\id MAT - Tunebo NT [tuf] (Colombia) -2011 bd. \h San Mateo \toc1 El santo evangelio según San Mateo \toc2 San Mateo \toc3 Mt \mt2 El santo evangelio según \mt1 San Mateo \c 1 \s1 Los antepasados de Jesucristo \r (Lc 3.23-38) \p \v 1 Jesucristo cohtinán úchinan eyro. Jesucristo eya David chiwa cohná bahjáquinro. David eya Abraham chiwa cohná bahjáquinro. \q1 \v 2 Récaram Abraham sícara Isaac yehnjacro. Isaac sicar Jacob yehnjacro. \q1 Jacob sicar Judá cat ey rabin cat cohnajacro. \q1 \v 3 Judá sicar Tamar ohc cut Fares cat, Zara cat cohnajacro. \q1 Fares sicar Esrom yehnjacro. \q1 Esrom sicar Aram yehnjacro. \q1 \v 4 Aram sicar Aminadab yehnjacro. \q1 Aminadab sicar Naasón yehnjacro. \q1 Naasón sicar Salmón yehnjacro. \q1 \v 5 Salmón sicar Rahab ohc cut Booz yehnjacro. \q1 Booz sicar Rut ohc cut Obed yehnjacro. \q1 Obed sicar Isaí yehnjacro. \q1 \v 6 Isaí sicar David yehnjacro. \q1 David cunyat israelin cara reya yehnjacro. \q1 Acsar Urías yarjác wiya ohc cut David sicar Salomón yehnjacro. \q1 \v 7 Salomón sicar Roboam yehnjacro. \q1 Roboam sicar Abías yehnjacro. \q1 Abías sicar ser ajca Asa yehnjacro. \q1 \v 8 Asa sicar Josafat yehnjacro. \q1 Josafat sicar Joram yehnjacro. \q1 Joram sicar Uzías yehnjacro. \q1 \v 9 Uzías sicar Jotam yehnjacro. \q1 Jotam sicar Acaz yehnjacro. \q1 Acaz sicar Ezequías yehnjacro. \q1 \v 10 Ezequías sicar Manasés yehnjacro. \q1 Manasés sicar Amón yehnjacro. \q1 Amón sicar Josías yehnjacro. \q1 \v 11 Josías sicar Jeconías cat, ey rabin cat cohnajacro. Jeconíasan ey rábinan cohná bécayat israelin cajc istiy ahár béjecro. Babilonia cajc cut ahár béjecro. \q1 \v 12 Etar israelin cajc istiy beyi yahncút cat, \q1 Jeconías sicar Salatiel yehnjacro. \q1 Salatiel sicar Zorobabel yehnjacro. \q1 \v 13 Zorobabel sicar Abiud yehnjacro. \q1 Abiud sícara Eliaquim yehnjacro. \q1 Eliaquim sicar Azor yehnjacro. \q1 \v 14 Azor sicar Sadoc yehnjacro. \q1 Sadoc sicar Aquim yehnjacro. \q1 Aquim sicar Eliud yehnjacro. \q1 \v 15 Eliud sicar Eleazar yehnjacro. \q1 Eleazar sicar Matán yehnjacro. \q1 Matán sicar Jacob yehnjacro. \q1 \v 16 Jacob sicar José yehnjacro. \q1 José eya María acu raro. \q1 María ey ohc cut bin Jesús yehnjacro. \q1 Jesús eya Cristo aw̃uro. Ey ojcor Sirat ayjac wajacro. \p \v 17 Etan Abraham acat cuar David tas bomcarin icar catorce cohnajacro. Eta jaw̃ David acat cuar bucáy bomcarin icar catorce cohnyat israelin cajc istiy ahár béjecro. Etar yahncút cat icar catorce cohnyat Jesucristo yehnjacro. \s1 Nacimiento de Jesucristo \r (Lc 2.1-7) \p \v 18 Jesucristo yehnjác ojcor ehcunro. Ey ab ajcan Maríaro. Récaram Maríat José jor chaquin tew̃ chájaquinro. Eyta cuar ey jor anto cámtiro. Anto buca jor camti cuar eya yir ji rehjecro. Sir Ajcan Cámuran Ey ajc cut yir ji rehjecro. \v 19 Eyta cuar Joseat yehw̃ín binat uw ubot ey ques tew̃ cun bár rehjecro. José yajcata bi yájquinro. Eyta cuar uw ubot ey cahm icar tew̃ cun bár rehjecro. Eyta rehquít, uwat istiti etí ten séhw̃ajacro. \p \v 20 Joseat istiti etí ten séhw̃ayat, Sir cacmán ey quin wijacro. Cámsiris wijacro. Wiquír wajacro: \p —Joseu, David bómcaru, María séhw̃ati yehw̃i. Yehw̃ír behmá úsara bah wiya chaw̃i. Eyat besi yájtiro. Ey ohcuá sar itcháqueyan Sir Ajcan Cámuran Ey chihtá cuitar itchacro. \v 21 Maríay sera sah yehnáyqueyra. Eyta yehnyat ajca “Jesús” chaw̃i. Jesús éyatan uwat Sir tayar yajác ques tecuac cahm síwayqueyra. Eyta bira, ajca “Jesús” chaw̃i, wajacro, Sir cacmát. \p \v 22 Sir chihtá ehcúquibat Cristo bitara yehnátatara úchicri ehcú bahjacro. Ehcú bahjác eyta bahnác caba yajacro. \v 23 Sir chihtá ehcúquibat uchta cuihsú bahjáquinro: \q1 Cahbár uwat questa camti bin ohcuá sar sah yehnáyqueyra. Yehnár sera sah ab ubot yehnáyqueyra. Yehnyat “Emanuel” aw̃átaro, wajacro. \m Ajca “Emanuel” waquíc “Siran is owatro” ojcor waquíncuano. \p \v 24 José cámsiris chinay raújaquin sicor bar ajc wijacro. Ajc wiquír car, Sir cacmát ey quin bitara yajcata wajáctara eyta yajacro. María jor yehw̃jacro. Yehw̃ír usi béjecro. \v 25 Yehw̃íc cuar, ey jor questa camti ítchacro. Sah yehníc ocso cuar buca jotra cámtiro. Etar sah yehnyat, Joseat ajca “Jesús” chájacro. \c 2 \s1 La visita de los magos \p \v 1 Jesús Belén pueblo yehnjacro. Judea cajc cut yehnjacro. Sera ajca Herodes rey cara rehcayat yehnjacro. Eyta yehnyat, werjayín rahsa raquí wihár bin béhjecro. Cuacúr ub chihtá sínjaquin Jerusalén pueblo béhjecro. \v 2 Behquir táyojocro: \p —¿Judío rey chácata ey buwachcuar awan yehnjacan biscanqui? Eya yehnjác chihtá ehcún ac cuacúr uba úbisti rajacro. Ub ey racayat isat itchacro. Eyta istír buwachcuar tamo sehw̃an acu usár rojocro. Eyta cuácayat eya biscántara is quin ehcuwi, wajacro. \fig |src="CN01629b.tif" size="span" copy="© 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="San Mateo 2.2" \fig* \p \v 3 Eyta wacayat, Herodes reyat rahjacro. Eyta rahcuír urá icar tan wan réhtiro. Ehúr wíniro. Jerusalenin bahnaquin cat éytaro. \v 4 Etar Heródesat sacerdótein cat, bachan chihtán siw̃quin cat bahnaquin sécuajacro. Secuar eyin quin wajacro: \p —¿Is Uw Síuquib Sirat Cara Ayin Wajaquin biscán yehnín cuihsú bahjaqui? wajacro. ¿Sir carit cuitar bitara waquí? wajacro. \p \v 5 Eyta wacayat wajacro: \p —Judea cajc cutar Belén pueblo cutar yehnáyqueyra, -wajacro-. Uchicrias Sir chihtá ehcúquibat ey ojcor uchta wajacro: \q1 \v 6 Beléninu, ba Judá cajc cut itro. Judá cárinat ítitan, ba puébloan cuaya batro. Ba pueblo binan cara yehnáyqueyra. Yehnár uwa obir yajcáyqueyra. \m Bachan chihtán síw̃quinat Herodes quin eyta wajacro. \p \v 7 Etar Heródesat werjayín quin istiti táyojocro: “¿Cuacúr ub itchác bita cuanya?” táyojocro. Ay istín ac táyojocro. \v 8 Eyta tayor car eyin Belén cuwín acsar áyjacro. Ayir wajacro: \p —Ba acsar béowi. Buwachcuar yehnjaquey uroy béowi. Ey ityat, as quin sicor ehcwáy raw̃i. Aját cat ey tamo sehw̃ay ben acu eyta ehcwáy raw̃i, wajacro. \p \v 9 Eyinat reyat waquíc rahcuír, acsar béjecro. Eyin bequic cahmor cuacúr ub acsar bijacro. Ub récaji itchác eya eyin cohcarcám bijacro. Bir car buwachcuar yehnjác arar cujacro. \v 10 Eyin ub chihrjác istír car ahnian cuít rehjecro. \v 11 Erar cur usi cur ítitan, buwachcuar im ab jotro. Eyta istír, buwachcuar ey cac cahmar cúscara cuit ítchacro. Ey ojcor ay tew̃jacro. Eyta istír car, tew̃ír car imár ow bejec ey ricuajacro. Ricuár bucachcuar acu oro cat, incenso cat, perfume cat rácara wíjacro. \v 12 Etar eyin sicor Herodes quin beti ac cámsiris cuitar ehcúr síujacro. Eyta cuácayat, istiy ibit aw̃at imár cajc cut cuwín sicor béjecro. \s1 La huída a Egipto \p \v 13 Cajc istiy werjayín be yiror, Sir cacmá José quin wijacro. Cámsiris cut wijacro. Wiquír wajacro: \p —Cui yehnwi. Sah cat ey abá cat béowi. Egipto cajc cut ruhcuay béowi. Aját sicor usár chic ocso tas erar ítuwi. Rey Heródesat buwachcuar ey yauwin úroro. Eyta chihtara in chásarac béowi, wajacro. \p \v 14 Eyta wacayat, José ajc wijacro. Ajc wiquír car buwachcuar cat abá cat chéycara cuitar béjecro. Egipto cajc cut cuwín béjecro. \v 15 Erar cur car Herodes yaric ocso tas ítchacro. Eta jaw̃ Sir chihtá ehcúquibat úchicrias cuihsú bahjác caba yajacro. Uch cuihsú bahjacro: “Aját Egipto cajc cut bin raquín as wacjá chiátaro,” wajacro. \s1 Herodes manda matar a los niños \p \v 16 Josein be yiror Heródesat werjayín istiti bejec ey itchacro. Werjayinát ima cayar yajác itchacro. Eyta istír abáy túrjacro. Etar Belén pueblo cutar cat, cajc intac bin cat sera sasá bahnaquin tiw̃ áyjacro. Bara bucáy cuti eyin bahnác tiw̃ áyjacro. Cajc istiy werjayinát cuacúr ub itchác caban bita réhctara eyta acat bin tiw̃ áyjacro. \v 17 Eta jaw̃ Jeremíasat Sir ajc cut cuihsú bahjác caba yajacro. Eyat uch wajacro: \q1 \v 18 Ramá cajc cut rahcuít, abáy ócaro. Sácajaquin racar ócaro. Raquel bómcarinat imár sasá racar ócaro. Sas eyin bar sácajacro. Etar Raquel bomcarin to ócaro. Tan wan batro. Ub iu áytiro. \s1 El regreso a Nazaret \p \v 19 Itchareht yájcajareht, rey Herodes yarjacro. Eyta yari yiror Sir cacúm cámsiris cutar José quin wijacro. José Egipto cajc cut cuácayat ey quin wijacro. \v 20 Wiquír car wajacro: \p —Cui yehnwi. Sah cat, ey abá cat sicor israelin cajc cut sicor yehw̃ béowi. Sah ey yauwa rácara binra bar sácajacro. Etar ohbac itay béowi, wajacro. \p \v 21 Eyta wacayat, José yehnár sah ey cat, ey abá cat yehw̃ rojocro. Israelin cajc cut behquin rojocro. \v 22 Israelin cajc cut behquir ráhcuitan, sera ajca Arquelos Judea cajc cut cara yehnjacro. Herodes wacjá rehquít cara yehnjacro. Eyta rahcuír, Arquelos cahm ay wini rehquít Judea cajc cut it cun bár rehjecro. Cámsiris cuitar cat Judea cajc cut it áytiro. “¿Cara eyat ba rúhw̃ajaca?” wajacro. Etar acsar Galilea cajc cut itay béjecro. \v 23 Nazaret pueblo cut itay béjecro. Eta jaw̃ úchicrias Sir chihtá béquibat cuihsú bahjacan caba yajacro. Eyat uch wajacro: “Ey ojcor nazareno aw̃áyqueyra,” wajacro. \c 3 \s1 Juan el Bautista predica en el desierto \r (Mr 1.1-8; Lc 3.1-9, 15-17; Jn 1.19-28) \p \v 1 Itchareht yájcajareht Juan uw rih sar siw̃quib ubach bár cuitar uw quin Sir chihtá ehcwáy yehnjacro. Judea cajc cut ehcwáy yehnjacro. \v 2 Eyat uw quin wajacro: \p —Sir cara yehnín acu bar cab cucaro. Eyta cuácayat behmarat ay bár yajác ques cue rehw̃i. Ay bár yajquíc etwi. Etar Sir tamo síhw̃awi, wajacro. \p \v 3 Juan uw rih sar siw̃quib ojcor Sir chihtá ehcuquib Isaíasat úchicrias wac bahjacro: \q1 Serat ubach bár cuitar cohwro. Eyat wacaro: “Cara wiquíc cahmar bahnác órowa,” wacaro. \p \v 4 Juan ubach bár cuit ita rabar camello anará cuiir ów̃cuano. Ruwa umá cinturon cuit questácuano. Súritan wan cat bówara anúb sihca cat yácuano. \v 5 Juanat ubach bár cuitar Sir chihtá ehcwáy yehnyat Jerusalén uw bahnaquin Juan quin béjecro. Cajc Judea uw bahnaquin cat Juan quin béjecro. Jordán rih intac itquin bahnaquin cat Juan quin béjecro. \v 6 Erar bequir car éyinat wajacro: \p —Uniro. Isat ay bár yajacro, wajacro. \p Eyta wacayat, Juanat eyin rih sar siw̃jacro. Eyinat ay bár yajquíc etchác ehcún acu eyin istayta acu rih sar siw̃jacro. \p \v 7 Cuatán fariséoinan cat, saducéoinan cat Juan quin rih sar siw̃ín cucayat, Juanat eyin quin wajacro: \p —Ba cumoroán wanro. Ricumán wanro. Ba Sir cuécwata cahm ruhcuín síhw̃aro, -wajacro-. ¿Rehrát ba eyta ruhcua ayi? -wajacro-. Sir cahm rúhcuajatro -wajacro-. \v 8 Ruhcti cuar ay yajw̃i, -wajacro-. Uwat baat ay bár yajquíc etchác istayta acu eyta yajw̃i, -wajacro-. \v 9 Cuáyatra síhw̃ati jaw̃i. Ba Abraham bómcara rehquít ¿Sirat ba cuécwajari síhw̃aqui? ¿Ba tanra eyta síhw̃aqui? Eytara batro, -wajacro-. Cuatán aját ba quin wacaro. Sirat ac ohná chajac sicar