\id GEN - Tucano (Colombia edition) NT+ [tuoC] -Colombia 2015 (DBL 2015) \h GÉNESIS \toc1 Génesis \toc2 Génesis \toc3 Gn \mt1 Génesis \is1 Aꞌti pũrĩ aꞌtiro weero ojanoꞌpã nise niꞌi \ip Génesis Õꞌacʉ̃ cʉ̃ ucũse ojamʉꞌtãca pũrĩ niꞌi. Ne waro bajua, ninʉꞌcãꞌque cjasere wereri pũrĩ niꞌi. Génesis pʉaro dʉcawatiꞌi. Nimʉꞌtãrõ Õꞌacʉ̃ aꞌti nucũcã, ʉꞌmʉse bajurẽnʉꞌcãꞌque, tojo nicã masãrẽ cʉ̃ bajurẽnʉꞌcãꞌque cjasere wereꞌe. (Capítulos 1–11) \ip Õꞌacʉ̃ Abrahãrẽ “Mʉꞌʉ macʉ̃, mʉꞌʉ põꞌrã, mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarã dia pajiri maa sumuto cjase nucũpori weronojõ pãjãrã nirãsama. Mʉꞌʉ meꞌrã nipeꞌtirã aꞌti nucũcãcjãrãrẽ añurõ waꞌacã weegʉti”, nicʉ niwĩ. Cʉ̃ “Tojo waꞌarosaꞌa” níꞌcaronojõ waꞌa, Abrahã pãrãmi nituriagʉpʉ Jesucristo nimi. \ip Abrahã, Isaa, Jacob, José na catiri ʉmʉco na weesetiꞌquere wereꞌe. Na nima ʉpʉtʉ ucũnoꞌrã Génesipʉre. (Capítulos 12–50) \ip Õꞌacʉ̃ Jacob wãmerẽ Israe dʉcayucʉ niwĩ. Jacob cʉ̃ wãmerẽ dʉcayu, cʉ̃ põꞌrã meꞌrã Israe curuacjãrã nʉꞌcãcãrã niwã. Ti curua nidecotiꞌi yujupʉ. \ip Aꞌti pũrĩ Génesire Moisé ojacʉ niwĩ. \c 1 \s1 Ʉꞌmʉse, aꞌti diꞌtare ne waro Õꞌacʉ̃ cʉ̃ weenʉꞌcãꞌque niꞌi \p \v 1 Ne waro Õꞌacʉ̃ ʉꞌmʉse, tojo nicã diꞌtare bajurẽcʉ niwĩ. \v 2 Titare diꞌta ne bajuticaro niwʉ̃. Tojo weero ne apeyenojõ marĩcaro niwʉ̃. Aco diaꞌcʉ̃ nipeꞌtiropʉ nicaro niwʉ̃. Tojo nicã naꞌitĩꞌarõ nicaro niwʉ̃. Espíritu Santu aco buꞌipʉ wʉʉcusiacʉ niwĩ. \p \v 3 Õꞌacʉ̃ tere ĩꞌagʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Boꞌreyuse niato”, nicʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo nicãta, boꞌreyua waꞌacaro niwʉ̃. \v 4 Te boꞌreyuse añuse nicã ĩꞌagʉ̃, “Añuꞌu”, nicʉ niwĩ. To beꞌro boꞌreyusere dʉcawaacʉ niwĩ. \v 5 Tere dʉcawaagʉ, aꞌtiro wãmeyecʉ niwĩ. Boꞌreyusere “ʉmʉco”, naꞌitĩꞌasere “ñami” wãmeyecʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo níca beꞌro ʉmʉco, ñami nʉꞌcãcaro niwʉ̃. Ticʉseta weecʉ niwĩ Õꞌacʉ̃ ne nʉꞌcãrĩ nʉmʉrẽ. \p \v 6 Tere wééca beꞌro ape nʉmʉ peꞌe, te acore ĩꞌagʉ̃, Õꞌacʉ̃ aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Acore dʉcawaaroʉaꞌa. Apeye ʉꞌmʉsepʉ, apeye nucũcãpʉ tojato”, nicʉ niwĩ. \v 7 Cʉ̃ níꞌcaronojõta acore dʉcawaacʉ niwĩ. Apeye ʉꞌmʉsepʉ, apeye nucũcãpʉ tojacaro niwʉ̃. \v 8 Ʉꞌmʉarõpʉ oꞌmecurari nirõpʉre “ʉꞌmʉse” wãmeyecʉ niwĩ. Aꞌtere weecʉ niwĩ Õꞌacʉ̃, niꞌcã nʉmʉ beꞌro cja nʉmʉrẽ. \p \v 9 Ape nʉmʉrẽ Õꞌacʉ̃ “Diꞌta boposãjã bajuato nígʉ̃, aco ʉꞌmʉse docapʉ nise niꞌcãrõpʉta nerẽato”, nicʉ niwĩ. Cʉ̃ níꞌcaronojõta waꞌacaro niwʉ̃. \v 10 Te boposãjãꞌquere ĩꞌagʉ̃, “diꞌta” wãmeyecʉ niwĩ. Aco niꞌcãrõ meꞌrã nerẽꞌquere “dia pajiri maajo” wãmeyecʉ niwĩ. Õꞌacʉ̃ te cʉ̃ weeꞌquere ĩꞌagʉ̃, “Añuꞌu”, nicʉ niwĩ. \v 11 Te nipeꞌtise añurõ bajucã ĩꞌagʉ̃, “Diꞌtapʉre noꞌo nise pĩꞌrĩato. Noꞌo nipeꞌtise otese cape oꞌosenojõ, tojo nicã yucʉpagʉ nipeꞌtise dʉcatise cape oꞌosenojõ pĩꞌrĩato. Tojo weero te dʉcata pĩꞌrĩturiarosaꞌa”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. Cʉ̃ tojo níꞌcaronojõta waꞌacaro niwʉ̃. \v 12 Diꞌtapʉre noꞌo otese cape cʉosenojõ pĩꞌrĩ, dʉcaticaro niwʉ̃. Tojo nicã pacase yucʉpagʉ quẽꞌrã pĩꞌrĩ, dʉcaticaro niwʉ̃. Aꞌte cʉ̃ weeꞌquere ĩꞌagʉ̃, “Añuꞌu”, nicʉ niwĩ. \v 13 Aꞌtere weecʉ niwĩ Õꞌacʉ̃ pʉa nʉmʉ beꞌro cja nʉmʉrẽ. \p \v 14 Iꞌtia nʉmʉ beꞌro Õꞌacʉ̃ nicʉ niwĩ tja: “Ʉꞌmʉsepʉre sĩꞌose cũurõʉaꞌa. Tojo weecã, ʉmʉcore, ñamirẽ dʉcawaarosaꞌa. Te meꞌrã ĩꞌamasĩnoꞌrõsaꞌa ʉmʉcori, ñamirĩ, cʉ̃ꞌmarĩ, puꞌecʉri waꞌasere. \v 15 Aꞌte diꞌtare sĩꞌoatje ʉꞌmʉsepʉ nirõsaꞌa”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. Cʉ̃ níꞌcaronojõta tojacaro niwʉ̃. \v 16 Tojo weegʉ Õꞌacʉ̃ pʉarã mujĩpũa weecʉ niwĩ. Niꞌcʉ̃ mujĩpũ pajigʉ ʉmʉcore sĩꞌoacjʉre, apĩ cãꞌgʉ̃acã ñamirẽ sĩꞌoacjʉre weecʉ niwĩ. Ñocõa quẽꞌrãrẽ weecʉ niwĩ. \v 17-18 Cʉ̃ aꞌti diꞌtare sĩꞌoato nígʉ̃, narẽ ʉꞌmʉsepʉ cũucʉ niwĩ. Boꞌreyusere, naꞌitĩꞌasere dʉcawaagʉ, tojo weecʉ niwĩ. Te sĩꞌose añuse nicã ĩꞌagʉ̃, “Añuꞌu”, nicʉ niwĩ. \v 19 Aꞌtere weecʉ niwĩ Õꞌacʉ̃ iꞌtia nʉmʉ beꞌro cja nʉmʉrẽ. \p \v 20 Baꞌparitise nʉmʉrĩ beꞌrore Õꞌacʉ̃ apeye bajurẽnemocʉ niwĩ tja. Aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Diapʉre waꞌi, noꞌo nirãnojõ nirãsama. Na pãjãrã masãputirãsama. Tojo nicã ʉꞌmʉarõpʉre mirĩcʉ̃a wʉʉrã nirãsama”, nicʉ niwĩ. \v 21 Cʉ̃ níꞌcaronojõta waꞌacaro niwʉ̃. Pacarã dia pajiri maapʉ nirã́, tojo nicã waꞌi, ãpẽrã nipeꞌtirã diapʉ nirãnojõrẽ, nipeꞌtirã waꞌicʉrã wʉʉrãrẽ bajurẽcʉ niwĩ. Tuꞌajatojanʉꞌcõ, “Añuꞌu”, ni ĩꞌacʉ niwĩ. \p \v 22 Narẽ añurõ waꞌato nígʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Põꞌrãti weetjĩarã, nipeꞌtiropʉ ʉꞌmʉarõpʉ, tojo nicã maarĩpʉre tuuseꞌsanʉꞌcãrã waꞌaya”, nicʉ niwĩ. \p \v 23 Aꞌtere weecʉ niwĩ Õꞌacʉ̃ baꞌparitise nʉmʉrĩ beꞌro cja nʉmʉrẽ. \p \v 24 Niꞌcãmocʉse nʉmʉrĩ beꞌrore Õꞌacʉ̃ aꞌtiro nicʉ niwĩ tja: “Diꞌtapʉre waꞌicʉrãrẽ cũugʉ̃ti. Na nʉcʉ̃cjãrã, ecarã, bʉarã, nucũcãpʉ sĩꞌcõsijarã nirãsama”, nicʉ niwĩ. Cʉ̃ níꞌcaronojõta waꞌacaro niwʉ̃. \v 25 Tojo weegʉ waꞌicʉrã nʉcʉ̃cjãrã, ecarã, bʉarã, nucũcãpʉ sĩꞌcõsijarãrẽ daꞌrecʉ niwĩ. Narẽ ĩꞌagʉ̃, “Añuꞌu”, nicʉ niwĩ. \p \v 26 Cʉ̃ nipeꞌtise wééca beꞌro aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Niꞌcʉ̃ masʉ̃ marĩ weronojõ niseti, bajugʉre daꞌrerã. Tʉꞌomasĩse cʉogʉ nigʉ̃sami. Cʉ̃ waꞌi, mirĩcʉ̃a, waꞌicʉrã ecarã, nʉcʉ̃cjãrã, bʉarã, nucũcãpʉ sĩꞌcõsijarã, nipeꞌtirã aꞌti nucũcãpʉ nirã́ buꞌipʉ dutigʉ nigʉ̃sami”, nicʉ niwĩ. \q1 \v 27 Õꞌacʉ̃ masʉ̃rẽ daꞌregʉ, cʉ̃ weronojõ niseti, bajugʉre weecʉ niwĩ. \q1 Ʉmʉ, numio daꞌrecʉ niwĩ majã. \q1 \v 28 Narẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \q1 “Mʉsãrẽ añurõ waꞌato. \q1 Pãjãrã põꞌrãti masãputiya. \q1 Nipeꞌtiropʉre tuuseꞌsanʉꞌcãña. \q1 Mʉsã aꞌti diꞌta wiorã nirãsaꞌa. \q1 Waꞌire, mirĩcʉ̃arẽ, nipeꞌtirã waꞌicʉrãrẽ dutirãsaꞌa.” \p \v 29 Beꞌro narẽ ninemocʉ niwĩ: “Noꞌo baꞌase otese peri cʉosenojõrẽ, yucʉdʉca dʉcatisenojõrẽ mʉsãrẽ oꞌoꞌo. Te mʉsã baꞌase nirõsaꞌa. \v 30 Apeye quẽꞌrãrẽ, nipeꞌtirã waꞌicʉrã, wʉʉrã, nucũcãpʉ sĩꞌcõsijarã, nipeꞌtirã catise cʉorãnojõ tá, tojo nicã pũrĩ yaꞌsasere baꞌarãsama. Narẽ tere cũuꞌu”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. Cʉ̃ níꞌcaronojõta waꞌacaro niwʉ̃. \p \v 31 Te nipeꞌtise cʉ̃ weeꞌquere weetuꞌajanʉꞌcõ, “Añubutiaꞌa”, ni ĩꞌacʉ niwĩ. Tocãꞌrõta weecʉ niwĩ Õꞌacʉ̃ niꞌcãmocʉse nʉmʉrĩ beꞌro cja nʉmʉrẽ. \c 2 \p \v 1 Ʉꞌmʉse, tojo nicã aꞌti diꞌtare Õꞌacʉ̃ nipeꞌtise cʉ̃ weeꞌquere tuꞌajanʉꞌcõcʉ niwĩ. \v 2 Nitʉori nʉmʉrẽ, cʉ̃ nipeꞌtise wééca beꞌro soocʉ niwĩ majã. \v 3 Tojo weegʉ Õꞌacʉ̃ aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Nitʉori nʉmʉ yʉꞌʉ weemʉꞌtãꞌque nʉmʉrĩ weronojõ nisome. Ya nʉmʉ, yʉꞌʉ soodutiri nʉmʉ nirõsaꞌa. Ti nʉmʉ añurĩ nʉmʉ nirõsaꞌa”, ni cũucʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \p \v 4 Ʉꞌmʉse, diꞌta nipeꞌtise Õꞌacʉ̃ cʉ̃ weeꞌque aꞌtiro weenoꞌcaro niwʉ̃. \s1 Õꞌacʉ̃ ʉmʉrẽ, tojo nicã numiorẽ bajurẽꞌque niꞌi \p Ne waro Õꞌacʉ̃ aꞌti diꞌta, ʉꞌmʉsere wéégʉ, \v 5 maata acoro pejacã weeticʉ niwĩ. Tojo weero ne noꞌo nisenojõ pĩꞌrĩticaro niwʉ̃. Diꞌtare daꞌragʉ quẽꞌrã marĩcʉ niwĩ. \v 6 Tojo nimicã, aco diꞌtapʉ nise wijati, diꞌtare puocaro niwʉ̃. \v 7 Õꞌacʉ̃ masʉ̃rẽ bajurẽgʉ̃, diꞌta meꞌrã daꞌrecʉ niwĩ. Tojo weegʉ cʉ̃rẽ catise oꞌogʉ, ẽꞌquẽapʉ putisãacʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo weecãta, catinʉꞌcãcʉ niwĩ. \p \v 8 Cʉ̃rẽ tojo wééca beꞌro Edẽ́ wãmetiropʉ, Õꞌacʉ̃ niꞌcã wese cʉ̃rẽ daꞌrebosacʉ niwĩ. Mujĩpũ mʉjãtiro peꞌe nicaro niwʉ̃. Topʉ cʉ̃ ʉmʉrẽ, cʉ̃ daꞌreꞌcʉre cũucʉ niwĩ. \v 9 Ti wesepʉ peje yucʉpagʉ añuse baꞌase dʉcatisepagʉre pĩꞌrĩcã weecʉ niwĩ. Tepagʉ añusepagʉ bajucaro niwʉ̃. Ti wese decopʉre pʉagʉ nicaro niwʉ̃. Niꞌcãgʉ̃ catinuꞌcũse oꞌocjʉ nicaro niwʉ̃. Apegʉ peꞌe tʉꞌomasĩsere oꞌocjʉ nicaro niwʉ̃. Tigʉ dʉcare baꞌarã, “Aꞌtiro weese añu niꞌi, aꞌte ñaꞌa niꞌi”, ni tʉꞌomasĩse oꞌocjʉ nicaro niwʉ̃. \p \v 10 Edẽ́pʉre niꞌcã maa nicaro niwʉ̃. Ti wese deco yʉꞌrʉtẽrĩwãꞌcã, baꞌparitise maarĩ dʉcawaticaro niwʉ̃. \v 11 Nimʉꞌtãrĩ maa Pisón wãmeticaro niwʉ̃. Ti maa nipeꞌtiro Havila wãmetiropʉre oꞌmabʉrocaro niwʉ̃. Topʉ peje uru \v 12 añuse nicaro niwʉ̃. Topʉre añuse yucʉ ʉꞌmʉtisepagʉ, tojo nicã ʉ̃tãperi wapabʉjʉse peri ónice wãmetise peri nicaro niwʉ̃. \v 13 Ape maa peꞌe Gihón wãmeticaro niwʉ̃. Ti maa nipeꞌtiro Cus wãmetiri diꞌtare yʉꞌrʉtẽrĩcaro niwʉ̃. \v 14 Ape maa Tigris wãmeticaro niwʉ̃. Ti maa Asiria wãmetiro mujĩpũ mʉjãtiro peꞌe oꞌmabʉrocaro niwʉ̃. Ape maa Éufrates wãmeticaro niwʉ̃. \p \v 15 Õꞌacʉ̃ masʉ̃rẽ ti wesere cṹúgʉ̃, te otesere coꞌtedutigʉ, aꞌtiro ni werecʉ niwĩ: \v 16 “Aꞌti wese cjase nipeꞌtise yucʉdʉcare baꞌagʉsaꞌa, baꞌagʉ peꞌe. \v 17 Tepagʉ waꞌteropʉre niꞌcãgʉ̃ niꞌi. Tigʉ dʉcare baꞌaticãꞌña. Tigʉ añuse, ñaꞌasere masĩse oꞌocjʉ niꞌi. Tigʉ dʉcare baꞌagʉ, ti nʉmʉta wẽrĩgʉ̃saꞌa”, nicʉ niwĩ. \p \v 18 Beꞌro Õꞌacʉ̃ nicʉ niwĩ: “Masʉ̃ niꞌcʉ̃ta nicã, añuweꞌe. Cʉ̃rẽ baꞌpati, weetamuacjore weegʉti”, nicʉ niwĩ. \v 19-20 Õꞌacʉ̃ ne waropʉre waꞌicʉrãrẽ, mirĩcʉ̃arẽ diꞌta meꞌrã daꞌrecʉ niwĩ. Beꞌro narẽ wãme õꞌoato nígʉ̃, masʉ̃ tiropʉ miacʉ niwĩ. Õꞌacʉ̃ cʉ̃ dutiꞌcaronojõta weecʉ niwĩ. Nipeꞌtirã ecarã, mirĩcʉ̃a, waꞌicʉrã nʉcʉ̃cjãrãrẽ wãme õꞌocʉ niwĩ. Tojo weerã cʉ̃ õꞌoꞌque wãme meꞌrã tojacãrã niwã. Ãꞌrã pãjãrã nimicã, ne niꞌcõ cʉ̃rẽ baꞌpati weetamuacjo marĩco niwõ. \v 21 Tojo weegʉ Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ cãrĩyʉꞌrʉcã weecʉ niwĩ. Cʉ̃ cãrĩrĩ cura, niꞌcã paatipaꞌmaca õꞌarẽ miicʉ niwĩ. Miitoja, ti õꞌa cʉ̃ miiꞌcarore añurõ biꞌacãꞌcʉ niwĩ. \v 22 Ti õꞌa meꞌrã cʉ̃rẽ weetamuacjore daꞌrecʉ niwĩ majã. Co numiorẽ daꞌretojanʉꞌcõ, miiti, cʉ̃rẽ ĩꞌocʉ niwĩ. \v 23 Cʉ̃ core ĩꞌagʉ̃, pũrõ eꞌcatise meꞌrã ĩꞌacʉ niwĩ. Tojo weegʉ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p “Aꞌtigo pũrĩcã, ye diꞌi, ya õꞌa meꞌrã daꞌrenoꞌco nimo. Co ʉmʉpʉre miinoꞌco niyugo, ‘numio’ pisunoꞌgõsamo”, nicʉ niwĩ. \fig Adã́, Eva, waꞌicʉrã Edẽ́ wãmetiropʉ níꞌque niꞌi|alt="Adam and Eve with animals" src="CO00604B.TIF" size="span" ref="Gn 2.22–3.1" \fig* \p \v 24 Tojo weegʉ ʉmʉ cʉ̃ pacʉre, cʉ̃ pacore wijagʉsami. Cʉ̃ nʉmo meꞌrã nigʉ̃sami. Na pʉarã niꞌcã upʉ weronojõ nirãsama.\x + \xo 2.24 \xt Mt 19.5; Mr 10.7-8; 1Co 6.16; Ef 5.31\x* \p \v 25 Titapʉre na pʉarã suꞌti marĩrã nicũcãrã niwã. Tojo nimirã, ne bopoyase moocãrã niwã. \c 3 \s1 Ʉmʉ, numio nimʉꞌtãꞌcãrã Õꞌacʉ̃rẽ yʉꞌrʉnʉꞌcãꞌque niꞌi \p \v 1 Ʉmʉ, numio Õꞌacʉ̃ cʉ̃ narẽ weebosáca wesepʉ nicãrã niwã. Topʉ na niseti, na pʉarã nirĩ curare, niꞌcʉ̃ pĩrõ\x + \xo 3.1 \xt Jn 8.44; Ap 12.9\x* numio tiropʉ etacʉ niwĩ. Cʉ̃ nipeꞌtirã waꞌicʉrã yʉꞌrʉoro nisoomeꞌrĩgʉ̃ nicʉ niwĩ. Co tiro etagʉ, core sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Nirõta Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ aꞌtepagʉ dʉcare baꞌadutitiati? nicʉ niwĩ. \p \v 2 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogo, cʉ̃rẽ yʉꞌtico niwõ: \p —Nipeꞌtise aꞌto nisere baꞌadutiami. \v 3 Tojo nimigʉ̃ta, niꞌcãgʉ̃ tepagʉ waꞌtero nicjʉ dʉcare baꞌadutitiami. “Mʉsã tigʉ dʉcare baꞌarã, ñeꞌeñaꞌrã, wẽrĩrãsaꞌa”, niami Õꞌacʉ̃, ni yʉꞌtico niwõ pĩrõrẽ. \p \v 4 Co tojo nicã tʉꞌogʉ, añurõ nisoomeꞌrĩse meꞌrã core nicʉ niwĩ: \p —Wẽrĩsome. \v 5 Õꞌacʉ̃ añurõ masĩsami. Mʉsã te dʉcare baꞌarã, cʉ̃ weronojõ nirãsaꞌa; ñaꞌasere, añusere masĩrãsaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 6 Cʉ̃ tojo nisere tʉꞌogo, co numio peꞌe, tigʉ dʉcare ĩꞌamorõ weeco niwõ. Co ĩꞌacã, tigʉ dʉca añuse waro bajucaro niwʉ̃. “Añurõ ʉꞌsʉasenojõ niꞌi” nígõ, baꞌasĩꞌrĩyʉꞌrʉaco niwõ. Tojo nicã, “Tʉꞌomasĩse cʉogoti”, ni wãcũgõ, tigʉ dʉcare téé, baꞌaco niwõ. Baꞌatojanʉꞌcõ, co marãpʉre oꞌoco niwõ. Cʉ̃ quẽꞌrã baꞌacʉ niwĩ. \v 7 Na tere baꞌáca beꞌro narẽ tʉꞌomasĩse ejacaro niwʉ̃. Tere baꞌatjĩarã, na suꞌti marĩrã nisere tʉꞌomasĩcãrã niwã. Tojo weetjĩarã, higuera wãmeticjʉ pũrĩ meꞌrã mii, dero, cãꞌmotaꞌasĩꞌrĩmicãrã niwã. \p \v 8 Beꞌro na tojo wééca beꞌro ñamicaꞌa mujĩpũ sãjãrĩ cura, Õꞌacʉ̃ ti wesepʉ sijawãꞌcãticã tʉꞌocãrã niwã. Cʉ̃rẽ uirã, yucʉpagʉ waꞌteropʉ duꞌticãrã niwã. \v 9 Tojo weegʉ Õꞌacʉ̃ peꞌe ʉmʉrẽ pisucʉ niwĩ: \p —¿Noꞌopʉ niti mʉꞌʉ? \p \v 10 Cʉ̃ peꞌe Õꞌacʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ wesepʉ sijawãꞌcãticã tʉꞌoapʉ. Yʉꞌʉ peꞌe suꞌti marĩgʉ̃ niasʉ. Tojo weegʉ uigʉ duꞌtiasʉ, ni yʉꞌticʉ niwĩ. \p \v 11 Cʉ̃ tojo nisere tʉogʉ, Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Noa mʉꞌʉrẽ “Suꞌti marĩgʉ̃ niꞌi”, niati? ¿Mʉꞌʉ yucʉdʉca yʉꞌʉ “Baꞌaticãꞌña” níꞌcʉ dʉcare baꞌati? Tere baꞌatigʉ, mʉꞌʉ masĩtiboapã, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ. \p \v 12 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, ʉmʉ cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ yʉꞌʉre baꞌpadaꞌreꞌco yʉꞌʉre tigʉ dʉcare ecamo. Tojo weegʉ baꞌasʉ, ni yʉꞌticʉ niwĩ. \p \v 13 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, co numiorẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Mʉꞌʉ deꞌro weego tojo weeati? \p Co cʉ̃rẽ yʉꞌtico niwõ: \p —Pĩrõ yʉꞌʉre nisooami. Yʉꞌʉ tojo weego baꞌasʉ, ni yʉꞌtico niwõ. \p \v 14 Õꞌacʉ̃ co tojo nicã tʉꞌogʉ, pĩrõrẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ nisooꞌque wapa nipeꞌtirã ãpẽrã waꞌicʉrã nemorõ ñaꞌarõ waꞌagʉsaꞌa. Niꞌcãrõacã meꞌrãta téé noꞌo mʉꞌʉ catiro põtẽorõ diꞌtapʉ sĩꞌcõsijagʉsaꞌa. Tojo sĩꞌcõsijagʉ, diꞌtare baꞌagʉsaꞌa. \v 15 Numio mʉꞌʉrẽ ne ĩꞌasĩꞌrĩtigosamo. Co põꞌrã, co pãrãmerã nituriarã quẽꞌrã mejãrõta weerãsama. Niꞌcãcã meꞌrã aꞌmerĩ ĩꞌatuꞌtinʉꞌcãrãsaꞌa. Mʉꞌʉ, co macʉ̃ ya dʉꞌpodiare cũꞌrĩgʉ̃saꞌa. Cʉ̃ peꞌe mʉꞌʉ dʉpoare ʉꞌtamʉtõgʉ̃sami, ni werecʉ niwĩ. \p \v 16 Cʉ̃rẽ tojo nitoja, numio peꞌere aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ yʉꞌrʉnʉꞌcãꞌque buꞌiri wĩꞌmagʉ̃rẽ ñeꞌegõtigo, pũrõ piꞌetigosaꞌa. Tojo põꞌrãti, pũrĩnoꞌmigõ, mʉꞌʉ marãpʉ meꞌrã nisĩꞌrĩgõsaꞌa. Cʉ̃ peꞌe mʉꞌʉ wiogʉ weronojõ nigʉ̃sami, nicʉ niwĩ. \p \v 17-18 Core tojo nituꞌajanʉꞌcõ, co marãpʉ peꞌere aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ nʉmo co ucũsere tʉꞌo ẽjõpeotjĩagʉ̃, yʉꞌʉ baꞌadutitiꞌquere baꞌaꞌque buꞌiri, mʉꞌʉ pũrõ piꞌetise meꞌrã daꞌra, baꞌasere bocagʉsaꞌa. Niꞌcãcã meꞌrãta ʉpʉtʉ daꞌratjĩagʉ̃, piꞌetinʉꞌcãgʉ̃saꞌa. Téé wẽrĩgʉ̃pʉ tojo weetʉogʉsaꞌa. Mʉꞌʉ yʉꞌʉre yʉꞌrʉnʉꞌcãꞌque buꞌiri nipeꞌtiro diꞌtapʉre ñaꞌase pĩꞌrĩrõsaꞌa. Pota, tá, apeye peje ñaꞌase pĩꞌrĩnemorõsaꞌa. Tojo nicã nʉcʉ̃ cjase otetisenojõrẽ baꞌarãsaꞌa. \v 19 Baꞌasere aꞌmagʉ̃, mʉꞌʉ pũrõ asituuase meꞌrã daꞌragʉsaꞌa. Téé wẽrĩgʉ̃pʉ soogʉsaꞌa. Mʉꞌʉ diꞌta meꞌrã weenoꞌcʉ niꞌi. Tojo weegʉ mʉꞌʉ wẽrĩgʉ̃, diꞌtata apaturi dojogʉsaꞌa, ni werecʉ niwĩ Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ. \p \v 20 Adã́ cʉ̃ nʉmorẽ Eva wãme õꞌocʉ niwĩ. “Co nipeꞌtirã paco nigõsamo,” nígʉ̃, tojo wãme õꞌocʉ niwĩ. \p \v 21 Beꞌro Õꞌacʉ̃ narẽ na suꞌti sãñatjere weebosacʉ niwĩ. Waꞌicʉrã caseri meꞌrã weecʉ niwĩ. \v 22 Tojo wee, Õꞌacʉ̃ aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Ãꞌrĩ yʉꞌʉ dutisere yʉꞌrʉnʉꞌcãtjĩagʉ̃, marĩ weronojõ añuse, ñaꞌasere tʉꞌomasĩgʉ̃ waꞌami. Cʉ̃ apegʉ catinuꞌcũsere oꞌocjʉ dʉcare baꞌacã, ñaꞌa nibosaꞌa. Cʉ̃ tere baꞌagʉ pũrĩcã, catinuꞌcũcãꞌbosami”, nicʉ niwĩ. \p \v 23 Tojo weegʉ cʉ̃rẽ apesepʉ wĩorẽcʉ niwĩ. Cʉ̃, cʉ̃rẽ cũumiꞌcarore nidutiticʉ niwĩ majã. Ne waro añurõpʉ Edẽ́pʉ nimiꞌcʉre cõꞌawĩrõcãꞌcʉ niwĩ. Cʉ̃ diꞌta meꞌrã daꞌrenoꞌcʉre baꞌasere aꞌmagʉ̃, diꞌtareta daꞌraduticʉ niwĩ. \p \v 24 Õꞌacʉ̃ Adã́, Evare cõꞌawĩrõca beꞌro na catinuꞌcũsere oꞌocjʉ dʉcare baꞌabosama nígʉ̃, ʉꞌmʉsecjãrã Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterãrẽ Edẽ́ mujĩpũ mʉjãtiro peꞌere coꞌtedutigʉ cũucʉ niwĩ. Tojo nicã cʉ̃ diꞌpjĩ pajiri pjĩ pecameꞌe weronojõ ʉ̃jʉ̃, sʉtʉanuꞌcũrĩ pjĩrẽ cũucʉ niwĩ. Ne niꞌcʉ̃ catinuꞌcũse cʉocjʉ tiropʉ ejaticãꞌto nígʉ̃, tojo weecʉ niwĩ. \fig |alt="Adam , Eve and flaming sword and angels" src="CO00610B.TIF" size="col" ref="Gn 3.22-24" \fig* \c 4 \s1 Caĩ́, tojo nicã cʉ̃ acabiji Abel ye cjase niꞌi \p \v 1 Beꞌro Adã́, Eva añurĩ wese Edẽ́pʉ níꞌcãrã na wijáca beꞌro aperopʉ waꞌacãrã niwã. Topʉ Adã́ cʉ̃ nʉmo meꞌrã nicʉ niwĩ. Tojo weego nijĩpaco tojaco niwõ. Beꞌro niꞌcʉ̃ wĩꞌmagʉ̃ wʉaco niwõ. Cʉ̃rẽ Caĩ́ wãme õꞌocãrã niwã. Cʉ̃ bajuacã ĩꞌagõ, Eva, “Õꞌacʉ̃ weetamuse meꞌrã yʉꞌʉ wĩꞌmagʉ̃rẽ wʉapʉ”, nico niwõ. \v 2 Beꞌro apaturi Eva apĩ wĩꞌmagʉ̃ wʉaco niwõ. Cʉ̃ wãmeticʉ niwĩ Abel. Cʉ̃ Abel, Caĩ́ acabiji nicʉ niwĩ. Na pʉarã bʉcʉa weetjĩarã, nanʉcʉ̃ daꞌrase cʉocãrã niwã. Abel oveja coꞌtegʉ nicʉ niwĩ. Cʉ̃ maꞌmi Caĩ́ peꞌe otesere oteri masʉ̃ nicʉ niwĩ. \p \v 3 Yoáca beꞌro Caĩ́ niꞌcã nʉmʉ cʉ̃ daꞌrase cjasere Õꞌacʉ̃rẽ oꞌogʉ waꞌacʉ niwĩ. \v 4 Cʉ̃ acabiji Abel quẽꞌrã cʉ̃ daꞌrasere miacʉ niwĩ. Cʉ̃ yarã oveja ne põꞌrãtiꞌcãrã añurãrẽ miacʉ niwĩ. Õꞌacʉ̃ Abere, cʉ̃ miaꞌquere añurõ eꞌcatise meꞌrã ĩꞌacʉ niwĩ. \v 5 Cʉ̃ maꞌmi Caĩ́ peꞌere, cʉ̃ miaꞌquere Õꞌacʉ̃ tʉꞌsaticʉ niwĩ. Tojo weegʉ Caĩ́ ua waꞌacʉ niwĩ. \v 6 Cʉ̃ tojo uacã ĩꞌagʉ̃, Õꞌacʉ̃ Caĩrẽ́ aꞌtiro nicʉ niwĩ: “¿Deꞌro weegʉ mʉꞌʉ uati? \v 7 Mʉꞌʉ añurõ weecã, eꞌcatise meꞌrã mʉꞌʉrẽ ĩꞌagʉ̃saꞌa. Añurõ weetigʉ pũrĩcã, ñaꞌarõ nisetinuꞌcũgʉ̃saꞌa. Tojo weegʉ mʉꞌʉ ñaꞌarõ weesĩꞌrĩsere tojo tʉꞌoñaꞌa, wãcũtutuaya”, ni werecʉ niwĩ Õꞌacʉ̃ Caĩrẽ́. \p \v 8 Beꞌro niꞌcã nʉmʉ Caĩ́ cʉ̃ acabiji Abere, “Teꞌa cãpũpʉ sijarã”, nicʉ niwĩ. To cãpũpʉ na pʉarã nírã, Caĩ́ peꞌe cʉ̃ acabijire wẽjẽcãꞌcʉ niwĩ. \v 9 Õꞌacʉ̃ cʉ̃ tojo weecã ĩꞌagʉ̃, Caĩrẽ́ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —¿Mʉꞌʉ acabiji Abel noꞌopʉ niti? nicʉ niwĩ. \p Caĩ́ cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Masĩtisaꞌa. Cʉ̃rẽ coꞌtegʉ mejẽta niꞌi, ni yʉꞌticʉ niwĩ. \fig |alt="Cain about to attack Abel" src="CO00617B.TIF" size="col" ref="Gn 4.8-9" \fig* \p \v 10 Cʉ̃ tojo yʉꞌticã tʉꞌogʉ, Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weegʉ mʉꞌʉ acabijire wẽjẽati? Mʉꞌʉ acabiji ye dí diꞌtapʉ yʉꞌʉre pisu caricũcũñarõ weronojõ niꞌi. \v 11 Tojo weegʉ mʉꞌʉ acabijire wẽjẽꞌque buꞌiri mʉꞌʉrẽ ñaꞌarõ waꞌarosaꞌa. Piꞌeti, bajaqueꞌatinuꞌcũgʉ̃saꞌa. Cʉ̃rẽ wẽjẽcã, cʉ̃ ye dí diꞌtapʉ siꞌbisãjã waꞌapʉ. Tojo weegʉ niꞌcãrõacãrẽ aꞌti diꞌtare cõꞌawĩrõnoꞌgʉ̃saꞌa. \v 12 Mʉꞌʉ otecã, ne dʉca marĩrõsaꞌa. Sooro marĩrõ nipeꞌtiropʉ sijabajaqueꞌatigʉ nigʉ̃saꞌa, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃ Caĩrẽ́. \p \v 13 Caĩ́ cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ yʉꞌʉre to cãꞌrõjo buꞌiri daꞌrecã, ne põtẽosome. \v 14 Niꞌcãcã yʉꞌʉre aꞌti diꞌta nimiꞌcʉre cõꞌabutiaꞌa. Tojo weegʉ mʉꞌʉ ĩꞌorõpʉre nisome. Sooro marĩrõ nipeꞌtiropʉre sijabajaqueꞌatigʉsaꞌa. Tojo weecãma, noꞌo yʉꞌʉre bocaejagʉ wẽjẽgʉ̃sami, ni yʉꞌticʉ niwĩ Caĩ́ Õꞌacʉ̃rẽ. \p \v 15 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Õꞌacʉ̃ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Noꞌo mʉꞌʉrẽ bocaeja wẽjẽgʉ̃nojõ sietetiri mʉꞌʉrẽ buꞌiri daꞌrero nemorõ daꞌrenoꞌgʉ̃sami, nicʉ niwĩ. Tojo weegʉ Õꞌacʉ̃ Caĩrẽ́ wẽjẽticãꞌto nígʉ̃, cʉ̃ upʉpʉre apeyenojõ ojaõꞌocʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ ĩꞌamasĩ, wẽjẽticãꞌto nígʉ̃, tojo weecʉ niwĩ. \v 16 Tojo weegʉ, Caĩ́ Õꞌacʉ̃ ĩꞌorõpʉ nimiꞌcʉ wija waꞌacʉ niwĩ. Nod\f + \fr 4.16 \ft Nod “sijabajaqueꞌatise” nisĩꞌrĩrõ weeꞌe.\f* wãmetiropʉ, Edẽ́ mujĩpũ mʉjãtiro peꞌe nirõpʉ niseticʉ niwĩ majã. \s1 Caĩ́ pãrãmerã nituriarã nise niꞌi \p \v 17 Caĩ́ yoáca beꞌro nʉmotia waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃ nʉmo meꞌrã nicʉ niwĩ. Tojo weego co nijĩpaco tojaco niwõ. Beꞌro niꞌcʉ̃ wĩꞌmagʉ̃ wʉaco niwõ. Cʉ̃ wãmeticʉ niwĩ Enoc. Titare Caĩ́ niꞌcã macã daꞌrecʉ niwĩ. Ti macãrẽ Enoc wãmeyecʉ niwĩ. Cʉ̃ macʉ̃ nimʉꞌtãgʉ̃ ye wãme weronojõ õꞌocʉ niwĩ. \v 18 Enoc, Irad pacʉ nicʉ niwĩ. Irata Mehujael pacʉ nicʉ niwĩ. Mehujaeta Metusael pacʉ nicʉ niwĩ. Metusael Lamec pacʉ nicʉ niwĩ. \v 19 Cʉ̃, Lamec pʉarã numia nʉmoticʉ niwĩ. Niꞌcõ Ada wãmetico niwõ, apego Zila. \v 20 Ada niꞌcʉ̃ põꞌrãtico niwõ. Cʉ̃ Jabal wãmeticʉ niwĩ. Cʉ̃ pãrãmerã nituriarã wecʉa cʉorã nicãrã niwã. Na sijari masã nitjĩarã, suꞌti caseri meꞌrã weeꞌque wiꞌserire cʉocũcãrã niwã. \v 21 Jabal acabiji Jubal wãmeticʉ niwĩ. Cʉ̃ Jubal pãrãmerã nituriarã wẽopawʉ putirã, bʉapʉ̃tẽrĩ masã nicũcãrã niwã. \v 22 Apego Lamec nʉmo Zila wãmetigo niꞌcʉ̃ põꞌrãtico niwõ. Tubal-caĩ́ wãmetigʉ cõme, tojo nicã bronce wãmetise meꞌrã apeyenojõ daꞌrecũcʉ niwĩ. Cʉ̃ niꞌcõ acabijoticʉ niwĩ. Co Naama wãmetico niwõ. \p \v 23 Niꞌcã nʉmʉ Lamec cʉ̃ nʉmosãnumiarẽ, Ada, Zilare aꞌtiro nicʉ niwĩ: \q1 “Yʉꞌʉ ucũsere añurõ tʉꞌoya. \q1 Yʉꞌʉre cãmidaꞌrese wapa niꞌcʉ̃ ʉmʉrẽ wẽjẽcãꞌpʉ. \q1 Niꞌcʉ̃ maꞌmʉrẽ yʉꞌʉre paase wapa mejãrõta weeapʉ. \q1 \v 24 ‘Caĩrẽ́ wẽjẽgʉ̃nojõ sietetiri cʉ̃rẽ aꞌmenoꞌgʉ̃sami’, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \q1 Yʉꞌʉ peꞌema setenta y sietetiri aꞌmenoꞌrõsaꞌa”, nicʉ niwĩ. \s1 Set, tojo nicã cʉ̃ macʉ̃ Enós ye cjase niꞌi \p \v 25 Adã́ apaturi cʉ̃ nʉmo meꞌrã nicʉ niwĩ tja. Tojo weego co niꞌcʉ̃ wĩꞌmagʉ̃ wʉaco niwõ. Cʉ̃ bajuacã ĩꞌagõ, cʉ̃rẽ Set wãme õꞌoco niwõ. “Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre oꞌomi” nígõ, tojo weeco niwõ. “Õꞌacʉ̃ ãꞌrĩ, Caĩ́ wẽjẽꞌcʉ Abere dʉcayugʉre yʉꞌʉre oꞌomi”, nico niwõ. \p \v 26 Beꞌro cʉ̃ Set quẽꞌrã bʉcʉa, nʉmoticʉ niwĩ. Cʉ̃ nʉmo niꞌcʉ̃ põꞌrãtico niwõ. Cʉ̃rẽ Enós wãme õꞌocʉ niwĩ. Cʉ̃ bajuáca beꞌro masã Õꞌacʉ̃rẽ “Ʉ̃sã wiogʉ niꞌi” ni ẽjõpeo, sẽrĩnʉꞌcãcãrã niwã. \c 5 \s1 Adã́ põꞌrã nituriarã ye cjase niꞌi \p \v 1 Aꞌte Adã́ põꞌrã nituriarã ye queti ojaꞌque niꞌi. \p Ne waro Õꞌacʉ̃ masʉ̃rẽ wéégʉ, cʉ̃ weronojõ bajugʉta weecʉ niwĩ. \v 2 Ʉmʉ, numio weecʉ niwĩ. Narẽ bajurẽgʉ̃, “Ãꞌrã masã nima; narẽ añurõ waꞌato” ni, cũucʉ niwĩ.\x + \xo 5.2 \xt Mt 19.4; Mr 10.6\x* \p \v 3 Adã́ ciento treinta cʉ̃ꞌmarĩ cʉogʉ, niꞌcʉ̃ cʉ̃ weronojõ bajugʉ macʉ̃ticʉ niwĩ. Cʉ̃ wĩꞌmagʉ̃rẽ Set wãme õꞌocʉ niwĩ. \v 4 Set bajuáca beꞌrore Adã́ ochocientos cʉ̃ꞌmarĩ catinemocʉ niwĩ. Tojo weegʉ pãjãrã ʉmʉa, numia põꞌrãtinemocʉ niwĩ. \v 5 Nipeꞌtise cʉ̃ꞌmarĩ catigʉ, novecientos treinta cʉ̃ꞌmarĩ caticʉ niwĩ. Ticʉse cʉ̃ꞌmarĩ cʉogʉ, Adã́ wẽrĩcʉ niwĩ. \p \v 6 Adã́ macʉ̃ Set niꞌcʉ̃ macʉ̃ticʉ niwĩ. Cʉ̃ wĩꞌmagʉ̃rẽ Enós wãme õꞌocʉ niwĩ. Cʉ̃ macʉ̃ Enós bajuácaterore ciento cinco cʉ̃ꞌmarĩ cʉocʉ niwĩ. \v 7 Cʉ̃ bajuáca beꞌrore Set ochocientos siete cʉ̃ꞌmarĩ catinemocʉ niwĩ. Cʉ̃ ʉmʉa, numia põꞌrãtinemocʉ niwĩ. \v 8 Set novecientos doce cʉ̃ꞌmarĩ cʉogʉ, wẽrĩcʉ niwĩ. \p \v 9 Cʉ̃ macʉ̃ Enós, Cainán wãmetigʉre macʉ̃ticʉ niwĩ. Cainán bajuácaterore Enós noventa cʉ̃ꞌmarĩ cʉocʉ niwĩ. \v 10 Beꞌro Enós ochocientos quince cʉ̃ꞌmarĩ catinemocʉ niwĩ. Te cʉ̃ꞌmarĩrẽ ʉmʉa, numia põꞌrãtinemocʉ niwĩ. \v 11 Enós novecientos cinco cʉ̃ꞌmarĩ cʉogʉ, wẽrĩcʉ niwĩ. \p \v 12 Enós macʉ̃ Cainán Mahalaleel wãmetigʉre macʉ̃ticʉ niwĩ. Mahalaleel bajuácaterore Cainán setenta cʉ̃ꞌmarĩ cʉocʉ niwĩ. \v 13 Cainán ochocientos cuarenta cʉ̃ꞌmarĩ catinemocʉ niwĩ. Ticʉse cʉ̃ꞌmarĩ cʉogʉ, ʉmʉa, numia põꞌrãtinemocʉ niwĩ. \v 14 Cainán novecientos diez cʉ̃ꞌmarĩ cʉogʉ, wẽrĩcʉ niwĩ. \p \v 15 Cainán macʉ̃ Mahalaleel Jared wãmetigʉre macʉ̃ticʉ niwĩ. Jared bajuácaterore Mahalaleel sesenta y cinco cʉ̃ꞌmarĩ cʉocʉ niwĩ. \v 16 Beꞌro te cʉ̃ꞌmarĩ beꞌrore ochocientos treinta cʉ̃ꞌmarĩ catinemocʉ niwĩ. Pãjãrã ʉmʉa, numia põꞌrãtinemocʉ niwĩ. \v 17 Mahalaleel ochocientos noventa y cinco cʉ̃ꞌmarĩ cʉogʉ, wẽrĩcʉ niwĩ. \p \v 18 Jared quẽꞌrã Enoc wãmetigʉre macʉ̃ticʉ niwĩ. Enoc bajuácaterore Jared ciento sesenta y dos cʉ̃ꞌmarĩ cʉocʉ niwĩ. \v 19 Beꞌro pãjãrã ʉmʉa, numia põꞌrãtinemocʉ niwĩ. Ochocientos cʉ̃ꞌmarĩ catinemocʉ niwĩ. \v 20 Jared novecientos sesenta y dos cʉ̃ꞌmarĩ cʉogʉ, wẽrĩcʉ niwĩ. \p \v 21 Beꞌro Jared macʉ̃ Enoc, Matusalén wãmetigʉre macʉ̃ticʉ niwĩ. Cʉ̃ macʉ̃ Matusalén bajuácaterore sesenta y cinco cʉ̃ꞌmarĩ cʉocʉ niwĩ. \v 22 Enoc Õꞌacʉ̃ meꞌrã añurõ niseti, cʉ̃ ʉaro weecʉ niwĩ. Cʉ̃ macʉ̃ Matusalén bajuáca beꞌrore Enoc trescientos cʉ̃ꞌmarĩ catinemocʉ niwĩ. Ãpẽrã ʉmʉa, numia põꞌrãtinemocʉ niwĩ. \v 23 Enoc trescientos sesenta y cinco cʉ̃ꞌmarĩ caticʉ niwĩ. \v 24 Cʉ̃ Õꞌacʉ̃ dutise weegʉ́ nitjĩagʉ̃, wẽrĩticʉ niwĩ. Niꞌcã nʉmʉ bajudutia waꞌacʉ niwĩ. Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ mia waꞌacʉ niwĩ. \p \v 25 Enoc macʉ̃ Matusalén Lamec wãmetigʉre macʉ̃ticʉ niwĩ. Lamec bajuácaterore Matusalén ciento ochenta y siete cʉ̃ꞌmarĩ cʉocʉ niwĩ. \v 26 Beꞌro setecientos ochenta y siete cʉ̃ꞌmarĩ catinemocʉ niwĩ. Te cʉ̃ꞌmarĩrẽ ʉmʉa, numia põꞌrãtinemocʉ niwĩ. \v 27 Matusalén cʉ̃ novecientos sesenta y nueve cʉ̃ꞌmarĩ cʉogʉ, wẽrĩcʉ niwĩ. \p \v 28 Beꞌro Matusalén macʉ̃ Lamec ciento ochenta y dos cʉ̃ꞌmarĩ cʉogʉ, macʉ̃ticʉ niwĩ. \v 29 Cʉ̃ macʉ̃rẽ Noé\f + \fr 5.29 \ft Hebreo ye meꞌrã “Noé” nírõ, “soose” nisĩꞌrĩrõ weronojõ bʉsʉsaꞌa.\f* wãme õꞌogʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Õꞌacʉ̃, ‘Diꞌtapʉre peje ñaꞌase, tá, pota pĩꞌrĩrõsaꞌa’, nicʉ niwĩ. Tojo weerã marĩ baꞌasere aꞌmarã, pũrõ piꞌetise meꞌrã diꞌtare daꞌraꞌa. Ãꞌrĩ yʉꞌʉ macʉ̃ meꞌrã marĩ soose bocarãsaꞌa”, nicʉ niwĩ Lamec. \v 30-31 Noé bajuáca beꞌrore Lamec quinientos noventa y cinco cʉ̃ꞌmarĩ catinemocʉ niwĩ. Te cʉ̃ꞌmarĩrẽ ãpẽrã ʉmʉa, numia põꞌrãtinemocʉ niwĩ. Lamec setecientos setenta y siete cʉ̃ꞌmarĩ cʉogʉ, wẽrĩcʉ niwĩ. \p \v 32 Beꞌro cʉ̃ macʉ̃ Noé quinientos cʉ̃ꞌmarĩ cʉóca beꞌro, cʉ̃ põꞌrã Sẽ, Cã, Jafet bajuacãrã niwã. \c 6 \s1 Masã aꞌti ʉmʉcocjãrã na ñaꞌarõ weesetiꞌque niꞌi \p \v 1 Titare masã aꞌti diꞌtapʉre pãjãrã waro masãputicãrã niwã. Na põꞌrã numia añubutiarã numia nicãrã niwã. \v 2 Õꞌacʉ̃ yarã nimiꞌcãrã na numiarẽ ĩꞌarã, “Añubutiarã numia nima”, ni ĩꞌacãrã niwã. Tojo weerã nanʉcʉ̃ noꞌo na ʉagore, na tʉꞌsagore nʉmoticũcãrã niwã. \v 3 Õꞌacʉ̃ peꞌe aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Yʉꞌʉ masãrẽ aꞌti nucũcãpʉ catinuꞌcũcã weesome. Na boacjãrã diaꞌcʉ̃ nima. Ciento veinte cʉ̃ꞌmarĩta catirãsama”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \p \v 4 Titare Õꞌacʉ̃ yarã nimiꞌcãrã, na masã põꞌrã numia meꞌrã nʉmoticã, na põꞌrã pacarã waro, tutuarã nicãrã niwã. Beꞌropʉ quẽꞌrãrẽ na pãrãmerã nituriarã pacarã nicãrã niwã. Dʉporocjãrã narẽ ucũrã, “Nipeꞌtirã ãpẽrã masã yʉꞌrʉoro tutuarã, tʉꞌomasĩrã nima”, nicãrã niwã. \p \v 5-7 Titare masã ñaꞌabutiaro weeseticãrã niwã. Ñaꞌarõ weese diaꞌcʉ̃rẽ wãcũcãrã niwã. Õꞌacʉ̃ na tojo weeseticã ĩꞌagʉ̃, narẽ ne tʉꞌsaticʉ niwĩ. “Yʉꞌʉ masãrẽ weeticã, añubopã”, ni wãcũcʉ niwĩ. Tojo ni, pũrõ bʉjawetise meꞌrã aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Masã yʉꞌʉ weemiꞌcãrãrẽ cõꞌapeꞌocʉ̃ti. Tojo nicã waꞌicʉrã, nucũcãpʉ nirã́, wʉʉrã, nipeꞌtirãrẽ cõꞌapeꞌocʉ̃ti. Yʉꞌʉ pũrõ bʉjawetiꞌi. Yʉꞌʉ narẽ weeticã, añubopã”, nicʉ niwĩ. \p \v 8 Tojo nimigʉ̃, Noé cʉ̃ añurõ weesetisere ĩꞌagʉ̃, cʉ̃ meꞌrã pũrõ eꞌcaticʉ niwĩ. \s1 Õꞌacʉ̃ Noerẽ́ yucʉsʉ pajipjʉ cʉ̃ weedutiꞌque niꞌi \p \v 9 Aꞌte Noé ye queti niꞌi. \p Noé añugʉ̃ nicʉ niwĩ. Õꞌacʉ̃ cʉ̃ dutíꞌcaronojõta weeseticʉ niwĩ. Masã nipeꞌtirã waꞌteropʉre cʉ̃ diaꞌcʉ̃ Õꞌacʉ̃ ʉaronojõ niseticʉ niwĩ. \v 10 Noé iꞌtiarã põꞌrãticʉ niwĩ. Sẽ, Cã, Jafet wãmeticãrã niwã. \fig Noé, cʉ̃ põꞌrã ʉmʉa meꞌrã yucʉsʉ pajipjʉre daꞌrenʉꞌcãꞌque niꞌi|alt="Building of ark" src="CO00625B.TIF" size="col" ref="Gn 6.14-22" \fig* \p \v 11 Ãpẽrã masã peꞌe Õꞌacʉ̃ ĩꞌacã peꞌema, ñaꞌase diaꞌcʉ̃ weecãrã niwã. Aꞌmewẽjẽse yʉꞌrʉa waꞌacaro niwʉ̃. \v 12 Masã nipeꞌtirã ñaꞌarõ weesetirã diaꞌcʉ̃ nicãrã niwã. Na tojo weesetisere ĩꞌagʉ̃, \v 13 Õꞌacʉ̃ Noerẽ́ aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Yʉꞌʉ nipeꞌtirã masãrẽ cõꞌapeꞌocʉ̃ti. Na basu ñaꞌarõ weecã, aꞌti ʉmʉcopʉre aꞌmewẽjẽse yʉꞌrʉmajã waꞌaꞌa. Tojo weegʉ masã, diꞌtare miopeꞌocʉ̃ti. \v 14 Tojo weegʉ mʉꞌʉ aꞌtiro weeya. Yucʉsʉ pajipjʉjo weeya. Yucʉgʉ añucjʉ cjasere mii, aꞌmedoꞌoya. Tiwʉ poꞌpeapʉre peje tucũrĩ weeya. Aco sãjãrĩ nígʉ̃, buꞌire, poꞌpeapʉ quẽꞌrãrẽ ope meꞌrã añurõ biꞌaya. \v 15 Aꞌtocãꞌrõ pajipjʉ weeya. Ciento treinta y cinco metro yoapjʉ nirõsaꞌa. Eꞌsaro peꞌe veintidos metro, ape metro deco nirõsaꞌa. Ʉꞌmʉarõ peꞌema trece metro, ape metro deco ʉꞌmʉapjʉ nirõsaꞌa. \v 16 Iꞌtia casatipjʉ weeya. Tiwʉ dʉposãrĩpʉre añurõ moꞌaña. To moꞌaꞌcaro docare boꞌreyuse sãjãtjore dʉꞌaya. Niꞌcã metro deco dʉꞌabaqueꞌaya. Tojo nicã niꞌcã sope sãjãtji sopere weeya. \v 17 Yʉꞌʉ aꞌti diꞌtare miogʉ̃tigʉ weeꞌe. Nipeꞌtirã aꞌti diꞌtacjãrã catise cʉorãnojõ mirĩ, wẽrĩpeꞌtia waꞌarãsama. \v 18 Yʉꞌʉ mʉꞌʉ meꞌrã pũrĩcãrẽ añurõ wee, apogʉti. Mʉꞌʉ, mʉꞌʉ nʉmo, mʉꞌʉ põꞌrã ʉmʉa, na nʉmosãnumia meꞌrã tiwʉpʉre sãjã́árãsaꞌa. \v 19 Tojo nicã, mʉꞌʉ tiwʉpʉre aꞌticʉrã waꞌicʉrãrẽ miisãagʉ̃saꞌa. Nipeꞌtirã waꞌicʉrã aꞌti diꞌtapʉ nirãnʉcʉ̃ niꞌcʉ̃ ʉmʉ, niꞌcõ numio miisãagʉ̃saꞌa. Na, mʉsã meꞌrã nirãsama. Tojo weerã mʉꞌʉ meꞌrã waꞌicʉrã yʉꞌrʉwetirãsama. \v 20 Mʉꞌʉ meꞌrã pʉarẽrã sãjã́árãsama. Waꞌicʉrãnʉcʉ̃, wʉʉrã, bʉarã, diꞌtapʉ sĩꞌcõsijarã quẽꞌrã sãjã́árãsama. Mʉꞌʉ weronojõta na quẽꞌrã yʉꞌrʉwetirãsama. \v 21 Tojo nicã mʉꞌʉ tiwʉpʉ nígʉ̃ baꞌatjere miaña. Na waꞌicʉrã baꞌatje quẽꞌrãrẽ miaña”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \p \v 22 Noé nipeꞌtisere Õꞌacʉ̃ weedutiꞌcaronojõta weecʉ niwĩ. \c 7 \s1 Aꞌti diꞌtare Õꞌacʉ̃ mioꞌque niꞌi \p \v 1-2 Beꞌro Noerẽ́ Õꞌacʉ̃ aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Nipeꞌtirã aꞌtocaterocjãrã masã ñaꞌarã nima. Mʉꞌʉ niꞌcʉ̃ta yʉꞌʉ dutisere queoro weegʉ́ niꞌi. Tojo weegʉ mʉꞌʉ acawererã meꞌrã yucʉsʉpʉ sãjãña. Waꞌicʉrã yʉꞌʉre ʉ̃jʉ̃amorõpeoajãrẽ siete ʉmʉa, siete numia tiwʉpʉre miisãaña. Ãpẽrã waꞌicʉrã baꞌatirãnojõ peꞌema nanʉcʉ̃ ʉmʉ, numio miisãaña. \v 3 Mirĩcʉ̃a quẽꞌrãrẽ na ye cururinʉcʉ̃ siete ʉmʉa, siete numia miisãaña. Mʉꞌʉ tojo weecã, aꞌti nucũcãpʉre bajudutisome. \v 4 Siete nʉmʉrĩ beꞌro acoro pejanʉꞌcãcã weegʉti. Cuarenta ʉmʉcori, cuarenta ñamirĩ\f + \fr 7.4 \ft “Cuarenta ʉmʉcori, cuarenta ñamirĩ” hebreo ye meꞌrã cuarenta nʉmʉrĩ nirõ weeꞌe.