\id LUK - Tucano (Colombia edition) NT+ [tuoC] -Colombia 2015 (DBL 2015) \h SAN LUCAS \toc1 Luca Jesucristo ye quetire ojaꞌque niꞌi \toc2 San Lucas \toc3 Lc \mt1 Luca Jesucristo ye quetire ojaꞌque niꞌi \is1 Aꞌti pũrĩ aꞌtiro weero ojanoꞌpã nise niꞌi \ip Ãꞌrĩ niꞌcʉ̃ta ãpẽrã Jesucristo ye quetire ojaꞌcãrã waꞌteropʉre judío masʉ̃ nitigʉ nicʉ niwĩ. Cʉ̃ Pablo meꞌrãcjʉ̃ waro nígʉ̃, cʉ̃ meꞌrã tojota daꞌrayapaticãꞌcʉ niwĩ. Cʉ̃ Jesucristo ẽjõpeonʉꞌcãꞌquema deꞌro nicã, noꞌopʉ ẽjõpeogʉ ẽjõpeonʉꞌcãpĩ. Masĩnoꞌña marĩꞌi. Añurõ weeri masʉ̃, tojo nicã ocoyeri masʉ̃ nicʉ niwĩ. Cʉ̃ Siria diꞌtapʉ nirĩ macã Antioquíapʉ bajuacʉ niwĩ. \ip Aꞌti pũrĩ nipeꞌtirãpʉreta Jesú yʉꞌrʉogʉ aꞌticʉ niwĩ nisere ojanoꞌcaro niwʉ̃. Israe curuacjãrã seꞌsarore yʉꞌrʉogʉ aꞌticʉ niwĩ, ni ojanoꞌña marĩcaro niwʉ̃. \ip Ãpẽrã Jesucristo ye quetire ojaꞌcãrã nemorõ Jesú cʉ̃ catiri ʉmʉcore, cʉ̃ weesetiꞌquere ojayʉꞌrʉnʉꞌcãcʉ niwĩ. Tere ojase dʉporo queoro ojasĩꞌrĩgʉ̃, aꞌtiro weecʉ niwĩ. Ãpẽrã Jesú ye quetire werecã ĩꞌabesetojagʉpʉ, tojo nicã nipeꞌtise Jesú weesetiꞌquere besenʉꞌcõpeꞌotojagʉpʉ ojacʉ niwĩ. \ip Aꞌti pũrĩrẽ Teófilo wãmetigʉ, judío masʉ̃ nitigʉre ojacʉ niwĩ. \c 1 \s1 Luca ¿deꞌro weegʉ aꞌti pũrĩrẽ ojapari? nise niꞌi \p \v 1 Pãjãrã masã ʉ̃sã waꞌteropʉ waꞌaꞌquere Jesú ye quetire ojasĩꞌrĩcãrã niwã. \v 2 Ʉ̃sãrẽ buꞌeꞌcaronojõta ojacãrã niwã. Jesú ne waro weenʉꞌcãꞌquere ĩꞌaꞌcãrã, cʉ̃ ye quetire weretamuꞌcãrã wereturiacãrã niwã. Tereta ãpẽrã ojacãrã niwã. \v 3-4 Yʉꞌʉ quẽꞌrã ne waro nʉꞌcãꞌque meꞌrã nipeꞌtise Jesú ye quetire ĩꞌabesepeꞌocãꞌa. Tojo weetojagʉpʉ, yʉꞌʉ aꞌtere queoro ojameꞌrĩcãꞌsĩꞌrĩsaꞌa. Aꞌtiro weecã, añusĩꞌrĩ nígʉ̃, wiogʉ Teófilo, mʉꞌʉrẽ ojaꞌa. Mʉꞌʉrẽ ãpẽrã buꞌeꞌque diacjʉ̃ta niꞌi nidutigʉ ojagʉti. \s1 Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ ʉꞌmʉsecjʉ̃ Juã wãmeyeri masʉ̃ cʉ̃ bajuatjere wereyuꞌque niꞌi \p \v 5 Aꞌte meꞌrã mʉꞌʉrẽ werenʉꞌcãgʉ̃ti. Herode Judea diꞌta wiogʉ nícaterore niꞌcʉ̃ paꞌi Zacaría wãmetigʉ nicʉ niwĩ. Cʉ̃ Abías wãmetigʉ ya curuacjʉ̃ paꞌi nicʉ niwĩ. Cʉ̃ nʉmo Isabe wãmetico niwõ. Co quẽꞌrã dʉporocjʉ̃pʉ paꞌi Aarṍ pãrãmeo nituriago nico niwõ. \v 6 Na pʉarãpʉta Õꞌacʉ̃ ĩꞌorõpʉre añurã nicãrã niwã. Õꞌacʉ̃ dutiꞌquere, tojo nicã Moisé dutiꞌquere queoro weecãrã niwã. Tojo weerã masã narẽ “Ñaꞌarã nima”, nímasĩticãrã niwã. \v 7 Isabe põꞌrã bocamasĩtico niwõ. Tojo weerã na põꞌrãmarĩcãrã niwã. Tojo nicã na pʉarãpʉta bʉcʉrã waro nicãrã niwã. \p \v 8 Niꞌcã nʉmʉ Zacaría ya curuacjãrãrẽ Õꞌacʉ̃ ĩꞌorõpʉ Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ daꞌrase nicaro niwʉ̃. \v 9 Na paꞌia weewʉaronojõpʉma níbocaca beꞌro Zacaríare Õꞌacʉ̃ Nibutiari Tucũ tiro ʉꞌmʉtise ʉ̃jʉ̃amorõdutirã sõrõcãrã niwã. \v 10 Cʉ̃ ʉꞌmʉtise ʉ̃jʉ̃apeori cura nipeꞌtirã masã sopepʉ ñubuerã weecãrã niwã. \v 11 Cʉ̃ tojo weeri cura niꞌcʉ̃ Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ ʉꞌmʉsecjʉ̃ cʉ̃ ʉ̃jʉ̃amorõpeoro diacjʉ̃ peꞌe bajuacʉ niwĩ. \v 12 Cʉ̃rẽ ĩꞌagʉ̃, Zacaría deꞌro wéémasĩticʉ niwĩ. Ʉcʉayʉꞌrʉacʉ niwĩ. \v 13 Cʉ̃ tojo weecã ĩꞌagʉ̃, Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉre uiticãꞌña. Õꞌacʉ̃ mʉꞌʉ ñubuesere tʉꞌoami. Mʉꞌʉ nʉmo Isabe niꞌcʉ̃ põꞌrãtigosamo. Cʉ̃rẽ Juã wãmeyeya. \v 14 Mʉꞌʉ cʉ̃ meꞌrã pũrõ eꞌcatigʉsaꞌa. Ãpẽrã quẽꞌrã cʉ̃ bajuacã, pãjãrã eꞌcatirãsama. \v 15 Mʉꞌʉ macʉ̃ Õꞌacʉ̃ ĩꞌorõpʉre mejõ nigʉ̃ mejẽta nigʉ̃sami. Ne vinorẽ, siꞌbioꞌquere sĩꞌrĩsome. Cʉ̃ bajuase dʉporo Espíritu Santure cʉoyʉꞌrʉatojagʉsami. \v 16 Pãjãrã Israe curuacjãrã Õꞌacʉ̃ na wiogʉre ẽjõpeoduꞌuꞌcãrãrẽ ẽjõpeocã weegʉsami tja. \v 17 Cʉ̃ marĩ wiogʉ dʉporo weremʉꞌtãsijagʉsami. Dʉporocjʉ̃pʉ Õꞌacʉ̃ ye cjasere weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ Elíamarĩcã Espíritu Santu tutuasere cʉoyʉꞌrʉacʉ niwĩ. Cʉ̃ weronojõ cʉ̃ quẽꞌrã cʉoyʉꞌrʉagʉsami. Aꞌtiro weegʉsami. Pacʉsʉmʉarẽ na põꞌrã meꞌrã cumuca marĩrõ niseticã weegʉsami. Tojo nicã yʉꞌrʉnʉꞌcãrĩ masãrẽ wiorã dutisere yʉꞌticã weegʉsami. Aꞌtiro wee masãrẽ marĩ wiogʉre ñeꞌedutigʉ buꞌeyugʉsami, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ. \p \v 18 Cʉ̃ tojo nicã, Zacaría sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro wee yʉꞌʉ aꞌtere “Diacjʉ̃ta niꞌi” nímasĩbosaʉ? Yʉꞌʉ bʉcʉ waro niꞌi. Yʉꞌʉ nʉmo quẽꞌrã bʉcʉo waro nimo, nicʉ niwĩ. \p \v 19 Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃rẽ daꞌracoꞌtegʉ Gabrie wãmetiꞌi. Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ ĩꞌorõpʉ niꞌi. Cʉ̃ mʉꞌʉ meꞌrã ucũdutigʉ, aꞌte queti añusere weredutigʉ oꞌoámi. \v 20 Niꞌcãrõacãrẽ mʉꞌʉ ẽjõpeotiꞌque buꞌiri ucũmasĩtigʉ tojagʉ́saꞌa. Téé mʉꞌʉ macʉ̃ bajuatiro põtẽorõ ne cãꞌrõ ucũsome. Õꞌacʉ̃ cʉ̃ ʉaro põtẽorõ tojo waꞌarosaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 21 Cʉ̃ tojo weeri cura sope pʉꞌtocjãrã peꞌe coꞌterã weecãrã niwã. Na Zacaría bajuticã, cʉ̃ yoogocã ĩꞌarã, “¿Deꞌro waꞌapariba cʉ̃rẽ?” nicãrã niwã. \v 22 Zacaría na tiropʉ wijaatagʉ, ucũmasĩticʉ niwĩ. “Topʉta Õꞌacʉ̃ apeyenojõ cʉ̃rẽ ĩꞌoapĩ”, nicãrã niwã. Cʉ̃ ucũmasĩtitjĩgʉ̃ ucũrõnojõ oꞌogʉ, omocãrĩ meꞌrã narẽ weequeocʉ niwĩ. \p \v 23 Cʉ̃ Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ daꞌrase nʉmʉrĩ peꞌtíca beꞌro cʉ̃ ya wiꞌipʉ dajatojaacʉ niwĩ. \v 24 Beꞌro, cʉ̃ nʉmo Isabe nijĩpaco tojaco niwõ. Niꞌcãmocʉse mujĩpũrĩ co ne wijatico niwõ. \v 25 Co aꞌtiro wãcũco niwõ: “Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉ põꞌrãmarĩgõ níꞌcore weetamuami. Masã tojowaro ĩꞌacõꞌadutitigʉ yʉꞌʉre añurõ weemi”, nico niwõ. \s1 Maríare Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ ʉꞌmʉsecjʉ̃ Jesú bajuatjere wereyuꞌque niꞌi \p \v 26 Seis mujĩpũrĩ Isabe nijĩpaco nirṍ yʉꞌrʉcaro niwʉ̃. Ticʉse mujĩpũrĩ beꞌro Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ Gabriere aꞌtiro weecʉ niwĩ. Galilea diꞌta nirĩ macã Nazarepʉ oꞌócʉ niwĩ tja. \v 27 Cʉ̃rẽ niꞌcõ numio Maríare, ne apĩ ʉmʉ meꞌrã niñaꞌtiꞌcore quetiweredutigʉ oꞌócʉ niwĩ. Co niꞌcʉ̃ Davi pãrãmi nituriagʉ José wãmetigʉ meꞌrã omocã dʉꞌtegotigo weeco niwõ. \v 28 Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ co nirõpʉ sãjãa, añudutigʉ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —María, mʉꞌʉrẽ añudutise miitiꞌi. Õꞌacʉ̃ mʉꞌʉrẽ añurõ wéégʉ pajañaꞌmi. Cʉ̃ marĩ wiogʉ mʉꞌʉ meꞌrã nimi. Nipeꞌtirã numia yʉꞌrʉoro mʉꞌʉrẽ añurõ weeyʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃sami, nicʉ niwĩ. \p \v 29 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogo, tʉꞌomarĩa waꞌaco niwõ. \p —¿Deꞌro weegʉ yʉꞌʉre tojo añudutiti? nico niwõ. \v 30 Beꞌro Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —María, yʉꞌʉre uiticãꞌña. Õꞌacʉ̃ ĩꞌorõpʉre mʉꞌʉ añuse bocapʉ. Mʉꞌʉ meꞌrã eꞌcatisami. \v 31 Niꞌcãrõacãrẽ mʉꞌʉ nijĩpaco tojagósaꞌa. Niꞌcʉ̃ põꞌrãtigosaꞌa. Cʉ̃rẽ Jesú wãme õꞌoña. \v 32 Cʉ̃ mejõ nigʉ̃ mejẽta nigʉ̃sami. “Õꞌacʉ̃ ʉꞌmʉsecjʉ̃ macʉ̃ nimi”, ninoꞌgʉ̃sami. Cʉ̃ ñecʉ̃ Davire weeꞌcaronojõ Õꞌacʉ̃ wiogʉ sõrõgʉ̃sami. \v 33 Tojo weegʉ Israe curuacjãrãrẽ dutinuꞌcũcʉ̃sami. Cʉ̃ dutise ne peꞌtisome. Wiogʉ ninuꞌcũcʉ̃sami, nicʉ niwĩ. \p \v 34 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogo, María Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉre sẽrĩtiñaꞌco niwõ: \p —¿Deꞌro wee aꞌte tojo waꞌabosari? Yʉꞌʉ ne niꞌcʉ̃ ʉmʉ meꞌrã niweꞌe, nico niwõ. \p \v 35 Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ core yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Espíritu Santu mʉꞌʉpʉre dijatagʉsami. Õꞌacʉ̃ ʉꞌmʉsecjʉ̃ cʉ̃ tutuase mʉꞌʉpʉre oꞌmecurua weronojõ dijati, tuubiꞌarosaꞌa. Tojo weegʉ mʉꞌʉ macʉ̃ Õꞌacʉ̃ yagʉ añugʉ̃ waro tojagʉ́sami. Cʉ̃ “Õꞌacʉ̃ macʉ̃ nimi”, ninoꞌgʉ̃sami. \v 36 Mʉꞌʉ basuco Isabe quẽꞌrã bʉcʉo waro nimigõ, niꞌcʉ̃ macʉ̃ wʉagosamo. Co na “Põꞌrã marĩmo” ninoꞌco co nijĩpaco nirṍ seis mujĩpũrĩ yʉꞌrʉtojaꞌa. \v 37 Õꞌacʉ̃rẽ nipeꞌtise weeta basioꞌo, nicʉ niwĩ. \p \v 38 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogo, María yʉꞌtico niwõ: \p —Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃rẽ daꞌrawãꞌñacoꞌtego niꞌi. Õꞌacʉ̃ mʉꞌʉ níꞌcaronojõta yʉꞌʉre weeato, nico niwõ. \p Co tojo nituꞌajaca beꞌro Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ waꞌa waꞌacʉ niwĩ. \s1 María Isabere ĩꞌagõ waꞌaꞌque niꞌi \p \v 39 Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ wéréca beꞌro María yoogoro marĩrõ aꞌtiro weeco niwõ. Te nʉmʉrĩta co basuco Isabere opa buꞌpa nirĩ macã Judea diꞌtapʉ ĩꞌagõ waꞌaco niwõ. \v 40 Topʉ ejago, Zacaría ya wiꞌipʉ sãjãaco niwõ. Sãjãagõ, Isabere añudutico niwõ. \v 41 Co añuduticãta, Isabe macʉ̃ paa poꞌpeapʉ sãñagʉ̃ aꞌmeñaꞌcʉ niwĩ. Isabe Espíritu Santure cʉoyʉꞌrʉago tojaco niwõ. \v 42 Tojo weego co ʉpʉtʉ tutuaro meꞌrã ucũco niwõ: \p —Nipeꞌtirã numia yʉꞌrʉoro Õꞌacʉ̃ mʉꞌʉrẽ añurõ weeyʉꞌrʉnʉꞌcãmi. Mʉꞌʉ macʉ̃ quẽꞌrãrẽ añurõ weemi. \v 43 Mʉꞌʉ yʉꞌʉ wiogʉ paco yʉꞌʉre ĩꞌagõ aꞌticã, añubutiaro waꞌaꞌa. \v 44 Mʉꞌʉ añudutisere tʉꞌocãta, yʉꞌʉ macʉ̃ paa poꞌpeapʉ sãñagʉ̃ eꞌcatise meꞌrã aꞌmeñaꞌmi. \v 45 Õꞌacʉ̃ marĩ wiogʉ mʉꞌʉrẽ “Tojo weegʉti” níꞌque queoro waꞌarosaꞌa. Mʉꞌʉ cʉ̃ tojo níꞌquere tʉꞌo ẽjõpeoꞌco eꞌcatiꞌi, nico niwõ Isabe. \q1 \v 46 Beꞌro María aꞌtiro nico niwõ: \q1 Yʉꞌʉ ejeripõꞌrãpʉ Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉ wiogʉre eꞌcatise oꞌoꞌo. \q1 \v 47 Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre yʉꞌrʉogʉ meꞌrã eꞌcatiꞌi. \q1 \v 48 Yʉꞌʉ mejõ nigõrẽ Õꞌacʉ̃ aꞌtiro weecʉ niami. \q1 Cʉ̃rẽ daꞌrawãꞌñacoꞌtegore wãcũcʉ niami. \q1 Aꞌtiro nicã meꞌrã nipeꞌtirã yʉꞌʉre “Õꞌacʉ̃ añurõ weeami core”, nirãsama. \q1 \v 49 Õꞌacʉ̃ tutuayʉꞌrʉagʉ yʉꞌʉre añubutiase waro weeami. \q1 Cʉ̃ añuyʉꞌrʉagʉ, ñaꞌase moogʉ̃ nimi. \q1 \v 50 Nipeꞌtirã cʉ̃rẽ wiopesase meꞌrã tʉꞌoñaꞌrãrẽ pajañaꞌnuꞌcũcʉ̃sami. \q1 \v 51 Cʉ̃ tutuaro meꞌrã peje añuse weemi. \q1 Ãpẽrã yʉꞌrʉoro niꞌi ni tʉꞌoñaꞌrãrẽ docaqueꞌacã weemi. \q1 \v 52 Wiorã nimiꞌcãrãrẽ mejõ nirã tojacã weemi. \q1 Mejõ nirã́ peꞌere wiorã weronojõ morõmi. \q1 \v 53 Ʉjaboarãrẽ peje waro añuse oꞌomi. \q1 Peje cʉomiꞌcãrãrẽ ne ñeꞌenojõ marĩrã tojacã weemi. \q1 \v 54 Israe curuacjãrã cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterãrẽ weetamumi. \q1 Ne cãꞌrõ narẽ pajañaꞌticã weetimi. \q1 \v 55 Cʉ̃ marĩ ñecʉ̃sʉmʉarẽ “Tojo weegʉti” níꞌcaronojõta weemi. \q1 Abrahãrẽ, tojo nicã cʉ̃ pãrãmerã nituriarãrẽ pajañaꞌnuꞌcũcʉ̃sami, nico niwõ María. \p \v 56 María Isabe tiropʉ iꞌtia mujĩpũ tojáníco niwõ. Beꞌro co ya wiꞌipʉ dajatojaaco niwõ. \s1 Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ bajuaꞌque niꞌi \p \v 57 Beꞌro Isabe co macʉ̃rẽ wʉariteronojõ ejacaro niwʉ̃. Titare co macʉ̃ bajuacʉ niwĩ. \v 58 Cʉ̃ bajuáca beꞌro co acawererã, ãpẽrã co ya wiꞌi pʉꞌto nirã́ core eꞌcatitamurã waꞌacãrã niwã. Õꞌacʉ̃ core añubutiase weecã ĩꞌarã, tojo weecãrã niwã. \v 59 Niꞌcã semana cʉ̃ bajuáca beꞌro Moisé dutiꞌcaronojõta weecãrã niwã. Cʉ̃ õꞌrẽcjʉ yapa caserore yejecõꞌadutirã waꞌacãrã niwã. Masã cʉ̃rẽ cʉ̃ pacʉ wãme weronojõ Zacaría wãmeyesĩꞌrĩcãrã nimiwã. \v 60 Na tojo weesĩꞌrĩmicã, cʉ̃ paco narẽ nico niwõ: \p —Niweꞌe. Cʉ̃ Juã wãmetigʉsami, nico niwõ. \p \v 61 Masã peꞌe “¿Deꞌro weegʉ? Mʉꞌʉ acawererã Juã wãmetirã marĩma”, nicãrã niwã. \p \v 62 Beꞌro Zacaríare “¿Mʉꞌʉ deꞌro wãme õꞌosĩꞌrĩsari?” nírã, weequeose meꞌrã sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã. \v 63 Na tojo nicã, niꞌcã pjĩ sẽrĩcʉ niwĩ. Ti pjĩpʉ cʉ̃ “Juã wãmetigʉsami”, ni ojacʉ niwĩ. Nipeꞌtirã cʉ̃ tojo weesere ĩꞌarã, ʉcʉapeꞌtia waꞌacãrã niwã. \v 64 Cʉ̃ ojáca beꞌro maata Zacaría apaturi ucũnʉꞌcãcʉ niwĩ tja. Tojo nicã Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌocʉ niwĩ. \v 65 Zacaría tojo weese meꞌrã nipeꞌtirã cʉ̃ pʉꞌto nirã́ ʉcʉapeꞌtia waꞌacãrã niwã. Nipeꞌtirã to ʉꞌmʉase buꞌpapʉ nirã́ Judeacjãrã tojo waꞌaꞌquere werestewãꞌcãcãrã niwã. \v 66 Nipeꞌtirã na tojo wereturiasere masĩrã, pũrõ wãcũcãrã niwã. Cʉ̃ Õꞌacʉ̃ tutuaro meꞌrã bajuacã ĩꞌarã, aꞌmerĩ sẽrĩtiñaꞌmʉjãcãrã niwã: \p —¿Cʉ̃ wĩꞌmagʉ̃ bʉcʉ ẽjãgʉ̃, deꞌro nigʉ̃nojõ nigʉ̃sari? nicãrã niwã. \s1 Zacaría Õꞌacʉ̃rẽ basapeoꞌque niꞌi \p \v 67 Wĩꞌmagʉ̃ pacʉ Zacaría Espíritu Santure cʉoyʉꞌrʉacʉ niwĩ. Tojo weegʉ Õꞌacʉ̃ ucũdutisere aꞌtiro ucũcʉ niwĩ: \q1 \v 68 Marĩ wiogʉ Õꞌacʉ̃ Israe curuacjãrã wiogʉre añurõ ucũrã. \q1 Marĩ tiro, cʉ̃ yarã tiropʉ aꞌtimi. \q1 Marĩrẽ weetamugʉ̃, añurõ yʉꞌrʉcã weegʉsami. \q1 \v 69 Cʉ̃ marĩrẽ yʉꞌrʉoacjʉ tutuayʉꞌrʉagʉre oꞌógʉsami. \q1 Cʉ̃rẽ Davi pãrãmerã nituriarã waꞌteropʉ nigʉ̃rẽ oꞌógʉsami. \q1 Davi Õꞌacʉ̃rẽ daꞌrawãꞌñacoꞌtegʉ nicʉ niwĩ. \q1 \v 70 Aꞌtere ne waropʉta cʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masã ñaꞌase moorã meꞌrã Õꞌacʉ̃ “Tojo weegʉti”, nicʉ niwĩ. \q1 \v 71 Nipeꞌtirã marĩrẽ waparãtirãrẽ, marĩrẽ ĩꞌatuꞌtirãrẽ yʉꞌrʉweticã weegʉsami. \q1 \v 72 Tojo nicã marĩ ñecʉ̃sʉmʉarẽ “Mʉsãrẽ pajañaꞌgʉ̃ti. \q1 Yʉꞌʉ ‘Tojo weegʉti’ níꞌque añusere ne acobojosome”, nicʉ niwĩ. \q1 \v 73 Aꞌtere Õꞌacʉ̃ cʉ̃ basuta marĩ ñecʉ̃ Abrahãrẽ “Tojo weegʉti”, nicʉ niwĩ. \q1 \v 74 Marĩrẽ ĩꞌatuꞌtirãrẽ yʉꞌrʉcã weegʉsami. \q1 Tojo nicã uiro marĩrõ marĩrẽ cʉ̃ dutiro weecã weegʉsami. \q1 \v 75 Nipeꞌtiro marĩ catiro põtẽorõ añurã, cʉ̃ yarã cʉ̃ ʉaro weecã weegʉsami, nicʉ niwĩ Zacaría. \q1 \v 76 Mʉꞌʉ, yʉꞌʉ macʉ̃acã, marĩ wiogʉ aꞌtiatji maꞌarẽ apoyumʉꞌtãgʉ̃ nigʉ̃saꞌa. \q1 Tojo weegʉ “Õꞌacʉ̃ ʉꞌmʉsecjʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ nimi”, ninoꞌgʉ̃saꞌa. \q1 \v 77 Mʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ yarãrẽ aꞌtiro nigʉ̃saꞌa: \q1 “Mʉsã ñaꞌarõ weeꞌquere acobojose sẽrĩcã, mʉsãrẽ acobojogʉsami. \q1 Aꞌtiro wéégʉ, mʉsã pecameꞌepʉ waꞌaboꞌcãrãrẽ yʉꞌrʉogʉsami”, nigʉ̃saꞌa. \q1 \v 78 Õꞌacʉ̃ marĩ wiogʉ marĩrẽ maꞌi pajañaꞌtjĩagʉ̃, cʉ̃ macʉ̃ marĩrẽ yʉꞌrʉoacjʉre oꞌógʉsami. \q1 \v 79 Cʉ̃ naꞌitĩꞌarõpʉ nirãrẽ sĩꞌorõ weronojõ marĩ cʉ̃rẽ masĩtirã, pecameꞌepʉ waꞌaboꞌcãrãrẽ cʉ̃rẽ masĩcã weegʉsami. \q1 Tojo wee marĩ ñaꞌarõ weeꞌquere acobojogʉ, marĩrẽ cʉ̃ meꞌrã añurõ niseticã weegʉsami, nicʉ niwĩ Zacaría. \p \v 80 Wĩꞌmagʉ̃ bʉcʉa, siape meꞌrã Õꞌacʉ̃rẽ nemorõ ẽjõpeowãꞌcãcʉ niwĩ. Yucʉ marĩrõ, masã marĩrõpʉ nibajaqueꞌaticʉ niwĩ. Téé Israe curuacjãrãrẽ buꞌenʉꞌcãcateropʉ topʉ nitʉocʉ niwĩ. \c 2 \s1 Jesú cʉ̃ bajuaꞌque niꞌi \r (Mt 1.18-25) \p \v 1 Jesú cʉ̃ bajuase dʉporo nipeꞌtirã romano masã wiogʉ Augusto wãmetigʉ nipeꞌtirã masãrẽ baꞌpaqueogʉtigʉ, na wãmerẽ ojaõꞌoduticʉ niwĩ. \v 2 Cirenio, Siria diꞌta wiogʉ nícatero ne waro ojaõꞌose nʉꞌcãcaro niwʉ̃. \v 3 Nipeꞌtirãrẽ na ñecʉ̃sʉmʉa bajuaꞌque macãrĩpʉ ojaõꞌogʉ̃ waꞌaduticʉ niwĩ. \p \v 4 Tojo weegʉ José Nazare Galilea diꞌta nirĩ macãpʉ níꞌcʉ wijawãꞌcãcʉ niwĩ. Belẽ́ Judea diꞌta nirĩ macãpʉ waꞌacʉ niwĩ. Topʉ cʉ̃ ñecʉ̃ Davi bajuacʉ niwĩ. Cʉ̃ Davi pãrãmi niyugʉ, topʉ ojaõꞌodutigʉ waꞌacʉ niwĩ. \v 5 Cʉ̃, cʉ̃ omocã dʉꞌteacjo María meꞌrã Belẽpʉ ojaõꞌodutigʉ waꞌacʉ niwĩ. Co wĩꞌmagʉ̃ cʉogo nico niwõ. \v 6 Na Belẽpʉ nirĩ cura María co wĩꞌmagʉ̃ ñeꞌerĩtero ejacaro niwʉ̃. \v 7 Topʉre na cãrĩrĩ wiꞌi bocaticãrã niwã. Tojo weerã ecarã na cãrĩrĩ wiꞌipʉ waꞌacãrã niwã. Topʉ co ne waro wĩꞌmagʉ̃ wʉaco niwõ. Cʉ̃rẽ suꞌti caseri meꞌrã oma, ecarã na baꞌari coꞌropʉ cũuco niwõ. \s1 Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterã ʉꞌmʉsecjãrã oveja coꞌterãrẽ Jesú bajuasere wereꞌque niꞌi \p \v 8 Belẽ́ sumutopʉ oveja coꞌterã nicãrã niwã. Na, na yarã ovejare coꞌterã, cãpũpʉ niboꞌreamʉjãcãrã niwã. \v 9 Wãcũña marĩrõ narẽ niꞌcʉ̃ Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ ʉꞌmʉsecjʉ̃ bajuacʉ niwĩ. Õꞌacʉ̃ cʉ̃ asistese na tiropʉ añurõ boꞌreyuseꞌsa waꞌacaro niwʉ̃. Tojo waꞌacã ĩꞌarã, ʉcʉayʉꞌrʉacãrã niwã. \v 10 Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ narẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉre uiticãꞌña. Mʉsãrẽ añuse quetire miitigʉ weeꞌe. Te quetire tʉꞌorã, nipeꞌtirã eꞌcatirãsama. \v 11 Niꞌcãcã ñami Davi ya macã Belẽpʉ mʉsãrẽ yʉꞌrʉoacjʉ bajuami. Cʉ̃ Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristo marĩ wiogʉ nimi. \v 12 Cʉ̃ wĩꞌmagʉ̃rẽ suꞌti caseri meꞌrã omaꞌcʉre bocaejarãsaꞌa. Waꞌicʉrã nirĩ wiꞌipʉ cũñagʉ̃rẽ ĩꞌarãsaꞌa. Mʉsã aꞌtere ĩꞌarã, “Diacjʉ̃ta wereapĩ”, nirãsaꞌa, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ. \p \v 13 Cʉ̃ tojo níca beꞌroacã cʉ̃ tiropʉ pãjãrã Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterã ʉꞌmʉsecjãrã bajuanemocãrã niwã. Na Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeorã, aꞌtiro eꞌcati basapeocãrã niwã: \fig Jesú bajuaꞌque niꞌi|alt="Make 120 percent Shepherds entering the stable" src="CN01625b.tif" size="col" ref="Lc 2.1-20; Mt 1.18-25" \fig* \q1 \v 14 Õꞌacʉ̃ ʉꞌmʉsecjʉ̃rẽ eꞌcatipeorã. \q1 Nipeꞌtirã cʉ̃rẽ “Añubutiami”, ni basapeoato. \q1 Aꞌti diꞌta peꞌere cʉ̃ añurõ weenoꞌcãrã ejerisãjãse cʉoato, nicãrã niwã. \p \v 15 Beꞌro Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterã ʉꞌmʉsepʉ mʉjã́ca beꞌro oveja coꞌterã na basu aꞌmerĩ ucũcãrã niwã: \p —Teꞌa quero Belẽpʉ. Tojo waꞌaꞌquere, Õꞌacʉ̃ marĩrẽ weredutiꞌquere ĩꞌarã marĩ, nicãrã niwã. \p \v 16 Tojo weerã sojaro meꞌrã macãpʉ piꞌacãrã niwã. Topʉ piꞌatarã, María, Joseré bocaejacãrã niwã. Wĩꞌmagʉ̃ quẽꞌrãrẽ ecarã baꞌari coꞌropʉ cũñagʉ̃rẽ ĩꞌacãrã niwã. \v 17 Cʉ̃rẽ ĩꞌáca beꞌro Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ wĩꞌmagʉ̃ ye quetire narẽ níꞌquere werestecãrã niwã. \v 18 Nipeꞌtirã na weresere tʉꞌorã, tʉꞌo ʉcʉamʉjãcãrã niwã. \v 19 María peꞌe oveja coꞌterã tojo nisere co seꞌsaro wãcũ tʉꞌoñaꞌcãꞌco niwõ. Ʉpʉtʉ tere wãcũnʉrʉ̃co niwõ. \v 20 Oveja coꞌterã Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ narẽ níꞌcaronojõta queoro waꞌacã ĩꞌarã, Õꞌacʉ̃rẽ “Añuyʉꞌrʉami”, ni eꞌcatitojaacãrã niwã. \s1 Jesure na Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ miaꞌque niꞌi \p \v 21 Niꞌcã semana Jesú bajuáca beꞌro na weewʉaronojõ weecãrã niwã. Jesure cʉ̃ õꞌrẽcjʉ yapa caserore yejecõꞌacãrã niwã. Titareta cʉ̃rẽ Jesú wãme õꞌocãrã niwã. Ti wãmerẽta Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ María co nijĩpaco nise dʉporo õꞌoduticʉ niwĩ. Tojo weerã tojo wãmeyecãrã niwã. \p \v 22 Wĩꞌmagʉ̃ co wʉáca beꞌro ticʉse nʉmʉrĩ yʉꞌrʉ́ca beꞌro na weewʉaronojõpʉma weecãrã niwã. Moisé dutise aꞌtiro nicaro niwʉ̃. Numia wĩꞌmagʉ̃ wʉáca beꞌro ticʉse nʉmʉrĩ beꞌro apaturi na níꞌcaronojõta tojato tja nírõ tojo duticaro niwʉ̃. Titare wĩꞌmagʉ̃rẽ Jerusalẽ́pʉ miacãrã niwã. Topʉ Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ miisãjãa, Õꞌacʉ̃rẽ “Mʉꞌʉ yagʉ nimi”, ni ĩꞌorã waꞌacãrã niwã. \v 23 Õꞌacʉ̃ dutise tojo niyucã, tere tojo weecãrã niwã. Aꞌtiro nicaro niwʉ̃: “Nipeꞌtirã bajuamʉꞌtãrã ʉmʉa Õꞌacʉ̃ yarã sãjãcã weenoꞌrãsama”, niwʉ̃. \v 24 Beꞌro María, tojo nicã José Õꞌacʉ̃ dutiꞌcaronojõta weecãrã niwã tja. Aꞌtiro nicaro niwʉ̃: “Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeorã, pʉarẽrã buja weronojõ bajurãrẽ oꞌoya. Na marĩcã buja pʉarã oꞌoya”, nicaro niwʉ̃. \p \v 25 Titare niꞌcʉ̃ Jerusalẽ́cjʉ̃ Simeó wãmetigʉ nicʉ niwĩ. Cʉ̃ añugʉ̃ waro Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeoyʉꞌrʉgʉ nicʉ niwĩ. Israe curuacjãrãrẽ yʉꞌrʉoacjʉre yucuegʉ weecʉ niwĩ. Espíritu Santu Simeó meꞌrã ninuꞌcũcʉ niwĩ. \v 26 Espíritu Santu cʉ̃rẽ aꞌtiro wereyutojacʉ niwĩ: \p —Cristo Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉre ĩꞌatimigʉ̃, mʉꞌʉ wẽrĩsome, nicʉ niwĩ. \v 27 Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ Jesure miáca nʉmʉrẽ Espíritu Santu Simeórẽ ti wiꞌipʉ waꞌaduticʉ niwĩ. Beꞌro Jesure cʉ̃ pacʉsʉmʉa Moisé dutiꞌcaronojõta wéérã, Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ miacãrã niwã. \v 28 Wĩꞌmagʉ̃rẽ ĩꞌagʉ̃, Simeó miiwʉacʉ niwĩ. Miiwʉa, Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatipeogʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \q1 \v 29 Wiogʉ, mʉꞌʉ “Aꞌtiro weegʉti” níꞌquere queoro weeapʉ. \q1 Tojo weegʉ niꞌcãrõacãrẽ yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ daꞌracoꞌtegʉ eꞌcatise meꞌrã wẽrĩmasĩꞌi. \q1 \v 30 Masãrẽ yʉꞌrʉoacjʉre ĩꞌatojaꞌa. \q1 \v 31 Mʉꞌʉ nipeꞌtirã masã ĩꞌorõpʉ cʉ̃rẽ masĩdutigʉ tojo weewʉ. \q1 \v 32 Cʉ̃́ta judío masã nitirãrẽ mʉꞌʉrẽ ẽjõpeodutigʉ sĩꞌogʉ̃ weronojõ weegʉsami. \q1 Tojo nicã nipeꞌtirã mʉꞌʉ yarã Israe curuacjãrã “Õꞌacʉ̃ añurõ weeami”, ninoꞌrãsama, nicʉ niwĩ Simeó. \p \v 33 Simeó wĩꞌmagʉ̃rẽ tojo nicã tʉꞌorã, José, tojo nicã Jesú paco tʉꞌomarĩa waꞌacãrã niwã. \v 34 Beꞌro Simeó narẽ “Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ añurõ weeato”, nicʉ niwĩ. María, Jesú pacore aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ ãꞌrĩ wĩꞌmagʉ̃rẽ aꞌtiro weedutigʉ beseapĩ. Cʉ̃rẽ ʉatirã Israe curuacjãrã cõꞌadijonoꞌrãsama. Cʉ̃rẽ ʉarã peꞌe morõpeonoꞌrãsama. Cʉ̃ Õꞌacʉ̃ ye cjasere ĩꞌomʉꞌtãgʉ̃ nigʉ̃sami. Pãjãrã cʉ̃rẽ teerãsama. \v 35 Tojo weese meꞌrã nipeꞌtirã wãcũsere bajuyoropʉ masĩnoꞌrõsaꞌa. Mʉꞌʉ peꞌere te diꞌpjĩ meꞌrã ñosẽrõ weronojõ pũrĩse tʉꞌoñaꞌgõsaꞌa, nicʉ niwĩ Maríare. \p \v 36 Apego Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉre Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masõ nico niwõ. Co Ana wãmetico niwõ. Fanuel macõ Aser curuacjõ nico niwõ. Bʉcʉo waro nico niwõ. Ne waropʉre nuꞌmio waro omocã dʉꞌteco niwõ. Co omocã dʉꞌtéca beꞌro siete cʉ̃ꞌmarĩ co marãpʉ meꞌrã nico niwõ. Ticʉse cʉ̃ꞌmarĩ beꞌro co marãpʉ wẽrĩa waꞌacʉ niwĩ. \v 37 Jesure na Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ miacaterore co wapewio ochenta y cuatro cʉ̃ꞌmarĩ cʉoco niwõ. Co Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉre ne wijatico niwõ. Topʉ Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeogo, ñamirĩ, ʉmʉcori beꞌti, ñubuenuꞌcũcãꞌco niwõ. \v 38 Simeó Maríare, Joseré ucũrĩ cura Ana na tiropʉ waꞌaco niwõ. Jesure ĩꞌagõ, Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌoco niwõ. Beꞌro nipeꞌtirã Jerusalẽ́cjãrã masãrẽ yʉꞌrʉoacjʉre coꞌterãrẽ Jesú ye cjasere wereco niwõ. \s1 María, José, Jesú na ya macã Nazarepʉ dajatojaaꞌque niꞌi \p \v 39 Nipeꞌtise Õꞌacʉ̃ dutiꞌquere weetuꞌajaca beꞌro María, José, Jesú na ya macã Nazare, Galilea diꞌtapʉ dajatojaacãrã niwã. \v 40 Wĩꞌmagʉ̃ siape meꞌrã bʉcʉa, nemorõ tutuagʉ, masĩnemogʉ̃ waꞌacʉ niwĩ. Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ añurõ weecʉ niwĩ. \s1 Jesú Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ wiorã meꞌrã ucũꞌque niꞌi \p \v 41 Jesú pacʉsʉmʉa nipeꞌtise cʉ̃ꞌmarĩ Pascua bosenʉmʉ nicã Jerusalẽ́pʉ bosenʉmʉrĩ waꞌawʉacãrã niwã. \v 42 Tojo weerã Jesú doce cʉ̃ꞌmarĩ cʉocã, na weewʉaronojõpʉma waꞌacãrã niwã tja. Jesú titare ne waro bosenʉmʉ waꞌagʉ weecʉ niwĩ. \v 43 Bosenʉmʉ yʉꞌrʉ́ca beꞌro José, María na ya macãpʉ dajatojaacãrã niwã. Titare Jesú peꞌe cʉ̃ paco María, José masĩrõ marĩrõ Jerusalẽ́pʉ tojacãꞌcʉ niwĩ. \v 44 Na Jesure “Ãpẽrã marĩ meꞌrãcjãrã meꞌrã waꞌayusami”, nicãrã nimiwã. Tojo weerã na wãcũqueꞌtiro marĩrõ niꞌcã nʉmʉ maꞌapʉre waꞌacãrã niwã. Beꞌropʉ na acawererã, na ĩꞌamasĩrã waꞌtero cʉ̃rẽ aꞌmacãrã nimiwã. \v 45 Ne bocaticãrã niwã. Tojo weerã cʉ̃rẽ aꞌmarã, Jerusalẽ́pʉ majãmitojacãrã niwã. \p \v 46 Iꞌtia nʉmʉ na Jerusalẽ́pʉ wijáca beꞌro Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ cʉ̃rẽ bocacãrã niwã. Cʉ̃ Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã waꞌteropʉ dujicʉ niwĩ. Na ucũsere tʉꞌo, cʉ̃ quẽꞌrã narẽ sẽrĩtiñaꞌmʉjãcʉ niwĩ. \v 47 Nipeꞌtirã cʉ̃ masĩsere ĩꞌarã, cʉ̃ yʉꞌtimeꞌrĩsere tʉꞌorã, ĩꞌamarĩamʉjãcãrã niwã. \v 48 Cʉ̃ Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ dujicã ĩꞌarã, cʉ̃ pacʉsʉmʉa ĩꞌamarĩacãrã niwã. Cʉ̃ paco cʉ̃rẽ nico niwõ: \p —Macʉ̃ ¿deꞌro weegʉ ʉ̃sãrẽ tojo weeati? Mʉꞌʉ pacʉ, yʉꞌʉ ʉpʉtʉ mʉꞌʉrẽ aꞌmapʉ. Ʉpʉtʉ wãcũqueꞌtiapʉ, nico niwõ. \p \v 49 Co tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weerã yʉꞌʉre aꞌmati? ¿Mʉsã yʉꞌʉ pacʉ ye cjasere weeroʉaꞌa nisere masĩtiati? nicʉ niwĩ. \p \v 50 Cʉ̃ pacʉsʉmʉa Jesú tojo nisere tʉꞌomasĩticãrã niwã. \p \v 51 Beꞌro na meꞌrã Nazarepʉ dajatojaacʉ niwĩ. Cʉ̃ todʉporopʉ weeꞌcaronojõta na dutisere añurõ yʉꞌtinuꞌcũcʉ niwĩ. Cʉ̃ paco nipeꞌtise Jerusalẽ́pʉ tojo waꞌaꞌquere wãcũnʉrʉ̃co niwõ. \v 52 Jesú siape meꞌrã bʉcʉa, masĩnemowãꞌcãcʉ niwĩ. Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ “Añugʉ̃ nimi”, ni ĩꞌacʉ niwĩ. Masã quẽꞌrã nipeꞌtirã cʉ̃rẽ añurõ wãcũcãrã niwã. \c 3 \s1 Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ buꞌeꞌque niꞌi \r (Mt 3.1-12; Mr 1.1-8; Jn 1.19-28) \p \v 1 Quince cʉ̃ꞌmarĩ Tiberio wãmetigʉ nipeꞌtirã romano masã wiogʉ nirĩ cura aꞌticʉrã cʉ̃ docacjãrã wiorã nicãrã niwã. Poncio Pilato Judea diꞌta wiogʉ nicʉ niwĩ. Herode Galilea diꞌta wiogʉ nicʉ niwĩ. Herode acabiji Felipe Iturea, Traconite wãmetise diꞌta wiogʉ nicʉ niwĩ. Lisanias wãmetigʉ Abilinia diꞌta wiogʉ nicʉ niwĩ. \v 2 Anás, tojo nicã Caifá paꞌia wiorã nicãrã niwã. Tita na wiorã nirĩ cura Õꞌacʉ̃ Zacaría macʉ̃ Juãrẽ masã marĩrõ, yucʉ marĩrõpʉ ucũcʉ niwĩ. \v 3 Beꞌro Juã nipeꞌtiro dia Jordã́ wãmetiri maa waꞌteropʉ yʉꞌrʉwãꞌcãcʉ niwĩ. Masãrẽ aꞌtiro buꞌecʉ niwĩ: \p —Mʉsã ñaꞌarõ weesetiꞌquere bʉjaweti dʉcayu, wãmeyenoꞌña. Tojo weerã mʉsã ñaꞌarõ weeꞌquere acobojonoꞌrãsaꞌa, nicʉ niwĩ. \v 4 Dʉporocjʉ̃pʉ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ Isaía ojaꞌcaronojõta Juã queoro weeseticʉ niwĩ. Aꞌtiro ojayunoꞌcaro niwʉ̃: \fig Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ masã marĩrõpʉ sijaꞌque niꞌi|alt="Make 120 percent John the Baptist in the wilderness" src="CN01650B.TIF" size="col" ref="Lc 3.2-17; Mt 3.1-12; Mr 1.1-8; Jn 1.19-28" \fig* \q1 Niꞌcʉ̃ yucʉ marĩrõ, masã marĩrõpʉ aꞌtiro caricũnuꞌcũbajaqueꞌatigʉsami: \q1 “Marĩ wiogʉ aꞌtiatji maꞌarẽ apoyuya. \q1 Diacjʉ̃ca maꞌa añurĩ maꞌa quẽꞌrã́rõ weronojõ weeyuya.” \q1 (Marĩ wiogʉ aꞌtiati dʉporo mʉsã nisetisere apoyuya, mʉsã wãcũsere dʉcayuya nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ.) \q1 \v 5 Nipeꞌtise diꞌta tʉꞌrʉri yaa, niꞌcãrõwijinoꞌrõsaꞌa. \q1 Nipeꞌtise ʉ̃rʉ̃pagʉ, opa buꞌpa diacjʉ̃ca pa weenoꞌrõsaꞌa. \q1 Maꞌarĩ diacjʉ̃ nitise maꞌarĩ diacjʉ̃nʉꞌcõnoꞌrõsaꞌa. \q1 Maꞌarĩ coperibʉjʉse yaamuꞌmuonoꞌrõsaꞌa. \q1 (Mʉsã ñaꞌarõ weesetiꞌquere dʉcayu, apoya nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ.) \q1 \v 6 Mʉsã tojo weecã, Õꞌacʉ̃ masãrẽ yʉꞌrʉosere nipeꞌtirã ĩꞌarãsama, ni ojacʉ niwĩ Isaía. \p \v 7 Masã Juã tiropʉ wãmeyedutirã waꞌacãrã niwã. Na tojo weecã, narẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã weetaꞌsari curuacjãrã aña weronojõ niꞌi. Aña nʉcʉ̃ ʉ̃jʉ̃cã, uiwãꞌcãsama. Mʉsã aña weronojõ buꞌiri daꞌresere uiꞌi. Tojo uirã, mʉsã ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjaweti dʉcayusĩꞌrĩtimirã, wãmeyedutirã aꞌtiapʉ. \v 8 Mʉsã diacjʉ̃ta ʉ̃sã ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjaweti dʉcayuapʉ nírã, mʉsã weesetise meꞌrã ĩꞌoña. Aꞌtiro wãcũticãꞌña: “Ʉ̃sã Abrahã pãrãmerã niꞌi. Tojo weerã Õꞌacʉ̃ tiropʉ waꞌarãsaꞌa”, ni wãcũticãꞌña. Mʉsã wãcũsere dʉcayuticã, Abrahã pãrãmerã nise wapamarĩꞌi. Õꞌacʉ̃ ʉagʉ, aꞌte ʉ̃tãperi meꞌrã Abrahã pãrãmerã waꞌacã weemasĩmi. Cʉ̃ tojo weecãma, na peꞌe Õꞌacʉ̃ ʉaro weebosama. \v 9 Marĩ yucʉpagʉ oteꞌquepagʉ weronojõ niꞌi. Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ yucʉpagʉ dʉca marĩsepagʉre besecõꞌarõ weronojõ weegʉsami. Yucʉ añurõ dʉcatiticjʉre paacõꞌa, ʉ̃jʉ̃acõꞌacãꞌnoꞌsaꞌa. Tere weeꞌcaro weronojõ mʉsã wãcũsere dʉcayuticã, añurõ weesetiticã, Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ cõmea meꞌrã paacõꞌagʉ̃ weronojõ buꞌiri daꞌregʉsami, nicʉ niwĩ Juã. \p \v 10 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, masã cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —To pũrĩcãrẽ ¿deꞌro weerãsari? nicãrã niwã. \p \v 11 Juã narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Noꞌo pʉaro suꞌtiro cʉogʉnojõ apĩ moogʉ̃rẽ niꞌcãrõ oꞌoya. Baꞌase cʉogʉnojõ baꞌase moogʉ̃ meꞌrã dʉcawaa baꞌaya, nicʉ niwĩ. \p \v 12 Ãpẽrã quẽꞌrã romano masã wiorãrẽ niyeru wapaseebosari masã Juã tiropʉ wãmeyedutirã waꞌacãrã niwã. Cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —Ʉ̃sãrẽ buꞌegʉ, ¿ʉ̃sã deꞌro weerãsari? nicãrã niwã. \p \v 13 Juã narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Romano masã na wapaseedutiꞌcaro nemorõ wapaseeticãꞌña. Na dutiro ejatuaro wapaseeya, nicʉ niwĩ. \p \v 14 Ãpẽrã surara quẽꞌrã cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —Ʉ̃sã waro, ¿deꞌro weerãsari? nicãrã niwã. \p Juã narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Ne ãpẽrã cʉosere ẽꞌmaticãꞌña. Na oꞌoticã, tutuaro meꞌrã narẽ uise oꞌo, ñaꞌarõ weeticãꞌña. Tere ʉarã, na weetiꞌquepʉreta weresãdojaticãꞌña. Mʉsã wapataꞌase meꞌrã diaꞌcʉ̃ eꞌcatiya, nicʉ niwĩ. \p \v 15 Masã Juã buꞌesere tʉꞌorã, ʉpʉtʉ wãcũcãrã niwã. \p —Apetero weegʉ Juã Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristo marĩ yoacã yucueꞌcʉ nisami, ni wãcũcãrã nimiwã. \v 16 Na tojo nisere masĩgʉ̃, Juã nipeꞌtirãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ mʉsãrẽ na ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjaweti, duꞌuama nígʉ̃, aco meꞌrã wãmeyeꞌe. Yʉꞌʉ beꞌro apĩ yʉꞌʉ nemorõ tutuagʉ aꞌtigʉsami. Cʉ̃ añugʉ̃ waro nimi. Yʉꞌʉ peꞌe mejõ nigʉ̃ tʉꞌoñaꞌa. Cʉ̃ ye sapature tuweemasĩtigʉ weronojõ cʉ̃rẽ ne niꞌcãrõwijimasĩtisaꞌa. Cʉ̃ pũrĩcã Espíritu Santure mʉsãrẽ oꞌógʉsami. Cʉ̃rẽ masã meꞌrã ninuꞌcũcã weegʉsami. Ñaꞌarõrẽ ʉ̃jʉ̃aweero weronojõ mʉsãrẽ añurõ tojato nígʉ̃ ñaꞌarõ weeꞌquere cõꞌagʉ̃sami. \v 17 Yʉꞌʉ beꞌro aꞌtigʉ niꞌcʉ̃ trigo suꞌtiweeri masʉ̃ weronojõ nimi. Cʉ̃ te suꞌtire mejẽcã sʉꞌawee, cõꞌasami. Te trigo peri quẽꞌrãrẽ mejẽcã mii, te nʉrõrĩ wiꞌipʉ nʉrõsami. Te suꞌtire pecameꞌepʉ ʉ̃jʉ̃acõꞌasami. Aꞌte weronojõ cʉ̃, cʉ̃ yarã warore bese, cʉ̃ tiropʉ miagʉ̃sami. Ãpẽrãrẽ pecameꞌepʉ cõꞌabajuriogʉsami. Ti meꞌe ne peꞌtisome, nicʉ niwĩ Juã. \p \v 18 Tojo weesenojõ meꞌrã peje apeye werecasanemocʉ niwĩ. Tenojõ meꞌrã Juã Õꞌacʉ̃ ye añuse quetire masãrẽ werecʉ niwĩ. \v 19 Apeyema tja Herode ti diꞌta Galilea wiogʉre tuꞌticʉ niwĩ. Herode cʉ̃ acabiji Felipe nʉmo Herodía wãmetigore ẽꞌma, nʉmoticʉ niwĩ. Tojo nicã apeye peje ñaꞌase weenemoꞌque buꞌiri tuꞌticʉ niwĩ. \v 20 Herode Juã cʉ̃ wereꞌquere tʉꞌoronojõ nígʉ̃, mejõ ñaꞌarõ weenemocʉ niwĩ. Juãrẽ buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ sõrõduticʉ niwĩ. \s1 Juã Jesure wãmeyeꞌque niꞌi \r (Mt 3.13-17; Mr 1.9-11) \p \v 21 Juãrẽ buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ sõrõatji dʉporo Juã pãjãrã masãrẽ wãmeyecʉ niwĩ. Beꞌro Jesú quẽꞌrãrẽ wãmeyecʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ wãmeyegʉ ñubueri cura ʉꞌmʉse pãrĩcaro niwʉ̃. \v 22 Tojo waꞌacã, Jesú buꞌipʉ Espíritu Santu buja weronojõ bajugʉ cʉ̃pʉre dijatacʉ niwĩ. Ʉꞌmʉsepʉ cʉ̃ pacʉ Õꞌacʉ̃ ucũdijogʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ yʉꞌʉ macʉ̃ yʉꞌʉ ʉpʉtʉ maꞌigʉ̃ niꞌi. Mʉꞌʉ meꞌrã pũrõ eꞌcatiꞌi, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú ñecʉ̃sʉmʉa na nituriamʉjãtiꞌque niꞌi \r (Mt 1.1-17) \p \v 23 Jesú treinta cʉ̃ꞌmarĩ waꞌtero cʉogʉ, buꞌenʉꞌcãcʉ niwĩ. Masã cʉ̃rẽ “José macʉ̃ nimi”, nicãrã nimiwã. José Elí macʉ̃ nicʉ niwĩ. \v 24 Elí Matat macʉ̃ nicʉ niwĩ. Matat Leví macʉ̃ nicʉ niwĩ. Leví Melqui macʉ̃ nicʉ niwĩ. Melqui Jana macʉ̃ nicʉ niwĩ. Jana José macʉ̃ nicʉ niwĩ. \v 25 José Matatías macʉ̃ nicʉ niwĩ. Matatías Amós macʉ̃ nicʉ niwĩ. Amós Nahúm macʉ̃ nicʉ niwĩ. Nahúm Esli macʉ̃ nicʉ niwĩ. Esli Nagai macʉ̃ nicʉ niwĩ. \v 26 Nagai Maat macʉ̃ nicʉ niwĩ. Maat Matatías macʉ̃ nicʉ niwĩ. Matatías Semei macʉ̃ nicʉ niwĩ. Semei Josec macʉ̃ nicʉ niwĩ. Josec Judá macʉ̃ nicʉ niwĩ. \v 27 Judá Joanán macʉ̃ nicʉ niwĩ. Joanán Resa macʉ̃ nicʉ niwĩ. Resa Zorobabel macʉ̃ nicʉ niwĩ. Cʉ̃ Salatiel macʉ̃ nicʉ niwĩ. Salatiel Neri macʉ̃ nicʉ niwĩ. \v 28 Neri Melqui macʉ̃ nicʉ niwĩ. Melqui Adi macʉ̃ nicʉ niwĩ. Adi Cosam macʉ̃ nicʉ niwĩ. Cosam Elmadam macʉ̃ nicʉ niwĩ. Cʉ̃ Er macʉ̃ nicʉ niwĩ. \v 29 Er Josué macʉ̃ nicʉ niwĩ. Josué Eliezer macʉ̃ nicʉ niwĩ. Eliezer Jorim macʉ̃ nicʉ niwĩ. Jorim Matat macʉ̃ nicʉ niwĩ. \v 30 Matat Leví macʉ̃ nicʉ niwĩ. Leví Simeó macʉ̃ nicʉ niwĩ. Simeó Judá macʉ̃ nicʉ niwĩ. Judá José macʉ̃ nicʉ niwĩ. José Jonam macʉ̃ nicʉ niwĩ. Jonam Eliaquim macʉ̃ nicʉ niwĩ. \v 31 Cʉ̃ Melea macʉ̃ nicʉ niwĩ. Melea Mena macʉ̃ nicʉ niwĩ. Mena Matata macʉ̃ nicʉ niwĩ. Matata Natán macʉ̃ nicʉ niwĩ. \v 32 Natán Davi macʉ̃ nicʉ niwĩ. Davi Isaí macʉ̃ nicʉ niwĩ. Isaí Obed macʉ̃ nicʉ niwĩ. Obed Booz macʉ̃ nicʉ niwĩ. Booz Sala macʉ̃ nicʉ niwĩ. Sala Naasón macʉ̃ nicʉ niwĩ. \v 33 Naasón Aminadab macʉ̃ nicʉ niwĩ. Cʉ̃ Admin macʉ̃ nicʉ niwĩ. Admin Arni macʉ̃ nicʉ niwĩ. Arni Esrom macʉ̃ nicʉ niwĩ. Esrom Fares macʉ̃ nicʉ niwĩ. Fares Judá macʉ̃ nicʉ niwĩ. \v 34 Judá Jacob macʉ̃ nicʉ niwĩ. Jacob Isaa macʉ̃ nicʉ niwĩ. Isaa Abrahã macʉ̃ nicʉ niwĩ. Abrahã Taré macʉ̃ nicʉ niwĩ. Taré Nacor macʉ̃ nicʉ niwĩ. \v 35 Nacor Serug macʉ̃ nicʉ niwĩ. Serug Ragau macʉ̃ nicʉ niwĩ. Ragau Peleg macʉ̃ nicʉ niwĩ. Peleg Heber macʉ̃ nicʉ niwĩ. Heber Sala macʉ̃ nicʉ niwĩ. \v 36 Sala Cainán macʉ̃ nicʉ niwĩ. Cainán Arfaxad macʉ̃ nicʉ niwĩ. Arfaxad Sẽ macʉ̃ nicʉ niwĩ. Sẽ Noé macʉ̃ nicʉ niwĩ. Noé Lamec macʉ̃ nicʉ niwĩ. \v 37 Lamec Matusalén macʉ̃ nicʉ niwĩ. Matusalén Enoc macʉ̃ nicʉ niwĩ. Enoc Jared macʉ̃ nicʉ niwĩ. Jared Mahalaleel macʉ̃ nicʉ niwĩ. Cʉ̃ Cainán macʉ̃ nicʉ niwĩ. \v 38 Cainán Enós macʉ̃ nicʉ niwĩ. Enós Set macʉ̃ nicʉ niwĩ. Set Adã́ macʉ̃ nicʉ niwĩ. Adã́ Õꞌacʉ̃ cʉ̃ ne waro wee dʉꞌpócãtiꞌcʉ nicʉ niwĩ. Tojo weegʉ cʉ̃ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ nicʉ niwĩ. \c 4 \s1 Jesure wãtĩ Õꞌacʉ̃rẽ yʉꞌrʉnʉꞌcãcã weesĩꞌrĩmiꞌque niꞌi \r (Mt 4.1-11; Mr 1.12-13) \p \v 1 Juã Jesure wãmeyeca beꞌro Jesú Espíritu Santure cʉoyʉꞌrʉacʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ dia Jordã́ wãmetiri maapʉ níꞌcʉre Espíritu Santu maata yucʉ marĩrõ, masã marĩrõpʉ miacʉ niwĩ. \v 2 Topʉre cuarenta nʉmʉrĩ nicʉ niwĩ. Wãtĩ Jesure cʉ̃ pacʉre yʉꞌrʉnʉꞌcãdutigʉ niquesãcʉ nimiwĩ. Cʉ̃ topʉ nise nʉmʉrĩrẽ Jesú ne cãꞌrõ baꞌaticʉ niwĩ. Tojo weegʉ ʉjaboacʉ niwĩ. \v 3 Tojo waꞌari curare wãtĩ cʉ̃rẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ diacjʉ̃ta Õꞌacʉ̃ macʉ̃ niꞌi nígʉ̃, aꞌte ʉ̃tãperire pã́ dojorẽ baꞌaya, nicʉ niwĩ. \p \v 4 Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ aꞌtiro ojanoꞌo: “Masã baꞌase meꞌrã diaꞌcʉ̃ catimasĩtisama”, ni ojanoꞌwʉ̃, nicʉ niwĩ. \p \v 5 Beꞌro wãtĩ Jesure ʉꞌmʉacjʉ ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉ miacʉ niwĩ tja. Topʉ nipeꞌtisere niꞌcãtita aꞌti nucũcã cjase macãrĩ pejere ĩꞌopeꞌocãꞌcʉ niwĩ. \v 6 Ĩꞌotoja, wãtĩ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ aꞌte macãrĩ wiogʉ, te macãrĩpʉ nise nipeꞌtise wiogʉ sõrõgʉ̃ti. Aꞌte nipeꞌtise yé niꞌi. Tojo weegʉ yʉꞌʉ noꞌo oꞌosĩꞌrĩgʉ̃rẽ oꞌogʉti. \v 7 Mʉꞌʉ yʉꞌʉre ejaqueꞌa ẽjõpeocã, nipeꞌtise mʉꞌʉ ye tojarosaꞌa, nicʉ niwĩ wãtĩ. \p \v 8 Jesú aꞌtiro yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ aꞌtiro ojanoꞌo: “Õꞌacʉ̃ mʉꞌʉ wiogʉ niꞌcʉ̃rẽta ẽjõpeoya. Cʉ̃ seꞌsarore, cʉ̃ dutise diaꞌcʉ̃rẽ weecoꞌteya”, niwʉ̃, nicʉ niwĩ Jesú. \p \v 9 Beꞌro wãtĩ Jesure Jerusalẽ́pʉ miaa, Õꞌacʉ̃ wiꞌi dʉposãrĩpʉ miimʉjãcʉ niwĩ. Topʉ cʉ̃rẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ tja: \p —Mʉꞌʉ diacjʉ̃ta Õꞌacʉ̃ macʉ̃ niꞌi nígʉ̃, aꞌtopʉ meꞌrãta nucũcãpʉ buꞌpudijaya. \v 10 Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ mʉꞌʉrẽ aꞌtiro ojanoꞌo: \q1 Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ werecoꞌterãrẽ mʉꞌʉrẽ coꞌtedutigʉ oꞌógʉsami. \q1 \v 11 Mʉꞌʉrẽ ʉ̃tãgãpʉ doquepejari nírã, mʉꞌʉrẽ tuuñeꞌerãsama, ni ojanoꞌcaro niwʉ̃, nicʉ niwĩ wãtĩ. \p \v 12 Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉre aꞌte quẽꞌrã ojanoꞌcaro niwʉ̃: “Mʉꞌʉ wiogʉ Õꞌacʉ̃ cʉ̃ ucũꞌquere ne niꞌcãti ¿diacjʉ̃ta nimitito? nírã, cʉ̃rẽ weeĩꞌodutiticãꞌña”, ni ojanoꞌwʉ̃, nicʉ niwĩ Jesú. \p \v 13 Aꞌtiro wéégʉ, wãtĩ apeye deꞌro mejẽcã Jesure weenemomasĩticʉ niwĩ. Weenemomasĩti, yoaticã cʉ̃rẽ cõꞌawãꞌcãnicʉ niwĩ. \s1 Jesú ne waro cʉ̃ Galileapʉ buꞌenʉꞌcãꞌque niꞌi \r (Mt 4.12-17; Mr 1.14-15) \p \v 14 Jesú masã marĩrõpʉ níꞌcʉ Espíritu Santure cʉoyʉꞌrʉagʉ, Galileapʉre dajacʉ niwĩ. Ãpẽrã cʉ̃ ye quetire nipeꞌtiro Galilea waꞌterocjãrã ucũseꞌsa waꞌacãrã niwã. \v 15 Jesú macãrĩnʉcʉ̃ na nerẽwʉasepʉ buꞌecʉ niwĩ. Nipeꞌtirã cʉ̃rẽ eꞌcati, “Añuyʉꞌrʉami”, nicãrã niwã. \s1 Jesú cʉ̃ ya macã Nazarepʉ dajatojaaꞌque niꞌi \r (Mt 13.53-58; Mr 6.1-6) \p \v 16 Beꞌro Jesú Nazare cʉ̃ masã́ca macãpʉ dajatojaacʉ niwĩ. Judío masã na soowʉari nʉmʉ cʉ̃ weewʉaronojõpʉma na nerẽwʉari wiꞌipʉ sãjãacʉ niwĩ. Topʉ wãꞌcãnʉꞌcã, Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩrẽ buꞌeĩꞌocʉ niwĩ. \v 17 Cʉ̃rẽ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ Isaía ojáca pũrĩrẽ buꞌedutirã oꞌocãrã niwã. Cʉ̃ ti pũrĩrẽ pão, aꞌtiro ojaꞌquere bocacʉ niwĩ. Aꞌtiro nicaro niwʉ̃: \q1 \v 18 Espíritu Santu yʉꞌʉpʉre nimi. \q1 Cʉ̃ añuse quetire pajasecʉorãrẽ yʉꞌʉre weredutigʉ cũuwĩ. \q1 Bʉjawetirãrẽ wãcũtutuacã weedutigʉ oꞌówĩ. \q1 Ãpẽrã dutise doca niwãꞌñarãrẽ yʉꞌrʉweticã weedutigʉ oꞌówĩ. \q1 Caperi ĩꞌatirãrẽ ĩꞌacã weedutigʉ oꞌówĩ. \q1 Ãpẽrãrẽ dutipe, ñaꞌarõ weepenoꞌrãrẽ wijataꞌadutigʉ oꞌówĩ. \q1 \v 19 Õꞌacʉ̃ masãrẽ yʉꞌrʉoritero etatojaꞌa nisere weredutigʉ oꞌówĩ, ni ojacʉ niwĩ Isaía, ni buꞌecʉ niwĩ Jesú. \p \v 20 Beꞌro, Jesú cʉ̃ buꞌéca beꞌro ti pũrĩrẽ tuutũrẽtoja, ti wiꞌi coꞌtegʉre wiacʉ niwĩ. Wia, narẽ buꞌegʉtigʉ ejanujãcʉ niwĩ. Nipeꞌtirã ti wiꞌipʉ nirã́ cʉ̃rẽ ne ĩꞌaduꞌuticãrã niwã. \v 21 Cʉ̃ narẽ aꞌtiro ucũnʉꞌcãcʉ niwĩ: \p —Niꞌcãcã meꞌrã mʉsã tʉꞌoropʉ buꞌeĩꞌoꞌque queoro waꞌaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 22 Nipeꞌtirã Jesure añurõ ucũcãrã niwã. Cʉ̃ ucũsere tʉꞌorã, te añuse niyucã, tʉꞌomarĩa waꞌacãrã niwã. Na basu aꞌmerĩ sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —¿Ãꞌrĩ José macʉ̃ mejẽta niti? nicãrã niwã. \p \v 23 Na tojo nisere masĩgʉ̃, Jesú narẽ nicʉ niwĩ: \p —Apetero weerã aꞌte masã na ucũwʉasenojõrẽ yʉꞌʉre nírã nisaꞌa: “Ocoyeri masʉ̃ mʉꞌʉ basu peꞌe ocoye yʉꞌrʉoya”, nisaꞌa. Tojo nicã “Mʉꞌʉ Capernaupʉ weeĩꞌoꞌquere ʉ̃sã tʉꞌowʉ. Te ʉ̃sã tʉꞌoꞌquere aꞌto mʉꞌʉ ya macã waropʉ quẽꞌrãrẽ weeĩꞌoña”, nírã nisaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 24 Beꞌro narẽ ninemocʉ niwĩ: \p —Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Ne niꞌcʉ̃ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃rẽ cʉ̃ ya macãcjãrã waro añurõ põtẽrĩtisama. \v 25 Mʉsãrẽ aꞌtere diacjʉ̃ masĩcã ʉasaꞌa. Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ Elía cʉ̃ nícateropʉre Israe diꞌtapʉre pãjãrã wapewia numia nicãrã niwã. Titare iꞌtia cʉ̃ꞌma ape cʉ̃ꞌma deco acoro pejaticaro niwʉ̃. Tojo weerã nipeꞌtirã ti diꞌtacjãrã ʉpʉtʉ ʉjaboacãrã niwã. \v 26 Tojo nimicã, ne niꞌcõ Israe curuacjõ wapewiore weetamudutigʉ Õꞌacʉ̃ oꞌóticʉ niwĩ. Ape diꞌtacjõ Sarepta wãmetiro Sidṍ pʉꞌto nigṍ peꞌere weetamudutigʉ oꞌócʉ niwĩ. \v 27 Apeye quẽꞌrã Eliseo Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ nícateropʉre aꞌte weronojõta waꞌacaro niwʉ̃. Israe diꞌtapʉre pãjãrã cãmi boarã nicãrã niwã. Tojo nimicã, Eliseo ne niꞌcʉ̃ ti diꞌtacjʉ̃rẽ yʉꞌrʉoticʉ niwĩ. Naamán aperocjʉ̃ Siria diꞌtacjʉ̃ peꞌere yʉꞌrʉocʉ niwĩ. Õꞌacʉ̃ Israe curuacjãrãrẽ weetamutigʉ, Israe curuacjãrã nitirã peꞌere weetamucʉ niwĩ, nicʉ niwĩ. \p \v 28 Ti wiꞌipʉ nerẽꞌcãrã pãjãrã Jesú aꞌtiro nisere tʉꞌorã, uayʉꞌrʉacãrã niwã. \v 29 Beꞌro nipeꞌtirã to nirã́ wãꞌcãnʉꞌcã, Jesure macã sumutopʉ cõꞌaõꞌocãrã niwã. Na nirĩ macãcjʉ̃ ʉ̃rʉ̃gʉ̃ dʉposãrĩpʉ cʉ̃rẽ tuuquedijorãtirã miimʉjãcãrã niwã. \v 30 Na tojo weesĩꞌrĩmicã, Jesú na waꞌtero waꞌa, yʉꞌrʉwãꞌcã waꞌacʉ niwĩ. \s1 Jesú wãtĩ sãjãnoꞌcʉre cõꞌawĩrõꞌque niꞌi \r (Mr 1.21-28) \p \v 31 Beꞌro Jesú Capernaupʉ waꞌacʉ niwĩ. Ti macã Galilea diꞌtapʉ nicaro niwʉ̃. Topʉ masãrẽ na soowʉari nʉmʉrẽ buꞌecʉ niwĩ. \v 32 Dutisere cʉogʉ weronojõ buꞌecã ĩꞌarã, tʉꞌomarĩamʉjãcãrã niwã. \p \v 33 Na nérẽ́ca wiꞌipʉre niꞌcʉ̃ wãtĩ sãjãnoꞌcʉ nicʉ niwĩ. Aꞌtiro ʉpʉtʉ caricũcʉ niwĩ: \p \v 34 —Jesú Nazarecjʉ̃, ʉ̃sãrẽ cariboticãꞌña. ¿Ʉ̃sãrẽ buꞌiri daꞌre bajuriogʉ aꞌtigʉ weeti? Mʉꞌʉrẽ ĩꞌamasĩꞌi. Õꞌacʉ̃ oꞌóꞌcʉ ñaꞌase moogʉ̃, añubutiagʉ niꞌi, nicʉ niwĩ. \p \v 35 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú wãtĩ masʉ̃pʉ nigʉ̃rẽ tuꞌtigʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Diꞌtamarĩaña. Ãꞌrĩpʉre nigʉ̃́ wijaaya, nicʉ niwĩ. \p Cʉ̃ tojo nicã, wãtĩ na ĩꞌorõpʉ tuuquecũu, cʉ̃pʉre níꞌcʉ wijaacʉ niwĩ. Ne cʉ̃rẽ mejẽcã cãmidaꞌremaꞌarõ marĩrõ wijaacʉ niwĩ. \v 36 Tojo waꞌasere ĩꞌarã, nipeꞌtirã ʉcʉacãrã niwã. Na basu aꞌmerĩ aꞌtiro ucũcãrã niwã: \p —Ãꞌrĩ dutise cʉose ¿ñeꞌenojõ nimitito? Cʉ̃ tutuaro meꞌrã wãtĩarẽ cõꞌawĩrõmasĩmi. Cʉ̃ narẽ cõꞌawĩrõcã, na wijaama, nicãrã niwã. \p \v 37 Tojo weero nipeꞌtiro Galileapʉ Jesú ye cjase seꞌsa waꞌacaro niwʉ̃. \s1 Jesú Simó Pedro mañecõrẽ yʉꞌrʉoꞌque queti niꞌi \r (Mt 8.14-15; Mr 1.29-31) \p \v 38 Jesú na nerẽwʉaropʉ níꞌcʉ wijaa waꞌacʉ niwĩ. Wijááca beꞌro Simó ya wiꞌipʉ waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃ mañecõ ʉpʉtʉ ujaque dutitico niwõ. Tojo weerã Jesure “Yʉꞌrʉoya”, ni sẽrĩcãrã niwã. \v 39 Jesú co pʉꞌto ejanʉꞌcã muꞌrĩĩꞌa, ujaquere suruduticʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo weecã, ujaque surupeꞌtia waꞌacaro niwʉ̃. Tojo wééca beꞌro maata co wãꞌcãnʉꞌcã, narẽ baꞌase etigo waꞌaco niwõ. \s1 Jesú pãjãrã masã dutitirãrẽ yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mt 8.16-17; Mr 1.32-34) \p \v 40 Mujĩpũ sãjãrĩ cura nipeꞌtirã noꞌo nise duti cʉorãrẽ Jesú tiropʉ miacãrã niwã. Jesú na dutitirãnʉcʉ̃rẽ omocã ñapeogʉ, nipeꞌtirãrẽ yʉꞌrʉocʉ niwĩ. \v 41 Na dutitirã waꞌteropʉre wãtĩa masãpʉre sãjãaꞌcãrã quẽꞌrãrẽ cõꞌawĩrõcʉ niwĩ. Na wijaarã, aꞌtiro caricũwijaacãrã niwã: \p —Mʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ niꞌi, nicãrã niwã. \p Wãtĩa Cristo Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ nimi nisere masĩcãrã niwã. Tojo weegʉ Jesú narẽ tuꞌtigʉ, ucũdutiticʉ niwĩ. \s1 Jesú Galilea diꞌtapʉ cʉ̃ ye quetire werecusiaꞌque niꞌi \r (Mr 1.35-39) \p \v 42 Boꞌrequeꞌari cura Jesú macã sumuto masã marĩrõpʉ waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo weecã, masã cʉ̃rẽ aꞌma, cʉ̃ nirõpʉ sirutuejacãrã niwã. Cʉ̃rẽ aperopʉ waꞌadutiticãrã nimiwã. \v 43 Jesú narẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ apeye macãrĩpʉ quẽꞌrãrẽ añuse queti, Õꞌacʉ̃ aꞌti nucũcãcjãrãrẽ wiogʉ nigʉ̃sami nisere wereroʉaꞌa. Õꞌacʉ̃ na ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjaweti dʉcayucã, cʉ̃ yarã sãjãcã weegʉsami. Aꞌte niatjereta yʉꞌʉ pacʉ yʉꞌʉre oꞌówĩ, nicʉ niwĩ. \p \v 44 Tojo weegʉ Jesú na nerẽwʉase wiꞌseri Galilea diꞌta nise macãrĩpʉre werecusiacʉ niwĩ. \c 5 \s1 Jesú cʉ̃ tutuaro meꞌrã waꞌi pãjãrã wẽjẽcã weeꞌque niꞌi \r (Mt 4.18-22; Mr 1.16-20) \p \v 1 Niꞌcã nʉmʉ Jesú Genesare wãmetiri ditara sumutopʉ nicʉ niwĩ. Cʉ̃ topʉ nirĩ cura pãjãrã masã etacãrã niwã. Cʉ̃ Õꞌacʉ̃ ye queti weresere tʉꞌosĩꞌrĩrã, cʉ̃ pʉꞌto pãjãrã tuuwãꞌcãcãrã niwã. \v 2 Ditara sumuto nucũporopʉ pʉawʉ masã marĩsepawʉ paꞌsacã ĩꞌacʉ niwĩ. Waꞌi wẽjẽrã ejaꞌcãrã tepawʉre topʉ poꞌo, na ye wejecʉpagʉre coerã waꞌarã majãnʉꞌcãcãrã niwã. \v 3 Jesú tepawʉre ĩꞌagʉ̃, Simó yawʉpʉ mʉjãsãjãcʉ niwĩ. Simórẽ “Sõꞌocurepʉ wajawĩrõña”, nicʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo níca beꞌro Jesú tiwʉpʉ ejanujã, masã sumutopʉ nuꞌcũrãrẽ buꞌenʉꞌcãcʉ niwĩ. \v 4 Narẽ buꞌéca beꞌro Simórẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yucʉsʉre decocurepʉ wajawijaya. Topʉ mʉꞌʉ ya wejecʉre doqueñoña, nicʉ niwĩ. \p \v 5 Simó cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Masãrẽ buꞌegʉ, ʉ̃sã piꞌeti, ñamipʉre wẽjẽboꞌreamiapʉ. Ne wẽjẽtiasʉ. Mʉꞌʉ dutigʉta dutitojaꞌa. Tojo weegʉ wejecʉre doqueñogʉ̃ti, nicʉ niwĩ. \p \v 6 Na tigʉre doqueñóca beꞌro pãjãrã waro waꞌi sãjãnoꞌcãrã niwã. Tojo weero tigʉ wejecʉ tʉ̃ꞌrʉ̃rõpʉ weecaro niwʉ̃. \v 7 Tere ĩꞌarã, na meꞌrãcjãrã apewʉ yucʉsʉpʉ nirãrẽ weetamudutirã bʉapijicãrã niwã. Na, na tiropʉ eta, narẽ weetamucãrã niwã. Tepawʉ pʉawʉpʉta waꞌi meꞌrã cãꞌrõ mirĩdijaweꞌsocaro niwʉ̃. \v 8 Aꞌtiro waꞌacã ĩꞌagʉ̃, Simó Pedro Jesú tiro ejaqueꞌa, cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ wiogʉ, yʉꞌʉ ñaꞌarõ weesebʉcʉ niꞌi. Tojo weegʉ mʉꞌʉ añugʉ̃, ñaꞌase moogʉ̃ yʉꞌʉ tiro niticãꞌña, nicʉ niwĩ. \p \v 9 Waꞌi pãjãrãrẽ ĩꞌamarĩatjĩagʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. Tojo nicã ãpẽrã cʉ̃ meꞌrã níꞌcãrã quẽꞌrã mejãrõta ĩꞌamarĩacãrã niwã. \v 10 Apewʉpʉ níꞌcãrã Zebedeo põꞌrã Santiago, Juã Simó meꞌrãcjãrã na quẽꞌrã ĩꞌamarĩacãrã niwã. Beꞌro Jesú Simórẽ nicʉ niwĩ: \p —Uiticãꞌña. Niꞌcãcã meꞌrã mʉꞌʉ waꞌi wẽjẽmuꞌsĩgʉ̃ weronojõ masãrẽ yé quetire weregʉsaꞌa. Were, pãjãrã yʉꞌʉre ẽjõpeocã weegʉsaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 11 Beꞌro na yucʉsʉpawʉre sumutopʉ wajanʉjãcãrã niwã. Nipeꞌtise na cʉomiꞌquere topʉta cũucã, Jesú meꞌrã waꞌa waꞌacãrã niwã. \s1 Jesú cãmi boagʉre yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mt 8.1-4; Mr 1.40-45) \p \v 12 Jesú niꞌcã macã Galilea diꞌta nirĩ cura niꞌcʉ̃ nipeꞌtiro upʉpʉ cãmi boagʉ cʉ̃ tiro waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ ĩꞌagʉ̃, cʉ̃ pʉꞌto diꞌtapʉ paamuꞌrĩqueꞌa, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Wiogʉ, mʉꞌʉ dutire yʉꞌrʉogʉ niꞌi. Yʉꞌʉre yʉꞌrʉoya, nicʉ niwĩ. \p \v 13 Tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌrʉogʉ ñapeo, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌrʉogʉti. Cãmi marĩgʉ̃pʉ tojayá, nicʉ niwĩ. \p Cʉ̃ tojo nicãta, cʉ̃ cãmi nimiꞌque yatipeꞌtia waꞌacaro niwʉ̃. \v 14 Tuꞌajanʉꞌcõ, Jesú cʉ̃rẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Aꞌtere ãpẽrãrẽ wereticãꞌña. Aꞌtiro peꞌe weeya. Diacjʉ̃ta paꞌi tiropʉ mʉꞌʉ ye cãmi yatiꞌquere ĩꞌogʉ̃ waꞌaya. Cʉ̃ mʉꞌʉrẽ ĩꞌáca beꞌro mʉꞌʉ cãmi boasere “Peꞌtia waꞌaꞌa”, nigʉ̃sami. Cʉ̃ tojo níca beꞌro Moisé cʉ̃ Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌodutiꞌquere oꞌoya. Mʉꞌʉ tojo wee yʉꞌrʉ́ca beꞌro masã meꞌrã nisetigʉsaꞌa tja, nicʉ niwĩ. \p \v 15 Jesú ye cjase peꞌe siape meꞌrã nemorõ masĩnoꞌcaro niwʉ̃. Tojo weerã pãjãrã masã cʉ̃ ucũsere tʉꞌorãtirã nerẽcãrã niwã. Tojo nicã na dutire yʉꞌrʉocã ʉarã, cʉ̃ tiro nerẽcãrã niwã. \v 16 Na tojo weemʉjãmicã, Jesú peꞌe masã marĩsepʉ waꞌacʉ niwĩ. Tepʉ cʉ̃ pacʉ Õꞌacʉ̃rẽ ñubuemʉjãcʉ niwĩ. \s1 Jesú sijamasĩtigʉre yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mt 9.1-8; Mr 2.1-12) \p \v 17 Niꞌcã nʉmʉ Jesú masãrẽ buꞌegʉ weecʉ niwĩ. Titare masã waꞌteropʉre niꞌcãrẽrã fariseo masã, ãpẽrã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã dujicãrã niwã. Niꞌcãrẽrã Galilea diꞌtapʉ nise macãrĩcjãrã nicãrã niwã. Ãpẽrã Judea diꞌtapʉ nise macãrĩcjãrã nicãrã niwã. Tojo nicã ãpẽrã Jerusalẽ́cjãrã nicãrã niwã. Na to nirĩ cura Jesú dutitirãrẽ yʉꞌrʉogʉ, Õꞌacʉ̃ tutuase meꞌrã yʉꞌrʉocʉ niwĩ. \v 18 Jesú masãrẽ buꞌeri cura ãpẽrã masã niꞌcʉ̃ sijamasĩtigʉre cʉ̃ cũñarõ meꞌrã wʉaejacãrã niwã. Na wiꞌipʉ miisãjãa, Jesú tiropʉ cũusĩꞌrĩcãrã nimiwã. \v 19 Tojo weesĩꞌrĩmirã, masã pãjãrã waro niyucã, ne wʉasãjãamasĩticãrã niwã. Tojo weerã wiꞌi dʉposãrĩpʉ mʉjãa, niꞌcã pe seeweecãrã niwã. Ti pepʉ cʉ̃ cũñarõ meꞌrã cʉ̃rẽ Jesú tiropʉ, masã waꞌteropʉ duꞌudijocãrã niwã. \v 20 Jesú na ẽjõpeocã ĩꞌagʉ̃, dutitigʉre aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ ñaꞌarõ weeꞌquere acobojonoꞌtojaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 21 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã, fariseo masã aꞌtiro wãcũcãrã niwã: “Ãꞌrĩ cʉ̃ tojo ucũse meꞌrã Õꞌacʉ̃rẽ ñaꞌarõ ucũgʉ̃ weemi. ¿Noa niti cʉ̃ tojo weegʉ́? Cʉ̃ ‘Õꞌacʉ̃ weronojõ tutuagʉ niꞌi’, ¿ni wãcũsari? Marĩ weronojõ upʉtigʉ masã ñaꞌarõ weeꞌquere acobojomasĩtisami. Õꞌacʉ̃ niꞌcʉ̃ta ñaꞌarõ weeꞌquere acobojomasĩmi”, nicãrã niwã. \p \v 22 Jesú na wãcũsere ĩꞌamasĩgʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weerã mʉsã yʉꞌʉre mejẽcã wãcũmaꞌati? \v 23 ¿Deꞌro nise peꞌe diasatibutiati? ¿“Mʉꞌʉ ñaꞌarõ weeꞌquere acobojonoꞌtojaꞌa” nicã, o “Wãꞌcãnʉꞌcã, sijawãꞌcãña” nise peꞌe diasawetine? “Mʉꞌʉ ñaꞌarõ weeꞌquere acobojonoꞌtojaꞌa” nicã ĩꞌatimirã, ẽjõpeoya marĩꞌi. “Wãꞌcãnʉꞌcã, sijawãꞌcãña” nicã peꞌema, cʉ̃ sijasere ĩꞌatojarãpʉ “Diacjʉ̃ta niꞌi”, ni ẽjõpeonoꞌo, nicʉ niwĩ. \v 24 Tojo weegʉ yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ yʉꞌʉ tutuasere ĩꞌogʉ̃, ãꞌrĩ sijamasĩtigʉre yʉꞌrʉogʉti. Te meꞌrã mʉsã yʉꞌʉ masã ñaꞌarõ weeꞌquere acobojomasĩsere masĩrãsaꞌa, nicʉ niwĩ. \p Tojo weegʉ sijamasĩtigʉre aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ peꞌema aꞌtiro nigʉ̃ti. Wãꞌcãnʉꞌcãña. Mʉꞌʉ cũñarõrẽ miiwʉa, mʉꞌʉ ya wiꞌipʉ tojaagʉsaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 25 Cʉ̃ tojo nicãta, na nipeꞌtirã ĩꞌorõpʉ sijamasĩtiꞌcʉ wãꞌcãnʉꞌcãcʉ niwĩ. Wãꞌcãnʉꞌcã, cʉ̃ cũñaꞌcarore miiwʉa, Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌogʉta, cʉ̃ ya wiꞌipʉ tojaa waꞌacʉ niwĩ. \v 26 Nipeꞌtirã tojo waꞌasere ĩꞌamarĩa, Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌocãrã niwã. Ĩꞌamarĩarã, aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Niꞌcãcãma ne ĩꞌawʉaya marĩsere ĩꞌasʉ, nicãrã niwã. \s1 Jesú Levíre pijiꞌque niꞌi \r (Mt 9.9-13; Mr 2.13-17) \p \v 27 Jesú sijamasĩtigʉre yʉꞌrʉóca beꞌro wiꞌipʉ níꞌcʉ wijaacʉ niwĩ. Wijaa, niꞌcʉ̃ romano masã wiogʉre niyeru wapaseebosari masʉ̃rẽ ĩꞌabocacʉ niwĩ. Cʉ̃ Leví wãmeticʉ niwĩ. Cʉ̃ daꞌrawʉaropʉ dujicʉ niwĩ. Jesú cʉ̃rẽ ĩꞌagʉ̃, “Teꞌa, yʉꞌʉ meꞌrã aꞌtia”, nicʉ niwĩ. \p \v 28 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Leví wãꞌcãnʉꞌcã, nipeꞌtise cʉ̃ daꞌraꞌquere duꞌucũupeo, Jesú meꞌrã waꞌacʉ niwĩ. \p \v 29 Beꞌro Leví cʉ̃ ya wiꞌipʉ Jesure pajiri bosenʉmʉ weepeocʉ niwĩ. Leví meꞌrãcjãrã pãjãrã wapaseeri masã nicãrã niwã. Tojo nicã ãpẽrã quẽꞌrã pãjãrã masã na meꞌrã baꞌarã ninemocãrã niwã. \v 30 Na tojo weecã, fariseo masã, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã narẽ ĩꞌanuꞌcũcoꞌtecãrã niwã. Tojo weerã Jesú buꞌerãrẽ ucjacãrã niwã. Aꞌtiro nicãrã niwã: \p —¿Deꞌro weerã mʉsã niyeru wapaseeri masã meꞌrã, ñaꞌarõ weeri masã meꞌrã sĩꞌrĩ, baꞌati? nicãrã niwã. \p \v 31 Jesú na tojo nisere tʉꞌogʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Duti moorã ocoyedutirã, duturure aꞌmatisama. Dutitirã pũrĩcã aꞌmasama. \v 32 “Añurã niꞌi” nirãrẽ aꞌmagʉ̃ aꞌtitiwʉ. Ãpẽrã “Ʉ̃sã ñaꞌarã niꞌi” nirã́ peꞌere aꞌmagʉ̃ aꞌtiwʉ. Na ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjaweti dʉcayudutigʉ aꞌtiwʉ, nicʉ niwĩ. \s1 “Mʉꞌʉ buꞌerã ¿deꞌro weerã beꞌtiweti?” Jesure níꞌque niꞌi \r (Mt 9.14-17; Mr 2.18-22) \p \v 33 Beꞌro Jesure sẽrĩtiñaꞌnemocãrã niwã: \p —Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ buꞌesere siruturã, tojo nicã ʉ̃sã fariseo masã buꞌesere siruturã Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeorã beꞌti ñubuesama. ¿Deꞌro weerã mʉꞌʉ buꞌerã peꞌe beꞌtitimirã, sĩꞌrĩ baꞌati? nicãrã niwã. \p \v 34 Jesú narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weeacjʉ omocã dʉꞌtegʉ na meꞌrã nígʉ̃, cʉ̃ pijioꞌcãrãrẽ bʉjaweti, beꞌtidutibosari? \v 35 Beꞌro cʉ̃rẽ ãpẽrã aperopʉ miáca beꞌro pũrĩcãrẽ bʉjaweti, beꞌtirãsama. Jesú, yʉꞌʉ na meꞌrã niꞌi yujupʉ; yʉꞌʉ na meꞌrã niticã pũrĩcãrẽ, beꞌtirãsama nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \p \v 36 Narẽ queose meꞌrã werenemocʉ niwĩ: \p —Ne niꞌcʉ̃ maꞌmarõ suꞌtirore tʉ̃ꞌrẽ, mejãrõ suꞌtiropʉ sereõꞌotisami. Tojo weegʉ maꞌmarõ suꞌtirore bajuriogʉ weesami. Tojo nicã maꞌmarõ suꞌtirore mejã suꞌtiropʉ sereõꞌocã, ñaꞌarõ bajuꞌu. \v 37 Tojota waꞌasaꞌa maꞌma vino mejã ajuri waꞌicʉrã caseri meꞌrã weeꞌque ajuripʉ poseyecã. Aꞌtiro weecãma, vino pãꞌmʉyʉꞌrʉ, te ajurire tʉ̃ꞌrẽcãꞌsaꞌa. Tojo waꞌacã, vino piostepeꞌtia waꞌasaꞌa. Tojo weero vino cõꞌawaꞌa, te ajuri quẽꞌrã cõꞌa waꞌasaꞌa. \v 38 Tojo weero maꞌma vinorẽ maꞌma ajuripʉ poseyeroʉaꞌa. \v 39 Ne niꞌcʉ̃ vino mejãrẽ sĩꞌrĩpoꞌcʉ maꞌmarẽ sĩꞌrĩsĩꞌrĩtisami. Cʉ̃ aꞌtiro nisami: “Yʉꞌʉ sĩꞌrĩmʉꞌtãꞌque mejã peꞌe, nemorõ añuapʉ”, nisami. Mʉsã todʉporopʉ weesetiꞌquere mʉsã weepoꞌquere maꞌma yʉꞌʉ buꞌese peꞌere dʉcayusĩꞌrĩweꞌe nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \c 6 \s1 Judío masã na soowʉari nʉmʉ sauru nicã Jesú buꞌerã trigore tʉ̃ꞌrẽꞌque niꞌi \r (Mt 12.1-8; Mr 2.23-28) \p \v 1 Niꞌcã nʉmʉ judío masã na soowʉari nʉmʉ nicã, Jesú trigo wesepʉ yʉꞌrʉacã, cʉ̃ buꞌerã trigore wejetʉ̃ꞌrẽ, sãꞌquẽwee, te perire baꞌacãrã niwã. \v 2 Fariseo masã na tojo weecã ĩꞌarã, narẽ sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —¿Deꞌro weerã marĩ soowʉari nʉmʉrẽ daꞌradutitimicã, mʉsã tojo weeti? nicãrã niwã. \p \v 3 Jesú narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉsã dʉporocjʉ̃ wiogʉ Davi cʉ̃ meꞌrãcjãrã meꞌrã ʉjaboarã na weeꞌquere buꞌepã. \v 4 Na aꞌtiro weecãrã niwã. Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ sãjãa, pã́ “Õꞌacʉ̃ ye niꞌi” níꞌquere, narẽ baꞌadutitiꞌquere baꞌacãrã niwã. Cʉ̃ meꞌrãcjãrã quẽꞌrãrẽ dʉcawaacʉ niwĩ. Paꞌia diaꞌcʉ̃rẽ te pã́ baꞌata basiocaro nimiwʉ̃. Yʉꞌʉ buꞌerã tere baꞌarã, yʉꞌrʉnʉꞌcãrã mejẽta weema nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \p \v 5 Narẽ ninemocʉ niwĩ Jesú: \p —Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ soowʉari nʉmʉ dutise nemorõ dutimasĩꞌi, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú omocã bʉꞌawiaꞌcʉre yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mt 12.9-14; Mr 3.1-6) \p \v 6 Jesú ape nʉmʉ na soowʉari nʉmʉ nicã, judío masã nerẽrĩ wiꞌipʉ sãjãa, narẽ buꞌecʉ niwĩ. Topʉ niꞌcʉ̃ omocã diacjʉ̃camocã bʉꞌawiaꞌcʉ nicʉ niwĩ. \v 7 Moisé dutiꞌquere buꞌeri masã, tojo nicã fariseo masã Jesure ĩꞌacoꞌtecãrã niwã. Na, ¿marĩ soowʉari nʉmʉrẽ yʉꞌrʉogʉsari cʉ̃? nírã, tojo weecãrã niwã. Cʉ̃ yʉꞌrʉocã, weresãta basiorosaꞌa nírã, tojo ĩꞌacãrã niwã. \v 8 Jesú na wãcũsere ĩꞌamasĩgʉ̃, omocã bʉꞌawiaꞌcʉre aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Wãꞌcãnʉꞌcã, wijatia masã decopʉ, nicʉ niwĩ. \p Cʉ̃ tojo nicã, omocã bʉꞌawiaꞌcʉ wãꞌcãnʉꞌcã, wijaticʉ niwĩ. \v 9 Cʉ̃ tojo weecã, Jesú fariseo masã mejẽcã wãcũrãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsãrẽ apeyenojõ sẽrĩtiñaꞌse cʉoꞌo. Marĩ soowʉari nʉmʉ nicã ¿añusere weeroʉati o ñaꞌase peꞌere weeroʉati? ¿Yʉꞌrʉosere ʉati o wẽjẽcõꞌase peꞌere ʉati? nicʉ niwĩ. \p \v 10 Beꞌro Jesú nipeꞌtirã to nirãrẽ ĩꞌatoja, omocã bʉꞌawiaꞌcʉre nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ ya omocãrẽ sĩ́oña. \p Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, sĩ́ocʉ niwĩ. Maata yʉꞌrʉonoꞌca omocã tojacaro niwʉ̃. \v 11 Cʉ̃ tojo weecã ĩꞌarã, fariseo masã, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã uayʉꞌrʉa waꞌacãrã niwã. Tojo weerã “Marĩ ¿deꞌro weerãsari ãꞌrĩrẽ?” ni aꞌmerĩ sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã. \s1 Jesú cʉ̃ buꞌerã docere beseꞌque niꞌi \r (Mt 10.1-4; Mr 3.13-19) \p \v 12 Jesú te nʉmʉrĩrẽ ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉ cʉ̃ pacʉre ñubuegʉ waꞌacʉ niwĩ. Topʉre ti ñamirẽ ñubueboꞌreacʉ niwĩ. \v 13 Boꞌrequeꞌaca beꞌro cʉ̃ buꞌesere siruturã pãjãrãrẽ pijiocʉ niwĩ. Pijio, na waꞌtero nirã́ docere besecʉ niwĩ. Narẽ “Yé quetire werecusiari masã yʉꞌʉ besecṹúꞌcãrã nirãsaꞌa”, nicʉ niwĩ. \v 14 Aꞌticʉrã nicãrã niwã: Simó, beꞌro Jesú cʉ̃rẽ Pedro pisucʉ niwĩ. Apĩ cʉ̃ acabiji André nicʉ niwĩ. Tojo nicã Santiago, Juã, Felipe, Bartolomé nicãrã niwã. \v 15 Ãpẽrã Mateo, Tomás, Santiago Alfeo macʉ̃, apĩ Simó wãmetigʉ celote curuacjʉ̃ nicãrã niwã. \v 16 Apĩ Juda Santiago acabiji nicʉ niwĩ. Tojo nicã Juda Iscariote, beꞌropʉ Jesure cʉ̃rẽ ĩꞌatuꞌtirãrẽ oꞌoacjʉ quẽꞌrã nicʉ niwĩ. \s1 Jesú pãjãrã masãrẽ buꞌeꞌque niꞌi \r (Mt 4.23-25) \p \v 17 Jesú ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉ níꞌcʉ cʉ̃ besecṹúꞌcãrã meꞌrã tigʉ dʉꞌpocã́pʉ dijacʉ niwĩ. Topʉ dijagʉ, niꞌcã pa añurĩ papʉ tojaqueꞌacʉ niwĩ. Topʉ pãjãrã cʉ̃ buꞌesere siruturã nicãrã niwã. Ãpẽrã masã quẽꞌrã pãjãrã Judea diꞌtacjãrã, Jerusalẽ́cjãrã, pajiri maa sumuto nise macãrĩ Sidṍ, Tirocjãrã nicãrã niwã. Na nipeꞌtirã Jesú buꞌesere tʉꞌorã waꞌacãrã niwã. Tojo nicã na ye dutire yʉꞌrʉodutirã waꞌacãrã niwã. \v 18 Ãpẽrã wãtĩa sãjãnoꞌcãrã quẽꞌrã waꞌacãrã niwã. Jesú na quẽꞌrãrẽ yʉꞌrʉocʉ niwĩ. \v 19 Cʉ̃ tutuaro meꞌrã nipeꞌtirã dutitirãrẽ yʉꞌrʉocʉ niwĩ. Tojo weerã nipeꞌtirã cʉ̃rẽ ñeꞌeñaꞌsĩꞌrĩcãrã niwã. \s1 Eꞌcatise queti, eꞌcatiya marĩse queti niꞌi \r (Mt 5.1-12) \p \v 20 Jesú ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉ dijáca beꞌro cʉ̃ buꞌerãrẽ ĩꞌa, nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã pajasecʉorã Õꞌacʉ̃ wiogʉ nirõpʉ waꞌarãsaꞌa. Tojo weerã eꞌcatiya. \p \v 21 »Noꞌo niꞌcãrõacãrẽ ʉjaboarãnojõ beꞌropʉre yapirãsaꞌa. Tojo weerã eꞌcatiya. \p »Noꞌo niꞌcãrõacãrẽ utirãnojõ beꞌropʉre bujirãsaꞌa. Tojo weerã eꞌcatiya. \p \v 22 »Mʉsã yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉre ẽjõpeocã, masã aꞌtiro weerãsama. Mʉsãrẽ ĩꞌatuꞌtirãsama. Na meꞌrã nimiꞌcãrãrẽ cõꞌawĩrõmʉjãrãsama. Mʉsãrẽ bujicãꞌa, yabirãsama. Mʉsãrẽ “Ñaꞌarã nima”, nirãsama. Narẽ tojo weenoꞌrã eꞌcatiya. \v 23 Mʉsã ʉꞌmʉsepʉ pajibutiaro eꞌcatise bocarãsaꞌa. Tojo weerã na tojo weeri curare ʉpʉtʉ waro eꞌcatiyʉꞌrʉnʉꞌcãña. Dʉporocjãrãpʉ quẽꞌrã Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masãrẽ mʉsã ñecʉ̃sʉmʉa mejãrõta weecãrã niwã. \p \v 24 »Mʉsã peje cʉorã peꞌe aꞌti turi cjase diaꞌcʉ̃rẽ wãcũnʉrʉ̃, eꞌcatitojaꞌa. Tojo weero mʉsãrẽ ñaꞌa nirõsaꞌa. \p \v 25 »Mʉsã niꞌcãrõacã baꞌa yapirãnojõ eꞌcatitojaꞌa. Tojo weero mʉsãrẽ ñaꞌa niꞌi. Beꞌropʉre ʉjaboarãsaꞌa. \p »Mʉsã niꞌcãrõacãrẽ eꞌcati bujirãnojõrẽ ñaꞌa niꞌi. Beꞌropʉre bʉjawetirã utirãsaꞌa. \p \v 26 »Aꞌti ʉmʉcocjãrã añurõ ucũnoꞌrãrẽ ñaꞌarõ waꞌarosaꞌa. Dʉporopʉ “Õꞌacʉ̃ ye queti wererã niꞌi” nisoori masãrẽ mʉsã ñecʉ̃sʉmʉa mejãrõta añurõ diaꞌcʉ̃ narẽ ucũcãrã niwã. \s1 Marĩrẽ ĩꞌatuꞌtirãrẽ maꞌidutise niꞌi \r (Mt 5.38-48; 7.12) \p \v 27 »Noꞌo ye cjasere tʉꞌosĩꞌrĩrãnojõrẽ aꞌtiro nigʉ̃ti. Mʉsãrẽ ĩꞌatuꞌtirãrẽ maꞌiña. Mʉsãrẽ ñaꞌarõ weerãrẽ añurõ weeya. \v 28 Mʉsãrẽ ñaꞌarõ ucũrãrẽ “Narẽ añurõ waꞌato”, niña. Mʉsãrẽ ñaꞌarõ tuꞌti, bujicãꞌrãrẽ na ye niatjere sẽrĩbosaya. \v 29 Niꞌcʉ̃ mʉꞌʉrẽ niꞌcã pãꞌrẽ diapoapʉ paacã, ape pãꞌrẽ dʉꞌsari pãꞌrẽ peꞌere majãminʉꞌcã, paadutiya tja. Noꞌo niꞌcʉ̃ mʉꞌʉ yaro suꞌtiro buꞌicjãrõrẽ ẽꞌmacã, mʉꞌʉ ya camisa quẽꞌrãrẽ tuweeoꞌoya. \v 30 Nipeꞌtirã mʉsãrẽ sẽrĩrãrẽ oꞌoya. Noꞌo mʉsã yere miacã, “Wiapa”, niticãꞌña. \v 31 Mʉsãrẽ ãpẽrã añurõ weemeꞌrĩcã