Abraham bomcar cohn cun rehquír waquít, bar cohná ucátaro, -wajacro-. Eyta bira ba Abraham bómcara reht Sirat ba cuécwajar, síhw̃ati jaw̃i. Ba tanra eyta síhw̃ati jaw̃i, wajacro. \p \v 10 ’Uch rahcwi. Uwat caruc ub cháctara, ub chátitara wahitro. Wahitír ub chati éyinra tac técaro. Tac tetran oc icar wahnro. Uwat caruc taquir eyta, wahnár eyta Sirat cat eyta yajcaro. Uw urá ay bár binra bahnaquin cab oc icar si ayir wahnro, wajacro, Juanat uw ricá quino. \p \v 11 ’Baat ay bár yajác ques cue rehquír, urá tehmoyat, aját ba rih sar siw̃ro, -wajacro, Juanat-. Cuatán istiy as yahncút wicátaro. As yahncút wicata eyan urán as cuitro. Ey urán as cuít etar aját eyra bitách bútajatro, -wajacro-. Aját ey ques barcát eyi yehw̃ béyajatro, -wajacro-. Ey wiquír Sir Ajcan Cámuran Eya ba ur icar chácayqueyra, -wajacro-. Cuatán urá tehmoti éyinra cab oca icar wahnáyqueyra. \v 12 Síratan uwa wahitic cab cucaro. Ay yajáctara, ay yájtitara wahitic cab cucaro. Uchtaan wanro. Uwat eb súcaro, -wajacro-. Suquir bucaro. Bur car sura eyra ajquír chácaro. Cuat um ey ecar ey oc cut wahnro, -wajacro-. Eb ecari wahnár eyta, uw ur ay bár bin cat eyta wahnáyqueyra, -wajacro-. Oca tinti bi cuitar wahnáyqueyra, -wajacro-. Uwat eba bur car sura ay biyan ajquír imáy chácaro. Eyta cat ur ay bin cat Sirat imáy ajquír chácayqueyra, wajacro. Juanat uw quin eyta wajacro. \s1 El bautismo de Jesús \r (Mr 1.9-11; Lc 3.21-22) \p \v 13 Juan uwa rih sar siw̃yat Jesús cat Galilea cajc cut bin Jordán rih cajc cut wijacro. Juanat ima rih sar siw̃ayta ac wijacro. \v 14 Juan quin wiquír, wajacro: \p —Asa rih sar siw̃i, wajacro. \p Etat Juanat Jesús quin wajacro: \p —Bahat as rih sar siw̃ata binro. ¿Icrát as quin bah rih sar siw̃ín waquí? wajacro. \p \v 15 Eyta wacayat Jesusat wajacro: \p —Séhw̃ati jaw̃i. Asan eyta siw̃i. Sir ub cahmar bahnác ay yajquín ac eyta yajcátaro, wajacro. \p Eyta wacayat Juan Bautistat Jesús rih sar siw̃jacro. \p \v 16 Etar Jesús sicor rih sar bin waajacro. Rih sar bin waar cat cuacúr abán querat waar eyta waajacro. Etar ítitan, Sira Ajcan Cámuran Ey átcuran wan cuar Jesús arcutar wiquír ítchacro. \v 17 Etar cuacúr abá sar bin Sirat tew̃ic uwat rahjacro: \p —Uchan as waquijró. Aját ey sehnacro. Asa ey jor tan wanro, wajacro. Cuacúr bin Sirat tew̃ic uwat eyta rahjacro. \c 4 \s1 Tentación de Jesús \r (Mr 1.12-13; Lc 4.1-13) \p \v 1 Juanat uwa siw̃yat Sir Ajcan Cámuran Eyat Jesús uwa bár cuitar áyjacro. Sisramat Jesusan cayar yájcajar ehcún acu áyjacro. \v 2 Ayiran Jesús uw bár cuitaran cuarenta cuanjacro. Jesús erar cur, ira yati bach yajacro. Eyta bach yajcayat cuarenta cuanyat, Jesusan yayan abáy rehjecro. \v 3 Etar Sisramat Jesús acat ac yehw̃ír tew̃jacro. Tew̃ír wajacro: \p —Bah uní Sir waquíjtara, ac ujan irir arwi. Panir uw̃i. Yayín acu uw̃i, wajacro. \p \v 4 Waquít Jesusat wajacro: \p —Sir carit cuitar wacaro. Itin acu, cuanín acu pan tecútari cuántiro. Acsar echí táyoro. Sir chihtá cuitar wan bar ítataro. Bar cuanátaro, wajacro. \p \v 5 Eyta wacayat Sisramat Jesús Jerusalén pueblo béjecuano. Cur car Sir úbaja arcutar waajacro. \v 6 Sir ubaj arcutar cur wajacro: \p —Bahan uní Sir ima waquíchtara, behmá ic ocso usár cuar tijcawa, -wajacro-. Sir carit cuitar uchta cuihsú bahjacro, -wajacro, Sisramat-. \q1 Sirat ima cuacúr cacmá bah obir yajquín acu áyayqueyra. Eyinat bah at cut caquir bah beyáyqueyra. Eyta becayat ac cut búnojatro, cuihsú bahjacro, wajacro. \m Sir carit cuitar eyta wac etar ic oso usár cuar tijcawi, wajacro, Sisramat Jesús quin. \p \v 7 Waquít Jesusat wajacro: \p —Sir carit cuitar uchta cat wacaro: \q1 Sir imát bitar yajcátatara, bahat ey istín acu Sir quin eyta yajc ayin síhw̃ati jaw̃i, wacaro. \p \v 8 Etar Sisramat Jesús rirar rur cut yehw̃ béjecro. Erara bin cajc istiy gobierno, cajc istiy gobierno, bahnác ehcujacro. Ey cutar icuran biyan ay bíntara bahnác ehcujacro. \v 9 Ehcúr wajacro: \p —Aját bahan gobierno cara yehn áyinro, -wajacro-. Bahat itchaquey behmá quin bahnác wíquinro, -wajacro-. Bahat as quínoan “as caru,” waw̃i. Eyta wacáyatan, aját bahan cara yehn áyinro. Bahnác wíquinro, wajacro, Sisramat, Jesús quino. \p \v 10 Waquít Jesusat wajacro: \p —Yehnár biwi, -wajacro-. Sir carit cuitar wacaro: \q1 Sira ima tamoa, cara tamoa sehw̃an acu ey ojcor conín acu waquír chájacro. Sir im istir quino “caru,” waquín acu waquír chájacro. Istiy tamo éytara síhw̃ajatro. Istiy ojcor cónajatro. Istiy quino éytara wácajatro, wacaro. \p Eyta waquír car Jesusat Sisrám chihtá cátiro. \p \v 11 Eyta cuat Sisramat Jesús quínoan acsar seo tew̃ti cham bahjacro. Eyta bahcayat Sir cuacúr cacminát eyan obir yajcáy béhjecro. \s1 Jesús comienza su trabajo en Galilea \r (Mr 1.14-15; Lc 4.14-15) \p \v 12 Etar Jesusat rahcuít, Juan cárcel icar tunjác tew̃ic rahjacro. Eyta rahcuír, Jesús sicor Galilea cajc cut cuwín bijacro. \v 13 Galilea cur car, Nazaret pueblo birá ítiti acsar Capernaum pueblo cut itay bijacro. Capernaum pueblo Zabulonin Neftaliin cajc cutatro. Ey cajc cat riwa cajc cutatro. \v 14 Eta jaw̃ Isaías Sir chihtá ehcúquibat eyta rehquín cuihsú bahjác eyta íuti im eyta rehjecro. \v 15 Isaíasat úchicri wajacro: \q1 Zabulón cajca Neftalí cajca riwa cut cujaquin ibit áw̃atro. Jordán rih áw̃atro. Galilea cajc cutar judío bár bin itro. \v 16 Uwat chéycara cut ub cuitar ístajar rehquír eyta, Galilea uwat cat éytaan wan ur icar chihtá istiti rehjecro. Eyta cuar éyinat rícara istír eyta istayta acu eyin quin chihtá ehcujacro. Wahntar cajc cuitar itquin ubot wan quir cuanjacro. Wan quir cuanír eyta, chihtá uw cucajá acat ehcujacro. \p \v 17 Jesús Capernaum itir cat uw siw̃ay yehnjacro. Uw quin wacáy yehnjacro. Uch wajacro: \p —Ba urá ay bár ey tehmowi. Sira cara yehnín acu cab bar cucaro. Eyta bira Sir tayar yajác ques cue rehw̃i. Urá ay bár yajquíc etwi, wajacro. \s1 Jesús llama a cuatro pescadores \r (Mr 1.16-20; Lc 5.1-11) \p \v 18 Riy istiy Jesús Galilea riw cajc aw̃at bijacro. Eyta be rabar serin cuisa bucáy bin itchacro. Rabin bin itchacro. Istiy ajca Simonro. Simón ojcor “Pedro” cat aw̃uro. Simón taná Andrés cat ératro. Eyin riw ruwa uquin ruóquincuano. Jesús bicayat ub acat éyinat ruwa caquin ac atarraya rih cut téjecro. \v 19 Etar Jesusat eyin quin wajacro: \p —As jor sinay béowi -wajacro-. Rih ruwa caquir eyta baat uw éytaan wan cácataro. As chiwa chaquin acu uw cácataro. Aját eyta yajquín ba síw̃inro, wajacro. \p \v 20 Etar éyinat atarraya rih ruwa cáquican cab rehti cham bahjacro. Cham bahr car, Jesús jor bar béjecro. \p \v 21 Ey acsar bir biráy bár cut Santiago cat ey taná cat canar yajquíc itchacro. Santiago taná ajca Juáncuano. Santiágoin Juanin imár tet Zebedeo jor canó cuitar ruwa caquin atarraya óroro. \v 22 Etar éyinan chiwa chaquin ac Jesusat chíjacro. Etar tetá cat, canó cat cham bahjacro. Cham bahr Jesús jor béjecro. \s1 Jesús enseña a mucha gente \r (Lc 6.17-19) \p \v 23 Jesús eyin chiwa yinín caquir car, Galilea cajca bahnác cuitar bijacro. Bir car secuac usar uw quin siw̃ot bijacro. Sir cara rehquey chaquin rehc chihtá ehcwót bijacro. Cuercurin cat, yarquin cat tan jacot bijacro. \v 24 Eyta bicayat Siria cajca bahnác cut uwat rahra rahra Jesús yajquíc chihtá ehcujacro. Eyta ehcwayat, uwat cuercurin cat, cuicát ruhw̃uquin cat, yarquin cat, chohcuín cat, Jesús quin rojocro. Rocayat Jesusat sicor tan jájacro. Bahnaquin tan wan chájacro. \v 25 Jesusat eyta siw̃yat, uw eyta tan chácayat, uw ricán to bin ey quemir quiujacro. Galilea cajc cut bin, Decápolis cajc cut bin, Jerusalén pueblo bin, Judea cajc cut bin, Jordán rih rahray wihár bin, ricán to bin secuar Jesús chihtá rahcuay béjecro. \c 5 \s1 El Sermón del Monte \p \v 1 Uw ricán to bin quíuyat, Jesusat itchacro. Istír, cuhs yir sar bijacro. Erar cur car chihrjacro. Chihryat, im owár beya rabar sinquin eyin Jesusat siw̃quey rahcuay yinjacro. \v 2 Eyta rahcuay yinyat, Jesusat chihtá uchta síw̃jacro: \s1 Quiénes son los felices \r (Lc 6.20-23) \q1 \v 3 —Bíyinat imár ojcor uchta síhw̃ayat, ohbac ítayqueyra. “Asra Sir tamo anto cábai séhw̃atiro,” síhw̃aquin éyinan óhbacro. Imár tamo eyta sihw̃ac rehquít, Sir cara rehquey cuitar cara yináyqueyra. Etar óhbacro, wajacro. \q1 \v 4 ’Biyin cuétara óhbacro. Urá cuechú rehquít, Sirat sicor tan wan chácayqueyra. Etar óhbacro, wajacro. \q1 \v 5 ’Biyin turti, tiw̃ti, técuati chácayat, eyin óhbacro. Cahujín ac turti rehquít, Sirat eyin quin cajc bahnác wícayqueyra. Etar óhbacro, wajacro. \q1 \v 6 ’Bíyinat Sir ub cahmar tayar bár yina racar cuít rehcayat, bahnác ur ay yaj cun rehcayat, óhbacro. Ur ay yaj cun rehquít, Sirat cuitar yajcáyqueyra, caba yajquín acu. Etar óhbacro, wajacro. \q1 \v 7 ’Bíyinatan cahujín tamo cue rehquír, obir yajcáyatan, óhbacro. Sirat eyin obir yajcata etar óhbacro, wajacro. \q1 \v 8 ’Biyin urán tayar bár rehcayat, óhbacro. Tayar bár rehquít, eyin ub cuitar Sir istáyqueyra. Etar óhbacro, wajacro. \q1 \v 9 ’Bíyinat cahujín rahra rahra tecua ayti jácayat, éyinan óhbacro. Cahujín quin rahra rahra tecua ayti rehquít, Sirat eyin ójcoran “eyin ajmár waquijró, ajmár sasaro,” wacáyqueyra. Etar óhbacro, wajacro. \q1 \v 10 ’Bíyinan ur ay yajác ques, yajcata bi yajác ques cahujinat ruhw̃úyatan óhbacro. Ruhw̃ú cuar ay yajquíc rehquít Sir owár cuacúr ítayqueyra. Etar óhbacro, wajacro. \q1 \v 11 ’Uwat as chihtá ques ba buror sisyat, ba ruhw̃uyat, ba cahm icar bitara útara sucuar tew̃yat, ba ohbac ítayqueyra. \v 12 Ba eyta ruhw̃uyat, tan wan jaw̃i. Ahní chaw̃i. Uwat úchicrias Sir chihtá ehcuquin ruhw̃úr eyta ahra uwat ba cat eyta ruhw̃uro. Eyta sehw̃ar, ba ruhw̃ú rehquít, tan wan jaw̃i. Ahní jaw̃i. \s1 Sal y luz para el mundo \r (Mr 9.50; Lc 14.34-35) \p \v 13 ’Baan rauwan wanro. Rauwa ruwa ay rehquín chaquir eyta uw ur ay rehquín acu uw tac icar ba cat eyta ur ay ítata binro. Rauw bahsí bár rehcáyatra, sicor bahsí waan acu icuri yájcajatro. Ey icúr acui batro. Ur ay bár ityat ba cat éytaan wan icúr acui batro. Rauwa bahsí bár ey tiw̃ tétaro. Uwat sahuwátaro. Rauw ay bár bi tiw̃ ter eyta, sahuwír eyta, ba cat ur ay bár rehcayat, Sirat ba éytaan wan tétaro. \p \v 14 ’Baan oca siran wanro. Cajc uch uwat oca siran ub cut istír eyta, baat cat ur ay yájqueyan eyta istáyqueyra. Pueblo cuhs arcutar bin rúhcuajar eyta, ba cat uwat baat ur ay yájqueyan istiti acura eyta rúhcuajatro. \v 15 Uwat vela anir car cajón satra rúhctiro. Cuat vela anir car cuacúr jácaro. Usar itquin ac, wanquír cuanín ac cuacúr jácaro. \v 16 Ba cat eyta jaw̃i. Vela uw ubot cuanír eyta, baat cat uw ubot urá ay yajw̃i. Eyta yajcayat uwat istáyqueyra. Istír car cuacúr Sir Tet ojcor ay wacáyqueyra. Ay tew̃áyqueyra. \s1 Jesús enseña