\f* pejarosaꞌa. Nipeꞌtirã catirã yʉꞌʉ weemiꞌcãrãrẽ miocõꞌapeꞌocʉ̃ti”, nicʉ niwĩ. \p \v 5 Noé nipeꞌtisere Õꞌacʉ̃ cʉ̃ weedutiꞌcaronojõta weecʉ niwĩ. \p \v 6 Titare diꞌta mirĩcaterore Noé seisciento cʉ̃ꞌmarĩ cʉocʉ niwĩ. \v 7 Dia mirĩsere yʉꞌrʉwetirãti nírã, Noé, cʉ̃ nʉmo, cʉ̃ põꞌrã ʉmʉa, na nʉmosãnumia meꞌrã tiwʉ yucʉsʉjopʉre sãjãacãrã niwã. \v 8 Na waꞌicʉrã nipeꞌtirã Õꞌacʉ̃rẽ ʉ̃jʉ̃amorõpeoajã, baꞌatirãnojõ, wʉʉrã, bʉarã, diꞌtapʉ sĩꞌcõsijarã \v 9 Noé meꞌrã sãjãacãrã niwã. Õꞌacʉ̃ cʉ̃ dutiꞌcaronojõta waꞌicʉrã curarinʉcʉ̃ ʉmʉ, numio sãjãacãrã niwã. \p \v 10 Õꞌacʉ̃ cʉ̃ níꞌcaronojõta siete nʉmʉrĩ beꞌro acoro pejanʉꞌcãcaro niwʉ̃. \v 11 Titare Noé seiscientos cʉ̃ꞌmarĩ cʉori curare maꞌma cʉ̃ꞌma nʉꞌcãrĩ mujĩpũ beꞌro cja mujĩpũ diecisiete nʉmʉrĩ ejari cura pejanʉꞌcãcaro niwʉ̃. Dia pajiri maa poꞌpeapʉ aco wijase peri pãrĩpeꞌtia waꞌacaro niwʉ̃. Aco ʉꞌmʉarõpʉ nise quẽꞌrã pajibutiaro pejacaro niwʉ̃. \v 12 Cuarenta ʉmʉcori, cuarenta ñamirĩ aꞌti diꞌtapʉre pejacaro niwʉ̃. \v 13 Aco pejanʉꞌcãrĩ nʉmʉrẽ Noé tiwʉjopʉre cʉ̃ nʉmo, cʉ̃ põꞌrã Sẽ, Cã, Jafet, na nʉmosãnumia sãjãacãrã niwã. \v 14 Na meꞌrã nipeꞌtirã waꞌicʉrã, ecarã, bʉarã, diꞌtapʉ sĩꞌcõsijarã, mirĩcʉ̃a, nipeꞌtirã wʉʉrã, te curarinʉcʉ̃ sãjãacãrã niwã. \v 15 Na waꞌicʉrã pʉarẽrã Noé meꞌrã tiwʉpʉre sãjãacãrã niwã. \v 16 Õꞌacʉ̃ Noerẽ́ dutiꞌcaronojõta na waꞌicʉrã curarinʉcʉ̃ ʉmʉ, numio sãjãacãrã niwã. Beꞌro na nipeꞌtirã sãjã́ca beꞌro Õꞌacʉ̃ sopere biꞌacãꞌcʉ niwĩ. \p \v 17 Cuarenta nʉmʉrĩ acoro pejacaro niwʉ̃. Siapeꞌe meꞌrã diꞌta mirĩa waꞌacaro niwʉ̃. Tojo weero tiwʉ yucʉsʉ wãꞌcãpaꞌa waꞌacaro niwʉ̃. \v 18 Aco aꞌti diꞌtapʉre mirĩyʉꞌrʉa waꞌacaro niwʉ̃. Tiwʉ acopʉ paꞌsacusiacaro niwʉ̃. \v 19 Te aco nipeꞌtise ʉ̃rʉ̃pagʉ ʉꞌmʉasepagʉre yʉꞌrʉmʉjã waꞌaꞌcaro niwʉ̃. \v 20 Te aco ʉ̃rʉ̃pagʉre siete metros yʉꞌrʉmʉjãnemocaro niwʉ̃. \v 21 Tojo waꞌacã, masã aꞌti ʉmʉcopʉ nimiꞌcãrã mirĩpeꞌtia waꞌacãrã niwã. Mirĩcʉ̃a, waꞌicʉrã, ecarã, bʉarã, diꞌtapʉ sĩꞌcõsijarã mirĩpeꞌtia waꞌacãrã niwã. \v 22 Nipeꞌtirã diꞌtapʉ nirã́, catise cʉomiꞌcãrã wẽrĩpeꞌtia waꞌacãrã niwã. \v 23 Noé, tojo nicã cʉ̃ meꞌrã tiwʉpʉ sãjãaꞌcãrã diaꞌcʉ̃ yʉꞌrʉcãrã niwã. Ãpẽrã tiwʉpʉ sãjãatiꞌcãrãpʉa masã, waꞌicʉrã, ecarã, mirĩcʉ̃a, bʉarã, diꞌtapʉ sĩꞌcõsijarã mirĩ, wẽrĩpeꞌtia waꞌacãrã niwã. \fig |alt="Ark floating" src="CO00630B.TIF" size="col" ref="Gn 7.19-23" \fig* \p \v 24 Te aco ciento cincuenta nʉmʉrĩ diꞌtapʉre wetiro marĩrõ nicaro niwʉ̃. \c 8 \s1 Aꞌti diꞌta mirĩduꞌuꞌque niꞌi \p \v 1 Na tiwʉpʉ nirĩ cura, Õꞌacʉ̃ Noerẽ́, waꞌicʉrã, cʉ̃ meꞌrã nirãrẽ wãcũcʉ niwĩ. Tojo weegʉ te acore wetidijato nígʉ̃, wĩꞌrõ wẽecã weecʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo weese meꞌrã dia wetidijanʉꞌcãcaro niwʉ̃. \v 2 Aco, dia pajiri maa poꞌpeapʉ wijase peri biꞌa waꞌacaro niwʉ̃. Tojo nicã, ʉꞌmʉarõpʉ pejaꞌque quẽꞌrã pejaduꞌucaro niwʉ̃. \v 3 Tojo weero dia pajiri maa wetidijaro weecaro niwʉ̃ majã. Ciento cincuenta nʉmʉrĩ aco pejanʉꞌcãca beꞌro dia wetidijacaro niwʉ̃. \v 4 Ti cʉ̃ꞌmarẽta seis mujĩpũrĩ beꞌro cja mujĩpũ diecisiete nirĩ nʉmʉ tiwʉ yucʉsʉjo ʉ̃rʉ̃pagʉ Ararat wãmetisepagʉ buꞌipʉ wetiweepejacaro niwʉ̃. \v 5 Dia wetidijanuꞌcũcaro niwʉ̃. Nueve mujĩpũrĩ beꞌro cja mujĩpũ nimʉꞌtãrĩ nʉmʉ nicã, ʉ̃rʉ̃pagʉ yapari bajuanʉꞌcãcaro niwʉ̃. \p \v 6 Cuarenta nʉmʉrĩ beꞌrore Noé sope cʉ̃ wééca sopere pãocʉ niwĩ. \v 7 Pãotojanʉꞌcõ, niꞌcʉ̃ yuca weronojõ bajugʉ ñigʉ̃, cuervo wãmetigʉre ti sopepʉ duꞌuwĩrõcʉ niwĩ. Cʉ̃ nipeꞌtiropʉ wʉʉcusiacʉ niwĩ. Téé diꞌta bajucãpʉ wʉʉcusiatʉocʉ niwĩ. \v 8 Beꞌro, diꞌta bajutojati nígʉ̃, bujare duꞌuoꞌócʉ niwĩ. \v 9 Buja peꞌe ne cʉ̃ ejapejacjʉre bocaticʉ niwĩ. Dia ne wetidijapeꞌtiticaro niwʉ̃ yujupʉ. Tojo weegʉ buja Noé tiropʉ dajacãꞌcʉ niwĩ. Noé cʉ̃ omocãrẽ sĩowĩrõ, bujare ñeꞌe, tiwʉpʉta apaturi miisõrõcãꞌcʉ niwĩ. \p \v 10 Cʉ̃ siete nʉmʉrĩ yucuecʉ niwĩ. Beꞌro apaturi bujare duꞌuoꞌócʉ niwĩ tja. \v 11 Naꞌiqueꞌari cura buja cʉ̃ ẽꞌquẽapʉ niꞌcã pũrĩ olivo wãmeticjʉ pũrĩ cʉoꞌcʉ, Noé tiropʉ dajacʉ niwĩ. Tojo weegʉ Noé “Dia wetidijarota weesaꞌa”, ni masĩcʉ niwĩ. \v 12 Tojo nimigʉ̃, siete nʉmʉrĩ yucuenemocʉ niwĩ. Apaturi bujare oꞌócʉ niwĩ tja. Ti nʉmʉ waꞌaꞌcʉpʉta buja ne dajaticʉ niwĩ majã. \p \v 13 Titare Noé seiscientos uno cʉ̃ꞌmarĩ cʉogʉ nicã, dia añurõ wetipeꞌticaro niwʉ̃ majã. Maꞌma cʉ̃ꞌma nimʉꞌtãrĩ nʉmʉ nicã Noé tiwʉ yucʉsʉjo moꞌaꞌcarore pãacʉ niwĩ. Tore pãa, diꞌtare ĩꞌacʉ niwĩ. Diꞌta boporo weecaro niwʉ̃. \v 14 Ape mujĩpũ veintisiete nirĩ nʉmʉ nicã, diꞌta añurõ bopoa tojacaro niwʉ̃. \v 15 Tojo weegʉ Õꞌacʉ̃ Noerẽ́ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \v 16 “Mʉꞌʉ, mʉꞌʉ nʉmo, mʉꞌʉ põꞌrã, na nʉmosãnumia meꞌrã wijaaya. \v 17 Mʉꞌʉ meꞌrã níꞌcãrã waꞌicʉrã, mirĩcʉ̃a, ecarã, bʉarã, diꞌtapʉ sĩꞌcõsijarã, nipeꞌtirãrẽ wĩorẽpeꞌocãꞌña. Mʉꞌʉ tojo weecã, na aꞌti diꞌta nipeꞌtiropʉ waꞌarãsama. Na pãjãrã põꞌrãti, aꞌti diꞌtare tuuseꞌsanʉꞌcãrãsama”, nicʉ niwĩ. \p \v 18 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Noé Õꞌacʉ̃ dutiꞌcaronojõta weecʉ niwĩ. Noé, cʉ̃ nʉmo, cʉ̃ põꞌrã, na nʉmosãnumia tiwʉ yucʉsʉpʉ níꞌcãrã wijaacãrã niwã majã. \v 19 Nipeꞌtirã waꞌicʉrã, bʉarã, diꞌtapʉ sĩꞌcõsijarã, mirĩcʉ̃a, tiwʉpʉ níꞌcãrã wijaapeꞌtia waꞌacãrã niwã. Te curarinʉcʉ̃ morẽrõ marĩrõ wijaacãrã niwã. \fig |alt="Noah; etc. coming out of ark" src="CO00634B.TIF" size="span" ref="Gn 8.17-19" \fig* \p \v 20 Beꞌro Noé Õꞌacʉ̃rẽ waꞌicʉrãrẽ ʉ̃jʉ̃amorõpeogʉti nígʉ̃, niꞌcã mesã ʉ̃tã meꞌrã seeneocũucʉ niwĩ. Tore apopeꞌotoja, Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeogʉ waꞌicʉrã, mirĩcʉ̃a añurãnojõrẽ wẽjẽ ʉ̃jʉ̃amorõpeocʉ niwĩ. \v 21 Õꞌacʉ̃ Noé tojo weecã ĩꞌagʉ̃, cʉ̃ waꞌicʉrãrẽ ʉ̃jʉ̃amorõpeocã ʉꞌmʉtisere wĩjĩgʉ̃, eꞌcaticʉ niwĩ. Tojo weegʉ aꞌtiro wãcũcʉ niwĩ: “Ne apaturi diꞌtare ñaꞌarõ weesome. Masã na ñaꞌarõ weese buꞌiri tojo weewʉ. Masã maata wĩꞌmarã nírãpʉta ñaꞌarõ weesere masĩtojasama. Nipeꞌtirã catise cʉorãrẽ ne apaturi yʉꞌʉ narẽ mioꞌcaro weronojõ weenemosome majã”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \p \v 22 Apeye aꞌtiro nicʉ niwĩ: \q1 “Aꞌti ʉmʉco nirĩ curare masã ote, te dʉcare mii, baꞌanuꞌcũrãsama. \q1 Aꞌti nucũcãpʉre asise, yʉsʉase ninuꞌcũcãꞌrõsaꞌa. \q1 Cʉ̃ꞌma, puꞌecʉ quẽꞌrã ninuꞌcũcãꞌrõsaꞌa. \q1 Ʉmʉcori, ñamirĩ quẽꞌrã ne peꞌtisome. \q1 Tojo ninuꞌcũcãꞌrosaꞌa téé aꞌti ʉmʉco peꞌticãpʉ”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \fig Masã Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeorã, na waꞌicʉrãrẽ ʉ̃jʉ̃amorõpeoro niꞌi|alt="sheep on alter" src="LB00255B.TIF" size="col" ref="Gn 8.20-22" \fig* \c 9 \s1 Õꞌacʉ̃ Noé meꞌrã “Aꞌtiro weegʉti” ni apoꞌque niꞌi \p \v 1 Õꞌacʉ̃ Noerẽ́, cʉ̃ põꞌrãrẽ “Añurõ waꞌato” nígʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Pãjãrã põꞌrãti masãputiya. Nipeꞌtiropʉre tuuseꞌsanʉꞌcãña. \v 2 Niꞌcãrõacã meꞌrã nipeꞌtirã waꞌicʉrã aꞌti nucũcãcjãrã mʉsãrẽ uirãsama. Ʉꞌmʉarõpʉ wʉʉrã, diꞌtapʉ sĩꞌcõsijarã, bʉarã, dia pajiri maapʉ nirã́ nipeꞌtirã uirãsama. Mʉsã na wiorã nirãsaꞌa. \v 3 Todʉporo mʉsã otese, yucʉdʉca noꞌo nisenojõrẽ baꞌadutiꞌcaronojõta na quẽꞌrãrẽ mʉsã baꞌarãsaꞌa. \v 4 Waꞌicʉ diꞌi baꞌarã, dí meꞌrã baꞌaticãꞌña. Aꞌtiro niꞌi. Te dípʉreta catise niꞌi. \v 5 Tojo weegʉ noꞌo niꞌcʉ̃ masʉ̃rẽ wẽjẽgʉ̃nojõrẽ buꞌiri daꞌredutigʉti. Noꞌo waꞌicʉ quẽꞌrã, masʉ̃rẽ wẽjẽgʉ̃nojõrẽ wẽjẽdutigʉti. \q1 \v 6 ”Aꞌtiro niꞌi. \q1 Masã yʉꞌʉ weronojõ bajurã weenoꞌcãrã nima. \q1 Tojo weegʉ masãrẽ wẽjẽgʉ̃nojõ cʉ̃ quẽꞌrã wẽjẽnoꞌgʉ̃sami. \q1 \v 7 Mʉsã peꞌe pãjãrã põꞌrãtiya. \q1 Aꞌti nucũcã nipeꞌtiropʉre tuuseꞌsaya”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \p \v 8 Apeyere Õꞌacʉ̃ Noerẽ́, cʉ̃ põꞌrãrẽ ninemocʉ niwĩ: \v 9 “Niꞌcãrõacã mʉsã meꞌrã aꞌtiro apogʉti. Mʉsã pãrãmerã nituriarã quẽꞌrãrẽ tojota weegʉti. \v 10 Tojo nicã nipeꞌtirã waꞌicʉrã mʉsã meꞌrã nirãrẽ apogʉti. Na mʉsã meꞌrã yucʉsʉpʉ níꞌcãrã mirĩcʉ̃a, waꞌicʉrã, ecarã, nʉcʉ̃cjãrã nipeꞌtirã meꞌrã apogʉti. \v 11 Yʉꞌʉ mʉsã meꞌrã apoꞌque ne dʉcayusome. Aꞌtiro niꞌi. Masãrẽ, waꞌicʉrãrẽ ne apaturi aco meꞌrã miosome. Ne aꞌti diꞌtare tojo weenemosome. \v 12 Yʉꞌʉ mʉsãrẽ, mʉsã pãrãmerã nituriarãrẽ, waꞌicʉrãrẽ ne apaturi tojo weesome majã nisere ĩꞌogʉ̃, aꞌtiro weegʉti. \v 13 Oꞌmecuraripʉ buꞌedare cũugʉ̃ti. Ti da meꞌrã yʉꞌʉ aꞌti nucũcãpʉ nirã́ meꞌrã yʉꞌʉ apoꞌquere ĩꞌogʉ̃saꞌa. \v 14 Tojo weero yʉꞌʉ acoro ñiacã weecã, buꞌeda bajuarosaꞌa. \v 15 Ti dare ĩꞌagʉ̃, mʉsã meꞌrã, tojo nicã nipeꞌtirã aꞌti nucũcãpʉ nirã́ meꞌrã yʉꞌʉ apoꞌquere wãcũgʉ̃saꞌa. Ne apaturi aco meꞌrã mʉsãrẽ miocõꞌasome. \v 16 Ti da oꞌmecuraripʉ bajuacã, yʉꞌʉ ĩꞌagʉ̃saꞌa. Ĩꞌagʉ̃, yʉꞌʉ nipeꞌtirã masã meꞌrã, aꞌti nucũcãpʉ nirã́ meꞌrã ‘Yʉꞌʉ apoꞌque ne peꞌtisome’ níꞌquere wãcũgʉ̃ti. \v 17 Ti da yʉꞌʉ masã, waꞌicʉrã, nipeꞌtirã aꞌti nucũcãpʉ nirã́ meꞌrã yʉꞌʉ apoꞌquere ĩꞌorĩ da nirõsaꞌa”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃ Noerẽ́. \s1 Noé, cʉ̃ põꞌrã meꞌrã nisetiꞌque niꞌi \p \v 18 Noé põꞌrã cʉ̃ meꞌrã yucʉsʉpʉ níꞌcãrã aꞌticʉrã nicãrã niwã: Sẽ, Cã, tojo nicã Jafet. Cã, Canaá pacʉ nicʉ niwĩ. \v 19 Na iꞌtiarã Noé põꞌrã nicãrã niwã. Na nipeꞌtirã aꞌti nucũcãcjãrã ñecʉ̃sʉmʉa nicãrã niwã. Beꞌro na pãrãmerã nituriarã nipeꞌtiropʉ seꞌsa waꞌacãrã niwã. \p \v 20 Noé diꞌtare seꞌe apocũu, ʉꞌsere otecʉ niwĩ. \v 21 Beꞌro, ʉꞌsedʉcaco meꞌrã vino daꞌre, sĩꞌrĩcʉ niwĩ. Tere sĩꞌrĩgʉ̃, queꞌa waꞌacʉ niwĩ. Tojo queꞌagʉ, cʉ̃ ya wiꞌi suꞌti caseri meꞌrã wééca wiꞌipʉ sãjãa, ejapeja, suꞌti marĩgʉ̃ pesacʉ niwĩ. \v 22 Cʉ̃ tojo pesari cura cʉ̃ macʉ̃ Cã sãjãa, ĩꞌacʉ niwĩ. Cã, Canaá pacʉ nicʉ niwĩ. Cã, cʉ̃ pacʉ Noerẽ́ suꞌti marĩcã ĩꞌagʉ̃, cʉ̃ maꞌmisʉmʉarẽ weregʉ waꞌacʉ niwĩ. \v 23 Cʉ̃ tojo werecã tʉꞌorã, Sẽ, Jafet niꞌcã casero, suꞌti caserojore paapeowãꞌcã, aperopʉ ĩꞌa, dustisãjãa, moꞌacãrã niwã. Na pacʉ suꞌti marĩgʉ̃ nicã ĩꞌasĩꞌrĩtirã, tojo weecãrã niwã. \p \v 24 Beꞌro Noé cʉ̃ queꞌase peꞌticã, wãꞌcãcʉ niwĩ. Wãꞌcãgʉ̃, cʉ̃ macʉ̃ dʉꞌsagʉpʉ cʉ̃rẽ tojo weeꞌquere masĩgʉ̃, \v 25 aꞌtiro nicʉ niwĩ: \q1 “Cã macʉ̃ Canaárẽ ñaꞌarõ waꞌarosaꞌa. \q1 Cʉ̃ maꞌmisʉmʉarẽ daꞌracoꞌtegʉ nigʉ̃sami.” \q1 \v 26 Noé aꞌtiro ninemocʉ niwĩ: \q1 “Sẽ wiogʉ Õꞌacʉ̃rẽ ‘Añuyʉꞌrʉami’, ni eꞌcatipeoato. \q1 Canaá Sẽrẽ daꞌracoꞌtegʉ niato. \q1 \v 27 Õꞌacʉ̃ Jafere pajiri diꞌta oꞌoato. \q1 Cʉ̃ Sẽ meꞌrã añurõ nisetiato. \q1 Canaá peꞌe cʉ̃rẽ daꞌracoꞌtegʉ niato,” nicʉ niwĩ Noé. \p \v 28 Aꞌti diꞌta mírĩ́ca beꞌro Noé trescientos cincuenta cʉ̃ꞌmarĩ catinemocʉ niwĩ. \v 29 Cʉ̃ novecientos cincuenta cʉ̃ꞌmarĩ cʉogʉ, wẽrĩcʉ niwĩ. \c 10 \s1 Noé põꞌrã nituriarã ye cjase niꞌi \p \v 1 Aꞌte Sẽ, Cã, Jafet ye queti niꞌi. Aꞌti diꞌta mírĩ́ca beꞌrore Noé põꞌrã, Sẽ, Cã, Jafet na nʉmosãnumia meꞌrã põꞌrãticãrã niwã. \li1 \v 2 Jafet põꞌrã aꞌticʉrã nicãrã niwã: Nimʉꞌtãgʉ̃ Gomer wãmeticʉ niwĩ. Cʉ̃ beꞌrocjãrã Magog, Madai, Javán, Tubal, Mesec nicãrã niwã. Nitʉogʉ Tiras wãmeticʉ niwĩ. \li1 \v 3 Gomer, masã maꞌmi põꞌrã aꞌticʉrã nicãrã niwã: Cʉ̃ põꞌrãtimʉꞌtãꞌcʉ Askenaz wãmeticʉ niwĩ. Cʉ̃ beꞌrocjʉ̃ Rifat nicʉ niwĩ. Cʉ̃ beꞌrocjʉ̃ Togarma wãmeticʉ niwĩ. \li1 \v 4 Jafet macʉ̃ decocjʉ̃ Javán wãmetigʉ põꞌrã aꞌticʉrã nicãrã niwã: Elisa, Tarsis, Quitim, Dodanim wãmetirã nicãrã niwã. \p \v 5 Ãꞌrã nipeꞌtirã Jafet põꞌrã cʉ̃ ya curuacjãrã nicãrã niwã. Na dia pajiri maa sumutocjãrã nicãrã niwã. Na niatje diꞌtapʉ waꞌastea waꞌacãrã niwã. Te diꞌtapʉ nírã, te curarinʉcʉ̃ na ucũse meꞌrã nicãrã niwã. \li1 \v 6 Noé macʉ̃ dʉꞌsagʉpʉ Cã wãmetigʉ põꞌrã aꞌticʉrã nicãrã niwã: Nimʉꞌtãgʉ̃ Cus wãmeticʉ niwĩ. Cʉ̃ beꞌrocjãrã Misraim, Fut, tojo nicã Canaá nicãrã niwã. \li1 \v 7 Cã macʉ̃ nimʉꞌtãgʉ̃ Cus aꞌticʉrã põꞌrãticʉ niwĩ: Seba, Havila, Sabta, Raama, tojo nicã Sabteca nicãrã niwã. Raama põꞌrã Seba, Dedán wãmetirã nicãrã niwã. \p \v 8 Cus wãmetigʉ Nimrod pacʉ nicʉ niwĩ. Cʉ̃ Nimrod nipeꞌtiropʉre aꞌmewẽjẽtutuagʉ waꞌacʉ niwĩ. \v 9 Õꞌacʉ̃ ĩꞌorõpʉre cʉ̃ waꞌicʉrã wẽjẽmuꞌsĩgʉ̃ nicʉ niwĩ. Tojo weero waꞌicʉrã wẽjẽmuꞌsĩgʉ̃nojõrẽ aꞌtiro ucũwʉase nicaro niwʉ̃: “Õꞌacʉ̃ ĩꞌorõpʉre Nimrod weronojõ waꞌicʉrãrẽ wẽjẽmuꞌsĩgʉ̃ nimi”, nicũcãrã niwã. \v 10 Cʉ̃ peje macãrĩ wiogʉ nicũcʉ niwĩ. Cʉ̃ ne waro dutiꞌque macãrĩ aꞌticʉse macãrĩ nicaro niwʉ̃: Babel, Erec, Acad, tojo nicã Calne nicaro niwʉ̃. Te macãrĩ Sinar wãmetiri diꞌtapʉ nicaro niwʉ̃. \v 11 Sinar wãmetiropʉ níꞌcʉ Asiria wãmetiri diꞌtapʉ waꞌacʉ niwĩ. Topʉre Nínive, Rehobot Ir, Cala wãmetise macãrĩ daꞌrecʉ niwĩ. \v 12 Tojo nicã Resén wãmetiri macãrẽ daꞌrecʉ niwĩ. Ti macã, Nínive, Cala wãmetise macãrĩ waꞌteropʉ tojacaro niwʉ̃. Pajiri macã nicaro niwʉ̃. \li1 \v 13 Cã macʉ̃ Misraim wãmetigʉ aꞌticʉse cururi ñecʉ̃ nicʉ niwĩ: ludeo masã, anameo masã, leabita masã, naftuita masã, \v 14 patruseo masã, casluhita masã, tojo nicã caftorita masã nicãrã niwã. Caftorita masã, filisteo masã ñecʉ̃sʉmʉa nicãrã niwã. \p \v 15 Cã macʉ̃ Canaá wãmetigʉ Sidṍ pacʉ nicʉ niwĩ. Sidṍ masã maꞌmi nicʉ niwĩ. Cʉ̃ docacjʉ̃ Het wãmeticʉ niwĩ. \v 16 Canaá pãrãmerã nituriarã aꞌticʉrã nicãrã niwã: jebuseo masã, amorreo masã, gergeseo masã, \v 17 heveo masã, araceo masã, sineo masã, \v 18 arvadeo masã, zemareo masã, tojo nicã hamateo masã nicãrã niwã. \p Beꞌropʉre nipeꞌtirã Canaá ye cururicjãrã nipeꞌtiro na ya diꞌtapʉre seꞌsa waꞌacãrã niwã. \v 19 Na ya diꞌta Sidṍ wãmetiri macã meꞌrã ninʉꞌcãcaro niwʉ̃. Téé Gerar wãmetiri macãpʉ, tojo nicã Gazapʉ nitʉocaro niwʉ̃. Mujĩpũ mʉjãtiro peꞌe na ya diꞌta Sodoma, Gomorra, Adma, Zeboim, tojo nicã Lasapʉ nitʉocaro niwʉ̃. \v 20 Ãꞌrã nipeꞌtirã Cã põꞌrã, cʉ̃ ya curuacjãrã nicãrã niwã. Na ye diꞌtapʉ nírã, te cururinʉcʉ̃ na ye ucũse meꞌrã niseticãrã niwã. \p \v 21 Apĩ Noé macʉ̃ Sẽ quẽꞌrã põꞌrãticʉ niwĩ. Cʉ̃ Jafet maꞌmi nicʉ niwĩ. Sẽ nipeꞌtirã Heber põꞌrã nituriarã ñecʉ̃ nicʉ niwĩ. \li1 \v 22 Sẽ põꞌrã aꞌticʉrã nicãrã niwã: Elam, Asur, Arfaxad, Lud, tojo nicã Aram nicãrã niwã. \li1 \v 23 Aram põꞌrã aꞌticʉrã nicãrã niwã: Uz, Hul, Geter, tojo nicã Mas wãmetirã nicãrã niwã. \li1 \v 24 Sẽ macʉ̃ Arfaxad Sala pacʉ nicʉ niwĩ. Salata Heber pacʉ nicʉ niwĩ. \li1 \v 25 Sala macʉ̃ Heber wãmetigʉ pʉarã põꞌrãticʉ niwĩ. Nimʉꞌtãgʉ̃ Peleg wãmeticʉ niwĩ. Peleg “dʉcawatise” nisĩꞌrĩrõ weeꞌe. Cʉ̃ nícateropʉre masã aꞌti diꞌtacjãrã dʉcawatinʉꞌcã waꞌacãrã niwã. Tojo weegʉ tojo wãmeticʉ niwĩ. Peleg acabiji Joctán wãmeticʉ niwĩ. \li1 \v 26 Cʉ̃ Joctán pãjãrã põꞌrãticʉ niwĩ. Aꞌtiro wãmeticãrã niwã. Na masã maꞌmi Almodad nicʉ niwĩ. Cʉ̃ beꞌrore Selef, Hazar-mavet, Jera, \v 27 Adoram, Uzal, Dicla, \v 28 Obal, Abimael, Seba, \v 29 Ofir, Havila, tojo nicã Jobab nicãrã niwã. Ãꞌrã nipeꞌtirã Joctán põꞌrã nicãrã niwã. \v 30 Na Joctán põꞌrã na ya diꞌta Mesa wãmetiro meꞌrã ninʉꞌcãcaro niwʉ̃. Téé Sefar wãmetiro, ʉ̃rʉ̃pagʉ mujĩpũ mʉjãtiro peꞌe nirõpʉ nitʉocaro niwʉ̃. \p \v 31 Ãꞌrã nipeꞌtirã, Sẽ põꞌrã, cʉ̃ ya curuacjãrã nicãrã niwã. Na ye diꞌtapʉ nírã, te cururinʉcʉ̃ na ye ucũse meꞌrã nicãrã niwã. \p \v 32 Noé põꞌrã nanʉcʉ̃ na pãrãmerã nituriarã meꞌrã nicũcãrã niwã. Te curarinʉcʉ̃ na ya diꞌtapʉre waꞌacãrã niwã. Tojo weerã aꞌti diꞌta mírĩ́ca beꞌro na nipeꞌtiropʉ waꞌastea waꞌacãrã niwã. \c 11 \s1 Masã ʉꞌmʉarĩ wiꞌi na weesĩꞌrĩmiꞌque cjase niꞌi \p \v 1 Noé põꞌrã nituriarã nipeꞌtirã niꞌcãrõnojõ ucũseticãrã niwã. \fig Masã ʉꞌmʉarĩ wiꞌijo yeesĩꞌrĩmiꞌque niꞌi|alt="Building tower of Babel" src="CO00638B.TIF" size="col" ref="Gn 11.1-5" \fig* \p \v 2 Beꞌro majã masã mujĩpũ mʉjãtiro peꞌe waꞌa, Sinar wãmetiropʉ etacãrã niwã. Ti diꞌtapʉre añurĩ pa bocacãrã niwã. Topʉ na niseticãrã niwã. \p \v 3 Topʉ nírã, niꞌcã nʉmʉ aꞌmerĩ ucũcãrã niwã: “Marĩ diꞌta cujirire daꞌrerã. Beꞌro te cujirire, añurõ bʉtiato nírã, pecameꞌepʉ ʉ̃jʉ̃arã”, nicãrã niwã. Na daꞌreꞌque cujiri meꞌrã wiꞌserire yeecãrã niwã. Ʉ̃tãpaga meꞌrã weeticãrã niwã. Tojo nicã ope meꞌrã yeemʉjãcãrã niwã. \v 4 Beꞌro aꞌtiro nicãrã niwã: “Má, pajiri macã weerã́. Tojo nicã, niꞌcã wiꞌi téé ʉꞌmʉsepʉ ejari wiꞌi yeerã. Tojo weerã marĩ beꞌropʉre ãpẽrãrẽ añurõ ucũnoꞌrãsaꞌa. Marĩ tojo weerã aꞌti macãpʉre añurõ nisetirãsaꞌa. Ne aperopʉ waꞌastea waꞌa weesome”, nicãrã nimiwã. \p \v 5 Na tojo weeri cura Õꞌacʉ̃ peꞌe na tiropʉ dijati, na ya macã, tojo nicã na ʉꞌmʉarĩ wiꞌi na yeeri wiꞌijore ĩꞌagʉ̃ ejacʉ niwĩ. \v 6 Na tojo weesere ĩꞌagʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Na niꞌcã curuacjãrã nima. Niꞌcãrõnojõ ucũma. Tojo weerã aꞌtere daꞌranʉꞌcãtojama. Na tojo daꞌranʉꞌcãse ne nʉꞌcãse niꞌi. Aꞌte beꞌro noꞌo na weesĩꞌrĩsere weerãsama. \v 7 Tojo weerã na tiro dija, na ucũse peꞌere dʉcayurã. Tojo weecã, na aꞌmerĩ ucũmasĩti, aꞌmerĩ tʉꞌosome”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \p \v 8 Tojo weegʉ Õꞌacʉ̃ masã ucũsere dʉcayucʉ niwĩ. Na aꞌmerĩ tʉꞌotiyurã, ti macãrẽ weeduꞌucãꞌcãrã niwã. Nipeꞌtiro aꞌti diꞌtapʉ waꞌastea waꞌacã weecʉ niwĩ. \v 9 Titare ti macãpʉre Õꞌacʉ̃ nipeꞌtirã masãrẽ ucũsuꞌriacã weecʉ niwĩ. Tojo weero ti macã Babel wãmeticaro niwʉ̃. Õꞌacʉ̃ tojo weegʉ narẽ nipeꞌtiropʉ waꞌacã weecʉ niwĩ. \s1 Sẽ pãrãmerã nituriarã ye cjase niꞌi \p \v 10 Aꞌte Sẽ ye queti niꞌi. Pʉa cʉ̃ꞌma dia mírĩ́ca beꞌro Sẽ cien cʉ̃ꞌmarĩ cʉocʉ niwĩ. Ticʉse cʉ̃ꞌmarĩ cʉocã, cʉ̃ nʉmo niꞌcʉ̃ wĩꞌmagʉ̃ wʉaco niwõ. Cʉ̃ Arfaxad wãmeticʉ niwĩ. \v 11 Beꞌro Sẽ cien cʉ̃ꞌmarĩ cʉóca beꞌrore quinientos cʉ̃ꞌmarĩ catinemocʉ niwĩ. Te cʉ̃ꞌmarĩrẽ ʉmʉa, numia põꞌrãtinemocʉ niwĩ. \p \v 12 Cʉ̃ põꞌrãtimʉꞌtãꞌcʉ Arfaxad nʉmoti, niꞌcʉ̃ põꞌrãticʉ niwĩ. Cʉ̃ macʉ̃ bajuácaterore treinta y cinco cʉ̃ꞌmarĩ cʉocʉ niwĩ. Cʉ̃ macʉ̃ Sala wãmeticʉ niwĩ. \v 13 Beꞌro Arfaxad cuatrocientos tres cʉ̃ꞌmarĩ catinemocʉ niwĩ. Pãjãrã ãpẽrã ʉmʉa, numia põꞌrãticʉ niwĩ. \p \v 14 Cʉ̃ macʉ̃ Sala nʉmoticʉ niwĩ. Cʉ̃ nʉmo niꞌcʉ̃ põꞌrãtico niwõ. Cʉ̃ wĩꞌmagʉ̃ bajuácaterore Sala treinta cʉ̃ꞌmarĩ cʉocʉ niwĩ. Cʉ̃ macʉ̃ Heber wãmeticʉ niwĩ. \v 15 Beꞌro Sala cuatrocientos tres cʉ̃ꞌmarĩ catinemocʉ niwĩ. Te cʉ̃ꞌmarĩrẽ ʉmʉa, numia põꞌrãtinemocʉ niwĩ. \p \v 16 Sala macʉ̃ Heber treinta y cuatro cʉ̃ꞌmarĩ cʉocã, cʉ̃ nʉmo niꞌcʉ̃ wĩꞌmagʉ̃rẽ põꞌrãtico niwõ. Cʉ̃ Peleg wãmeticʉ niwĩ. \v 17 Peleg bajuáca beꞌrore Heber cuatrocientos treinta cʉ̃ꞌmarĩ catinemocʉ niwĩ. Te cʉ̃ꞌmarĩrẽ ʉmʉa, numia põꞌrãtinemocʉ niwĩ. \p \v 18 Heber macʉ̃ Peleg nʉmoticʉ niwĩ. Nʉmoti, niꞌcʉ̃ wĩꞌmagʉ̃ põꞌrãticʉ niwĩ. Cʉ̃ Reu wãmeticʉ niwĩ. Reu bajuácaterore Peleg treinta cʉ̃ꞌmarĩ cʉocʉ niwĩ. \v 19 Te beꞌro Peleg doscientos nueve cʉ̃ꞌmarĩ catinemocʉ niwĩ. Te cʉ̃ꞌmarĩrẽ ʉmʉa, numia põꞌrãtinemocʉ niwĩ. \p \v 20 Peleg macʉ̃ Reu nʉmoti, niꞌcʉ̃ põꞌrãticʉ niwĩ. Cʉ̃ Serug wãmeticʉ niwĩ. Cʉ̃ bajuácaterore Reu treinta y dos cʉ̃ꞌmarĩ cʉocʉ niwĩ. \v 21 Beꞌro Reu doscientos siete cʉ̃ꞌmarĩ catinemocʉ niwĩ. Te cʉ̃ꞌmarĩrẽ ʉmʉa, numia põꞌrãtinemocʉ niwĩ. \p \v 22 Reu macʉ̃ Serug nʉmoti, niꞌcʉ̃ macʉ̃ticʉ niwĩ. Cʉ̃ wĩꞌmagʉ̃ Nacor wãmeticʉ niwĩ. Cʉ̃ bajuácaterore Serug treinta cʉ̃ꞌmarĩ cʉocʉ niwĩ. \v 23 Cʉ̃ bajuáca beꞌro Serug doscientos cʉ̃ꞌmarĩ catinemocʉ niwĩ. Ãpẽrã pãjãrã ʉmʉa, numia põꞌrãtinemocʉ niwĩ. \p \v 24 Serug macʉ̃ Nacor niꞌcʉ̃ macʉ̃ticʉ niwĩ. Cʉ̃ Taré wãmeticʉ niwĩ. Cʉ̃ macʉ̃ bajuácaterore Nacor veintinueve cʉ̃ꞌmarĩ cʉocʉ niwĩ. \v 25 Beꞌro Taré bajuáca beꞌro Nacor ciento diecinueve cʉ̃ꞌmarĩ catinemocʉ niwĩ. Te cʉ̃ꞌmarĩrẽ ʉmʉa, numia põꞌrãtinemocʉ niwĩ. \p \v 26 Nacor macʉ̃ Taré setenta cʉ̃ꞌmarĩ cʉogʉ, niꞌcʉ̃ Abrã wãmetigʉre põꞌrãticʉ niwĩ. Beꞌro pʉarã põꞌrãtinemocʉ niwĩ. Nacor, Harã́ wãmeticãrã niwã. \s1 Taré põꞌrã ye cjase niꞌi \p \v 27 Aꞌte Taré ye queti niꞌi. Taré iꞌtiarã ʉmʉa põꞌrãticʉ niwĩ. Na Abrã,\f + \fr 11.27 \ft Abrã nírõ, “pacʉ añurõ ucũ ẽjõpeonoꞌgʉ̃” nisĩꞌrĩrõ weeꞌe. \xt Gn 17.5\f* Nacor, Harã́ nicãrã niwã. Harã́ macʉ̃ Lot nicʉ niwĩ. \v 28 Harã́ cʉ̃ pacʉ Taré dʉporo wẽrĩcʉ niwĩ. Ur wãmetiri macãpʉ wẽrĩcʉ niwĩ. Ti macã caldeo masã nirĩ diꞌtapʉ tojacaro niwʉ̃. Harã́ cʉ̃ bajua, masãꞌcaropʉta wẽrĩcʉ niwĩ. \p \v 29 Abrã, tojo nicã Nacor nanʉcʉ̃ nʉmoticãrã niwã. Abrã nʉmo Sarai\f + \fr 11.29 \ft Sarai nírõ, “wiogo docacjõ” nisĩꞌrĩrõ weeꞌe. \xt Gn 17.15\f* wãmetico niwõ. Nacor nʉmo Milca nico niwõ. Milca Harã́ mijĩ macõ nico niwõ. Apego Isca wãmetigore põꞌrãticʉ niwĩ. \v 30 Co Sarai Abrã nʉmo põꞌrãmarĩgõnojõ nico niwõ. \p \v 31 Beꞌro majã Taré Ur wãmetiri macã caldeo masã nirĩ diꞌtapʉ níꞌcʉ Canaá wãmetiri diꞌtapʉ waꞌacʉ niwĩ. Topʉ waꞌacã, cʉ̃ macʉ̃ Abrã, cʉ̃ pãrãmi Lot Harã́ mijĩ macʉ̃, tojo nicã Abrã nʉmo Sarai cʉ̃ meꞌrã waꞌacãrã niwã. Canaá diꞌtapʉ waꞌamirã, na Harã́ wãmetiri macãpʉ eta, topʉ nicãrã niwã. \v 32 To Harã́pʉre Taré doscientos cinco cʉ̃ꞌmarĩ cʉogʉ, wẽrĩa waꞌacʉ niwĩ. \c 12 \s1 Õꞌacʉ̃ Abrãrẽ pijiꞌque niꞌi \p \v 1 Niꞌcã nʉmʉ Õꞌacʉ̃ Abrãrẽ pijio weetjĩagʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Mʉꞌʉ ya diꞌtare, mʉꞌʉ acawererãrẽ, mʉꞌʉ pacʉ ya wiꞌire wijayá. Ape diꞌtapʉ mʉꞌʉ waꞌagʉsaꞌa. Yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ ti diꞌtare ĩꞌogʉ̃ti. \v 2 Mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarã pãjãrã masãputicã weegʉti. Mʉꞌʉrẽ añurõ weegʉti. Nipeꞌtirã masã mʉꞌʉrẽ añurõ wãcũrãsama. Mʉꞌʉ meꞌrã ãpẽrã quẽꞌrãrẽ añurõ waꞌarosaꞌa. \v 3 Masã mʉꞌʉrẽ añurõ nirãrẽ añurõ waꞌacã weegʉti. Noꞌo mʉꞌʉrẽ ñaꞌarõ waꞌacã weerã́ peꞌere yʉꞌʉ narẽ ñaꞌarõ waꞌacã weegʉti. Mʉꞌʉ meꞌrã nipeꞌtirã aꞌti turicjãrãrẽ añurõ waꞌacã weegʉti”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \fig |src="GPS_AbrahamToCanaan-b&w.jpg" size="span" loc="(Gn 12)" \fig* \p \v 4 Tojo weegʉ Abrã Õꞌacʉ̃ dutiꞌcaronojõta Harã́rẽ wijawãꞌcãcʉ niwĩ. Titare cʉ̃ setenta y cinco cʉ̃ꞌmarĩ cʉocʉ niwĩ. Topʉ wija, Canaá diꞌtapʉ waꞌacʉ niwĩ. \v 5 Cʉ̃ waꞌagʉ, aꞌticʉrãrẽ miacʉ niwĩ. Cʉ̃ nʉmo Sarai, cʉ̃ acabiji macʉ̃ Lot, apeyenojõ cʉ̃ cʉoꞌque, tojo nicã cʉ̃rẽ Harã́pʉ daꞌracoꞌteꞌcãrãrẽ miacʉ niwĩ. Na waꞌa, Canaá diꞌtare etacãrã niwã. \v 6 Eta, Abrã Siquem wãmetiri macãpʉ yʉꞌrʉwãꞌcãcʉ niwĩ. Ti macã pʉꞌto niꞌcʉ̃ yucʉgʉ pajicjʉ More wãmeticjʉ nicaro niwʉ̃. Tigʉ pʉꞌto Abrã tojaqueꞌacʉ niwʉ̃. Tocjãrã tigʉ pʉꞌto na ẽjõpeorãnojõrẽ ẽjõpeoseticãrã niwã. Ti diꞌtapʉre cananeo masã nicũcãrã niwã. \v 7 Cʉ̃ topʉ nicã, Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ bajuacʉ niwĩ. Abrãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Aꞌti diꞌta yʉꞌʉ mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarãrẽ oꞌoatji diꞌta niꞌi”, nicʉ niwĩ. \p Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Abrã to cʉ̃rẽ bajuaꞌcaropʉta waꞌicʉrãrẽ ʉ̃jʉ̃amorõpeorore niꞌcã mesã ʉ̃tã meꞌrã seeneocũucʉ niwĩ. Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeogʉ, tojo weecʉ niwĩ. \v 8 Topʉ níꞌcʉ, ʉ̃rʉ̃pagʉ nirṍ Betel wãmetiri macã mujĩpũ mʉjãtiro peꞌe waꞌacʉ niwĩ. Topʉ na cãrĩatje wiꞌserire nʉꞌcõcʉ niwĩ. Betel mujĩpũ sãjãrõ peꞌe tojacaro niwʉ̃. Ape macã Hai wãmetiri macã mujĩpũ mʉjãtiro peꞌe nicaro niwʉ̃. Topʉ quẽꞌrãrẽ waꞌicʉrãrẽ ʉ̃jʉ̃amorõpeorore niꞌcã mesã ʉ̃tã meꞌrã seeneocũucʉ niwĩ. Seeneocũutojanʉꞌcõ, Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌocʉ niwĩ. \v 9 Beꞌro Abrã Betel pʉꞌto níꞌcʉ wijawãꞌcãcʉ niwĩ. Cʉ̃ sojaro marĩrõ waꞌa, téé Neguev wãmetiropʉ etacʉ niwĩ. \s1 Abrã cʉ̃ Egiptopʉ níꞌque niꞌi \p \v 10 Abrã Neguepʉ nirĩ cura baꞌase marĩcaro niwʉ̃. Pũrõ ʉjʉaboase waꞌacã ĩꞌagʉ̃, Abrã Egiptopʉ waꞌa waꞌacʉ niwĩ. “Topʉ baꞌase niaporo” nicã tʉꞌotjĩagʉ̃, waꞌacʉ niwĩ. \v 11 Beꞌro Egipto diꞌtapʉ etarã, Abrã cʉ̃ nʉmo Saraire aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Yʉꞌʉ ĩꞌacã, mʉꞌʉ numio añugõ niꞌi. \v 12 Egiptocjãrã mʉꞌʉrẽ ĩꞌarã, ‘Aꞌtigo ãꞌrĩ nʉmo nimo’, nirãsama. Mʉꞌʉrẽ ẽꞌmasĩꞌrĩrã, yʉꞌʉre wẽjẽrãsama. Mʉꞌʉ meꞌrã nisĩꞌrĩrã, mʉꞌʉrẽ wẽjẽsome. \v 13 Tojo weego mʉꞌʉ, ‘Cʉ̃ nʉmo niꞌi’, niticãꞌña. ‘Yʉꞌʉ cʉ̃ acabijo niꞌi’, niña. Mʉꞌʉ tojo weecã, mʉꞌʉrẽ ʉarã, yʉꞌʉre añurõ weerãsama. Tojo nicã yʉꞌʉre wẽjẽsome”, nicʉ niwĩ. \p \v 14 Cʉ̃ níꞌcaronojõ Abrã, Sarai Egiptopʉ etacã, tocjãrã Saraire ĩꞌarã, “Añugõ nimo”, ni ĩꞌacãrã niwã. \v 15 Ti macã wiogʉ faraṍ cʉ̃ docacjãrã core ĩꞌarã, faraṍrẽ, “Co numio añubutiago niamo”, ni werecãrã niwã. Tojo weerã core faraṍ tiropʉ miacãrã niwã. \p \v 16 “Sarai maꞌmi nisami” ni wãcũgʉ̃, faraṍ Abrãrẽ añurõ weecʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ pãjãrã ecarã, ovejare, wecʉare, burroare, cameyoare tojo oꞌocãꞌcʉ niwĩ. Tojo nicã daꞌracoꞌteri masã, ʉmʉarẽ, numiarẽ cʉ̃rẽ oꞌocʉ niwĩ. \v 17 Saraire faraṍ tiropʉ miaꞌque buꞌiri Õꞌacʉ̃ faraṍrẽ, cʉ̃ ya wiꞌicjãrãrẽ dutitícã weecʉ niwĩ. \v 18 Tojo waꞌacã ĩꞌagʉ̃, faraṍ Abrãrẽ pijio, cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: “¿Deꞌro weegʉ mʉꞌʉ tojo weeati yʉꞌʉre? ¿Deꞌro weegʉ ‘Aꞌtigo yʉꞌʉ nʉmo nimo’, nitiati? \v 19 ‘Yʉꞌʉ acabijo nimo’, nimiapʉba. Tere tʉꞌogʉ, yʉꞌʉ core cãꞌrõ nʉmotimiasʉ. ¡Ma! Aꞌtigo nimo. Core miaña. Mʉꞌʉ quẽꞌrã waꞌaya”, nicʉ niwĩ. \v 20 Faraṍ cʉ̃ yarã surarare Abrãrẽ, cʉ̃ nʉmorẽ, tojo nicã nipeꞌtise cʉ̃ cʉose meꞌrã Egiptopʉre wĩorẽdutigʉ oꞌócʉ niwĩ. \c 13 \s1 Abrã Lot meꞌrã na dʉcawatiꞌque niꞌi \p \v 1 Abrã, cʉ̃ nʉmo, nipeꞌtirã cʉ̃ cʉose meꞌrã Egiptopʉ wijagʉ, na todʉporopʉ níꞌcaropʉta Neguev wãmetiropʉ dajacʉ niwĩ. Cʉ̃ acabiji macʉ̃ Lot na meꞌrã waꞌacʉ niwĩ. \v 2 Abrã peje waro cʉocʉ niwĩ. Cʉ̃ uru, plata, tojo nicã pãjãrã ecarã cʉocʉ niwĩ. \v 3 Neguepʉ níꞌcãrã sojaro marĩrõ dajatojaa waꞌacãrã niwã téé Betel wãmetiri macãpʉ. Betere yʉꞌrʉa, ne waro aꞌtigʉ cʉ̃ cãrĩꞌcaropʉre ejacʉ niwĩ. To Betel, Hai decopʉ nicaro niwʉ̃. \v 4 Todʉporopʉre Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌogʉti nígʉ̃, waꞌicʉrãrẽ ʉ̃jʉ̃amorõpeorore niꞌcã mesã ʉ̃tã meꞌrã seeneocũucʉ niwĩ. Topʉta Abrã Õꞌacʉ̃rẽ apaturi eꞌcatise oꞌocʉ niwĩ tja. \p \v 5 Cʉ̃ acabiji macʉ̃ Lot quẽꞌrã Abrã weronojõta peje cʉocʉ niwĩ. Pãjãrã ecarã oveja, wecʉa tojo nicã pãjãrã daꞌracoꞌterã cʉocʉ niwĩ. \v 6 Na nirṍ pajiro diꞌta niticaro niwʉ̃. Tojo weero na pãjãrãrẽ baꞌase ne ejatuꞌajaticaro niwʉ̃. Na niꞌcãrõ meꞌrã nímasĩticãrã niwã majã. \v 7 Abrã yarã ecarã coꞌterã, Lot yarã ecarã coꞌterã meꞌrã aꞌmetuꞌticũcãrã niwã. Apeyema tja, titare cananeo masã, tojo nicã ferezeo masã topʉre nicãrã niwã. \v 8 Tojo weegʉ Abrã cʉ̃ acabiji macʉ̃ Lot meꞌrã aꞌtiro ni ucũcʉ niwĩ: “Marĩ niꞌcʉ̃ põꞌrã niꞌi. Tojo weerã marĩ cumuca marĩrõ nirõʉaꞌa. Marĩ yarã ecarã coꞌterã quẽꞌrã mejãrõta nirãsama. \v 9 Tojo weerã marĩrẽ dʉcawaaroʉaꞌa. Nipeꞌtiro aꞌti diꞌtare ĩꞌaña. Mʉꞌʉ tʉꞌsarore ‘Aꞌtota nigʉ̃ti’ ni, beseya. Mʉꞌʉ mujĩpũ mʉjãtiro nirĩ diꞌta peꞌe waꞌacã, yʉꞌʉ mujĩpũ sãjãrõ nirĩ diꞌta peꞌere waꞌagʉti. Mʉꞌʉ mujĩpũ sãjãrõ peꞌe waꞌacã pũrĩcãrẽ, yʉꞌʉ mujĩpũ mʉjãtiro peꞌe waꞌagʉti”, nicʉ niwĩ Abrã. \p \v 10 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Lot nipeꞌtiro dia Jordã́ wãmetiri maa sumuto nirĩ diꞌtare ĩꞌacʉ niwĩ. Téé Zoar wãmetiri macãpʉ opa paꞌtiro añurõ acotiro nicã ĩꞌacʉ niwĩ. Añurĩ diꞌta Õꞌacʉ̃ ne waro wééca wese weronojõ nicaro niwʉ̃. Egipto diꞌta weronojõ bajumeꞌrĩcãꞌcaro niwʉ̃. Õꞌacʉ̃ Sodoma, Gomorrare ʉ̃jʉ̃acõꞌatjo dʉporo añurõ bajucaro niwʉ̃. \v 11 Lot ti diꞌta añurĩ diꞌta nicã ĩꞌagʉ̃, nipeꞌtiro Jordã́ sumuto nirĩ diꞌtare besecʉ niwĩ. Abrãrẽ, “Mujĩpũ mʉjãtiro peꞌe waꞌagʉti”, nicʉ niwĩ. Na pʉarã niꞌcãrõ meꞌrã nimiꞌcãrã aꞌmerĩ dʉcawatia waꞌacãrã niwã. \v 12 Abrã Canaápʉ tojacʉ niwĩ. Lot peꞌe macãrĩ pʉꞌto añurĩ pa nirõpʉ tojacʉ niwĩ. Cʉ̃ ye wiꞌseri suꞌti caseri meꞌrã weeꞌque wiꞌserire Sodoma pʉꞌtopʉ nʉꞌcõcʉ niwĩ. \v 13 Ti macãcjãrã masã ñaꞌabutiarã Õꞌacʉ̃ cʉ̃ dutítisenojõrẽ weeseticãrã niwã. \p \v 14 Beꞌro Lot waꞌáca beꞌro Õꞌacʉ̃ Abrãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Mʉꞌʉ nirṍ meꞌrã nipeꞌtiropʉre ĩꞌaña. Mujĩpũ mʉjãtiro peꞌe, mujĩpũ sãjãrõ peꞌe, diacjʉ̃ peꞌe, cũpe peꞌe añurõ ĩꞌaña. \v 15 Nipeꞌtiro mʉꞌʉ ĩꞌáca diꞌtare mʉꞌʉrẽ oꞌogʉti. Mʉꞌʉrẽ, mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarãrẽ oꞌogʉti. Mʉsã ye diꞌta ninuꞌcũrõsaꞌa. \v 16 Mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarã pãjãrã waro nirãsama. Nucũpori queota basiotise weronojõ mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarã quẽꞌrãrẽ ne queopõtẽota basiotirãsama. \v 17 Nipeꞌtiro aꞌti diꞌtare sijawãꞌcãñaꞌrẽ. ¿Noꞌocãꞌrõ yoati, noꞌocãꞌrõ eꞌsati? ni ĩꞌañaꞌrẽ. Aꞌti diꞌtare mʉꞌʉrẽ oꞌogʉ weeꞌe. Tojo weegʉ nipeꞌtiro ĩꞌagʉ̃ waꞌaya”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \p \v 18 Tojo weegʉ Abrã niꞌcʉ̃ masʉ̃ Mamre wãmetigʉ pʉꞌto waꞌacʉ niwĩ. Yucʉ pacasepagʉ nirṍ tojaqueꞌacʉ niwĩ. Topʉ cʉ̃ ye wiꞌseri suꞌti caseri meꞌrã weeꞌque wiꞌserire nʉꞌcõcʉ niwĩ. To Hebrṍ wãmetiri macã pʉꞌtopʉ nicaro niwʉ̃. Topʉ Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeogʉti nígʉ̃, waꞌicʉrãrẽ ʉ̃jʉ̃amorõpeorore niꞌcã mesã ʉ̃tã meꞌrã seeneocũucʉ niwĩ. \c 14 \s1 Abrã Lore cʉ̃ wẽrĩboꞌcʉre yʉꞌrʉweticã weeꞌque niꞌi \p \v 1 Titare Amrafel Sinar wãmetiri diꞌtare dutigʉ nicʉ niwĩ. Tojo nicã Arioc wãmetigʉ Elasar wãmetirore duticʉ niwĩ. Apĩ Quedorlaomer Elam wãmetiri diꞌtare duticʉ niwĩ. Apĩ wiogʉ Tidal wãmetigʉ Goim wãmetirore dutigʉ nicʉ niwĩ. \v 2 Ãꞌrã baꞌparitirã wiorã ape diꞌtacjãrã meꞌrã aꞌmewẽjẽrã waꞌacãrã niwã. Na meꞌrã aꞌmewẽjẽajã aꞌticʉrã nicãrã niwã: Bera wãmetigʉ Sodomacjãrã wiogʉ, apĩ Birsa wãmetigʉ Gomorracjãrã wiogʉ, apĩ Sinab wãmetigʉ Admacjãrã wiogʉ, apĩ Semeber wãmetigʉ Zeboĩcjãrã wiogʉ, tojo nicã Bela wãmetirocjãrã wiogʉ nicãrã niwã. Apeterore Bela wãmetiri macã Zoar pisunoꞌcaro niwʉ̃. \v 3 Ãꞌrã niꞌcãmocʉse macãrĩcjãrã na yarã surarare Sidim wãmetiropʉ neonʉꞌcõcãrã niwã. Sidim diacjʉ̃ca pa, ditara Oꞌmabʉrotiri ditara sumutopʉ tojacaro niwʉ̃. \v 4 Todʉporo na yoacã doce cʉ̃ꞌmarĩ Quedorlaomer wãmetigʉ Elãcjãrã wiogʉ dutise doca nicãrã niwã. Beꞌro majã trece cʉ̃ꞌmarĩ waꞌaboronojõ cʉ̃ dutisere weenemosĩꞌrĩtirã, cʉ̃ meꞌrã aꞌmewẽjẽrãtirã, na basu apocãrã niwã. \p \v 5 Ape cʉ̃ꞌma Quedorlaomer cʉ̃ meꞌrã nirã́ wiorã Astarot Karnaim wãmetiropʉ waꞌacãrã niwã. Topʉre waꞌa, refaíta masãrẽ aꞌmewẽjẽ wapataꞌacãrã niwã. Beꞌro, Ham wãmetiropʉre zuzita masãrẽ aꞌmewẽjẽ wapataꞌacãrã niwã. Tojo nicã emita masã quẽꞌrãrẽ Save-quiriataim wãmetiropʉre aꞌmewẽjẽ wapataꞌacãrã niwã. \v 6 Beꞌrore horeo masãrẽ ʉ̃rʉ̃pagʉ Seir wãmeticjʉpʉ wẽjẽsirutuwãꞌcãcãrã niwã téé El-parán wãmetiri papʉ. Ti pa yucʉ marĩrõpʉ tojacaro niwʉ̃. \p \v 7 Beꞌro totá Quedorlaomer, tojo nicã cʉ̃ meꞌrã waꞌaꞌcãrã majãmitojaticãrã niwã. Tojatirã, En-mispat wãmetiropʉ etacãrã niwã. Apeterore En-mispat Cades pisunoꞌcaro niwʉ̃. Tojo weerã, nipeꞌtirã na noꞌo bocaejarãrẽ amaleca masã na nirõpʉ wẽjẽcõꞌapeꞌowãꞌcãcãrã niwã. Mejãrõta amorreo masã quẽꞌrãrẽ wẽjẽcãrã niwã. Amorreo masã Hazezon-tamar wãmetiropʉ nicãrã niwã. \p \v 8 Beꞌro na tojo weesere tʉꞌorã, ãpẽrã niꞌcãmocʉrã wiorã Sodomacjʉ̃, Gomorracjʉ̃, Admacjʉ̃, Zeboĩcjʉ̃, Belacjʉ̃ na yarã surara meꞌrã Sidim wãmetiri papʉ waꞌacãrã niwã. \v 9 Topʉ na baꞌparitirã wiorã meꞌrã aꞌmewẽjẽrãtirã waꞌacãrã niwã. Na meꞌrã aꞌmewẽjẽajã peꞌe, aꞌticʉrã nicãrã niwã: Quedorlaomer Elam wãmetirocjʉ̃, Tidal Goim wãmetirocjʉ̃, Amrafel Sinar wãmetirocjʉ̃, tojo nicã Arioc, Elasar wãmetirocjʉ̃. \v 10 Topʉ na aꞌmewẽjẽatjopʉ Sidim wãmetiri papʉre ope coperi peje nicaro niwʉ̃. Pʉarã wiorã Sodomacjʉ̃, Gomorracjʉ̃ aꞌmewẽjẽrõpʉ omaduꞌtimirã, te coperipʉ bʉrʉsãjãdijacãrã niwã. Na meꞌrãcjãrã ãpẽrã wiorã peꞌe ʉ̃rʉ̃pagʉpʉ duꞌtia waꞌacãrã niwã. \p \v 11 Tojo weerã na duꞌtisteaca beꞌro Quedorlaomer quẽꞌrã nipeꞌtise Sodoma, Gomorrapʉ nimiꞌque baꞌase, apeyenojõ wapabʉjʉse nimiꞌquere miicãrã niwã. \v 12 Lot Abrã acabiji macʉ̃rẽ Sodomapʉ nise buꞌiri ñeꞌe, cʉ̃ ye nipeꞌtise meꞌrã miacãrã niwã. \p \v 13 Niꞌcʉ̃ na aꞌmewẽjẽꞌcaropʉ níꞌcʉ Abrã tiropʉ omaduꞌtiwãꞌcãcʉ niwĩ. Abrã hebreo masʉ̃\f + \fr 14.13 \ft Ĩꞌaña glosariopʉ “hebreo masã”.\f* nicʉ niwĩ. Abrãrẽ Lore na miaꞌquere werecʉ niwĩ. Abrã nirṍ pʉꞌto niꞌcʉ̃ Mamre wãmetigʉ amorreo masʉ̃ nicʉ niwĩ. Cʉ̃ nirṍ yucʉ pacasepagʉ nirṍ nicaro niwʉ̃. Mamre acabijirã Escol, tojo nicã Aner nicãrã niwã. Na quẽꞌrã Abrã meꞌrã añurõ niseticãrã niwã. \p \v 14 Abrã cʉ̃ acabiji macʉ̃rẽ “Ñeꞌe, mia waꞌama” nisere tʉꞌogʉ, cʉ̃ tiro masãꞌcãrã, cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterãrẽ neocũucʉ niwĩ. Tojo weetjĩagʉ̃, Lore miaꞌcãrãrẽ sirutucʉ niwĩ. Abrã meꞌrã waꞌaꞌcãrã trescientos dieciocho ʉmʉa nicãrã niwã. Na sirutuwãꞌcã, téé Dan wãmetiropʉ wiorãrẽ bocaejacãrã niwã. \v 15 Narẽ bocaeja, wiorã ne masĩtiri cura ñamipʉ Abrã cʉ̃ masã meꞌrã aꞌmewẽjẽnʉꞌcãcãrã niwã. Na wiorã tojo weecã ĩꞌarã, duꞌtia waꞌacãrã niwã. Abrã quẽꞌrã narẽ sirutuwãꞌcãcãrã niwã téé Hoba wãmetiropʉ. Ti macã Damasco wãmetiri macã yʉꞌrʉropʉ tojacaro niwʉ̃. \v 16 Narẽ sirutu, nipeꞌtise na miaꞌquere ẽꞌmapeꞌocãꞌcãrã niwã. Aꞌtiro wee, Abrã Lot cʉ̃ acabiji macʉ̃rẽ, cʉ̃ ye nipeꞌtise meꞌrã wijataꞌacʉ niwĩ. Tojo nicã numia, ãpẽrã na miaꞌcãrãrẽ wijataꞌacʉ niwĩ. \s1 Niꞌcʉ̃ paꞌi Melquisedec wãmetigʉ Abrãrẽ, “Mʉꞌʉrẽ añurõ waꞌato” níꞌque niꞌi \p \v 17 Abrã Quedorlaomer quẽꞌrãrẽ aꞌmewẽjẽ wapataꞌaca beꞌro dajatojaacʉ niwĩ. Cʉ̃ dajari cura Save wãmetiri papʉ Sodomacjʉ̃ wiogʉ cʉ̃rẽ põtẽrĩgʉ̃ ejacʉ niwĩ. Save wãmetiri pa, wiogʉ ya pa nisĩꞌrĩrõ weecaro niwʉ̃. \v 18 Apĩ Melquisedec, Salem wãmetiri macãcjʉ̃ wiogʉ nicʉ niwĩ. Tojo nicã cʉ̃ paꞌi Õꞌacʉ̃ nipeꞌtirã buꞌipʉ nigʉ̃rẽ ẽjõpeogʉ nicʉ niwĩ. Cʉ̃ pã́, tojo nicã ʉꞌsedʉcaco vinorẽ miiti, \v 19 Abrãrẽ oꞌogʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \q1 “Õꞌacʉ̃ nipeꞌtirã buꞌipʉ nigʉ̃́, ʉꞌmʉse, aꞌti diꞌtare weeꞌcʉ mʉꞌʉrẽ añurõ weeato. \q1 \v 20 Õꞌacʉ̃ nipeꞌtirã buꞌipʉ nigʉ̃rẽ ‘Añuꞌu’, nírã. \q1 Mʉꞌʉrẽ ĩꞌatuꞌtiꞌcãrãrẽ aꞌmewẽjẽ wapataꞌacã weecʉ niami.” \p Cʉ̃ tojo níca beꞌro Abrã cʉ̃ aꞌmewẽjẽ wapataꞌaꞌquere diez mesãrĩ dʉcawaacũucʉ niwĩ. Niꞌcã mesãrẽ Melquisedere oꞌocʉ niwĩ. \v 21 Tojo wééca beꞌro Sodomacjʉ̃ wiogʉ Abrãrẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ wijataꞌaꞌque mʉꞌʉ yeta tojato. Masã diaꞌcʉ̃rẽ yʉꞌʉre wiaya. Apeꞌquema mʉꞌʉ miaña. \p \v 22 Abrã peꞌe Melquisedere yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ nipeꞌtirã buꞌipʉ nigʉ̃́ ʉꞌmʉsere, aꞌti diꞌtare weeꞌcʉre cʉ̃ tʉꞌoropʉ mʉꞌʉ ye cjasere ucũtojapʉ: \v 23 “Ne cãꞌrõ mʉꞌʉ ye apeyenojõ meꞌrã tojasome. Ne niꞌcã yuta da, ne niꞌcã da sapatu dʉꞌteri danojõrẽ miasome. Yʉꞌʉ miacãma, beꞌropʉre mʉꞌʉ yʉꞌʉre aꞌtiro nibosaꞌa, ‘Yʉꞌʉ cʉ̃rẽ niyerubʉcʉ waꞌacã weewʉ’, nibosaꞌa. \v 24 Tojo weegʉ yʉꞌʉ peꞌe ne apeyenojõ mʉꞌʉ yere miasome. Yʉꞌʉ meꞌrã waꞌaꞌcãrã na baꞌaꞌquema dʉcayuya. Tojo nicã, yʉꞌʉre baꞌpatiꞌcãrã pũrĩcã Aner, Escol, Mamre na ʉasere miarãsama”, nicʉ niwĩ Abrã. \c 15 \s1 Õꞌacʉ̃ Abrã meꞌrã “Aꞌtiro weegʉti” ni apoꞌque niꞌi \p \v 1 Beꞌro nipeꞌtise tojo waꞌáca beꞌro Õꞌacʉ̃ quẽꞌerõpʉ Abrãrẽ aꞌtiro ni ucũcʉ niwĩ: \p —Abrã, uiticãꞌña. Yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ coꞌtegʉti. Mʉꞌʉrẽ peje añuse oꞌogʉti, nicʉ niwĩ. \p \v 2 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Abrã peꞌe cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃, yʉꞌʉ wiogʉ, ¿ñeꞌe meꞌrã yʉꞌʉre añurõ weebosari? Mʉꞌʉ masĩꞌi; yʉꞌʉ põꞌrã marĩꞌi. Tojo weecã, yʉꞌʉ cʉose Eliezer Damascocjʉ̃ cʉosirutugʉsami. \v 3 Mʉꞌʉ yʉꞌʉre põꞌrã oꞌotise buꞌiri yʉꞌʉre daꞌracoꞌtegʉre yé níꞌque tojarosaꞌa, nicʉ niwĩ Abrã. \p \v 4 Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Cʉ̃ mʉꞌʉ yere ñeꞌesome. Mʉꞌʉ macʉ̃ diácjʉ̃ mʉꞌʉ yere ñeꞌegʉ̃sami. \p \v 5 Cʉ̃ tojo nitojanʉꞌcõ, Abrãrẽ wijaaropʉ pijiwijaacʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Ʉ̃ꞌmʉarõpʉ ĩꞌamorõña. Mʉꞌʉ põtẽorõ ñocõarẽ baꞌpaqueoya. Na ñocõa pãjãrã weronojõ mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarã nirãsama, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \p \v 6 Abrã Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeocʉ niwĩ. Tojo weegʉ Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ “Añugʉ̃, buꞌiri marĩgʉ̃ nimi”, nicʉ niwĩ. \v 7 Cʉ̃ tojo ẽjõpeocã ĩꞌagʉ̃, cʉ̃rẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ mʉꞌʉ wiogʉ niꞌi. Yʉꞌʉta mʉꞌʉ Ur caldeo masã ya macãpʉ nimiꞌcʉre miiwijawʉ. Aꞌti diꞌta mʉꞌʉ ya diꞌta niato nígʉ̃, tojo weewʉ. \p \v 8 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Abrã cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃, yʉꞌʉ wiogʉ, ¿deꞌro wee aꞌti diꞌta ya diꞌta nirõsaꞌa nisere masĩbosari? nicʉ niwĩ Abrã. \p \v 9 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Õꞌacʉ̃ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉre niꞌcõ wecʉo, niꞌcõ cabra, niꞌcʉ̃ oveja ʉmʉ miitia. Nanʉcʉ̃ iꞌtiarẽ cʉ̃ꞌmarĩ cʉorã niato. Tojo nicã niꞌcʉ̃ buja, apĩ buja wĩꞌmagʉ̃acãrẽ miitia, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \p \v 10 Abrã nipeꞌtirã Õꞌacʉ̃ miitidutiꞌcãrãrẽ miiticʉ niwĩ. Miiti, nanʉcʉ̃rẽ deco meꞌrã dʉtesurecʉ niwĩ. Te sirinʉcʉ̃ ĩꞌapõtẽorõ peobʉrocʉ niwĩ. Na bujama ne dʉtesureticʉ niwĩ. \v 11 Cʉ̃ tojo wééca beꞌro yuca waꞌicʉ diꞌire baꞌasĩꞌrĩrã, te diꞌi buꞌipʉ ejapejamʉjãcãrã niwã. Na tojo weecã, Abrã narẽ nʉrʉ̃mʉjãcʉ niwĩ. \v 12 Nʉrʉ̃cũmí, mujĩpũ sãjãrĩ cura Abrã cãrĩyʉꞌrʉa waꞌacʉ niwĩ. Maata pũrõ naꞌitĩꞌa waꞌacaro niwʉ̃. Tojo naꞌitĩꞌaꞌcã ĩꞌagʉ̃, uise meꞌrã tʉꞌoñaꞌcʉ niwĩ. \v 13 Tojo waꞌacã, Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarãrẽ waꞌatjere masĩcã ʉasaꞌa. Na ãpẽrã ya diꞌtapʉ nirãsama. Topʉ na nicã, tocjãrã narẽ daꞌracoꞌterã cʉorãsama. Topʉre ñaꞌarõ weepenoꞌrãsama. Na cuatrocientos cʉ̃ꞌmarĩ piꞌetirãsama.\x + \xo 15.13 \xt Ex 1.1-14; 12.40-41; Hch 7.6\x* \v 14 Narẽ tojo weemicã, yʉꞌʉ tocjãrã narẽ daꞌradutiperãrẽ buꞌiri daꞌregʉti. Beꞌro na tojo piꞌetiꞌcãrã nimirã, ti diꞌtapʉ nimiꞌcãrã wijarãsama. Peje apeque meꞌrã wijarãsama. \v 15 Mʉꞌʉ pũrĩcã bʉcʉ waro waꞌagʉ, añurõ soose meꞌrã wẽrĩgʉ̃saꞌa. \v 16 Baꞌparitise curari mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarã masãbajuaca beꞌro aꞌti diꞌtapʉre dajatojatirãsama. Maata aꞌtisome. Aꞌtocaterore aꞌti diꞌtacjãrã amorreo masã ñaꞌarõ weesetima. Beꞌropʉre nemorõ ñaꞌarõ weesetirãsama. Tojo waꞌari cura, mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarã tojatirãsama tja. Tojati, amorreo masãrẽ cõꞌawĩrõrãsama, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \p \v 17 Beꞌro ñamipʉ niꞌcãrʉ̃ oꞌme bue ʉ̃jʉ̃tjʉ, tojo nicã ʉ̃jʉ̃rĩ tuturo waꞌicʉrã dʉtesureꞌcãrã waꞌteropʉ yʉꞌrʉacaro niwʉ̃. \v 18 Ti nʉmʉrẽta, Õꞌacʉ̃ Abrã meꞌrã cʉ̃ “Mʉꞌʉrẽ aꞌtiro weegʉti” níꞌquere apocʉ niwĩ. Abrãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Aꞌti diꞌtare mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarãrẽ oꞌogʉti. Egipto cja dia meꞌrã nʉꞌcã, téé dia pajiri maa Éufrates wãmetiri maapʉ nitʉorosaꞌa. \v 19 Aꞌtiro nicã aꞌti diꞌtacjãrã aꞌticʉrã nima: ceneo masã, cenezeo masã, cadmoneo masã, \v 20 hitita masã, ferezeo masã, refaíta masã, \v 21 amorreo masã, cananeo masã, gergeseo masã, jebuseo masã nima, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \c 16 \s1 Agar macʉ̃ Ismae ye cjase niꞌi \p \v 1 Abrã nʉmo Sarai ne põꞌrã marĩco niwõ. Tojo nimigõta, niꞌcõ core daꞌracoꞌtego Egiptocjõ, Agar wãmetigore cʉoco niwõ. \v 2 Tojo weego Sarai co marãpʉ Abrãrẽ aꞌtiro nico niwõ: \p —Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre ne põꞌrã marĩcã weemi. Tojo weego Agar yʉꞌʉre daꞌracoꞌtego meꞌrã mʉꞌʉ nicã ʉasaꞌa. Apetero weego mʉꞌʉ co meꞌrã põꞌrãticã, yʉꞌʉ põꞌrã weronojõ tojarã́sama, nico niwõ Sarai. \p Co tojo nicã tʉꞌogʉ, Abrã “Jaʉ”, nicʉ niwĩ. \v 3 Tojo weego cʉ̃ nʉmo Sarai core daꞌracoꞌtego Agare cʉ̃ nʉmo weronojõ niato nígõ, co marãpʉ Abrãrẽ oꞌoco niwõ. Titare Abrã diez cʉ̃ꞌmarĩ Canaápʉ nígʉ̃ weecʉ niwĩ. \p \v 4 Tojo wee Abrã Agar meꞌrã nicʉ niwĩ. Cʉ̃ meꞌrã ni, co nijĩpaco niwãꞌcãtico niwõ. Tojo wee majã, siapeꞌe meꞌrã co nijĩpaco nisere masĩgõ, co wiogore tojo ĩꞌacõꞌaco niwõ. \v 5 Co tojo weecã ĩꞌagõ, Sarai Abrãrẽ aꞌtiro nico niwõ: \p —Agar yʉꞌʉre ĩꞌacõꞌase mʉꞌʉ ye buꞌiri niꞌi. Yʉꞌʉ basuta yʉꞌʉre daꞌracoꞌtegore mʉꞌʉ nʉmo weronojõ cʉoato nígõ, mʉꞌʉrẽ oꞌowʉ. Niꞌcãrõacã co nijĩpaco nitjĩagõ, “Yʉꞌʉ co nemorõ wapatiꞌi”, nisamo. Õꞌacʉ̃ “¿Noa peꞌe buꞌiri cʉoti?” ni beseato, nico niwõ Sarai. \p \v 6 Abrã core yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉrẽ daꞌracoꞌtego mʉꞌʉ yago nimo. Mʉꞌʉ ʉaronojõ weeya core. \p Tojo weego Sarai Agare ñaꞌarõ weenʉꞌcãco niwõ. Co tojo weecã ĩꞌagõ, Agar duꞌtia waꞌaco niwõ. \v 7 Co tojo duꞌtiwãꞌcãrĩ cura Õꞌacʉ̃ cʉ̃ basuta nimigʉ̃, cʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ weronojõ upʉsãjãnʉꞌcã,\f + \fr 16.7 \ft Pecasã ye meꞌrã “el ángel del Señor” nírõ, “Õꞌacʉ̃ cʉ̃ basuta nimigʉ̃, cʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ weronojõ upʉsãjãnʉꞌcãpʉ”, nisĩꞌrĩrõ weeꞌe. Jesucristo cʉ̃ aꞌti turipʉ bajuáca beꞌro Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ weronojõ upʉsãjãnʉꞌcãbajuanemotipʉ majã.