʉꞌcãña. Mʉꞌʉ cũñaꞌcarore tuutũrẽ, miiwʉa tojaagʉsaꞌa mʉꞌʉ ya wiꞌipʉ, nicʉ niwĩ. \p \v 7 Cʉ̃ tojo nicã, sijamasĩtigʉ wãꞌcãnʉꞌcã, cʉ̃ ya wiꞌipʉ tojaa waꞌacʉ niwĩ. \v 8 Masã cʉ̃ tojo waꞌasere ĩꞌarã, ʉpʉtʉ ʉcʉacãrã niwã. Tojo weerã Õꞌacʉ̃ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃rẽ aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Mʉꞌʉ tutuase masʉ̃pʉre oꞌoꞌque añuyʉꞌrʉaꞌa, nicãrã niwã. \s1 Jesú Mateo aꞌti pũrĩ ojaꞌcʉre pijiꞌque niꞌi \r (Mr 2.13-17; Lc 5.27-32) \p \v 9 Jesú sijamasĩtigʉre yʉꞌrʉóca beꞌro waꞌagʉ, yʉꞌʉre ĩꞌabocawĩ. Yʉꞌʉ romano masã wiogʉre niyeru wapaseebosari wiꞌipʉ daꞌragʉ dujiwʉ. Yʉꞌʉre ĩꞌagʉ̃, “Yʉꞌʉ meꞌrã aꞌtia”, niwĩ. Cʉ̃ tojo nicãta, cʉ̃ meꞌrã waꞌawʉ. \p \v 10 Beꞌro ya wiꞌipʉ cʉ̃ buꞌerã meꞌrã baꞌagʉ waꞌawĩ. Na baꞌari cura ãpẽrã quẽꞌrã pãjãrã niyeru wapaseeri masã, tojo nicã judío masã “Ñaꞌarõ weeri masã nima” ninoꞌrã quẽꞌrã baꞌarã ejawã. \v 11 Fariseo masã tojo weecã ĩꞌarã, cʉ̃ buꞌerãrẽ sẽrĩtiñaꞌwã: \p —¿Deꞌro weegʉ mʉsãrẽ buꞌegʉ niyeru wapaseeri masã, ãpẽrã ñaꞌarõ weeri masã meꞌrã baꞌati? niwã. \p \v 12 Na tojo nisere tʉꞌogʉ, Jesú aꞌtiro niwĩ: \p —Duti moorã ocoyedutirã duturure aꞌmatisama. Dutitirã pũrĩcã aꞌmasama. \v 13 Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ na ojaꞌquere buꞌerã waꞌaya. Õꞌacʉ̃ cʉ̃ ucũꞌquere aꞌtiro ojacãrã niwã: “ ‘Yʉꞌʉ ãpẽrãrẽ pajañaꞌdutiꞌi. Waꞌicʉrã ʉ̃jʉ̃amorõpeosere ʉaweꞌe’, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃”, ni ojanoꞌwʉ̃. Yʉꞌʉ “Añurã niꞌi” nirãrẽ aꞌmagʉ̃ aꞌtitiwʉ. Ãpẽrã “Ʉ̃sã ñaꞌarã niꞌi” nirã́ peꞌere aꞌmagʉ̃ aꞌtiwʉ. Na ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjaweti dʉcayudutigʉ aꞌtiwʉ, niwĩ Jesú. \fig Jesú Mateore pijiꞌque niꞌi|alt="Make 120 percent Jesus calling Matthew" src="CN01691B.TIF" size="col" ref="Mt 9.9-13; Mr 2.13-17; Lc 5.27-32" \fig* \s1 “Mʉꞌʉ buꞌerã ¿deꞌro weerã beꞌtiweti?” Jesure níꞌque niꞌi \r (Mr 2.18-22; Lc 5.33-39) \p \v 14 Beꞌro Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ buꞌesere siruturi masã Jesú tiropʉ sẽrĩtiñaꞌrã etawã: \p —¿Deꞌro weerã ʉ̃sã weronojõ, tojo nicã fariseo masã weronojõ mʉꞌʉ buꞌerã peꞌe Õꞌacʉ̃rẽ ñubuerã, beꞌtiweti? niwã. \p \v 15 Na tojo nicã, Jesú yʉꞌtiwĩ: \p —¿Deꞌro weeacjʉ omocã dʉꞌtegʉ na meꞌrã nígʉ̃, cʉ̃ pijioꞌcãrãrẽ bʉjaweti, beꞌtidutibosari? Beꞌro cʉ̃rẽ ãpẽrã aperopʉ miáca beꞌro pũrĩcãrẽ bʉjaweti, beꞌtirãsama. Jesú, yʉꞌʉ na meꞌrã niꞌi yujupʉ; yʉꞌʉ na meꞌrã niticã pũrĩcãrẽ, beꞌtirãsama nígʉ̃, tojo niwĩ. \p \v 16 Apeye queose meꞌrã narẽ ninemowĩ. Tojo nígʉ̃, maꞌma cʉ̃ buꞌese meꞌrã todʉporopʉ na weesetiꞌque aꞌmesʉꞌamasĩtisaꞌa, nigʉ̃ weewĩ. Aꞌtiro queose oꞌowĩ: \p —Mejã suꞌtiro maꞌma casero coeya marĩrĩ casero meꞌrã sereõꞌota basioweꞌe. Tojo weecãma, maꞌma casero coecã wejedʉꞌo, mejã suꞌtirore maata wejetʉ̃ꞌrẽsaꞌa. Nemorõ pajiri pe tʉ̃ꞌrʉ̃nemosaꞌa. \v 17 Tojota waꞌasaꞌa maꞌma vino mejã ajuro waꞌicʉrã casero meꞌrã wééca ajuropʉ poseyecã. Pãꞌmʉyʉꞌrʉ, ti ajuro tʉ̃ꞌrʉ̃, vino piostepeꞌtia waꞌasaꞌa. Tojo waꞌacã, vino bajudutia waꞌasaꞌa. Ti ajuro quẽꞌrã cõꞌa waꞌasaꞌa. Tojo weero maꞌma vinorẽ maꞌma ajuropʉ poseyenoꞌo. Aꞌtiro weecã vino, tojo nicã ti ajuro queoro tojameꞌrĩcãꞌsaꞌa, niwĩ Jesú. Dʉporopʉ weesetiꞌque meꞌrã Jesú cʉ̃ niꞌcãrõacã maꞌma buꞌese morẽta basioweꞌe nígʉ̃, tojo niwĩ. \s1 Jairo macõrẽ, tojo nicã dí mejã cʉogore Jesú yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mr 5.21-43; Lc 8.40-56) \p \v 18 Jesú Juã wãmeyeri masʉ̃ buꞌerãrẽ ucũrĩ curare niꞌcʉ̃ judío masã nerẽrĩ wiꞌi wiogʉ etawĩ. Jesú pʉꞌto ejaqueꞌa, niwĩ: \p —Yʉꞌʉ macõ niꞌcãrõacã wẽrĩa waꞌamo. Tojo waꞌamicã, ya wiꞌipʉ waꞌa, core ñapeocã, masãgõsamo tja, niwĩ. \p \v 19 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú cʉ̃ meꞌrã waꞌawĩ. Ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerã quẽꞌrã baꞌpatiwãꞌcãwʉ̃. \p \v 20 Maꞌapʉ ʉ̃sã waꞌari cura niꞌcõ numio doce cʉ̃ꞌmarĩ dí mejãrẽ dutitigo aꞌtico niwõ. Co Jesú sẽꞌemapʉ aꞌti, cʉ̃ yaro suꞌtiro yapapʉ ñeꞌeñaꞌco niwõ. \v 21 Aꞌtiro wãcũco niwõ: “Yʉꞌʉ cʉ̃ ya suꞌtirore daꞌrañaꞌseacã meꞌrã yʉꞌrʉgosaꞌa”, nico niwõ. \v 22 Co ñeꞌeñaꞌcã tʉꞌoñaꞌgʉ̃, Jesú core majãmiĩꞌa, niwĩ: \p —Wãcũtutuaya. Mʉꞌʉ ẽjõpeotjĩagõ, yʉꞌrʉonoꞌcopʉ tojaꞌa, niwĩ. \p Cʉ̃ tojo nicãta, dí wijamiꞌque bʉꞌanʉꞌcã peꞌtia waꞌacaro niwʉ̃. \p \v 23 Beꞌro Jesú wiogʉ ya wiꞌipʉ ejagʉ, na weewʉaronojõpʉma wẽrĩꞌcore yaari cura basapeorãrẽ bocaejawĩ. Tojo nicã masã quẽꞌrã ʉpʉtʉ uticã ĩꞌawĩ. \v 24 Cʉ̃ ti wiꞌi poꞌpeapʉ nirãrẽ “Wijaaya. Co wẽrĩtimo. Cãrĩgõ weemo”, niwĩ. \p Tere tʉꞌorã, masã cʉ̃rẽ bujicãꞌwã. \v 25 Jesú narẽ wijaadutiwĩ. Beꞌro wẽrĩꞌco pesari tucũpʉ sãjãa, co ya omocãpʉ ñeꞌecʉ niwĩ. Tojo weecã, co wãꞌcãnʉꞌcãco niwõ. \v 26 Beꞌro nipeꞌtiro ti diꞌtapʉre Jesú core masõꞌque queti seꞌsa waꞌacaro niwʉ̃. \s1 Jesú pʉarã caperi ĩꞌatirãrẽ yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \p \v 27 Jesú wiogʉ ya wiꞌipʉ níꞌcʉ wijaari cura pʉarã caperi ĩꞌatirã cʉ̃rẽ caricũsirutuwã. \p —Davi pãrãmi nituriagʉ, ʉ̃sãrẽ pajañaꞌcureya, ni caricũwã. \p \v 28 Beꞌro wiꞌipʉ sãjãcã, caperi ĩꞌatirã cʉ̃ pʉꞌtopʉ ejawã. Narẽ sẽrĩtiñaꞌwĩ: \p —¿Yʉꞌʉ mʉsãrẽ ĩꞌacã weemasĩsere ẽjõpeoti? niwĩ. \p —Ẽjõpeoꞌo, ni yʉꞌtiwã. \p \v 29 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú na caperipʉ ñapeowĩ. \p —Mʉsã ẽjõpeoꞌcaronojõ queoro waꞌato, niwĩ. \v 30 Tojo nicãta, na ĩꞌawã. Beꞌro “Yʉꞌʉ mʉsãrẽ tojo weesere ãpẽrãrẽ wereticãꞌña”, niwĩ. \p \v 31 Cʉ̃ tojo nimicã, na wijááca beꞌroacãta nipeꞌtiro ti diꞌtapʉ cʉ̃ narẽ yʉꞌrʉoꞌquere werestepeꞌocãꞌcãrã niwã. \s1 Ucũmasĩtigʉre Jesú ucũcã weeꞌque niꞌi \p \v 32 Caperi bajunoꞌtiꞌcãrã wijaari cura aꞌtiro waꞌawʉ. Ãpẽrã Jesú tiropʉ niꞌcʉ̃ ucũmasĩtigʉ wãtĩ sãjãnoꞌcʉre miiejawã. \v 33 Jesú cʉ̃rẽ ĩꞌagʉ̃, wãtĩ cʉ̃pʉre nigʉ̃rẽ cõꞌawĩrõwĩ. Tojo weecã, cʉ̃ ucũmasĩtiꞌcʉ ucũnʉꞌcãwĩ. Tocjãrã tere ʉpʉtʉ ĩꞌamarĩatjĩarã, aꞌtiro niwã: \p —Marĩ aꞌto Israe curuacjãrã tiropʉre tojo waꞌacã, ne niꞌcãti ĩꞌatirã nicãti, niwã. \p \v 34 Fariseo masã peꞌe aꞌtiro niwã: \p —Wãtĩa wiogʉ tutuaro meꞌrã ãꞌrĩ wãtĩarẽ cõꞌawĩrõsami, niwã. \s1 Jesú masãrẽ pajañaꞌque niꞌi \p \v 35 Jesú nipeꞌtise macãrĩpʉ judío masã nerẽse wiꞌserinʉcʉ̃ buꞌecusiagʉ waꞌawĩ. Añuse queti Õꞌacʉ̃ masãrẽ yʉꞌrʉose quetire werewĩ. Tojo nicã Õꞌacʉ̃ wiogʉ nimi nise quetire weregʉ waꞌawĩ. Dutitirãrẽ deꞌro na pũrĩnoꞌsere yʉꞌrʉowĩ. \v 36 Masãrẽ ĩꞌagʉ̃, pũrõ pajañaꞌwĩ. Na bʉjawetirã, wãcũtutuatirã ovejare coꞌtegʉ moorã weronojõ niwã. \v 37 Tojo weegʉ Jesú ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerãrẽ niwĩ: \p —Diacjʉ̃ta niꞌi. Marĩ otese peje pĩꞌrĩ dʉcatiꞌi. Tere miirã peꞌe marĩbocurema. \v 38 Tojo weerã te otese wiogʉre ãpẽrã miitamuajãrẽ sẽrĩnemoña, niwĩ Jesú. Aꞌte weronojõ Õꞌacʉ̃ ye quetire masĩsĩꞌrĩrã, pãjãrã waro nima. Mejõ te quetire wererã peꞌe pejetirãcã nima. Tojo weerã ãpẽrã cʉ̃ oꞌónemocã, Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩña, niwĩ Jesú. \c 10 \s1 Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ beseꞌque niꞌi \r (Mr 3.13-19; Lc 6.12-16) \p \v 1 Jesú masãrẽ buꞌéca beꞌro ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerã docere besewĩ. Ʉ̃sãrẽ masãpʉ nirã́ wãtĩarẽ cõꞌawĩrõmasĩsere oꞌowĩ. Tojo nicã nipeꞌtise duti yʉꞌrʉomasĩsere oꞌowĩ. \p \v 2 Ʉ̃sã cʉ̃ beseꞌcãrã doce aꞌtiro wãmetiwʉ. Ne waro Simó niwĩ. Apetero cʉ̃rẽta tja Pedro pisuwã. Beꞌro cʉ̃ acabiji André niwĩ. Cʉ̃ beꞌro Santiago, tojo nicã cʉ̃ acabiji Juã, na pʉarãpʉta Zebedeo põꞌrã niwã. \v 3 Apĩ Felipe, apĩ Bartolomé, apĩ Tomás niwã. Yʉꞌʉ Mateo romano masã wiogʉre niyeru wapaseebosagʉ níꞌcʉ quẽꞌrã na meꞌrã niwʉ̃. Apĩ Santiago Alfeo macʉ̃ niwĩ. Tojo nicã Tadeo niwĩ. \v 4 Apĩ Simó celote curuacjʉ̃ niwĩ. Apĩ Juda Iscariote, beꞌropʉ Jesure ĩꞌatuꞌtirãpʉre oꞌoacjʉ quẽꞌrã niwĩ. \s1 Jesú cʉ̃ beseꞌcãrãrẽ buꞌedutioꞌoꞌque niꞌi \r (Mr 6.7-13; Lc 9.1-6) \p \v 5 Cʉ̃ beséca beꞌro ʉ̃sã docere aꞌtiro niwĩ: \p —Judío masã nitirã tiropʉ waꞌaticãꞌña. Tojo nicã Samaria diꞌtapʉ nise macãrĩpʉre waꞌaticãꞌña. \v 6 Israe curuacjãrã tiro peꞌe waꞌaya. Na Õꞌacʉ̃ cʉ̃ dutisere sirututirã, oveja na wiogʉre duꞌtiwija wisiꞌcãrã weronojõ nisama. \v 7 Narẽ wererã waꞌaya. “Cãꞌrõacã beꞌro Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ wiogʉ sãjãgʉ̃sami”, niña. \v 8 Dutitirãrẽ yʉꞌrʉoya. Wẽrĩꞌcãrãrẽ masõña. Cãmi boarãrẽ yʉꞌrʉoya. Wãtĩa sãjãnoꞌcãrãrẽ cõꞌawĩrõña. Yʉꞌʉ mʉsãrẽ weemasĩsere wapamarĩrõ oꞌoꞌo. Tojo weerã narẽ yʉꞌrʉorã, wapaseeticãꞌña. \p \v 9 »Mʉsã waꞌarã, ne niyeru miaticãꞌña. \v 10 Ne ajuronojõ miaticãꞌña. Suꞌti, tojo nicã sapatu mʉsã sãñase meꞌrã diaꞌcʉ̃ waꞌaya. Tuacjʉ miaticãꞌña. Daꞌrari masã na daꞌrase wapa wapataꞌabaꞌamasĩma. Tojo weerã mʉsã buꞌerã waꞌacã, mʉsãrẽ baꞌase weetamurãsama. \p \v 11 »Macãpʉ etarã, “Ãꞌrĩta añutʉꞌsami” mʉsã nigʉ̃́ tiro tojaqueꞌaya. Mʉsã to nirṍ ejatuaro cʉ̃ ya wiꞌipʉ niña. \v 12 Cʉ̃ ya wiꞌipʉ sãjãarã, ti wiꞌicjãrãrẽ põtẽrĩ añudutiya. \v 13 Mʉsãrẽ ñeꞌecã, “Mʉsãrẽ añurõ waꞌato”, niña. Mʉsãrẽ ñeꞌeticã, niticãꞌña. \v 14 Mʉsãrẽ ñeꞌeti, mʉsã buꞌesere tʉꞌosĩꞌrĩticã, ti wiꞌipʉre wijaarã, o ti macãpʉre wijarã, ti macã cjase diꞌta mʉsãrẽ wãꞌaꞌquere paastecõꞌaña. Tojo weerã mʉsã aꞌti macãcjãrã buꞌiritima, ni ĩꞌorãsaꞌa. \v 15 Diacjʉ̃ mʉsãrẽ wereꞌe. Õꞌacʉ̃ masãrẽ beseatji nʉmʉ narẽ ʉpʉtʉ waro buꞌiri daꞌregʉsami. Todʉporopʉ Sodoma, Gomorra wãmetise macãrĩcjãrãrẽ buꞌiri daꞌreꞌcaro nemorõ narẽ buꞌiri daꞌregʉsami, niwĩ Jesú. \s1 Jesure ẽjõpeorãrẽ ñaꞌarõ weeatje cjase niꞌi \p \v 16 Cʉ̃ apaturi ninemowĩ: \p —Masĩña. Yʉꞌʉ mʉsãrẽ wioro waꞌteropʉ oꞌógʉ weeꞌe. Ovejare yaiwa waꞌteropʉ oꞌógʉ weronojõ oꞌóꞌo. Tojo weerã mʉsãrẽ ñaꞌarõ weeri nírã, pʉa capeatiya. Mʉsãrẽ ñaꞌarõ weemicã, añurõ weeya narẽ. \v 17 Añurõ ĩꞌaña. Mʉsãrẽ ñeꞌe, judío masã wiorã tiropʉ miarãsama. Na nerẽse wiꞌseripʉ mʉsãrẽ tãrãrãsama. \v 18 Tojo nicã yʉꞌʉre ẽjõpeose buꞌiri to cjase diꞌta wiorã tiropʉ miarãsama. Narẽ yé quetire wereya. Tojo nicã ãpẽrã judío masã nitirãrẽ wererãsaꞌa. \v 19 Mʉsãrẽ miacã, mʉsã ucũatjere “¿Deꞌro waꞌarosaʉ? ¿Deꞌro nirãsari?” ni wãcũqueꞌtiticãꞌña. Mʉsã ucũrĩ cura Õꞌacʉ̃ mʉsã ucũatjere oꞌogʉsami. \v 20 Tojo weerã mʉsã basu mejẽta ucũrãsaꞌa. Espíritu Santu marĩ pacʉ oꞌóꞌcʉ mʉsãrẽ ucũdutisere ucũrãsaꞌa. \p \v 21 »Masã yʉꞌʉre ẽjõpeocã ĩꞌarã, na acawererã warore wia, wẽjẽdutirãsama. Na põꞌrã quẽꞌrãrẽ tojota weerãsama. Põꞌrã quẽꞌrã na pacʉsʉmʉarẽ mejãrõta weerãsama. \v 22 Yé buꞌiri nipeꞌtirã mʉsãrẽ ĩꞌatuꞌtirãsama. Noꞌo yʉꞌʉre ẽjõpeoyapatigʉnojõ yʉꞌrʉgʉsami. Cʉ̃ yʉꞌʉ pacʉ tiropʉ catinuꞌcũcʉ̃sami. \v 23 Niꞌcã macãpʉ mʉsãrẽ ñaꞌarõ weecã, ape macãpʉ duꞌtiya. Diacjʉ̃ta mʉsãrẽ wereꞌe. Nipeꞌtiro Israe curuacjãrã nise macãrĩpʉ mʉsã werecusiabiꞌati dʉporo yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ apaturi aꞌtigʉsaꞌa tja, niwĩ Jesú. \p \v 24 »Ne niꞌcʉ̃ buꞌegʉ, cʉ̃rẽ buꞌegʉ yʉꞌrʉoro nímasĩtisami. Mejãrõta daꞌracoꞌtegʉ quẽꞌrã cʉ̃ wiogʉ yʉꞌrʉoro nímasĩtisami. \v 25 Buꞌegʉ, cʉ̃rẽ buꞌegʉ weronojõ nigʉ̃ti, nirõʉaꞌa. Mejãrõta daꞌracoꞌtegʉ cʉ̃ wiogʉ weronojõ nigʉ̃ti, nirõʉaꞌa. Buꞌeri masʉ̃, wiogʉ, na ñaꞌarõ yʉꞌrʉcã, buꞌenoꞌgʉ̃, daꞌracoꞌtegʉ quẽꞌrã ñaꞌarõ yʉꞌrʉsama. Tojo weero yʉꞌʉ mʉsãrẽ buꞌegʉre “Beelzebú, wãtĩa wiogʉ nimi” nicã, ¿deꞌro weerã mʉsã yʉꞌʉ buꞌerãrẽ tojo nitibosabaʉ? niwĩ Jesú. \s1 Jesú “¿Noanojõrẽ uiroʉati?” níꞌque niꞌi \r (Lc 12.2-7) \p \v 26 Jesú aꞌtiro werenemowĩ: \p —Mʉsã yʉꞌʉ meꞌrã niꞌi. Tojo weerã mʉsãrẽ ʉatirãrẽ uiticãꞌña. Ne bajuyoropʉ weetise ĩꞌanoꞌticã weesome. Ĩꞌanoꞌrõsaꞌa. Ne ĩꞌatiropʉ weeꞌque quẽꞌrã masĩnoꞌticã weesome. \v 27 Yʉꞌʉ mʉsãrẽ tʉꞌotiropʉ níꞌquere ãpẽrã tʉꞌoropʉ werestepeꞌocãꞌña. Masĩnoꞌña marĩꞌquere masãrẽ masĩcã weeya. \v 28 Mʉsã upʉre wẽjẽcõꞌarãrẽ uiticãꞌña. Na upʉ diaꞌcʉ̃rẽ wẽjẽcõꞌamasĩsama. Õꞌacʉ̃ peꞌe upʉ, ejeripõꞌrãrẽ pecameꞌepʉ cõꞌabutiamasĩsami. Cʉ̃ tojo weegʉ́ pũrĩcãrẽ uiya, niwĩ. \p \v 29 Jesú queose meꞌrã cʉ̃ pacʉ marĩrẽ maꞌisere werenemowĩ: \p —Pʉarã mirĩcʉ̃a oꞌmajãrãcã cãꞌrõacã wapatisama. Na tojo wapatimicã, Õꞌacʉ̃ narẽ añurõ coꞌtesami. Ne niꞌcʉ̃ mirĩcʉ̃acã yucʉgʉpʉ pesagʉ marĩ pacʉ “Tocãꞌrõ wẽrĩgʉ̃sami” niticã, wẽrĩtisami. \v 30 Apeyema tja Õꞌacʉ̃ marĩ poarire “Ticʉse niꞌi”, ni masĩpeꞌocãꞌsami. \v 31 Mʉsã pãjãrã mirĩcʉ̃a yʉꞌrʉoro wapatisaꞌa. Tojo weerã mʉsãrẽ ñaꞌarõ weesĩꞌrĩrãrẽ uiticãꞌña. Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ añurõ coꞌtegʉsami, niwĩ Jesú. \s1 Masã tʉꞌoropʉ Jesucristore ẽjõpeose niꞌi \r (Lc 12.8-9) \p \v 32 Jesú werenemowĩ: \p —Noꞌo masã tʉꞌoropʉ yʉꞌʉre “Ẽjõpeoꞌo” ni werecã, yʉꞌʉ quẽꞌrã narẽ yʉꞌʉ pacʉ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃rẽ añurõ ucũgʉ̃saꞌa. \v 33 Niꞌcʉ̃ masãrẽ uigʉ, masã tʉꞌoropʉ yʉꞌʉre “Ẽjõpeoweꞌe” nigʉ̃rẽ yʉꞌʉ quẽꞌrã cʉ̃rẽ yʉꞌʉ pacʉ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃rẽ “Yagʉ mejẽta nimi”, nigʉ̃saꞌa, niwĩ Jesú. \s1 Jesú ye buꞌiri masã dʉcawatima nise niꞌi \r (Lc 12.51-53; 14.26-27) \p \v 34 Apaturi werenemowĩ: \p —Mʉsã yʉꞌʉre “Añurõ nisetiatjere miitigʉ weepĩ”, ni wãcũticãꞌña. Yʉꞌʉ tere miititiwʉ. Yʉꞌʉ aꞌtise wapa aꞌpepũrĩato nígʉ̃ aꞌtiwʉ. Ãpẽrã yʉꞌʉre ʉatirã, yʉꞌʉre ʉarã meꞌrã aꞌmetuꞌtirãsama. \v 35 Tojo weerã niꞌcʉ̃ cʉ̃ pacʉ meꞌrã aꞌmetuꞌtigʉsami. Apego quẽꞌrã co paco meꞌrã mejãrõta weegosamo. Tojo nicã macʉ̃ nʉmo co mañecõ meꞌrã aꞌmetuꞌtirãsama. \v 36 Tojo weerã niꞌcã wiꞌicjãrã, yé buꞌiri aꞌmetuꞌtirãsama. \p \v 37 »Yʉꞌʉre maꞌirõ nemorõ mʉsã pacʉsʉmʉa peꞌere maꞌiyʉꞌrʉnʉꞌcãrã, yarã nímasĩtisaꞌa. Tojo nicã pacʉsʉmʉa quẽꞌrã na põꞌrãrẽ maꞌiyʉꞌrʉnʉꞌcãrã, yarã nímasĩtisama. \v 38 Apetero weegʉ niꞌcʉ̃ “Yʉꞌʉ Jesure ẽjõpeogʉ, wẽrĩbosaꞌa” ni uigʉ, yʉꞌʉre ẽjõpeoduꞌusami. Tojo weegʉnojõ yagʉ nímasĩtisami. \v 39 Yʉꞌʉre ẽjõpeose meꞌrã ñaꞌarõ yʉꞌrʉsĩꞌrĩtigʉ, yʉꞌʉre ẽjõpeoduꞌugʉnojõ pecameꞌepʉ buꞌiri daꞌre bajurionoꞌgʉ̃sami. Apĩ wẽjẽsere uiti, yʉꞌʉre ẽjõpeonuꞌcũgʉ̃nojõ peꞌe yʉꞌʉ meꞌrã catinuꞌcũgʉ̃sami, niwĩ Jesú. \s1 Añurõ weeꞌque wapa wapataꞌase niꞌi \r (Mr 9.41) \p \v 40 Jesú werenemowĩ: \p —Mʉsãrẽ eꞌcatise meꞌrã ñeꞌerã, yʉꞌʉre ñeꞌerãta weema. Yʉꞌʉre ñeꞌerã quẽꞌrã, yʉꞌʉ pacʉ yʉꞌʉre oꞌóꞌcʉre ñeꞌerãta weema. \v 41 Niꞌcʉ̃ Õꞌacʉ̃ weredutiꞌquere wereturiari masʉ̃rẽ cʉ̃ Õꞌacʉ̃ oꞌóꞌcʉ niyucã, ñeꞌegʉ̃rẽ aꞌtiro waꞌarosaꞌa. Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ oꞌosenojõrẽta cʉ̃rẽ ñeꞌegʉ̃ quẽꞌrãrẽ oꞌogʉsami. Niꞌcʉ̃ masʉ̃ añugʉ̃rẽ ñeꞌegʉ̃, cʉ̃ añugʉ̃ niyucã, cʉ̃rẽ ñeꞌegʉ̃rẽ aꞌtiro waꞌarosaꞌa. Õꞌacʉ̃ masʉ̃ añugʉ̃rẽ oꞌoꞌcaronojõta cʉ̃rẽ ñeꞌegʉ̃ quẽꞌrãrẽ oꞌogʉsami. \v 42 Niꞌcʉ̃ apĩrẽ Jesucristore ẽjõpeogʉ nimi nígʉ̃, acowʉogʉre acotĩagʉ̃ diacjʉ̃ta añuse bocagʉsami, niwĩ Jesú. \c 11 \s1 Juã cʉ̃ buꞌerãrẽ Jesú tiropʉ oꞌóꞌque niꞌi \r (Lc 7.18-35) \p \v 1 Jesú ʉ̃sã docere wéréca beꞌro waꞌa waꞌawĩ. Galileapʉ nise macãrĩrẽ buꞌecusiagʉ waꞌawĩ. \p \v 2 Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ nicʉ niwĩ. Topʉ nígʉ̃, Jesú masã waꞌteropʉ weesere tʉꞌocʉ niwĩ. Tere tʉꞌogʉ, ãpẽrã cʉ̃ buꞌesere siruturãrẽ cʉ̃ tiropʉ waꞌaduticʉ niwĩ. \v 3 Aꞌtiro narẽ sẽrĩtiñaꞌduticʉ niwĩ: \p —“¿Mʉꞌʉta niti ‘Masãrẽ yʉꞌrʉoacjʉ aꞌtigʉsami’ ninoꞌcʉ, o apĩpʉre yucuerãsari yujupʉ?” ni sẽrĩtiñaꞌña, nicʉ niwĩ. \p \v 4 Jesú tiro etarã, Juã sẽrĩtiñaꞌdutiꞌquere sẽrĩtiñaꞌwã. Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú narẽ yʉꞌtiwĩ: \p —Yʉꞌʉ weecã ĩꞌasere, mʉsã tʉꞌosere Juãrẽ wererã waꞌaya. \v 5 “Caperi ĩꞌatimiꞌcãrã niꞌcãrõacãrẽ ĩꞌapãama. Sijamasĩtimiꞌcãrã sijama. Cãmi boarã yatipeꞌtianoꞌma. Oꞌmeperi tʉꞌotiꞌcãrã tʉꞌoma. Ãpẽrã wẽrĩꞌcãrã masãma. Pajasecʉorã añuse masãrẽ yʉꞌrʉose quetire tʉꞌoma. \v 6 Yʉꞌʉre ẽjõpeoduꞌutigʉnojõ eꞌcatigʉsami”, ni wererã waꞌaya Juãrẽ, niwĩ Jesú. \p \v 7 Na waꞌáca beꞌro Jesú Juã ye cjasere masãrẽ werenʉꞌcãwĩ: \p —Mʉsã masã marĩrõpʉ Juãrẽ ĩꞌarã waꞌapã. Topʉ waꞌarã, uigʉnojõrẽ, wãcũtutuatigʉre ĩꞌarã waꞌatipã. Cʉ̃ tutuatigʉ tábuti wĩꞌrõ wẽecʉaro weronojõ nitimi. \v 8 Tojo nicã añuse waro suꞌti sãñagʉ̃rẽ masã marĩrõpʉ ĩꞌarã waꞌatipã. Suꞌti añuse sãñarãnojõ wiorã ye wiꞌseripʉ nisama. \v 9 To pũrĩcãrẽ mʉsã niꞌcʉ̃ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃rẽ ĩꞌarã waꞌarã weepã. Nirõta Juã ãpẽrã Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masã nemorõ niyʉꞌrʉnʉꞌcãmi. \v 10 Õꞌacʉ̃ Juãrẽ oꞌóyuatjere cʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ aꞌtiro ojanoꞌwʉ̃: \q1 “Yʉꞌʉ mʉꞌʉ ye quetire wereyuacjʉre mʉꞌʉ dʉporo oꞌógʉti. \q1 Cʉ̃ mʉꞌʉ waꞌatji maꞌarẽ apoyugʉsami”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃, ni ojanoꞌcaro niwʉ̃. \m Maꞌa quẽꞌrã́yumʉꞌtãgʉ̃ weronojõ mʉꞌʉ waꞌati dʉporo masã wãcũsere bʉjaweti dʉcayudutigʉsami nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \p \v 11 »Diacjʉ̃ta mʉsãrẽ weregʉti. Todʉporopʉ, aꞌtiro nicã quẽꞌrãrẽ ne niꞌcʉ̃ Juã yʉꞌrʉoro nigʉ̃́ marĩmi. Tojo nimicã, nipeꞌtirã Õꞌacʉ̃ wiogʉ nirõpʉ nirã́ Juã yʉꞌrʉoro nima. Mejõ nigʉ̃pʉa cʉ̃ yʉꞌrʉoro nimi. \p \v 12 »Juã buꞌenʉꞌcãcateropʉ, téé aꞌtocateropʉ quẽꞌrãrẽ Õꞌacʉ̃ wiogʉ nisere ʉatirã, cumuca weema. \v 13 Nipeꞌtirã Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masã na ojaꞌque meꞌrã, tojo nicã Moisé cʉ̃ dutise cũuꞌque meꞌrã Õꞌacʉ̃ wiogʉ nimi nisere werenuꞌcũcãrã niwã. Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃pʉta weretʉocʉ niwĩ. \v 14 Mʉsã yʉꞌʉre ẽjõpeosĩꞌrĩcãma, aꞌtiro nigʉ̃ti. Dʉporocjʉ̃pʉ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Masãrẽ yʉꞌrʉoacjʉ aꞌtise dʉporo Elía Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ weronojõ nigʉ̃́ aꞌtigʉsami”, ni ojanoꞌwʉ̃. Juã na tojo ojanoꞌcʉta nimi. \v 15 Oꞌmeperi cʉorãnojõ aꞌtere añurõ tʉꞌoya. \p \v 16 »Masã aꞌtocaterocjãrã, yé quetire tʉꞌosĩꞌrĩtirã ãꞌrã weronojõ nima. Wĩꞌmarã macã decopʉ apedujirã, na meꞌrãcjãrãrẽ pijirã caricũbajaqueꞌatirã weronojõ nima. Aꞌtiro caricũsama: \v 17 “Ʉ̃sã wẽowʉ̃ putimicã, basarã wijatiapʉ. Ʉ̃sã bʉjawetise basacã quẽꞌrãrẽ, utitiapʉ.” Na weronojõ aꞌtocatero nirã́ noꞌo añurõ, ñaꞌarõ weecã, mejãrõta tʉꞌsatima. \v 18 Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ beꞌti, vino sĩꞌrĩtisami. Cʉ̃ tojo weecã, mʉsã “Wãtĩ cʉomi”, nisaꞌa. \v 19 Beꞌro yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ quẽꞌrãrẽ baꞌa, yʉꞌʉ vino sĩꞌrĩcã, mejãrõta ñaꞌarõ ucũꞌu. “Baꞌawãrĩgʉ̃, sĩꞌrĩwãrĩgʉ̃ nimi. Niyeru wapaseeri masã, tojo nicã ñaꞌarã meꞌrãcjʉ̃ nimi”, niꞌi yʉꞌʉre. Mʉsã niꞌcʉ̃pʉreta ẽjõpeoweꞌe. Tojo ẽjõpeotimirã, yʉꞌʉ weeĩꞌoꞌquere ĩꞌarã, “Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ masĩse oꞌopĩ” ni, masĩbosaꞌa, niwĩ Jesú. \s1 Jesure ẽjõpeotise macãrĩcjãrã ye queti niꞌi \r (Lc 10.13-15) \p \v 20 Beꞌro Jesú cʉ̃ tutuaro meꞌrã weeĩꞌoyʉꞌrʉnʉꞌcãꞌque macãrĩcjãrãrẽ aꞌtiro tuꞌtiwĩ. Na ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjaweti dʉcayuticã, tojo weewĩ. \p \v 21 —Mʉsã Corazĩ́, tojo nicã Betsaida wãmetise macãrĩcjãrãrẽ ñaꞌarõ waꞌarosaꞌa. Yʉꞌʉ weeĩꞌoꞌquere ĩꞌamirã, dʉcayuweꞌe. Yʉꞌʉ ãpẽrã judío masã nitirã tiropʉ Tiro, Sidṍ wãmetise macãrĩpʉ weeĩꞌocãma, dʉporopʉ na ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjaweti dʉcayutojabopã. Na bʉjawetisere ĩꞌorã, na weewʉaronojõpʉma suꞌtire wãquĩsenojõrẽ sãña, nujãrẽ na dʉpoapʉ ṍrẽ́stepeobopã. \v 22 Mʉsãrẽ wereꞌe. Õꞌacʉ̃ masãrẽ beseatji nʉmʉ nicã, mʉsã peꞌere Tiro, Sidṍcjãrã nemorõ buꞌiri daꞌreyʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃sami. \p \v 23 »Niꞌcãrõacãma Capernaucjãrãrẽ wereꞌe. “Tojowaro ʉꞌmʉsepʉ mʉjãrãti”, ni wãcũticãꞌña. Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ pecameꞌepʉ cõꞌabutiagʉsami. Sõꞌoníca macã Sodoma yʉꞌʉ mʉsã tiropʉ weeꞌcaronojõ weeĩꞌocãma, ti macã niꞌcãrõacãpʉ quẽꞌrãrẽ ninuꞌcũbosaꞌa. \v 24 Mʉsãrẽ nigʉ̃ti. Õꞌacʉ̃ masãrẽ beseatji nʉmʉ nicã, Sodomacjãrãrẽ nemorõ mʉsã peꞌere Õꞌacʉ̃ buꞌiri daꞌregʉsami, niwĩ Jesú. \s1 Jesú “Yʉꞌʉ meꞌrã ejerisãjãse cʉoya” nise niꞌi \r (Lc 10.21-22) \p \v 25 Narẽ tojo níca beꞌro Jesú cʉ̃ pacʉ Õꞌacʉ̃rẽ aꞌtiro niwĩ: \p —Pacʉ, mʉꞌʉ ʉꞌmʉse, aꞌti turi wiogʉ niꞌi. “Masĩyʉꞌrʉnʉꞌcãrã niꞌi” nirãrẽ mʉꞌʉ ye cjasere tʉꞌomasĩcã weeweꞌe. Ãpẽrã wĩꞌmarã weronojõ maata tʉꞌo ẽjõpeorã peꞌere tere masĩcã weeꞌe. Mʉꞌʉ tojo weesere wãcũgʉ̃, “Añuꞌu”, ni eꞌcatise oꞌoꞌo. \v 26 Pacʉ, mʉꞌʉ ʉaꞌcaronojõta aꞌtere queoro weeꞌe, niwĩ. \p \v 27 Beꞌro Jesú masãrẽ ninemowĩ: \p —Yʉꞌʉ pacʉ nipeꞌtise weemasĩsere yʉꞌʉre oꞌowĩ. Cʉ̃ niꞌcʉ̃ta yʉꞌʉ nisetisere masĩpeꞌocãꞌsami. Yʉꞌʉ quẽꞌrã niꞌcʉ̃ta cʉ̃ nisetisere masĩpeꞌoꞌo. Noꞌo yʉꞌʉ masĩcã weenoꞌrã quẽꞌrã cʉ̃ nisetisere masĩsama. \v 28 Mʉsã basu weetutuase meꞌrã Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcaticã weesĩꞌrĩꞌi. Tojo weerã nʉcʉ̃sere wʉarã, daꞌra caributirã weronojõ niꞌi. Mʉsã buꞌiri tʉꞌoñaꞌrã, bʉjawetirãrẽ aꞌtiro nigʉ̃ti. Mʉsã tojo tʉꞌoñaꞌsere yʉꞌʉre wereya. Yʉꞌʉ mʉsãrẽ weetamugʉ̃ti. Mʉsã tojo weecã, yʉꞌʉ mʉsãrẽ ejerisãjãsere oꞌogʉti. \v 29 Yʉꞌʉ dutisere, yʉꞌʉ ʉaronojõ weeya. Mʉsã tojo weecã, weetamugʉ̃ti. Yʉꞌʉ daꞌradutipegʉ niweꞌe. Yʉꞌʉ mʉsãrẽ pajañaꞌgʉ̃, mejõ nigʉ̃ weronojõ weeꞌe. Mʉsã bʉjawetisere yʉꞌʉre werecã, mʉsãrẽ eꞌcatise dʉcayugʉti. \v 30 Yʉꞌʉ weetamuyucã, yʉꞌʉ dutise ʉpʉtʉ waro mʉsãrẽ tutuaweꞌe. Masã apeyenojõ caꞌrasãasere oꞌmarã weronojõ tʉꞌoñaꞌrãsaꞌa, ni werewĩ Jesú. \c 12 \s1 Sauru nicã Jesú buꞌerã trigore tʉ̃ꞌrẽꞌque niꞌi \r (Mr 2.23-28; Lc 6.1-5) \p \v 1 Titare sauru nicã ʉ̃sã judío masã soowʉari nʉmʉ Jesú trigo wesepʉ yʉꞌrʉawĩ. Ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerã ʉjaboarã, trigo na oteꞌquere tʉ̃ꞌrẽ, te perire baꞌawʉ. \v 2 Fariseo masã ʉ̃sã tojo weecã ĩꞌarã, Jesure niwã: \p —Ĩꞌaña. Mʉꞌʉ buꞌerã niꞌcãcãnojõrẽ weedutitisere weema. Marĩ soowʉari nʉmʉrẽ daꞌradutiweꞌe, niwã. \p \v 3 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú niwĩ: \p —Mʉsã dʉporocjʉ̃ wiogʉ Davi cʉ̃ meꞌrãcjãrã meꞌrã ʉjaboarã weeꞌquere buꞌepã. \v 4 Na aꞌtiro weecãrã niwã. Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ sãjãa, pã́ “Õꞌacʉ̃ ye niꞌi” níꞌque narẽ baꞌadutitiꞌquere baꞌacãrã niwã. Paꞌia diaꞌcʉ̃rẽ baꞌata basiocaro nimiwʉ̃. \v 5 Apero Moisé dutiꞌcaropʉ quẽꞌrãrẽ buꞌepã. Marĩ soowʉari nʉmʉ nicã paꞌia Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ daꞌrasama. Cʉ̃ ye cjasere daꞌrarã, sootisama. Na tojo sootirã, ñaꞌarõ weerã mejẽta weema. \v 6 Mʉsãrẽ weregʉti. Aꞌtore yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ wiꞌi yʉꞌrʉoro niyʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃ niꞌi. \v 7 Mʉsã Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ níꞌquere tʉꞌomasĩweꞌe. Aꞌtiro ojanoꞌcaro niwʉ̃: “Yʉꞌʉ masãrẽ aꞌmerĩ pajañaꞌcã ʉaꞌa. Waꞌicʉrã ʉ̃jʉ̃amorõpeoꞌcaro nemorõ te peꞌere ʉasãyʉꞌrʉnʉꞌcãꞌa”, ni ojanoꞌwʉ̃. Mʉsã tere tʉꞌomasĩrã pũrĩcã, masã mejẽcã weetirãrẽ “Ñaꞌarõ weema”, nitibosaꞌa. \v 8 Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ soowʉari nʉmʉrẽ dutise nemorõ dutimasĩꞌi, niwĩ Jesú. \s1 Jesú omocã bʉꞌawiaꞌcʉre yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mr 3.1-6; Lc 6.6-11) \p \v 9 Jesú trigo wesepʉ níca beꞌro judío masã nerẽrĩ wiꞌipʉ sãjãawĩ. \v 10 Ti wiꞌi poꞌpeapʉ niꞌcʉ̃ omocã bʉꞌawiaꞌcʉ nicʉ niwĩ. Fariseo masã ¿deꞌro wee Jesure weresãrãsari? nírã, cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌwã: \p —¿Marĩ soowʉari nʉmʉrẽ dutitigʉre yʉꞌrʉocã añuti? niwã. \p \v 11 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, narẽ yʉꞌtiwĩ: \p —Niꞌinojõta marĩ soowʉari nʉmʉ nicã oveja copepʉ bʉrʉsãjãcã, cʉ̃rẽ wejewãꞌcõgʉ̃ waꞌaticã weetisami. \v 12 Niꞌcʉ̃ masʉ̃ oveja nemorõ wapatiyʉꞌrʉnʉꞌcãmi. Tojo weero marĩ soowʉari nʉmʉrẽ añuse weecã añu niꞌi, niwĩ. \p \v 13 Cʉ̃ tojo níca beꞌro omocã bʉꞌawiaꞌcʉre niwĩ: \p —Mʉꞌʉ omocãrẽ sĩ́oña, niwĩ. Tojo nicã tʉꞌogʉ, sĩ́owĩ. Cʉ̃ tojo weecãta, ape omocã weronojõ añua waꞌawʉ. \v 14 Cʉ̃ tojo weecã ĩꞌarã, fariseo masã uawijaa waꞌawã. Tojo uawijaarã, “¿Deꞌro wee Jesure wẽjẽrãsari?” ni apocãrã niwã. \s1 Dʉporocjãrãpʉ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masã Jesure ojayuꞌque niꞌi \p \v 15 Jesú cʉ̃rẽ wẽjẽsĩꞌrĩsere masĩgʉ̃, omocã bʉꞌawiaꞌcʉre yʉꞌrʉoꞌcaropʉ níꞌcʉ wijaawãꞌcãwĩ. Cʉ̃rẽ masã pãjãrã sirutuwã. Nipeꞌtirã dutitirãrẽ yʉꞌrʉowĩ. \v 16 Yʉꞌrʉo, narẽ ne cʉ̃ ye cjasere weredutitiwĩ. \v 17 Jesú na pãjãrãrẽ yʉꞌrʉocã, Isaía Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ ojaꞌque queoro waꞌawʉ. Aꞌtiro ojacʉ niwĩ: \q1 \v 18 Ãꞌrĩ yʉꞌʉre daꞌracoꞌtegʉ, yʉꞌʉ beseꞌcʉ nimi. \q1 Yʉꞌʉ maꞌigʉ̃ nimi. \q1 Cʉ̃ meꞌrã eꞌcatiꞌi. \q1 Yʉꞌʉ Espíriture cʉ̃rẽ oꞌogʉti. \q1 Cʉ̃ yʉꞌʉ nipeꞌtirã masãrẽ añurõ weesere weregʉsami. \q1 \v 19 Cʉ̃ ne dʉꞌsaso, macã decopʉ caricũsijasome. \q1 \v 20 Noꞌo wãcũtutuatigʉnojõ quẽꞌrãrẽ cõꞌasome. \q1 Cõꞌarõnojõ oꞌogʉ, wãcũtutuacã weegʉsami. \q1 Ẽjõpeotutuatirãrẽ tuꞌtisome. \q1 Narẽ añurõ weetamugʉ̃sami. \q1 Cʉ̃ wiogʉ sãjã́ca beꞌropʉ, cʉ̃ ñaꞌasere docaqueꞌaca beꞌropʉ tojo weeduꞌugʉsami. \q1 Cʉ̃ queoro dutimeꞌrĩcʉ̃sami. \q1 \v 21 Tojo weerã nipeꞌtirocjãrã cʉ̃ dutiatjere coꞌterãsama, tojo ni ojanoꞌwʉ̃. \s1 Jesure “Wãtĩ tutuaro meꞌrã weeĩꞌomi” ni ucjaꞌque niꞌi \r (Mr 3.20-30; Lc 11.14-23; 12.10) \p \v 22 Beꞌro Jesú tiropʉ caperi bajutigʉ, ucũtigʉ wãtĩ sãjãnoꞌcʉre miiejawã. Na cʉ̃rẽ miiejacã ĩꞌagʉ̃, Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌrʉowĩ. Tojo wééca beꞌro ĩꞌa, ucũwĩ. \v 23 Wãtĩ sãjãnoꞌcʉ yʉꞌrʉcã ĩꞌarã, nipeꞌtirã masã ĩꞌamarĩawã. Na aꞌmerĩ sẽrĩtiñaꞌwã: \p —¿Ãꞌrĩ dʉporocjʉ̃pʉ Davi pãrãmi “Na aꞌtiacjʉ niapʉ” níꞌcʉ niti? niwã. \p \v 24 Fariseo masã na tojo nicã tʉꞌorã, aꞌtiro niwã: \p —Ãꞌrĩ wãtĩa wiogʉ Beelzebú wãmetigʉ tutuaro meꞌrã wãtĩarẽ cõꞌawĩrõcãꞌsami, niwã. \p \v 25 Jesú na tojo nisere masĩgʉ̃, narẽ niwĩ: \p —Niꞌcã curuacjãrã aꞌmerĩ dʉcawati aꞌmequẽrã, masãpeꞌtia waꞌasama. Tojo nicã niꞌcã macãcjãrã o niꞌcã wiꞌicjãrã na quẽꞌrã aꞌmerĩ dʉcawati aꞌmetuꞌtirã, peꞌtidija waꞌasama. \v 26 Mejãrõta wãtĩa wiogʉ cʉ̃ yarã wãtĩarẽ cõꞌawĩrõgʉ̃, cʉ̃ basuta dʉcawatigʉ weesami. Tojo weegʉ cʉ̃ deꞌro wee tutuanemobosabe. \v 27 Mʉsã yʉꞌʉre “Cʉ̃ wãtĩ Beelzebú tutuaro meꞌrã wãtĩarẽ cõꞌawĩrõmi”, niꞌi. Tojo nicãma, mʉsã buꞌesere siruturã wãtĩarẽ cõꞌawĩrõrã, ¿noa tutuaro meꞌrã cõꞌawĩrõsari? Narẽ mʉsã “Õꞌacʉ̃ tutuaro meꞌrã wãtĩarẽ cõꞌawĩrõma”, niꞌi. Tojo weero masĩnoꞌo. Mʉsã yʉꞌʉre nise diacjʉ̃ niweꞌe. \v 28 Yʉꞌʉ wãtĩarẽ Espíritu Santu tutuaro meꞌrã peꞌe cõꞌawĩrõꞌo. Te meꞌrã “Õꞌacʉ̃ wiogʉ nise mʉsã tiropʉre nitojaꞌa”, ninoꞌo. \p \v 29 »Queose meꞌrã mʉsãrẽ werenemogʉ̃ti tja. Niꞌcʉ̃ tutuamʉ ya wiꞌipʉre dʉꞌtecũutimigʉ̃, yajamasĩnoꞌña marĩꞌi. Dʉꞌtéca beꞌropʉ yajamasĩsami, niwĩ. Yʉꞌʉ wãtĩ yʉꞌrʉoro tutuayʉꞌrʉnʉꞌcãꞌa nígʉ̃, tojo niwĩ Jesú. \p \v 30 Jesú ninemowĩ: \p —Yʉꞌʉre ʉatirã yʉꞌʉre ĩꞌatuꞌtirã nima. Yʉꞌʉre seeneotamutigʉnojõ doquestewãꞌcãgʉ̃ weronojõ nimi. Yʉꞌʉre ẽjõpeotirã masãrẽ Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeocã weetamurã mejẽta weema. \p \v 31 »Tojo weegʉ mʉsãrẽ diacjʉ̃ weregʉti. Õꞌacʉ̃ masã ñaꞌarõ weesere, ñaꞌarõ ucũsere acobojogʉsami. Espíritu Santure ñaꞌarõ ucũcã pũrĩcãrẽ, acobojosome. \v 32 Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉre ñaꞌarõ ucũcã, Õꞌacʉ̃ acobojogʉsami. Espíritu Santu peꞌere ñaꞌarõ ucũcã, Õꞌacʉ̃ acobojosome. Niꞌcãrõacã, beꞌropʉ quẽꞌrãrẽ mejãrõta acobojosome, niwĩ Jesú. \s1 Yucʉgʉre tigʉ dʉca meꞌrã ĩꞌamasĩnoꞌo nise niꞌi \r (Lc 6.43-45) \p \v 33 Jesú ninemowĩ: \p —Yucʉgʉ añucjʉ nicã, tigʉ dʉca meꞌrã “Añucjʉ niꞌi”, ninoꞌo. Yucʉgʉ ñaꞌacjʉ nírõ, tigʉ dʉca meꞌrã “Ñaꞌacjʉ niꞌi”, ni ĩꞌamasĩnoꞌo. Yucʉgʉre tigʉ dʉca meꞌrã ĩꞌamasĩnoꞌo. \v 34 Mʉsã aña weronojõ pũrĩrã niꞌi. Ñaꞌarã nitjĩarã, ¿deꞌro wee añusere ucũmasĩbosaʉ? Marĩrẽ ñaꞌase púúturo, ñaꞌaseta marĩ ucũse wijaꞌa. Añuse nicã, añuseta wijaꞌa. \v 35 Tojo weegʉ masʉ̃ añugʉ̃ añuse wãcũse cʉoyugʉ, añurõta ucũsami. Apĩ ñaꞌagʉ̃ peꞌe cʉ̃ wãcũse ñaꞌase niyucã, ñaꞌarõ ucũsami. \v 36 Mʉsãrẽ weregʉti. Õꞌacʉ̃ masãrẽ beseatji nʉmʉ nicã, mʉsã wãcũtimirã noꞌo ʉaro ucũmaꞌaꞌquenʉcʉ̃ besegʉsami. \v 37 Mʉsã añurõ ucṹca beꞌro nicã, Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ “Añurõ ucũpã, buꞌiri mooꞌo”, nigʉ̃sami. Mʉsã ñaꞌarõ ucṹca beꞌroma “Buꞌiri cʉoꞌo”, nigʉ̃sami, niwĩ Jesú fariseo masãrẽ. \s1 Masã ñaꞌarã Jesure weeĩꞌodutimiꞌque niꞌi \r (Mr 8.12; Lc 11.29-32) \p \v 38 Beꞌro fariseo masã, ãpẽrã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã Jesure aꞌtiro niwã: \p —Masãrẽ buꞌegʉ, mʉꞌʉ añuse weeĩꞌocã ĩꞌasĩꞌrĩsaꞌa, niwã. \p \v 39 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú niwĩ: \p —Mʉsã aꞌtocaterocjãrã ñaꞌarã niꞌi. Mʉsã weeĩꞌoña nírã, mʉsã ẽjõpeotisere yʉꞌʉre ĩꞌoꞌo. Mʉsãrẽ weeĩꞌosome. Aꞌte diaꞌcʉ̃rẽ weregʉti. Dʉporocjʉ̃pʉ Joná Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ waꞌaꞌcaronojõ diaꞌcʉ̃rẽ ĩꞌogʉ̃ti. \v 40 Joná waꞌiwʉ̃ pajigʉjo paaga poꞌpeapʉ iꞌtia ʉmʉco, iꞌtia ñami cʉ̃pʉre sãñacʉ niwĩ. Cʉ̃ weronojõta yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ quẽꞌrã yʉꞌʉre yááca beꞌro iꞌtia ʉmʉco, iꞌtia ñami diꞌta poꞌpeapʉ cũñagʉ̃saꞌa. \v 41 Joná Nínive wãmetiri macãcjãrãrẽ Õꞌacʉ̃ ye quetire werecã, na ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjaweti, duꞌucãrã niwã. Yʉꞌʉ peꞌere Joná yʉꞌrʉoro nimicã, mʉsã ẽjõpeoweꞌe. Mʉsã na weeꞌcaronojõ ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjawetiweꞌe. Tojo weerã Õꞌacʉ̃ masãrẽ beseatji nʉmʉ nicã, Nínivepʉ níꞌcãrã aꞌtocateropʉcjãrãrẽ “Mʉsã Jesure ẽjõpeotirã, ñaꞌarõ weewʉ”, nirãsama. \v 42 Apeye quẽꞌrãrẽ weregʉti. Dʉporocjõ mujĩpũ mʉjãtiro diacjʉ̃ peꞌe nirĩ diꞌtapʉ wiogo Israe curuacjãrã wiogʉ Salomó masĩsere tʉꞌogo aꞌtico niwõ. Yʉꞌʉ Salomó yʉꞌrʉoro masĩyʉꞌrʉnʉꞌcãmicã, mʉsã peꞌe yʉꞌʉre tʉꞌosĩꞌrĩweꞌe. Tojo weego Õꞌacʉ̃ masãrẽ beseatji nʉmʉ nicã, ti diꞌta wiogo níꞌco aꞌtocateropʉcjãrãrẽ “Mʉsã Jesure ẽjõpeotirã, ñaꞌarõ weewʉ”, nigõsamo, niwĩ. \s1 Wãtĩ todʉporopʉ cʉ̃ níꞌcʉpʉre majãmisãjãase niꞌi \r (Lc 11.24-26) \p \v 43 Jesú fariseo masãrẽ ninemowĩ: \p —Wãtĩ masʉ̃pʉre cõꞌawĩrõnoꞌca beꞌro aco marĩrõpʉ sijabaqueꞌatisami. Cʉ̃ niatjore aꞌmagʉ̃, tojo weesami. Cʉ̃ nirṍ bocatigʉ, aꞌtiro wãcũsami: \v 44 “Yʉꞌʉ wijaaꞌcʉpʉre dajasãjãagʉ̃ti tja”, nisami. Cʉ̃pʉre dajasãjãagʉ̃, wiꞌi oꞌaca wiꞌi, añurõ apóca wiꞌi weronojõ bocaejasami. \v 45 Beꞌro ãpẽrã wãtĩa sietere cʉ̃ yʉꞌrʉoro ñaꞌarãrẽ pijisami. Piji, beꞌro todʉporopʉ cʉ̃ wijaaꞌcʉpʉre na nipeꞌtirã sãjãasama. Tojo weegʉ masʉ̃ cʉ̃ todʉporopʉ níꞌcaro nemorõ ñaꞌarõ tojasami. Ãꞌrã quẽꞌrã yʉꞌʉre ẽjõpeotirã tojota ñaꞌabutiaro waꞌarãsama, niwĩ Jesú. \s1 Jesú paco, tojo nicã cʉ̃ acabijirã ye cjase niꞌi \r (Mr 3.31-35; Lc 8.19-21) \p \v 46 Jesú masãrẽ tojo ucũrĩ cura cʉ̃ paco, cʉ̃ acabijirã cʉ̃ nirĩ wiꞌipʉ ejawã. Na sopepʉ tojanʉꞌcã, cʉ̃ meꞌrã ucũsĩꞌrĩwã. \v 47 Tojo weecã, to nigʉ̃́ niꞌcʉ̃ werewĩ Jesure: \p —Mʉꞌʉ paco, mʉꞌʉ acabijirã sope pʉꞌtopʉ niama. Mʉꞌʉ meꞌrã ucũsĩꞌrĩama, ni werewĩ. \p \v 48 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú cʉ̃rẽ niwĩ: \p —¿Noanojõ niti yʉꞌʉ paco, yʉꞌʉ acabijirã? niwĩ. \p \v 49 Beꞌro ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerãrẽ ñupuꞌa, niwĩ: \p —Ãꞌrãrẽ yʉꞌʉ paco, yʉꞌʉ acawererã waro tʉꞌoñaꞌa. \v 50 Noꞌo Õꞌacʉ̃ ʉaro weerãnojõ náta yʉꞌʉ acabiji, yʉꞌʉ acabijo, yʉꞌʉ paco weronojõ nima, niwĩ. \c 13 \s1 Jesú oteri masʉ̃ ye quetire queose meꞌrã wereꞌque niꞌi \r (Mr 4.1-9; Lc 8.4-8) \p \v 1 Ti nʉmʉrẽta tja Jesú wiꞌipʉ níꞌcʉ ditara sumutopʉ waꞌawĩ. Waꞌa, topʉ dujiwĩ. \v 2 Masã pãjãrã waro cʉ̃ tiropʉ nerẽcã ĩꞌagʉ̃, yucʉsʉpʉ mʉjãsãjãa, dujiwĩ. Masã peꞌe ditara sumutopʉ nuꞌcũwã. \v 3 Beꞌro Jesú queose meꞌrã narẽ buꞌewĩ: \p —Niꞌcʉ̃ masʉ̃ cʉ̃ ya wesepʉ otegʉ waꞌasami. \v 4 Cʉ̃ otegʉ wẽestewãꞌcãcã, apeye otese cape maꞌapʉ doquequeꞌasaꞌa. Mirĩcʉ̃a aꞌti, te perire ĩꞌaboca, baꞌapeꞌocãꞌsama. \v 5 Apeye ʉ̃tãpaga cãꞌrõacã diꞌta cʉoro buꞌipʉ doquequeꞌasaꞌa. Te diꞌta cãꞌrõacã niyucã, asibusu maata marã, pĩꞌrĩsaꞌa. \v 6 Beꞌro mujĩpũ asimʉjãtiri cura diꞌta boposãjãyʉꞌrʉa waꞌasaꞌa. Tojo weero nʉꞌcõrĩ cʉotiꞌcaro nitjĩarõ, maata ñaidija waꞌasaꞌa. \v 7 Apeye otese cape pota waꞌteropʉ bʉrʉqueꞌasaꞌa. Pota peꞌe tere pĩꞌrĩyʉꞌrʉa, wẽjẽcãꞌsaꞌa. \v 8 Apeye otese cape diꞌta añurõpʉ bʉrʉqueꞌasaꞌa. Te añurõ pĩꞌrĩ, dʉcatisaꞌa. Niꞌcã ño cien peri dʉcatisaꞌa. Ape ño sesenta peri, ape ño treinta peri dʉcatisaꞌa. \v 9 Oꞌmeperi cʉorãnojõ aꞌtere añurõ tʉꞌoya, niwĩ Jesú. \s1 Jesure cʉ̃ buꞌerã “¿Deꞌro weegʉ queose meꞌrã buꞌeti?” níꞌque niꞌi \r (Mr 4.10-12; Lc 8.9-10) \p \v 10 Beꞌro ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerã cʉ̃ pʉꞌto waꞌa, cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌwʉ̃: \p —¿Deꞌro weegʉ masãrẽ queose meꞌrã buꞌeti? niwʉ̃. \p \v 11 Jesú ʉ̃sãrẽ yʉꞌtiwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ aꞌtiro weemi. Mʉsã ãpẽrã todʉporopʉ masĩña marĩmiꞌquere cʉ̃ wiogʉ nisere masĩcã weemi. Ãpẽrã yʉꞌʉre ẽjõpeotirã peꞌere masĩticã weemi. \v 12 Tojo weegʉ yʉꞌʉ buꞌesere ẽjõpeorãrẽ narẽta Õꞌacʉ̃ masĩse oꞌonemogʉ̃sami. Na tʉꞌomasĩse cʉoyʉꞌrʉarãsama. Ãpẽrã yʉꞌʉ buꞌesere ẽjõpeotirã peꞌere na cãꞌrõacã masĩmiꞌquere tʉꞌomasĩticã weegʉsami. \v 13 Na yʉꞌʉ weesere ĩꞌamirã, ĩꞌatirã weronojõ nisama. Yʉꞌʉ buꞌesere tʉꞌomirã, tʉꞌomasĩtisama. Tojo weegʉ queose meꞌrã narẽ wereꞌe. \v 14-15 Isaía Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ cʉ̃ ojaꞌcaronojõta narẽ waꞌaꞌa. Aꞌtiro ojacʉ niwĩ: \q1 Mʉsã Õꞌacʉ̃ ye cjasere teerã, ĩꞌasĩꞌrĩsome. \q1 Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeosĩꞌrĩtirã, diacjʉ̃ cjasere tʉꞌosĩꞌrĩsome. \q1 Tojo ẽjõpeotitjĩarã, yʉꞌʉre acobojose sẽrĩsome. \q1 Tojo weerã mʉsãrẽ werecã, tʉꞌorãsaꞌa, tʉꞌorã peꞌe. \q1 Mejõ ¿deꞌro nirõ weesari? ni tʉꞌomasĩsome. \q1 Mʉsã añurõ yʉꞌʉ weesere ĩꞌamirã, ĩꞌamasĩsome, ni ojacʉ niwĩ Isaía, niwĩ Jesú. \p \v 16 Ʉ̃sã peꞌere niwĩ: \p —Mʉsã pũrĩcã yʉꞌʉre ẽjõpeorã, eꞌcatiꞌi. Yʉꞌʉ weesere ĩꞌarã, yʉꞌʉ buꞌesere tʉꞌorã, ẽjõpeoꞌo. \v 17 Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Pãjãrã Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masã, tojo nicã dʉporocjãrã masã añurã níꞌcãrã niꞌcãrõacã yʉꞌʉ mʉsãrẽ weesere ĩꞌasĩꞌrĩcãrã nimiwã. Yʉꞌʉ mʉsãrẽ weresere tʉꞌosĩꞌrĩcãrã nimiwã. Tojo weesĩꞌrĩꞌcãrã nimirã, ĩꞌati, tʉꞌotiyʉꞌrʉocãꞌcãrã niwã, niwĩ Jesú. \s1 Jesú oteri masʉ̃ quetire “Aꞌtiro nisĩꞌrĩrõ weeꞌe” nise niꞌi \r (Mr 4.13-20; Lc 8.11-15) \p \v 18 Beꞌro Jesú ʉ̃sãrẽ aꞌtiro werenemowĩ: \p —Oteri masʉ̃ ye queti aꞌtiro nisĩꞌrĩrõ weeꞌe. \v 19 Yʉꞌʉ aꞌti turipʉ wiogʉ nigʉ̃saꞌa nisere tʉꞌomirã, tere tʉꞌomasĩtirã, aꞌtiro weronojõ nisama. Otese cape maꞌapʉ bʉrʉqueꞌaꞌque weronojõ nisama. Wãtĩ aꞌti, na tʉꞌomiꞌquere ẽꞌmapeꞌocãꞌsami. \v 20 Ãpẽrã ʉ̃tãpaga waꞌteropʉ doquequeꞌaꞌque peri weronojõ nisama. Yé quetire eꞌcatise meꞌrã tʉꞌosama. \v 21 Tojo tʉꞌomirã, nʉꞌcõrĩ marĩrã weronojõ nisama. Narẽ mejẽcã waꞌacã, o ãpẽrã te quetire ẽjõpeose buꞌiri narẽ tuꞌticã, maata ẽjõpeoduꞌucãꞌsama. \v 22 Ãpẽrã otese cape pota waꞌteropʉ bʉrʉqueꞌaꞌque weronojõ nisama. Yé quetire tʉꞌoma, tʉꞌorã peꞌe. Aꞌti ʉmʉco cjase peꞌere wãcũyʉꞌrʉnʉꞌcãsama. Noꞌo deꞌro nisere ʉaripejayʉꞌrʉasama. Na tojo niseticã, aꞌte narẽ dojorẽcãꞌsaꞌa. Na tʉꞌoꞌquere acobojo, dʉca marĩrã weronojõ nisama. \v 23 Ãpẽrã diꞌtapʉ añurõpʉ bʉrʉqueꞌaꞌque peri weronojõ nima. Yé quetire tʉꞌo, añurõ ẽjõpeo, yʉꞌʉ dutironojõ weesetirã, añurõ dʉcatirã weronojõ nima. Cien peri dʉcatiꞌcaro weronojõ añusere weesama. Ãpẽrã sesenta peri, ãpẽrã treinta peri dʉcatiꞌcaro weronojõ añusere weesama, niwĩ Jesú. \s1 Trigo waꞌteropʉ apeye ñaꞌase cape pĩꞌrĩbajuaꞌque niꞌi \p \v 24 Jesú apeye queose meꞌrã ʉ̃sãrẽ werenemowĩ: \p —Õꞌacʉ̃ wiogʉ nise aꞌtiro weronojõ niꞌi. Niꞌcʉ̃ masʉ̃ añuse capere cʉ̃ ya wesepʉ otesami. \v 25 Beꞌro nipeꞌtirã cã́rĩ́ca beꞌro te oteꞌcʉre ĩꞌatuꞌtigʉ cʉ̃ oteꞌcaropʉ waꞌasami. Waꞌa, trigo cape waꞌteropʉ ñaꞌase capere otesami. \v 26 Trigo pĩꞌrĩmʉjã, te pupiri cura ñaꞌase cʉ̃ oteꞌque peꞌe quẽꞌrã pĩꞌrĩbajuasaꞌa. \v 27 Tere ĩꞌarã, cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterã na wiogʉpʉre wererã waꞌasama: “Wiogʉ, marĩ oteꞌque añuse cape diaꞌcʉ̃ nimiwʉ̃to”, nisama. “¿Deꞌro wee aꞌte ñaꞌase cape aꞌtipari?” nisama. \v 28 Na wiogʉ narẽ yʉꞌtisami: “Niꞌcʉ̃ marĩrẽ ĩꞌatuꞌtigʉ tojo weeapĩ”, nisami. Beꞌro daꞌracoꞌterã na wiogʉre sẽrĩtiñaꞌsama tja: “¿Mʉꞌʉ ʉ̃sã ñaꞌasere cureweerã waꞌacã ʉasari?” nisama. \v 29 Cʉ̃ peꞌe narẽ nisami: “Weeticãꞌña. Mʉsã cureweerã, apeye trigore duꞌacõꞌabosaꞌa. \v 30 Totá trigo meꞌrã bʉcʉacãꞌto. Trigo bʉcʉatuꞌajaca beꞌropʉ daꞌrari masãrẽ oꞌógʉti. Na ñaꞌase pĩꞌrĩꞌquere cureweemʉꞌtãrãsama. Curewee, tere opa dotori dʉꞌte, ʉ̃jʉ̃arãsama. Tuꞌajanʉꞌcõ, trigore na nʉrõwʉaropʉ nʉrõrãsama”, nisami, niwĩ Jesú. \s1 Jesú mostaza wãmetise cape meꞌrã queose oꞌoꞌque niꞌi \r (Mr 4.30-32; Lc 13.18-19) \p \v 31 Jesú apeye queose meꞌrã werenemowĩ tja: \p —Õꞌacʉ̃ yarã pãjãrã sãjãrã́sama nise otese mostaza cape weronojõ niꞌi. Tere niꞌcʉ̃ cʉ̃ ya wesepʉ otesami. \v 32 Mostaza cape cãꞌcaperoacã waro niꞌi. Tócacaperoacã nimirõ, bʉcʉaropʉa pajibutiacjʉ yucʉgʉ pĩꞌrĩsaꞌa. Pajicjʉ waro waꞌacã ĩꞌarã, mirĩcʉ̃a aꞌti, tigʉ dʉpʉripʉ na diepeoatje suꞌtire weesama, niwĩ. Õꞌacʉ̃ wiogʉ nise cãꞌcaperoacã weronojõ nʉꞌcãsaꞌa. Beꞌro pajicjʉ bʉcʉaꞌcaro weronojõ nipeꞌtiropʉ cʉ̃ ye queti seꞌsa waꞌarosaꞌa. Tojo nicã pãjãrã cʉ̃ yarã sãjãrã́sama nígʉ̃, tojo niwĩ. \s1 Pã́ bʉcʉacã weese meꞌrã queose niꞌi \r (Lc 13.20-21) \p \v 33 Beꞌro apeye queose meꞌrã werenemowĩ tja: \p —Õꞌacʉ̃ wiogʉ nise aꞌtiro weronojõ niꞌi. Niꞌcõ numio pã́ weegotigo pã́ weese harinarẽ iꞌtiapa queo, poꞌosãasamo. Te meꞌrã levadura pã́ bʉcʉacã weesere morẽsamo. Beꞌro te nipeꞌtise bʉcʉa seꞌsapeꞌtia waꞌasaꞌa, niwĩ. Levadura harinarẽ bʉcʉacã weeꞌcaro weronojõ Õꞌacʉ̃ wiogʉ nise nipeꞌtiropʉ seꞌsarosaꞌa nígʉ̃, tojo niwĩ. \s1 Jesú masãrẽ queose meꞌrã buꞌeꞌque niꞌi \r (Mr 4.33-34) \p \v 34 Jesú masãrẽ buꞌégʉ, queose meꞌrã wereticã weetiwĩ. \v 35 Cʉ̃ tojo weecã, Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ ojaꞌque queoro waꞌawʉ. Jesú masãrẽ wereatjere aꞌtiro ojanoꞌwʉ̃: \q1 Queose meꞌrã masãrẽ weregʉsaꞌa. \q1 Õꞌacʉ̃ aꞌti ʉmʉco weecãpʉ masĩnoꞌña marĩꞌquere mʉsãrẽ were bajurẽgʉ̃ti, ni ojanoꞌwʉ̃. \s1 Jesú “Ñaꞌase cape trigo tiropʉ pĩꞌrĩbajuaꞌquere aꞌtiro nisĩꞌrĩrõ weeꞌe” nise niꞌi \p \v 36 Beꞌro Jesú masãrẽ weꞌeriti, wiꞌipʉ sãjãawĩ. Ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerã cʉ̃rẽ sirutusãjãwʉ̃. Topʉ cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌwʉ̃: \p —Mʉꞌʉ mejẽpʉ ñaꞌase cape trigo waꞌteropʉ queose wereꞌquere wereapoya. ¿Deꞌro nisĩꞌrĩrõ weeati? niwʉ̃. \p \v 37 Ʉ̃sã tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú yʉꞌtiwĩ: \p —Añuse trigo capere oteꞌcʉ yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ niꞌi. \v 38 Ti wese peꞌe aꞌti turi nisĩꞌrĩrõ weeꞌe. Añuse cape yʉꞌʉre ẽjõpeorã Õꞌacʉ̃ põꞌrã nima, nisĩꞌrĩrõ weeꞌe. Ñaꞌase cape pĩꞌrĩꞌque peꞌe wãtĩ yarã nima, nisĩꞌrĩrõ weeꞌe. \v 39 Ti wese oteꞌcʉre ĩꞌatuꞌtigʉ ñaꞌasere oteꞌcʉ wãtĩ nimi. Trigo bʉcʉatuꞌajaca beꞌro na tʉ̃ꞌrẽse aꞌti ʉmʉco peꞌtiatje niꞌi, nisĩꞌrĩrõ weeꞌe. Trigore tʉ̃ꞌrẽrĩ masã Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterã ʉꞌmʉsecjãrã weronojõ nima. \v 40 Ñaꞌasere curewee ʉ̃jʉ̃acõꞌasama. Na tojo weeꞌcaro weronojõ aꞌti turi peꞌticãpʉre ñaꞌarãrẽ cõꞌarãsama. \v 41 Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ yʉꞌʉre werecoꞌterãrẽ nipeꞌtiropʉ oꞌógʉsaꞌa. “Nipeꞌtirã ñaꞌarõ weerãrẽ, tojo nicã ãpẽrãrẽ ñaꞌarõ weecã weerãrẽ neoña”, nigʉ̃saꞌa. \v 42 Narẽ pecameꞌepʉ cõꞌarãsama. Topʉ na pũrĩnoꞌrã, upicari cũꞌrĩdio, utirãsama. \v 43 Tojo waꞌari curare Õꞌacʉ̃ ʉaro weerã́ peꞌe aꞌtiro weerãsama. Cʉ̃ tiropʉ waꞌarã, mujĩpũ ʉmʉcocjʉ̃ weronojõ asisterãsama. Topʉ ninuꞌcũcãꞌrãsama. Oꞌmeperi cʉorãnojõ aꞌtere añurõ tʉꞌoya, niwĩ. \s1 Diꞌtapʉ niyeru cujiri yaacũuꞌque queose niꞌi \p \v 44 Jesú aꞌtiro werenemowĩ: \p —Mʉsãrẽ Õꞌacʉ̃ wiogʉ nisere werenemogʉ̃ti. Cʉ̃ mʉsã wiogʉ nise nipeꞌtise yʉꞌrʉoro añuyʉꞌrʉnʉꞌcãꞌa. Niꞌcʉ̃ apeyenojõ wapabʉjʉsere ãpẽrã ya diꞌta poꞌpeapʉ nʉoꞌquere bocaꞌcaro weronojõ niꞌi. Tere bocáca beꞌro mejãrõpʉta yaacũusami tja. Beꞌro eꞌcatise meꞌrã waꞌa, nipeꞌtise cʉ̃ cʉosere duapeꞌocãꞌsami. Cʉ̃ duaꞌque wapa meꞌrã ti diꞌtare duumiicãꞌsami, niwĩ. \s1 Jesú perla wãmetiri pe, wapabʉjʉri pe meꞌrã queose oꞌoꞌque niꞌi \p \v 45 Apeye quẽꞌrãrẽ Jesú werenemowĩ: \p —Õꞌacʉ̃ wiogʉ nise niꞌcʉ̃ duari masʉ̃ añurõ asistese peri perla wãmetisere aꞌmacusiaro weronojõ niꞌi. \v 46 Cʉ̃ wapabʉjʉri pe, niꞌcã pere bocaejagʉ, aꞌtiro weesami. Bocaeja, cʉ̃ cʉosere duapeꞌocãꞌsami. Cʉ̃ duaꞌque wapa meꞌrã ti pe wapabʉjʉri pere duumiicãꞌsami. Õꞌacʉ̃ mʉsã wiogʉ nicã, ti pe wapabʉjʉri pere bocase weronojõ niꞌi. \s1 Wejecʉ meꞌrã Jesú queose oꞌoꞌque niꞌi \p \v 47 »Beꞌropʉ Õꞌacʉ̃ masãrẽ beseatjere weregʉti. Waꞌi wẽjẽrĩ masã niꞌcãgʉ̃ wejecʉjo dia pajiri maapʉ doqueñosama. Tigʉpʉre nirãnʉcʉ̃ waꞌi suꞌriwãꞌsama. \v 48 Tigʉ muꞌmuyʉꞌrʉcã ĩꞌarã, waꞌi wẽjẽrĩ masã dia sumutopʉ wejemajãsama. Topʉ waꞌire besedujisama. Añurãrẽ piꞌipʉ besesãasama. Ñaꞌarãrẽ doqueñocãꞌsama. \v 49 Aꞌti ʉmʉco peꞌticã, tojota waꞌarosaꞌa. Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterã ʉꞌmʉsecjãrã aꞌtirãsama. Añurã, ñaꞌarãrẽ dʉcawaanʉꞌcõrãsama. \v 50 Ñaꞌarãrẽ pecameꞌepʉ cõꞌarãsama. Topʉ na pũrĩnoꞌrã, upicari cũꞌrĩdio, utirãsama, niwĩ Jesú. \s1 Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ beꞌropʉ na weeatjere wereꞌque niꞌi \p \v 51 Beꞌro Jesú ʉ̃sãrẽ niwĩ: \p —¿Aꞌte yʉꞌʉ níꞌquere tʉꞌoti mʉsã? niwĩ. \p Ʉ̃sã “Ʉ̃ʉ, tʉꞌoꞌo”, niwʉ̃. \p \v 52 Ʉ̃sã tojo nicã, cʉ̃ niwĩ: \p —Nipeꞌtirã Moisé ojaꞌquere buꞌerã yʉꞌʉ wiogʉ nigʉ̃saꞌa nisere ẽjõpeorã, niꞌcʉ̃ wiꞌi cʉogʉ weronojõ nima. Cʉ̃, cʉ̃ ya wiꞌicjãrãrẽ oꞌoacjʉ, ti wiꞌipʉ cʉ̃ apeyenojõ nʉrõꞌquere maꞌmarẽ, mejãrẽ miiwĩrõmasĩsami. Cʉ̃ weronojõ yé niatjere mejã, Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masã na ojaꞌquere weremasĩsama. Tojo nicã maꞌma, yʉꞌʉ buꞌese quẽꞌrãrẽ weremasĩsama nígʉ̃, tojo niwĩ ʉ̃sãrẽ. \s1 Jesú cʉ̃ ya macã Nazarepʉ dajatojaaꞌque niꞌi \r (Mr 6.1-6; Lc 4.16-30) \p \v 53-54 Jesú te queose wéréca beꞌro to níꞌcʉ Nazare cʉ̃ masã́ca macãpʉ waꞌawĩ. Topʉ judío masã na nerẽwʉari wiꞌipʉ buꞌenʉꞌcãwĩ. Topʉ nirã́ cʉ̃ buꞌesere tʉꞌo, ĩꞌamarĩamʉjãwã. Aꞌtiro niwã: \p —¿Noꞌopʉ buꞌepari ãꞌrĩ tocãꞌrõ masĩgʉ̃? ¿Deꞌro wee aꞌte masã dutitirãrẽ yʉꞌrʉosenojõrẽ weeĩꞌomasĩti? \v 55 Ãꞌrĩ niꞌcʉ̃ capiteru macʉ̃ nimi. Cʉ̃ aꞌti macãcjõ María macʉ̃ nimi. Cʉ̃ acabijirã Santiago, José, Simó, Juda nima. \v 56 Cʉ̃ acabijirã numia quẽꞌrã aꞌtopʉta nima. Tojo weegʉ ¿noꞌopʉ masĩmipari cʉ̃ aꞌtere? niwã. \p \v 57 Cʉ̃ tocjʉ̃ nise buꞌiri cʉ̃ weresere ẽjõpeosĩꞌrĩtiwã. Jesú peꞌe narẽ niwĩ: \p —Nipeꞌtirã niꞌcʉ̃ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃rẽ tʉꞌo ẽjõpeosama. Cʉ̃ ya diꞌtacjãrã, cʉ̃ ya wiꞌicjãrã diaꞌcʉ̃ ẽjõpeotisama, niwĩ. \p \v 58 Tojo weegʉ ti macãpʉre na ẽjõpeoticã ĩꞌagʉ̃, peje waro narẽ weeĩꞌotiwĩ. \c 14 \s1 Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃rẽ tojo wee wẽjẽcãrã niwã nise niꞌi \r (Mr 6.14-29; Lc 9.7-9) \p \v 1 Titare Herode Galilea diꞌtacjãrãrẽ dutigʉ Jesú weeꞌquere tʉꞌocʉ niwĩ. \v 2 Tere tʉꞌogʉ, cʉ̃ meꞌrã daꞌrarãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Cʉ̃ Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ yʉꞌʉ wẽjẽdutiꞌcʉ masãꞌcʉ nígʉ̃ nisami. Tojo weetigʉ mejẽta, peje waro weeĩꞌotutuayʉꞌrʉapʉ, nicʉ niwĩ. \p \v 3 Cʉ̃ Herodeta todʉporopʉre Juãrẽ ñeꞌeduticʉ niwĩ. Ñeꞌe, buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ dʉꞌtecũuduticʉ niwĩ. Aꞌte ye buꞌiri tojo weecʉ niwĩ. Herode cʉ̃ acabiji Felipe nʉmo, Herodía wãmetigore Felipe cʉ̃ catimicã, core ẽꞌma, nʉmoticʉ niwĩ. \v 4 Cʉ̃ tojo weesere tʉꞌogʉ, Juã Herode tiropʉ waꞌa, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ acabiji nʉmorẽ nʉmoticã, ñaꞌa niꞌi. Core cʉoticãꞌña, nicʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo níꞌque buꞌiri Herode cʉ̃rẽ buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ sõrõduticʉ niwĩ. \p \v 5 Cʉ̃ Juãrẽ wẽjẽsĩꞌrĩcʉ niwĩ. Masã peꞌe “Juã Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ nimi”, nicãrã niwã. Tojo weegʉ yʉꞌʉ cʉ̃rẽ wẽjẽcã, masã yʉꞌʉ meꞌrã uabosama ni uigʉ, maata cʉ̃rẽ wẽjẽticʉ niwĩ. \v 6 Beꞌro Herode cʉ̃ bajuáca nʉmʉrẽ bosenʉmʉ weecʉ niwĩ. Titare Herodía macõ cʉ̃ pijiꞌcãrã tiropʉ basaĩꞌogõ wijaco niwõ. \v 7 Herode co basaĩꞌocã tʉꞌsayʉꞌrʉacʉ niwĩ. Tojo weegʉ “Ne nisooro marĩrõ noꞌo mʉꞌʉ ʉasenojõrẽ oꞌogʉti”, nicʉ niwĩ. \v 8 Co peꞌe co pacore “¿Ñeꞌenojõrẽ sẽrĩgõsariba?” nico niwõ. Co paco wéréca beꞌro Herode tiropʉ waꞌa, cʉ̃rẽ nico niwõ: \p —Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ dʉpoare dʉtesure, niꞌcã papʉ miiti, yʉꞌʉre oꞌoya, nico niwõ. ¿Diacjʉ̃ta Juãrẽ wẽjẽgʉ̃sari? nígõ, tojo weedutico niwõ. \p \v 9 Co tojo nicã tʉꞌogʉ, Herode bʉjaweticʉ niwĩ. Juãrẽ wẽjẽsĩꞌrĩticʉ nimiwĩ. Cʉ̃ masã tʉꞌoropʉ “Mʉꞌʉ ʉasenojõrẽ oꞌogʉti” níꞌcʉ niyugʉ, masã yʉꞌʉre bujiri nígʉ̃, co níꞌcaronojõta weecʉ niwĩ. \v 10 Tojo weegʉ Juã buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ nigʉ̃rẽ cʉ̃ dʉpoare dʉtesureduticʉ niwĩ. \v 11 Dʉtesureca beꞌro cʉ̃ dʉpoare bapapʉ sãa, Herodía macõrẽ oꞌocãrã niwã. Co peꞌe quẽꞌrã co pacopʉre oꞌoturiaco niwõ. \p \v 12 Beꞌro Juã buꞌesere sirutuꞌcãrã cʉ̃ upʉre miirã waꞌa, yaacãrã niwã. Beꞌro Jesupʉre wererã waꞌacãrã niwã. \s1 Jesú niꞌcãmocʉsetiri mil ʉmʉarẽ baꞌase ecaꞌque niꞌi \r (Mr 6.30-44; Lc 9.10-17; Jn 6.1-14) \p \v 13 Jesú Juãrẽ wẽjẽꞌque quetire tʉꞌogʉ, aꞌtiro weewĩ. Yucʉsʉpʉ mʉjãsãjãa, apero masã marĩrõpʉ ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerã meꞌrã waꞌawĩ. Ʉ̃sã waꞌasere tʉꞌorã, tocjãrã masã maꞌapʉ cʉ̃rẽ sirutuwãꞌcãcãrã niwã. \v 14 Jesú ape pãꞌrẽpʉ pẽꞌajagʉ, dijanʉꞌcãwĩ. Beꞌro masã pãjãrãrẽ bocaejapejawĩ. Narẽ ĩꞌagʉ̃, pajañaꞌwĩ. Dutitirã na miaꞌcãrãrẽ yʉꞌrʉowĩ. \v 15 Ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerã naꞌiqueꞌari cura cʉ̃ pʉꞌto waꞌa, werewʉ: \p —Naꞌiqueꞌaropʉ weeꞌe. Aꞌtopʉ marĩ nirõpʉ masã marĩma. Tojo weegʉ masãrẽ macãpʉ waꞌadutiya. Topʉ duubaꞌarã waꞌato, nimiwʉ̃. \p \v 16 Ʉ̃sã tojo nicã tʉꞌogʉ, “Waꞌaticãꞌto. Mʉsã narẽ ecaya”, niwĩ. \p \v 17 Ʉ̃sã cʉ̃rẽ niwʉ̃: \p —Niꞌcãmocʉse pã́, waꞌi pʉarã diaꞌcʉ̃ cʉoꞌo, niwʉ̃. \p \v 18 Beꞌro “Te mʉsã cʉosere miitia”, niwĩ. \p \v 19 Cʉ̃ tojo nicã, cʉ̃ tiro miawʉ̃. Beꞌro Jesú masãrẽ tá buꞌipʉ dujidutiwĩ. Tuꞌajanʉꞌcõ, te pã́ niꞌcãmocʉse pagare, na waꞌi pʉarãrẽ mii, ʉꞌmʉarõpʉ ĩꞌamorõ, cʉ̃ pacʉ Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌowĩ. Beꞌro pã́rẽ dʉcawaa, ʉ̃sãrẽ oꞌowĩ. Ʉ̃sã peꞌe masãrẽ tere etiwʉ. \v 20 Nipeꞌtirã baꞌa yapiwã. Beꞌro doce piꞌseri na baꞌadʉꞌaꞌquere seeneowʉ̃. \v 21 Tere baꞌarã numia, wĩꞌmarã baꞌpaqueonoꞌña marĩrõ ʉmʉa seꞌsaro niꞌcãmocʉsetiri mil niwã. \s1 Jesú acopʉ sijaꞌque niꞌi \r (Mr 6.45-52; Jn 6.16-21) \p \v 22 Jesú masãrẽ baꞌase ecáca beꞌro ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerãrẽ yucʉsʉ meꞌrã ditarapʉ pẽꞌayudutiwĩ. Cʉ̃ peꞌe topʉ masãrẽ weꞌeritigʉ, tojacãꞌwĩ yujupʉ. \v 23 Beꞌro masãrẽ weꞌeritica beꞌro ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉ cʉ̃ seꞌsaro ñubuegʉ mʉjãcʉ niwĩ. Topʉre ñami ẽjã́cã, niꞌcʉ̃ta nicʉ niwĩ. \v 24 Ʉ̃sã peꞌe ditara decopʉ pẽꞌarã weewʉ. To ʉ̃sã ejacã, wĩꞌrõ ʉpʉtʉ wẽepõtẽowʉ̃. Tojo weero pãꞌcõrĩ paca yucʉsʉre wẽecʉawʉ. \v 25 Boꞌremʉjãtiri cura Jesú ʉ̃sã tiropʉ acopʉ sijawãꞌcãtiwĩ. \v 26 Ʉ̃sã cʉ̃rẽ ĩꞌamasĩtiwʉ. Tojo weerã cʉ̃ topʉ sijawãꞌcãticã ĩꞌarã, ʉpʉtʉ ʉcʉawʉ. Cʉ̃rẽ ĩꞌarã, “Abʉ, masʉ̃ wẽrĩꞌcʉ wãtĩ nisami”, ni caricũwʉ̃. \p \v 27 Jesú ʉ̃sãrẽ nʉcʉ̃adutigʉ aꞌtiro niwĩ: \p —Wãcũtutuaya. Yʉꞌʉ niꞌi. Yʉꞌʉre uiticãꞌña, niwĩ. \p \v 28 Beꞌro Pedro Jesure niwĩ: \p —Wiogʉ, mʉꞌʉ nígʉ̃, yʉꞌʉre mʉꞌʉ tiro acopʉ sijawãꞌcãdutiya, niwĩ. \p \v 29 Jesú cʉ̃rẽ niwĩ: \p —To pũrĩcãrẽ aꞌtia, niwĩ. Tojo weegʉ Pedro dija, Jesú tiropʉ waꞌagʉ, sijawãꞌcãwĩ. \v 30 Beꞌro ʉpʉtʉ wĩꞌrõ wẽecã ĩꞌagʉ̃, ʉcʉa waꞌawĩ. Tojo weegʉ cʉ̃ diꞌadijagʉ, caricũwĩ: \p —Wiogʉ, ñeꞌegʉ̃ aꞌtia, ni caricũwĩ. \p \v 31 Beꞌro maata Jesú cʉ̃rẽ ñeꞌewĩ. Aꞌtiro niwĩ: \p —¿Mʉꞌʉ cãꞌrõacã waro ẽjõpeose cʉoti? ¿Deꞌro weegʉ yʉꞌʉ tiro aꞌtisĩꞌrĩmigʉ̃, yʉꞌʉre ẽjõpeotiati? niwĩ. \p \v 32 Beꞌro na yucʉsʉpʉ mʉjãsãjãrĩ cura wĩꞌrõ yʉsʉa waꞌawʉ. \v 33 Tojo waꞌacã ĩꞌarã, ʉ̃sã tiwʉpʉ sãñarã Jesure ẽjõpeorã, ejaqueꞌawʉ. Cʉ̃rẽ niwʉ̃: \p —Nirõta mʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ niꞌi, niwʉ̃. \s1 Jesú Genesarepʉ dutitirãrẽ yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mr 6.53-56) \p \v 34 Beꞌro ʉ̃sã Genesare wãmetiropʉ pẽꞌajawʉ. \v 35 Tocjãrã Jesure ĩꞌamasĩrã, topʉ cʉ̃ ejase quetire nipeꞌtiropʉ wereseꞌsabiꞌacãrã niwã. Nipeꞌtirã dutitirãrẽ yʉꞌrʉodutirã cʉ̃ tiropʉ miiejawã. \fig Jesú acopʉ sijawãꞌcãꞌque niꞌi|alt="Make 120 percent Jesus reaching out to Peter" src="cn01722B.tif" size="col" ref="Mt 14.22-33; Mr 6.45-52; Jn 6.16-21" \fig* \p \v 36 —Mʉꞌʉ quẽꞌrã ʉ̃sãrẽ mʉꞌʉ yaro suꞌtiro sumutopʉ ñeꞌeñaꞌduticureya, niwã. Nipeꞌtirã tojo weerã́ yʉꞌrʉonoꞌpeꞌticãꞌwã. \c 15 \s1 Masãrẽ ñaꞌarã waꞌacã weese niꞌi \r (Mr 7.1-23) \p \v 1 Beꞌro fariseo masã Jesú tiropʉ ejawã. Tojo nicã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã quẽꞌrã Jerusalẽ́pʉ aꞌtiꞌcãrã Jesú tiropʉ eja, sẽrĩtiñaꞌwã: \p \v 2 —¿Deꞌro weerã mʉꞌʉ buꞌerã marĩ ñecʉ̃sʉmʉa weemʉjãtiꞌquere yʉꞌrʉnʉꞌcãti? Baꞌase dʉporo marĩ ñecʉ̃sʉmʉa weewʉaꞌcaronojõ omocoetima, niwã. \p \v 3 Jesú narẽ yʉꞌtiwĩ: \p —Yʉꞌʉ quẽꞌrã mʉsãrẽ sẽrĩtiñaꞌgʉ̃ti. Mʉsã ñecʉ̃sʉmʉa weemʉjãtiꞌquere weesiruturã, ¿deꞌro weerã Õꞌacʉ̃ dutiro peꞌere yʉꞌrʉnʉꞌcãti? \v 4 Õꞌacʉ̃ aꞌtiro duticʉ niwĩ: “Mʉsã pacʉ, mʉsã pacore ẽjõpeoya.” Tojo nicã “Noꞌo cʉ̃ pacʉ, cʉ̃ pacore ñaꞌarõ ucũgʉ̃nojõ wẽrĩato”, nicʉ niwĩ. \v 5 Mʉsã peꞌe mʉsã pacʉre o mʉsã pacore na apeyenojõ sẽrĩcã, weetamusĩꞌrĩtirã, narẽ aꞌtiro nisaꞌa: “Nipeꞌtise ʉ̃sã cʉose mʉsãrẽ oꞌoboꞌquere Õꞌacʉ̃rẽ oꞌotojapʉ”, nisaꞌa. \v 6 Mʉsãta aꞌtiro nirãnojõrẽ na pacʉ o na pacore weetamuta basiotisaꞌa nisere buꞌeꞌe. Aꞌtiro wéérã, Õꞌacʉ̃ dutisere tojowaro ĩꞌacõꞌabutiacãꞌa. Mʉsã ñecʉ̃sʉmʉa weemʉjãtiꞌquere weesĩꞌrĩrã, tojo weeꞌe. \v 7 Diacjʉ̃ wéérã weronojõ weetaꞌsaꞌa. Isaía dʉporocjʉ̃pʉ Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ mʉsãrẽ diacjʉ̃ta nisapĩ. Aꞌtiro ojacʉ niwĩ: \q1 \v 8 “Ãꞌrã masã ʉsero meꞌrã diaꞌcʉ̃ yʉꞌʉre ẽjõpeoma. \q1 Na tʉꞌoñaꞌse waro peꞌe noꞌopʉ nirõ nisaꞌa. \q1 \v 9 Tojo weerã na yʉꞌʉre ñubuepeose wapamarĩꞌi. \q1 Na buꞌese yʉꞌʉ dutise mejẽta niꞌi. \q1 Masã dutise niꞌi”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃, ni ojacʉ niwĩ Isaía, ni yʉꞌtiwĩ Jesú fariseo masãrẽ. \p \v 10 Narẽ tojo níca beꞌro Jesú masãrẽ pijio, niwĩ: \p —Yé cjasere tʉꞌomasĩrãti nírã, tʉꞌoya. \v 11 Marĩ ʉsero meꞌrã baꞌase mejẽta Õꞌacʉ̃ ĩꞌorõpʉ marĩrẽ ñaꞌarõ waꞌacã weeꞌe. Tojo weronojõ oꞌoro, marĩrẽ ʉseropʉ wijatise peꞌe ñaꞌarõ waꞌacã weeꞌe, niwĩ. \p \v 12 Tojo níca beꞌro ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerã cʉ̃ pʉꞌto waꞌa, cʉ̃rẽ niwʉ̃: \p —Mʉꞌʉ tojo nisere tʉꞌorã, fariseo masã tʉꞌsatiama, niwʉ̃. \p \v 13 Ʉ̃sã tojo nicã, Jesú queose meꞌrã yʉꞌtiwĩ: \p —Wese cʉogʉ ñaꞌase, topʉ pĩꞌrĩbajuasere duꞌacõꞌagʉ̃sami. Yʉꞌʉ pacʉ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ nisoose meꞌrã buꞌerãrẽ mejãrõta weegʉsami. Narẽ cõꞌabutiagʉsami. \v 14 Tojo weerã narẽ tojo ĩꞌacõꞌacãꞌña. Na nisoose meꞌrã buꞌérã, caperi ĩꞌatirã ãpẽrã caperi ĩꞌatirãrẽ wejemʉꞌtãrã weronojõ nima. Niꞌcʉ̃ ĩꞌatigʉ apĩ ĩꞌatigʉre wejemʉꞌtãgʉ̃, na pʉarãpʉta noꞌo nirĩ copepʉ bʉrʉsãjãsama, niwĩ. \p \v 15 Beꞌro Pedro Jesure niwĩ: \p —Ʉ̃sãrẽ wereya. Mʉꞌʉ níꞌque ¿deꞌro nisĩꞌrĩrõ weesari? niwĩ. \p \v 16 Jesú cʉ̃rẽ niwĩ: \p —¿Mʉsã quẽꞌrã aꞌtere tʉꞌomasĩweti yujupʉ? \v 17 Nipeꞌtise marĩ baꞌasõrõse paapʉ waꞌa, beꞌro yʉꞌrʉwijaa waꞌasaꞌa. \v 18 Masã na ucũse, ʉseropʉ wijase peꞌe wãcũsepʉ wadatiwijatiꞌi. Aꞌte pũrĩcã Õꞌacʉ̃ ĩꞌorõpʉ masãrẽ ñaꞌarã waꞌacã weeꞌe. \v 19 Marĩ wãcũse ñaꞌarõ wãcũsepʉ dʉꞌpocã́tiwijatiꞌi. Ãpẽrãrẽ wẽjẽcõꞌase, nʉmo nitigore aꞌmetãrãse, numio meꞌrã ñaꞌarõ weese, yajase, nisoose, ucjase aꞌte nipeꞌtise wãcũsepʉ dʉꞌpocã́tiwijatisaꞌa. \v 20 Aꞌte peje pũrĩcã Õꞌacʉ̃ ĩꞌorõpʉre masãrẽ ñaꞌarã waꞌacã weesaꞌa. Marĩ na weewʉasenojõrẽ baꞌase dʉporo omocoetirã pũrĩcã, masãrẽ ñaꞌarã waꞌacã weetisaꞌa, niwĩ. \s1 Judío masõ nitigo ape diꞌtacjõpʉ Jesure ẽjõpeoꞌque niꞌi \r (Mr 7.24-30) \p \v 21 Beꞌro Jesú Genesarepʉ níꞌcʉ Tiro, Sidṍ wãmetise macãrĩpʉ waꞌawĩ. Tocjãrã judío masã nitiwã. \v 22 Topʉ eja, niꞌcõ numio topʉ nigṍ Canaácjõ Jesú tiro caricũwãꞌcãtiwõ: \p —Yʉꞌʉ wiogʉ, Davi dʉporocjʉ̃ wiogʉ pãrãmi, yʉꞌʉre pajañaꞌña. Yʉꞌʉ macõ wãtĩ sãjãnoꞌco nitjĩagõ, pũrõ piꞌetimo, niwõ. \p \v 23 Jesú core yʉꞌtitiyʉꞌrʉocãꞌwĩ. Tojo weerã ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerã cʉ̃ pʉꞌto waꞌa, cʉ̃rẽ niwʉ̃: \p —Marĩ siro ñaꞌarõ caricũwãꞌcãtisamo. Core waꞌadutiya, niwʉ̃. \p \v 24 Beꞌro Jesú core niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre Israe curuacjãrã oveja bajudutiꞌcãrã weronojõ nirã́ diaꞌcʉ̃rẽ aꞌmadutigʉ oꞌówĩ, niwĩ. \p \v 25 Cʉ̃ tojo nimicã, co cʉ̃rẽ ẽjõpeogo, cʉ̃ pʉꞌto ejaqueꞌawõ. Aꞌtiro niwõ: \p —Wiogʉ, yʉꞌʉre weetamuña, niwõ. \p \v 26 Jesú core yʉꞌtiwĩ: \p —Wĩꞌmarã baꞌasere ẽꞌma, diayiare doquecũucã, ñaꞌa niꞌi, niwĩ. \p \v 27 Cʉ̃ tojo nimicã, co peꞌe cʉ̃rẽ niwõ: \p —Yʉꞌʉ wiogʉ, tojota niꞌi, nírõ. Diayiapʉta mesapʉ na wiorã baꞌastedijosere baꞌasama. Tojo nígõ, yʉꞌʉ judío masõ nitimicã, judío masã na “Diayi weronojõ nimo” nigõrẽ, judío masãrẽ mʉꞌʉ weetamudʉꞌaꞌquere weetamuña nígõ, tojo niwõ. \p \v 28 Co tojo nicã, Jesú niwĩ: \p —Mʉꞌʉ pũrĩcã ẽjõpeose cʉoyʉꞌrʉaꞌa. Tojo weero mʉꞌʉ níꞌcaronojõta waꞌato, niwĩ. \p Cʉ̃ tojo nirĩ curata co macõ wãtĩ cõꞌawĩrõnoꞌcopʉ tojaco niwõ. \s1 Jesú pãjãrã dutitirãrẽ yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \p \v 29 Jesú Tiro, Sidṍpʉ níꞌcʉ wijawãꞌcãgʉ̃, Galilea wãmetiri ditara sumutopʉ yʉꞌrʉawĩ. Beꞌro ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉ mʉjãa, ejanujãwĩ. \v 30 Pãjãrã masã cʉ̃ dujiropʉ etawã. Na opa cõꞌñerĩ sijarãrẽ, caperi bajunoꞌtirãrẽ, omocã, dʉꞌpocã dojoriwiꞌiare, ucũmasĩtirãrẽ, noꞌo duti cʉorãnojõrẽ miiejawã. Jesú tiropʉ narẽ miiejacũuowã. Narẽ yʉꞌrʉowĩ. \v 31 Tojo weecã, ucũmasĩtimiꞌcãrã ucũwã. Omocãrĩ, dʉꞌpocãrĩ dojoriwiꞌia yʉꞌrʉonoꞌwã. Opa cõꞌñerĩ sijaꞌcãrã diacjʉ̃ sijawã. Ĩꞌatimiꞌcãrã ĩꞌawã. Tere ĩꞌarã, masã ĩꞌamarĩawã. Beꞌro Õꞌacʉ̃rẽ “Marĩ Israe curuacjãrã wiogʉ tutuayʉꞌrʉami”, ni eꞌcatise oꞌowã. \s1 Jesú baꞌparitisetiri mil ʉmʉarẽ ecaꞌque niꞌi \r (Mr 8.1-10) \p \v 32 Beꞌro Jesú ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerãrẽ pijio, niwĩ: \p —Ãꞌrã masãrẽ pajañaꞌa waꞌasaꞌa. Na marĩ meꞌrã nirṍ iꞌtia nʉmʉ yʉꞌrʉꞌʉ. Tojo weerã na baꞌase toja waꞌasama. Na ʉja meꞌrã na ye wiꞌseripʉ tojaacã ʉatisaꞌa. Na baꞌatirã, maꞌapʉ tʉꞌomasĩse peꞌtiqueꞌa waꞌabosama, niwĩ. \p \v 33 Cʉ̃ tojo nicã, ʉ̃sã cʉ̃rẽ niwʉ̃: \p —¿Deꞌro wee ʉ̃sã baꞌase bocabosari ãꞌrã pãjãrãrẽ? Aꞌtore masã marĩma, niwʉ̃. \p \v 34 Jesú ʉ̃sãrẽ niwĩ: \p —¿Dicʉsepaga pã́ cʉoti? niwĩ. \p Ʉ̃sã cʉ̃rẽ niwʉ̃: \p —Sietepaga pã́, tojo nicã waꞌi pejetirãcã cʉoꞌo, niwʉ̃. \p \v 35 Ʉ̃sã tojo níca beꞌro masãrẽ dujidutiwĩ. \v 36 Beꞌro pã́ sietepagare, tojo nicã waꞌire mii, cʉ̃ pacʉ Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌowĩ. Tuꞌajanʉꞌcõ, pã́rẽ dʉcawaa, ʉ̃sãrẽ oꞌowĩ. Ʉ̃sã peꞌe tere masãrẽ etiwʉ. \v 37 Nipeꞌtirã baꞌa, yapiyʉꞌrʉawã. Beꞌro siete piꞌseri na baꞌadʉꞌaꞌquere seeneowʉ̃. \v 38 Tere baꞌarã numia, wĩꞌmarã baꞌpaqueonoꞌña marĩrõ ʉmʉa seꞌsaro baꞌparitisetiri mil niwã. \v 39 Beꞌro Jesú masãrẽ weꞌeriti, ʉ̃sã yucʉsʉpʉ mʉjãsãjãa, Magdala wãmetiropʉ pẽꞌa waꞌawʉ. \c 16 \s1 Jesure fariseo masã, tojo nicã saduceo masã Õꞌacʉ̃ tutuaro meꞌrã weeĩꞌodutimiꞌque niꞌi \p \v 1 Ʉ̃sã Magdala wãmetiropʉ ejacã, fariseo masã, tojo nicã saduceo masã Jesure ĩꞌarã etawã. Na ¿diacjʉ̃ Õꞌacʉ̃ oꞌóꞌcʉta nimiti? nírã, cʉ̃rẽ Õꞌacʉ̃ tutuaro meꞌrã weeĩꞌodutiwã. \v 2 Jesú peꞌe narẽ yʉꞌtiwĩ: \p —Mujĩpũ sõꞌasãjãcã, mʉsã “Añurõ cʉ̃ꞌmarõsaꞌa”, niꞌi. \v 3 Boꞌreacã ñiarĩ nʉmʉjo nicã, “Aco pejarosaꞌa”, niꞌi. Ʉꞌmʉarõ cjasere ĩꞌarã, tojo bajuri nʉmʉ nirõsaꞌa nisere masĩꞌi. Tojo nimirã, Õꞌacʉ̃ aꞌtocatero cʉ̃ weeĩꞌose peꞌere masĩweꞌe. \v 4 Mʉsã aꞌtocaterocjãrã ñaꞌarã niꞌi. Mʉsã weeĩꞌoña nírã, mʉsã yʉꞌʉre ẽjõpeotisere ĩꞌoꞌo. Mʉsãrẽ weeĩꞌosome. Aꞌte diaꞌcʉ̃rẽ weregʉti. Dʉporocjʉ̃pʉ Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ Jonárẽ waꞌaꞌcaronojõ diaꞌcʉ̃rẽ ĩꞌogʉ̃ti, niwĩ. Tojo níca beꞌro na tiropʉ níꞌcʉ apesepʉ waꞌawĩ. \s1 Jesú queose oꞌoꞌque niꞌi \r (Mr 8.14-21) \p \v 5 Beꞌro ʉ̃sã ape pãꞌrẽpʉ pẽꞌa waꞌawʉ. Topʉ waꞌarã, pã́ ʉ̃sã baꞌatjere acobojocãrã niwʉ̃. \v 6 Jesú ʉ̃sãrẽ niwĩ: \p —Mʉsã fariseo masã, saduceo masã na ye levadura pã́ bʉcʉacã weesere tʉꞌomasĩña, niwĩ. \p \v 7 Cʉ̃ tojo nicã, ʉ̃sã cʉ̃ nisere tʉꞌotirã, aꞌmerĩ niwʉ̃: \p —Marĩ pã́rẽ miititiasʉ. Tojo weegʉ marĩrẽ tojo nisami, nimiwʉ̃. \p \v 8 Jesú ʉ̃sã tojo nisere masĩgʉ̃, aꞌtiro niwĩ: \p —Mʉsã pã́ marĩ baꞌatjere miititiasʉ nírã, queoro wãcũweꞌe. Mʉsã ẽjõpeose moobutiaꞌa. \v 9 ¿Mʉsã tʉꞌomasĩweti yujupʉ? ¿Yʉꞌʉ niꞌcãmocʉsepaga pã́ meꞌrã niꞌcãmocʉsetiri mil ʉmʉarẽ ecaꞌquere wãcũweti? Peje piꞌseri na baꞌadʉꞌaquere seeneowʉ̃. \v 10 ¿Cãrʉ̃ weeꞌque quẽꞌrãrẽ wãcũweti? Sietepaga pã́ meꞌrã baꞌparitisetiri mil masãrẽ ecawʉ. Tita quẽꞌrãrẽ na baꞌadʉꞌaꞌquere peje piꞌseri seeneowʉ̃. \v 11 ¿Deꞌro weerã mʉsã tʉꞌomasĩtiati? Yʉꞌʉ fariseo masã, saduceo masã ye levadurare ucũgʉ̃, pã́ mejẽtare nigʉ̃ weeapʉ, niwĩ. \p \v 12 Cʉ̃ tojo nicãpʉta, ʉ̃sãrẽ tʉꞌomasĩse ejawʉ. \p —Marĩrẽ levadura pã́ bʉcʉacã weese mejẽtare ucũgʉ̃ weeapĩ; fariseo masã, saduceo masã na nisoose meꞌrã buꞌese peꞌere tʉꞌomasĩato nígʉ̃, tojo niapĩ, niwʉ̃. \s1 Pedro Jesure “Mʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ niꞌi” níꞌque niꞌi \r (Mr 8.27-30; Lc 9.18-21) \p \v 13 Beꞌro Jesú Cesarea Filipo wãmetiri macãpʉ waꞌawĩ. Topʉ eja, ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerãrẽ sẽrĩtiñaꞌwĩ: \p —Masã yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉre ¿deꞌro ucũti? niwĩ. \p \v 14 Ʉ̃sã cʉ̃rẽ yʉꞌtiwʉ: \p —Ãpẽrã “Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ nimi”, nima. Ãpẽrã “Dʉporocjʉ̃pʉ Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ Elía nígʉ̃ nisasami”, nima. Ãpẽrã “Jeremía nimi o apĩ Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ nígʉ̃ nisasami”, nima mʉꞌʉrẽ, ni yʉꞌtiwʉ cʉ̃rẽ. \p \v 15 Ʉ̃sã tojo nicã, niwĩ: \p —Mʉsã waro, ¿deꞌro wãcũti yʉꞌʉre? ni sẽrĩtiñaꞌwĩ. \p \v 16 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Simó Pedro cʉ̃rẽ yʉꞌtiwĩ: \p —Mʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristo ʉ̃sã yoacã yucueꞌcʉ niꞌi. Õꞌacʉ̃ catinuꞌcũgʉ̃ macʉ̃ niꞌi, niwĩ. \p \v 17 Jesú cʉ̃rẽ niwĩ: \p —Simó, Joná macʉ̃, mʉꞌʉ tojo ucũgʉ̃, diacjʉ̃ta ucũꞌu. Ne niꞌcʉ̃ masʉ̃ mʉꞌʉrẽ tere weretiapĩ. Yʉꞌʉ pacʉ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ mʉꞌʉrẽ tere masĩse oꞌoapĩ. Tojo weegʉ eꞌcatiya. \v 18 Mʉꞌʉrẽ weregʉti. Mʉꞌʉ wãme Pedro ʉ̃tãgã nisĩꞌrĩrõ weeꞌe. Mʉꞌʉ weronojõ ẽjõpeorãrẽ ya curuacjãrãrẽ waꞌacã weegʉti. Wãtĩ cʉ̃ yarã meꞌrã ya curuacjãrãrẽ docaqueꞌacã weesome. \v 19 Yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ ʉꞌmʉsepʉ marĩ wiogʉ nirõpʉ cja sawire oꞌogʉti. Tojo weero aꞌti nucũcãpʉre mʉꞌʉ cãꞌmotaꞌacã, ʉꞌmʉsepʉ quẽꞌrãrẽ cãꞌmotaꞌanoꞌrõsaꞌa. Mʉꞌʉ aꞌti nucũcãpʉre dʉꞌtecũucã, ʉꞌmʉsepʉ quẽꞌrãrẽ dʉꞌtecũunoꞌrõsaꞌa. Aꞌti nucũcãpʉre “Tojota weeato” nicã, ʉꞌmʉsepʉ quẽꞌrãrẽ tojota waꞌarosaꞌa, niwĩ Jesú. \p \v 20 Beꞌro Jesú ʉ̃sãrẽ niwĩ: \p —Ne ãpẽrãrẽ “Cʉ̃ Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristo nimi”, niticãꞌña, niwĩ. \s1 Jesú cʉ̃ wẽrĩatjere wereꞌque niꞌi \r (Mr 8.31–9.1; Lc 9.22-27) \p \v 21 Tita meꞌrã Jesú ʉ̃sãrẽ aꞌtiro werenʉꞌcãwĩ: \p —Yʉꞌʉre Jerusalẽ́pʉ waꞌaro niꞌi. Topʉ judío masã bʉcʉrã, paꞌia wiorã, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã yʉꞌʉre ʉpʉtʉ piꞌeticã weerãsama. Yʉꞌʉre wẽjẽrãsama. Tojo weemicã, iꞌtia nʉmʉ beꞌro masãgʉ̃saꞌa, niwĩ ʉ̃sãrẽ. \v 22 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Pedro Jesure yoacurero wejewãꞌcã, aꞌtiro tuꞌticʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ wiogʉ, ne mʉꞌʉ tojo nise waꞌaticãꞌto. Õꞌacʉ̃ tojo waꞌacã cãꞌmotaꞌato, nicʉ niwĩ. \p \v 23 Beꞌro Jesú majãminʉꞌcã, cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Wãtĩ waꞌaya. Mʉꞌʉ tojo nígʉ̃, Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre dutisere cãꞌmotaꞌasĩꞌrĩgʉ̃ weeꞌe. Õꞌacʉ̃ cʉ̃ ʉasere wãcũweꞌe. Masã na wãcũwʉaronojõ peꞌe wãcũꞌu, nicʉ niwĩ. \p \v 24 Beꞌro Jesú ʉ̃sã ãpẽrãrẽ niwĩ: \p —Noꞌo yʉꞌʉre ẽjõpeosirutugʉnojõ cʉ̃ weesĩꞌrĩrõnojõ weeticãꞌto. Yʉꞌʉ ʉaro peꞌe weeato. Noꞌo yʉꞌʉre sirutusĩꞌrĩgʉ̃, “Jesure ẽjõpeogʉ, wẽrĩbosaꞌa” nitigʉta sirutuato. \v 25 Yʉꞌʉre ẽjõpeose meꞌrã ñaꞌarõ yʉꞌrʉsĩꞌrĩtigʉ, yʉꞌʉre ẽjõpeoduꞌugʉnojõ pecameꞌepʉ buꞌiri daꞌre bajurionoꞌgʉ̃sami. Apĩ wẽjẽsere uiti, yʉꞌʉre ẽjõpeonuꞌcũgʉ̃nojõ peꞌe yʉꞌʉ meꞌrã catinuꞌcũgʉ̃sami. \p \v 26 »Niꞌcʉ̃ aꞌti turi cjase nipeꞌtisere wapataꞌa, cʉ̃ ejeripõꞌrã peꞌere bajuriogʉ, ¿ñeꞌenojõrẽ wapataꞌabosari? Cʉ̃ pecameꞌepʉ waꞌagʉ, cʉ̃ ya ejeripõꞌrãrẽ deꞌro wee wapayewĩrõmasĩtisami. \v 27 Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ aꞌtiro weegʉti. Yʉꞌʉ pacʉ asistese meꞌrã, cʉ̃rẽ werecoꞌterã meꞌrã aꞌti turipʉre aꞌtigʉti tja. Yʉꞌʉ apaturi aꞌtigʉ, nipeꞌtirãrẽ deꞌro na weeꞌquenʉcʉ̃rẽ wapayegʉti. \v 28 Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Niꞌcãrẽrã aꞌtopʉ nirã́ na wẽrĩse dʉporo aꞌtere ĩꞌarãsama. Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ wiogʉ sãjãcã ĩꞌatimirã, wẽrĩsome, niwĩ. \c 17 \s1 Jesú cʉ̃ bajuse dʉcayuꞌque niꞌi \r (Mr 9.2-13; Lc 9.28-36) \p \v 1 Jesú “Yʉꞌʉ wiogʉ nisere ĩꞌarãsaꞌa” níca beꞌro niꞌcã semana yʉꞌrʉwʉ. Titare Pedro, Santiago, cʉ̃ acabiji Juãrẽ ʉ̃rʉ̃gʉ̃ ʉꞌmʉacjʉpʉ miacʉ niwĩ. Na seꞌsaro waꞌacãrã niwã. \v 2 Topʉ na ĩꞌorõpʉ cʉ̃ bajusere dʉcayucʉ niwĩ. Cʉ̃ diapoare mujĩpũ ʉmʉcocjʉ̃ weronojõ asistecʉ niwĩ. Cʉ̃ ye suꞌti añurõ boꞌreyuse waꞌacaro niwʉ̃. \v 3 Tojo waꞌari cura maata Moisé, Elía dʉporocjãrãpʉ Jesú meꞌrã ucũcã ĩꞌacãrã niwã. \v 4 Tere ĩꞌagʉ̃, Pedro Jesure nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ wiogʉ, marĩ aꞌtopʉ nicã añuyʉꞌrʉaꞌa. Mʉꞌʉ ʉacã, ʉ̃sã iꞌtia wiꞌiacã weerãti. Niꞌcã wiꞌi mʉꞌʉ ya wiꞌi, ape wiꞌi Moisé ya wiꞌi, ape wiꞌi Elía ya wiꞌi weerãti, nicʉ niwĩ. \fig Jesú cʉ̃ bajuse dʉcayuꞌque niꞌi|alt="Make 80 percent Jesus, Moses and Elijah, disciples below" src="CN01728B.TIF" size="span" ref="Mt 17.1-13; Mr 9.2-13; Lc 9.28-36" \fig* \p \v 5 Pedro tojo ucũrĩ cura niꞌcã oꞌmecurua asisteri curua aꞌti, narẽ tuubiꞌacãꞌcaro niwʉ̃. Ti curuapʉre niꞌcʉ̃ ucũcã tʉꞌocãrã niwã: \p —Ãꞌrĩ yʉꞌʉ macʉ̃, yʉꞌʉ maꞌigʉ̃ nimi. Cʉ̃ meꞌrã pũrõ eꞌcatiꞌi. Cʉ̃ ucũsere tʉꞌo ẽjõpeoya, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \p \v 6 Tere tʉꞌorã, cʉ̃ buꞌerã ʉpʉtʉ ʉcʉarã, diꞌtapʉ muꞌrĩqueꞌacãrã niwã. \v 7 Beꞌro Jesú na pʉꞌto waꞌa, narẽ ñeꞌeñaꞌa, nicʉ niwĩ: \p —Wãꞌcãnʉꞌcãña. Uiticãꞌña, nicʉ niwĩ. \p \v 8 Beꞌro na ĩꞌacã, ãpẽrã ne marĩcãrã niwã. Jesú niꞌcʉ̃ta nicʉ niwĩ. \p \v 9 Na tigʉpʉ níꞌcãrã dijaticã, Jesú narẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã niꞌcãrõacã ĩꞌaꞌquere ne ãpẽrãrẽ wereticãꞌña. Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ wẽrĩ masã́ca beꞌropʉ wereya, nicʉ niwĩ. \p \v 10 Cʉ̃ tojo nicã, cʉ̃ buꞌerã sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —¿Deꞌro weerã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã “Masãrẽ yʉꞌrʉoacjʉ aꞌtise dʉporo Elía aꞌtimʉꞌtãgʉ̃sami” nisari? \p \v 11 Jesú narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉsã nírõnojõta Elía aꞌtimʉꞌtãgʉ̃sami. Cʉ̃ nipeꞌtisere apomʉꞌtãgʉ̃sami. \v 12 Yʉꞌʉ peꞌe aꞌtiro nigʉ̃ti. Elía aꞌtitojacʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ masã ĩꞌamasĩticãrã niwã. Na cʉ̃rẽ noꞌo ʉaro weesĩꞌrĩsere weecãrã niwã. Cʉ̃rẽ weeꞌcaronojõta yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ quẽꞌrãrẽ piꞌeticã weerãsama, nicʉ niwĩ. \p \v 13 Cʉ̃ tojo nicãpʉ, cʉ̃ buꞌerã tʉꞌomasĩcãrã niwã. “Cʉ̃ Elía aꞌtitojacʉ niwĩ nígʉ̃, Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃rẽ nigʉ̃ weesami”, nicãrã niwã. \s1 Jesú wĩꞌmagʉ̃rẽ wãtĩ sãjãnoꞌcʉre cõꞌawĩrõꞌque niꞌi \r (Mr 9.14-29; Lc 9.37-43) \p \v 14 Beꞌro na ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉ níꞌcãrã masã waꞌteropʉ dijatawã. Titare niꞌcʉ̃ aꞌti, Jesú tiropʉ ejaqueꞌawĩ. Cʉ̃rẽ aꞌtiro niwĩ: \p \v 15 —Yʉꞌʉ wiogʉ, yʉꞌʉ macʉ̃rẽ pajañaꞌña. Cʉ̃ wãcũña marĩrõ wẽrĩamʉjãmi. Ʉpʉtʉ waro piꞌetiyʉꞌrʉmajãmi. Pejetiri pecameꞌepʉ doquequeꞌa, diapʉ quẽꞌrãrẽ doqueñojãmʉjãmi. \v 16 Cʉ̃rẽ mʉꞌʉ buꞌerã tiropʉ miiejamiapʉ. Na cʉ̃rẽ yʉꞌrʉomasĩtiama, niwĩ. \p \v 17 Beꞌro Jesú masãrẽ niwĩ: \p —Mʉsã ẽjõpeose moorã ñaꞌarã niꞌi. Yʉꞌʉ mʉsãrẽ yoacã buꞌemicã, ne tʉꞌomasĩweꞌe yujupʉ. ¿Noꞌocãꞌrõ yoacã mʉsã yʉꞌʉre ẽjõpeoticã wãcũtutuagʉsari? Cʉ̃ wĩꞌmagʉ̃rẽ yʉꞌʉ tiro miitia, niwĩ. \p \v 18 Topʉ miiejacã, wãtĩ wĩꞌmagʉ̃pʉ níꞌcʉre cõꞌawĩrõwĩ. Cʉ̃ tojo weeri curata wĩꞌmagʉ̃ yʉꞌrʉonoꞌcʉpʉ tojawĩ. \p \v 19 Beꞌro ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerã ãpẽrã tʉꞌotiropʉ cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌwʉ̃: \p —¿Deꞌro weerã ʉ̃sã wãtĩrẽ cõꞌamasĩtiapari? niwʉ̃. \p \v 20 Jesú ʉ̃sãrẽ niwĩ: \p —Mʉsã yʉꞌʉre añurõ ẽjõpeotise ye buꞌiri cʉ̃rẽ cõꞌawĩrõmasĩtiapã. Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Mʉsã mostaza capeacã weronojõ cãꞌrõacã ẽjõpeose cʉorã, aꞌtigʉ ʉ̃rʉ̃gʉ̃rẽ “Aperopʉ waꞌaya”, nímasĩbosaꞌa. Mʉsã tojo nicã, aperopʉ waꞌarosaꞌa. Mʉsã diacjʉ̃ta ẽjõpeocãma, nipeꞌtisere weeta basiorosaꞌa. \v 21 Ãꞌrĩ wãtĩ sãjãgʉ̃nojõrẽ Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩ, beꞌtise meꞌrã diaꞌcʉ̃ cõꞌawĩrõta basioꞌo, niwĩ. \s1 Jesú cʉ̃ wẽrĩatjere apaturi werenemoꞌque niꞌi \r (Mr 9.30-32; Lc 9.43-45) \p \v 22 Beꞌro ʉ̃sã Galileapʉ sijarã waꞌawʉ. Topʉ Jesú ʉ̃sãrẽ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉre wiorãpʉre oꞌorãsama. \v 23 Yʉꞌʉre wẽjẽrãsama. Na tojo weemicã, iꞌtia nʉmʉ beꞌro masãgʉ̃saꞌa tja, niwĩ. Ʉ̃sã cʉ̃ “Yʉꞌʉre wẽjẽrãsama” nicã tʉꞌorã, pũrõ bʉjawetiwʉ. \s1 Õꞌacʉ̃ wiꞌi cjase niatjere na niyeru oꞌoꞌque niꞌi \p \v 24 Beꞌro Jesú, ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerã Capernau wãmetiri macãpʉ waꞌawʉ. Ʉ̃sã topʉ ejari curare Õꞌacʉ̃ wiꞌi cjase niatjere niyeru wapaseeri masã Pedro tiropʉ waꞌawã. Aꞌtiro sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã cʉ̃rẽ: \p —¿Mʉsãrẽ buꞌegʉ Õꞌacʉ̃ wiꞌi cjase niatjere niyeru wapayeweti? nicãrã niwã. \p \v 25 Pedro narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Wapayesami, nicʉ niwĩ. \p Beꞌro Pedro Jesú nirĩ wiꞌipʉ sãjãejawĩ. Cʉ̃ Jesure sẽrĩtiñaꞌgʉ̃ti weeri cura Jesú peꞌe cʉ̃rẽ ucũweꞌocãꞌwĩ: \p —¿Deꞌro tʉꞌoñaꞌti, Simó? ¿Aꞌti ʉmʉcocjãrã wiorã niyeru ʉarã, na acawererãrẽ sẽrĩsari, o aperocjãrãpʉre sẽrĩsarine? niwĩ. \p \v 26 Pedro cʉ̃rẽ yʉꞌtiwĩ: \p —Aperocjãrãpʉre wapayedutisama, niwĩ. \p Jesú cʉ̃rẽ niwĩ: \p —To pũrĩcãrẽ na acawererãrẽ sẽrĩtisama. Tojo weero yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ niyucã, cʉ̃ ya wiꞌi cjase niatjere niyeru sẽrĩmasĩtisama. \v 27 Tojo nimicã, narẽ mejẽcã wãcũdutitigʉ wapayegʉti. Mʉꞌʉ ditarapʉ wẽjẽrĩ da mii, waꞌi wẽjẽgʉ̃ waꞌaya. Baꞌamʉꞌtãgʉ̃rẽ wejemorõña. Cʉ̃ ʉseropʉ niyeru cujire bocagʉsaꞌa. Ti cuji meꞌrã marĩ pʉarã yere wapayegʉ waꞌaya, niwĩ Jesú. \c 18 \s1 Añurõ weeyʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃ yere ojaꞌque niꞌi \r (Mr 9.33-37; Lc 9.46-48) \p \v 1 Õꞌacʉ̃ wiꞌi cjase wapaseeri masãrẽ Pedro wapayegʉ waꞌacaterore ʉ̃sã Jesú tiropʉ waꞌa, cʉ̃rẽ niwʉ̃: \p —Ʉꞌmʉsepʉre ¿noanojõ ʉ̃sã mʉꞌʉ besecṹúꞌcãrã ãpẽrã yʉꞌrʉoro niyʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃sari? niwʉ̃. \p \v 2 Ʉ̃sã tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú niꞌcʉ̃ wĩꞌmagʉ̃rẽ pijio, ʉ̃sã tiropʉ nʉꞌcõwĩ. \v 3 Ʉ̃sãrẽ niwĩ: \p —Mʉsãrẽ diacjʉ̃ weregʉti. Ãpẽrã yʉꞌrʉoro niyʉꞌrʉnʉꞌcãsĩꞌrĩsere duꞌucãꞌña. Mʉsã tere wãcũnuꞌcũrã, ãꞌrĩ weronojõ nitirã, ʉꞌmʉsepʉ yʉꞌʉ wiogʉ niatjopʉ waꞌasome. \v 4 Aꞌtiro niꞌi. Noꞌo ãꞌrĩ wĩꞌmagʉ̃ weronojõ ãpẽrã yʉꞌrʉoro nisere wãcũtigʉnojõ cʉ̃́ta yʉꞌʉ niatjopʉre ãpẽrã yʉꞌrʉoro niyʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃sami. \v 5 Apeye quẽꞌrãrẽ weregʉti. Yʉꞌʉre maigʉ̃nojõ niꞌcʉ̃ ãꞌrĩ wĩꞌmagʉ̃rẽ ñeꞌegʉ̃ weronojõ weemi. Cʉ̃rẽ ñeꞌegʉ̃, yʉꞌʉreta ñeꞌegʉ̃ weemi, niwĩ. \s1 Ãpẽrãrẽ ñaꞌarõ weecã weeticãꞌña nise niꞌi \r (Mr 9.42-48; Lc 17.1-2) \p \v 6 Jesú apeye ʉ̃sãrẽ werenemowĩ: \p —Noꞌo yʉꞌʉre ẽjõpeogʉ wĩꞌmagʉ̃rẽ ñaꞌarõ weecã weegʉ́ ʉpʉtʉ buꞌiri daꞌrenoꞌgʉ̃sami. Ʉ̃tãgã pajicja cʉ̃ wãmʉtapʉ dʉꞌteyoo, cʉ̃rẽ maa pajiri maapʉ doqueñocã, nemorõ añubosaꞌa. Tojo weecã, cʉ̃ maata wẽrĩa waꞌa, dojorẽnemotibosami. \v 7 Masãrẽ ñaꞌarõ weecã weese ñaꞌabutiaꞌa. Ñaꞌarõ weenuꞌcũcãꞌrãsama, wéérã peꞌea. Mejõ tojo weegʉnojõ ʉpʉtʉ waro buꞌiri daꞌrenoꞌgʉ̃sami. \p \v 8 »Aꞌtiro weeya. Mʉsã omocã, mʉsã dʉꞌpocã meꞌrã ñaꞌarõ weesĩꞌrĩrã, dʉtecõꞌaboꞌcaro weronojõ ñaꞌarõ weeduꞌucãꞌña. Mʉsã niꞌcã omocã meꞌrã o niꞌcã dʉꞌpocã meꞌrã ʉꞌmʉsepʉ waꞌacã, nemorõ añuꞌu. Pʉa omocã meꞌrã, pʉa dʉꞌpocã meꞌrã pecameꞌepʉ waꞌacã peꞌere, ñaꞌayʉꞌrʉabosaꞌa. \v 9 Mʉsã caperi meꞌrã mejãrõta ñaꞌarõ weesĩꞌrĩrã, mʉsã caperire orewee cõꞌaboꞌcaro weronojõ ñaꞌasere ĩꞌaduꞌucãꞌña. Mʉsã niꞌcã capea meꞌrã ʉꞌmʉsepʉ waꞌacã, nemorõ añuꞌu. Mʉsã pecameꞌepʉ pʉa capea meꞌrã waꞌacã peꞌere, ñaꞌayʉꞌrʉabosaꞌa. \s1 Oveja bajudutiꞌcʉ queose niꞌi \r (Lc 15.3-7) \p \v 10 »Ãꞌrã wĩꞌmarãnojõrẽ tojo ĩꞌacõꞌaticãꞌña. Aꞌtiro niꞌi. Ʉꞌmʉsecjãrã Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterã ãꞌrã wĩꞌmarãrẽ coꞌterã yʉꞌʉ pacʉ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ ĩꞌorõpʉ ninuꞌcũma. \v 11 Masã Õꞌacʉ̃rẽ wãcũtirã oveja bajudutiꞌcãrã weronojõ nima. Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ narẽ yʉꞌrʉogʉ aꞌtigʉ weewʉ. \p \v 12 »Yʉꞌʉ weresere ¿deꞌro tʉꞌoñaꞌti? Niꞌcʉ̃ cien oveja cʉogʉ niꞌcʉ̃ bajuduticã, ãpẽrã dʉꞌsarã noventa y nuevere opa buꞌpa na baꞌaropʉ cũusami. Beꞌro apĩ bajudutiꞌcʉre aꞌmagʉ̃ waꞌasami. \v 13 Cʉ̃rẽ bocagʉ, pũrõ eꞌcatisami. Ãpẽrã noventa y nueve bajudutitiꞌcãrã nemorõ cʉ̃ meꞌrã eꞌcatisami. \v 14 Mejãrõta marĩ pacʉ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ ne niꞌcʉ̃ ãꞌrã wĩꞌmarãnojõrẽ pecameꞌepʉ waꞌacã ʉatimi, niwĩ Jesú. \s1 Marĩ acawererã marĩrẽ ñaꞌarõ weecã aꞌtiro weeroʉaꞌa nise niꞌi \p \v 15 Jesú werenemowĩ: \p —Mʉꞌʉ acaweregʉ mʉꞌʉrẽ ñaꞌarõ weecã, mʉꞌʉ seꞌsaro cʉ̃ tiropʉ weregʉ waꞌaya. Cʉ̃ ñaꞌarõ weeꞌquere masĩcã weeya. Cʉ̃ “Yʉꞌʉ ñaꞌarõ weeapʉ” ni tʉꞌoñaꞌcã, mʉsã apaturi aꞌmerĩ ucũ, eꞌcatirãsaꞌa tja. \v 16 Cʉ̃ yʉꞌtiticãma, niꞌcʉ̃ o pʉarãrẽ pijio, cʉ̃ tiropʉ waꞌaya. Na tʉꞌoropʉ wereya cʉ̃ mʉꞌʉrẽ ñaꞌarõ weeꞌquere. Tojo weero Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩ níꞌcaronojõta pʉarã o iꞌtiarã tʉꞌoropʉ “Diacjʉ̃ta niꞌi”, ni masĩnoꞌrõsaꞌa. \v 17 Na quẽꞌrãrẽ yʉꞌtiticã, nipeꞌtirã yʉꞌʉre ẽjõpeorã na nerẽrõpʉ wereya. Na quẽꞌrãrẽ yʉꞌtiticã, yʉꞌʉre ẽjõpeotigʉ o wiorãrẽ niyeru wapaseebosari masʉ̃rẽ weronojõ tʉꞌoñaꞌña. \p \v 18 »Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Noꞌo mʉsã aꞌti nucũcãpʉ dʉꞌtecũucã, ʉꞌmʉsepʉ quẽꞌrãrẽ dʉꞌtecũunoꞌrõsaꞌa. Aꞌti nucũcãpʉre “Tojota weeato” nicã, ʉꞌmʉsepʉ quẽꞌrãrẽ tojota waꞌarosaꞌa, niwĩ. Cʉ̃ tojo nígʉ̃, mʉsã “Buꞌiritimi” o “Buꞌiri marĩmi” nímasĩrãsaꞌa nígʉ̃, tojo niwĩ. \p \v 19 Jesú ninemowĩ: \p —Apeyere weregʉti. Pʉarã “Marĩ aꞌtenojõrẽ Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩrã” nicã, yʉꞌʉ pacʉ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ mʉsã sẽrĩrõnojõta weegʉsami. \v 20 Noꞌo pʉarã o iꞌtiarã yʉꞌʉre ẽjõpeorã nerẽcã, yʉꞌʉ na waꞌteropʉ nigʉ̃ti, niwĩ. \s1 Ãpẽrã ñaꞌarõ weecã acobojose cjase niꞌi \r (Lc 17.3) \p \v 21 Tojo nicã tʉꞌogʉ, Pedro Jesú tiro waꞌa, sẽrĩtiñaꞌwĩ: \p —Wiogʉ, yʉꞌʉ acaweregʉ yʉꞌʉre ñaꞌarõ weecã, ¿dicʉsetiri cʉ̃rẽ acobojogʉsari? ¿Sietetiripʉta cʉ̃ ñaꞌarõ weesere acobojosari? niwĩ. \p \v 22 Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌtiwĩ: \p —“Ticʉsetiri acobojoya”, niweꞌe. Tojo nírõnojõ oꞌogʉ, “Na ñaꞌarõ weesetisetirinʉcʉ̃ acobojoya”, nigʉ̃ti. \p \v 23 »Tojo weegʉ mʉsãrẽ yʉꞌʉ pacʉ cʉ̃ acobojose cjasere weregʉti. Cʉ̃ niꞌcã diꞌta wiogʉ weronojõ nimi. Ti diꞌta wiogʉ cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterã na wapamoosere apogʉtigʉ pijiosami. \v 24 Cʉ̃ narẽ wapaseenʉꞌcãrĩ cura niꞌcʉ̃ pajiro waro wapamoogʉ̃rẽ miiwãꞌcãsama. \v 25 Cʉ̃ deꞌro wee wapayeta basioticã ĩꞌagʉ̃, wiogʉ cʉ̃rẽ, cʉ̃ nʉmorẽ, cʉ̃ põꞌrãrẽ, nipeꞌtise cʉ̃ cʉosere ãpẽrãpʉre duaturiadutisami. Cʉ̃ wapamoosere wapayedʉodutigʉ tojo weesami. \v 26 Tere ĩꞌagʉ̃, daꞌracoꞌtegʉ wiogʉ tiro ejaqueꞌa, nisami: “Wiogʉ, yʉꞌʉre pajañaꞌcureya. Yʉꞌʉ wapayepeꞌocʉ̃ti”, nisami. \v 27 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, aꞌtiro weesami. Cʉ̃rẽ pajañaꞌgʉ̃, cʉ̃ wapamooꞌquere cõꞌa, cʉ̃rẽ duꞌucãꞌsami. \v 28 Tojo wééca beꞌroacã waꞌa, apĩ cʉ̃ meꞌrãcjʉ̃ daꞌracoꞌtegʉre bocaejasami. Cʉ̃ peꞌe cʉ̃rẽ cãꞌrõacã wapamoosami. Beꞌro cʉ̃rẽ wapayedutigʉ ʉpʉtʉ wãmʉtapʉ ñeꞌesami. “Mʉꞌʉ wapamoosere wapayebaqueꞌoya”, nisami. \p \v 29 »Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, cʉ̃ weeꞌcaro weronojõ cʉ̃ dʉporo ejaqueꞌa, nisami: “Yʉꞌʉre pajañaꞌcureya. Mʉꞌʉrẽ wapayepeꞌocʉ̃ti”, nisami. \v 30 Apĩ peꞌe ne ʉatisami. Maata cʉ̃rẽ buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ miaa, sõrõdutisami. “Cʉ̃ wapayepeꞌocãꞌpʉ, duꞌuwĩrõña”, nisami. \v 31 Beꞌro ãpẽrã daꞌracoꞌterã cʉ̃ tojo weesere ĩꞌarã, ne tʉꞌsatisama. Tojo weerã na wiogʉpʉre tere werepeꞌocãꞌsama. \v 32 Tere tʉꞌogʉ, wiogʉ cʉ̃rẽ pijidutioꞌosami. Cʉ̃rẽ nisami: “Daꞌracoꞌtegʉ queoro weetigʉ niꞌi. Mʉꞌʉ yʉꞌʉre sẽrĩcã, nipeꞌtise mʉꞌʉ wapamooꞌque pacare acobojopeꞌocãꞌpʉ. \v 33 Mʉꞌʉ quẽꞌrã yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ pajañaꞌcaronojõ mʉꞌʉ meꞌrãcjʉ̃rẽ pajañaꞌboapã”, nisami. \v 34 Wiogʉ ʉpʉtʉ waro uagʉ, cʉ̃rẽ pũrõ buꞌiri daꞌresami. Buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ cʉ̃rẽ piꞌeticã weedutisami. Téé nipeꞌtise cʉ̃ wapamoosere wapayepeꞌotigʉ, topʉ ninuꞌcũgʉ̃sami, ni werewĩ Jesú. \p \v 35 Beꞌro Jesú tere wéréca beꞌro niwĩ: \p —Yʉꞌʉ pacʉ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ mʉsã acawererãrẽ diacjʉ̃ acobojoticã, tojota weegʉsami mʉsãrẽ, niwĩ. \c 19 \s1 Nʉmotirã, marãpʉtirã aꞌmerĩ cõꞌaticãꞌña nise niꞌi \r (Mr 10.1-12; Lc 16.18) \p \v 1 Jesú ãpẽrãrẽ aꞌmerĩ acobojosere ucṹca beꞌro ʉ̃sã aꞌtiro weewʉ. Galilea diꞌtapʉ níꞌcãrã ʉ̃sã Judea diꞌtapʉ Jordã́ wãmetiri maa mujĩpũ mʉjãtiro ape pãꞌrẽpʉ pẽꞌawʉ̃. \v 2 Topʉ waꞌacã, pãjãrã masã Jesure sirutuwã. Narẽ dutitirãrẽ yʉꞌrʉowĩ. \v 3 Narẽ yʉꞌrʉocã ĩꞌarã, fariseo masã Jesure buꞌiri bocasĩꞌrĩrã, cʉ̃ tiro waꞌa, sẽrĩtiñaꞌwã: \p —¿Niꞌcʉ̃ noꞌo mejõ niseacã meꞌrã cʉ̃ nʉmorẽ cõꞌamasĩsari? ¿Marĩrẽ dutise tojo niti? niwã. \p \v 4 Jesú narẽ yʉꞌtiwĩ: \p —¿Mʉsã Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩrẽ buꞌemirã, masĩweti? Õꞌacʉ̃ nipeꞌtise cʉ̃ ne waro weenʉꞌcãcateropʉ ʉmʉ, numio weecʉ niwĩ. \v 5 Tuꞌajanʉꞌcõ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Tojo weegʉ ʉmʉ cʉ̃ pacʉre, cʉ̃ pacore wija, cʉ̃ nʉmo meꞌrã nigʉ̃sami. Na pʉarã niꞌcã upʉ weronojõ nirãsama”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \v 6 Tojo weerã na pʉarã nitima. Niꞌcã upʉta nima. Tojo weerã Õꞌacʉ̃ aꞌmesʉꞌoꞌcãrãrẽ masã dʉcawaaticãꞌrõʉaꞌa, niwĩ Jesú. \p \v 7 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, fariseo masã sẽrĩtiñaꞌwã tja: \p —To pũrĩcãrẽ ¿deꞌro weegʉ Moisé aꞌtiro nipari? “Niꞌcʉ̃ cʉ̃ nʉmorẽ cõꞌagʉ̃, ‘Aꞌte ye buꞌiri mʉꞌʉrẽ cõꞌaꞌa’ nirĩ pũrĩrẽ ojaoꞌoroʉaꞌa”, ni ojacʉ niwĩ, niwã. \p \v 8 Jesú narẽ niwĩ: \p —Mʉsã ñecʉ̃sʉmʉa ejeripõꞌrã bʉtise ye buꞌiri Moisé na nʉmosãnumiarẽ cõꞌacã, cãꞌmotaꞌaticʉ niwĩ. Tojo nimicã, Õꞌacʉ̃ ne waropʉta “Aꞌmerĩ cõꞌaña”, niticʉ niwĩ. \v 9 Yʉꞌʉ cʉ̃ nʉmorẽ cõꞌagʉ̃rẽ aꞌtiro nigʉ̃ti. Co apĩ meꞌrã ñaꞌarõ weetimicã, cõꞌagʉ̃nojõ apegore nʉmotigʉ, cʉ̃ nʉmo nitigo meꞌrã aꞌmetãrãgʉ̃ weronojõ tojasami. Noꞌo marãpʉ cõꞌanoꞌcore nʉorẽgʉ̃nojõ quẽꞌrã mejãrõta tja cʉ̃ nʉmo nitigore aꞌmetãrãgʉ̃ weronojõ nisami. Õꞌacʉ̃ core “Nimʉꞌtãꞌcʉ nʉmo nimo yujupʉ”, ni ĩꞌasami. Na tojo wéérã, Õꞌacʉ̃ cʉ̃ dutisere yʉꞌrʉnʉꞌcãrã weema, niwĩ. \p \v 10 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerã niwʉ̃: \p —Tojo nicã pũrĩcãrẽ marĩ nʉmotiticã, nemorõ añusaꞌa, niwʉ̃. \p \v 11 Jesú ʉ̃sãrẽ niwĩ: \p —Nipeꞌtirã nʉmo marĩrã nímasĩtisama. Õꞌacʉ̃ nʉmo marĩrã nímasĩato níꞌcãrã diaꞌcʉ̃ nímasĩsama. \v 12 Ãpẽrã aꞌte ye buꞌiri nʉmotitisama. Ãpẽrãrẽ dojoriwiꞌia bajuaꞌque buꞌiri nʉmotita basiotisaꞌa. Ãpẽrãrẽ nʉmotidutitirã na upʉ cjasere yejecõꞌanoꞌcãrã nisama. Tojo weerã na nʉmotimasĩtisama. Ãpẽrã Õꞌacʉ̃ ye cjase diaꞌcʉ̃rẽ weesĩꞌrĩrã nʉmotitisama. “Tojo nʉmo marĩgʉ̃ nigʉ̃ti” nigʉ̃nojõ nʉmo marĩgʉ̃ tojato, niwĩ. \s1 Jesú wĩꞌmarãrẽ ñapeo sẽrĩbosaꞌque niꞌi \r (Mr 10.13-16; Lc 18.15-17) \p \v 13 Beꞌro ãpẽrã na põꞌrãrẽ Jesú tiropʉ miiejawã. Narẽ ñapeo, Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩbosadutirã tojo weewã. Na tojo weecã, ʉ̃sã wĩꞌmarãrẽ miiejarãrẽ tuꞌtiwʉ: \p —Cʉ̃rẽ caribotirãta, nimiwʉ̃. \v 14 Ʉ̃sã tojo nicã, Jesú ʉ̃sãrẽ niwĩ: \p —Wĩꞌmarãrẽ yʉꞌʉ tiro aꞌticã duꞌuoꞌoya. Narẽ cãꞌmotaꞌaticãꞌña. Wĩꞌmarã marĩnojõrẽ añurõ ẽjõpeoma. Ãpẽrã quẽꞌrã wĩꞌmarã weronojõ yʉꞌʉre ẽjõpeorã yʉꞌʉ pacʉ wiogʉ nirõpʉ waꞌarãsama, niwĩ. \p \v 15 Beꞌro wĩꞌmarãrẽ ñapeo, sẽrĩbosawĩ. Tuꞌajanʉꞌcõ, ʉ̃sã apesepʉ waꞌa waꞌawʉ. \s1 Maꞌmʉ peje cʉogʉ Jesú meꞌrã ucũꞌque niꞌi \r (Mr 10.17-31; Lc 18.18-30) \p \v 16 Beꞌro niꞌcʉ̃ maꞌmʉ Jesure ĩꞌagʉ̃ ejawĩ. Cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌwĩ: \p —Mʉꞌʉ masãrẽ buꞌegʉ añugʉ̃ niꞌi. Yʉꞌʉ catinuꞌcũacjʉ ¿ñeꞌenojõ añusere weegʉsari? niwĩ. \p \v 17 Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌtiwĩ: \p —¿Deꞌro weegʉ yʉꞌʉre añuse cjasere sẽrĩtiñaꞌti? Niꞌcʉ̃ta añugʉ̃ nimi. Cʉ̃ Õꞌacʉ̃ nimi. Mʉꞌʉ catinuꞌcũsĩꞌrĩgʉ̃, Õꞌacʉ̃ dutise cũuꞌquere weeya, niwĩ. \p \v 18 Maꞌmʉ yʉꞌtiwĩ: \p —¿Disenojõrẽ weegʉsari? \p Jesú cʉ̃rẽ niwĩ: \p —Masãrẽ wẽjẽcõꞌaticãꞌña. Apĩ nʉmorẽ aꞌmetãrãticãꞌña. Yajaticãꞌña. Ãpẽrã ye cjasere nisooticãꞌña. \v 19 Mʉꞌʉ pacʉre, mʉꞌʉ pacore ẽjõpeoya. Mʉꞌʉ basu maꞌirõnojõta ãpẽrãrẽ maꞌiña, niwĩ. \p \v 20 Maꞌmʉ Jesure yʉꞌtiwĩ: \p —Yʉꞌʉ wĩꞌmagʉ̃pʉta aꞌtere queoro weemʉjãtiwʉ. ¿Ñeꞌenojõ apeyenojõ yʉꞌʉ weenemogʉ̃sari? niwĩ. \p \v 21 Jesú cʉ̃rẽ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ dutisere weepeꞌosĩꞌrĩgʉ̃, nipeꞌtise mʉꞌʉ cʉosere duapeꞌocjʉ̃ waꞌaya. Duatoja, te duaꞌque wapare pajasecʉorãrẽ oꞌoya. Mʉꞌʉ tojo weegʉ ʉꞌmʉsepʉ peje añuse cʉogʉsaꞌa. Tojo weetojanʉꞌcõ, yʉꞌʉre sirutugʉ aꞌtia, niwĩ. \p \v 22 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, maꞌmʉ peje cʉogʉ nitjĩagʉ̃ tere maꞌiyʉꞌrʉgʉ, bʉjawetise meꞌrã dajatojaawĩ. \p \v 23 Cʉ̃ waꞌáca beꞌro Jesú ʉ̃sãrẽ niwĩ: \p —Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Peje cʉogʉ Õꞌacʉ̃ wiogʉ nirõpʉ ʉꞌmʉsepʉ waꞌacã, diasa niꞌi. \v 24 Apaturi mʉsãrẽ nigʉ̃ti tja. Cameyo wãmetigʉjo awiga yuta da pĩꞌosõrõrĩ pepʉ sãjãa yʉꞌrʉtẽrĩcã, diasa niꞌi. Yʉꞌʉ pacʉ wiogʉ nirõpʉ peje cʉogʉ waꞌacã peꞌema, totá nemorõ diasa niꞌi, niwĩ. \p \v 25 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, ʉ̃sã tʉꞌomarĩa waꞌawʉ. Ʉ̃sã aꞌmerĩ sẽrĩtiñaꞌwʉ̃: \p —To pũrĩcãrẽ ¿noanojõ peꞌe Õꞌacʉ̃ tiropʉ waꞌamasĩrãsari? niwʉ̃. \p \v 26 Jesú ʉ̃sãrẽ ĩꞌagʉ̃ta ĩꞌa, niwĩ: \p —Masã na basu weetutuase meꞌrã yʉꞌrʉmasĩtisama. Õꞌacʉ̃ pũrĩcãrẽ basioꞌo. Cʉ̃́ma ne apeyenojõ weeta basiotise marĩꞌi, niwĩ. \p \v 27 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Pedro niwĩ: \p —Wiogʉ, ʉ̃sã peꞌe mʉꞌʉrẽ siruturã, nipeꞌtise ʉ̃sã cʉomiꞌquere duꞌucũupeꞌocãꞌwʉ̃. Ʉ̃sã tojo weeꞌque wapare ¿Õꞌacʉ̃ ñeꞌenojõrẽ oꞌogʉsari? niwĩ. \p \v 28 Jesú ʉ̃sãrẽ niwĩ tja: \p —Diacjʉ̃ mʉsãrẽ nigʉ̃ti. Õꞌacʉ̃ aꞌti turire ne waropʉ weeꞌcaro weronojõ apaturi weecã, yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ wiogʉ sãjãgʉ̃́saꞌa. Tojo yʉꞌʉ weecã, mʉsã quẽꞌrã yʉꞌʉre dutitamurãsaꞌa. Tojo nicã mʉsã yʉꞌʉre ẽjõpeorã doce cururi Israe cururicjãrãrẽ dutirãsaꞌa. \v 29 Ãpẽrã nipeꞌtirã yʉꞌʉre ẽjõpeose buꞌiri na ye wiꞌserire, na acawererãrẽ, na pacʉsʉmʉarẽ, na põꞌrãrẽ, na ye diꞌtare duꞌucũuwãꞌcãrã quẽꞌrãrẽ aꞌtiro waꞌarosaꞌa. Peje waro na cõꞌawãꞌcãꞌque nemorõ ñeꞌenemorãsama. Tojo nicã Õꞌacʉ̃ meꞌrã catinuꞌcũrãsama. \v 30 Tojo nimicã, pãjãrã niꞌcãrõacãrẽ wiorã weronojõ nirã́ beꞌropʉre mejõ nirã nirãsama. Pãjãrã niꞌcãrõacãrẽ mejõ nirã peꞌe quẽꞌrã beꞌropʉre wiorã weronojõ nirãsama, niwĩ. \c 20 \s1 Jesú ʉꞌse wese daꞌrari masã meꞌrã queose oꞌoꞌque niꞌi \p \v 1 Jesú beꞌropʉ cʉ̃ oꞌoatjere queose meꞌrã werenemowĩ: \p —Ʉꞌmʉsepʉ yʉꞌʉre ẽjõpeorãrẽ oꞌoatje aꞌtiro weronojõ niꞌi. Niꞌcʉ̃ ʉꞌse wese cʉose weronojõ niꞌi. Cʉ̃ ñamiacãcure ʉꞌse wiꞌreajãrẽ aꞌmasami. \v 2 Narẽ bocagʉ, “Niꞌcã nʉmʉ wapayewʉaronojõ mʉsãrẽ wapayegʉti”, nisami. Na yʉꞌtíca beꞌro narẽ cʉ̃ ya wesepʉ daꞌradutigʉ oꞌócãꞌsami. \v 3 Beꞌro nueve nicã ãpẽrã daꞌrajãrẽ aꞌmanemogʉ̃ waꞌasami. Topʉ macã decopʉ daꞌrase moorã dujirãrẽ bocaejasami. \v 4 Bocaeja, narẽ nisami: “Mʉsã quẽꞌrã ya wese ʉꞌse wesepʉ daꞌrarã waꞌaya. Mʉsãrẽ queoro wapayegʉti”, nisami. Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, na “Jaʉ” ni, na quẽꞌrã daꞌrarã waꞌasama. \v 5 Beꞌro dajaritero nicã, tojo nicã ñamicaꞌa tres nicã mejãrõta aꞌmagʉ̃ waꞌa, narẽ oꞌósami tja. \v 6 Beꞌro tja cinco nicã macã decopʉ waꞌasami. Topʉ ãpẽrã daꞌrase moorã nibajaqueꞌatirãrẽ bocaejasami. Bocaejagʉ, nisami: “¿Deꞌro weerã mʉsã daꞌrase niꞌcãrĩ dujinaꞌiati?” nisami. \v 7 Na yʉꞌtisama: “Ãpẽrã ʉ̃sãrẽ ‘Daꞌrarã waꞌaya’, nitiama. Tojo weerã daꞌraweꞌe”, nisama. Tojo nicã tʉꞌogʉ, wese wiogʉ narẽ nisami: “Mʉsã quẽꞌrã ya wesepʉ daꞌrarã waꞌaya. Queoro wapayegʉti”, nisami. Tojo weerã na quẽꞌrã daꞌrarã waꞌasama. \p \v 8 »Ñamipʉ ti wese wiogʉ sʉꞌori daꞌragʉre pijio, nisami: “Daꞌrarãrẽ pijíne, wapayeya. Beꞌropʉ ejaꞌcãrãrẽ wapayemʉꞌtãña. Beꞌro ñamiacãcure daꞌranʉꞌcãꞌcãrãrẽ wapayetuꞌajanʉꞌcõña”, nisami. \v 9 Tojo weegʉ aꞌtiro weesami. Cinco nicãpʉ wesepʉ daꞌranʉꞌcãꞌcãrãrẽ pijiomʉꞌtãsami. Niꞌcã nʉmʉ daꞌrase wapa wapayewʉaronojõ narẽ wapayesami. \v 10 Beꞌro boꞌreacã daꞌranʉꞌcãꞌcãrã “Ʉ̃sã na nemorõ wapataꞌarãsaꞌa”, nimisama. Tojo nimicã, na wãcũꞌcaronojõ waꞌatisaꞌa. Na quẽꞌrã mejãrõta wapataꞌasama. \v 11 Tojo weerã ti wese wiogʉ meꞌrã tʉꞌsatirã, aꞌtiro nisama: \v 12 “Ãꞌrã beꞌropʉ daꞌrarã ejaꞌcãrã yoaticã niꞌcã horata daꞌrama. Ʉ̃sã pũrĩcã yoacã asise poo, daꞌranaꞌitõꞌoapʉ. Tojo weemicã, ʉ̃sãrẽ wapayeꞌcaronojõta na quẽꞌrãrẽ wapayeapʉ”, nisama. \v 13 Wiogʉ peꞌe niꞌcʉ̃ tojo bʉsʉnuꞌcũgʉ̃rẽ aꞌtiro nisami: “Yʉꞌʉ meꞌrãcjʉ̃, mʉꞌʉrẽ ñaꞌarõ weegʉ weeweꞌe. Mʉꞌʉ daꞌrase dʉporo ‘Niꞌcã nʉmʉ daꞌrawapataꞌawʉaronojõ wapataꞌagʉsaꞌa’, ninoꞌtojapʉ. \v 14 Tojo weegʉ mʉꞌʉ wapataꞌaꞌquere ñeꞌe, tojaa waꞌaya. Yʉꞌʉ ãꞌrĩ beꞌropʉ daꞌragʉ aꞌtiꞌcʉre mʉꞌʉrẽ wapayeꞌcaronojõ wapayegʉti. \v 15 Yé niyeru niapʉ. Tojo weegʉ yʉꞌʉ ʉaronojõ wapayemasĩꞌi. ¿Yʉꞌʉ masãrẽ pajañaꞌcã ʉogʉ weeti?” nisami. \p \v 16 »Aꞌtiro niꞌi. Yarã sãjãmʉꞌtãꞌcãrã, na beꞌro ẽjõpeoꞌcãrã quẽꞌrãrẽ mejãrõta Õꞌacʉ̃ añusere oꞌogʉsami. Tojo weerã nimʉꞌtãꞌcãrã “Ʉ̃sãrẽ oꞌonemogʉ̃sami”, nímasĩsome, niwĩ. \s1 Jesú cʉ̃ wẽrĩatjere apaturi werenemoꞌque niꞌi \r (Mr 10.32-34; Lc 18.31-34) \p \v 17 Beꞌro ʉ̃sã Jesú meꞌrã Jerusalẽ́ waꞌari maꞌapʉ waꞌawʉ. Ʉ̃sãrẽ, cʉ̃ buꞌerã docere mejẽcã pijiawĩ. Ʉ̃sãrẽ niwĩ: \p \v 18 —Mʉsã ĩꞌaꞌa. Marĩ Jerusalẽ́pʉ waꞌarã weeꞌe. Topʉ yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉre aꞌtiro weerãsama. Paꞌia wiorãpʉre, tojo nicã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masãpʉre oꞌorãsama. Na yʉꞌʉre wẽjẽdutirãsama. \v 19 Náta tja ape diꞌtacjãrã judío masã nitirã wiorãpʉre wiaturiarãsama. Yʉꞌʉre bujicãꞌa, tãrã, curusapʉ wẽjẽdutirãsama. Na tojo weemicã, yʉꞌʉ iꞌtia nʉmʉ beꞌro masãgʉ̃saꞌa, niwĩ Jesú. \s1 Santiago, Juã paco Jesú meꞌrã ucũꞌque niꞌi \r (Mr 10.35-45) \p \v 20 Zebedeo nʉmo co põꞌrã Santiago, Juã meꞌrã Jesú tiropʉ ejawõ. Jesure apeyenojõ sẽrĩgõ, cʉ̃ pʉꞌtopʉ ejaqueꞌawõ. \v 21 Jesú core niwĩ: \p —¿Ñeꞌenojõrẽ yʉꞌʉ weecã ʉasari? niwĩ. \p Cʉ̃rẽ yʉꞌtiwõ: \p —Mʉꞌʉ wiogʉ sãjãgʉ̃, ãꞌrã yʉꞌʉ põꞌrã pʉarãrẽ mʉꞌʉrẽ dutitamudutigʉ sõrõapa. Niꞌcʉ̃ mʉꞌʉ diacjʉ̃ peꞌe, apĩ cũpe peꞌe dʉpoapa, niwõ. \p \v 22 Co tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú co põꞌrãrẽ niwĩ: \p —Mʉsã yʉꞌʉre sẽrĩsere tʉꞌomasĩweꞌe. Yʉꞌʉ ʉpʉtʉ piꞌeti, wẽrĩgʉ̃saꞌa. ¿Mʉsã quẽꞌrã yʉꞌʉ weronojõ piꞌetimasĩti? niwĩ. Na yʉꞌtiwã: \p —Ʉ̃ʉ. Piꞌetimasĩꞌi. \p \v 23 Na tojo nicã, Jesú narẽ niwĩ: \p —Diacjʉ̃ta niꞌi. Mʉsã quẽꞌrã piꞌetirãsaꞌa. Tojo weemicã, diacjʉ̃ peꞌe, cũpe peꞌe mʉsãrẽ dʉpomasĩtisaꞌa. Aꞌte yʉꞌʉ weese niweꞌe. Yʉꞌʉ pacʉ beseyuꞌcãrã peꞌe topʉre dujirãsama, niwĩ. \p \v 24 Ʉ̃sã diez na tojo sẽrĩcã tʉꞌorã, na meꞌrã ua waꞌawʉ. \v 25 Tojo weecã ĩꞌagʉ̃, Jesú ʉ̃sãrẽ pijio, niwĩ: \p —Mʉsã masĩsaꞌa. Aꞌti nucũcãrẽ dutirã ti diꞌtare miiwapa waꞌasama. Na docacjãrã quẽꞌrã mejãrõta dutipesama. \v 26 Mʉsã pũrĩcã na weronojõ weesome. Tojo weronojõ oꞌorã, mʉsã waꞌteropʉ wiorã nisĩꞌrĩrã, ãpẽrãrẽ daꞌracoꞌterã weronojõ niña. \v 27 Noꞌo ãpẽrã nemorõ nisĩꞌrĩgʉ̃nojõ ãpẽrãrẽ daꞌracoꞌteri masʉ̃ weronojõ niña. \v 28 Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ weronojõ weeya. Yʉꞌʉre ãpẽrã weetamuato nígʉ̃ mejẽta aꞌtiwʉ. Yʉꞌʉ peꞌe narẽ weetamugʉ̃ aꞌtiwʉ. Tojo nicã ñaꞌarõ weeꞌque wapare pãjãrãrẽ wẽrĩbosa, wapayewĩrõgʉ̃ aꞌtiwʉ, niwĩ. \s1 Jesú pʉarã caperi bajutirãrẽ yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mr 10.46-52; Lc 18.35-43) \p \v 29 Beꞌro ʉ̃sã Jericó wãmetiri macãpʉre wijawãꞌcãwʉ̃. Titare pãjãrã masã Jesure sirutuwã. \v 30 Ʉ̃sã waꞌaro ti maꞌa sumuto pʉarã caperi bajunoꞌtirã dujiwã. Jesú yʉꞌrʉasere tʉꞌoñaꞌrã, caricũwã: \p —Wiogʉ, Davi pãrãmi nituriagʉ, ʉ̃sãrẽ pajañaꞌña, niwã. \p \v 31 Masã peꞌe narẽ “Caricũticãꞌña”, nimiwã. Tojo nicãta, na peꞌe nemorõ caricũnemowã: \p —Wiogʉ, Davi pãrãmi nituriagʉ, ʉ̃sãrẽ pajañaꞌña, niwã. \p \v 32 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú tojanʉꞌcã, narẽ pijio sẽrĩtiñaꞌwĩ: \p —¿Deꞌro yʉꞌʉ weecã ʉasari? niwĩ. \p \v 33 Na cʉ̃rẽ yʉꞌtiwã: \p —Ʉ̃sãrẽ caperi bajucã weeya, niwã. \p \v 34 Tojo nisere tʉꞌogʉ, Jesú narẽ pajañaꞌgʉ̃, na caperire ñapeowĩ. Cʉ̃ tojo weeri cura na pʉarãpʉta caperi ĩꞌawã. Beꞌro na quẽꞌrã Jesure sirutuwãꞌcãwã. \c 21 \s1 Jesú Jerusalẽ́ wãmetiri macãpʉ sãjãaꞌque niꞌi \r (Mr 11.1-11; Lc 19.28-40; Jn 12.12-19) \p \v 1 Ʉ̃sã Jerusalẽ́pʉ ejase dʉporo Betfagé ʉ̃rʉ̃gʉ̃ Olivo wãmeticjʉ buꞌaropʉ ejawʉ. Topʉ eja, Jesú pʉarã ʉ̃sã meꞌrãcjãrãrẽ ti macãpʉ oꞌówĩ. \v 2 Narẽ niwĩ: \p —Si macã marĩ põtẽorõ nirĩ macãpʉ waꞌarãsaꞌa. Topʉ niꞌcõ burra dʉꞌtenʉꞌcõꞌcore co macʉ̃ meꞌrã bocaejarãsaꞌa. Narẽ pãa, miitia. \v 3 Noꞌo niꞌcʉ̃ mʉsãrẽ mejẽcã nicã, aꞌtiro niña: “Marĩ wiogʉ ʉami. Maata wianoꞌrõsaꞌa tja”, niña, niwĩ. \p \v 4 Dʉporocjʉ̃ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ cʉ̃ ojaꞌcaronojõta tojo waꞌawʉ. Cʉ̃ Õꞌacʉ̃ ucũꞌquere aꞌtiro ojacʉ niwĩ: \p \v 5 Jerusalẽ́cjãrãrẽ aꞌtiro niña: \q1 “Ĩꞌaña. Mʉsã wiogʉ mʉsã tiropʉ aꞌtimi. \q1 Mejõ nigʉ̃́ weronojõ burra macʉ̃ wĩꞌmagʉ̃ buꞌipʉ pesawãꞌcãtimi”, ni ojacʉ niwĩ. \p \v 6 Beꞌro Jesú cʉ̃ oꞌóꞌcãrã ti macãpʉ waꞌa, cʉ̃ weedutiꞌcaronojõta weecãrã niwã. \v 7 Burrore cʉ̃ paco meꞌrã miiticãrã niwã. Beꞌro ʉ̃sã ye suꞌti buꞌicjasere na buꞌipʉ pũutãpeowʉ. Tuꞌajanʉꞌcõ, Jesú wĩꞌmagʉ̃ buꞌipʉ mʉjãpejawĩ. \v 8 Topʉre pãjãrã masã niwã. Na ẽjõpeosere ĩꞌorã, na ye suꞌti buꞌicjasere Jesú yʉꞌrʉaropʉ sẽeocũuwã. Ãpẽrã maꞌa sumuto pũrĩ nise querire dʉtecũuwã. \v 9 Masã cʉ̃ dʉporo waꞌarã, cʉ̃ beꞌrocjãrã quẽꞌrã eꞌcatise meꞌrã caricũwã: \p —Dʉporocjʉ̃pʉ wiogʉ níꞌcʉ Davi pãrãmirẽ eꞌcatise oꞌorã. Añurõ waꞌato ãꞌrĩ Õꞌacʉ̃ oꞌóꞌcʉre. Ʉꞌmʉsecjãrã cʉ̃rẽ “Añubutiami” ni, eꞌcatise oꞌoato, ni caricũwãꞌcãwã. \p \v 10 Beꞌro Jesú Jerusalẽ́pʉ sãjãcã, topʉ nirã́ ʉcʉapeꞌtia waꞌawã. Pãjãrã sẽrĩtiñaꞌwã: \p —¿Noa niti cʉ̃? niwã. \p \v 11 Narẽ Jesú meꞌrã waꞌarã yʉꞌtiwã: \p —Cʉ̃ Jesú Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ Nazare macã Galilea diꞌtacjʉ̃ nimi, niwã. \s1 Jesú Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ duarãrẽ cõꞌawĩrõꞌque niꞌi \r (Mr 11.15-19; Lc 19.45-48; Jn 2.13-22) \p \v 12 Beꞌro Jesú Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ sãjãawĩ. Topʉre waꞌicʉrã na Õꞌacʉ̃rẽ ʉ̃jʉ̃amorõpeoajã niwã. Nipeꞌtirã ti wiꞌi poꞌpeapʉ narẽ duurãrẽ, duarã quẽꞌrãrẽ ĩꞌagʉ̃, cõꞌawĩrõpeꞌocãꞌwĩ. Na niyeru dʉcayuri mesare, bujare na dua dujise quẽꞌrãrẽ tuuquecũupeꞌocãꞌwĩ. Na queoro weetise buꞌiri tojo weewĩ. \v 13 Beꞌro narẽ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ aꞌtiro ojanoꞌwʉ̃: “Ya wiꞌi ‘Ñubueri wiꞌi niꞌi’, ninoꞌca wiꞌi niꞌi.” Mʉsã peꞌe queoro weetiapã. Yajarã ya wiꞌire weronojõ tojacã weeꞌe, ni tuꞌtiwĩ narẽ. \p \v 14 Ti wiꞌipʉre caperi bajunoꞌtirã, sijamasĩtirã cʉ̃ tiropʉ aꞌtiwã. Na tojo weecã ĩꞌagʉ̃, narẽ yʉꞌrʉowĩ. \v 15 Paꞌia wiorã, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã peꞌe cʉ̃ añuse weeĩꞌocã ĩꞌarã, tʉꞌsatiwã. Wĩꞌmarã ti wiꞌi poꞌpeapʉ nirã́ aꞌtiro caricũwã: \p —Dʉporocjʉ̃pʉ wiogʉ níꞌcʉ Davi pãrãmirẽ eꞌcatise oꞌorã, niwã. Tere tʉꞌorã, paꞌia wiorã quẽꞌrã ua waꞌawã. \v 16 Tojo weerã Jesure aꞌtiro sẽrĩtiñaꞌwã: \p —¿Sõjã wĩꞌmarã na nisere tʉꞌoti? \p —Tʉꞌoꞌo. Mʉsã Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ níꞌquere buꞌepã. Aꞌtiro niꞌi: \q1 “Õꞌacʉ̃, mʉꞌʉ wĩꞌmarã, tojo nicã miꞌrĩrãrẽ aꞌtiro weecã weeapʉ. \q1 Mʉꞌʉrẽ eꞌcatise oꞌorã, queoro basapeomeꞌrĩcã weeapʉ”, niꞌi, niwĩ Jesú. \p \v 17 Tojo níca beꞌro paꞌia wiorãrẽ, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masãrẽ cõꞌawãꞌcã, Betaniapʉ waꞌa waꞌawĩ. Topʉ ʉ̃sã cãrĩwʉ̃. \s1 Jesú higuera wãmeticjʉ dʉca marĩcjʉre ñaidijacã weeꞌque niꞌi \r (Mr 11.12-14,20-26) \p \v 18 Ape nʉmʉ boꞌreacã Jesú Jerusalẽ́pʉ majãmitojagʉ, ʉjaboayʉꞌrʉa waꞌawĩ. \v 19 Tojo weegʉ maꞌa sumutopʉ nicjʉ higuera wãmeticjʉre ĩꞌagʉ̃, tigʉ tiro waꞌa, tigʉ dʉcare ĩꞌamaꞌgʉ̃ waꞌawĩ. Ne dʉca marĩcaro niwʉ̃. Pũrĩ peje diaꞌcʉ̃ niwʉ̃. Tojo dʉca marĩcã ĩꞌagʉ̃, Jesú tigʉre niwĩ: \p —Ne apaturi dʉcatinemosome, niwĩ. Cʉ̃ tojo níca beꞌro maata ñaidija waꞌawʉ. \v 20 Tojo waꞌacã, ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerã ĩꞌamarĩarã, cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌwʉ̃: \p —¿Deꞌro weero tigʉ maata ñaidijati? niwʉ̃. \p \v 21 Jesú ʉ̃sãrẽ yʉꞌtiwĩ: \p —Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Mʉsã ẽjõpeose cʉorã, diacjʉ̃ta yʉꞌtigʉsami nírã, yʉꞌʉ tigʉre ñaicã weeꞌcaro weronojõ weemasĩrãsaꞌa. Aꞌte yʉꞌʉ tigʉ ñaicã weeꞌcaro yʉꞌrʉoro weemasĩrãsaꞌa. Aꞌtigʉ ʉ̃rʉ̃gʉ̃rẽ apero dia pajiri maapʉ waꞌacã weemasĩrãsaꞌa. \p \v 22 Mʉsã ẽjõpeose cʉorã, nipeꞌtise mʉsã ñubue sẽrĩsere bocarãsaꞌa, niwĩ. \s1 Jesure “¿Noa dutiro meꞌrã tojo weeti?” níꞌque niꞌi \r (Mr 11.27-33; Lc 20.1-8) \p \v 23 Beꞌro Jesú Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ sãjãawĩ. Cʉ̃ ti wiꞌipʉ buꞌeri cura paꞌia wiorã, ãpẽrã judío masã bʉcʉrã cʉ̃ tiropʉ aꞌtiwã. Cʉ̃rẽ buꞌiri bocasĩꞌrĩrã, sẽrĩtiñaꞌwã: \p —¿Deꞌronojõ dutise meꞌrã mʉꞌʉ weesere tojo weeti? ¿Noa mʉꞌʉrẽ tojo weedutigʉ dutise oꞌoati? niwã. \p \v 24 Jesú narẽ yʉꞌtiwĩ: \p —Yʉꞌʉ quẽꞌrã mʉsãrẽ sẽrĩtiñaꞌmegʉ̃ti. Mʉsã yʉꞌticã, yʉꞌʉ quẽꞌrã mʉsãrẽ “Aꞌte dutiro meꞌrã weeꞌe”, nigʉ̃ti. \v 25 ¿Noa Juãrẽ wãmeyedutigʉ oꞌópari? ¿Õꞌacʉ̃ tojo weedutiri? ¿O masã peꞌe cʉ̃rẽ tojo weedutiri? niwĩ. \p Beꞌro na basu aꞌmerĩ niwã: \p —Marĩ “Õꞌacʉ̃ Juãrẽ wãmeyedutiwĩ” nicã, cʉ̃ marĩrẽ “To pũrĩcãrẽ ¿deꞌro weerã Juãrẽ ẽjõpeotiri?” nigʉ̃sami. \v 26 Marĩ “Õꞌacʉ̃ oꞌóticʉ niwĩ; masã cʉ̃rẽ oꞌócãrã niwã” nicã, masã marĩrẽ tuꞌtibosama. Nipeꞌtirã masã “Juã Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ niwĩ”, ni ẽjõpeosama, niwã. \v 27 Tojo weerã “Masĩtisaꞌa”, niyʉꞌrʉocãꞌwã. Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú narẽ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ quẽꞌrã “Aꞌte dutiro meꞌrã weeꞌe”, ni wereweꞌe, niwĩ narẽ. \s1 Jesú niꞌcʉ̃ põꞌrã pʉarã queose meꞌrã narẽ wereꞌque niꞌi \p \v 28 Beꞌro Jesú narẽ queose meꞌrã werewĩ: \p —Yʉꞌʉ niꞌcãrõacã weresere ¿deꞌro tʉꞌoñaꞌrãsari mʉsã? Niꞌcʉ̃ pʉarã ʉmʉa põꞌrãtisami. Niꞌcʉ̃rẽ aꞌtiro nisami: “Macʉ̃, ya wese ʉꞌse wesepʉ daꞌragʉ waꞌaya”, nimisami. \v 29 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, cʉ̃ macʉ̃ “Waꞌaweꞌe”, ni yʉꞌtisami. Beꞌro mejẽcã wãcũ tja, daꞌragʉ waꞌasami. \v 30 Beꞌro cʉ̃ pacʉ apĩ cʉ̃ macʉ̃ tiropʉ ĩꞌagʉ̃ waꞌasami. Mejãrõta cʉ̃rẽ “Daꞌragʉ waꞌaya”, nisami. Cʉ̃ macʉ̃ yʉꞌtisami: “Jaʉ, pacʉ, waꞌagʉti”, nisami. Cʉ̃ tojo níꞌcʉ nimigʉ̃, waꞌatisami, ni werewĩ Jesú paꞌia wiorã, ãpẽrã judío masã wiorãrẽ. \v 31 Cʉ̃ macʉ̃ ¿niꞌinojõ peꞌe cʉ̃ ʉaro weepari? ni sẽrĩtiñaꞌwĩ narẽ. \p Na aꞌtiro yʉꞌtiwã: \p —Cʉ̃ dutimʉꞌtãꞌcʉ queoro weepĩ, ni yʉꞌtiwã. \p Tere tʉꞌogʉ, Jesú narẽ niwĩ: \p —Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. “Ñaꞌarã”, mʉsã nirã́, niyeru wapaseeri masã, tojo nicã ʉmʉarẽ aꞌmetãrãwapataꞌari masã numia mʉsã ʉꞌmʉsepʉ waꞌatiri cura na peꞌe waꞌarãsama. \v 32 Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ Õꞌacʉ̃ ʉaronojõ aꞌtiro añurõ nisetiroʉami nisere buꞌecã, mʉsã ẽjõpeotiwʉ. Na mʉsã “Ñaꞌarã waro nima” nirã́ pũrĩcã cʉ̃ weresere ẽjõpeo, na wãcũsere dʉcayucãrã niwã. Na tojo weecã ĩꞌamirã, mʉsã peꞌe dʉcayuti, cʉ̃ weresere ẽjõpeoticãrã niwʉ̃, niwĩ Jesú. \s1 Daꞌracoꞌterã queoro weetiꞌque niꞌi \r (Mr 12.1-12; Lc 20.9-19) \p \v 33 Jesú apaturi werewĩ: \p —Apeye queose meꞌrã mʉsãrẽ werenemogʉ̃ti. Tere tʉꞌoya. Niꞌcʉ̃ pajiro diꞌta cʉogʉ ʉꞌse wese weesami. Ti wesere sãꞌrĩsãsami. Topʉ na ʉꞌse bipesãati pere ʉ̃tãgãpʉ seꞌesãjãsami. Tojo nicã ʉꞌmʉarĩ wiꞌi na coꞌtedujiati wiꞌire weesami. Tojo wééca beꞌro aperopʉ waꞌagʉ, ãpẽrãrẽ ti wesere coꞌtedutigʉ cũusami. Narẽ cʉ̃ ya diꞌtare daꞌrase wapa “Tocãꞌrõ yʉꞌʉre ʉꞌse wiapa”, nisami. \p \v 34 »Beꞌro ʉꞌse dʉcatiri cura ãpẽrã cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterãrẽ topʉ oꞌósami. Narẽ oꞌógʉ, “Ya diꞌta daꞌrarãrẽ yé ʉꞌsere sẽrĩrã waꞌaya”, nisami. \v 35 Topʉ ejacã, ti wese coꞌterã cʉ̃ oꞌóꞌcãrãrẽ ñeꞌesama. Niꞌcʉ̃rẽ paasama. Apĩrẽ wẽjẽcõꞌasama. Apĩrẽ ʉ̃tãperi meꞌrã doquesama. \v 36 Na tojo weecã tʉꞌogʉ, ti wese wiogʉ todʉporo oꞌómʉꞌtãꞌcãrã nemorõ oꞌósami. Na ejacã ĩꞌarã, ti wese coꞌterã na quẽꞌrãrẽ mejãrõta weesama. \p \v 37 »Beꞌro oꞌótʉogʉpʉa majã, cʉ̃ macʉ̃rẽ oꞌósami. Aꞌtiro ni wãcũmisami: “Yʉꞌʉ macʉ̃rẽ wiopesase meꞌrã ĩꞌarãsama”, nimisami. \v 38 Cʉ̃ macʉ̃rẽ ĩꞌarã, ti wese coꞌterã na basu aꞌmerĩ ucũsama: “Ãꞌrĩta nimi beꞌropʉ aꞌti wesere ñeꞌeacjʉ. Ma, cʉ̃rẽ wẽjẽrã. Beꞌro aꞌti wese marĩ ya wese tojarosaꞌa”, nisama. \v 39 Tojo níca beꞌro cʉ̃ macʉ̃rẽ ñeꞌe, ti wese sumutopʉ miaa, cʉ̃rẽ wẽjẽcõꞌasama, ni werewĩ Jesú. \p \v 40 Cʉ̃ wéréca beꞌro Jesú wiorãrẽ sẽrĩtiñaꞌwĩ: \p —To pũrĩcãrẽ ti wese wiogʉ aꞌtigʉ, ¿deꞌro weegʉsari ti wese coꞌterãrẽ? niwĩ. \p \v 41 Cʉ̃rẽ yʉꞌtiwã: \p —Pajañaꞌrõ marĩrõ na ñaꞌarãrẽ wẽjẽcõꞌagʉ̃sami. Beꞌro cʉ̃ ya wesere ãpẽrã peꞌere coꞌtedutigʉsami. Na peꞌe ʉꞌse dʉcatiꞌquere queoro cʉ̃ ye nisere wiarãsama, niwã. \p \v 42 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú niwĩ: \p —Mʉsã Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩrẽ buꞌepã. Yʉꞌʉre waꞌatjere aꞌtiro ojanoꞌwʉ̃: \q1 Ʉ̃tã pjĩrĩ meꞌrã wiꞌi yeeri masã niꞌcã pjĩ na ʉatica pjĩrẽ cõꞌarãsama. \q1 Na cõꞌáca pjĩ meꞌrã ãpẽrã peꞌe añurõ tutuari wiꞌi yeenʉꞌcãmʉjãsama. \q1 Õꞌacʉ̃ marĩ wiogʉ na cõꞌáca pjĩ meꞌrã tojo weesami. \q1 Cʉ̃ tojo weeꞌque “Añubutiaꞌa”, ni tʉꞌoñaꞌnoꞌo, ni ojanoꞌwʉ̃, niwĩ Jesú. \m \v 43 Tojo weegʉ mʉsãrẽ weregʉti. Sĩꞌi wese wiogʉ sõjã coꞌterãrẽ diꞌta ẽꞌmaꞌcaro weronojõ Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ weegʉsami. Õꞌacʉ̃ mʉsã wiogʉ nisĩꞌrĩmiwĩ. Nipeꞌtise añuse cʉ̃ wiogʉ nirõpʉ nise mʉsã ye nibopã. Mʉsã Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masãrẽ, tojo nicã yʉꞌʉre ʉatise ye buꞌiri Õꞌacʉ̃ mʉsã cʉoboꞌquere ẽꞌmagʉ̃sami. Ãpẽrã peꞌere oꞌogʉsami. Na yʉꞌʉre ẽjõpeo, Õꞌacʉ̃ ʉaro weerãsama. \v 44 Ʉ̃tãgã yʉꞌʉ werecagare aꞌtiro weregʉti. Noꞌo tigapʉ bʉrʉpejagʉnojõ mʉtõdijonoꞌgʉ̃sami. Noꞌo tiga peꞌe cʉ̃ buꞌipʉ doquepejacãma, añuse poꞌcapʉ waꞌagʉsami, niwĩ. Tojo nígʉ̃, cʉ̃rẽ ʉatirã beꞌropʉ buꞌiri daꞌrenoꞌrãsama nígʉ̃, tojo niwĩ. \p \v 45 Paꞌia wiorã, ãpẽrã fariseo masã Jesú te queose meꞌrã werecã tʉꞌorã, “Marĩrẽ tojo nigʉ̃ weesami”, niwã. \v 46 Tojo weerã cʉ̃rẽ buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ sõrõrãtirã ñeꞌesĩꞌrĩmiwã. Na tojo weesĩꞌrĩmirã, aꞌtiro wãcũcãrã niwã: “Masã cʉ̃rẽ ‘Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ nimi’, nisama.” Tojo weerã marĩ cʉ̃rẽ ñeꞌecã, marĩrẽ ñaꞌarõ weebosama nírã, weemasĩtiwã. \c 22 \s1 Wiogʉ macʉ̃ omocã dʉꞌtegʉ masãrẽ neocũudutiꞌque queose niꞌi \r (Lc 14.15-24) \p \v 1 Jesú apaturi queose meꞌrã wiorãrẽ werenemowĩ tja. Aꞌtiro niwĩ: \p \v 2 —Õꞌacʉ̃ masãrẽ cʉ̃ wiogʉ nirõpʉ waꞌacã weese aꞌtiro weronojõ niꞌi. Niꞌcʉ̃ diꞌta wiogʉ cʉ̃ macʉ̃ omocã dʉꞌtecã bosenʉmʉ weepeoro weronojõ niꞌi. \v 3 Cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterãrẽ nisami: “Yʉꞌʉ cãrʉ̃ wereꞌcãrãrẽ pijirã waꞌaya”, nisami. Beꞌro na peꞌe narẽ pijicã, “Waꞌaweꞌe”, nisama. \v 4 Na tojo weecã ĩꞌagʉ̃, ãpẽrãrẽ oꞌósami tja. Narẽ nisami: “Yʉꞌʉ pijiꞌcãrãrẽ wererã waꞌaya. Baꞌase tuꞌajanoꞌtojaꞌa. Yarã wecʉa, ãpẽrã ecarã diꞌiyojacã weeꞌcãrãrẽ wẽjẽdutitojapʉ. Nipeꞌtise aponoꞌtojaꞌa. Quero, bosenʉmʉ weepeorã aꞌtiato”, nisami. \v 5 Tojo weerã na quẽꞌrã pijirã waꞌamisama. Na quẽꞌrãrẽ yʉꞌtitiyʉꞌrʉocãꞌsama. “Waꞌaweꞌe”, nicãꞌsama. Apĩ cʉ̃ pijinoꞌcʉ cʉ̃ ya wesepʉ waꞌasami. Apĩ cʉ̃ daꞌraropʉ waꞌasami. \v 6 Ãpẽrã, wiogʉ oꞌóꞌcãrãrẽ ñeꞌe, paa, wẽjẽcõꞌacãꞌsama. \v 7 Na tojo weesere tʉꞌogʉ, wiogʉ ʉpʉtʉ uasami. Tojo weegʉ narẽ wẽjẽcõꞌaꞌcãrãrẽ cʉ̃ yarã surarare wẽjẽdutigʉ oꞌósami. Tojo nicã na ya macãrẽ ʉ̃jʉ̃adutisami. \v 8 Beꞌro ãpẽrã cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterãrẽ nisami: “Nipeꞌtise yʉꞌʉ macʉ̃rẽ bosenʉmʉ weepeoatjere apotojapʉ. Tojo weemicã, yʉꞌʉ pijiꞌcãrã ñaꞌarã nitjĩarã aꞌtita basiotiyucã, aꞌtiticãrã niama. \v 9 Tojo weerã noꞌo mʉsã macã decopʉ bocaejarãrẽ pijiya”, nisami. \v 10 Beꞌro cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterã macã decopʉ pijirã waꞌasama. Nipeꞌtirã na bocaejarã añurã, ñaꞌarãrẽ piji neocũu, wiogʉ ya wiꞌipʉ miasama. Na tojo weecã, topʉ na nerẽrĩ tucũ muꞌmua waꞌasaꞌa. \p \v 11 »Beꞌro wiogʉ narẽ ĩꞌagʉ̃, añudutigʉ waꞌasami. Niꞌcʉ̃ na waꞌteropʉ nigʉ̃́ na omocã dʉꞌtecã sãñawʉaronojõ sãñatigʉre ĩꞌasami. \v 12 Wiogʉ cʉ̃rẽ nisami: “Acaweregʉ, aꞌti bosenʉmʉrẽ ¿deꞌro wee suꞌti omocã dʉꞌtecã sãñawʉaronojõ sãñatimigʉ̃ sãjãtiati?” nisami. Cʉ̃ peꞌe yʉꞌtitiyʉꞌrʉocãꞌsami. \v 13 Beꞌro wiogʉ ti bosenʉmʉ sʉꞌori weerãrẽ nisami: “Cʉ̃rẽ ñeꞌe, dʉꞌpocãrĩ, omocãrĩpʉ dʉꞌtebutuaya. Wijaaro naꞌitĩꞌarõpʉ cõꞌacãꞌña. Topʉ pũrĩnoꞌgʉ̃, upicari cũꞌrĩdio, utigʉsami”, nisami wiogʉ. \v 14 Aꞌte weronojõ niꞌi Õꞌacʉ̃ wiogʉ nise. Õꞌacʉ̃ pãjãrã masãrẽ pijimicã, pejetirãcã cʉ̃ wiogʉ nirõpʉ sãjã́árãsama, niwĩ Jesú. \s1 Weetaꞌsase meꞌrã Jesure buꞌiri aꞌmarã na sẽrĩtiñaꞌque niꞌi \r (Mr 12.13-17; Lc 20.20-26) \p \v 15 Cʉ̃ tojo níca beꞌro fariseo masã waꞌa waꞌawã. Beꞌro na Jesure buꞌiri bocasĩꞌrĩrã, “Aꞌtiro weerã”, ni apoyucãrã niwã. \v 16 Tojo weerã na buꞌesere siruturãrẽ, tojo nicã ãpẽrã Herode ya curuacjãrã meꞌrã Jesú tiropʉ oꞌócãrã niwã. Na cʉ̃ tiropʉ etarã, niwã: \p —Masãrẽ buꞌegʉ, ʉ̃sã mʉꞌʉ nisetisere masĩꞌi. Mʉꞌʉ diacjʉ̃ ucũꞌu. Masã yʉꞌʉre ¿deꞌro wãcũrãsari? nirṍ marĩrõ diacjʉ̃ ucũꞌu. Õꞌacʉ̃ yere diacjʉ̃ wereꞌe. Ãpẽrã wiorã nima nirṍ marĩrõ nipeꞌtirãrẽ niꞌcãrõnojõ ĩꞌaꞌa. \v 17 Tojo weerã mʉꞌʉrẽ apeyenojõ sẽrĩtiñaꞌrã aꞌtiapʉ. Romano masã wiogʉre cʉ̃ niyeru wapaseesere wapayecã, marĩrẽ dutise ¿añuti, o ñaꞌa nitine? Na Jesure buꞌiri bocasĩꞌrĩrã, tojo niwã. (Jesú “Wapayeroʉaꞌa” nicãma, judío masã “Õꞌacʉ̃ niꞌcʉ̃rẽta ẽjõpeoroʉaꞌa; mʉꞌʉ tojo nise ñaꞌa niꞌi”, nibocãrã niwã. “Wapayeticãꞌrõʉaꞌa” nicã peꞌe, “Romano masã wiogʉre yʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃ weeꞌe”, nibocãrã niwã.) \p \v 18 Tojo weegʉ Jesú na ñaꞌarõ wãcũsere ĩꞌagʉ̃, aꞌtiro niwĩ: \p —Mʉsã tojo nírã, weetaꞌsari masã niꞌi. ¿Deꞌro weerã yʉꞌʉre mejẽcã yʉꞌtigʉ, buꞌiri bocagʉsami nírã, sẽrĩtiñaꞌti? \v 19 Niyeru cuji romano masã wiogʉre wapayeri cujinojõrẽ miitia, niwĩ. Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, niꞌcã nʉmʉ daꞌrawapataꞌari cujinojõrẽ miitiwã. \v 20 Tojo weecã ĩꞌagʉ̃, Jesú narẽ sẽrĩtiñaꞌwĩ: \p —¿Noa queose, noa wãme wãꞌñati aꞌti cujipʉre? niwĩ. \p \v 21 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, na yʉꞌtiwã: \p —César, romano masã wiogʉ cʉ̃ queose, cʉ̃ wãme wãꞌñaꞌa, niwã. \fig Niyeru cujiri|alt="Faces of silver Roman denarius" src="HK00166B.TIF" size="col" ref="Mt 22.15-22; Mr 12.13-17; Lc 20.20-26" \fig* \p Beꞌro Jesú narẽ niwĩ: \p —To pũrĩcãrẽ romano masã wiogʉ wapayedutisenojõrẽ cʉ̃rẽ oꞌoya. Õꞌacʉ̃ ye peꞌema cʉ̃rẽ oꞌoya. Cʉ̃ weedutisere weeya, niwĩ. \p \v 22 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, tʉꞌomarĩa, beꞌro waꞌa waꞌawã. \s1 Masã wẽ́rĩ́ca beꞌro masãsere Jesure sẽrĩtiñaꞌque niꞌi \r (Mr 12.18-27; Lc 20.27-40) \p \v 23 Jesure “¿Romano masã wiogʉre wapayeroʉati?” níca nʉmʉrẽta ãpẽrã paꞌia saduceo masã cʉ̃rẽ ĩꞌarã etawã. Na “Wẽrĩꞌcãrãpʉ masãsome”, ni ẽjõpeoma. Tojo weerã Jesure masãse cjasere aꞌtiro niwã: \p \v 24 —Masãrẽ buꞌegʉ, dʉporopʉ Moisé aꞌtiro duticʉ niwĩ: “Niꞌcʉ̃ nʉmotigʉ põꞌrãtitimigʉ̃ wẽrĩcã, cʉ̃ acabiji cʉ̃ nʉmo níꞌcore nʉorẽato. Beꞌro cʉ̃ co meꞌrã ne waro põꞌrãtimʉꞌtãgʉ̃rẽ cʉ̃ maꞌmi wẽrĩꞌcʉre põꞌrãtibosato”, nicʉ niwĩ Moisé. \v 25 Tojota waꞌaꞌa ʉ̃sã waꞌterore. Siete ʉmʉa niꞌcʉ̃ põꞌrã niwã. Masã maꞌmi nʉmoti, beꞌro wẽrĩa waꞌacʉ niwĩ. Põꞌrã marĩyugʉ, cʉ̃ nʉmo níꞌcore cʉ̃ acabijire cũucʉ niwĩ. \v 26 Cʉ̃ quẽꞌrã põꞌrãtitimigʉ̃ wẽrĩa waꞌacʉ niwĩ. Beꞌrocjʉ̃ quẽꞌrãrẽ tojota waꞌacaro niwʉ̃. Tojo diaꞌcʉ̃ waꞌaturiadijacaro niwʉ̃ téé nitʉogʉpʉre. \v 27 Na nipeꞌtirã beꞌro co quẽꞌrã wẽrĩa waꞌaco niwõ. \v 28 Na siete co meꞌrã omocã dʉꞌtecãrã niwã. Tojo weero wẽrĩꞌcãrã masãcã, ¿niꞌí nʉmo tojabutiagosari? ni sẽrĩtiñaꞌwã. \p \v 29 Tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú narẽ yʉꞌtiwĩ: \p —Mʉsã wisiyʉꞌrʉaꞌa. Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩ cjasere ne masĩweꞌe. Õꞌacʉ̃ cʉ̃ tutuase quẽꞌrãrẽ masĩweꞌe. \v 30 Wẽrĩꞌcãrã na masã́ca beꞌro nʉmotisome. Põꞌrã numia quẽꞌrãrẽ numisosome. Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterã ʉꞌmʉsepʉ nirã́ weronojõ nirãsama. \v 31 Apeyenojõ wẽrĩꞌcãrã masãsere werenemogʉ̃ti tja. Õꞌacʉ̃ cʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ mʉsãrẽ níꞌquere buꞌepã. Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \v 32 “Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ niꞌi. Abrahã, Isaa, Jacob wiogʉ niꞌi”, nicʉ niwĩ. Cʉ̃ “Na wiogʉ niꞌi” nígʉ̃, “Yʉꞌʉ tiropʉ catima” nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. Õꞌacʉ̃ catirã wiogʉ nimi. Wẽrĩbajudutiꞌcãrã marĩma, niwĩ Jesú. \p \v 33 Cʉ̃ buꞌesere tʉꞌorã, masĩse meꞌrã yʉꞌticã ĩꞌarã, masã tʉꞌomarĩa waꞌawã. \s1 Moisé cʉ̃ dutise cũuꞌque, niꞌcãrõ añuyʉꞌrʉnʉꞌcãrõ niꞌi nise niꞌi \r (Mr 12.28-34) \p \v 34 Beꞌro Jesú saduceo masãrẽ diꞌtamarĩacã weesere fariseo masã tʉꞌocãrã niwã. Tere tʉꞌo, nerẽcãrã niwã. \v 35 Na meꞌrã niꞌcʉ̃ Moisé ojaꞌquere buꞌeri masʉ̃ Jesure mejẽcã yʉꞌticã ʉagʉ, cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌwĩ: \p \v 36 —Masãrẽ buꞌegʉ, Moisé dutiꞌque ¿disenojõ waro apeye yʉꞌrʉoro añuyʉꞌrʉnʉꞌcãti? niwĩ. \p \v 37 Jesú cʉ̃rẽ aꞌtiro yʉꞌtiwĩ: \p —Aꞌtiro niꞌi. “Õꞌacʉ̃ marĩ wiogʉre nipeꞌtise mʉsã ẽjõpeose meꞌrã, mʉsã wãcũse meꞌrã, mʉsã tʉꞌoñaꞌse meꞌrã maꞌiña.” \v 38 Aꞌte niꞌi apeye yʉꞌrʉoro niyʉꞌrʉnʉꞌcãse. \v 39 Aꞌte beꞌrore tojocureta niꞌi, nírõ. Aꞌtiro niꞌi. “Marĩ basu maꞌirõnojõta ãpẽrãrẽ maꞌirõʉaꞌa.” \v 40 Aꞌte pʉaro dutisere wéérã, nipeꞌtise Moisé cʉ̃ dutiꞌquere, tojo nicã Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masã na buꞌeꞌquere yʉꞌtirãta weeꞌe, niwĩ Jesú. \s1 Jesú masãrẽ “Cristo na nigʉ̃́ ¿noa macʉ̃ niti?” ni sẽrĩtiñaꞌque niꞌi \r (Mr 12.35-37; Lc 20.41-44) \p \v 41 Fariseo masã na nerẽrĩ cura Jesú narẽ sẽrĩtiñaꞌwĩ: \p \v 42 —Mʉsã Cristo Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉre ¿deꞌro tʉꞌoñaꞌti? ¿Noa macʉ̃ niti cʉ̃? niwĩ. \p Cʉ̃rẽ yʉꞌtiwã: \p —Dʉporocjʉ̃pʉ wiogʉ Davi pãrãmi nituriagʉ nimi, niwã. \p \v 43 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú narẽ niwĩ: \p —Cristo, Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Davi pãrãmi nituriagʉ nicã, to pũrĩcãrẽ ¿deꞌro weegʉ Davi Espíritu Santu tutuaro meꞌrã ucũgʉ̃, cʉ̃rẽ “Yʉꞌʉ wiogʉ nimi”, nipari? Marĩ, marĩ pãrãmirẽ “Yʉꞌʉ wiogʉ nimi”, niweꞌe. Davi Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉre ucũyugʉ, aꞌtiro ojacʉ niwĩ: \q1 \v 44 Õꞌacʉ̃ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ cʉ̃ macʉ̃rẽ, yʉꞌʉre yʉꞌrʉoacjʉre aꞌtiro nicʉ niwĩ: \q1 “Yʉꞌʉ tiro wiogʉ dujiri cũmurõpʉ dujigʉsaꞌa. \q1 Mʉꞌʉ topʉ dujicã, mʉꞌʉrẽ ĩꞌatuꞌtimiꞌcãrãrẽ docaqueꞌacã weegʉti”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃, ni ojacʉ niwĩ Davi. \m \v 45 ¿Deꞌro weegʉ Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristo Davi pãrãmi nímasĩbosabe? Davi basuta cʉ̃rẽ “Yʉꞌʉ wiogʉ nimi”, nicʉ niwĩ. Tojo weegʉ cʉ̃ pãrãmi seꞌsaro nirṍnojõ oꞌogʉ, cʉ̃ wiogʉ nicʉ niwĩ, niwĩ Jesú. \p \v 46 Cʉ̃ tojo nisere tʉꞌorã, ne niꞌcʉ̃ niꞌcã ʉsero yʉꞌtimaꞌatiwã. Tita meꞌrã beꞌro majã uirã, ne sẽrĩtiñaꞌnemotiwã. \c 23 \s1 Jesú fariseo masãrẽ, tojo nicã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masãrẽ tuꞌtiꞌque niꞌi \r (Mr 12.38-40; Lc 11.37-54; 20.45-47) \p \v 1 Beꞌro Jesú masãrẽ, tojo nicã ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerãrẽ niwĩ: \p \v 2 —Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã, ãpẽrã fariseo masã Õꞌacʉ̃ dutise Moisére cũuꞌquere wererã nima. \v 3 Tojo weerã na weresere tʉꞌo, tere weesirutuya. Na weesetise peꞌere ĩꞌacũuticãꞌña. Na añurõ weremeꞌrĩma, wererã. Tojo weemirã, na nise peꞌere weetima. \v 4 Na dutiwʉaronojõ dutiyʉꞌrʉocãꞌsama. Masã tere põtẽotisama. Na tojo wéérã, wʉapõtẽoña marĩse nʉcʉ̃sere dʉꞌtepeorã weronojõ weesama. Na masãrẽ tere wʉapeorã weronojõ weesama. Na tere wʉadutirã, ne ãpẽrã tãꞌrĩrãrẽ weetamutirã weronojõ weesama. Ne pajañaꞌti, masãrẽ ne cãꞌrõ weetamutisama. \v 5 Nipeꞌtise na weesere masãrẽ añurõ ĩꞌadutirã weetaꞌsasama. Masã narẽ “Õꞌacʉ̃rẽ añurõ ẽjõpeosama” nicã tʉꞌosĩꞌrĩrã, aꞌtiro weesama. Na diapoapʉ, na omocãpʉ Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩ cjasere pajiri casero meꞌrã ojaꞌquere dʉꞌteõꞌosama. Tojo nicã na ñubuecã ĩꞌadutirã ãpẽrã yʉꞌrʉoro na ñubuewʉari suꞌtiro sumutopʉ opa dari cʉorojore sãñasama. \v 6 Bosenʉmʉ nicã wiorã na dujiwʉase cũmurĩpʉ dujisĩꞌrĩsama. Na nerẽse wiꞌseripʉ quẽꞌrãrẽ mejãrõta weesama. \v 7 Masã narẽ macã decopʉ wiopesase meꞌrã añuduticã ʉasama. Narẽ, “Ʉ̃sãrẽ buꞌerã” pisucã ʉasama. \p \v 8 »Mʉsã pũrĩcã ãpẽrãrẽ “Mʉsã ʉ̃sãrẽ buꞌerã niꞌi”, ninoꞌticãꞌña. Aꞌtiro niꞌi. Mʉsã niꞌcʉ̃ põꞌrãta niꞌi. Yʉꞌʉ niꞌcʉ̃ta mʉsãrẽ buꞌegʉ niꞌi. \v 9 Mʉsã ne niꞌcʉ̃rẽ aꞌti nucũcãpʉre “Ʉ̃sã pacʉ”, niticãꞌña. Mʉsã niꞌcʉ̃ta pacʉtiꞌi. Cʉ̃ Õꞌacʉ̃ ʉꞌmʉsepʉ nimi. \v 10 Diacjʉ̃ta mʉsã pũrĩcã “Ʉ̃sã wiogʉ”, ni pisunoꞌticãꞌña. Yʉꞌʉ Cristo Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ niꞌcʉ̃ta mʉsã wiogʉ niꞌi. \v 11 Noꞌo ãpẽrãrẽ weetamugʉ̃, cʉ̃́ta nimi ãpẽrã yʉꞌrʉoro buꞌipʉ niyʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃. \v 12 Noꞌo “Yʉꞌʉ ãpẽrã yʉꞌrʉoro niyʉꞌrʉnʉꞌcãꞌa” ni tʉꞌoñaꞌgʉ̃nojõ Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ mejõ nigʉ̃acã waro tojacã weegʉsami. Noꞌo “Yʉꞌʉ ãpẽrã yʉꞌrʉoro niꞌi” ni tʉꞌoñaꞌtigʉ peꞌere Õꞌacʉ̃ ãpẽrã yʉꞌrʉoro tojacã weegʉsami. \p \v 13 »Mʉsã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã, tojo nicã fariseo masã weetaꞌsari masã niꞌi. Masã yʉꞌʉre ẽjõpeosĩꞌrĩrãrẽ cãꞌmotaꞌa. Tojo wéérã, yʉꞌʉ pacʉ wiogʉ nirõpʉ waꞌari maꞌarẽ narẽ biꞌarã weeꞌe. Mʉsã basuta yʉꞌʉre ẽjõpeoweꞌe. Ãpẽrã quẽꞌrãrẽ ẽjõpeosĩꞌrĩcã ʉasãweꞌe. Tojo weero ñaꞌabutiaro waꞌarosaꞌa mʉsãrẽ. \p \v 14 »Mʉsã wapewia numia ye wiꞌserire ẽꞌmasaꞌa. Mʉsã ñaꞌarõ weeꞌquere wãcũdutitirã yoacã ñubuetaꞌsaꞌa. Tojo weerã mʉsã ãpẽrã nemorõ buꞌiri bocayʉꞌrʉnʉꞌcãrãsaꞌa. \p \v 15 Jesú aꞌtiro ninemowĩ Moisé ojaꞌquere buꞌeri masãrẽ, tojo nicã fariseo masãrẽ: \p —Mʉsã ʉpʉtʉ waro weetaꞌsaꞌa. Mʉsã ẽjõpeosere noꞌo niꞌcʉ̃ nigʉ̃acãrẽ mʉsã weronojõ ẽjõpeocã ʉarã, nipeꞌtiropʉ sijabiꞌaꞌa. Beꞌro tuꞌajanʉꞌcõ, cʉ̃rẽ mʉsã nemorõ ñaꞌarõ pecameꞌepʉ waꞌata basiocã weesaꞌa. \p \v 16 »Ñaꞌarõ waꞌarosaꞌa mʉsãrẽ. Caperi bajutirãrẽ aꞌmerĩ wejero weronojõ niꞌi. Aꞌtiro ni buꞌeꞌe masãrẽ: “Niꞌcʉ̃ ‘Aꞌtiro weegʉti’, nisami Õꞌacʉ̃rẽ. ‘Õꞌacʉ̃ wiꞌi meꞌrã tojo weegʉti’ níca beꞌro cʉ̃ níꞌquere queoro weeticã, ‘Buꞌiri marĩꞌi’ ”, nisaꞌa. “Cʉ̃ ‘Õꞌacʉ̃ wiꞌi cjase uru meꞌrã tojo weegʉti’ níꞌquere queoro weeticã pũrĩcãrẽ, ‘Ñaꞌa niꞌi’ ”, nisaꞌa. \v 17 Mʉsã tojo nírã, diacjʉ̃ wãcũweꞌe. Tʉꞌomasĩweꞌe. Uru Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ niyuro, Õꞌacʉ̃ ĩꞌorõpʉ añuse tojasaꞌa. Õꞌacʉ̃ wiꞌi, ti wiꞌi cjase uru nemorõ añuyʉꞌrʉnʉꞌcãꞌa. \v 18 Mʉsã Õꞌacʉ̃ dutiro weesĩꞌrĩtirã, ucũmeꞌrĩse meꞌrã weetaꞌsaꞌa. Masãrẽ aꞌtiro nisaꞌa: “Mʉsã ‘Õꞌacʉ̃rẽ waꞌicʉrã ʉ̃jʉ̃amorõpeowʉaropʉ meꞌrã tojo weerãti’ níꞌquere weeticã, buꞌiri marĩsaꞌa. Waꞌicʉ Õꞌacʉ̃rẽ oꞌose topʉ peoꞌque meꞌrã pũrĩcãrẽ wapatisaꞌa”, niꞌi. \v 19 Mʉsã tʉꞌomasĩweꞌe. Õꞌacʉ̃rẽ oꞌose nemorõ na waꞌicʉrã ʉ̃jʉ̃amorõpeowʉaro peꞌe wapatiꞌi. Topʉ ʉ̃jʉ̃pesase meꞌrã na Õꞌacʉ̃rẽ oꞌose añuse tojasaꞌa. \v 20 Tojo weerã mʉsã “Õꞌacʉ̃rẽ waꞌicʉrã ʉ̃jʉ̃amorõpeowʉaropʉ meꞌrã tojo weerãti” nírã, te seꞌsarore nirã weeweꞌe. “Topʉ peoatje quẽꞌrãrẽ mejãrõta weerãti”, nirã weesaꞌa. \v 21 Õꞌacʉ̃ cʉ̃ ya wiꞌi, Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ nisami. Tojo weerã Õꞌacʉ̃rẽ “Ti wiꞌi meꞌrã tojo weerãti” nírã, “Cʉ̃ meꞌrãta tojo weerãti”, nirã weeꞌe. \v 22 Mejãrõta “Ʉꞌmʉse meꞌrã tojo weerãti” nírã, “Õꞌacʉ̃ dujiro meꞌrãta, topʉ dujigʉ meꞌrãta” nirã weeꞌe. \p \v 23 »Ñaꞌarõ waꞌarosaꞌa mʉsã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masãrẽ, tojo nicã fariseo masãrẽ. Mʉsã weetaꞌsasebʉjʉrã niꞌi. Mʉsã otese oꞌmajãcã, menta, anís, comino wãmetise baꞌase sãamorẽsere seeneo, opa sʉ̃ꞌʉrĩ weesaꞌa. Diez sʉ̃ꞌʉrĩ cʉorã, niꞌcã sʉ̃ꞌʉ Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ miaa, Õꞌacʉ̃rẽ wãmepeo, paꞌire oꞌosaꞌa. Mʉsã tojo añurõ weemirã, Moisé ojaꞌque apeye pacase peꞌere weeweꞌe. Ãpẽrãrẽ queoro weesere, pajañaꞌsere, Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeose peꞌere weeweꞌe. Aꞌtiro peꞌe weeya. Mʉsã otesere cʉ̃rẽ oꞌoduꞌutimirã, aꞌte añuyʉꞌrʉnʉꞌcãsere weeya. \p \v 24 »Mʉsã basu diacjʉ̃ weeweꞌe. Ãpẽrã quẽꞌrãrẽ sʉꞌori diacjʉ̃ weeweꞌe. Tojo weerã mʉsã Õꞌacʉ̃ ye cjasere buꞌérã, caperi bajutirã aꞌmerĩ sʉꞌori tʉ̃awãꞌcãrã weronojõ niꞌi. Moisé cʉ̃ ojaꞌque, mejõ niseacã dutise peꞌere wãcũyʉꞌrʉrã, apeye paca peꞌere weeweꞌe. \p \v 25 »Mʉsã weetaꞌsarã aꞌtiro weeꞌe. Bajuyoropʉ diaꞌcʉ̃ añurõ weeꞌe. Baparire buꞌipʉ diaꞌcʉ̃ añurõ coerã weronojõ weetaꞌsaꞌa. Ti pa poꞌpeapʉre peje ñaꞌase mʉsã ãpẽrã yere yajaꞌque, ãpẽrã yere ʉaripejayʉꞌrʉnʉꞌcãꞌque ũꞌirĩ weronojõ wãꞌñasaꞌa. Tojo weero ñaꞌabutiaro waꞌarosaꞌa mʉsãrẽ. \v 26 Mʉsã fariseo masã tʉꞌomasĩtirã, caperi bajunoꞌtirã weronojõ niꞌi. Ne waro poꞌpeapʉ cjase mʉsã wãcũsere dʉcayumʉꞌtãña. Beꞌro bajuyoropʉ añurã, ñaꞌase moorã tojarã́saꞌa. Bapari poꞌpeapʉ coemʉꞌtãꞌcaro weronojõ buꞌipʉ quẽꞌrã ũꞌirĩ marĩrõ tojaro weronojõ weerãsaꞌa. \p \v 27 »Mʉsã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã, fariseo masã weetaꞌsari masã niꞌi. Tojo weero ñaꞌabutiaro waꞌarosaꞌa mʉsãrẽ. Wẽrĩꞌcãrã masãperi weronojõ niꞌi. Buꞌipʉre añurõ bajudutirã boꞌre meꞌrã waꞌreꞌque cujirire nʉꞌcõsaꞌa. Ti pe poꞌpeapʉre wẽrĩꞌcãrã õꞌarĩ mejã, tojo nicã dicʉse na upʉ ñaꞌase boaꞌque sãñasaꞌa. \v 28 Mʉsã aꞌtiro nisetiꞌi. Masã ĩꞌorõpʉre añurã weronojõ bajuꞌu. Poꞌpeapʉ peꞌere weetaꞌsasebʉjʉrã niꞌi. Mʉsãpʉre ñaꞌase niyʉꞌrʉaꞌa. \p \v 29 »Mʉsã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã, fariseo masã weetaꞌsasebʉcʉrã niꞌi. Mʉsã dʉporocjãrã Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masã masãperi buꞌipʉ añurõ bajudutirã yeenʉꞌcõꞌo. Tojo nicã ãpẽrã masã añurã níꞌcãrãrẽ masãperi buꞌipʉ mejãrõta maꞌmasuꞌanʉꞌcõꞌo. \v 30 Tuꞌajanʉꞌcõ, aꞌtiro ucũsaꞌa. “Ʉ̃sã ñecʉ̃sʉmʉa Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masãrẽ wẽjẽcãrã niwã. Ʉ̃sã na catícateropʉre nírã, narẽ wẽjẽcã, wẽjẽtamutibopã”, niꞌi. \v 31 Mʉsã aꞌtere tojo nírã, “Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masãrẽ wẽjẽꞌcãrã pãrãmerã nituriarã niꞌi”, nirã weeꞌe. \v 32 Mʉsã, mʉsã ñecʉ̃sʉmʉa weemʉjãtiꞌcaronojõta weeyapaticãꞌña, ni tuꞌtiwĩ. \p \v 33 »Mʉsã weetaꞌsari curuacjãrã aña weronojõ niꞌi. Mʉsã deꞌro wee Õꞌacʉ̃ pecameꞌepʉ buꞌiri daꞌreatjere yʉꞌrʉwetimasĩsome. \v 34 Tojo weegʉ yʉꞌʉ mʉsã tiropʉre Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masã, masĩrĩ masãrẽ, buꞌeri masãrẽ oꞌógʉti. Mʉsã peꞌe na niꞌcãrẽrãrẽ wẽjẽ, ãpẽrãrẽ curusapʉ paabiꞌpenʉꞌcõrãsaꞌa. Ãpẽrãrẽ na nerẽwʉase wiꞌseripʉ paape, na noꞌo waꞌase macãrĩpʉ sirutucusiarãsaꞌa. \v 35 Tojo weero nipeꞌtirã masã añurãrẽ wẽjẽꞌque wapa mʉsãrẽ buꞌiri wãꞌaꞌa. Mʉsã ñecʉ̃sʉmʉa añugʉ̃ Abel meꞌrã ne waro wẽjẽ dʉꞌpocã́ticãrã niwã. Téé Zacaría Berequía macʉ̃ meꞌrã yapadaꞌreocãrã niwã. Cʉ̃rẽ na ñubuepeowʉaropʉ Õꞌacʉ̃ wiꞌi decopʉ wẽjẽcãrã niwã. \v 36 Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Tojo weeꞌque wapare niꞌcãrõacã aꞌtocateropʉ nirãrẽ buꞌiri waꞌarosaꞌa, niwĩ Jesú. \s1 Jesú Jerusalẽ́rẽ ĩꞌagʉ̃ utiꞌque niꞌi \r (Lc 13.34-35) \p \v 37 Fariseo masãrẽ tojo níca beꞌro Jesú Jerusalẽ́cjãrã, tojo nicã todʉporopʉ ti macãpʉ níꞌcãrãrẽ wãcũgʉ̃, aꞌtiro niwĩ: \p —Jerusalẽ́cjãrã, mʉsã Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masãrẽ wẽjẽcõꞌaꞌa. Õꞌacʉ̃ oꞌóꞌcãrã cʉ̃ ye quetiwereri masãrẽ ʉ̃tãperi meꞌrã doquewẽjẽꞌe. Mʉsãrẽ pejetiri yʉꞌʉ maꞌígʉ̃, neocũusĩꞌrĩmiwʉ̃. Niꞌcõ cãrẽꞌquẽ co põꞌrãrẽ wʉʉse docapʉ neocũuꞌcaro weronojõ weesĩꞌrĩmiwʉ̃. Mʉsã ʉatiwʉ. \v 38 Tojo weero mʉsã nimiꞌque wiꞌseri masã marĩrõ tojarosaꞌa. \v 39 Aꞌtere tʉꞌomasĩña. Yʉꞌʉre apaturi ĩꞌanemosome majã. Beꞌro yʉꞌʉ aꞌti turipʉ apaturi aꞌticãpʉ, mʉsã “Õꞌacʉ̃ dʉporopʉ ‘Oꞌógʉti’ níꞌcʉ añubutiagʉ nimi” nírãpʉ ĩꞌarãsaꞌa tja, niwĩ Jesú. \c 24 \s1 Jesú “Õꞌacʉ̃ wiꞌi Jerusalẽ́ cja wiꞌi cõꞌanoꞌrõsaꞌa” níꞌque niꞌi \r (Mr 13.1-2; Lc 21.5-6) \p \v 1 Jesú Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ níꞌcʉ wijaa waꞌawĩ. Cʉ̃ waꞌari cura ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerã cʉ̃ tiro waꞌa, niwʉ̃: \p —Ĩꞌaña aꞌti wiꞌire. Añubutiari wiꞌi, pajiri wiꞌi waro niꞌi, nimiwʉ̃. \v 2 Ʉ̃sã tojo nicã, Jesú niwĩ: \p —Mʉsã aꞌte pejere ĩꞌaꞌa, ĩꞌarã. Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Nipeꞌtise aꞌti wiꞌi cjase ne niꞌcã ʉ̃tãgã apega buꞌipʉ yeeturiamʉjãꞌque tojasome. Nipeꞌtise mʉtõdijonoꞌrõsaꞌa, niwĩ. \s1 Aꞌti ʉmʉco peꞌtise dʉporo Jesú “Aꞌtiro waꞌarosaꞌa” níꞌque niꞌi \r (Mr 13.3-23; Lc 21.7-24; 17.22-24) \p \v 3 Beꞌro ʉ̃sã waꞌa, ʉ̃rʉ̃gʉ̃ Olivo wãmeticjʉpʉ ejawʉ. Jesú topʉ ejanujãrĩ cura ʉ̃sã yaꞌyioropʉ sẽrĩtiñaꞌwʉ̃: \p —Ʉ̃sãrẽ wereya. ¿Deꞌro nicã tojo waꞌarosari? ¿Ñeꞌenojõ meꞌrã ĩꞌogʉ̃sari mʉꞌʉ apaturi aꞌtiatjere? Tojo nicã aꞌti ʉmʉco peꞌtiatjo dʉporo ¿deꞌro wee masĩrãsari? ni sẽrĩtiñaꞌwʉ̃. \p \v 4 Jesú ʉ̃sãrẽ yʉꞌtiwĩ: \p —Ãpẽrã mʉsãrẽ nisooticãꞌto nírã, añurõ tʉꞌomasĩyuya. \v 5 Pãjãrã aꞌtiro nisoorãsama. “Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ tutuaro meꞌrã weeꞌe; Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristo niꞌi”, nirãsama. Na tojo nisere tʉꞌorã, pãjãrã siruturãsama. \v 6 Mʉsã aꞌmewẽjẽse quetire tʉꞌo, “Topʉ tojo waꞌaporo” nicã tʉꞌorãsaꞌa. Tere tʉꞌorã, ʉcʉaticãꞌña. Te aꞌtirota waꞌarosaꞌa. Tojo nimirõ, aꞌti ʉmʉco peꞌtiatjo dʉꞌsarosaꞌa yujupʉ. \v 7 Niꞌcã curuacjãrã ape curuacjãrã meꞌrã aꞌmequẽrãsama. Tojo nicã niꞌcã diꞌtacjãrã ape diꞌtacjãrã meꞌrã aꞌmewẽjẽrãsama. Peje apesepʉre ʉjaboase nirõsaꞌa. Aperopʉre peje diꞌta narãsãse nirõsaꞌa. \v 8 Aꞌte nipeꞌtise peje meꞌrã masã ne waro piꞌetiwãꞌcõse niꞌi. Numio co macʉ̃rẽ wʉase dʉporoacã pũrĩse nʉꞌcãrõ weronojõ nirõsaꞌa. \p \v 9 »Tojo waꞌacã, yʉꞌʉre ẽjõpeotirã mʉsãrẽ ñaꞌarõ weerãsama. Mʉsãrẽ ñeꞌe, wiorã tiropʉ miaa, buꞌiri daꞌredutirãsama. Mʉsãrẽ wẽjẽrãsama. Yʉꞌʉre ẽjõpeose buꞌiri nipeꞌtirocjãrã masã mʉsãrẽ ĩꞌatuꞌtirãsama. \v 10 Tojo waꞌacã, pãjãrã yʉꞌʉre ẽjõpeomiꞌcãrã ẽjõpeoduꞌurãsama. Na aꞌmetuꞌti, ãpẽrã wiorãpʉre buꞌiri daꞌredutirã oꞌorãsama. \v 11 Pãjãrã “Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masã niꞌi”, nisoorãsama. Pãjãrãrẽ nisoo, ẽjõpeocã weerãsama. \v 12 Ñaꞌase niyʉꞌrʉmajãrõsaꞌa. Tojo waꞌacã, pãjãrã aꞌmerĩ maꞌiduꞌurãsama. \v 13 Yʉꞌʉre ẽjõpeoyapatirã pũrĩcã yʉꞌrʉwetirãsama. Yʉꞌʉ pacʉ tiropʉ catinuꞌcũrãsama. \v 14 Nipeꞌtiro aꞌti diꞌtapʉ Õꞌacʉ̃ masãrẽ yʉꞌrʉose quetire wereseꞌsabiꞌanoꞌrõsaꞌa. Na quẽꞌrãrẽ masĩdutiro werenoꞌrõsaꞌa. “Ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjaweti dʉcayucã, Õꞌacʉ̃ ñeꞌegʉ̃sami”, ni werenoꞌrõsaꞌa. Aꞌte nipeꞌtiropʉ seꞌsáca beꞌro aꞌti ʉmʉco peꞌtirosaꞌa majã. \v 15 Dʉporocjʉ̃pʉ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ Danie wãmetigʉ aꞌti ʉmʉco peꞌtiatjo dʉporo waꞌatjere ojayucʉ niwĩ. “Ñaꞌagʉ̃, Õꞌacʉ̃ yabigʉnojõ cʉ̃ ya wiꞌi añurĩ wiꞌipʉ sãjãtígʉnojõ Jerusalẽ́ cja wiꞌipʉ sãjãagʉ̃sami”, ni ojayucʉ niwĩ. Cʉ̃ ti wiꞌipʉ nuꞌcũcã ĩꞌarã, mʉsã aꞌti pũrĩrẽ buꞌe, tʉꞌomasĩña. \v 16 Tojo waꞌacã ĩꞌarã, Õꞌacʉ̃ buꞌiri daꞌregʉsami nírã, Judeapʉ nirã́ ʉ̃rʉ̃pagʉpʉ duꞌtiaya. \v 17 Wiꞌi dʉposãrĩ opa sirapʉ soo pesagʉnojõ poꞌpeapʉ cjasere sãjãa, duretimigʉ̃, diacjʉ̃ duꞌtiaya. \v 18 Noꞌo wesepʉ tõꞌogʉ̃ quẽꞌrã ne wiꞌipʉ tojaa, duregʉ waꞌaticãꞌña. Sojaro meꞌrã duꞌtiaya. \v 19 Tojo waꞌase nʉmʉrĩ numia nijĩpacosãnumiarẽ, tojo nicã põꞌrã miꞌrĩrã cʉorãrẽ bʉjaweose nʉmʉrĩ nirõsaꞌa. Na ʉmʉñarõ waꞌamasĩsome. \v 20 Mʉsã Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩña: “Yʉsʉase nʉmʉrĩrẽ, soowʉari nʉmʉ ʉ̃sã judío masã yoaropʉ waꞌatiri nʉmʉrẽ waꞌaticãꞌto”, niña. \v 21 Tojo waꞌase nʉmʉrĩrẽ ʉpʉtʉ waro piꞌetise nirõsaꞌa. Õꞌacʉ̃ aꞌti turi wééca beꞌrore tocãꞌrõ piꞌetise marĩcaro niwʉ̃. Beꞌropʉ quẽꞌrãrẽ tocãꞌrõ waro piꞌetise marĩrõsaꞌa. \v 22 Õꞌacʉ̃ na piꞌetise nʉmʉrĩrẽ dʉoticãma, ne niꞌcʉ̃ yʉꞌrʉwetitibutiabosami. Õꞌacʉ̃ peꞌe cʉ̃ yarã, cʉ̃ beseꞌcãrãrẽ pajañaꞌgʉ̃, tojo waꞌase nʉmʉrĩrẽ dʉogʉsami. \fig |alt="Make 120 percent Houses in city" src="HK00232B.TIF" size="col" ref="Mt 24.17" \fig* \p \v 23 »Ãpẽrã mʉsãrẽ aꞌtiro nisoorãsama. “Jãa, ĩꞌaña. Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristo aꞌto nimi.” O apetero weerã “Sõꞌopʉ nimi”, nirãsama. Na tojo nicã, ẽjõpeoticãꞌña. \v 24 Pãjãrã nisoori masã aꞌtirãsama. Aꞌtiro nirãsama: “Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristo niꞌi. Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ niꞌi”, nisoorãsama. Narẽ ẽjõpeocã weesĩꞌrĩrã, peje weeĩꞌose ĩꞌorãsama. Basiocãma, Õꞌacʉ̃ cʉ̃ beseꞌcãrãpʉreta ẽjõpeoduꞌucã weesĩꞌrĩrãsama. \v 25 Mʉsã basu masĩña majã. Yʉꞌʉ mʉsãrẽ beꞌropʉ waꞌatjere wereyutojaꞌa. \v 26 Tojo weerã ãpẽrã mʉsãrẽ “Sõꞌopʉ yucʉ marĩrõpʉ Cristo nisami, ĩꞌarã waꞌaya” nicã, waꞌaticãꞌña. Ãpẽrã “Aꞌti tucũpʉ nimi, ĩꞌarã aꞌtia” nicã, ẽjõpeoticãꞌña. \v 27 Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ aꞌtiri cura aꞌtiro nirõsaꞌa. Mujĩpũ mʉjãtiro peꞌe, cʉ̃ sãjãrõ peꞌe quẽꞌrãrẽ bʉpo yaꞌbaro weronojõ nirõsaꞌa. Yaꞌyioropʉ aꞌtisome. \v 28 Apĩnojõ waꞌicʉ boacã, yuca maata masĩ, wĩjĩwãꞌcãsama. Tojo waꞌacã ĩꞌarã, “Apĩnojõ boapĩ”, ni masĩꞌi. Aꞌte weronojõ yʉꞌʉ aꞌticã, masã masĩrãsama, niwĩ Jesú. \s1 Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ ¿deꞌro wee aꞌtigʉsari? nise niꞌi \r (Mr 13.24-37; Lc 21.25-33; 17.26-30,34-36) \p \v 29 Jesú aꞌtiro ninemowĩ: \p —Te piꞌetise nʉmʉrĩ yʉꞌrʉ́ca beꞌro mujĩpũ ʉmʉcocjʉ̃ naꞌitĩꞌa waꞌagʉsami. Ñamicjʉ̃ quẽꞌrã boꞌreyusome. Ñocõa bʉrʉdijarãsama. Nipeꞌtirã ʉꞌmʉarõpʉ nirã́ narãsãcã weenoꞌrãsama. \v 30 Tojo waꞌacã, ʉꞌmʉsepʉ yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ yʉꞌʉ aꞌtisere ĩꞌarãsama. Nipeꞌtise macãrĩcjãrã uirã, utirãsama. Yʉꞌʉ oꞌmecururipʉ tutuaro meꞌrã asistedijaticã, ĩꞌarãsama. \v 31 Yʉꞌʉre werecoꞌterã ʉꞌmʉsecjãrãrẽ nipeꞌtiro aꞌti diꞌtapʉ oꞌógʉti. Yaro coroneta ʉpʉtʉ bʉsʉcã, yʉꞌʉ beseꞌcãrã nipeꞌtiro noꞌo nirõcjãrãrẽ neorãsama. \p \v 32 »Mʉsãrẽ otese higueragʉ wãmeticjʉ meꞌrã queose oꞌogʉti. Tigʉ dʉpʉripʉ pũrĩ ñasãwijicã, “Cʉ̃ꞌma waꞌarotiro weeꞌe”, nisaꞌa. \v 33 Aꞌte weronojõ yʉꞌʉ todʉporo níꞌque peje waꞌacã ĩꞌarã, “Cãꞌrõacã Jesú aꞌti diꞌta wiogʉ sãjãtjo dʉꞌsaꞌa”, niña. \v 34 Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Aꞌte peje tojo waꞌari cura nirã́ wẽrĩsome. Tojo waꞌasere ĩꞌapeꞌocãꞌrãsama. \v 35 Aꞌti ʉmʉco, aꞌti diꞌta peꞌtidijarosaꞌa. Yʉꞌʉ ucũse, yʉꞌʉ buꞌese pũrĩcã ninuꞌcũcãꞌrõsaꞌa. Nipeꞌtise yʉꞌʉ níꞌque queoro waꞌarosaꞌa. \p \v 36 »Yʉꞌʉ apaturi aꞌtiatjema ti nʉmʉ nicã, ti hora nicã aꞌtigʉsaꞌa nisere ne masĩnoꞌña marĩꞌi. Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterã ʉꞌmʉsecjãrã, yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ quẽꞌrã masĩweꞌe. Yʉꞌʉ pacʉ Õꞌacʉ̃ niꞌcʉ̃ta masĩsami. \p \v 37 »Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ aꞌtiri cura quẽꞌrãrẽ dʉporocjʉ̃pʉ Noé cʉ̃ nícateropʉ weeꞌcaronojõ weerãsama. \v 38 Õꞌacʉ̃ aꞌti turi miose dʉporo masã baꞌa, sĩꞌrĩ, omocã dʉꞌte, na põꞌrã numiarẽ numisocãrã niwã. Aꞌtere weetʉocãrã niwã téé Noé cʉ̃ yucʉsʉjopʉ sãjãrĩ curapʉ. \v 39 Na, ne “Mejẽcã waꞌarosaꞌa”, ni wãcũmaꞌaticãrã niwã. Beꞌro acoro pejaa, narẽ dia miorĩ curapʉ tʉꞌomasĩcãrã niwã. Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ aꞌtiri cura quẽꞌrãrẽ masã mejãrõta weerãsama. \v 40 Yʉꞌʉ aꞌtiri cura ʉmʉa pʉarã niꞌcãrõ meꞌrã wesepʉ daꞌrarã, niꞌcʉ̃ yʉꞌʉre ẽjõpeogʉ mianoꞌgʉ̃sami. Apĩ yʉꞌʉre ẽjõpeotigʉ tojagʉ́sami. \v 41 Pʉarã numia niꞌcãrõ meꞌrã ojoca ãrʉ̃arã, niꞌcõ yʉꞌʉre ẽjõpeogo mianoꞌgõsamo. Apego yʉꞌʉre ẽjõpeotigo tojagósamo. \p \v 42 »Yʉꞌʉ mʉsã wiogʉ apaturi aꞌtiatjere mʉsã masĩtisaꞌa. Tojo weerã añurõ wãcũ, tʉꞌomasĩyuya. \v 43 Apeye quẽꞌrãrẽ aꞌtiro masĩña. Yajari masʉ̃ ti hora nicã aꞌtigʉsami nígʉ̃, wiꞌi wiogʉ cãrĩtisami. Cʉ̃rẽ coꞌte, cʉ̃ ya wiꞌire yajari masʉ̃ pãosãjãacã, cãꞌmotaꞌasami. \v 44 Mʉsã quẽꞌrã ãꞌrĩ weronojõ niña. Mʉsã ne cãꞌrõ wãcũtibutiari cura yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ aꞌtigʉsaꞌa, niwĩ. \s1 Jesú pʉarã daꞌracoꞌterã meꞌrã queose oꞌoꞌque niꞌi \r (Lc 12.41-48) \p \v 45 Jesú aꞌtiro ninemowĩ: \p —¿Noanojõ peꞌe yʉꞌʉ dutiro weenuꞌcũgʉ̃, tʉꞌomasĩgʉ̃ waro nisari? nígʉ̃, queose meꞌrã weregʉti. Wiogʉ aperopʉ waꞌagʉ, cʉ̃ ya wiꞌire coꞌtedutigʉ niꞌcʉ̃ cʉ̃rẽ daꞌracoꞌtegʉre cũasami. “Ãpẽrã daꞌracoꞌterãrẽ noꞌo dʉꞌsasenojõrẽ baꞌase ecaya”, nisami. \v 46 Beꞌro aperopʉ ejaꞌcʉ dajasami. Cʉ̃ dajacã, queoro daꞌra bocaejanoꞌgʉ̃ eꞌcatisami. \v 47 Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Cʉ̃ queoro weese wapa wiogʉ nipeꞌtise cʉ̃ cʉosere coꞌtedutigʉ sõrõgʉ̃sami. \v 48 Cʉ̃rẽ daꞌracoꞌtegʉ ñaꞌagʉ̃, “Yʉꞌʉ wiogʉ maata dajasome” nigʉ̃nojõ pũrĩcã aꞌtiro weesami. \v 49 Ãpẽrã daꞌracoꞌterãrẽ ñaꞌarõ paa piꞌeticã weesami. Ãpẽrã queꞌarã meꞌrã baꞌa, sĩꞌrĩsami. \v 50 Cʉ̃ tojo weeri cura wiogʉ wãcũña marĩrõ cʉ̃ coꞌtetiri cura dajasami. \v 51 Cʉ̃ cũaꞌcʉre dutiꞌquere weetiꞌque wapa ʉpʉtʉ waro cʉ̃rẽ buꞌiri daꞌregʉsami. Ãpẽrã ñaꞌarã, weetaꞌsari masãrẽ waꞌaꞌcaronojõ buꞌipejasirutugʉsami. Tojo waꞌacã, cʉ̃ pũrĩnoꞌgʉ̃, upicari cũꞌrĩdio, utigʉsami, niwĩ Jesú. \c 25 \s1 Diez nuꞌmia meꞌrã Jesú queose oꞌoꞌque niꞌi \p \v 1 Jesú cʉ̃ wiogʉ nirõpʉ ¿noanojõ sãjãarõsari? nígʉ̃, aꞌte queose meꞌrã werewĩ: \p —Yʉꞌʉ wiogʉ nirõpʉre sãjãatje aꞌtiro weronojõ niꞌi. Diez nuꞌmia na meꞌrãcjõ marãpʉ niacjʉ aꞌticã coꞌtesama. Nánʉcʉ̃ ʉꞌse meꞌrã sĩꞌosepare cʉosama. \v 2 Niꞌcãmocʉrã nipeꞌtisere añurõ apoyutisama. Ãpẽrã ticʉrãta tja añurõ apoyu, coꞌtesama. \v 3 Apoyutirã numia na ye sĩꞌosepare miarã, ʉꞌse na piosãa dʉcayuatjere miatisama. \v 4 Apoyuꞌcãrã numia peꞌe poseyeꞌquepapʉre miasama. Tojo nicã borewaria meꞌrã ʉꞌsere mianemosama. \v 5 Co marãpʉ niacjʉ maata etatisami. Tojo weerã narẽ wʉja pũrĩcã, cãrĩa waꞌasama. \v 6 Beꞌro ñami deco ẽjã́cã, ãpẽrã peꞌe aꞌtiro caricũmʉꞌtãsama: “Co marãpʉ niacjʉ aꞌtitojami. Põtẽrĩrã aꞌtia”, nisama. \v 7 Na tojo caricũcã, nipeꞌtirã numia wãꞌcãpeꞌtia waꞌasama. Wãꞌcã, na ye sĩꞌosepare apobʉrosama. \v 8 Ʉꞌse miatiꞌcãrã numia peꞌe ãpẽrã miaꞌcãrãrẽ aꞌtiro nisama: “Ʉ̃sã quẽꞌrãrẽ cãꞌrõ sĩꞌose ʉꞌse oꞌoya. Ʉ̃sã sĩꞌosepa yatiro weeꞌe”, nisama. \v 9 Ʉꞌse miaꞌcãrã numia peꞌe narẽ yʉꞌtisama: “Mʉsãrẽ oꞌosome. Ʉ̃sã mʉsãrẽ oꞌocãma, ʉ̃sãrẽ ejati, mʉsã quẽꞌrãrẽ ejatibosaꞌa. Mʉsã basu na ʉꞌse duawʉaropʉ duurã waꞌaya”, nisama. \v 10 Na niꞌcãmocʉrã numia ʉꞌse duurã waꞌáca beꞌro na meꞌrãcjõ marãpʉ niacjʉ etasami. Ãpẽrã apoyuꞌcãrã numia peꞌe cʉ̃ meꞌrã bosenʉmʉ weeri wiꞌipʉ sãjãasama. Na sãjã́áca beꞌro ti wiꞌicjãrã sopere biꞌacãꞌsama. \v 11 Beꞌropʉ ʉꞌse duurã ejaꞌcãrã numia sopepʉ eta, “Wiogʉ, ʉ̃sãrẽ pãoña”, nisama. \v 12 Na tojo pisucã tʉꞌogʉ, na meꞌrãcjõ marãpʉ niacjʉ narẽ yʉꞌtisami: “Diacjʉ̃ta mʉsãrẽ ne masĩtisaꞌa”, nisami, ni werewĩ Jesú. \p \v 13 Jesú te queosere wéréca beꞌro ʉ̃sãrẽ niwĩ: \p —Aꞌte queose weronojõ yʉꞌʉ aꞌtiatji nʉmʉrẽ mʉsã masĩweꞌe. Tojo weerã añurõ wãcũ apoyuya, niwĩ. \s1 Iꞌtiarã daꞌracoꞌterã meꞌrã Jesú queose oꞌoꞌque niꞌi \p \v 14 Jesú ʉ̃sãrẽ aꞌtiro werenemowĩ: \p —Yʉꞌʉ aꞌti turipʉ apaturi aꞌtigʉ, masãrẽ oꞌoatje aꞌte queose weronojõ niꞌi. Niꞌcʉ̃ masʉ̃ ape diꞌtapʉ waꞌagʉ, cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterãrẽ pijiosami. Narẽ cʉ̃ yere coꞌtedutigʉ cũusami. \p \v 15 »Narẽ na daꞌratjo põtẽorõ cũubʉrosami. Niꞌcʉ̃rẽ niꞌcãmocʉsetiri mil niyeru cujiri wapabʉjʉse cujirire oꞌosami. Apĩrẽ pʉati mil cujiri oꞌosami. Apĩrẽ mil cujiri oꞌosami. Oꞌotoja, waꞌa waꞌasami. \v 16 Cʉ̃ waꞌáca beꞌro niꞌcãmocʉsetiri mil cujiri oꞌonoꞌcʉ maata te niyeru meꞌrã daꞌra, ticʉseta wapataꞌanemosami. \v 17 Pʉati mil cujiri cʉoꞌcʉ quẽꞌrã mejãrõta apeye pʉati mil cujiri wapataꞌanemosami. \v 18 Mil cujiri ñeꞌeꞌcʉ peꞌe cope seꞌe, cʉ̃ wiogʉ daꞌradutimiꞌquere yaacãꞌsami. \p \v 19 »Beꞌro, yoáca beꞌropʉ na wiogʉ sijagʉ ejaꞌcʉ dajasami. Cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterãrẽ pijio, na daꞌraꞌquere aposami. \v 20 Niꞌcãmocʉsetiri mil cujiri cʉoꞌcʉ ejamʉꞌtãsami. Apeye ticʉseta cʉ̃ wapataꞌaꞌquere wiagʉ, cʉ̃ wiogʉre nisami: “Yʉꞌʉ wiogʉ, yʉꞌʉre niꞌcãmocʉsetiri mil cujiri oꞌowʉ. Aꞌte cʉoꞌo. Te meꞌrã apeye ticʉseta mʉꞌʉrẽ wapataꞌabosawʉ”, nisami. \p \v 21 »Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, wiogʉ nisami: “Mʉꞌʉ añurõ weeapã. Yʉꞌʉ dutiꞌcaronojõta queoro weemeꞌrĩcãꞌpã. Yʉꞌʉ cãꞌrõacã cũuꞌque meꞌrã añurõ weeapã. Tojo weegʉ peje yʉꞌʉ cʉosere coꞌtedutigʉ sõrõgʉ̃ti. Aꞌtia. Yʉꞌʉ meꞌrã eꞌcatitamuña”, nisami. \p \v 22 »Beꞌro apĩ daꞌracoꞌtegʉ pʉati mil cujiri oꞌonoꞌcʉ ejasami. Wiogʉre aꞌtiro nisami: “Yʉꞌʉ wiogʉ, yʉꞌʉre pʉati mil cujiri oꞌowʉ. Aꞌte cʉoꞌo. Te meꞌrã ticʉseta tja mʉꞌʉrẽ wapataꞌabosawʉ”, nisami. \p \v 23 »Wiogʉ cʉ̃rẽ nisami: “Mʉꞌʉ añurõ weeapã. Yʉꞌʉ dutiꞌcaronojõta queoro weemeꞌrĩcãꞌpã. Yʉꞌʉ cãꞌrõacã cũuꞌque meꞌrã añurõ weeapã. Tojo weegʉ peje yʉꞌʉ cʉosere coꞌtedutigʉ sõrõgʉ̃ti. Aꞌtia. Yʉꞌʉ meꞌrã eꞌcatitamuña”, nisami. \p \v 24 »Beꞌro majã mil cujiri oꞌonoꞌcʉ eja, cʉ̃ wiogʉre aꞌtiro nisami: “Yʉꞌʉ wiogʉ, mʉꞌʉ tutuaro daꞌradutiri masʉ̃ nisere masĩwʉ̃. Mʉꞌʉ daꞌratimigʉ̃, ãpẽrã ye daꞌrase wapa meꞌrã mʉꞌʉ wapataꞌa. \v 25 Tojo weegʉ uigʉ, mʉꞌʉ ye niyerure diꞌta poꞌpeapʉ yaacũuwʉ̃. Aꞌte niꞌi mʉꞌʉ yéta tja”, nisami. \p \v 26 »Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, wiogʉ aꞌtiro yʉꞌtisami: “Yʉꞌʉ cũuꞌque meꞌrã mʉꞌʉ ñaꞌarõ weeapã. Ñaꞌagʉ̃, nijĩsijagʉ niꞌi. Mʉꞌʉ yʉꞌʉre aꞌtiro wãcũwʉ̃. ‘Daꞌratimigʉ̃, ãpẽrã daꞌrase wapa meꞌrã wapataꞌami’, niwʉ̃. \v 27 Mʉꞌʉ tojo wãcũgʉ̃, yé niyerure yaatimigʉ̃, niyeru nʉrõrĩ wiꞌipʉ bʉcʉamʉjãdutigʉ cũubopã. Tojo wééca beꞌro yʉꞌʉ dajagʉ, ti wiꞌipʉ cũñarõ mʉjãꞌque meꞌrã ñeꞌeboapã”, nisami. \p \v 28 »Tojo níca beꞌro ãpẽrã topʉ nirãrẽ nisami: “Cʉ̃ ye mil cujirire ẽꞌma, diez mil cʉogʉ peꞌere oꞌoya. \v 29 Aꞌtiro niꞌi. Noꞌo peje cʉogʉre nemorõ oꞌonoꞌrõsaꞌa. Cʉ̃ peje cʉoyʉꞌrʉogʉsami. Apĩ moogʉ̃ peꞌere cʉ̃ cʉomiꞌqueacãpʉreta ẽꞌmapeꞌocãꞌnoꞌgʉ̃sami. \v 30 Ãꞌrĩ daꞌracoꞌtegʉ queoro weetigʉre ñeꞌe, naꞌitĩꞌarõ wijáropʉ cõꞌacãꞌña. Topʉ pũrĩnoꞌgʉ̃, upicari cũꞌrĩdio, utigʉsami”, nisami na wiogʉ, niwĩ Jesú. \s1 Jesú nipeꞌtise diꞌtacjãrãrẽ beseatje niꞌi \p \v 31 Jesú ʉ̃sãrẽ werenemowĩ: \p —Beꞌro yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ aꞌti turicjãrãrẽ dutigʉ aꞌtigʉti. Yʉꞌʉre werecoꞌterã ʉꞌmʉsecjãrã meꞌrã aꞌtigʉ, asistese meꞌrã aꞌtigʉti. Beꞌro wiogʉ dujiri cũmurõpʉ dujigʉsaꞌa. \v 32 Nipeꞌtise diꞌtacjãrã yʉꞌʉ dujiro tiropʉ nerẽrãsama. Tojo weegʉ yʉꞌʉre ẽjõpeorãrẽ mejẽcã, ãpẽrã yʉꞌʉre ẽjõpeotirãrẽ mejẽcã dʉcawaanʉꞌcõgʉ̃ti. Niꞌcʉ̃ ecarã coꞌtegʉ ovejare mejẽcã, cabrare mejẽcã dʉcawaanʉꞌcõgʉ̃ weronojõ weegʉti. \v 33 Cʉ̃ ovejare diacjʉ̃camocã peꞌe nʉꞌcõsami. Cabra peꞌere cũpe peꞌe nʉꞌcõsami. Aꞌte weronojõ yʉꞌʉre ẽjõpeorãrẽ diacjʉ̃ peꞌe nʉꞌcõgʉ̃ti. Yʉꞌʉre ẽjõpeotirã peꞌere cũpe peꞌe nʉꞌcõgʉ̃ti. \v 34 Tojo wééca beꞌro diacjʉ̃ peꞌe nuꞌcũrãrẽ nigʉ̃ti. “Aꞌtia. Yʉꞌʉ pacʉ mʉsãrẽ añurõ weeami. Ne waropʉ cʉ̃ aꞌti turire weenʉꞌcãcateropʉ mʉsã niatjore apoyutojacʉ niwĩ. Tere ñeꞌerã aꞌtia majã. \v 35 Yʉꞌʉ ʉjaboacã, yʉꞌʉre ecawʉ. Yʉꞌʉ acowʉocã, sĩꞌrĩse tĩawʉ̃. Yʉꞌʉ aperopʉ sijacã, yʉꞌʉre cãrĩrõ oꞌowʉ. \v 36 Suꞌti dʉꞌsacã, yʉꞌʉre sãawʉ̃. Dutiticã, yʉꞌʉre ĩꞌacusiawʉ. Ãpẽrã yʉꞌʉre buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ sõrõcã, yʉꞌʉre ĩꞌarã etawʉ”, nigʉ̃ti. \v 37 Tere tʉꞌorã, diacjʉ̃ peꞌe nuꞌcũrã, na ñaꞌarõ weeꞌquere acobojonoꞌcãrã aꞌtiro nirãsama: “Ʉ̃sã wiogʉ ¿deꞌro nicã mʉꞌʉrẽ ʉjaboacã, ecari? ¿Deꞌro nicã mʉꞌʉ acowʉocã, tĩarĩ? \v 38 ¿Deꞌro nicã aperopʉ sijacã, mʉꞌʉrẽ cãrĩrõ oꞌori o suꞌtinojõ dʉꞌsacã, mʉꞌʉrẽ sãarĩ? \v 39 ¿Deꞌro nicã mʉꞌʉrẽ dutitigʉre, o buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ nigʉ̃rẽ ĩꞌarã etari?” nirãsama. \p \v 40 »Na tojo nicã, narẽ yʉꞌtigʉti: “Mʉsãrẽ diacjʉ̃ weregʉti. Mʉsã yʉꞌʉre ẽjõpeorãrẽ, noꞌo mejõ nirãpʉreta añurõ wéérã, yʉꞌʉreta weerã weewʉ.” \p \v 41 »Beꞌro cũpe peꞌe nuꞌcũrãrẽ aꞌtiro nigʉ̃ti: “Mʉsã Õꞌacʉ̃ buꞌiri daꞌrenoꞌajã niꞌi. Tojo weerã aꞌtore niticãꞌña. Pecameꞌe ʉ̃jʉ̃nuꞌcũrĩ meꞌe tiropʉ waꞌaya. Ti meꞌe wãtĩ wiogʉ, cʉ̃ meꞌrã ʉꞌmʉsepʉ cõꞌadijoꞌcãrãrẽ apoyúca meꞌe niꞌi. \v 42 Yʉꞌʉ ʉjaboacã, mʉsã yʉꞌʉre ecatiwʉ. Yʉꞌʉ acowʉocã, tĩatiwʉ. \v 43 Yʉꞌʉ aperopʉ sijacã, yʉꞌʉre cãrĩse oꞌotiwʉ. Yʉꞌʉre suꞌti dʉꞌsacã, sãatiwʉ. Yʉꞌʉ dutiticã, yʉꞌʉ buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ nicã quẽꞌrãrẽ, ĩꞌarã waꞌatiwʉ.” \p \v 44 »Tere tʉꞌorã, aꞌtiro nirãsama: “Wiogʉ, mʉꞌʉ ʉjaboacã, acowʉocã, aperopʉ sijacã, suꞌti moocã, dutiticã, buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ nicã, ¿deꞌro nicãnojõ ʉ̃sã mʉꞌʉrẽ weetamutiri?” nirãsama. \p \v 45 »Yʉꞌʉ narẽ yʉꞌtigʉti: “Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Mʉsã ãꞌrã mejõ nirãrẽ weetamutiwʉ. Narẽ weetamutirã, yʉꞌʉreta weetamutirã weewʉ”, nigʉ̃ti. \p \v 46 »Beꞌro narẽ buꞌiri daꞌre bajuriogʉti. Ãpẽrã ñaꞌarõ weeꞌquere acobojonoꞌcãrã peꞌe catinuꞌcũsere boca, ʉꞌmʉsepʉ waꞌarãsama, niwĩ Jesú. \c 26 \s1 Jesure ñeꞌerãtirã na apoyuꞌque niꞌi \r (Mr 14.1-2; Lc 22.1-2; Jn 11.45-53) \p \v 1 Jesú apaturi cʉ̃ aꞌtiatjere wéréca beꞌro ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerãrẽ niwĩ: \p \v 2 —Mʉsã masĩꞌi, Pascua bosenʉmʉ waꞌatjo pʉa nʉmʉ dʉꞌsaꞌa. Ti bosenʉmʉ nicã, yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉre wiorãpʉre oꞌo, curusapʉ paabiꞌpe wẽjẽrãsama, niwĩ. \p \v 3 Titare paꞌia wiorã, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã, judío masã bʉcʉrã, Caifá paꞌia wiogʉ ya wiꞌi sope pʉꞌtopʉ nerẽcãrã niwã. \v 4 Topʉ na Jesure nisoose meꞌrã ñeꞌe, wẽjẽatjere apoyucãrã niwã. \v 5 Tere apomirã, aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Bosenʉmʉ nicã weeticãꞌrã. Masã cʉ̃rẽ maꞌírã, noꞌo ʉaro caricũmaꞌa, marĩ tojo weesere dojorẽbosama, nicãrã niwã. \s1 Niꞌcõ numio Jesure maꞌiyʉꞌrʉgo ʉꞌmʉtise piopeoꞌque niꞌi \r (Mr 14.3-9; Jn 12.1-8) \p \v 6 Na “Jesure wẽjẽrãti” ni apocaterore Jesú Betaniapʉ niwĩ. Simó cãmi boa, yʉꞌrʉꞌcʉ ya wiꞌipʉ niwĩ. \v 7 Topʉ cʉ̃ nicã, niꞌcõ numio cʉ̃ pʉꞌto aꞌtiwõ. Co ʉꞌmʉticja acosticjare cʉowõ. Te ʉꞌmʉtise wapabʉjʉse waro niwʉ̃. Co Jesú baꞌadujigʉre cʉ̃ dʉpoa buꞌipʉ ʉꞌmʉtise piopeowõ. \v 8 Co tojo weecã ĩꞌarã, ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerã ʉpʉtʉ uawʉ. Ʉ̃sã basu aꞌmerĩ niwʉ̃: \p —¿Deꞌro weego tojo weeti? Mejõ waro aꞌtere bajuriogo weemo. \v 9 Co tojo weetigo, ãpẽrãrẽ pajiro duawapataꞌaboapõ. Te meꞌrã pajasecʉorãrẽ weetamuboapõ, niwʉ̃. \v 10 Jesú ʉ̃sã tojo nisere masĩgʉ̃, ʉ̃sãrẽ niwĩ: \p —¿Deꞌro weerã core cariborã weeti? Aꞌtere yʉꞌʉre tojo wéégo, añurõ weego weemo. \v 11 Pajasecʉorã mʉsã waꞌteropʉ ninuꞌcũcãꞌrãsama. Yʉꞌʉ pũrĩcãrẽ mʉsã waꞌteropʉre ninuꞌcũcã ĩꞌasome. \v 12 Co yʉꞌʉre tere piopeogo, yʉꞌʉ wẽ́rĩ́ca beꞌro na yaatji dʉporo waꞌreatjere weronojõ weeyugo weemo. \v 13 Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Yʉꞌʉ masãrẽ yʉꞌrʉose quetire noꞌo nirṍ werecusiarã, nipeꞌtiro aꞌti diꞌtapʉre aꞌtiro weerãsama. Aꞌtigo co yʉꞌʉre weeꞌquere core wãcũdutirã wererãsama, niwĩ Jesú. \s1 Juda Jesure cʉ̃rẽ ĩꞌatuꞌtirã tiropʉ oꞌoꞌque niꞌi \r (Mr 14.10-11; Lc 22.3-6) \p \v 14 Jesú numiorẽ tojo níca beꞌro ʉ̃sã Jesú buꞌerã meꞌrãcjʉ̃ níꞌcʉ, Juda Iscariote na nigʉ̃́ aꞌtiro weewĩ. Paꞌia wiorã tiropʉ waꞌatjĩgʉ̃, ucũgʉ̃ waꞌacʉ niwĩ. \v 15 Narẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ Jesure mʉsãrẽ oꞌocã, ¿noꞌocãꞌrõ niyeru yʉꞌʉre wapayerãsari? nicʉ niwĩ. \p Tojo nicã tʉꞌorã, na treinta niyeru cujirire oꞌocãrã niwã. \v 16 Na wapayéca beꞌro cʉ̃ “¿Deꞌro nicã Jesure wiorãpʉre oꞌoroʉamitito yʉꞌʉre?” ni wãcũcʉ niwĩ. \s1 Jesú cʉ̃ buꞌerã meꞌrã cʉ̃ baꞌatʉoꞌque niꞌi \r (Mr 14.12-25; Lc 22.7-23; Jn 13.21-30; 1Co 11.23-26) \p \v 17 Ʉ̃sã Jesú buꞌerã na pã́ bʉcʉase meꞌrã morẽtiꞌquere baꞌari bosenʉmʉ ninʉꞌcãcã, cʉ̃ tiro waꞌa, sẽrĩtiñaꞌwʉ̃: \p —¿Noꞌopʉ marĩ Pascua bosenʉmʉ baꞌatjore apoyucã ʉasari? niwʉ̃. \p \v 18 Cʉ̃ ʉ̃sãrẽ niwĩ: \p —Jerusalẽ́pʉ waꞌaya. Topʉ niꞌcʉ̃ nisami. Cʉ̃rẽ aꞌtiro niña. “Ʉ̃sãrẽ buꞌegʉ aꞌtiro nidutiami: ‘Yʉꞌʉ piꞌetiatjo cãꞌrõacã dʉꞌsaꞌa. Mʉꞌʉ ya wiꞌipʉ yʉꞌʉ buꞌerã meꞌrã baꞌatʉogʉti’, ni weredutiami Jesú”, niña. \p \v 19 Tojo weerã Jesú oꞌóꞌcãrã cʉ̃ dutiꞌcaronojõta weecãrã niwã. Pascua nicã ʉ̃sã baꞌatjere apoyucãrã niwã. \p \v 20 Naꞌiqueꞌaca beꞌro Jesú ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerã doce meꞌrã baꞌadujiwĩ. \v 21 Ʉ̃sã baꞌari cura Jesú ʉ̃sãrẽ niwĩ: \p —Diacjʉ̃ta mʉsãrẽ weregʉti. Niꞌcʉ̃ mʉsã waꞌteropʉ nigʉ̃́ yʉꞌʉre wiorãpʉre wẽjẽdutigʉ oꞌogʉsami, niwĩ. \p \v 22 Cʉ̃ tojo nicã, ʉ̃sã ʉpʉtʉ bʉjawetiwʉ. Beꞌro aꞌmerĩ sẽrĩtiñaꞌbʉrowʉ: \p —Ʉ̃sã wiogʉ, yʉꞌʉta nicãꞌsaꞌaba, niwʉ̃. \p \v 23 Jesú ʉ̃sãrẽ yʉꞌtiwĩ: \p —Yʉꞌʉ meꞌrã aꞌti papʉ yosobaꞌagʉ cʉ̃́ta nigʉ̃sami wiorãpʉre oꞌoacjʉ. \v 24 Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉre Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩ níꞌcaronojõta waꞌarosaꞌa. Tojo waꞌacã, yʉꞌʉre wiorãpʉre oꞌogʉma ñaꞌabutiaro waꞌarosaꞌa. Cʉ̃ diacjʉ̃ta bajuatiyʉꞌrʉocã, nemorõ añubopã, niwĩ. \p \v 25 Tojo níca beꞌroacã Juda Jesure wiorãpʉre oꞌoacjʉ aꞌtiro niwĩ: \p —Ʉ̃sãrẽ buꞌegʉ, yʉꞌʉta nicãꞌsaꞌaba, niwĩ. \p Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌtiwĩ: \p —Mʉꞌʉta niꞌi, niwĩ. \p \v 26 Ʉ̃sã baꞌari cura Jesú pãgãrẽ mii, cʉ̃ pacʉ Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌowĩ. Tuꞌajanʉꞌcõ, pã́rẽ dʉcawaa, ʉ̃sãrẽ ecawĩ. Dʉcawaagʉ, ʉ̃sãrẽ niwĩ: \p —Baꞌaya. Aꞌte yʉꞌʉ upʉ niꞌi, niwĩ. \p \v 27 Beꞌro sĩꞌrĩrĩ pare mii, Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌowĩ tja. Ti pare ʉ̃sãrẽ tĩagʉ̃, aꞌtiro niwĩ: \p —Nipeꞌtirã aꞌti pa cjasere sĩꞌrĩpeꞌticãꞌña. \v 28 Aꞌte yé dí niꞌi. Masã ñaꞌarõ weeꞌquere wẽrĩ wapayebosagʉsaꞌa. Õꞌacʉ̃ masãrẽ apeye maꞌma “Aꞌtiro weegʉti” níꞌquere cũugʉ̃sami. Tojo weegʉ yʉꞌʉ wẽrĩgʉ̃ dí oꞌmabʉrose meꞌrã pãjãrã masã ñaꞌarõ weeꞌquere acobojogʉsami. \v 29 Mʉsãrẽ weregʉti. Aꞌte ʉꞌsedʉcaco vino niꞌcãrõacã marĩ sĩꞌrĩrã weronojõ weenemosome. Beꞌro yʉꞌʉ pacʉ yʉꞌʉre wiogʉ sõrõcã, mʉsã meꞌrã apaturi maꞌma vino sĩꞌrĩnemogʉ̃saꞌa tja, niwĩ Jesú. \s1 Jesú Pedrore “Mʉꞌʉ yʉꞌʉre ‘Masĩweꞌe’ nigʉ̃saꞌa” níꞌque niꞌi \r (Mr 14.26-31; Lc 22.31-34; Jn 13.36-38) \p \v 30 Ʉ̃sã baꞌáca beꞌro Õꞌacʉ̃rẽ basapeotojanʉꞌcõ, ti wiꞌire wijaa waꞌawʉ. Wijaa, ʉ̃rʉ̃gʉ̃ Olivo wãmeticjʉpʉ waꞌawʉ. \v 31 Topʉ waꞌagʉ, Jesú ʉ̃sãrẽ niwĩ: \p —Mʉsã nipeꞌtirã aꞌti ñami uirã, yʉꞌʉre cõꞌawãꞌcãpeꞌtia waꞌarãsaꞌa. Mʉsã tojo weeatje Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ nírõnojõta waꞌarosaꞌa. Aꞌtiro ojanoꞌwʉ̃: “Yʉꞌʉ oveja coꞌtegʉre wẽjẽnoꞌcã weegʉsaꞌa. Tojo weecã, cʉ̃ yarã oveja noꞌo ʉaro omastearãsama”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃ cʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ. \v 32 Yʉꞌʉ wẽrĩꞌcʉpʉ masã́ca beꞌro mʉsã dʉporo Galilea diꞌtapʉ waꞌayutojagʉsaꞌa, niwĩ. \p \v 33 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Pedro yʉꞌtiwĩ: \p —Ãpẽrã mʉꞌʉrẽ cõꞌawãꞌcãcã, yʉꞌʉ pũrĩcã ne waꞌasome, niwĩ. \p \v 34 Tojo nisere tʉꞌogʉ, Jesú cʉ̃rẽ niwĩ: \p —Diacjʉ̃ mʉꞌʉrẽ weregʉti. Niꞌcãcã ñamita cãrẽꞌquẽ uuati dʉporo iꞌtiati “Cʉ̃rẽ ne masĩweꞌe”, nigʉ̃saꞌa, niwĩ. \p \v 35 Pedro cʉ̃rẽ yʉꞌtiwĩ: \p —Yʉꞌʉ pũrĩcã na yʉꞌʉre wẽjẽsĩꞌrĩcãma, “Cʉ̃ meꞌrã boagʉti”, nigʉ̃saꞌa. “Cʉ̃rẽ masĩweꞌe”, nisome, niwĩ. Beꞌro nipeꞌtirã ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerã cʉ̃ níꞌcaronojõta nibʉrowʉ. \s1 Jesú Getsemaní wãmetiropʉ cʉ̃ pacʉre ñubueꞌque niꞌi \r (Mr 14.32-42; Lc 22.39-46) \p \v 36 Beꞌro Jesú ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerã meꞌrã masã na otero Getsemaní wãmetiropʉ etawʉ. Topʉ eta, ʉ̃sãrẽ niwĩ: \p —Aꞌto dujíniña yujupʉ. Sõꞌopʉ yʉꞌʉ pacʉre sẽrĩgʉ̃ waꞌagʉti, niwĩ. \p \v 37 Topʉ waꞌagʉ, Pedro, tojo nicã Zebedeo põꞌrã pʉarãrẽ miawĩ. Cʉ̃ ʉpʉtʉ waro bʉjaweti, wãcũqueꞌticʉ niwĩ. \v 38 Tojo weegʉ narẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉre wẽrĩtawioro, bʉjawetise yʉꞌrʉmajãsaꞌa. Mʉsã aꞌto tojayá. Yʉꞌʉre coꞌteya. Ne cãrĩticãꞌña, nicʉ niwĩ. \p \v 39 Cʉ̃ tojo níca beꞌro na yʉꞌrʉro yoacurero waꞌa, diꞌtapʉ muꞌrĩqueꞌaejacʉ niwĩ. Topʉ Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩgʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Pacʉ, mʉꞌʉ ʉacã, yʉꞌʉre aꞌte ñaꞌarõ yʉꞌrʉatje waꞌaticãꞌto. Yʉꞌʉ tojo nimicã, yʉꞌʉ ʉaro weeticãꞌña. Mʉꞌʉ ʉaro peꞌe waꞌato, ni sẽrĩcʉ niwĩ. \p \v 40 Beꞌro cʉ̃ buꞌerã iꞌtiarã tiropʉ majãmitojacʉ niwĩ. Na cãrĩꞌcãrãpʉre bocaejacʉ niwĩ. Pedrore aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —¿Ne cãꞌrõacã cãrĩtimirã, mʉsã tʉꞌsʉmasĩtisari? \v 41 Cãrĩticãꞌña. Wãtĩ ʉ̃sãrẽ niquesãticãꞌto nírã, Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩña. Mʉsã wãcũsepʉ meꞌrãma yʉꞌʉre ẽjõpeonuꞌcũsĩꞌrĩmisaꞌa. Mʉsã seꞌsaro tojo weesĩꞌrĩmirã, wãcũtutuamasĩtisaꞌa. Tojo weerã Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩña, nicʉ niwĩ. \p \v 42 Beꞌro apaturi waꞌa, cʉ̃ pacʉre sẽrĩnemocʉ niwĩ tja: \p —Pacʉ, ñaꞌarõ piꞌetisere yʉꞌʉre cãꞌmotaꞌasĩꞌrĩtigʉ, mʉꞌʉ ʉaro weeya. Yʉꞌʉ ʉaro waꞌaticãꞌto, nicʉ niwĩ. \fig Jesú Getsemanípʉ cʉ̃ pacʉre sẽrĩꞌque niꞌi|alt="Make 80 percent Jesus praying in garden" src="cn01810B.tif" size="span" ref="Mt 26.36-46; Mr 14.32-42; Lc 22.39-46" \fig* \p \v 43 Beꞌro apaturi na iꞌtiarã tiropʉ majãmitojacʉ niwĩ. Na cãrĩꞌcãrãpʉre bocaejacʉ niwĩ tja. Narẽ wʉja pũrĩyʉꞌrʉacaro niwʉ̃. \v 44 Tojo weegʉ narẽ wãꞌcõtimigʉ̃, apaturi cʉ̃ pacʉre sẽrĩgʉ̃ waꞌacʉ niwĩ tja. Cʉ̃ sẽrĩꞌcaronojõta sẽrĩcʉ niwĩ tja. \v 45 Beꞌro na tiropʉ majãmitojagʉ, narẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Niꞌcãrõacãma sooya; cãrĩña majã. Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉre masã ñaꞌarãpʉre oꞌoatje ejatojaꞌa. \v 46 Wãꞌcãnʉꞌcãña. Teꞌa na tiropʉ waꞌarã. Yʉꞌʉre oꞌoacjʉ aꞌtitojami, nicʉ niwĩ. \s1 Jesure na ñeꞌewãꞌcãꞌque niꞌi \r (Mr 14.43-50; Lc 22.47-53; Jn 18.2-11) \p \v 47 Jesú ucũrĩ cura Juda, ʉ̃sã Jesú buꞌerã meꞌrã nimiꞌcʉ etawĩ. Pãjãrã masã diꞌpjĩrĩ, yucʉpagʉ cʉoꞌcãrã cʉ̃ meꞌrã aꞌtiwã. Na paꞌia wiorã, judío masã bʉcʉrã na oꞌóꞌcãrã niwã. \v 48 Juda Jesure oꞌoacjʉ aꞌtiro wereyutojacʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ waꞌsuporopʉ miꞌmiacjʉ cʉ̃́ta nigʉ̃sami. Cʉ̃rẽ ñeꞌeña, ni wereyucʉ niwĩ. \p \v 49 Cʉ̃ narẽ níꞌcaronojõta weewĩ. Maata Jesú tiropʉ ejanʉꞌcãgʉ̃, “Yʉꞌʉre buꞌegʉ”, niwĩ. Tojo nígʉ̃ta, Jesure waꞌsuporopʉ miꞌmiwĩ. \p \v 50 Tojo weecã ĩꞌagʉ̃, Jesú cʉ̃rẽ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ meꞌrãcjʉ̃, mʉꞌʉ weegʉ aꞌtisere weeya. Tojo níca beꞌro masã aꞌti, Jesure ñeꞌewãꞌcã waꞌawã. \p \v 51 Na cʉ̃rẽ ñeꞌewãꞌcãrĩ cura niꞌcʉ̃ Jesú buꞌegʉ cʉ̃ ya diꞌpjĩrẽ wejewee, paꞌia wiogʉre daꞌracoꞌtegʉre oꞌmepero dʉtepãꞌrẽcãꞌwĩ. \v 52 Cʉ̃ tojo weecã ĩꞌagʉ̃, Jesú cʉ̃rẽ niwĩ: \p —Weeticãꞌña. Mʉꞌʉ ya diꞌpjĩrẽ nʉrõña. Diꞌpjĩ meꞌrã aꞌmequẽrãnojõ diꞌpjĩ meꞌrãta wẽrĩrãsama. \v 53 ¿Mʉꞌʉ masĩweti? Yʉꞌʉ, yʉꞌʉ pacʉre sẽrĩcãma, maata doce cururi cʉ̃rẽ werecoꞌterãrẽ yʉꞌʉre weetamudutigʉ oꞌóbosami. Yʉꞌʉ tojo weemasĩꞌi. \v 54 Yʉꞌʉ tojo weecãma, Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ níꞌque waꞌatibosaꞌa, niwĩ. \p \v 55 Jesú cʉ̃rẽ ñeꞌerã aꞌtirãrẽ niwĩ: \p —¿Yajari masʉ̃rẽ ñeꞌerã aꞌtirã weronojõ yʉꞌʉre diꞌpjĩrĩ, yucʉpagʉ meꞌrã ñeꞌerã aꞌtiati? Nipeꞌtise nʉmʉrĩ Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ masãrẽ buꞌedujiwʉ. Tojo weemicã, mʉsã yʉꞌʉre ñeꞌetiwʉ. \v 56 Mʉsã niꞌcãrõacã weese Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masã yʉꞌʉre ojaꞌcaronojõta waꞌaꞌa, niwĩ Jesú. \p Cʉ̃rẽ ñeꞌecã ĩꞌa, niꞌcʉ̃rẽta ʉ̃sã cʉ̃ buꞌerã peꞌe cõꞌanʉꞌcõcã, duꞌtiwãꞌcãpeꞌtia waꞌawʉ. \s1 Jesure wiorã tiropʉ na miaꞌque niꞌi \r (Mr 14.53-65; Lc 22.54-55,63-71; Jn 18.12-14,19-24) \p \v 57 Beꞌro Jesure paꞌia wiogʉ Caifá tiropʉ miacãrã niwã. Topʉre Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã, tojo nicã judío masã bʉcʉrã nerẽyutojacãrã niwã. \v 58 Pedro peꞌe Jesure yoacurero sirutucʉ niwĩ. Paꞌia wiogʉ ya wiꞌi sope pʉꞌtopʉ sirututʉocʉ niwĩ. Topʉ ti sãꞌrĩrõpʉ sãjãa, surara pʉꞌto dujicʉ niwĩ. ¿Deꞌro waꞌabutiarosari? nígʉ̃, tojo weecʉ niwĩ. \p \v 59 Paꞌia wiorã, judío masã bʉcʉrã, nipeꞌtirã wiorã Jesure wẽjẽsĩꞌrĩcãrã niwã. Tojo weerã diacjʉ̃ nitise meꞌrã cʉ̃rẽ weresãtjere aꞌmacãrã niwã. \v 60 Pãjãrã na tiro waꞌa, mejẽcã nisoomirã, ne cʉ̃rẽ “Te ye buꞌiri wẽjẽrõʉaꞌa” nisere bocaticãrã niwã. Tojo weecũmí, beꞌropʉ pʉarã nisoori masãrẽ bocacãrã niwã. \v 61 Aꞌtiro nisoocãrã niwã: \p —Ãꞌrĩ masʉ̃ aꞌtiro niwĩ: “Aꞌti wiꞌi Õꞌacʉ̃ wiꞌire cõꞌapeꞌomasĩꞌi. Iꞌtia nʉmʉ beꞌro apaturi tuꞌajanʉꞌcõpeꞌomasĩꞌi tja”, niwĩ, nicãrã niwã. \p \v 62 Tojo nicã tʉꞌogʉ, paꞌia wiogʉ wãꞌcãnʉꞌcã, Jesure nicʉ niwĩ: \p —¿Mʉꞌʉ yʉꞌtiweti? ¿Deꞌro ni yʉꞌtigʉsari na weresãsere? nicʉ niwĩ. \p \v 63 Jesú yʉꞌtitiyʉꞌrʉocãꞌcʉ niwĩ. Tojo weecã, Caifá cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ catinuꞌcũgʉ̃ wãme meꞌrã mʉꞌʉrẽ diacjʉ̃ yʉꞌticã ʉaꞌa. Wereya. ¿Mʉꞌʉta niti Õꞌacʉ̃ macʉ̃ cʉ̃ beseꞌcʉ Cristo na nigʉ̃́? nicʉ niwĩ. \p \v 64 Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Cʉ̃́ta niꞌi mʉꞌʉ nírõnojõta. Apeye quẽꞌrãrẽ mʉsãrẽ werenemogʉ̃ti. Beꞌro yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ Õꞌacʉ̃ tutuayʉꞌrʉgʉ pʉꞌtopʉ dujicã ĩꞌarãsaꞌa. Tojo nicã yʉꞌʉ oꞌmecururi buꞌipʉ apaturi dijaticã ĩꞌarãsaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 65 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Caifá paꞌia wiogʉ uagʉ, cʉ̃ basu cʉ̃ ye suꞌtire wejetʉ̃ꞌrẽcʉ niwĩ. Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Ãꞌrĩ masʉ̃ tojo ucũgʉ̃, Õꞌacʉ̃rẽ ñaꞌabutiaro nigʉ̃ weemi. Ãpẽrã masã cʉ̃rẽ weresãrã ʉanemoweꞌe. Mʉsã cʉ̃ ñaꞌarõ níꞌquere tʉꞌotojapʉ. \v 66 ¿Deꞌro ni wãcũti? nicʉ niwĩ. \p Na yʉꞌticãrã niwã: \p —Cʉ̃ buꞌiritimi. Wẽrĩato, nicãrã niwã. \p \v 67 Tojo níca beꞌro cʉ̃ diapoapʉ ʉꞌseco eꞌowaꞌre, cʉ̃rẽ dotecãrã niwã. Ãpẽrã diapoapʉ paacãrã niwã. \v 68 Beꞌro cʉ̃rẽ aꞌtiro ni bujipecãrã niwã: \p —Mʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristo niꞌi nígʉ̃, níbocaya. ¿Noa mʉꞌʉrẽ paati? nicãrã niwã. \s1 Pedro Jesure “Masĩweꞌe” cʉ̃ níꞌque niꞌi \r (Mr 14.66-72; Lc 22.56-62; Jn 18.15-18,25-27) \p \v 69 Na wiꞌi poꞌpeapʉ tojo weeri cura Pedro wijaaro sope pʉꞌtopʉ dujicʉ niwĩ. Cʉ̃ topʉ dujicã, niꞌcõ ti wiꞌi daꞌracoꞌtego cʉ̃ tiropʉ waꞌa, “Mʉꞌʉ Jesú Galileacjʉ̃ meꞌrã sijaꞌcʉta niꞌiba”, nico niwõ. \p \v 70 Co tojo nicã tʉꞌogʉ, Pedro nipeꞌtirã tʉꞌoropʉ nisoogʉ, aꞌtiro ni yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ tojo ucũsere tʉꞌomasĩtisaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 71 Tojo nitoja, sãꞌrĩrõ sope pʉꞌtopʉ wijaacʉ niwĩ. To cʉ̃ wijaacã, apego cʉ̃rẽ ĩꞌabocaco niwõ tja. Topʉ nirãrẽ aꞌtiro nico niwõ: \p —Ãꞌrĩ quẽꞌrã Jesú Nazarecjʉ̃ meꞌrã sijaꞌcʉta nimi, nico niwõ. \p \v 72 Mejãrõta core nisoogʉ, aꞌtiro yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ meꞌrã diacjʉ̃ta cʉ̃rẽ ne masĩtibutiacãꞌsaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 73 Cãꞌrõacã beꞌro masã topʉ nirã́ Pedro tiro waꞌa, cʉ̃rẽ nicãrã niwã: \p —Mʉꞌʉ quẽꞌrã Jesú buꞌerã meꞌrã sijaꞌcʉta niꞌi. Mʉꞌʉ ucũsepʉta tʉꞌota basio niꞌi, nicãrã niwã. \p \v 74 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, cʉ̃ narẽ nisoonemopeocʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ diacjʉ̃ta ucũticã, Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre buꞌiri daꞌreato. Yʉꞌʉ mʉsã ucũgʉ̃rẽ ne masĩtisaꞌa, nicʉ niwĩ. \p Cʉ̃ tojo nicũñarĩ cura cãrẽꞌquẽ uucʉ niwĩ. \v 75 Tojo waꞌacã, Jesú cʉ̃rẽ ucũꞌquere wãcũbocacʉ niwĩ. Jesú todʉporopʉ aꞌtiro wereyucʉ niwĩ: “Cãrẽꞌquẽ uuati dʉporo mʉꞌʉ iꞌtiati yʉꞌʉre ‘Cʉ̃rẽ masĩweꞌe’, nigʉ̃saꞌa.” Tere wãcũboca wijaa, ʉpʉtʉ utiwãꞌcã waꞌacʉ niwĩ. \c 27 \s1 Jesure romano masã wiogʉ Pilato tiropʉ miiejaꞌque niꞌi \r (Mr 15.1; Lc 23.1-2; Jn 18.28-32) \p \v 1 Ñamiacãcure nipeꞌtirã paꞌia wiorã, tojo nicã judío masã bʉcʉrã nerẽcãrã niwã. Nerẽ, niꞌcãrõnojõ wãcũseticãrã niwã. “¿Deꞌro wee marĩ Jesure wẽjẽrãsari?” ni apoyucãrã niwã. \v 2 Apotoja, Jesure cõme dari meꞌrã dʉꞌtetjĩarã, Poncio Pilato, Judea diꞌta wiogʉ tiropʉ miiejacãrã niwã. \s1 Juda cʉ̃ wẽrĩꞌque niꞌi \p \v 3 Beꞌro Juda “Jesure wẽjẽrãsama” nisere tʉꞌocʉ niwĩ. Tere tʉꞌogʉ, pũrõ waro bʉjaweticʉ niwĩ. Tojo weegʉ na niyeru wapayeꞌque treinta cujirire paꞌia wiorãrẽ, tojo nicã judío masã bʉcʉrãrẽ wiacãꞌcʉ niwĩ. \v 4 Narẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ ñaꞌabutiaro weeasʉ. Masʉ̃ añugʉ̃, buꞌiri marĩgʉ̃rẽ wẽjẽdutigʉ wiorãpʉre oꞌoasʉ, nicʉ niwĩ. \p Na cʉ̃rẽ yʉꞌticãrã niwã: \p —Mʉꞌʉ tojo weese ʉ̃sã ye mejẽta niꞌi. Mʉꞌʉ ye cjase nisaꞌa, nicãrã niwã. \p \v 5 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Juda niyerure Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ doquewiacãꞌcʉ niwĩ. Beꞌro waꞌa, cʉ̃ basu wãmʉtapʉ dʉꞌteyoja, wẽrĩa waꞌacʉ niwĩ. \p \v 6 Paꞌia wiorã niyeru cujirire seeneorã, aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Aꞌte niyeru masʉ̃rẽ wẽjẽse wapa niꞌi. Tojo weerã marĩ Õꞌacʉ̃ wiꞌi niyeru cũurĩ acaropʉ cũumasĩtisaꞌa. Marĩrẽ dutise tojo weedutiweꞌe, nicãrã niwã. \p \v 7 Beꞌro na basu aꞌmerĩ ucũ, aꞌtiro wãcũcãrã niwã: \p —Marĩ aꞌte niyeru meꞌrã diꞌta sʉtʉparʉ yeerãtirã na diꞌi miirõrẽ duurã. Tojo weerã marĩ aperocjãrã na wẽrĩcã yaatjo nirõsaꞌa, ni apocãrã niwã. \p \v 8 Masʉ̃ wẽjẽse wapa meꞌrã duuca diꞌta nicaro niwʉ̃. Tojo weero aꞌtocatero quẽꞌrã ti diꞌta “Dí cõꞌáca diꞌta” wãmetiꞌi. \p \v 9-10 Dʉporocjʉ̃pʉta Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ Jeremía cʉ̃ “Aꞌtiro waꞌarosaꞌa” níꞌque queoro waꞌacaro niwʉ̃. Cʉ̃ aꞌtiro ojacʉ niwĩ: “Israe curuacjãrã ‘Treinta niyeru cujiri wapatimi’ níꞌcaro weronojõta te niyeru meꞌrã diꞌta sʉtʉparʉ yeerãtirã na diꞌi miirõrẽ duurãsama. Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre ojadutiꞌcaronojõta weerãsama”, ni ojacʉ niwĩ Jeremía. \s1 Jesú romano masã wiogʉ Pilato tiropʉ níꞌque niꞌi \r (Mr 15.2-5; Lc 23.3-5; Jn 18.33-38) \p \v 11 Beꞌro Jesure Judea diꞌta wiogʉ Pilato tiropʉ miacãrã niwã. Pilato cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Mʉꞌʉta niti judío masã wiogʉ? nicʉ niwĩ. \p Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ nírõnojõta cʉ̃́ta niꞌi, nicʉ niwĩ. \p \v 12 Paꞌia wiorã, judío masã bʉcʉrã weresãse peꞌema ne yʉꞌtitiyʉꞌrʉocãꞌcʉ niwĩ. \v 13 Tojo weegʉ Pilato cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weegʉ mʉꞌʉ na ucũse pejere yʉꞌtiweti? nicʉ niwĩ. \p \v 14 Jesú ne cãꞌrõ yʉꞌtiticʉ niwĩ. Cʉ̃ yʉꞌtiticã ĩꞌagʉ̃, Pilato ĩꞌamarĩa waꞌacʉ niwĩ. \s1 Jesure wẽjẽdutiꞌque niꞌi \r (Mr 15.6-20; Lc 23.13-25; Jn 18.38–19.16) \p \v 15 Cʉ̃ꞌmarĩnʉcʉ̃ Pascua bosenʉmʉ nicã Judea diꞌta wiogʉ aꞌtiro weeseticũcʉ niwĩ. Niꞌcʉ̃ buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ nigʉ̃rẽ masã na duꞌuwĩrõdutigʉre duꞌuwĩrõcũcʉ niwĩ. \v 16 Titare niꞌcʉ̃ buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ nigʉ̃́ Barrabá wãmetigʉ nicʉ niwĩ. Nipeꞌtirã cʉ̃ ñaꞌarõ weeꞌquere masĩcãrã niwã. \v 17 Pilato masã pãjãrã cʉ̃ tiropʉ nerẽcã ĩꞌagʉ̃, narẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Niꞌirẽ yʉꞌʉ duꞌuwĩrõcã ʉasari? ¿Barrabáre duꞌuwĩrõsari, o Jesú na Cristo pisunoꞌgʉ̃ peꞌere duꞌuwĩrõsari? nicʉ niwĩ. \p \v 18 Jesure masã maꞌicã ĩꞌarã, wiorã Jesure ʉocãrã niwã. Cʉ̃rẽ ʉorã, Pilatopʉre wiacãrã niwã. Na tojo ʉosere Pilato masĩcʉ niwĩ. Tojo weegʉ Jesure duꞌuwĩrõsĩꞌrĩgʉ̃, tere sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ. \p \v 19 Pilato masãrẽ besewʉaropʉ dujicʉ niwĩ. Cʉ̃ topʉ dujicã, cʉ̃ nʉmo aꞌtiro queti oꞌóco niwõ: “Cʉ̃ masʉ̃ buꞌiri moogʉ̃rẽ mejẽcã weeticãꞌña. Ñamipʉ cʉ̃rẽ tojo waꞌatjere wiobutiaro quẽꞌeasʉ”, ni queti oꞌóco niwõ. \p \v 20 Paꞌia wiorã, tojo nicã judío masã bʉcʉrã masãrẽ aꞌtiro niduticãrã niwã: \p —Barrabá peꞌere duꞌuwĩrõdutiya. Jesú peꞌere wẽjẽdutiya, nicãrã niwã. \p \v 21 Beꞌro Pilato masãrẽ sẽrĩtiñaꞌnemocʉ niwĩ: \p —Ãꞌrã pʉarãrẽ ¿niꞌí peꞌere yʉꞌʉ duꞌuwĩrõcã ʉasari? nicʉ niwĩ. \p Na aꞌtiro yʉꞌticãrã niwã: \p —Barrabáre duꞌuwĩrõña, nicãrã niwã. \p \v 22 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Pilato nicʉ niwĩ: \p —To pũrĩcãrẽ Jesú na Cristo nigʉ̃rẽ ¿deꞌro weegʉsari? \p Nipeꞌtirã yʉꞌticãrã niwã: \p —Curusapʉ paabiꞌpe wẽjẽña, nicãrã niwã. \p \v 23 Tojo nicã tʉꞌogʉ, Pilato nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weegʉ tojo weebosari? Ãꞌrĩ ne cãꞌrõ ñaꞌarõ weeticʉ niami, nicʉ niwĩ. \p Cʉ̃ tojo nimicã, masã peꞌe caricũnemocãrã niwã: \p —Curusapʉ paabiꞌpe wẽjẽña, nicãrã niwã. \p \v 24 Masã Pilato ucũsere tʉꞌosĩꞌrĩticãrã niwã. Tojo tʉꞌoronojõ oꞌorã, mejõ peꞌe cumuca wãꞌcõcãrã niwã. Na tojo weecã ĩꞌagʉ̃, Pilato aco miitiduticʉ niwĩ. Te meꞌrã masã ĩꞌorõpʉ omocoe, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Ãꞌrĩ masʉ̃ buꞌiri moogʉ̃rẽ wẽjẽcã, yʉꞌʉ buꞌiri moogʉ̃saꞌa. Mʉsã basu buꞌiritirãsaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 25 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, masã nipeꞌtirã topʉ nirã́ yʉꞌticãrã niwã: \p —Cʉ̃ wẽrĩse wapa ʉ̃sã põꞌrã meꞌrã buꞌiri cʉorãti, nicãrã niwã. \p \v 26 Tojo nicã tʉꞌogʉ, Pilato Barrabáre duꞌuwĩrõcʉ niwĩ. Jesú peꞌere tãrãduticʉ niwĩ. Beꞌro curusapʉ surarare paabiꞌpe wẽjẽduticʉ niwĩ. \p \v 27 Beꞌro Pilato yarã surara cʉ̃ ya wiꞌipʉ Jesure miacãrã niwã. Topʉ nipeꞌtirã surara nerẽnʉꞌcãtjĩrã, Jesure beꞌtoanʉꞌcãcãrã niwã. \v 28 Beꞌro cʉ̃ yaro suꞌtirore tuwee, suꞌtiro sõꞌarõ wiorã sãñarõnojõrẽ sãacãrã niwã. \v 29 Cʉ̃ dʉpoapʉ niꞌcã beꞌto pota meꞌrã wééca beꞌtore peocãrã niwã. Niꞌcãgʉ̃ tuacjʉ wiorã cʉocjʉnojõrẽ Jesure diacjʉ̃camocãpʉ oꞌocãrã niwã. Tojo weetoja, cʉ̃ pʉꞌtopʉ ejaqueꞌa, cʉ̃rẽ bujicãꞌcãrã niwã. Aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Eꞌcatipeoya judío masã wiogʉre, ni bujicãꞌcãrã niwã. \p \v 30 Tojo nicã apeye ʉꞌseco eꞌowaꞌrecãrã niwã. Cʉ̃ tuacjʉre tʉ̃awee, dʉpoapʉ paamʉjãcãrã niwã. \v 31 Na tojo bujícãꞌca beꞌro cʉ̃ sãñarĩ suꞌtiro wiogʉ ya suꞌtirore tuweecãrã niwã. Beꞌro cʉ̃ todʉporo sãñaca suꞌtirore sãacãrã niwã tja. Tuꞌajanʉꞌcõ, cʉ̃rẽ curusapʉ wẽjẽrã waꞌarã miacãrã niwã. \s1 Jesure curusapʉ paabiꞌpe wẽjẽꞌque niꞌi \r (Mr 15.21-32; Lc 23.26-43; Jn 19.17-27) \p \v 32 Na Jesure wẽjẽrã waꞌarã miarĩ cura niꞌcʉ̃ masʉ̃ Simó Cirene wãmetiri macãcjʉ̃rẽ bocaejawã. Cʉ̃rẽ Jesú ya curusare wʉadutiwã. \p \v 33 Tojo weewãꞌcãrã, niꞌcã buꞌa Gólgota wãmetiropʉ ejawã. Gólgota nírõ, “Masã boaweeca dʉpoa” nirõ weesaꞌa. \v 34 Topʉ pũrĩse tʉꞌoñaꞌticãꞌto nírã, Jesure vino sʉ̃ꞌese meꞌrã morẽꞌquere tĩawã. Jesú cãꞌrõ sĩꞌrĩñaꞌcũmí, sĩꞌrĩduꞌucãꞌwĩ. \p \v 35 Jesure curusapʉ paabiꞌpeca beꞌro surara cʉ̃ ye suꞌtire níbocape wapataꞌaꞌcãrãrẽ dʉcawaawã. Na tojo weecã, dʉporocjʉ̃pʉ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ ojaꞌque queoro waꞌacaro niwʉ̃. Aꞌtiro ojanoꞌcaro niwʉ̃ Jesure waꞌatjere: “Yé suꞌtire na basu níbocape, dʉcawaawã”, nicaro niwʉ̃. \v 36 Beꞌro curusa docapʉ surara cʉ̃rẽ coꞌterã ejanujãwã. \v 37 Jesú dʉpoa buꞌipʉ niꞌcã pjĩ meꞌrã “Aꞌte ye buꞌiri cʉ̃rẽ wẽjẽꞌe” nisere ojaõꞌowã. Aꞌtiro ojanoꞌwʉ̃: “Ãꞌrĩ Jesú nimi. Cʉ̃ judío masã wiogʉ nimi”, niwʉ̃. \p \v 38 Jesú meꞌrã ãpẽrã quẽꞌrã pʉarã yajari masã curusapʉ paabiꞌpenʉꞌcõnoꞌwã. Niꞌcʉ̃ diacjʉ̃ peꞌe, apĩrẽ cũpe peꞌe nʉꞌcõwã. \v 39 Jesú pʉꞌto masã yʉꞌrʉarã, cʉ̃rẽ bujicãꞌrã dʉpoa yuremʉjãwã. \v 40 Cʉ̃rẽ aꞌtiro niwã: \p —“Õꞌacʉ̃ wiꞌire cõꞌagʉ̃ti, iꞌtia nʉmʉ beꞌrota tuꞌajatojagʉti”, nimiwʉ̃ mʉꞌʉ. Tojo níꞌcʉ mʉꞌʉ basuta yʉꞌrʉoya. Mʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ nígʉ̃, curusapʉ wãꞌñagʉ̃ dijatia, niwã. \p \v 41 Na weronojõta paꞌia wiorã, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã, tojo nicã judío masã bʉcʉrã cʉ̃rẽ bujicãꞌwã. Na basu aꞌmerĩ aꞌtiro ucũcãrã niwã: \p \v 42 —Ãpẽrãmarĩcãrẽ yʉꞌrʉowĩ. Cʉ̃ basu peꞌe yʉꞌrʉomasĩtimi. “Israe curuacjãrã wiogʉ niꞌi”, niwĩ. To pũrĩcãrẽ curusapʉ wãꞌñagʉ̃ dijatiato. Tojo weecã, marĩ cʉ̃rẽ ẽjõpeorãsaꞌa. \v 43 Cʉ̃ “Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeoꞌo”, niwĩ. Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ maꞌígʉ̃ pũrĩcã, cʉ̃rẽ yʉꞌrʉoato. Cʉ̃ marĩrẽ “Õꞌacʉ̃ macʉ̃ niꞌi”, nitojamiwĩba, ni bujicãꞌwã. \p \v 44 Yajari masã Jesú meꞌrã curusapʉ paabiꞌpenʉꞌcõꞌcãrãpʉta bujicãꞌsãjãwã. \s1 Jesú wẽrĩꞌque niꞌi \r (Mr 15.33-41; Lc 23.44-49; Jn 19.28-30; Heb 6.19-20; 10.19-20) \p \v 45 Jesú curusapʉ wẽrĩrĩ cura dajaritero nicã nipeꞌtiropʉ naꞌitĩꞌa waꞌawʉ. Téé ñamicaꞌa tres nicãpʉ naꞌitĩꞌatʉowʉ. \v 46 Jesú titata tres nicã ʉpʉtʉ caricũwĩ. Cʉ̃ arameo meꞌrã aꞌtiro niwĩ: \p —Elí, Elí, ¿lama sabactani? niwĩ. Aꞌtiro nígʉ̃, tojo niwĩ: “Õꞌacʉ̃, Õꞌacʉ̃, ¿deꞌro weegʉ yʉꞌʉre cõꞌawãꞌcãti?” niwĩ. \p \v 47 Ãpẽrã niꞌcãrẽrã topʉ nirã́ tojo nisere tʉꞌorã, aꞌtiro niwã: \p —Ãꞌrĩ dʉporocjʉ̃pʉ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ Elíare pisugʉ weesami, niwã. \p \v 48 Tojo nicã, niꞌcʉ̃ topʉ nigʉ̃́ sojaro meꞌrã yosori siꞌtire miigʉ̃ waꞌawĩ. Beꞌro vino piꞌase meꞌrã morẽꞌquere yosowĩ. Yosotoja, niꞌcãgʉ̃ yucʉgʉpʉ dʉꞌteõꞌo, Jesure sĩꞌrĩato nígʉ̃ sĩomorõwĩ. \v 49 Cʉ̃ tojo weecã, ãpẽrã peꞌe aꞌtiro niwã: \p —Weetigʉta. Ĩꞌanirã marĩ yujupʉ. Elía yʉꞌrʉogʉ aꞌtigʉ aꞌtigʉsami cʉ̃rẽ. \p \v 50 Beꞌro Jesú apaturi ʉpʉtʉ caricũnemo, wẽrĩa waꞌawĩ. \v 51 Cʉ̃ wẽrĩrĩ cura aꞌtiro waꞌacaro niwʉ̃. Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ paꞌia sãjãarõpʉ cãꞌmotaꞌayooca casero ʉꞌmʉarõ peꞌe tʉ̃ꞌrʉ̃dijati, deco meꞌrã tʉ̃ꞌrʉ̃yojacaro niwʉ̃. Tojo nicã diꞌta narãsãwʉ̃. Ʉ̃tãperi nimiꞌque bata waꞌawʉ. \v 52 Ʉ̃tã tutiri masãrẽ yaaꞌque pãrĩa waꞌacaro niwʉ̃. Tojo waꞌacã, wẽrĩꞌcãrãpʉta Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeoꞌcãrã masãwã. \v 53 Jesú cʉ̃ masã́ca beꞌro masãperipʉ níꞌcãrã wijawã. Wijaa, Jerusalẽ́ Õꞌacʉ̃rẽ ñubuepeori macãpʉ sãjãawã. Narẽ pãjãrã ĩꞌacãrã niwã. \fig Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ suꞌtiro casero tʉ̃ꞌrʉ̃yojaꞌque niꞌi|alt="Make 120 percent Temple veil being torn in two" src="CN01843B.TIF" size="col" ref="Mt 27.50-51; Heb 10.19-22" \fig* \p \v 54 Surara wiogʉ cʉ̃ surara meꞌrã Jesure coꞌteꞌcãrã diꞌta narãsãcã ĩꞌarã, nipeꞌtise to waꞌasere ĩꞌarã, pũrõ ʉcʉa waꞌawã. Aꞌtiro niwã: \p —Diacjʉ̃ta ãꞌrĩ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ta niapĩ, niwã. \p \v 55 Pãjãrã numia Jesure yoaropʉ ĩꞌanuꞌcũwã. Na Galileapʉta Jesure weetamurã sirutunʉꞌcãwã. \v 56 Na waꞌteropʉre ãꞌrã niwã: María Magdalena, tojo nicã María Santiago, José paco, apego Zebedeo nʉmo niwã. \s1 Jesure na yaaꞌque niꞌi \r (Mr 15.42-47; Lc 23.50-56; Jn 19.38-42) \p \v 57 Naꞌiqueꞌari cura niꞌcʉ̃ José wãmetigʉ peje cʉogʉ Arimatea wãmetiri macãcjʉ̃ etacʉ niwĩ. Cʉ̃ quẽꞌrã Jesure ẽjõpeocʉ niwĩ. \v 58 Pilato tiropʉ waꞌa, Jesú ya upʉre sẽrĩcʉ niwĩ. Tojo weegʉ Pilato surarare “Jesú ya upʉre cʉ̃rẽ oꞌoya”, nicʉ niwĩ. \v 59 Beꞌro José Jesú ya upʉre miidijoo, suꞌtiro añurĩ, ũꞌirĩ marĩrĩ casero meꞌrã omacʉ niwĩ. \v 60 Omatoja, ʉ̃tã tuti maꞌma tutipʉ sĩosõrõcũuocʉ niwĩ. Ti tuti Joseré yaaboca tuti cʉ̃ seꞌedutica tuti nicaro nimiwʉ̃. Beꞌro ʉ̃tãgã pajicja meꞌrã ti tutire tuubiꞌacʉ niwĩ. Biꞌatoja, waꞌa waꞌacʉ niwĩ. \v 61 Ti tuti põtẽorõpʉ María Magdalena, tojo nicã apego María ĩꞌadujicãrã niwã. \s1 Surara Jesure yaaꞌcaropʉ coꞌteꞌque niꞌi \p \v 62 Ape nʉmʉ, sauru ʉ̃sã soowʉari nʉmʉ nicã paꞌia wiorã, tojo nicã fariseo masã Pilato tiropʉ waꞌacãrã niwã. \v 63 Topʉ etarã, Pilatore aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Wiogʉ, ʉ̃sã sõꞌonícʉ catigʉpʉ nisoosepijagʉ níꞌquere wãcũꞌu. Cʉ̃ “Iꞌtia nʉmʉ yʉꞌʉ wẽ́rĩ́ca beꞌro masãgʉ̃ti”, niwĩ. \v 64 Tojo weegʉ mʉꞌʉ yarã surarare cʉ̃rẽ yaaꞌcaropʉ coꞌtedutigʉ oꞌóya. Iꞌtia nʉmʉ añurõ coꞌtedutiya. Tojo weeticã, cʉ̃ buꞌerã ñamipʉ cʉ̃ ya upʉre yajarã waꞌabosama. Na yajáca beꞌro masãrẽ aꞌtiro nirãsama. “Wẽrĩꞌcʉpʉ nimigʉ̃, masã waꞌacʉ niami”, nibosama. Na aꞌtiro nicãma, aꞌte todʉporo nisooꞌque nemorõ ñaꞌabutiarosaꞌa, nicãrã niwã. \p \v 65 Tere tʉꞌogʉ, Pilato narẽ nicʉ niwĩ: \p —Ãꞌrã nima surara. Narẽ miaña. Ti masãpe mejẽcã waꞌari nírã, noꞌo mʉsã põtẽorõ coꞌtedutiya, nicʉ niwĩ. \p \v 66 Tojo weerã na surarare Jesure yaaꞌcaropʉ coꞌtedutirã cũucãrã niwã. Jesú buꞌerã ti tutipʉ sãjãaticãꞌto nírã ʉ̃tãgã na biꞌacaga buꞌi niꞌcã da piꞌra õꞌocãrã niwã. Na sãjãacã, ĩꞌamasĩrãti nírã, tojo weecãrã niwã. \fig Surara Jesure cũuꞌcaropʉ coꞌteꞌque niꞌi|alt="Make 80 percent Soldiers guarding tomb" src="cn01849b.tif" size="span" ref="Mt 27.62-66" \fig* \c 28 \s1 Jesú cʉ̃ masãꞌque niꞌi \r (Mr 16.1-8; Lc 24.1-12; Jn 20.1-10) \p \v 1 Sauru ʉ̃sã soowʉari nʉmʉ beꞌro soorinʉmʉ nicã, ñamiacã ñaꞌcũrõ boꞌrestedijatiri cura María Magdalena, apego María meꞌrã Jesure yaaꞌcaropʉ ĩꞌarã waꞌacãrã niwã. \v 2 Wãcũña marĩrõ diꞌta ʉpʉtʉ narãsãcaro niwʉ̃. Tojo waꞌari cura niꞌcʉ̃ Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ ʉꞌmʉsecjʉ̃ dijaticʉ niwĩ. Cʉ̃ Jesure yaaꞌcaropʉ etagʉ, na biꞌáca ʉ̃tãgãrẽ pãocʉ niwĩ. Pãotoja, tiga buꞌipʉ dujicʉ niwĩ. \v 3 Cʉ̃ bʉpo yaꞌbaro weronojõ asistecʉ niwĩ. Cʉ̃ yaro suꞌtiro ʉpʉtʉ buticaro niwʉ̃. \v 4 Surara cʉ̃rẽ ĩꞌarã, ʉpʉtʉ ui narãsã, wẽrĩꞌcãrã weronojõ bʉrʉqueꞌacãrã niwã. \p \v 5 Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ sõꞌonícãrã numiarẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉre uiticãꞌña. Yʉꞌʉ masĩꞌi, mʉsã Jesú na curusapʉ paabiꞌpe wẽjẽꞌcʉre aꞌmarã weeꞌe. \v 6 Aꞌtore marĩmi. Cʉ̃ níꞌcaronojõta masãtojami. Cʉ̃rẽ cũuꞌcarore ĩꞌarã aꞌtia, ni pijisãjãacʉ niwĩ. \v 7 Narẽ ĩꞌotoja, “Cʉ̃ buꞌerãrẽ sojaro meꞌrã wererã waꞌaya. Aꞌtiro ni wereya narẽ: ‘Wẽrĩꞌcʉpʉ nimigʉ̃, masãtojacʉ niami. Galileapʉ mʉsã dʉporo waꞌayugʉsami. Topʉ cʉ̃rẽ ĩꞌarãsaꞌa’, ni wereya. Aꞌtere mʉsãrẽ weregʉ aꞌtiapʉ”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ. \p \v 8 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, numia Jesure yaaꞌcaropʉ níꞌcãrã maata waꞌa waꞌacãrã niwã. Uimirã, eꞌcatise meꞌrã waꞌacãrã niwã. Jesú buꞌerã níꞌcãrãrẽ quetiwererã waꞌarã omawãꞌcãcãrã niwã. \p \v 9 Na topʉ waꞌari cura Jesú narẽ bajua, añuduticʉ niwĩ. Tojo weecã, cʉ̃ pʉꞌto waꞌa ejaqueꞌa, dʉꞌpocãrĩpʉ ñeꞌe, ẽjõpeocãrã niwã. \v 10 Narẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉre uiticãꞌña. Yʉꞌʉ buꞌerãrẽ Galileapʉ waꞌadutirã waꞌaya. Topʉ yʉꞌʉre ĩꞌarãsama, nicʉ niwĩ. \s1 Surara na ĩꞌaꞌquere ãpẽrãrẽ wereꞌque niꞌi \p \v 11 Numia Jesú buꞌerãrẽ wererã waꞌari cura niꞌcãrẽrã surara Jesure yaaꞌcaropʉ coꞌteꞌcãrã macãpʉ piꞌacãrã niwã. Paꞌia wiorãrẽ nipeꞌtise topʉ waꞌaꞌquere werecãrã niwã. \v 12 Na tojo nicã tʉꞌorã, paꞌia wiorã, judío masã bʉcʉrã meꞌrã nerẽcãrã niwã. Na “¿Deꞌro weeroʉati?” ni apocãrã niwã. Na niꞌcãrõnojõ wãcũ, aꞌtiro weecãrã niwã. Masãrẽ nisooato nírã surarare pajiro niyeru wapayecãrã niwã. \v 13 Aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Aꞌtiro niña masãrẽ: “Ñamipʉ ʉ̃sã cã́rĩ́ca beꞌro Jesú buꞌerã ejacãrã niama. Eja, cʉ̃ ya upʉre yajawãꞌcãcãrã niama”, niña, nicãrã niwã surarare. \v 14 Apeye quẽꞌrãrẽ ninemocãrã niwã: \p —Pilato Judea diꞌta wiogʉ aꞌtere masĩcã, ʉ̃sã “Diacjʉ̃ta tojo waꞌacaro niapʉ”, nitamurãti. Ʉ̃sã tojo nicã, mʉsãrẽ suꞌrisome. Mʉsãrẽ buꞌiri daꞌresome, nicãrã niwã. \fig Jesú ʉꞌmʉsepʉ mʉjãgʉ̃tigʉ cʉ̃ buꞌerãrẽ weretʉoꞌque niꞌi|alt="Jesus on hill with 11 disciples" src="cn01882B.tif" size="col" ref="Mt 28.16-20" \fig* \p \v 15 Tojo nicã tʉꞌorã, surara niyeru ñeꞌecãrã niwã. Beꞌro narẽ weredutiꞌcaronojõta weecãrã niwã. Na tojo nise seꞌsa waꞌacaro niwʉ̃. Aꞌtocateropʉ quẽꞌrãrẽ judío masã surara na nisooꞌquere ẽjõpeo ucũdecotima yujupʉ. \s1 Jesú cʉ̃ wẽrĩ masã́ca beꞌro cʉ̃ buꞌerãrẽ “Aꞌtiro weeya” níꞌque niꞌi \r (Mr 16.14-18; Lc 24.36-49; Jn 20.19-23) \p \v 16 Beꞌro ʉ̃sã Jesú buꞌerã once Galileapʉ waꞌawʉ. Jesú cʉ̃ wẽrĩse dʉporo ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉ ʉ̃sãrẽ waꞌadutiꞌcʉpʉ waꞌawʉ. \v 17 Topʉ Jesure ĩꞌawʉ̃. Cʉ̃rẽ ĩꞌa ejaqueꞌa, ẽjõpeowʉ. Tojo weemicã, ʉ̃sã niꞌcãrẽrã “¿Cʉ̃́ta nitiba?” ni wãcũwʉ̃. \v 18 Beꞌro Jesú ʉ̃sã pʉꞌtopʉ aꞌti, aꞌtiro niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre wiogʉ sõrõtojami. Nipeꞌtiro ʉꞌmʉse, aꞌti diꞌtare dutimasĩꞌi. \v 19 Tojo weerã nipeꞌtirocjãrãpʉre yé quetire wererã waꞌaya. Narẽ mʉsã weronojõ yʉꞌʉ buꞌerã sãjãcã weeya. Narẽ wãmeyerã, yʉꞌʉ pacʉ, yʉꞌʉ, Espíritu Santu wãme meꞌrã wãmeyeya. \v 20 Nipeꞌtise yʉꞌʉ mʉsãrẽ dutiꞌquere narẽ yʉꞌti buꞌecã weeya. Narẽ nipeꞌtise nʉmʉrĩ yʉꞌʉ mʉsãrẽ buꞌeꞌquere wereya. Aꞌtere masĩña. Nipeꞌtise nʉmʉrĩ mʉsã meꞌrã ninuꞌcũcʉ̃saꞌa. Téé aꞌti turi peꞌticãpʉ quẽꞌrã mʉsã meꞌrã ninuꞌcũcʉ̃saꞌa, ni werewĩ Jesú.