sobre la ley \p \v 17 ’Uní bár bin síhw̃ati jaw̃i. Aját bachan chihtán sutín acui wijác síhw̃ati jaw̃i. Uchicri Sir chihtá ehcúquinat cuihsú bahjac sutín acu wijác síhw̃ati jaw̃i. Chihtá eya sutín acui wítiro. Cuat ey chihtá cuitar aját icúr yajcata wac bahjáctara asa eyta bahnác caba yajquín acurun wijacro. \v 18 Aját ba quin uní wacaro. Ahajira uch cajc cat, cuacúr abá cat im eyta cuácayat bachan chihtán tehmó báreyra. Bahnác caba yajc ocso ajca istiy tehmoti bahnác im eyta rehcáyqueyra. \v 19 Eyta cuácayat bíyinatan Moisesat wac bahjác chihtá conu bi waca técayatan, bíyinatan cahujín quin chihtá conu bi wacan síw̃yatan, éyinan Sir cara rehquey chácayat uwa ac chiwir rehcáyqueyra. Cuat bíyinatan chihtá ey yajcáyatan, bíyinatan caba síw̃yatan, éyinan Sir cara rehquey cuitar caran cuít rehcáyqueyra. \v 20 Aját ba quin uní wacaro. Baat urá ayan Fariséoan bachan chihtán síw̃quinan cuít yajcátaro. Eyta yájtieyra, cuacúr Sir quin beya báreyra. \s1 Jesús enseña sobre el enojo \r (Lc 12.57-59) \p \v 21 ’Is cohtín quin wac bahjaquey ba rahcuít, uwa yauti jaw̃i, wacaro. Uw yaúyeyra, ey ajc tayar ques técuayqueyra. \v 22 Eyta wac bahjacro. Cuatán ajatrá ba quin wacaro. Biyan imár rabir ac túryatan, eyta turic ques ajc táyara técuataro. Bíyinatan imár rab quin ahsín téw̃yatan, eyin cahm ícara werjayín ubot tew̃áyqueyra. Bíyinatan rab quin “cuáyinu, cucuinu,” wacáyatan, éyinan cab oc icar beyata óraro. \p \v 23 ’Etarwan bahat Sir usar Sir tamo sehw̃an ac ruwa wahnín rehca rabar séhw̃ata óraro. Behmát ay bár yajác ques bah rabat ténati rehc séhw̃ata óraro. \v 24 Eyta sehw̃ar ruwa wahnti bahwi. Ibtu rab quin biwi. Ey jor sicor tan wan chaw̃i. Tan wan chaquir car sicor ruwa wahnáy raw̃i. \p \v 25 ’Istiyát bah cahm icar tew̃ín werjayín quin ahár béyata óraro. Eyta beya rabar werjayín quin cuti ehchí cuar ey jor tan wan chaw̃i. Eytair báreyra, eyat baan werjayín at icar wic báhtaro. Acsara werjayinát soldado at icar wícataro. Etar soldádoat ba cárcel icar tunátaro. \v 26 Eyta cuácayat aját ba quin wacaro. Ba bahnác túntieyra ba úcajatro, wajacro, Jesusat. \s1 Jesús enseña sobre el adulterio \p \v 27 ’Uwat tew̃ic baat rahcuít, “Istiy wiya yehw̃jaquey jor camti jaw̃i,” waquíc rahjacro. \v 28 Cuat ajatrá ba quin wacaro. Bíyinatan wiw̃ín jor isár yajca rácara wahítyatan, éyinan Sirat ítitan, besir bar yajacro. Eyin urá ícara wiw̃ín eya besir bar yajác éytaro. \v 29 Bah uba cut istír cuitar Sir táyara yajcátatara behmá ub bár bin eyta ítuwi. Tayar yajti acu ub bár bin eyta ítuwi. Cuercuran wan ub bár binan wan rehcáyatan ay baran táhnaqui batro. Cuatán orac cuar cab oc icar tiw̃ técayat, ay baran tahnacro. \v 30 Bah at cut butar cuitar Sir tayar yajcátatara, behmá átcara bár bin eyta ítuwi. Tayar yajti ac átcara bár bin eyta ítuwi. Cuercuran wan átcara bár binan wan rehcáyatan, ay baran táhnaqui batro. Cuat orac cuar cab oc icar tiw̃ técayat ay baran tahnacro. \s1 Jesús enseña sobre el divorcio \r (Mt 19.9; Mr 10.11-12; Lc 16.18) \p \v 31 ’Uchicri waquít: “Serat wiya yehw̃ técayatan, carit cuitar ‘bar yehw̃ tejec,’ cuihsúr car, wiya ey at icar wícataro,” wacaro. \v 32 Cuat ajatrá ba quin uchta wacaro. Wiyat ima ra bár bin jor besir cámtieyra, raat yehw̃ téjetro. Eyta chihtara wiyat besir yajti cuar serat ey yehw̃ técayat, Sirat ítitan, ser eyat wiya quin besir yajc ayro. Bíyinat cahujín wiya yehw̃ téjequey jor yéhw̃yeyra Sirat ítitan, éyinat cat cahujín wiya besir yajcaro. \s1 Jesús enseña sobre los juramentos \p \v 33 ’Is cohtín quin úchicri uch cat wajacro: “Bahat Sir ub cahmar sucuar tew̃ti jaw̃i. Sir ub cahmar icúr yajquín waquítara, eyta wácati yajw̃i,” wajacro. \v 34 Cuatán ajatrá ba quin wacaro: Baat bitara útara yajquín cuácayat, uwat baat uní waquíc istín acu uchta wati jaw̃i: “Sir ub cahmor eyta yajquín,” wati jaw̃i. “Cuacúr abá cahmor uní wacaro,” wati jaw̃i. Cuacúr abá cuitar Sir ima it cuácayat, éytara wati jaw̃i. \v 35 “Cajc uch cahmor uní wacaro,” cat wati jaw̃i. Cajc ucha Sir imáy cuácayat, éytara wati jaw̃i. “Jerusalén pueblo cahmor uní wacaro,” cat wati jaw̃i. Sir imát pueblo ey tuw̃jác cuácayat, éytara wati jaw̃i. \v 36 “Ajmár cuisa cahmor uní wacaro,” cat wati jaw̃i. Behmá chihtá cuitar cuis anará istanác bi ojca téhmojotro. Chámcara ubistán yehn áyajatro. Eyta bira “Ajmár cuisa cahmor uní wacaro,” wati jaw̃i. \v 37 Eyta wati cuar, yajquín cuácayatra “Ihyú, eyta yajquinro,” waw̃i. Yajquín bár cuácayat cat “Batro. Yájcajatro,” waw̃i. Uwat ba ria rahcuín acu acsar cuít wacata rehcáyatra, Sisrám chihtá cuit eyta rehcaro. \s1 Jesús enseña sobre la venganza \r (Lc 6.29-30) \p \v 38 ’Uchicri wac bahjacan baat rahcuít: “Cahujinat bah ub ruhw̃uyat, rahra cat ey uba ruhw̃átaro. Cahujinat bah ruhr ruhw̃uyat, rahra cat ey ruhra ruhw̃átaro.” Eyta wac bahjacro. \v 39 Cuatán ajatrá ba quin wacaro. Uwat ba ruhw̃ún yehnyat, ey quin ruhw̃ ayti yajti jaw̃i. Uwat atcar cut ba ac tar ey cut bucayat, bucoy rahray wihár cat buc aywi. \v 40 Istiyát tayar icar ba camís síuyat, baat siricajá cat ey quin chaw̃ wiw̃i. \v 41 Uwat kilometro bucáy ba quin owa yehw̃ín ahár áyitara, behmár chihtá cuitar acsar eyta cat kilometro bucáy yehw̃ béowi. \v 42 Uwat ba quin icúr bi racar chícayat, ey quin es yajti wiw̃i. Uwat ba quin raya inic chícayat ey wítira yajti jaw̃i. \s1 El amor a los enemigos \r (Lc 6.27-28, 32-36) \p \v 43 ’Uwat waquíc baat rahcuít, “íw̃oquin sehnác chaw̃i. Cuat quehsí bin quehsuwi.” \v 44 Eyta waquíc cuar ajatrá ba quin wacaro. Quehsí bin sehnác chaw̃i. Ba ruhw̃úqueyin cuitar Sir ojcor conwi. \v 45 Eyta sehnác chácayat, eyta conyat, ba Sir Tetá cuacúr bin urán wan rehcáyqueyra. Sir Tetá imát urá ay bin acu cat, urá ay bár bin acu cat rahsa cuan ayro. Tayar yajác eyin acu cat, tayar bár bin acu cat riwa ayro. Etarwan quehsí bin sehnác chácayat, Sir urán wan chácayqueyra. \v 46 Baatán ba sehnác éyina sehnár yajcayat cábai yájtiro. Etana sehnár yajquíc tehmara Sirat icúr wícajatro. Urá ay bár binat cat gobierno tayar chíquinat cat im eyta yajcaro. \v 47 Baat behmár rabin quínoa tew̃yat tecútara caba yájtiro. Ba urán ayan cahujinay cuitra batro. Judío bár binat cat ur ay bár binat cat eyta yajcaro. \v 48 Baat acsar ba cahujín eyin sehnár yajw̃i. Eyin jor tew̃i. Sir Tetá cuacúr binat urán ayan tahnác yajcaro. Ba urá cat éytaan wan ayan tahnác sinwi. \c 6 \s1 Jesús enseña sobre las buenas obras \p \v 1 Acsar Jesusat uw quin wajacro: \p —Baat Sir tamo sihw̃a rabar urá ay yajw̃i, -wajacro-. Cuat uwat ba istayta acui yajti jaw̃i. Uwat behmár istayta acu ur ay yajcayat, Sir cuacúr binat ba tamo séhw̃atiro. Eyta yajcayat tehmár ba tuna báreyra, wajacro. \p \v 2 ’Baat cuayin quin iran, oyan, rayan rácara wiquin síhw̃ayat, wiquin cahmor racar wiquey uw quin ehcuti jaw̃i. Urá bucáy binat pueblo ibit aw̃at cat, secuac úsara cat imát racar wícata ey istayta acu ehcuro. Uwat eyin ojcor ay tew̃ayta acu eyta ehcuro. Etarwan uw quin ay wijac tehmár tunic acor ítajatro. Uwat ey ojcor ay tew̃jacan caba túnjacro. Sirat acsar bi túnajatro. \v 3 Cuat baatán cuayin ac iran, oyan, rayan wiquin síhw̃ayat cahujín quin ehcuti wiw̃i. Behmár íw̃oquin quino cat ehcuti wiw̃i. \v 4 Eta jaw̃ wícayat uwat istiti cuar wícaro. Istiti wiquic cuar Sirat Tetát istáyqueyra. Eyta istír eyta wijac tehmár sicor ba ac ay yajcáyqueyra. \s1 Jesús enseña a orar \r (Lc 11.2-4) \p \v 5 ’Ba Sir ojcor conín yinyat, urá bucáy binat conár éytara conti jaw̃i. Eyinat secuac usar cat, ubach watar cat uw ubot conyat imaran ayan cuít sehw̃ar eyta conro. Uwat ey istír ey tamo ay síhw̃ayta acu eyta conro. Eta jaw̃ conyat ojcor aját ba quin wacaro. Eyta conic tehmár uwat eyin tamo ay síhw̃ajacro. Eyta conic tehmár, Sirat acsar icrí wica báreyra. \v 6 Cuat baatrá éytara yajti jaw̃i. Baat Sir ojcor conín yinyat, behmár istir usar rauwir, quérati cay cuquír Sir ojcor, Tet ojcor conwi. Uwat istiti conwi. Eyta conyat Sirat Tetát istáyqueyra. Uwat istiti cuar, Sirat istáyqueyra. Eyta istír baat conic tehmár obir yajcáyqueyra. \p \v 7 ’Sir ojcor conín yinyat, judío bár binat Sir chihtá sinti binat conár éytara conti jaw̃i. Eyinat conín ac ajca bucoy bucoy im eyta tew̃ro. Sirat Tetát rahcuata sihw̃ar, bucoy bucoy im eyta tew̃a rabar conro, -wajacro-. \v 8 Cuat baatrá éytara conti jaw̃i, -wajacro, Jesusat uw sécuajaquin quin-. Baat Sir ojcor, Tet ojcor anto conti cuar, eyat bahnác itro. Ba icúr táyoctara itro. \v 9 Eyta cuácayat conín ac uch waw̃i: \q1 Tetú, bah cuacúr abá cuitar itro. \q1 Uwat bah tamo ay síhw̃ataro. \q1 \v 10 Bah uw bahnaquin acu cara yehnwi. \q1 Cuacúr abá cuitar bahnáquinat bah chihtá cuitar yajc eyta cajc uch cuitar cat uwat eyta yajcátaro. \q1 \v 11 Cuanmí cuit, cuanmí cuit is yayín acu ira wiw̃i. \q1 \v 12 Isat bah tayar yajác sicor tayar bár chaw̃i. Uwat is tayar yajaquey isat sicor tan wan ténaro. Isat tan wan tenar eyta is acu bahat cat eyta yajw̃i. \q1 \v 13 Isat ay bár yajquín síhw̃ayat is eyta yajti acu síuwi. Is ay yajquín aywi. Cuat Sisrám cahmar is obir yajw̃i. \m Jesusat uw quin eyta conín wajacro. \v 14 Acsar wajacro: \p —Uwat ba tayar yajác baat sicor bár cháquitara, Sirat cat baat tayar yajác sicor tayar bár chácayqueyra, -wajacro-. \v 15 Cuat baat cahujín quin ténatitara, baat tayar yajác cat Sirat ba quin chiáyqueyra. Tena báreyra, wajacro. \s1 Jesús enseña sobre el ayuno \p \v 16 ’Ba bacha yajquín yinyat, urá bucáy binat yajquír éytara yajti jaw̃i, -wajacro-. Eyinat bach yajcayat, ima ac cue binir chácaro. Uwat éyinat bach yajquíc istayta acu ac cue binir chácaro. Aját ba quin wacaro. Eyinat bacha yajquíc tehmár, uwat eyta yajquíc caba itro. Cuat acsar ey tehmár Sirat icurí wica báreyra. \v 17 Cuat baat bach yajcayat, ac sucwi. Cuis anar cat órowi. \v 18 Eyta yajcayat úwatra baat bacha yajquíc istá báreyra. Cuat Síratra bar istáyqueyra. Ub cuitar istiti binat bach yajquíc istáyqueyra. Cahujinat istiti cuar eyat istáyqueyra. Eyta istír bach yajquíc tehmár ba obir yajcáyqueyra. \s1 Riquezas en el cielo \r (Lc 12.33-34) \p \v 19 ’Cajc uch cuitar rayan oyan taná chin sécuanra síhw̃ati jaw̃i. Cajc uch cuitara oya rohritát ohw̃ro. Sinorát ehsuro. Ohná cat ohnro. Oyan rayan uch cajc cutra bésinat chiw̃ro. \v 20 Cuat Sirat ba ac cuacúr cutar cuít wícayta acu ur ayan cuít chaw̃i. Cuacúr ba ac wiquin cháqueyan óhnajatro. Sinorát éhswajatro. Bésinat chíw̃ajatro. \v 21 Cajc uch cutar rayan oyan to sécuayat, baat ey tamoa síhw̃ayqueyra. Cuat cuacúr cut Sirat ba quin wiquin to sécuayat ey tamoa síhw̃ayqueyra. \s1 La lámpara del cuerpo \r (Lc 11.34-36) \p \v 22 ’Ba uban oca siran wanro. Oca sira acat bahnác úbaro. Eyta cat baat ay istíctara bitara