\f* core yucʉ marĩrõpʉ bajuacʉ niwĩ. Core bocaejaꞌcaro niꞌcã pe aco waari pe maꞌa sumuto nicaro niwʉ̃. Ti maꞌa co waꞌáca maꞌa Shur wãmetiro waꞌari maꞌa nicaro niwʉ̃. \v 8 Core topʉ bocaejagʉ, aꞌtiro ni sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —Agar, Saraire daꞌracoꞌtego, ¿noꞌopʉ níꞌco aꞌtiati mʉꞌʉ? Tojo nicã ¿noꞌopʉ waꞌago weeti? Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogo, cʉ̃rẽ yʉꞌtico niwõ: \p —Yʉꞌʉ wiogo Saraire duꞌtigo weeꞌe, nico niwõ. \p \v 9 Co tojo nicã tʉꞌogʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Majãmitojaaya tja mʉꞌʉ wiogo Sarai tiropʉ. Nipeꞌtise co weedutisere añurõ yʉꞌtiya, nicʉ niwĩ. \p \v 10 Õꞌacʉ̃ cʉ̃ basuta nimigʉ̃ cʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ weronojõ upʉsãjãnʉꞌcã, apeye core ninemocʉ niwĩ tja: \q1 “Yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ pãjãrã põꞌrãticã weegʉti. \q1 Ne niꞌcʉ̃ na pãjãrãrẽ queo põtẽosome. \q1 \v 11 Mʉꞌʉ niꞌcãrõacãrẽ nijĩpaco niꞌi. \q1 Mʉꞌʉ wĩꞌmagʉ̃ wʉagosaꞌa. \q1 Cʉ̃rẽ Ismae\f + \fr 16.11 \ft “Ismae” nírõ, “Õꞌacʉ̃ tʉꞌomi” nisĩꞌrĩrõ weeꞌe.\f* wãme õꞌogõsaꞌa. \q1 Õꞌacʉ̃ mʉꞌʉ piꞌetisere ĩꞌami. \q1 Tojo weego mʉꞌʉ macʉ̃rẽ tojo wãme õꞌogõsaꞌa. \q1 \v 12 Mʉꞌʉ macʉ̃ niꞌcʉ̃ burro nʉcʉ̃cjʉ̃ weronojõ yucʉ marĩrõpʉ sijabaqueꞌatigʉsami. \q1 Nipeꞌtirã meꞌrã aꞌmewẽjẽsetigʉsami. \q1 Na peꞌe quẽꞌrã cʉ̃ meꞌrã mejãrõta nisetirãsama. \q1 Nipeꞌtirã cʉ̃ acawererãrẽ ĩꞌatuꞌtiri masʉ̃ nigʉ̃sami”, ni werecʉ niwĩ. \p \v 13 Tojo weego majã Agar Õꞌacʉ̃ meꞌrã ucũ weetjĩagõ, aꞌtiro cʉ̃rẽ wãme õꞌoco niwõ: “Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre ĩꞌagʉ̃ nimi”. Tojo nígõ, aꞌtiro nisĩꞌrĩgõ weeco niwõ: “Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre ĩꞌaꞌcʉre ĩꞌapʉ. Tojo weemigõ, catiꞌi yujupʉ”. \v 14 Tojo weero ti aco wijari pe “Catinuꞌcũgʉ̃, yʉꞌʉre ĩꞌagʉ̃ ya pe” wãmeyenoꞌcaro niwʉ̃. Ti pe Cades, Bered wãmetise macãrĩ waꞌtero nicaro niwʉ̃. \p \v 15 Beꞌro Agar Abrãrẽ cʉ̃ macʉ̃rẽ põꞌrãtibosaco niwõ. Cʉ̃ wĩꞌmagʉ̃rẽ Ismae wãme õꞌocʉ niwĩ. \v 16 Ismae bajuácaterore Abrã ochenta y seis cʉ̃ꞌmarĩ cʉocʉ niwĩ. \c 17 \s1 Õꞌacʉ̃ Abrã meꞌrã “Aꞌtiro weegʉti” ni aponemoꞌque niꞌi \p \v 1 Abrã noventa y nueve cʉ̃ꞌmarĩ cʉori cura Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ apaturi bajuacʉ niwĩ. Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃, tutuayʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃ niꞌi. Yʉꞌʉ ĩꞌorõpʉre añurõ buꞌiri marĩgʉ̃ niña. \v 2 Yʉꞌʉ mʉꞌʉ meꞌrã “Aꞌtiro weegʉti” ni ucũꞌquere ĩꞌogʉ̃ti. Mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarã pãjãrã waro nicã weegʉti, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \p \v 3 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Abrã paamuꞌrĩqueꞌacʉ niwĩ. \p Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ ninemocʉ niwĩ: \p \v 4 —Yʉꞌʉ mʉꞌʉ meꞌrã apogʉ, aꞌtiro weegʉti. Mʉꞌʉ peje diꞌtacjãrã ñecʉ̃ tojagʉsaꞌa. \v 5 Abrã wãmetisome majã. Yʉꞌʉ nírõnojõta mʉꞌʉrẽ peje diꞌtacjãrã ñecʉ̃ tojacã weegʉsaꞌa. Tojo weegʉ niꞌcãcã meꞌrã Abrahã wãmetigʉsaꞌa. \v 6 Yʉꞌʉ mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarãrẽ pãjãrã weegʉti. Na peje macãrĩcjãrã nirãsama. Tojo nicã niꞌcãrẽrã mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarã diꞌta dutirã wiorã nirãsama. \v 7 Mʉꞌʉ meꞌrã “Aꞌtiro weegʉti” nise ne peꞌtisome. Yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ níꞌcaronojõta mʉꞌʉ pãrãmerã quẽꞌrãrẽ añurõ weegʉti. Mʉꞌʉ wiogʉ, tojo nicã mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarã wiogʉ nigʉ̃ti. Mʉꞌʉ, tojo nicã na quẽꞌrã yʉꞌʉre ẽjõpeorãsama. \v 8 Nipeꞌtise aꞌti diꞌta, mʉꞌʉ niꞌcãrõacã nirõrẽ mʉꞌʉrẽ oꞌogʉsaꞌa. Na quẽꞌrãrẽ oꞌogʉsaꞌa. Mʉsã niatji diꞌta ninuꞌcũcãꞌrõsaꞌa. Na wiogʉ nigʉ̃ti, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \p \v 9 Apeyere ninemocʉ niwĩ tja: \p —Mʉꞌʉ peꞌema, aꞌtiro weecã ʉaꞌa. Tojo nicã mʉꞌʉ põꞌrã, mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarã yʉꞌʉ weedutisere weerãsama. \v 10 Yʉꞌʉ mʉꞌʉ meꞌrã, tojo nicã mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarã meꞌrã apoꞌque aꞌtiro niꞌi. Mʉsã tiropʉ nirã́ ʉmʉa nipeꞌtirã õꞌrẽcjʉ yapa caserore yejecõꞌanoꞌcãrã niato. \v 11 Mʉsã õꞌrẽcjʉ yapa caserore yejecõꞌanoꞌque meꞌrã yʉꞌʉ mʉsã meꞌrã “Aꞌtiro weegʉti” ni apoꞌquere ĩꞌonoꞌo. \v 12 Niꞌcãcã meꞌrã nipeꞌtirã wĩꞌmarã ʉmʉa ocho nʉmʉrĩ bajuáca beꞌro õꞌrẽcjʉ yapa caserore yejecõꞌanoꞌrãsama. Noꞌo wĩꞌmagʉ̃ mʉꞌʉ ya wiꞌipʉ bajuaꞌcʉ, tojo nicã apesecjʉ̃ cʉ̃ duuꞌcʉ quẽꞌrã mejãrõta weenoꞌgʉ̃sami. \v 13 Mʉꞌʉ ya wiꞌi bajuaꞌcãrã, tojo nicã mʉꞌʉ duuꞌcãrã quẽꞌrã na õꞌrẽcjʉ yapa caserore yejecõꞌanoꞌrãsama. Tojo weese meꞌrã yʉꞌʉ mʉsã meꞌrã “Aꞌtiro weegʉti” ni apoꞌque ĩꞌonoꞌrõsaꞌa. \v 14 Noꞌo niꞌcʉ̃ yejecõꞌanoꞌña marĩgʉ̃nojõ mʉsã waꞌteropʉre cõꞌanoꞌgʉ̃sami. Mʉsã meꞌrã nímasĩsome majã. Cʉ̃ yʉꞌʉ ucũꞌquere ẽjõpeotigʉ nimi. Tojo weegʉ cõꞌanoꞌgʉ̃sami. \p \v 15 Õꞌacʉ̃ tere nitojanʉꞌcõ, Abrahãrẽ aꞌte quẽꞌrãrẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ nʉmo Sarai peꞌe, Sarai wãmetisome majã. Co Sara wãmetigosamo. \v 16 Core añurõ weegʉsaꞌa. Co meꞌrã mʉꞌʉ macʉ̃rẽ oꞌogʉti. Co peje macãrĩcjãrã ñecõ nigõsamo. Co pãrãmerã nituriarã diꞌta dutirã wiorã nirãsama, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \p \v 17 Cʉ̃ tojo nisere tʉꞌogʉ, Abrahã paamuꞌrĩqueꞌacʉ niwĩ. Õꞌacʉ̃ ucũsere wãcũgʉ̃, buji, cʉ̃ basu aꞌtiro ni wãcũcʉ niwĩ: “¿Niꞌcʉ̃ cien cʉ̃ꞌmarĩ cʉogʉpʉ põꞌrãtibosari? ¿Sara quẽꞌrã noventa cʉ̃ꞌmarĩ cʉomigõ, wĩꞌmagʉ̃rẽ wʉamasĩbosari?” \v 18 Tojo weegʉ Õꞌacʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Ismae mʉꞌʉ “Añurõ waꞌato” nise meꞌrã niato. Mʉꞌʉ cʉ̃rẽ añurõ weecã ʉaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 19 Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ aꞌtiro ni yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Tojota niꞌi, nírõ peꞌe. Mʉꞌʉ nʉmo Sara niꞌcʉ̃ wĩꞌmagʉ̃rẽ wʉabosagosamo. Mʉꞌʉ cʉ̃rẽ Isaa\f + \fr 17.19 \ft “Isaa” níro, “Cʉ̃ bujimi” nisĩꞌrĩrõ weeꞌe.\f* wãmeyegʉsaꞌa. Cʉ̃ meꞌrã yʉꞌʉ “Aꞌtiro weegʉti” ni apoꞌquere añurõ weegʉti. Cʉ̃ meꞌrãta, cʉ̃ põꞌrã nituriarãpʉre mejãrõta añurõ weenuꞌcũgʉ̃ti. \v 20 Ismae peꞌere, cʉ̃ ye cjasere, mʉꞌʉ níꞌquere tʉꞌoapʉ. Cʉ̃ quẽꞌrãrẽ añurõ waꞌacã weegʉti. Pãjãrã põꞌrãticã weegʉti. Cʉ̃ pãrãmerã nituriarã pãjãrã nirãsama. Cʉ̃ doce wiorã pacʉ nigʉ̃sami. Yʉꞌʉ cʉ̃ meꞌrã pajibutiari curua weegʉti. \v 21 Yʉꞌʉ “Mʉsã meꞌrã tojo weegʉti” níꞌque peꞌema Isaa, Sara macʉ̃ meꞌrã apogʉti. Cʉ̃ ape cʉ̃ꞌma aꞌtocateronojõta bajuagʉsami, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \v 22 Cʉ̃ Abrahã meꞌrã ucũtojanʉꞌcõ, waꞌa waꞌacʉ niwĩ. \p \v 23 Ti nʉmʉta Abrahã cʉ̃ macʉ̃ Ismaere cʉ̃ õꞌrẽcjʉ yapa caserore yejecõꞌacʉ niwĩ. Tojo nicã, nipeꞌtirã cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterã, cʉ̃ ya wiꞌipʉ bajuaꞌcãrã, ãpẽrã cʉ̃ duuꞌcãrã, nipeꞌtirã ʉmʉa cʉ̃ meꞌrã nirãrẽ Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ dutiꞌcaronojõta weecʉ niwĩ. \v 24 Titare Abrahã noventa y nueve cʉ̃ꞌmarĩ cʉocʉ niwĩ. \v 25 Cʉ̃ macʉ̃ Ismae trece cʉ̃ꞌmarĩ cʉocʉ niwĩ. \v 26 Abrahã cʉ̃ macʉ̃ meꞌrã ti nʉmʉta yejecõꞌanoꞌcãrã niwã. \v 27 Nipeꞌtirã ʉmʉa cʉ̃ ya wiꞌipʉ bajuaꞌcãrã, tojo nicã apesecjãrã cʉ̃ duuꞌcãrã mejãrõta weenoꞌcãrã niwã. \c 18 \s1 Õꞌacʉ̃ Abrahãrẽ “Mʉꞌʉ niꞌcʉ̃ macʉ̃tigʉsaꞌa” níꞌque niꞌi \p \v 1 Niꞌcã nʉmʉ Õꞌacʉ̃ Abrahãrẽ yucʉpagʉ pacasepagʉ nirṍ, Mamre wãmetiropʉ bajuacʉ niwĩ. Dajaritero nicã ʉpʉtʉ asiri cura Abrahã cʉ̃ ya wiꞌi suꞌti caseri meꞌrã wééca wiꞌi sope pʉꞌtopʉ dujicʉ niwĩ. \v 2 To dujigʉ, ĩꞌáoo, iꞌtiarã ʉmʉa cʉ̃ diacjʉ̃ nuꞌcũrãrẽ ĩꞌacʉ niwĩ. Narẽ ĩꞌa, sojaro meꞌrã wãꞌcãnʉꞌcã, narẽ põtẽrĩgʉ̃ waꞌacʉ niwĩ. Na tiro eta, diꞌtapʉ paamuꞌrĩqueꞌacʉ niwĩ. \p \v 3 Narẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Wiogʉ, yʉꞌʉre yʉꞌrʉaticãꞌña; coꞌteniña yujupʉ. \v 4 Mʉsã dʉꞌpocãrĩrẽ coecã, yʉꞌʉ aco miitidutigʉti. Beꞌro mʉsã yucʉ docapʉ soorã waꞌarãsaꞌa. \v 5 Mʉsãrẽ daꞌracoꞌtegʉ tiro aꞌtiapʉ. Tojo weegʉ mʉsã baꞌatjere miigʉ̃ waꞌagʉti. Mʉsã tere baꞌáca beꞌro wãcũtutua, yʉꞌrʉwãꞌcãrãsaꞌa, nicʉ niwĩ Abrahã. \p Na “Jaʉ”, ni yʉꞌticãrã niwã. \p \v 6 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Abrahã cʉ̃ ya wiꞌipʉ sãjãa, cʉ̃ nʉmo Sarare nicʉ niwĩ: \p —Quero, veinte kilo harina añuse miitjĩagõ, pã́ weebaqueꞌoya. \p \v 7 Core tojo nitojanʉꞌcõ, Abrahã wecʉa nirõpʉ omawãꞌcã, niꞌcʉ̃ wecʉ wĩꞌmagʉ̃ añugʉ̃rẽ ĩꞌabese weetjĩagʉ̃, cʉ̃rẽ daꞌracoꞌtegʉre wẽjẽdutigʉ oꞌocʉ niwĩ. Tojo weegʉ maata cʉ̃rẽ wẽjẽ, na baꞌatjere doꞌacʉ niwĩ. \v 8 Tuꞌajanʉꞌcõ, Abrahã narẽ wecʉ diꞌire, wecʉ õpẽco, tojo nicã te õpẽco bʉꞌaꞌquere ecacʉ niwĩ. Na yucʉpagʉ doca baꞌari cura narẽ ĩꞌanuꞌcũ coꞌtecʉ niwĩ. \p \v 9 Sijari masã baꞌatuꞌajanʉꞌcõ, Abrahãrẽ sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —Mʉꞌʉ nʉmo Sara, ¿noꞌopʉ niati? \p —Wiꞌipʉ niamo, nicʉ niwĩ. \p \v 10 Cʉ̃ tojo yʉꞌticã tʉꞌogʉ, niꞌcʉ̃ na meꞌrãcjʉ̃ Abrahãrẽ nicʉ niwĩ: \p —Ape cʉ̃ꞌma mʉsãrẽ ĩꞌagʉ̃ aꞌtigʉti tja. Yʉꞌʉ tocãꞌrõ aꞌticã, mʉꞌʉ nʉmo niꞌcʉ̃ wĩꞌmagʉ̃ põꞌrãtigosamo. \p Sara cʉ̃ tojo ucũrĩ cura wiꞌi sãjãrõ Abrahã sẽꞌema ejanʉꞌcã, na tojo ni ucũsere tʉꞌopeꞌocãꞌco niwõ. \v 11 Abrahã, Sara bʉcʉrã waro nicãrã niwã. Sara co beꞌti ĩꞌase peꞌtiꞌcopʉ nico niwõ. \v 12 Tojo weego Sara bujidiꞌocũ põtẽotico niwõ. Aꞌtiro ni wãcũco niwõ: “¿Deꞌro weerã ʉ̃sã bʉcʉrã nimirã, ʉ̃sã ʉaripejase cʉobosari?” \v 13 Õꞌacʉ̃ peꞌe Abrahãrẽ nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weego Sara bujiti? ¿Bʉcʉo nimigõ, põꞌrãtigosaꞌa, ni ẽjõpeoweti? \v 14 Mʉsã tʉꞌoñaꞌcã, ¿yʉꞌʉre apeyenojõ weemasĩtise nibosari? Ape cʉ̃ꞌma mʉsãrẽ ĩꞌagʉ̃ aꞌtigʉti tja. Yʉꞌʉ tocãꞌrõ aꞌticã, mʉꞌʉ nʉmo wĩꞌmagʉ̃ põꞌrãtigosamo. \p \v 15 Aꞌtere tʉꞌogo, Sara uigo, aꞌtiro nico niwõ: \p —Yʉꞌʉ bujigo mejẽta weeapʉ. \p Õꞌacʉ̃ core yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ masĩꞌi; mʉꞌʉ bujiapʉ, nicʉ niwĩ. \fig |alt="Abr.talking to 3 strangers" src="CO00655B.TIF" size="col" ref="Gn 18.10-15" \fig* \s1 Sodoma cjasere Abrahã Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩꞌque niꞌi \p \v 16 Beꞌro sijari masã wãꞌcãnʉꞌcã, Sodoma wãmetiri macãpʉ waꞌacãrã niwã. Abrahã narẽ ĩꞌatʉogʉ waꞌagʉ, na meꞌrã waꞌacʉ niwĩ. \v 17-18 Na tojo waꞌari cura Õꞌacʉ̃ aꞌtiro wãcũcʉ niwĩ: “Abrahã pãrãmerã nituriarã pãjãrã waro, tutuarã nirãsama. Cʉ̃ meꞌrã nipeꞌtirã aꞌti ʉmʉcocjãrãrẽ añurõ waꞌacã weegʉti. Tojo weegʉ yʉꞌʉ Sodomacjãrãrẽ weeatjere cʉ̃rẽ wereroʉasaꞌa. \v 19 Yʉꞌʉ cʉ̃ põꞌrãrẽ, cʉ̃ pãrãmerã nituriarãrẽ yʉꞌʉ buꞌesere yʉꞌtidutigʉ, tojo nicã añuse, diacjʉ̃ cjase weeato nígʉ̃, cʉ̃rẽ besewʉ. Na tojo weecã, nipeꞌtise yʉꞌʉ ‘Tojo weegʉti’ níꞌque queoro waꞌarosaꞌa”, ni wãcũcʉ niwĩ. \p \v 20 Tojo weegʉ Õꞌacʉ̃ Abrahãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Sodoma, Gomorracjãrã na ñaꞌarõ weesetisere tʉꞌoapʉ. Na tojo weese ñaꞌabutiase niꞌi. \v 21 Tojo weegʉ niꞌcãrõacã yʉꞌʉ basuta topʉ ĩꞌagʉ̃ waꞌagʉti. ¿Diacjʉ̃ta yʉꞌʉ tʉꞌoꞌcaronojõta ñaꞌabutiaro weerã weeti? Tere ĩꞌatojagʉpʉ, añurõ masĩgʉ̃saꞌa majã, nicʉ niwĩ. \p \v 22 Beꞌro pʉarã Sodomapʉ waꞌacãrã niwã. Abrahã peꞌe Õꞌacʉ̃ tiropʉ tojánícʉ niwĩ. \v 23 Cʉ̃ pʉꞌtocure waꞌa, sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Ñaꞌarã meꞌrã añurã quẽꞌrãrẽ cõꞌagʉ̃sari? \v 24 Apetero weerã ti macãpʉre cincuenta añurã nibosama. ¿Tojo nimicã, ti macãrẽ cõꞌagʉ̃sari? Na cincuenta añurã nimicã, ¿deꞌro weegʉ mʉꞌʉ ti macãcjãrãrẽ acobojotibosari? \v 25 Buꞌiritirã, buꞌiri marĩrã meꞌrã, narẽ niꞌcãrõnojõ buꞌiritirã weronojõ wẽjẽta basioweꞌe. Tere weeticãꞌña. Mʉꞌʉ nipeꞌtirã aꞌti turicjãrãrẽ besegʉ ¿queoro weetibosari? nicʉ niwĩ Abrahã. \v 26 Tojo nicã tʉꞌogʉ, Õꞌacʉ̃ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —To pũrĩcãrẽ ti macã Sodomacjãrãrẽ cincuenta añurã bocaejagʉ, nipeꞌtirã to nirãrẽ acobojogʉti, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \v 27 Abrahã ninemocʉ niwĩ tja: \p —Mʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ niꞌi. Yʉꞌʉ pũrĩcã masʉ̃ mejõ nigʉ̃ niꞌi. Tojo nimigʉ̃, noꞌo ʉaro bʉsʉmaꞌagʉ̃ weronojõ mʉꞌʉrẽ ucũmaꞌasaꞌa. \v 28 ¿Apetero weegʉ na cincuenta níꞌcãrã, cinco dijaro nicãrẽ, na cinco ye buꞌiri ti macãcjãrãrẽ cõꞌagʉ̃sari tja? \p Õꞌacʉ̃ aꞌtiro ni yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Na cuarenta y cinco añurã nicãrẽ cõꞌasome. \p \v 29 —¿Cuarenta añurã nicã warore, deꞌro weegʉsari? nicʉ niwĩ Abrahã. \p —Na cuarenta nicã quẽꞌrãrẽ, ti macãcjãrãrẽ cõꞌasome, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \p \v 30 Abrahã peꞌe sẽrĩtiñaꞌnemocʉ niwĩ tja: \p —Yʉꞌʉ meꞌrã uaticãꞌña. Mʉꞌʉrẽ apaturi sẽrĩtiñaꞌnemogʉ̃ti. ¿Deꞌro weegʉsari treinta añurãrẽ bocaejagʉ waro? \p Õꞌacʉ̃ apaturi nicʉ niwĩ: \p —Treinta añurãrẽ bocaejagʉ, ti macãcjãrãrẽ acobojogʉti. \p \v 31 Abrahã sẽrĩtiñaꞌnemosãjãcʉ niwĩ tja: \p —Yʉꞌʉ wiogʉ, uiro marĩrõ mʉꞌʉrẽ ucũmiapʉba. Veinte añurã bocaejagʉ, ¿deꞌro weegʉsari? \p Õꞌacʉ̃ yʉꞌticʉ niwĩ tja: \p —Na veinte añurã nicã quẽꞌrãrẽ ti macãcjãrãrẽ cõꞌasome. \p \v 32 Abrahã sẽrĩtiñaꞌtʉocʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ wiogʉ, yʉꞌʉ meꞌrã uacʉpa. Mʉꞌʉrẽ aꞌtota sẽrĩtiñaꞌtʉogʉti majã. Ne caribonemosome. ¿Deꞌro weegʉsari mʉꞌʉ, diez diaꞌcʉ̃ añurãrẽ bocaejagʉ? \p Õꞌacʉ̃ nicʉ niwĩ: \p —Diez añurã nicã, ti macãcjãrãrẽ cõꞌasome. \p \v 33 Õꞌacʉ̃ Abrahã meꞌrã ucũtojanʉꞌcõ, waꞌa waꞌacʉ niwĩ. Abrahã quẽꞌrã cʉ̃ ya wiꞌipʉ dajatojaa waꞌacʉ niwĩ. \c 19 \s1 Õꞌacʉ̃ Sodoma, Gomorrare cʉ̃ ʉ̃jʉ̃acõꞌaꞌque niꞌi \p \v 1 Naꞌiqueꞌari cura, Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterã Sodomapʉre etacãrã niwã. Na topʉ etari cura Lot, Abrahã acabiji macʉ̃, macã sãjãrĩ sope tiro dujicʉ niwĩ. To cʉ̃ dujiro nipeꞌtirã masã nerẽwʉaro nicaro niwʉ̃. Na etacã ĩꞌagʉ̃, wãꞌcãnʉꞌcã, paamuꞌrĩqueꞌa, \v 2 narẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ mʉsãrẽ daꞌracoꞌtegʉ niꞌi. Tojo weerã ya wiꞌipʉ cãrĩrã aꞌtia. Topʉ mʉsã dʉꞌpocãrĩrẽ coerãsaꞌa. Beꞌro ñamiñaꞌcũrõ mʉsã waꞌaropʉ yʉꞌrʉwãꞌcãrãsaꞌa. \p Cʉ̃ tojo nicã, yʉꞌticãrã niwã: \p —Niweꞌe. Aꞌto macã deco cãrĩrãsaꞌa. \p \v 3 Na tojo nimicã, Lot tutuaro meꞌrã, “Niweꞌe; ya wiꞌi cãrĩrãsaꞌa,” nicʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo níca beꞌro, na “Jaʉ” ni, cʉ̃ meꞌrã waꞌacãrã niwã. Cʉ̃ ya wiꞌipʉ sãjãa, Lot narẽ baꞌase daꞌrebosacʉ niwĩ. Cʉ̃ pã́ bʉcʉase morẽña marĩsere weebosacʉ niwĩ. Na tere baꞌacãrã niwã. \p \v 4 Beꞌro, na cãrĩatji dʉporo nipeꞌtirã Sodomacjãrã ʉmʉa, maꞌmapjia, bʉcʉrã nipeꞌtirã Lot ya wiꞌi pʉꞌtore sʉtʉanʉꞌcãcãrã niwã. \v 5 Na to sʉtʉanʉꞌcã, cʉ̃rẽ caricũcãrã niwã: \p —¿Ʉmʉa noꞌopʉ niti ñamipʉ mʉꞌʉ tiro etaꞌcãrã? Narẽ oꞌowĩrõña. Numia meꞌrã weewʉasenojõrẽ weesĩꞌrĩsaꞌa na meꞌrã, nicãrã niwã. \p \v 6 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Lot cʉ̃ ya wiꞌi wijaa, na meꞌrã ucũgʉ̃tigʉ, sopere añurõ biꞌacãꞌcʉ niwĩ. \v 7 Narẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ meꞌrãcjãrã, narẽ tojo ñaꞌarõ weeticãꞌña. \v 8 Aꞌtiro peꞌe weeya. Yʉꞌʉ põꞌrã, pʉarã numia ne niꞌcʉ̃ ʉmʉ meꞌrã nitirã numia nima yujupʉ. Narẽ wĩorẽgʉ̃ti. Mʉsã narẽ noꞌo weesĩꞌrĩrõ weeya. Ãꞌrã ʉmʉa yʉꞌʉ tiro etaꞌcãrã peꞌema, narẽ ñaꞌarõ weeticãꞌña. Na yʉꞌʉ pijioꞌcãrã nima. Narẽ añurõ coꞌtegʉti. \p \v 9 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, aꞌtiro yʉꞌticãrã niwã: \p —Siapeꞌe waꞌaya. Mʉꞌʉ aperocjʉ̃ niꞌi. Ʉ̃sã mʉꞌʉ dutinoꞌboꞌcãrã niweꞌe. To pũrĩcãrẽ niꞌcãrõacã ʉ̃sã narẽ tojo weesĩꞌrĩrõ nemorõ mʉꞌʉrẽ ñaꞌarõ weerãti, nicãrã niwã. \p Na Lore pũrõ tuuquenʉꞌcõcãrã niwã. Ti wiꞌi sopere tuupãꞌrẽsĩꞌrĩmicãrã niwã. \v 10 Na tojo weenʉꞌcãrĩ cura sijari masã Lore ñeꞌe, wiꞌi poꞌpeapʉ miisãjã waꞌacãrã niwã. Tojo weetoja, na sopere añurõ biꞌacãꞌcãrã niwã. \v 11 Tojo weetojanʉꞌcõ, na nipeꞌtirã sope pʉꞌtopʉ níꞌcãrã ʉmʉarẽ, maꞌmapjiare, bʉcʉrãrẽ caperi bajuticã weecãrã niwã. Caperi bajutirã, ti wiꞌipʉ sãjãasĩꞌrĩrã, sopere aꞌmasijarã, põtẽotia waꞌacãrã niwã. Ne bocaticãrã niwã. \p \v 12 Wiꞌi poꞌpeapʉ sijari masã Lore sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —¿Aꞌtore ãpẽrã mʉꞌʉ acawererã marĩti? Nipeꞌtirã mʉꞌʉ põꞌrã ʉmʉa, numia, mʉꞌʉ bujisʉmʉa, nipeꞌtirã mʉꞌʉ acawererã aꞌti macã nirãrẽ apero yoaropʉ miaña. \v 13 Aꞌti macãrẽ cõꞌapeꞌocãꞌrãsaꞌa. Õꞌacʉ̃ aꞌti macãcjãrã na peje ñaꞌarõ weesetise queti tʉꞌoami. Tojo weegʉ ʉ̃sãrẽ aꞌti macãrẽ cõꞌadutigʉ oꞌoámi, nicãrã niwã. \p \v 14 Na tojo nicã tʉꞌogʉ, Lot cʉ̃ bujisʉmʉa niajãrẽ weregʉ waꞌamicʉ niwĩ. Narẽ nicʉ niwĩ: \p —Wãꞌcãnʉꞌcãña. Aꞌti macãrẽ wijayá. Õꞌacʉ̃ aꞌti macãrẽ cõꞌagʉ̃tigʉ weemi, nicʉ niwĩ. \p Cʉ̃ bujisʉmʉa niajã cʉ̃ tojo nisere, “Tojo nimaꞌacʉ̃ weemi,” ni wãcũcãrã niwã. \v 15 Cʉ̃ na meꞌrã ucũrĩ cura boꞌrearo weecaro niwʉ̃. Tojo weerã Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterã tutuaro meꞌrã cʉ̃rẽ nicãrã niwã: \p —¡Quero! Mʉꞌʉ nʉmo, mʉꞌʉ põꞌrã numiarẽ sojaro meꞌrã aperopʉ miaña. Waꞌaya ʉ̃sã aꞌti macãrẽ ʉ̃jʉ̃acõꞌacã, wẽrĩsĩꞌrĩtirã, nicãrã niwã. \p \v 16 Na tojo nimicã, Lot sojaticʉ niwĩ. Cʉ̃ ʉmʉñarõ waꞌaticã ĩꞌarã, na cʉ̃ omocãrẽ ñeꞌe, miacãrã niwã. Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ pajañaꞌgʉ̃, tojo weeduticʉ niwĩ. Lot nʉmo, cʉ̃ põꞌrã numia quẽꞌrãrẽ macã sumutopʉ miacãrã niwã. \v 17 Na macãpʉ wijáca beꞌro niꞌcʉ̃ Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ narẽ nicʉ niwĩ: \p —¡Omaña catisĩꞌrĩrã! Ne majãmiĩꞌatõrõticãꞌña. Wẽrĩsĩꞌrĩtirã, aꞌtore ne tojanʉꞌcãtirãta, ʉ̃rʉ̃pagʉpʉ waꞌaya. \p \v 18 Lot peꞌe narẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ wiorã, ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉre waꞌadutiticãꞌña. \v 19 Mʉsã yʉꞌʉre añurõ weetamuapʉ. Yʉꞌʉ wẽrĩboꞌcʉre mʉsã yʉꞌrʉoapʉ. Yʉꞌʉ ʉ̃rʉ̃gʉ̃pʉre ejatibosaꞌa. To waꞌari curata macãrẽ ʉ̃jʉ̃ase yʉꞌʉre ẽmʉejábosaꞌa. Tojo weegʉ yʉꞌʉ maꞌa deco wẽrĩbosaꞌa. \v 20 Topʉ waꞌaronojõ oꞌogʉ, niꞌcã macã pʉꞌtoacã nirĩ macãpʉ waꞌadutiya. Ti macã cãꞌmacãcã niꞌi. Topʉ waꞌagʉ, yʉꞌrʉgʉsaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 21 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Jaʉ, mʉꞌʉ níꞌcaronojõta weegʉti. Si macã, mʉꞌʉ níca macãrẽ ʉ̃jʉ̃acõꞌasome. \v 22 ¡Quero, si macãpʉ omawãꞌcãña! Mʉꞌʉ etaticãma, ne apeye macãrĩrẽ ʉ̃jʉ̃acõꞌanoꞌña marĩrõsaꞌa. Mʉꞌʉ etáca beꞌropʉ ʉ̃jʉ̃acõꞌanoꞌrõsaꞌa, nicʉ niwĩ. \p Ti macã cãꞌmacãcã niyuro, Zoar wãmeticaro niwʉ̃. \p \v 23 Lot Zoapʉ etacã, boꞌrearo weecaro niwʉ̃. \v 24 Cʉ̃ topʉ etáca beꞌro Õꞌacʉ̃ Sodoma, Gomorra buꞌipʉre pecameꞌe, tojo nicã azufre acoro pejaro weronojõ ʉ̃jʉ̃dijaticã weecʉ niwĩ. \v 25 Cʉ̃ te macãrĩrẽ ʉ̃jʉ̃acõꞌacã, to nimiꞌque nipeꞌtise ʉ̃jʉ̃peꞌtia waꞌacaro niwʉ̃. Ti macã nimiꞌcãrã wẽrĩpeꞌtia waꞌacãrã niwã. Na otese nimiꞌque quẽꞌrã ʉ̃jʉ̃peꞌtia waꞌacaro niwʉ̃. \v 26 Tojo waꞌari cura Lot nʉmo cʉ̃ beꞌro sirutuco nimiwõ. Tojo sirutugo, majãmiĩꞌatõrõco niwõ. Totá co moa tuturo dojonʉꞌcã waꞌaco niwõ. \fig Lot, cʉ̃ nʉmo, tojo nicã põꞌrã numia na Sodoma ʉ̃jʉ̃cã omaduꞌtiwijaꞌque niꞌi|alt="Lot and family leaving Sodom" src="CO00656B.TIF" size="col" ref="Gn 19.22-26" \fig* \p \v 27 Ape nʉmʉ te macãrĩ ʉ̃jʉ̃acõꞌaca beꞌro Abrahã cʉ̃ Õꞌacʉ̃ meꞌrã ucũꞌcaropʉ waꞌacʉ niwĩ. \v 28 Topʉ waꞌagʉ, Sodoma, Gomorra níꞌcaro nipeꞌtiro ti papʉre ĩꞌaquejocʉ niwĩ. Yoaropʉ cʉ̃ ĩꞌacã, pã́ na ʉ̃jʉ̃arõ oꞌme mʉjãrõ weronojõ oꞌmepuꞌsumorõcaro niwʉ̃. \v 29 Ti paꞌtiropʉ nise macãrĩ Lot níꞌcarore ʉ̃jʉ̃acõꞌagʉ̃, Õꞌacʉ̃ Abrahãrẽ wãcũcʉ niwĩ. Tojo weegʉ te macãrĩ ʉ̃jʉ̃acõꞌase dʉporo wẽrĩrĩ nígʉ̃, Lore apesepʉ miacʉ niwĩ. \s1 Moabita masã, tojo nicã amonita masã masãbajuanʉꞌcãꞌque niꞌi \p \v 30 Beꞌro Lot uigʉ, Zoapʉre tojanemosĩꞌrĩticʉ niwĩ. Tojo weegʉ cʉ̃ põꞌrã pʉarã numia meꞌrã ʉ̃rʉ̃pagʉpʉ waꞌacʉ niwĩ. Topʉ waꞌa, na iꞌtiarã niꞌcã ʉ̃tã tutipʉ niseticũcãrã niwã. \v 31 Niꞌcã nʉmʉ masã maꞌmio co acabijore nico niwõ: \p —Marĩ pacʉ bʉcʉ nimi majã. Marĩ nirõpʉre marĩrẽ nʉmotigʉnojõ ne niꞌcʉ̃ marĩmi. Tojo weero nipeꞌtirã masã weewʉasenojõrẽ weeta basioweꞌe. \v 32 Tojo weerã marĩ pacʉre queꞌacã weerã́. Cʉ̃ queꞌáca beꞌro cʉ̃ meꞌrã cãjĩrã. Tojo weerã marĩ cʉ̃ meꞌrã põꞌrãtirãsaꞌa. \p \v 33 Ti ñami na pacʉre queꞌato nírã, ʉꞌsedʉcaco vino tĩacãrã niwã. Beꞌro masã maꞌmio cʉ̃ meꞌrã cãjĩco niwõ. Cʉ̃ peꞌe co tojo weesere ne tʉꞌoñaꞌticʉ niwĩ. Co dijaacã quẽꞌrãrẽ, ne tʉꞌoñaꞌticʉ niwĩ. \v 34 Ape nʉmʉ masã maꞌmio co acabijore nico niwõ: \p —Ñamicaꞌa ñami yʉꞌʉ marĩ pacʉ meꞌrã cãjĩapʉ. Aꞌti ñami quẽꞌrãrẽ cʉ̃rẽ queꞌacã weerã́. Tojo weego mʉꞌʉ cʉ̃ meꞌrã cãjĩgõ waꞌapa. Tojo weerã marĩnʉcʉ̃ põꞌrãtirãsaꞌa. \p \v 35 Na níꞌcaronojõta weecãrã niwã. Na pacʉre queꞌadutirã, ʉꞌsedʉcaco vino tĩacãrã niwã tja. Dʉꞌsago co pacʉ meꞌrã cãjĩco niwõ. Lot peꞌe ne tʉꞌoñaꞌticʉ niwĩ. Co dijaacã quẽꞌrãrẽ, ne tʉꞌoñaꞌticʉ niwĩ. \v 36 Na tojo weetjĩarã, Lot põꞌrã numia na pacʉ meꞌrã pʉarãpʉta põꞌrãticãrã niwã. \v 37 Beꞌro masã maꞌmio niꞌcʉ̃ wĩꞌmagʉ̃ wʉaco niwõ. Cʉ̃rẽ Moab wãmeyeco niwõ. Cʉ̃ moabita masã ñecʉ̃ nicʉ niwĩ. \v 38 Dʉꞌsago quẽꞌrã macʉ̃tico niwõ. Cʉ̃rẽ Ben-ammi wãmeyeco niwõ. Cʉ̃ amonita masã ñecʉ̃ nicʉ niwĩ. \c 20 \s1 Abrahã, tojo nicã Abimelec ye cjase niꞌi \p \v 1 Abrahã cʉ̃ níꞌcaro cõꞌawãꞌcãgʉ̃, Neguev wãmetiropʉ waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃ Cades, tojo nicã Shur waꞌteropʉ tojacʉ niwĩ. Tita cʉ̃ Gerar wãmetiri macãpʉ waꞌacʉ niwĩ. \v 2 Cʉ̃ topʉ nígʉ̃, cʉ̃ nʉmo Sarare “Yʉꞌʉ acabijo nimo”, ni werecʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌo, Geracjʉ̃ wiogʉ Abimelec Sarare nʉmotigʉti nígʉ̃, miidutigʉ oꞌócʉ niwĩ. \v 3 Ti ñami Õꞌacʉ̃ Abimelere quẽꞌerõpʉ aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Mʉꞌʉ wẽrĩgʉ̃saꞌa. Mʉꞌʉ miidutigʉ oꞌoꞌco marãpʉtigo nimo”. \p \v 4 Abimelec peꞌe Sara meꞌrã ne niticʉ niwĩ yujupʉ. Tojo weegʉ Õꞌacʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: “Yʉꞌʉ wiogʉ, yʉꞌʉ ñaꞌarõ weetimicã, ¿yʉꞌʉre, tojo nicã aꞌti macãcjãrã quẽꞌrãrẽ wẽjẽgʉ̃sari? \v 5 Abrahã basuta yʉꞌʉre, ‘Co yʉꞌʉ acabijo nimo’, niami. Co quẽꞌrã, ‘Yʉꞌʉ maꞌmi nimi’, niamo. Tojo weegʉ ‘Marãpʉ moogõ nimo’, ni wãcũgʉ̃, tojo weeasʉ. Ne ñaꞌarõ weetiapʉ”, nicʉ niwĩ. \p \v 6 Cʉ̃ tojo nisere tʉꞌo, Õꞌacʉ̃ Abimelere quẽꞌerõpʉ yʉꞌticʉ niwĩ: “Yʉꞌʉ masĩꞌi. Mʉꞌʉ añurõ wãcũse meꞌrã tojo weeapʉ. Tojo weegʉ mʉꞌʉ co meꞌrã cãjĩsĩꞌrĩcã cãꞌmotaꞌapʉ. Mʉꞌʉ co meꞌrã nígʉ̃, yʉꞌʉre ñaꞌarõ wéégʉ weronojõ weeboapã. \v 7 Niꞌcãrõacã pũrĩcãrẽ co marãpʉre wiaya tja. Cʉ̃ Õꞌacʉ̃ ye queti weremʉꞌtãrĩ masʉ̃ nimi. Mʉꞌʉrẽ wẽrĩticãꞌto nígʉ̃, mʉꞌʉ ye cjasere sẽrĩbosagʉsami. Mʉꞌʉ cʉ̃ nʉmorẽ wiatigʉ pũrĩcã, mʉꞌʉ, mʉꞌʉ yarã nipeꞌtirã meꞌrã wẽrĩgʉ̃saꞌa”, nicʉ niwĩ. \p \v 8 Ape nʉmʉ boꞌreacãpʉ Abimelec wãꞌcã, cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterãrẽ pijio, cʉ̃ quẽꞌerõpʉ ĩꞌaꞌquere werecʉ niwĩ. Tere tʉꞌorã, pũrõ uicãrã niwã. \v 9 Narẽ wéréca beꞌro Abrahãrẽ pijio, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weeati mʉꞌʉ ʉ̃sãrẽ? ¿Ñeꞌenojõ yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ ñaꞌarõ weeꞌque wapa to cãꞌrõjo yʉꞌʉre, tojo nicã yarãrẽ ñaꞌabutiaro tojacã weemiati? Mʉꞌʉ yʉꞌʉre tojo weeꞌque ne niꞌcʉ̃ tojo weeya marĩsere weeapʉ. \v 10 ¿Deꞌro weegʉ tojo weeati? ¿Ñeꞌenojõrẽ wãcũgʉ̃, tojo weeati? ni sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ. \p \v 11 Abrahã cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ aꞌtiro wãcũcãti. “Aꞌtopʉ Õꞌacʉ̃rẽ ne ẽjõpeotisama”, nicãti. Yʉꞌʉ, “Yʉꞌʉ nʉmo nimo” nicãrẽ, “Yʉꞌʉre wẽjẽbosama”, ni wãcũasʉ. \v 12 Diacjʉ̃ta niꞌi. Co yʉꞌʉ acabijota nimo. Yʉꞌʉ pacʉ macõ nimo. Paco peꞌe apego nimo. Tojo weegʉ core nʉmotiwʉ. \v 13 Yʉꞌʉ pacʉ tiropʉ níꞌcʉ Õꞌacʉ̃ dutiro meꞌrã wijagʉ, core aꞌtiro niwʉ̃: “Noꞌo marĩ waꞌaro etago, ãpẽrãrẽ, ‘Yʉꞌʉ maꞌmi nimi’, niña”, niwʉ̃. \p \v 14 Na tojo ucṹca beꞌro, Abimelec Abrahãrẽ oveja, wecʉa oꞌocʉ niwĩ. Tojo nicã daꞌracoꞌterã ʉmʉa, numia oꞌocʉ niwĩ. Abrahãrẽ cʉ̃ nʉmo Sarare wiacʉ niwĩ. \v 15 Abimelec Abrahãrẽ nicʉ niwĩ: \p —Aꞌti diꞌta ya diꞌta niꞌi. Noꞌo mʉꞌʉ tʉꞌsaro mʉꞌʉ niatjore beseya. \p \v 16 Sarare aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ maꞌmirẽ mil niyeru cujiri wapabʉjʉse cujirire oꞌoapʉ. Te meꞌrã mʉꞌʉ meꞌrã nirã́ mʉꞌʉrẽ ne mejẽcã wãcũsome. Tojo weego na ĩꞌorõpʉ buꞌiri marĩgõ tojagosaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 17-18 Abimelec tojo níca beꞌro, Abrahã Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩbosacʉ niwĩ. Abimelec Sarare miaꞌque buꞌiri cʉ̃ nʉmorẽ, narẽ daꞌracoꞌterã numiarẽ, nipeꞌtirã cʉ̃ ya wiꞌi nirãrẽ Õꞌacʉ̃ põꞌrãtimasĩticã weecʉ niwĩ. Abrahã narẽ sẽrĩbosáca beꞌro Õꞌacʉ̃ narẽ yʉꞌrʉocʉ niwĩ. Tojo weerã na põꞌrãtimasĩcãrã niwã tja. \c 21 \s1 Abrahã macʉ̃ Isaa bajuaꞌque niꞌi \p \v 1 Õꞌacʉ̃ cʉ̃ níꞌcaronojõta Sarare añurõ weecʉ niwĩ. Cʉ̃, “Mʉꞌʉ wĩꞌmagʉ̃ cʉogosaꞌa”, níꞌque queoro waꞌacã weecʉ niwĩ. \v 2 Tojo weego nijĩpaco tojaco niwõ. Beꞌro Abrahã cʉ̃ bʉcʉ waro nimicã, wĩꞌmagʉ̃rẽ wʉabosaco niwõ. Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ “Ape cʉ̃ꞌma mʉsãrẽ ĩꞌagʉ̃ aꞌtigʉti tja; yʉꞌʉ tocãꞌrõ aꞌticã, mʉꞌʉ nʉmo niꞌcʉ̃ wĩꞌmagʉ̃ põꞌrãtigosamo” níꞌquere queoro waꞌacã weecʉ niwĩ. \v 3 Sara Abrahãrẽ põꞌrãtibosaꞌcʉre, Isaa wãme õꞌocʉ niwĩ. \v 4 Beꞌro Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ dutíꞌcaronojõta wĩꞌmagʉ̃ cʉ̃ ocho nʉmʉrĩ bajuáca beꞌro Abrahã cʉ̃ õꞌrẽcjʉ yapa caserore yejecõꞌacʉ niwĩ. \v 5 Cʉ̃ macʉ̃ Isaa bajuácaterore Abrahã cien cʉ̃ꞌmarĩ cʉocʉ niwĩ. \v 6 Tojo weego Sara aꞌtiro wãcũco niwõ: “Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre eꞌcati, bujicã weeami. Tojo weerã ‘Sara wĩꞌmagʉ̃ wʉapo’ nise quetire tʉꞌorã, nipeꞌtirã yʉꞌʉre eꞌcatitamurãsama. \v 7 ¿Noa Abrahãrẽ, ‘Sara wĩꞌmagʉ̃ wʉabosagosamo’ nibopari? Ne niꞌcʉ̃ tojo nitimicã, cʉ̃ bʉcʉ waro nigʉ̃rẽ yʉꞌʉ niꞌcʉ̃ wĩꞌmagʉ̃ põꞌrãtibosawʉ”, ni wãcũco niwõ. \s1 Agar, Ismae Abrahã ya wiꞌi nímiꞌcãrãrẽ cõꞌawĩrõꞌque niꞌi \p \v 8 Isaa bʉcʉa, cʉ̃ miꞌrĩduꞌuri nʉmʉrẽ Abrahã pajiri bosenʉmʉ weecʉ niwĩ. \v 9 Tojo weeri curare Sara Agar macʉ̃ Abrahãrẽ wʉabosaꞌcʉ Isaare bujicãꞌcã ĩꞌaco niwõ. \v 10 Tojo weego co Abrahã tiro waꞌa, aꞌtiro nico niwõ: \p —Sico daꞌracoꞌtego macʉ̃ mʉꞌʉ wẽ́rĩ́ca beꞌro, mʉꞌʉ ye níꞌquere ne ñeꞌesome. Yʉꞌʉ macʉ̃ Isaa peꞌe ñeꞌegʉ̃sami. Tojo weegʉ daꞌracoꞌtegore, co macʉ̃ meꞌrãta cõꞌawĩrõcãꞌña, nico niwõ. \p \v 11 Co tojo nicã tʉꞌogʉ, Abrahã cʉ̃ macʉ̃ Ismaere maꞌígʉ̃, pũrõ bʉjaweticʉ niwĩ. \v 12 Õꞌacʉ̃ peꞌe cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: “Narẽ sõꞌowaro wãcũqueꞌtiticãꞌña. Sara dutiꞌcaronojõta weeya. Isaa meꞌrã mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarãsama. \v 13 Daꞌracoꞌtego macʉ̃ peꞌere aꞌtiro weegʉti. Cʉ̃ quẽꞌrãrẽ, pãjãrã cʉ̃ pãrãmerã nituriacã weegʉsaꞌa. Mʉꞌʉ macʉ̃ niyucã, pajiri diꞌtacjãrã nirãsama”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \p \v 14 Ape nʉmʉ ñamiñaꞌcũrõ Abrahã Agare pã́, aco ajuro waꞌicʉ casero meꞌrã wééca ajurore co sẽꞌemapʉ miiõꞌocʉ niwĩ. Core, co macʉ̃ meꞌrã weꞌriti, narẽ waꞌaduticʉ niwĩ. Co waꞌa, noꞌo ʉaro yucʉ marĩrõ, masã marĩrõpʉ Beerseba wãmetiropʉ sijabaqueꞌatico niwõ. \v 15 Aco peꞌticã ĩꞌagõ, co macʉ̃rẽ yucʉsti docapʉ cũuco niwõ. \v 16 “Cʉ̃ wẽrĩcã ĩꞌasĩꞌrĩtisaꞌa” nígõ, yoacureropʉ waꞌa, dujico niwõ. Co topʉ dujiri cura cʉ̃ utinʉꞌcãcʉ niwĩ. \p \v 17 Õꞌacʉ̃ co macʉ̃ uticã tʉꞌocʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo weecã tʉꞌogʉ, cʉ̃ basuta nimigʉ̃, cʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ weronojõ upʉsãjãnʉꞌcã,\f + \fr 21.17 \ft Ĩꞌaña \xt Gn 16.7\ft docapʉ ojaꞌquere.\f* ʉꞌmʉsepʉ ucũdijocʉ niwĩ: “¿Agar, deꞌro waꞌati? Uiticãꞌña. Õꞌacʉ̃ mʉꞌʉ macʉ̃ uticã tʉomi. \v 18 Wãꞌcãnʉꞌcãña. Mʉꞌʉ macʉ̃rẽ wejewãꞌcõnʉꞌcõña. Cʉ̃ meꞌrã pajiri diꞌtacjãrã waꞌacã weegʉti”, nicʉ niwĩ. \p \v 19 Tojo níca beꞌro Õꞌacʉ̃ Agare niꞌcã pe aco wijari pe ĩꞌabocacã weecʉ niwĩ. Co waꞌicʉ casero meꞌrã wééca ajuropʉ aco poseye, co macʉ̃rẽ tĩaco niwõ. \v 20 Õꞌacʉ̃ co macʉ̃rẽ añurõ weetamucʉ niwĩ. Cʉ̃ bʉcʉa, yucʉ marĩrõ, masã marĩrõpʉ nicãꞌcʉ niwĩ. Topʉ nígʉ̃, bʉacatjẽ meꞌrã bʉemuꞌsigʉ̃ waꞌacʉ niwĩ. \v 21 Cʉ̃ yucʉ marĩrõ, masã marĩrõpʉ Parán wãmetiropʉ nirĩ cura, cʉ̃ paco, Egiptocjõrẽ cʉ̃ nʉmo niacjore bocabosaco niwõ. \s1 Abrahã Abimelec meꞌrã na apoꞌque niꞌi \p \v 22 Titare Abimelec Abrahã meꞌrã ucũgʉ̃ waꞌacʉ niwĩ. Tojo nicã cʉ̃ yarã surara wiogʉ Ficol wãmetigʉ meꞌrã waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃ Abrahãrẽ nicʉ niwĩ: \p —Nipeꞌtise mʉꞌʉ weesere Õꞌacʉ̃ mʉꞌʉrẽ weetamusami. \v 23 Tojo weegʉ Õꞌacʉ̃ tʉꞌoropʉ mʉꞌʉ aꞌtiro weecã ʉasaꞌa. Yʉꞌʉre, yʉꞌʉ põꞌrãrẽ, yʉꞌʉ pãrãmerãrẽ ne mejẽcã weeticãꞌña. Yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ wééꞌcaronojõta yʉꞌʉre añurõ weeya. Mʉꞌʉ apesecjʉ̃ nimigʉ̃, ʉ̃sã ya diꞌtapʉ niꞌi. Aꞌti diꞌtacjãrã quẽꞌrãrẽ añurõ weeya. “Õꞌacʉ̃ wãme meꞌrã tojota weegʉti” niña, nicʉ niwĩ Abimelec. \p \v 24 Abrahã aꞌtiro ni yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ tʉꞌoropʉ mʉꞌʉ tojo níꞌcaronojõta añurõ weegʉti. \p \v 25 Tojo níca beꞌro Abrahã Abimelere aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉrẽ daꞌracoꞌterã yʉꞌʉ aco waari pere ẽꞌmacãrã niama. \v 26 Abimelec peꞌe cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Ne masĩtiasʉ, noa tojo weero weeapã. Mʉꞌʉ yʉꞌʉre ne weretiapʉ. Niꞌcãcãpʉta ne tʉꞌogʉ weeꞌe, nicʉ niwĩ Abimelec. \p \v 27 Tojo níca beꞌro Abrahã ovejare, wecʉare mii, Abimelere oꞌocʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo oꞌóca beꞌro, ti nʉmʉta “Aꞌtiro weerãti”, ni aꞌmerĩ apocãrã niwã. \v 28 Na tojo wééca beꞌro Abrahã siete oveja numia wĩꞌmarãrẽ apesepʉ oveja marĩrõpʉ cũucʉ niwĩ. \v 29 Abimelec cʉ̃ tojo weecã ĩꞌagʉ̃, sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weegʉ mʉꞌʉ ãꞌrã siete ovejare apesepʉ cũuati? \p \v 30 Abrahã cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Ãꞌrã siete ovejare miiña. Narẽ miigʉ̃, “Aꞌti pe aco waari pe Abrahã seꞌéca pe niꞌi”, ni ĩꞌagʉ̃saꞌa. \p \v 31 Na pʉarã “Aꞌtiro weerãti” ni apoꞌcaro nitjĩarõ, na nirõpʉ Beerseba wãme õꞌonoꞌcaro niwʉ̃. \p \v 32 Na aꞌmerĩ apóca beꞌro Beerseba wãmetiropʉ níꞌcãrã Abimelec, Ficol filisteo ya diꞌtapʉ dajatojaacãrã niwã. \v 33 Beersebapʉ Abrahã niꞌcãgʉ̃ yucʉgʉ tamarisco wãmeticjʉ otecʉ niwĩ. Topʉ Õꞌacʉ̃ catinuꞌcũgʉ̃rẽ sẽrĩcʉ niwĩ. \v 34 Abrahã yoacã filisteo ya diꞌtapʉ nicʉ niwĩ. \c 22 \s1 Abrahãrẽ Õꞌacʉ̃ “¿Diacjʉ̃ta yʉꞌʉre ẽjõpeomiti?” cʉ̃ níꞌque niꞌi \p \v 1 Yoáca beꞌropʉ Õꞌacʉ̃ Abrahãrẽ “¿Diacjʉ̃ta yʉꞌʉre ẽjõpeomiti?” nígʉ̃, cʉ̃rẽ pisucʉ niwĩ. \p —¡Abrahã! nicʉ niwĩ. \p Cʉ̃ tojo pisucã tʉꞌogʉ, Abrahã, “Aꞌto niꞌi”, ni yʉꞌticʉ niwĩ. \p \v 2 Cʉ̃ yʉꞌtíca beꞌro Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ macʉ̃, niꞌcʉ̃ nigʉ̃rẽ, mʉꞌʉ ʉpʉtʉ maꞌigʉ̃ Isaare aperopʉ Moriah wãmetiri diꞌtapʉ miaña. Topʉ etagʉ, ʉ̃rʉ̃gʉ̃, mʉꞌʉrẽ ĩꞌocjʉpʉ mʉjãña. Tigʉ buꞌipʉ cʉ̃rẽ waꞌicʉre wẽjẽ ʉ̃jʉ̃amorõpeogʉ weronojõ weeya, nicʉ niwĩ. \p \v 3 Ape nʉmʉ boꞌrequeꞌari cura, Abrahã wãꞌcãnʉꞌcã, cʉ̃ burro buꞌipʉ dujiri caserore peocʉ niwĩ. Tojo weetuꞌajanʉꞌcõ, peca, cʉ̃ ʉ̃jʉ̃amorõpeoatjere paawaꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃ macʉ̃, tojo nicã cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterã pʉarã meꞌrã téé Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ wereꞌcaropʉ waꞌacʉ niwĩ. \v 4 Iꞌtia nʉmʉ beꞌro Abrahã Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ waꞌadutiꞌcarore yoaropʉ ĩꞌacʉ niwĩ. \v 5 Tojo weegʉ cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterãrẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã burro meꞌrã aꞌto tojayá. Yʉꞌʉ, yʉꞌʉ macʉ̃ meꞌrã sõꞌopʉ Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatipeorã waꞌarã weeꞌe. Tojo weetoja, mʉsã tiro tojatirãsaꞌa tja. \p \v 6 Abrahã Õꞌacʉ̃rẽ waꞌicʉ ʉ̃jʉ̃amorõpeoatje pecare Isaare miaduticʉ niwĩ. Cʉ̃ peꞌe pecameꞌe, tojo nicã diꞌpjĩ miacʉ niwĩ. Na pʉarã niꞌcãrõ meꞌrã waꞌacãrã niwã. \v 7 To beꞌroacã Isaa cʉ̃ pacʉre nicʉ niwĩ: \p —¡Pacʉ! \p —¿Ñeꞌenojõ ʉati, macʉ̃? ni yʉꞌticʉ niwĩ. \p Isaa cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —Marĩ peca, tojo nicã pecameꞌe cʉoꞌo. ¿Oveja wĩꞌmagʉ̃ marĩ ʉ̃jʉ̃amorõpeoacjʉ noꞌopʉ niti? \p \v 8 Abrahã cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Macʉ̃, Õꞌacʉ̃ marĩrẽ niꞌcʉ̃ oveja wĩꞌmagʉ̃rẽ oꞌogʉsami, nicʉ niwĩ. \p Tojo ni, na pʉarã sijawãꞌcãcãrã niwã. \p \v 9 Õꞌacʉ̃ Abrahãrẽ wereꞌcaropʉre etarã, Abrahã waꞌicʉrãrẽ ʉ̃jʉ̃amorõpeoatjore niꞌcã mesã ʉ̃tã meꞌrã seeneocũucʉ niwĩ. Tuꞌajanʉꞌcõ, pecare to buꞌipʉ seepeocʉ niwĩ. Seepeotoja, cʉ̃ macʉ̃rẽ dʉꞌte, peca buꞌipʉ peocʉ niwĩ. \v 10 Seepeotoja, cʉ̃ macʉ̃rẽ wẽjẽgʉ̃ti nígʉ̃, diꞌpjĩrẽ miicʉ niwĩ. \v 11 Cʉ̃ tojo weeri cura Õꞌacʉ̃ cʉ̃ basuta nimigʉ̃, cʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ weronojõ upʉsãjãnʉꞌcã,\f + \fr 22.11 \ft Ĩꞌaña \xt Gn 16.7\ft docapʉ ojaꞌquere.\f* ʉꞌmʉsepʉ cʉ̃rẽ pisudijocʉ niwĩ: \p —¡Abrahã! \p Abrahã cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Aꞌtota niꞌi, nicʉ niwĩ. \p \v 12 —Mʉꞌʉ macʉ̃rẽ ne mejẽcã weeticãꞌña. Niꞌcãrõacã yʉꞌʉ masĩꞌi. Mʉꞌʉ yʉꞌʉre, “Yʉꞌʉ macʉ̃ niꞌcʉ̃ nigʉ̃rẽ mʉꞌʉrẽ oꞌosome”, ne nitiapʉ. Tojo weegʉ yʉꞌʉ masĩꞌi mʉꞌʉ yʉꞌʉre wiopesase meꞌrã ĩꞌaꞌa, nicʉ niwĩ. \fig Abrahã cʉ̃ macʉ̃ Isaare wẽjẽmiꞌque niꞌi|alt="Isaac on altar and Ab. Standing Make it about 80 percent" src="CO00664B.TIF" size="span" ref="Gn 22.1-14" \fig* \p \v 13 Cʉ̃ tojo nicã, Abrahã ĩꞌaoo, niꞌcʉ̃ oveja ʉmʉ niꞌcã yucʉsti waꞌteropʉ cʉ̃ capesaꞌripʉ suꞌrinuꞌcũgʉ̃rẽ ĩꞌacʉ niwĩ. Tojo wee cʉ̃rẽ ñeꞌe, wẽjẽ Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌogʉ, ʉ̃jʉ̃amorõpeocʉ niwĩ. Cʉ̃ macʉ̃rẽ wẽjẽboꞌcʉ oveja peꞌere wẽjẽcʉ niwĩ. \v 14 Beꞌro Abrahã tojo weeꞌcarore aꞌtiro wãme õꞌocʉ niwĩ: “Õꞌacʉ̃ marĩrẽ dʉꞌsasenojõrẽ oꞌomi”. Tojo weero niꞌcãrõacã quẽꞌrãrẽ “Tigʉ Õꞌacʉ̃ yagʉ ʉ̃rʉ̃gʉ̃rẽ marĩrẽ dʉꞌsasenojõrẽ oꞌogʉsami”, ninoꞌo. \p \v 15 Apaturi Õꞌacʉ̃ cʉ̃ basuta nimigʉ̃, cʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ weronojõ upʉsãjãnʉꞌcã, ʉꞌmʉsepʉ Abrahãrẽ pisudijocʉ niwĩ tja. \v 16 Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ aꞌtiro niami: “Aꞌte mʉꞌʉ weeꞌquere masĩꞌi. Yʉꞌʉre, ‘Yʉꞌʉ macʉ̃ niꞌcʉ̃ nigʉ̃rẽ mʉꞌʉrẽ oꞌosome’, ne nitiapʉ. Tojo weegʉ yʉꞌʉ basu yʉꞌʉ wãme meꞌrã mʉꞌʉrẽ añurõ waꞌacã weegʉti. \v 17 Mʉꞌʉrẽ peje añuse weegʉti. Mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarãrẽ ñocõa weronojõ, tojo nicã pajiri maa sumuto nucũpori weronojõ pãjãrã waꞌacã weegʉti. Apeyema narẽ ĩꞌatuꞌtirãrẽ docaqueꞌacã weerãsama. \v 18 Mʉꞌʉ yʉꞌʉre añurõ ẽjõpeose wapa mʉꞌʉ pãrãmerã meꞌrã nipeꞌtirã aꞌti ʉmʉcocjãrã añurõ weenoꞌrãsama”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \p \v 19 Beꞌro Abrahã cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterã tiropʉ dajatojaacʉ niwĩ. Nipeꞌtirã niꞌcãrõ meꞌrã Beerseba wãmetiropʉ waꞌacãrã niwã. Topʉ Abrahã niseticũcʉ niwĩ. \s1 Nacor põꞌrã ye cjase niꞌi \p \v 20 Yoáca beꞌropʉ Abrahã cʉ̃ acabiji Nacor ye quetire tʉꞌocʉ niwĩ. Nacor nʉmo Milca wĩꞌmarãrẽ cʉ̃rẽ põꞌrãtibosaco niwõ. \v 21 Uz wãmetigʉ bajuamʉꞌtãꞌcʉ niwĩ. Cʉ̃ beꞌrore cʉ̃ acabiji Buz bajuacʉ niwĩ. Buz beꞌrore Kemuel, Aram pacʉ nicʉ niwĩ. \v 22 Beꞌro aꞌticʉrã bajuanemocãrã niwã: Quesed, Hazo, Pildas, Jidlaf, Betuel. \v 23 Ãꞌrĩ Betuel Rebeca pacʉ nicʉ niwĩ. Ãꞌrã ochore Abrahã acabiji Nacor, Milca meꞌrã põꞌrãticãrã niwã. \p \v 24 Ãpẽrã Nacor nʉmo Milca peꞌsu Reúma põꞌrã Teba, Gaham, Tahas, Maaca nicãrã niwã. \c 23 \s1 Sara wẽrĩꞌque niꞌi \p \v 1 Sara ciento veintisiete cʉ̃ꞌmarĩ catico niwõ. \v 2 Ticʉse cʉ̃ꞌmarĩ cʉogo, Quiriat-arba wãmetiropʉ Canaá diꞌta nirĩ macãpʉ wẽrĩco niwõ. Quiriat-arba, apetero Hebrṍ pisunoꞌcaro niwʉ̃. Abrahã Sara wẽrĩcã ĩꞌagʉ̃, uti, dʉjasewãꞌacʉ niwĩ. \v 3 Tojo uti, co wẽrĩꞌco tiropʉ níꞌcʉ wija, hitita masã nirõpʉ na meꞌrã ucũgʉ̃ waꞌacʉ niwĩ. Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p \v 4 —Yʉꞌʉ mʉsã waꞌteropʉre apesecjʉ̃ nimicã, niꞌcã ʉ̃tã tuti yʉꞌʉ nʉmorẽ yaatji tutire duaya. \p \v 5 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, hitita masã cʉ̃rẽ yʉꞌticãrã niwã: \p \v 6 —Ʉ̃sãrẽ tʉꞌoníña yujupʉ. Mʉꞌʉ ʉ̃sã waꞌterore niꞌcʉ̃ Õꞌacʉ̃ beseꞌcʉ, wiogʉ macʉ̃ weronojõ niꞌi. Tojo weegʉ mʉꞌʉ nʉmorẽ ʉ̃sã ye ʉ̃tã tutiri waꞌtero añurĩ tutipʉ yaaya. Ne niꞌcʉ̃ ʉ̃sã waꞌteropʉ nigʉ̃́, “Ya tuti niꞌi, yaaticãꞌña”, nisome. \p \v 7 Tojo weegʉ Abrahã wãꞌcãnʉꞌcã, hitita masãrẽ paamuꞌrĩqueꞌa, \v 8 narẽ nicʉ niwĩ: \p —To pũrĩcãrẽ mʉsã yʉꞌʉ nʉmorẽ aꞌto yaacã ʉarã, Efrṍ, Zohar macʉ̃rẽ aꞌtiro ni sẽrĩbosaya. \v 9 Niꞌcã ʉ̃tã tuti Macpela wãmetiri tuti cʉ̃ ya diꞌta nitʉoro nirĩ tutire yʉꞌʉre duato. Yʉꞌʉ ti tuti wapatiro ejatuaro wapayegʉti. Yʉꞌʉ tore duugʉ, mʉsã waꞌteropʉ yaari tuti cʉogʉsaꞌa. \p \v 10 Efrṍ hitita masʉ̃ na waꞌteropʉ dujicʉ niwĩ. Tojo weegʉ nipeꞌtirã cʉ̃ acawererã tʉꞌoropʉ, tojo nicã nipeꞌtirã macã sãjãrĩ sope tiro yʉꞌrʉarã tʉꞌoro aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p \v 11 —Niweꞌe, yʉꞌʉ wiogʉ. Añurõ tʉꞌoya. Yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ ti diꞌtare, tojo nicã ti diꞌtapʉ nirĩ tutire wapamarĩrõ oꞌogʉti. Yʉꞌʉ acawererã tʉꞌoropʉ mʉꞌʉrẽ ti diꞌtare oꞌoꞌo. Mʉꞌʉ nʉmorẽ yaaya majã. \p \v 12 Abrahã peꞌe apaturi tocjãrã masãrẽ paamuꞌrĩqueꞌacʉ niwĩ tja. \v 13 Tojo wee, masã to nirã́ tʉꞌoro Efrṍrẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉre tʉꞌoya. Ti diꞌta wapa queoro wapayegʉti. Mʉꞌʉ “Jaʉ”, nicã, topʉ yʉꞌʉ nʉmorẽ yaagʉti majã. \p \v 14 Cʉ̃ tojo nicã, Efrṍ yʉꞌticʉ niwĩ tja: \p \v 15 —Wiogʉ, yʉꞌʉre tʉꞌoya. Ti diꞌta cuatrocientos niyeru cujiri wapatiꞌi. Ti diꞌta wapatisere ucũnemoticãꞌrã. Mʉꞌʉ nʉmorẽ yaagʉ waꞌaya, nicʉ niwĩ. \p \v 16 Abrahã, “Jaʉ” ni, Efrṍ hitita masã ĩꞌorõpʉ tocãꞌrõ wapatiꞌi níꞌcarore cuatrocientos niyeru cujirire wapayecʉ niwĩ. Tocjãrã duari masã wapayeꞌcaronojõta wapayecʉ niwĩ. \v 17-18 Tojo weero nipeꞌtise Efrṍ duaꞌque diꞌta Abrahã ye tojacaro niwʉ̃. Ʉ̃tãtuti, yucʉpagʉ nipeꞌtise cʉ̃ ye tojacaro niwʉ̃. Ti diꞌta Macpela wãmeticaro niwʉ̃. Mamre mujĩpũ mʉjãtiro peꞌe tojacaro niwʉ̃. Hitita masã, tojo nicã nipeꞌtirã ti macã sãjãrĩ sopere yʉꞌrʉarã ĩꞌorõpʉ wapayecʉ niwĩ. \p \v 19 Beꞌro Abrahã cʉ̃ nʉmo Sarare ʉ̃tã tutipʉ yaacʉ niwĩ. Ti tuti Macpela wãmetiropʉ Mamre mujĩpũ mʉjãtiro peꞌe nicaro niwʉ̃. Totá tja apetero Hebrṍ wãmeticaro niwʉ̃. Canaá wãmetiri diꞌtapʉ tojacaro niwʉ̃. \v 20 Tojo weero ti diꞌta, ʉ̃tã tuti topʉ nirĩ tuti, hitita masã Abrahã cʉ̃ acawererãrẽ yaatjore duacãrã niwã. \c 24 \s1 Abrahã Isaa nʉmo niacjore aꞌmabosaꞌque niꞌi \p \v 1 Abrahã bʉcʉ waro nicʉ niwĩ. Nipeꞌtise cʉ̃ weesetise meꞌrã Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ añurõ waꞌacã weecʉ niwĩ. \v 2 Niꞌcã nʉmʉ cʉ̃rẽ daꞌracoꞌtegʉ ãpẽrã yʉꞌrʉoro bʉcʉ nigʉ̃rẽ pijicʉ niwĩ. Cʉ̃ nipeꞌtise Abrahã cʉosere ĩꞌanʉrʉ̃gʉ̃ nicʉ niwĩ. Abrahã cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ omocãrẽ ya ʉsó docapʉ cũuña. \v 3 Õꞌacʉ̃ marĩ wiogʉ ʉꞌmʉse, diꞌta weeꞌcʉ wãme meꞌrã mʉꞌʉ “Aꞌtiro weegʉti” nicã ʉasaꞌa. Ne yʉꞌʉ macʉ̃ Isaare aꞌto Canaá yʉꞌʉ nirĩ diꞌtacjõ meꞌrã nʉmoticã weeticãꞌña. \v 4 Tojo weetigʉ, ya diꞌtapʉ waꞌa, yʉꞌʉ acawererã numia waꞌteropʉre cʉ̃ nʉmo niacjore besegʉ waꞌaya. \p \v 5 Cʉ̃rẽ daꞌracoꞌtegʉ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Co numio yʉꞌʉ meꞌrã aꞌtisĩꞌrĩticã, ¿deꞌro weegʉsari? ¿Tojo weecãma, yʉꞌʉ mʉꞌʉ macʉ̃rẽ mʉꞌʉ wijawãꞌcãtica diꞌtapʉre miagʉ̃sari? \p \v 6 Abrahã cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Niweꞌe. Topʉ yʉꞌʉ macʉ̃rẽ miaticãꞌña. \v 7 Yʉꞌʉ wiogʉ Õꞌacʉ̃ ʉꞌmʉsecjʉ̃, yʉꞌʉ pacʉ ya wiꞌi níꞌcʉre, tojo nicã yʉꞌʉ acawererã ya diꞌtapʉ níꞌcʉre miiwĩorẽwĩ. Miiwĩorẽ, aꞌti diꞌtare “Mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarãrẽ oꞌogʉti”, niwĩ. Cʉ̃ta mʉꞌʉ dʉporo cʉ̃rẽ werecoꞌtegʉre oꞌoyugʉsami. Tojo weegʉ mʉꞌʉ yʉꞌʉ macʉ̃ nʉmo niacjo tocjõrẽ boca, miitigʉsaꞌa. \v 8 Co numio mʉꞌʉ meꞌrã aꞌtisĩꞌrĩticã, yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ “Tojo weegʉsaꞌa” níꞌque tojo tojacãꞌrõsaꞌa. Mejõ yʉꞌʉ macʉ̃rẽ topʉ ne miaticãꞌña, nicʉ niwĩ. \p \v 9 Tojo wee cʉ̃rẽ daꞌracoꞌtegʉ cʉ̃ ya omocãrẽ cʉ̃ wiogʉ Abrahã ʉsó docapʉ ñapeocʉ niwĩ. Beꞌro “Õꞌacʉ̃ tʉꞌoropʉ diacjʉ̃ta weegʉti mʉꞌʉ dutiꞌquere”, nicʉ niwĩ. \p \v 10 Beꞌro cʉ̃ wiogʉ yarã cameyoa diez, tojo nicã apeye peje añuse Abrahã cʉ̃ oꞌoatjere miicʉ niwĩ. Tere mii, Nacor wãmetiri macã, Mesopotamia diꞌtapʉ waꞌacʉ niwĩ. \v 11 Abrahãrẽ daꞌracoꞌtegʉ ti macã sumuto ejari cura, naꞌiqueꞌaro weecaro niwʉ̃. Ti horata numia aco waarã waꞌacãrã niwã. Cʉ̃ peꞌe cameyoare aco waari pe tiro soodutigʉ cũucʉ niwĩ. \p \v 12 Tojo weetoja, Õꞌacʉ̃rẽ aꞌtiro sẽrĩcʉ niwĩ: “Õꞌacʉ̃, yʉꞌʉ wiogʉ Abrahã ẽjõpeogʉ, niꞌcãcãrẽ yʉꞌʉre añurõ waꞌacã weeya. Yʉꞌʉ wiogʉre mʉꞌʉ maꞌisere ĩꞌoña. \v 13 Aꞌto aco waari pe tiro tojánígʉ̃ti yujupʉ. Aꞌtocjãrã numia aco waarã aꞌticã, \v 14 yʉꞌʉ niꞌcõrẽ aꞌtiro nigʉ̃ti: ‘Acotʉre miidijoya. Sĩꞌrĩgʉ̃tigʉ weeꞌe.’ Co ‘Sĩꞌrĩña. Mʉꞌʉ yarã cameyoa quẽꞌrãrẽ tĩagõti,’ tojo yʉꞌtigo cóta mʉꞌʉ beseꞌco mʉꞌʉrẽ daꞌracoꞌtegʉ Isaa nʉmo niacjo nigõsamo. Mʉꞌʉ tojo weecã ĩꞌagʉ̃, ‘Diacjʉ̃ta yʉꞌʉ wiogʉ Abrahãrẽ añurõ weemi’, nigʉ̃saꞌa”, nicʉ niwĩ. \p \v 15 Cʉ̃ Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩtuꞌajaticãta, niꞌcõ numio acotʉ wʉawãꞌcãtigore ĩꞌacʉ niwĩ. Co Rebeca, Betuel macõ nico niwõ. Betuel Milca, Nacor macʉ̃ nicʉ niwĩ. Nacor Abrahã acabiji nicʉ niwĩ. \v 16 Rebeca añugõ nico niwõ. Ne niꞌcʉ̃ ʉmʉ meꞌrã niñaꞌtico niwõ. Aco waari pepʉ buꞌa, acore waamii, majãgõ weeco niwõ. \v 17 Co majãcã ĩꞌagʉ̃, Abrahãrẽ daꞌracoꞌtegʉ peꞌe omasirutuwãꞌcã, core ẽmʉeja, nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ yʉꞌʉre pajañaꞌcureya. Aco mʉꞌʉ waaꞌquere cãꞌrõ tĩaña. \p \v 18 —Jaʉ, sĩꞌrĩgʉ̃ aꞌtia, nico niwõ. \p Tojo wee, acotʉre miidijo, cʉ̃rẽ tĩaco niwõ. \v 19 Cʉ̃ sĩꞌrĩtojáca beꞌro, Rebeca cʉ̃rẽ nico niwõ: \p —Mʉꞌʉ yarã cameyoa quẽꞌrãrẽ miibosago waꞌagoti. Na sĩꞌrĩsĩꞌrĩrõ põtẽorõ sĩꞌrĩrãsama, nico niwõ. \p \v 20 Nipeꞌtirã cameyoa sĩꞌrĩato nígõ, pejetiri acore waa, ʉmʉñarõ meꞌrã na sĩꞌrĩrĩ coꞌropʉ piosãamʉjãco niwõ. \v 21 Co tojo weesere ĩꞌagʉ̃, Abrahãrẽ daꞌracoꞌtegʉ “Yʉꞌʉ aꞌtopʉ aꞌticã, Õꞌacʉ̃ cʉ̃ ‘Aꞌtiro weegʉti’ níꞌquere ¿diacjʉ̃ta weegʉsari?”, ni tʉꞌoñaꞌgʉ̃, tojo ĩꞌacãꞌcʉ niwĩ. \v 22 Cameyoa sĩꞌrĩtuꞌajaca beꞌro, Abrahãrẽ daꞌracoꞌtegʉ ẽꞌquẽa yoosari beꞌto, uru meꞌrã wééca beꞌto, seis gramo nʉcʉ̃rĩ beꞌtore mii, ẽꞌquẽapʉ yoocʉ niwĩ. Tojo nicã pʉa beꞌto omocã tuusãase uru meꞌrã weeꞌque beꞌtorire, cien gramo nemorõ nʉcʉ̃sere oꞌocʉ niwĩ. \v 23 Oꞌotojanʉꞌcõ, core nicʉ niwĩ: \p —¿Noa macõ niti mʉꞌʉ? ¿Mʉꞌʉ pacʉ ya wiꞌipʉre cãrĩrõ niati yʉꞌʉmasã meꞌrã cãrĩatjo? \p \v 24 Co yʉꞌtico niwõ: \p —Yʉꞌʉ Betuel macõ niꞌi. Cʉ̃ Milca, Nacor macʉ̃ nimi. \v 25 Ʉ̃sã ya wiꞌipʉre mʉsã cãrĩatjo niapʉ. Tojo nicã cameyoa na baꞌase tá peje niapʉ. \p \v 26 Tojo nicã tʉꞌogʉ, Abrahãrẽ daꞌracoꞌtegʉ ejaqueꞌa, Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatipeocʉ niwĩ. \v 27 Aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Õꞌacʉ̃, Abrahã yʉꞌʉ wiogʉ ẽjõpeogʉ, mʉꞌʉ añuyʉꞌrʉaꞌa. Yʉꞌʉ wiogʉre añurõ wéégʉ, mʉꞌʉ ‘Aꞌtiro weegʉti’ níꞌquere queoro weeapʉ. Yʉꞌʉ quẽꞌrãrẽ cʉ̃ acawererã ya wiꞌipʉ miitiapʉ”, nicʉ niwĩ. \p \v 28 Beꞌro Rebeca nipeꞌtise core waꞌaꞌquere werego waꞌago, co paco ya wiꞌipʉ omawãꞌcãco niwõ. \v 29 Co maꞌmi Labán wãmeticʉ niwĩ. Co tojo nicã tʉꞌogʉ, Abrahãrẽ daꞌracoꞌtegʉre aꞌmagʉ̃ waꞌagʉ, aco waari pe tiro omawãꞌcãcʉ niwĩ. \v 30 Cʉ̃ acabijo ẽꞌquẽapʉ yoosari beꞌto, omocã tuusãase beꞌtori miiejacã ĩꞌatojacʉ niwĩ. Tojo nicã, Abrahãrẽ daꞌracoꞌtegʉ core wereꞌquere tʉꞌopeꞌocãꞌcʉ niwĩ. Tojo weegʉ Labán cʉ̃rẽ aꞌmagʉ̃ waꞌacʉ niwĩ. Aco pe tiropʉta, cʉ̃ yarã cameyoa meꞌrã nigʉ̃rẽ bocaejacʉ niwĩ. \v 31 Labán cʉ̃rẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Aꞌtia, Õꞌacʉ̃ añurõ weenoꞌgʉ̃. ¿Deꞌro weegʉ mʉꞌʉ aꞌto wijaropʉ nuꞌcũti? Mʉꞌʉ cãrĩatjo, tojo nicã cameyoa niatjo apobosatojapʉ, nicʉ niwĩ. \p \v 32 Tojo weegʉ Abrahãrẽ daꞌracoꞌtegʉ wiꞌipʉ sãjãacʉ niwĩ. Topʉ Labán cameyoa na oꞌmaꞌquere miidijo, narẽ baꞌase ecacʉ niwĩ. Tojo wééca beꞌro Abrahãrẽ daꞌracoꞌtegʉ, cʉ̃ meꞌrãcjãrãrẽ dʉꞌpocãrĩ coeato nígʉ̃, aco miacʉ niwĩ. \p \v 33 Na baꞌase etiri cura, Abrahãrẽ daꞌracoꞌtegʉ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ mʉsãrẽ nigʉ̃ti níꞌquere weretimigʉ̃, baꞌatisaꞌa. \p —To pũrĩcãrẽ ucũmʉꞌtaña, nicʉ niwĩ Labán. \p \v 34 Abrahãrẽ daꞌracoꞌtegʉ narẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ Abrahãrẽ daꞌracoꞌtegʉ niꞌi. \v 35 Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉ wiogʉ Abrahãrẽ añurõ weeami. Peje cʉogʉ waꞌacã weeami. Cʉ̃rẽ oveja, wecʉa, uru, niyeru plata wãmetise, daꞌracoꞌterã ʉmʉa, numia, cameyoa, tojo nicã burroa oꞌowĩ. \v 36 Apeyema cʉ̃ nʉmo Sara bʉcʉo nimigõ, niꞌcʉ̃ põꞌrãtiwõ. Yʉꞌʉ wiogʉ cʉ̃ macʉ̃rẽ nipeꞌtise cʉ̃ cʉosere oꞌowĩ. \v 37 Yʉꞌʉ wiogʉ yʉꞌʉre, cʉ̃ macʉ̃rẽ ne niꞌcõ ti diꞌta Canaá cʉ̃ nirõcjõ meꞌrã omocã dʉꞌtedutitiwĩ. Tere nígʉ̃, yʉꞌʉre cʉ̃ dutisere Õꞌacʉ̃ wãme meꞌrã “Diacjʉ̃ta mʉꞌʉ dutiro weegʉti”, ni yʉꞌtidutiwĩ. \v 38 Cʉ̃ yʉꞌʉre ninemowĩ: “Yʉꞌʉ pacʉ acawererã tiropʉ waꞌa, to nirã́ numia waꞌterore niꞌcõ cʉ̃ nʉmo niacjore aꞌmaña”, niwĩ. \v 39 Yʉꞌʉ peꞌe yʉꞌʉ wiogʉre niwʉ̃: “Yʉꞌʉ wiogʉ, co numio yʉꞌʉ meꞌrã aꞌtisĩꞌrĩticã warore, ¿deꞌro weegʉsari?” \v 40 Cʉ̃ yʉꞌʉre yʉꞌtiwĩ: “Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ ʉaronojõ nisetigʉ niꞌi. Mʉꞌʉ waꞌaro añurõ waꞌato nígʉ̃, mʉꞌʉ meꞌrã Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ werecoꞌtegʉre oꞌógʉsami. Tojo weegʉ yʉꞌʉ pacʉ acawererã põꞌrã numia waꞌterore niꞌcõ yʉꞌʉ macʉ̃ nʉmo niacjore bocagʉsaꞌa. \v 41 Na yʉꞌʉ acawererã core oꞌosĩꞌrĩticãma, mʉꞌʉ ‘Tojo weegʉti’ níꞌque tojo tojacãꞌrõsaꞌa”, niwĩ yʉꞌʉre. \p \v 42 »Niꞌcãcã aco waari pe tiropʉ ejagʉ, Õꞌacʉ̃, yʉꞌʉ wiogʉ Abrahã ẽjõpeogʉre sẽrĩapʉ: “Mʉꞌʉ ʉaro yʉꞌʉ aꞌtopʉ aꞌtisere añurõ waꞌacã weebosaya. \v 43 Mʉꞌʉ aꞌtiro weecã ʉasaꞌa. Niꞌcãrõacã yʉꞌʉ aco waari pe tiro nirĩ cura aꞌtiro waꞌato. Niꞌcõ numio aco waago aꞌticã, yʉꞌʉ aꞌtiro nigʉ̃saꞌa: ‘Mʉꞌʉ aco waasere cãꞌrõ tĩacureya.’ \v 44 Co yʉꞌʉre ‘Sĩꞌrĩña, mʉꞌʉ yarã cameyoa quẽꞌrãrẽ tĩagõti,’ nigṍ, cóta mʉꞌʉ beseꞌco yʉꞌʉ wiogʉ macʉ̃ nʉmo niacjo nigõsamo”, ni sẽrĩwʉ̃. \v 45 Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩtuꞌajatimigʉ̃, Rebeca aco co waatjʉre wʉawãꞌcãtigore ĩꞌapʉ. Aco waari pepʉ buꞌa, acore waamiiamo. Core niapʉ: “Mʉꞌʉ aco waaꞌquere yʉꞌʉre cãꞌrõ tĩaña”, niapʉ. \v 46 Tojo weego acotʉre miidijo, yʉꞌʉre niamo: “Jaʉ, sĩꞌrĩña. Mʉꞌʉ yarã cameyoa quẽꞌrãrẽ tĩagõti.” Yʉꞌʉre aco tĩa, yarã cameyoa quẽꞌrãrẽ tĩamo. \p \v 47 »Beꞌro core sẽrĩtiñaꞌpʉ: “¿Noa macõ niti mʉꞌʉ?” Co yʉꞌʉre yʉꞌtiamo: “Yʉꞌʉ Betuel macõ niꞌi. Cʉ̃ Nacor, Milca macʉ̃ nimi”, niamo. Beꞌro ẽꞌquẽa yoosari beꞌtore ẽꞌquẽapʉ yooapʉ. Tojo nicã pʉa beꞌto omocã tuusãase beꞌtorire tuusãapʉ. \p \v 48 Tojo weetoja, yʉꞌʉ ejaqueꞌa, Õꞌacʉ̃rẽ, Abrahã yʉꞌʉ wiogʉ ẽjõpeogʉre eꞌcatise oꞌoapʉ. Cʉ̃ yʉꞌʉ wiogʉ acawererã tiropʉ waꞌari maꞌarẽ queoro ĩꞌoami. Cʉ̃ yʉꞌʉ wiogʉ Abrahã macʉ̃ nʉmo niacjore miidutigʉ, tojo weeami. \v 49 Niꞌcãrõacãma majã, yʉꞌʉ wiogʉ ʉasere añurõ eꞌcatise meꞌrã yʉꞌtisĩꞌrĩrã, wereya. Tojo yʉꞌtisĩꞌrĩtirã quẽꞌrã, wereya. Tojo weegʉ yʉꞌʉ weeatjere masĩgʉ̃saꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 50 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, Labán, Betuel yʉꞌticãrã niwã: \p —Aꞌte nipeꞌtise Õꞌacʉ̃ weese niꞌi. Ʉ̃sã ne “Tojota waꞌato, tojo waꞌaticãꞌto”, nímasĩtisaꞌa. \v 51 Aꞌtigo nimo Rebeca. Core miaña majã. Õꞌacʉ̃ ʉaronojõta mʉꞌʉ wiogʉ macʉ̃ nʉmo nigõsamo, nicãrã niwã. \p \v 52 Abrahãrẽ daꞌracoꞌtegʉ na tojo nicã tʉꞌogʉ, Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatipeogʉ ejaqueꞌa, paamuꞌrĩqueꞌacʉ niwĩ. \v 53 Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌóca beꞌro, apeyenojõ uru, plata meꞌrã weeꞌquenojõrẽ, tojo nicã suꞌtire Rebecare oꞌocʉ niwĩ. Tojo nicã co maꞌmirẽ, co pacore apeyenojõ wapabʉjʉsenojõrẽ oꞌocʉ niwĩ. \v 54 Beꞌro cʉ̃rẽ baꞌpatiꞌcãrã meꞌrã baꞌa, sĩꞌrĩ, topʉta cãrĩcãrã niwã. \p Ape nʉmʉ wãꞌcã, Abrahãrẽ daꞌracoꞌtegʉ narẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ wiogʉ ya wiꞌipʉ dajatojaacã, mʉsã macõrẽ oꞌoya majã. \p \v 55 Tojo nicã tʉꞌorã, Rebeca maꞌmi, co paco aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Co diez nʉmʉrĩ ʉ̃sã meꞌrã tojáníato yujupʉ. Beꞌro mʉꞌʉ meꞌrã waꞌagosamo majã. \p \v 56 Abrahãrẽ daꞌracoꞌtegʉ peꞌe aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ tojaacã, cãꞌmotaꞌanemoticãꞌña majã. Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉ aꞌtiꞌquere añurõ waꞌacã weetojami. Tojo weerã yʉꞌʉ wiogʉ ya wiꞌipʉ dajatojaadutiya. \p \v 57 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, na yʉꞌticãrã niwã: \p —Jaʉ. Rebecare pijiñaꞌrã marĩ, ¿deꞌro ni yʉꞌtigosari co? \p \v 58 Tojo weerã Rebecare pijio, sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã: \p —¿Mʉꞌʉ ãꞌrĩ ʉmʉ meꞌrã waꞌasĩꞌrĩsari? \p —Ʉ̃ʉ, waꞌagoti, ni yʉꞌtico niwõ. \p \v 59 Co tojo nicã tʉꞌorã, Rebecare, core masõꞌco quẽꞌrãrẽ oꞌócãrã niwã. Tojo nicã, Abrahãrẽ daꞌracoꞌtegʉre, cʉ̃rẽ baꞌpatiꞌcãrã meꞌrã waꞌaduticãrã niwã majã. \v 60 Rebecare añurõ waꞌato nírã, aꞌtiro nicãrã niwã: \q1 “Numió, Õꞌacʉ̃ mʉꞌʉrẽ pãjãrã paco nicã weeato. \q1 Mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarã narẽ ĩꞌatuꞌtirã nise macãrĩcjãrã meꞌrã aꞌmewẽjẽ wapataꞌato.” \p \v 61 Na core tojo níca beꞌro, Rebeca, core daꞌracoꞌterã numia meꞌrã cameyoa buꞌipʉ mʉjãpeja, Abrahãrẽ daꞌracoꞌtegʉre sirutuwãꞌcãcãrã niwã. Tojo wee, Abrahãrẽ daꞌracoꞌtegʉ Rebecare mia, to níꞌcʉ waꞌa waꞌacʉ niwĩ. \p \v 62 Isaa peꞌe aco waari pe, “Catinuꞌcũgʉ̃, yʉꞌʉre ĩꞌagʉ̃ ya pe” wãmetiropʉ níꞌcʉ majãmitojaticʉ niwĩ. Cʉ̃ peꞌe Neguev wãmetiropʉ niseticʉ niwĩ. \v 63 Naꞌiqueꞌawãꞌcãtiri cura sijagʉ waꞌacʉ niwĩ. Tojo weegʉ cameyoa aꞌticã ĩꞌacʉ niwĩ. \v 64 Rebeca quẽꞌrã cʉ̃rẽ ĩꞌaco niwõ. Isaare ĩꞌagõta, cameyo buꞌipʉ pesaꞌco dijaco niwõ. \v 65 Abrahãrẽ daꞌracoꞌtegʉre sẽrĩtiñaꞌco niwõ: \p —¿Noa niti sĩꞌi marĩrẽ põtẽrĩgʉ̃ aꞌtigʉ? nico niwõ. \p —Yʉꞌʉ wiogʉ nimi, nicʉ niwĩ. Tere tʉꞌogo, suꞌtiro casero meꞌrã co diapoare moꞌaco niwõ. \p \v 66 Abrahãrẽ daꞌracoꞌtegʉ Isaare nipeꞌtise cʉ̃ weeꞌquere werecʉ niwĩ. \v 67 Beꞌro Isaa Rebecare cʉ̃ paco Sara níca wiꞌi, waꞌicʉ caseri meꞌrã wééca wiꞌipʉ mia waꞌacʉ niwĩ. Tojo wee cʉ̃ nʉmo tojaco niwõ. Isaa Rebecare pũrõ maꞌicʉ niwĩ. Aꞌte meꞌrã cʉ̃ paco wẽrĩꞌquere wãcũtutuacʉ niwĩ. \c 25 \s1 Abrahã Cetura wãmetigo meꞌrã põꞌrãtiꞌque niꞌi \p \v 1 Abrahã apego nʉorẽcʉ niwĩ. Co Cetura wãmetico niwõ. \v 2 Co meꞌrã aꞌtiro wãmetirãrẽ põꞌrãticʉ niwĩ. Zimram, Jocsán, Medán, Madiã́, Isbac, Súa nicãrã niwã. \v 3 Jocsán põꞌrã Seba, Dedán nicãrã niwã. Dedán pãrãmerã nituriarã asureo masã, letuseo masã, leumeo masã nicãrã niwã. \v 4 Madiã́ põꞌrã Efa, Efer, Hanoc, Abida, Elda nicãrã niwã. Ãꞌrã nipeꞌtirã Cetura põꞌrã nituriarã pãjãrã nicãrã niwã. \v 5 Isaa Abrahã cʉ̃ pacʉ cʉoꞌque nipeꞌtisere cʉosirutucʉ niwĩ. \v 6 Ãpẽrã cʉ̃ põꞌrã, ãpẽrã numia meꞌrã põꞌrãtiꞌcãrã peꞌema cãꞌrõ apeyenojõacãrẽ oꞌocʉ niwĩ. Abrahã cʉ̃ catícaterore cʉ̃ macʉ̃ Isaa tiropʉ niticãꞌto nígʉ̃, narẽ apero mujĩpũ mʉjãtiro nirĩ diꞌtapʉ oꞌócʉ niwĩ. \s1 Abrahã cʉ̃ wẽrĩcã na yaaꞌque niꞌi \p \v 7 Abrahã ciento setenta y cinco cʉ̃ꞌmarĩ caticʉ niwĩ. \v 8 Cʉ̃ muꞌñu meꞌrã wẽrĩcʉ niwĩ. Cʉ̃ ñecʉ̃sʉmʉa mejãrã wẽrĩꞌcaronojõta cʉ̃ quẽꞌrã wẽrĩsirutudijacʉ niwĩ. \v 9 Cʉ̃ põꞌrã Isaa, Ismae Macpela nirĩ tutipʉ cʉ̃rẽ yaarã waꞌacãrã niwã. To mujĩpũ mʉjãtiro Mamre wãmetiropʉ tojasaꞌa. Ti tuti Efrṍ Zohar macʉ̃ hitita masʉ̃ ya diꞌtapʉ tojasaꞌa. \v 10 Ti diꞌtare Abrahã hitita masãrẽ duucʉ niwĩ. Topʉ Abrahãrẽ yaacãrã niwã. Cʉ̃ nʉmo Sarare yaaꞌcaro pʉꞌtopʉta yaacãrã niwã. \v 11 Abrahã wẽ́rĩ́ca beꞌro Õꞌacʉ̃ cʉ̃ macʉ̃ Isaare añurõ waꞌacã weecʉ niwĩ. Cʉ̃ niꞌcã aco pe tiro niseticʉ niwĩ. Ti pere aꞌtiro pisucãrã niwã: “Catinuꞌcũgʉ̃, yʉꞌʉre ĩꞌagʉ̃ ya pe” pisucãrã niwã. \s1 Ismae cʉ̃ põꞌrãtiꞌque niꞌi \p \v 12 Aꞌte Ismae, Abrahã macʉ̃ ye queti niꞌi. Cʉ̃ Agar macʉ̃ nicʉ niwĩ. Agar Egiptocjõ, Abrahã nʉmo Sarare daꞌracoꞌtego nico niwõ. Ismae põꞌrã aꞌticʉrã nicãrã niwã. \v 13 Bajuamʉꞌtãꞌcʉ meꞌrã werenʉꞌcãnoꞌrõsaꞌa. Masã maꞌmi Nebaiot wãmeticʉ niwĩ. Beꞌrocjãrã Cedar, Adbeel, Mibsam, \v 14 Misma, Duma, Massa, \v 15 Hadar, Tema, Jetur, Nafis, Cedema wãmeticãrã niwã. \v 16 Na Ismae põꞌrã doce nicãrã niwã. Na wãme meꞌrãta na ye diꞌta wãmerẽ na nirõpʉre masĩnoꞌcaro niwʉ̃. Nanʉcʉ̃ curari na yarã masãrẽ wejepeori masã nicãrã niwã. \p \v 17 Ismae ciento treinta y siete cʉ̃ꞌmarĩ cʉogʉ, wẽrĩcʉ niwĩ. Tojo weegʉ cʉ̃ ñecʉ̃sʉmʉa mejãrã wẽ́rĩ́ꞌcaronojõta wẽrĩsirutudijacʉ niwĩ. \v 18 Cʉ̃ põꞌrã nituriarã pãjãrã Havila wãmetiro meꞌrã nʉꞌcã, téé Shur wãmetiropʉ niseticãrã niwã. To Egipto põtẽorõ Asiria waꞌaropʉ nisaꞌa. To nirṍ nipeꞌtirã na acawererã ʉatimicã, niseticãrã niwã. \s1 Jacob, tojo nicã Esaú na bajuaꞌque niꞌi \p \v 19 Aꞌte Isaa, Abrahã macʉ̃ ye queti niꞌi. \v 20 Isaa cuarenta cʉ̃ꞌmarĩ cʉogʉ, Rebecare nʉmoticʉ niwĩ. Co Betuel macõ, Labán acabijo nico niwõ. Na arameo masã Padan-arãcjãrã nicãrã niwã. \v 21 Rebeca ne põꞌrã marĩco niwõ. Tojo weegʉ Isaa Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩbosacʉ niwĩ. Õꞌacʉ̃ cʉ̃ sẽrĩsere tʉocʉ niwĩ. Tojo weego co nijĩpaco tojaco niwõ. \v 22 Wĩꞌmarã pʉarã paagapʉre aꞌmequẽsãñacãrã niwã. Tojo weego co aꞌtiro wãcũco niwõ: “Na tojo weenuꞌcũcãma, yʉꞌʉ mejõ waro catimaꞌabosaꞌa. Mejõ peꞌe wẽrĩrõʉasaꞌa”, ni wãcũco niwõ. Tojo weego Õꞌacʉ̃rẽ “¿Deꞌro weero tojo nimitito?” ni sẽrĩtiñaꞌco niwõ. \p \v 23 Õꞌacʉ̃ core yʉꞌticʉ niwĩ: \q1 “Mʉꞌʉ paaga poꞌpeapʉre pʉa diꞌta, pʉa macãcjãrã sãñama. \q1 Na bajuatji dʉporo aꞌmequẽsãñatojama. \q1 Niꞌcʉ̃ apĩ nemorõ tutuayʉꞌrʉagʉ nigʉ̃sami. \q1 Masã maꞌmi cʉ̃ acabiji dutisere yʉꞌtigʉsami”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \p \v 24 Beꞌro Rebeca wĩꞌmarãrẽ wʉari nʉmʉ ejacaro niwʉ̃. Na pʉarã sʉꞌrʉaꞌcãrã páápʉ nicãrã niwã. \v 25 Ne bajuamʉꞌtãgʉ̃ poari sõꞌagʉ̃ nicʉ niwĩ. Tojo nicã, cʉ̃ upʉpʉre poaripijagʉ nicʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ Esaú pisucãrã niwã. \v 26 Beꞌro cʉ̃ acabiji cʉ̃ dʉꞌpodiapʉ niꞌcã omocã meꞌrã ñeꞌetjĩagʉ̃ bajuacʉ niwĩ. Tojo weeyucã, cʉ̃rẽ Jacob pisucãrã niwã. Isaa sesenta cʉ̃ꞌmarĩ cʉori cura, Rebeca narẽ põꞌrãtico niwõ. \s1 Esaú cʉ̃ masã maꞌmi nisere duaꞌque niꞌi \p \v 27 Siapeꞌe meꞌrã wĩꞌmarã bʉcʉacãrã niwã. Esaú cãpũpʉ sijasere tʉꞌsa, waꞌicʉrã muꞌsĩgʉ̃ nicʉ niwĩ. Jacob peꞌe sõꞌowaro niticʉ niwĩ. Cʉ̃ wiꞌipʉ niseticãꞌcʉ niwĩ. \v 28 Isaa waꞌicʉrã nʉcʉ̃cjãrãrẽ baꞌatʉꞌsayugʉ, cʉ̃ macʉ̃ Esaú peꞌere maꞌiyʉꞌrʉnʉꞌcãcʉ niwĩ. Paco Rebeca peꞌe Jacore maꞌiyʉꞌrʉnʉꞌcãco niwõ. \p \v 29 Niꞌcã nʉmʉ Jacob cʉ̃ baꞌase doꞌari cura Esaú nʉcʉ̃pʉ sijagʉ ejaꞌcʉ ʉjʉaboayʉꞌrʉaꞌcʉ dajacʉ niwĩ. \v 30 Tojo weegʉ cʉ̃ acabijire nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉre pajañaꞌña. Sise baꞌase sõꞌase mʉꞌʉ cʉosere yʉꞌʉre oꞌocureya. Yʉꞌʉ ʉjʉaboa wẽrĩgʉ̃ weesaꞌa, nicʉ niwĩ. (Tojo weerã ape wãme Esaúre Edom pisusama.) \p \v 31 Jacob cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Tojo nígʉ̃ pũrĩcã, mʉꞌʉ masã maꞌmi nisere yʉꞌʉre duamʉꞌtãña. \p \v 32 Tere tʉꞌogʉ, Esaú nicʉ niwĩ: \p —¿Mʉꞌʉ yʉꞌʉre ĩꞌaweti? Yʉꞌʉ ʉjʉaboa wẽrĩgʉ̃ weesaꞌa. Tojo weero yʉꞌʉ masã maꞌmi nise yʉꞌʉma wapamarĩꞌi, nicʉ niwĩ. \fig Esaú cʉ̃ acabiji Jacore baꞌase sẽrĩꞌque niꞌi|alt="Jacob with food and Esau with bow" src="CO00674B.TIF" size="col" ref="Gn 25.29-34" \fig* \p \v 33 Jacob cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —To pũrĩcãrẽ Õꞌacʉ̃rẽ wãmepeo, “Tojota weegʉti”, nibaqueꞌoya, nicʉ niwĩ. \p Tere tʉꞌogʉ, Esaú “Õꞌacʉ̃rẽ wãmepeo, diacjʉ̃ta niꞌi”, nicʉ niwĩ. Tojo weegʉ cʉ̃ acabijire cʉ̃ masã maꞌmi nisere duacʉ niwĩ. \p \v 34 Beꞌro Jacob, Esaúre, pã́, tojo nicã cʉ̃ baꞌase doꞌaꞌquere ecacʉ niwĩ. Esaú baꞌa, sĩꞌrĩtojagʉ, wãꞌcãnʉꞌcã, waꞌa waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃ masã maꞌmi nisere “Tojo nisaꞌa”, ni wãcũticʉ niwĩ. \c 26 \s1 Isaa Gerar wãmetiropʉ waꞌaꞌque niꞌi \p \v 1 Abrahã cʉ̃ caticũcateropʉ waꞌaꞌcaronojõta nipeꞌtiro ti diꞌtapʉre baꞌase marĩcaro niwʉ̃. Tojo weegʉ Isaa Gerar wãmetiropʉ waꞌacʉ niwĩ. Topʉre filisteo masã wiogʉ Abimelec nicʉ niwĩ. \v 2 Topʉ Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ bajua, ucũcʉ niwĩ. Aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Egiptopʉre waꞌaticãꞌña. Yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ tojadutirota tojapa. \v 3 Niꞌcãrõacãrẽ aꞌti diꞌtata toja, níniꞌña yujupʉ. Yʉꞌʉ mʉꞌʉ meꞌrã nigʉ̃ti. Mʉꞌʉrẽ añurõ waꞌacã weegʉti. Mʉꞌʉrẽ, mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarãrẽ aꞌti diꞌtare oꞌogʉti. Aꞌtiro wéégʉ, mʉꞌʉ pacʉ Abrahãrẽ yʉꞌʉ ‘Tojo weegʉti’ níꞌquere queoro waꞌacã weegʉti. \v 4 Mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarã pãjãrã ñocõa weronojõ nicã weegʉsaꞌa. Nipeꞌtise aꞌte diꞌtare oꞌogʉsaꞌa. Tojo nicã, nipeꞌtiri diꞌtacjãrã mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarã meꞌrã añurõ waꞌacã weenoꞌrõsaꞌa. \v 5 Abrahã yʉꞌʉ dutiꞌquere, yʉꞌʉ ‘Tojo weeya’ níꞌquere queoro yʉꞌtiwĩ. Tojo weegʉ tojo weegʉsaꞌa”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \p \v 6 Tere tʉꞌogʉ, Isaa Gerapʉ tojacʉ niwĩ. \v 7 Topʉ nirã́ masã Isaare Rebecare “Aꞌtigo waro ¿noanojõ niti?” ni sẽrĩtiñaꞌcãrã niwã. Isaa, “Yʉꞌʉre co ye buꞌiri wẽjẽbosama” ni uigʉ, “Yʉꞌʉ acabijo nimo”, nicʉ niwĩ. Co Rebeca añugõ niyucã, tojo nicʉ niwĩ. \p \v 8 Topʉ yoacã tojacʉ niwĩ. Niꞌcã nʉmʉ ti diꞌta wiogʉ Abimelec ventanapʉ yuꞌuĩꞌaꞌcʉ niwĩ. Tojo weeri cura Isaa cʉ̃ nʉmo Rebecare paasuꞌsu eꞌcaticã ĩꞌacʉ niwĩ. \v 9 Beꞌro Isaare pijio, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Co mʉꞌʉ nʉmo nimiapõ. ¿Deꞌro weegʉ “Yʉꞌʉ acabijo nimo” nisooati? \p —Apetero weerã yʉꞌʉre co ye buꞌiri wẽjẽbosama, ni wãcũasʉ, ni yʉꞌticʉ niwĩ Isaa. \p \v 10 Tere tʉꞌogʉ, Abimelec nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weegʉ ʉ̃sãrẽ tojo niati? “Cʉ̃ nʉmo mejẽta nisamo”, ni wãcũgʉ̃, niꞌcʉ̃ aꞌti macãcjʉ̃ core nʉmotiboapĩ. Core tojo weecãma, mʉꞌʉ ʉ̃sãrẽ Õꞌacʉ̃rẽ yʉꞌrʉnʉꞌcãcã weeboapã, nicʉ niwĩ. \p \v 11 Tojo weegʉ Abimelec nipeꞌtirãrẽ niꞌcã dutise cũucʉ niwĩ. Te dutise aꞌtiro nicaro niwʉ̃: “Noꞌo niꞌcʉ̃ Isaare o cʉ̃ nʉmorẽ caribogʉnojõ wẽjẽnoꞌgʉ̃sami”, nicaro niwʉ̃. \p \v 12 Topʉre Isaa otesere otecʉ niwĩ. Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ añurõ waꞌacã weecʉ niwĩ. Tojo weero ti cʉ̃ꞌmarẽ cʉ̃ oteꞌque peje waro dʉcaticaro niwʉ̃. \v 13 Siapeꞌe meꞌrã cʉ̃ cʉose bʉcʉanemocaro niwʉ̃. Tojo weegʉ cʉ̃ peje waro apeyenojõ cʉogʉ tojacʉ niwĩ. \v 14 Pãjãrã waro oveja, wecʉa cʉocʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterã quẽꞌrãrẽ pãjãrã waro cʉocʉ niwĩ. Tere ĩꞌarã, filisteo masã cʉ̃rẽ ʉocãrã niwã. \v 15 Todʉporopʉ cʉ̃ pacʉ Abrahã catícateropʉre cʉ̃rẽ daꞌracoꞌtecũꞌcãrã aco péri seꞌecãrã niwã. Filisteo masã Isaare ʉorã, te perire diꞌta meꞌrã yaabiꞌacãrã niwã. \p \v 16 Beꞌro cʉ̃ peje waro cʉocã, ĩꞌacũmí, Abimelec Isaare aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ aꞌtore wijayá. Peje waro ʉ̃sã yʉꞌrʉoro apeyenojõ cʉoyʉꞌrʉnʉꞌcãꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 17 Tojo weegʉ Isaa Gerapʉ nimiꞌcʉ wijacʉ niwĩ. Wija, to opa paꞌtiro nirõpʉ wiꞌseriacã wee, tojacʉ niwĩ. \v 18 Topʉre cʉ̃ pacʉ catigʉ aco péri seꞌeꞌque perire cʉ̃ wẽ́rĩ́ca beꞌro filisteo masã diꞌta meꞌrã yaacãrã niwã. Isaa na yaaꞌque perire apaturi seꞌecʉ niwĩ. Cʉ̃ te perire seꞌéca beꞌro cʉ̃ pacʉ catigʉ wãme õꞌoꞌcaronojõta õꞌocʉ niwĩ. \p \v 19 Niꞌcã nʉmʉ Isaare daꞌracoꞌteri masã opa paꞌtiro nirõpʉ aco pére seꞌérã, pajiro oꞌmawĩrõrĩ pere bocacãrã niwã. \v 20 Gerapʉ nirã́ ovejare coꞌteri masã ti pere ãpẽrã Isaa yarã ovejare coꞌterã meꞌrã dʉꞌsasoocãrã niwã. Na “Ʉ̃sã ya pe niꞌi”, nicãrã niwã. Isaa yarã ovejare coꞌterã peꞌe quẽꞌrã “Ʉ̃sã ya pe peꞌe niꞌi”, ni aꞌmerĩ dʉꞌsasoomʉjãcãrã niwã. Tojo weegʉ Isaa ti pere “cumuca pe” wãme õꞌocʉ niwĩ. Na dʉꞌsasooyucã, tojo wãme õꞌocʉ niwĩ. \v 21 Beꞌro cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterã ape pe seꞌecãrã niwã. Ti pe quẽꞌrãrẽ mejãrõta dʉꞌsasoocãrã niwã. Tojo weegʉ Isaa ti pere “aꞌmerĩ ĩꞌasĩꞌrĩtiri pe” wãme õꞌocʉ niwĩ. \p \v 22 Beꞌro Isaa yoaropʉ waꞌa waꞌacʉ niwĩ. Topʉre aco pé ape pe seꞌecʉ niwĩ. Ti pema dʉꞌsasooticãrã niwã majã. Tojo weegʉ ti pere “añurĩ pjoaca pe, cumuca marĩrĩ pe” wãme õꞌocʉ niwĩ. Aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Õꞌacʉ̃ marĩrẽ niꞌcãrõacãma añurĩ pjoa cũumi majã. Tojo weerã marĩ aꞌtopʉre añurõ niseti, daꞌrasetirãsaꞌa”, nicʉ niwĩ. \p \v 23 To níꞌcʉta Isaa Beersebapʉ waꞌacʉ niwĩ. \v 24 Topʉ cʉ̃ etáca ñamirẽ Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ bajua, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \q1 “Yʉꞌʉ, mʉꞌʉ pacʉ Abrahã ẽjõpeogʉ niꞌi. \q1 Yʉꞌʉ mʉꞌʉ meꞌrã niꞌi. \q1 Tojo weegʉ uiticãꞌña. \q1 Yʉꞌʉre daꞌracoꞌtegʉ Abrahãrẽ maꞌígʉ̃, mʉꞌʉrẽ añurõ waꞌacã weegʉti. \q1 Tojo nicã mʉꞌʉ pãrãmerãrẽ pãjãrã masãputicã weegʉti”, nicʉ niwĩ. \p \v 25 Tere tʉꞌogʉ, Isaa niꞌcãrõ waꞌicʉrãrẽ ʉ̃jʉ̃amorõpeorore niꞌcã mesã ʉ̃tã meꞌrã seeneocũucʉ niwĩ. Topʉ Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatise oꞌogʉ, tojo weecʉ niwĩ. Topʉ wiꞌseri nʉꞌcõ, niseticʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterã niꞌcã aco pé seꞌecãrã niwã. \s1 Isaa, Abimelec na “Aꞌtiro weerã́” ni aꞌmerĩ apoꞌque niꞌi \p \v 26 Niꞌcã nʉmʉ Abimelec Gerapʉ níꞌcʉ Isaa tiropʉ ucũgʉ̃ aꞌticʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ werecasagʉ Ahuzat, tojo nicã Ficol surara wiogʉ cʉ̃rẽ baꞌpaticãrã niwã. \v 27 Narẽ ĩꞌagʉ̃, Isaa nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weerã yʉꞌʉre ĩꞌarã aꞌtiati? Yʉꞌʉre ʉatiwʉ. Mʉsã ya diꞌtapʉ nigʉ̃rẽ cõꞌawĩrõwʉ̃. \p \v 28 Na cʉ̃rẽ yʉꞌticãrã niwã: \p —Ʉ̃sã mʉꞌʉrẽ ĩꞌacã, Õꞌacʉ̃ mʉꞌʉ meꞌrã nimi. Tojo weerã “Mʉꞌʉ ʉ̃sãrẽ ñaꞌarõ weeri nírã, mʉꞌʉ meꞌrã Õꞌacʉ̃ tʉꞌoropʉ aꞌmerĩ aporoʉaꞌa”, ni wãcũasʉ. \v 29 Mʉꞌʉrẽ ne cãꞌrõ caribotiwʉ. Ʉ̃sã mʉꞌʉrẽ cariboronojõ oꞌorã, añurõ wejepeowʉ. Añurõ meꞌrã mʉꞌʉrẽ weꞌriti oꞌówʉ. Õꞌacʉ̃ mʉꞌʉrẽ niꞌcãrõacãrẽ añurõ weetamugʉ̃ weemi, nicãrã niwã. \p \v 30 Tojo weegʉ Isaa narẽ pajiri bosenʉmʉ weepeocʉ niwĩ. Ti nʉmʉrẽ na baꞌa, sĩꞌrĩ yapaticãrã niwã. \v 31 Ape nʉmʉ peꞌe boꞌreacã wãꞌcã, na Õꞌacʉ̃ wãme meꞌrã “Aꞌtiro weerã́” ni aꞌmerĩ apocãrã niwã. Beꞌro Isaa narẽ weꞌriti, “Añurõ waꞌaya”, nicʉ niwĩ. Na niꞌcãrõ meꞌrã tojacãrã niwã. \p \v 32 Na tojo weeri nʉmʉrẽta Isaare daꞌracoꞌteri masã na seꞌeri pere “Aco bocapʉ” ni, cʉ̃rẽ queti wererã etacãrã niwã. \v 33 Isaa ti pere Seba wãme õꞌocʉ niwĩ. Tojo weero topʉ nirĩ macã niꞌcãrõacãrẽ Beerseba wãmetisaꞌa. \p \v 34 Esaú cuarenta cʉ̃ꞌmarĩ cʉogʉ, Judit wãmetigore nʉmoticʉ niwĩ. Co Beeri wãmetigʉ hitita masʉ̃ macõ nico niwõ. Beꞌro apego nʉmotinemocʉ niwĩ tja. Co Basemat wãmetico niwõ. Co Elón wãmetigʉ hitita masʉ̃ macõ nico niwõ. \v 35 Ãꞌrã pʉarã Esaú nʉmosãnumia Isaare, Rebecare pũrõ waro bʉjaweticã weecãrã niwã. \c 27 \s1 Isaa cʉ̃ põꞌrãrẽ Jacore, Esaúre “Añurõ waꞌato” ni, Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩbosaꞌque niꞌi \p \v 1 Isaa bʉcʉ waro ẽjãgʉ̃, cʉ̃ caperi añurõ ĩꞌaticʉ niwĩ. Tojo weegʉ niꞌcã nʉmʉ cʉ̃ macʉ̃ masã maꞌmi Esaúre pijio, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —¡Macʉ̃! \p Cʉ̃ tojo nicã, Esaú “¿Deꞌro niti, pacʉ?”, ni yʉꞌticʉ niwĩ. \p \v 2 —Mʉꞌʉ ĩꞌacãta, yʉꞌʉ bʉcʉ waro niꞌi. Tojo weegʉ aꞌte nʉmʉrĩ noꞌo nirĩ nʉmʉ yʉꞌʉ wẽrĩmasĩꞌi. \v 3 Mʉꞌʉ cãpũpʉ waꞌa, mʉꞌʉ ya bʉacatjẽ meꞌrã waꞌicʉrã bʉegʉ waꞌaya. \v 4 Tuꞌajanʉꞌcõ, yʉꞌʉ tʉꞌsaronojõta baꞌase ʉꞌsʉase doꞌa, yʉꞌʉre ecaya. Mʉꞌʉ tojo weecã, yʉꞌʉ wẽrĩati dʉporo mʉꞌʉrẽ añurõ waꞌato nígʉ̃, Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩbosagʉti, nicʉ niwĩ. \p \v 5 Rebeca peꞌe Isaa Esaúre tojo nisere tʉꞌoco niwõ. Tojo tʉꞌoꞌco niyugo, Esaú cãpũpʉ cʉ̃ pacʉre waꞌicʉrã wẽjẽbosagʉ waꞌáca beꞌro, \v 6 co macʉ̃ Jacore aꞌtiro nico niwõ: \p —Mʉꞌʉ pacʉ, mʉꞌʉ maꞌmi Esaúre aꞌtiro nicã tʉꞌoapʉ. Aꞌtiro niami: \v 7 “Macʉ̃, cãpũpʉ waꞌaya. Waꞌa, waꞌicʉ wẽjẽ, baꞌase ʉꞌsʉase doꞌa, yʉꞌʉre ecaya. Mʉꞌʉ tojo weecã, mʉꞌʉrẽ Õꞌacʉ̃ ĩꞌorõpʉ ‘Añurõ weeya’, ni sẽrĩbosagʉti”, niami. \v 8 Macʉ̃, yʉꞌʉ niatjere añurõ tʉꞌo, tere weeapa. \v 9 Mʉꞌʉ niꞌcãrõacã ecarã na nirõpʉ waꞌa, pʉarã cabracãrẽ miitia. Mʉꞌʉ pacʉ cʉ̃ baꞌatʉꞌsasenojõta añuse baꞌase doꞌabosagoti. \v 10 Mʉꞌʉ cʉ̃rẽ ecagʉ waꞌagʉsaꞌa. Mʉꞌʉ tojo weecã, mʉꞌʉrẽ cʉ̃ wẽrĩati dʉporo Õꞌacʉ̃rẽ “Añurõ weeya”, ni sẽrĩbosagʉsami, nico niwõ. \p \v 11 Jacob peꞌe cʉ̃ pacore yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ maꞌmi nipeꞌtiro cʉ̃ upʉpʉ poaritigʉ nimi. Yʉꞌʉ peꞌe mooꞌo. \v 12 Yʉꞌʉ pacʉ yʉꞌʉre daꞌrañaꞌa, “Cʉ̃ mejẽta nimi”, ni masĩgʉ̃, “Mʉꞌʉ yʉꞌʉre bujicãꞌgʉ̃ weeꞌe”, nibosami. Yʉꞌʉre “Añurõ waꞌato” ni sẽrĩbosaronojõ oꞌogʉ, “Ñaꞌarõ peꞌe waꞌabataꞌto mʉꞌʉrẽ”, nibosami, nicʉ niwĩ. \p \v 13 Cʉ̃ paco cʉ̃rẽ yʉꞌtico niwõ: \p —Mʉꞌʉrẽ ĩꞌamasĩcãma, mʉꞌʉrẽ “Ñaꞌarõ waꞌato” nise yʉꞌʉ peꞌere tojato. Mʉꞌʉ peꞌe yʉꞌʉ dutiro weeya. Sõjã cabracãrẽ miigʉ̃ waꞌaya, nico niwõ. \p \v 14 Tojo nicã tʉꞌo, Jacob cabracãrẽ miigʉ̃ waꞌa, pacore oꞌocʉ niwĩ. Tojo weego Isaa tʉꞌsasenojõrẽta baꞌase doꞌabosaco niwõ. \v 15 Beꞌro masã maꞌmi Esaú ye suꞌti añuyʉꞌrʉnʉꞌcãse co wiꞌipʉ nʉrõꞌquere mii, cʉ̃ acabiji Jacore sãaco niwõ. \v 16 Beꞌro na cabra caseri meꞌrã cʉ̃ omocãrĩrẽ omaco niwõ. Tojo nicã wãmʉtare moꞌaco niwõ. \v 17 Tuꞌajanʉꞌcõ, te baꞌase ʉꞌsʉase doꞌaꞌquere, pã́rẽ co macʉ̃ Jacore oꞌoco niwõ. \p \v 18 Tojo weegʉ Jacob cʉ̃ pacʉ tiropʉ sãjãa, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —¡Pacʉ! \p —Ãa, aꞌto niꞌi. ¿Niꞌinojõ peꞌe niti mʉꞌʉ? ni sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ Isaa. \p \v 19 —Yʉꞌʉ masã maꞌmi Esaú niꞌi. Mʉꞌʉ yʉꞌʉre dutiꞌcaronojõta weeapʉ. Wãꞌcãnujãña. Yʉꞌʉ waꞌicʉ wẽjẽ doꞌaꞌquere baꞌaya. Baꞌatoja, yʉꞌʉre Õꞌacʉ̃rẽ “Añurõ weeya”, ni sẽrĩbosaya, nicʉ niwĩ. \p \v 20 Isaa cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —Macʉ̃ ¿deꞌronojõ maata waro waꞌicʉre bocamiati? \p —Mʉꞌʉ wiogʉ Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre maata bocacã weeami, nicʉ niwĩ. \p \v 21 Isaa cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Aꞌtocure aꞌtia. ¿Diacjʉ̃ta yʉꞌʉ macʉ̃ Esaú niti mʉꞌʉ? nígʉ̃, mʉꞌʉrẽ daꞌrañaꞌgʉ̃tigʉ weeꞌe. \p \v 22 Tojo weegʉ Jacob cʉ̃ tiroacãpʉ waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ daꞌrañaꞌgʉ̃, cʉ̃ pacʉ nicʉ niwĩ: \p —Mejõ mʉꞌʉ ucũse peꞌe Jacob ucũse weronojõ nírõcoro. Tojo nimirõ, omocãrĩ peꞌe Esaú ye omocãrĩ nírõcoro. \v 23 Esaú weronojõ omocãrĩ poaritiyucã, Isaa “Apĩ nimi”, ni masĩticʉ niwĩ. Cʉ̃ Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩbosati dʉporoacã, \v 24 apaturi sẽrĩtiñaꞌapocʉ niwĩ tja. \p —¿Diacjʉ̃ta Esaú niti mʉꞌʉ? \p —Esaúta niꞌi, ni yʉꞌticʉ niwĩ Jacob. \p \v 25 Tere tʉꞌogʉ, Isaa nicʉ niwĩ: \p —Macʉ̃, baꞌase mʉꞌʉ bocaꞌquere oꞌoya majã. Baꞌagʉtigʉ weeꞌe. Õꞌacʉ̃rẽ “Yʉꞌʉ macʉ̃rẽ añurõ waꞌato”, ni sẽrĩbosacũugʉ̃ti. \p Jacob cʉ̃ pacʉre baꞌase eca, cʉ̃rẽ ʉꞌsedʉcaco vinorẽ tĩacʉ niwĩ. Cʉ̃ tere baꞌa, sĩꞌrĩcʉ niwĩ. \v 26 Beꞌro cʉ̃ pacʉ Isaa cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Macʉ̃, yʉꞌʉ tiroacãpʉ aꞌti, yʉꞌʉre miꞌmiña. \p \v 27 Tojo weegʉ Jacob cʉ̃ pʉꞌtoacãpʉ waꞌa, cʉ̃rẽ miꞌmicʉ niwĩ. Isaa cʉ̃ ye suꞌtire wĩjĩgʉ̃, cʉ̃ ye niatjere Õꞌacʉ̃rẽ aꞌtiro ni sẽrĩbosacʉ niwĩ: \q1 “Ãꞌrĩ yʉꞌʉ macʉ̃ cãpũ cjase oꞌori Õꞌacʉ̃ weeꞌque weronojõ añurõ ʉꞌmʉtimeꞌrĩcãꞌmi. \q1 \v 28 Õꞌacʉ̃ mʉꞌʉrẽ ʉꞌmʉarõ cjase aco pejasere oꞌoato. \q1 Mʉꞌʉ otesere diꞌtapʉre añurõ pĩꞌrĩ, dʉcaticã weeato. \q1 Peje trigo, tojo nicã ʉꞌsedʉcaco vinorẽ oꞌoato. \q1 \v 29 Pãjãrã masã mʉꞌʉ dutise doca niato. \q1 Peje diꞌtacjãrã mʉꞌʉ dʉporo ejaqueꞌa, mʉꞌʉrẽ ẽjõpeoato. \q1 Mʉꞌʉ niꞌcʉ̃ põꞌrãpʉreta dutigʉsaꞌa. \q1 Mʉꞌʉ paco põꞌrã ʉmʉa mʉꞌʉrẽ ẽjõpeorã paamuꞌrĩqueꞌato. \q1 Mʉꞌʉrẽ ‘Ñaꞌarõ waꞌato’ nirã́ nemorõ ‘Ñaꞌabutiaro waꞌato’, ninoꞌrãsama. \q1 Mʉꞌʉrẽ ‘Añurõ waꞌato’ nirã́ peꞌe ‘Añurõta waꞌato’ ninoꞌrãsama”, nicʉ niwĩ Isaa. \p \v 30 Cʉ̃ Jacore Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩbosatuꞌajáca beꞌroacã, cʉ̃ wijaari cura Esaú waꞌicʉrã wẽjẽgʉ̃ ejaꞌcʉ dajacʉ niwĩ. \v 31 Daja, cʉ̃ quẽꞌrã baꞌase añurõ ʉꞌsʉase doꞌa, cʉ̃ pacʉre baꞌadutigʉ miacʉ niwĩ. Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Pacʉ, wãꞌcãnujãña. Yʉꞌʉ waꞌicʉ wẽjẽꞌcʉre baꞌaya. Baꞌa, yʉꞌʉre ye niatjere Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩbosaya. \p \v 32 Tere tʉꞌogʉ, Isaa sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Noanojõ niti mʉꞌʉ? \p —Yʉꞌʉ Esaú niꞌi. Masã maꞌmi niꞌi, ni yʉꞌticʉ niwĩ. \p \v 33 Tere tʉꞌogʉ, cʉ̃ pacʉ ʉpʉtʉ narãsãgʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —¿To pũrĩcãrẽ noa peꞌe niapari, yʉꞌʉre waꞌicʉ wẽjẽ, doꞌa, mejẽpʉ miitiꞌcʉ? Mʉꞌʉ dajati dʉporoacã yʉꞌʉ baꞌatojapʉ. Baꞌa, cʉ̃rẽ Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩbosatojapʉ. Tojo weegʉ cʉ̃ Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩbosanoꞌcʉpʉ nimi. \p \v 34 Tere tʉꞌogʉ, Esaú ʉpʉtʉ bʉjaweti ua, uticʉ niwĩ. Aꞌtiro caricũcʉ niwĩ: \p —Pacʉ, yʉꞌʉ quẽꞌrãrẽ Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩbosacureya, nicʉ niwĩ. \p \v 35 Cʉ̃ pacʉ cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ acabiji mʉꞌʉ dʉporo eja, yʉꞌʉre nisooapĩ. Cʉ̃ mʉꞌʉ ye nimiꞌquere Õꞌacʉ̃rẽ yʉꞌʉ sẽrĩbosaboꞌquere miatojami. \p \v 36 Tere tʉꞌogʉ, Esaú cʉ̃ pacʉre nicʉ niwĩ tja: \p —Tʉꞌomasĩrãta cʉ̃rẽ Jacob wãme õꞌocãrã niwʉ̃. Cʉ̃ yʉꞌʉre pʉatipʉ ñaꞌarõ weetojami. Ne waro, yʉꞌʉ masã maꞌmi nisere yʉꞌʉre ẽꞌmawĩ. Niꞌcãrõacãrẽ tja mejãrõta Õꞌacʉ̃rẽ mʉꞌʉ sẽrĩbosase, ye níboꞌquere ẽꞌmapĩ. ¿Yʉꞌʉre ne cãꞌrõ apeyenojõ dʉꞌsatibutiati? nicʉ niwĩ. \p \v 37 Isaa cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ Jacore mʉꞌʉ wiogʉ waꞌacã weeasʉ. Nipeꞌtirã cʉ̃ acawererã cʉ̃rẽ daꞌracoꞌteri masã nirãsama. Peje baꞌase trigo, ʉꞌsedʉcaco vino cʉogʉsaꞌa, niasʉ. Macʉ̃, yʉꞌʉ niꞌcãrõacãma deꞌro weemasĩtisaꞌa majã, nicʉ niwĩ. \p \v 38 Esaú cʉ̃ pacʉre ninemocʉ niwĩ: \p —Pacʉ, ¿niꞌcãtita Õꞌacʉ̃rẽ añusere sẽrĩta basioti? Yʉꞌʉ quẽꞌrãrẽ cʉ̃rẽ añusere sẽrĩbosaya, nicʉ niwĩ. Beꞌro apaturi caricũ, uticʉ niwĩ. \p \v 39 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Isaa cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \q1 “Mʉꞌʉ diꞌta añuse nitiropʉ nisetigʉsaꞌa. \q1 Ʉꞌmʉarõ cjase aco pejase marĩrõpʉ nigʉ̃saꞌa. \q1 \v 40 Mʉꞌʉ, mʉꞌʉ ya diꞌpjĩ meꞌrã wãmoti, mejẽcã waꞌacã cãꞌmotaꞌagʉsaꞌa. \q1 Mʉꞌʉ acabijire daꞌracoꞌtegʉ nigʉ̃saꞌa. \q1 Beꞌro mʉꞌʉ tutuagʉ waꞌagʉ, cʉ̃ dutise doca nisome majã”, nicʉ niwĩ. \s1 Jacob Esaúre uiwãꞌcãꞌque niꞌi \p \v 41 Tojo waꞌáca beꞌro te meꞌrã Esaú cʉ̃ acabijire ĩꞌasĩꞌrĩti, uanʉꞌcãcʉ niwĩ. Cʉ̃ pacʉ Jacob peꞌere Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩbosaꞌque buꞌiri tojo weecʉ niwĩ. “Yʉꞌʉ pacʉ cʉ̃ wẽrĩatjo cãꞌrõ dʉꞌsaꞌa. Cʉ̃ wẽ́rĩ́ca beꞌro yʉꞌʉ acabijire wẽjẽgʉ̃ti”, ni wãcũcʉ niwĩ. \p \v 42 Esaú tojo weegʉti nise quetire tʉꞌogo, Rebeca Jacore pijio, aꞌtiro nico niwõ: \p —Mʉꞌʉ maꞌmi Esaú mʉꞌʉrẽ aꞌmegʉ̃, “Wẽjẽgʉ̃ti”, niapʉ. \v 43 Tojo weegʉ, macʉ̃, yʉꞌʉ dutiro weeya. Harã́pʉ yʉꞌʉ maꞌmi Labán ya wiꞌipʉ duꞌtiabaqueꞌoya. \v 44 Topʉ tojáníña. Téé mʉꞌʉ maꞌmi cʉ̃ uase peꞌtíca beꞌropʉ topʉre nitʉoya. \v 45 Mʉꞌʉ cʉ̃rẽ weeꞌquere acobojóca beꞌro mʉꞌʉrẽ “Aꞌtia tja” ni, queti oꞌógoti. Mʉsãrẽ yʉꞌʉ põꞌrã pʉarãrẽ niꞌcã nʉmʉta wẽrĩcã ʉaweꞌe, nico niwõ. \p \v 46 Beꞌro Rebeca co marãpʉ Isaare nico niwõ: \p —Ãꞌrã hitita masã numia Esaú nʉmosãnumia meꞌrã yʉꞌʉ caributiyʉꞌrʉa waꞌasaꞌa. Jacob cʉ̃ aꞌti diꞌta Canaácjãrã ãꞌrã hitita masã numia weronojõ nigõrẽ cʉ̃ nʉmoticãma, mejõ wẽrĩa waꞌasĩꞌrĩsaꞌa, nico niwõ. \c 28 \p \v 1 Tere tʉꞌogʉ, Isaa Jacore pijio, cʉ̃rẽ “Õꞌacʉ̃ mʉꞌʉrẽ añurõ weeato”, nicʉ niwĩ. Tojo nicã, cʉ̃rẽ aꞌtiro weeduticʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ aꞌti diꞌta Canaácjãrã numiarẽ ne nʉmotiticãꞌña. \v 2 Mʉꞌʉ ñecʉ̃ tiro Betuel Padan-arãpʉ waꞌaya. Topʉ mʉꞌʉ pacopánʉmʉ Labán macõrẽ nʉmotiya. \v 3 Õꞌacʉ̃ tutuayʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃ mʉꞌʉrẽ añurõ weeato. Pãjãrã mʉꞌʉrẽ masãputi, pãrãmerãticã weeato. Cʉ̃ tojo weecã, peje curaricjãrã nirãsama. \v 4 Abrahãrẽ Õꞌacʉ̃ “Añurõ weegʉti” níꞌquere mʉꞌʉrẽ, mʉꞌʉ pãrãmerãrẽ oꞌoato. Aꞌti diꞌta mʉsã ya diꞌta waro tojato nígʉ̃, tojo niꞌi. Niꞌcãrõacãrẽ aꞌti diꞌtapʉ ape diꞌtacjãrã weronojõ niꞌi yujupʉ, nicʉ niwĩ. \p \v 5 Tojo wee Jacore Padan-arãpʉ oꞌócãꞌcʉ niwĩ. Topʉre Labán ya wiꞌipʉ etacʉ niwĩ. Cʉ̃ Betuel, arameo masʉ̃ macʉ̃, tojo nicã Rebeca maꞌmi nicʉ niwĩ. Rebeca, Jacob, Esaú paco nico niwõ. \s1 Esaú cʉ̃ nʉmotinemoꞌque niꞌi \p \v 6 Esaú, cʉ̃ pacʉ Isaa, Õꞌacʉ̃rẽ “Jacore añurõ weeya”, ni sẽrĩbosacã, tojo nicã cʉ̃rẽ Padan-arãpʉ nʉmotidutigʉ oꞌócã tʉꞌocʉ niwĩ. Tojo nicã cʉ̃rẽ Õꞌacʉ̃rẽ añurõ weedutigʉ, “Aꞌtocjãrã Canaácjãrã numia meꞌrã ne nʉmotiticãꞌña” nicã tʉꞌocʉ niwĩ. \v 7 Apeyema Jacob cʉ̃ pacʉsʉmʉa weedutiꞌcaronojõta Padan-arãpʉ waꞌacã ĩꞌacʉ niwĩ. \v 8 Tojo weegʉ Esaú cʉ̃ pacʉsʉmʉa Canaá diꞌtacjãrã numiarẽ tʉꞌsatisere masĩcʉ niwĩ. \v 9 Tere masĩgʉ̃, Abrahã macʉ̃ Ismae tiropʉ ĩꞌagʉ̃ waꞌacʉ niwĩ. Topʉ cʉ̃ macõ Mahalat wãmetigore nʉmoticʉ niwĩ. Co Nebaiot acabijo nico niwõ. Cʉ̃ Esaú ãpẽrã pʉarã numia Canaácjãrã numiarẽ nʉmotitojacʉ niwĩ. \s1 Jacob Betepʉ cʉ̃ quẽꞌeꞌque niꞌi \p \v 10 Jacob Beersebapʉ níꞌcʉ waꞌa, Harã́ waꞌari maꞌapʉ buꞌacʉ niwĩ. \v 11 Waꞌacũmí, ñamicaꞌapʉ niyucã, cʉ̃ noꞌo naꞌitõꞌorõ cãrĩcʉ niwĩ. Topʉ cãrĩgʉ̃tigʉ, niꞌcãgã ʉ̃tãgã topʉ cũñacjare miicṹú, cʉ̃ dʉpoare ẽotuucũuocʉ niwĩ. \v 12 Topʉ aꞌtiro quẽꞌecʉ niwĩ. Niꞌcãrõ mʉjãrõjo nucũcãpʉ téé ʉꞌmʉsepʉ nimʉjãnʉꞌcãcaro niwʉ̃. To mʉjãrõpʉre Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterã mʉjãmʉjã, dijatimʉjãcãrã niwã. \v 13 Tojo nicã, Õꞌacʉ̃rẽ cʉ̃ pʉꞌto nuꞌcũcã ĩꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Yʉꞌʉ mʉꞌʉ ñecʉ̃ Abrahã, mʉꞌʉ pacʉ Isaa ẽjõpeogʉ Õꞌacʉ̃ niꞌi. Mʉꞌʉrẽ, mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarãrẽ aꞌte mʉꞌʉ cũñase diꞌtare oꞌogʉsaꞌa. \v 14 Mʉꞌʉ pãrãmerã pãjãrã waro nucũpori weronojõ nirãsama. Nipeꞌtiropʉ seꞌsanʉꞌcãrãsama. Mujĩpũ cʉ̃ mʉjãtiro peꞌe, cʉ̃ sãjãrõ peꞌe, tojo nicã norte, téé surpʉ nirãsama. Nipeꞌtirã aꞌti turicjãrãrẽ mʉꞌʉ meꞌrã, tojo nicã mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarã meꞌrã añurõ waꞌacã weegʉti. \v 15 Yʉꞌʉ mʉꞌʉ meꞌrã niꞌi. Mʉꞌʉrẽ, mʉꞌʉ noꞌo waꞌaro coꞌtegʉti. Aꞌti diꞌtare mʉꞌʉrẽ apaturi dajanʉꞌcãcã weegʉti. Yʉꞌʉ ‘Tojo weegʉti’ níꞌquere weetimigʉ̃, ne cãꞌrõ mʉꞌʉrẽ cõꞌawãꞌcãsome”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \fig Jacob cʉ̃ quẽꞌeꞌque niꞌi|alt="Jacob dreaming with ladder" src="CO00683B.TIF" size="col" ref="Gn 28.10-15" \fig* \p \v 16 Jacob cʉ̃ quẽꞌéca beꞌro wãꞌcãgʉ̃, aꞌtiro wãcũcʉ niwĩ: “Diacjʉ̃ta Õꞌacʉ̃ aꞌto nimi. Yʉꞌʉ ne masĩtiasʉ”, nicʉ niwĩ. \v 17 Cʉ̃ ʉpʉtʉ ui, aꞌtiro wãcũcʉ niwĩ: “Aꞌto wiobutiaꞌa. Õꞌacʉ̃ cʉ̃ nirṍ waro niꞌi. Cʉ̃ ya wiꞌi niꞌi. Ʉꞌmʉse sãjãrĩ sope pʉꞌto niꞌi”, nicʉ niwĩ. \p \v 18 Ape nʉmʉ peꞌe maata wãꞌcã, ʉ̃tãgã cʉ̃ dʉpoapʉ ẽotuucũucagare añurõ miinʉꞌcõcʉ niwĩ. Tuꞌajanʉꞌcõ, tigare Õꞌacʉ̃ yaga tojadutigʉ, ʉꞌsere piopeocʉ niwĩ. \v 19 Ne waropʉre tore niꞌcã macã nicaro nimiwʉ̃. Ti macã Luz wãmeticaro niwʉ̃. Jacob peꞌe mejẽcã wãme dʉcayucʉ niwĩ. Betel wãme õꞌocʉ niwĩ. \p \v 20 Topʉ Jacob Õꞌacʉ̃rẽ “Mʉꞌʉ meꞌrã aꞌtiro weegʉti”, ni ucũcʉ niwĩ: “Õꞌacʉ̃ niꞌcãrõacã yʉꞌʉ waꞌarore baꞌpati, coꞌte, yʉꞌʉre baꞌase, suꞌti oꞌogʉ, yʉꞌʉ wiogʉ nigʉ̃saꞌa. \v 21 Tojo nicã, ne cãꞌrõ mejẽcã waꞌati, apaturi yʉꞌʉre yʉꞌʉ pacʉ ya wiꞌipʉre majãmitojaacã wéégʉ, tojo nigʉ̃saꞌa. \v 22 Mʉꞌʉ tojo weecã, aꞌtiga ʉ̃tãgã yʉꞌʉ miinʉꞌcõcaga Õꞌacʉ̃ ya wiꞌi nirõsaꞌa. Mʉꞌʉ nipeꞌtisetiri yʉꞌʉre apeyenojõ diez oꞌocã, mʉꞌʉrẽ niꞌcãrõ oꞌogʉti”, nicʉ niwĩ. \c 29 \s1 Jacob cʉ̃ Harã́pʉ etaꞌque niꞌi \p \v 1 Jacob waꞌa, mujĩpũ mʉjãtirocjãrã ya diꞌtapʉ etacʉ niwĩ. \p \v 2 Topʉre etagʉ, cãpũpʉ iꞌtia curua oveja aco sĩꞌrĩrĩ pe tiro soocũñarãrẽ ĩꞌacʉ niwĩ. Na ti pe cjase acore sĩꞌrĩcãrã niwã. Ti pe sope pʉꞌtopʉre pajiri pe ʉ̃tãpejo meꞌrã biꞌanoꞌcaro niwʉ̃. \v 3 Nipeꞌtirã oveja topʉre nerẽnʉꞌcãca beꞌro oveja coꞌterã ti pere pãa, ovejare aco tĩacãrã niwã. Na sĩꞌrĩ́ca beꞌro oveja coꞌterã ti pere biꞌacãrã niwã tja. \p \v 4 Jacob oveja coꞌterãrẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Ne, noꞌocjãrã niti mʉsã? \p —Ʉ̃sã Harã́cjãrã niꞌi, ni yʉꞌticãrã niwã. \p \v 5 Narẽ sẽrĩtiñaꞌnemocʉ niwĩ tja: \p —¿Mʉsã Labã́rẽ Nacor pãrãmirẽ masĩti? \p —Masĩꞌi, ni yʉꞌticãrã niwã. \p \v 6 —¿Cʉ̃ dutimarĩati? ni sẽrĩtiñaꞌnemocʉ niwĩ. \p —Ʉ̃́ʉ, duti marĩami, ni yʉꞌticãrã niwã. Beꞌro Jacore ninemocãrã niwã: \p —Ĩꞌaña. Sico Raquel, Labán macõ co yarã oveja meꞌrã aꞌtimo, nicãrã niwã. \p \v 7 Jacob narẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Ʉmʉcjo waro niꞌi yujupʉ. Ovejare biꞌasõrõrõ mejẽta niꞌi. ¿Deꞌro weerã mʉsã ovejare aco tĩa, beꞌro tá baꞌadutirã, cãpũpʉ mianʉꞌcõweti? \p \v 8 Na cʉ̃rẽ yʉꞌticãrã niwã: \p —Tojo weemasĩtisaꞌa. Nipeꞌtirã oveja nerẽpeꞌtiato yujupʉ. Na nerẽpeꞌtica beꞌro oveja coꞌterã ti pere biꞌácaga ʉ̃tãgãjore pãa, acore tĩanoꞌrõsaꞌa. \p \v 9 Jacob na meꞌrã ucũrĩ cura Raquel co pacʉ yarã oveja meꞌrã ejaco niwõ. Co narẽ coꞌtego nico niwõ. \v 10 Topʉ Raquere, Labán macõrẽ, cʉ̃ pacopánʉmʉ Labán yarã oveja meꞌrã ejacã ĩꞌagʉ̃, maata ʉ̃tãgãjore pãogʉ̃ waꞌacʉ niwĩ. Pãotoja, narẽ aco tĩacʉ niwĩ. \v 11 Beꞌro Raquere añudutigʉ miꞌmicʉ niwĩ. Tojo weetoja, eꞌcatigʉ, uticʉ niwĩ. \v 12 Jacob, “Yʉꞌʉ Rebeca macʉ̃ niꞌi, Labán páácjʉ̃ niꞌi”, ni werecʉ niwĩ. Tere tʉꞌogo, co pacʉpʉre omawãꞌcã, werego waꞌaco niwõ. \p \v 13 Labán, “Yʉꞌʉ acabijo macʉ̃ niapʉ” nisere tʉꞌogʉ, cʉ̃rẽ põtẽrĩgʉ̃ waꞌagʉ, omawãꞌcãcʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ paabʉꞌa, waꞌsuporopʉ miꞌmicʉ niwĩ. Beꞌro cʉ̃ ya wiꞌipʉ miacʉ niwĩ. Jacob nipeꞌtise cʉ̃rẽ waꞌaꞌquere quetiwerepeꞌocʉ niwĩ. \v 14 Labán cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: “Diacjʉ̃ta mʉꞌʉ yʉꞌʉ acawerego macʉ̃ nígʉ̃, ye dí warota niꞌi”, nicʉ niwĩ. \s1 Jacob cʉ̃ basucãrã numiarẽ daꞌra wapataꞌaꞌque niꞌi \p Jacob Labán tiropʉre niꞌcã mujĩpũ tojacʉ niwĩ. \v 15 Ti mujĩpũ beꞌro Labán Jacore aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ, yʉꞌʉ acawerego macʉ̃ nise wapa tojowaro daꞌra, weesome. ¿Mʉꞌʉ noꞌocãꞌrõ wapayecã ʉasari? nicʉ niwĩ. \p \v 16 Labán pʉarã numia põꞌrãticʉ niwĩ. Masã maꞌmio Lea wãmetico niwõ. Dʉꞌsago peꞌe Raquel wãmetico niwõ. \v 17 Lea caperi añuse cʉoco niwõ. Raquel peꞌe añugõ, añurõ upʉtigo nico niwõ. \v 18 Jacob Raquere tʉꞌsayugʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ macõ Raquere ʉagʉ, siete cʉ̃ꞌmarĩ mʉꞌʉrẽ daꞌratamugʉ̃ti. \p \v 19 Labán cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Jaʉ, añurõsaꞌa. Aperocjãrã peꞌere oꞌoronojõ oꞌógʉ, mʉꞌʉrẽ numisogʉti. Yʉꞌʉ meꞌrã tojayá, nicʉ niwĩ. \p \v 20 Tojo weegʉ Jacob Raquere wapataꞌagʉ, siete cʉ̃ꞌmarĩ daꞌracʉ niwĩ. Cʉ̃ Raquere ʉayʉꞌrʉayucã, te cʉ̃ꞌmarĩ ne yoabajuticaro niwʉ̃. \v 21 Te siete cʉ̃ꞌmarĩ yʉꞌrʉ́ca beꞌro Jacob Labã́rẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ nʉmo niacjore wiaya majã. Yʉꞌʉ core nʉmotigʉsaꞌa. Ticʉse cʉ̃ꞌmarĩ daꞌragʉti níꞌque peꞌtia waꞌaꞌa. Core daꞌra, wapataꞌatojaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 22 Tojo weegʉ Labán nipeꞌtirã cʉ̃ pʉꞌtocjãrãrẽ omocã dʉꞌteri bosenʉmʉrẽ pijiocʉ niwĩ. \v 23 Beꞌro ñamipʉ Labán masã maꞌmio Lea peꞌere mia, Jacore oꞌocʉ niwĩ. Jacob co meꞌrã cãrĩcʉ niwĩ. \v 24 Apeyema tja Leare Labán niꞌcõ cʉ̃rẽ daꞌracoꞌtegore weetamudutigʉ oꞌocʉ niwĩ. Co Zilpa wãmetico niwõ. \v 25 Ape nʉmʉ boꞌreacã Jacob “Apego Lea meꞌrã peꞌe cãrĩapã”, ni ĩꞌacʉ niwĩ. Tojo weegʉ Labã́rẽ sẽrĩtiñaꞌgʉ̃ waꞌacʉ niwĩ. \p —¿Deꞌro weegʉ yʉꞌʉre tojo weeati? Yʉꞌʉ Raquere wapataꞌagʉtigʉ mʉꞌʉ meꞌrã daꞌrawʉ. ¿Deꞌro weegʉ yʉꞌʉre tojo weesooati? nicʉ niwĩ. \p \v 26 Labán cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Aꞌti diꞌtapʉ aꞌtiro weesetisaꞌa. Dʉꞌsago peꞌe masã maꞌmio dʉporo marãpʉtitimo. \v 27 Mʉꞌʉ omocã dʉꞌteri bosenʉmʉ nirĩ semanarẽ Lea meꞌrãta níniꞌña yujupʉ. Ti semana peꞌtíca beꞌro co acabijore oꞌogʉti. Mʉꞌʉ core daꞌra wapayegʉ, siete cʉ̃ꞌmarĩ daꞌranemogʉ̃saꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 28 Jacob “Añurõsaꞌa”, nicʉ niwĩ. Lea omocã dʉꞌteri bosenʉmʉ nirĩ semana peꞌtíca beꞌro Raquel quẽꞌrãrẽ numisocʉ niwĩ. \v 29 Labán cʉ̃rẽ daꞌracoꞌtegore Raquere weetamudutigʉ, co quẽꞌrãrẽ Bilha wãmetigore oꞌocʉ niwĩ. \v 30 Jacob Raquel meꞌrã quẽꞌrãrẽ cãrĩcʉ niwĩ. Lea nemorõ co peꞌere maꞌiyʉꞌrʉnʉꞌcãcʉ niwĩ. Siete cʉ̃ꞌmarĩ Labán meꞌrã daꞌranemocʉ niwĩ. \s1 Jacob põꞌrã ye cjase niꞌi \p \v 31 Õꞌacʉ̃ Jacob Leare maꞌiticã ĩꞌagʉ̃, core wĩꞌmarã põꞌrãticã weecʉ niwĩ. Raquel peꞌema wĩꞌmarã bocamasĩticã weecʉ niwĩ yujupʉ. \v 32 Lea nijĩpaco waꞌa, wĩꞌmagʉ̃ põꞌrãtico niwõ. Cʉ̃rẽ Rubén wãme õꞌoco niwõ. Aꞌtiro nico niwõ: “Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉ bʉjaweticã ĩꞌagʉ̃, wĩꞌmagʉ̃ oꞌoami. Tojo weegʉ niꞌcãrõacãma yʉꞌʉ marãpʉ yʉꞌʉre maꞌigʉ̃sami”, nico niwõ. \p \v 33 Beꞌro Lea apĩ põꞌrãtico niwõ tja. Cʉ̃rẽ Simeó wãme õꞌoco niwõ. Tojo weego aꞌtiro nico niwõ: “Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉ marãpʉ yʉꞌʉre tojo ĩꞌacõꞌacã ĩꞌami. Tojo weegʉ apĩ yʉꞌʉre oꞌonemoami”, nico niwõ. \p \v 34 Apĩ cʉonemoco niwõ tja. Cʉ̃rẽ Leví wãme õꞌoco niwõ. “Yʉꞌʉ marãpʉre iꞌtiarã wĩꞌmarã oꞌotojaꞌa. Tojo weegʉ niꞌcãrõacãma yʉꞌʉ peꞌere nemorõ maꞌigʉ̃sami”, nico niwõ. \p \v 35 Lea apĩ wʉanemoco niwõ tja. “Niꞌcãrõacãma Õꞌacʉ̃rẽ eꞌcatipeogoti”, nico niwõ. Tojo weego cʉ̃rẽ Judá wãme õꞌoco niwõ. Ãꞌrĩ beꞌro põꞌrãtiduꞌuníco niwõ yujupʉ. \c 30 \p \v 1 Raquel yʉꞌʉ Jacore põꞌrãtibosatisaꞌa nígõ, co maꞌmiorẽ ʉoco niwõ. Tojo tʉꞌoñaꞌgõ, co marãpʉre nico niwõ: \p —Yʉꞌʉre põꞌrãticã weeya. Mʉꞌʉ tojo weeticãma, wẽrĩa waꞌagoti, nico niwõ. \p \v 2 Tere tʉꞌogʉ, Jacob ua waꞌa, core nicʉ niwĩ: \p —¿To pũrĩcãrẽ yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ niti? Cʉ̃ta mʉꞌʉrẽ wĩꞌmarã bocaticã weemi. \p \v 3 Beꞌro cʉ̃rẽ nico niwõ: \p —Aꞌtigo yʉꞌʉre daꞌracoꞌtego Bilhare miaña. Co meꞌrã ni, wĩꞌmagʉ̃rẽ põꞌrãtiya. Co tojo põꞌrãticã, yʉꞌʉ quẽꞌrã põꞌrãtiꞌco weronojõ cʉogosaꞌa, nico niwõ. \p \v 4 Tojo weego Raquel core daꞌracoꞌtego Bilhare cʉ̃ nʉmo weronojõ niato nígõ, co marãpʉre oꞌoco niwõ. Jacob co meꞌrã cãrĩcʉ niwĩ. \v 5 Co nijĩpaco toja, niꞌcʉ̃ wĩꞌmagʉ̃ Jacore wʉabosaco niwõ. \v 6 Co tojo weecã ĩꞌagõ, Raquel nico niwõ: “Ãpẽrã ĩꞌorõpʉ Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre queoro waꞌacã weeami. Cʉ̃ yʉꞌʉ sẽrĩsere tʉꞌogʉ, yʉꞌʉre wĩꞌmagʉ̃ oꞌoami. Tojo weegʉ ãꞌrĩ wĩꞌmagʉ̃ Dan wãmetigʉsami”, nico niwõ. \p \v 7 Beꞌro apĩ Bilha põꞌrãtinemoco niwõ. \v 8 Raquel aꞌtiro nico niwõ: “Yʉꞌʉ maꞌmio meꞌrã ʉpʉtʉ waro aꞌmetuꞌtiapʉ. Añuꞌu majã, yʉꞌʉ core yʉꞌrʉwetitojapʉ”, nico niwõ. Tojo weego wĩꞌmagʉ̃rẽ Neftalí wãme õꞌoco niwõ. \p \v 9 Lea peꞌe “Yʉꞌʉ põꞌrã bocamasĩtisaꞌa majã” nígõ, core daꞌracoꞌtego Zilpare co marãpʉ Jacore peꞌsudaꞌreco niwõ. \v 10 Co Zilpa Jacob meꞌrã wĩꞌmagʉ̃ põꞌrãtico niwõ. \v 11 Co tojo weecã ĩꞌagõ, Lea aꞌtiro nico niwõ: “Añubutiaro waꞌaꞌa. Tojo weegʉ wĩꞌmagʉ̃ Gad wãmetigʉsami”, nico niwõ. \p \v 12 Beꞌro Zilpa Jacore apĩ põꞌrãtibosaco niwõ. \v 13 Tere ĩꞌagõ, Lea aꞌtiro nico niwõ: “Eꞌcatiyʉꞌrʉasaꞌa. Numia niꞌcãrõacãma yʉꞌʉre ‘Eꞌcatiyʉꞌrʉamo’, nirãsama.” Tojo weego wĩꞌmagʉ̃ Aser wãme õꞌoco niwõ. \p \v 14 Niꞌcã nʉmʉ na trigo tʉ̃ꞌrẽrĩtero nicã, Rubén cãpũpʉ waꞌacʉ niwĩ. Topʉ yucʉdʉca mandrágora wãmetisere bocacʉ niwĩ. Boca, cʉ̃ paco Leare miacʉ niwĩ. Tere miidajacã ĩꞌagõ, Raquel Leare nico niwõ: \p —Yʉꞌʉ quẽꞌrãrẽ mʉꞌʉ macʉ̃ miitiꞌque yucʉdʉcare oꞌoya. \p \v 15 Lea peꞌe core yʉꞌtico niwõ: \p —¿Deꞌro weego oꞌobosari? Mʉꞌʉ yʉꞌʉre ñaꞌabutiaro weewʉ. Yʉꞌʉ marãpʉre ẽꞌmawʉ̃. ¿Niꞌcãrõacãrẽ yʉꞌʉ macʉ̃ yucʉdʉca bocaꞌquere ẽꞌmasĩꞌrĩti tja? \p Tere tʉꞌogo, Raquel nico niwõ: \p —To pũrĩcãrẽ aꞌtiro weegoti. Mʉꞌʉ macʉ̃ yucʉdʉca bocaꞌquere mʉꞌʉ oꞌocã, niꞌcãcã ñamirẽ Jacob mʉꞌʉ meꞌrã cãrĩgʉ̃sami, nico niwõ. \p \v 16 Beꞌro naꞌiqueꞌari cura Jacob cʉ̃ cãpũpʉ níꞌcʉ dajari cura Lea cʉ̃rẽ põtẽrĩgõ waꞌa, aꞌtiro nico niwõ: \p —Niꞌcãcã ñamirẽ, mʉꞌʉ yʉꞌʉ meꞌrã cãrĩgʉ̃saꞌa. Yʉꞌʉ macʉ̃ bocaꞌque mandrágora yucʉdʉca meꞌrã wapayeapʉ. \p Tojo weegʉ ti ñamirẽ Jacob Lea meꞌrã cãrĩcʉ niwĩ. \v 17 Õꞌacʉ̃ Lea sẽrĩsere yʉꞌticʉ niwĩ. Tojo weego nijĩpaco waꞌa, cʉ̃ meꞌrã niꞌcãmocʉrã põꞌrãtibosanemoco niwõ Jacore. \v 18 Tere ĩꞌagõ, Lea nico niwõ: “Yʉꞌʉre daꞌracoꞌtegore yʉꞌʉ marãpʉre oꞌowʉ. Tojo weeꞌque wapa Õꞌacʉ̃ niꞌcãrõacãrẽ yʉꞌʉre añurõ weemi majã. Tojo weegʉ ãꞌrĩ wĩꞌmagʉ̃ Isacar wãmetigʉsami”, nico niwõ. \p \v 19 Beꞌro Lea apĩ põꞌrãtinemoco niwõ. Cʉ̃ meꞌrã seis põꞌrãtico niwõ. \v 20 Aꞌtiro nico niwõ: “Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre añubutiase oꞌoami. Niꞌcãrõacãrẽ yʉꞌʉ marãpʉ nemorõ maꞌigʉ̃sami. Cʉ̃rẽ yʉꞌʉ seis ʉmʉa põꞌrãtibosatojaꞌa. Tojo weegʉ ãꞌrĩ wĩꞌmagʉ̃ Zabulṍ wãmetigʉsami”, nico niwõ. \p \v 21 Lea põꞌrãtitʉogo, numiorẽ wʉaco niwõ. Core Dina wãmeyeco niwõ. \p \v 22 Beꞌro Õꞌacʉ̃ Raquel quẽꞌrãrẽ wãcũcʉ niwĩ. Co sẽrĩsere tʉꞌogʉ, core põꞌrãticã weecʉ niwĩ majã. \v 23 Tojo weego co põꞌrãtimʉꞌtãgʉ̃rẽ wʉago, aꞌtiro nico niwõ: “Yʉꞌʉ põꞌrãmarĩgõ nígõ bopoyaꞌquere Õꞌacʉ̃ peꞌticã weeami. \v 24 Cʉ̃ yʉꞌʉre apĩ oꞌonemocã añuyʉꞌrʉabosaꞌa”, nico niwõ. Tojo weego cʉ̃rẽ José wãmeyeco niwõ. \s1 Jacob, Labán na ecarã meꞌrã aꞌmerĩ weesoomʉjãꞌque niꞌi \p \v 25 Raquel Joseré wʉáca beꞌro Jacob mañecʉ̃ Labã́rẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉre ya diꞌtapʉ dajatojaadutiya. \v 26 Yʉꞌʉ nʉmosãnumiarẽ mʉꞌʉrẽ daꞌrawapataꞌaꞌcãrã numiarẽ, tojo nicã yʉꞌʉ põꞌrãrẽ oꞌoya. Mʉꞌʉ yʉꞌʉre yʉꞌtíca beꞌro waꞌagʉti. Yʉꞌʉ mʉꞌʉ meꞌrã ʉpʉtʉ daꞌrasere añurõ masĩsaꞌa. \p \v 27 Labán cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ nisetisere tʉꞌsagʉ, yʉꞌʉ meꞌrã tojayá. Yʉꞌʉ tʉꞌoñaꞌse meꞌrã aꞌtiro masĩꞌi. Õꞌacʉ̃ mʉꞌʉ meꞌrã yʉꞌʉre añurõ waꞌacã weeami. \v 28 ¿Noꞌocãꞌrõ wapataꞌasĩꞌrĩsari mʉꞌʉ? Mʉꞌʉ werecã, yʉꞌʉ tocãꞌrõ wapayegʉti, nicʉ niwĩ. \p \v 29 Jacob cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ masĩsaꞌa. Yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ añurõ daꞌratamuwʉ̃. Mʉꞌʉ yarã waꞌicʉrãrẽ añurõ coꞌtebosawʉ. \v 30 Yʉꞌʉ etati dʉporore mʉꞌʉ pejetirãcã cʉocʉ niwʉ̃. Niꞌcãrõacãma pãjãrã waro nima. Yʉꞌʉ etanʉꞌcãꞌcaro meꞌrã Õꞌacʉ̃ mʉꞌʉrẽ añurõ weemi. Niꞌcãrõacã yʉꞌʉ nʉmosãnumia, yʉꞌʉ põꞌrã ye peꞌere daꞌrabosasĩꞌrĩsaꞌa. \p \v 31 —¿Noꞌocãꞌrõ yʉꞌʉ wapayecã ʉati? ni sẽrĩtiñaꞌnemocʉ niwĩ Labã́. \p Jacob aꞌtiro yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Ne wapayeticãꞌña. Yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ “Aꞌtiro weeya” nisere “Jaʉ” nicã, mʉꞌʉ yarã ovejare coꞌtebosagʉti tja, nicʉ niwĩ. \v 32 Aꞌtiro weegʉti. Niꞌcãcã nipeꞌtirã mʉꞌʉ yarã ovejare ĩꞌacusiagʉ waꞌagʉti. Ĩꞌacusia, oveja sereritirã, doꞌrorã́rẽ, tojo nicã wĩꞌmarã ñirãcãrẽ dʉcawaagʉti. Nipeꞌtirã cabra sereritirã, doꞌrorã́rẽ dʉcawaacũugʉ̃ti. Narẽta mʉꞌʉ yʉꞌʉre wapayegʉsaꞌa. \v 33 Tojo wééca beꞌro mʉꞌʉ yʉꞌʉ wapataꞌasere ĩꞌagʉ̃ aꞌtigʉ, “Queorota weeapĩ, ne yajatiapĩ”, nigʉ̃saꞌa. Yarã oveja, cabra tiropʉ doꞌrorã marĩcã, tojo nicã oveja ñirã marĩcãma, “Ãꞌrĩ yajagʉ weeapĩ”, nigʉ̃saꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 34 Labán cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Añurõsaꞌa. Mʉꞌʉ tojo nise tojota waꞌato, nicʉ niwĩ. \p \v 35 Ti nʉmʉta Labán peꞌe cabra ʉmʉa yʉꞌtʉrãrẽ, doꞌrorã́rẽ, tojo nicã cabra numia sereritirãrẽ, doꞌrorã́rẽ, cãꞌrõ butise cʉorãrẽ, nipeꞌtirã oveja wĩꞌmarã ñirãrẽ cʉ̃ põꞌrãrẽ coꞌtedutigʉ oꞌócʉ niwĩ. \v 36 Beꞌro topʉ níꞌcʉ narẽ Jacob nirõpʉ meꞌrã téé iꞌtia nʉmʉ waꞌaropʉ narẽ miacʉ niwĩ. \p Jacob peꞌe Labán yarã oveja, cabra dʉꞌsaꞌcãrãrẽ coꞌtecʉ niwĩ. \v 37 Narẽ coꞌteri cura aꞌtiro weecʉ niwĩ. Cʉ̃ álamo, almendro, castaño wãmetise yaꞌsase dʉpʉrire dʉtecʉ niwĩ. Dʉte, te dʉpʉrire butise dari pãꞌrẽcʉ niwĩ. \v 38-39 Beꞌro te pãꞌrẽꞌque dʉpʉrire ecarã na aco sĩꞌrĩrĩ coꞌro tiro diacjʉ̃ peocʉ niwĩ. Topʉta na amorĩ cura na sĩꞌrĩrã aꞌtirã, te dʉpʉri tiro ʉmʉa, numiarẽ ñeꞌecãrã niwã. Tojo weerã wĩꞌmarã bajuarã, yʉꞌtʉrã, doꞌrorã bajuacãrã niwã. \v 40 Wĩꞌmarãrẽ mejẽcã cũucʉ niwĩ. Ãpẽrã peꞌere Labán yarã doꞌrorã, yʉꞌtʉrã, ñirã põtẽorõ cũucʉ niwĩ. Aꞌtiro wee cʉ̃ yarã pãjãrã waꞌacã weecʉ niwĩ. Narẽ Labán yarã meꞌrã morẽticʉ niwĩ. \v 41 Apeyema tja Jacob aꞌtiro weecʉ niwĩ. Oveja numia tutuarã amorã, Jacob sõꞌoníꞌque dʉpʉrire na sĩꞌrĩrĩ coꞌro tiropʉ cũucʉ niwĩ. Te dʉpʉri põtẽorõpʉ aꞌmerĩ ñeꞌeato nígʉ̃, tojo weecʉ niwĩ. \v 42 Tutuatirã mejãrã aꞌticã peꞌema, te dʉpʉrire cũuticʉ niwĩ. Tojo weerã na mejãrã Labán yarã tojacãrã niwã. Tutuarã peꞌe Jacob yarã nicãrã niwã. \v 43 Aꞌtiro wee siapeꞌe meꞌrã Jacob pãjãrã waro ecarã cʉocʉ niwĩ. Pãjãrã waro oveja, cabra, cameyoa, burroa cʉocʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterã numia, ʉmʉa quẽꞌrãrẽ cʉocʉ niwĩ. \c 31 \s1 Jacob Labã́rẽ duꞌtiꞌque niꞌi \p \v 1 Jacob Labán põꞌrã cʉ̃rẽ ucjase quetire tʉꞌocʉ niwĩ. “Jacob marĩ pacʉ ye níꞌquere ẽꞌmapeꞌo, te meꞌrã cʉ̃ peꞌe peje cʉogʉ tojami,” nicãrã niwã. \v 2 Apeye quẽꞌrã Jacob Labán todʉporopʉ cʉ̃rẽ añurõ weeꞌcaronojõ weeticã tʉꞌoñaꞌcʉ niwĩ. \p \v 3 Tere ĩꞌagʉ̃, Õꞌacʉ̃ Jacore nicʉ niwĩ: “Mʉꞌʉ pacʉsʉmʉa ya diꞌtapʉ tojaaya. Mʉꞌʉ acawererã tiropʉ waꞌaya. Yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ coꞌtegʉti,” nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \p \v 4 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Jacob cʉ̃ nʉmosãnumia Raquere, Leare cʉ̃ nirṍ cãpũpʉ cʉ̃ oveja, cabra coꞌteropʉ pijidutioꞌocʉ niwĩ. \v 5 Narẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ ĩꞌacãta, mʉsã pacʉ yʉꞌʉre todʉporopʉ cʉ̃ weeꞌcaronojõ weetimi. Tojo weemicã, Õꞌacʉ̃, yʉꞌʉ pacʉ ẽjõpeogʉ peꞌe yʉꞌʉre añurõ coꞌtemi. \v 6 Mʉsã masĩsaꞌa, yʉꞌʉ mʉsã pacʉre nipeꞌtiro yʉꞌʉ tutuaro põtẽorõ añurõ warota daꞌrabosawʉ. \v 7 Yʉꞌʉ tojo weemicã, cʉ̃ yʉꞌʉre nisoomʉjãwĩ. Naꞌirõ yʉꞌʉ daꞌrase wapare queoro wapayetimʉjãwĩ. Tojo weemicã, Õꞌacʉ̃ peꞌe yʉꞌʉre ñaꞌarõ weedutitigʉ, cʉ̃rẽ cãꞌmotaꞌami. \v 8 Tojo weegʉ Labán cʉ̃ “Oveja, cabra doꞌrorã mʉꞌʉ yarã nirãsama” nicã, oveja, cabra numia doꞌrorãta põꞌrãtiwã. Tojo nicã, cʉ̃ “Oveja, cabra yʉꞌtʉrã mʉꞌʉ yarã nirãsama” nicã, tojo bajurãta põꞌrãtiwã. \v 9 Tojo weegʉ Õꞌacʉ̃ cʉ̃ yarã ecarã peꞌere ẽꞌma, yʉꞌʉre oꞌowĩ. \p \v 10 »Niꞌcã nʉmʉ na waꞌicʉrã amorĩ cura aꞌtiro quẽꞌecãti. Cabra ʉmʉa numiarẽ ñeꞌemʉjãwã. Na ʉmʉa yʉꞌtʉrã, doꞌrorã, sereritirã niwã. \v 11 Quẽꞌerõpʉ Õꞌacʉ̃ cʉ̃ basuta nimigʉ̃, cʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ weronojõ upʉsãjãnʉꞌcã\f + \fr 31.11 \ft Ĩꞌaña \xt Gn 16.7\ft docapʉ ojaꞌquere.\f* yʉꞌʉ wãmerẽ pisuwĩ. Yʉꞌʉ peꞌe cʉ̃rẽ yʉꞌtiwʉ: “Aꞌtota niꞌi”, niwʉ̃. \v 12 Tojo nicã tʉꞌogʉ, cʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ weronojõ nigʉ̃́ yʉꞌʉre niwĩ: “Añurõ ĩꞌaña. Nipeꞌtirã ecarã ʉmʉa numiarẽ ñeꞌerã, yʉꞌtʉrã, doꞌrorã, sereritirã nima. Yʉꞌʉ Labán mʉꞌʉrẽ weeꞌquere ĩꞌapeꞌocãꞌpʉ. \v 13 Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃, mʉꞌʉrẽ Betepʉ bajuaꞌcʉ niꞌi. Topʉ mʉꞌʉ ʉ̃tãgãrẽ miinʉꞌcõ, ʉꞌse waꞌre, yʉꞌʉre ‘Tojo weegʉti’, ni ucũwʉ̃. Niꞌcãrõacã aꞌtore wijayá. Mʉꞌʉ bajuáca diꞌtapʉ dajaya”, niwĩ, ni werecʉ niwĩ Jacob. \p \v 14 Tojo nicã tʉꞌorã, Raquel, Lea cʉ̃rẽ yʉꞌticãrã niwã: \p —Ʉ̃sã, ʉ̃sã pacʉ tiroma beꞌropʉre apeyenojõ ñeꞌeatje ne moosaꞌa. \v 15 Tojo weronojõ oꞌogʉ, ʉ̃sãrẽ aperocjãrãrẽ weronojõ tojo ĩꞌacõꞌacãꞌmi. Ʉ̃sãpʉreta mʉꞌʉrẽ nʉmotidutigʉ duasãjãwĩ. Nipeꞌtise ʉ̃sãrẽ duaꞌque wapare cõꞌastepeꞌocãꞌmi. \v 16 Diacjʉ̃ta niꞌi. Ʉ̃sã pacʉre Õꞌacʉ̃ cʉ̃ cʉosere ẽꞌmaꞌque ʉ̃sã ye, ʉ̃sã põꞌrã ye niꞌi. Õꞌacʉ̃ mʉꞌʉrẽ níꞌcaronojõta weeya, nicãrã niwã. \s1 Jacob Padan-arãpʉ níꞌcʉ wijaꞌque queti niꞌi \p \v 17-18 Jacob cʉ̃ pacʉ Isaa nirĩ diꞌta Canaápʉ dajatojaacʉ niwĩ. Tojo weegʉ cʉ̃ põꞌrãrẽ, cʉ̃ nʉmosãnumiarẽ cameyoa buꞌipʉ miipeocʉ niwĩ. Nipeꞌtise cʉ̃ cʉoꞌquere miacʉ niwĩ. Nipeꞌtirã ecarã cʉ̃ daꞌraꞌque wapa Padan-arãpʉ cʉ̃ bocaꞌquere miacʉ niwĩ. \p \v 19 Labán aperopʉ cʉ̃ yarã ovejare poari seegʉ waꞌari cura, Raquel co pacʉ ẽjõpeose na queose yeeꞌquere cʉ̃ ya wiꞌipʉ nisere yajaco niwõ. \v 20 Jacob cʉ̃ mañecʉ̃ Labán arameo masʉ̃rẽ weꞌrititimigʉ̃, weesoo, duꞌticʉ niwĩ. \v 21 Nipeꞌtise cʉ̃ cʉose meꞌrã duꞌtiwãꞌcãcʉ niwĩ. Éufrates wãmetiri maarẽ eja, pẽꞌabaqueꞌocʉ niwĩ. Diacjʉ̃ yʉꞌrʉmajã, Galaad buꞌpapijaro nirõpʉ waꞌacʉ niwĩ. \s1 Labán Jacore sirutuꞌque niꞌi \p \v 22 Iꞌtia nʉmʉ beꞌro Labán Jacob cʉ̃ duꞌtiꞌquere masĩcʉ niwĩ. \v 23 Tojo weegʉ Labán cʉ̃ acawererã meꞌrã Jacore sirutugʉ waꞌacʉ niwĩ. Siete nʉmʉrĩ beꞌro Galaad buꞌpapijaro nirõpʉ ẽmʉejacʉ niwĩ. \v 24 Cʉ̃ topʉ ejati ñamirẽ Õꞌacʉ̃ Labã́rẽ, arameo masʉ̃rẽ quẽꞌerõpʉ bajuacʉ niwĩ. Bajua, aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Tʉꞌoya, Jacore pũrĩrõ ucũacʉpa”, nicʉ niwĩ. \p \v 25 Labán Jacore Galaad buꞌpapijaro cʉ̃ cãrĩꞌcaropʉ ẽmʉejacʉ niwĩ. Topʉta Labán, cʉ̃ acawererã meꞌrã tojaqueꞌacʉ niwĩ. \v 26 Beꞌro Jacore ĩꞌa, aꞌtiro ni sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weeati mʉꞌʉ? ¿Deꞌro weegʉ yʉꞌʉre weesooati? Mʉꞌʉ yʉꞌʉ põꞌrã numiarẽ aꞌmewẽjẽrã ñeꞌenoꞌcãrã numiarẽ weronojõ miitiapã. \v 27 ¿Deꞌro weegʉ yʉꞌʉre weretimigʉ̃, weesoo, ĩꞌatiro duꞌtiati? Yʉꞌʉ queoro masĩgʉ̃ pũrĩcã, mʉꞌʉrẽ añurõ weꞌritiboapã. Bʉapʉ̃tẽrõ, toꞌatʉ meꞌrã bosenʉmʉ weetʉoboapã. \v 28 Yʉꞌʉ põꞌrã numiarẽ, yʉꞌʉ pãrãmerãrẽ ne cãꞌrõ miꞌmitʉotiasʉ. Mʉꞌʉ ne tʉꞌomasĩtibutiagʉ weronojõ weeapã. \v 29 Yʉꞌʉ mʉsãrẽ ñaꞌarõ weesĩꞌrĩgʉ̃ weecãꞌboapã. Mʉꞌʉ pacʉ ẽjõpeogʉ Õꞌacʉ̃ peꞌe yʉꞌʉre ñamipʉ ucũami. Aꞌtiro niami: “Tʉꞌoya, Jacore pũrĩrõ ucũacʉpa”, niami. \v 30 Mʉꞌʉ, mʉꞌʉ pacʉ tiropʉ ʉpʉtʉ dajasĩꞌrĩꞌcʉ niyugʉ, aꞌtitojapã. Tojo nimigʉ̃, ¿deꞌro weegʉ yʉꞌʉ ẽjõpeorã na queose yeeꞌquere yajati? nicʉ niwĩ. \p \v 31 Jacob cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ uiasʉ. Apetero weegʉ mʉꞌʉ põꞌrã numiarẽ tutuaro meꞌrã numitaꞌabosami, niasʉ. \v 32 Noꞌo mʉꞌʉ ẽjõpeorã queose yeeꞌquere cʉogʉnojõ wẽrĩato. Aꞌto nirã́ marĩ acawererã ĩꞌorõpʉ aꞌmaña. Narẽ bocagʉ, miaña. \p Jacob peꞌe, “Raquel co pacʉ ẽjõpeose yeeꞌquere yajapõ”, ni masĩticʉ niwĩ. \p \v 33 Labán Jacob ya wiꞌi, suꞌti casero meꞌrã wééca wiꞌipʉ aꞌmagʉ̃, sãjãamʉꞌtãcʉ niwĩ. Beꞌro Lea ya wiꞌipʉ sãjãacʉ niwĩ. To beꞌro na pʉarã numia narẽ daꞌracoꞌterã ye wiꞌseriacãpʉ sãjãacʉ niwĩ. Cʉ̃ ẽjõpeose queose yeeꞌquere ne bocaticʉ niwĩ. Lea ya wiꞌipʉ níꞌcʉ wijati, Raquel ya wiꞌipʉ sãjãacʉ niwĩ. \v 34 Co peꞌe cʉ̃ sãjãti dʉporo te queosere míí, cameyo pesarã na dujiro docapʉ cũuco niwõ. Beꞌro te buꞌipʉ mʉjãpeja, dujidiꞌopesaco niwõ. Labán nipeꞌtiro ti wiꞌipʉre aꞌmapeꞌocʉ nimiwĩ. Ne bocaticʉ niwĩ. \v 35 Raquel peꞌe pacʉre nico niwõ: \p —Pacʉ, mʉꞌʉ tiro yʉꞌʉ dijaticã uacʉpa. Yʉꞌʉ niꞌcãcãrẽ beꞌtigo nisaꞌa, nico niwõ. \p Labán nipeꞌtiropʉ cʉ̃ ẽjõpeose queose yeeꞌquere aꞌmacʉ nimiwĩ. Ne bocaticʉ niwĩ. \p \v 36 Cʉ̃ bocaticã ĩꞌagʉ̃, Jacob ua waꞌacʉ niwĩ. Tojo weegʉ “Mejõ waro dioapã” nígʉ̃, Labã́rẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —¿Ñeꞌenojõ mʉꞌʉrẽ ñaꞌarõ weeati? Mʉꞌʉ yʉꞌʉre ñaꞌabutiaro wééca beꞌro weronojõ yʉꞌʉre sirutubutiapã. \v 37 Nipeꞌtise yeacãrẽ añurõ ĩꞌaweepeꞌobutiacãꞌa. ¿Mʉꞌʉ ya wiꞌi cjase apeyenojõacã bocati? Bocagʉ, aꞌto mʉꞌʉ acawererã ĩꞌorõ, tojo nicã yʉꞌʉ acawererã ĩꞌorõ bajurópʉ peoya. Na noa peꞌe diacjʉ̃ ucũti ni, beserãsama. \v 38 Yʉꞌʉ mʉꞌʉ tiropʉre veinte cʉ̃ꞌmarĩ daꞌrawʉ. Te cʉ̃ꞌmarĩrẽ ne niꞌcãti mʉꞌʉ yarã oveja, cabra sĩatíwã. Ne niꞌcãti mʉꞌʉ yarã ecarã oveja, cabra ʉmʉarẽ baꞌatiwʉ. \v 39 Ne niꞌcãti waꞌicʉrã nʉcʉ̃cjãrã wẽjẽnoꞌcãrãrẽ mʉꞌʉ tiropʉ miidajatiwʉ. Yʉꞌʉ basu tere wapayewʉ. Topʉ ʉmʉco, ñami ãpẽrã masã na mʉꞌʉ yarãrẽ yajacãma, mʉꞌʉ yʉꞌʉre wapaseewʉ. \v 40 Ʉmʉcjore yʉꞌʉ asise poowʉ. Ñami peꞌere yʉsʉabʉꞌa narãsãwʉ̃. Apeterore ne cãrĩtiwʉ. \v 41 Mʉꞌʉ ya wiꞌipʉre veinte cʉ̃ꞌmarĩ niwʉ̃. Mʉꞌʉ põꞌrã pʉarã numiarẽ wapataꞌagʉ, catorce cʉ̃ꞌmarĩ mʉꞌʉ dutiro doca daꞌrawʉ. Mʉꞌʉ yarã ecarãrẽ coꞌtégʉ seis cʉ̃ꞌmarĩ daꞌrawʉ. Yʉꞌʉ wapataꞌasere mʉꞌʉ naꞌirõ dʉcayumʉjãwʉ̃. \v 42 Yʉꞌʉ ñecʉ̃ Abrahã wiogʉ Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉ meꞌrã niticãma, yʉꞌʉ pacʉ Isaa wiopesase meꞌrã cʉ̃ ẽjõpeogʉ Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉ meꞌrã niticãma, tojowarota mʉꞌʉ yʉꞌʉre oꞌotõrõbopã. Ne moobutiagʉ dajabopã. Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉ piꞌetisere ĩꞌagʉ̃, yʉꞌʉ daꞌraꞌquere ĩꞌagʉ̃, ñamipʉ mʉꞌʉrẽ tutuaro meꞌrã ucũapĩ. \s1 Jacob, Labán meꞌrã aꞌmerĩ “Aꞌtiro weerã́” na ni apoꞌque niꞌi \p \v 43 Tere tʉꞌogʉ, Labán Jacore yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ põꞌrã numia, yʉꞌʉ põꞌrãta nima. Yʉꞌʉ pãrãmerã yʉꞌʉ pãrãmerãta nima. Oveja quẽꞌrã yarã ovejata nima. Nipeꞌtise aꞌto mʉꞌʉ ĩꞌase ye diaꞌcʉ̃ niꞌi. Tojo nimicã, niꞌcãrõacãrẽ yʉꞌʉ põꞌrã numiarẽ, yʉꞌʉ pãrãmerãrẽ ¿deꞌro weebosari yʉꞌʉ? \v 44 Tojo weerã marĩ pʉarã aꞌmerĩ “Aꞌtiro weerã́” ni aporã. Tere marĩ beꞌropʉre “Tojota ni aponoꞌwʉ̃” ninoꞌrõsaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 45 Tere tʉꞌogʉ, Jacob niꞌcã ʉ̃tãgã mii, niꞌcã tuturo weronojõ nʉꞌcõcʉ niwĩ. \v 46 Beꞌro cʉ̃ acawererãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Ʉ̃tãperire seeneocũuña. \p Tojo weerã nipeꞌtirã niꞌcã mesãjo seeneocũucãrã niwã. Na nipeꞌtirã ti mesã pʉꞌtopʉ baꞌacãrã niwã. \v 47 Labán tore cʉ̃ ye ucũse meꞌrã aꞌtiro wãme õꞌocʉ niwĩ “Jegar Sahaduta”. Jacob peꞌe cʉ̃ ye meꞌrã “Galaad”\f + \fr 31.47 \ft Galaad nírõ “ʉ̃tãmesã” nisĩꞌrĩrõ weeꞌe.\f* wãme õꞌocʉ niwĩ. \p \v 48 Tojo weegʉ Labán nicʉ niwĩ: \p —Aꞌti ʉ̃tãmesã meꞌrã marĩ niꞌcãcã apoꞌquere wãcũnoꞌrõsaꞌa. Tojo weero Galaad wãmeticaro niwʉ̃. \v 49 Tojo nicã Mizpa wãmeticaro niwʉ̃. Labán aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ marĩ aꞌmerĩ ĩꞌatiri curare marĩ pʉarãrẽ ĩꞌanʉrʉ̃ato. \v 50 Yʉꞌʉ põꞌrã numiarẽ mʉꞌʉ ñaꞌarõ weecã o ãpẽrã numiarẽ mʉꞌʉ nʉmotinemocã, apĩ marĩ aꞌmerĩ aposere ĩꞌatimicã, Õꞌacʉ̃ basuta marĩ weesere masĩgʉ̃sami. \p \v 51 Labán Jacore apeye ninemocʉ niwĩ tja: \p —Aꞌto ʉ̃tãmesã yʉꞌʉ seeneocũuca mesã, tojo nicã ʉ̃tãgã yʉꞌʉ miinʉꞌcõcaga marĩ deco nisere ĩꞌaña. \v 52 Aꞌti mesã, tojo nicã aꞌtigare ĩꞌarã, marĩ pʉarã apoꞌquere wãcũrãsaꞌa. Yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ ñaꞌarõ weesĩꞌrĩgʉ̃, aꞌti mesãrẽ, aꞌtigare yʉꞌrʉsome. Tojo nicã mʉꞌʉ quẽꞌrã yʉꞌʉre ñaꞌarõ weesĩꞌrĩgʉ̃, yʉꞌrʉsome. \v 53 Marĩ mejẽcã weecã, Õꞌacʉ̃ Abrahã ẽjõpeogʉ, yʉꞌʉ ñecʉ̃ Nacor ẽjõpeogʉ marĩ weesere queoro beseato, nicʉ niwĩ Labán. \p Tere tʉꞌogʉ, Jacob Õꞌacʉ̃ cʉ̃ pacʉ Isaa ẽjõpeogʉ wãme meꞌrã “Tojota waꞌato”, nicʉ niwĩ. \v 54 Beꞌro ti buꞌapʉ waꞌicʉre wẽjẽ, Õꞌacʉ̃rẽ ʉ̃jʉ̃amorõpeocʉ niwĩ. Tuꞌajanʉꞌcõ, nipeꞌtirã cʉ̃ acawererãrẽ baꞌadutigʉ pijiocʉ niwĩ. Nipeꞌtirã baꞌacãrã niwã. Baꞌatoja, ti buꞌapʉ cãrĩcãrã niwã. \p \v 55 Ape nʉmʉ ñamicureacã Labán wãꞌcã, waꞌagʉtigʉ, cʉ̃ pãrãmerãrẽ, cʉ̃ põꞌrã numiarẽ miꞌmitʉocʉ niwĩ. Beꞌro “Mʉsãrẽ añurõ waꞌato”, ni sẽrĩbosacʉ niwĩ. Tuꞌajanʉꞌcõ, cʉ̃ ya diꞌtapʉ majãmitojaacʉ niwĩ. \c 32 \s1 Jacob cʉ̃ maꞌmi Esaú meꞌrã aꞌmerĩ bocaejaꞌque niꞌi \p \v 1 Beꞌro Jacob apaturi waꞌacʉ niwĩ tja. Topʉ waꞌari cura Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌterã cʉ̃rẽ põtẽrĩrã aꞌticãrã niwã. \v 2 Narẽ ĩꞌagʉ̃, Jacob aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Na Õꞌacʉ̃ yarã surara nima.” Tojo weegʉ tore Mahanaim\f + \fr 32.2 \ft Mahanaim nírõ, “pʉa curua masã” nisĩꞌrĩrõ weeꞌe.