ʉasaꞌa. Mʉsã quẽꞌrã tojota narẽ añurõ weemeꞌrĩcãꞌña. \p \v 32 »Mʉsãrẽ mairã diaꞌcʉ̃rẽ maꞌírã, ¿ñeꞌenojõ añuse wéérã weebosaʉ? Ñaꞌarã quẽꞌrã tojota na meꞌrãcjãrãrẽ maꞌisama. \v 33 Mʉsãrẽ añurõ weerã́ diaꞌcʉ̃rẽ añurõ wéérã, ¿ñeꞌenojõ peꞌere añuse weebosaʉ? Ñaꞌarã quẽꞌrã narẽ añurõ weerã́ diaꞌcʉ̃rẽ mejãrõta añurõ weesama. \v 34 Mʉsã ãpẽrãrẽ apeyenojõ wasorã, “Na wiarãsama” nirã́ diaꞌcʉ̃rẽ oꞌocã, wapamarĩsaꞌa. Ñaꞌarã quẽꞌrã mejãrõta ãpẽrã ñaꞌarãrẽ na wiarãsama nírã, wasosama. \v 35 Mʉsã yʉꞌʉre ẽjõpeorã peꞌe mʉsãrẽ ĩꞌatuꞌtirãrẽ maꞌiña. Narẽ añurõ weeya. Na apeyenojõ wasocã, wasose wapa “Apeyenojõ dʉcayurãsama” nirṍ marĩrõ narẽ wasoya. Tojo weecã, Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ peje añuse oꞌogʉsami. Cʉ̃ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ põꞌrã nirãsaꞌa. Cʉ̃́marĩcã queoro weetirãrẽ, tojo nicã ñaꞌarõ weeri masãrẽ pajañaꞌyugʉ, añurõ weesami. \v 36 Tojo weerã marĩ pacʉ pajañaꞌrõnojõ mʉsã quẽꞌrã nipeꞌtirãrẽ pajañaꞌña. \s1 Ãpẽrãrẽ “Mʉsã ñaꞌarã niꞌi” niticãꞌña nise niꞌi \r (Mt 7.1-5) \p \v 37 »Mʉsã ãpẽrãrẽ “Na ñaꞌarã nima”, ni ĩꞌabeseticãꞌña. Tojo weecã, Õꞌacʉ̃ quẽꞌrã mʉsãrẽ besesome. Tojo nicã ãpẽrãrẽ “Ñaꞌabutiaꞌa, buꞌiri daꞌreroʉaꞌa”, niticãꞌña. Tojo weecã, Õꞌacʉ̃ quẽꞌrã mʉsãrẽ tojo nisome. Ãpẽrãrẽ acobojoya. Õꞌacʉ̃ quẽꞌrã mejãrõta mʉsãrẽ acobojogʉsami. \v 38 Ãpẽrã apeyenojõ moorãrẽ oꞌoya. Tojo weecã, Õꞌacʉ̃ quẽꞌrã mʉsãrẽ oꞌogʉsami. Mʉsãrẽ niꞌcã ajuro ñadioca ajuro, añurõ muꞌmuyʉꞌrʉri ajuro weronojõ oꞌogʉsami. Mʉsã ãpẽrãrẽ oꞌoꞌcaronojõta Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ oꞌogʉsami, nicʉ niwĩ Jesú. \p \v 39 Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ aꞌte queose oꞌocʉ niwĩ: \p —Niꞌcʉ̃ ĩꞌatigʉ apĩ ĩꞌatigʉre tʉ̃awãꞌcãmasĩtisami. Na pʉarãpʉta noꞌo nirĩ copepʉ bʉrʉsãjãbosama. \v 40 Niꞌcʉ̃ buꞌegʉ cʉ̃rẽ buꞌegʉ nemorõ masĩyʉꞌrʉnʉꞌcãtisami. Cʉ̃ buꞌetuꞌajaca beꞌropʉ cʉ̃ quẽꞌrã cʉ̃rẽ niꞌcãrõwijigʉsami. \p \v 41 »Mʉsã basu ñaꞌarã nimirã, ¿deꞌro weerã mʉsã acaweregʉre “Ñaꞌagʉ̃ nimi”, niti? Ãpẽrãrẽ “Mʉsã ñaꞌarã niꞌi” nise dʉporo marĩ ye peꞌere ĩꞌamʉꞌtãrõʉaꞌa. \v 42 Mʉsã aꞌte weronojõ nibosaꞌa. Mʉsã acaweregʉre “Mʉꞌʉ ya capeapʉ cãꞌpoꞌcaroacã niꞌi”, nibosaꞌa. Mʉsã ya capeapʉ pajiri poꞌcaro ĩꞌatimirã, mʉsã acaweregʉre “Capeapʉ niseacãrẽ miicõꞌarãti”, nímasĩtisaꞌa. Mʉsã tojo wéérã, weetaꞌsari masã niꞌi. Mʉsã ye caperipʉ nisere miicõꞌamʉꞌtãña. Tojo wééca beꞌropʉ mʉsã acaweregʉ cãꞌrõacã caperipʉ nise peꞌere miicõꞌamasĩrãsaꞌa, ni queose oꞌocʉ niwĩ Jesú. \s1 Yucʉgʉre tigʉ dʉca meꞌrã ĩꞌamasĩnoꞌsaꞌa nise niꞌi \r (Mt 7.17-20; 12.34-35) \p \v 43 Jesú aꞌtiro werenemocʉ niwĩ: \p —Ne niꞌcãgʉ̃ yucʉgʉ añuse dʉcaticjʉ ñaꞌase dʉcatitisaꞌa. Ñaꞌase dʉcaticjʉ quẽꞌrã añuse dʉcatitisaꞌa. \v 44 Nipeꞌtise yucʉpagʉ te dʉca meꞌrã ĩꞌamasĩnoꞌsaꞌa. Potagʉ ne higuera wãmetise dʉcatitisaꞌa. Pota cʉose quẽꞌrã ne ʉꞌse dʉcatitisaꞌa. \v 45 Masʉ̃ añugʉ̃ añuse wãcũse cʉoyugʉ, añurõta ucũsami. Apĩ ñaꞌagʉ̃ peꞌe cʉ̃ wãcũse ñaꞌase niyucã, ñaꞌarõ ucũsami. Marĩrẽ ñaꞌase púúturo, ñaꞌaseta marĩ ucũse wijaꞌa. Añuse nicã, añuseta wijaꞌa. \s1 Mejẽcã diaꞌcʉ̃ wiꞌseri yeenʉꞌcãse queose niꞌi \r (Mt 7.24-27) \p \v 46 »¿Deꞌro weerã yʉꞌʉre “Yʉꞌʉ wiogʉ” nimirã, yʉꞌʉ dutiro weeweti? \v 47 Noꞌo yʉꞌʉ tiropʉ aꞌti, yʉꞌʉ ucũsere tʉꞌo, beꞌro yʉꞌʉ dutiro queoro weegʉ́ aꞌtiro weronojõ nimi. \v 48 Niꞌcʉ̃ wiꞌi weegʉtigʉ, diꞌtapʉ seꞌesãjã, ʉ̃tãgãrẽ bocasami. Beꞌro tiga buꞌipʉ yeenʉꞌcãmʉjãsami. Beꞌro dia puꞌeejacã, ti wiꞌipʉ aco oꞌmapõtẽocã, aꞌmeñaꞌtisaꞌa. Ti wiꞌi ʉ̃tãgãpʉ yeenʉꞌcãca wiꞌi niyuro, tojo waꞌasaꞌa. \v 49 Apĩ yʉꞌʉ buꞌeꞌquere tʉꞌomigʉ̃, tere queoro weetigʉ, aꞌtiro weronojõ nimi. Wiꞌi weegʉtigʉ, ne poꞌpeapʉ yeenʉꞌcãmʉjãtiro marĩrõ weesami. Beꞌro dia puꞌeejacã, ti wiꞌire aco oꞌmapõtẽo, oꞌmapĩꞌabʉrocãꞌsaꞌa. Ti wiꞌi ne cãꞌrõ dʉꞌsanʉꞌcãtisaꞌa, nicʉ niwĩ Jesú. \c 7 \s1 Jesú surara wiogʉre daꞌracoꞌtegʉre yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mt 8.5-13) \p \v 1 Jesú ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉ masãrẽ buꞌéca beꞌro Capernaupʉ piꞌacʉ niwĩ. \v 2 Topʉ niꞌcʉ̃ surara wiogʉ romano masʉ̃ nicʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ daꞌracoꞌtegʉ cʉ̃ maꞌiyʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃ ʉpʉtʉ dutitigʉ wẽrĩse pʉꞌto nicʉ niwĩ. \v 3 Surara wiogʉ Jesú ye quetire tʉꞌogʉ, niꞌcãrẽrã judío masã bʉcʉrãrẽ cʉ̃ tiropʉ oꞌócʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ daꞌracoꞌtegʉre yʉꞌrʉogʉ aꞌtidutigʉ tojo weecʉ niwĩ. \v 4 Na Jesú tiropʉ etarã, tutuaro meꞌrã cʉ̃rẽ weetamuse sẽrĩcãrã niwã. Aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Ãꞌrĩ surara wiogʉre weetamurõʉaꞌa. \v 5 Cʉ̃ aꞌti diꞌtacjãrã judío masãrẽ añurõ maꞌimi. Cʉ̃́ta cʉ̃ ye niyeru meꞌrã ʉ̃sã nerẽwʉari wiꞌire yeedutiwĩ. Tojo weerã cʉ̃rẽ weetamurõʉaꞌa, nicãrã niwã. \p \v 6 Tere tʉꞌogʉ, Jesú na meꞌrã waꞌacʉ niwĩ. Wiꞌipʉ ejase dʉporoacã surara wiogʉ ãpẽrã cʉ̃ meꞌrãcjãrãrẽ tja Jesure weredutigʉ oꞌócʉ niwĩ. Aꞌtiro niduticʉ niwĩ: \p —Wiogʉ, mʉꞌʉrẽ caribosĩꞌrĩtiami. Cʉ̃ “Yʉꞌʉ mejõ nigʉ̃ nisaꞌa”, niami. Tojo weegʉ cʉ̃ “Ya wiꞌipʉ sãjãcã weemasĩtisaꞌa”, niami. \v 7 Te ye buꞌiri ne cʉ̃ basu quẽꞌrã mʉꞌʉrẽ aꞌmagʉ̃ aꞌtitiami. Aꞌtiro peꞌe niami. “Mejõ mʉꞌʉ waꞌatimigʉ̃, mʉꞌʉ dutioꞌose meꞌrã cʉ̃rẽ daꞌracoꞌtegʉ yʉꞌrʉgʉsami”, niami. \v 8 Cʉ̃ “Ãpẽrã surara dutiro docapʉ niꞌi”, niami. “Yʉꞌʉ quẽꞌrã ãpẽrã surarare dutituriaꞌa. Yʉꞌʉ niꞌcʉ̃rẽ oꞌócã, cʉ̃ waꞌasami. Apĩrẽ yʉꞌʉ ‘Aꞌtia’ nicã, aꞌtisami”, niami. Cʉ̃rẽ daꞌracoꞌtegʉre “ ‘Aꞌtiro weeya’ nicã, weesami”, niami, nicãrã niwã Jesure. \p \v 9 Jesú cʉ̃ tojo níꞌquere tʉꞌogʉ, tʉꞌomarĩa waꞌacʉ niwĩ. Beꞌro majãmiĩꞌa, cʉ̃rẽ siruturãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Ãꞌrĩ surara wiogʉ Israe curuacjʉ̃ mejẽta yʉꞌʉre añurõ ẽjõpeomi. Diacjʉ̃ mʉsãrẽ nigʉ̃ti. Ne niꞌcʉ̃ Israe curuacjãrã waꞌteropʉre ãꞌrĩ weronojõ ẽjõpeose cʉogʉre ĩꞌaticãti, nicʉ niwĩ. \p \v 10 Beꞌro surara wiogʉ oꞌóꞌcãrã wiꞌipʉ dajatojaacãrã niwã. Na tojatarã, surarare daꞌracoꞌtegʉre yʉꞌrʉꞌcʉpʉre ĩꞌacãrã niwã. \s1 Jesú wapewio macʉ̃rẽ masõꞌque niꞌi \p \v 11 Jesú surara wiogʉre daꞌracoꞌtegʉre yʉꞌrʉóca beꞌro Naín wãmetiri macãpʉ waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃ buꞌerã, tojo nicã ãpẽrã pãjãrã masã cʉ̃ meꞌrã waꞌacãrã niwã. \v 12 Ti macã pʉꞌto cʉ̃ ejari cura niꞌcã puti masãputi yaarã waꞌarã wʉawãꞌcãcãrã niwã. Wẽrĩꞌcʉ, wapewio macʉ̃ niꞌcʉ̃ waro nigʉ̃́ nicʉ niwĩ. Pãjãrã ti macãcjãrã core baꞌpaticãrã niwã. \v 13 Core ĩꞌagʉ̃, Jesú pajañaꞌcʉ niwĩ. Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Utitigota, nicʉ niwĩ. \p \v 14 Jesú cʉ̃rẽ masõgʉ̃, ti acarore daꞌrapeocʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo weecã, ti acarore wʉawãꞌcãrã tojanʉꞌcãcãrã niwã. Wẽrĩꞌcʉre aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ dutiꞌi. Wãꞌcãnujãña, nicʉ niwĩ. \p \v 15 Cʉ̃ tojo níca beꞌro wẽrĩꞌcʉ wãꞌcãnujã, ucũnʉꞌcãcʉ niwĩ. Masõtoja, Jesú cʉ̃ pacore wiacʉ niwĩ. \v 16 Aꞌtere ĩꞌarã, nipeꞌtirã masã ʉcʉacãrã niwã. Tojo weerã Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatipeorã, aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Niꞌcʉ̃ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ tutuayʉꞌrʉgʉ marĩ waꞌteropʉre bajuami, nicãrã niwã. \p Apeye quẽꞌrãrẽ ninemocãrã niwã: \p —Õꞌacʉ̃ cʉ̃ yarãrẽ weetamugʉ̃ aꞌtigʉ weeapĩ, nicãrã niwã. \p \v 17 Nipeꞌtiro Judea diꞌtapʉre, to sumutopʉre cʉ̃rẽ masõꞌque seꞌsa waꞌacaro niwʉ̃. \s1 Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ Jesú tiropʉ oꞌóꞌque niꞌi \r (Mt 11.2-19) \p \v 18 Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ nicʉ niwĩ. Titare cʉ̃ buꞌesere siruturã Jesú ye quetire cʉ̃rẽ werecãrã niwã. Tere tʉꞌogʉ, pʉarã cʉ̃ buꞌese siruturãrẽ pijiocʉ niwĩ. \v 19 Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Jesú tiropʉ waꞌaya. “¿Mʉꞌʉta niti ‘Masãrẽ yʉꞌrʉoacjʉ aꞌtigʉsami’ ninoꞌcʉ o apĩpʉre yucuerãsari yujupʉ?” ni sẽrĩtiñaꞌña, nicʉ niwĩ. \v 20 Beꞌro na Jesú tiropʉ eja, cʉ̃rẽ nicãrã niwã: \p —Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ mʉꞌʉrẽ sẽrĩtiñaꞌdutiami. “¿Diacjʉ̃ta mʉꞌʉ ‘Masãrẽ yʉꞌrʉoacjʉ aꞌtigʉsami’ níꞌcʉta niti? o ¿apĩpʉre yucuerãsari yujupʉ?” niami, nicãrã niwã. \p \v 21 Na ejari curare Jesú pãjãrã dutitirãrẽ yʉꞌrʉogʉ weecʉ niwĩ. Cãmi boarãrẽ, wãtĩa sãjãnoꞌcãrãrẽ cõꞌawĩrõgʉ̃, caperi bajunoꞌtirãrẽ yʉꞌrʉogʉ weecʉ niwĩ. \v 22 Jesú, Juã oꞌóꞌcãrã sẽrĩtiñaꞌcã, aꞌtiro yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉsã yʉꞌʉ weecã ĩꞌasere, mʉsã tʉꞌosere Juãrẽ wererã waꞌaya. “Caperi ĩꞌatimiꞌcãrã niꞌcãrõacãrẽ ĩꞌama. Sijamasĩtimiꞌcãrã sijama. Cãmi boarã yatipeꞌtianoꞌma. Oꞌmeperi tʉꞌotiꞌcãrã quẽꞌrã tʉꞌoma. Wẽrĩꞌcãrã masãma. Pajasecʉorã masãrẽ yʉꞌrʉose queti, añuse quetire tʉꞌoma. \v 23 Yʉꞌʉre ẽjõpeoduꞌutigʉnojõ eꞌcatigʉsami”, ni wererã waꞌaya Juãrẽ, nicʉ niwĩ Jesú. \p \v 24 Juã oꞌóꞌcãrã waꞌáca beꞌro Jesú Juã ye cjasere masãrẽ werecʉ niwĩ. Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã masã marĩrõpʉ Juãrẽ ĩꞌarã waꞌapã. Topʉ waꞌarã, uigʉnojõ, wãcũtutuatigʉnojõrẽ ĩꞌarã waꞌatipã. Cʉ̃ tutuatigʉ tábuti wĩꞌrõ wẽecʉaro weronojõ nitimi. \v 25 Tojo nicã añuse waro suꞌti sãñagʉ̃rẽ masã marĩrõpʉ ĩꞌarã waꞌatipã. Suꞌti añuse sãñarãnojõ, maꞌmasuꞌawee nisetirãnojõ wiorã ye wiꞌseripʉ nisama. \v 26 To pũrĩcãrẽ mʉsã topʉ cʉ̃rẽ ĩꞌarã waꞌarã, niꞌcʉ̃ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃rẽ ĩꞌarã waꞌarã weepã. Mʉsãrẽ nigʉ̃ti. Diacjʉ̃ta cʉ̃ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ nimi. Totá Juã ãpẽrã Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masã nemorõ niyʉꞌrʉnʉꞌcãmi. \v 27 Õꞌacʉ̃ Juãrẽ oꞌóyuatjere cʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ aꞌtiro ojanoꞌwʉ̃: \q1 “Yʉꞌʉ mʉꞌʉ ye quetire wereyuacjʉre mʉꞌʉ dʉporo oꞌógʉti. \q1 Cʉ̃ mʉꞌʉ waꞌatji maꞌarẽ apoyugʉsami. \q1 Maꞌa quẽꞌrã́yumʉꞌtãgʉ̃ weronojõ mʉꞌʉ waꞌati dʉporo masã wãcũsere bʉjaweti dʉcayudutigʉsami”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃, ni ojanoꞌcaro niwʉ̃. \m \v 28 Mʉsãrẽ weregʉti. Nipeꞌtirã Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masã waꞌteropʉre ne niꞌcʉ̃ Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ yʉꞌrʉoro nigʉ̃́ marĩcʉ niwĩ. Tojo nimicã, nipeꞌtirã Õꞌacʉ̃ wiogʉ nirõpʉ nirã́ Juã yʉꞌrʉoro nima. Mejõ nigʉ̃pʉa cʉ̃ yʉꞌrʉoro nimi, nicʉ niwĩ Jesú. \p \v 29 Cʉ̃ tojo nisere tʉꞌorã, nipeꞌtirã masã, tojo nicã niyeru wapaseeri masã Juã cʉ̃ wãmeyenoꞌcãrã aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Õꞌacʉ̃ diacjʉ̃ta weemi, nicãrã niwã. \p \v 30 Fariseo masã, tojo nicã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã peꞌe Juã wãmeyenoꞌña marĩꞌcãrã nitjĩarã, Õꞌacʉ̃ narẽ weesĩꞌrĩsere ʉaticãrã niwã. \p \v 31 Tojo weegʉ Jesú narẽ nicʉ niwĩ: \p —Masã aꞌtocaterocjãrã, yé quetire tʉꞌosĩꞌrĩtirã ãꞌrã weronojõ weesetima. \v 32 Wĩꞌmarã macã decopʉ apedujirã, na meꞌrãcjãrãrẽ pijirã caricũbajaqueꞌatirã weronojõ nima. Aꞌtiro caricũsama: “Ʉ̃sã wẽowʉ̃ putimicã, basarã wijatiapʉ. Ʉ̃sã bʉjawetise basacã quẽꞌrãrẽ, utitiapʉ.” Na weronojõ aꞌtocatero nirã́ noꞌo añurõ, ñaꞌarõ weecã, mejãrõta tʉꞌsatima. \v 33 Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ beꞌti, vino sĩꞌrĩtisami. Cʉ̃ tojo weecã, mʉsã “Wãtĩ cʉomi”, nisaꞌa. \v 34 Beꞌro yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ quẽꞌrãrẽ baꞌa, yʉꞌʉ vino sĩꞌrĩcã, mejãrõta ñaꞌarõ ucũꞌu. “Baꞌawãrĩgʉ̃, sĩꞌrĩwãrĩgʉ̃ nimi”, niꞌi. “Niyeru wapaseeri masã meꞌrãcjʉ̃, tojo nicã ñaꞌarã meꞌrãcjʉ̃ nimi”, niꞌi. Ne niꞌcʉ̃pʉreta ẽjõpeoweꞌe. \v 35 Tojo ẽjõpeotimirã, yʉꞌʉ weeꞌquere ĩꞌarã, Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre masĩse oꞌosere masĩnoꞌo, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú fariseo masʉ̃ Simó wãmetigʉ ya wiꞌipʉ níꞌque niꞌi \p \v 36 Niꞌcʉ̃ fariseo masʉ̃ Jesure cʉ̃ ya wiꞌipʉ baꞌadutigʉ pijiacʉ niwĩ. Tojo weegʉ Jesú waꞌacʉ niwĩ. \v 37 Na baꞌari cura ti macãcjõ numio ñaꞌarõ weeri masõ Jesú tiro waꞌaco niwõ. Co Jesú fariseo masʉ̃ ya wiꞌipʉ baꞌagʉ waꞌapʉ nisere tʉꞌogo, ʉꞌmʉticja acosticjare cʉ̃ tiropʉ miaco niwõ. \v 38 Co utigota, cʉ̃ sẽꞌema peꞌe ejanʉꞌcãco niwõ. Co yaꞌcoco co uticã, cʉ̃ ye dʉꞌpocãrĩpʉ doquepejacaro niwʉ̃. Beꞌro te yaꞌcocore co poanʉꞌmo meꞌrã tuucoeco niwõ. Beꞌro te dʉꞌpocãrĩrẽ miꞌmi, co ʉꞌmʉtise miaꞌquere dʉꞌpocãrĩpʉ piopeoco niwõ. \v 39 Co tojo weecã ĩꞌagʉ̃, Jesure baꞌadutiꞌcʉ fariseo masʉ̃ aꞌtiro wãcũcʉ niwĩ: \p —Ãꞌrĩ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ nígʉ̃ pũrĩcã, “¿Noanojõ yʉꞌʉre ñeꞌeñaꞌgõ weeti? ¿Ñamonojõ masõ niti co?” ni masĩboapĩ. “Co numio ñaꞌarõ weeri masõ nimo”, ni masĩboapĩ, nicʉ niwĩ. \v 40 Tojo wãcũsere ĩꞌagʉ̃, Jesú fariseo masʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Simó, mʉꞌʉrẽ apeyenojõ nisĩꞌrĩsaꞌa. \p Fariseo yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Masãrẽ buꞌegʉ, niñaꞌrẽ mʉꞌʉ, nicʉ niwĩ. \p \v 41 Jesú cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Pʉarã ʉmʉa niyeru wasori masʉ̃rẽ wapamoosama. Niꞌcʉ̃ quinientos nʉmʉrĩ daꞌrase wapa weronojõ wapamoosami. Apĩ peꞌe cincuenta nʉmʉrĩ daꞌrase wapa weronojõ wapamoosami. \v 42 Cʉ̃ na pʉarãpʉ deꞌro wee wapayemasĩticã ĩꞌagʉ̃, na wapamoosere tojo acobojobajuriopeꞌocãꞌsami. Aꞌte cjasere mʉꞌʉrẽ sẽrĩtiñaꞌgʉ̃ti. ¿Niꞌinojõ peꞌe niyeru wasori masʉ̃rẽ maꞌiyʉꞌrʉnʉꞌcãsari? nicʉ niwĩ. \p \v 43 Simó cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ aꞌtiro tʉꞌoñaꞌsaꞌa. Pajiro wapamooꞌcʉ peꞌe maꞌiyʉꞌrʉnʉꞌcãsami, nicʉ niwĩ. \p Jesú cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ queoro yʉꞌtiꞌi. \p \v 44 Beꞌro Jesú numiorẽ ĩꞌa, Simórẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ aꞌtigo numiorẽ ĩꞌaꞌa. Yʉꞌʉ mʉꞌʉ ya wiꞌipʉ sãjãtacã, yé dʉꞌpocãrĩrẽ coedutigʉ yʉꞌʉre aco oꞌotiapʉ. Aꞌtigo peꞌe mʉꞌʉ weetiꞌquere weeamo. Co yaꞌcoco meꞌrã yé dʉꞌpocãrĩrẽ coeamo. Beꞌro co poari meꞌrã tuucoeamo. \v 45 Mʉꞌʉ yʉꞌʉre añudutigʉ, miꞌmitiapʉ. Co peꞌe yʉꞌʉ sãjãejacãpʉta, yé dʉꞌpocãrĩrẽ miꞌmimo. Miꞌmiduꞌutimo yujupʉ. \p \v 46 »Mʉꞌʉ yʉꞌʉ dʉpoapʉre ʉꞌse, marĩ piopeosenojõrẽ piopeotiapʉ. Co peꞌe yé dʉꞌpocãrĩpʉre ʉꞌmʉtisere piopeoamo. \v 47 Tojo weegʉ aꞌtiro nigʉ̃ti. Co peje ñaꞌarõ weeꞌquere acobojonoꞌmo. Tojo weego yʉꞌʉre tojo weese meꞌrã co ʉpʉtʉ maꞌisere ĩꞌomo. Cãꞌrõ na weeꞌquere acobojorã, cãꞌrõ maꞌisere ĩꞌonoꞌo. Nemorõ waro ñaꞌarõ weeꞌquere acobojorã, ʉpʉtʉ maꞌisere ĩꞌonoꞌo, nicʉ niwĩ. \p \v 48 Beꞌro numiorẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ ñaꞌarõ weeꞌquere acobojonoꞌpeꞌocãꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 49 Ãpẽrã baꞌadutirã pijinoꞌcãrã topʉ dujirã na basu aꞌmerĩ aꞌtiro ucũcãrã niwã: \p —¿Noanojõ nisari ãꞌrĩ ñaꞌarõ weeꞌquepʉreta acobojosãjãdojagʉ? nicãrã niwã. \p \v 50 Na tojo nimicã, Jesú peꞌe numiorẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ yʉꞌʉre ẽjõpeotjĩagõ, ñaꞌarõ weeꞌquere acobojonoꞌapʉ. Wãcũqueꞌtiro marĩrõ waꞌagosaꞌa, nicʉ niwĩ. \c 8 \s1 Jesú weresijari cura numia cʉ̃rẽ weetamuꞌque niꞌi \p \v 1 Jesú ñaꞌarõ weeꞌcore acobojóca beꞌro nipeꞌtise macãrĩpʉ nipeꞌtiropʉ sijabiꞌacʉ niwĩ. Tocjãrãrẽ cʉ̃ ye cjasere buꞌe werecusiagʉ weecʉ niwĩ. Tojo nicã Õꞌacʉ̃ wiogʉ nigʉ̃sami nisere werecʉ niwĩ. Cʉ̃ buꞌerã doce cʉ̃ meꞌrã baꞌpatisijacãrã niwã. \v 2 Ãpẽrã quẽꞌrã numia na meꞌrã baꞌpatisijacãrã niwã. Na Jesú todʉporo wãtĩa cõꞌawĩrõnoꞌcãrã numia, duti yʉꞌrʉonoꞌcãrã numia nicãrã niwã. Niꞌcõ na waꞌtero María, na “Magdalena” nigṍ, siete wãtĩa cõꞌawĩrõnoꞌco nico niwõ. \v 3 Tojo nicã apego Juana, Cuza wãmetigʉ nʉmo nico niwõ. Co marãpʉ Herode yere daꞌracoꞌteri masʉ̃ nicʉ niwĩ. Susana wãmetigo quẽꞌrã nico niwõ. Ãpẽrã pãjãrã numia Jesure na cʉose meꞌrã weetamucãrã niwã. \s1 Jesú oteri masʉ̃ ye quetire queose meꞌrã wereꞌque niꞌi \r (Mt 13.1-9; Mr 4.1-9) \p \v 4 Pãjãrã masã peje macãrĩcjãrã Jesú tiropʉ ĩꞌarã waꞌacãrã niwã. Na pãjãrã nerẽcã ĩꞌagʉ̃, Jesú queose meꞌrã narẽ buꞌecʉ niwĩ. Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p \v 5 —Niꞌcʉ̃ masʉ̃ cʉ̃ ya wesepʉ otegʉ waꞌasami. Cʉ̃ otegʉ, wẽestewãꞌcãcã, maꞌapʉ apeye otese cape doquequeꞌasaꞌa. Ti maꞌapʉ yʉꞌrʉarã, tere ãpẽrã ʉꞌtacũuwãꞌcãsama. Beꞌro mirĩcʉ̃a aꞌti, te perire ĩꞌaboca, baꞌapeꞌocãꞌsama. \v 6 Apeye ʉ̃tãpaga waꞌteropʉ doquequeꞌasaꞌa. Te peri pĩꞌrĩ, aco marĩyucã, ñaidija waꞌasaꞌa. \v 7 Apeye otese cape pota waꞌteropʉ bʉrʉqueꞌasaꞌa. Pota peꞌe tere pĩꞌrĩyʉꞌrʉa, wẽjẽcãꞌsaꞌa. \v 8 Apeye otese cape diꞌta añurõpʉ bʉrʉqueꞌasaꞌa. Te añurõ pĩꞌrĩ, dʉcatisaꞌa. Niꞌcã ño cien peri dʉcatisaꞌa, nicʉ niwĩ. \p To beꞌro Jesú ʉpʉtʉ tutuaro meꞌrã narẽ nicʉ niwĩ: \p —Oꞌmeperi cʉorãnojõ aꞌtere añurõ tʉꞌoya, nicʉ niwĩ. \s1 Jesure cʉ̃ buꞌerã “¿Deꞌro weegʉ queose meꞌrã buꞌeti?” níꞌque niꞌi \r (Mt 13.10-17; Mr 4.10-12) \p \v 9 Beꞌro cʉ̃ buꞌerã “¿Deꞌro nisĩꞌrĩrõ weeti mʉꞌʉ queose wereꞌque?” ni sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã. \v 10 Narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ aꞌtiro weemi. Ãpẽrã todʉporopʉ masĩña marĩmiꞌque cʉ̃ wiogʉ nisere mʉsãrẽ masĩcã weemi. Yʉꞌʉre ẽjõpeotirãma queose meꞌrã werenoꞌo. Tojo weerã yʉꞌʉ weesere ĩꞌamirã, ĩꞌamasĩsome. Yé cjasere tʉꞌomirã, tʉꞌomasĩtirã tojarã́sama. \s1 Jesú oteri masʉ̃ ye quetire “Aꞌtiro nisĩꞌrĩrõ weeꞌe” ni wereꞌque niꞌi \r (Mt 13.18-23; Mr 4.13-20) \p \v 11 »Yʉꞌʉ queose wereꞌque aꞌtiro nisĩꞌrĩrõ weeꞌe. Otese cape Õꞌacʉ̃ ye queti weronojõ niꞌi. \v 12 Maꞌapʉ bʉrʉqueꞌaꞌque aꞌtiro nisĩꞌrĩrõ weeꞌe. Masã, yé quetire tʉꞌoma. Beꞌro na tʉꞌoꞌquere wãtĩ aꞌti, tere ẽꞌmapeꞌocãꞌsami. Napʉ tere ẽjõpeo, Õꞌacʉ̃ narẽ yʉꞌrʉweticã weeri nígʉ̃, tojo weesami. \v 13 Apeye otese cape ʉ̃tãpaga waꞌteropʉ bʉrʉqueꞌaꞌque aꞌtiro nisĩꞌrĩrõ weeꞌe. Na, yé quetire añurõ eꞌcatise meꞌrã tʉꞌosama. Tojo weemirã, nʉꞌcõrĩ marĩrã weronojõ añurõ ẽjõpeotisama. Yoaticã añurõ ẽjõpeocũmí, beꞌro narẽ ãpẽrã ñaꞌarõ weecã ĩꞌarã, ẽjõpeoduꞌucãꞌsama. \v 14 Apeye pota waꞌteropʉ bʉrʉqueꞌaꞌque aꞌtiro nisĩꞌrĩrõ weeꞌe. Yé quetire tʉꞌoma, tʉꞌorã peꞌe. Mejõ siape meꞌrã aꞌti ʉmʉco cjasere wãcũqueꞌtiyʉꞌrʉasama. Peje cʉosĩꞌrĩsama. Aꞌti ʉmʉcopʉ eꞌcatisere ʉpʉtʉ wãcũsama. Tojo weero aꞌte nipeꞌtise narẽ dojorẽcãꞌsaꞌa. Aꞌtiro wéérã, na dʉca marĩrã weronojõ tojama. \v 15 Apeye otese cape diꞌta añurõpʉ bʉrʉqueꞌaꞌque peꞌe aꞌtiro nisĩꞌrĩrõ weeꞌe. Na, yé quetire añurõ tʉꞌosĩꞌrĩrõ põtẽorõ tʉꞌoma. Tere tʉꞌo, Õꞌacʉ̃ ʉaronojõ queoro weemeꞌrĩcãꞌma. Añurõ ẽjõpeonuꞌcũrã peje dʉcatirã weronojõ nima, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú sĩꞌocja meꞌrã queose oꞌoꞌque niꞌi \r (Mr 4.21-25) \p \v 16 Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ aꞌtiro werenemocʉ niwĩ: \p —Ne niꞌcʉ̃ sĩꞌocjare sĩꞌotoja, apeyenojõ meꞌrã moꞌatisami. Tojo weetigʉ, cʉ̃ cãrĩrõ docapʉ cũutisami. Aꞌtiro peꞌe weesami. Nipeꞌtirã topʉ sãjãarã ĩꞌato nígʉ̃, ʉꞌmʉarõpʉ dʉꞌteyoosami. \v 17 Aꞌtiro niꞌi. Todʉporopʉ masã masĩnoꞌña marĩꞌquere masĩnoꞌrõsaꞌa. Yaꞌyioropʉ níꞌque quẽꞌrã bajuarosaꞌa. Jesú, yé queti masĩnoꞌña marĩmiꞌque beꞌropʉre sĩꞌocja boꞌreyuro weronojõ masĩpeꞌticãꞌnoꞌrõsaꞌa nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \p \v 18 »Aꞌtere tʉꞌorã, añurõ tʉꞌoya. Yʉꞌʉ buꞌese tʉꞌo ẽjõpeorãrẽ Õꞌacʉ̃ masĩse oꞌonemogʉ̃sami. Ãpẽrã yʉꞌʉ buꞌesere tʉꞌosĩꞌrĩtibutiarã peꞌere na masĩmiꞌquere ẽꞌmapeꞌocʉ̃sami, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú paco, tojo nicã cʉ̃ acabijirã cjase niꞌi \r (Mt 12.46-50; Mr 3.31-35) \p \v 19 Beꞌro Jesú paco, cʉ̃ acabijirã cʉ̃rẽ aꞌmarã aꞌticãrã niwã. Na masã muꞌmuyʉꞌrʉcã ĩꞌarã, wiꞌipʉ sãjãamasĩticãrã niwã. \v 20 Topʉ nigʉ̃́ Jesure werecʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ paco, mʉꞌʉ acabijirã sope pʉꞌto niama. Mʉꞌʉrẽ ĩꞌasĩꞌrĩapãrã, nicʉ niwĩ. \p \v 21 Tere tʉꞌogʉ, Jesú nicʉ niwĩ: \p —Noꞌo Õꞌacʉ̃ ye quetire tʉꞌo, tere queoro weerãnojõ náta yʉꞌʉ paco, yʉꞌʉ acabijirã weronojõ nima, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú wĩꞌrõrẽ, tojo nicã pãꞌcõrĩrẽ diꞌtamarĩacã weeꞌque niꞌi \r (Mt 8.23-27; Mr 4.35-41) \p \v 22 Niꞌcã nʉmʉ Jesú cʉ̃ buꞌerã meꞌrã yucʉsʉpʉ mʉjãsãjãgʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Teꞌa siaquiji ditara sumutopʉ, nicʉ niwĩ. \p Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, waꞌacãrã niwã. \v 23 Na pẽꞌarĩ cura Jesú cãrĩa waꞌacʉ niwĩ. Wãcũña marĩrõ wĩꞌrõ ʉpʉtʉ wẽetuuwãꞌcãticaro niwʉ̃. Tojo waꞌacã, pãꞌcõrĩ yucʉsʉpʉre paaquesãamʉjãcaro niwʉ̃. Tiwʉ mirĩdijatawio nicaro niwʉ̃. \v 24 Tojo waꞌacã ĩꞌarã, Jesure wãꞌcõrã bʉrʉacãrã niwã. Aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Ʉ̃sãrẽ buꞌegʉ, marĩ mirĩrãtirã weeꞌe, nicãrã niwã. \p Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú wãꞌcã, te wĩꞌrõrẽ, pãꞌcõrĩrẽ yʉsʉocʉ niwĩ. Nipeꞌtise diꞌtamarĩdijapeꞌtia waꞌacaro niwʉ̃. \v 25 Tuꞌajanʉꞌcõ, cʉ̃ buꞌerãrẽ nicʉ niwĩ: \p —¿Mʉsãrẽ ẽjõpeose deꞌro waꞌamitito? nicʉ niwĩ. \p Na ʉpʉtʉ ʉcʉaꞌcãrã nitjĩarã ĩꞌamarĩa, aꞌmerĩ nicãrã niwã: \p —¿Noanojõ nisariba ãꞌrĩ? Wĩꞌrõ, pãꞌcõrĩpʉta tʉꞌomaatidojacãꞌa, nicãrã niwã. \s1 Jesú Gerasa wãmetirocjʉ̃ wãtĩa sãjãnoꞌcʉre cõꞌawĩrõꞌque niꞌi \r (Mt 8.28-34; Mr 5.1-20) \p \v 26 Beꞌro Jesú cʉ̃ buꞌerã meꞌrã pẽꞌacʉ niwĩ. Pẽꞌa, ape pãꞌrẽ Galilea põtẽorõpʉ Gerasa wãmetiropʉ pẽꞌajacãrã niwã. \v 27 Jesú yucʉsʉpʉ níꞌcʉ majãnʉꞌcãrĩ cura niꞌcʉ̃ Gerasacjʉ̃ cʉ̃ tiro ejacʉ niwĩ. Yoacã waro ãꞌrĩ masʉ̃ wãtĩa sãjãnoꞌcʉ cʉ̃ nirĩtero yʉꞌrʉcaro niwʉ̃. Ne suꞌti marĩ, ne wiꞌipʉ niticʉ niwĩ. Masãperi waꞌteropʉ nibajaqueꞌaticʉ niwĩ. \v 28-29 Jesú cʉ̃rẽ ĩꞌagʉ̃, wãtĩ masʉ̃pʉre sãñagʉ̃rẽ “Wijaaya”, nicʉ niwĩ. Cʉ̃ cõꞌawĩrõcã ĩꞌagʉ̃, Jesú tiropʉ ejaqueꞌa, ʉpʉtʉ caricũcʉ niwĩ: \p —Jesú, Õꞌacʉ̃ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ macʉ̃, ¿deꞌro weegʉ yʉꞌʉre caribogʉ aꞌtiti? Yʉꞌʉre ñaꞌabutiaro piꞌeticã weeticãꞌña, ni tutuaro meꞌrã sẽrĩcʉ niwĩ. \p Pejetiri wãtĩ masʉ̃rẽ ñeꞌea, bʉrʉqueꞌamʉjãcã weecʉ niwĩ. Masã cʉ̃rẽ aperopʉ waꞌaticãꞌto nírã, omocãrĩ, dʉꞌpocãrĩpʉ cõme dari meꞌrã dʉꞌtecũumʉjãcãrã nimiwã. Tojo weemicã, cʉ̃ wejesuremʉjãcʉ niwĩ. Wãtĩ cʉ̃rẽ masã marĩrõpʉ sʉꞌori miamʉjãcʉ niwĩ. \v 30 Jesú cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro wãmetiti? \p Cʉ̃ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Legión wãmetiꞌi, nicʉ niwĩ. Pãjãrã wãtĩa ʉ̃sã nicãꞌa nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \v 31 Wãtĩa Jesure aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Ʉ̃sãrẽ ĩꞌabajudutidijari pejopʉ buꞌiri daꞌre bajurioticãꞌña ni, ʉpʉtʉ sẽrĩcãrã niwã. \v 32 Titare ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉ pãjãrã yesea baꞌa nuꞌcũcãrã niwã. Narẽ ĩꞌarã, wãtĩa Jesure “Napʉre sãjãarãti” ni, tutuaro meꞌrã sẽrĩcãrã niwã. Jesú narẽ “Tojota weeya”, nicʉ niwĩ. \v 33 Tojo weerã na masʉ̃pʉre níꞌcãrã wijaa, yeseapʉre sãjãacãrã niwã. Yesea na wãtĩa sãjã́áca beꞌro opa tʉꞌrʉpʉ omamaati, ditarapʉ doqueñojã, mirĩpeꞌtia waꞌacãrã niwã. \p \v 34 Tojo waꞌasere ĩꞌarã, yeseare coꞌterã aꞌtiro weecãrã niwã. Na ʉpʉtʉ ʉcʉarã macãpʉ, cãpũpʉ omawãꞌcã, weresterã waꞌacãrã niwã. \v 35 Te quetire tʉꞌorã, masã tojo waꞌasere ĩꞌarã waꞌacãrã niwã. Na Jesú tiropʉ ejarã, wãtĩa sãjãnoꞌcʉre Jesú pʉꞌtoacã dujicã ĩꞌacãrã niwã. Cʉ̃ suꞌti sãña, añurõ wãcũse cʉogʉ dujicʉ niwĩ. Na cʉ̃rẽ ĩꞌarã, uise meꞌrã ĩꞌacãrã niwã. \v 36 Ãpẽrã topʉ ĩꞌarã ejarãrẽ Jesú wãtĩa sãjãnoꞌcʉre cõꞌawĩrõcã ĩꞌaꞌcãrã “Aꞌtiro wee wãtĩarẽ cõꞌawĩrõami”, ni werecãrã niwã. \v 37 Jesú aꞌtiro weecã ĩꞌarã, nipeꞌtirã masã Gerasapʉ nirã́ Jesure tutuaro meꞌrã “Mʉꞌʉ aperopʉ waꞌaya”, nicãrã niwã. Na ʉpʉtʉ waro uicãrã niwã. Tojo weerã Jesure tojo nicãrã niwã. Tere tʉꞌogʉ, Jesú yucʉsʉpʉ mʉjãsãjãa, waꞌa waꞌacʉ niwĩ. \v 38 Wãtĩa cʉomiꞌcʉ Jesure “Yʉꞌʉ quẽꞌrã mʉꞌʉ meꞌrã waꞌagʉti” nígʉ̃, ʉpʉtʉ sẽrĩcʉ nimiwĩ. Jesú peꞌe cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p \v 39 —Mʉꞌʉ ya wiꞌipʉ tojaa, nipeꞌtise Õꞌacʉ̃ mʉꞌʉrẽ weeꞌquere werepeꞌocʉ̃ waꞌaya, nicʉ niwĩ. \p Tojo weegʉ cʉ̃ nipeꞌtiro cʉ̃ ya macãcjãrãrẽ Jesú cʉ̃rẽ weeꞌquere werecusiagʉ waꞌacʉ niwĩ. \s1 Jairo macõrẽ, tojo nicã dí mejã cʉogore Jesú yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mt 9.18-26; Mr 5.21-43) \p \v 40 Beꞌro Jesú ditara ape pãꞌrẽpʉ níꞌcʉ pẽꞌatáca beꞌro masã eꞌcatise meꞌrã cʉ̃rẽ põtẽrĩcãrã niwã. Nipeꞌtirã cʉ̃rẽ yucueꞌcãrã nitjĩarã, tojo weecãrã niwã. \v 41 Titare niꞌcʉ̃ sʉꞌori nerẽwʉari wiꞌi wiogʉ Jairo wãmetigʉ Jesú tiro etacʉ niwĩ. Cʉ̃ Jesú tiro ejaqueꞌa, Jesure “Yʉꞌʉre pajañaꞌcureya. Ya wiꞌipʉ teꞌa”, nicʉ niwĩ. \v 42 Cʉ̃ macõ niꞌcõ nigṍ doce cʉ̃ꞌmarĩ cʉogo wẽrĩse pʉꞌtopʉ nico niwõ. “Jaʉ” ni, Jesú to waꞌari cura pãjãrã masã sirutucãrã nitjĩarã, cʉ̃rẽ añurõ tuutĩꞌawãꞌcãcãrã niwã. \v 43 Na tojo weerã́ waꞌtero niꞌcõ numio doce cʉ̃ꞌmarĩ dí mejã dutitigo nico niwõ. Co ocoyedutise wapa nipeꞌtise niyeru tojaqueꞌa waꞌaco niwõ. Ne niꞌcʉ̃ core ocoyeyʉꞌrʉoticʉ niwĩ. \v 44 Tojo weego co Jesú sẽꞌema waꞌa, cʉ̃ suꞌtiro yapapʉ ñeꞌeñaꞌco niwõ. Co ñeꞌerĩ curata co dí wijamiꞌque bʉꞌanʉꞌcã waꞌacaro niwʉ̃. \v 45 Tojo waꞌari cura Jesú sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Noa yʉꞌʉre ñeꞌeti? nicʉ niwĩ. \p Nipeꞌtirãpʉta “Ne niꞌcʉ̃ ñeꞌetimi”, nicãrã niwã. Tojo weegʉ Pedro, tojo nicã cʉ̃ meꞌrãcjãrã Jesure nicãrã niwã: \p —Ʉ̃sãrẽ buꞌegʉ, masã mʉꞌʉrẽ nipeꞌtiro doquewãwãꞌcã, tuuquejoma. Tojo waꞌacã masĩmigʉ̃, mʉꞌʉ ¿deꞌro weegʉ “¿Noa yʉꞌʉre ñeꞌeti?” niti? nicãrã niwã. \p \v 46 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú nicʉ niwĩ: \p —Niꞌcõ yʉꞌʉre ñeꞌecã tʉꞌoñaꞌpʉ. Core yʉꞌʉ tutuaro meꞌrã yʉꞌrʉcã weeasʉ, nicʉ niwĩ. \p \v 47 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogo, cʉ̃ masĩtojami, yʉꞌʉta weeasʉ nígõ, narãsãgõta Jesú pʉꞌto aꞌti, ejaqueꞌaco niwõ. Co nipeꞌtirã tʉꞌoropʉ werepeꞌocãꞌco niwõ. Aꞌte ye buꞌiri cʉ̃ yaro suꞌtirore ñeꞌeasʉ nígõ, tojo nicã “Yʉꞌʉ ñeꞌecãta, yʉꞌrʉonoꞌcopʉ tojasʉ”, ni wereco niwõ. \v 48 Co tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú core nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ ẽjõpeotjĩagõ, yʉꞌrʉonoꞌcopʉ tojaꞌa. Duti marĩgõ eꞌcatise meꞌrã tojaaya, nicʉ niwĩ. \p \v 49 Jesú core ucũrĩ cura niꞌcʉ̃ Jairo nerẽwʉari wiꞌi wiogʉ ya wiꞌicjʉ̃ ejacʉ niwĩ. Jairore nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ macõ wẽrĩatojamo. Marĩrẽ buꞌegʉre caribonemotigʉta majã, nicʉ niwĩ. \p \v 50 Jesú tojo nicã tʉꞌogʉ, Jairore nicʉ niwĩ: \p —Uitigʉta. Yʉꞌʉre ẽjõpeoya. Mʉꞌʉ tojo weecã, mʉꞌʉ macõ masõnoꞌgõsamo, nicʉ niwĩ. \p \v 51 Ti wiꞌipʉre etagʉ, co pesari tucũpʉre ne ãpẽrãrẽ sãjãadutiticʉ niwĩ. Pedro, Santiago, Juã, tojo nicã co pacʉsʉmʉa diaꞌcʉ̃rẽ sãjãaduticʉ niwĩ. \v 52 Nipeꞌtirã ti wiꞌipʉ nirã́ ʉpʉtʉ utirã, dʉjasewãꞌarãrẽ Jesú nicʉ niwĩ: \p —Utiticãꞌña. Co wẽrĩtimo. Cãrĩgõ weemo, nicʉ niwĩ. \p \v 53 Masã co wẽrĩꞌquere masĩcãrã niwã. Tojo weerã cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, cʉ̃rẽ bujicãꞌcãrã niwã. \v 54 Jesú peꞌe ucũgʉ̃ta, co ya omocãrẽ ñeꞌe, nicʉ niwĩ: \p —Wĩꞌmagõ, wãꞌcãnʉꞌcãña, nicʉ niwĩ. \p \v 55 Cʉ̃ tojo nirĩ curata wẽrĩꞌco masã, wãꞌcãnʉꞌcãco niwõ. Jesú co pacʉsʉmʉarẽ “Baꞌase ecaya”, nicʉ niwĩ. \v 56 Cʉ̃ tojo weesere ĩꞌarã, co pacʉsʉmʉa ʉpʉtʉ ĩꞌaʉcʉacãrã niwã. Jesú core masõꞌquere ne ãpẽrãrẽ weredutiticʉ niwĩ. \c 9 \s1 Jesú cʉ̃ beseꞌcãrãrẽ weredutioꞌoꞌque niꞌi \r (Mt 10.5-15; Mr 6.7-13) \p \v 1 Jesú cʉ̃ buꞌerã docere neocũucʉ niwĩ. Beꞌro narẽ cʉ̃ tutuasere oꞌocʉ niwĩ. Wãtĩa noꞌo nirãrẽ cõꞌawĩrõmasĩsere oꞌocʉ niwĩ. Tojo nicã duti yʉꞌrʉomasĩsere oꞌocʉ niwĩ. \v 2 Narẽ Õꞌacʉ̃ wiogʉ nimi nisere wereduticʉ niwĩ. Dutitirãrẽ yʉꞌrʉoduticʉ niwĩ. \v 3 Aꞌtiro níoꞌocʉ niwĩ: \p —Waꞌarã, ne apeyenojõ miaticãꞌña. Tuacjʉ, ajuronojõ, baꞌase puꞌe, niyeru ne miaticãꞌña. Mʉsã sãñase meꞌrã diaꞌcʉ̃ waꞌaya. Ne apeye mianemoticãꞌña. \v 4 Mʉsã noꞌo nirĩ wiꞌi ejarã, mʉsã to nirṍ põtẽorõ tojaqueꞌaya. \v 5 Noꞌo ãpẽrã mʉsãrẽ ñeꞌeticã, ti macãpʉre wijarã, ti macã cjase diꞌta wãꞌaꞌquere paastecõꞌaña. Tojo weerã mʉsã “Aꞌti macãcjãrã buꞌiritima” ni ĩꞌorãsaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 6 Cʉ̃ tojo níca beꞌro waꞌa waꞌacãrã niwã. Waꞌa, nipeꞌtise macãrĩpʉ Jesú masãrẽ yʉꞌrʉose quetire werecusiacãrã niwã. Tojo nicã dutitirãrẽ yʉꞌrʉocãrã niwã. \s1 Herode Jesú weesere tʉꞌoꞌque niꞌi \r (Mt 14.1-12; Mr 6.14-29) \p \v 7 Galilea diꞌta wiogʉ Herode nipeꞌtise Jesú weeꞌquere tʉꞌocʉ niwĩ. Tere tʉꞌogʉ, Herode deꞌro wéémasĩticʉ niwĩ. Ãpẽrã “Cʉ̃ Juã wãmeyeri masʉ̃ wẽrĩꞌcʉpʉ masãcʉ nimi”, nicãrã niwã. \v 8 Ãpẽrã “Dʉporocjʉ̃pʉ Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ Elía bajuapĩ”, nicãrã niwã. Ãpẽrã “Apetero weegʉ niꞌcʉ̃ todʉporocjʉ̃ Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ masãꞌcʉ nígʉ̃ nisamigʉ”, nicãrã niwã. \v 9 Herode peꞌe aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉta Juã ya dʉpoare dʉtesuredutiwʉ. To pũrĩcãrẽ ¿noanojõ nisari tocãꞌrõ na ucũnoꞌgʉ̃? Cʉ̃rẽ ĩꞌasĩꞌrĩmisaꞌa, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú niꞌcãmocʉsetiri mil ʉmʉarẽ baꞌase ecaꞌque niꞌi \r (Mt 14.13-21; Mr 6.30-44; Jn 6.1-14) \p \v 10 Beꞌro Jesú besecṹúꞌcãrã na buꞌecusiaca beꞌro cʉ̃ tiro daja, na weecusiaꞌquere werecãrã niwã. Beꞌro narẽ Jesú masã marĩrõpʉ Betsaida