yajcátatara baatán itro. \v 23 Cuat ay istiti rehquít, bitara útara ay bár yajcátaro. Etarwan ay ístajar rehcayat icúr ay yajcátatara bitách ístajatro. Ur icar checúm baquí chiran wanro. Ay síhw̃ajatro. \s1 Dios y el dinero \r (Lc 16.13) \p \v 24 ’Patrón bucáy bin acura cacúm bitách chácajatro. Eyta chácyera patrón istiyrá cacmát sehnác chácataro. Eyta cuar patrón istiyrá quehswátaro. Patrón sehnaquey ajcá ji béyataro. Eyta cuaquir patrón quehsuquey ajcá ji béyajatro. Eytaan wan ray behmáy secua racar isó rabar Sir chiwa bitách chácajatro, wajacro, Jesusat. \s1 Dios cuida a sus hijos \r (Lc 12.22-31) \p \v 25 ’Eyta cuácayat aját ba quin uch wacaro. Ba icúr yáhntara, icúr yayíntara síhw̃ati jaw̃i. Ba icúr ow̃íntara síhw̃ati jaw̃i, -wajacro-. Ira yaquic tecut, oya ow̃i tecut étana Sir cac cahmar yarisra ítajatro. Acsar chihtá istiy cat síhw̃ataro. Sir tamo cat síhw̃ataro. \v 26 Ruwásira itquey tamo síhw̃awi. Ruwásirat chiyra cátiro. Ira cat rítiro. Ira cat sécuatiro. Usar carót batro. Socua cat batro. Eyta cuar Síratan ruwásira yayín acu wícaro, -wajacro-. Cuatán Síratan ba ajcá jian ruwasir cuít bécaro, -wajacro, Jesusat chiwa quin-. \v 27 Behmár chihtá cuitatran cúnajatro. Sihw̃a yarit catum behmár chihtá cuitatrun acsar bitách cúnajatro. Etarwan cuayar sihw̃a yatro. \p \v 28 ’Acsar oya ojcor wacaro. Uch síhw̃awi. Tihw̃ suw bihniquey tamo síhw̃awi, -wajacro-. Ey suwa chaquey tamo síhw̃awi. Súwatra quéjtiro. Oya cat cuíhtiro. \v 29 Eyta cuar uwat itit, óriquenro. Suwa óriquenan oya cuitro. Aját ba quino wacaro. Carin oyin Salomonat oy óriquenan etach ów̃tiro. Salomonat oyan ay binan to ow̃jac cuara, suwa óriquenan etach cutiro, -wajacro-. \v 30 Baatán Sir tamora caba síhw̃atiro. Uch síhw̃awi. Síratan tihw̃ suw óriquin óroro. Etarwan ba ácuan cuít ow̃in wícataro, -wajacro-. Riy istiy tihw̃ suw óriquin rehcaro. Cuatán cuanmí cuit oc icar wahnro. Eyta cuar Sirat tihw̃ eyan ay obir yájcuano. Sirat tihw̃ suwan eyta obir yajc eyrum ba uwan cuít obir yajcáyqueyra. \v 31 Eyta bira icúr yayíntara, icúr yáhntara síhw̃ati jaw̃i. Icúr ow̃átatara síhw̃ati jaw̃i. \v 32 Judío bár binat sihw̃ar éytara síhw̃ati jaw̃i. Sir tamo síhw̃ati bin urán wan chati jaw̃i, -wajacro-. Uwa bahnáquinat bi yayíntara, bi yáhntara ey tamo síhw̃aro. Cuatán Sir tamora séhw̃atiro. Eyta cuar bah oya cat, ira cat táyocan Sirat itro, -wajacro-. \v 33 Cuatán Sir chihtá yajquín tamoan cuít síhw̃awi. Sir chihtá yajquín síhw̃ayata, baan Síratan oya cat, ira cat wícayqueyra, wajacro, Jesusat chiwa quin. \p \v 34 ’Cuanmí cuít ohbac ítatatara, ohbac ítajartara istiti rehquít síhw̃ati jaw̃i. Cuanmí cuit, cuanmí cuit icúr tamo síhw̃antara is acam itchácayqueyra. Ey tamo cuanmít caba síhw̃ataro, wajacro. \c 7 \s1 No juzguen a otros \r (Lc 6.37-38, 41-42) \p \v 1 ’Cahujín ríoti jaw̃i. Sirat ba ríoti acu cahujín ríoti jaw̃i. \v 2 Cuat baat ríoeyra, bi ques ícara ríotara, im ey ques Sirat ba técuayqueyra. Baat cahujín bita técuatara, Sirat ba rahra cat im eyta técuayqueyra. \v 3-5 Baan urá bucayro. Behmarat táyaran abáy yajcaro. Behmarat táyaran abáy yajquíc cuar cahujín cahm icar tew̃ro. Ay baran táhnaqui bár bi ques tew̃ro. Baat úchtaan waan yajcaro. Uwat istiy quin wacaro: “Chahrú, aját bah ub icar bin cajc bura bijaquey úquinro,” wacaro. Eyta waquíc cuar caruc tutcuar im ub ícatro. Caruc tutcuar ima ub icar cuácayat, istiy ub icar bin cajc bur ohbac bitách úcajatro. Ohbac úcajar eyta tayar ji binat éytaan wan ay baran táhnaqui bár ques ohbac bitách téw̃ajatro. Récaji im ub icar bin caruc tutcuar bijaquey ucata binro. Im ub icar bin récaji ucata eyta baat cat éytaan wan behmár ur ay bár yajquíc récaji tehmótaro. Eyta tehmár car, istiy quin ohbac wacáyqueyra, wajacro, Jesusat uw quino. \p \v 6 ’Sir chihtá rahcuata bin quin Sir chihtá ehcuwi. Cuatán rahcuí cun bár bin quínora ehcuti jaw̃i. Uch síhw̃awi. Uwat Sir ac yaujác ruwa bayar quin wítiro. Bayar quin wícyeyra, báyarat wiquib sicor cóhyqueyra. Cuc raya cat tusín cac cahmor chátiro. Ey cac cahmar chácyeyra, tusinat ques cut sahu téyqueyra. Eytaan wan rahcuí cun bár eyin quino ehcúyeyra, ¿éyinat chihtá cat ba cat rúhw̃ajaqui? wajacro. \s1 Pedir, buscar y tocar a la puerta \r (Lc 11.9-13; 6.31) \p \v 7 ’Icúr rácartara, Sir quin ey conwi, -wajacro-. Conyat, Sirat bar wícayqueyra. Icúr rácartara, Sir cac cahm conay biwi. Eyta conay bicayat, baat icúr úroctar bar istáyqueyra, -wajacro-. Tunjaquey waan chícayat cat, Sirat rahcuír ba acu bar waáyqueyra, -wajacro-. \v 8 Biyat conictar eyin at icar wícaro. Biyat conay bíctara éyinat itro. Biyat tunjaquey waayta acu chíctara eyin ac waacaro, -wajacro, Jesúsata chiwa quin. \v 9 Eyta waquír wajacro-. Ba wacját ba quin pan chícayat, baat waquíj quin aqui wítiro. Pan wícaro. \v 10 Eyta cat ba wacját rih ruwa chícayat, baat cumoroí wítiro. Rih ruwa wícaro. \v 11 Ba urá ay bár cuara, ba wacjí quin ay bi racar wiquic sínjacro. Eyta cat Síratan Tetatán baan racar ay bi wícayqueyra. Baat ey quin chícayatan, ay bi wícayqueyra. Ur ayan tahnác reht ay bi wícayqueyra. \v 12 Baat behmár acu cahujín quin icúr yajc ay cúntara, baat cahujín acu eyta yajw̃i. Eyta yajcayat bachan chihtán caba yajcaro. Sir chihtá ehcuquin wac bahjac caba yajcaro. \s1 La puerta angosta \r (Lc 13.24) \p \v 13 ’Querat conu bin sicar rauwin acu yají raúwataro. Eytaan wan Sir quin rauwin acu yají raúwataro. Etar ba rauwin acu yají jaw̃i. Ibit cáctara cuít bi aw̃at ben cat urá bár bécaro. Querat cumac bi icar rauwir eyta, ur ay bár yajquíc cat éytaro. Ibit cáctara cuít bi aw̃at bir eyta, ur ay bár yajquíc cat éytaro. Urá bár yajcaro. Etar ur ay bár yájquinan ricán toro. Cab oc icar beyin binan ricán toro. \v 14 Eyta cuat querat conu bi icar rauwin, yají raúwataro. Ibit sehw̃í aw̃at ben yají bétaro. Querat conu bi icar rauwir eyta, Sir quin ben cat éytaro. Ibit sehw̃í aw̃at bir eyta, Sir quin ben cat éytaro. Yají bétaro. Etar Sir jor cuacúr ítata bin ricá birách batro. Eyta etar Sir quin rauwin acu yají jaw̃i. \s1 El árbol se conoce por su fruto \r (Lc 6.43-44) \p \v 15 ’Sir chihtá ehcúquinir bin cahmar yají jaw̃i. ¿Eyinat cuw cutar ba cayar yájcajaqui? ¿Ba quin Sir chihtá waca áyajaqui? \v 16 Uwat chistár ub yayar cuitar chistár bitáratara istátaro. Cachá chistarat chistár ub ay binra chátiro. Eyta cat cachá chi bin cárucuat higuera ubra chátiro, -wajacro-. \v 17 Caruc bitara bíntara cat éytaro. Ub wahitro. Uba áytara, uwat ítitan, caruc cat ayro. Cuat uba ay bártara, caruc cat ay batro. \v 18 Cárucua ay biyat uban ay bár bin chaca báreyra. Cárucua ay bár biyat uban ay bi chaca báreyra. Eyta cat uw urá bitara bíntara istín acu bitara yájctara úrowi. \v 19 Cárucua uba ay bin chátieyra, tac técuano. Taquir car oca cut wahná técuano. Eyta cat uwat urá ay bár yájqueyan cab oc icar tétaro. \v 20 Caruc bitara bíntara ub uror cuitar istír eyta, uwa urá cat bitar bíntara, uwat bitar yájctara wahitátaro. \s1 No todos entrarán en el reino de los cielos \r (Lc 13.25-27) \p \v 21 ’Uwa quir binat as quin “Caru, caru,” wacaro. Etara waquíc tecutar Sir quin cuacúr itay béyajatro. Cuat bíyinatan as Sir Tetá chihtá yajcáyatan, bíyinat cuacúr itquey chihtá cácayatan, éyinan cuacúr ítayqueyra. \v 22 Cábara cab cucayat ricán to binat as quin wacátaro: “Caru, Caru, bah ajc cut isat bah chihtá uw quin ehcú bahjacro. Bah ajc cut isat cahujín sícara bin cuicá si áyjacro. Bah ajc cut isat yarquin tan jájacro,” wacátaro. \v 23 Eyta wacayat, aját eyin quin waquinro: “Aját ba istiti binro. Ba ur ay bár yájquinu, as quin ténati quir béowi,” waquinro. \s1 Las dos bases \r (Lc 6.47-49; Mr 1.22) \p \v 24 ’Bíyatan as chihtá rahcuír yajcáyatan, eyan úchtaan wanro. Sera urá ji binat ubach tuw̃áy yehnro. Etar teba ocuán acu ucar usór cuíjacro. Cuiir ócsoran teba chájacro. Chaquir teb ques ac chaw̃, ica chaw̃ tajacro. Quehrti acu tajacro, -wajacro-. \v 25 Tuw̃ tíhryatan riy istiy riwan abáy áyjacro. Rih ey cuicár cuinjacro. Sero cat abáy cajacro. Cuinyat rih ey ubach quer ques cujacro. Eyta cuar ubach eya ay tuw̃jác biro. Eyta bira rihat cuinír cuícayatan quéhrtiro, -wajacro-. Uw cat éytaan wanro. Bíyatan as chihtá rahcuír yajcáyatan éytaan wan jácayqueyra. Cuácajar rehcáyqueyra, -wajacro-. \v 26 Cuatán bíyatan as chihtá rahcuí cuar yajti cuácayatan eyra úchtaan wanro. Urá bár binat ubach tuw̃jacro. Eyta cuar tebra ocuátiro. At cut quejecro. Eyta túw̃yatan, ítchareht riwa áyjacro. Rihan ey acor cuicár cuinjacro. Sero cat cajacro. \v 27 Rihan to cuinyat, rih canarát ubach in bar cuájacro. Ubach quehr téjecro. Uw cat éytaan wanro. Bíyatan as chihtá yajti cuácayatan éytaro. Abáy cuácataro, wajacro, Jesusat uw quino. \p \v 28 Jesusat uw quin tew̃ tihryat uwa ub yehw̃jacro. \v 29 Jesúsatra siw̃ic eyra Judío bachan chihtán síw̃quinat éytara síw̃tiro. Jesusat ajquír ay síw̃jacro. Jesusat Sir urá cut síw̃jacro. \c 8 \s1 Jesús sana a un leproso \r (Mr 1.40-45; Lc 5.12-16) \p \v 1 Etar Jesús sicor cuhs yir sar bin isu waar rajacro. Isu waar racayat uw quir binan Jesús owár bejecro. \p \v 2 Etara ser istiy Jesús quin wijacro. Ser eya ruhsúc restá cájaquey cuercúrcuano. Sura ohníc restá cájaquey cuercúrcuano. Jesús quin wiquír Jesús cac cahmar cúscara cuitara chihrjacro. Imát “Jesusan ayro,” sehw̃ac ehcún acu cúscara cuitar chihrjacro. Chihrir wajacro: \p —Bahatán as orac chac cúntara, eyta chaquin acu urá chero, wajacro. \p \v 3 Jesusat sura ohníc ey at cut butajacro. At cut butár, wajacro: \p —Eyta tan cha cun rehcaro. Tan wan ítuwi. Orac chaw̃i, wajacro. \p Jesusat eyta wacayat, bar tan jájacro. Icúr bár rehquey sícara sura bar tunjacro. Orac chájacro. \p \v 4 Etar Jesusat ey quin wajacro: \p —As chihtá rahcwa, -wajacro-. Bahnaquin quínoan icúr ehcuti jaw̃a, -wajacro-. Eyta cuar sacerdote quin in biwi. Sacerdóteat baha sura ohníc tunchác ey istayta acu biwi. Etara cat Sir quin wícata ey wiw̃i. Sir chihtá ehcuquib Moisesat icúr wícata cuihsú bahjáctara Sir quin ey wiw̃i. Eyta yajcayat uwat baha bahnác bar orac chajac istáyqueyra, wajacro. \s1 Jesús sana al muchacho de un capitán romano \r (Lc 7.1-10) \p \v 5 Eyta waquír Jesusan acsar pueblo Capernaum bijacro. Capernaum cucayat, soldado Cara Jesús acam way wiquír conjacro: \p \v 6 —Caru, as cacúm usar yatro. Yarat bar en bicaro. Senotát rénara questajacro, wajacro. \fig |src="CN01702B.TIF" size="span" copy="© 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="San Mateo 8.6" \fig* \p \v 7 Eyta wacayat, Jesusat wajacro: \p —Aját ey tan jacay benro, wajacro. \p \v 8 Eyta wacayat, soldado carat wajacro: \p —Récaji biti jaw̃i. Bah ayan as cuítcuano. Bah caran tócuano. Asan bah etach