\f* wãmeyecʉ niwĩ. \p \v 3 Jacob cʉ̃ dʉporo quetiwereri masãrẽ Seir diꞌtapʉ oꞌómʉꞌtãcʉ niwĩ. To Seir Edom wãmetiropʉ tojacaro niwʉ̃. Cʉ̃ maꞌmi Esaúre quetiweremʉꞌtãdutigʉ, narẽ oꞌóyucʉ niwĩ. \v 4 Narẽ aꞌte quetire weredutigʉ oꞌócʉ niwĩ: “Yʉꞌʉ maꞌmi Esaúre aꞌtiro ni wereapa: ‘Mʉꞌʉ acabiji Jacob mʉꞌʉ dutiro doca nigʉ̃́ aꞌtiro weredutiami: “Yʉꞌʉ yoacã Labán meꞌrã niapʉ. \v 5 Niꞌcãrõacã wecʉa, burroa, oveja, daꞌracoꞌterã ʉmʉa, numia cʉoꞌo. Mʉꞌʉ yʉꞌʉ wiogʉ yʉꞌʉre añurõ wãcũcã ʉagʉ, aꞌte quetire oꞌómʉꞌtãꞌa” mʉꞌʉrẽ niami’, niapa”, nicʉ niwĩ. \p \v 6 Cʉ̃ quetiweredutigʉ oꞌóꞌcãrã dajarã, Jacore aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Ʉ̃sã mʉꞌʉ maꞌmi Esaú tiropʉ ejapʉ. Niꞌcãrõacã mʉꞌʉrẽ põtẽrĩgʉ̃ aꞌtiami. Cuatrocientos ʉmʉa meꞌrã aꞌtiami, nicãrã niwã. \p \v 7 Te quetire tʉꞌogʉ, Jacob ʉpʉtʉ uicʉ niwĩ. Pũrõ wãcũqueꞌticʉ niwĩ. Tojo weegʉ cʉ̃ meꞌrã níꞌcãrãrẽ pʉa curua dʉcawaacʉ niwĩ. Cʉ̃ yarã oveja, wecʉa, cameyoa quẽꞌrãrẽ mejãrõta weecʉ niwĩ. \v 8 Aꞌtiro wãcũcʉ niwĩ: “Esaú cʉ̃ niꞌcã curuacjãrã meꞌrã aꞌmewẽjẽgʉ̃ sãjãcã, ape curuacjãrã duꞌtiarãsama.” \v 9 Beꞌro Õꞌacʉ̃rẽ aꞌtiro ñubue sẽrĩcʉ niwĩ: “Õꞌacʉ̃, yʉꞌʉ ñecʉ̃ Abrahã ẽjõpeogʉ, tojo nicã yʉꞌʉ pacʉ Isaa ẽjõpeogʉ, mʉꞌʉ yʉꞌʉre ya diꞌtapʉ, yʉꞌʉ acawererã tiropʉ dajadutiapʉ. ‘Mʉꞌʉ acawererã tiropʉ dajacã, mʉꞌʉrẽ añurõ waꞌacã weegʉti’, niapʉ. \v 10 Mʉꞌʉ yʉꞌʉre añurõ pajañaꞌa, queoro weeapʉ. Yʉꞌʉ ñaꞌagʉ̃ nimicã, tojo weeapʉ. Yʉꞌʉ aꞌti maa dia Jordã́rẽ yʉꞌrʉtẽrĩpẽꞌagʉ̃, yʉꞌʉ tuacjʉacã diaꞌcʉ̃ cʉomiwʉ̃. Niꞌcãrõacãma pʉa curua masã cʉoꞌo. \v 11 Yʉꞌʉre pajañaꞌcureya. Yʉꞌʉ maꞌmi Esaú yʉꞌʉre ne mejẽcã weecã weeticãꞌña. Cʉ̃ yʉꞌʉre, numiarẽ, wĩꞌmarãrẽ wẽjẽbosami nígʉ̃, uiꞌi. \v 12 Tojo nimicã, mʉꞌʉ yʉꞌʉre ‘Añurõ mʉꞌʉrẽ waꞌacã weegʉti. Mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarã pãjãrã waro nucũpori pajiri maa cjase weronojõ pãjãrã nirãsama. Ne narẽ queota basiosome’, niwʉ̃”, ni sẽrĩcʉ niwĩ. \p \v 13 Ti ñamirẽ Jacob topʉta cãrĩcʉ niwĩ. Cʉ̃ cʉose, cʉ̃ miaꞌquere cʉ̃ maꞌmi Esaúre oꞌogʉtigʉ besecʉ niwĩ. \v 14 Doscientos cabra numia, veinte cabra ʉmʉa, doscientos oveja numia, veinte oveja ʉmʉa, \v 15 treinta cameyoa numia ne põꞌrãtiꞌcãrãrẽ na põꞌrã wĩꞌmarã meꞌrãta, cuarenta wecʉa, diez wecʉa ʉmʉarẽ, veinte burroa numiarẽ, diez burroa ʉmʉarẽ besecʉ niwĩ. \v 16 Beꞌro cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterãrẽ wiacʉ niwĩ. Narẽ wiagʉ, mejẽcã diaꞌcʉ̃ waꞌicʉrãrẽ, nanʉcʉ̃ curaricjãrãrẽ wiacʉ niwĩ. Narẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã yʉꞌʉ dʉporo waꞌayuya. Na waꞌicʉrãrẽ te curarinʉcʉ̃ yoacurero dʉcawaa miaña, nicʉ niwĩ. \p \v 17 Ne waro cʉ̃ oꞌómʉꞌtãgʉ̃rẽ aꞌtiro weeduticʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ maꞌmi Esaúre põtẽrĩgʉ̃, cʉ̃ sẽrĩtiñaꞌcã, “¿Noa mʉꞌʉ wiogʉ niti, noꞌopʉ waꞌati, ãꞌrã waꞌicʉrã mʉꞌʉ miarã, noa yarã niti?” nicã, \v 18 aꞌtiro yʉꞌtiya: “Yʉꞌʉ wiogʉ Jacob, mʉꞌʉrẽ oꞌóꞌcãrã nima. Jacob, mʉꞌʉ dutise doca nigʉ̃́ mʉꞌʉrẽ oꞌoámi. Cʉ̃ ʉ̃sã beꞌro sirutusami,” niña. \p \v 19 Cʉ̃ oꞌómʉꞌtãꞌcʉ beꞌrocjʉ̃, tojo nicã nipeꞌtirã cʉ̃ beꞌrocjãrã quẽꞌrãrẽ mejãrõta wereduticʉ niwĩ. \v 20 Apeye quẽꞌrãrẽ aꞌtiro niduticʉ niwĩ: “ ‘Jacob mʉꞌʉ dutise doca nigʉ̃́ ʉ̃sã beꞌro aꞌtisami’, niapa”, nicʉ niwĩ. \p Jacob aꞌtiro wãcũcʉ niwĩ: “Yʉꞌʉ dʉporo apeyenojõ oꞌomʉꞌtãse meꞌrã cʉ̃ uase peꞌticã weegʉti. Beꞌro yʉꞌʉ basu cʉ̃rẽ ĩꞌacã, apetero weegʉ yʉꞌʉre añurõ põtẽrĩgʉ̃sami”, ni wãcũcʉ niwĩ. \v 21 Tojo wãcũꞌcʉ niyugʉ, cʉ̃ oꞌoatjere cʉ̃ dʉporo miayuduticʉ niwĩ. Cʉ̃ peꞌe topʉta ti ñamirẽ tojánícʉ niwĩ. \s1 Jacob Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ meꞌrã na aꞌmerĩ ñadiꞌocũupeꞌque niꞌi \p \v 22 Tojo weegʉ ti ñamirẽta ñamipʉ Jacob cãrĩatji dʉporo wãꞌcãnʉꞌcã, cʉ̃ nʉmosãnumia pʉarãrẽ, narẽ daꞌracoꞌterã numiarẽ, cʉ̃ põꞌrã ʉmʉa oncere ti maa Jaboc wãmetiri maa ʉ̃ꞌcʉ̃atiropʉ ñumupẽꞌaduticʉ niwĩ. \v 23 Cʉ̃ nipeꞌtise cʉose quẽꞌrãrẽ pẽꞌrõcʉ niwĩ. \v 24 Cʉ̃ niꞌcʉ̃ta tojanʉꞌcãrĩ cura, niꞌcʉ̃ ʉmʉ bajua, cʉ̃ meꞌrã aꞌmerĩ ñadiꞌocũupecãrã niwã. Téé boꞌremʉjãticãpʉ tojo weeduꞌucãrã niwã. \v 25 Cʉ̃ Jacob meꞌrã põtẽoti, Jacob ʉsó õꞌa aꞌmesʉꞌarore paaweecʉ niwĩ. Tojo weero to aꞌmesʉꞌaro wetia waꞌacaro niwʉ̃. \v 26 Beꞌro ʉmʉ cʉ̃ meꞌrã aꞌmequẽꞌcʉ Jacore nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉre duꞌuya. Boꞌrearopʉ weeꞌe, nicʉ niwĩ. \p Jacob cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ, yʉꞌʉre “Añurõ waꞌato” niticãma, ne duꞌusome. \p \v 27 —To pũrĩcãrẽ ¿mʉꞌʉ deꞌro wãmetiti? nicʉ niwĩ. \p —Yʉꞌʉ Jacob wãmetiꞌi, ni yʉꞌticʉ niwĩ. \v 28 Tere tʉꞌogʉ, cʉ̃ meꞌrã aꞌmequẽꞌcʉ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ Jacob wãmetisome majã. Õꞌacʉ̃ meꞌrã, masã meꞌrã aꞌmequẽgʉ̃, wapataꞌapʉ. Tojo weegʉ niꞌcãrõacãrẽ majã Israe wãmetigʉsaꞌa, nicʉ niwĩ. \fig Jacob Õꞌacʉ̃rẽ werecoꞌtegʉ meꞌrã na aꞌmerĩ ñadiꞌocũupeꞌque niꞌi|alt="Jacob wrestling with Angel of the Lord" src="CO00686B.TIF" size="col" ref="Gn 32.24-28" \fig* \p \v 29 —Mʉꞌʉ quẽꞌrã yʉꞌʉre wereya. ¿Deꞌro wãmetiti mʉꞌʉ? ni sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ Jacob. \p —Yʉꞌʉ wãmerẽ sẽrĩtiñaꞌticãꞌña, ni yʉꞌticʉ niwĩ. \p Beꞌro topʉta Jacore “Mʉꞌʉrẽ añurõ waꞌato”, nicʉ niwĩ. \v 30 Jacob aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Yʉꞌʉ basuta Õꞌacʉ̃rẽ bajuyoropʉ ĩꞌapʉ. Tojo nimigʉ̃, catiꞌi yujupʉ.” Tojo weegʉ to na aꞌmerĩ ñadiꞌocũupeꞌcarore Jacob Peniel\f + \fr 32.30 \ft Hebreo ye meꞌrã Peniel nírõ, “Õꞌacʉ̃ ya diapoa” nisĩꞌrĩrõ weeꞌe. Apeterore Penuel ojanoꞌcaro niwʉ̃.\f* wãme õꞌocʉ niwĩ. \p \v 31 Jacob cʉ̃ Peniepʉre yʉꞌrʉari curare mujĩpũ mʉjãtigʉpʉ weecʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ ʉsó aꞌmesʉꞌaropʉ paanoꞌca beꞌro niyucã, cʉ̃ opa cuꞌsiro sijacʉ niwĩ. \v 32 Tojo weerã aꞌtocatero quẽꞌrãrẽ Israe pãrãmerã nituriarã noꞌo nigʉ̃́ waꞌicʉ ʉsó õꞌa aꞌmesʉꞌari wadare baꞌatisama. Jacore topʉ pááca beꞌro niyucã, tojo weesama. \c 33 \s1 Jacob Esaú meꞌrã na aꞌmerĩ apoꞌque niꞌi \p \v 1 Esaú cuatrocientos ʉmʉa meꞌrã aꞌticã ĩꞌagʉ̃, Jacob aꞌtiro weecʉ niwĩ. Lea, Raquel, pʉarã narẽ daꞌracoꞌterã numia meꞌrã nanʉcʉ̃ na põꞌrãrẽ dʉcawaacʉ niwĩ. \v 2 Narẽ daꞌracoꞌterã numiarẽ na põꞌrã meꞌrã na dʉporo nʉꞌcõcʉ niwĩ. Beꞌro Leare co põꞌrã meꞌrã nʉꞌcõcʉ niwĩ. Nitʉoropʉ Raquere co macʉ̃ José meꞌrã nʉꞌcõcʉ niwĩ. \v 3 Beꞌro Jacob na dʉporoacã ʉꞌmʉtãwãꞌcãcʉ niwĩ. Esaúre põtẽrĩgʉ̃ waꞌagʉ, sietetiri cʉ̃ diapoare nucũcãpʉ paamuꞌrĩqueꞌacʉ niwĩ. Téé cʉ̃ tiropʉ ejagʉ, tojo weeduꞌucʉ niwĩ. \v 4 Esaú peꞌe cʉ̃rẽ põtẽrĩgʉ̃, omawãꞌcãti, paabʉꞌa, miꞌmicʉ niwĩ. Na pʉarãpʉta aꞌmerĩ uticãrã niwã. \v 5 Tuꞌajanʉꞌcõ, Esaú na numiarẽ, wĩꞌmarãrẽ ĩꞌa, aꞌtiro ni sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Ãꞌrã waro noanojõ niti? ni sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ. \p —Na, yʉꞌʉ põꞌrã Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre, mʉꞌʉ dutise doca nigʉ̃rẽ oꞌoꞌcãrã nima, nicʉ niwĩ Jacob. \p \v 6 Tojo nicã tʉꞌorã, cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterã numia na põꞌrã meꞌrã, Esaú tiroacãpʉ waꞌa, cʉ̃rẽ wiopesase meꞌrã añudutirã, nucũcãpʉ paamuꞌrĩqueꞌacãrã niwã. \v 7 Beꞌro Lea cʉ̃ tiroacãpʉ aꞌti, co quẽꞌrã co põꞌrã meꞌrã mejãrõta weeco niwõ. Yapatigopʉa Raquel co macʉ̃ José meꞌrã, mejãrõta weeco niwõ. \p \v 8 Esaú Jacore sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weegʉsari mʉꞌʉ, waꞌicʉrã sõꞌonícãrã yʉꞌʉre põtẽrĩwãꞌcãꞌcãrã pãjãrã meꞌrã? \p Jacob cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ yʉꞌʉre añurõ wãcũcã ʉagʉ, tojo weeasʉ. \p \v 9 —Niweꞌe, nijã. Yʉꞌʉ quẽꞌrã pãjãrã cʉoapʉ. Na mʉꞌʉ yarã meꞌrãta tojayá, nicʉ niwĩ Esaú. \p \v 10 Jacob cʉ̃ maꞌmirẽ ninemocʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉre añurõ wãcũgʉ̃, yʉꞌʉ oꞌosere ñeꞌeña. Yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ ĩꞌagʉ̃, Õꞌacʉ̃rẽ ĩꞌagʉ̃ weronojõ ĩꞌaꞌa. Mʉꞌʉ yʉꞌʉre añurõ põtẽrĩ ñeꞌetojapʉ. \v 11 Yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ miiti oꞌosere ñeꞌeña. Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre peje apeyenojõ cʉocã weeami. Ne apeyenojõ dʉꞌsaweꞌe. \p Jacob cʉ̃ pejetiri tojo nicã tʉꞌogʉ, Esaú “Jaʉ”, nicʉ niwĩ. \v 12 Beꞌro Esaú nicʉ niwĩ: \p —Teꞌa. Yʉꞌʉ mʉꞌʉ dʉporo ʉꞌmʉtãgʉ̃ti, nicʉ niwĩ. \p \v 13 Jacob peꞌe cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Maꞌmi, yʉꞌʉ maꞌigʉ̃, mʉꞌʉ masĩsaꞌa. Wĩꞌmarã marĩ weronojõ tutuatima. Oveja, wecʉa, na põꞌrãrẽ yʉꞌʉ wãcũsaꞌa. Na niꞌcã nʉmʉta ñujũyʉꞌrʉrã, wẽrĩpeꞌtia waꞌabosama. \p \v 14 Mʉꞌʉ peꞌe mʉꞌʉ dutise doca nigʉ̃́ dʉporo ʉꞌmʉtãwãꞌcãña. Mʉꞌʉ tojo weecã, añurõsaꞌa. Yʉꞌʉ peꞌe waꞌicʉrã, yʉꞌʉ dʉporo waꞌarã na sijaro ejatuaro sajatiro waꞌagʉti. Tojo nicã wĩꞌmarã na sijaro ejatuaro waꞌagʉti. Téé Seipʉ aꞌmerĩ ĩꞌarã, nicʉ niwĩ Jacob. \p \v 15 Esaú, “Jaʉ, tojota weerã́. Yʉꞌʉ meꞌrã aꞌtiꞌcãrã ʉmʉarẽ mʉꞌʉrẽ baꞌpaticã, pejetirã cũugʉ̃ti”, nicʉ niwĩ. \p Jacob peꞌe cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Añurõsaꞌa. Cũuticãꞌña. Mʉꞌʉrẽ caribosĩꞌrĩtisaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 16 Na tojo ni ucṹca nʉmʉrẽta Esaú Seipʉ dajatojaacʉ niwĩ. \v 17 Jacob peꞌe Sucot wãmetiropʉ waꞌacʉ niwĩ. Topʉ cʉ̃ niatji wiꞌire weecʉ niwĩ. Tojo nicã waꞌicʉrã ye wiꞌseriacãrẽ paapeocʉ niwĩ. Tojo weegʉ tore Sucot wãmeyecʉ niwĩ. \p \v 18 Jacob cʉ̃ Padan-arãpʉ níꞌcʉ, cʉ̃ dajatojaticã, ne mejẽcã waꞌaticaro niwʉ̃. Canaápʉre añurõ dajacʉ niwĩ. Topʉre Siquem wãmetiri macã põtẽorõ tojaqueꞌacʉ niwĩ. \v 19 Cien cujiri niyeru cujiri meꞌrã niꞌcã diꞌta duucʉ niwĩ. Ti diꞌtare Hamor põꞌrã duacãrã niwã. Cʉ̃ Siquem wãmetigʉ pacʉ nicʉ niwĩ. Topʉ Jacob cʉ̃ ya wiꞌi, suꞌti caseri meꞌrã sẽeopeocʉ niwĩ. \v 20 Tuꞌajanʉꞌcõ, Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeogʉ waꞌicʉrãrẽ ʉ̃jʉ̃amorõpeorore niꞌcã mesã ʉ̃tã meꞌrã seeneocũucʉ niwĩ. Tore El-Elohe-Israe\f + \fr 33.20 \ft El-Elohe-Israe nírõ “Õꞌacʉ̃, Israe curuacjãrã ẽjõpeogʉ, Õꞌacʉ̃ta nimi” nisĩꞌrĩrõ weeꞌe.\f* wãme õꞌocʉ niwĩ. \c 34 \s1 Dina ye buꞌiri co acawererã Siquẽcjãrã ʉmʉarẽ wẽjẽꞌque niꞌi \p \v 1 Lea macõ Dina Jacore põꞌrãtibosaꞌco, tocjãrã nuꞌmiarẽ ĩꞌagõ waꞌaco niwõ. \v 2 Tojo weeri cura, Siquem, Hamor heveo masʉ̃ macʉ̃ core ĩꞌagʉ̃, tutuaro meꞌrã ñeꞌe, ñaꞌarõ weecʉ niwĩ. Cʉ̃ Hamor tocjãrãrẽ dutigʉ nicʉ niwĩ. \v 3 Tojo ñaꞌarõ weeꞌcʉ nimigʉ̃, core ʉagʉ, cʉ̃rẽ tʉꞌsacã weesĩꞌrĩcʉ niwĩ. \v 4 Tojo weegʉ, cʉ̃ pacʉ Hamor meꞌrã aꞌtiro ucũcʉ niwĩ: \p —Pacʉ, yʉꞌʉre aꞌtigore numisẽrĩbosagʉ waꞌaya, nicʉ niwĩ. \p \v 5 Jacob peꞌe cʉ̃ macõrẽ ñaꞌarõ weeꞌquere masĩtojacʉ nimiwĩ. Cʉ̃ põꞌrã peꞌe cãpũpʉ na yarã ecarãrẽ coꞌterã weecãrã niwã. Tojo weegʉ téé na dajacãpʉ ne mejẽcã nimaꞌaticʉ niwĩ. \v 6 Tojo weeri curare Hamor Siquem pacʉ Jacob meꞌrã ucũgʉ̃ waꞌacʉ niwĩ. \p \v 7 Jacob põꞌrã na cãpũpʉ níꞌcãrã dajarã, te quetire tʉꞌorã, uayʉꞌrʉa, aꞌtiro nicãrã niwã: “Siquem Israe põꞌrãrẽ ñaꞌabutiaro bopoyoro weeapĩ, co meꞌrã wʉacãjĩgʉ̃. Tenojõrẽ ne weenoꞌña marĩꞌi”, nicãrã niwã. \p \v 8 Tojo nimicã, Hamor peꞌe na meꞌrã ucũ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ macʉ̃ Siquem mʉsã acabijore tʉꞌsayʉꞌrʉami. Core cʉ̃rẽ numisoya. \v 9 Mʉsã ʉ̃sã acawererã weronojõ tojarã́saꞌa. Ʉ̃sã mʉsã põꞌrã numiarẽ nʉmoti, mʉsã peꞌe quẽꞌrã ʉ̃sã põꞌrã numiarẽ nʉmotirãsaꞌa. \v 10 Ʉ̃sã meꞌrã aꞌtopʉ tojayá. Aꞌti diꞌta nipeꞌtiro mʉsã ya diꞌta tojarosaꞌa. Diꞌtare duutjĩarã, duase tucũrĩ pãaña, nicʉ niwĩ. \p \v 11 Siquem peꞌe quẽꞌrã cʉ̃ basu Dina pacʉ Jacore, co maꞌmisʉmʉarẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã yʉꞌʉre core oꞌocã ʉasaꞌa. Mʉsã noꞌo sẽrĩsere oꞌogʉti. \v 12 Noꞌocãꞌrõ mʉsã sẽrĩrõ põtẽorõ sẽrĩcã, oꞌogʉti. Mejõ yʉꞌʉre core numisoya majã, nicʉ niwĩ. \p \v 13 Cʉ̃ Siquem tojo nimicã, na acabijo Dinarẽ ñaꞌarõ weeꞌque wapa Jacob põꞌrã cʉ̃rẽ, cʉ̃ pacʉ Hamorẽ nisoose meꞌrã yʉꞌticãrã niwã. \v 14 Aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Ʉ̃sã acabijore õꞌrẽcjʉ yapa casero yejecõꞌanoꞌtigʉre numisomasĩtisaꞌa. Ʉ̃sã tojo weerã bopoyoro weerã weebosaꞌa. \v 15 Tojo weenoꞌcãrã diaꞌcʉ̃rẽ ʉ̃sã numisorãti. Mʉsã quẽꞌrã ʉ̃sã weronojõ niña. Nipeꞌtirã ʉmʉa mʉsã waꞌteropʉ nirãrẽ na õꞌrẽcjʉ yapa caserore yejecõꞌaña. \v 16 Tojo wééca beꞌro pũrĩcãrẽ mʉsã, ʉ̃sã põꞌrã numiarẽ nʉmotirãsaꞌa. Ʉ̃sã quẽꞌrã mʉsã põꞌrã numiarẽ nʉmotirãsaꞌa. Marĩ niꞌcãrõ meꞌrã nirãsaꞌa. Niꞌcã macãcjãrãta nirãsaꞌa. \v 17 Mʉsã ʉ̃sã tojo nisere yʉꞌtiticãma, ʉ̃sã aꞌtore wija, ʉ̃sã acabijore miarãsaꞌa, nicãrã niwã. \p \v 18 Tere tʉꞌorã, Hamor, cʉ̃ macʉ̃ Siquem “Jaʉ, añurõsaꞌa”, nicãrã niwã. \v 19 Tojo weegʉ ne yoogoro marĩrõ Siquem cʉ̃ ya õꞌrẽcjʉ yapa caserore yejecõꞌanoꞌcʉ niwĩ. Jacob macõrẽ tʉꞌsayʉꞌrʉatjĩagʉ̃, tojo weecʉ niwĩ. Cʉ̃ Siquẽrẽta cʉ̃ niꞌcʉ̃ põꞌrãrẽ ãpẽrã yʉꞌrʉoro cʉ̃rẽ wiopesase meꞌrã ĩꞌacãrã niwã. \v 20 Tojo weerã Siquem cʉ̃ pacʉ Hamor meꞌrã macã sãjãrĩ sope pʉꞌtopʉ waꞌacãrã niwã. Topʉ na apeyenojõrẽ duase tiropʉ masãrẽ aꞌtiro werecãrã niwã: \p \v 21 —Sõjã masã marĩ meꞌrã maata níꞌcãrã weronojõ nisetiama. Na aꞌtopʉ nirãsama. Aꞌtopʉ apeyenojõrẽ duase wiꞌseri weerãsama. Diꞌta pajiro nicãꞌa. Marĩ na põꞌrã numiarẽ nʉmotirãsaꞌa. Na peꞌe quẽꞌrã marĩ põꞌrã numiarẽ nʉmotirãsama. \v 22 Na marĩ meꞌrã nirãti, nírã, aꞌtiro weecã ʉama. Na weesetironojõta marĩ põꞌrã ʉmʉarẽ na õꞌrẽcjʉ yapa caserore yejecõꞌacã ʉama. \v 23 Nipeꞌtise na cʉose, nipeꞌtirã na yarã ecarã marĩ ye nirõsaꞌa. Marĩ “Tojota weerãti” nicã, na marĩ meꞌrã tojarã́sama. \p \v 24 Nipeꞌtirã ʉmʉa ti macã sope pʉꞌto nerẽrã Hamor, cʉ̃ macʉ̃ Siquem meꞌrã na tojo nisere “Añurõsaꞌa, tojota weerãti”, nicãrã niwã. Tojo weerã nipeꞌtirã ʉmʉa na õꞌrẽcjʉ yapa caserore yejecõꞌanoꞌcãrã niwã. \v 25 Iꞌtia nʉmʉ beꞌro na yejecõꞌanoꞌcãrã pũrĩnoꞌrĩ cura Jacob põꞌrã pʉarã Simeó, Leví macãpʉ waꞌacãrã niwã. Na ye diꞌpjĩrĩ meꞌrã na ne wãcũtiri cura nipeꞌtirã ʉmʉarẽ wẽjẽpeꞌocãꞌcãrã niwã. \v 26 Hamor, cʉ̃ macʉ̃ Siquem quẽꞌrãrẽ diꞌpjĩ meꞌrãta wẽjẽcãrã niwã. Beꞌro Dinarẽ Siquem ya wiꞌipʉ níꞌcore miiwijaacãrã niwã. \v 27 Beꞌro ãpẽrã Jacob põꞌrã sirutu, ejanemocãrã niwã. Na wẽjẽnoꞌcãrã cũñarõ waꞌteropʉ yʉꞌrʉa, ti macãpʉ apeyenojõrẽ yajapeꞌocãꞌcãrã niwã. Na acabijore ñaꞌarõ weeꞌque wapa aꞌmerã, tojo weecãrã niwã. \v 28 Oveja, wecʉa, burroa, nipeꞌtise ti macãpʉ níꞌquere, cãpũpʉ níꞌquere yajacãrã niwã. \v 29 Wiꞌseri poꞌpeapʉ na cʉoꞌquere yajapeꞌocãꞌcãrã niwã. Wĩꞌmarãrẽ, tojo nicã numiarẽ ñeꞌe, miacãrã niwã. \p \v 30 Tere ĩꞌagʉ̃, Jacob Simeó, Levíre aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã yʉꞌʉre ñaꞌabutiaro weepetíyeapã. Niꞌcãrõacãma aꞌtopʉ nirã́ masã cananeo masã, ferezeo masã yʉꞌʉre ne ĩꞌasĩꞌrĩtirãsama. Na yʉꞌʉ meꞌrã aꞌmewẽjẽrãtirã nerẽrãsama. Yʉꞌʉ pejetirãcã masã cʉoꞌo. Marĩrẽ wẽjẽpeꞌocãꞌrãsama. \p \v 31 Na peꞌe cʉ̃rẽ yʉꞌticãrã niwã: \p —To pũrĩcãrẽ ¿cʉ̃ ʉ̃sã acabijore ʉmʉarẽ aꞌmetãrãwapataꞌari masõrẽ weronojõ cʉobopari? nicãrã niwã. \c 35 \s1 Õꞌacʉ̃ Jacore Betepʉ “Añurõ waꞌato” níꞌque niꞌi \p \v 1 Õꞌacʉ̃ Jacore aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Wãꞌcãnʉꞌcãña. Betepʉ waꞌa, topʉ tojaqueꞌaya. Topʉ niꞌcãrõ yʉꞌʉre ẽjõpeogʉ waꞌicʉrãrẽ ʉ̃jʉ̃amorõpeorore daꞌreapa. Mʉꞌʉ maꞌmi Esaúre uiwãꞌcãcaterore yʉꞌʉ topʉ mʉꞌʉrẽ bajuaꞌcaropʉ waꞌaya.” \v 2 Tere tʉꞌogʉ, cʉ̃ acawererãrẽ, nipeꞌtirã cʉ̃ meꞌrã nirãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Nipeꞌtise mʉsã ãpẽrãnojõ ẽjõpeorã queose yeeꞌquere cõꞌacãꞌña. Tojo nicã uꞌacoe, suꞌti dʉcayuya. \v 3 Teꞌa, Betepʉ waꞌarã. Topʉ Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeogʉ, niꞌcãrõ cʉ̃rẽ waꞌicʉrãrẽ ʉ̃jʉ̃amorõpeorore niꞌcã mesã ʉ̃tã meꞌrã seeneocũugʉ̃ti. Cʉ̃ta yʉꞌʉre bʉjawetiri curare weetamuwĩ. Noꞌo waꞌaro yʉꞌʉre baꞌpatiwãꞌcãwĩ, nicʉ niwĩ. \p \v 4 Na ãpẽrãnojõ ẽjõpeorã queose yeeꞌque na cʉoꞌquere, tojo nicã na oꞌmeperi yosasere Jacore oꞌocãrã niwã. Jacob tere ñeꞌe, niꞌcãgʉ̃ yucʉgʉ encina wãmeticjʉjo docapʉ tere yaacʉ niwĩ. Tigʉjo Siquem pʉꞌtopʉ tojacaro niwʉ̃. \v 5 Na topʉ níꞌcãrã wijawãꞌcãrĩ cura Õꞌacʉ̃ to pʉꞌtopʉ nise macãrĩcjãrãrẽ ʉpʉtʉ uicã weecʉ niwĩ. Tojo weerã Jacob põꞌrãrẽ sirututicãrã niwã. \p \v 6 Jacob, cʉ̃ meꞌrã waꞌaꞌcãrã, nipeꞌtirã Luz wãmetiri macãpʉ etacãrã niwã. Ti macãta tja Betel wãmeticaro niwʉ̃. Canaá diꞌtapʉ tojacaro niwʉ̃. \v 7 Topʉ niꞌcãrõ Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeorã waꞌicʉrãrẽ ʉ̃jʉ̃amorõpeorore niꞌcã mesã ʉ̃tã meꞌrã seeneocũucʉ niwĩ. Tore Jacob cʉ̃ maꞌmirẽ duꞌticaterore Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ bajuacʉ niwĩ. Tojo weegʉ tore El-betel wãme õꞌocʉ niwĩ. \v 8 Topʉta Rebecare coꞌteꞌco Débora wẽrĩco niwõ. Betel pʉꞌtoacã core niꞌcãgʉ̃ yucʉgʉ encina wãmeticjʉjo docapʉ yaacãrã niwã. Jacob tore “encina dʉjarigʉ” pisucʉ niwĩ. \p \v 9 Jacob cʉ̃ Padan-arãpʉ níꞌcʉ dajatojaticã, topʉta Õꞌacʉ̃ apaturi bajua, “Mʉꞌʉrẽ añurõ weegʉti”, nicʉ niwĩ. \q1 \v 10 “Mʉꞌʉ Jacob wãmetiꞌi. \q1 Tojo wãmetisome majã. \q1 Niꞌcãcã meꞌrã mʉꞌʉ wãme Israe\x + \xo 35.10 \xt Gn 32.28\x* nirõsaꞌa”, nicʉ niwĩ tja. \p Cʉ̃ wãmerẽ dʉcayúca beꞌro, \v 11 aꞌtiro nicʉ niwĩ: \q1 “Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ tutuayʉꞌrʉgʉ niꞌi. \q1 Mʉꞌʉ pãjãrã põꞌrãti, pãjãrã pãrãmerãtigʉsaꞌa. \q1 Mʉꞌʉ meꞌrã pãjãrã masãputirãsama. \q1 Peje macãrĩ waꞌarosaꞌa. \q1 Mʉꞌʉ pãrãmerã waꞌtero nirã́ wiorã waro sãjãrã́sama. \q1 \v 12 Abrahã, Isaare yʉꞌʉ oꞌoꞌque diꞌtare mʉꞌʉ quẽꞌrãrẽ oꞌogʉti. \q1 Mʉꞌʉ beꞌrore, mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarãrẽ oꞌogʉti”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \p \v 13 Õꞌacʉ̃ topʉ Jacob meꞌrã ucũtoja, waꞌa waꞌacʉ niwĩ. \v 14 Beꞌro cʉ̃rẽ Õꞌacʉ̃ ucũꞌcaropʉ niꞌcãgã ʉ̃tãgãrẽ miiwãꞌcõnʉꞌcõcʉ niwĩ. Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeosere ĩꞌogʉ̃, tigare olivo ʉꞌsere, tojo nicã ʉꞌsedʉcaco vinorẽ piopeocʉ niwĩ. \v 15 Tore Betel wãme õꞌocʉ niwĩ. \s1 Raquel co wẽrĩꞌque niꞌi \p \v 16 Beꞌro Betepʉ níꞌcãrã aperopʉ waꞌacãrã niwã. Na Efrata wãmetiropʉ etatjo dʉꞌsacaro niwʉ̃ yujupʉ. Topʉ Raquel wĩꞌmagʉ̃rẽ ñeꞌeco niwõ. Ne maata wĩꞌmagʉ̃rẽ ñeꞌemasĩtico niwõ. \v 17 Co ʉpʉtʉ pũrĩse piꞌetiri curare, põꞌrãtirãrẽ coꞌteri masõ aꞌtiro nico niwõ: “Uiticãꞌña. Wĩꞌmagʉ̃ bajuatojami. Ʉmʉ nimi tja”, nico niwõ. \v 18 Co tojo nirĩ cura, Raquel wẽrĩgṍpʉ nico niwõ. Co ejeripõꞌrã duꞌuati dʉporoacã co macʉ̃rẽ Benoni pisuco niwõ. Cʉ̃ pacʉ Jacob peꞌe cʉ̃rẽ Benjamí wãme õꞌocʉ niwĩ. \p \v 19 Tojo wee Raquel wẽrĩa waꞌaco niwõ. Core Efrata waꞌari maꞌapʉ yaacãrã niwã. Niꞌcãrõacãma to Belẽ́ wãmetiꞌi majã. \v 20 Jacob core yaaꞌcaro buꞌipʉre niꞌcã ʉ̃tãtuturo nʉꞌcõcʉ niwĩ. Téé aꞌtocateropʉ ti tuturore ĩꞌarã, “Aꞌto Raquere yaapã”, ni ĩꞌasama. \p \v 21 Beꞌro Jacob yʉꞌrʉa, Eder wãmetiro oveja coꞌterã na coꞌtedujiri wiꞌi yʉꞌrʉropʉ tojaqueꞌacʉ niwĩ. \v 22 Na topʉ añurõ apoqueꞌa nisetiri cura Rubén cʉ̃ pacʉ nʉmo weronojõ nigṍ Bilha meꞌrã wʉacãjĩ, co meꞌrã nicʉ niwĩ. Tere masĩgʉ̃, cʉ̃ pacʉ ʉpʉtʉ waro uacʉ niwĩ. \s1 Jacob põꞌrã ye cjase niꞌi \p Jacob põꞌrã doce nicãrã niwã. \v 23 Cʉ̃ Lea meꞌrã aꞌticʉrã põꞌrãticʉ niwĩ: Rubén masã maꞌmi nicʉ niwĩ. Beꞌro Simeó, Leví, Judá, Isacar, Zabulṍ nicãrã niwã. \v 24 Cʉ̃ Raquel meꞌrã aꞌticʉrã põꞌrãticʉ niwĩ: José, Benjamí nicãrã niwã. \v 25 Bilha Raquere daꞌracoꞌtego níꞌco meꞌrã aꞌticʉrã põꞌrãticʉ niwĩ: Dan, Neftalí nicãrã niwã. \v 26 Zilpa, Leare daꞌracoꞌtego níꞌco meꞌrã aꞌticʉrã põꞌrãticʉ niwĩ: Gad, Aser nicãrã niwã. Ãꞌrã Jacob Padan-arãpʉ nicã bajuacãrã niwã. \s1 Isaa cʉ̃ wẽrĩꞌque niꞌi \p \v 27 Jacob cʉ̃ pacʉ Isaare Mamre wãmetiropʉ ĩꞌagʉ̃ waꞌacʉ niwĩ. Ti macãrẽ ãpẽrã Arba o Hebrṍ pisuma. Topʉ todʉporopʉ Abrahã, Isaa niseticãrã niwã. \v 28 Isaa ciento ochenta cʉ̃ꞌmarĩ cʉogʉ, wẽrĩcʉ niwĩ. \v 29 Cʉ̃ ñecʉ̃sʉmʉarẽ sirutugʉ, cʉ̃ quẽꞌrã bʉcʉ waro waꞌa, wẽrĩa waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃ wẽrĩcã ĩꞌa, cʉ̃ põꞌrã Esaú, Jacob cʉ̃rẽ yaacãrã niwã. \c 36 \s1 Esaú põꞌrã, cʉ̃ pãrãmerã nituriarã ye queti niꞌi \p \v 1 Aꞌticʉrã Esaú põꞌrã, cʉ̃ pãrãmerã nituriarã nicãrã niwã. Cʉ̃rẽta tja Edom pisucãrã niwã. \v 2 Esaú Canaá diꞌtacjãrã numiarẽ nʉmoticʉ niwĩ. Niꞌcõ Ada, Elón hitita masʉ̃ macõ nico niwõ. Apego Aholibama Aná macõ, Zibeón heveo masʉ̃ pãrãmeo nico niwõ. \v 3 Apego Basemat Ismae macõ, Nebaiot acabijo nico niwõ. \v 4 Ada meꞌrã cʉ̃ põꞌrãtiꞌcʉ Elifaz wãmeticʉ niwĩ. Basemat macʉ̃ Reuel wãmeticʉ niwĩ. \v 5 Aholibama meꞌrã cʉ̃ põꞌrãtiꞌcãrã Jeús, Jaalam, Coré nicãrã niwã. Ãꞌrã cʉ̃ Canaá diꞌtapʉ nicã bajuacãrã niwã. \p \v 6 Esaú cʉ̃ nʉmosãnumia meꞌrã, cʉ̃ põꞌrã ʉmʉa, numia nipeꞌtirã cʉ̃ meꞌrã nirãrẽ piji, aperopʉ macãrĩ waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃ acabiji Jacob tiropʉ níꞌcʉ yoaropʉ waꞌacʉ niwĩ. Nipeꞌtirã cʉ̃ yarã waꞌicʉrãrẽ, tojo nicã nipeꞌtise cʉ̃ Canaá diꞌtapʉ bocaꞌquere miapeꞌocʉ niwĩ. \v 7 Na cʉ̃ acabiji Jacob meꞌrã apeyenojõ cʉoyʉꞌrʉmajã waꞌacãrã niwã. Tojo weerã na niꞌcãrõ meꞌrã nita basioticaro niwʉ̃. Tojo nicã waꞌicʉrã na cʉorã pãjãrãrẽ baꞌase ejatuaticaro niwʉ̃. \v 8 Tojo weegʉ Esaú, apetero Edom na nigʉ̃́, Seir opa buꞌpapijaro nirõpʉ macãrĩ waꞌacʉ niwĩ. \p \v 9 Esaú pãrãmerã nituriarã edomita masã Seir opa buꞌpapijaro nirõpʉ niseticãrã niwã. \v 10 Esaú põꞌrã ʉmʉa aꞌtiro wãmeticãrã niwã: Ada, Esaú nʉmo Elifare põꞌrãtico niwõ. Esaú nʉmo apego Basemat Reuere põꞌrãtico niwõ. \v 11 Elifaz põꞌrã ʉmʉa aꞌtiro wãmeticãrã niwã: Temán, Omar, Zefo, Gatam, Cenaz nicãrã niwã. \v 12 Ãꞌrã, Esaú nʉmo Ada pãrãmerã nicãrã niwã. \p Elifaz apego cʉ̃ nʉmo nitigo meꞌrã põꞌrãticʉ niwĩ tja. Co Timna wãmetico niwõ. Co meꞌrã Amalec wãmetigʉre põꞌrãticʉ niwĩ. \v 13 Reuel põꞌrã aꞌticʉrã nicãrã niwã: Nahat, Zera, Sama, Miza nicãrã niwã. Na, apego Esaú nʉmo Basemat pãrãmerã nicãrã niwã. \v 14 Apego Aholibama Esaú nʉmo nico niwõ tja. Co meꞌrã aꞌticʉrã põꞌrãticʉ niwĩ: Jeús, Jaalam, Coré nicãrã niwã. Co Ana macõ, Zibeón pãrãmeo nico niwõ. \p \v 15 Aꞌticʉrã Esaú pãrãmerã nituriarã wiorã nicãrã niwã: Elifaz, Esaú macʉ̃ masã maꞌmi põꞌrã Temán, Omar, Zefo, Cenaz, \v 16 Coré, Gatam, Amalec nicãrã niwã. Na Elifaz põꞌrã Edom diꞌtapʉre wiorã nicãrã niwã. Na nipeꞌtirã Ada pãrãmerã nituriarã nicãrã niwã. \v 17 Esaú pãrãmerã Reuel põꞌrã Edom diꞌtapʉre aꞌticʉrã wiorã nicãrã niwã: Nahat, Zera, Sama, Miza nicãrã niwã. Na Basemat Esaú nʉmo pãrãmerã nicãrã niwã. \v 18 Esaú nʉmo Aholibama põꞌrã aꞌticʉrã wiorã nicãrã niwã: Jeús, Jaalam, Coré nicãrã niwã. Aholibama Aná macõ nico niwõ. \v 19 Na nipeꞌtirã Esaú, Edom na nigʉ̃́, pãrãmerã nicãrã niwã. Na te curaricjãrã wiorã nicãrã niwã. \p \v 20 Seir põꞌrã, horeo masʉ̃ na nigʉ̃́ põꞌrã aꞌticʉrã nicãrã niwã: Lotán, Sobal, Zibeón, Aná, \v 21 Disón, Ezer, Disán nicãrã niwã. Na horeo masã wiorã nicãrã niwã. Edom diꞌtapʉre Seir pãrãmerã nituriarã nicãrã niwã. \v 22 Lotán põꞌrã aꞌticʉrã nicãrã niwã: Hori, Hemam nicãrã niwã. Timna Lotán acabijo nico niwõ. \v 23 Sobal põꞌrã aꞌticʉrã nicãrã niwã: Alván, Manahat, Ebal, Sefo, Onam nicãrã niwã. \v 24 Zibeón põꞌrã aꞌticʉrã nicãrã niwã: Aja, Aná nicãrã niwã. Anáta yucʉ marĩrõpʉre nígʉ̃, aco asibususe oꞌmabʉrose perire bocacʉ niwĩ. Cʉ̃ pacʉ Zibeón yarã burroare cʉ̃ coꞌtecaterore tere bocacʉ niwĩ. \v 25 Aná niꞌcʉ̃ macʉ̃ Disón wãmetigʉre macʉ̃ticʉ niwĩ. Tojo nicã niꞌcõ numio Aholibamarẽ macõticʉ niwĩ. \v 26 Disón põꞌrã aꞌticʉrã nicãrã niwã: Hemdán, Esbán, Itrán, Querán nicãrã niwã. \v 27 Ezer põꞌrã aꞌticʉrã nicãrã niwã: Bilhán, Zaaván, Acán nicãrã niwã. \v 28 Disán põꞌrã aꞌticʉrã nicãrã niwã: Uz, Arán nicãrã niwã. \p \v 29 Horeo masã wiorã aꞌticʉrã nicãrã niwã: Lotán, Sobal, Zibeón, Aná, \v 30 Disón, Ezer, Disán nicãrã niwã. Na horeo masã wiorã nicãrã niwã. Na Seir diꞌtapʉre na ye curarinʉcʉ̃ wiorã nicãrã niwã. \p \v 31 Israe curuacjãrã wiogʉ dutigʉ waro cʉoatji dʉporore Edom diꞌtapʉre wiorã dutirã aꞌtiro wãmetirã nicãrã niwã: \v 32 Bela, Beor macʉ̃ Edom diꞌta wiogʉ dutigʉ nicʉ niwĩ. Cʉ̃ ya macã Dinaba wãmeticaro niwʉ̃. \v 33 Bela wẽ́rĩ́ca beꞌrore cʉ̃ dʉcayuro Jobab, Zera macʉ̃ duticʉ niwĩ. Cʉ̃ Bosra wãmetiri macãcjʉ̃ nicʉ niwĩ. \v 34 Jobab cʉ̃ wẽ́rĩ́ca beꞌrore cʉ̃ dʉcayuro Husam wãmetigʉ duticʉ niwĩ. Cʉ̃ Temán wãmetirocjʉ̃ nicʉ niwĩ. \v 35 Husam cʉ̃ wẽ́rĩ́ca beꞌrore cʉ̃ dʉcayuro Hadad, Bedad macʉ̃ duticʉ niwĩ. Cʉ̃ madianita masãrẽ Moab cja cãpũpʉ aꞌmewẽjẽ wapataꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃ ya macã Avit wãmeticaro niwʉ̃. \v 36 Hadad cʉ̃ wẽ́rĩ́ca beꞌrore cʉ̃ dʉcayuro Samla, Masreca macãcjʉ̃ duticʉ niwĩ. \v 37 Samla cʉ̃ wẽ́rĩ́ca beꞌrore cʉ̃ dʉcayuro Saúl duticʉ niwĩ. Cʉ̃ Rehobot wãmetiri macãcjʉ̃ nicʉ niwĩ. Ti macã dia sumutopʉ nicaro niwʉ̃. \v 38 Saúl wẽ́rĩ́ca beꞌrore cʉ̃ dʉcayuro Baal-hanán, Acbor macʉ̃, duticʉ niwĩ. \v 39 Baal-hanán wẽ́rĩ́ca beꞌrore cʉ̃ dʉcayuro Hadad, Pau wãmetiri macãcjʉ̃ duticʉ niwĩ. Hadad nʉmo Mehetabel wãmetico niwõ. Co Matred macõ, Mezaab pãrãmeo nico niwõ. \p \v 40 Esaú põꞌrã wiorã te curarinʉcʉ̃ sʉꞌori nisetiꞌcãrã aꞌticʉrã nicãrã niwã. Niꞌcʉ̃ põꞌrã masã maꞌmi meꞌrã nʉꞌcãcaro niwʉ̃. Na nisetiꞌcaropʉ, tojo nicã na ye curari wãmerẽ werenoꞌrõsaꞌa. Timna, Alva, Jetet, \v 41 Aholibama, Ela, Pinón, \v 42 Cenaz, Temán, Mibzar, \v 43 Magdiel, Iram nicãrã niwã. Esaú, apeterore Edom pisunoꞌgʉ̃ nicʉ niwĩ. Na edomita masã wiorã nicãrã niwã. Na, na nirõpʉre, na yarã masãrẽ sʉꞌori duticãrã niwã. \p Ãꞌrĩ Esaú, Edom masã ñecʉ̃ nicʉ niwĩ. \c 37 \s1 José quẽꞌeꞌque niꞌi \p \v 1 Jacob peꞌe Canaá diꞌtapʉ tojacãꞌcʉ niwĩ. Ti diꞌtapʉta cʉ̃ pacʉ yoaticã nínicʉ niwĩ. \p \v 2 Aꞌte Jacob niꞌcʉ̃ põꞌrã nisetiꞌque queti niꞌi. \p José diecisiete cʉ̃ꞌmarĩ cʉogʉ, cʉ̃ maꞌmisʉmʉa meꞌrã oveja coꞌtegʉ weecʉ niwĩ. Na cʉ̃ pacʉ nʉmosãnumia peꞌsu daꞌreꞌcãrã numia Bilha, Zilpa põꞌrã nicãrã niwã. José na daꞌraropʉ cʉ̃ maꞌmisʉmʉa ñaꞌarõ weeseticã ĩꞌagʉ̃, na pacʉpʉre “Ñaꞌarõ weeama”, ni weredajamʉjãcʉ niwĩ. \p \v 3 Jacob José peꞌere ãpẽrã cʉ̃ põꞌrã nemorõ maꞌiyʉꞌrʉnʉꞌcãcʉ niwĩ. Cʉ̃ bʉcʉ waro nirĩ cura bajuaꞌcʉ niyucã, tojo weecʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ maꞌiyʉꞌrʉgʉ, niꞌcãrõ suꞌtiro cʉ̃ sãñatjo añurõ waro weecʉ niwĩ. \v 4 Cʉ̃ maꞌmisʉmʉa cʉ̃ peꞌere “Marĩ nemorõ maꞌiyʉꞌrʉnʉꞌcãmi” nírã, cʉ̃rẽ ĩꞌasĩꞌrĩti, uacãrã niwã. Cʉ̃rẽ ne cãꞌrõ añudutiticãrã niwã. \p \v 5 Niꞌcã ñami José quẽꞌecʉ niwĩ. Tere cʉ̃ maꞌmisʉmʉarẽ werecʉ niwĩ. Tere tʉꞌorã, totá nemorõ cʉ̃ meꞌrã uacãrã niwã. \v 6 Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ quẽꞌeꞌquere mʉsãrẽ weregʉtigʉ weeꞌe. Tere tʉꞌoya. \v 7 Marĩ nipeꞌtirãpʉta cãpũpʉ niasʉ. Topʉre trigore opa dotori dʉꞌterã weeasʉ. Niꞌcã ño ya doto cjã ño wãꞌcãnʉꞌcã, diacjʉ̃ ejanʉꞌcã waꞌasʉ. Mʉsã ye ñorĩ peꞌe ya ño sumuto sʉtʉanʉꞌcãpʉ. Ya ñorẽ ẽjõpeoro weronojõ paamuꞌrĩqueꞌapʉ, nicʉ niwĩ. \p \v 8 Tere tʉꞌorã, cʉ̃ maꞌmisʉmʉa nicãrã niwã: \p —¿To pũrĩcãrẽ mʉꞌʉ ʉ̃sã wiogʉ nigʉ̃sari? ¿Mʉꞌʉ ʉ̃sãrẽ dutipegʉsari? \p Cʉ̃ quẽꞌeꞌquere werecã, “Tojo waꞌapʉ” nicã tʉꞌorã, nemorõ ua, cʉ̃ meꞌrã aꞌpepũrĩcãrã niwã. \p \v 9 Beꞌro apaturi José quẽꞌenemocʉ niwĩ. Te quẽꞌrãrẽ cʉ̃ maꞌmisʉmʉarẽ werecʉ niwĩ: \p —Tʉꞌoya tja. Yʉꞌʉ apaturi quẽꞌeasʉ. Aꞌtocaterore mujĩpũ ʉmʉcocjʉ̃, ñamicjʉ̃, once ñocõa yʉꞌʉre ẽjõpeorã paamuꞌrĩqueꞌama. \p \v 10 Cʉ̃ pacʉre, cʉ̃ maꞌmisʉmʉarẽ cʉ̃ quẽꞌeꞌquere werecʉ niwĩ. Tere tʉꞌogʉ, cʉ̃ pacʉ pũrĩrõ meꞌrã cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro nisĩꞌrĩrõ weeti aꞌte mʉꞌʉ quẽꞌeꞌque? ¿To pũrĩcãrẽ, yʉꞌʉ, mʉꞌʉ paco, mʉꞌʉ maꞌmisʉmʉa mʉꞌʉrẽ ẽjõpeorã paamuꞌrĩqueꞌarãsari? nicʉ niwĩ. \p \v 11 Cʉ̃ maꞌmisʉmʉa cʉ̃rẽ ʉoyʉꞌrʉacãrã niwã. Cʉ̃ pacʉ peꞌe tere pũrõ wãcũnʉrʉ̃cʉ niwĩ. \s1 Joseré cʉ̃ maꞌmisʉmʉa duaꞌque niꞌi \p \v 12 Niꞌcã nʉmʉ José maꞌmisʉmʉa Siquem wãmetiropʉ waꞌacãrã niwã. Na pacʉ Jacob yarã ovejare tá ecarã waꞌarã weecãrã niwã. \v 13 Beꞌro Jacob cʉ̃ macʉ̃ Joseré nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ masĩsaꞌa. Mʉꞌʉ maꞌmisʉmʉa Siquẽpʉ ovejare tá ecacoꞌterã weesama. Narẽ ĩꞌagʉ̃ waꞌaya. \p —Jaʉ, waꞌagʉti, ni yʉꞌticʉ niwĩ. \p \v 14 Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌogʉ, Jacob nicʉ niwĩ: \p —Añuꞌu. ¿Mʉꞌʉ maꞌmisʉmʉa, tojo nicã oveja, ¿deꞌronojõ nisetiti? Narẽ ĩꞌagʉ̃ waꞌaya. Ĩꞌatoja, yʉꞌʉre quetiweregʉ tojatia, nicʉ niwĩ. Jacob Joseré oꞌógʉ, Hebrṍ wãmetiro ti paꞌtiro nirṍ meꞌrã oꞌócʉ niwĩ. \p José Siquẽpʉ etagʉ, \v 15 cãpũpʉ wisia waꞌacʉ niwĩ. Tojo weegʉ niꞌcʉ̃ masʉ̃ cʉ̃rẽ bocaeja, sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Ñeꞌenojõrẽ aꞌmacusiagʉ weeti? \p \v 16 José cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ maꞌmisʉmʉarẽ aꞌmacusiagʉ weeꞌe. ¿Noꞌopʉ na yarã ovejare coꞌterã weesari? ¿Mʉꞌʉ masĩweti? \p \v 17 —Waꞌatojama. Aꞌto níꞌcãrã “Dotán tiropʉ waꞌarã” nicã tʉꞌoasʉ, ni yʉꞌticʉ niwĩ cʉ̃rẽ. \p Tojo weegʉ José cʉ̃ maꞌmisʉmʉarẽ aꞌmawãꞌcã, Dotán sumutopʉ bocaejacʉ niwĩ. \v 18 Na peꞌe cʉ̃rẽ yoaropʉta aꞌticã ĩꞌacãrã niwã. Na tiropʉ ejase dʉporo, “Marĩ cʉ̃rẽ wẽjẽrã”, ni apoyucãrã niwã. \p \v 19 —Ĩꞌaña. Sĩꞌi quẽꞌese bʉcʉ aꞌtimimiba, nicãrã niwã. \p \v 20 —Teꞌa, cʉ̃rẽ wẽjẽrã. Wẽjẽtoja, copepʉ cʉ̃rẽ tuuquesãrã. “Noꞌo niꞌcʉ̃ yai nʉcʉ̃cjʉ̃ baꞌagʉ baꞌapĩ cʉ̃rẽ”, nírã marĩ pacʉre. Tojo weero cʉ̃ quẽꞌeꞌque ¿deꞌro waꞌaro waꞌarosaꞌa? nicãrã niwã. \p \v 21 Rubén na tojo nisere tʉꞌogʉ, cʉ̃ acabijire yʉꞌrʉosĩꞌrĩgʉ̃, narẽ nicʉ niwĩ: \p —Wẽjẽticãꞌrã. \v 22 Aꞌti pe aco marĩrĩ pepʉ tuuquesãña. Ne cʉ̃rẽ mejẽcã weeticãꞌña. Rubén cʉ̃ acabijire yʉꞌrʉo, cʉ̃ pacʉpʉre wiasĩꞌrĩgʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \p \v 23 José cʉ̃ maꞌmisʉmʉa tiropʉ etacã, na cʉ̃rẽ ñeꞌea, cʉ̃ sãñarõ suꞌtiro cʉ̃ pacʉ oꞌoꞌcarore tuweecãrã niwã. \v 24 Tuwee, topʉ nirĩ pe aco marĩrĩ pepʉ tuuquesãcãrã niwã. \p \v 25 Tuꞌajanʉꞌcõ, baꞌarãtirã ejanujãcãrã niwã. Na tojo weeri cura ismaelita masã\f + \fr 37.25 \ft Ismaelita masã madianita masã nicãrã niwã.\f* duari masã pãjãrã aꞌticã ĩꞌacãrã niwã. Na Galaad wãmetiro meꞌrã, Egiptopʉ miarã, na yarã waꞌicʉrã cameyoa buꞌipʉ, ʉꞌmʉtise pejere, tojo nicã waꞌrese bálsamo wãmetisere, mirra wãmetisere miacãrã niwã. \fig José maꞌmisʉmʉa cʉ̃rẽ copepʉ tuuquesãꞌque niꞌi|alt="Joseph being thrown into pit" src="CO00705B.TIF" size="col" ref="Gn 37.21-25" \fig* \p \v 26 Narẽ ĩꞌagʉ̃, Judá cʉ̃ maꞌmisʉmʉarẽ, cʉ̃ acabijirãrẽ nicʉ niwĩ: \p —Marĩ cʉ̃rẽ wẽjẽ, ãpẽrãrẽ yaꞌyiorã, ñeꞌenojõ añuse bocabosari? \v 27 Cʉ̃rẽ wẽjẽrõnojõ oꞌorã, sõjã duari masã peꞌere duarã. Cʉ̃ quẽꞌrã marĩ acabijita nimi. \p Judá cʉ̃ tojo nisere tʉꞌorã, “Jaʉ, tojota weerã́”, nicãrã niwã. \p \v 28 Tojo weerã ismaelita masã apeyenojõ duari masã na tiropʉ yʉꞌrʉacã, José maꞌmisʉmʉa ti pepʉ sãñaꞌcʉre miiwĩrõ, narẽ duacãrã niwã. Cʉ̃rẽ veinte niyeru cujiri wapayecãrã niwã. Tojo weerã Joseré Egiptopʉ miacãrã niwã. \p \v 29 Rubén na duari cura marĩꞌcʉ niyugʉ, na tiropʉ daja, ti pepʉ Joseré marĩcã ĩꞌagʉ̃, cʉ̃ bʉjawetisere ĩꞌogʉ̃, cʉ̃ yaro suꞌtirore tʉ̃ꞌrẽcʉ niwĩ. \v 30 Beꞌro cʉ̃ acabijirã tiropʉ waꞌa, narẽ nicʉ niwĩ: \p —Marĩ acabiji marĩamiba majã. ¿Niꞌcãrõacãrẽ yʉꞌʉ deꞌro weegʉsari? nicʉ niwĩ. \p \v 31 Beꞌro niꞌcʉ̃ cabra wĩꞌmagʉ̃rẽ wẽjẽcãrã niwã. Wẽjẽtoja, José yaro suꞌtiro na tuweeꞌcarore mii, cʉ̃ ye dí meꞌrã tore tuuwaꞌrecãrã niwã. \v 32 Tuꞌajanʉꞌcõ, to suꞌtirore na pacʉpʉre mia, ĩꞌocãrã niwã. \p —Ʉ̃sã aꞌto suꞌtirore bocapʉ. Ĩꞌaña. Apetero weero mʉꞌʉ macʉ̃ yaro nírõ nibosaꞌa, nicãrã niwã. \p \v 33 Jacob ti suꞌtirore ĩꞌamasĩgʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Ʉ̃ʉ. Yʉꞌʉ macʉ̃ yarota niꞌi. Niꞌcʉ̃ yai nʉcʉ̃cjʉ̃ yʉꞌʉ macʉ̃rẽ ñeꞌe, cũꞌrĩ wẽjẽste, baꞌapĩ, nicʉ niwĩ. \p \v 34 Tojo weegʉ Jacob cʉ̃ bʉjawetisere ĩꞌogʉ̃, cʉ̃ suꞌtirore tʉ̃ꞌrẽ, na weewʉaronojõpʉma suꞌti wãquĩsenojõrẽ sãñacʉ niwĩ. Cʉ̃ macʉ̃ wẽrĩꞌquere yoacã uti, dʉjasewãꞌacʉ niwĩ. \v 35 Nipeꞌtirã cʉ̃ põꞌrã ʉmʉa, numia cʉ̃rẽ “Tocãꞌrõta bʉjaweti, utiya”, nicãrã nimiwã. Cʉ̃ peꞌe na “Wãcũtutuaya”, nimicã, ne ʉaticʉ niwĩ. Siape meꞌrã nemorõ utinemosãjãcʉ niwĩ. Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Téé wẽrĩgʉ̃pʉ bʉjawetiduꞌugʉti, nicʉ niwĩ. Tojo weegʉ Jacob cʉ̃ macʉ̃ José bajuticã ĩꞌagʉ̃, utinuꞌcũcãꞌcʉ niwĩ. \p \v 36 Ismaelita masã Egiptopʉre etarã, Joseré Potifar wãmetigʉre duaturiacãrã niwã. Cʉ̃ Egiptocjãrã wiogʉ faraṍrẽ daꞌratamugʉ̃ nicʉ niwĩ. Tojo nicã faraṍrẽ coꞌterã surara wiogʉ nicʉ niwĩ. \c 38 \s1 Judá, Tamar wãmetigo ye queti niꞌi \p \v 1 Joseré na duáca beꞌro Judá cʉ̃ maꞌmisʉmʉa, cʉ̃ acabijirãrẽ cõꞌawijacʉ niwĩ. Cõꞌawija, Adulam wãmetiri macãpʉ waꞌacʉ niwĩ. Topʉ ti macãcjʉ̃ Hira wãmetigʉ ya wiꞌipʉ cãjĩcʉ niwĩ. \v 2-3 Topʉ niꞌcõ numiorẽ Canaá diꞌtacjʉ̃ Súa wãmetigʉ macõrẽ ĩꞌacʉ niwĩ. Core nʉmoticʉ niwĩ. Co meꞌrã níca beꞌro co nijĩpaco ni, niꞌcʉ̃ wĩꞌmagʉ̃ põꞌrãtico niwõ. Cʉ̃rẽ Er wãme õꞌoco niwõ. \v 4 Beꞌro apaturi nijĩpaco waꞌa, apĩ wĩꞌmagʉ̃rẽ põꞌrãtico niwõ. Cʉ̃rẽ Onán wãme õꞌocʉ niwõ. \v 5 Na beꞌrore apĩ põꞌrãtinemoco niwõ tja. Cʉ̃rẽ Sela wãme õꞌoco niwõ. Cʉ̃ Quezib wãmetiropʉ bajuacʉ niwĩ. \p \v 6 Beꞌropʉ Judá cʉ̃ macʉ̃ masã maꞌmi Er Tamar wãmetigore numiadaꞌrecʉ niwĩ. \v 7 Er cʉ̃ ñaꞌarõ weesetisere Õꞌacʉ̃ ne tʉꞌsaticʉ niwĩ. Tojo weegʉ cʉ̃ catiri ʉmʉcore ẽꞌmacãꞌcʉ niwĩ. \p \v 8 Cʉ̃ wẽ́rĩ́ca beꞌro Judá cʉ̃ macʉ̃ Onárẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Macʉ̃, marĩrẽ dutisere queoro wéégʉ, mʉꞌʉ maꞌmi nʉmo níꞌcore nʉorẽña. Tojo weegʉ mʉꞌʉ maꞌmi mijĩrẽ põꞌrãtibosaturiagʉsaꞌa.