wãmetiri macã pʉꞌtopʉ sʉꞌori waꞌacʉ niwĩ. \v 11 Masã peꞌe na waꞌase quetire tʉꞌocãꞌcãrã niwã. Tojo weerã tere tʉꞌorã, narẽ sirutuwãꞌcãcãrã niwã. Jesú narẽ añuduti, Õꞌacʉ̃ wiogʉ nimi nisere were, dutitirãrẽ yʉꞌrʉocʉ niwĩ. \p \v 12 Beꞌro ñamicaꞌapʉ nicã ĩꞌarã, cʉ̃ buꞌerã doce cʉ̃ tiro waꞌa, cʉ̃rẽ ucũcãrã niwã: \p —Masãrẽ “Tocãꞌrõta niꞌi”, niña. Macãrĩpʉ, noꞌo pʉꞌto nise macãrĩpʉ baꞌase, cãrĩrõ aꞌmagʉ̃ waꞌadutiya. Aꞌto marĩ nirõpʉre ne apeyenojõ marĩbutiacãꞌa, nicãrã niwã. \p \v 13 Jesú peꞌe nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã narẽ baꞌase ecaya. \p Na cʉ̃rẽ nicãrã niwã: \p —Ʉ̃sã niꞌcãmocʉsepagata pã́, tojo nicã waꞌi pʉarãta cʉoꞌo. Masãrẽ ne aꞌteacã seꞌsatisaꞌa. ¿Ʉ̃sãrẽ ãꞌrã pãjãrã ye niatjere baꞌase duudutigʉ weeti? nicãrã niwã. \p \v 14 Na pãjãrã, ʉmʉa seꞌsaro niꞌcãmocʉsetiri mil waꞌtero nicãrã niwã. Jesú narẽ nicʉ niwĩ: \p —Masãrẽ te cururinʉcʉ̃ cincuenta dujidutiya, nicʉ niwĩ. \p \v 15 Na cʉ̃ dutiꞌcaronojõta wee, dujipeꞌticãꞌcãrã niwã. \v 16 Beꞌro Jesú te niꞌcãmocʉse pã́rẽ, na waꞌi pʉarãrẽ mii, ʉꞌmʉarõpʉ ĩꞌamorõ, cʉ̃ pacʉ Õꞌacʉ̃rẽ na ye niatjere eꞌcatise oꞌocʉ niwĩ. Tuꞌajanʉꞌcõ, cʉ̃ peꞌesteca beꞌro cʉ̃ buꞌerãrẽ masãrẽ etidutigʉ oꞌocʉ niwĩ. \v 17 Nipeꞌtirã baꞌa, yapicãrã niwã. Beꞌro doce piꞌseri na baꞌadʉꞌaꞌquere seeneocãrã niwã. \s1 Pedro Jesure “Mʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ oꞌóꞌcʉta niꞌi” níꞌque niꞌi \r (Mt 16.13-19; Mr 8.27-29) \p \v 18 Niꞌcãti Jesú cʉ̃ seꞌsaro ñubuegʉ weecʉ niwĩ. Titare cʉ̃ buꞌerã quẽꞌrã cʉ̃ meꞌrã nicãrã niwã. Narẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —Masã ¿deꞌro ni ucũti yʉꞌʉre? nicʉ niwĩ. \p \v 19 Na cʉ̃rẽ yʉꞌticãrã niwã: \p —Ãpẽrã mʉꞌʉrẽ “Juã wãmeyeri masʉ̃ nimi”, nima. Ãpẽrã mʉꞌʉrẽ “Dʉporocjʉ̃pʉ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ Elía nimi”, nima. Ãpẽrã “Noꞌo nigʉ̃́ dʉporocjʉ̃pʉ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ masãꞌcʉ nígʉ̃ nisasami”, nima, nicãrã niwã. \p \v 20 Beꞌro narẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ tja: \p —¿Mʉsã waro, deꞌro wãcũti yʉꞌʉre? nicʉ niwĩ. Pedro cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristo niꞌi, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú cʉ̃ wẽrĩatjere wereꞌque niꞌi \r (Mt 16.20-28; Mr 8.30–9.1) \p \v 21 Jesú narẽ ne cãꞌrõ ãpẽrãpʉre cʉ̃ Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ nisere weredutiticʉ niwĩ. \v 22 Beꞌro narẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ pũrõ piꞌetigʉsaꞌa. Judío masã bʉcʉrã, paꞌia wiorã, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã yʉꞌʉre ĩꞌatuꞌtirãsama. Yʉꞌʉre wẽjẽrãsama. Na tojo weemicã, iꞌtia nʉmʉ beꞌro masãgʉ̃saꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 23 Beꞌro nipeꞌtirã masãrẽ nicʉ niwĩ: \p —Noꞌo yʉꞌʉre sirutusĩꞌrĩgʉ̃nojõ nipeꞌtise nʉmʉrĩ sirutuato. Cʉ̃ weesĩꞌrĩrõnojõ weeticãꞌto. Yʉꞌʉ ʉaro peꞌe weeato. Noꞌo yʉꞌʉre sirutusĩꞌrĩgʉ̃, “Jesure ẽjõpeogʉ, wẽrĩbosaꞌa” nitigʉta sirutuato. \v 24 Yʉꞌʉre ẽjõpeose meꞌrã ñaꞌarõ yʉꞌrʉsĩꞌrĩtigʉ, yʉꞌʉre ẽjõpeoduꞌugʉnojõ pecameꞌepʉ buꞌiri daꞌre bajurionoꞌgʉ̃sami. Apĩ wẽjẽsere uiti, yʉꞌʉre ẽjõpeonuꞌcũgʉ̃nojõ yʉꞌʉ meꞌrã catinuꞌcũgʉ̃sami. \v 25 Niꞌcʉ̃ aꞌti turi cjase nipeꞌtisere wapataꞌagʉ, cʉ̃ ejeripõꞌrã peꞌere bajuriogʉ, ¿ñeꞌenojõrẽ wapataꞌabosari? \v 26 Yʉꞌʉre, tojo nicã ye quetire bopoyasãticãꞌña. Mʉsã bopoyasãcã, yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ aꞌtiro weegʉsaꞌa. Apaturi aꞌti turipʉre aꞌtigʉ, yʉꞌʉ pacʉ asistese meꞌrã, cʉ̃rẽ werecoꞌterã meꞌrã yʉꞌʉ quẽꞌrã mʉsãrẽ bopoyasãgʉ̃saꞌa. Yʉꞌʉ tutuase meꞌrã aꞌtigʉ, tojo weegʉsaꞌa. \v 27 Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Niꞌcãrẽrã aꞌtopʉ nirã́ yʉꞌʉ wiogʉ sãjãcã ĩꞌatimirã wẽrĩsome, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú cʉ̃ bajusere dʉcayuꞌque niꞌi \r (Mt 17.1-8; Mr 9.2-8) \p \v 28 Niꞌcã semana Jesú “Yʉꞌʉ wiogʉ sãjãcã ĩꞌarãsaꞌa” níca beꞌro ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉ ñubuegʉ mʉjãgʉ̃, Pedro, Santiago, Juãrẽ miacʉ niwĩ. \v 29 Topʉ cʉ̃ ñubuegʉ, cʉ̃ bajusere dʉcayua waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃ ye suꞌti añurõ butise, asistese waꞌacaro niwʉ̃. \v 30 Tojo waꞌacã, pʉarã ʉmʉa bajua, cʉ̃ meꞌrã ucũcãrã niwã. Na dʉporocjãrãpʉ Moisé, Elía nicãrã niwã. \v 31 Na asistese meꞌrã nírã, Jesú cʉ̃ Jerusalẽ́pʉ wẽrĩatjere ucũcãrã niwã. \v 32 Pedro quẽꞌrã ʉpʉtʉ wʉja cʉoꞌcãrã nimirã, wãꞌcãcãrã niwã. Wãꞌcã, Jesú cʉ̃ asistesere, tojo nicã cʉ̃ meꞌrã nirãrẽ ĩꞌacãrã niwã. \v 33 Na Jesú tiro níꞌcãrã waꞌari cura Pedro Jesure nicʉ niwĩ: \p —Wiogʉ, marĩ aꞌtopʉ nicã añuyʉꞌrʉaꞌa. Iꞌtia wiꞌiacã weerã. Niꞌcã wiꞌi mʉꞌʉ ya wiꞌi, ape wiꞌi Moisé ya wiꞌi, ape wiꞌi Elía ya wiꞌi weerã, nicʉ niwĩ. \p Pedro cʉ̃ tojo nisere tʉꞌoñaꞌtimigʉ̃, deꞌro nímasĩtigʉ, tojo nicʉ niwĩ. \v 34 Cʉ̃ tojo ucũrĩ cura niꞌcã oꞌmecurua dijati, tuubiꞌacãꞌcaro niwʉ̃. Na ti oꞌmecurua poꞌpeapʉ nírã, ʉcʉa waꞌacãrã niwã. \v 35 Beꞌro ti curuapʉ niꞌcʉ̃ aꞌtiro ucũcã tʉꞌocãrã niwã: \p —Ãꞌrĩ yʉꞌʉ macʉ̃ yʉꞌʉ beseꞌcʉ nimi. Cʉ̃ ucũsere tʉꞌo ẽjõpeoya, nicʉ niwĩ. \p \v 36 Tojo níca beꞌro Jesú niꞌcʉ̃ta tojanʉꞌcãcʉ niwĩ. Moisé, Elía marĩcãrã niwã majã. Cʉ̃ buꞌerã na ĩꞌaꞌquere tojota tʉꞌoñaꞌyʉꞌrʉocãꞌcãrã niwã. Ne cãꞌrõ ãpẽrãrẽ wereticãrã niwã. \s1 Jesú wĩꞌmagʉ̃ wãtĩ sãjãnoꞌcʉre cõꞌawĩrõꞌque niꞌi \r (Mt 17.14-21; Mr 9.14-29) \p \v 37 Ape nʉmʉ peꞌe ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉ níꞌcãrã dijatacã, pãjãrã Jesure põtẽrĩcãrã niwã. \v 38 Niꞌcʉ̃ na waꞌteropʉ nigʉ̃́ ʉpʉtʉ Jesure ucũquejocʉ niwĩ: \p —Ʉ̃sãrẽ buꞌegʉ, yʉꞌʉ macʉ̃ niꞌcʉ̃ nigʉ̃rẽ pajañaꞌcureya. Ĩꞌagʉ̃ aꞌtia. \v 39 Wãtĩ cʉ̃rẽ sãjãaꞌcʉ ñeꞌea, caricũ, wẽrĩamʉjãcã weemi. Tojo nicã ʉseropʉ soꞌpotuꞌumi. Cʉ̃rẽ ñaꞌabutiaro wéégʉ, piꞌeticã weeyʉꞌrʉami. Ne duꞌusĩꞌrĩtimi. \v 40 Mʉꞌʉ buꞌerãrẽ “Wãtĩrẽ cõꞌawĩrõña”, nitojamiapʉ. Ne põtẽotiama, nicʉ niwĩ. \p \v 41 Jesú yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉsã ẽjõpeose moorã ñaꞌarã niꞌi. Yʉꞌʉ mʉsãrẽ yoacã buꞌemicã, ne tʉꞌomasĩweꞌe yujupʉ. ¿Noꞌocãꞌrõ yoacã mʉsã yʉꞌʉre ẽjõpeoticã wãcũtutuagʉsari? Mʉꞌʉ macʉ̃rẽ yʉꞌʉ tiro miitia, nicʉ niwĩ. \p \v 42 Wĩꞌmagʉ̃ cʉ̃ tiro waꞌacã, wãtĩ cʉ̃rẽ nucũcãpʉ doquequeꞌacã weecʉ niwĩ. Apaturi wãcũña marĩrõ cʉ̃rẽ wẽrĩacã weecʉ niwĩ tja. Cʉ̃ tojo weecã, Jesú wãtĩrẽ cõꞌawĩrõ, yʉꞌrʉocʉ niwĩ. Tuꞌajanʉꞌcõ, cʉ̃ pacʉre wiacʉ niwĩ. \v 43 Nipeꞌtirã to nirã́ Õꞌacʉ̃ tutuasere ĩꞌamarĩacãrã niwã. \s1 Jesú cʉ̃ wẽrĩatjere apaturi werenemoꞌque niꞌi \r (Mt 17.22-23; Mr 9.30-32) \p Na Jesú weeĩꞌoꞌquere ĩꞌamarĩarĩ cura cʉ̃ buꞌerãrẽ nicʉ niwĩ: \p \v 44 —Yʉꞌʉ niꞌcãrõacã nisere añurõ tʉꞌoya. Acobojoticãꞌña. Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉre wiorãpʉre oꞌorãsama, nicʉ niwĩ. \p \v 45 Cʉ̃ tojo nisere cʉ̃ buꞌerã peꞌe ne tʉꞌomasĩticãrã niwã. Õꞌacʉ̃ narẽ tojo masĩtabasioticã weecʉ niwĩ. Na cʉ̃ níꞌquere “¿Deꞌro nisĩꞌrĩrõ weeti?” ni sẽrĩtiñaꞌui nicãrã niwã. \s1 Añurõ weeyʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃ ye cjase niꞌi \r (Mt 18.1-5; Mr 9.33-37) \p \v 46 Beꞌro Jesú buꞌerã na basu ¿noa marĩ waꞌteropʉ nigʉ̃́ ãpẽrã yʉꞌrʉoro niyʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃sari? nírã, ʉpʉtʉ dʉꞌsasocãrã niwã. \v 47 Jesú na tojo wãcũsere ĩꞌamasĩcãꞌcʉ niwĩ. Tojo weegʉ niꞌcʉ̃ wĩꞌmagʉ̃rẽ cʉ̃ pʉꞌto wejeonʉꞌcõ, \v 48 narẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉre maigʉ̃nojõ niꞌcʉ̃ ãꞌrĩ wĩꞌmagʉ̃rẽ ñeꞌegʉ̃ weronojõ weemi. Cʉ̃rẽ ñeꞌegʉ̃, yʉꞌʉreta ñeꞌegʉ̃ weemi. Yʉꞌʉre ñeꞌegʉ̃, yʉꞌʉre oꞌóꞌcʉ Õꞌacʉ̃ quẽꞌrãrẽ ñeꞌegʉ̃ta weemi. Noꞌo mʉsã waꞌteropʉre “Ãpẽrã yʉꞌrʉoro niꞌ” ni wãcũtigʉ cʉ̃́ta nimi ãpẽrã yʉꞌrʉoro nigʉ̃́, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Marĩrẽ ĩꞌatuꞌtitigʉ marĩ meꞌrãcjʉ̃ nimi nise niꞌi \r (Mr 9.38-40) \p \v 49 Beꞌro Juã Jesure aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Ʉ̃sãrẽ buꞌegʉ, niꞌcʉ̃ mʉꞌʉ wãmerẽ pisutjĩagʉ̃, wãtĩarẽ cõꞌawĩrõcã ĩꞌawʉ̃. Cʉ̃ marĩ meꞌrãcjʉ̃ nitiami. Tojo weerã cʉ̃rẽ cãꞌmotaꞌawʉ, nicʉ niwĩ. \p \v 50 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Tojo weegʉre cãꞌmotaꞌaticãꞌrõʉaꞌa. Marĩrẽ ĩꞌatuꞌtitigʉ marĩ meꞌrãcjʉ̃ nimi, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú Santiagore, Juãrẽ tuꞌtiꞌque niꞌi \p \v 51 Jesú wẽrĩ, cʉ̃ ʉꞌmʉsepʉ mʉjãti dʉporo uiro marĩrõ wãcũtutuaro meꞌrã “Jerusalẽ́pʉ waꞌagʉti”, nicʉ niwĩ. \v 52 Cʉ̃ dʉporo ãpẽrãrẽ oꞌóyucʉ niwĩ. Na niꞌcã macã Samaria diꞌta nirĩ macãpʉ Jesú cʉ̃ cãrĩatjore aꞌmayurã waꞌacãrã niwã. \v 53 Ti macã Samariacjãrã judío masã meꞌrã aꞌpepũrĩrã nitjĩarã, Jesú oꞌóꞌcãrãrẽ ñeꞌesĩꞌrĩticãrã niwã. Na, Jerusalẽ́pʉ Jesú waꞌagʉsami nírã, tojo weecãrã niwã. \v 54 Samariacjãrã tojo weesere ĩꞌarã, Jesú buꞌerã Santiago, Juã aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Ʉ̃sã wiogʉ, narẽ buꞌiri daꞌrerã, ¿pecameꞌerẽ ʉꞌmʉsepʉ dijatiduticã ʉati? ¿Dʉporocjʉ̃ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ Elía weeꞌcaronojõ weeroʉati? nicãrã niwã. \p \v 55 Tere tʉꞌogʉ, Jesú narẽ ĩꞌa, tutuaro meꞌrã tuꞌtigʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã tojo wãcũse Espíritu Santu oꞌose mejẽta niꞌi. \v 56 Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ masãrẽ buꞌiri daꞌre bajuriogʉ aꞌtitiwʉ. Narẽ yʉꞌrʉogʉ aꞌtigʉ weewʉ, nicʉ niwĩ. \p Beꞌro na ape macãpʉ yʉꞌrʉa waꞌacãrã niwã. \s1 Jesú meꞌrã waꞌasĩꞌrĩmiꞌcãrã ye queti niꞌi \r (Mt 8.19-22) \p \v 57 Na ape macãpʉ yʉꞌrʉari cura niꞌcʉ̃ masʉ̃ Jesure nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ mʉꞌʉ noꞌo waꞌaro sirutugʉti, nicʉ niwĩ. \p \v 58 Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Waꞌicʉrã na cãrĩrĩ tuti cʉoma. Mirĩcʉ̃a quẽꞌrã na põꞌrãtiri suꞌtiro cʉoma. Yʉꞌʉ pũrĩcã Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ ne cãꞌrõ cãrĩpesaro, yaro diácjʉ̃rẽ mooꞌo, nicʉ niwĩ. \p \v 59 Apĩ peꞌere Jesú aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Teꞌa yʉꞌʉ meꞌrã, nicʉ niwĩ. \p Cʉ̃ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Wiogʉ, yʉꞌʉ pacʉ tiropʉ waꞌagʉti yujupʉ. Topʉ ni, beꞌro yʉꞌʉ pacʉ wẽ́rĩ́ca beꞌro yaatojagʉpʉ mʉꞌʉ meꞌrã waꞌagʉti, nicʉ niwĩ. \p \v 60 Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉre ẽjõpeotirã wẽrĩꞌcãrã weronojõ nima. Náta wẽrĩꞌcãrãrẽ yaato. Mʉꞌʉ pũrĩcã yʉꞌʉre sirutuya. Sirutu, Õꞌacʉ̃ wiogʉ nigʉ̃sami nisere weregʉ aꞌtia, nicʉ niwĩ. \p \v 61 Beꞌro Jesure apĩ nicʉ niwĩ: \p —Wiogʉ, mʉꞌʉ meꞌrã waꞌagʉti. Yʉꞌʉ mʉꞌʉ meꞌrã waꞌati dʉporo ya wiꞌicjãrãrẽ weꞌeritisĩꞌrĩsaꞌa yujupʉ, nicʉ niwĩ. \p \v 62 Jesú cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Diꞌta seꞌecũugʉ̃, opanʉrẽ waꞌari nígʉ̃, sẽꞌema peꞌe ĩꞌatõrõtisami. Ãꞌrĩ weronojõ Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeoꞌcʉpʉa todʉporo cʉ̃ weesetiꞌquere wãcũnʉrʉ̃tisami. Wãcũnʉrʉ̃gʉ̃a Õꞌacʉ̃ ye cjasere queoro weemasĩtisami, nicʉ niwĩ. \c 10 \s1 Jesú setenta y dos masãrẽ cʉ̃ ye quetire weredutigʉ oꞌóꞌque niꞌi \p \v 1 Beꞌro Jesú setenta y dos ãpẽrã ʉmʉarẽ pijinemocʉ niwĩ. Narẽ pʉarẽrã diaꞌcʉ̃ nipeꞌtise cʉ̃ waꞌatje macãrĩpʉ cʉ̃ dʉporo oꞌóyucʉ niwĩ. \p \v 2 Narẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Marĩ otese peje pĩꞌrĩ dʉcatiꞌi. Tere miirã peꞌe marĩbocurema. Tojo weerã mʉsã te otese wiogʉre ãpẽrã miitamudutirã sẽrĩnemoña, nicʉ niwĩ. Aꞌte weronojõ Õꞌacʉ̃ ye quetire masĩsĩꞌrĩrã pãjãrã waro nima. Te quetire wererã peꞌe pejetirãcã nima. Tojo weerã ãpẽrã cʉ̃ oꞌónemocã Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩña. \v 3 Mʉsã waꞌaya. Yʉꞌʉ mʉsãrẽ wiose waꞌteropʉ oꞌógʉ weeꞌe. Oveja wĩꞌmarãrẽ yaiwa waꞌteropʉ oꞌógʉ weronojõ oꞌóꞌo. \v 4 Mʉsã waꞌarã, ajuri miaticãꞌña. Niyeru sãarĩ ajuro quẽꞌrãrẽ miaticãꞌña. Sapatu ape paꞌa miaticãꞌña. Maꞌapʉ waꞌarã, ãpẽrãrẽ añudutirã, yoacã ucũticãꞌña. Diacjʉ̃ waꞌaya. \v 5 Mʉsã wiꞌipʉ sãjãarã, ti wiꞌicjãrãrẽ añudutirã, aꞌtiro nimʉꞌtãña: “Mʉsã aꞌti wiꞌicjãrãrẽ añurõ waꞌato”, niña. \v 6 Ti wiꞌicjãrã cumuca marĩrõ nicã, mʉsã añudutise “Añurõ waꞌato” nise na ye tojarosaꞌa. Tojo niticãma, mʉsã tojo nise mʉsãrẽta tojarosaꞌa tja. \v 7 Mʉsã niꞌcã wiꞌipʉ ejarã, ti wiꞌipʉta tojayá. Na baꞌasenojõrẽ, na sĩꞌrĩsenojõrẽ, mʉsã quẽꞌrã baꞌasirutuya. Daꞌrari masã na daꞌrase wapa wapataꞌabaꞌamasĩma. Tojo weerã mʉsã buꞌerã waꞌacã, mʉsãrẽ baꞌase weetamurãsama. Apeye wiꞌseripʉ waꞌamʉjã, cãrĩbajaqueꞌatiticãꞌña. \v 8 Mʉsã niꞌcã macãpʉ etacã, ti macãcjãrã añurõ ñeꞌemeꞌrĩcã, noꞌo na ecasere baꞌaya. \v 9 Ti macãpʉ dutitirãrẽ yʉꞌrʉoya. Narẽ aꞌtiro wereya: “Õꞌacʉ̃ cʉ̃ wiogʉ nise mʉsã tiropʉ aꞌtiatje cãꞌrõ dʉꞌsaꞌa.” \v 10 Niꞌcã macãpʉ mʉsã etacã, tocjãrã añurõ põtẽrĩticãma, macã decopʉ waꞌaya. Aꞌtiro niña: \v 11 “Aꞌti macã cjase ʉ̃sã dʉꞌpocãrĩpʉ diꞌta wãꞌaꞌquepʉreta paastecõꞌarãti. Aꞌti macãcjãrã buꞌiritisere ĩꞌorã, tojo weerãti”, niña. Narẽ aꞌtiro ninemoña. “Mʉsã aꞌtere masĩña. Õꞌacʉ̃ cʉ̃ wiogʉ nise mʉsã tiropʉ aꞌtiatje cãꞌrõ dʉꞌsaꞌa”, niña. \v 12 Jesú aꞌtiro ninemocʉ niwĩ: \p —Mʉsãrẽ weregʉti. Õꞌacʉ̃ masãrẽ beseatji nʉmʉ nicã, ti macãcjãrã mʉsãrẽ ʉatiꞌcãrãrẽ aꞌtiro weegʉsami. Sodomacjãrãrẽ buꞌiri daꞌreꞌcaro nemorõ daꞌrenoꞌrãsama, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesure ẽjõpeotise macãrĩcjãrã ye queti niꞌi \r (Mt 11.20-24) \p \v 13 Beꞌro Jesú apeye macãrĩcjãrãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã Corazĩ́, tojo nicã Betsaida wãmetise macãrĩcjãrãrẽ ñaꞌabutiaro waꞌarosaꞌa mʉsãrẽ. Yʉꞌʉ weeĩꞌoꞌquere ĩꞌamirã, dʉcayuweꞌe. Yʉꞌʉ ãpẽrã judío masã nitirã nirõpʉ Tiro, Sidṍ wãmetise macãrĩpʉ weeĩꞌocãma, dʉporopʉ na ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjaweti dʉcayutojabopã. Na bʉjawetisere ĩꞌorã, na weewʉaronojõpʉma suꞌti wãquĩsenojõrẽ sãña, nujãrẽ na dʉpoapʉ ṍrẽ́stepeobopã. \v 14 Õꞌacʉ̃ masãrẽ beseatji nʉmʉ nicã, Tiro, Sidṍcjãrã nemorõ mʉsã peꞌere buꞌiri daꞌreyʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃sami. \v 15 Niꞌcãrõacãma Capernaucjãrãrẽ wereꞌe. “Tojowaro ʉꞌmʉsepʉ mʉjãrãti”, ni wãcũticãꞌña. Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ pecameꞌepʉ cõꞌabutiagʉsami, nicʉ niwĩ. \p \v 16 Beꞌro cʉ̃ buꞌerãrẽ aꞌtiro werenemocʉ niwĩ: \p —Mʉsã buꞌesere tʉꞌorã, yʉꞌʉreta tʉꞌoma. Mʉsãrẽ ʉatirã, mejãrõta yʉꞌʉre ʉatima. Tojo yʉꞌʉre ʉatirã, yʉꞌʉre oꞌóꞌcʉpʉ Õꞌacʉ̃ quẽꞌrãrẽ ʉatima, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú cʉ̃ oꞌóyuꞌcãrã setenta y dos na dajaꞌque niꞌi \p \v 17 Beꞌro Jesú setenta y dos cʉ̃ oꞌóyuꞌcãrã eꞌcatise meꞌrã tojatacãrã niwã. Aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Ʉ̃sã wiogʉ, wãtĩapʉta mʉꞌʉ dutiro, mʉꞌʉ wãme meꞌrã ʉ̃sã cõꞌawĩrõmʉjãcã, yʉꞌtiama, nicãrã niwã. \p \v 18 Jesú narẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã nírõnojõta niꞌi. Wãtĩrẽ ʉꞌmʉsepʉ níꞌcʉ bʉpo yaꞌbaro weronojõ docaqueꞌa dijacã ĩꞌawʉ̃. \v 19 Yʉꞌʉ mʉsãrẽ tutuasere oꞌowʉ. Mʉsã añapʉre ʉꞌtapeomicã, cutipapʉre ʉꞌtapeomicã, na cũꞌrĩcã, toacã pũrĩnoꞌtisere oꞌowʉ. Nipeꞌtise wãtĩ cʉ̃ tutuasere docaqueꞌadutigʉ oꞌowʉ. Ne cãꞌrõ mʉsã ñaꞌarõ weenoꞌsome. \v 20 “Wãtĩa ʉ̃sãrẽ yʉꞌtiama” nise diaꞌcʉ̃rẽ eꞌcatiticãꞌña. Aꞌte peꞌere eꞌcatiya. Ʉꞌmʉsepʉ Õꞌacʉ̃ yarã catinuꞌcũse cʉorã na wãmerẽ ojaõꞌorĩ turipʉ mʉsã wãmerẽ ojaõꞌocã, eꞌcatiya, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú ye queti, cʉ̃ pacʉ Õꞌacʉ̃ ye queti niꞌi \r (Mt 11.25-27; 13.16-17) \p \v 21 Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ ucũrĩ cura Espíritu Santu cʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌoyʉꞌrʉacʉ niwĩ. Titare cʉ̃ pacʉre aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Pacʉ, mʉꞌʉ ʉꞌmʉse, aꞌti turi wiogʉ niꞌi. “Ʉ̃sã masĩyʉꞌrʉnʉꞌcãrã niꞌi” nirãrẽ mʉꞌʉ ye cjasere masĩcã weeticʉ niwʉ̃. Ãpẽrã wĩꞌmarã weronojõ maata tʉꞌo ẽjõpeorã peꞌere tere masĩcã weecʉ niwʉ̃. Mʉꞌʉ tojo weesere wãcũgʉ̃, mʉꞌʉrẽ eꞌcatise oꞌoꞌo. Aꞌtere mʉꞌʉ ʉaꞌcaronojõta queoro weeꞌe, nicʉ niwĩ cʉ̃ pacʉre. \p \v 22 Beꞌro masãrẽ ninemocʉ niwĩ tja: \p —Yʉꞌʉ pacʉ nipeꞌtise weemasĩsere yʉꞌʉre oꞌowĩ. Cʉ̃ niꞌcʉ̃ta yʉꞌʉ nisetisere masĩpeꞌocãꞌsami. Yʉꞌʉ quẽꞌrã niꞌcʉ̃ta cʉ̃ nisetisere masĩpeꞌoꞌo. Noꞌo yʉꞌʉ masĩcã weenoꞌrã quẽꞌrã cʉ̃ nisetisere masĩsama, nicʉ niwĩ Jesú. \p \v 23 Beꞌro cʉ̃ buꞌerãrẽ ĩꞌa, na seꞌsarore nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉre mʉsã, mʉsã ye caperi meꞌrã ĩꞌaꞌa. \v 24 Mʉsãrẽ aꞌtiro weregʉti. Pãjãrã dʉporocjãrãpʉ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masã, tojo nicã wiorã mʉsã niꞌcãrõacã ĩꞌasere ĩꞌasĩꞌrĩcãrã nimiwã. Ne ĩꞌaticãrã niwã. Yʉꞌʉ mʉsãrẽ weresere tʉꞌosĩꞌrĩcãrã nimiwã. Ne niꞌcãti tʉꞌoticãrã niwã, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú Samariacjʉ̃ meꞌrã queose oꞌoꞌque niꞌi \p \v 25 Beꞌro niꞌcʉ̃ Moisé ojaꞌquere buꞌeri masʉ̃ Jesú cʉ̃ ucũsere tʉꞌogʉ, wãꞌcãnʉꞌcã, Jesú meꞌrã ucũgʉ̃ waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ mejẽcã yʉꞌticã ʉagʉ, aꞌtiro sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —Masãrẽ buꞌegʉ, yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ meꞌrã catinuꞌcũsĩꞌrĩgʉ̃, ¿deꞌro weegʉsari? nicʉ niwĩ. \p \v 26 Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —¿Moisé ye queti ojáca pũrĩpʉ deꞌro ojanoꞌtito? Mʉꞌʉ tere buꞌégʉ, ¿deꞌro tʉꞌoti? nicʉ niwĩ. \p \v 27 Moisé ojaꞌquere buꞌeri masʉ̃ cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Aꞌtiro ojanoꞌo: “Õꞌacʉ̃ marĩ wiogʉre nipeꞌtise mʉꞌʉ ẽjõpeose meꞌrã, mʉꞌʉ wãcũse meꞌrã, mʉꞌʉ tutuase meꞌrã, mʉꞌʉ tʉꞌoñaꞌse meꞌrã maꞌiña. Mʉꞌʉ basu maꞌirõnojõta ãpẽrãrẽ maꞌirõʉaꞌa”, niꞌi, nicʉ niwĩ. \p \v 28 Tere tʉꞌogʉ, Jesú cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ queoro waro yʉꞌtiꞌi. Mʉꞌʉ aꞌtere wéégʉ, Õꞌacʉ̃ meꞌrã catinuꞌcũgʉ̃saꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 29 Moisé ojaꞌquere buꞌegʉ peꞌe cʉ̃rẽ añurõ wãcũcã ʉagʉ, Jesure aꞌtiro nicʉ niwĩ tja: \p —¿Noanojõ niti ãpẽrãrẽ maꞌirõʉaꞌa nirãnojõ? nicʉ niwĩ. \p \v 30 Jesú cʉ̃rẽ queose meꞌrã yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Niꞌcʉ̃ ʉmʉ Jerusalẽ́cjʉ̃ maꞌa Jericó waꞌari maꞌapʉ buꞌacʉ niwĩ. Topʉ cʉ̃ waꞌari cura yajari masã cʉ̃rẽ ñeꞌe, cʉ̃ cʉosere yajapeꞌocãꞌcãrã niwã. Suꞌti cʉ̃ sãñaꞌquepʉ quẽꞌrãrẽ tuweemiicãꞌcãrã niwã. Cʉ̃rẽ ʉpʉtʉ paawẽjẽcũu, waꞌa waꞌacãrã niwã. \v 31 Tojo waꞌari cura niꞌcʉ̃ paꞌi cʉ̃ buꞌaca maꞌapʉta buꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ ĩꞌagʉ̃, ĩꞌatigʉ weronojõ diacjʉ̃ yʉꞌrʉbuꞌa waꞌacʉ niwĩ. \v 32 Cʉ̃ beꞌro tja apĩ Leví ya curuacjʉ̃ cʉ̃ cũñarõpʉta cʉ̃ quẽꞌrã ejacʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ ĩꞌagʉ̃, cʉ̃ quẽꞌrã ape pãꞌrẽ peꞌe pẽꞌa, ĩꞌayʉꞌrʉbuꞌa waꞌacʉ niwĩ. \v 33 Na beꞌro apĩ tja Samariacjʉ̃ judío masã na yabigʉ ti maꞌapʉta buꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃ cʉ̃rẽ ĩꞌagʉ̃, pũrõ pajañaꞌcʉ niwĩ. \v 34 Tojo weegʉ cʉ̃, cʉ̃ tiro waꞌa, cʉ̃ cãmirẽ ocoyegʉ, ʉꞌsere, tojo nicã vino meꞌrã cʉ̃ ye cãmipʉ piopeocʉ niwĩ. Tuꞌajanʉꞌcõ, suꞌti caseri meꞌrã dʉꞌrecʉ niwĩ. Beꞌro cʉ̃ yagʉ burro buꞌipʉ cʉ̃rẽ miipeocʉ niwĩ. Miipeo, niꞌcã wiꞌi sijari masã cãrĩrĩ wiꞌipʉ miaa, cʉ̃rẽ coꞌtedutigʉ cũucʉ niwĩ. \v 35 Ape nʉmʉ peꞌe tja Samariacjʉ̃ coꞌtedutigʉ pʉa nʉmʉ daꞌrase wapa weronojõ niyeru ti wiꞌi coꞌtegʉre oꞌocʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Ãꞌrĩrẽ coꞌteya. Yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ oꞌoꞌque nemorõ nicã, dajatojagʉ mʉꞌʉrẽ wapayepeꞌogʉti”, nicʉ niwĩ. \v 36 Aꞌtere wéréca beꞌro Jesú Moisé ojaꞌquere buꞌegʉre aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ ĩꞌacã, ¿niꞌinojõ peꞌe na iꞌtiarã waꞌterore yajari masã na ñaꞌarõ weeꞌcʉre pajañaꞌpari? nicʉ niwĩ. \p \v 37 Moisé ojaꞌquere buꞌeri masʉ̃ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Cʉ̃rẽ pajañaꞌa weetamuꞌcʉ añurõ weepĩ, nicʉ niwĩ. \p Jesú cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ quẽꞌrã ãpẽrãrẽ ãꞌrĩ weronojõ weegʉ waꞌaya, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú Marta, María ya wiꞌipʉ cʉ̃ níꞌque niꞌi \p \v 38 Jesú cʉ̃ waꞌaro yʉꞌrʉagʉ, niꞌcã macãpʉ ejacʉ niwĩ. Ti macãpʉ niꞌcõ Marta wãmetigo co ya wiꞌipʉ cʉ̃rẽ põtẽrĩ, cãrĩse oꞌoco niwõ. \v 39 Co niꞌcõ María wãmetigore acabijotico niwõ. Cóta Jesú ucũsere tʉꞌogo, cʉ̃ dʉꞌpocãrĩ tiroacãpʉ dujico niwõ. \v 40 Co tojo weeri cura Marta peꞌe co daꞌrasere wãcũqueꞌtiyʉꞌrʉaco niwõ. Tojo weego co Jesú tiro waꞌa, cʉ̃rẽ nico niwõ: \p —Yʉꞌʉ wiogʉ, aꞌtigo yʉꞌʉ acabijo yʉꞌʉre weetamusere ne wãcũtimo. ¿Mʉꞌʉ ne mejẽcã tʉꞌoñaꞌweti co tojo weesere? Core yʉꞌʉre weetamudutiya, nico niwõ. \p \v 41 Jesú core yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Marta, mʉꞌʉ weesere ʉpʉtʉ waro wãcũqueꞌtiꞌi. \v 42 María peꞌe yʉꞌʉ ucũsere tʉꞌogo, añuse warore weego weemo. Co tʉꞌo ẽjõpeoꞌquere ne ãpẽrã ẽꞌmamasĩtisama. Tenojõ peꞌere weeroʉaꞌa, nicʉ niwĩ. \c 11 \s1 Jesú “Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩrã, aꞌtiro ñubueya” nise niꞌi \r (Mt 6.9-15; 7.7-11) \p \v 1 Niꞌcã nʉmʉ Jesú aperopʉ ñubuegʉ weecʉ niwĩ. Cʉ̃ ñubuetuꞌajaca beꞌro niꞌcʉ̃ cʉ̃ buꞌegʉ Jesure nicʉ niwĩ: \p —Ʉ̃sã wiogʉ, Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ cʉ̃ buꞌerãrẽ Õꞌacʉ̃rẽ ñubuesere buꞌecʉ niwĩ. Mʉꞌʉ quẽꞌrã ʉ̃sãrẽ buꞌeya, nicʉ niwĩ. \q1 \v 2 Jesú yʉꞌticʉ niwĩ: \q1 —Õꞌacʉ̃rẽ ñubuerã, aꞌtiro niña: \q1 “Pacʉ, mʉꞌʉ ʉꞌmʉsepʉ niꞌi. \q1 Nipeꞌtirã mʉꞌʉrẽ wiopesase meꞌrã ẽjõpeoato. \q1 Aꞌti turipʉre mʉꞌʉ beseꞌcʉ maata wiogʉ sãjãgʉ̃ aꞌtiato. \q1 Ʉꞌmʉsepʉre mʉꞌʉ ʉaro diaꞌcʉ̃ weesama. \q1 Na weronojõ aꞌti turicjãrã quẽꞌrã mejãrõta weeato. \q1 \v 3 Ʉ̃sãrẽ ʉmʉcorinʉcʉ̃ baꞌase oꞌoya. \q1 \v 4 Ʉ̃sã ñaꞌarõ weeꞌquere acobojoya. \q1 Ʉ̃sã ãpẽrãrẽ acobojoꞌcaro weronojõta ʉ̃sã quẽꞌrãrẽ acobojoya. \q1 Ʉ̃sã ñaꞌarõ weesĩꞌrĩsere cãꞌmotaꞌaya. \q1 Tojo nicã ñaꞌagʉ̃ ʉ̃sãrẽ niquesãsĩꞌrĩcã, cãꞌmotaꞌaya”, nicʉ niwĩ. \p \v 5 Jesú apeye ninemocʉ niwĩ: \p —Noꞌo mʉsã waꞌteropʉre niꞌcʉ̃ cʉ̃ meꞌrãcjʉ̃ cʉobosami. Cʉ̃ ñami deco mʉsã ya wiꞌipʉ waꞌa, aꞌtiro nibosami: “Yʉꞌʉ meꞌrãcjʉ̃, iꞌtiaga pã́ yʉꞌʉre wasoya. \v 6 Yʉꞌʉ meꞌrãcjʉ̃ apĩ aperopʉ sijagʉ ejaꞌcʉ yá wiꞌipʉ ejami. Ne cʉ̃rẽ apeyenojõ cãꞌrõ ecase moosaꞌa”, nisami. \v 7 Cʉ̃ apetero weegʉ mʉꞌʉrẽ wiꞌi poꞌpeapʉ aꞌtiro yʉꞌtiwĩrõbosami: “Yʉꞌʉre wãꞌcõtigʉta. Sope pʉꞌto añurõ waro biꞌacãꞌnoꞌapʉ. Yʉꞌʉ põꞌrã yʉꞌʉ meꞌrã cãrĩrã pesama. Yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ wãꞌcã apeyenojõ oꞌogʉ waꞌamasĩtisaꞌa”, nisami. \v 8 Mʉsãrẽ weregʉti. Cʉ̃, cʉ̃ meꞌrãcjʉ̃ nimicã, wãꞌcã, cʉ̃rẽ apeyenojõ oꞌogʉ waꞌatisami. Aꞌtiro peꞌe weesami. Cʉ̃rẽ sẽrĩnuꞌcũcã ĩꞌagʉ̃, caribonemoticãꞌto nígʉ̃, nipeꞌtise cʉ̃ ʉasere oꞌosami. Cʉ̃, cʉ̃ meꞌrãcjʉ̃ nise ye buꞌiri mejẽta tojo weesami. \v 9 Tojo weegʉ mʉsãrẽ weregʉti. Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩña. Cʉ̃rẽ sẽrĩcã, oꞌogʉsami. Mʉsã sẽrĩ aꞌmanuꞌcũrã, bocarãsaꞌa. Mʉsã meꞌrãcjʉ̃ ya wiꞌire sope pʉꞌto pisunuꞌcũcã cʉ̃ mʉsãrẽ pãosõrõrõ weronojõ weegʉsami. \v 10 Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ sẽrĩrãrẽ oꞌosami. Noꞌo aꞌmagʉ̃nojõ bocagʉsami. Sope pʉꞌto pisugʉ weronojõ sẽrĩnuꞌcũgʉ̃rẽ oꞌogʉsami. \p \v 11 »Mʉsã põꞌrã baꞌase sẽrĩcã, ne niꞌcʉ̃ ʉ̃tãpere oꞌotibosaꞌa. Waꞌi sẽrĩcã quẽꞌrãrẽ, añarẽ oꞌotibosaꞌa. \v 12 Tojo nicã cãrẽꞌquẽ die sẽrĩcã, cutipare oꞌotibosaꞌa. \v 13 Mʉsã ñaꞌarã nimirã, mʉsã põꞌrãrẽ añusere oꞌomasĩꞌi. To pũrĩcãrẽ marĩ pacʉ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́, nemorõ añuse oꞌogʉsami. Cʉ̃rẽ sẽrĩrãrẽ Espíritu Santure oꞌogʉsami, nicʉ niwĩ. \s1 Jesure “Wãtĩ tutuaro meꞌrã weeĩꞌomi” ni na ucjaꞌque niꞌi \r (Mt 12.22-30; Mr 3.20-27) \p \v 14 Niꞌcʉ̃ masʉ̃ wãtĩ sãjãnoꞌcʉ ucũmasĩtigʉ tojacʉ niwĩ. Jesú cʉ̃rẽ cõꞌawĩrõgʉ̃ weecʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ cõꞌawĩrõcã, ucũmasĩtimiꞌcʉ ucũcʉ niwĩ. Tere ĩꞌarã, masã ĩꞌamarĩacãrã niwã. \v 15 Niꞌcãrẽrã aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Ãꞌrĩ Jesú wãtĩa wiogʉ Beelzebú wãmetigʉ tutuaro meꞌrã wãtĩrẽ cõꞌawĩrõmi, nicãrã niwã. \p \v 16 Ãpẽrã peꞌe ¿diacjʉ̃ta Jesú tutuamiticʉ̃? nírã, cʉ̃rẽ ʉꞌmʉse cjasere weeĩꞌoduticãrã nimiwã. \v 17 Cʉ̃ na tojo wãcũsere masĩgʉ̃, narẽ nicʉ niwĩ: \p —Niꞌcã curuacjãrã aꞌmerĩ dʉcawati, aꞌmequẽrã, masãpeꞌtia waꞌasama. Niꞌcã wiꞌicjãrã dʉcawatirã, na quẽꞌrã peꞌtidijasama. \v 18 Aꞌte weronojõ wãtĩa wiogʉ cʉ̃ basu dʉcawatigʉ, cʉ̃ deꞌro wee tutuanemotisami majã. Mʉsãrẽ aꞌtere ucũgʉ̃ti. Mʉsã yʉꞌʉre “Wãtĩ Beelzebú tutuaro meꞌrã wãtĩarẽ cõꞌawĩrõmi”, nimiꞌi. \v 19 To pũrĩcãrẽ yʉꞌʉ tojo weecãma, mʉsã buꞌesere siruturã wãtĩarẽ cõꞌawĩrõrã, ¿noa tutuaro meꞌrã cõꞌawĩrõsari? Narẽ mʉsã “Õꞌacʉ̃ tutuaro meꞌrã wãtĩarẽ cõꞌawĩrõma”, niꞌi. Tojo weero masĩnoꞌo. Mʉsã yʉꞌʉre nise diacjʉ̃ niweꞌe. \v 20 Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ dutiro meꞌrã peꞌe wãtĩarẽ cõꞌawĩrõꞌo. Aꞌte meꞌrã “Õꞌacʉ̃ wiogʉ nise mʉsã tiropʉre nitojaꞌa”, ninoꞌo, nicʉ niwĩ. \p \v 21 Jesú narẽ aꞌtiro ninemocʉ niwĩ: \p —Niꞌcʉ̃ ʉmʉ tutuamʉ nipeꞌtise wãmotigʉ cʉ̃ ya wiꞌire coꞌtecã, cʉ̃ yere mejẽcã weetisama. \v 22 Noꞌo cʉ̃ nemorõ tutuagʉ aꞌti, cʉ̃rẽ wapataꞌagʉ, cʉ̃ wãmotimiꞌquere ẽꞌmapeꞌocãꞌsami. Tojo weegʉ cʉ̃ wãmo marĩgʉ̃ mejõ nigʉ̃ tojacãꞌsami. Ẽꞌmaꞌcʉ cʉ̃ meꞌrãcjãrãrẽ tere dʉcawaasami. Jesú, yʉꞌʉ wãtĩ yʉꞌrʉoro tutuayʉꞌrʉnʉꞌcãꞌa nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \p Jesú aꞌtiro ninemocʉ niwĩ: \p \v 23 —Yʉꞌʉre ʉatirã yʉꞌʉre ĩꞌatuꞌtirã nima. Yʉꞌʉre seeneotamutigʉnojõ doquestewãꞌcãgʉ̃ weronojõ nimi. Yʉꞌʉre ẽjõpeotirã masãrẽ Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeocã weetamurã mejẽta weema nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \s1 Wãtĩ todʉporopʉ cʉ̃ níꞌcʉpʉre majãmisãjãase niꞌi \r (Mt 12.43-45) \p \v 24 Jesú masãrẽ aꞌtiro ninemocʉ niwĩ: \p —Wãtĩ masʉ̃pʉre cõꞌawĩrõnoꞌca beꞌro aco marĩrõpʉ sijabaqueꞌatisami. Cʉ̃ niatjore aꞌmagʉ̃, tojo weesami. Cʉ̃ nirṍ bocatigʉ, aꞌtiro wãcũsami: “Yʉꞌʉ wijaaꞌcʉpʉre dajasãjãagʉ̃ti tja”, nisami. \v 25 Cʉ̃pʉre dajasãjãagʉ̃, wiꞌi oꞌaca wiꞌi, añurõ apóca wiꞌi weronojõ bocaejasami. \v 26 Beꞌro ãpẽrã wãtĩa sietere cʉ̃ yʉꞌrʉoro ñaꞌarãrẽ pijisami. Piji, beꞌro todʉporopʉ cʉ̃ wijaaꞌcʉpʉre na nipeꞌtirã sãjãasama. Tojo weegʉ masʉ̃ cʉ̃ todʉporopʉ níꞌcaro nemorõ ñaꞌarõ tojasami, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú “Eꞌcatise waro aꞌtiro niꞌi” níꞌque niꞌi \p \v 27 Jesú ucũrĩ cura niꞌcõ numio masã pãjãrã waꞌteropʉ nigṍ caricũquejoco niwõ: \p —Mʉꞌʉrẽ põꞌrãti masõꞌco añurõ waro eꞌcatiyʉꞌrʉsamo, nico niwõ. \p \v 28 Jesú core nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ peꞌe aꞌtiro nigʉ̃ti. Õꞌacʉ̃ cʉ̃ ucũsere tʉꞌo, cʉ̃ dutisere weerã́ peꞌe pũrĩcã añurõ waro co nemorõ eꞌcatisama, nicʉ niwĩ. \s1 Masã ñaꞌarã Jesure weeĩꞌodutimiꞌque niꞌi \r (Mt 12.38-42; Mr 8.12) \p \v 29 Jesú tiro pãjãrã masã nerẽwãꞌcãcãrã niwã. Na tojo weecã, cʉ̃ ucũcʉ niwĩ: \p —Masã aꞌtocaterocjãrã ñaꞌayʉꞌrʉama. Na ñaꞌarã nírã, weeĩꞌose diaꞌcʉ̃rẽ ʉama. Na tere ʉamicã, aꞌte diaꞌcʉ̃rẽ weregʉti. Joná dʉporocjʉ̃pʉ waꞌaꞌquenojõ diaꞌcʉ̃rẽ ĩꞌogʉ̃ti. \v 30 Joná Nínivecjãrãrẽ queose oꞌogʉ weecʉ niwĩ. Te weronojõ yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ quẽꞌrã aꞌtocateropʉ nirãrẽ queose oꞌoꞌo. \v 31 Dʉporocjõ mujĩpũ mʉjãtiro diacjʉ̃ peꞌe nirĩ diꞌta wiogo Israe curuacjãrã wiogʉ Salomó masĩsere tʉꞌogo aꞌtico niwõ. Yʉꞌʉ Salomó yʉꞌrʉoro masĩyʉꞌrʉnʉꞌcãmicã, mʉsã peꞌe yʉꞌʉre tʉꞌosĩꞌrĩweꞌe. Tojo weego Õꞌacʉ̃ masãrẽ beseatji nʉmʉ nicã, ti diꞌta wiogo níꞌco aꞌtocaterocjãrãrẽ “Mʉsã Jesure ẽjõpeotirã, ñaꞌarõ weewʉ”, nigõsamo. \v 32 Apeye quẽꞌrãrẽ weregʉti. Joná Nínive wãmetiri macãcjãrãrẽ Õꞌacʉ̃ ye quetire werecã, na ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjaweti, duꞌucãrã niwã. Yʉꞌʉ peꞌere Joná yʉꞌrʉoro nimicã, mʉsã ẽjõpeoweꞌe. Mʉsã na weeꞌcaronojõ ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjawetiweꞌe. Tojo weerã Õꞌacʉ̃ masãrẽ beseatji nʉmʉ nicã, Nínivepʉ níꞌcãrã aꞌtocaterocjãrãrẽ “Mʉsã Jesure ẽjõpeotirã, ñaꞌarõ weewʉ”, nirãsama, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Marĩ caperi sĩꞌocja weronojõ niꞌi nise niꞌi \r (Mt 5.15; 6.22-23) \p \v 33 Jesú masãrẽ aꞌtiro werenemocʉ niwĩ: \p —Masã sĩꞌocjare sĩꞌóca beꞌro bajutiropʉ, acaronojõ docapʉ sĩꞌotisama. Tojo weronojõ oꞌorã, topʉ sãjãejarãnʉcʉ̃ ĩꞌato nírã, ʉꞌmʉarõpʉ sĩꞌopeosama. \v 34 Marĩ caperi sĩꞌomʉꞌtãcja weronojõ niꞌi. Marĩ caperi añucã, añurõ ĩꞌamasĩꞌi. Marĩ caperi ĩꞌaejaticãma, añurõ ĩꞌatisaꞌa. Aꞌte weronojõ mʉsã Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeo, cʉ̃ yere wéérã, caperi añurõ weronojõ niꞌi. Mʉsã aꞌti turi cjase peꞌere wãcũnʉrʉ̃cãma, caperi ĩꞌaejatirã weronojõ niꞌi. Õꞌacʉ̃ ʉaro weetirã, naꞌitĩꞌarõpʉ nirã́, cʉ̃rẽ masĩtirã weronojõ niꞌi. \v 35 Mʉsã ẽjõpeosere sĩꞌose weronojõ cʉoꞌo. Tere naꞌitĩꞌarõpʉ weronojõ ñaꞌarõ weese meꞌrã dojorẽticãꞌña. \v 36 Tojo weerã mʉsã Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeo, ñaꞌase marĩrõ cʉ̃ ʉaro wéérã, cʉ̃ ye cjasere añurõ tʉꞌomasĩrãsaꞌa, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú fariseo masãrẽ, tojo nicã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masãrẽ tuꞌtiꞌque niꞌi \r (Mt 23.1-36; Mr 12.38-40; Lc 20.45-47) \p \v 37 Jesú weretuꞌajaca beꞌro niꞌcʉ̃ fariseo masʉ̃ cʉ̃ ya wiꞌipʉ baꞌadutigʉ pijiacʉ niwĩ. Tojo weegʉ Jesú sãjãa, baꞌacjʉ mesapʉ ejanujãcʉ niwĩ. \v 38 Beꞌro fariseo na weewʉaronojõ baꞌase dʉporo Jesú cʉ̃ omocoeticã ĩꞌagʉ̃, ĩꞌamarĩacʉ niwĩ. \v 39 Tere masĩgʉ̃, Jesú cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã fariseo masã bajuyoropʉ diaꞌcʉ̃ añurõ weetaꞌsaꞌa. Baparire buꞌipʉ diaꞌcʉ̃ coerã weronojõ niꞌi. Ti pa poꞌpeapʉre peje ñaꞌase mʉsã ãpẽrã yere yajaꞌque, ãpẽrã yere ʉaripejayʉꞌrʉnʉꞌcãꞌque ũꞌirĩ weronojõ wãꞌñaꞌa. \v 40 Mʉsã tʉꞌomasĩweꞌe. Õꞌacʉ̃ buꞌicjasere weeꞌcʉta poꞌpeapʉ cjasepʉ quẽꞌrãrẽ weecʉ niwĩ. \v 41 Mʉsã cʉosere ãpẽrãrẽ pajañaꞌrã, oꞌoya. Tojo weerã baparire poꞌpeapʉ coerã weronojõ weerãsaꞌa. Beꞌro buꞌipʉ, poꞌpeapʉ quẽꞌrãrẽ ũꞌirĩ marĩrã weronojõ añurã tojarã́saꞌa. \p \v 42 »Mʉsã fariseo masãrẽ ñaꞌarõ waꞌarosaꞌa. Mʉsã otese oꞌmajãcã menta, ruda wãmetise, nipeꞌtise opa dari dʉcatisenojõacãrẽ seeneo, opa sʉ̃ꞌʉrĩ weesaꞌa. Diez sʉ̃ꞌʉrĩ cʉorã, niꞌcã sʉ̃ꞌʉ Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ miaa, Õꞌacʉ̃rẽ wãmepeo, paꞌire oꞌosaꞌa. Tojo weemirã, añurõ weese, Õꞌacʉ̃rẽ maꞌise peꞌere weeweꞌe. Aꞌtiro peꞌe weeya. Mʉsã otesere cʉ̃rẽ oꞌoduꞌutimirã, aꞌte añuyʉꞌrʉnʉꞌcãsere weeya. \p \v 43 »Mʉsã fariseo masãrẽ ñaꞌarõ waꞌarosaꞌa. Mʉsã nerẽwʉase wiꞌseripʉre wiorã na dujiwʉase cũmurĩpʉ dujisĩꞌrĩꞌi. Noꞌo mʉsã waꞌaro wiopesase meꞌrã añuduticã ʉaꞌa. \p \v 44 »Mʉsã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã, tojo nicã fariseo masã, weetaꞌsari masã niꞌi. Ñaꞌarõ waꞌarosaꞌa mʉsãrẽ. Masãperi na yaaꞌque bajutise weronojõ niꞌi. Ãpẽrã aꞌti, masĩtimirã, te peri buꞌi ʉꞌtacũuwãꞌcãsama. Aꞌte weronojõ mʉsã poꞌpeapʉre ñaꞌarã niꞌi. Ãpẽrã mʉsã ñaꞌarõ weesere masĩtisama, nicʉ niwĩ. \p \v 45 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, niꞌcʉ̃ Moisé ojaꞌquere buꞌeri masʉ̃ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Masãrẽ buꞌegʉ, mʉꞌʉ aꞌtiro nígʉ̃, ʉ̃sã quẽꞌrãrẽ tuꞌtigʉ weeꞌe, nicʉ niwĩ. \p \v 46 Jesú cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã quẽꞌrãrẽ ñaꞌarõ waꞌarosaꞌa. Ãpẽrãrẽ weepõtẽoña marĩsere dutiyʉꞌrʉocãꞌsaꞌa. Tere dutimirã, mʉsã peꞌe ne weeweꞌe. \p \v 47 »Ñaꞌabutiaro waꞌarosaꞌa mʉsãrẽ. Mʉsã dʉporocjãrã Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masã masãperi buꞌipʉ yeeaponʉꞌcõꞌo. Narẽta mʉsã ñecʉ̃sʉmʉapʉ wẽjẽmʉjãticãrã niwã. \v 48 Mʉsã Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masã na níꞌquere weeweꞌe. Yʉꞌʉ quẽꞌrãrẽ ẽjõpeoweꞌe. Mʉsã aꞌtiro weese meꞌrã mʉsã ñecʉ̃sʉmʉa weeꞌquere buꞌipejatamusere masĩnoꞌo. Na Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masãrẽ wẽjẽcõꞌacãrã niwã. Mʉsã peꞌe na ye masãperire yeeaponʉꞌcõꞌo. \p \v 49 »Tojo weegʉ Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉ pacʉ dʉporopʉ masĩse meꞌrã aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Yé queti weremʉꞌtãrĩ masãrẽ, tojo nicã yé queti buꞌeri masãrẽ oꞌógʉti. Niꞌcãrẽrãrẽ wẽjẽcõꞌa, ãpẽrãrẽ ñaꞌarõ weesĩꞌrĩrã, noꞌo na waꞌaro sirutucusiarãsama”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \v 50 Tojo weegʉ nipeꞌtirã Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masãrẽ wẽjẽꞌque wapa Õꞌacʉ̃ aꞌtiro weegʉsami. Aꞌtocaterocjãrã masãrẽ buꞌiri wapaseegʉsami. \v 51 Aꞌti turi weenʉꞌcãcaterore mʉsã ñecʉ̃sʉmʉa Abere wẽjẽmʉꞌtãcãrã niwã. Beꞌro téé Zacaría na ñubuepeowʉaro põtẽorõpʉ wẽjẽꞌque meꞌrã yapatiꞌi. Tojo weegʉ mʉsãrẽ nigʉ̃ti. Tojo weeꞌque wapare aꞌtocateropʉ nirãrẽ buꞌiri waꞌarosaꞌa. \p \v 52 »Mʉsã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã Õꞌacʉ̃ yere masĩꞌi. Tere masĩmirã, ãpẽrãrẽ masĩcã weeweꞌe. Mʉsã basuta yʉꞌʉre ẽjõpeoweꞌe. Ãpẽrã quẽꞌrãrẽ ẽjõpeosĩꞌrĩcã ʉasãweꞌe. Tojo weero ñaꞌarõ waꞌarosaꞌa mʉsãrẽ, nicʉ niwĩ Jesú. \p \v 53 Jesú aꞌtere níca beꞌro Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã, tojo nicã fariseo masã cʉ̃ meꞌrã uayʉꞌrʉacãrã niwã. Tojo weerã cʉ̃rẽ peje sẽrĩtiñaꞌwãꞌcõcãrã niwã. \v 54 Cʉ̃ mejẽcã nicã, cʉ̃rẽ weresãrãti nírã, tojo weecãrã niwã. \c 12 \s1 Jesú “Fariseo masã nisoose meꞌrã buꞌesere tʉꞌomasĩña” níꞌque niꞌi \r (Mt 16.6; 10.26-27; Mr 8.15) \p \v 1 Jesú masãrẽ buꞌeri cura pãjãrã waro masã nerẽcãrã niwã. Na pãjãrã waro nitjĩarã, aꞌmerĩ ʉꞌtatĩꞌa, doquewãmʉjãcãrã niwã. Jesú ne waro cʉ̃ buꞌerã diaꞌcʉ̃rẽ weremʉꞌtãcʉ niwĩ yujupʉ. Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã fariseo masã na ye levadura pã́ bʉcʉacã weesere tʉꞌomasĩña. Levadura nígʉ̃, na nisoose meꞌrã buꞌesere tʉꞌomasĩña nigʉ̃ weeꞌe, nicʉ niwĩ. \v 2 Ne bajuyoropʉ weetise ĩꞌanoꞌticã weesome. Ĩꞌanoꞌrõsaꞌa. Ne ĩꞌatiropʉ weeꞌque quẽꞌrã masĩnoꞌticã weesome. \v 3 Tojo weerã mʉsã ñamipʉ weronojõ weeꞌque ãpẽrã tʉꞌotiropʉ níꞌque aꞌtiro weenoꞌrõsaꞌa. Ʉmʉcopʉ weronojõ nipeꞌtirã tʉꞌoropʉ werenoꞌrõsaꞌa. Apeye mʉsã wiꞌi poꞌpeapʉ yaꞌyioropʉ níꞌque quẽꞌrã wiꞌi buꞌipʉ caricũrõ weronojõ ʉpʉtʉ bʉsʉcã weenoꞌrõsaꞌa, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú “¿Noanojõrẽ uiroʉati?” nise niꞌi \r (Mt 10.28-31) \p \v 4 Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ aꞌtiro werecʉ niwĩ: \p —Mʉsã yʉꞌʉ meꞌrãcjãrãrẽ aꞌtiro weregʉti. Aꞌti upʉre wẽjẽcõꞌarãrẽ uiticãꞌña. Wẽjẽ́ca beꞌro na mejẽcã weemasĩtisama. \v 5 Mʉsãrẽ “Ãꞌrĩ peꞌere uiya”, nigʉ̃ti. Õꞌacʉ̃ marĩ wẽ́rĩ́ca beꞌro pecameꞌepʉ cõꞌabutiamasĩsami. Cʉ̃ tojo weegʉ́ pũrĩcãrẽ uiya. \p \v 6 »Niꞌcãmocʉrã mirĩcʉ̃a oꞌmajãrãcã cãꞌrõacã waro wapatima. Tojo nimicã, Õꞌacʉ̃ peꞌe ne niꞌcʉ̃rẽ masĩticã weetisami. \v 7 Tojo nicã mʉsã poaripʉreta “Ticʉse niꞌi”, ni masĩpeꞌocãꞌsami. Tojo weerã masãrẽ uiticãꞌña. Õꞌacʉ̃ ĩꞌorõpʉ pãjãrã mirĩcʉ̃a nemorõ mʉsã wapatiꞌi. Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ añurõ coꞌtegʉsami. \s1 Ãpẽrã ĩꞌorõpʉ “Jesucristore ẽjõpeoꞌo” nise niꞌi \r (Mt 10.32-33; 12.32; 10.19-20) \p \v 8 »Mʉsãrẽ weregʉti. Noꞌo masã ĩꞌorõpʉ yʉꞌʉre “Ẽjõpeoꞌo” ni werecã, yʉꞌʉ quẽꞌrã Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterã ʉꞌmʉsecjãrã ĩꞌorõpʉ narẽ añurõ ucũgʉ̃saꞌa. \v 9 Niꞌcʉ̃ masãrẽ uigʉ, masã ĩꞌorõpʉ yʉꞌʉre “Ẽjõpeoweꞌe” nigʉ̃rẽ yʉꞌʉ quẽꞌrã Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterã ĩꞌorõpʉ narẽ “Yagʉ mejẽta nimi”, nigʉ̃ti. \p \v 10 »Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉre ñaꞌarõ ucũcã, Õꞌacʉ̃ acobojogʉsami. Espíritu Santu peꞌere ñaꞌarõ ucũcã, Õꞌacʉ̃ acobojosome. \p \v 11 »Ãpẽrã mʉsãrẽ weresãrã, nerẽwʉase wiꞌseripʉ, beseri masã tiropʉ, wiorã tiropʉ miabosama. Na tojo weecã, mʉsã ucũatjere “¿Deꞌro yʉꞌtirãsari? ¿Deꞌro nirãsari?” ni wãcũqueꞌtiticãꞌña. \v 12 Mʉsã ucũrĩ cura Espíritu Santu mʉsã yʉꞌtiatjere weregʉsami, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Peje apeyenojõ cʉogʉ ye queti niꞌi \p \v 13 Jesú buꞌeri cura niꞌcʉ̃ masã waꞌteropʉ nigʉ̃́ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Masãrẽ buꞌegʉ, yʉꞌʉ pacʉ wẽrĩgʉ̃, apeyenojõ ʉ̃sãrẽ cũucʉ niwĩ. Tere yʉꞌʉ maꞌmirẽ, yé nisere dʉcawaadutiya, nicʉ niwĩ. \p \v 14 Jesú cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —¿Mʉꞌʉ deꞌro wãcũti? Yʉꞌʉ pacʉ yʉꞌʉre mʉsãrẽ besedutigʉ, mʉsãrẽ apeyenojõ dʉcawaadutigʉ sõrõpĩ, ¿ni wãcũmiti? nicʉ niwĩ. \p \v 15 Apeye ninemocʉ niwĩ: \p —Mʉsã nipeꞌtise ʉaripejasenojõrẽ tʉꞌomasĩ, wãcũña. Marĩ catise peje apeyenojõ cʉose mejẽta niꞌi, nicʉ niwĩ. \p \v 16 Cʉ̃ tojo níca beꞌro aꞌtiro queose meꞌrã werecʉ niwĩ: \p —Niꞌcʉ̃ peje cʉori masʉ̃ nicʉ niwĩ. Cʉ̃ otéca beꞌro peje waro dʉcaticaro niwʉ̃. \v 17 Te peje nicã ĩꞌagʉ̃, aꞌtiro wãcũcʉ niwĩ: “¿Deꞌro weegʉsari yʉꞌʉ te peje meꞌrã? Tere yʉꞌʉ noꞌopʉ nʉrõrõ mooꞌo”, nicʉ niwĩ. \v 18 Beꞌro wãcũapocʉ niwĩ tja: “Aꞌbeya. Aꞌtiro weegʉti. Yʉꞌʉ baꞌase nʉrõrĩ wiꞌire cõꞌapeꞌo, nemorõ pajiri wiꞌi nʉꞌcõgʉ̃ti. Topʉ nipeꞌtise otese dʉcare noꞌo yʉꞌʉ cʉosere nʉrõgʉ̃ti”, nisami. \v 19 “Tuꞌajanʉꞌcõ, yʉꞌʉ basu aꞌtiro nigʉ̃ti: ‘Peje cʉ̃ꞌmarĩ cjase niatjere nʉrõꞌque cʉoꞌo. Tojo weegʉ yʉꞌʉ ʉaro soo, baꞌa, sĩꞌrĩ eꞌcatigʉti’ ”, nisami. \v 20 Õꞌacʉ̃ peꞌe tojo weecã ĩꞌagʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Mʉꞌʉ tʉꞌomasĩweꞌe. Niꞌcãcã ñamita mʉꞌʉ wẽrĩgʉ̃saꞌa. To pũrĩcãrẽ mʉꞌʉ nʉrõꞌque peje ¿noa ye tojarosari?” nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \v 21 Tojota waꞌarosaꞌa peje cʉogʉ Õꞌacʉ̃rẽ wãcũtigʉ, cʉ̃ ye diaꞌcʉ̃ mineocũugʉ̃rẽ. Cʉ̃ Õꞌacʉ̃ ĩꞌorõrẽ pajasecʉogʉ waro nisami, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Õꞌacʉ̃ cʉ̃ yarãrẽ coꞌtese niꞌi \r (Mt 6.25-34) \p \v 22 Beꞌro Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉsãrẽ nigʉ̃ti. ¿Ñeꞌenojõ baꞌarãsari? ¿Ñeꞌenojõ sãñarãsari? ni wãcũqueꞌtiticãꞌña. \v 23 Marĩ catise baꞌase nemorõ wapatiꞌi. Marĩ upʉ quẽꞌrã suꞌti nemorõ wapatiꞌi. \v 24 Mirĩcʉ̃arẽ wãcũña. Na baꞌasĩꞌrĩrã, otese capere ote, pĩꞌrĩ dʉcaticã weetisama. Baꞌase nʉrõse wiꞌseri, na ecarã nʉrõse wiꞌseri quẽꞌrãrẽ moosama. Tojo nimicã, Õꞌacʉ̃ narẽ baꞌase oꞌosami. Mʉsã peꞌe totá mirĩcʉ̃a nemorõ wapatiyʉꞌrʉnʉꞌcãꞌa. \v 25 Noꞌo mʉsã ʉpʉtʉ wãcũqueꞌtirã, pajicurero bʉcʉanemomasĩtisaꞌa. \v 26 Aꞌtiro niꞌi. Teacãmarĩcãrẽ mʉsã wãcũqueꞌtise meꞌrã ne cãꞌrõacã bʉcʉanemoweꞌe. Tojo nicãma apeyema baꞌase, sĩꞌrĩse, suꞌtire tjãrãta bocamasĩtisaꞌa. \p \v 27 »Oꞌori, nʉcʉ̃ cjasere wãcũña. Te noꞌo ʉaro pĩꞌrĩbajaqueꞌatisaꞌa. Daꞌrati, suꞌatimirõ, suꞌti añurõ sãñarõ weronojõ bajuꞌu. Marĩ ñecʉ̃ wiogʉ Salomó añuse suꞌti sãñacʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo sãñamigʉ̃, oꞌorire niꞌcãrõwijiticʉ niwĩ. Te oꞌori añubutiase niꞌi. \v 28 Niꞌcãcãrẽ cãꞌrõ catíniꞌi, ñamiacã ñaidija waꞌasaꞌa. Beꞌro pecameꞌepʉ ʉ̃jʉ̃acõꞌanoꞌsaꞌa. Tojo nimicã, Õꞌacʉ̃ta oꞌorire añurõ bajumeꞌrĩcã weesami. Cʉ̃ oꞌorire añurõ coꞌtero nemorõ mʉsã peꞌere weesami. Mʉsã, mʉsã ẽjõpeotise buꞌiri wãcũqueꞌtiꞌi. \v 29 Tojo weerã mʉsã baꞌatjere, mʉsã sĩꞌrĩatjere wãcũqueꞌti, wãcũnʉrʉ̃sijaticãꞌña. \v 30 Aꞌti turicjãrã Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeotirã tere wãcũqueꞌtisama. Marĩ pacʉ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ mʉsã ʉasenojõrẽ masĩtojasami. \v 31 Tojo weerã Õꞌacʉ̃ yere wãcũyʉꞌrʉnʉꞌcãña. Tojo weecã, nipeꞌtise mʉsãrẽ dʉꞌsasenojõrẽ oꞌobuꞌipeogʉsami. \s1 Ʉꞌmʉsepʉ marĩ bocatjere wãcũnʉrʉ̃dutise niꞌi \r (Mt 6.19-21) \p \v 32 »Mʉsã yʉꞌʉ buꞌerã, yarã oveja weronojõ niꞌi. Mʉsã pejetirãcã nimirã, uiticãꞌña. Marĩ pacʉ cʉ̃ wiogʉ nirõpʉ mʉsã waꞌacã ʉasami. \v 33 Mʉsã cʉosere dua, ãpẽrã moorãrẽ oꞌoya. Aꞌti turi cjase boadijatjere wãcũticãꞌña. Ʉꞌmʉse cjase boatiatje peꞌere wãcũña. Topʉre mʉsã añuse cʉoatje ne peꞌtisome. Ne yajari masã sãjãa yajasome. Ãpẽrãnojõ quẽꞌrã baꞌabajuriosome. \v 34 Marĩ ʉpʉtʉ maꞌisere wãcũnʉrʉ̃saꞌa. Tojo weerã aꞌti turi cjase diaꞌcʉ̃rẽ wãcũnʉrʉ̃ticãꞌña. Õꞌacʉ̃ ye peꞌere wãcũnʉrʉ̃ña. \s1 Jesú “Mʉsã apoyuꞌcãrãpʉ niña” nise niꞌi \p \v 35 »Mʉsã sĩꞌosepare sĩꞌoyooro weronojõ apoyuꞌcãrãpʉ nitojaya. \v 36 Daꞌracoꞌteri masã na wiogʉ omocã dʉꞌteri bosenʉmʉ waꞌáca beꞌro cʉ̃ dajatjere coꞌteꞌcaro weronojõ weeya. Cʉ̃ sope pʉꞌtopʉ pisucã, maata pãosõrõrãti nírã, coꞌtesama. Mʉsã quẽꞌrã na weronojõ weeya. \v 37 Daꞌracoꞌterã na wiogʉ dajatjere queoro coꞌtesama. Cʉ̃ dajari cura queoro bocaejanoꞌrãnojõ eꞌcatisama. Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Narẽ tojo bocaejagʉ, wiogʉ basuta baꞌase etiacjʉ dujidutisami. Beꞌro narẽ etibʉrosami. \v 38 Ñami deco o boꞌreari cura tʉꞌsʉboꞌrearã bocaejanoꞌrã eꞌcatisama. \v 39 Apeyere aꞌtiro masĩña. Wiꞌi wiogʉ ti hora nicã yajari masʉ̃ aꞌtigʉsami nígʉ̃, cãrĩtibosami. Yajari masʉ̃ cʉ̃ ya wiꞌire pãosãjãasere cãꞌmotaꞌabosami. \v 40 Mʉsã quẽꞌrã ãꞌrĩ weronojõ apoyu niña. Mʉsã ne cãꞌrõ wãcũtibutiari cura yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ aꞌtigʉsaꞌa, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú pʉarã daꞌracoꞌterã meꞌrã queose oꞌoꞌque niꞌi \r (Mt 24.45-51) \p \v 41 Jesú buꞌeri cura Pedro sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —Ʉ̃sã wiogʉ, ¿mʉꞌʉ aꞌte queosere ʉ̃sã diaꞌcʉ̃rẽ oꞌogʉ weeati, o nipeꞌtirã ye niti? ni sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ. \p \v 42 Jesú nicʉ niwĩ: \p —¿Noanojõ yʉꞌʉ dutiro weemeꞌrĩgʉ̃, tʉꞌomasĩgʉ̃ waro nisari? nígʉ̃, queose meꞌrã weregʉti. Wiogʉ aperopʉ waꞌagʉ, cʉ̃ ya wiꞌire coꞌtedutigʉ niꞌcʉ̃ cʉ̃rẽ daꞌracoꞌtegʉre cũasami. “Ãpẽrã daꞌracoꞌterãrẽ noꞌo dʉꞌsasenojõrẽ baꞌase ecaya”, nisami. \v 43 Beꞌro aperopʉ ejaꞌcʉ dajasami. Cʉ̃ dajacã, queoro daꞌra bocaejanoꞌgʉ̃ eꞌcatisami. \v 44 Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Cʉ̃ queoro weese wapa wiogʉ nipeꞌtise cʉ̃ cʉosere coꞌtedutigʉ sõrõgʉ̃sami. \v 45 “Yʉꞌʉ wiogʉ maata dajasome” nigʉ̃nojõ pũrĩcã aꞌtiro weesami. Ãpẽrã daꞌracoꞌterã ʉmʉarẽ, numiarẽ ñaꞌarõ paa piꞌeticã weesami. Cʉ̃ wiogʉ maata bajutigʉsami nígʉ̃, baꞌa, sĩꞌrĩ, queꞌasami. \v 46 Cʉ̃ tojo weeri cura wiogʉ wãcũña marĩrõ cʉ̃ coꞌtetiri cura dajasami. Cʉ̃ cũuwãꞌcãꞌcʉre dutiꞌquere weetiꞌque wapa ʉpʉtʉ buꞌiri daꞌregʉsami. Cʉ̃ quẽꞌrã wiogʉ ñaꞌarã, cʉ̃ dutisere weetiꞌcãrãrẽ cõꞌabutiaꞌquere buꞌipejatamugʉ̃sami. \p \v 47 »Daꞌracoꞌtegʉ cʉ̃ wiogʉ ʉasere queoro masĩsami. Tojo masĩmigʉ̃, cʉ̃ dutisere queoro weeyúti, yʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃ ʉpʉtʉ tãrãnoꞌgʉ̃sami. \v 48 Apĩ daꞌracoꞌtegʉ wiogʉ ʉasere masĩtisami. Tojo masĩtimigʉ̃ ñaꞌase, buꞌiri daꞌrenoꞌsere wéégʉ, sajatirocure tãrãnoꞌgʉ̃sami. Peje masĩse oꞌonoꞌcʉ nemorõ wapaseenoꞌgʉ̃sami. Tojo nicã “Añubutiaro weegʉsami” ninoꞌcʉ nemorõ “Tojo weeroʉaꞌa” ninoꞌgʉ̃sami, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú “Yé buꞌiri masã dʉcawatima” nise niꞌi \r (Mt 10.34-36) \p \v 49 Jesú aꞌtiro ninemocʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ pecameꞌe wĩjãwãꞌcõgʉ̃ weronojõ masã ñaꞌarõ weesere cõꞌagʉ̃ aꞌtiwʉ. Ti meꞌe ʉ̃jʉ̃nuꞌcũrõ weronojõ niꞌcãrõacãrẽ ñaꞌasere yʉꞌrʉwetiꞌcãrãpʉ nicã weetojasĩꞌrĩmisaꞌa. \v 50 Yʉꞌʉ piꞌetinígʉ̃saꞌa yujupʉ. Yʉꞌʉ piꞌetiatjere wãcũgʉ̃, ñaꞌarõ ejeripõꞌrãtiꞌi. Piꞌetitojagʉpʉ, ejerisãjãgʉ̃saꞌa. \v 51 Mʉsã tʉꞌoñaꞌcã, ¿yʉꞌʉ aꞌti diꞌtapʉre añurõ nisetiatjere miitigʉ weepari? Niweꞌe. Yʉꞌʉre ẽjõpeose buꞌiri masãrẽ dʉcawatise miitigʉ weeꞌe. \v 52 Niꞌcãcã meꞌrã niꞌcãmocʉrã niꞌcã wiꞌicjãrã aꞌmerĩ dʉcawatinʉꞌcãrãsama. Iꞌtiarã pʉarã meꞌrã aꞌpepũrĩrãsama. Pʉarã iꞌtiarã meꞌrã aꞌpepũrĩrãsama. \v 53 Pacʉ cʉ̃ macʉ̃ meꞌrã aꞌpepũrĩgʉ̃sami. Cʉ̃ macʉ̃ quẽꞌrã cʉ̃ pacʉ meꞌrã mejãrõta weegʉsami. Paco macõ meꞌrã aꞌpepũrĩgõsamo. Co macõ quẽꞌrã paco meꞌrã mejãrõta weegosamo. Mañecõ co macʉ̃ nʉmo meꞌrã aꞌpepũrĩgõsamo. Co macʉ̃ nʉmo mañecõ meꞌrã mejãrõta weegosamo. Yʉꞌʉre ẽjõpeose buꞌiri tojo weerãsama, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Ʉmʉco bajusere ucũse queti niꞌi \r (Mt 16.1-4; Mr 8.11-13) \p \v 54 Jesú masãrẽ apeye quẽꞌrãrẽ nicʉ niwĩ: \p —Mujĩpũ mʉjãtiro peꞌe ñiamʉjãticã, “Acoro pejarotiro weeꞌe”, nisaꞌa. Mʉsã níꞌcaronojõta pejasaꞌa. \v 55 Mʉsã mujĩpũ ʉpʉtʉ asimʉjãticã, “Niꞌcãcã cʉ̃ꞌmarõsaꞌa”, nisaꞌa. Mʉsã níꞌcaronojõta cʉ̃ꞌmasaꞌa. \v 56 Mʉsã weetaꞌsari masã niꞌi. Aꞌti nucũcã cjase, ʉꞌmʉarõ cjasemarĩcãrẽ “Tojo niꞌi”, nímasĩꞌi. Tojo nimirã, ¿deꞌro weerã aꞌtocatero yʉꞌʉ weeĩꞌose peꞌere “Tojo nisĩꞌrĩrõ weeꞌe”, nímasĩweti? nicʉ niwĩ. \s1 Aꞌmetuꞌtiꞌcãrã añurõ apoya nise niꞌi \r (Mt 5.25-26) \p \v 57 Jesú masãrẽ aꞌtiro ninemocʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weerã mʉsã basu queoro besemasĩweti? \v 58 Niꞌcʉ̃ mʉꞌʉrẽ weresãsĩꞌrĩcã, wiorã tiropʉ cʉ̃ meꞌrã waꞌaya. Topʉ ejase dʉporo maꞌapʉ cʉ̃ meꞌrã apoweꞌocãꞌña. Tojo weecã, mʉꞌʉrẽ cʉ̃ beseri masʉ̃rẽ oꞌotibosami. Tojo weeticãma, beseri masʉ̃ surarare pijio, buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ mʉꞌʉrẽ sõrõdutibosami. \v 59 Mʉꞌʉrẽ weregʉti. Buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ sãjãa wapayepeꞌoticã, mʉꞌʉrẽ ne duꞌuwĩrõsome. Aꞌte weronojõ mʉsã ñaꞌarõ weesere Õꞌacʉ̃ meꞌrã apoweꞌocãꞌña nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \c 13 \s1 Jesú “Mʉsã nisetisere dʉcayuya” níꞌque niꞌi \p \v 1 Jesú masãrẽ buꞌeri cura ãpẽrã masã cʉ̃ tiropʉ ejacãrã niwã. Eja, Pilato niꞌcãrẽrã Galilea diꞌtacjãrãrẽ cʉ̃ wẽjẽdutiꞌquere werecãrã niwã. Na “Galileacjãrãrẽ wẽjẽ́ca beꞌro na ye díre waꞌicʉrã Õꞌacʉ̃rẽ ʉ̃jʉ̃amorõpeorã ye dí meꞌrã morẽsuꞌuduticʉ niwĩ”, ni werecãrã niwã. \v 2 Jesú tere tʉꞌogʉ, narẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã ¿deꞌro wãcũti? ¿Galileacjãrã ãpẽrã yʉꞌrʉoro ñaꞌabutiarã niyʉꞌrʉnʉꞌcãpari? “Te ye buꞌiri tojo waꞌapã”, ¿ni wãcũmiti? \v 3 Niweꞌe. Mʉsãrẽ weregʉti. Mʉsã quẽꞌrã ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjaweti dʉcayutirã, wẽrĩrãsaꞌa. \v 4 Apeyere Siloé wãmetiri macãpʉ na yééca tuturo nuꞌrĩdijacã, sõꞌonícãrã dieciocho wẽrĩcãrã niwã. ¿Na quẽꞌrãrẽ aꞌtiro wãcũmiti? “Nipeꞌtirã Jerusalẽ́pʉ nirã́ yʉꞌrʉoro ñaꞌabutiarã waro nipã”, ¿nimiti? \v 5 Niweꞌe. Mʉsã quẽꞌrã ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjaweti dʉcayutirã, mejãrõta wẽrĩrãsaꞌa, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú higuera wãmeticjʉ dʉca marĩcjʉ meꞌrã queose oꞌoꞌque niꞌi \p \v 6 Jesú masãrẽ wéréca beꞌro aꞌtiro queose oꞌocʉ niwĩ: \p —Niꞌcʉ̃ masʉ̃ cʉ̃ ya diꞌtapʉ niꞌcãgʉ̃ higuera wãmeticjʉre otetjĩagʉ̃ cʉocʉ niwĩ. Beꞌro ¿dʉcatisari? nígʉ̃, ĩꞌagʉ̃ waꞌacʉ niwĩ. Ne dʉca marĩcaro niwʉ̃. \v 7 Tigʉre ĩꞌagʉ̃, ti diꞌta coꞌtegʉre aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Ĩꞌaña. Yʉꞌʉ aꞌtigʉ dʉcare baꞌasĩꞌrĩgʉ̃, aꞌmagʉ̃ aꞌtiro iꞌtia cʉ̃ꞌma waꞌaꞌa. Ne niꞌcãti bocatisaꞌa. Tojo weegʉ tigʉre paacõꞌacãꞌña. Tigʉ mejõ waro apeyenojõ weeboꞌcarore cãꞌmotaꞌanuꞌcũꞌu”, nicʉ niwĩ. \v 8 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, ti diꞌta coꞌtegʉ aꞌtiro yʉꞌticʉ niwĩ: “Yʉꞌʉ wiogʉ, aꞌti cʉ̃ꞌma diaꞌcʉ̃ dʉꞌanʉꞌcõniña yujupʉ. Yʉꞌʉ tigʉ sumuto diꞌta añurõ seꞌecũu, nujãtuñaꞌgʉ̃ti weeꞌe. \v 9 Aꞌtiro weecã, apetero weero dʉcatibosaꞌa. Dʉcatiticãma, paacõꞌadutiya”, nicʉ niwĩ, ni werecʉ niwĩ Jesú. Tere tojo nígʉ̃, masã na dʉcayucã coꞌténigʉ̃ti yujupʉ, maata buꞌiri daꞌresome nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \s1 Jesú na soowʉari nʉmʉ nicã opa mutĩrõ nigõrẽ yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \p \v 10 Niꞌcã nʉmʉ judío masã na soowʉari nʉmʉ nicã Jesú na nerẽwʉari wiꞌipʉ buꞌegʉ weecʉ niwĩ. \v 11 Ti wiꞌipʉ niꞌcõ numio dieciocho cʉ̃ꞌmarĩ dutitigo, opa mutĩrõ nigṍ nico niwõ. Wãtĩ core tojo waꞌacã weecʉ niwĩ. Co ne cãꞌrõ diacjʉ̃ nuꞌcũmasĩtico niwõ. \v 12 Jesú core ĩꞌagʉ̃ pijio, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ dutire yʉꞌrʉonoꞌtojaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 13 Tojo nígʉ̃ta, Jesú core ñapeocʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo weeri curata co diacjʉ̃nʉꞌcãco niwõ. Beꞌro “Õꞌacʉ̃ añubutiagʉ nimi” ni, eꞌcatise oꞌoco niwõ. \v 14 Jesú na soowʉari nʉmʉ core yʉꞌrʉocã ĩꞌagʉ̃, ti wiꞌi na nerẽwʉari wiꞌi wiogʉ uayʉꞌrʉacʉ niwĩ. Beꞌro masãrẽ nicʉ niwĩ: \p —Niꞌcã semanarẽ daꞌrase nʉmʉrĩ seis nʉmʉrĩ niꞌi. Te nʉmʉrĩnojõrẽ mʉsã yʉꞌrʉodutirã aꞌtiroʉaꞌa. Niꞌcãcã soowʉari nʉmʉrẽ yʉꞌrʉodutirã aꞌtiticãꞌrõʉaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 15 Cʉ̃ tojo nisere tʉꞌogʉ, Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉsã weetaꞌsasebʉcʉrã niꞌi. ¿Noꞌo mʉsã yagʉ wecʉre o mʉsã burrore dʉꞌtenʉꞌcõꞌcʉre aco tĩarã waꞌarã pãa, miatisari? \v 16 Aꞌtigore Abrahã pãrãmeo nituriagore wãtĩ dutidaꞌrecʉ niwĩ. Core dieciocho cʉ̃ꞌmarĩ sijamasĩticã weecʉ niwĩ. To pũrĩcãrẽ mʉsã tʉꞌoñaꞌcã, ¿soowʉari nʉmʉrẽ core yʉꞌrʉoticãꞌrõʉamiapari? Soowʉari nʉmʉ pũrĩcãrẽ tjãgʉ̃ta core nemorõ yʉꞌrʉoroʉaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 17 Jesú cʉ̃ aꞌtiro nisere tʉꞌorã, nipeꞌtirã cʉ̃ meꞌrã aꞌpepũrĩmiꞌcãrã bopoyapeꞌtia waꞌacãrã niwã. Ãpẽrã peꞌe Jesú cʉ̃ weeĩꞌose pacare ĩꞌarã, eꞌcaticãrã niwã. \s1 Jesú mostaza caperoacã meꞌrã queose oꞌoꞌque niꞌi \r (Mt 13.31-32; Mr 4.30-32) \p \v 18 Beꞌro Jesú nicʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ yarã pãjãrã sãjãrã́sama nisere aꞌte queose meꞌrã weregʉti. \v 19 Aꞌtiro niꞌi. Niꞌcʉ̃ cʉ̃ ya wesepʉ niꞌcã pe mostaza caperoacãrẽ oteꞌcaro weronojõ niꞌi. Tigʉ bʉcʉaropʉa pajicjʉ waro waꞌasaꞌa. Tojo weerã mirĩcʉ̃a tigʉpʉ na diepeoatje suꞌtire weesama. Õꞌacʉ̃ wiogʉ nise cãꞌcaperoacã weronojõ nʉꞌcãsaꞌa. Beꞌro pajicjʉ bʉcʉaꞌcaro weronojõ nipeꞌtiropʉ cʉ̃ ye queti seꞌsa waꞌarosaꞌa. Tojo nicã pãjãrã cʉ̃ yarã sãjãrã́sama nígʉ̃, tojo werecʉ niwĩ. \s1 Pã́ bʉcʉacã weese meꞌrã queose oꞌoꞌque niꞌi \r (Mt 13.33) \p \v 20 Jesú werenemocʉ niwĩ tja: \p —Õꞌacʉ̃ cʉ̃ wiogʉ nisere ¿ñeꞌenojõ queose meꞌrã marĩ “Tojo nirõ weeꞌe” nímasĩsari? \v 21 Te levadura pã́ bʉcʉacã weese weronojõ niꞌi. Tere niꞌcõ numio pã́ weegotigo harinarẽ iꞌtiapa queo, poꞌosãasamo. Te meꞌrã levadura pã́ bʉcʉacã weesere morẽsamo. Beꞌro co levadura morẽꞌque nipeꞌtiropʉ bʉcʉa, seꞌsapeꞌtia waꞌasaꞌa, nicʉ niwĩ. Levadura harinarẽ bʉcʉacã weeꞌcaro weronojõ Õꞌacʉ̃ wiogʉ nise nipeꞌtiropʉ seꞌsarosaꞌa nígʉ̃, tojo werecʉ niwĩ. \s1 Ʉꞌmʉse cja sope cãꞌsopeacã niꞌi nise niꞌi \r (Mt 7.13-14,21-23) \p \v 22 Jesú Jerusalẽ́pʉ waꞌagʉ, to nise macãrĩpʉre buꞌeyʉꞌrʉwãꞌcãcʉ niwĩ. \v 23 Topʉ niꞌcʉ̃ Jesure sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Ʉ̃sã wiogʉ, Õꞌacʉ̃ wiogʉ nirõpʉ waꞌajã pejetirãcã nisari? \p Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p \v 24 —Pãjãrã ʉꞌmʉsepʉ sãjãasĩꞌrĩrãsama, sãjãarã peꞌe. Sãjãasĩꞌrĩmirã, waꞌasome. Mʉsã pũrĩcã sope, cãꞌsopeacãpʉ ʉpʉtʉ sãjãasĩꞌrĩña, nicʉ niwĩ. \v 25 Apeye queose meꞌrã narẽ werecʉ niwĩ: \p —Wiꞌi wiogʉ wãꞌcãnʉꞌcã, sopere biꞌacãꞌsami. Beꞌro mʉsã peꞌe sopepʉ pisurã, aꞌtiro nirãsaꞌa: “Wiogʉ, pãosõrõgʉ̃ aꞌtia”, nirãsaꞌa. Cʉ̃ peꞌe mʉsãrẽ yʉꞌtigʉsami: “Mʉsãrẽ masĩtisaꞌa. Noꞌocjãrã nírã nisasaꞌa”, nigʉ̃sami. \v 26 Beꞌro mʉsã cʉ̃rẽ aꞌtiro ninuꞌcũbajaqueꞌarãsaꞌa: “Marĩ niꞌcãrõ meꞌrã baꞌawʉ. Niꞌcãrõ meꞌrã sĩꞌrĩwʉ̃. Mʉꞌʉ ʉ̃sã ya macãpʉre buꞌesijawʉ”, nirãsaꞌa. \v 27 Cʉ̃ peꞌe mʉsãrẽ yʉꞌtigʉsami: “Yʉꞌʉ mʉsãrẽ ‘Masĩtisaꞌa,’ nitojamiapʉba. Mʉsã ñaꞌarõ weeꞌcãrã niꞌi. Waꞌarãsaꞌa”, nigʉ̃sami. Mʉsã yʉꞌʉre ẽjõpeoticã, ãꞌrãrẽ weeꞌcaro weronojõ mʉsãrẽ waꞌarosaꞌa. \v 28 Dʉporocjãrãpʉ Abrahã, Isaa, Jacob, nipeꞌtirã Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masã Õꞌacʉ̃ wiogʉ nirõpʉ nirãrẽ ĩꞌarã, mʉsã pũrĩnoꞌrã, upicari cũꞌrĩdio, utirãsaꞌa. Mʉsã peꞌe wijááropʉ cõꞌawĩrõnoꞌrãsaꞌa. \v 29 Nipeꞌtirocjãrã Õꞌacʉ̃ cʉ̃ wiogʉ nirõpʉ nirãsama. Mujĩpũ mʉjãtirocjãrã, mujĩpũ sãjãarõcjãrã, sumutoricjãrã nirãsama. Topʉ cʉ̃ meꞌrã eꞌcati baꞌadujirãsama. \v 30 Aꞌtiro nicãrẽ niꞌcãrẽrã mejõ nirã topʉre wiorã weronojõ nirãsama. Niꞌcãrõacã niꞌcãrẽrã wiorã nirãnojõ peꞌe topʉre mejõ nirã tojarã́sama, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú Jerusalẽ́rẽ ĩꞌagʉ̃ cʉ̃ utiꞌque niꞌi \r (Mt 23.37-39) \p \v 31 Jesú masãrẽ buꞌeri cura niꞌcãrẽrã fariseo masã cʉ̃ tiropʉ etarã, aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Aꞌtore mʉꞌʉ niticãꞌña. Herode mʉꞌʉrẽ wẽjẽsĩꞌrĩami. Tojaagʉsaꞌa, nicãrã niwã. \p \v 32 Jesú narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Aꞌtiro nirã waꞌaya Herode meꞌrĩsebʉcʉre: “Jesú aꞌtiro nidutiami” niña. “ ‘Niꞌcãcã, ñamiacã wãtĩarẽ cõꞌawĩrõmʉjã, dutitirãrẽ yʉꞌrʉogʉti yujupʉ. Beꞌro ñamiacã yʉꞌrʉro yʉꞌʉ daꞌrasere queoro peꞌogʉsaꞌa’, niami”, niña. \v 33 Yʉꞌʉ weesere yʉꞌʉ waꞌaro weegʉti. Niꞌcãcã, ñamiacã, ñamiacã yʉꞌrʉro weegʉti. Ne niꞌcʉ̃ Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ apero Jerusalẽ́ nitiropʉ wẽrĩta basioweꞌe. Jerusalẽ́pʉ wẽrĩgʉ̃ waꞌagʉti nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \p \v 34 Fariseo masãrẽ tojo níca beꞌro Jesú Jerusalẽ́cjãrãrẽ, tojo nicã todʉporopʉ ti macãpʉ níꞌcãrãrẽ wãcũgʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Jerusalẽ́cjãrã, mʉsã Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masãrẽ wẽjẽcõꞌaꞌa. Õꞌacʉ̃ oꞌóꞌcãrã cʉ̃ ye quetiwereri masãrẽ ʉ̃tãperi meꞌrã doquewẽjẽꞌe. Mʉsãrẽ pejetiri yʉꞌʉ maꞌígʉ̃, neocũusĩꞌrĩmiwʉ̃. Niꞌcõ cãrẽꞌquẽ co põꞌrãrẽ wʉʉse docapʉ neocũuꞌcaro weronojõ weesĩꞌrĩmiwʉ̃. Mʉsã ʉatiwʉ. \v 35 Tojo weero mʉsã nimiꞌque wiꞌseri masã marĩrõ tojarosaꞌa. Mʉsã aꞌtere tʉꞌomasĩña. Yʉꞌʉre apaturi ĩꞌanemosome majã. Beꞌro yʉꞌʉ aꞌti turipʉ apaturi aꞌticãpʉ, mʉsã “Õꞌacʉ̃ dʉporopʉ ‘Oꞌógʉti’ níꞌcʉ añubutiagʉ nimi” nírãpʉ ĩꞌarãsaꞌa tja, nicʉ niwĩ Jesú. \c 14 \s1 Jesú upʉ doquedʉpogʉre yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \p \v 1 Niꞌcã nʉmʉ na soowʉari nʉmʉ nicã Jesú niꞌcʉ̃ fariseo wiogʉ ya wiꞌipʉ baꞌagʉ waꞌacʉ niwĩ. Ãpẽrã fariseo masã Jesure ¿mejẽcã weeweti? nírã, ĩꞌaduꞌticãrã niwã. \v 2 Na baꞌaro tiropʉ niꞌcʉ̃ cʉ̃ upʉpʉ doquedʉpose cʉogʉ Jesú põtẽorõpʉ nicʉ niwĩ. \v 3 Cʉ̃rẽ ĩꞌagʉ̃, Jesú Moisé ojaꞌquere buꞌeri masãrẽ, tojo nicã fariseo masãrẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Moisé dutiꞌque “Soowʉari nʉmʉ nicãrẽ dutitirãrẽ yʉꞌrʉoroʉaꞌa” niti o niweti? nicʉ niwĩ. \p \v 4 Na ne yʉꞌtimaꞌaticãrã niwã. Tojo weegʉ Jesú dutitigʉre ñapeo, yʉꞌrʉocʉ niwĩ. Tuꞌajanʉꞌcõ, “Waꞌagʉsaꞌa”, nicʉ niwĩ. \v 5 Fariseo masã peꞌere aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã macʉ̃ o mʉsã yagʉ wecʉ copepʉ bʉrʉsãjãbosami. Na bʉrʉsãjãcã, soowʉari nʉmʉ nimicã, ¿mʉsã maata miiwĩrõrã waꞌatibosari? nicʉ niwĩ. \p \v 6 Cʉ̃ tojo nisere ne yʉꞌtitiyʉꞌrʉocãꞌcãrã niwã. \s1 Jesú baꞌadutirã pijiosere wereꞌque niꞌi \p \v 7 Fariseo cʉ̃ ya wiꞌipʉ baꞌadutirã pijioꞌcãrãrẽ Jesú ĩꞌacʉ niwĩ. Na dujise añuse ʉꞌmʉtãsepʉ bese dujicãrã niwã. Tere ĩꞌagʉ̃, Jesú narẽ aꞌtiro werecasacʉ niwĩ: \p \v 8 —Niꞌcʉ̃ mʉsãrẽ omocã dʉꞌteri bosenʉmʉrẽ pijicã, ʉꞌmʉtãse dujisepʉre dujiweꞌoticãꞌña. Apetero weegʉ apĩ mʉsã nemorõ wiogʉ pijinoꞌcʉ etabosami. \v 9 Mʉsã pʉarãpʉre pijioꞌcʉ aꞌtiro nibosami: “Ãꞌrĩrẽ aꞌto dujiro oꞌoya. Mʉꞌʉ peꞌe siropʉ dujigʉ waꞌaya”, nibosami. Tojo weegʉ mʉꞌʉ siroca cũmurõpʉ dujigʉ waꞌagʉ, bopoyoro yʉꞌrʉbosaꞌa. \v 10 Mʉꞌʉrẽ baꞌaduticã, aꞌtiro peꞌe weeya. Siroca cũmurõpʉ dujiya. Mʉꞌʉ tojo weecã ĩꞌagʉ̃, mʉꞌʉrẽ baꞌadutiꞌcʉ aꞌtiro nigʉ̃sami: “Yʉꞌʉ meꞌrãcjʉ̃, aꞌto ʉꞌmʉtãcureropʉ aꞌtia”, nigʉ̃sami. Cʉ̃ tojo weecã, nipeꞌtirã ãpẽrã pijiꞌcãrã wiopesase meꞌrã mʉꞌʉrẽ ĩꞌarãsama. \v 11 Aꞌtiro niꞌi. “Ãpẽrã yʉꞌrʉoro niyʉꞌrʉnʉꞌcãꞌa” ni tʉꞌoñaꞌgʉ̃nojõ mejõ nigʉ̃ weenoꞌgʉ̃sami. “Yʉꞌʉ ãpẽrã yʉꞌrʉoro niꞌi” ni tʉꞌoñaꞌtigʉ peꞌere Õꞌacʉ̃ ãpẽrã yʉꞌrʉoro tojacã weegʉsami, nicʉ niwĩ. \p \v 12 Cʉ̃ aꞌtere ucṹca beꞌro Jesú baꞌadutigʉ pijioꞌcʉ fariseo masʉ̃rẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ baꞌadutigʉ, ãꞌrãnojõrẽ pijioticãꞌña. Mʉꞌʉ meꞌrãcjãrãrẽ, mʉꞌʉ maꞌmisʉmʉarẽ, mʉꞌʉ acabijirãrẽ, mʉꞌʉ acawererãrẽ, mʉꞌʉ pʉꞌtocjãrã peje cʉorãrẽ pijioticãꞌña. Mʉꞌʉ narẽ pijiocã, na quẽꞌrã mʉꞌʉrẽ baꞌadutirã pijiaꞌmebosama. Tojo weese meꞌrã na baꞌaꞌquere mʉꞌʉrẽ eca aꞌmesama. \v 13 Mʉꞌʉ bosenʉmʉ weepeo, ãpẽrãrẽ pijiogʉ, aꞌtiro peꞌe weeya. Apeyenojõ moorãrẽ, dojoriwiꞌiare, sijamasĩtirãrẽ, ĩꞌatirãrẽ pijioya. \v 14 Tere wéégʉ, mʉꞌʉ eꞌcatiyʉꞌrʉagʉsaꞌa. Na pũrĩcã mʉꞌʉrẽ eca aꞌmemasĩtisama. Tojo weese meꞌrã mʉꞌʉ añurã wẽrĩꞌcãrã na masãrĩ nʉmʉrẽ añuse waro bocagʉsaꞌa, nicʉ niwĩ. \s1 Baꞌase meꞌrã Jesú queose wereꞌque niꞌi \r (Mt 22.1-10) \p \v 15 Jesú cʉ̃ queose oꞌoꞌquere tʉꞌogʉ, niꞌcʉ̃ topʉ baꞌadujigʉ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ wiogʉ nirõpʉ baꞌadujirã pũrõ eꞌcatirãsama. \p \v 16 Tere tʉꞌogʉ, Jesú cʉ̃rẽ queose meꞌrã nicʉ niwĩ: \p —Niꞌcʉ̃ masʉ̃ bosebaꞌagʉtigʉ, pãjãrã masãrẽ pijidutioꞌosami. \v 17 Nipeꞌtise apoyúca beꞌro cʉ̃rẽ daꞌracoꞌtegʉre aꞌtiro níoꞌosami: “Nipeꞌtirã yʉꞌʉ wereoꞌoꞌcãrãrẽ pijigʉ waꞌaya. Apopeꞌotojanoꞌapʉ. ‘Teꞌa’, niña”, nisami. \v 18 Nipeꞌtirãpʉta “Basioweꞌe”, nisama. Pijimʉꞌtãnoꞌcʉ aꞌtiro nisami: “Diꞌta niꞌcãrõacã duutuꞌajanʉꞌcõꞌo. Ti diꞌtare ĩꞌagʉ̃ waꞌagʉ weeꞌe. Wereya cʉ̃rẽ. ‘Aꞌtimasĩtiami,’ niña”, nisami. \v 19 Beꞌrocjʉ̃ aꞌtiro nisami: “Diez wecʉa yʉꞌʉ duuꞌcãrãrẽ ¿noꞌocãꞌrõ añumiti? nígʉ̃, beseñaꞌgʉ̃ waꞌagʉ weeꞌe. Tojo weegʉ waꞌamasĩtisaꞌa”, nisami. \v 20 Apĩ tja aꞌtiro nisami: “Niꞌcãrõacã omocã dʉꞌtetuꞌajanʉꞌcõapʉ. Tojo weegʉ waꞌamasĩtisaꞌa”, nisami. \v 21 Daꞌracoꞌtegʉ tojaa, wiogʉpʉre nipeꞌtise na tojo níꞌquere werepeꞌocãꞌsami. Tere tʉꞌogʉ, wiogʉ uayʉꞌrʉagʉ, aꞌtiro nisami: “Quero waꞌabaqueꞌoya. Macã decopʉ, noꞌo na nirõpʉ pajasecʉorãrẽ, dojoriwiꞌiare, sijamasĩtirãrẽ, ĩꞌatirãrẽ pijiwãꞌcãtia”, nisami. \v 22 Cʉ̃ pijigʉ ejáca beꞌro daꞌracoꞌtegʉ wiogʉre aꞌtiro nisami: “Mʉꞌʉ dutiꞌcaronojõta weeapʉ. Wiꞌi peꞌe muꞌmuweꞌe yujupʉ”, nisami. \v 23 Tere tʉꞌogʉ, wiogʉ cʉ̃rẽ nisami tja: “Waꞌagʉsaꞌa maꞌarĩpʉ. Noꞌo mʉꞌʉ bocaejarãrẽ tutuaro meꞌrã pijiwãꞌcãtia. Tojo weecã, wiꞌi muꞌmurõsaꞌa”, nisami. \v 24 Aꞌte meꞌrã mʉsãrẽ aꞌtiro weregʉti. Ne niꞌcʉ̃ yʉꞌʉ pijimʉꞌtãmiꞌcãrã na baꞌaboꞌquere cãꞌrõ baꞌañaꞌsome, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesure sirutusĩꞌrĩrã, aꞌtiro weeroʉaꞌa nise niꞌi \r (Mt 10.37-38) \p \v 25 Jesú buꞌesijari curare pãjãrã masã cʉ̃rẽ sirutucãrã niwã. Tojo weegʉ narẽ majãmiĩꞌa, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p \v 26 —Yʉꞌʉ buꞌesere siruturã, aꞌtiro weeroʉaꞌa. Mʉsã pacʉsʉmʉa, mʉsã pacosãnumia, mʉsã nʉmosãnumia, mʉsã põꞌrã, mʉsã acawererã nemorõ yʉꞌʉ peꞌere maꞌiyʉꞌrʉnʉꞌcãrõʉaꞌa. Noꞌo mʉsã catiri ʉmʉco nemorõ yʉꞌʉ peꞌere maꞌiyʉꞌrʉnʉꞌcãrõʉaꞌa. Mʉsã tojo weetirã, yʉꞌʉ buꞌerã nímasĩtisaꞌa. \v 27 Apetero weegʉ niꞌcʉ̃ “Yʉꞌʉ Jesure ẽjõpeogʉ, wẽrĩbosaꞌa” ni uigʉ, yʉꞌʉre ẽjõpeoduꞌusami. Tojo weegʉnojõ yʉꞌʉ buꞌegʉ nímasĩtisami. \v 28 Noꞌo mʉsã waꞌteropʉ nigʉ̃́ ʉꞌmʉarĩ wiꞌi coꞌtedujiati wiꞌire yeenʉꞌcõsĩꞌrĩgʉ̃, aꞌtiro weesami. ¿Wiꞌire tuꞌajanʉꞌcõgʉ̃sari? nígʉ̃, ¿ñeꞌenojõ meꞌrã yʉꞌʉ peꞌogʉsari? nígʉ̃, ti wiꞌi weese dʉporo besemʉꞌtãsami. \v 29 Tojo weeticãma, cʉ̃ cãꞌrõ yeenʉꞌcã peꞌomasĩticã, tere ĩꞌarã nipeꞌtirã bujicãꞌsama. \v 30 Aꞌtiro nisama: “Cʉ̃ yeenʉꞌcãmiapĩ, yeegʉ; ne peꞌomasĩtimi”, nisama. \v 31 Apeye quẽꞌrãrẽ aꞌtiro weenoꞌbosaꞌa. Niꞌcã diꞌta wiogʉ ape diꞌtacjʉ̃ meꞌrã aꞌmewẽjẽgʉ̃ti nígʉ̃, aꞌtiro weemʉꞌtãsami. Cʉ̃ surara diez mil cʉosami. Apĩ ape diꞌtacjʉ̃ peꞌe veinte mil surara cʉosami. ¿Yʉꞌʉre na meꞌrã aꞌmewẽjẽta basiosari? nígʉ̃, ĩꞌabesemʉꞌtãsami. \v 32 Basioticãma, apĩ wiogʉ yoaropʉ nigʉ̃rẽ aꞌmewẽjẽticãꞌrã nígʉ̃, queti oꞌósami. \v 33 Aꞌte weronojõ mʉsã quẽꞌrã yʉꞌʉre sirutusĩꞌrĩrã, ĩꞌabesemʉꞌtãña. Nipeꞌtise mʉsã cʉosere, nisetisere duꞌusĩꞌrĩtirã, yʉꞌʉ buꞌerã nímasĩtisaꞌa. \s1 Jesú moa ocaduꞌuse meꞌrã queose oꞌoꞌque niꞌi \r (Mt 5.13; Mr 9.50) \p \v 34 »Moa ocaro baꞌacã, añu niꞌi. Ocase peꞌtíca beꞌro apaturi ocacã weeta basioweꞌe. \v 35 Moa ocaticã, ne añutisaꞌa. Diꞌtapʉre, tojo nicã nujãtuati mesãpʉ cũucã quẽꞌrãrẽ, wapamarĩsaꞌa. Tojo cõꞌabajurionoꞌsaꞌa. Mʉsã moa ocaduꞌuse weronojõ niticãꞌña. Oꞌmeperi cʉorãnojõ aꞌtere añurõ tʉꞌoya, nicʉ niwĩ. \c 15 \s1 Oveja bajudutiꞌcʉ queose niꞌi \r (Mt 18.10-14) \p \v 1 Pãjãrã romano masã wiogʉre niyeru wapaseebosari masã, tojo nicã ñaꞌarõ weeri masã Jesú ucũsere tʉꞌorã nerẽcãrã niwã. \v 2 Narẽ fariseo masã, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã ñaꞌarõ wãcũcãrã niwã. Tojo weerã Jesú tiro waꞌacã ĩꞌarã, ucjacãrã niwã. \p —Ãꞌrĩ masã ñaꞌarãrẽ ñeꞌe, na meꞌrã baꞌami, nicãrã niwã. \p \v 3 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú narẽ aꞌtiro queose oꞌocʉ niwĩ: \p \v 4 —Mʉsã cien oveja cʉorã, niꞌcʉ̃ bajuduticã, noventa y nuevere cãpũpʉ biꞌacũusaꞌa. Biꞌacũutoja, apĩ bajudutiꞌcʉre aꞌmarã waꞌasaꞌa. Bocarãpʉ, aꞌmaduꞌusaꞌa. \v 5 Boca, cʉ̃rẽ eꞌcatigʉ, cʉ̃rẽ miiwʉasaꞌa. \v 6 Wiꞌipʉ dajarã, mʉsã meꞌrãcjãrãrẽ, mʉsã ya wiꞌi pʉꞌtocjãrãrẽ neocũu, narẽ nisaꞌa: “Yagʉ oveja bajudutiꞌcʉre bocapʉ. Eꞌcatitamurã aꞌtia”, nisaꞌa. \v 7 Mʉsãrẽ diacjʉ̃ta weregʉti. Aꞌte weronojõ niꞌcʉ̃ ñaꞌarõ weesebʉcʉ cʉ̃ nisetisere dʉcayucã, ʉꞌmʉsepʉre eꞌcatise niyʉꞌrʉasaꞌa. Noventa y nueve añurã nitojaꞌcãrã yʉꞌrʉoro ñaꞌagʉ̃ dʉcayuꞌcʉ peꞌere eꞌcatise niꞌi, nicʉ niwĩ. \s1 Niyeru cuji, bajudutica cujire oꞌamaꞌque niꞌi \p \v 8 Apeye Jesú aꞌte queose werenemocʉ niwĩ: \p —Niꞌcõ numio diez cujiri niyeru cʉosamo. Core niꞌcã cuji wapabʉjʉri cuji bajudutibosaꞌa. Ti cujire aꞌmagõ, sĩꞌocjare sĩꞌoyoo, wiꞌipʉ añurõ oꞌamaꞌsamo. Téé bocagopʉ, aꞌmaduꞌusamo. \v 9 Beꞌro co meꞌrãcjãrãrẽ, co pʉꞌto nirãrẽ neocũu, aꞌtiro nisamo: “Yʉꞌʉre eꞌcatitamuña. Niyeru cuji bajudutica cujire bocapʉ”, nisamo. \v 10 Aꞌtigo weeꞌcaro weronojõ niꞌcʉ̃ cʉ̃ ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjaweti dʉcayucã, Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterã ʉꞌmʉsecjãrã eꞌcatiyʉꞌrʉmajãsama, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú pʉarã põꞌrãtigʉ ye cjasere queose oꞌoꞌque niꞌi \p \v 11 Jesú queose meꞌrã buꞌenemocʉ niwĩ: \p —Niꞌcʉ̃ masʉ̃ pʉarã põꞌrãticʉ niwĩ. \v 12 Dʉꞌsagʉ peꞌe cʉ̃ pacʉre aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Pacʉ, yé tojatjere mʉꞌʉ wẽrĩgʉ̃ cũuatjere oꞌoweꞌoya”, nicʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, cʉ̃ cʉose diꞌtare na pʉarãpʉre dʉcawaacʉ niwĩ. \v 13 Pejeti nʉmʉrĩacã cʉ̃rẽ oꞌóca beꞌro dʉꞌsagʉ peꞌe cʉ̃ ya diꞌtare duacãꞌcʉ niwĩ. Cʉ̃ duaꞌque wapa niyeru meꞌrã ape diꞌta yoaropʉ waꞌacʉ niwĩ. Topʉ te niyerure cʉ̃ noꞌo ʉaro ñaꞌarõ wee bajuriopeꞌocãꞌcʉ niwĩ. \v 14 Cʉ̃ bajuriopeꞌoca beꞌro ti diꞌtapʉre baꞌase peꞌtiyʉꞌrʉa waꞌacaro niwʉ̃. Titare cʉ̃ pũrõ ʉjaboagʉ, piꞌeticʉ niwĩ. \v 15 Tojo weegʉ ti diꞌtacjʉ̃rẽ daꞌrase sẽrĩmaꞌgʉ̃ waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ yesea coꞌtesere sõrõcʉ niwĩ. \v 16 Cʉ̃ yapisĩꞌrĩgʉ̃, yesea na baꞌasepʉreta baꞌasĩꞌrĩdojacʉ niwĩ. Ne niꞌcʉ̃ cʉ̃rẽ baꞌase oꞌoticãrã niwã. \v 17 Beꞌro cʉ̃rẽ aꞌtiro wãcũse ejacaro niwʉ̃: “Yʉꞌʉ pacʉ ya wiꞌipʉre cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterã pãjãrã nimicã, baꞌase dʉꞌsanoꞌwã. Yʉꞌʉ peꞌe aꞌtopʉre ʉjaboa, wẽrĩgʉ̃ weesaꞌa. \v 18 Yʉꞌʉ pacʉ tiropʉ yʉꞌʉre tojaaroʉasaꞌa. Topʉ tojatagʉ, cʉ̃rẽ aꞌtiro nigʉ̃ti: ‘Pacʉ, Õꞌacʉ̃ meꞌrã ñaꞌarõ weeasʉ. Mʉꞌʉ meꞌrã quẽꞌrãrẽ tojota weeasʉ. \v 19 Yʉꞌʉ ñaꞌagʉ̃ nisaꞌa. Mʉꞌʉ macʉ̃ weronojõ nímasĩtisaꞌa majã. Niꞌcʉ̃ mʉꞌʉrẽ daꞌracoꞌtegʉre weronojõ yʉꞌʉre cʉoya’, nigʉ̃ti”, ni wãcũcʉ niwĩ. \v 20 Aꞌtere wãcṹca beꞌro cʉ̃ pacʉ ya wiꞌipʉ dajatojaacʉ niwĩ. \fig Maꞌmʉ yesea ecasere baꞌasĩꞌrĩmiꞌque niꞌi|alt="Son with pigs - new picture" src="cn01759B.tif" size="col" ref="Lc 15.1-16" \fig* \p »Cʉ̃ topʉ tojaejacã, cʉ̃ pacʉ yoaropʉta ĩꞌagʉ̃, pũrõ pajañaꞌcʉ niwĩ. Beꞌro cʉ̃rẽ põtẽrĩgʉ̃ omawãꞌcã, na weesetiwʉaropʉma cʉ̃rẽ paabʉꞌa, miꞌmicʉ niwĩ. \v 21 Tojo weeri cura cʉ̃ pacʉre nicʉ niwĩ: “Pacʉ, Õꞌacʉ̃ meꞌrã ñaꞌarõ weeasʉ. Mʉꞌʉ meꞌrã quẽꞌrãrẽ tojota ñaꞌarõ weeasʉ. Yʉꞌʉ ñaꞌagʉ̃ nisaꞌa. Mʉꞌʉ macʉ̃ weronojõ nímasĩtisaꞌa majã”, nicʉ niwĩ. \v 22 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, pacʉ cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Quero, suꞌti añuse warore miiti, cʉ̃rẽ sãaña. Tojo nicã niꞌcã beꞌto omopica tuusãarĩ beꞌtore, sapatu quẽꞌrãrẽ sãaña. \v 23 Wecʉ wĩꞌmagʉ̃ baꞌa diꞌiyojadutiꞌcʉre miiti, wẽjẽña. Cʉ̃rẽ baꞌa, yʉꞌʉ macʉ̃rẽ bosenʉmʉ weepeorã. \v 24 Ãꞌrĩ apaturi ‘Yʉꞌʉ macʉ̃ wẽrĩa waꞌasami’ níꞌcʉ dajami. Cʉ̃ yoaro waꞌa bajudutiꞌcʉre marĩ apaturi ĩꞌaꞌa”, nicʉ niwĩ. Beꞌro bosenʉmʉ nʉꞌcãcãrã niwã. \p \v 25 »Na tojo weeri cura masã maꞌmi cãpũpʉ nicʉ niwĩ. Cʉ̃ dajatojatigʉ wiꞌi pʉꞌtopʉ ejagʉ, ʉpʉtʉ basase bʉsʉcã tʉꞌocʉ niwĩ. \v 26 Tere tʉꞌogʉ, niꞌcʉ̃ cʉ̃ pacʉre daꞌracoꞌtegʉre pijio, sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: “¿Deꞌro waꞌati wiꞌipʉre?” nicʉ niwĩ. \v 27 Cʉ̃ pacʉre daꞌracoꞌtegʉ yʉꞌticʉ niwĩ: “Mʉꞌʉ acabiji tojatami. Cʉ̃ dutimarĩgʉ̃ tojatami. Tojo weegʉ mʉꞌʉ pacʉ wecʉ wĩꞌmagʉ̃ baꞌa diꞌiyojadutiꞌcʉre wẽjẽdutiami”, nicʉ niwĩ. \v 28 Tere tʉꞌogʉ, masã maꞌmi uayʉꞌrʉgʉ, sãjãasĩꞌrĩticʉ niwĩ. Tojo weegʉ cʉ̃ pacʉ cʉ̃rẽ pijigʉ waꞌacʉ niwĩ. \v 29 Cʉ̃ pacʉre aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Pacʉ, peje cʉ̃ꞌmarĩ mʉꞌʉrẽ ne niꞌcãti yʉꞌrʉnʉꞌcãrõ marĩrõ daꞌrawãꞌñawʉ̃. Yʉꞌʉ tojo weemicã, ne cãꞌrõ niꞌcʉ̃ marĩ ecagʉre, wapamarĩgʉ̃acãnojõrẽ yʉꞌʉ meꞌrãcjãrã meꞌrã bosenʉmʉ weedutigʉ oꞌomaꞌatiwʉ. \v 30 Niꞌcãrõacãrẽ aꞌtiro weeꞌe. Ãꞌrĩ mʉꞌʉ macʉ̃ numia ñaꞌarã numia meꞌrã mʉꞌʉ oꞌoꞌque niyerure bajurio sijacʉ niwĩ. Cʉ̃ peꞌema wecʉ wĩꞌmagʉ̃ baꞌa diꞌiyojadutiꞌcʉre wẽjẽecaꞌa”, nicʉ niwĩ. \v 31 Tere tʉꞌogʉ, cʉ̃ pacʉ cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: “Macʉ̃, mʉꞌʉ yʉꞌʉ meꞌrã ninuꞌcũcãꞌa. Nipeꞌtise yʉꞌʉ cʉose mʉꞌʉ ye diaꞌcʉ̃ niꞌi. \v 32 Marĩ mʉꞌʉ acabijire bosenʉmʉ weepeo eꞌcaticã, añu niꞌi. Aꞌtiro niꞌi. ‘Cʉ̃ wẽrĩa waꞌasami’ níꞌcʉ apaturi tojatami. Cʉ̃ bajudutiꞌcʉre marĩ apaturi ĩꞌaꞌa. Tojo weerã marĩ bosenʉmʉ wee, eꞌcatiroʉaꞌa”, nicʉ niwĩ, ni werecʉ niwĩ Jesú. \c 16 \s1 Peje cʉogʉre daꞌracoꞌtegʉ queoro weetiꞌque niꞌi \p \v 1 Jesú cʉ̃ buꞌesere siruturãrẽ apeye werenemocʉ niwĩ: \p —Niꞌcʉ̃ masʉ̃ niyerubʉcʉ ãpẽrã daꞌracoꞌterãrẽ dutigʉ sõrõcʉ niwĩ. Daꞌracoꞌterã niyerubʉcʉ tiropʉ waꞌa, aꞌtiro weresãcãrã niwã: “Mʉꞌʉ wiogʉ sõrõꞌcʉ mʉꞌʉ ye niyerure ñaꞌarõ wee bajuriogʉ weemi”, nicãrã niwã. \v 2 Tojo weegʉ niyerubʉcʉ cʉ̃rẽ pijio, aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Mʉꞌʉrẽ weresãꞌque ¿diacjʉ̃ta niti? Mʉꞌʉ daꞌrase cjase ojaõꞌorĩ pũrĩrẽ yʉꞌʉre ĩꞌoña. Mʉꞌʉ ãpẽrã daꞌracoꞌterã wiogʉ ninemosome majã”, nicʉ niwĩ. \v 3 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, aꞌtiro wãcũcʉ niwĩ: “Yʉꞌʉ wiogʉ yʉꞌʉre cõꞌawĩrõmi. Tojo weegʉ ¿deꞌro weegʉsari? Yʉꞌʉ daꞌratutuaweꞌe. Ãpẽrãrẽ niyeru sẽrĩdujigʉ, bopoya nisaꞌa. \v 4 To pũrĩcã yʉꞌʉre ñeꞌeato nígʉ̃, aꞌtiro weegʉti”, nicʉ niwĩ. \v 5 Tojo weegʉ cʉ̃, cʉ̃ wiogʉre wapamoorãrẽ niꞌcãrẽrã nánʉcʉ̃rẽ pijiocʉ niwĩ. Nimʉꞌtãgʉ̃rẽ aꞌtiro sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: “Mʉꞌʉ yʉꞌʉ wiogʉre ¿noꞌocãꞌrõ wapamooti?” \v 6 Cʉ̃ cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: “Yʉꞌʉ cien tuturi ʉꞌse tuturi wapamooꞌo.” Tere tʉꞌogʉ, daꞌrarã wiogʉ niꞌcã papera pũrĩacãpʉ ojagʉ, cʉ̃rẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Ma, mʉꞌʉ wapamoorĩ pũrĩ niꞌi. Cincuenta ʉꞌse tuturi wapa wapayebaqueꞌoya”, nicʉ niwĩ. \v 7 Beꞌro tja apĩrẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: “Mʉꞌʉ waro ¿noꞌocãꞌrõ wapamooti?” Cʉ̃ cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: “Cien ajuri trigo ajuri wapamooꞌo”, nicʉ niwĩ. Tojo weegʉ aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Ma, mʉꞌʉ wapamoorĩ pũrĩ aꞌti pũrĩ niꞌi. Ochenta ajuri diaꞌcʉ̃ wapayeya”, nicʉ niwĩ. \v 8 Tojo weecã ĩꞌagʉ̃, niyerubʉcʉ daꞌracoꞌterã wiogʉ ñaꞌagʉ̃rẽ cʉ̃ weemeꞌrĩsere masĩgʉ̃, “Mʉꞌʉ meꞌrĩyʉꞌrʉapʉ”, nicʉ niwĩ. Aꞌti ʉmʉcocjãrã Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeotirã na cʉosere ãpẽrã na weronojõ nirã́ meꞌrã meꞌrĩyʉꞌrʉama. Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeorã yʉꞌrʉoro meꞌrĩma, nicʉ niwĩ Jesú. \p \v 9 Jesú narẽ aꞌtiro werecasacʉ niwĩ: \p —Mʉsã aꞌti nucũcãpʉ mʉsã cʉosere pajasecʉorãrẽ añurõ oꞌoweꞌoya. Tojo weerã mʉsã meꞌrãcjãrã bocarãsaꞌa. Beꞌro mʉsã cʉose peꞌtíca beꞌro mʉsã ãpẽrãrẽ weetamuꞌque ʉꞌmʉsepʉ niyutojarosaꞌa. Mʉsã weetamuꞌcãrã ʉꞌmʉsepʉ nirã́ topʉre mʉsãrẽ põtẽrĩrãsama. \p \v 10 »Cãꞌrõ na cʉose meꞌrã añurõ wéérã, peje cʉose meꞌrã quẽꞌrãrẽ tojota weebosama. Ãpẽrã na cãꞌrõ cʉose meꞌrã queoro weetirã, na peje cʉose meꞌrã quẽꞌrãrẽ queoro weetibosama. \v 11 Mʉsã aꞌti nucũcã cjase meꞌrã queoro weeticã, Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ añuse, ʉꞌmʉse cjasere oꞌosome. \v 12 Mʉsã ãpẽrã ye cjasere queoro weeweꞌe. Tojo weerã mʉsã, mʉsã ye niboꞌquere ñeꞌesome. \p \v 13 »Ne niꞌcʉ̃ pʉarãrẽ daꞌracoꞌtemasĩtisami. Niꞌcʉ̃rẽ maꞌígʉ̃, apĩrẽ maꞌitisami. Tojo nicã niꞌcʉ̃ dutisere yʉꞌtigʉ, apĩ ye peꞌere yʉꞌrʉnʉꞌcãsami. Ãꞌrã weronojõ mʉsã niyerure maꞌírã, Õꞌacʉ̃ peꞌere maꞌimasĩtisaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 14 Jesú tojo nisere fariseo masã tʉꞌocãrã niwã. Na niyeru ʉaripejasebʉcʉrã nitjĩarã, cʉ̃ ucũsere tʉꞌorã, bujicãꞌcãrã niwã. \v 15 Tojo weecã ĩꞌagʉ̃, Jesú narẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã masã ĩꞌorõpʉ diaꞌcʉ̃rẽ “Añurã nima” nicã ʉaꞌa. Õꞌacʉ̃ peꞌe poꞌpeapʉ mʉsã weesetisere ĩꞌapeꞌocãꞌmi. Masã ĩꞌorõpʉ “Añuyʉꞌrʉaꞌa” nisenojõrẽ Õꞌacʉ̃ tʉꞌsatisami, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Õꞌacʉ̃ dutise, cʉ̃ wiogʉ nise peꞌtisome nise niꞌi \p \v 16 Jesú aꞌtiro ninemocʉ niwĩ: \p —Juã masãrẽ wãmeyeri masʉ̃ nícateropʉ Moisé cʉ̃ dutiꞌquere, tojo nicã Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masã na ojaꞌquere buꞌetʉocãrã niwã. Tita meꞌrã maꞌma queti nʉꞌcãcaro niwʉ̃. Aꞌtiro nicaro niwʉ̃. Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeose meꞌrã diaꞌcʉ̃ cʉ̃ wiogʉ nirõpʉ waꞌanoꞌrõsaꞌa, nicaro niwʉ̃. Nipeꞌtirã topʉre ʉpʉtʉ sãjãasĩꞌrĩma. \p \v 17 »Õꞌacʉ̃ Moisére cũuꞌque queoro waꞌarosaꞌa. Cʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masã na ojaꞌque quẽꞌrã queoro waꞌarosaꞌa. Ʉꞌmʉse, aꞌti diꞌta peꞌtimicã, Õꞌacʉ̃ cʉ̃ níꞌcaronojõ queoro waꞌarosaꞌa, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Marãpʉtirã, nʉmotirã cõꞌase cjasere Jesú ucũꞌque niꞌi \r (Mt 19.1-12; Mr 10.1-12) \p \v 18 Apeyere ninemocʉ niwĩ: \p —Niꞌcʉ̃ cʉ̃ nʉmorẽ cõꞌa, apegore nʉmotigʉnojõ ñaꞌarĩ masʉ̃ weronojõ tojasami. Noꞌo marãpʉ cõꞌanoꞌco meꞌrã nʉmotigʉ quẽꞌrã cʉ̃ nʉmo nitigo meꞌrã aꞌmetãrãgʉ̃ weronojõ tojasami. \s1 Jesú peje cʉogʉ ye quetire, tojo nicã pajasecʉogʉ Lázaro wãmetigʉ ye quetire wereꞌque niꞌi \p \v 19 Jesú fariseo masãrẽ aꞌtiro queose oꞌocʉ niwĩ: \p —Niꞌcʉ̃ masʉ̃ peje cʉogʉ aꞌtiro weecʉ niwĩ. Añuse suꞌti sãña, maꞌmasuꞌa, nipeꞌtise nʉmʉrĩ bosenʉmʉrĩ weecʉ niwĩ. Te bosenʉmʉrĩrẽ deꞌro nise nipeꞌtise meꞌrã añurõ weemʉjãcʉ niwĩ. \v 20 Titare niꞌcʉ̃ pajasecʉogʉ waro Lázaro wãmetigʉ cʉ̃ ya wiꞌi sope pʉꞌtopʉ dujimʉjãcʉ niwĩ. Cʉ̃ upʉ nipeꞌtiro cãmi boacʉ niwĩ. \v 21 Cʉ̃ peje cʉogʉ baꞌasteꞌquere yapisĩꞌrĩgʉ̃ seebaꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃ ye cãmirẽ diayiapʉta waꞌa, neꞌrẽcãrã niwã. \v 22 Niꞌcã nʉmʉ wẽrĩa waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃ wẽrĩcã, Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterã ʉꞌmʉsecjãrã Abrahã nirṍ añurõpʉ cʉ̃rẽ miacãrã niwã. Beꞌro peje cʉoꞌcʉ quẽꞌrã wẽrĩa waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ yaacãrã niwã. \v 23 Peje cʉogʉ ñaꞌarã Õꞌacʉ̃ cʉ̃ buꞌiri daꞌrenoꞌcãrã tiropʉ waꞌacʉ niwĩ. Topʉ cʉ̃ ĩꞌamorõgʉ̃, Abrahãrẽ yoaropʉ ĩꞌacʉ niwĩ. Lázaro cʉ̃ meꞌrã nicʉ niwĩ. \v 24 Cʉ̃rẽ ĩꞌagʉ̃, aꞌtiro caricũcʉ niwĩ: “Abrahã, yʉꞌʉre pajañaꞌcureya. Yʉꞌʉ tiropʉ Lázarore oꞌóya. Aꞌti, cʉ̃ ya omopica meꞌrã acopʉ yoso, yʉꞌʉ ñeꞌmerõ yapare yʉsʉasãjãcã weeato. Yʉꞌʉ aꞌti meꞌe pecameꞌepʉre ʉpʉtʉ waro piꞌetigʉ weesaꞌa”, nicʉ niwĩ. \v 25 Abrahã cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: “Mʉꞌʉ wãcũña. Mʉꞌʉ catigʉ, añubutiaro nisetiwʉ. Ãꞌrĩ Lázaro peꞌema ñaꞌabutiaro waꞌawʉ. Niꞌcãrõacãrẽ cʉ̃ aꞌtopʉ ejerisãjãse bocami. Mʉꞌʉ peꞌe piꞌetigʉ weeꞌe. \v 26 Apeyema tja aꞌtiro niꞌi. Ʉ̃sãrẽ mʉsã tiropʉ waꞌata basioweꞌe. Decore pajiri copejo niꞌi. Tojo weerã mʉsã aꞌto aꞌtisĩꞌrĩrã, ʉ̃sã peꞌe quẽꞌrã topʉ waꞌasĩꞌrĩcã, basioweꞌe”, nicʉ niwĩ. \v 27 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, peje cʉogʉ aꞌtiro nicʉ niwĩ Abrahãrẽ: “To pũrĩcãrẽ aꞌtere weebosaya. Lázarore yʉꞌʉ pacʉ ya wiꞌipʉ oꞌóya. \v 28 Topʉre yʉꞌʉ niꞌcãmocʉrã acabijirãtiꞌi. Topʉ waꞌa, cʉ̃ narẽ ucũgʉ̃sami. Tojo weecã, na tʉꞌo, na quẽꞌrã aꞌto yʉꞌʉ piꞌetiropʉre aꞌtisome”, nicʉ niwĩ. \v 29 Abrahã cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: “Na Moisé ojaꞌquere, Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masã ojaꞌquere cʉosama. Tere buꞌe ẽjõpeoato”, nicʉ niwĩ. \v 30 Peje cʉogʉ yʉꞌticʉ niwĩ: “Abrahã, tojota niꞌi, nírõ. Wẽrĩꞌcʉpʉ waꞌa werecã, ñaꞌarõ na nisetisere dʉcayubosama”, nicʉ niwĩ. \v 31 Abrahã cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: “Moisé cʉ̃ níꞌquere, Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masã na níꞌquere ẽjõpeotirã, wẽrĩꞌcʉpʉ masãa, weregʉ waꞌacã quẽꞌrãrẽ, ẽjõpeotisama”, nicʉ niwĩ. \c 17 \s1 Ãpẽrãrẽ ñaꞌarõ weecã weeticãꞌña nise niꞌi \r (Mt 18.6-7,21-22; Mr 9.42) \p \v 1 Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Ãpẽrãrẽ ñaꞌarõ weecã weese ninuꞌcũrõsaꞌa, nírõ peꞌe. Tojo ninuꞌcũmirõ, ñaꞌarõ weecã weegʉnojõrẽ ñaꞌabutiaro waꞌarosaꞌa. \v 2 Aꞌtiro weecã, cʉ̃rẽ nemorõ añubosaꞌa. Ʉ̃tãgã pajicja cʉ̃ wãmʉtapʉ dʉꞌteyoo, cʉ̃rẽ dia pajiri maapʉ doqueñocã, nemorõ añubosaꞌa. Tojo weecã, cʉ̃ maata wẽrĩa waꞌa, yʉꞌʉre ẽjõpeorãnojõacãrẽ dojorẽnemotibosami. \v 3 Aꞌtere añurõ tʉꞌoñaꞌña. \p »Mʉꞌʉ acaweregʉ mʉꞌʉrẽ ñaꞌarõ weecã, cʉ̃ tojo weesere wereya. Cʉ̃ “Tojota weeasʉ” ni bʉjaweti dʉcayucã, cʉ̃rẽ acobojoya. \v 4 Cʉ̃ sietetiri niꞌcã nʉmʉ mʉꞌʉrẽ ñaꞌarõ weecã, ticʉsetirita tja mʉꞌʉrẽ acobojose sẽrĩgʉ̃ aꞌticã, acobojoya, nicʉ niwĩ. \s1 “Ẽjõpeose cʉorã, aꞌtiro weeta basioꞌo” Jesú cʉ̃ níꞌque niꞌi \p \v 5 Jesú buꞌerã cʉ̃rẽ aꞌtiro sẽrĩcãrã niwã: \p —Ʉ̃sãrẽ ẽjõpeose oꞌonemoña, nicãrã niwã. \p \v 6 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, marĩ wiogʉ aꞌtiro yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mostaza pe cãꞌcaperoacã niꞌi. Tojo nimirõ, yucʉ pajicjʉ pĩꞌrĩsaꞌa. Aꞌtiro weronojõ ẽjõpeose cãꞌrõacã nimicã, aꞌtigʉ yucʉgʉre aꞌtiro nimasĩbosaꞌa: “Aꞌtore aupĩawãꞌcã, dia pajiri maa decopʉ pĩꞌrĩrõ waꞌaya”, nimasĩsaꞌa. Mʉsã ẽjõpeocãma, tigʉ mʉsã dutironojõta weebosaꞌa, nicʉ niwĩ. \s1 Ãpẽrãrẽ weetamurã, aꞌtiro peꞌe weeroʉaꞌa nise niꞌi \p \v 7 Jesú apeye quẽꞌrãrẽ aꞌtiro queose oꞌonemocʉ niwĩ: \p —Noꞌo mʉsã waꞌteropʉ nigʉ̃́ daꞌracoꞌtegʉre cʉosami. Daꞌracoꞌtegʉ oteacjʉ cʉ̃ diꞌta seꞌecũuca beꞌro o wecʉare coꞌtéca beꞌro wiꞌipʉ dajasami. Cʉ̃ dajacã, mʉsã ne aꞌtiro nitibosaꞌa: “Sãjãtia. Baꞌagʉ aꞌtia”, nitibosaꞌa. \v 8 Aꞌtiro peꞌe nisaꞌa: “Baꞌasere apoya. Yʉꞌʉ baꞌari cura yʉꞌʉ ʉasenojõrẽ miitiacjʉ apoyubaqueꞌoya. Yʉꞌʉre ecáca beꞌropʉ baꞌa, sĩꞌrĩapa mʉꞌʉa”, nibosaꞌa. \v 9 Mʉꞌʉrẽ daꞌracoꞌtegʉ weetamuꞌque wapa “Mʉꞌʉ añurõ weeapʉ” ¿cʉ̃rẽ nisari? Nitisaꞌa. \v 10 Aꞌte weronojõ mʉsã quẽꞌrã weeya. Nipeꞌtise Õꞌacʉ̃ dutiꞌquere weetuꞌajarã, aꞌtiro niña: “Ʉ̃sã daꞌracoꞌterã mejõ nirã niꞌi. Õꞌacʉ̃ ʉ̃sãrẽ cũuꞌque diaꞌcʉ̃rẽ weeapʉ”, niña, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú diez cãmi boarãrẽ yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \p \v 11 Jesú Jerusalẽ́pʉ waꞌagʉ, Samaria, tojo nicã Galilea wãmetise waꞌteropʉ yʉꞌrʉacʉ niwĩ. \v 12 To waꞌtero niꞌcã macãpʉ cʉ̃ ejari cura ʉmʉa diez cãmi boarã cʉ̃rẽ põtẽrĩcãrã niwã. Moisé dutiꞌque cãmi boarãrẽ ãpẽrã waꞌteropʉ nidutiticaro niwʉ̃. Tojo weerã yoaropʉ tojanʉꞌcã, \v 13 Jesure caricũcãrã niwã: \p —Jesú, masãrẽ buꞌegʉ, ʉ̃sãrẽ pajañaꞌcureya, nicãrã niwã. \p \v 14 Jesú narẽ ĩꞌabocagʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã paꞌia tiropʉ mʉsã upʉre ĩꞌorã waꞌaya, nicʉ niwĩ. \p Na maꞌapʉ waꞌari cura narẽ cãmi yatipeꞌtia waꞌacaro niwʉ̃. \v 15 Niꞌcʉ̃ topʉ yatinoꞌcã ĩꞌagʉ̃, Jesú tiro majãmitojaticʉ niwĩ. Õꞌacʉ̃rẽ pũrõ eꞌcatise oꞌocʉ niwĩ. \v 16 Jesú tiro etagʉ, cʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌogʉ, diꞌtapʉ paamuꞌrĩqueꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo weegʉ́ Samariacjʉ̃ nicʉ niwĩ. \v 17 Jesú cʉ̃ niꞌcʉ̃rẽta ĩꞌagʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ diez cãmi boarãrẽ yʉꞌrʉoapʉ. Ãpẽrã waro ¿noꞌo waꞌati? \v 18 Ãꞌrĩ niꞌcʉ̃ judío masʉ̃ nitigʉ diaꞌcʉ̃ Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌogʉ, yʉꞌʉ tiropʉ tojatiapĩ, nicʉ niwĩ. \p \v 19 Tuꞌajanʉꞌcõ, Samariacjʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ ẽjõpeotjĩagʉ̃, yʉꞌrʉonoꞌapʉ. Wãꞌcãnʉꞌcãña. Mʉꞌʉ ya wiꞌipʉ tojaagʉsaꞌa, nicʉ niwĩ. \s1 Jesucristo aꞌti turipʉ wiogʉ niatje aꞌtiro waꞌarosaꞌa nise niꞌi \r (Mt 24.23-28,36-41) \p \v 20 Fariseo masã Jesure aꞌtiro sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ ¿deꞌro nicã aꞌti turi wiogʉ sãjãgʉ̃́sari? nicãrã niwã. \p Narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Bajuyoropʉ ĩꞌose mejẽta niꞌi. \v 21 Aꞌtiro ninoꞌña marĩrõsaꞌa. “Aꞌtopʉ niꞌi. Sõꞌopʉ niꞌi”, ninoꞌña marĩrõsaꞌa. Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ wiogʉ nigʉ̃́ mʉsã waꞌteropʉ nitojami, nicʉ niwĩ. \p \v 22 Beꞌro Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã beꞌro aꞌtiro nirãsaꞌa. “Ʉ̃sã Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ aꞌtiatje nʉmʉrĩrẽ ĩꞌasĩꞌrĩsaꞌa”, nirãsaꞌa. Noꞌo niꞌcã nʉmʉnojõrẽ yʉꞌʉre ĩꞌasĩꞌrĩmirã, ne ĩꞌasome. \v 23 Ãpẽrã mʉsãrẽ “Jesú aꞌtitojami. Aꞌto nimi, sõꞌo nimi”, nirãsama. Na tojo nicã, narẽ sirututicãꞌña. \v 24 Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ aꞌtiri nʉmʉ mujĩpũ mʉjãtiro peꞌe, cʉ̃ sãjãarõ peꞌe quẽꞌrã bʉpo yaꞌbabiꞌaro weronojõ nirõsaꞌa. \v 25 Yʉꞌʉ tojo weese dʉporo ʉpʉtʉ piꞌetinígʉ̃saꞌa. Aꞌtocaterocjãrã yʉꞌʉre ʉasome. \v 26 Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ aꞌtiri cura dʉporocjʉ̃pʉ Noé, cʉ̃ nícateropʉ weeꞌcaro weronojõ weerãsama. \v 27 Titapʉre na baꞌa, sĩꞌrĩ, omocã dʉꞌte, na põꞌrã numiarẽ numisocãrã niwã. Tere Noé cʉ̃ yucʉsʉjopʉ sãjãarĩ curapʉ weetʉocãrã niwã. Beꞌro dia mirĩ, narẽ miopeꞌocãꞌcaro niwʉ̃. \v 28 Lot nícatero quẽꞌrãrẽ mejãrõta weecãrã niwã. Baꞌa, sĩꞌrĩ, duumʉjã, duamʉjã, otesere ote, wiꞌserire weecãrã niwã. \v 29 Lot Sodomarẽ wijaca nʉmʉrẽ acoro weronojõ ti macãcjãrãrẽ pecameꞌe, tojo nicã asise peri bʉrʉpejacaro niwʉ̃. Narẽ wẽjẽpeꞌocãꞌcaro niwʉ̃. \v 30 Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ aꞌtiri curare mejãrõta weerãsama. \p \v 31 »Ti nʉmʉ nicã niꞌcʉ̃ wiꞌi dʉposãrĩ opa sirapʉ soo pesagʉnojõ poꞌpeapʉ cjasere sãjãa duretimigʉ̃, diacjʉ̃ waꞌato. Apĩ noꞌo wesepʉ tõꞌogʉ̃ cʉ̃ ya wiꞌipʉ majãmitojaticãꞌto. \v 32 Lot nʉmo níꞌcore wãcũña. Cómarĩcã macãpʉ majãmiĩꞌatõrõmigõ, moa tuturo dojonʉꞌcãco niwõ. \v 33 Yʉꞌʉre ẽjõpeose meꞌrã ñaꞌarõ yʉꞌrʉsĩꞌrĩtigʉ, yʉꞌʉre ẽjõpeoduꞌugʉnojõ pecameꞌepʉ buꞌiri daꞌre bajurionoꞌgʉ̃sami. Apĩ wẽjẽsere uiti, yʉꞌʉre ẽjõpeonuꞌcũgʉ̃nojõ yʉꞌʉ meꞌrã catinuꞌcũgʉ̃sami. \p \v 34 »Mʉsãrẽ weregʉti. Tojo waꞌatji ñami nicã, pʉarã niꞌcã camapʉ pesarã, niꞌcʉ̃ yʉꞌʉre ẽjõpeogʉ mianoꞌgʉ̃sami. Apĩ yʉꞌʉre ẽjõpeotigʉ tojagʉ́sami. \v 35 Pʉarã numia niꞌcãrõ meꞌrã ojoca ãrʉ̃arã, niꞌcõ yʉꞌʉre ẽjõpeogo mianoꞌgõsamo. Apego yʉꞌʉre ẽjõpeotigo tojagósamo. \v 36 Pʉarã niꞌcãrõ meꞌrã wesepʉ nirã́ niꞌcʉ̃ yʉꞌʉre ẽjõpeogʉ mianoꞌgʉ̃sami. Apĩ yʉꞌʉre ẽjõpeotigʉ tojagʉ́sami. \p \v 37 Jesú tojo nisere tʉꞌorã, cʉ̃ buꞌerã sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —Ʉ̃sã wiogʉ, ¿noꞌopʉ waꞌarosari aꞌte? nicãrã niwã. \p Cʉ̃ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Apĩnojõ waꞌicʉ boacã, yuca maata masĩ, wĩjĩwãꞌcãsama. Tojo waꞌacã ĩꞌarã, “Apĩnojõ boapĩ”, ni masĩꞌi. Aꞌte weronojõ yʉꞌʉ aꞌticã, masã masĩrãsama, nicʉ niwĩ. \c 18 \s1 Jesú wapewio meꞌrã queose oꞌoꞌque niꞌi \p \v 1 Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ aꞌtiro weeya nígʉ̃, queose meꞌrã werecʉ niwĩ. Narẽ duꞌucũurõ marĩrõ, bʉjawetiro marĩrõ ñubuenuꞌcũdutigʉ aꞌte queosere oꞌocʉ niwĩ. \p \v 2 Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Niꞌcã macãpʉ niꞌcʉ̃ beseri masʉ̃ uamʉ Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeotigʉ, ãpẽrãrẽ ne wãcũmaꞌatigʉ nisami. \v 3 Ti macãpʉreta tja niꞌcõ numio wapewio nisamo. Co beseri masʉ̃ tiropʉ besedutigo waꞌamʉjãmisamo. Core ĩꞌatuꞌtigʉre buꞌiri daꞌredutigo tojo weesamo. \v 4 Yoacã pejetiri beseri masʉ̃ core weetamusĩꞌrĩtisami. Beꞌro aꞌtiro wãcũsami: “Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeoweꞌe, ẽjõpeogʉ. Ne ãpẽrã quẽꞌrãrẽ ‘Na nima,’ ni ẽjõpeoweꞌe. \v 5 Tojo nimicã, aꞌtigo wapewio yʉꞌʉre naꞌirõ caribomo nígʉ̃, core weetamugʉ̃ti. Yʉꞌʉ co caribocã ʉanemotisaꞌa majã. Yʉꞌʉ core põtẽotibosaꞌa majã”, nisami, nicʉ niwĩ Jesú. \p \v 6 Beꞌro tja marĩ wiogʉ Jesú werenemocʉ niwĩ: \p —Beseri masʉ̃ ñaꞌagʉ̃ weeꞌquere wãcũña. Cʉ̃ ñaꞌagʉ̃ nimigʉ̃, wapewio weetamudutiꞌquere weesami. \v 7 Tojo nicãma, ¿Õꞌacʉ̃ to pũrĩcãrẽ cʉ̃ beseꞌcãrãrẽ ñamirĩ, ʉmʉcori cʉ̃rẽ sẽrĩnuꞌcũrãrẽ weetamutisari? ¿Na sẽrĩꞌquere yoogosari? \v 8 Mʉsãrẽ weregʉti. Ne yoogoro marĩrõ na sẽrĩsere yʉꞌtisami. Cʉ̃ tojo yʉꞌtimicã, yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ aꞌti turipʉ apaturi aꞌtiri curare ¿masã ẽjõpeose cʉorãsari yujupʉ? nicʉ niwĩ. \s1 Jesú fariseo masʉ̃ meꞌrã, tojo nicã niyeru wapaseebosari masʉ̃ meꞌrã queose oꞌoꞌque niꞌi \p \v 9 Jesú “Aꞌtiro niꞌi” nirãnojõrẽ masĩdutigʉ apeye queose meꞌrã werenemocʉ niwĩ. Na “Ãpẽrã yʉꞌrʉoro ʉ̃sã añurã niꞌi”, nisama. Tojo “Añurã niꞌi” nírã, ãpẽrãrẽ tojo ĩꞌacõꞌasama. Nanojõrẽ masĩdutigʉ aꞌte queosere oꞌocʉ niwĩ. Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p \v 10 —Pʉarã ʉmʉa Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ ñubuerã sãjãacãrã niwã. Niꞌcʉ̃ fariseo masʉ̃ nicʉ niwĩ. Apĩ peꞌe romano masã wiogʉre niyeru wapaseebosari masʉ̃ nicʉ niwĩ. \v 11 Fariseo masʉ̃ nuꞌcũ ĩꞌamorõ, Õꞌacʉ̃rẽ ñubuegʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Õꞌacʉ̃, yʉꞌʉ ãpẽrã weronojõ ñaꞌagʉ̃ niweꞌe. Tojo weegʉ mʉꞌʉrẽ eꞌcatise oꞌoꞌo. Na yajari masã, ñaꞌarĩ masã nʉmotimirã ãpẽrã numia meꞌrã aꞌmetãrãbajaqueꞌatirã weronojõ niweꞌe. Ne cãꞌrõ sĩꞌi romano masã wiogʉre niyeru wapaseebosari masʉ̃ weronojõ niweꞌe. \v 12 Yʉꞌʉ niꞌcã semanarẽ pʉa nʉmʉ baꞌatimigʉ̃, beꞌti ñubuenuꞌcũꞌu. Yʉꞌʉ cien apeyenojõ wapataꞌagʉ, diez yʉꞌʉ wapataꞌasere mʉꞌʉrẽ oꞌoꞌo”, nicʉ niwĩ. \v 13 Wapaseeri masʉ̃ peꞌe ne sãjãarõpʉ tojanʉꞌcã, ñubuecʉ niwĩ. Ne cãꞌrõ ʉꞌmʉarõpʉ ĩꞌamorõmaꞌaticʉ niwĩ. Cʉ̃ weronojõ oꞌogʉ, yʉꞌʉ buꞌiritisaꞌa nígʉ̃, cʉ̃ cutirore paacʉ niwĩ. Aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Õꞌacʉ̃, yʉꞌʉ ñaꞌagʉ̃ nisaꞌa. Yʉꞌʉre pajañaꞌña”, nicʉ niwĩ. \p \v 14 Te queosere wéréca beꞌro Jesú aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsãrẽ weregʉti. Wapaseeri masʉ̃ Õꞌacʉ̃ meꞌrã añurõ apotojagʉpʉ cʉ̃ ya wiꞌipʉ dajatojaacʉ niwĩ. Fariseo masʉ̃ peꞌe tojo weeticʉ niwĩ. Aꞌtiro niꞌi. Cʉ̃ basu, “Yʉꞌʉ ãpẽrã yʉꞌrʉoro niꞌi” ni tʉꞌoñaꞌgʉ̃nojõ Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ mejõ nigʉ̃ tojacã weegʉsami. Noꞌo “Yʉꞌʉ ãpẽrã yʉꞌrʉoro niꞌi” ni tʉꞌoñaꞌtigʉ peꞌere Õꞌacʉ̃ ãpẽrã yʉꞌrʉoro tojacã weegʉsami, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú wĩꞌmarãrẽ ñapeo sẽrĩbosaꞌque niꞌi \r (Mt 19.13-15; Mr 10.13-16) \p \v 15 Apeye quẽꞌrãrẽ masã wĩꞌmarãrẽ Jesú tiropʉ ñapeodutirã miacãrã niwã. Tojo weecã ĩꞌarã, narẽ miarãrẽ Jesú buꞌerã tuꞌticãrã niwã. \v 16 Na tojo nicã ĩꞌagʉ̃, Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ pijiocʉ niwĩ: \p —Wĩꞌmarãrẽ yʉꞌʉ tiro aꞌticã duꞌuoꞌoya. Narẽ cãꞌmotaꞌaticãꞌña. Wĩꞌmarã marĩnojõrẽ añurõ ẽjõpeoma. Ãpẽrã quẽꞌrã wĩꞌmarã weronojõ yʉꞌʉre ẽjõpeorã yʉꞌʉ pacʉ wiogʉ nirõpʉ waꞌarãsama. \v 17 Mʉsãrẽ diacjʉ̃ta nigʉ̃ti. Ãꞌrã weronojõ yʉꞌʉre ẽjõpeotigʉnojõ ne cãꞌrõ yʉꞌʉ pacʉ nirõpʉ waꞌasome, nicʉ niwĩ. \s1 Maꞌmʉ peje cʉogʉ Jesú meꞌrã ucũꞌque niꞌi \r (Mt 19.16-30; Mr 10.17-31) \p \v 18 Beꞌro niꞌcʉ̃ judío masã wiogʉ Jesure sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ masãrẽ buꞌegʉ añugʉ̃ niꞌi. ¿Yʉꞌʉ ñeꞌenojõ weegʉsari catinuꞌcũatjere bocasĩꞌrĩgʉ̃? nicʉ niwĩ. \p \v 19 Jesú cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weegʉ yʉꞌʉre “Añugʉ̃ niꞌi,” niti? ¿Mʉꞌʉ tojo nisere tʉꞌomasĩti? Niꞌcʉ̃ta añugʉ̃ nimi. Cʉ̃ Õꞌacʉ̃ nimi. \v 20 Mʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ dutise cũuꞌquere masĩsaꞌa. “Apĩ nʉmorẽ aꞌmetãrãticãꞌña. Masãrẽ wẽjẽcõꞌaticãꞌña. Yajaticãꞌña. Ãpẽrã ye cjasere nisooticãꞌña. Mʉꞌʉ pacʉ, mʉꞌʉ pacore ẽjõpeoya”, niꞌi, nicʉ niwĩ. \p \v 21 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesure nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ wĩꞌmagʉ̃pʉta aꞌtere queoro weemʉjãtiwʉ. \p \v 22 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉrẽ apeyenojõacã dʉꞌsaꞌa yujupʉ. Mʉꞌʉ cʉosere duapeꞌocjʉ̃ waꞌaya. Te duaꞌque wapare pajasecʉorãrẽ oꞌoya. Tojo weegʉ mʉꞌʉ ʉꞌmʉsepʉre peje añuse cʉogʉsaꞌa. Tuꞌajanʉꞌcõ, yʉꞌʉre sirutuya, nicʉ niwĩ. \p \v 23 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, peje cʉogʉ nitjĩagʉ̃ cʉ̃ cʉosere maꞌiyʉꞌrʉgʉ, bʉjawetiyʉꞌrʉacʉ niwĩ. \v 24 Tojo weecã ĩꞌagʉ̃, Jesú nicʉ niwĩ: \p —Peje cʉorãrẽ Õꞌacʉ̃ wiogʉ nirõpʉ ʉꞌmʉsepʉ waꞌacã, diasa niꞌi. \v 25 Waꞌicʉ cameyo wãmetigʉ awiga yuta da pĩꞌosõrõrĩ pepʉ sãjãa yʉꞌrʉtẽrĩcã, diasa niꞌi. Yʉꞌʉ pacʉ wiogʉ nirõpʉ peje cʉorã waꞌacã peꞌema, totá nemorõ diasaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 26 Cʉ̃ tojo nisere tʉꞌorã, masã aꞌtiro nicãrã niwã: \p —To pũrĩcãrẽ ¿noanojõ peꞌe Õꞌacʉ̃ tiropʉ waꞌamasĩrãsari? \p \v 27 Jesú narẽ nicʉ niwĩ: \p —Masã na basu weetutuase meꞌrã yʉꞌrʉmasĩtisama. Õꞌacʉ̃ pũrĩcãrẽ basioꞌo. Cʉ̃́ma ne apeyenojõ weeta basiotise marĩꞌi. \p \v 28 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Pedro nicʉ niwĩ: \p —Wiogʉ, ʉ̃sã pũrĩcã ʉ̃sã cʉosere duꞌucũu, mʉꞌʉrẽ sirutuwʉ. \p \v 29 Tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Diacjʉ̃ta nigʉ̃ti. Noꞌo nigʉ̃nojõ, yé quetire werese buꞌiri cʉ̃ ya wiꞌire, cʉ̃ pacʉsʉmʉarẽ, cʉ̃ acawererãrẽ, cʉ̃ nʉmorẽ, cʉ̃ põꞌrãrẽ duꞌucũuwãꞌcãgʉ̃nojõrẽ aꞌtiro waꞌarosaꞌa. \v 30 Aꞌti nucũcãpʉre cʉ̃ cʉoꞌque nemorõ bocanemogʉ̃sami. Beꞌropʉ quẽꞌrãrẽ Õꞌacʉ̃ meꞌrã ninuꞌcũgʉ̃sami, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú cʉ̃ wẽrĩatjere apaturi werenemoꞌque niꞌi \r (Mt 20.17-19; Mr 10.32-34) \p \v 31 Jesú cʉ̃ buꞌerã docere na seꞌsarore pijio, narẽ nicʉ niwĩ: \p —Niꞌcãrõacã marĩ Jerusalẽ́pʉ waꞌarã weeꞌe. Topʉ nipeꞌtise Õꞌacʉ̃ ye queti ojamʉꞌtãrĩ masã na yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉre ojayuꞌque waꞌarosaꞌa. \v 32 Na yʉꞌʉre ape diꞌtacjãrã wiorãrẽ oꞌo, yabi bujicãꞌa, ñaꞌarõ ucũ, ʉꞌseco eꞌopeorãsama. \v 33 Yʉꞌʉre tãrã, beꞌro wẽjẽrãsama. Na tojo weemicã, iꞌtia nʉmʉ beꞌro masãgʉ̃saꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 34 Cʉ̃ buꞌerã aꞌtiro nisere ne tʉꞌomasĩticãrã niwã. Õꞌacʉ̃ narẽ tere tʉꞌomasĩcã weeticʉ niwĩ. Tojo weerã cʉ̃ tojo nisere tʉꞌomasĩticãrã niwã. \s1 Jesú niꞌcʉ̃ caperi bajunoꞌtigʉ Jericócjʉ̃rẽ yʉꞌrʉoꞌque niꞌi \r (Mt 20.29-34; Mr 10.46-52) \p \v 35 Jesú Jericó pʉꞌto nirĩ cura niꞌcʉ̃ caperi bajunoꞌtigʉ maꞌa sumutopʉ niyeru sẽrĩdujicʉ niwĩ. \v 36 Cʉ̃ pãjãrã masã waꞌacã tʉꞌoñaꞌgʉ̃, to nirãrẽ “¿Deꞌro waꞌati?” ni sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ. \p \v 37 Na yʉꞌticãrã niwã: \p —Jesú Nazarecjʉ̃ yʉꞌrʉagʉ weemi, nicãrã niwã. \p \v 38 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, caricũmajãcʉ niwĩ: \p —Jesú, Davi pãrãmi nituriagʉ, yʉꞌʉre pajañaꞌña, nicʉ niwĩ. \p \v 39 Tojo nicã tʉꞌorã, cʉ̃ pʉꞌto yʉꞌrʉarã “Caricũticãꞌña”, ni tuꞌticãrã nimiwã. Na tojo nicãta, cʉ̃ peꞌe nemopeocãꞌcʉ niwĩ: \p —Davi pãrãmi nituriagʉ, yʉꞌʉre pajañaꞌña, nicʉ niwĩ. \p \v 40 Tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú tojanʉꞌcã, ãpẽrãrẽ cʉ̃ tiropʉ miitiduticʉ niwĩ. Cʉ̃ pʉꞌto ejacã, cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ. \p \v 41 —¿Deꞌro yʉꞌʉ weecã ʉasari? nicʉ niwĩ. \p Caperi bajunoꞌtigʉ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Wiogʉ, yʉꞌʉre caperi bajucã ʉasaꞌa. \p \v 42 Jesú cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Jaʉ. Ĩꞌagʉ̃saꞌa. Mʉꞌʉ yʉꞌʉre ẽjõpeoapʉ. Tojo weegʉ yʉꞌrʉonoꞌtojaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 43 Cʉ̃ tojo nirĩ curata cʉ̃ caperire ĩꞌacʉ niwĩ. Beꞌro Jesure sirutu, Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌocʉ niwĩ. Nipeꞌtirã cʉ̃rẽ tojo waꞌacã ĩꞌaꞌcãrã quẽꞌrã Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌocãrã niwã. \c 19 \s1 Jesú Zaqueore ĩꞌabocaꞌque niꞌi \p \v 1 Jesú caperi ĩꞌatigʉre yʉꞌrʉóca beꞌro Jericópʉ sãjãa yʉꞌrʉwãꞌcãcʉ niwĩ. \v 2 Topʉ niꞌcʉ̃ peje cʉogʉ nicʉ niwĩ. Cʉ̃ Zaqueo wãmetigʉ romano masã wiogʉre wapaseebosari masã wiogʉ nicʉ niwĩ. \v 3 Cʉ̃ Jesure ĩꞌasĩꞌrĩcʉ nimiwĩ. Cʉ̃ ʉꞌmʉatigʉacã nitjĩagʉ̃, pãjãrã masã niyucã, ĩꞌaticʉ niwĩ. \v 4 Tojo weegʉ Jesure ĩꞌasĩꞌrĩgʉ̃, cʉ̃ yʉꞌrʉatjopʉ omawãꞌcãcʉ niwĩ. Omawãꞌcã, niꞌcʉ̃ yucʉ sicómoro wãmeticjʉpʉ mʉjãpejacʉ niwĩ. \v 5 Jesú cʉ̃ docapʉ yʉꞌrʉagʉ, cʉ̃rẽ ĩꞌamorõ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Zaqueo, quero dijatibaqueꞌoya. Niꞌcãcãrẽ mʉꞌʉ ya wiꞌipʉ tojánígʉ̃ti, nicʉ niwĩ. \fig Jesú Zaqueore ĩꞌabocaꞌque niꞌi|alt="Make 120 percent Jesus talking to Zacchaeus in tree" src="CN01776B.TIF" size="col" ref="Lc 19.1-10" \fig* \p \v 6 Tojo weegʉ Zaqueo sojaro meꞌrã dijati, Jesure eꞌcatise meꞌrã põtẽrĩgʉ̃ waꞌacʉ niwĩ. \v 7 Jesú tojo weesere ĩꞌarã, nipeꞌtirã aꞌtiro ucjacãrã niwã: \p —Jesú niꞌcʉ̃ ñaꞌarõ weesebʉcʉ ya wiꞌipʉ waꞌami, nicãrã niwã. \v 8 Beꞌro cʉ̃ ya wiꞌipʉ Zaqueo wãꞌcãnʉꞌcã, marĩ wiogʉre aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ wiogʉ, tʉꞌoya. Pajasecʉorãrẽ yʉꞌʉ cʉosere deco meꞌrã dʉcawaagʉti. Noꞌo yʉꞌʉ ãpẽrãrẽ nisoose meꞌrã yajáca beꞌro nicã, baꞌparitisetiri narẽ yʉꞌʉ yajaꞌque nemorõ wiagʉti, nicʉ niwĩ. \p \v 9 Jesú tere tʉꞌogʉ, cʉ̃rẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Niꞌcãcã meꞌrã mʉꞌʉ, mʉꞌʉ ya wiꞌicjãrã ñaꞌarõ weeꞌquere yʉꞌrʉonoꞌo. Mʉꞌʉ quẽꞌrã ãpẽrã yʉꞌʉre ẽjõpeorã weronojõta Abrahã pãrãmerã nituriagʉ niꞌi. \v 10 Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ bajudutiꞌcãrã mʉꞌʉ weronojõ nirãrẽ aꞌma, yʉꞌrʉogʉ aꞌtigʉ weewʉ, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú masãrẽ niyeru cujiri meꞌrã queose oꞌoꞌque niꞌi \r (Mt 25.14-30) \p \v 11 Jesú Zaqueore ucũcã, masã tʉꞌocãrã niwã. Cʉ̃ Jerusalẽ́ pʉꞌtopʉ nicã ĩꞌarã, “Maata Jesú wiogʉ sãjãgʉ̃́sami”, wãcũcãrã nimiwã. \v 12 Na tojo wãcũsere masĩgʉ̃, niꞌcã queose meꞌrã narẽ werecʉ niwĩ. Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Niꞌcʉ̃ masʉ̃ cʉ̃ wiogʉ sãjãti dʉporo yoaro ape diꞌtapʉ waꞌa waꞌasami. Cʉ̃rẽ wiogʉ sṍrṍca beꞌropʉ dajatojaasami tja. \v 13 Cʉ̃ waꞌase dʉporo diez cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterãrẽ pijiosami. Narẽ nánʉcʉ̃ niyeru pajiro wapatiri cujire oꞌosami. Ti cujire oꞌogʉ, aꞌtiro nisami: “Téé yʉꞌʉ dajari curapʉ aꞌti cuji meꞌrã apeyenojõ duu, dua wapataꞌaya”, nisami. \v 14 Wiogʉ sãjãcjʉ ya diꞌtacjãrã waro peꞌe cʉ̃rẽ ʉatisama. Tojo weerã ãpẽrã masãrẽ aꞌtiro nidutioꞌosama. “Cʉ̃rẽ ʉ̃sã wiogʉ sãjãrõʉatisaꞌa”, nisama. \v 15 Na tojo nimicã, wiogʉ sõrõnoꞌsami. Beꞌro cʉ̃ ya diꞌtapʉ dajatojatasami. Topʉ tojatagʉ, cʉ̃ niyeru cujiri oꞌoꞌcãrãrẽ pijiosami. “¿Niyeru noꞌocãꞌrõ wapataꞌapari nánʉcʉ̃?” ni masĩsĩꞌrĩgʉ̃ tojo weesami. \v 16 Cʉ̃ tiropʉ etamʉꞌtãgʉ̃, aꞌtiro nisami: “Wiogʉ, mʉꞌʉ oꞌóca cuji nemorõ apeye diez cujiri wapataꞌanemoapʉ”, nisami. \v 17 Wiogʉ cʉ̃rẽ yʉꞌtisami: “Añurõ weeapã. Mʉꞌʉ daꞌracoꞌtegʉ añugʉ̃ niꞌi. Yʉꞌʉ cãꞌrõacã cũuꞌque meꞌrã mʉꞌʉ queoro weeapã. Tojo weegʉ mʉꞌʉrẽ diez macãrĩ wiogʉ sõrõgʉ̃ti”, nisami. \v 18 Beꞌro apĩ cʉ̃ tiropʉ waꞌasami tja: “Wiogʉ, mʉꞌʉ niyeru oꞌóca cuji meꞌrã apeye niꞌcãmocʉse cujiri wapataꞌanemoapʉ”, nisami. \v 19 Cʉ̃ quẽꞌrãrẽ aꞌtiro yʉꞌtisami: “Mʉꞌʉrẽ niꞌcãmocʉse macãrĩ wiogʉ sõrõgʉ̃ti”, nisami. \v 20 Beꞌro apĩ aꞌti, cʉ̃rẽ nisami: “Wiogʉ, mʉꞌʉ ya niyeru cuji aꞌti cuji niꞌi. Suꞌtiro casero meꞌrã oma nʉrõcãꞌwʉ̃. \v 21 Mʉꞌʉ tutuaro daꞌradutiri masʉ̃ niwʉ̃. Tojo weegʉ mʉꞌʉrẽ uiwʉ. Ãpẽrã na daꞌrase meꞌrã wapataꞌawʉ. Mʉꞌʉ otetimigʉ̃, dʉcatinoꞌwʉ̃”, nisami. \v 22 Tere tʉꞌogʉ, wiogʉ cʉ̃rẽ nisami: “Mʉꞌʉ daꞌracoꞌteri masʉ̃ queoro weetiwʉ. Mʉꞌʉ ucũse meꞌrã mʉꞌʉ ñaꞌarõ weeꞌquere besenoꞌtojaꞌa. Mʉꞌʉ yʉꞌʉ daꞌrase tutuasere masĩapã. Yʉꞌʉ ãpẽrã daꞌrase wapa wapataꞌasere, yʉꞌʉ otetimigʉ̃ dʉcatinoꞌsere masĩapã. \v 23 Masĩmigʉ̃, to pũrĩcãrẽ ¿deꞌro weegʉ yé niyerure niyeru nʉrõrĩ wiꞌipʉ bʉcʉanemodutigʉ cũutiati? Yʉꞌʉ mʉꞌʉ cũucã, dajagʉ, ti wiꞌipʉ cũñarõ mʉjãꞌque meꞌrã ñeꞌeboapã”, nisami. \v 24 Beꞌro topʉ nirãrẽ aꞌtiro nisami: “Niꞌcã cuji cʉogʉre ẽꞌma, apĩ diez cʉogʉ peꞌere oꞌoya”, nisami. \v 25 Cʉ̃ tojo nicã, na aꞌtiro nisama: “Wiogʉ, cʉ̃ diez cujiri cʉotojami”, nisama. \v 26 Tere tʉꞌogʉ, wiogʉ “Mʉsãrẽ weregʉti. Noꞌo peje cʉogʉre nemorõ oꞌonoꞌrõsaꞌa. Apĩ moogʉ̃ peꞌere cʉ̃ cʉomiꞌqueacãpʉreta ẽꞌmapeꞌocãꞌnoꞌgʉ̃sami”, nisami. \v 27 “Apeyema yʉꞌʉre wiogʉ sãjãcã ʉatiꞌcãrãrẽ aꞌtopʉ miitia. Miiti, yʉꞌʉ ĩꞌorõpʉ wẽjẽña”, nisami, ni queose werecʉ niwĩ Jesú. Tere nígʉ̃, ʉꞌmʉsepʉ mʉjã́ca beꞌro apaturi aꞌtigʉ, masãrẽ besegʉsaꞌa nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \s1 Jesú Jerusalẽ́pʉ sãjãaꞌque niꞌi \r (Mt 21.1-11; Mr 11.1-11; Jn 12.12-19) \p \v 28 Jesú queose meꞌrã masãrẽ wéréca beꞌro Jerusalẽ́pʉ waꞌacʉ niwĩ. \v 29 Topʉ waꞌagʉ, Betfagé, Betania wãmetise macãrĩpʉ ejase dʉporo cʉ̃ buꞌerã pʉarãrẽ aꞌtiro ni oꞌócʉ niwĩ. Te macãrĩ ʉ̃rʉ̃gʉ̃ Olivo wãmeticjʉ tiropʉ nicaro niwʉ̃. \fig Jesú Jerusalẽ́pʉ sãjãaꞌque niꞌi|alt="Make 80 percent Triumphal entry approaching Jerusalem" src="CN01782B.TIF" size="span" ref="Lc 19.28-44; Mt 21.1-11; Mr 11.1-11; Jn 12.12-19" \fig* \p \v 30 Cʉ̃ buꞌerãrẽ nicʉ niwĩ: \p —Si macã marĩ põtẽorõ nirĩ macãpʉ waꞌaya. Topʉ ejarã, mʉsã niꞌcʉ̃ burro wĩꞌmagʉ̃ dʉꞌtenʉꞌcõꞌcʉre bocaejarãsaꞌa. Cʉ̃ ne niꞌcãti pesanoꞌña marĩgʉ̃ nigʉ̃sami. Cʉ̃rẽ pãa, miitia. \v 31 Noꞌo niꞌcʉ̃ mʉsãrẽ “¿Deꞌro weerã pãati?” nicã, “Ʉ̃sã wiogʉ ʉami”, niña, nicʉ niwĩ. \p \v 32 Na cʉ̃ dutiꞌcaronojõta weecãrã niwã. Topʉ ejarã, cʉ̃ níꞌcaronojõta waꞌacaro niwʉ̃. \v 33 Na cʉ̃ burrore pãarĩ cura cʉ̃ wiorã narẽ sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —¿Deꞌro weerã cʉ̃rẽ pãati? nicãrã niwã. \p \v 34 Na yʉꞌticãrã niwã: \p —Ʉ̃sã wiogʉ ʉami, nicãrã niwã. \p \v 35 Beꞌro cʉ̃rẽ Jesú tiro miacãrã niwã. Burro buꞌipʉre na ye suꞌti buꞌicjasere tuweepeocãrã niwã. Tojo wééca beꞌro Jesure cʉ̃ buꞌipʉ miipeocãrã niwã. \v 36 Jesú cʉ̃ pesawãꞌcãrĩ cura masã cʉ̃rẽ ẽjõpeorã, na ye suꞌti buꞌicjasere maꞌapʉ sẽeocũucãrã niwã. \v 37 Jesú ʉ̃rʉ̃gʉ̃ Olivo wãmeticjʉ tiropʉ dijari cura aꞌtiro weecãrã niwã. Nipeꞌtirã cʉ̃ buꞌesere siruturã, eꞌcatise meꞌrã caricũnʉꞌcãcãrã niwã. Jesú weeĩꞌocã ĩꞌaꞌquere wãcũrã, Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatipeorã, caricũcãrã niwã. \v 38 Aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Õꞌacʉ̃ oꞌóꞌcʉ marĩ wiogʉre añurõ waꞌato. Ʉꞌmʉsepʉre eꞌcatise niyʉꞌrʉato. Nipeꞌtirã Õꞌacʉ̃rẽ “Añubutiami” ni eꞌcatise oꞌoato, nicãrã niwã. \p \v 39 Na caricũcã tʉꞌorã, niꞌcãrẽrã fariseo masã topʉ nirã́ Jesure aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Masãrẽ buꞌegʉ, ãꞌrã mʉꞌʉrẽ siruturãrẽ diꞌtamarĩdutiya, nicãrã niwã. \p \v 40 Na tojo nicã, Jesú yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Na diꞌtamarĩcãma, Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre eꞌcatise oꞌodutigʉ aꞌte ʉ̃tãperire caricũcã weebosami, nicʉ niwĩ. \p \v 41 Jesú Jerusalẽ́ tiropʉ ejagʉ, ti macãrẽ ĩꞌagʉ̃, uticʉ niwĩ. \v 42 Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Jerusalẽ́cjãrã, Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ yʉꞌrʉosĩꞌrĩmiami. Cãꞌrõ niꞌcãcãrẽ cʉ̃ yʉꞌrʉosere tʉꞌomasĩcã, añuboapã. Mʉsã peꞌe yʉꞌʉre ʉaweꞌe. Tojo weerã yʉꞌrʉonoꞌsome. Mʉsã yʉꞌrʉonoꞌboꞌquere duꞌutojaꞌa. \v 43 Beꞌro piꞌetise nʉmʉrĩ aꞌtirosaꞌa. Te nʉmʉrĩrẽ mʉsãrẽ ĩꞌatuꞌtirã aꞌti macãcjãrãrẽ wijadutitirã niꞌcã sãꞌrĩrõjo weebiꞌatoꞌorãsama. Na beꞌtoanʉꞌcã, nipeꞌtise pãꞌrẽrĩpʉ cãꞌmotaꞌarãsama. \v 44 Nipeꞌtise mʉsã yere cõꞌadijopeꞌorãsama. Mʉsãrẽ, mʉsã põꞌrãrẽ wẽjẽpeꞌorãsama. Aꞌti macã cjase wiꞌseri mʉtõdijonoꞌrõsaꞌa. Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ mʉsãrẽ yʉꞌrʉogʉ aꞌticã ʉatiwʉ. Te ye buꞌiri tojo waꞌarosaꞌa, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ duarãrẽ cõꞌawĩrõꞌque niꞌi \r (Mt 21.12-17; Mr 11.15-19; Jn 2.13-22) \p \v 45 Jesú Jerusalẽ́pʉ ejagʉ, Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ sãjãacʉ niwĩ. Topʉ Õꞌacʉ̃rẽ ʉ̃jʉ̃amorõpeoatjere duarãrẽ cõꞌawĩrõcʉ niwĩ. \v 46 Narẽ cõꞌawĩrõgʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ aꞌtiro ojanoꞌwʉ̃: “Ya wiꞌi ‘Ñubueri wiꞌi niꞌi’, ninoꞌca wiꞌi niꞌi.” Mʉsã peꞌe queoro weetiapã. Yajarã ya wiꞌire weronojõ tojacã weeapã, nicʉ niwĩ Jesú. \p \v 47 Nipeꞌtise nʉmʉrĩ Jesú masãrẽ Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ buꞌecʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo weecã, paꞌia wiorã, ãpẽrã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã, ti macã wiorã quẽꞌrã “Cʉ̃rẽ ¿deꞌro wee wẽjẽrõʉati?” nicãrã niwã. \v 48 Masã Jesú weresere tʉꞌotʉꞌsayʉꞌrʉacãrã niwã. Tojo weerã wiorã peꞌe cʉ̃rẽ deꞌro weemasĩticãrã niwã. Masã ʉ̃sã meꞌrã uabosama nírã, wẽjẽmasĩticãrã niwã. \c 20 \s1 Jesure “¿Noa dutiro meꞌrã weesetiti?” níꞌque niꞌi \r (Mt 21.23-27; Mr 11.27-33) \p \v 1 Ape nʉmʉ Jesú Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ masãrẽ buꞌégʉ, cʉ̃ masãrẽ yʉꞌrʉose quetire werecʉ niwĩ. Topʉ paꞌia wiorã, ãpẽrã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã, judío masã bʉcʉrã meꞌrã Jesú tiro waꞌacãrã niwã. \v 2 Cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —Wereya. ¿Deꞌronojõ dutise meꞌrã mʉꞌʉ weesere tojo weeti? ¿Noa mʉꞌʉrẽ tojo weedutigʉ dutise oꞌoati? nicãrã niwã. \p \v 3 Tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú narẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ quẽꞌrã mʉsãrẽ sẽrĩtiñaꞌmegʉ̃ti. Yʉꞌtiapa. \v 4 ¿Noa Juãrẽ wãmeyedutigʉ oꞌópari? ¿Õꞌacʉ̃ o masã oꞌópari? nicʉ niwĩ. \p \v 5 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, na seꞌsaro aꞌmerĩ ucũcãrã niwã: \p —¿Deꞌro marĩ yʉꞌtirãsari? Marĩ “Õꞌacʉ̃ oꞌócʉ niwĩ” nicãma, “To pũrĩcãrẽ ¿deꞌro weerã Juãrẽ ẽjõpeotiri?” nigʉ̃sami. \v 6 Marĩ “Masã cʉ̃rẽ oꞌócãrã niwã” nicã quẽꞌrãrẽ, nipeꞌtirã masã marĩrẽ ʉ̃tãperi meꞌrã doquewẽjẽrãsama. Na aꞌtiro ẽjõpeoma. “Juã Õꞌacʉ̃ ye quetire weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ niwĩ”, ni ẽjõpeoma, nicãrã niwã. \p \v 7 Tojo weerã aꞌtiro yʉꞌticãrã niwã: \p —Masĩtisaꞌa. Noa Juãrẽ wãmeyedutigʉ oꞌóro oꞌópã, nicãrã niwã. \v 8 Tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú narẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ quẽꞌrã mʉsãrẽ “Aꞌte dutiro meꞌrã aꞌtere tojo weeꞌe”, ni wereweꞌe, nicʉ niwĩ. \s1 Daꞌracoꞌterã queoro weetiꞌque niꞌi \r (Mt 21.33-44; Mr 12.1-11) \p \v 9 Beꞌro Jesú masãrẽ aꞌtiro queose oꞌocʉ niwĩ: \p —Niꞌcʉ̃ masʉ̃ cʉ̃ ya diꞌtapʉ ʉꞌse otesami. Tuꞌajanʉꞌcõ, ãpẽrãrẽ ti wesere coꞌtedutigʉ cũusami. Narẽ cʉ̃ ya diꞌtare daꞌrase wapa “Tocãꞌrõ yʉꞌʉre ʉꞌse wiapa”, niwãꞌcãsami. Beꞌro ape diꞌtapʉ yoacã nigʉ̃ waꞌasami. \v 10 Ʉꞌse dʉcatiritero nirĩ cura niꞌcʉ̃ cʉ̃rẽ daꞌracoꞌtegʉre ʉꞌse nirõpʉ ĩꞌadutigʉ oꞌósami. Cʉ̃rẽ oꞌógʉ, “Yé diꞌta daꞌrarãrẽ yé ʉꞌsere sẽrĩgʉ̃ waꞌaya”, nisami. Cʉ̃ topʉ ejacã, ti wese daꞌrarã cʉ̃rẽ ñeꞌe, paasama. Ne cãꞌrõ oꞌotimirã, cʉ̃rẽ oꞌótõrõsama. \v 11 Beꞌro ti wese wiogʉ apĩ cʉ̃rẽ daꞌracoꞌtegʉre oꞌósami tja. Cʉ̃ quẽꞌrãrẽ ñaꞌarõ bujicãꞌa, ʉpʉtʉ paa, ñeꞌenojõ marĩgʉ̃ tojatacã weesama. \v 12 Beꞌro ti wese wiogʉ apĩrẽ oꞌónemosami tja. Daꞌracoꞌterã cʉ̃ quẽꞌrãrẽ mejãrõta weesama. Cʉ̃rẽ cãmidaꞌre, ti wese sumutopʉ cõꞌacãꞌsama. \p \v 13 »Beꞌro majã ti wese wiogʉ “¿Deꞌro weegʉsari yʉꞌʉ?” nisami. “Yʉꞌʉ macʉ̃ ʉpʉtʉ maigʉ̃rẽ oꞌógʉti. Apetero weerã cʉ̃rẽ wiopesase meꞌrã ĩꞌabosama”, nimisami. \v 14 Wiogʉ macʉ̃ topʉ etacã ĩꞌarã, na aꞌmerĩ nisama: “Ãꞌrĩta nimi beꞌropʉ aꞌti wesere ñeꞌeacjʉ. Ma, cʉ̃rẽ wẽjẽrã. Beꞌro aꞌti wese marĩ ya wese tojarosaꞌa”, nisama. \v 15 Tojo weerã cʉ̃rẽ ñeꞌe, ti wese sumutopʉ miaa, cʉ̃rẽ wẽjẽcõꞌasama, ni werecʉ niwĩ Jesú. \p Beꞌro Jesú masãrẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —To pũrĩcãrẽ ti wese wiogʉ ¿deꞌro weegʉsari narẽ? \v 16 Aꞌtiro weegʉsami. Cʉ̃ aꞌti, cʉ̃ ye diꞌta daꞌrarãrẽ wẽjẽcõꞌapeꞌogʉsami. Beꞌro ãpẽrãrẽ ti diꞌtare oꞌogʉsami, nicʉ niwĩ. \p Jesú tojo nicã tʉꞌorã, aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Õꞌacʉ̃ tojo waꞌasere cãꞌmotaꞌato, nicãrã niwã. \p \v 17 Beꞌro Jesú narẽ ĩꞌa, nicʉ niwĩ: \p —To pũrĩcãrẽ ¿deꞌro nisĩꞌrĩrõ weeti Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ nise? Aꞌtiro niꞌi: \q1 Ʉ̃tã pjĩrĩ meꞌrã wiꞌi yeeri masã niꞌcã pjĩ na ʉatica pjĩrẽ cõꞌarãsama. \q1 Na cõꞌáca pjĩ meꞌrã ãpẽrã peꞌe añurõ tutuari wiꞌi yeenʉꞌcãmʉjãsama, niwʉ̃. \m \v 18 Noꞌo tiga buꞌipʉ bʉrʉpejagʉnojõ mʉtõdijonoꞌgʉ̃sami. Noꞌo tiga peꞌe cʉ̃ buꞌipʉ doquepejacãma, añuse poꞌcapʉ waꞌagʉsami, nicʉ niwĩ. Tojo nígʉ̃, cʉ̃rẽ ʉatirã beꞌropʉ buꞌiri daꞌrenoꞌrãsama nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \s1 Jesure buꞌiri bocasĩꞌrĩrã weesoose meꞌrã na sẽrĩtiñaꞌque niꞌi \r (Mt 21.45-46; 22.15-22; Mr 12.13-17) \p \v 19 Paꞌia wiorã, ãpẽrã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã cʉ̃ tojo nirĩ curata Jesure ñeꞌesĩꞌrĩcãrã nimiwã. Te queose meꞌrã Jesú ʉ̃sãrẽta ucũgʉ̃ weesami nírã, tʉꞌomasĩcãrã niwã. Tojo weerã cʉ̃rẽ ñeꞌesĩꞌrĩmirã, masãrẽ uirã, weemasĩticãrã niwã. \v 20 Ãpẽrã ĩꞌaduꞌtiri masãrẽ nisoodutioꞌocãrã niwã. Na Jesure mejẽcã nicã tʉꞌosĩꞌrĩcãrã niwã. “Te meꞌrã ‘Buꞌiri cʉomi’ ni, wiogʉpʉre weresãta basiorosaꞌa”, nicãrã niwã. Wiogʉ Jesure buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ sõrõcã ʉarã, tojo weecãrã nimiwã. Añurã, diacjʉ̃ ucũrã weronojõ nisoocãrã niwã. \v 21 Tojo weerã Jesú tiro waꞌa, sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —Masãrẽ buꞌegʉ, mʉꞌʉ diacjʉ̃ ucũsere ʉ̃sã masĩꞌi. Masãrẽ diacjʉ̃ cjasere buꞌeꞌe. Ãpẽrã “Wiorã nima” nirṍ marĩrõ nipeꞌtirãrẽ niꞌcãrõnojõ ĩꞌaꞌa. Õꞌacʉ̃ ye cjasere diacjʉ̃ buꞌemeꞌrĩcãꞌa. \v 22 Ʉ̃sãrẽ wereya. Romano masã wiogʉre cʉ̃ niyeru wapaseesere wapayecã, marĩrẽ dutise ¿añuti, o ñaꞌa nitine? ni sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã. \p \v 23 Jesú peꞌe na ñaꞌarõ weesĩꞌrĩse meꞌrã sẽrĩtiñaꞌcã ĩꞌamasĩcãꞌcʉ niwĩ. Tojo weegʉ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p \v 24 —Niꞌcã cuji niyeru cuji miitia. ¿Noa queose, noa wãme wãꞌñati? nicʉ niwĩ. \p Na aꞌtiro yʉꞌticãrã niwã: \p —César, romano masã wiogʉ queose, cʉ̃ wãme wãꞌñaꞌa, nicãrã niwã. \p \v 25 Tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —To pũrĩcãrẽ romano masã wiogʉ wapayedutisenojõrẽ cʉ̃rẽ oꞌoya. Õꞌacʉ̃ ye peꞌema cʉ̃rẽ oꞌoya. Cʉ̃ weedutisere weeya, nicʉ niwĩ. \p \v 26 Jesure masã tʉꞌoropʉ mejẽcã ucũcã weemasĩticãrã niwã. Cʉ̃ peꞌe cʉ̃ ucũse meꞌrã, cʉ̃ yʉꞌtise meꞌrã mejõ ĩꞌamarĩamʉjãcã weecʉ niwĩ. Masã cʉ̃ tojo weecã, diꞌtamarĩamʉjãcãrã niwã. \s1 Masã wẽ́rĩ́ca beꞌro masãsere Jesure sẽrĩtiñaꞌque niꞌi \r (Mt 22.23-33; Mr 12.18-27) \p \v 27 Beꞌro ãpẽrã paꞌia saduceo masã Jesú tiro waꞌacãrã niwã. Na “Wẽrĩꞌcãrã masãsome”, ni ẽjõpeosama. Tojo weerã Jesure aꞌtiro nicãrã niwã: \p \v 28 —Masãrẽ buꞌegʉ, Moisé aꞌtiro dutise cũucʉ niwĩ: “Niꞌcʉ̃ nʉmotigʉ põꞌrãtitimigʉ̃ wẽrĩcã, cʉ̃ acabiji cʉ̃ nʉmo níꞌcore nʉorẽato. Beꞌro cʉ̃ co meꞌrã ne waro põꞌrãtimʉꞌtãgʉ̃rẽ cʉ̃ maꞌmi wẽrĩꞌcʉre põꞌrãtibosato”, nicʉ niwĩ Moisé. \v 29 Niꞌcʉ̃ põꞌrã sietere tojota waꞌacaro niwʉ̃. Masã maꞌmi nʉmoti, põꞌrãtitimigʉ̃ wẽrĩa waꞌacʉ niwĩ. \v 30 Beꞌrocjʉ̃ quẽꞌrã co wapewiore nʉorẽcʉ niwĩ. Cʉ̃ quẽꞌrã põꞌrã marĩgʉ̃ mejãrõta boadijacʉ niwĩ. \v 31 Tojo waꞌacã ĩꞌagʉ̃, na beꞌrocjʉ̃ nʉorẽcʉ niwĩ tja. Cʉ̃ quẽꞌrã põꞌrãtitimigʉ̃ wẽrĩa waꞌacʉ niwĩ. Nipeꞌtirã cʉ̃ beꞌrocjãrã quẽꞌrã tojo diaꞌcʉ̃ nʉorẽ, põꞌrãtitimirã wẽrĩdijapeꞌtia waꞌacãrã niwã. \v 32 Beꞌro majã na nʉmo quẽꞌrã wẽrĩa waꞌaco niwõ. \v 33 To pũrĩcãrẽ wẽrĩꞌcãrã masãcã, ¿niꞌí nʉmo waro tojabutiagosari? Na nipeꞌtirãpʉta core nʉmoticãrã niwã, nicãrã niwã. \p \v 34 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Jesú narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Aꞌti ʉmʉcopʉre ʉmʉa, numia nʉmoti, marãpʉtima. Ape turipʉ tojo weesetitima. \v 35 Ñaꞌarõ weeꞌquere acobojonoꞌcãrã, wẽ́rĩ́ca beꞌro masãꞌcãrã ʉꞌmʉsepʉ nʉmoti, marãpʉtisome. \v 36 Na wẽ́rĩ́ca beꞌro masãꞌcãrã nitjĩarã, Õꞌacʉ̃ põꞌrã nima. Tojo nicã Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterã ʉꞌmʉsepʉ nirã́ weronojõ nirãsama. Tojo weerã wẽrĩsome majã. \v 37 Moisépʉta aꞌte cjasere ojacʉ niwĩ. Õꞌacʉ̃ yucʉsiti, ʉ̃jʉ̃rĩ sitipʉ cʉ̃rẽ wẽrĩꞌcãrã masãsere ĩꞌocʉ niwĩ. Topʉre Õꞌacʉ̃ aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ niꞌi. Mʉꞌʉ ñecʉ̃sʉmʉa Abrahã, Isaa, Jacob wiogʉ niꞌi”, nicʉ niwĩ. Tojo nígʉ̃, “Na yʉꞌʉ tiropʉ catima” nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \v 38 Õꞌacʉ̃ catirã wiogʉ nimi. Wẽrĩbajudutiꞌcãrã marĩma. Cʉ̃́ma nipeꞌtirã catinuꞌcũpeꞌticãꞌma, nicʉ niwĩ. \p \v 39 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, niꞌcãrẽrã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã Jesure aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Masãrẽ buꞌegʉ, mʉꞌʉ diacjʉ̃ waro ucũꞌu, nicãrã niwã. \p \v 40 Beꞌro cʉ̃rẽ apeye sẽrĩtiñaꞌsĩꞌrĩrã, ui nicãrã niwã. \s1 Jesú masãrẽ “Cristo na nigʉ̃́ ¿noa macʉ̃ niti?” ni sẽrĩtiñaꞌque niꞌi \r (Mt 22.41-46; Mr 12.35-37) \p \v 41 Jesú masãrẽ nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weerãtirã masã Cristo Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉre “Davi pãrãmi nimi”, niti? \v 42 Davita Salmo wãmetiri pũrĩpʉ aꞌtiro ojacʉ niwĩ: \q1 Õꞌacʉ̃ ʉꞌmʉsepʉ nigʉ̃́ cʉ̃ macʉ̃rẽ, yʉꞌʉre yʉꞌrʉoacjʉre aꞌtiro nicʉ niwĩ: \q1 “Yʉꞌʉ tiro wiogʉ dujiri cũmurõpʉ dujigʉsaꞌa. \q1 \v 43 Mʉꞌʉ to dujicã, mʉꞌʉrẽ ĩꞌatuꞌtimiꞌcãrãrẽ docaqueꞌacã weegʉti”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃, ni ojacʉ niwĩ Davi. \m \v 44 Davi basuta Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristore “Yʉꞌʉ wiogʉ nimi”, nicʉ niwĩ. Tojo weegʉ cʉ̃ pãrãmi seꞌsaro nirṍnojõ oꞌogʉ, cʉ̃ wiogʉ nicʉ niwĩ, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú Moisé ojaꞌquere buꞌeri masãrẽ tuꞌtiꞌque niꞌi \r (Mt 23.1-36; Mr 12.38-40; Lc 11.37-54) \p \v 45 Nipeꞌtirã masã tʉꞌoropʉ Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ aꞌtiro ni werecʉ niwĩ: \p \v 46 —Mʉsã Moisé ojaꞌquere buꞌeri masãrẽ tʉꞌomasĩña. Masã ĩꞌato nírã suꞌti yoase paca meꞌrã sãña, ñubuesijatʉꞌsama. Tojo nicã macã decopʉ wiopesase meꞌrã añuduticã ʉasama. Na nerẽse wiꞌseripʉ wiorã na dujiwʉase cũmurĩpʉ dujisĩꞌrĩsama. Na baꞌawʉaropʉ quẽꞌrãrẽ mejãrõta nisĩꞌrĩsama. \v 47 Wapewia numia ye wiꞌserire ẽꞌmasama. Na ñaꞌarõ weeꞌquere wãcũdutitirã yoacã ñubuetaꞌsasama. Náta ãpẽrã yʉꞌrʉoro buꞌiri daꞌreyʉꞌrʉnʉꞌcãnoꞌrãsama, nicʉ niwĩ Jesú. \c 21 \s1 Wapewio pajasecʉogo Õꞌacʉ̃rẽ oꞌoꞌque niꞌi \r (Mr 12.41-44) \p \v 1 Jesú Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ nígʉ̃, niyeru oꞌorã sãawʉase acaripʉ pajiro niyeru cʉorãrẽ sãacã ĩꞌacʉ niwĩ. \v 2 Tojo nicã niꞌcõ wapewio pajasecʉogore niꞌcã acaropʉ pʉa cuji niyeru wapamarĩse cujirire sãacã ĩꞌacʉ niwĩ. \v 3 Tere ĩꞌagʉ̃, Jesú aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Diacjʉ̃ta mʉsãrẽ weregʉti. Õꞌacʉ̃ ĩꞌorõpʉ aꞌtigo wapewio pajasecʉogo nipeꞌtirã yʉꞌrʉoro oꞌoyʉꞌrʉnʉꞌcãmo. \v 4 Ãpẽrã peꞌe narẽ dʉꞌsasere oꞌoma. Co peꞌe pajasecʉogo nimigõ, co cʉomiꞌque, co baꞌacatiboꞌqueacãrẽ oꞌopeꞌocãꞌmo, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú “Õꞌacʉ̃ wiꞌi cõꞌanoꞌrõsaꞌa” níꞌque niꞌi \r (Mt 24.1-2; Mr 13.1-2) \p \v 5 Niꞌcãrẽrã cʉ̃ buꞌerã Jesure Õꞌacʉ̃ wiꞌi cjasere ucũcãrã niwã. \p —Aꞌti wiꞌi ʉ̃tãpaga paca añuse meꞌrã wééca wiꞌi añubutiari wiꞌi niꞌi, nicãrã niwã. Tojo nicã ti wiꞌipʉ cjase maꞌmasuꞌase masã oꞌoꞌquere ucũcãrã niwã. \p Jesú tojo nisere tʉꞌogʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p \v 6 —Mʉsã aꞌto ĩꞌase mʉtõdijonoꞌrõsaꞌa. Ne niꞌcã ʉ̃tãgã apega buꞌipʉ yeeturiamʉjãꞌque tojasome, nicʉ niwĩ. \s1 Aꞌti ʉmʉco peꞌtise dʉporo Jesú aꞌtiro waꞌarosaꞌa níꞌque niꞌi \r (Mt 24.3-28; Mr 13.3-23) \p \v 7 Beꞌro cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —Ʉ̃sãrẽ buꞌegʉ, ¿deꞌro nicã mʉꞌʉ níꞌque waꞌarosari? ¿Ñeꞌenojõ meꞌrã ĩꞌogʉ̃sari aꞌte tojo waꞌatjere? nicãrã niwã. \p \v 8 Jesú narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Ãpẽrã mʉsãrẽ nisoori nírã, tʉꞌomasĩña. Pãjãrã “Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ tutuaro meꞌrã weeꞌe; Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristo niꞌi”, nirãsama. Tojo nicã “Jesucristo cʉ̃ aꞌtiatji nʉmʉ nitojaꞌa”, nirãsama. Na tojo nicã, tʉꞌoticãꞌña. \v 9 Mʉsã aꞌmewẽjẽse quetire tʉꞌorã, ʉcʉaticãꞌña. Aꞌteta waꞌamʉꞌtãrõsaꞌa. Tojo nimirõ, aꞌti ʉmʉco peꞌtiatjo dʉꞌsaꞌa yujupʉ. \p \v 10 Beꞌro narẽ ninemocʉ niwĩ: \p —Niꞌcã curuacjãrã ape curuacjãrã meꞌrã aꞌmequẽrãsama. Tojo nicã niꞌcã diꞌtacjãrã ape diꞌtacjãrã meꞌrã aꞌmewẽjẽrãsama. \v 11 Peje apesepʉre ʉpʉtʉ diꞌta narãsãse waꞌarosaꞌa. Tojo nicã ʉjaboase, dutitise waꞌarosaꞌa. Ʉꞌmʉsepʉre wiose paca bajuarosaꞌa. \p \v 12 »Aꞌte tojo waꞌase dʉporo ãpẽrã mʉsãrẽ buꞌiri ñeꞌerãsama. Ñaꞌarõ weerãsama. Mʉsãrẽ mʉsã nerẽse wiꞌseripʉ beserãsama. Bese, buꞌiri sõrõrãsama. Yʉꞌʉre ẽjõpeose buꞌiri wiorã tiropʉ mʉsãrẽ miarãsama. \v 13 Na tojo weecã mʉsã, yé cjasere wererãsaꞌa. \v 14 “Wiorãrẽ aꞌtiro nirãti”, ni wãcũqueꞌtiyuticãꞌña. \v 15 Yʉꞌʉ peꞌe mʉsãrẽ ucũmasĩatjere oꞌogʉti. Mʉsãrẽ ĩꞌatuꞌtirã ne niꞌcʉ̃ põtẽosome. Na “Tojo niweꞌe”, ni yeꞌsumasĩsome. \v 16 Mʉsã pacʉsʉmʉapʉta mʉsãrẽ wiorãpʉre weresãrãsama. Mʉsã niꞌcʉ̃ põꞌrã nimirã, mʉsã acawererã quẽꞌrã, mʉsã meꞌrãcjãrã mejãrõta weerãsama. Mʉsã niꞌcãrẽrãrẽ wẽjẽrãsama. \v 17 Yʉꞌʉre ẽjõpeose buꞌiri nipeꞌtirocjãrã mʉsãrẽ ĩꞌatuꞌtirãsama. \v 18 Tojo weemicã, mʉsãrẽ ne mejẽcã waꞌamaꞌasome. \v 19 Yʉꞌʉre ẽjõpeoduꞌutirã, yʉꞌrʉwetirãsaꞌa. Yʉꞌʉ pacʉ tiropʉ catinuꞌcũrãsaꞌa. \p \v 20 »Mʉsã Jerusalẽ́rẽ surara ti macã sumuto beꞌtoanʉꞌcãcã ĩꞌarã, masĩña. “Ti macã maata cõꞌanoꞌrõsaꞌa”, niña. \v 21 Tojo waꞌacã ĩꞌarã, Judea diꞌtapʉ nirã́ ʉ̃rʉ̃pagʉpʉ duꞌtiaya. Macãpʉ nirã́ aperopʉ waꞌaya. Noꞌo weseripʉ nirã́ macãpʉre majãmitojatiticãꞌña. \v 22 Te nʉmʉrĩ Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ níꞌcaronojõta waꞌarosaꞌa. Buꞌiri daꞌrese nʉmʉrĩ nirõsaꞌa. \v 23 Tojo waꞌase nʉmʉrĩ numia nijĩpacosãnumiarẽ, tojo nicã põꞌrã miꞌrĩrã cʉorãrẽ bʉjaweose nʉmʉrĩ nirõsaꞌa. Na ʉmʉñarõ waꞌamasĩsome. Aꞌti diꞌtapʉre ʉpʉtʉ piꞌetise nirõsaꞌa. Õꞌacʉ̃ masãrẽ ʉpʉtʉ waro buꞌiri daꞌregʉsami. \v 24 Ãpẽrã aꞌmewẽjẽrõpʉ wẽjẽnoꞌrãsama. Ãpẽrãrẽ nipeꞌtiro diꞌtapʉ buꞌiri ñeꞌe miarãsama. Ape diꞌtacjãrã judío masã nitirã Jerusalẽ́rẽ mʉtõdijorãsama. Mʉtõdijo, ti macã wiorã sãjãrã́sama. Õꞌacʉ̃ judío masã nitirãrẽ “Tocãꞌrõ tojo weerãsama” níꞌcaro ejatuaro tojo weerãsama, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ ¿deꞌro wee aꞌtigʉsari? nise niꞌi \r (Mt 24.29-35,42-44; Mr 13.24-37) \p \v 25 Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ aꞌtiro ninemocʉ niwĩ: \p —Aꞌti ʉmʉco peꞌtiati dʉporo mujĩpũ ʉmʉcocjʉ̃rẽ, ñamicjʉ̃rẽ, ñocõarẽ peje mejẽcã bajuse waꞌarosaꞌa. Aꞌti diꞌtapʉre nipeꞌtise diꞌtacjãrã dia pajiri maa bʉsʉse, pãꞌcõrĩrẽ tʉꞌorã, ¿ñeꞌenojõ nisari? nírã, ʉcʉarãsama. \v 26 Masã aꞌti diꞌtapʉre waꞌatjere wãcũrã, ʉpʉtʉ uirã, tʉꞌomasĩse peꞌtirãsama. Nipeꞌtirã ʉꞌmʉarõpʉ nirã́ narãsãcã weenoꞌrãsama. \v 27 Tojo waꞌari cura yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ oꞌmecururipʉ tutuaro meꞌrã asistedijaticã, masã ĩꞌarãsama. \v 28 Te peje waꞌanʉꞌcãrĩ curare wãcũtutua eꞌcatiya. Ʉꞌmʉarõpʉ ĩꞌamorõrã weronojõ coꞌteya. Maata mʉsã yʉꞌrʉonoꞌrãsaꞌa, nicʉ niwĩ Jesú. \p \v 29-30 Apeye queose oꞌonemocʉ niwĩ tja: \p —Otese higueragʉ wãmeticjʉ o noꞌo nicjʉ yucʉgʉ pũrĩ ñasãwijicã, “Cʉ̃ꞌma dʉporo niꞌi”, nisaꞌa. \v 31 Aꞌte weronojõ yʉꞌʉ todʉporo níꞌque peje waꞌacã, “Cãꞌrõacã Jesú aꞌti diꞌta wiogʉ sãjãtjo dʉꞌsasaꞌa”, nirãsaꞌa. \p \v 32 »Diacjʉ̃ mʉsãrẽ weregʉti. Aꞌte peje tojo waꞌari curare nirã́ wẽrĩsome. Tojo waꞌasere ĩꞌapeꞌocãꞌrãsama. \v 33 Aꞌti ʉmʉco, aꞌti diꞌta peꞌtidijarosaꞌa. Yʉꞌʉ ucũse, yʉꞌʉ buꞌese pũrĩcã ninuꞌcũcãꞌrõsaꞌa. Nipeꞌtise yʉꞌʉ níꞌque queoro waꞌarosaꞌa. \p \v 34 »Yʉꞌʉ aꞌtiatji nʉmʉrẽ mʉsã ne masĩtisaꞌa. Tojo weerã mʉsã basu añurõ coꞌteya. Ñaꞌarõ weesere weepori nírã, weeticãꞌña. Queꞌaticãꞌña. Aꞌti ʉmʉco cjasere wãcũqueꞌtiticãꞌña. Tojo weerã mʉsã wãcũña marĩrõ yʉꞌʉ aꞌtiati nʉmʉ nicã, ñaꞌarã bocaejapejanoꞌsome. \v 35 Waꞌicʉrãrẽ wãcũña marĩrõ sãꞌrĩsãa biꞌanʉꞌcõrõ weronojõ mʉsãrẽ waꞌaticãꞌto. Ti nʉmʉrẽ nipeꞌtirã nipeꞌtirocjãrã tõꞌorãsama. Tojo weerã tʉꞌomasĩña. \v 36 Mʉsã añurõ apoyuya. Te piꞌetiatje ʉ̃sãrẽ yʉꞌrʉweticã weeya nírã, ñubuenuꞌcũcãꞌña. Tojo nicã yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ tiropʉ uiro marĩrõ põtẽrĩajã ñubueya, nicʉ niwĩ Jesú. \p \v 37 Jesú ʉmʉcorinʉcʉ̃ Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ buꞌemʉjãcʉ niwĩ. Ñami ẽjã́cã peꞌere ʉ̃rʉ̃gʉ̃ Olivo wãmeticjʉpʉ niboꞌreamʉjãcʉ niwĩ. \v 38 Masã nipeꞌtirã Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ boꞌreacãcure cʉ̃ buꞌesere tʉꞌorã waꞌamʉjãcãrã niwã. \c 22 \s1 Jesure ñeꞌerãtirã na apoyuꞌque niꞌi \r (Mt 26.1-5,14-16; Mr 14.1-2,10-11; Jn 11.45-53) \p \v 1 Cãꞌrõ Pascua bosenʉmʉ waꞌatjo dʉꞌsacaro niwʉ̃. Ti bosenʉmʉrẽ pã́ bʉcʉase meꞌrã morẽtiꞌquere baꞌacãrã niwã. Ti bosenʉmʉ judío masã na ñecʉ̃sʉmʉa Egiptopʉ níꞌcãrã wijaꞌquere wãcũrĩ bosenʉmʉ nicaro niwʉ̃. \v 2 Titare paꞌia wiorã, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã “¿Deꞌro wee Jesure wẽjẽrõʉamitito?” nicãrã niwã. Tojo nimirã, masãrẽ ui nicãrã niwã. \p \v 3 Na tojo nícaterore Juda na “Iscariote” ninoꞌgʉ̃pʉre wãtĩ sãjãacʉ niwĩ. Cʉ̃ doce Jesú buꞌerã meꞌrãcjʉ̃ nicʉ nimiwĩ. \v 4 Juda paꞌia wiorã, tojo nicã Õꞌacʉ̃ wiꞌi coꞌterã wiorã tiropʉ waꞌacʉ niwĩ. Na tiropʉ ejagʉ, Jesure oꞌoatje cjasere ucũcʉ niwĩ. \v 5 Cʉ̃ tojo nisere tʉꞌorã, ʉpʉtʉ eꞌcaticãrã niwã. \p —Mʉꞌʉ tojo weecã, niyeru wapayerãti, nicãrã niwã. \v 6 Cʉ̃ “Jaʉ, cʉ̃rẽ mʉsãrẽ ĩꞌogʉ̃ti”, nicʉ niwĩ. Beꞌro, “¿Deꞌro nicã yʉꞌʉre Jesure wiorãpʉre masã marĩrĩ cura oꞌoroʉamitito?” ni wãcũcʉ niwĩ. \s1 Jesú cʉ̃ buꞌerã meꞌrã cʉ̃ baꞌatʉoꞌque niꞌi \r (Mt 26.17-29; Mr 14.12-25; Jn 13.21-30; 1Co 11.23-26) \p \v 7 Beꞌro masã na pã́ bʉcʉase meꞌrã morẽtiꞌquere baꞌari bosenʉmʉ nicaro niwʉ̃. Ti nʉmʉ nicã, niꞌcʉ̃ oveja wĩꞌmagʉ̃rẽ na Pascua bosenʉmʉ baꞌacjʉre wẽjẽsama. \v 8 Titare Jesú Pedro, Juãrẽ aꞌtiro ni oꞌócʉ niwĩ: \p —Marĩ Pascua bosenʉmʉ baꞌatjere apoyurã waꞌaya, nicʉ niwĩ. \p \v 9 Na cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —¿Noꞌopʉ ʉ̃sã apoyucã ʉasari? nicãrã niwã. \p \v 10 Jesú narẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã macãpʉ waꞌaya. Topʉ sãjãarã, niꞌcʉ̃ masʉ̃ acoga tuupeogʉre bocaejapejarãsaꞌa. Cʉ̃rẽ sirutu, cʉ̃ noꞌo waꞌaro sãjãña. \v 11 Ti wiꞌi wiogʉre niña: “Ʉ̃sãrẽ buꞌegʉ aꞌtiro niami: ‘¿Noꞌopʉ nisari yʉꞌʉ buꞌerã meꞌrã Pascua bosenʉmʉ baꞌatji tucũ?’ niami”, niña. \v 12 Mʉsã tojo nicã, ʉꞌmʉarõca tucũ apoyúca tucũjopʉre ĩꞌogʉ̃sami. Topʉ marĩ baꞌatjere apoyuya, nicʉ niwĩ. \p \v 13 Beꞌro Pedro, Juã macãpʉ waꞌacãrã niwã. Jesú narẽ níꞌcaronojõta nipeꞌtisere bocacãrã niwã. Topʉ na baꞌatjere apoyucãrã niwã. \p \v 14 Beꞌro Jesú cʉ̃ besecṹúꞌcãrã meꞌrã baꞌarãtirã ejanujãcãrã niwã. \v 15 Na dujipeꞌtica beꞌro Jesú narẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ mʉsã meꞌrã aꞌte Pascua baꞌasere yʉꞌʉ wẽrĩse dʉporo ʉpʉtʉ baꞌatʉosĩꞌrĩꞌi. \v 16 Mʉsãrẽ niꞌcãrõacã aꞌtiro nigʉ̃ti. Ne apaturi aꞌtiro weenemosome. Weegʉsaꞌa tja nipeꞌtise yʉꞌʉ wiogʉ sãjãtuꞌajaca beꞌropʉ, nicʉ niwĩ. \p \v 17 Tojo níca beꞌro sĩꞌrĩrĩ pare mii, cʉ̃ pacʉ Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌocʉ niwĩ. Beꞌro cʉ̃ buꞌerãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Sĩꞌrĩña. Aꞌmerĩ dʉcawaa, sĩꞌrĩña. \v 18 Mʉsãrẽ nigʉ̃ti. Aꞌte ʉꞌsedʉcaco vino niꞌcãrõacã marĩ sĩꞌrĩrã weronojõ weenemosome. Beꞌro yʉꞌʉ pacʉ yʉꞌʉre wiogʉ sṍrṍca beꞌro mʉsã meꞌrã apaturi maꞌma vinorẽ sĩꞌrĩnemogʉ̃saꞌa tja, nicʉ niwĩ. \p \v 19 Beꞌro pãgãrẽ mii, Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌocʉ niwĩ. Tuꞌajanʉꞌcõ, dʉcawaa, cʉ̃ buꞌerãrẽ oꞌogʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Aꞌte yʉꞌʉ upʉ niꞌi. Mʉsã ye niatjere wẽrĩbosagʉti. Aꞌtiro yʉꞌʉ niꞌcãrõacã weeꞌcaronojõ weenuꞌcũcãꞌña. Tere wéérã, yʉꞌʉ mʉsãrẽ wẽrĩbosasere wãcũña, nicʉ niwĩ. \p \v 20 Na baꞌáca beꞌro sĩꞌrĩrĩ pa meꞌrã quẽꞌrãrẽ mejãrõta weecʉ niwĩ. Cʉ̃ buꞌerãrẽ tĩagʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Aꞌti pa, yé dí meꞌrã Õꞌacʉ̃ masãrẽ apeye maꞌma “Aꞌtiro weegʉti” níꞌquere cũugʉ̃sami. Yʉꞌʉ wẽrĩgʉ̃, dí oꞌmabʉrose meꞌrã mʉsã ñaꞌarõ weeꞌquere wẽrĩ wapayebosagʉti. \p \v 21 »Tojo nimicã, yʉꞌʉre wiorãpʉre oꞌoacjʉ yʉꞌʉ meꞌrã aꞌto dujimi. \v 22 Cʉ̃ yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉre oꞌocã, Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ nírõnojõta waꞌaro weeꞌe. Tojo waꞌamirõ, yʉꞌʉre wiorãpʉre oꞌogʉma ñaꞌabutiaro waꞌarosaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 23 Tojo nicã tʉꞌorã, cʉ̃ buꞌerã na basu aꞌmerĩ sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —¿Noa nisariba cʉ̃rẽ wiorãpʉre tojo weeacjʉ? nicãrã niwã. \s1 Jesú buꞌerã “¿Niꞌinojõ ãpẽrã yʉꞌrʉoro niyʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃sari?” níꞌque niꞌi \p \v 24 Beꞌro Jesú buꞌerã ʉpʉtʉ aꞌmerĩ ucũcãrã niwã: \p —Marĩ waꞌterore ¿noa nirõsariba marĩ yʉꞌrʉoro niacjʉ? nicãrã niwã. \v 25 Tere tʉꞌogʉ, Jesú narẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Aꞌti nucũcãrẽ dutirã ti diꞌtare miiwapa waꞌasama. Ti diꞌtacjãrã na dutinoꞌrã peꞌere “Masãrẽ weetamurã nima”, nisama. \v 26 Mʉsã na wiorã weronojõ weeticãꞌña. Aꞌtiro peꞌe weeya. Ãpẽrã yʉꞌrʉoro niyʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃, mejõ nigʉ̃ weronojõ weeya. Ãpẽrãrẽ dutigʉ dutinoꞌgʉ̃ weronojõ weeya. \v 27 Mʉsã tʉꞌoñaꞌcã, ¿niꞌinojõ peꞌe apĩ yʉꞌrʉoro niyʉꞌrʉnʉꞌcãsari? ¿Baꞌadujigʉ o cʉ̃rẽ baꞌase ecagʉ peꞌe? Baꞌadujigʉ peꞌe apĩ yʉꞌrʉoro niyʉꞌrʉnʉꞌcãmi. Yʉꞌʉ pũrĩcã mʉsã waꞌteropʉ nígʉ̃, mʉsã dutinoꞌgʉ̃ weronojõ niꞌi. \p \v 28 »Mʉsã yʉꞌʉ meꞌrã ninuꞌcũcãꞌwʉ. Yʉꞌʉre mejẽcã waꞌacã, mʉsã quẽꞌrã tʉꞌoñaꞌtamuwʉ̃. \v 29 Tojo weegʉ yʉꞌʉ quẽꞌrã yʉꞌʉ pacʉ yʉꞌʉre oꞌoꞌcaronojõta mʉsãrẽ mʉsã dutiatjere oꞌogʉti. \v 30 Aꞌtiro wéérã, mʉsã yʉꞌʉ wiogʉ nirõpʉ baꞌa, sĩꞌrĩdujirãsaꞌa. Tojo weerã ãpẽrã doce cururi Israe cururicjãrãrẽ dutirãsaꞌa, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú Pedrore “Mʉꞌʉ yʉꞌʉre ‘Masĩweꞌe’ nigʉ̃saꞌa” níꞌque niꞌi \r (Mt 26.31-35; Mr 14.27-31; Jn 13.36-38) \p \v 31 Marĩ wiogʉ Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Simó, tʉꞌoya. Wãtĩ mʉsãrẽ ¿noꞌocãꞌrõ wãcũtutuamitina? nígʉ̃, Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩcʉ niami. Niꞌcʉ̃ masʉ̃ trigo perire sʉꞌawee, te caserire cõꞌarõ weronojõ mʉsã ẽjõpeosere duꞌuato nígʉ̃ dojoresĩꞌrĩmi. \v 32 Cʉ̃ tojo weecã ĩꞌagʉ̃, yʉꞌʉ peꞌe ẽjõpeoduꞌubutiaticãꞌto nígʉ̃, Õꞌacʉ̃rẽ mʉꞌʉrẽ sẽrĩbosapʉ. Beꞌro mʉꞌʉ apaturi ẽjõpeogʉ tja, mʉꞌʉ acawererã yʉꞌʉre ẽjõpeorãrẽ wãcũtutuacã weeya, nicʉ niwĩ. \p \v 33 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Pedro yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ wiogʉ, yʉꞌʉ quẽꞌrã mʉꞌʉrẽ buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ miacã, waꞌagʉti. Mʉꞌʉ wẽrĩcã quẽꞌrãrẽ, wẽrĩmasĩꞌi, nicʉ niwĩ. \p \v 34 Jesú cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Pedro, mʉꞌʉrẽ aꞌtiro nigʉ̃ti. Niꞌcãcã ñami cãrẽꞌquẽ uuati dʉporo iꞌtiati yʉꞌʉre “Cʉ̃rẽ masĩweꞌe,” nigʉ̃saꞌa, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú wẽrĩati dʉporo cʉ̃ buꞌerãrẽ wereꞌque niꞌi \p \v 35 Beꞌro Jesú aꞌtiro sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —Mʉsãrẽ yʉꞌʉ ajuri moorã, niyeru sãarõ moorã, sapatu moorã oꞌócaterore ¿apeyenojõ dʉꞌsari? nicʉ niwĩ. \p Na cʉ̃rẽ yʉꞌticãrã niwã: \p —Ne dʉꞌsatiwʉ, nicãrã niwã. \p \v 36 Beꞌro narẽ nicʉ niwĩ: \p —Niꞌcãrõacãma aꞌtiro weeya. Noꞌo ajuro cʉogʉ miaña. Niyeru sãarõ quẽꞌrãrẽ miaña. Noꞌo diꞌpjĩ moogʉ̃ pũrĩcã cʉ̃ yaro suꞌtiro buꞌicjãrõrẽ dua, diꞌpjĩrẽ duuya. \v 37 Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ yʉꞌʉre ojayuꞌque queoro waꞌarosaꞌa. Aꞌtiro ojanoꞌcaro niwʉ̃: “ ‘Cʉ̃ quẽꞌrã ñaꞌagʉ̃ weronojõ ñaꞌarã waꞌteropʉre ñaꞌagʉ̃ nimi’, ninoꞌgʉ̃sami”, niwʉ̃. Nipeꞌtise yʉꞌʉre ojaꞌque queoro waꞌarota weeꞌe, nicʉ niwĩ. \p \v 38 Tojo nicã tʉꞌorã, cʉ̃ buꞌerã cʉ̃rẽ nicãrã niwã: \p —Wiogʉ, ʉ̃sã pʉa diꞌpjĩ cʉoꞌo. \p Cʉ̃ narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Añurõsaꞌa, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú Getsemaní wãmetiropʉ cʉ̃ pacʉre ñubueꞌque niꞌi \r (Mt 26.36-46; Mr 14.32-42) \p \v 39 Beꞌro Jesú cʉ̃ baꞌadujica tucũpʉre wijaa waꞌacʉ niwĩ. Wijaa, cʉ̃ weesetironojõpʉma Olivo wãmeticjʉ ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉ waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃ buꞌerã cʉ̃rẽ sirutucãrã niwã. \v 40 Topʉ etagʉ, cʉ̃ buꞌerãrẽ nicʉ niwĩ: \p —Wãtĩ mʉsãrẽ niquesãticãꞌto nírã Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩña, nicʉ niwĩ. \p \v 41 Beꞌro Jesú na dʉporo yoacureropʉ waꞌacʉ niwĩ. Topʉ ñubuegʉtigʉ ejaqueꞌacʉ niwĩ. \v 42 Ñubuegʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Pacʉ, mʉꞌʉ ʉacã, yʉꞌʉre aꞌte ñaꞌarõ yʉꞌrʉatje waꞌaticãꞌto. Yʉꞌʉ tojo nimicã, yʉꞌʉ ʉaro weeticãꞌña. Mʉꞌʉ ʉaro peꞌe waꞌato, nicʉ niwĩ. \p \v 43 Beꞌro niꞌcʉ̃ Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ ʉꞌmʉsecjʉ̃ cʉ̃ tiropʉ bajuacʉ niwĩ. Bajua, cʉ̃rẽ wãcũtutuacã weecʉ niwĩ. \v 44 Cʉ̃ ñaꞌarõ ejeripõꞌrãtigʉ nemorõ tutuaro ñubuemʉjãcʉ niwĩ. Cʉ̃ asituuase pacase díperi paca weronojõ acosurudijacaro niwʉ̃. \p \v 45 Cʉ̃ ñubueca beꞌro wãꞌcãnʉꞌcã, cʉ̃ buꞌerã tiropʉ waꞌacʉ niwĩ. Na bʉjawetiꞌcãrã niyucã, cãrĩꞌcãrãpʉre bocaejacʉ niwĩ. \v 46 Narẽ nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weerã tocãꞌrõ cãrĩti? Wãꞌcãnʉꞌcãña. Wãtĩ mʉsãrẽ niquesãticãꞌto nírã Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩña, nicʉ niwĩ. \s1 Jesure ñeꞌewãꞌcãꞌque niꞌi \r (Mt 26.47-56; Mr 14.43-50; Jn 18.2-11) \p \v 47 Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ ucũrĩ cura pãjãrã masã cʉ̃ tiropʉ etacãrã niwã. Juda Jesú buꞌerã doce meꞌrãcjʉ̃ níꞌcʉ na dʉporo ʉꞌmʉtãwãꞌcãcʉ niwĩ. Jesú tirocure waꞌa, cʉ̃rẽ miꞌmicʉ niwĩ. \v 48 Jesú cʉ̃ tojo weecã, nicʉ niwĩ: \p —¿Juda, mʉꞌʉ miꞌmise meꞌrã yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉre yʉꞌʉre ĩꞌatuꞌtirãrẽ ĩꞌogʉ̃ weeti? nicʉ niwĩ. \p \v 49 Jesú buꞌerã cʉ̃rẽ ñeꞌeatjere masĩrã, sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —Ʉ̃sã wiogʉ, ¿diꞌpjĩrĩ meꞌrã narẽ cãꞌmotaꞌarãsari? nicãrã niwã. \p \v 50 Tojo níca beꞌro niꞌcʉ̃ Jesú buꞌegʉ paꞌia wiogʉre daꞌracoꞌtegʉre diacjʉ̃ca oꞌmeperore dʉtepãꞌrẽcʉ niwĩ. \v 51 Tojo weecã ĩꞌagʉ̃, Jesú nicʉ niwĩ: \p —Weeticãꞌña. Tocãꞌrõta weeya, nicʉ niwĩ. \p Beꞌro Jesú dʉteꞌcaropʉre ñapeo, yʉꞌrʉocʉ niwĩ. \v 52 Tuꞌajanʉꞌcõ, paꞌia wiorãrẽ, Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ coꞌterãrẽ, tojo nicã judío masã bʉcʉrãrẽ cʉ̃rẽ ñeꞌerã waꞌarãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —¿Mʉsã yajari masʉ̃rẽ ñeꞌerã aꞌtirã weronojõ yʉꞌʉre diꞌpjĩrĩ, yucʉpagʉ meꞌrã ñeꞌerã aꞌtiti? \v 53 Nipeꞌtise nʉmʉrĩ yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ mʉsã meꞌrã buꞌedujiwʉ. Tojo weemicã, mʉsã yʉꞌʉre ñeꞌetiwʉ. Niꞌcãrõacã mʉsã yʉꞌʉre ñaꞌarõ weesere weeritero ejaꞌa. Wãtĩ naꞌitĩꞌarõpʉ nigʉ̃́ mʉsãrẽ cʉ̃ ʉaro weedutimi. Tojo weero tojo waꞌaꞌa, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Pedro Jesure “Masĩweꞌe” níꞌque niꞌi \r (Mt 26.57-58,69-75; Mr 14.53-54,66-72; Jn 18.12-18,25-27) \p \v 54 Beꞌro Jesure ñeꞌe, paꞌia wiogʉ ya wiꞌipʉ miacãrã niwã. Pedro yoacurero cʉ̃rẽ sirutucʉ niwĩ. \v 55 Jesure na miarĩ wiꞌi sope pʉꞌtopʉ pecameꞌe wĩjãcãrã niwã. Ti meꞌe sumutopʉ sõꞌmadujibʉrocãrã niwã. Pedro quẽꞌrã na waꞌteropʉ sõꞌmadujicʉ niwĩ. \v 56 Tojo weeri cura niꞌcõ ti wiꞌi daꞌracoꞌtego Pedro topʉ sõꞌmadujicã ĩꞌagõ, ʉpʉtʉ ĩꞌanuꞌcũbajaqueꞌaco niwõ. Aꞌtiro nico niwõ: \p —Ãꞌrĩ quẽꞌrã sĩꞌi meꞌrã sijaꞌcʉta nimi, nico niwõ. \p \v 57 Pedro core nisoogʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Cʉ̃rẽ masĩtisaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 58 Beꞌroacã tja apĩ cʉ̃rẽ ĩꞌa, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ quẽꞌrã Jesú meꞌrãcjʉ̃ niꞌi, nicʉ niwĩ. \p Pedro cʉ̃rẽ nisoocʉ niwĩ tja: \p —Niweꞌe. Yʉꞌʉ cʉ̃rẽ ne masĩtisaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 59 Beꞌro niꞌcã hora beꞌro apĩ tuꞌtibocurese meꞌrã cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Nirõta ãꞌrĩ quẽꞌrã Jesú meꞌrã niwĩ. Cʉ̃ quẽꞌrã Galileacjʉ̃ta nimiba, nicʉ niwĩ. \p \v 60 Tojo nicã tʉꞌogʉ, Pedro nicʉ niwĩ: \p —Ñeꞌenojõrẽ ucũgʉ̃ ucũsaꞌa. Tʉꞌotisaꞌa, nicʉ niwĩ. \p Pedro ucũpeꞌotimicã, cʉ̃ ucũrĩ cura cãrẽꞌquẽ uucʉ niwĩ. \v 61 Tojo weecã, Jesú cʉ̃rẽ majãmiĩꞌabʉrocʉ niwĩ. Topʉta Pedro Jesú cʉ̃rẽ níꞌquere wãcũcʉ niwĩ. Jesú cʉ̃rẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Niꞌcãcã ñami cãrẽꞌquẽ uuati dʉporo mʉꞌʉ iꞌtiati yʉꞌʉre ‘Cʉ̃rẽ masĩweꞌe’, nigʉ̃saꞌa”, nicʉ niwĩ. \v 62 Tere wãcũboca wijaa, Pedro ʉpʉtʉ utiwãꞌcã waꞌacʉ niwĩ. \s1 Jesure na bujicãꞌpeꞌque niꞌi \r (Mt 26.67-68; Mr 14.65) \p \v 63 Surara Jesure coꞌteri masã cʉ̃rẽ ñaꞌarõ bujicãꞌa, paacãrã niwã. \v 64 Cʉ̃rẽ paa, caperire dʉꞌtebiꞌapecãrã niwã. Tojo wee, cʉ̃rẽ nicãrã niwã: \p —Níbocaya. ¿Noa mʉꞌʉrẽ paati? nicãrã niwã. \p \v 65 Peje apeye ninemo, cʉ̃rẽ bujicãꞌcãrã niwã. \s1 Jesure wiorã tiropʉ na miaꞌque niꞌi \r (Mt 26.59-66; Mr 14.55-64; Jn 18.19-24) \p \v 66 Ape nʉmʉ boꞌreacã judío masã bʉcʉrã, paꞌia wiorã, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã nerẽcãrã niwã. Beꞌro Jesure na tiropʉ miacãrã niwã. Cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p \v 67 —Wereya. ¿Mʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristota niti? nicãrã niwã. \p Cʉ̃ narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ mʉsãrẽ “Cʉ̃́ta niꞌi” nicã, ẽjõpeosome. \v 68 Yʉꞌʉ mʉsãrẽ apeyenojõ sẽrĩtiñaꞌcã, ne yʉꞌtimaꞌasome. \v 69 Beꞌrocure yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ Õꞌacʉ̃ tutuayʉꞌrʉgʉ pʉꞌtopʉ dujigʉsaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 70 Tojo nicã tʉꞌorã, nipeꞌtirã sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —¿To pũrĩcãrẽ mʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ niti? nicãrã niwã. \p Jesú narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉsã nírõnojõta cʉ̃́ta niꞌi, nicʉ niwĩ. \p \v 71 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, na aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Ãpẽrã cʉ̃rẽ weresãrã aꞌmanemorõ ʉatisaꞌa. Marĩ basuta cʉ̃ ucũsere tʉꞌotojaꞌa, nicãrã niwã. \c 23 \s1 Jesú romano masã wiogʉ Pilato tiropʉ níꞌque niꞌi \r (Mt 27.1-2,11-14; Mr 15.1-5; Jn 18.28-38) \p \v 1 Beꞌro nipeꞌtirã wiorã wãꞌcãnʉꞌcã, Jesure Pilato tiropʉ miacãrã niwã. \v 2 Topʉ ejarã weresãrã, aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Ãꞌrĩ ʉ̃sã yarã masãrẽ dojorẽgʉ̃ weemi. Aꞌtiro nimi. “Romano masã wiogʉ warore marĩ wapayewʉasenojõrẽ wapayeticãꞌrõʉaꞌa”, nimi. Apeye quẽꞌrãrẽ “Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristo niꞌi”, nimʉjãmi. Tojo nígʉ̃, “Wiogʉ niꞌi” nisĩꞌrĩgʉ̃, tojo nimi, nicãrã niwã. \p \v 3 Tere tʉꞌogʉ, Pilato Jesure sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Mʉꞌʉta niti judío masã wiogʉ? nicʉ niwĩ. \p Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ nírõnojõta cʉ̃́ta niꞌi, nicʉ niwĩ. \p \v 4 Tojo nicã tʉꞌogʉ, Pilato paꞌia wiorãrẽ, masã topʉ nirã́ nipeꞌtirãrẽ nicʉ niwĩ: \p —Ne cãꞌrõ ãꞌrĩrẽ buꞌiri bocatisaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 5 Na peꞌe tojo nimicã, tutuaro meꞌrã ninemocãrã niwã: \p —Cʉ̃ nipeꞌtirã Judeacjãrãrẽ cʉ̃ buꞌese meꞌrã dojorẽcusiagʉ weemi. Ne waro Galileapʉ tojo weenʉꞌcãcʉ niwĩ. Niꞌcãrõacãrẽ aꞌti macãpʉ nimi majã, nicãrã niwã. \s1 Jesure Herode tiropʉ miaꞌque niꞌi \p \v 6 Pilato “Jesú Galileacjʉ̃ niapʉ” nicã tʉꞌogʉ, ãpẽrãrẽ “¿Nirõta cʉ̃ Galileacjʉ̃ niti?” ni sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ. \v 7 Na “Cʉ̃́ta nimi”, nicãrã niwã. Tere tʉꞌogʉ, Herode tiropʉ cʉ̃rẽ oꞌócʉ niwĩ. Herode Galilea diꞌta wiogʉ nicʉ niwĩ. Titare cʉ̃ quẽꞌrã Jerusalẽ́pʉta nicʉ niwĩ. \v 8 Herode todʉporopʉ Jesú Õꞌacʉ̃ tutuaro meꞌrã weeĩꞌomi nisere tʉꞌocʉ niwĩ. Tere tʉꞌogʉ, yoacã Jesure ĩꞌasĩꞌrĩcʉ nimiwĩ. Cʉ̃ weeĩꞌocã ĩꞌasĩꞌrĩcʉ niwĩ. Tojo weegʉ Jesure ĩꞌagʉ̃, pũrõ eꞌcaticʉ niwĩ. \v 9 Jesure peje sẽrĩtiñaꞌcʉ nimiwĩ. Cʉ̃ peꞌe ne cãꞌrõ yʉꞌtiticʉ niwĩ. \v 10 Cʉ̃ Herode tiropʉre nicã, paꞌia wiorã, Moisé ojaꞌquere buꞌeri masã nicãrã niwã. Na ʉpʉtʉ tutuaro meꞌrã Jesure weresãrã weecãrã niwã. \v 11 Beꞌro Herode cʉ̃ yarã surara meꞌrã Jesure yabi bujicãꞌcãrã niwã. Cʉ̃rẽ bujicãꞌrãtirã, wiorã sãñase suꞌti añusere sãapecãrã niwã. Tojo weetoja, Herode Pilato tiropʉ oꞌócʉ niwĩ tja. \v 12 Titare Pilato Herode meꞌrã todʉporopʉre aꞌmerĩ ĩꞌatimiꞌcãrã na aꞌmesʉꞌacãrã niwã. \s1 Pilato Jesure wẽjẽdutiꞌque niꞌi \r (Mt 27.15-26; Mr 15.6-15; Jn 18.39–19.16) \p \v 13 Beꞌro Pilato paꞌia wiorãrẽ, judío masã wiorãrẽ, nipeꞌtirã masãrẽ neocũucʉ niwĩ. \v 14 Narẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã ãꞌrĩrẽ “Masãrẽ dojorẽcusiagʉ weemi”, niꞌi. Tojo nírã, yʉꞌʉ tiropʉ miiticãrã niapʉ. Yʉꞌʉ mʉsã ĩꞌorõpʉta cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌmiꞌi. Mʉsã ĩꞌacãta mʉsã weresãsere ne cãꞌrõ buꞌiri bocatisaꞌa. \v 15 Herode quẽꞌrã bocaticʉ niami. Tojo weegʉ apaturi cʉ̃rẽ yʉꞌʉ tiro oꞌócʉ niami tja. Mʉsã masĩꞌi, cʉ̃rẽ wẽjẽrõʉaꞌa nisere buꞌiri moomi. \v 16 Tojo weegʉ cʉ̃rẽ tãrãdutitoja, duꞌuwĩrõgʉ̃ti, nicʉ niwĩ Pilato. \p \v 17 Pilato Pascua bosenʉmʉnʉcʉ̃rẽ masã eꞌcaticã ʉagʉ, niꞌcʉ̃ buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ nigʉ̃rẽ duꞌuwĩrõmʉjãcʉ niwĩ. \v 18 Tojo weerã nipeꞌtirã niꞌcãrõ meꞌrã caricũcãrã niwã: \p —Jesure wẽjẽcõꞌaña. Barrabá peꞌere duꞌuwĩrõña, nicãrã niwã. \p \v 19 Cʉ̃ Barrabá Jerusalẽ́cjãrã wiorãrẽ yʉꞌrʉnʉꞌcã, narẽ cõꞌasĩꞌrĩcʉ niwĩ. Te buꞌiri, tojo nicã cʉ̃ masãrẽ wẽjẽꞌque buꞌiri biꞌadʉponoꞌcʉ niwĩ. \v 20 Pilato Jesú peꞌere duꞌuwĩrõsĩꞌrĩcʉ nimiwĩ. Tojo weegʉ masãrẽ apaturi ucũnemocʉ niwĩ tja. \v 21 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, nemorõ caricũcãrã niwã: \p —Curusapʉ cʉ̃rẽ paabiꞌpe wẽjẽña, nicãrã niwã. \p \v 22 Beꞌro iꞌtiati niboro Pilato ninemocʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weegʉ tojo weebosari? Ãꞌrĩ ne cãꞌrõ ñaꞌarõ weeticʉ niami. Ne cʉ̃rẽ wẽjẽrõʉaꞌa nisere buꞌiri bocatisaꞌa. Cʉ̃rẽ tãrãdutitoja, duꞌuwĩrõgʉ̃ti, nicʉ nimiwĩ. \p \v 23 Tojo nicã tʉꞌorã, masã duꞌucũurõ marĩrõ ʉpʉtʉ caricũrã, cʉ̃rẽ curusapʉ paabiꞌpe wẽjẽduticãrã niwã. Na tojo weeyurã, na ʉaꞌquere bocacãrã niwã. \v 24 Tojo weegʉ Pilato na dutisere weecʉ niwĩ. \v 25 Masã duꞌuwĩrõdutigʉre buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ níꞌcʉre duꞌuwĩrõcʉ niwĩ. Cʉ̃ wiorãrẽ macãpʉ yʉꞌrʉnʉꞌcãtjĩagʉ̃, masãrẽ wẽjẽtjĩagʉ̃, ti wiꞌipʉ dujicʉ niwĩ. Jesú peꞌema na ʉaꞌcaronojõta narẽ wiacãꞌcʉ niwĩ. Mʉsã ʉaro weeya nígʉ̃, tojo weecʉ niwĩ. \s1 Jesure curusapʉ paabiꞌpe wẽjẽꞌque niꞌi \r (Mt 27.32-44; Mr 15.21-32; Jn 19.17-27) \p \v 26 Jesure curusapʉ wẽjẽrã waꞌarã na miarĩ cura niꞌcʉ̃ masʉ̃ Simó wãmetigʉ Cirene wãmetiri macãcjʉ̃ cãpũpʉ níꞌcʉ tojatigʉ weecʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ Jesú ya curusare cʉ̃ beꞌro wʉasirutuduticãrã niwã. \p \v 27 Jesure pãjãrã masã sirutucãrã niwã. Numia bʉjawetirã, uti caricũsirutucãrã niwã. \v 28 Jesú narẽ majãmiĩꞌa, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Jerusalẽ́cjãrã numia, yʉꞌʉre utiticãꞌña. Mʉsã basu, tojo nicã mʉsã põꞌrã ye niatje peꞌere utiya. \v 29 Beꞌro mʉsã ñaꞌabutiaro yʉꞌrʉrãsaꞌa. Te nʉmʉrĩrẽ mʉsã aꞌtiro nirãsaꞌa: “Põꞌrã marĩcã, añuyʉꞌrʉaꞌa. Ne niꞌcãti põꞌrãtiñaꞌtirã, ne niꞌcãti miꞌoñaꞌtirã eꞌcatisama”, nirãsaꞌa. \v 30 Titare tojo waꞌacã, masã wẽrĩsĩꞌrĩrã, aꞌtiro nirãsama: “Ʉ̃rʉ̃pagʉ ʉ̃sã buꞌipʉ bʉrʉpeja, wẽjẽña.” Opa buꞌpare aꞌtiro nirãsama: “Ʉ̃sãrẽ ñaꞌarõ weesere cãꞌmotaꞌaya”, nirãsama. \v 31 Yʉꞌʉ masʉ̃ añugʉ̃, buꞌiri moogʉ̃rẽ ñaꞌarõ weecã, buꞌiri cʉorã ñaꞌarã peꞌema totá nemorõ ñaꞌarõ weerãsama, nicʉ niwĩ Jesú. \p \v 32 Ãpẽrãrẽ pʉarã ñaꞌarõ weeri masãrẽ Jesú meꞌrã wẽjẽrãtirã miacãrã niwã. \v 33 Beꞌro “Masã boaweeca dʉpoa” wãmetiropʉ ejacãrã niwã. Topʉ Jesure curusapʉ paabiꞌpenʉꞌcõcãrã niwã. Tojo nicã pʉarã ñaꞌarõ weeri masãrẽ niꞌcʉ̃ diacjʉ̃ peꞌe, apĩrẽ cũpe peꞌe nʉꞌcõcãrã niwã. \v 34 Jesú cʉ̃ pacʉ Õꞌacʉ̃rẽ na curusapʉ paabiꞌpenʉꞌcõca beꞌro aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Pacʉ, ãꞌrãrẽ acobojoya. Na yʉꞌʉre tojo weesere tʉꞌomasĩtima, nicʉ niwĩ. \p Surara cʉ̃ ye suꞌti nimiꞌquere níbocape wapataꞌaꞌcãrãrẽ dʉcawaacãrã niwã. \v 35 Masã topʉ ĩꞌanuꞌcũcãrã niwã. Wiorãpʉta bujicãꞌsãjãrã, Jesure aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Ãpẽrãmarĩcãrẽ yʉꞌrʉowĩ. Diacjʉ̃ta Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristo niꞌi nígʉ̃, niꞌcãrõacã cʉ̃ basu yʉꞌrʉoato, nicãrã niwã. \p \v 36 Surara quẽꞌrã cʉ̃ pʉꞌto waꞌa, bujicãꞌcãrã niwã. Cʉ̃rẽ vino piꞌase meꞌrã morẽꞌquere tĩarã, \v 37 aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Mʉꞌʉ judío masã wiogʉ niꞌi nígʉ̃, mʉꞌʉ basuta yʉꞌrʉoya, nicãrã niwã. \p \v 38 Cʉ̃ dʉpoa buꞌipʉ niꞌcã pjĩ õꞌocãrã niwã. Aꞌtiro ojanoꞌcaro niwʉ̃: “Ãꞌrĩ judío masã wiogʉ nimi”, nicaro niwʉ̃. \p \v 39 Niꞌcʉ̃ masʉ̃ ñaꞌarõ weeꞌcʉ Jesú meꞌrã curusapʉ wãꞌñagʉ̃ Jesure tuꞌticʉ niwĩ. Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —¿Mʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristo niweti? Mʉꞌʉ basu yʉꞌrʉoya. Ʉ̃sã quẽꞌrãrẽ yʉꞌrʉoya, nicʉ niwĩ. \p \v 40 Tojo nicã tʉꞌogʉ, apĩ topʉ cʉ̃ meꞌrã wãꞌñagʉ̃ cʉ̃ meꞌrãcjʉ̃rẽ tuꞌtigʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —¿Mʉꞌʉ Õꞌacʉ̃rẽ uiweti tojo nígʉ̃? Marĩ niꞌcãrõnojõ curusapʉ wẽjẽdutinoꞌcãrã niꞌi. \v 41 Marĩ pũrĩcã queoro marĩ ñaꞌarõ weeꞌquere piꞌeti wapayerã weeꞌe. Cʉ̃ pũrĩcã ne ñaꞌarõ weeticʉ nimiwĩ, nicʉ niwĩ. \p \v 42 Beꞌro Jesure nicʉ niwĩ: \p —Jesú, mʉꞌʉ wiogʉ sãjãgʉ̃, yʉꞌʉre wãcũapa, nicʉ niwĩ. \p \v 43 Jesú cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉrẽ diacjʉ̃ta nigʉ̃ti. Niꞌcãcãta yʉꞌʉ meꞌrã yʉꞌʉ waꞌatjo yʉꞌʉ pacʉ tiro Paraíso wãmetiropʉ nigʉ̃saꞌa, nicʉ niwĩ Jesú. \s1 Jesú cʉ̃ wẽrĩꞌque niꞌi \r (Mt 27.45-56; Mr 15.33-41; Jn 19.28-30; Heb 6.19-20; 10.19-20) \p \v 44-45 Jesú curusapʉ wẽrĩrĩ cura dajaritero nicã mujĩpũ ʉmʉcocjʉ̃ asiticʉ niwĩ. Nipeꞌtiro ti diꞌtapʉ naꞌitĩꞌa waꞌacaro niwʉ̃. Téé ñamicaꞌa tres nicãpʉ naꞌitĩꞌatʉocaro niwʉ̃. Tojo waꞌari cura Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ paꞌia sãjãarõpʉ cãꞌmotaꞌayooca casero deco meꞌrã tʉ̃ꞌrʉ̃yojacaro niwʉ̃. \v 46 Beꞌro Jesú caricũcʉ niwĩ: \p —Pacʉ, ya ejeripõꞌrãrẽ mʉꞌʉrẽ wiaꞌa, nicʉ niwĩ. \p Tojo nitojagʉta, wẽrĩa waꞌacʉ niwĩ. \p \v 47 Surara wiogʉ romano masʉ̃ aꞌte tojo waꞌacã ĩꞌagʉ̃, Õꞌacʉ̃rẽ añurõ wãcũgʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Diacjʉ̃ta ãꞌrĩ ne buꞌiri moogʉ̃ nimiapĩ, nicʉ niwĩ. \p \v 48 Nipeꞌtirã topʉ nirã́ Jesú wẽrĩcã ĩꞌarã, na ye wiꞌseripʉ tojaarã, pũrõ bʉjawetirã, na cutirore paawãꞌcãcãrã niwã. \v 49 Nipeꞌtirã Jesú meꞌrãcjãrã peꞌe, tojo nicã numia Galileapʉ cʉ̃rẽ sirutuꞌcãrã yoaropʉ tojo waꞌasere ĩꞌanuꞌcũbajaqueꞌacãrã niwã. \s1 Jesure na yaaꞌque niꞌi \r (Mt 27.57-61; Mr 15.42-47; Jn 19.38-42) \p \v 50-51 Topʉre niꞌcʉ̃ Judea diꞌtacjʉ̃ Arimatea wãmetiri macãcjʉ̃ José wãmetigʉ nicʉ niwĩ. Cʉ̃ añugʉ̃ queoro weeri masʉ̃ nicʉ niwĩ. Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ wiogʉ sãjãtjere coꞌtecʉ niwĩ. Cʉ̃ quẽꞌrã judío masã wiorã meꞌrãcjʉ̃ wiogʉ nicʉ niwĩ. Tojo nimigʉ̃, cʉ̃ meꞌrãcjãrã Jesure wẽjẽsere tʉꞌsaticʉ niwĩ. \v 52 Jesú wẽ́rĩ́ca beꞌro Pilato tiro Jesú ya upʉre sẽrĩgʉ̃ waꞌacʉ niwĩ. \v 53 Cʉ̃rẽ sẽrĩtoja, curusapʉ nigʉ̃rẽ miidijoo, suꞌtiro añurĩ casero meꞌrã omacʉ niwĩ. Tuꞌajanʉꞌcõ, niꞌcã tuti ʉ̃tãgãpʉ na seꞌéca tutipʉ, ne niꞌcʉ̃rẽ yaanoꞌña marĩrĩ tutipʉ cũuocʉ niwĩ. \v 54 Cʉ̃ tojo weeri nʉmʉ na soose dʉporo apoyuri nʉmʉ nicaro niwʉ̃. Na sooatjo cãꞌrõacã dʉꞌsacaro niwʉ̃. \p \v 55 Numia Jesure Galileapʉ sirutunʉꞌcãꞌcãrã Joseré sirutuwãꞌcãcãrã niwã. Sirutuwãꞌcã, Jesure yááca tutire ĩꞌacãrã niwã. “José ¿deꞌro wee Jesú upʉre cũumiticʉ̃?” ni ĩꞌacãrã niwã. \v 56 Na ĩꞌáca beꞌro wiꞌseripʉ dajarã, ʉꞌmʉtise cʉ̃ upʉre waꞌreatjere apoyucãrã niwã. Tuꞌajanʉꞌcõ, Moisé dutiꞌcaronojõta sauru na soowʉari nʉmʉrẽ soocãrã niwã. \c 24 \s1 Jesú cʉ̃ masãꞌque niꞌi \r (Mt 28.1-10; Mr 16.1-8; Jn 20.1-10) \p \v 1 Maꞌma semana sãjãnʉꞌcãrĩ nʉmʉ soorinʉmʉ nicã numia apaturi Jesure yaaꞌcaropʉ boꞌreacã waro waꞌacãrã niwã. Na ʉꞌmʉtise na apoꞌquere miarã weecãrã niwã. \v 2 Na topʉ ejarã, ti tuti biꞌacaga ʉ̃tãgãjore aperopʉ cũñacã ĩꞌacãrã niwã. \v 3 Tere ĩꞌarã, diacjʉ̃ sãjãacãrã niwã. Topʉ sãjãejarã, ne marĩ wiogʉ Jesú ya upʉre bocaticãrã niwã. \v 4 Tojo weerã “¿Deꞌro waꞌapari cʉ̃rẽ?” ni wãcũcãrã niwã. Na tojo wãcũrĩ cura wãcũña marĩrõ pʉarã ʉmʉa suꞌti asistese sãñaꞌcãrã na tiropʉ bajuanʉꞌcãcãrã niwã. \v 5 Na ʉpʉtʉ ʉcʉa, diꞌtapʉ paamuꞌrĩqueꞌacãrã niwã. Na tojo weecã, ʉmʉa narẽ nicãrã niwã: \p —¿Deꞌro weerã mʉsã boaꞌcãrã nirṍnojõpʉre catigʉre aꞌmati? \v 6 Aꞌtore marĩmi. Cʉ̃ masãtojami. Mʉsãrẽ Galileapʉ nígʉ̃ cʉ̃ ucũꞌquere wãcũña. \v 7 Aꞌtiro niwĩ: “Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ macʉ̃ masʉ̃ weronojõ upʉtigʉ masã ñaꞌarãpʉre oꞌonoꞌgʉ̃saꞌa. Na curusapʉ yʉꞌʉre wẽjẽrãsama. Iꞌtia nʉmʉ beꞌro masãgʉ̃saꞌa”, nimiwĩba, ni werecãrã niwã. \p \v 8 Na tojo nicãpʉta, Jesú cʉ̃ ucũꞌquere wãcũbocacãrã niwã. \v 9 Na masãpepʉ níꞌcãrã tojatarã, Jesú buꞌerã oncere nipeꞌtise na ĩꞌaꞌquere werecãrã niwã. Tojo nicã ãpẽrã Jesure ẽjõpeorã nipeꞌtirãrẽ werecãrã niwã. \v 10 Jesú besecṹúꞌcãrãrẽ queti miaꞌcãrã aꞌticʉrã numia nicãrã niwã: María Magdalena, Juana, apego María Santiago paco, tojo nicã ãpẽrã numia nicãrã niwã. \v 11 Na tojo weremicã, Jesú besecṹúꞌcãrã na weresere ẽjõpeoticãrã niwã. Na nimaꞌasere weronojõ tʉꞌocãrã niwã. \p \v 12 Na tojo weemicã, Pedro peꞌe masãpepʉ ĩꞌagʉ̃ waꞌagʉ, omawãꞌcãcʉ niwĩ. Ti tutipʉ ejagʉ, muꞌrĩqueꞌa, Jesure omaꞌque caserire sumutopʉ tuupeꞌepeoꞌque diaꞌcʉ̃rẽ ĩꞌacʉ niwĩ. Beꞌro tojo waꞌaꞌquere ĩꞌamarĩa, ¿deꞌro waꞌapariba? nígʉ̃, cʉ̃ ya wiꞌipʉ tojaa waꞌacʉ niwĩ. \s1 Emaús wãmetiri macã waꞌari maꞌapʉ Jesú pʉarãrẽ bajuaꞌque niꞌi \r (Mr 16.12-13) \p \v 13 Jesú cʉ̃ masã́ca nʉmʉrẽta pʉarã cʉ̃rẽ ẽjõpeorã na ya macã Emaús wãmetiri macãpʉ maꞌapʉ waꞌarã weecãrã niwã. Jerusalẽ́rẽ wijawãꞌcãcã, Emaúpʉ ejatjo pʉa hora waꞌaro nicaro niwʉ̃. \v 14 Na topʉ waꞌarã, nipeꞌtise Jesure waꞌaꞌquere ucũwãꞌcãcãrã niwã. \v 15 Tere ucũrĩ cura Jesú na tiropʉ eja, na meꞌrã sijawãꞌcãcʉ niwĩ. \v 16 Cʉ̃rẽ ĩꞌamirã, ĩꞌamasĩticãrã niwã. Õꞌacʉ̃ narẽ ĩꞌamasĩcã cãꞌmotaꞌacʉ niwĩ. \v 17 Jesú narẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Mʉsã ñeꞌenojõrẽ ucũwãꞌcãrã weeti? nicʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo nicã, na pũrõ bʉjawetirã, tojanʉꞌcãcãrã niwã. \p \v 18 Niꞌcʉ̃ Cleofas wãmetigʉ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Nipeꞌtirã aꞌte nʉmʉrĩ Jerusalẽ́pʉ waꞌaꞌquere masĩpeꞌticãꞌsama. ¿Mʉꞌʉ niꞌcʉ̃ta ti macãpʉ cãjĩmigʉ̃, tojo waꞌasere masĩticoꞌteati? nicʉ niwĩ. \p \v 19 Cʉ̃ tojo nicã, Jesú narẽ nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro waꞌati? nicʉ niwĩ. \p Cʉ̃rẽ nicãrã niwã: \p —Jesú Nazarecjʉ̃rẽ waꞌaꞌquere ucũrã weeapʉ. Cʉ̃ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ niwĩ. Cʉ̃ Õꞌacʉ̃ ĩꞌorõpʉ, masã ĩꞌorõpʉre cʉ̃ weese, cʉ̃ ucũse meꞌrã tutuayʉꞌrʉamiwĩ. \v 20 Paꞌia wiorã, tojo nicã marĩ wiorã cʉ̃rẽ romano masãrẽ curusapʉ paabiꞌpe wẽjẽdutirã oꞌowã. \v 21 Cʉ̃rẽ “Romano masã dutisere cõꞌagʉ̃, Israe curuacjãrã wiogʉ sãjãgʉ̃́sami”, ni wãcũmiwʉ̃. Apeyema cʉ̃rẽ wẽjẽ́ca beꞌro iꞌtia nʉmʉ waꞌaꞌa. \v 22 Niꞌcãrẽrã numia ʉ̃sã meꞌrãcjãrã na werese meꞌrã ʉ̃sãrẽ ʉcʉacã weeama. Niꞌcãcã boꞌreacã cʉ̃rẽ yaaꞌcaropʉ ejacãrã niama. \v 23 Na cʉ̃ upʉre bocaticãrã niama. Ʉ̃sãrẽ aꞌtiro niama. “Ʉ̃sã quẽꞌese weronojõ Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterã ʉꞌmʉsecjãrãrẽ ĩꞌapʉ. ‘Jesú catimi’, niama”, ni quetiwereama ʉ̃sãrẽ. \v 24 Na tojo wéréca beꞌro ãpẽrã ʉ̃sã meꞌrãcjãrã cʉ̃rẽ yaaꞌcaropʉ ĩꞌarã ejacãrã niama. Na numia níꞌcaronojõta ĩꞌacãrã niama. Jesú peꞌema ĩꞌaticãrã niama, nicãrã niwã. \p \v 25 Tojo nisere tʉꞌogʉ, Jesú narẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã tʉꞌomasĩweꞌe. ¿Noꞌocãꞌrõ yoacã mʉsã Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masã ojaꞌquere ẽjõpeotirã ninuꞌcũrãsari? \v 26 “Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ Cristo cʉ̃ wiogʉ sãjãse dʉporo piꞌetigʉsami”, ni ojacãrã niwã, nicʉ niwĩ. \p \v 27 Beꞌro nipeꞌtise Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩpʉ cʉ̃ ye cjase ucũsere werecʉ niwĩ. Moisé cʉ̃ ojaꞌque meꞌrã werenʉꞌcãcʉ niwĩ. Téé Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masã na ojaꞌque meꞌrã yapatidaꞌreocʉ niwĩ. \p \v 28 Beꞌro na waꞌaro Emaúpʉ ejacã, Jesú ti macãpʉ yʉꞌrʉagʉtigʉ weronojõ weecʉ niwĩ. \v 29 Cʉ̃ tojo weecã ĩꞌarã, cʉ̃rẽ na meꞌrã tojaduticãrã niwã. Aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Ʉ̃sã meꞌrã tojayá. Naꞌiqueꞌa waꞌaro weeꞌe. Ñami ẽjãrõ weeꞌe, nicãrã niwã. \p Tojo weegʉ na meꞌrã tojagʉ, wiꞌipʉ sãjãacʉ niwĩ. \v 30 Beꞌro na meꞌrã baꞌadujigʉ pãgãrẽ mii, Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌocʉ niwĩ. Tuꞌajanʉꞌcõ, dʉcawaa, narẽ oꞌocʉ niwĩ. \v 31 Cʉ̃ tojo weecã ĩꞌarã, na “Jesúta nimi”, ni ĩꞌamasĩcãrã niwã. Na tojo ĩꞌamasĩcãta, cʉ̃ bajudutia waꞌacʉ niwĩ. \v 32 Cʉ̃ bajudutica beꞌro na aꞌmerĩ nicãrã niwã: \p —Marĩ maꞌapʉ aꞌtirã, cʉ̃ Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩ cjasere buꞌecã, añurõ waro tʉꞌoñaꞌsʉ, nicãrã niwã. \p \v 33 Tojo nírãta, maata Jerusalẽ́pʉ majãmitojaa waꞌacãrã niwã. Topʉ tojatarã, Jesú cʉ̃ buꞌerã oncere, ãpẽrã na meꞌrãcjãrã meꞌrã nerẽꞌcãrãrẽ bocaejacãrã niwã. \v 34 Topʉ nerẽꞌcãrã narẽ aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Nirõta marĩ wiogʉ Jesú wẽrĩꞌcʉpʉ nimigʉ̃, masãcʉ niami. Simó Pedro cʉ̃rẽ ĩꞌacʉ niami, nicãrã niwã. \fig Jesú cʉ̃ wẽrĩ masã́ca beꞌro Emaúpʉ pã́ peꞌeri cura na ĩꞌamasĩꞌque niꞌi|alt="Make 120 percent Breaking bread at Emmaus" src="cn01862B.tif" size="col" ref="Lc 24.13-35; Mr 16.12-13" \fig* \p \v 35 Beꞌro na pʉarã Emaús waꞌari maꞌapʉ waꞌaꞌquere, tojo nicã Jesú cʉ̃ pã́ dʉcawaacã, deꞌro wee na ĩꞌamasĩꞌquere werecãrã niwã. \s1 Jesú cʉ̃ buꞌerãrẽ bajuaꞌque niꞌi \r (Mt 28.16-20; Mr 16.14-18; Jn 20.19-23) \p \v 36 Na maꞌapʉ ĩꞌaꞌquere wereri cura Jesú na decopʉ bajuacʉ niwĩ. Narẽ añudutigʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsãrẽ mʉsã ye ejeripõꞌrãrĩpʉ ejerisãjãse niato, nicʉ niwĩ. \p \v 37 Cʉ̃rẽ ĩꞌamarĩa, ʉpʉtʉ uicãrã niwã. Na “Wẽrĩꞌcʉ wãtĩ nisami”, nicãrã nimiwã. \v 38 Cʉ̃ narẽ nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weerã yʉꞌʉre uiti? Mʉsã ¿deꞌro weerã diacjʉ̃ wãcũweti? \v 39 Ĩꞌaña yʉꞌʉ omocãrĩ, yʉꞌʉ dʉꞌpocãrĩrẽ. Yʉꞌʉta niꞌi. Yʉꞌʉre ñeꞌeñaꞌrã aꞌtia. Wẽrĩꞌcʉ wãtĩ mʉsã yʉꞌʉre niꞌcãrõacã ĩꞌarõ weronojõ upʉtitimi, nicʉ niwĩ. \p \v 40 Tojo níca beꞌro cʉ̃ omocãrĩrẽ, cʉ̃ dʉꞌpocãrĩrẽ, na paabiꞌpeꞌque cãmirẽ ĩꞌocʉ niwĩ. \v 41 Na eꞌcati ĩꞌamarĩatjĩarã, ẽjõpeoticãrã niwã yujupʉ. Tojo weegʉ narẽ nicʉ niwĩ: \p —¿Aꞌtore baꞌase marĩti? nicʉ niwĩ. \p \v 42 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, waꞌi sʉsõꞌcʉre cʉ̃rẽ oꞌocãrã niwã. \v 43 Tere ñeꞌe, na ĩꞌorõpʉ baꞌacʉ niwĩ. \v 44 Beꞌro narẽ nicʉ niwĩ: \p —Aꞌte yʉꞌʉre waꞌaꞌquere todʉporo mʉsã meꞌrã nígʉ̃, weremiwʉ̃: “Nipeꞌtise Moisé yʉꞌʉre ojaꞌque, Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masã na ojaꞌque queoro waꞌarosaꞌa”, nimiwʉ̃. “Tojo nicã Salmo wãmetiri pũrĩpʉ na ojaꞌcaronojõta yʉꞌʉre waꞌarosaꞌa”, niwʉ̃, nicʉ niwĩ. \p \v 45 Beꞌro tere narẽ Õꞌacʉ̃ ye queti ojáca pũrĩ cjasere tʉꞌomasĩcã weecʉ niwĩ. \v 46 Narẽ Jesú aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉre aꞌtiro ojanoꞌwʉ̃: “Cristo Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ wẽrĩgʉ̃sami. Iꞌtia nʉmʉ cʉ̃ wẽ́rĩ́ca beꞌro masãgʉ̃sami. \v 47 Cʉ̃ ye queti masãrẽ wẽrĩbosasere nipeꞌtirocjãrãrẽ werenoꞌrõsaꞌa. Jerusalẽ́pʉ meꞌrã weredʉꞌpocã́tinoꞌrõsaꞌa. Aꞌtiro nirãsama: ‘Mʉsã ñaꞌarõ weeꞌquere bʉjaweti dʉcayucã, Õꞌacʉ̃ acobojogʉsami’ ”, ni ojanoꞌwʉ̃. \p \v 48 »Mʉsãta tojo waꞌaꞌquere ĩꞌatjĩarã, “Jesure diacjʉ̃ta waꞌawʉ”, nímasĩꞌi. \v 49 Yʉꞌʉ pacʉ mʉsãrẽ “Espíritu Santure oꞌógʉti”, niwĩ. Cʉ̃ níꞌcaronojõta yʉꞌʉ mʉsãrẽ oꞌógʉti. Espíritu Santu mʉsãpʉre dijatagʉ, ʉꞌmʉse cjase tutuasere oꞌogʉsami. Tojo weerã Jerusalẽ́pʉ cʉ̃ dijaticã, yucueniña yujupʉ, nicʉ niwĩ. \s1 Jesú ʉꞌmʉsepʉ mʉjãaꞌque niꞌi \r (Mr 16.19-20) \p \v 50 Beꞌro Jesú Jerusalẽ́ sumuto Betaniapʉ narẽ miacʉ niwĩ. Topʉ eja, cʉ̃ omocãrĩ sĩomorõ, narẽ “Yʉꞌʉ pacʉ mʉsãrẽ añurõ weeato”, nicʉ niwĩ. \v 51 Tojo nígʉ̃ta, yoacurero mʉjãa, ʉꞌmʉsepʉ miimʉjãa waꞌanoꞌcʉ niwĩ. \v 52 Te beꞌro cʉ̃rẽ eꞌcatipeorãtirã, ejaqueꞌacãrã niwã. Beꞌro pũrõ eꞌcatise meꞌrã Jerusalẽ́pʉre tojaacãrã niwã. \v 53 Na Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌorã, Õꞌacʉ̃ wiꞌipʉ waꞌanuꞌcũcãꞌcãrã niwã. \p Teófilo, mʉꞌʉrẽ tocãꞌrõta ojaꞌa. \p Luca