batro. Bah as usi rauwin ac bahra ayan tahnacro. Eyta bira behmá biti jaw̃i. Cuatán cajc birá cuitar cuar, bahatán as cacmá tan jaw̃i. Cajc birá cuitar cuaquir, “Tan jaw̃i,” wacayat bar tan jácayqueyra, -wajacro, soldádoat Jesús quin-. \v 9 As cat cara chiro. Etar aját ey chihtá cácaro. Cátira bitách yájcajatro. Ajáy cacmín cat chero, -wajacro-. Cacúm istiy quin “Bahan biwi,” wacaro. Eyta wacayat, ey bar béyqueyra. Cacúm istiy quin “Raw̃i” wacaro. Eyta wacayat, ey bar racáyqueyra, -wajacro-. As usi cacúm quin “Uch yajw̃i,” wacaro. Eyta wacayat eyat bar yajcáyqueyra, wajacro, soldádoat Jesús quin. \p \v 10 Eyta wacayat, Jesusat ub yehw̃jacro. Etar ricá sécuajaquin quin wajacro: \p —Aját ba quin wacaro. Romano soldado uchat as ajcan cámuran cuít séhw̃aro. Uní séhw̃aro. Israélinat as tamo etach síhw̃atiro, -wajacro-. Romano uchan judío bár bin cuar ur icar ay séhw̃aro. \v 11 Etarwan, aját ba quin wacaro. Uwa cajc istiy binan bisar bisar binan Sir owár cuacúr sécuayqueyra. Rahsa raquí wihara binan, rahsa rauwic wihara binan, erar sécuayqueyra. Secuar car Abrahamin owár, Isaaquin owár, Jacobin owár ira yayáyqueyra. \v 12 Cuatán judíoin Sir owár cuacúr sécuata bin cuar sécuatiro. Eyinan tinjac baquí chira cuitar téyqueyra. Erar cuitar uwa abáy conáyqueyra. Abáy óyqueyra. Yaran abáy rehquít ruhra cuechwáyqueyra, wajacro, Jesusat \p \v 13 Uw sécuajaquin quin eyta waquír soldado cara quin wajacro: \p —Bah sicor tan wan biwi. Aját bah cacúm tan jácata sehw̃ac rehquít bar tan jácayqueyra, wajacro. \p Jesusat eyta wacayat owár, soldado cacúm sicor bar tan jájacro, ey urá cut. \s1 Jesús sana a la suegra de Pedro \r (Mr 1.29-31; Lc 4.38-39) \p \v 14 Jesusat eyta waquír, acsar Pedro usi bijacro. Erar cur ítitan, Pedro áw̃iya cuhmác si yatro. Tiuír yatro. \v 15 Eyta istír Jesusat Pedro áw̃iya eya at cut butajacro. Jesusat butayat, tíucan bar etchacro. Tiuír yarquey etyat eya cui yehnjacro. Cui yehnár Jesús ac ira anír wíjacro. \s1 Jesús sana a muchos enfermos \r (Mr 1.32-34; Lc 4.40-41) \p \v 16 Itchareht rahsa rauyat uwan Jesús quin béhjecro. Behquir cuicát ruhw̃úqueyin ey quin rojocro. Rocayat Jesusat eyin ur icar bin cuicá te sijacro. Ajc tew̃ír cuitar cuicá te sijacro. Yárqueyin cat bahnaquin tan jájacro. \v 17 Etarwan úchicrias Isaíasat Sir ajc cut wac bahjác ahra caba yajacro. Isaíasat wajacro: “Is restá cahmar, yaric cahmar is síujacro,” wajacro. \s1 Los que querían seguir a Jesús \r (Lc 9.57-62) \p \v 18 Uw Jesús quemir sécuajacro. Eyta sécuayat, Jesusat ima chiwa quin wajacro: \p —Bar jaw̃, riw rahray, wajacro. \p \v 19 Anto beti cuat Moisés bachan chihtán siw̃quib Jesús quin wiquír wajacro: \p —Bah bir bíctara as cat bah jor erar benro. Bah jor sinay benro, wajacro. \p \v 20 Etat Jesusat wajacro: \p —As ajca rahcwi. Sinacub cat ucar chiro. Ruwasir cat chicha chiro. Cuatán asra camín acui ubach batro. Asan Uw Síuquib bísari cámajatro, wajacro. \p \v 21 Etat Jesús ima chiwa istiyát Jesús quin wajacro: \p —Caru, récaram as tetá chin ocso tas usár ítinro. As tet yáryatan chein ey ruhcuinro. Etar bah owár sinay benro, wajacro. \p \v 22 Etat Jesusat wajacro: \p —Cahujínatra as chihtá cátiro. Cati eyan chéinan wanro. Eyinat chein ruhcuátaro. Cuat bah asi jor récaji sinay biwi, wajacro. \s1 Jesús calma el viento y las olas \r (Mr 4.35-41; Lc 8.22-25) \p \v 23 Etar Jesús cat, chiwa cat canó sar raújacro. Rauwir rahray cuwín béjecro. \v 24 Bécayat séroan abáy cab rehti cajacro. Séroan abáy cacayat riw sobásoban racyan canó icar raújacro. Eyta cuar Jesusan canó sar camro. \v 25 Riw sobásoban raquian canó icar rauyat, chiwat Jesús quehw̃ujacro. Quehw̃úr wajacro: \p —In yehnwa, -wajacro-. ¡Síw̃quibu! ¡Canó riw ocso bicaro! ¡Is bar sácataro! wajacro. \p \v 26 Jesús ajc wiquír yehnjacro. Yehnár ítitan, séroan abáy cajacro. Eyta cuácayat sero chihr áyjacro. Riw quin wajacro: \p —Soboti jaw̃i. Catoti jaw̃a, wajacro. \p Etatan séroa bar chihrjacro. Riwa sobasob bin sicor bar chihrjacro. \p Etaran Jesusat chiwa quin wajacro: \p —¿Bitara rehtan ay wínica? -wajacro-. Baat Sir tamo ay síhw̃ati binro, wajacro. \v 27 Séroa chihryat, riw sobasob chihryat chiwa eyin ub yehw̃jacro. Rahra rahra wajacro: \p —¿Ser ucha bitara bíntara? Séroa cat riw sobasob bin ey chihtá cuitar chihrjacro. ¿Bitara bíntara? wajacro. \s1 Los hombres endemoniados de Gadara \r (Mr 5.1-20; Lc 8.26-39) \p \v 28 Etar Jesusin riwa rahray cujacro. Gadara cajc cujacro. Rahray cucayat, serin bucáy bin Jesús quin rojocro. Serin eyin chein ruhcuíc cuítara itro. Eyinan cuicát abáy ruhw̃uro. Eyta ruhw̃uyat, técuasan abayro. Eyin cahmar ayú rehquít, uwa ey ibit aw̃at bétiro. \v 29 Serin éyinat cab rehti Jesús cuit cohwjacro. Cohwír wajacro: \p —Jesusu, bah Sir waquijró. ¿Is quin icúr sehw̃ar racyi? Anto is tecuan cab cuti cuar ¿is técuani séhw̃aqui? wajacro. \p \v 30 Etat owár cajc birách bár cuitar tusina ricá to binat tihw̃á yácaro. \v 31 Eyta cuácayat serin eyin urá icar bin cuicát conjacro. Jesús quin conjacro: \p —Isat bah ojcor conro. Isan serin urá icar bin si téntara, tusín urá icar rauwin ajc waawi, wajacro. \p \v 32 Etat Jesusat wajacro: \p —Béowi, wajacro. \p Eyta wacayat, cuicá serin ur icar bin wa béjecro. Beyar tusín sar raújacro. Rauyat tusín ricá to bin bahnác siyo ocso tijca suca béjecro. Beyar, bahnác riw icar sácajacro. \p \v 33 Tusín sácayat, tusín obir yájquinan ayat quinjacro. Pueblo cuwín quinjacro. Pueblo cur car, bahnác ehcujacro. Tusín sácajac cat serin urá icar bin cuicá te sijác cat ehcujacro. \v 34 Eyta ehcwayat pueblo itquin bahnaquin Jesús wahitay rojocro. Eyta behquír, Jesús istír ey ojcor conjacro. Conár wajacro: \p —Usár ítiti jaw̃i. Cajc istiy sicor biwi, wajacro, Jesús quin. \c 9 \s1 Jesús sana a un paralítico \r (Mr 2.1-12; Lc 5.17-26) \p \v 1 Eyta wacayat, Jesusin canó sar raújacro. Canó ey cuitar sicor riw rahray béjecro. Jesús ima pueblo cun béjecro. \v 2 Cur car ítchareht, uwat cuercúr Jesús quin rojocro. Cuercúr ey quejtirat cuecujáquinro. Cuercúr eya caros cuitar cuar rojocro. Rojóc éyinat Jesús tamo síhw̃ajacro: “Jesusat sicor tan jácataro,” síhw̃ajacro. Eyta sihw̃ar rojocro. Rocayat Jesusat uw éyinat eyta síhw̃ajac itchacro. Eyta istír cuercúr quin wajacro: \p —Sahú, aját ba sehnacro. Cue rehti jaw̃i, -wajacro-. Bahat ur ay bár yajáqueyra tayar bár chájacro, wajacro. \p \v 3 Bachan chihtán siw̃quin cat ésatro. Jesusat eyta wacayat, éyinat ur icar síhw̃ajacro: “Jesusat téw̃ajar bin tew̃ro. Sir im istir binat ima tayar yajác sicor bár jácata binro,” síhw̃ajacro. “Jesúsatra eyta téw̃ajar binro,” síhw̃ajacro. \v 4 Eyta síhw̃acan Jesusat itchacro. Istír eyin quin wajacro: \p —¿Bitara reht ba ur icar as tamo ay bár síhw̃aqui? -wajacro-. Uch síhw̃awi. \v 5 Cuercurin quin “Bahat ur ay bár yajaqueyra tayar bár chájacro,” wacayat, chauwan cuitro. Ey quin “Cui yehnwi. Caros yehw̃ír usi biwi,” wacayat cat, chauwan cuitro. Urá conu binat eyta bitách wácajatro. \v 6 Eyta cuácayat aját ba quin ehcunro. Sirat asa Uw Síuquib quin uw tayar bár chaquin ajc waajác ehcunro. Im urá cut uw tayar bár chaquin acu ajc waajacro. Aját uchta yajquír cutar ba quin eyta ehcuro, wajacro, Jesusat bachan chihtán siw̃quin quin. \p Etat cuercúr quin wajacro: \p —Cuercuru, aját bah quin wacaro. Cui yehnwi. Caros yehw̃i. Sicor behmá usi biwi, wajacro, Jesusat. \p \v 7 Eyta wacáyatan cuercura cui yehnjacro. Cui yehnár caros secuar ima bijacro. Usi cun bijacro. \v 8 Cuercura Jesús ajc cut yehnár bicayat uwa ricán to binat itchacro. Eyta istír ub yehw̃jacro. Etar Sir ojcor ay wajacro. Sirat uw urá icar camur eyta wijac ojcor ay wajacro. \s1 Jesús llama a Mateo \r (Mr 2.13-17; Lc 5.27-32) \p \v 9 Etar Jesús úsara bin acsar bijacro. Beya rabar gobierno tayar chiquib itchacro. Gobierno tayar chiquib ajca Matéoro. Mateo gobierno ubach wátara itro. Jesusat Mateo istiran, ey quin wajacro: \p —As jor biwi, as chiwa chaquin acu, wajacro. \p “Biwi,” wacayat, Mateo yehnár Jesús owár béjecro. \p \v 10 Etar Jesusin Mateo usi yayín sécuajacro. Gobierno tayar chiquin cat, urá ay bár bin cat, Jesusin cat yayín sécuajacro. \v 11 Jesús eyin owár yayín sécuayat fariséoinat itchacro. Eyta istír, Jesús chiwa quin wajacro: \p —¿Jesús gobierno tayar chiquin owár, ur ay bár bin owár, bitara reht ira yaqui? wajacro. \p \v 12 Eyta waquíc Jesusat rahjacro. Rahcuír wajacro: \p —Uch síhw̃awi. Uwa orac bin médico quin bitani béyajatro. Cuat yárqueyin médicoat sacwayta acu bécaro. \v 13 Sira carit cuitar wac bahjác chihtá sinwi. Sirat wajacro: \q1 Istiyát tayar yajác ques baat rahra técuati cuar ey cuitar síhw̃ayatan, asan ahniro. Cuat as tamo sihw̃an acu baat ruwa yauyat, as ahní etach batro, wajacro. \m Etarwan aját orac bin cuitar wacayi rátiro. Cuat bíyinatan imarat Sir tayar yajác síhw̃ayatan, éyinan ajmár chiwa cháquinro, wajacro. \s1 Le preguntan a Jesús sobre el ayuno \r (Mr 2.18-22; Lc 5.33-39) \p \v 14 Etar Juan uw rih sar siw̃quib chiwa Jesús quin béhjecro. Behquír táyojocro: \p —Isat cat, fariseo chiwat cat Sir bach cuitar ira yátiro. Cuat bah chíwatra bach yajti itro. ¿Bitar etar chihtá ajquír itqui? wajacro. \p \v 15 Etat Jesús imát cat, ima chiwat cat bitar etar bach yajti ítictar ehcún acu uchta wajacro: \p —Sératan wiya yehw̃ín cuácayat, íw̃oquin cat, cayin cat sécuaro. Ira cuít yayín acu sécuaro. Ir ey yaya rabar ahní rehcaro. Ey cáyinatan íw̃oquinatan áhajira wiya yehw̃quib owár rehquít, bacha yájcajatro. Ey racar cuécutiro. Eytaan wan as usár chácayat, as chiwa as jor yayátaro. Etar ítchareht wiya yehw̃quib eya ahár síwataro. Síuyatan ey cayin, ey íw̃oquin bach yajcáyqueyra. Ira yati rehcáyqueyra. Ey racar cue rehcáyqueyra, -wajacro-. Wiya yehw̃quib ahár siwir eyta as cat eyta ahár questár béyayqueyra. Eyta bécayat as chiwat ira yati bacha yajcátaro, wajacro. \p Eyta ehcúr cuitar Jesusan ima chiwa owár rehcáyatra báchuti itro, wajacro. \p \v 16 Eyta waquír car uwa siw̃in acu ehcujacro. Chihtá cahmor ey cat, awan ey cat, owárara séhw̃ati acu ehcujacro. Ima chihtá fariséoinay owár chati siw̃in acu uchta wajacro: \p —Oya cumar sejéc cuitar istiy cumar bin bahu chaquir quejcátaro. Cuatán oya sejequi ojcor ibsoy bin quéjtiro. Eyta quéjcyera, ibsoy quejcyey suhráyqueyra. Súhryatan oya sejequey acsar racháyqueyra. Eytaan wan chihtá récaji bi cat, chihtá awan bi cat owárai batro. Bucáy bin tamo síhw̃ajatro, wajacro. \p \v 17 Eyta waquír, ima chihtá awan ey sima tenti binan wan wajacro. Eyta ehcún acu uchta wajacro: \p —Eyta cat cabra umá sutír questaro. Questár sima ey sar chácaro. Eyta cuar umá cumar bi sar sima tenti bi chátiro. Tenti bi chácyera, sima semar ten