\x + \xo 38.8 \xt Rt 4.5; Mr 12.19-22\x* \p \v 9 Onán peꞌe “Co meꞌrã yʉꞌʉ põꞌrãticã, yʉꞌʉ põꞌrã nitibosama” ni, masĩcʉ niwĩ. Tojo weegʉ nipeꞌtisetiri co meꞌrã nimigʉ̃, nijĩpacoyoticʉ niwĩ. Tere tojo weegʉ, cʉ̃ maꞌmi põꞌrã nituriarã waꞌacã ʉasãtigʉ, tojo weecʉ niwĩ. \v 10 Õꞌacʉ̃ Onán cʉ̃ tojo weesere ĩꞌagʉ̃, tere tʉꞌsaticʉ niwĩ. Tojo weegʉ cʉ̃ quẽꞌrãrẽ wẽrĩcã weecʉ niwĩ. \p \v 11 Tojo waꞌáca beꞌro Judá cʉ̃ macʉ̃ nʉmo níꞌcore nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ pacʉ ya wiꞌipʉ wapewio tojáníña. Yʉꞌʉ macʉ̃ Sela cʉ̃ bʉcʉ nicãpʉ cʉ̃rẽ marãpʉtiapa, nicʉ niwĩ. Tojo weego, Tamar co pacʉ ya wiꞌipʉ dajaco niwõ. Core tojo nimigʉ̃, Judá aꞌtiro wãcũcʉ niwĩ: “Apetero weegʉ Sela quẽꞌrã cʉ̃ maꞌmisʉmʉa weronojõ wẽrĩbosami”, nicʉ niwĩ. \p \v 12 Yoáca beꞌro Judá nʉmo Súa macõ wẽrĩa waꞌaco niwõ. Cʉ̃ dʉjari peꞌtíca beꞌro Judá Timnat wãmetiri macãpʉ waꞌacʉ niwĩ. Ti macãpʉta cʉ̃ yarã oveja poarire seecãrã niwã. Cʉ̃ meꞌrãcjʉ̃ Hira Adulãcjʉ̃ cʉ̃rẽ baꞌpaticʉ niwĩ. \p \v 13 Tamar, co mañecʉ̃ “Timnat macãpʉ cʉ̃ yarã oveja poarire seegʉ waꞌapʉ” nicã tʉꞌogo, aꞌtiro weeco niwõ. \v 14 Co wapewio sãñarĩ suꞌtirore tuweeco niwõ. Tuwee, na ĩꞌamasĩticãꞌto nígõ, niꞌcã casero meꞌrã co diapoare moꞌaco niwõ. Tuꞌajanʉꞌcõ, Enaim macã sãjãrĩ sope pʉꞌto dujico niwõ. Ti macã Timnat waꞌari maꞌa tiropʉ nicaro niwʉ̃. Tamar, “Sela bʉcʉpʉ niapʉ” nisere tʉꞌogo, tojo weeco niwõ. Sela bʉcʉpʉ nimicã, Judá core Selare numiadaꞌreticʉ niwĩ. \p \v 15 Judá core ĩꞌagʉ̃, “Ʉmʉarẽ aꞌmetãrãwapataꞌari masõ nisamo”, ni wãcũcʉ niwĩ. Co diapoare moꞌa, ĩꞌata basiotico niwõ. \v 16 Cʉ̃ macʉ̃ nʉmo níꞌco nisamo, ni masĩtigʉ, maꞌapʉ níꞌcʉ co tiro ojanʉꞌcã, core aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ, mʉꞌʉ meꞌrã nisĩꞌrĩsaꞌa, nicʉ niwĩ. \p Co peꞌe “¿Ñeꞌenojõ yʉꞌʉre wapayegʉsari?” nico niwõ. \p \v 17 —Yʉꞌʉ ecarã cʉorãrẽ niꞌcʉ̃ cabracãrẽ mʉꞌʉrẽ oꞌogʉti, nicʉ niwĩ. \p —Añuꞌu to pũrĩcãrẽ. Mʉꞌʉ cʉ̃rẽ oꞌoati dʉporo apeyenojõ cũuña yujupʉ, nico niwõ. \p \v 18 —¿Ñeꞌenojõrẽ yʉꞌʉ cũucã ʉati? ni sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ. \p —Mʉꞌʉ wãmerẽ ñacũurõrẽ ti da bʉsari da meꞌrã, tojo nicã mʉꞌʉ tuacjʉ mʉꞌʉ cʉocjʉre cũuña, nico niwõ. \p Judá core tere oꞌotoja, co meꞌrã nicʉ niwĩ. Tojo wee co nijĩpaco tojaco niwõ. \v 19 Cʉ̃ meꞌrã níca beꞌro topʉ níꞌco Tamar waꞌaco niwõ. Waꞌa, co diapoa omáca caserore tuweeco niwõ. Tuꞌajanʉꞌcõ, co wapewio suꞌtiro co tuweeꞌcarore sãñaco niwõ tja. \p \v 20 Beꞌro Judá cʉ̃ níꞌcaronojõ cʉ̃ meꞌrãcjʉ̃ Adulãcjʉ̃ meꞌrã cabracãrẽ oꞌócʉ niwĩ. Cʉ̃ co meꞌrã topʉ cũuꞌquere wiatõrõdutigʉ, tojo weecʉ niwĩ. Cʉ̃ meꞌrãcjʉ̃ peꞌe core ne bocaticʉ niwĩ. \v 21 Tojo weegʉ tocjãrã masãrẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —Mʉsã ĩꞌacã sõꞌoníco Enaícjõ, mʉsã ẽjõpeori wiꞌicjõ ʉmʉarẽ aꞌmetãrãwapataꞌari masõ, ¿noꞌopʉ nisari? Na peꞌe “Aꞌtoma ne niꞌcõ conojõ marĩmo aꞌti macãma”, nicãrã niwã. \p \v 22 Tere tʉꞌogʉ, Judá tiropʉ cʉ̃ majãmitojaacʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Ne bocatiasʉ. Tocjãrã marĩcã “Conojõ aꞌtoma ne marĩmo”, niama, nicʉ niwĩ. \p \v 23 Judá cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Tocjãrã marĩrẽ bujiticãꞌto, nírã, yʉꞌʉ cũuꞌque meꞌrãta tojacãꞌto. Yʉꞌʉ cabracãrẽ oꞌomiapʉ, oꞌogʉ peꞌe; mʉꞌʉ bocatiapã, nicʉ niwĩ Judá. \p \v 24 Iꞌtiarã mujĩpũ beꞌro ãpẽrã Judáre aꞌtiro quetiwererã etacãrã niwã: \p —Mʉꞌʉ macʉ̃ nʉmo ãpẽrã ʉmʉarẽ aꞌmetãrã, nijĩpacoyoja waꞌaco niamo, nicãrã niwã. \p Judá tere tʉꞌogʉ, “Core miiwĩrõ, ʉ̃jʉ̃acõꞌacãꞌrã waꞌaya”, ni caricũcʉ niwĩ. \p \v 25 Core miiwĩrõrĩ curare co peꞌe cʉ̃ wapaye cũuꞌquere oꞌo, co mañecʉ̃rẽ aꞌtiro queti oꞌóco niwõ: “Aꞌte noa cũuꞌque nírõ nisasaꞌa. Aꞌte wiogʉta yʉꞌʉre nijĩpacoyowĩ. Ĩꞌarẽ mʉꞌʉ. ¿Noa yaro aꞌto wãme ñacũurõ, aꞌti da meꞌrã, tojo nicã aꞌtigʉ tuacjʉ niti?” \p \v 26 Judá cʉ̃ yere ĩꞌamasĩgʉ̃, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Co peꞌe yʉꞌʉ yʉꞌrʉoro añurõ weeapõ. Yʉꞌʉ peꞌe, yʉꞌʉ macʉ̃ Sela meꞌrã numiadaꞌretigʉ, ñaꞌarõ weepã, nicʉ niwĩ. Tojo weegʉ Judá core ne apaturi aꞌmetãrãnemoticʉ niwĩ majã. \p \v 27 Tamar co wĩꞌmagʉ̃ wʉari nʉmʉ ejacã, pʉarã sʉꞌrʉaꞌcãrã bajuacãrã niwã. \v 28 Na bajuari curare niꞌcʉ̃ omocã sĩowĩrõcʉ niwĩ. Tojo weego põꞌrãtirãrẽ coꞌteri masõ niꞌcã da sõꞌarĩ da meꞌrã, omocãpʉ dʉꞌteõꞌoco niwõ. Aꞌtiro nico niwõ: “Ãꞌrĩ bajuamʉꞌtãmi”, nico niwõ. \v 29 Co tojo nirĩ curata cʉ̃ omocãrẽ wejequesõrõcʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo weecãta, cʉ̃ acabiji peꞌe bajuamʉꞌtãcʉ niwĩ. Tojo weego põꞌrãtirãrẽ coꞌtego cʉ̃rẽ aꞌtiro nico niwõ: “¿Deꞌro weegʉ mʉꞌʉ maꞌmi peꞌere bajuamʉꞌtãcã weetiati?” Tojo weerã cʉ̃rẽ Fares wãmeyecãrã niwã. \v 30 Beꞌro apĩ omocãpʉ sõꞌarĩ da dʉꞌteõꞌoꞌcʉ peꞌe bajuacʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ Zara\f + \fr 38.30 \ft Apeterore Zarare Zérah ojanoꞌcaro niwʉ̃. \xt Jos 7.1\f* wãme õꞌocãrã niwã. \c 39 \s1 José ye queti, tojo nicã Potifar nʉmo ye queti niꞌi \p \v 1 José Egiptopʉ mianoꞌcʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ topʉ miáca beꞌro cʉ̃rẽ miaꞌcãrã ismaelita masã Potifar wãmetigʉre duaturiacãrã niwã. Cʉ̃ Egiptocjʉ̃ wiogʉ faraṍrẽ daꞌratamugʉ̃, tojo nicã cʉ̃rẽ coꞌterã surara wiogʉ nicʉ niwĩ. \p \v 2 Õꞌacʉ̃ José meꞌrã ni, cʉ̃rẽ weetamucʉ niwĩ. Tojo weegʉ cʉ̃ wiogʉ Potifar, Egiptocjʉ̃ ya wiꞌipʉ nirĩ cura nipeꞌtise cʉ̃rẽ añurõ diaꞌcʉ̃ waꞌacaro niwʉ̃. \v 3 Potifata Õꞌacʉ̃ Joseré weetamusere, tojo nicã cʉ̃rẽ añurõ waꞌasere ĩꞌacʉ niwĩ. \v 4 Tojo weegʉ Joseré añurõ wãcũcʉ niwĩ. Tojo wãcũgʉ̃ cʉ̃rẽ, cʉ̃ ya wiꞌi wiogʉ, cʉ̃rẽ weetamuacjʉ warore sõrõcʉ niwĩ. Nipeꞌtise cʉ̃ yere sʉꞌori ĩꞌanʉrʉ̃dutigʉ sõrõcʉ niwĩ. \v 5 Cʉ̃rẽ wiogʉ sõrõca nʉmʉ meꞌrãta Õꞌacʉ̃ Potifare añurõ waꞌacã weenuꞌcũcʉ niwĩ. Cʉ̃ ya wiꞌi cjase cʉ̃ cʉosere, tojo nicã cʉ̃ cãpũpʉ cʉosere “Añurõ waꞌato”, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \v 6 José tere coꞌtegʉ niyucã, Potifar ne cãꞌrõ wãcũqueꞌtiticʉ niwĩ. Baꞌaritero ejacã diaꞌcʉ̃rẽ baꞌagʉ waꞌamʉjãcʉ niwĩ. \p José tutuagʉ, añurõ bajugʉ nicʉ niwĩ. \v 7 Beꞌro cʉ̃ wiogʉ Potifar nʉmo cʉ̃rẽ pũrõ ĩꞌaco niwõ. Joseré tʉꞌsago, niꞌcã nʉmʉ cʉ̃rẽ, “Yʉꞌʉ meꞌrã nígʉ̃ aꞌtia”, nico niwõ. \p \v 8 José co tojo nisere tʉꞌsatigʉ, core aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Ĩꞌaña. Yʉꞌʉ wiogʉ mʉꞌʉ marãpʉ, nipeꞌtise mʉsã cʉosere yʉꞌʉre ĩꞌanʉrʉ̃dutigʉ cũuami. Yʉꞌʉ aꞌtopʉ nirĩ curare cʉ̃ ne apeyenojõ wãcũqueꞌtitimi. \v 9 Aꞌti wiꞌipʉre ne apĩ yʉꞌʉ nemorõ nigʉ̃́ marĩmi. Yʉꞌʉ wiogʉ yʉꞌʉre, yʉꞌʉ sẽrĩsere oꞌoticã weetimi. Noꞌo nipeꞌtisere oꞌomi. Mʉꞌʉ pũrĩcãrẽ basioweꞌe. Mʉꞌʉ yʉꞌʉ wiogʉ nʉmo niꞌi. Tojo weegʉ yʉꞌʉ to cãꞌrõjo ñaꞌarõ weemasĩtisaꞌa. Õꞌacʉ̃rẽ yʉꞌrʉnʉꞌcãmasĩtisaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 10 Co cʉ̃rẽ nipeꞌtise nʉmʉrĩ “Baꞌpati, yʉꞌʉ meꞌrã nígʉ̃ aꞌtia”, nimicã, ne waꞌaticʉ niwĩ. \v 11 Niꞌcã nʉmʉ José cʉ̃ wiogʉ ya wiꞌipʉ cʉ̃ daꞌrasenojõrẽ weegʉ waꞌacʉ niwĩ. Titare ãpẽrã ti wiꞌipʉ daꞌracoꞌterã topʉ marĩcãrã niwã. \v 12 Potifar nʉmo cʉ̃ yaro suꞌtiro buꞌicjãrõrẽ tʉ̃awee, “Yʉꞌʉ meꞌrã nígʉ̃ aꞌtia”, nico niwõ. \p José peꞌe suꞌtiro buꞌicjãrõ moogʉ̃ ti wiꞌipʉ níꞌcʉ omawijaacʉ niwĩ. Co peꞌe cʉ̃ yaro suꞌtiro meꞌrã tojanʉꞌcãco niwõ. \v 13 Cʉ̃ buꞌicjãrõrẽ topʉ cõꞌa omawijaacã ĩꞌagõ, \v 14 to daꞌracoꞌterãrẽ pijio, aꞌtiro nico niwõ: \p —Ĩꞌaña. Yʉꞌʉ marãpʉ hebreo masʉ̃ cʉ̃ miitiꞌcʉ marĩrẽ ñaꞌarõ bujicãꞌmi. Cʉ̃ yʉꞌʉ meꞌrã nisĩꞌrĩgʉ̃, aꞌti wiꞌipʉre sãjãticʉ niami. Yʉꞌʉ peꞌe ʉpʉtʉ caricũapʉ. \v 15 Yʉꞌʉ tutuaro põtẽorõ caricũcã tʉꞌogʉ, cʉ̃ yaro suꞌtiro buꞌicjãrõrẽ cõꞌa, omawijaami, nico niwõ. \p \v 16 Co marãpʉ wiꞌipʉ dajari cura to suꞌtirore cʉoco niwõ. \v 17 Cʉ̃rẽ mejãrõta wereco niwõ tja: \p —Hebreo masʉ̃ mʉꞌʉ daꞌracoꞌtegʉ miitiꞌcʉ, ya tucũpʉ sãjãa, yʉꞌʉre ñaꞌarõ weesĩꞌrĩgʉ̃ weeami. \v 18 Yʉꞌʉ tutuaro põtẽorõ caricũcã, cʉ̃ yaro suꞌtiro buꞌicjãrõ aꞌto doquecũ, omawijaa waꞌami. \p \v 19 Potifar cʉ̃ nʉmo “Mʉꞌʉrẽ daꞌracoꞌtegʉ tojo weeami”, nicã tʉꞌogʉ, uayʉꞌrʉacʉ niwĩ. \v 20 Tojo weegʉ Joseré ñeꞌeduti, buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ sõrõduticʉ niwĩ. Ti wiꞌipʉta buꞌiriwiꞌia wiogʉ faraṍrẽ yʉꞌrʉnʉꞌcãꞌcãrã dujicãrã niwã. \v 21 Tojo weemicã, Õꞌacʉ̃ peꞌe cʉ̃ maꞌisere ĩꞌogʉ̃, José meꞌrã ninuꞌcũcʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ weetamugʉ̃, topʉ buꞌiri wiꞌi wiogʉre añurõ wãcũcã weecʉ niwĩ. \v 22 Tojo weegʉ José topʉ nipeꞌtirã buꞌiri cʉorãrẽ ĩꞌanʉrʉ̃, narẽ coꞌtegʉ tojacʉ niwĩ. Tojo nicã, nipeꞌtise ti wiꞌipʉ weesere sʉꞌori duticʉ niwĩ. \v 23 Õꞌacʉ̃ José meꞌrã nígʉ̃, nipeꞌtise añurõ diaꞌcʉ̃ waꞌacã weecʉ niwĩ. Tojo weegʉ surara topʉ coꞌterã wiogʉ cʉ̃ Joseré cũuꞌquere wãcũqueꞌtiticʉ niwĩ. \fig Joseré buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ sõrõꞌque niꞌi|alt="Joseph put in prison" src="CO00718B.TIF" size="col" ref="Gn 39.11-21" \fig* \c 40 \s1 José pʉarã quẽꞌeꞌquere wereꞌque niꞌi \p \v 1 Tojo waꞌáca beꞌro Egiptocjʉ̃ wiogʉre ʉꞌsedʉcaco vino tĩacoꞌterã wiogʉ, tojo nicã apĩ pã́ weerã́ wiogʉ na faraṍrẽ tʉꞌsaticã weecãrã niwã. \v 2 Faraṍ narẽ, ʉꞌsedʉcacore tĩacoꞌterã wiogʉ, tojo nicã pã́ weerã́ wiogʉ meꞌrã uayʉꞌrʉacʉ niwĩ. \v 3 Tojo weegʉ cʉ̃rẽ coꞌterã surara wiogʉ ya wiꞌipʉ narẽ buꞌiri daꞌredutigʉ oꞌócʉ niwĩ. Topʉta José quẽꞌrã buꞌiri daꞌrenoꞌcʉ dujicʉ niwĩ. \v 4 Ti wiꞌipʉ coꞌterã wiogʉ Joseré “Ãꞌrãrẽ coꞌteya”, nicʉ niwĩ. Na topʉre yoacã buꞌiri dujicãrã niwã. \p \v 5 Niꞌcã ñami ʉꞌsedʉcacore tĩacoꞌtegʉ, pã́rẽ weecoꞌtegʉ nanʉcʉ̃ mejẽcã bajuse quẽꞌecãrã niwã. Na pʉaro quẽꞌeꞌquenʉcʉ̃ mejẽcã diaꞌcʉ̃ nisĩꞌrĩrõ weecaro niwʉ̃. \v 6 Boꞌreacã José narẽ ĩꞌawãꞌcãgʉ̃ ejagʉ, na bʉjawetirãrẽ bocaejacʉ niwĩ. \v 7 Narẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weerã niꞌcãcãrẽ tocãꞌrõ bʉjawetirã waro niti? \p \v 8 Na yʉꞌticãrã niwã: \p —Ʉ̃sã pʉarã mejẽcã bajuse quẽꞌeasʉ. Aꞌtopʉre ne niꞌcʉ̃pʉta ʉ̃sã quẽꞌeꞌquere “Tojo nisĩꞌrĩrõ weeapã” nigʉ̃nojõrẽ bocatisaꞌa, nicãrã niwã. \p Na tojo nicã tʉꞌogʉ, José aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ niꞌcʉ̃ta aꞌtenojõrẽ weremasĩsami. Yʉꞌʉre wereya mʉsã quẽꞌeꞌquere, nicʉ niwĩ. \p \v 9 Tojo weegʉ ʉꞌsedʉcacore tĩacoꞌtegʉ cʉ̃ quẽꞌeꞌquere Joseré aꞌtiro werecʉ niwĩ: \p —Quẽꞌerõpʉre niꞌcã da ʉꞌsedare yʉꞌʉ diacjʉ̃ peꞌe ĩꞌasʉ. \v 10 Ti da iꞌtia dʉpʉ cʉoapʉ. Te dʉpʉri pĩꞌrĩ oꞌoritia waꞌapʉ. Te tõꞌorĩ ʉꞌse bʉcʉamajãmʉjãpʉ. \v 11 Topʉre faraṍ sĩꞌrĩrĩ pare cʉoasʉ. Ʉꞌse tõꞌorĩrẽ míí, ti papʉ bipesãsʉ. Tuꞌajanʉꞌcõ, ti pare faraṍpʉre oꞌoasʉ, nicʉ niwĩ. \p \v 12 José cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ quẽꞌeꞌque aꞌtiro nisĩꞌrĩrõ weeꞌe. Te iꞌtia dʉpʉ, iꞌtia nʉmʉ nisĩꞌrĩrõ weeꞌe. \v 13 Iꞌtia nʉmʉ beꞌro faraṍ mʉꞌʉrẽ besegʉsami. Besetoja, mʉꞌʉrẽ acobojo, mʉꞌʉ daꞌraꞌquere daꞌradutigʉsami tja. Todʉporo mʉꞌʉ weeꞌcaronojõta faraṍrẽ ʉꞌsedʉcacore tĩacoꞌtegʉsaꞌa. \v 14 Mʉꞌʉrẽ aꞌtiro waꞌacã, yʉꞌʉre wãcũapa. Yʉꞌʉ aꞌto buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ nigʉ̃rẽ miiwĩrõdutigʉ, faraṍrẽ ucũbosaya. Sajatiro yʉꞌʉre wãcũcureapa. \v 15 Yʉꞌʉre hebreo masã ya diꞌtapʉ tutuaro meꞌrã ñeꞌe, miitiwã. Ñaꞌarõ weetimigʉ̃, mejõ waro buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ dujisaꞌa, nicʉ niwĩ José. \p \v 16 Pã́ weeri masã wiogʉ José cʉ̃ queoro weremeꞌrĩcã ĩꞌagʉ̃, cʉ̃ quẽꞌrã aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉa, quẽꞌerõpʉre iꞌtia bati pã́ butisere tuupeoasʉ. \v 17 Buꞌipʉ pesamʉꞌtãrĩ bati faraṍ yere peje pã́ mejẽcã bajuse iꞌpitisenojõ posetiapʉ. Tojo nimicã, mirĩcʉ̃a peꞌe yʉꞌʉ dʉpoa buꞌiacã pesari bati peꞌere baꞌarã dijatiama. \p \v 18 Tere tʉꞌogʉ, José cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ quẽꞌeꞌque aꞌtiro nisĩꞌrĩrõ weeꞌe. Te iꞌtia bati iꞌtia nʉmʉ niꞌi. \v 19 Iꞌtia nʉmʉ beꞌro faraṍ mʉꞌʉrẽ niꞌcãgʉ̃ yucʉgʉpʉ dʉꞌteyoodutigʉsami. Mʉꞌʉ wẽ́rĩ́ca beꞌro mirĩcʉ̃a mʉꞌʉ ye diꞌire baꞌarãsama, nicʉ niwĩ. \p \v 20 Iꞌtia nʉmʉ beꞌro José aꞌtere wéréca beꞌro faraṍ cʉ̃ bajuáca nʉmʉ bosenʉmʉjo weecʉ niwĩ. Nipeꞌtirã cʉ̃rẽ daꞌratamurã meꞌrã tojo weecʉ niwĩ. Nipeꞌtirã cʉ̃ pijioꞌcãrã ĩꞌorõ waꞌtero faraṍ buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ nirã́ ʉꞌsedʉcaco vino tĩacoꞌterã wiogʉre, pã́ weerã́ wiogʉre pijiwĩrõduticʉ niwĩ. \v 21 Ʉꞌsedʉcaco vino tĩacoꞌteꞌcʉma mejãrõta cʉ̃rẽ daꞌrase cũucʉ niwĩ. Cʉ̃ todʉporo weeꞌcaronojõta faraṍrẽ ʉꞌsedʉcaco vino tĩagʉ̃ sãjãacʉ niwĩ tja. \v 22 Pã́ weerã́ wiogʉ peꞌema yucʉgʉpʉ dʉꞌteyooduticʉ niwĩ. José cʉ̃rẽ níꞌcaronojõta waꞌacaro niwʉ̃. \v 23 Tojo waꞌamicã, ʉꞌsedʉcaco vino tĩacoꞌtegʉ Joseré ne wãcũticʉ niwĩ. \c 41 \s1 José faraṍrẽ cʉ̃ quẽꞌeꞌquere wereꞌque niꞌi \p \v 1 José na pʉarã quẽꞌeꞌquere wéréca beꞌro pʉa cʉ̃ꞌma yʉꞌrʉcaro niwʉ̃. Niꞌcã nʉmʉ faraṍ aꞌtiro quẽꞌecʉ niwĩ: Dia Nilo wãmetiri maa sumutopʉ nuꞌcũcʉ niwĩ. \v 2 Cʉ̃ tojo weeri cura ti maapʉre siete wecʉa añurã, diꞌitirã wijapaꞌacãrã niwã. Ti maa sumutopʉ aco tiropʉ táre baꞌanuꞌcũcãrã niwã. \v 3 Beꞌro ti maapʉta tja ãpẽrã siete wecʉa ñaꞌarã mejãrã, diꞌi marĩrã wijapaꞌacãrã niwã. Ãpẽrã ʉꞌmʉtãwijaꞌcãrã tiro nʉꞌcãejacãrã niwã. \v 4 Ãꞌrã wecʉa ñaꞌarã mejãrã, diꞌi marĩrã ãpẽrã añurã siete wecʉa pacarã diꞌitirã peꞌere baꞌapeꞌocãrã niwã. Tere quẽꞌegʉ̃ta, faraṍ wãꞌcãcʉ niwĩ. \p \v 5 Beꞌro cãrĩa waꞌacʉ niwĩ tja. Apeye quẽꞌenemocʉ niwĩ. Cʉ̃ ĩꞌacã, siete trigo põꞌrãrĩ añubutiase peritise niꞌcã ñopʉreta pĩꞌrĩwijacaro niwʉ̃. \v 6 Beꞌro tja siete ñaꞌase trigo põꞌrãrĩ mejã, ñai bopoaꞌque mejã pĩꞌrĩbajuacaro niwʉ̃. Wĩꞌrõ mujĩpũ mʉjãtiro cjase ʉpʉtʉ asibusu wẽetuuwãꞌcãtise meꞌrã tojo waꞌacaro niwʉ̃. \v 7 Aꞌte siete ñaꞌase bopoaꞌque põꞌrãrĩ mejã apeye siete añuse trigo peritise põꞌrãrĩrẽ baꞌapeꞌocãꞌcaro niwʉ̃. Tojo waꞌacã, faraṍ wãꞌcã, “Quẽꞌese niapã”, nicʉ niwĩ. \p \v 8 Ape nʉmʉ ñamiñaꞌcũrõ wãcũqueꞌtiyʉꞌrʉacʉ niwĩ. Tojo weegʉ nipeꞌtirã níbocari masãrẽ, tʉꞌomasĩrĩ masã Egiptopʉ nirãrẽ pijio, cʉ̃ quẽꞌeꞌquere werecʉ niwĩ. Ne niꞌcʉ̃ peꞌeta “Tojo nisĩꞌrĩrõ weeꞌe” ni, weremasĩticãrã niwã. \p \v 9 Na weremasĩticã ĩꞌagʉ̃, faraṍrẽ ʉꞌsedʉcaco vino tĩacoꞌtegʉ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Niꞌcãrõacãpʉta yʉꞌʉ queoro weetiꞌquere wãcũsaꞌa majã. \v 10 Wiogʉ, ti nʉmʉpʉ mʉꞌʉ pã́ weeri masã wiogʉ meꞌrã, tojo nicã yʉꞌʉ meꞌrã uácaterore, ʉ̃sã pʉarãpʉreta surara wiogʉ ya wiꞌipʉ ʉ̃sãrẽ buꞌiri daꞌregʉ sõrõwʉ̃. \v 11 Niꞌcã ñami pã́ weeri masã wiogʉ quẽꞌecʉ niwĩ. Yʉꞌʉ quẽꞌrã mejẽcã bajuse quẽꞌewʉ̃. Ʉ̃sã quẽꞌeꞌquenʉcʉ̃ mejẽcã diaꞌcʉ̃ nisĩꞌrĩrõ weecaro niwʉ̃. \v 12 Titare niꞌcʉ̃ hebreo masʉ̃ maꞌmʉacã ʉ̃sã meꞌrã niwĩ. Cʉ̃ mʉꞌʉrẽ coꞌterã surara wiogʉre daꞌracoꞌtegʉ niwĩ. Ʉ̃sã quẽꞌeꞌquere cʉ̃rẽ werewʉ. Cʉ̃ peꞌe ʉ̃sãrẽ “Tojo nisĩꞌrĩrõ weeapã”, ni werewĩ. \v 13 Te cʉ̃ níꞌcaronojõta queoro waꞌawʉ. Yʉꞌʉ apaturi yʉꞌʉ daꞌrase cʉoꞌquere daꞌrawʉ tja. Apĩ dʉꞌteyoo wẽjẽnoꞌwĩ, nicʉ niwĩ. \p \v 14 Tere tʉꞌogʉ, faraṍ “Joseré pijigʉ waꞌaya”, nicʉ niwĩ. Tojo weerã maata cʉ̃rẽ buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ níꞌcʉre pijiwijaacãrã niwã. José peꞌe ʉseca poarire wʉjawee, suꞌtirore dʉcayu, faraṍ tiropʉ waꞌacʉ niwĩ. \p \v 15 Topʉ ejacã, faraṍ cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ quẽꞌeꞌquere ne niꞌcʉ̃nojõ “Tojo nisĩꞌrĩrõ weeꞌe” ni, weremasĩgʉ̃rẽ bocatiasʉ. Mʉꞌʉrẽ “Cʉ̃ peꞌe quẽꞌesere weremasĩapʉ” nisere tʉꞌoꞌo. \p \v 16 José faraṍrẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Aꞌtere yʉꞌʉ mejẽta weremasĩsaꞌa. Wiogʉ, aꞌtere Õꞌacʉ̃ peꞌe mʉꞌʉrẽ añurõ waꞌadutigʉ, mʉꞌʉ quẽꞌeꞌquere “Tojo nisĩꞌrĩrõ weeꞌe” ni weregʉsami, nicʉ niwĩ. \fig José faraṍrẽ cʉ̃ quẽꞌeꞌquere wereꞌque niꞌi|alt="Joseph bowing before Pharaoh" src="CO00727B.TIF" size="col" ref="Gn 41.14-16" \fig* \p \v 17 Faraṍ Joseré “Aꞌtiro quẽꞌeasʉ”, nicʉ niwĩ: \p —Dia Nilo sumutopʉ nuꞌcũasʉ. \v 18 Ti maapʉre siete wecʉa añurã pacarã, diꞌitirã wijapaꞌama. Na ti maa sumutopʉ tá nirõpʉ baꞌanuꞌcũama. \v 19 Na beꞌro tja siete wecʉa ñaꞌarã mejãrã, diꞌi marĩrã wijapaꞌama. Ne niꞌcãti tojo bajurã wecʉa aꞌto Egiptopʉre ĩꞌatigʉ nicãti. \v 20 Ãꞌrã wecʉa ñaꞌarã mejãrã, diꞌi marĩrã siete añurã, pacarã diꞌitirã peꞌere baꞌacãꞌma. \v 21 Na baꞌaꞌcãrã nimirã, “Na baꞌapã”, nita basiotiama. Mejãrõta ñaꞌarã mejãrã, diꞌi marĩrã nicãꞌma. Tere quẽꞌegʉ̃, yʉꞌʉ wãꞌcãpʉ. \v 22 Beꞌro apaturi apeye quẽꞌenemoapʉ tja. Siete trigo põꞌrãrĩ añubutiase peritise niꞌcã ñopʉreta pĩꞌrĩwijatiapʉ. \v 23 Te beꞌro tja siete põꞌrãrĩ trigo ñaꞌase, te peri marĩse põꞌrãrĩ ñai bopoaꞌque mejã pĩꞌrĩwijatiapʉ. Wĩꞌrõ mujĩpũ mʉjãtiro cjase ʉpʉtʉ asibusu wẽetuuwãꞌcãtise meꞌrã tojo waꞌapʉ. \v 24 Aꞌte siete põꞌrãrĩ ñaꞌase mejã, apeye añuse trigo peritise põꞌrãrĩ peꞌere baꞌapeꞌocãꞌpʉ. Yʉꞌʉ aꞌtere níbocari masãrẽ weremiapʉ. Ne niꞌcʉ̃nojõ peꞌeta “Tojo nisĩꞌrĩrõ weeꞌe” ni weremasĩtiama, nicʉ niwĩ faraṍ. \p \v 25 Tere tʉꞌogʉ, José faraṍrẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Wiogʉ, pʉaropʉta mʉꞌʉ quẽꞌeꞌque niꞌcãrõnojõ nisĩꞌrĩrõ weeꞌe. Õꞌacʉ̃ cʉ̃ weeatjere mʉꞌʉrẽ wereyugʉ weeapĩ. \v 26 Aꞌtiro niꞌi: Siete wecʉa añurã siete cʉ̃ꞌmarĩ niꞌi. Siete trigo põꞌrãrĩ añuse põꞌrãrĩ quẽꞌrã siete cʉ̃ꞌmarĩ niꞌi. Te pʉaropʉta niꞌcãrõnojõ quẽꞌese niapã. \v 27 Siete wecʉa ñaꞌarã, diꞌi marĩrã mejãrã, na añurã beꞌro bajuaꞌcãrã quẽꞌrã siete cʉ̃ꞌmarĩta niꞌi. Tojo nicã, siete trigo põꞌrãrĩ ñaꞌase bopoaꞌque mejã quẽꞌrã, mejãrõta niꞌi. Siete cʉ̃ꞌmarĩ baꞌase marĩrõsaꞌa. \v 28 Yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ níꞌcaronojõta niꞌi. Wiogʉ, Õꞌacʉ̃ cʉ̃ weeatjere mʉꞌʉrẽ wereyugʉ weeapĩ. \v 29 Siete cʉ̃ꞌmarĩ nipeꞌtiro Egiptopʉre baꞌase niyʉꞌrʉarosaꞌa. \v 30 Beꞌro siete cʉ̃ꞌmarĩta tja ne baꞌase marĩrõsaꞌa. Tojo weero te cʉ̃ꞌmarĩ peje baꞌase nimiꞌque acobojonoꞌrõsaꞌa. Nipeꞌtiro Egiptopʉre baꞌase peꞌtibutiarosaꞌa. \v 31 Baꞌase marĩbutiarosaꞌa. Tojo weerã “Siete cʉ̃ꞌmarĩ Egiptopʉre baꞌase peje nimiwʉ̃” ni, ne niꞌcʉ̃nojõpʉta wãcũsome. \v 32 Wiogʉ, mʉꞌʉ aꞌtere pʉatipʉta mejãrõta quẽꞌeapã. Õꞌacʉ̃ “Aꞌtere tojo weegʉti”, nitojapĩ. Tojo weegʉ cʉ̃ níꞌcaronojõta aꞌtere maata weegʉsami. \p \v 33 »Tojo weegʉ, wiogʉ, aꞌtiro weecã añubosaꞌa. Niꞌcʉ̃ masʉ̃ tʉꞌomasĩse cʉogʉ “Aꞌtiro weeroʉaꞌa” nigʉ̃nojõrẽ aꞌmaña. Cʉ̃ aꞌti diꞌta Egiptopʉre sʉꞌori ĩꞌanʉrʉ̃gʉ̃sami. \v 34 Wiogʉ, mʉꞌʉrẽ aꞌtiroʉaꞌa. Ãpẽrã wiorã mʉꞌʉ doca nirãrẽ sõrõrõʉaꞌa. Na nipeꞌtiro Egipto diꞌtapʉ waꞌato. Waꞌa, trigo perire niꞌcãmocʉse piꞌseri seeneocũu, niꞌcã piꞌire beꞌropʉ na baꞌatjere nʉrõdutirã oꞌoato. Te siete cʉ̃ꞌmarĩ baꞌase peje nirĩ curare tojo seeneoato. \v 35 Te baꞌase peje nise cʉ̃ꞌmarĩrẽ mʉꞌʉ wiogʉ dutiro meꞌrã na neoato. Te perire neo, macãrĩ na baꞌase nʉrõse wiꞌseripʉ na beꞌropʉ baꞌatjere nʉrõato. Nʉrõ, surara tere ĩꞌanʉrʉ̃ato. \v 36 Na tojo weecã, siete cʉ̃ꞌmarĩ baꞌase marĩatje cʉ̃ꞌmarĩrẽ na nʉrõꞌque nirõsaꞌa. Aꞌti diꞌta Egiptopʉre baꞌase peꞌtisome. Tojo weerã masã ne ʉjʉaboa wẽrĩsome, nicʉ niwĩ José faraṍrẽ. \s1 Faraṍ Joseré cʉ̃ docacjʉ̃ wiogʉ sõrõꞌque niꞌi \p \v 37 Tere tʉꞌorã, faraṍ, tojo nicã cʉ̃rẽ daꞌratamurã “Cʉ̃ ‘tojo weeya’ nise añu niꞌi”, nicãrã niwã. \v 38 Tojo weegʉ faraṍ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —¿Marĩ apĩ ãꞌrĩ weronojõ nigʉ̃rẽ bocarãsariba tja? Cʉ̃ Õꞌacʉ̃ wãcũsere cʉomi, nicʉ niwĩ. \p \v 39 Beꞌro Joseré faraṍ nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ weronojõ apĩ añurõ tʉꞌomasĩgʉ̃, masĩse cʉogʉ marĩmi. Õꞌacʉ̃ mʉꞌʉrẽ aꞌte masĩsere oꞌoapĩ. \v 40 Ya wiꞌire dutigʉsaꞌa. Nipeꞌtirã yarã masã mʉꞌʉ dutisere yʉꞌtirãsama. Yʉꞌʉ niꞌcʉ̃ta mʉꞌʉ nemorõ nigʉ̃saꞌa. Wiogʉ waro nitjĩagʉ̃, tojo nigʉ̃saꞌa. \v 41 Yʉꞌʉ mʉꞌʉrẽ nipeꞌtiro Egipto wiogʉ sõrõgʉ̃ti. \p \v 42 Tojo nígʉ̃ta, faraṍ cʉ̃ omopica tuusãarĩ beꞌtore tuwee, Joseré sãacʉ niwĩ. Ti beꞌto cʉ̃ wiogʉ wãme cʉori beꞌto nicaro niwʉ̃. Beꞌro ãpẽrãrẽ cʉ̃rẽ añuse suꞌti, lino wãmetise meꞌrã weeꞌque suꞌtire sãaduticʉ niwĩ. Tojo nicã, niꞌcã da uru meꞌrã wééca da, bʉsari dare cʉ̃rẽ bʉocʉ niwĩ. \v 43 Tuꞌajanʉꞌcõ, tũrũpjʉ cabayua meꞌrã wejepjʉ cʉ̃ yawʉ beꞌro sirutupjʉre sãjãduticʉ niwĩ. Tiwʉ dʉporo surara masãrẽ “Ejaqueꞌaya”, ni caricũduticʉ niwĩ. Tojo wee Joseré wiogʉ sõrõcʉ niwĩ. Cʉ̃ nipeꞌtiro Egipto diꞌtapʉre dutigʉ sãjãcʉ niwĩ. \p \v 44 Beꞌro faraṍ Joseré nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ faraṍ, wiogʉ waro niꞌi. Tojo nimicã, masã mʉꞌʉ dutiro marĩcã, ne apeyenojõacã weemasĩtisama, nicʉ niwĩ. \p \v 45 Faraṍ Joseré cʉ̃ wãmerẽ dʉcayucʉ niwĩ. Egiptocjãrã wãme õꞌogʉ̃, Zafnat-panea wãmeyecʉ niwĩ. Cʉ̃ Joseré Asenat wãmetigore numiadaꞌrecʉ niwĩ. Co, Potifera wãmetigʉ paꞌi, On wãmetiri macãcjʉ̃ macõ nico niwõ. Tojo wee José Egipto wiogʉ sãjãcʉ niwĩ. \v 46 José faraṍ meꞌrã daꞌranʉꞌcãgʉ̃, treinta cʉ̃ꞌmarĩ cʉocʉ niwĩ. \p Beꞌro José faraṍ ĩꞌorõpʉ wija, nipeꞌtiro Egipto diꞌtapʉre ĩꞌacusianʉꞌcãcʉ niwĩ. \v 47 Te siete cʉ̃ꞌmarĩrẽ Egipto diꞌtapʉre, to cjase otese añubutiaro pĩꞌrĩ dʉcaticaro niwʉ̃. \v 48 Tojo weegʉ José nipeꞌtiropʉ trigore seeneocʉ niwĩ. Cʉ̃ cãpũpʉ seeneoꞌquere nipeꞌtise pacase macãrĩpʉ nʉrõcũucʉ niwĩ. \v 49 Baꞌase peje waro niyʉꞌrʉmajãcaro niwʉ̃. Tojo weegʉ tere nucũpori pajiri maa cjase weronojõ seemesãcũucʉ niwĩ. “Ticʉse niꞌi”, ni queota basioticaro niwʉ̃. Tojo weegʉ baꞌpaqueonemoticʉ niwĩ. \p \v 50 Siete cʉ̃ꞌmarĩ ʉjʉaboase waꞌati dʉporore José cʉ̃ nʉmo Asenat meꞌrã pʉarã põꞌrãticʉ niwĩ. \v 51 Masã maꞌmirẽ Manasés wãme õꞌocʉ niwĩ. “Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre nipeꞌtise yʉꞌʉ piꞌetisere acobojocã weemi. Tojo nicã nipeꞌtirã yʉꞌʉ acawererãrẽ acobojocã weemi” nígʉ̃, tojo wãme õꞌocʉ niwĩ. \v 52 Beꞌrocjʉ̃rẽ Efraĩ́ wãme õꞌocʉ niwĩ. “Õꞌacʉ̃ Egipto yʉꞌʉ piꞌetiꞌcaropʉ põꞌrãticã weeami” nígʉ̃, tojo wãme õꞌocʉ niwĩ. \p \v 53 Titare Egiptopʉre te siete cʉ̃ꞌmarĩ peje baꞌase nimiꞌque peꞌtia waꞌacaro niwʉ̃. \v 54 José níꞌcaronojõta siete cʉ̃ꞌmarĩ baꞌase marĩatje cʉ̃ꞌmarĩ nʉꞌcãrõtiro weecaro niwʉ̃. Nipeꞌtise diꞌtapʉre baꞌase marĩcaro niwʉ̃. Egipto diꞌta peꞌema baꞌase nicaro niwʉ̃. \v 55 Beꞌro Egiptocjãrã quẽꞌrãrẽ baꞌase peꞌtia waꞌacaro niwʉ̃. Tojo weerã faraṍ tiropʉ baꞌase sẽrĩrã waꞌacãrã niwã. Tojo weegʉ faraṍ nipeꞌtirã Egipto diꞌtacjãrãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: “José tiro waꞌaya. Cʉ̃ mʉsãrẽ dutironojõta weeya.” \p \v 56 Nipeꞌtiro Egiptopʉ ʉjʉaboase seꞌsa waꞌacã, José cʉ̃ trigo nʉrõcũuꞌque wiꞌserire pãoduti, tere duacʉ niwĩ. Siapeꞌe meꞌrã nemorõ baꞌase marĩcaro niwʉ̃. \v 57 Nipeꞌtiropʉ baꞌase ne marĩcaro niwʉ̃. Tojo weerã nipeꞌtise diꞌtacjãrã Egiptopʉ José tiro baꞌase duurã aꞌticãrã niwã. \c 42 \s1 José maꞌmisʉmʉa na Egiptopʉ baꞌase duurã waꞌaꞌque niꞌi \p \v 1 Jacob, Egiptopʉ “Trigo niaporo” nisere tʉꞌocʉ niwĩ. Tojo weegʉ cʉ̃ põꞌrãrẽ nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weerã mʉsã aꞌmerĩ ĩꞌacũñabajaqueꞌati? \v 2 Ãpẽrã yʉꞌʉre “Egiptopʉre trigo niaporo”, ni wereama. Marĩ ʉjʉaboa, wẽrĩrĩ nírã, topʉ marĩ baꞌatje trigore duurã waꞌaya. \p \v 3 Tojo weerã José maꞌmisʉmʉa diez Egiptopʉre trigo duurã waꞌacãrã niwã. \v 4 José acabiji waro Benjamí peꞌema Jacob cʉ̃rẽ mejẽcã waꞌari nígʉ̃, oꞌóticʉ niwĩ. \v 5 Ãpẽrã Canaá diꞌtacjãrã quẽꞌrã na meꞌrã baꞌase duurã waꞌacãrã niwã. Nipeꞌtiro Canaá diꞌtapʉre baꞌase marĩcaro niwʉ̃. \p \v 6 José Egipto diꞌtapʉre dutigʉ nicʉ niwĩ. Cʉ̃ta nipeꞌtirocjãrã masãrẽ topʉ etarãrẽ trigo duagʉ nicʉ niwĩ. Cʉ̃ maꞌmisʉmʉa cʉ̃ tiropʉ etarã, añudutirã ejanʉꞌcã, nucũcãpʉ paamuꞌrĩqueꞌacãrã niwã. \v 7 José cʉ̃ maꞌmisʉmʉarẽ maata ĩꞌamasĩcãꞌcʉ niwĩ. Masĩmigʉ̃, ĩꞌamasĩtigʉ weronojõ weecʉ niwĩ. Tojo weegʉ narẽ pũrĩrõ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Mʉsã noꞌocjãrãpʉ aꞌtiati? \p —Ʉ̃sã Canaá diꞌtapʉ aꞌtiapʉ. Trigo duurã aꞌtiapʉ, nicãrã niwã. \p \v 8 José cʉ̃ maꞌmisʉmʉarẽ ĩꞌamasĩcʉ niwĩ. Na peꞌe cʉ̃rẽ ĩꞌamasĩticãrã niwã. \v 9 Beꞌro dʉporopʉ cʉ̃ narẽ quẽꞌeꞌquere wãcũbocagʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã ĩꞌaduꞌtiri masã nisaꞌa. Aꞌti diꞌtare diapeꞌe sãjãata añuti nírã, ĩꞌarã aꞌtiapã. \p \v 10 —Niweꞌe. Ʉ̃sã mʉꞌʉ dutise doca nirã́ trigo diaꞌcʉ̃rẽ duurã aꞌtiapʉ. \v 11 Ʉ̃sã nipeꞌtirãpʉta niꞌcʉ̃ põꞌrã, diacjʉ̃ weeri masã niꞌi. Ĩꞌaduꞌtiri masã mejẽta niꞌi. \p \v 12 José narẽ nicʉ niwĩ: \p —Niweꞌe. Mʉsã aꞌti diꞌtare noꞌo peꞌe sãjãata basiosari nírã, ĩꞌaduꞌtirã aꞌtiapã, nicʉ niwĩ. \p \v 13 Na peꞌe yʉꞌticãrã niwã tja: \p —Ʉ̃sã mʉꞌʉ dutise doca nirã́ niꞌcʉ̃ põꞌrãta doce niꞌi. Ʉ̃sã Canaá diꞌtacjãrã niꞌi. Ʉ̃sã acabiji niꞌcʉ̃ta ʉ̃sã pacʉ meꞌrã tojami. Apĩ peꞌe dʉporopʉ wẽrĩa waꞌacʉ niwĩ, ni yʉꞌticãrã niwã. \p \v 14 Tojo nisere tʉꞌogʉ, José narẽ ninemocʉ niwĩ tja: \p —Yʉꞌʉ níꞌcaronojõta mʉsã aꞌti diꞌtare ĩꞌaduꞌtiri masã niꞌi. \v 15 Mʉsãrẽ faraṍ wãme meꞌrã aꞌtiro weegʉti. Mʉsã acabiji nitʉogʉ aꞌtopʉre aꞌtiticãma, mʉsã aꞌtore wijasome. \v 16 Noꞌo niꞌcʉ̃ mʉsã waꞌteropʉ nigʉ̃́ cʉ̃rẽ miigʉ̃ waꞌato. Ãpẽrã peꞌe aꞌto buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ tojarã́sama. Tojo weese meꞌrã “Diacjʉ̃ta ucũapã”, ni masĩnoꞌrõsaꞌa. Miititicãma, diacjʉ̃ta faraṍ wãme meꞌrã “Ĩꞌaduꞌtiri masãta niapã”, ninoꞌrõsaꞌa, nicʉ niwĩ. \fig José cʉ̃ maꞌmisʉmʉarẽ tuꞌtiꞌque niꞌi|alt="Joseph speaking harshly to brothers" src="CO00733B.TIF" size="col" ref="Gn 42.8-16" \fig* \p \v 17 José narẽ buꞌiri daꞌreri wiꞌipʉ iꞌtia nʉmʉ narẽ cũucʉ niwĩ. \v 18 Iꞌtia nʉmʉ beꞌro José narẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃rẽ wiopesase meꞌrã ĩꞌaꞌa. Mʉsã aꞌtiro wéérã, catirãsaꞌa. \v 19 Mʉsã diacjʉ̃ta “Mejẽcã weetiri masã niꞌi” nírã, niꞌcʉ̃rẽ aꞌtopʉ cũuña. Mʉsã ãpẽrãpʉa dajatojaaya. Mʉsã põꞌrã, nʉmosãnumia ʉjʉaboaticãꞌto nírã, narẽ trigore miaña. \v 20 Mʉsã, “Ʉ̃sã mejẽcã weeri masã niweꞌe” nírã, mʉsã acabiji nitʉogʉpʉre miitiapa. Tojo weerã, mʉsã yʉꞌrʉwetirãsaꞌa, nicʉ niwĩ. \p —Jaʉ, tojota weerãti, nicãrã niwã. \v 21 Beꞌro na basu aꞌmerĩ ucũcãrã niwã: \p —Diacjʉ̃ta niꞌi. Marĩ acabijire ñaꞌabutiaro weeꞌque wapa marĩrẽ tojo waꞌaꞌa. Cʉ̃ “Yʉꞌʉre pajañaꞌcureya; tojo weeticãꞌña” nimicã, tʉꞌotiwʉ. Cʉ̃ ñaꞌabutiaro yʉꞌrʉmicã, tojo ĩꞌacãꞌwʉ̃. Te buꞌiri marĩ niꞌcãrõacãrẽ piꞌetirã weeꞌe, nicãrã niwã. \p \v 22 Rubén narẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ pũrĩcã marĩ acabijire “Ñaꞌarõ weeticãꞌña”, nimiwʉ̃. Mʉsã peꞌe yʉꞌʉre tʉꞌotiwʉ. Niꞌcãrõacãrẽ majã cʉ̃ wẽrĩꞌque wapa marĩ wapaseenoꞌrãsaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 23 Na, “José marĩ ucũsere tʉꞌosami”, ni masĩticãrã niwã. José peꞌere na ucũsere apĩ peꞌe “Aꞌtiro nisĩꞌrĩrã weeama”, ni wereturiacʉ niwĩ. \p \v 24 José na tiropʉ níꞌcʉ apesepʉ waꞌa, uticʉ niwĩ. Beꞌro wãcũtutua, na tiropʉ ejagʉ, ucũcʉ niwĩ. Nipeꞌtirã ĩꞌorõpʉ Simeórẽ mejẽcã pijioduti, dʉꞌteduticʉ niwĩ. \p \v 25 Beꞌro cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterãrẽ na ye ajuripʉ trigore poseyeduticʉ niwĩ. Na wapayeꞌque niyeru quẽꞌrãrẽ te ajuri poꞌpeapʉ cũuduticʉ niwĩ. Tojo nicã, baꞌase na maꞌapʉ baꞌatojaatjere oꞌoduticʉ niwĩ. José dutiꞌcaronojõta weecãrã niwã. \v 26 Beꞌro na yarã burroa buꞌipʉ, te trigore miipeo, tore wijawãꞌcãcãrã niwã. \p \v 27 Beꞌro na cãrĩatjopʉ etarã, niꞌcʉ̃ cʉ̃ yagʉ burrore trigo ecagʉtigʉ, cʉ̃ ya ajurore pãacʉ niwĩ. Ti ajurore pãa, trigo buꞌipʉ nipeꞌtise niyeru cʉ̃ wapayeꞌquere sãñacã ĩꞌacʉ niwĩ. \v 28 Tere ĩꞌagʉ̃, cʉ̃ maꞌmisʉmʉa, cʉ̃ acabijirãrẽ nicʉ niwĩ: \p —Ĩꞌarã aꞌtia. Aꞌti ajuropʉ ye niyeru nipeꞌticãꞌa. Cʉ̃ tojo nicã tʉꞌorã, nipeꞌtirã ʉcʉapeꞌtia waꞌacãrã niwã. Uirã, narãsãrãta, aꞌmerĩ ucũcãrã niwã: \p —¿Marĩrẽ Õꞌacʉ̃ deꞌronojõ weebutiamiapari? nicãrã niwã. \p \v 29 Na Canaá diꞌtapʉ na pacʉ Jacob tiropʉ dajarã, nipeꞌtise narẽ Egiptopʉ waꞌaꞌquere werecãrã niwã. \v 30 Aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Ti diꞌta wiogʉ dutigʉ pũrĩcã ʉ̃sãrẽ tutuabutiaro ucũami. Ʉ̃sãrẽ, “Mʉsã aꞌti diꞌtare ĩꞌaduꞌtirã aꞌtirã weeapã”, niami. \v 31 Ʉ̃sã peꞌe cʉ̃rẽ “Ʉ̃sã diacjʉ̃ weeri masã niꞌi; ĩꞌaduꞌtiri masã mejẽta niꞌi. \v 32 Niꞌcʉ̃ põꞌrã doce waro niꞌi. Niꞌcʉ̃ wẽrĩa waꞌacʉ niwĩ. Nitʉogʉpʉa Canaápʉ ʉ̃sã pacʉ meꞌrã tojami”, niapʉ. \p \v 33 »Tere tʉꞌogʉ, ti diꞌta dutigʉ ʉ̃sãrẽ niami: “To pũrĩcãrẽ diacjʉ̃ta nimitito nígʉ̃, aꞌtore niꞌcʉ̃ tojato. Ãpẽrãpʉa cãꞌrõ trigo mʉsã ye wiꞌsericjãrã baꞌaro ejatuaro miaña. \v 34 Apaturi aꞌtirã, mʉsã acabiji nitʉogʉre miitia. Mʉsã tojo weecã, yʉꞌʉ ‘Diacjʉ̃ta añurã nima’, nigʉ̃saꞌa. Mʉsã tojo weecã, apĩ aꞌto tojaꞌcʉre wiagʉsaꞌa. Beꞌro mʉsã aꞌti diꞌtapʉre ne cãꞌmotaꞌaro marĩrõ sijarãsaꞌa”, niami, nicãrã niwã na pacʉre. \p \v 35 Na ye trigo ajurire poꞌocũurã, José maꞌmisʉmʉa na wapayeꞌque niyeru sãñapeꞌticã ĩꞌacãrã niwã. Te niyerure ĩꞌarã, ʉcʉayʉꞌrʉa waꞌacãrã niwã. Na pacʉ Jacob quẽꞌrã ʉcʉacʉ niwĩ. \v 36 Tere ĩꞌagʉ̃, Jacob cʉ̃ põꞌrãrẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã yʉꞌʉre põꞌrã marĩꞌcʉ weronojõ tojacã weeꞌe. José marĩ meꞌrã marĩmi. Simeó quẽꞌrã marĩmi. Niꞌcãrõacãrẽ “Benjamírẽ miarãti”, niꞌi tja. Mʉsã tojo weese yʉꞌʉre ñaꞌarõ waꞌaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 37 Tere tʉꞌogʉ, Rubén cʉ̃ pacʉre nicʉ niwĩ: \p —Benjamírẽ yʉꞌʉ sʉꞌori miagʉ̃ti. Mia, mʉꞌʉ tiropʉ miidaja, wiagʉti. Yʉꞌʉ wiaticãma, yʉꞌʉ põꞌrã pʉarãrẽ wẽjẽapa, nicʉ niwĩ. \p \v 38 Jacob cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ macʉ̃ mʉsã meꞌrã ne waꞌasome. José mʉsã acabiji wẽrĩatojacʉ niwĩ. Ãꞌrĩ niꞌcʉ̃ta yʉꞌʉre dʉꞌsami majã. Cʉ̃rẽ maꞌapʉ mejẽcã ñaꞌarõ waꞌacã, yʉꞌʉ bʉcʉ mijĩ bʉjawetise meꞌrã wẽrĩgʉ̃saꞌa. Tojo waꞌacã, mʉsã buꞌiritirãsaꞌa, nicʉ niwĩ Jacob. \c 43 \s1 Benjamírẽ Egiptopʉ miaꞌque niꞌi \p \v 1 Canaá na nirĩ diꞌtapʉ ʉjʉaboase nemorõ waꞌacaro niwʉ̃. \v 2 Na Egiptopʉ trigore duurã ejaꞌque peꞌticã ĩꞌagʉ̃, Jacob cʉ̃ põꞌrãrẽ nicʉ niwĩ: \p —Apaturi trigo marĩ baꞌatjere cãꞌrõ duunemorã waꞌaya tja. \p \v 3 Cʉ̃rẽ Judá yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Sõꞌonícʉ Egipto dutigʉ ʉ̃sãrẽ tʉꞌota basiorota niwĩ: “Mʉsã acabiji nitʉogʉpʉre miititicã, mʉsãrẽ ñeꞌenemosome majã”, niwĩ. \v 4 Tojo weerã mʉꞌʉ ʉ̃sã meꞌrã Benjamírẽ waꞌaduticã, trigore duurã waꞌarãsaꞌa. \v 5 Mʉꞌʉ cʉ̃rẽ oꞌóticãma, waꞌasome. Sõꞌonícʉ wiogʉ ʉ̃sãrẽ queoro niwĩ: “Mʉsã acabiji nitʉogʉpʉ miititicã, mʉsãrẽ ñeꞌenemosome”, niwĩ. \p \v 6 Tere tʉꞌogʉ, Jacob nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã yʉꞌʉre ¿deꞌro weerã tocãꞌrõ ñaꞌarõ weeati? ¿Deꞌro weerã cʉ̃rẽ “Ʉ̃sã acabiji nitʉogʉpʉ niami”, ni wereri? \p \v 7 Na cʉ̃rẽ yʉꞌticãrã niwã: \p —Ʉ̃sãrẽ, ʉ̃sã ye cjasere añurõ sẽrĩtiñaꞌnʉrʉ̃wĩ. Marĩ niꞌcʉ̃ põꞌrã nise cjasere añurõ sẽrĩtiñaꞌwĩ: “¿Mʉsã pacʉ catiati yujupʉ? ¿Apĩ mʉsã acabiji marĩati?” ni sẽrĩtiñaꞌwĩ. Ʉ̃sã cʉ̃ sẽrĩtiñaꞌse diaꞌcʉ̃rẽ yʉꞌtiwʉ. ¿Ʉ̃sã deꞌro weerã ʉ̃sã acabijire miitidutigʉsami, ni masĩbosaʉ? \p \v 8 Beꞌro Judá cʉ̃ pacʉ Jacore nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ macʉ̃ Benjamírẽ oꞌóya. Yʉꞌʉ cʉ̃rẽ ĩꞌanʉrʉ̃gʉ̃ti. Mʉꞌʉ “Jaʉ” nicã, maata waꞌabaqueꞌorãti. Tojo weerã marĩ, ʉ̃sã põꞌrã ʉjʉaboa wẽrĩsome. \v 9 Yʉꞌʉ basu cʉ̃rẽ coꞌtegʉti. Cʉ̃ mʉꞌʉ macʉ̃rẽ mejẽcã waꞌacãma, aꞌtopʉ cʉ̃ dajaticã, yʉꞌʉre “Mʉꞌʉ buꞌiritiꞌi” niapa. Téé yʉꞌʉ catiro põtẽorõ tojo buꞌiritigʉsaꞌa. \v 10 Ʉ̃sã aꞌtopʉre tocãꞌrõ yoogotirã, pʉati Egiptopʉre waꞌamajã, majãmitojatiboapã, nicʉ niwĩ Judá. \p \v 11 Cʉ̃ tojo níca beꞌro na pacʉ Jacob narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉsã nírõnojõta ne mejẽcã weeta basiotirocoro. Tojo weerã aꞌtiro weeya. Mʉsã ye ajuripʉ apeyenojõ cʉ̃rẽ oꞌoatjere miisãaña. Aꞌti diꞌtapʉ añuse nisenojõrẽ cãꞌrõ miaña. Waꞌrese bálsamo wãmetise, nʉcʉ̃cjãrã mumia yere, ʉꞌmʉtise, baꞌase morẽsenojõrẽ miaña. Tojo nicã mirrare, nueces, almendras miaña. \v 12 Niyeru quẽꞌrãrẽ pʉati mʉsã todʉporopʉ miaꞌcaro nemorõ miaña. Mʉsã basuta cʉ̃rẽ mʉsã ye ajuripʉ bocaꞌquere wiaya. Apetero weegʉ wisigʉ weepĩ. \v 13 Ãꞌrĩ mʉsã acabiji meꞌrã maata Egipto dutigʉ tiropʉ waꞌaya. \v 14 Õꞌacʉ̃ tutuayʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃ mʉsãrẽ weetamuato. Cʉ̃ mʉsãrẽ pajañaꞌcã weeato. Cʉ̃ tojo weecã, mʉsã maꞌmi Simeórẽ duꞌuwĩrõgʉ̃sami. Tojo nicã, ãꞌrĩ Benjamí quẽꞌrãrẽ mʉsã meꞌrã dajacã weegʉsami. Yʉꞌʉ peꞌe põꞌrã marĩgʉ̃ weronojõ tojagʉ, tojo tojacʉ̃ti, nicʉ niwĩ Jacob. \p \v 15 Tojo weerã Jacob põꞌrã na oꞌoatjere poseye, niyerure na todʉporo miaꞌque pʉati nemorõ, na acabiji Benjamí meꞌrã, sojaro Egiptopʉ waꞌacãrã niwã. Topʉ etarã, José tiropʉ waꞌacãrã niwã. \v 16 Na etacã, Benjamí na meꞌrã nicã ĩꞌagʉ̃, cʉ̃ ya wiꞌi coꞌtegʉ wiogʉre nicʉ niwĩ: \p —Ãꞌrãrẽ ya wiꞌipʉ miaña. Wecʉre wẽjẽ, baꞌase doꞌayuya. Dajaritero nicã yʉꞌʉ meꞌrã baꞌarãsama, nicʉ niwĩ José. \p \v 17 Ti wiꞌi dutigʉ José dutiꞌcaronojõta weecʉ niwĩ. Cʉ̃ basuta narẽ pijiwãꞌcãcʉ niwĩ. \v 18 Na peꞌe José ya wiꞌipʉ cʉ̃ miacã, ʉcʉayʉꞌrʉacãrã niwã. Aꞌmerĩ aꞌtiro ucũcãrã niwã: \p —Marĩrẽ tojo weetaꞌsagʉ weemi. Sõꞌoníꞌque niyeru marĩ ye ajuripʉ sãñaꞌque wapa nitʉꞌsaꞌa. Marĩrẽ topʉ marĩ yarã waꞌicʉrã meꞌrã ñeꞌe, daꞌracoꞌteri masã sõrõ, dutipegʉtigʉ weesami, nicãrã niwã. \p \v 19 Tojo weerã na wiꞌi sope pʉꞌtopʉ ejarã, aꞌtiro weecãrã niwã. Ti wiꞌi coꞌtegʉ wiogʉ tiroacãpʉ waꞌa, ucũcãrã niwã. \v 20 Aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Wiogʉ, sõꞌonícaterore ʉ̃sã aꞌtopʉta trigo duurã ejawʉ. \v 21 Titare ʉ̃sã dajatojaarã cãrĩrãtirã, ʉ̃sã yarã ecarãrẽ baꞌase ecarãtirã, ʉ̃sã ye ajurire pãawʉ̃. Te ajuripʉ ʉ̃sã niyeru wapayeꞌque sãñapeꞌticãꞌwʉ̃. Te niyerure wiarãtirã, miitiapʉ. \v 22 Tojo nicã, apeye ʉ̃sã duuatje niyerure miitinemoapʉ. Niyeru ʉ̃sã ye ajuripʉ sãñaꞌquema noa sãarõ sãapã, masĩtisaꞌa, nicãrã niwã. \p \v 23 Ti wiꞌi coꞌtegʉ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Wãcũtutuaya. Uiticãꞌña. Õꞌacʉ̃ mʉsã, tojo nicã mʉsã pacʉ ẽjõpeogʉ mʉsã ye ajuripʉ sãaboapĩ. Mʉsã yʉꞌʉre wapayeꞌquema yʉꞌʉ ñeꞌewʉ̃, nicʉ niwĩ. Beꞌro Simeórẽ na tiropʉ miiejacʉ niwĩ. \v 24 Na nipeꞌtirãpʉreta José ya wiꞌipʉ pijisãjãacʉ niwĩ. Topʉ dʉꞌpocãrĩrẽ coedutigʉ, acore oꞌocʉ niwĩ. Na yarã waꞌicʉrã quẽꞌrãrẽ ecabosacʉ niwĩ. \v 25 Ti wiꞌipʉ nírã, Joseré na oꞌoatjere apoyucãrã niwã. “Dajaritero nicã José aꞌtopʉ aꞌtigʉsami” nírã, tojo weecãrã niwã. “José ya wiꞌipʉ baꞌarãsaꞌa” nisere tʉꞌotojacãrã niwã. \p \v 26 José wiꞌipʉ ejacã, na miaꞌquere cʉ̃rẽ oꞌocãrã niwã. Tuꞌajanʉꞌcõ, cʉ̃rẽ ẽjõpeorã, paamuꞌrĩqueꞌacãrã niwã. \v 27 José narẽ nicʉ niwĩ: \p —¿Añuti mʉsã? ¿Mʉsã pacʉ bʉcʉ quẽꞌrã añuati? ¿Cʉ̃ catiati yujupʉ? \p \v 28 —Ʉ̃sã pacʉ mʉꞌʉrẽ daꞌracoꞌtegʉ weronojõ nigʉ̃́ duti marĩami. Catiami yujupʉ, ni yʉꞌticãrã niwã. Beꞌro apaturi cʉ̃rẽ ẽjõpeose ĩꞌorã, paamuꞌrĩqueꞌacãrã niwã. \p \v 29 Topʉ narẽ majãmiĩꞌamigʉ̃, Benjamírẽ ĩꞌacʉ niwĩ. Na niꞌcõ põꞌrãta nicãrã niwã. Tojo weegʉ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —¿Ãꞌrĩta niti mʉsã acabiji nitʉogʉpʉ mʉsã wereꞌcʉ? Beꞌro Benjamírẽ: “Õꞌacʉ̃ mʉꞌʉrẽ añurõ weeato”, nicʉ niwĩ. \p \v 30 José cʉ̃ acabijire ĩꞌa eꞌcatiyʉꞌrʉagʉ, utisĩꞌrĩcʉ niwĩ. Tojo wee põtẽoti, sojaro meꞌrã cʉ̃ ya tucũpʉ sãjãa, ʉpʉtʉ uticʉ niwĩ. \v 31 Beꞌro wãcũtutua, cʉ̃ utiduꞌuca beꞌro diapoare coe, cʉ̃ ya tucũpʉ níꞌcʉ wijaa, “Baꞌase etiya majã”, nicʉ niwĩ. \p \v 32 Cʉ̃ tojo nicã, baꞌase etirã Joseré cʉ̃ ya mesapʉ baꞌase peocãrã niwã. Cʉ̃ maꞌmisʉmʉarẽ, cʉ̃ acabijire ape mesapʉ baꞌase peocãrã niwã. Egiptocjãrã José meꞌrã baꞌamiꞌcãrã peꞌere ape mesapʉ baꞌase peocãrã niwã. Egiptocjãrã hebreo masã meꞌrã baꞌadutinoꞌña marĩcãrã niwã. \v 33 José cʉ̃ maꞌmisʉmʉarẽ dujiduticʉ niwĩ. Masã maꞌmirẽ dujimʉꞌtãduticʉ niwĩ. Téé nitʉogʉpʉre yapaticʉ niwĩ. Cʉ̃ tojo weecã ĩꞌa ʉcʉarã, aꞌmerĩ ĩꞌapõtẽocãrã niwã. \v 34 José cʉ̃ ya mesapʉ nisere narẽ ecaduticʉ niwĩ. Benjamíma ãpẽrã nemorõ baꞌase õrẽsãpeoduticʉ niwĩ. José cʉ̃ maꞌmisʉmʉa meꞌrã niꞌcãrõ meꞌrã sĩꞌrĩ, baꞌa, ʉpʉtʉ ecaticãrã niwã. \c 44 \s1 José sĩꞌrĩrĩ pa ye queti niꞌi \p \v 1 Na baꞌáca beꞌro José cʉ̃ ya wiꞌi cjase dutigʉre nicʉ niwĩ: \p —Ãꞌrã ye ajuripʉ trigore na miarõ põtẽorõ poseyeya. Tojo nicã, na ye ajurinʉcʉ̃ na niyeru wapayeꞌquere sãaña. \v 2 Tojo wééca beꞌro, na acabiji nitʉogʉ ya ajuropʉ yʉꞌʉ sĩꞌrĩrĩ pa, plata meꞌrã wééca pare, niyeru cʉ̃ trigo wapayeꞌque meꞌrã sãaña, nicʉ niwĩ. Ti wiꞌi dutigʉ José cʉ̃ níꞌcaronojõta weecʉ niwĩ. \p \v 3 Ape nʉmʉ boꞌremʉjãtiri cura José narẽ, “Mʉsã yarã burroa meꞌrã waꞌarãsaꞌa majã”, nicʉ niwĩ. \v 4 Na ti macã pʉꞌto nirĩ curata José cʉ̃ ya wiꞌi wiogʉre aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Sõꞌonícãrã ʉmʉarẽ sirutugʉ waꞌaya. Narẽ ẽmʉgʉ̃, aꞌtiro niña: “Yʉꞌʉ wiogʉ mʉsãrẽ añurõ weeami. ¿Deꞌro weerã cʉ̃ tojo wééca beꞌro nimicã, mʉsã peꞌe ñaꞌarõ weeati? \v 5 ¿Deꞌro weerã cʉ̃ sĩꞌrĩrĩ pa, plata meꞌrã wééca pare yajati? Yʉꞌʉ wiogʉ ti pa meꞌrã sĩꞌrĩgʉ̃ niami. Tojo nicã, ti pa meꞌrã apeyenojõ quẽꞌesere ‘Tojo nisĩꞌrĩrõ weeꞌe’ nigʉ̃́ niami. Mʉsã ñaꞌabutiaro weecãrã niapʉ,” niña narẽ, nicʉ niwĩ José. \p \v 6 Narẽ ẽmʉejagʉ, cʉ̃ nidutiꞌcaronojõta nicʉ niwĩ. \v 7 Na cʉ̃rẽ yʉꞌticãrã niwã: \p —¿Deꞌro weegʉ ʉ̃sãrẽ tojo ucũti? Ʉ̃sã aꞌtenojõ pacama ne weemasĩweꞌe. \v 8 Ʉ̃sã sõꞌonícatero niyeru ʉ̃sã ye ajuripʉ bocácatero marĩcãrẽ, tere wiarã aꞌtiwʉ. Niꞌcãrõacãma plata, uru meꞌrã weeꞌquema mʉꞌʉ wiogʉ ya wiꞌi cjasere yajamasĩtisaꞌa. \v 9 Noꞌo ti pare cʉ̃ ya ajuropʉ cʉogʉnojõ wẽrĩato. Ʉ̃sã ãpẽrã peꞌe cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterã tojarã́saꞌa. \p \v 10 Tere tʉꞌogʉ, wiꞌi wiogʉ nicʉ niwĩ: \p —Añurõsaꞌa. Mʉsã níꞌcaronojõta waꞌarosaꞌa. Mejõ ti pare cʉogʉ seꞌsaro daꞌracoꞌtegʉ tojagʉ́sami. Ãpẽrãpʉa buꞌiri moorãsama. \p \v 11 Nanʉcʉ̃ sojaro meꞌrã na ye ajurire dijanʉꞌcã, te ajurire pãacãrã niwã. \v 12 Tojo weegʉ wiꞌi dutigʉ na ye ajuripʉre aꞌmacʉ niwĩ. Masã maꞌmi ya ajurore aꞌmanʉꞌcã, téé nitʉogʉ ya ajuropʉ yapaticʉ niwĩ. Ti pare Benjamí ya ajuropʉ bocacʉ niwĩ. \v 13 Na, na bʉjawetisere ĩꞌorã, na ye suꞌtire wejetʉ̃ꞌrẽcãrã niwã. Beꞌro na ye ajurire burroa buꞌipʉ miipeo, macãpʉ majãmitojaacãrã niwã. \fig José ya sĩꞌrĩrĩ pare Benjamí ya ajuropʉ bocaꞌque niꞌi|alt="Make 110 percent Steward finding goblet in Ben´s sack" src="CO00749B.TIF" size="col" ref="Gn 44.11-13" \fig* \p \v 14 Judá cʉ̃ maꞌmisʉmʉa, cʉ̃ acabijirã meꞌrã ejari curare José cʉ̃ ya wiꞌipʉta nicʉ niwĩ yujupʉ. Cʉ̃rẽ pajañaꞌto nírã, paamuꞌrĩqueꞌacãrã niwã. \v 15 José narẽ nicʉ niwĩ: \p —¿Deꞌro weemiati mʉsã? Mʉsã yʉꞌʉre, “Masĩse cʉogʉnojõ, masã yaꞌyioropʉ weesere níbocase meꞌrã masĩgʉ̃ nibosami”, ¿ni wãcũtiati? nicʉ niwĩ. \p \v 16 Judá cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Wiogʉ, ʉ̃sã deꞌro nímasĩtisaꞌa. ¿Deꞌro wee ʉ̃sã buꞌiri marĩsere ĩꞌomasĩbosari? Õꞌacʉ̃ ʉ̃sã ñaꞌarõ weeꞌque wapare, ʉ̃sãrẽ buꞌiri daꞌregʉtigʉ weetʉꞌsami. Niꞌcãrõacã majã ti pa cʉoꞌcʉ meꞌrã mʉꞌʉrẽ daꞌracoꞌterã niꞌi, nicʉ niwĩ. \p \v 17 José peꞌe narẽ nicʉ niwĩ: \p —Niweꞌe. Yʉꞌʉ tojo weemasĩtisaꞌa. Cʉ̃ ti pare cʉogʉ diaꞌcʉ̃ tojagʉ́sami. Ãpẽrãpʉa wãcũqueꞌtiro marĩrõ mʉsã pacʉ tiropʉ tojaaya. \s1 Judá Benjamírẽ ucũbosaꞌque niꞌi \p \v 18 Tere tʉꞌogʉ, Judá José tiroacãpʉ waꞌa, ucũcʉ niwĩ: \p —Wiogʉ, yʉꞌʉ ĩꞌacã, mʉꞌʉ faraṍ weronojõ niꞌi. Tojo nimigʉ̃, yʉꞌʉ meꞌrã uacʉpa. Cãꞌrõ ãpẽrã tʉꞌotiropʉ mʉꞌʉ meꞌrã ucũsĩꞌrĩsaꞌa. \v 19 Mʉꞌʉ ʉ̃sãrẽ sẽrĩtiñaꞌwʉ̃: “¿Mʉsã pacʉ niti? ¿Acabijirã cʉoti?” niwʉ̃. \v 20 “Ʉ̃sã cʉoꞌo, cʉ̃ bʉcʉ nimi”, ni yʉꞌtiwʉ. “Niꞌcʉ̃ maꞌmʉ nitʉogʉpʉ acabijitiꞌi. Cʉ̃ ʉ̃sã pacʉ bʉcʉ waro nicã bajuaꞌcʉ nimi. Niꞌcõ põꞌrã cʉ̃ niꞌcʉ̃ta dʉꞌsami. Apĩ wẽrĩa waꞌacʉ niwĩ. Tojo weegʉ cʉ̃rẽ maꞌiyʉꞌrʉami”, niwʉ̃. \v 21 Mʉꞌʉ cʉ̃rẽ ĩꞌasĩꞌrĩgʉ̃, ʉ̃sãrẽ miitidutiwʉ. \v 22 “Cʉ̃, cʉ̃ pacʉre duꞌutimi”, niwʉ̃. “Cʉ̃ duꞌucãma, cʉ̃ pacʉ wẽrĩa waꞌabosami”, niwʉ̃. \v 23 Mʉꞌʉ peꞌe ʉ̃sãrẽ “Cʉ̃rẽ miititicãma, mʉsãrẽ ne ñeꞌenemosome majã”, niwʉ̃. \p \v 24 »Beꞌro ʉ̃sã, ʉ̃sã pacʉ tiropʉ dajarã, mʉꞌʉ níꞌquere werepeꞌocãꞌwʉ̃. \v 25 Beꞌropʉ ʉ̃sã pacʉ ʉ̃sãrẽ niwĩ: “Apaturi trigo marĩ baꞌatjere cãꞌrõ duunemorã waꞌaya tja”, niwĩ. \v 26 Ʉ̃sã cʉ̃rẽ aꞌtiro werewʉ: “Benjamírẽ miaticãma, ʉ̃sãrẽ ‘Ne ñeꞌesome’, niami”, niwʉ̃. \v 27 Yʉꞌʉ pacʉ, mʉꞌʉrẽ daꞌracoꞌtegʉ weronojõ nigʉ̃́ aꞌtiro yʉꞌtiwĩ: “Mʉsã masĩsaꞌa. Yʉꞌʉ nʉmo yʉꞌʉre pʉarã ʉmʉarẽ põꞌrãtibosawõ. \v 28 Niꞌcʉ̃ yʉꞌʉ meꞌrã níꞌcʉ bajudutia waꞌawĩ. ‘Apetero weegʉ niꞌcʉ̃ yai nʉcʉ̃cjʉ̃ baꞌagʉ, baꞌasapĩ’, nícãti. Ne cʉ̃rẽ apaturi ĩꞌanemotisaꞌa. \v 29 Ãꞌrĩ dʉꞌsagʉre mia, mejẽcã waꞌacã, yʉꞌʉ bʉcʉ mijĩ bʉjawetise meꞌrã wẽrĩgʉ̃saꞌa. Tojo waꞌacã, mʉsã buꞌiritirãsaꞌa”, niwĩ. \p \v 30 »Yʉꞌʉ pacʉ cʉ̃ basu maꞌirõnojõta Benjamírẽ maꞌiyʉꞌrʉami. Tojo weegʉ cʉ̃ marĩrõ ʉ̃sã dajacã, \v 31 cʉ̃rẽ ĩꞌatigʉ, wẽrĩa waꞌabosami. Tojo weerã ʉ̃sã pacʉ bʉcʉre dʉjasewãꞌa, wẽrĩcã weebosaꞌa. \v 32 Yʉꞌʉ, yʉꞌʉ pacʉre “Benjamírẽ sʉꞌori waꞌagʉti. Cʉ̃rẽ miidajatigʉ, yʉꞌʉ catiro põtẽorõ buꞌiritigʉsaꞌa”, niwʉ̃. \v 33 Tojo weegʉ yʉꞌʉ peꞌe cʉ̃rẽ dʉcayuro, mʉꞌʉrẽ daꞌracoꞌtegʉ tojagʉti. Cʉ̃ peꞌema ãpẽrã cʉ̃ maꞌmisʉmʉa meꞌrã cʉ̃ pacʉ tiropʉ oꞌótõrõña. \v 34 Cʉ̃ waꞌaticã, yʉꞌʉ, yʉꞌʉ pacʉ tiropʉ tojaamasĩtisaꞌa. Yʉꞌʉ pacʉre ñaꞌabutiaro bʉjawetise tʉꞌoñaꞌcã ĩꞌasĩꞌrĩtisaꞌa, nicʉ niwĩ Judá. \c 45 \s1 José cʉ̃ maꞌmisʉmʉarẽ, “Mʉsã acabiji niꞌi” níꞌque niꞌi \p \v 1 José utisĩꞌrĩgʉ̃, ne põtẽoticʉ niwĩ. Tojo weegʉ topʉ nirã́ cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterãrẽ caricũcʉ niwĩ: \p —Nipeꞌtirã wijaapeꞌtia waꞌaya, nicʉ niwĩ. Beꞌro José cʉ̃ maꞌmisʉmʉarẽ “Yʉꞌʉ mʉsã acabiji niꞌi” ni, werebajurẽcã, ne niꞌcʉ̃ cʉ̃rẽ daꞌracoꞌterã tojaticãrã niwã. \v 2 Beꞌro José ʉpʉtʉ uticʉ niwĩ. Egiptocjãrã cʉ̃ wijaadutiꞌcãrã tʉꞌoseꞌsacãrã niwã. Te queti téé wiogʉ faraṍ ya wiꞌipʉ seꞌsa waꞌacaro niwʉ̃. \p \v 3 José cʉ̃ maꞌmisʉmʉarẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ José niꞌi. ¿Yʉꞌʉ pacʉ catiati yujupʉ? \p Na peꞌe ʉcʉayʉꞌrʉaꞌcãrã nitjĩarã, ne yʉꞌtimasĩticãrã niwã. \p \v 4 Beꞌro José narẽ nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã yʉꞌʉ tirocure aꞌtia. Na cʉ̃ tiroacã ejacã, narẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ José niꞌi. Mʉsã yʉꞌʉre Egiptopʉ duaꞌcʉ niꞌi. \v 5 Aꞌtere tʉꞌorã, bʉjawetiticãꞌña. Mʉsã basu aꞌmerĩ tuubʉaticãꞌña. Õꞌacʉ̃ mʉsã dʉporo yʉꞌʉre oꞌóyuwĩ. Masãrẽ yʉꞌrʉogʉtigʉ, tojo weewĩ. \v 6 Aꞌti diꞌta Egiptopʉre ʉjʉaboase pʉa cʉ̃ꞌma waꞌatojaꞌa. Niꞌcãmocʉse cʉ̃ꞌmarĩ dʉꞌsaꞌa yujupʉ. Te cʉ̃ꞌmarĩ otemicã, ne pĩꞌrĩsome, ne dʉcatisome. \v 7 Õꞌacʉ̃ mʉsã dʉporo yʉꞌʉre oꞌóyumʉꞌtãwĩ. Mʉsã pãrãmerã nituriato nígʉ̃, tojo nicã cʉ̃ tutuase meꞌrã mʉsãrẽ yʉꞌrʉwetiato nígʉ̃, tojo weewĩ. \v 8 Tojo weegʉ Õꞌacʉ̃ta aꞌtopʉre yʉꞌʉre oꞌówĩ. Mʉsã mejẽta yʉꞌʉre oꞌówʉ. Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre faraṍrẽ werecasari masʉ̃ sõrõwĩ. Tojo nicã nipeꞌtise cʉ̃ ya wiꞌi cjasere dutigʉ, nipeꞌtiro Egiptopʉre dutigʉ sõrõwĩ. \v 9 Maata tojaaya marĩ pacʉ tiropʉ. Cʉ̃rẽ aꞌtere wererã waꞌaya: “Mʉꞌʉ macʉ̃ José mʉꞌʉrẽ aꞌtiro nidutiami: ‘Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre nipeꞌtiro Egipto wiogʉ sõrõwĩ. Maata yʉꞌʉre ĩꞌagʉ̃ aꞌtia. Yoogoticãꞌña. \v 10 Mʉꞌʉ aꞌtopʉ Gosén wãmetiropʉ tojagʉsaꞌa. Yʉꞌʉ tiroacã nigʉ̃saꞌa. Nipeꞌtise mʉꞌʉ cʉose, nipeꞌtirã mʉꞌʉ põꞌrã meꞌrã, mʉꞌʉ pãrãmerã meꞌrã, mʉꞌʉ yarã waꞌicʉrã meꞌrã aꞌtia. \v 11 Aꞌtopʉ mʉꞌʉrẽ, mʉꞌʉ põꞌrãrẽ, nipeꞌtirã mʉꞌʉ meꞌrã nirãrẽ baꞌase oꞌogʉti. Ne apeyenojõ dʉꞌsasome. Ʉjʉaboase cʉ̃ꞌmarĩ niꞌcãmocʉse cʉ̃ꞌmarĩ dʉꞌsaꞌa yujupʉ. Tojo aꞌtitirã pũrĩcã, mʉꞌʉ, mʉꞌʉ põꞌrã, mʉꞌʉ pãrãmerã, apeyenojõ moorã tojarã́saꞌa’, ni wereya yʉꞌʉ pacʉre. \v 12 Apeyema tja yʉꞌʉ acabiji Benjamí, tojo nicã mʉsã basuta ‘Diacjʉ̃ José tojo niami’, ni weremasĩꞌi. \v 13 Marĩ pacʉre ‘Cʉ̃ nipeꞌtiro Egiptopʉre dutigʉ niami’, tojo nicã nipeꞌtise mʉsã ĩꞌaꞌquere cʉ̃rẽ wereya. Maatacure yʉꞌʉ pacʉre miirã waꞌaya”, nicʉ niwĩ. \p \v 14 Cʉ̃ tojo nitoja, cʉ̃ acabiji Benjamírẽ paabʉꞌagʉta, uticʉ niwĩ. Benjamí quẽꞌrã cʉ̃ maꞌmi Joseré paabʉꞌa, uticʉ niwĩ. \v 15 Beꞌro nipeꞌtirãrẽ paabʉꞌa, miꞌmi, uticʉ niwĩ. Aꞌtiro wééca beꞌropʉta cʉ̃ maꞌmisʉmʉa cʉ̃ meꞌrã ucũcãrã niwã. \p \v 16 Tojo wee faraṍ ya wiꞌipʉre “José maꞌmisʉmʉa etapãrã” nise seꞌsa waꞌacaro niwʉ̃. Te quetire tʉꞌorã, faraṍ, cʉ̃rẽ dutitamurã eꞌcatiyʉꞌrʉacãrã niwã. \v 17 Tojo weegʉ faraṍ Joseré aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ maꞌmisʉmʉarẽ na yarã waꞌicʉrã buꞌipʉ trigore miipeo, Canaápʉ dajatojaadutiya. \v 18 Tojaa, mʉꞌʉ pacʉre, mʉꞌʉ acawererãrẽ miirã waꞌato. Aꞌto Egiptopʉ diꞌta añusere narẽ oꞌogʉti. Tojo nicã aꞌti diꞌta cjase otese dʉcare baꞌarãsama. \v 19 Narẽ aꞌtiro weedutiya. Aꞌto cjase tũrũsepawʉre miadutiya. Tepawʉ meꞌrã na nʉmosãnumiarẽ, na põꞌrãrẽ, mʉsã pacʉre miitirãsama. \v 20 Egipto cjase añubutiase na ye nirõsaꞌa. Tojo weerã na topʉ miitidʉꞌaꞌquere wãcũqueꞌtiticãꞌto, ni wereduticʉ niwĩ faraṍ Joseré. \p \v 21 Tojo weerã Jacob põꞌrã aꞌtiro weecãrã niwã. Faraṍ cʉ̃ oꞌodutiꞌcaronojõta José tũrũsepawʉre oꞌocʉ niwĩ. Tojo nicã, na maꞌapʉ baꞌatjere oꞌocʉ niwĩ. \v 22 Nanʉcʉ̃ maꞌma suꞌti oꞌocʉ niwĩ. Benjamí cʉ̃ acabiji waro peꞌema trescientos cujiri niyeru plata meꞌrã weeꞌque cujirire oꞌocʉ niwĩ. Cʉ̃ peꞌema niꞌcãmocʉse suꞌti oꞌocʉ niwĩ. \v 23 Cʉ̃ pacʉre diez burro ʉmʉa buꞌipʉ Egipto cjase añusere miipeo, oꞌócʉ niwĩ. Ãpẽrã burra numia ticʉrãta tja trigo, pã́, cʉ̃ pacʉ Egiptopʉ aꞌtigʉ, maꞌapʉ baꞌatjere miipeo, oꞌócʉ niwĩ. \v 24 José cʉ̃ maꞌmisʉmʉarẽ weꞌritigʉ, aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã, noꞌo maꞌapʉ waꞌarã, aꞌmetuꞌtiwãꞌcãticãꞌña, nicʉ niwĩ narẽ. \p \v 25 Tojo weerã na Egiptopʉ níꞌcãrã waꞌa, na pacʉ Jacob nirĩ diꞌta Canaápʉ dajacãrã niwã. \v 26 Topʉ daja, na pacʉre “José catiami. Cʉ̃ nipeꞌtiro Egiptopʉre dutiami”, ni werecãrã niwã. Tere tʉꞌogʉ, tʉꞌoʉcʉa waꞌacʉ niwĩ. Na weresere ẽjõpeoticʉ niwĩ. \v 27 Nipeꞌtise José cʉ̃ níꞌquere werecãpʉta, cʉ̃rẽ miitidutigʉ oꞌóꞌque tũrũsepawʉre ĩꞌagʉ̃pʉta ẽjõpeocʉ niwĩ. Tojo weegʉ tere ĩꞌagʉ̃, wãcũtutuacʉ niwĩ. \v 28 Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ ĩꞌacã, diacjʉ̃ta nitʉꞌsaꞌa. To pũrĩcãrẽ yʉꞌʉ macʉ̃ José catisami yujupʉ. Yʉꞌʉ wẽrĩse dʉporo cʉ̃rẽ ĩꞌaweꞌogʉ waꞌagʉti, nicʉ niwĩ Jacob. \c 46 \s1 Jacob Egiptopʉ cʉ̃ macãrĩ waꞌaꞌque niꞌi \p \v 1 Tojo weegʉ Jacob cʉ̃ cʉose nipeꞌtise meꞌrã waꞌacʉ niwĩ. Waꞌa, Beerseba wãmetiri macãpʉ etacʉ niwĩ. Topʉ etagʉ, cʉ̃ pacʉ Isaa ẽjõpeoꞌcʉ Õꞌacʉ̃rẽ waꞌicʉrãrẽ wẽjẽ ʉ̃jʉ̃amorõpeocʉ niwĩ. \v 2 Topʉ cʉ̃ cã́rĩ́ca ñamirẽ Õꞌacʉ̃ Jacore pisucʉ niwĩ: \p —¡Jacob! nicʉ niwĩ. \p Cʉ̃ peꞌe cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Aꞌtota niꞌi. \p \v 3 Õꞌacʉ̃ cʉ̃rẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃, mʉꞌʉ pacʉ ẽjõpeoꞌcʉ niꞌi. Mʉꞌʉ Egiptopʉre waꞌagʉ, ne uiticãꞌña. Topʉre yʉꞌʉ mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarãrẽ pãjãrã masãputicã weegʉsaꞌa. \v 4 Mʉꞌʉ meꞌrãta Egiptopʉre baꞌpatiwãꞌcãgʉ̃saꞌa. Topʉ mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarãrẽ aꞌti diꞌtapʉ miitigʉsaꞌa tja. Apeye quẽꞌrãrẽ mʉꞌʉ wẽrĩrĩ cura José mʉꞌʉ meꞌrãta nigʉ̃sami, nicʉ niwĩ Õꞌacʉ̃. \p \v 5 Beꞌro cʉ̃ Beersebapʉ níꞌcʉ wijawãꞌcãcʉ niwĩ. Jacob põꞌrã na pacʉre, na põꞌrãrẽ, na nʉmosãnumiarẽ aꞌtiro weecãrã niwã. Faraṍ cʉ̃ aꞌtidutigʉ cʉ̃ oꞌóꞌquepawʉ tũrũsepawʉpʉ narẽ miisãacãrã niwã. \v 6 Na Egiptopʉ waꞌarã, na yarã wecʉa, oveja, nipeꞌtise na Canaá diꞌtapʉ cʉoꞌquere miapeꞌocãꞌcãrã niwã. \v 7 Tojo nicã cʉ̃ põꞌrã, cʉ̃ põꞌrã numia, pãrãmerã ʉmʉa, numia nipeꞌtirã cʉ̃ meꞌrã waꞌacãrã niwã. \p \v 8 Jacob põꞌrã, tojo nicã cʉ̃ pãrãmerã Egiptopʉ macãrĩ waꞌaꞌcãrã aꞌtiro wãmeticãrã niwã: \q1 Masã maꞌmi Rubén nicʉ niwĩ. \v 9 Cʉ̃ põꞌrã Hanoc, Falú, Hezrón, Carmi nicãrã niwã. \q1 \v 10 Beꞌrore Simeó põꞌrã aꞌticʉrã nicãrã niwã: \q1 Jemuel, Jamín, Ohad, Jaquín, Zohar nicãrã niwã. Tojo nicã Saúl, cananeocjõ macʉ̃ nicʉ niwĩ. \q1 \v 11 Beꞌrore Leví põꞌrã Gersón, Coat, Merari nicãrã niwã. \q1 \v 12 Beꞌrore Judá põꞌrã Er, Onán, Sela, Fares, Zara nicãrã niwã. Er, Onán na pũrĩcã Canaá diꞌtapʉ wẽrĩa waꞌacãrã niwã. Fares põꞌrã Hezrón, Hamul nicãrã niwã. \q1 \v 13 Beꞌrore Isacar põꞌrã Tola, Fúa, Job, Simrón nicãrã niwã. \q1 \v 14 Beꞌrore Zabulṍ põꞌrã Sered, Elón, Jahleel nicãrã niwã. \q1 \v 15 Ãꞌrã Jacob Lea meꞌrã põꞌrãtiꞌcãrã nicãrã niwã. Na Padan-aram wãmetiropʉ nírã põꞌrãticãrã niwã. Tojo nicã Dinarẽ põꞌrãticʉ niwĩ. Nipeꞌtirã Jacob põꞌrã, cʉ̃ pãrãmerã nituriarã Lea meꞌrã põꞌrãtiꞌcãrã treinta y tres ʉmʉa, numia nicãrã niwã. \q1 \v 16 Beꞌrore Gad põꞌrã Zifión, Hagui, Ezbón, Suni, Eri, Arodi, Areli nicãrã niwã. \q1 \v 17 Beꞌrore Aser põꞌrã Imna, Isúa, Isúi, Bería nicãrã niwã. Na acabijo Sera nico niwõ. Beriá põꞌrã Heber, Malquiel nicãrã niwã. \q1 \v 18 Ãꞌrãrẽ Jacob Zilpa meꞌrã põꞌrãticʉ niwĩ. Põꞌrãti, pãrãmerãticʉ niwĩ. Co Zilpa Labán macõ Leare daꞌracoꞌtedutigʉ oꞌonoꞌco nico niwõ. Co meꞌrã Jacob dieciseis põꞌrãti, pãrãmerãticʉ niwĩ. \q1 \v 19 Jacob Raquel meꞌrã José, Benjamírẽ põꞌrãticʉ niwĩ. \q1 \v 20 José Asenat meꞌrã Manasés, Efraĩ́rẽ põꞌrãticʉ niwĩ. Na pʉarã Egiptopʉ bajuacãrã niwã. Co Asenat paꞌi Potifera, On wãmetiri macãcjʉ̃ macõ nico niwõ. \q1 \v 21 Benjamí põꞌrã Bela, Bequer, Asbel, Gera, Naamán, Ehi, Ros, Mupim, Hupim, Ard nicãrã niwã. \p \v 22 Ãꞌrã Jacob, Raquel pãrãmerã nituriarã catorce nicãrã niwã. \q1 \v 23 Beꞌrore Dan macʉ̃ Husim niꞌcʉ̃ta nicʉ niwĩ. \q1 \v 24 Neftalí põꞌrã Jahzeel, Guni, Jezer, Silem nicãrã niwã. \p \v 25 Ãꞌrãrẽ Jacob Bilha meꞌrã põꞌrãticʉ niwĩ. Co Labán macõ Raquere daꞌracoꞌtedutigʉ oꞌonoꞌco nico niwõ. Nipeꞌtirã cʉ̃ põꞌrã, pãrãmerã siete nicãrã niwã. \p \v 26 Tojo weerã Egiptopʉre waꞌarã, Jacob põꞌrã, cʉ̃ pãrãmerã waro sesenta y seis nicãrã niwã. Na põꞌrã nʉmosãnumiarẽ baꞌpaqueonoꞌña marĩrã ticʉrã nicãrã niwã. \v 27 José pʉarã põꞌrãticʉ niwĩ. Na Egiptopʉ bajuacãrã niwã. Tojo weerã Egiptopʉre setenta Jacob acawererã nicãrã niwã.\x + \xo 46.27 \xt Ex 1.5\x* \p \v 28 Jacob cʉ̃ macʉ̃ Judáre José tiropʉ oꞌómʉꞌtãcʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ oꞌógʉ, Joseré “Yʉꞌʉre Gosẽ́pʉ põtẽrĩgʉ̃ aꞌtiato”, ni queti oꞌócʉ niwĩ. Tojo weerã na Gosén etacã, \v 29 José cʉ̃ yawʉ tũrũpjʉre apoduti, topʉ cʉ̃ pacʉre põtẽrĩgʉ̃ waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃rẽ bocaeja, paabʉꞌa, yoacã uticʉ niwĩ. \p \v 30 Jacob cʉ̃ macʉ̃ Joseré aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ basuta mʉꞌʉrẽ ĩꞌaꞌa. Mʉꞌʉ catiꞌi yujupʉ. Tojo weegʉ yʉꞌʉ niꞌcãrõacãma añurõ wẽrĩmasĩꞌi, nicʉ niwĩ. \p \v 31 Beꞌro José cʉ̃ maꞌmisʉmʉarẽ, cʉ̃ pacʉ acawererãrẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \fig José cʉ̃ pacʉ Jacore põtẽrĩ, paabʉꞌaꞌque niꞌi|alt="Jacob enbraces Joseph" src="CO00753B.TIF" size="col" loc="46:31" copy="©DCCook" ref="Gn 46.28-31" \fig* \p —Yʉꞌʉ faraṍ tiropʉ waꞌagʉti. “Yʉꞌʉ maꞌmisʉmʉa, yʉꞌʉ pacʉ acawererã, Canaá diꞌtapʉ níꞌcãrã yʉꞌʉ meꞌrã macãrĩ aꞌtirã etatojama”, ni quetiweregʉ waꞌagʉti. \v 32 “Na ovejare, wecʉare coꞌterã nima. Na yarã oveja, wecʉa, nipeꞌtise na cʉosenojõrẽ miitipeꞌocãrã niama,” nigʉ̃ti. \v 33 Tojo weegʉ faraṍ mʉsãrẽ pijio, sẽrĩtiñaꞌcã, “¿Mʉsã ñeꞌenojõrẽ daꞌrati?” nicã, aꞌtiro yʉꞌtiapa. \v 34 “Ʉ̃sã wĩꞌmarã nírãpʉta oveja coꞌtesere daꞌranʉꞌcãwʉ̃. Ʉ̃sã ñecʉ̃sʉmʉa daꞌraꞌcaronojõta tere daꞌradecotiꞌi,” niña. Egiptocjãrã oveja coꞌtesere tʉꞌsatisama. Mʉsã tojo yʉꞌticã, mʉsãrẽ Gosén diꞌtapʉ cũugʉ̃sami, nicʉ niwĩ José. \c 47 \p \v 1 Beꞌro José faraṍ tiropʉ queti miacʉ niwĩ. Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ pacʉ, yʉꞌʉ maꞌmisʉmʉa Canaápʉ níꞌcãrã etatojama. Na Gosén diꞌtapʉ na yarã oveja, wecʉa, na cʉose nipeꞌtise meꞌrã niama. \p \v 2 Faraṍ tiropʉre niꞌcãmocʉrã cʉ̃ maꞌmisʉmʉarẽ bese, miacʉ niwĩ. Narẽ ĩꞌamasĩato nígʉ̃, tojo weecʉ niwĩ. \v 3 Na topʉ etacã, faraṍ cʉ̃ maꞌmisʉmʉarẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ. Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —¿Mʉsã ñeꞌenojõrẽ daꞌrati? \p Na cʉ̃rẽ yʉꞌticãrã niwã: \p —Ʉ̃sã mʉꞌʉ dutise doca nirã́ ovejare coꞌteri masã niꞌi. Ʉ̃sã, ʉ̃sã ñecʉ̃sʉmʉa daꞌrasetiꞌquereta daꞌraꞌa. \v 4 Canaá diꞌtapʉre ʉjʉaboase niyʉꞌrʉapʉ. Ʉ̃sã yarã oveja na baꞌase tá ne marĩapʉ. Te ye buꞌiri aꞌto Egiptopʉ macãrĩ aꞌtirã weeapʉ. Tojo weerã mʉꞌʉrẽ aꞌtere sẽrĩꞌi. Ʉ̃sãrẽ Gosẽ́pʉ diꞌta oꞌoya. Ʉ̃sã topʉ nirãti, nicãrã niwã. \p \v 5 Tere tʉꞌogʉ, faraṍ Joseré nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ maꞌmisʉmʉa, mʉꞌʉ pacʉ mʉꞌʉ tiropʉ macãrĩ aꞌtiapã. \v 6 Mʉꞌʉ aꞌti diꞌta Egiptore dutigʉ niꞌi. Tojo weegʉ Gosén añurĩ diꞌtare narẽ oꞌoya. Na ti diꞌtapʉ niato. Noꞌo mʉꞌʉ maꞌmisʉmʉa na wecʉa coꞌtemeꞌrĩrã nicã, narẽ te coꞌtesere sõrõña. Yarã wecʉa quẽꞌrãrẽ coꞌteato, nicʉ niwĩ. \p \v 7 Beꞌro José cʉ̃ pacʉ Jacore faraṍ tiropʉ miacʉ niwĩ. Tojo weegʉ Jacob faraṍrẽ wiopesase meꞌrã añuduticʉ niwĩ. \v 8 Faraṍ cʉ̃rẽ sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Dicʉse cʉ̃ꞌmarĩ cʉoti mʉꞌʉ? \p \v 9 —Ciento treinta cʉ̃ꞌmarĩ cʉoꞌo. Yʉꞌʉ noꞌo nirṍ waꞌamʉjã, sijabaqueꞌatise cʉ̃ꞌmarĩrẽ piꞌetise meꞌrã nisetiwʉ. Tojo weemigʉ̃, yʉꞌʉ ñecʉ̃sʉmʉa na catiꞌque cʉ̃ꞌmarĩrẽ ẽmʉejatisaꞌa yujupʉ, nicʉ niwĩ Jacob. \p \v 10 Tuꞌajanʉꞌcõ, Jacob faraṍrẽ “Õꞌacʉ̃ mʉꞌʉrẽ añurõ weeato” ni, weꞌriti waꞌa waꞌacʉ niwĩ. \p \v 11 José narẽ Egipto cjase diꞌta añusere oꞌocʉ niwĩ. Faraṍ dutiꞌcaronojõta weecʉ niwĩ. Tojo weerã cʉ̃ pacʉ, cʉ̃ maꞌmisʉmʉa Ramsés wãmetiropʉ diꞌta oꞌo, cũucʉ niwĩ. \v 12 José cʉ̃ pacʉre, cʉ̃ maꞌmisʉmʉarẽ, cʉ̃ acabijire, nipeꞌtirã cʉ̃ acawererãrẽ baꞌasere oꞌonuꞌcũcãꞌcʉ niwĩ. Nipeꞌtirã na põꞌrã baꞌatjo ejatuaro oꞌocʉ niwĩ. \s1 José baꞌase marĩse cʉ̃ꞌmarĩrẽ dutiꞌque niꞌi \p \v 13 Egiptopʉre, tojo nicã Canaápʉre ne baꞌase marĩcaro niwʉ̃. Ʉjʉaboase siapeꞌe meꞌrã nemorõ waꞌacaro niwʉ̃. Tojo weerã masã wẽrĩse pʉꞌto nicãrã niwã. \v 14 Tere ĩꞌagʉ̃, José aꞌtiro weecʉ niwĩ. Nipeꞌtirã Egiptocjãrã, Canaácjãrã trigo wapare na wapayeꞌquere ñeꞌe, faraṍ ya wiꞌipʉ nʉrõcʉ niwĩ. \v 15 Beꞌro nipeꞌtirã Egiptocjãrã, tojo nicã Canaá diꞌtacjãrã niyeru peꞌticã ĩꞌarã, José tiropʉ waꞌa, aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Ʉ̃sã baꞌase duurã, niyeru peꞌtiqueꞌa waꞌapʉ. Ʉ̃sãrẽ baꞌase oꞌoya. Mʉꞌʉ oꞌoticã, mʉꞌʉ ĩꞌorõta wẽrĩrãsaꞌa, nicãrã niwã. \p \v 16 Na tojo nicã, José narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Mʉsã niyeru moorã, mʉsã yarã waꞌicʉrãrẽ miitia. Na meꞌrã mʉsãrẽ trigore dʉcayugʉsaꞌa. \p \v 17 Tojo weerã Egiptocjãrã na yarã cabayua, oveja, wecʉa, noꞌo na waꞌicʉrã cʉorãnojõrẽ trigo dʉcayurãtirã miacãrã niwã. Aꞌtiro wéérã ti cʉ̃ꞌmarẽ na waꞌicʉrã meꞌrã baꞌase dʉcayurã, baꞌase cʉocãrã niwã. \v 18 Ape cʉ̃ꞌma José tiropʉ aꞌticãrã niwã tja. Aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Wiogʉ, mʉꞌʉrẽ diacjʉ̃ta wererãti. Ʉ̃sã niyeru mooꞌo majã. Tojo weerã ʉ̃sã yarã waꞌicʉrã, ʉ̃sã cʉoꞌcãrã mʉsã yarã nima. Ʉ̃sã tojaqueꞌa waꞌasaꞌa majã. Tojo weerã ʉ̃sã upʉ, ʉ̃sã ye diꞌta diaꞌcʉ̃ mʉꞌʉrẽ wiamasĩꞌi. \v 19 Mejõ waro mʉꞌʉ ĩꞌorõpʉ wẽrĩbosaꞌa. Mʉꞌʉ ʉ̃sãrẽ, ʉ̃sã ye diꞌtare duuya. Te wapare trigore dʉcayuya. Tojo weerã ʉ̃sã, tojo nicã ʉ̃sã ye diꞌta meꞌrã faraṍ dutise doca nirãsaꞌa. Mejõ ʉ̃sãrẽ otese capere oꞌoya. Te diꞌtare daꞌra, ote baꞌarãsaꞌa. Tojo weerã ʉ̃sã catirãsaꞌa. Tojo nicã, ʉ̃sã ye diꞌta apeyenojõ otese marĩrĩ diꞌta nisome. \p \v 20 Aꞌtiro wee José nipeꞌtise diꞌtare duu, wiogʉ faraṍpʉre wiacʉ niwĩ. Egiptocjãrã ʉjʉaboayurã, nipeꞌtise na ye diꞌtare duacãrã niwã. Tojo weero na diꞌta duaꞌque faraṍ ye diꞌta tojacaro niwʉ̃. \v 21 Te meꞌrã nipeꞌtirã Egiptocjãrã faraṍrẽ daꞌracoꞌteri masã tojacãrã niwã. \v 22 Paꞌia ye diꞌta diaꞌcʉ̃rẽ José duuticʉ niwĩ. Narẽ faraṍ queoro na baꞌaro ejatuaro oꞌocʉ niwĩ. Tojo weerã te diꞌtare duaticãrã niwã. \p \v 23 Beꞌro José masãrẽ nicʉ niwĩ: \p —Niꞌcãrõacã meꞌrã mʉsã, tojo nicã mʉsã ye diꞌta faraṍ ye tojaꞌa. Yʉꞌʉ cʉ̃ ye niatjere duubosapʉ. Mʉsã oteatje cape aꞌte niꞌi. Te meꞌrã mʉsã nimiꞌque diꞌtare oterã waꞌaya. \v 24 Mʉsã ote dʉcatisere niꞌcãmocʉse mesãrĩ seeneocũu, faraṍrẽ niꞌcã mesã cjase trigore oꞌoya. Apeye baꞌparitise mesãrĩ cjase, mʉsã oteatje cape, mʉsã põꞌrã meꞌrã baꞌatje, nipeꞌtirã mʉsã meꞌrã nirã́ na baꞌatje nirõsaꞌa, nicʉ niwĩ. \p \v 25 Tere tʉꞌorã, na cʉ̃rẽ yʉꞌticãrã niwã: \p —Mʉꞌʉ ʉ̃sãrẽ yʉꞌrʉweticã weeapʉ. Mʉꞌʉ ʉ̃sãrẽ añubutiaro weeꞌe. Tojo weerã ʉ̃sã faraṍrẽ daꞌracoꞌteri masã tojarã́saꞌa, nicãrã niwã. \p \v 26 José aꞌtiro dutise cũucʉ niwĩ. Te dutise aꞌtiro nicaro niwʉ̃: “Mʉsã oteꞌque dʉca niꞌcãmocʉse mesãrĩ mʉsã seeꞌque niꞌcã mesã faraṍ ye nirõsaꞌa”, nicaro niwʉ̃. Aꞌte dutise cũuꞌque nidecotisaꞌa yujupʉ. Paꞌia ye diꞌta pũrĩcã faraṍ ye diꞌta mejẽta nicaro niwʉ̃. \s1 Jacob cʉ̃ macʉ̃ Joseré “Aꞌtiro weeya” ni weretʉoꞌque niꞌi \p \v 27 Beꞌro Israe curuacjãrã Egipto diꞌtapʉ macãrĩ niseticãrã niwã. Gosén wãmetiropʉ diꞌta ñeꞌe, tojacãrã niwã. Topʉre pãjãrã waro masãputicãrã niwã. \v 28 Jacob to Gosẽ́pʉre diecisiete cʉ̃ꞌmarĩ nicʉ niwĩ. Nipeꞌtise cʉ̃ catise cʉ̃ꞌmarĩ ciento cuarenta y siete cʉ̃ꞌmarĩ nicaro niwʉ̃. \v 29 Beꞌro Jacob wẽrĩgʉ̃tigʉ, cʉ̃ macʉ̃ Joseré pijidutigʉ oꞌócʉ niwĩ. Cʉ̃ tiro etacã ĩꞌagʉ̃, cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Macʉ̃, diacjʉ̃ta yʉꞌʉre maꞌígʉ̃, aꞌtiro weeya. Mʉꞌʉ ya omocãrẽ ya ʉsó docapʉ cũuña. Diacjʉ̃, mʉꞌʉ pajañaꞌse meꞌrã yʉꞌʉ “Aꞌtiro weeya” nisere “Jaʉ, tojota weegʉti”, niña. Yʉꞌʉre aꞌto Egiptopʉre yaaticãꞌña. \v 30 Yʉꞌʉ wẽ́rĩ́ca beꞌro yʉꞌʉ ñecʉ̃sʉmʉa masãperi nirõpʉ yʉꞌʉre yaagʉ waꞌaya. Topʉ na tiropʉ soogʉ waꞌagʉsaꞌa. \p —Pacʉ, mʉꞌʉ nírõnojõta weegʉti, nicʉ niwĩ José. \p \v 31 —“Õꞌacʉ̃ wãme meꞌrã diacjʉ̃ta tojo weegʉti” niña, ninemocʉ niwĩ cʉ̃ macʉ̃rẽ. \p Tere tʉꞌogʉ, José nicʉ niwĩ: \p —Jaʉ, Õꞌacʉ̃ wãme meꞌrã tojota weegʉti. \p Cʉ̃ tojo níca beꞌro Jacob Õꞌacʉ̃rẽ ẽjõpeogʉ, cʉ̃ cũñarõ yapapʉ ejaqueꞌacʉ niwĩ. \c 48 \s1 Jacob Efraĩ́, Manasére Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩbosaꞌque niꞌi \p \v 1 Cãꞌrõ yʉꞌrʉ́ca beꞌro José macãpʉ nigʉ̃rẽ “Mʉꞌʉ pacʉ dutitigʉ weeami”, nicãrã niwã. Tere tʉꞌogʉ, Gosẽ́pʉ nigʉ̃rẽ ĩꞌagʉ̃ waꞌacʉ niwĩ. Cʉ̃ põꞌrã pʉarãrẽ Manasés, Efraĩ́rẽ miacʉ niwĩ. \v 2 Jacob cʉ̃ macʉ̃ “Etapʉ” nise quetire tʉꞌogʉ, wãcũtutua, cʉ̃ cũñarõpʉ níꞌcʉ wãꞌcãnujãcʉ niwĩ. \v 3 Jacob cʉ̃ macʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Õꞌacʉ̃ tutuayʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃ Canaá diꞌta Luz wãmetiri macãpʉ bajua, yʉꞌʉre “Añurõ waꞌato”, ni ucũwĩ. \v 4 Aꞌtiro niwĩ: “Mʉꞌʉrẽ pãjãrã põꞌrãticã weegʉti. Mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarã peje curaricjãrã nirãsama. Tojo nicã, aꞌti diꞌtare narẽ oꞌogʉti. Na ye diꞌta ninuꞌcũrõsaꞌa”, niwĩ Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre, nicʉ niwĩ Joseré. \v 5 Beꞌro Jacob aꞌtiro ninemocʉ niwĩ: “Mʉꞌʉ põꞌrã Efraĩ́, Manasés aꞌti diꞌta Egiptopʉ bajuacãrã niwã. Yʉꞌʉ mʉꞌʉ tiro macãrĩ aꞌtiatji dʉporo bajuatojacãrã niwã. Yʉꞌʉ põꞌrã weronojõ nirãsama. Na quẽꞌrã Rubén, Simeó nírõnojõta yarã nirãsama. \v 6 Na beꞌro bajuasiruturã mʉꞌʉ põꞌrã nirãsama. Na Efraĩ́, Manasés acabijirã niyurã, na diꞌta ñeꞌeatje na maꞌmisʉmʉa meꞌrãta ñeꞌesiruturãsama. \v 7 Yʉꞌʉ Padan-arãpʉ níꞌcʉ dajanʉꞌcãrĩ cura Canaá diꞌtapʉ mʉꞌʉ paco Raquel wẽrĩa waꞌawõ. Ʉ̃sã Efrata wãmetiro etati dʉporoacã tojo waꞌawõ. Tojo weegʉ maꞌa Efrata sumutopʉ core yaawʉ. Niꞌcãrõacãma to Belẽ́ wãmetiꞌi majã”, nicʉ niwĩ. \p \v 8 Beꞌro Jacob José põꞌrãrẽ ĩꞌaboca, sẽrĩtiñaꞌcʉ niwĩ: \p —¿Ãꞌrã waro noanojõ niti? \p \v 9 José cʉ̃rẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ põꞌrã nima. Ãꞌrãrẽ Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉ aꞌto Egiptopʉ nicã oꞌowĩ, nicʉ niwĩ. \p Tere tʉꞌogʉ, cʉ̃ pacʉ cʉ̃rẽ nicʉ niwĩ: \p —Narẽ yʉꞌʉ tiroacãpʉ miitia. Õꞌacʉ̃rẽ narẽ sẽrĩbosagʉtigʉ weeꞌe, nicʉ niwĩ. \p \v 10 Jacob bʉcʉ waro nicʉ niwĩ. Tojo weegʉ añurõ caperi ĩꞌaejaticʉ niwĩ. José cʉ̃ põꞌrãrẽ cʉ̃ pacʉ tiroacãpʉ miiejacã, narẽ põtẽrĩ, miꞌmi, paabʉꞌacʉ niwĩ. \v 11 Beꞌro Joseré nicʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉrẽ apaturi ĩꞌagʉ̃saꞌa, nitiasʉ. Tojo nimicã, Õꞌacʉ̃ yʉꞌʉre mʉꞌʉ põꞌrã quẽꞌrãrẽ ĩꞌadutigʉ cũuapĩ. \p \v 12 José cʉ̃ põꞌrãrẽ cʉ̃ pacʉ ʉsópʉ dujiꞌcãrãrẽ miinʉꞌcõ, paamuꞌrĩqueꞌacʉ niwĩ. \v 13 Beꞌro na pʉarãrẽ na omocãrĩpʉ ñeꞌe, Jacob tiro weje ejanʉꞌcõcʉ niwĩ. Efraĩ́rẽ cũpe peꞌe, Manasére diacjʉ̃ peꞌe nʉꞌcõcʉ nimiwĩ. \v 14 Cʉ̃ tojo weemicã, Jacob cʉ̃ ye omocãrĩrẽ sĩ́oo, mii dʉcayuquejocãꞌcʉ niwĩ. Tojo weegʉ Efraĩ́ ya dʉpoa buꞌipʉ diacjʉ̃camocãrẽ ñapeocʉ niwĩ. Cʉ̃ peꞌe dʉꞌsagʉpʉ nicʉ nimiwĩ. Cũpecamocã peꞌere Manasés ya dʉpoa buꞌipʉ ñapeocʉ niwĩ. Cʉ̃ peꞌe masã maꞌmi nicʉ nimiwĩ. \p \v 15 Narẽ “Añurõ waꞌato” ni, Õꞌacʉ̃rẽ aꞌtiro ni sẽrĩbosacʉ niwĩ: \q1 “Õꞌacʉ̃, yʉꞌʉ ñecʉ̃ Abrahã, yʉꞌʉ pacʉ Isaa mʉꞌʉ dutisere yʉꞌticãrã niwã. \q1 Õꞌacʉ̃, yʉꞌʉ bajuáca nʉmʉ meꞌrã yʉꞌʉre coꞌtenʉꞌcã, aꞌtiro nicãpʉ quẽꞌrãrẽ coꞌtenuꞌcũcãꞌa. \q1 \v 16 Mʉꞌʉrẽ werecoꞌtegʉ yʉꞌʉre ñaꞌarõ waꞌaboꞌquere yʉꞌrʉweticã weeꞌcʉ ãꞌrãrẽ añurõ waꞌacã weeato. \q1 Mʉꞌʉ ãꞌrã yʉꞌʉ pãrãmerãrẽ beꞌropʉre na meꞌrã yʉꞌʉ wãmerẽ, yʉꞌʉ ñecʉ̃ Abrahã wãmerẽ, yʉꞌʉ pacʉ Isaa wãmerẽ wãcũcã weeya. \q1 Ʉ̃sãrẽ acobojoticãꞌto. \q1 Na pãjãrã põꞌrãti masãputiato. \q1 Aꞌti diꞌtapʉre pãjãrã waro niyʉꞌrʉoquejocãꞌto”, ni sẽrĩbosacʉ niwĩ. \p \v 17 José cʉ̃ pacʉre Efraĩ́ ya dʉpoapʉre diacjʉ̃camocã meꞌrã ñapeocã ĩꞌagʉ̃, tʉꞌsaticʉ niwĩ. Tojo weegʉ Manasés ya dʉpoa peꞌere diacjʉ̃camocãrẽ ñapeodutigʉ, cʉ̃ pacʉ ya omocãrẽ miicʉ nimiwĩ. \v 18 Aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Pacʉ, tojo niweꞌe. Ãꞌrĩ peꞌe masã maꞌmi nimi. Tojo weegʉ diacjʉ̃camocãrẽ cʉ̃ dʉpoapʉre ñapeoya. \p \v 19 Cʉ̃ pacʉ peꞌe, “Macʉ̃, tere masĩꞌi. Masã maꞌmi quẽꞌrã pãjãrã pãrãmerãtigʉsami. Beꞌro niꞌcã diꞌta pajiri diꞌtajo sãjãrã́sama. Tojo nimicã, cʉ̃ acabiji peꞌe cʉ̃ yʉꞌrʉoro niyʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃sami. Cʉ̃ pãrãmerã nituriarã pũrĩcã pãjãrã waro masãputirãsama. Masãputi, peje curaricjãrã nirãsama”, nicʉ niwĩ Jacob. \p \v 20 Ti nʉmʉrẽta Jacob narẽ Õꞌacʉ̃rẽ añurõ weedutigʉ, aꞌtiro sẽrĩbosacʉ niwĩ: \p —Israe curuacjãrã mʉsã pʉarã ye wãme meꞌrã ãpẽrãrẽ añurõ waꞌadutirã, Õꞌacʉ̃rẽ aꞌtiro nirãsama: “Õꞌacʉ̃ Efraĩ́rẽ, Manasére añurõ weeꞌcaronojõta mʉsã quẽꞌrãrẽ ‘Añurõ weeato’, nirãsama”, nicʉ niwĩ. \p Aꞌtiro wéégʉ, Jacob Efraĩ́rẽ, Manasés yʉꞌrʉoro cʉ̃ buꞌipʉ tojacã weecʉ niwĩ. \p \v 21 Cʉ̃ Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩbosáca beꞌro Joseré nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ wẽrĩgʉ̃tigʉ weesaꞌa. Õꞌacʉ̃ mʉsã meꞌrã ninuꞌcũgʉ̃sami. Mʉsãrẽ, mʉsã ñecʉ̃sʉmʉa níꞌque diꞌtapʉ macãrĩ dajanʉꞌcãcã weegʉsami. \v 22 Mʉꞌʉrẽ, ãpẽrã mʉꞌʉ maꞌmisʉmʉa yʉꞌrʉoro oꞌoyʉꞌrʉnʉꞌcãꞌa. Mʉꞌʉrẽ Siquem, yʉꞌʉ amorreo masã meꞌrã aꞌmewẽjẽ wapataꞌaca diꞌtare mʉꞌʉrẽ oꞌogʉti, nicʉ niwĩ Jacob. \c 49 \s1 Jacob cʉ̃ põꞌrãrẽ weretʉoꞌque niꞌi \p \v 1 Jacob nipeꞌtirã cʉ̃ põꞌrãrẽ pijio, aꞌtiro nicʉ niwĩ: “Yʉꞌʉ tirocureacã aꞌtia. Mʉsãrẽ beꞌropʉ waꞌatjere weregʉti weeꞌe: \q1 \v 2 ”Nipeꞌtirã yʉꞌʉ põꞌrã tʉꞌorã aꞌtia. \q1 Mʉsã pacʉ ucũsere tʉꞌoya. \q1 \v 3 Mʉꞌʉ, Rubén, yʉꞌʉ põꞌrãtimʉꞌtãꞌcʉ niꞌi. \q1 Yʉꞌʉ tutuase mʉꞌʉ meꞌrã dʉꞌpocã́tiwʉ. \q1 Mʉꞌʉ acabijirã yʉꞌrʉoro añurõ wãcũnoꞌcʉ niꞌi. \q1 Tojo nicã, ãpẽrã yʉꞌrʉoro tutuase cʉoyʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃ niꞌi. \q1 \v 4 Tojo nimigʉ̃, nipeꞌtirã mʉꞌʉ acabijirã buꞌipʉ nisome majã. \q1 Maa cãꞌmotaꞌaꞌcã, aco muꞌmu oꞌmayʉꞌrʉbʉroro weronojõ niꞌi. \q1 Yʉꞌʉre daꞌracoꞌtego meꞌrã aꞌmetãrãcʉ niwʉ̃. \q1 Yʉꞌʉ cãrĩpesarore ñaꞌabutiaro weecʉ niwʉ̃. \q1 Bopoyoro weecʉ niwʉ̃. \q1 \v 5 Simeó, Leví, mʉsã niꞌcõ põꞌrã niyurã, niꞌcãrõnojõ ñaꞌarõ weesetiꞌi. \q1 Mʉsã wãmo meꞌrã cumucapijarã niꞌi. \q1 \v 6 Mʉsã nerẽ, aꞌmerĩ ucũrĩ curare mʉsã meꞌrã ne nisĩꞌrĩtisaꞌa. \q1 Mʉsã uayʉꞌrʉrã, pãjãrã masãrẽ wẽjẽwʉ̃. \q1 Noꞌo ʉaro weemaꞌarã, wecʉa ye dʉꞌpocãrĩ ʉꞌtacũuse wadarire dʉtesurewʉ. \q1 \v 7 Mʉsã uayʉꞌrʉꞌque wapa ñaꞌarõ waꞌarosaꞌa. \q1 Te buꞌiri mʉsã pãrãmerã Israe diꞌtapʉre ape curuacjãrã waꞌteropʉ mʉsãrẽ waꞌastecã weegʉti. \q1 Mʉsã ye curari meꞌrã nisome majã. \q1 \v 8 Judá, mʉꞌʉma mʉꞌʉ maꞌmisʉmʉa, mʉꞌʉ acabijirã mʉꞌʉrẽ añurõ ucũ, ẽjõpeorãsama. \q1 Mʉꞌʉrẽ ĩꞌatuꞌtirãrẽ docaqueꞌacã weegʉsaꞌa. \q1 Mʉꞌʉ maꞌmisʉmʉa, mʉꞌʉ acabijirã mʉꞌʉrẽ ẽjõpeorã paamuꞌrĩqueꞌarãsama. \q1 \v 9 Judá, mʉꞌʉ yʉꞌʉ macʉ̃, mʉꞌʉ niꞌcʉ̃ yai uamʉ macʉ̃ weronojõ niꞌi. \q1 Waꞌicʉre ñeꞌebaꞌaꞌcʉ pajigʉ yaijo weronojõ paamuꞌrĩqueꞌa, ejaqueꞌamʉjãꞌa. \q1 Ne niꞌcʉ̃ mʉꞌʉrẽ caribomasĩtisami. \q1 Mʉꞌʉ ĩꞌoduagʉ tutuayʉꞌrʉagʉ niꞌi. \q1 \v 10 Judá, mʉꞌʉ dutisere ne niꞌcʉ̃ mʉꞌʉrẽ ẽꞌmasome. \q1 Téé nipeꞌtirocjãrãrẽ dutiacjʉ aꞌticãpʉ ninuꞌcũgʉ̃saꞌa. \q1 Mʉꞌʉrẽ nipeꞌtise macãrĩcjãrã yʉꞌtirãsama. \q1 \v 11 Judá cʉ̃ yagʉ burrore ʉꞌsedapʉ dʉꞌtenʉꞌcõgʉ̃sami. \q1 Cʉ̃ macʉ̃ quẽꞌrã añurĩ dapʉre dʉꞌtenʉꞌcõgʉ̃sami. \q1 Tojo weegʉ cʉ̃ ye suꞌtire vino ʉꞌsedʉcaco meꞌrã coewéégʉ weronojõ weegʉsami. \q1 Te dari peje pĩꞌrĩ dʉcaticã ĩꞌarã, tojo weerãsama. \q1 \v 12 Judá caperi ʉꞌsedʉcaco nemorõ ñise niꞌi. \q1 Cʉ̃ upicari õpẽco nemorõ butiꞌi. \q1 Cʉ̃ pãrãmerã nituriarã na otese, na ecarã nipeꞌtise añurõ waꞌarosaꞌa, nígʉ̃, tojo nicʉ niwĩ. \q1 \v 13 Zabulṍ, mʉꞌʉ dia pajiri maa sumutopʉ nigʉ̃saꞌa. \q1 Topʉre pacase yucʉsʉpawʉ paꞌaejase petari nirõsaꞌa. \q1 Téé Sidṍ macãpʉ mʉꞌʉ ye nitʉorosaꞌa. \q1 \v 14 Isacar, mʉꞌʉ burro tutuagʉ pʉa ajuro oꞌmase ajuri waꞌteropʉ soocũñagʉ̃ weronojõ niꞌi. \q1 \v 15 Mʉꞌʉ ya diꞌta añurõ ejerisãjã soori diꞌta nicã ĩꞌagʉ̃, añurõ tʉꞌsase meꞌrã ãpẽrãrẽ daꞌracoꞌte nigʉ̃saꞌa. \q1 Tojo nicã, ti diꞌta añurĩ diꞌta nicã ĩꞌagʉ̃, tojo weegʉsaꞌa. \q1 \v 16 Dan, mʉꞌʉ pũrĩcã mʉꞌʉ yarã masãrẽ dutigʉsaꞌa. \q1 Niꞌcã curua Israe curuacjãrãrẽ dutigʉsaꞌa. \q1 \v 17 Dan, mʉꞌʉ niꞌcʉ̃ aña maꞌa sumutopʉ cũñagʉ̃ weronojõ mʉꞌʉrẽ ĩꞌatuꞌtirãrẽ uicã weegʉsaꞌa. \q1 Cabayu buꞌipʉ pesagʉre bʉrʉdijadutigʉ, cʉ̃ dʉꞌpodiapʉ cũꞌrĩgʉ̃ weronojõ weegʉsaꞌa. \q1 \v 18 Õꞌacʉ̃, yʉꞌʉre wiosere yʉꞌrʉoya, nicʉ niwĩ Jacob. \q1 Beꞌro cʉ̃ põꞌrãrẽ nicʉ niwĩ tja: \q1 \v 19 Gad, yajari masã mʉꞌʉ tiropʉ sãjã́árãsama. \q1 Beꞌro mʉꞌʉ peꞌe narẽ wẽjẽ sirutugʉsaꞌa. \q1 \v 20 Aser, peje waro baꞌase cʉogʉsami. \q1 Tojo weegʉ wiorã baꞌasenojõrẽ ãpẽrãrẽ ecagʉsami. \q1 \v 21 Neftalí, niꞌcõ ñama añurã põꞌrãti, ne cãꞌmotaꞌaro marĩrõ sijago weronojõ nimi. \q1 \v 22 José, niꞌcã da ʉꞌseda aco wijari pe tiropʉ pĩꞌrĩ, peje dʉcati, te dʉpʉri añurõ pĩꞌrĩ, te tʉꞌrʉripʉ páápejaro weronojõ nimi. \q1 \v 23 Cʉ̃rẽ ĩꞌatuꞌtirã bʉemʉjã, caribonuꞌcũcãꞌma. \q1 \v 24 Jacob wiogʉ Õꞌacʉ̃ tutuayʉꞌrʉgʉ weetamuse meꞌrã José peꞌe omocãrĩ tutuagʉ niyugʉ, cʉ̃ bʉecatjẽrẽ añurõ tuatu, cʉonuꞌcũgʉ̃ weronojõ nimi. \q1 Õꞌacʉ̃ta ovejare coꞌtegʉ weronojõ Israe curuacjãrãrẽ coꞌteato. \q1 \v 25 Mʉꞌʉ pacʉ Jacob ẽjõpeogʉ Õꞌacʉ̃ mʉꞌʉrẽ weetamuato. \q1 Õꞌacʉ̃ tutuayʉꞌrʉnʉꞌcãgʉ̃, nipeꞌtise mʉꞌʉrẽ añurõ waꞌacã weeato. \q1 Nipeꞌtise añuse ʉꞌmʉse cjase meꞌrã mʉꞌʉrẽ añurõ waꞌacã weeato. \q1 Tojo nicã nipeꞌtise aco ʉ̃ꞌcʉ̃arõpʉ nise meꞌrã tojo weeato. \q1 Mʉꞌʉ pãrãmerã nituriarã pãjãrã masãputicã weeato. \q1 Tojo nicã, mʉꞌʉ ecarã quẽꞌrã mejãrõta pãjãrã masãputiato. \q1 \v 26 Yʉꞌʉ ñecʉ̃sʉmʉa yʉꞌʉre sẽrĩbosaꞌque nemorõ mʉꞌʉrẽ añurõ sẽrĩbosaꞌa. \q1 Te mʉꞌʉrẽ sẽrĩbosase añuyʉꞌrʉnʉꞌcãꞌa. \q1 Téé ʉ̃rʉ̃pagʉ peꞌticãpʉ mʉꞌʉrẽ sẽrĩbosaꞌque nitʉorosaꞌa. \q1 Mʉꞌʉ, mʉꞌʉ maꞌmisʉmʉa waꞌterore Õꞌacʉ̃ besenoꞌcʉ niꞌi. \q1 Nipeꞌtise aꞌte ‘Añurõ waꞌato’ ni sẽrĩbosaꞌque mʉꞌʉpʉre ninuꞌcũcãꞌrõsaꞌa. \q1 \v 27 Benjamí niꞌcʉ̃ yai uagʉ weronojõ nimi. \q1 Ñamiñaꞌcũrõrẽ waꞌicʉre ñeꞌebaꞌaꞌcʉ weronojõ nimi. \q1 Ñamicaꞌa peꞌere cʉ̃ baꞌadʉꞌaꞌque diꞌire ãpẽrãrẽ dʉcawaagʉ weronojõ nimi”, nicʉ niwĩ Jacob. \p \v 28 Náta nima doce curaricjãrã Jacob põꞌrã nituriarã. Tere Jacob cʉ̃ põꞌrãrẽ nanʉcʉ̃rẽ añurõ waꞌato nígʉ̃, Õꞌacʉ̃rẽ sẽrĩbosacʉ niwĩ. \s1 Jacob cʉ̃ wẽrĩꞌque niꞌi \p \v 29 Niꞌcã nʉmʉ Jacob cʉ̃ põꞌrãrẽ “Yʉꞌʉ wẽ́rĩ́ca beꞌro aꞌtiro weeapa” ni, dutise cũucʉ niwĩ. “Yʉꞌʉ wẽrĩatjo cãꞌrõ dʉꞌsaꞌa. Yʉꞌʉ wẽ́rĩ́ca beꞌro yʉꞌʉ ñecʉ̃sʉmʉarẽ yááca tutipʉta sĩosõrõcũuapa. Ti tuti Efrṍ hitita masʉ̃ ya diꞌtapʉ nisaꞌa. \v 30 Canaá diꞌtapʉ ti tuti Macpela wãmetiropʉ nisaꞌa. To Mamre wãmetiro diacjʉ̃pʉ tojasaꞌa. Abrahã ti tutire, ti diꞌta meꞌrãta Efrṍrẽ duucãꞌcʉ niwĩ. Tojo weero ti tuti nipeꞌtirã Abrahã acawererã nituriarãrẽ yaatji tuti nicaro niwʉ̃. \v 31 Topʉ Abrahãrẽ, cʉ̃ nʉmo Sarare yaarã sĩosõrõcũuocãrã niwã. Tojo nicã topʉta Isaare, cʉ̃ nʉmo Rebecare yaacãrã niwã. Yʉꞌʉ quẽꞌrã yʉꞌʉ nʉmo Leare topʉta yaawʉ. \v 32 Ti diꞌta, ti tuti hitita masãrẽ duunoꞌcaro niwʉ̃”, nicʉ niwĩ. \p \v 33 Jacob cʉ̃ põꞌrãrẽ aꞌtere wéréca beꞌro apaturi ejapeja, wẽrĩa waꞌacʉ niwĩ. \c 50 \nb \v 1 Cʉ̃ pacʉ wẽrĩcã ĩꞌagʉ̃, José cʉ̃ pacʉ ya upʉre paamuꞌrĩpeja, utigʉta, miꞌmicʉ niwĩ. \v 2 Beꞌro acoyeri masã cʉ̃ meꞌrã daꞌrarãrẽ cʉ̃ pacʉ Jacob ya upʉre boaticãꞌto nígʉ̃, ʉꞌse, tojo nicã boatisecore waꞌreduticʉ niwĩ. Na cʉ̃ dutiꞌcaronojõta weecãrã niwã. \v 3 Te tojo weese cuarenta nʉmʉrĩ cjase nicaro niwʉ̃. Egiptocjãrã masã setenta nʉmʉrĩ cʉ̃ wẽrĩꞌquere bʉjaweticãrã niwã. \p \v 4 Ticʉse nʉmʉrĩ yʉꞌrʉ́ca beꞌro José faraṍ ya wiꞌipʉ nirã́ meꞌrã ucũcʉ niwĩ. Narẽ aꞌtiro nicʉ niwĩ: \p —Mʉsã, yʉꞌʉre añurõ ẽjõpeorã, faraṍrẽ aꞌtiro werebosarã waꞌaya: \v 5 “Joseré cʉ̃ pacʉ cʉ̃ wẽrĩatji dʉporo Canaá diꞌtapʉ cʉ̃ masãpe cʉ̃ basu apóca tutipʉre yaadutiapʉ. ‘Õꞌacʉ̃ wãme meꞌrã tojota weegʉti’, nidutiapʉ. Tojo weegʉ José mʉꞌʉrẽ cʉ̃ pacʉre ‘Yaagʉ waꞌato’, nidutiami. ‘Yaatoja, majãmitojatigʉti’, niami”, niña, ni wereoꞌocʉ niwĩ José. \p \v 6 Faraṍ cʉ̃rẽ queti oꞌócʉ niwĩ: \p —Mʉꞌʉ pacʉre yaagʉ waꞌaya. Cʉ̃ weedutiꞌcaronojõta weeya, nicʉ niwĩ. \p \v 7 Beꞌro José cʉ̃ pacʉre yaagʉ waꞌacʉ niwĩ. Nipeꞌtirã wiorã faraṍrẽ daꞌratamurĩ masã Egiptocjãrã Joseré baꞌpatiwãꞌcãcãrã niwã. \v 8 Tojo nicã, cʉ̃ mijĩ acawererã waro, José acawererã, cʉ̃ maꞌmisʉmʉa waꞌacãrã niwã. Gosẽ́pʉma na põꞌrã wĩꞌmarã, tojo nicã na ecarã seꞌsaro tojacãrã niwã. \v 9 Ãpẽrã quẽꞌrã surara cabayua wejese coꞌri meꞌrã, tojo nicã ãpẽrã cabayua meꞌrã Joseré baꞌpatiwãꞌcãcãrã niwã. Tojo weerã masã pãjãrã waro nicãrã niwã. \p \v 10 Na Goren-ha-atad wãmetiro na trigo sʉꞌaweeropʉ etarã, wẽrĩꞌcʉ mijĩrẽ wãcũ, ʉpʉtʉ caricũ, uticãrã niwã. To Jordã́ wãmetiri maa pʉꞌto tojacaro niwʉ̃. Niꞌcã semana José cʉ̃ pacʉ mijĩrẽ wãcũ, bʉjaweticʉ niwĩ. \v 11 Ti diꞌtapʉ nirã́ cananeo masã na tojo weesere ĩꞌarã, aꞌtiro nicãrã niwã: “Egiptocjãrã masã wẽrĩꞌcãrãrẽ yaarã, pajiro bʉjawetise meꞌrã tojo weesama.” Tojo weerã na tojo weeꞌcarore Abel-mizraim pisucãrã niwã. Dia Jordã́ mujĩpũ mʉjãtiro peꞌe tojasaꞌa. \p \v 12 Jacob põꞌrã nipeꞌtise na pacʉ dutiꞌcaronojõta weecãrã niwã. \v 13 Tojo weerã cʉ̃ mijĩrẽ Canaápʉ yaarã waꞌarã miacãrã niwã. Mia, Macpela wãmetiro nirĩ tutipʉ yaacãrã niwã. Ti tutire Abrahã Efrṍ hitita masʉ̃rẽ dúúca tuti nicaro niwʉ̃. Ti tutire Abrahã nipeꞌtirã yʉꞌʉ acawererãrẽ yaatji tuti nirõsaꞌa nígʉ̃, duucʉ niwĩ. Ti diꞌta Mamre wãmetiro diacjʉ̃ peꞌe tojasaꞌa. \v 14 José cʉ̃ pacʉre yááca beꞌro, cʉ̃ maꞌmisʉmʉa, nipeꞌtirã cʉ̃rẽ baꞌpatiꞌcãrã meꞌrã Egiptopʉ majãmitojaacʉ niwĩ. \s1 José cʉ̃ catitʉose nʉmʉrĩ cjase niꞌi \p \v 15 Na pacʉ Jacob wẽ́rĩ́ca beꞌro José maꞌmisʉmʉa aꞌtiro wãcũcãrã niwã: “Apetero weegʉ José marĩ meꞌrã uasami. Marĩrẽ ĩꞌasĩꞌrĩtibosami. Marĩ cʉ̃rẽ ñaꞌarõ weeꞌquere marĩrẽ aꞌmebosami”, ni wãcũcãrã niwã. \v 16 Tojo weerã José maꞌmisʉmʉa ãpẽrã meꞌrã “Marĩ pacʉ wẽrĩatji dʉporo aꞌtiro niwĩ”, ni queti oꞌócãrã niwã Josepʉre. \v 17 “Mʉꞌʉ maꞌmisʉmʉarẽ pajañaꞌcureapa. Na mʉꞌʉrẽ ñaꞌarõ weeꞌquere acobojoya,” niwĩ marĩ pacʉ. “Tojo weegʉ mʉꞌʉ ʉ̃sãrẽ pajañaꞌa, acobojoya. Ʉ̃sã quẽꞌrã mʉꞌʉ pacʉ ẽjõpeoꞌcʉre ẽjõpeorã niꞌi”, ni queti oꞌócãrã niwã. \p Na tojo nicã tʉꞌogʉ, José ʉpʉtʉ uticʉ niwĩ. \v 18 Cʉ̃ utíca beꞌro José maꞌmisʉmʉa cʉ̃ tiropʉ ejacãrã niwã. Cʉ̃rẽ ĩꞌarã, paamuꞌrĩqueꞌa, aꞌtiro nicãrã niwã: \p —Ʉ̃sã aꞌto niꞌi. Mʉꞌʉrẽ daꞌrawãꞌñacoꞌterã sãjãꞌa. \p \v 19 José peꞌe narẽ yʉꞌticʉ niwĩ: \p —Ne uiticãꞌña. Yʉꞌʉ Õꞌacʉ̃ mejẽta niꞌi. \v 20 Mʉsã yʉꞌʉre ñaꞌarõ weesĩꞌrĩcãrã nimiwʉ̃. Õꞌacʉ̃ peꞌe te ñaꞌase waꞌaboꞌquere añurõ waꞌacã weecʉ niwĩ. Tojo weegʉ pãjãrã masãrẽ ʉjʉaboaboꞌcãrãrẽ yʉꞌrʉweticã weecʉ niwĩ. \v 21 Tojo weerã mʉsã uiticãꞌña. Yʉꞌʉ mʉsãrẽ, mʉsã põꞌrãrẽ baꞌase oꞌogʉti. \p José narẽ maꞌise meꞌrã ucũcʉ niwĩ. Tojo weerã ne mejẽcã wãcũnemoticãrã niwã majã. \s1 José cʉ̃ wẽrĩꞌque niꞌi \p \v 22 José nipeꞌtirã cʉ̃ pacʉ acawererã pãjãrã meꞌrã Egiptopʉre niseticʉ niwĩ. Cʉ̃ ciento diez cʉ̃ꞌmarĩ caticʉ niwĩ. \v 23 Tojo weegʉ Efraĩ́ põꞌrã cʉ̃ pãrãmerã nituriarãpʉre ĩꞌacʉ niwĩ. Tojo nicã, Manasés macʉ̃ Maquir põꞌrã bajuacã, cʉ̃ põꞌrã weronojõ tojacãrã niwã. \p \v 24 Beꞌro José cʉ̃ maꞌmisʉmʉarẽ nicʉ niwĩ: \p —Yʉꞌʉ wẽrĩatjo cãꞌrõ dʉꞌsaꞌa. Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ weetamugʉ̃ aꞌtigʉsami. Cʉ̃ Abrahãrẽ, Isaare, Jacore “Canaá diꞌtare oꞌogʉti” níꞌcaronojõta weegʉsami. Aꞌti diꞌtapʉ níꞌcãrãrẽ topʉ miagʉ̃sami. \v 25 Diacjʉ̃ta Õꞌacʉ̃ mʉsãrẽ weetamugʉ̃ aꞌtigʉsami. Tojo waꞌacã, ye õꞌarĩ mejãrẽ mʉsã miaña. “Õꞌacʉ̃ wãme meꞌrã tojota weerãti”, niña, nicʉ niwĩ. \p —Jaʉ, Õꞌacʉ̃ wãme meꞌrã mʉꞌʉ níꞌcaronojõ weerãti, nicãrã niwã. \p \v 26 José ciento diez cʉ̃ꞌmarĩ cʉogʉ, Egiptopʉ wẽrĩcʉ niwĩ. Cʉ̃ ya upʉre boatiseco meꞌrã waꞌre, masãacaropʉ misãacãrã niwã.