racáyatan, umá rachátaro. Rachyat, sima ucátaro. Umá cat ay bár rehcáyqueyra. Cuatán sima tenti eyra cabra umá ibsoy bi sar chácata binro. Etatrun racha báreyra. Sima cat úcajatro. Eyta cat chihtá awan bi ajquitro. Cahmor bi cat ajquitro. Eyta bira bucáy bin cácajatro, wajacro. \s1 La hija de Jairo, y la mujer que tocó la ropa de Jesús \r (Mr 5.21-43; Lc 8.40-56) \p \v 18 Jesusat eyta wacayat, judíoin cara Jesús quin wijacro. Cara eyat Jesús ojcor conín ac cuscar cuit chihrjacro. Chihrír wajacro: \p —As wacjá cuechira bi bar yarjacro. Aját bah ojcor conro. Asi jor ey quin béowi. Bahat as wacjá at cut bútawi. Bahat eyta bútayat, eya estají rehcáyqueyra, wajacro. \p \v 19 Eyta conyat Jesús cara jor béjecro. Jesús chiwa cat béjecro. \v 20 Jesusin bécayat, wiw̃ istiy ey questoc bijacro. Wiw̃á, eya cuercutro. Ey rih cut rauwir bara dócero. Cab eyta ácatan abir eyat yatro. Tan chati yara yehw̃ro. Eya Jesús questoc be rabar Jesús oya aca butajacro. \v 21 “Aját Jesús oya buta tecut, as sicor tan jácayqueyra,” séhw̃ajacro. Eyta sehw̃ar oya aca bútajacro. \v 22 Oya bútayat, Jesús ey wihara ac wari cuar wajacro: \p —Wiw̃ú, cue rehti jaw̃i. Bahat sehw̃at, aját bah sicor tan jácata, séhw̃aro. Eyta sehw̃ac rehquít bah tan jácayqueyra, wajacro, Jesusat. \p Eyta wacayat cab rehti sicor bar tan jájacro, Jesús urá cut. \p \v 23 Etar acsar Jesús cara usi cun bijacro. Erar cur ítitan, ricán to binan yarjaquey racar ócaro. Cahujinat tirá cucaro. \v 24 Eyta istír Jesusat eyin quin wajacro: \p —Etwi. Watar quir béowi. Cuechír eyra yártiro. Yarti cuar bar cámjacro, wajacro. \p Eyta wacayat uwat Jesús buror sischacro. \v 25 Etar watar waajacro. Bahnaquin watar waacayat, Jesús chein quin raújacro. Rauwir cuechír yarjaquey átcara yehw̃jacro. Jesusat atcar yehw̃yat ajc wijacro. Ajc wiquír cui yehnjacro, cuechír eya. \v 26 Etar uwat Jesusat chein ajc wic ayjac chihtá bísaran bísaran ehcwáy yinjacro. \s1 Jesús sana a dos ciegos \p \v 27 Etar Jesús acsar bijacro. Acsar bicayat ub bár bin cuisa bucáy bin ey questoc béjecro. Questoc beya rabar Jesús cuit cohwjacro. Cohwír wajacro: \p —David wihnú, is cuayin racar jaw̃i. Is cuayin obir yajw̃i, wajacro. \p \v 28 Etat Jesús usi cur car raújacro. Rauyat, ub bár bin Jesús quin behjecro. Behcayat Jesusat eyin quin wajacro: \p —Baat sihw̃at, ¿aját ba ub chi chácataica? ¿Aját ba bar tan jácataica? ¿Baat eyta síhw̃aca? wajacro. \p —Ee. Cara, isat eyta síhw̃aro, wajacro. \p \v 29 Etar Jesusat eyin uban bar bútajacro. Butar wajacro: \p —Aját ba ub chi chácata sihw̃ac etar aját ba cuitar yajcaro, wajacro. \p \v 30 Jesusat eyta wacayat eyin sicor ub chi chájacro. Ub cuitar bar istata rehjecro. Etar Jesusat eyin quin ajc uní cuitar wajacro: \p —Aját yajác uw quínora ehcuti jaw̃i, wajacro. \p \v 31 Eyta wajác cuaquir, cajc ey cuitar Jesusat yajác chihtá bisar bisar tew̃ót béjecro. \s1 Jesús sana a un mudo \p \v 32 Jesusat ub bár eyin óroyat sicor béjecro. Sicor bey yiror uwat Jesús quin sera ajc bár bi rojocro. Sera eya cuicát ruhw̃ujác etar ajc batro. \v 33 Ajc bár bi rocayat, Jesusat cuicá uc téjecro. Jesusat cuicá úcayat, ser eyat ajc chi waajacro. Eyta cuácayat, ricán to binat rahra rahra tew̃jacro: \p —¿Unítara? Is israelin tasar istiyati uchta yajti biro. Récaji yajti bi bar yajacro, wajacro. \p \v 34 Cuatán fariséoinat Jesús ojcor wajacro: \p —Cuicá cara urá cuitar Jesusat cuicá uc técaro, wajacro. \s1 Jesús tiene compasión de la gente \p \v 35 Etan Jesús pueblo istiy cutar cat, istiy cutar cat, chihtá ehcwót bijacro. Secuac usar síw̃jacro. Sir cara rehquey ojcor wajacro. Yárqueyin cat sicor tan jájacro. Cuercurin cat orac chájacro. \v 36 Cajc istiy, cajc istiy Jesús cur ítitan, uwan cue quen quen it sácaro. Uwa bíyati obir yájcajatro. Obas cayíb bár bin ruhw̃úr eyta uwa cat eyta ruhw̃uro. Eyta istír, ruhw̃úqueyin racar rehquít obir yajc cun rehjecro. \v 37 Ima chiwa quin wajacro: \p —Uwan eba rijacan wanro. Eba rijáqueyan awan semar tam rehcátaro. Eyta cat uwat Sir chihtá rahcuír awan semar cácaro. Eba tam rehcayat uwat bocuro. Eyta cat uwa quir binat Sir chihtá caquin rehcátaro. Eyin quin ehcwáy beta binro. Cuatán bíyati éhcwajatro. Chihtá ehcuquin birách batro. \v 38 Eyta cuácayat Sir ojcor conwi. Uw quin Sir chihtá siw̃ay si ayin acu conwi, wajacro. \c 10 \s1 Jesús escoge a los doce apóstoles \r (Mr 3.13-19; Lc 6.12-16) \p \v 1 Jesusat ima acu chiwa doce cájacro. Etar éyinan ey cac cahmar behcayat, éyinat uw ur icar bin cuicá si ayin acu urá wíjacro. Yarquin cat, cuercurin cat tan jaquin acu urá wíjacro. Urá wiquír eyta yajquín ajc waajacro. \v 2-4 Chiwa cájaquinan úchinan éyinro: \q1 Récaji bi Simón cájacro. \q1 Ey yahncút Andrés cat, \q1 Santiago cat, \q1 Juan cat, \q1 Felipe cat, \q1 Bartolomé cat, \q1 Tomás cat \q1 Mateo cat, \q1 Santiago cat, \q1 Lebeo cat, \q1 Simón cat, \q1 Judas Iscariote cat cájacro. \m Simón ajc istiy cut Pedro aw̃uro. Andrés eya Simón tanaró. Santiago eya Zebedeo waquijró. Juan eya Santiago tanaró. Mateo eya gobierno tayar chiquib chájaquinro. Santiago eya Alfeo waquijró. Lebeo eya ajc istiy Tadeoro. Simón eya cananístainro. Judas Iscariote eyat ítchareht Jesús quehsí waajacro. \s1 Jesús manda a los discípulos a predicar \r (Mr 6.7-13; Lc 9.1-6) \p \v 5 Etar cuisa doce bin quin Jesusat cahujín ajquír, cahujín ajquír, cahujín ajquír, Sir chihtá ehcwót beyin wajacro. Beyin cahmor eyin quin wajacro: \p —Judío bár bin cajc cut beti jaw̃i. Samaria cajc cut cat Samaria pueblo cut cat beti jaw̃i. \v 6 Cuat israelin quin ehcwáy béowi. Israelin obas íujaquinan wanro. Obas iwir imár istir cayíb quin rati eyta, israélinat cat síw̃tira éytaan wan Sir chihtá sínajatro. Eyta cuácayat eyin quin ehcwáy béowi. \v 7 Ehcwót becayat, “Sir cara yehníc bar cab cucaro,” waw̃i. \v 8 Eyta beya rabar yarquin sicor tan wan chaw̃i. Sácajaquin sicor estají yin aywi. Ojc ohná bequin sicor orac chaw̃i. Uw ur icar bin cuicá si tewi. Tayar chiti eyta racar yajw̃i. Baat tunti cuar camur wíjacro. Eyta cuácayat acsar tayar chiti uw obir yajw̃i. \v 9 Ba bécayat ata béowi. Oro cat, ray cat, yera ray cat beti jaw̃i. \v 10 Iroc cat beti jaw̃i. Tehmón ac camís bucáy cat ques barcát cat teca cat beti jaw̃i. Cacminát canar yajquíc tehmár patronat ira wícaro. Baat cat uw quin chihtá ehcúc tehmár ráhcuiquinat ba obir yajcáyqueyra. Ba obir yajcata sehw̃ar ata béowi. \v 11 Ba bi pueblo cucayat, erar cur car Sir chihtá rahcuata eyin wahítuwi. Wahitír rahcuata eyin usi ítuwi. Acsar bequic ocso tas esar ítuwi. \v 12 Ey usar rauwa rabar, usar itquin quin “Sirat ba obir yajcáyqueyra,” waw̃i. \v 13 Ey usi itquin chihtá rahcuata bíntara, ba chihtá cuitar Sirat esar itquin tan wan chácayqueyra. Cuat éyinat chihtá ráhcuajartara, eyin quin seo tew̃ti cha bahwi. \v 14 Eyta cuara uwat ba ajcá bár chácyeyra, ba chihtá ráhctiyeyra ey pueblo cut uchta yajw̃i. Ba quescara ojcor cajc bura béquiquey, umít béquiquey yiwó ter bahwi. Uw éyinat ba ruhw̃uquey istayta ac eyta yajw̃i. \v 15 Uwat ba eyta ruhw̃úctara, aját eyin ojcor uní wacaro. Eyta ruhw̃ujác ques, cábara tinyat Sirat ey pueblo uw bahnáyqueyra. Sodomin Gomorrin bahnajác cuít bahnáyqueyra. \s1 Persecuciones \p \v 16 ’Yají jaw̃i. Ba tecuas bár bin cuar, aját ba técuasin tac icar ayro. Obas cohtóc tac icar ayir eyta ba cat éytaan wan ayro. Eyta cuácayat cuaya sinti jaw̃i. Cumoroá cuaya sinti eyta ba cat eyta cuaya sinti jaw̃i. Eyta cuar tecuas cat sinti jaw̃i. Atcurat tecuas bár jaquir eyta baat cat eyta tecuas bár jaw̃i. \v 17 Uwa at cahm yají jaw̃i. Uwat baan werjayín cac cahmar chaquir cahmí icar tew̃átaro. Secuac usar cat ba buquíc cat bucáyqueyra. \v 18 As chihtá ques uwat baan carin cac cahmar gobernador cac cahmar ahár beyáyqueyra. Eyta bécayat eyin quino cat, judío bár bin quino cat, as chihtá ojcor tew̃áyqueyra. \v 19 Ba eyta becayat, baat eyin cahmar rooti tew̃i. Bitara tew̃átatara, bi chihtá ehcwátatara, sihw̃a sácati jaw̃i. Baat tew̃ic cab cucayat, ba ur icar bow̃ wícayqueyra. Bi ehcwata bíntara ba ur icar bow̃ wícayqueyra. \v 20 Eyta wícayat baat tew̃yat behmár chihtá cuitari téw̃tiro. Cuat Sir Ajcan Cámuran Ey chihtá cuitar tew̃áyqueyra. Eyat baat tew̃ín acu urá wícayqueyra. Eyta cuácayat rooti jaw̃i. \p \v 21 ’Uwat ima rabin yauwin acu cahujín at icar wícayqueyra. Ima sasá cat yauwin ac wícayqueyra. Sasát cat ima tetín abín quehswáyqueyra. Quehsúr car eyin tiw̃in acu cahujín at icar wícayqueyra. \v 22 As chiwa chajac ques uwat ba quehswáyqueyra. Eyta cuácayat bíyinatan as chihtá wácati tan úcayatan, aját éyinan síwinro. \v 23 Pueblo istiy cuitar ba ruhw̃uyat, pueblo istiy cuitar acsar ehcwáy béowi. Etar aját ba quin wacaro. Eyta ruhw̃úc cahmar quinyat, ba anto israelin pueblo bahnác cutar beti cuat, asa Uw Síuquib cuacúr bin wiquinro. \p \v 24 ’Sinquib eyan urán ima siw̃quib urán bow̃an cuitra waájatro. Cacmá ajcan ima carin cuitra batro. \v 25 Sinquib urán siw̃quib owara waacayat cábaro. Cacmá ajca carin owara chácayat cábaro. Uch síhw̃awi. Uwat as ojcor “Eya Sisrám cáraro. Eya Beelzeburo,” wacaro. Etarwan baan as chiwa yinjác etar ba ojcor im eyta cuít tew̃áyqueyra. \s1 A quién se debe tener miedo \r (Lc 12.2-9) \p \v 26 ’Eyta chíhtara uw cahmar ayú rehti jaw̃i. Uch síhw̃awi. Bi chihtán uw cahmar rúhcyeyan, eyan ítchareht yájcajareht bahnáquinat istáyqueyra. Bi chihtán uw quin rahcua ayti cuácayatan eyan semar semar bahnáquinat rahcuáyqueyra. \v 27 Aját ba quin chéycara cuitar bi chihtá ehcwayat, rícara cuitar bahnáquinat rahcuín acu waw̃i. Bi chihtá cuach cuach tew̃yat, bahnaquin cucajá acat cohwi. \v 28 Istiyát uw yauro. Istiyát uw sibár chaw̃ ajc chaw̃ yauro. Biyat sibár eya yauwata cuácayat ey at cahm rooti jaw̃i. Eyat sibár yauwata cuar uw ajcra cuaca báreyra. Eyta etar ey at cahm rooti jaw̃i. Cuat Sir cahm ayú rehw̃i. Sirat ba sibár yauwir car ba ajc cat cab oc icar áyataro. Etar Sir ima cahm ayú rehw̃i. \v 29 Ruwásira cuisa bucáy bin icar ray sencillo úbisti tunro. Ruwásira aca bár cuar, Sirat ajc waátira, cuis istiyí yara báreyra. \v 30 Uch síhw̃awi. Ba cuis anará bítatara, Síratan itro. \v 31 Eyta bira uw at cahm rooti jaw̃i. Sirat ba sehnacan ruwasir cuitro. Eyta cuácayat Sirat ba obir yajcáyqueyra. \s1 Los que reconocen a Jesucristo delante de la gente \r (Lc 12.8-9) \p \v 32 ’Uw cucajá acat bíyatan “Jesusan as cáraro,” wacáyatan, aját cat rahra ey ojcor uchta waquinro: “Eyan ajmár uwro,” waquinro, cuacúr cuitar Sir ub cahmar. \v 33 Cuat uw cac cahmar bíyatan “Jesusa as cárai batro,” wacayat, aját cat rahra uchta waquinro: “Ey ajmár uwi batro,” waquinro. Cuacúr cuitar Sir cac cahmar eyta waquinro. \s1 Jesús es causa de división \r (Lc 12.51-53; 14.26-27) \p \v 34 ’Baat sihw̃at: aját uwan cajc uch cutar tan wan chaquin rajác sihw̃ac óraro. Cuatán aját ba quin wacaro. Ajatrá uw tan wan chácayi rátiro. As raquí cuit uwan rahra rahra técuayqueyra, -wajacro-. \v 35 Sérinat ima tet owár rahra rahra técuayqueyra. Wiw̃inat cat eyta ima ab owár rahra rahra técuayqueyra. Wiw̃ín cat im isó owár rahra rahra técuayqueyra, as raquí cut. \v 36 Etarwan uwan owár ítquinan quehswáyqueyra. \p \v 37 ’Bíyinatan ima tetinán, abinán sehnacan as cuítara éyinan as chiwa yínajatro. Bíyinatan ima sasá sehnacan as cuítara éyinan as chiwa yínajatro. \v 38 Bíyinan as chiwa cháctara, éyinan as ques icar uwat yauwata óraro. Biyin as ques icar eyta yauwata reht as ajcá bár yehw̃ téyeyra, éyinra as chíwai chácajatro. \v 39 Uwat as chihtá cajac ques cahujín yauwáyqueyra. Bíyinatan yauwic cahm as ajcá bár yehw̃ téyeyra, éyinan Sir quin cuacúr itay beya báreyra. Cuatán uwat biyin as chihtá wácati ques yaúyatan, éyinan cuacúr Sir jor etiti ítayqueyra. \s1 Premios \r (Mr 9.41) \p \v 40 ’Bíyinatan ba ajcá ji bécayat, éyinatan as ajcá ji bequir éytaro. Etar cat bíyinatan as ajcá ji bécayat, as áyjaquey ajcá ji bécaro. \v 41 Cahujinat Sir chihtá ehcuquib ria cácaro. Sir chihtá ehcúc rehquít ria cácaro. Bíyinatan eta jaw̃ ria cácayatan, Sirat ehcuquib quin tunir eyta, ey quino cat eyta túnayqueyra. Eyta cat cahujinat urá ay bin ria cácaro. Urá ay rehquít ria cácaro. Bíyinatan eta jaw̃ ria cácayatan, Sirat urá ay bin quin tunir eyta ey quino cat eyta túnayqueyra. \v 42 Cahujinat as chiwa conu bin quin rih yahn acu wícaro. As chiwa etar eyta wícayatan, Sirat ey quin tan chinti túnayqueyra. Aját eyta uní wacaro, wajacro, Jesusat. \c 11 \s1 Los enviados de Juan el Bautista \r (Lc 7.18-35) \p \v 1 Jesusat chiwa doce bin quin eyta waquír acsar bijacro. Galilea cajc pueblo cuitar Sir chihtá ehcún bijacro. Siw̃in bijacro. \p \v 2 Juan cárcel icar cuar eyat Jesusat yajquey chihtá tew̃íc rahjacro. Eyta rahcuír ima chiwa Jesús quin áyjacro. Jesús quin tayon áyjacro. \v 3 Eyta ayat, eyin Jesús quin cur wajacro: \p —Isan Cristo ey yehníc acor itro, -wajacro-. Is quin ehcuwi. ¿Bahan eyqui? ¿Isan istiy acor ítataica? wajacro, Juan chiwat Jesús quin. \p \v 4 Wacayat, Jesusat wajacro: \p —Juan quin ehcwáy béowi. Behmár ub cuitar ítqueyan cucáj cuitar ráhcuiqueyan ey ehcwáy béowi. \v 5 Ub bár bin sicor ub ji chaquic itchaquey ehcuwi. Cuercurin sicor tan wan chaquic itchaquey ehcuwi. Uw sura ohnquin sicor orac chaquic itchaquey ehcuwi. Cucáj bár bin cat sicor cucáj ji chaquic itchaquey ehcuwi. Sácajaquin sicor estají chaquic itchaquey ehcuwi. Chihtá ay bi eyan oya bár bin quin, ray bár bin quin ehcuquic ehcuwi. Juan quin eyta ehcuwi. \v 6 Etan rehrinatán as tamo etiti síhw̃ayatan, éyinan tan wan rehcátaro, wajacro. Jesusat Juan chiwa quino eyta wajacro. \p \v 7 Eyta wacayat Juan chiwa sicor bar béjecro. Juan chiwa bey yiror, Jesusat uw quin wajacro. Juan ojcor uchta wajacro: \p —Baan ubach bár cuitar Juan quin béjecro. Baan Juan quin icúr sihw̃ar béjectara aját ehcunro. Uch wahitay bétiro. Ecatará séroat bahcabar bahcoquey eyta uw urá cat eyta tehmoro. Eyta cuar Juan urá éytai batro. Eyta bira baat urá tehmó tehm bin wahitín acui bétiro. \v 8 Ba oyin rayin wahitín acui bétiro. Oyin rayin pueblo cuitar itro. Gobierno úsiro. Ubach bár cuitar ítitiro. \v 9 Cuatán icúr wahitín acu béjectara aját ehcunro. Baatán Sir chihtá ehcuquib wahitín sihw̃ar béjecro. Juanan eyro. Juan ojcor aját ba quin wacaro. Sir chihtá ehcuquin cahujín Juan owárai cutiro. \v 10 Juan ojcor úchicrias uchta cuihsú báhjacro: \q1 Aját chihtá ehcúquiban bah ben cahmor ayro. Bah cahmor éyatan ibit óroyqueyra. Bah yehníc cahmor uw quin ur ay chac áyayqueyra. Eyta cuihsú bahjacro. \m \v 11 Jesusat eyta waquír uchta wajacro: \p —Aját ba quin wacaro. Cahmor cat ah cat Juan urá ayan uw bahnaquin cuitro. Cuatán yahncutra Sir cara rehquey cutatra urá conu binan chihtán Juan cuít chácayqueyra, wajacro, Jesusat uw quino. \p \v 12 ’Juan uw rih sar siw̃quib siw̃in yehníc cuitar cuar ah acat tas Sir cara rehquey uwa abáy ruhw̃uro. Eyta cuar uw tecuas cut Sir cara rehquey ahár siwin yajcaro. \v 13 Juan anto yehnti cuácayat récaram Sir chihtá ehcúquinat cat, Moisesat cat ey ojcor wac bahjacro. \v 14 Elías yehnata chihtá wac bahjacro. Eyta cuácayat baatán rahcuátatara, aját ba quin wacaro. Juan uw rih sar siw̃quib eyan eyro. \v 15 Biyin cucajá chítara, ey rahcwi, wajacro, uw quino. \s1 Juicios sobre la generación presente \r (Lc 7.31-35) \p \v 16 Eyta waquír Jesusat bucoy wajacro: \p —¿Ah cutar uwa icuran wántara? Aját ehcunro. Eyinan sasán wanro. Sasá rasá cuitar cuehsro. Cuehswa rabar sasát cahujín quin wacaro: \v 17 “Isat ahní rehquín acu tirá cuhjacro. Eyta cuhjác cuar, ¿bitara reht ahní chátiqui? Etar isat chein ruhcuír eyta cuehschacro. Eyta cuehsí cuar bara ¿bitara reht conti rehyi? ¿Bitara reht cuécutiqui?” wacaro, sasát cuehswa rabar. Ah acat uw cat éytaro. Sasát cahujín chihtá cut cuehsuti cuar tecuar eyta aha uw cat cahujín chihtá yajti cuar eyta técuaro. \v 18 Juan rih sar siw̃quib wijacro. Wiquír ira yati bach yajacro. Bacú yahti bacha yajacro. Juanat bacha eyta yajcayat ques baatán ey cahmí icar tew̃ro. Baat wacaro: “Juan ur icar cuicá chero,” wacaro. \v 19 Cuatán as Uw Síuquibat báchuti ira yácaro. Báchuti bacú yahcaro. Aját eyta báchuti yácayat, baat as cahmí icar cat tew̃ro. Baat wacaro: “Eya atuc sinro. Bacú bunaran cuitro. Eta jaw̃ gobierno tayar chiquin íw̃oro. Urá ay bár bin íw̃oro,” wacaro. Baatán eyta wacaro. Ah cutar uwa sasán wan tecuas sinro, -wajacro, Jesusat uw quino-. Uch síhw̃awi. Bíyinat Sir chihtá uní síhw̃actara, ítchareht éyinat caba síhw̃ajac istáyqueyra, wajacro. \s1 Los pueblos desobedientes \r (Lc 10.13-15) \p \v 20 Etar Jesusat bahnaquin cucajá acat pueblo cahujín itquin cahm icar tew̃jacro. Imát pueblo eyin icar Sir ajc cut yarquin cat, cuercurin cat, cuicát ruhw̃uquin cat tan wan chájacro. Eyta cuar pueblo cuitar itquin urá ay bár ey tehmótiro. Sira tamora síhw̃atiro. Etar Jesusat eyin ojcor uchta wajacro: \p \v 21 —Pueblo Corazín uwan Pueblo Betsaida uwan conú cuac sácayqueyra. Eyinat as chihtá cati cuácayat conú cuac sácayqueyra. Aját yajacan it cuar, as chíhtara ráhctiro. Aját eyin pueblo yarquin tan chájacro. Eyinat eyta itchác cuar, as chíhtara ráhctiro. Aját síw̃jaquey cucáj cuitar rahcuí cuar, urá icar chihtá cátiro. Cuatán Tiro pueblo ítquinra, Sidón pueblo ítquinan ur éytara batro. Aját Tiro cuitaratara Sidón cuitartara im eyta yajaquir waquít, as chihtá síw̃jaquir waquít, éyinra úchicrias ay bár yajquíc etchác ícatro. Ay bár yajác cue rehquít oya ay bár bi chajac ícatro. Oca bur imár sibará cuitar ohjoc ícatro. \v 22 Eyta bira cabar tinyat, Corazinat tayar yajác ques Betsaídainat tayar yajác ques Sirat cuít cuécwayqueyra. Cuatán Tiro uwra, Sidón uwra etach cuécwajatro, wajacro, Jesusat. \p \v 23 Acsar Capernaum pueblo uwa ojcor wajacro: \p —Capernaum uwat cuáyinir síhw̃aro. Imár úrara Sir quin beyata síhw̃aro. Sir jor cuacúr beyata síhw̃aro. Eyta cuar éytara beya báreyra, -wajacro-. Cuatán éyinra cab oc icar beyáyqueyra. Eyin tasar, Capernaum pueblo cut aját Sir ajc cut uw cuitar yajquír eyta Sodoma pueblo cut eyta yajaquir waquít, Sodomin urá ay bár yajquíc etchác ícatro. Eyta etyat áhajira pueblo ey echí rehcata binro. \v 24 Eyta bira cábara tinyat Capernaum pueblo uwan Sirat cuít cuécwayqueyra. Cuatán Sodóminra etach cuécwajatro, wajacro, Jesusat. \s1 Vengan a mí y descansen \r (Lc 10.21-22) \p \v 25-26 Etar Jesusat Sir ojcor uchta conjacro: \p —Siru, Tetú, bah urá ayro. Cuacúr abá cuitar, cajcan ican bahnác cuitar bah caran cuitro. Behmá urá cuitar uwa cájacro. Urán ajcan cuít binra cátiro. Cuatán sasá urán wan bin cájacro. Eyta caquir quino behmá chihtá ehcujacro. Bah cara rehquey chihtá bahnác ehcujacro. Urá cuít bin quínora ehcútiro. Cuatán sasá urán wan bin quínorun bahnác ehcujacro, wajacro. \p \v 27 Waquír bucoy uw quin wajacro: \p —Sirat Tetát as at icar bahnác wíjacro. Biyan Sir waquíjtara uwat istiti binro. Rehratí istítiro. Cuatán Tetatrún itro. Eyta cat Tetán rehrtara uw bahnáquinatan istítiro. Cuatán wacjatrán Tetán itro. Ajatrún rehrtara itro. Wacjatán biyin quin ehcwayat, éyinat cat Tetá itro. Sira itro, -wajacro-. \v 28 Bíyinan owat séojactara éyinan as quin row̃i. As quin rocayat, aját eyin tan jac áyinro. \v 29 Asan behmár cara chaw̃i. As chihtá sinwi. Asan tecuas batro. Etar baat asan ba cara chácayat, ba ur icar tan wan cháquinro. \v 30 Asan caran chácayat ba cuaca báreyra. As chihtá sinin chauwa táhnaqui batro, wajacro, Jesusat. \c 12 \s1 Los discípulos arrancan espigas en el día de descanso \r (Mr 2.23-28; Lc 6.1-5) \p \v 1 Itchareht yájcajareht tan jaquin riy cuanyat, Jesusin ritút ques tiw̃ béjecro. Eyta becayat, Jesús chiwa yayí rehjecro. Yayí rehcayat ritút quehwír cucuá cohjocro. \v 2 Eyta cohcayat fariséoinat itchacro. Istír técuajacro. Jesús quin wajacro: \p —¿Bah chiwat bitara reht eyta quehuca? ¿Bitara reht tan jaquin rícara canár yajqui? ¿Bitara reht bach auqui? wajacro. \p \v 3 Etat Jesusat wajacro: \p —Behmarat cat Sir carit itro. Sir carit cuitar Davidat yajác ojcor wacaro. David cat ima chiwa cat yayí rehjecro. Eyta rehquít \v 4 Sir usar raújacro. Rauwir pana Sir ac chájaquey cohjocro. Pan eya sacerdótein imár istir binat cóhtaro. Cahujinat ey cóhjotro. Sir chihtát eyta cohti jaw̃i, wacaro. Eyta cuar éyinatra cohjor bin cohjocro. \v 5 Sir carit cuitar sacerdóteinat yajc ojcor cat wacaro. Behmarat ey itro. Sacerdóteinat tan jaquin rícara bach auro. Eyinat bach yajti Sir usi canar yajcaro. Eyta auíc cuar, Sir tayar batro. \v 6 Etar aját ba quin wacaro. Ah uch cab cutar cara istiy yehnjacro. Yehnjaquey ajcan urán Sir úsian tahnacro. \v 7 Sirat carit cuitar wacaro: “Baat cahujín cuayin ac ay rehcayat, asan ahnian cuitro. Cuat as tamo sehw̃an ruwa yauyat ahní etach batro,” wacaro. Baat ey chihtá rahjaquir waquít, urá ay bin cahmí icar tew̃ti jácataro. Cuayar tew̃ti jácataro. \v 8 Canar yajti ricar cuitar icúr yajcátatara Sirat as yehn áyjacro. Asa Uw Síuquib eyta waquín yehn áyjacro wajacro, Jesusat. \s1 El hombre de la mano seca \r (Mr 3.1-6; Lc 6.6-11) \p \v 9 Eyta waquír Jesusin acsar béjecro. Beyar secuac usar raújacro. \v 10 Rauwir ítitan, atcar cuercurin ésatro. Eyta cuácayat fariséoinat Jesús quin táyojocro. Jesusat wajác ques ey cahmí icar tew̃ín sehw̃ar ey quin táyojocro: \p —Ba quin táyoro. Bachan chihtán chac bahjac cutar baat ítitan: canar yajti ricar ¿yarquey tan jácataica? táyojocro. \p \v 11 Táyoyat Jesusat wajacro: \p —Ba obas istán bin tan jaquin ricar cutar iscán ocso tijcayat, baat sicor bar úcayqueyra. Tan jaquin ricar cuaníc tacat iscán sar báhtiro. \v 12 Behmaray obas ajcá ji rehquít úcaro. Eyta cat uwan ajcán cuít béyataro. Etarwan tan jaquin ricar cutar cat uw obir yajcata binro, wajacro. \p \v 13 Etar cuercurin quin wajacro: \p —Bah átcara cuercúr ey yehw̃ tew̃i, wajacro. \p Eyta wacayat, cuercuran ima átcara yehw̃ tew̃jacro. Eyta yehw̃ tew̃yat átcara orac waajacro. Rahray átcara eyta orac chájacro. \v 14 Eyta cuácayatra, fariséoinat rahra rahra Jesús rioy yinjacro. Jesús yauwin ríojocro. \s1 Una profecía acerca de Jesús \p \v 15 Eyta ríoyat, Jesús cajc ey cutar bin acsara béjecro. Acsar becayat ricán to binan ey owár béjecro. Beya rabar yárquinan cuercúrinan bahnáquinan tan jacot bijacro. \v 16 Jesusat uwa tan chaquir eyin quin wajacro: \p —Aját bar tan jájaquey cahujín quin ehcuti jaw̃i, wajacro. \p \v 17 Eta jaw̃ Isaías Sir chihtá ehcúquibat ey ojcor cuihsú bahjacro. Eyta cuihsú bahjáqueya caba yajacro. Isaíasat wajáquinro: \q1 \v 18 Sirat wacaro. As chiwa cájaquey ojcor wacaro: “Aját ey sehnacro. As ur icar ey rácatro. Ey ur icar cat ajmár Ajcan Cámuran Eya cháquinro. Eyta chácayat eyat cajc istiy cajc istiy uw cucajá acat Sir tayar yajacan ahra tayar bár chaquic chihtá ehcwáyqueyra. \v 19 Eya tecuasí batro. Ajc tecuas cuitar cohwá báreyra. Ubach watar eyat ajc tecuas tew̃a báreyra. \v 20 Eyat emtará quehu biquic bahnác quehuti cuar sicor ay óroyqueyra. Oca tin biquic bahnác tin ayti jácayqueyra. Eytaan wan uwat ur ay yajquít cat bahnác caba yajti bin eyat técuati cuar eyin cuitar wacáyqueyra. Uw bahnáquinat ey chihtá cuitar ur ay yajc ocso eyta yajcáyqueyra. \v 21 Eyta cuácayat, judío bár binan ey wic acor ítayqueyra,” wacaro, Sirat. \s1 Acusan a Jesús de tener el poder del demonio \r (Mr 3.19-30; Lc 11.14-23; 12.10) \p \v 22 Bécajareht uwat Jesús quin cuicát ruhw̃ujaquey rojocro. Cuicát ruhw̃uyat eya ub batro. Tew̃ic cat téw̃ajatro. Jesús quin rocayat Jesús urá cut sicor tan jájacro. Tan jácayat, ub ji, cuw ji orac chájacro. \v 23 Eyta tan jácayat, uwa bahnaquin ub yehw̃jacro. Etar rahra rahra wajacro: \p —¿Uyan David bómcara sicar bíntara? ¿Cara áyjaquin éyitara? wajacro. \p \v 24 Eyta wacayat, fariséoinat rahjacro. Eyta rahcuír wajacro: \p —Cuicá cara ajca Beelzebú urá cut camur cut Jesusat cuicá uc si ayro, wajacro. \p \v 25 Eyta sihw̃ar tew̃jacan Jesusat itchacro. Etar eyin quin wajacro: \p —Satanasat uw ur icar bin ima Satanás uc tétiro. Bi gobierno wahw̃úr rahra rahra tec quejcayat, ey gobierno bar bahnátaro. Eyta cat puéblotara cáyintara im owár bin rahra rahra tec quejcayat, bar sácataro. \v 26 Eyta cat Satanás chiwa bucáy wahw̃uyat rahra rahra tecuay yinyat, Satanás imár owár bahnátaro. \v 27 Cuatán Beelzebú ajc cut ajatrán cuicá uc te siquir waquít, ¿ba chíwatra bi ajc cut uc te sic síhw̃aqui? Baat ítitan, ¿bi chihtá cuitar uc te siqui? Baatán itro. Etar behmár chiwat ba urá wahitáyqueyra. Urá wahitír cahm icar tew̃áyqueyra, -wajacro, Jesusat fariséoin quin-. \v 28 Eyta cuar Sir urá cut aját cuicá uc si ayat uch síhw̃awi. Sir cara rehquey ba ubot yehnjác, séhw̃awi, wajacro, Jesúsata. \p \v 29 Etar acsar wajacro: \p —Uwat chihchír cuít bíjiya usi bin ohnora bes yajquín síhw̃ayat, récaji cara eyan questátaro. Questati bitách bes yájcajatro. Cuat questár cuitar, bahnác ohbac bes yajcátaro. \p \v 30 ’Bíyinan asi jor bártara, éyinra asan quehsuro. Eyta cat bíyinatan as cuitar chihtá ehcuti rehcáyatan, éyinatan uw quin as chihtá cac áytiro. \v 31 Etarwan aját ba quin wacaro. Uwat bitara útara Sir tayar yajcayat, Sirat sicor tayar bár chácataro. Bitara útara ahsín tew̃yat Sirat sicor tew̃ti bin eyta bar chácataro. Cuatán Sir Ajcan Cámuran Ey ojcor ahsín tew̃yat, tayar chi chácayqueyra. \v 32 Bíyatan asan Uw Síuquib cahmí icar ahsín téw̃yatan, eyat Sir tayar yajcaro. Eyta cuar eyta tayar yájcyeyra Sirat sicor tayar bár chácataro. Bíyinatan Sir Ajcan Cámuran Eya ojcor ahsín téw̃yatan, eyta tew̃yat cat Sir tayar yajcaro. Eyta cuar Sirat tayar eyra batra chátiro. Bur cut suw cut tayar chi rehcáyqueyra, wajacro, Jesusat. \s1 El árbol se conoce por su fruto \r (Lc 6.43-45) \p \v 33 ’Cárucua ay biyat uba ay bi chácaro. Cárucua ay bár biyat uba ay bár bi chácaro. Cárucua bitara bíjitara istín ac caruc ub wahitro. Eytaan wan aját ay yajác síhw̃actara, Satanás chihtá cuitari, Sisrám chihtá cuitari ey yajác síhw̃ati jaw̃i. \v 34 ¿Bitara rehquít ahsín tew̃qui? Baan cumoroán wanro. Baan ricmán wanro. Eyta rehquít ahsín tew̃ro. Uwa urá bitáratara cuw cuitar cat im eyta tew̃ro. \v 35 Urá ay binat urá ay rehquít chihtá ay bi tew̃ro. Urá ay bár binat cat urá ay bár rehquít chihtá ay bár bi tew̃ro. \v 36 Aját ba quin wacaro. Cábara tinyat uwat tayar yajác ques técuataro. Técuayat, uwat síhw̃ati tew̃jác ques Sirat ajc tecuas cut táyotaro. \v 37 Baat ahsín téw̃titara ba técuati jácayqueyra. Cuatán ahsín tew̃jáctara Sirat ba bar técuayqueyra, wajacro. \s1 La gente mala pide una señal milagrosa \r (Mr 8.12; Lc 11.29-32) \p \v 38 Itchareht bachan chihtán síw̃quinat cat, fariséoinat cat Jesús quin wajacro: \p —Síw̃quibu, Sir im istir ajc cut, camur cut yajcata bi is ub acat yajw̃i. Isat Sirat bah ayjac síhw̃ayta acu eyta yajw̃i, wajacro. \p \v 39 Waquít Jesusat wajacro: \p —Ah uch cutar uw ur ay batro. Sir tamo síhw̃atiro. Eyta rehquít éyinat Sir urá cut, camur cut bahnác yajcata ehcún acu as quin yajc ayro. Sirat as áyjactara, áytitara istín acu as quin eyta yajc ayro. Eyta yajc ayic cuar aját éytara yájtiro. Eyta yajti cuar, úchicri Sir chihtá ehcuquib Jonasat Sirat ayjac ehcúr eyta, aját cat eyta ehcunro. \v 40 Jonasan rih ruwa cumac bi tan sar bay cuanjacro. Bay cuanyat estají waajacro. Eyta cuaquir eyta asan Uw Síuquib cat ica tan sar bay cuaninro. \v 41 Cabar tinyat, Nínive uwat ah uch cutar uw cahm icar tew̃áyqueyra. Ah uch cutar uwat tayar yajác ehcwáyqueyra. Cahmor úchicrias Jonasat eyin quin Sir chihtá ehcujacro. Etar éyinat chihtá cájacro. Urá ay bár ey bar tehmojocro, -wajacro, Jesusat-. Cuatán asan ajcan urán Jonás cuitro. Eyta cuar, aját waquíc ráhctiro. Ah úwatra cátiro. \v 42 Etar úchicrias chaucat yajaquey síhw̃awi. Chauc eyan uwa cara chájaquincuano. Cajc istiy binro. Cajc istiy cut bin Salomón chihtá rahcuay rajacro. Salomón urán cuít etar ey chihtá sinin ac rajacro, -wajacro, Jesusat-. Cuatán asan urá Salomón cuitro. Eyta cuar, ah uch cutar uwat aját waquíc ráhctiro. Eyta bira chauca éyatan uchin cahmí icar tew̃átaro. Cabar tinyat, úchinat tayar yajác ehcwátaro, wajacro, Jesusat fariséoin quin, bachan chihtán siw̃quin quin. \s1 El espíritu malo que regresa \r (Lc 11.24-26) \p \v 43 Waquír car Jesusat bucoy wajacro: \p —Cuicá uw urá sar bin uquir áyatan, cuicá eyat bi cut ítatatara uroy bicaro. Uw bár cuitar wahitay bicaro. Tan jaquin ac wahitay bicaro, -wajacro-. Eyta cuar bísari ítajatro. Bir cuti tan chácajatro. \v 44 Bísari ítajar rehquít ima ur icar séhw̃aro: “As sicor benro. Asa bírara bin uquir rajáctara as sicor erar rauway benro,” séhw̃aro, -wajacro-. Eyta sehw̃ar bicayat, rajác cut cur itit, uw eyan óhbacro. Ey ur icar istiyí batro. Uw eyan ubach uw bár bin éytaro. Uw eyan ubach uw bár cuar bahnác órojocan wanro. \v 45 Cuicát ay órojoc istír cuicá cahujín ucay bicaro, -wajacro-. Bucoy cuicá cuisa cucuí bin ucay bicaro. Cuatán cuic éyinra técuasan cuít binro. Etar eyin roquír, sera ur icar behquír abáy ruhw̃uro. Récaram táhnaqui ruhw̃útiro. Cuatán bucoy cuitatra cuít ruhw̃uro, -wajacro-. Ah uch cutar uw cat eyta cuít ruhw̃átaro, wajacro, Jesusat. \s1 La madre y los hermanos de Jesús \r (Mr 3.31-35; Lc 8.19-21) \p \v 46 Jesusat uw quin tew̃yat icar im ab cat, rabin cat watar béjecro. Bequír Jesús jor tew̃ín acu chíjacro. \v 47 Eyta chícayat ser istiyát Jesús quin ehcujacro. \v 48 Eyta ehcwayat Jesusat ser ey quin wajacro: \p —¿As abinán, rábinan rehrinán éyinca? wajacro. \p \v 49 Eyta waquír ima átcara ima chiwa wihara yehw̃ tew̃jacro. Tew̃ír wajacro: \p —Uyinan as abinán rábinan wanro. \v 50 Bíyinatan as Tetá cuacúr bin chihtá ráhcyatan, éyinan as abinán, rábinan as chitinán wanro, wajacro. \c 13 \s1 El ejemplo del sembrador \r (Mr 4.1-9; Lc 8.4-8) \p \v 1 Eyta waquír ey rícara Jesús usar bin acsar bijacro. Bir, riw cajc cut chihrjacro. \v 2 Eyta chihryat uwa ricán to bin ey quemir sécuajacro. Eyta sécuayat Jesús canó icar raújacro. Rauwir chihrjacro. Canó ey riw cut chájacro. Eyta cuar uwa bahnaquin riw cajc aw̃at ítchacro. \v 3 Eyta cuácayat Jesús riw cut canó cuitar cuaquir uw síw̃jacro. Jesusat chiht istiy, chiht istiy siw̃in acu icúr bi ojcor tew̃jacro. Siw̃in acu uchta wajacro: \p —Ser istiy cucuá cuiay bijacro. \v 4 Cucú eyan at cut cuic cuic cuijacro. Eyta cuicayat, cucú cahují ibit aw̃at tijcajacro. Eyta tijcayat ruwásirat ey yájacro. \v 5 Eyta cuijacan, cucú cahují wisu arcút tijcajacro. Tijcayat in bar yehnjacro. Ica ata bár etar in yehnjacro. \v 6 Yehnyat cat, cunyat cat, ribirát sarac tíw̃jacro. Siya usón bár rehquít tínjacro. \v 7 Eyta cuic cuic cuicayat cucuá cahují cachá tac icar tijcajacro. Eyta tijcayat cachá tihw̃án abáy yehnjacro. Cachá tihw̃á abáy yehnyat, cachát sehw̃jacro. \v 8 Eyta cuic cuic cuicayat cucú cahují ican tic bi cuitar tijcajacro. Etar eyra ay yehnjacro. Ehchí yehnjacro. Etar uban ehchí chájacro. Istiy eyran uban cien cuít chájacro. Istiy eyran uban sesenta chájacro. Istiy eyran uban treinta chájacro, wajacro. \p \v 9 Etaran eyta waquír, acsar Jesusat wajacro: \p —Cucajá ji bínatra ey rahcwa, wajacro. \s1 El porqué de los ejemplos \r (Mr 4.10-12; Lc 8.9-10) \p \v 10 Eyta wacayat ey chiwat ey quin wajacro: \p —Jesusu, bahat uw siw̃in ac uwat yajquíc búcoyan búcoyan ehcuro. ¿Eyta ehcúr cuitar síw̃tieyra, bitáraca? wajacro. \p \v 11 Táyoyat wajacro: \p —Behmarat Sir cara rehquey chihtá ay rahcuátaro. Cahmor istiti bi rahcuátaro. Cuatán cahujinat ay rahcti acu tew̃ro. \v 12 Bíyinatan ay ráhcyatan, Sirat eyin cuít síw̃ayqueyra, ay rahjác etar. Etar chihtán cuít sínayqueyra. Cuatán bíyinatan ay rahcti cuácayatan, chihtá conu rahjác ey sicor bar etí téyqueyra. Bar tan chináyqueyra, -wajacro-. \v 13 Aját eyta sehw̃ar icúr bi ojcor tew̃quey cuitar siw̃ro. Cahujinat ub cuitar istata cuar, ay istiti rehcayta acu eyta siw̃ro. Eyinat cucách cuit rahcuata cuar, ur icar rahcti acu eyta siw̃ro. \v 14 Uchicria Isaías Sir chihtá ehcúquibat wac bahjác ahra uw éyinat yajcaro. Isaíasat uchta wajacro: \q1 Baat rahcuír car, cucajá cuitar rahcuí cuar urá cuitra rahcua báreyra. \q1 Baat istíc cat, ub cuitar istíc cuar ur cuitatra istá báreyra. \q1 \v 15 Uch uwa urá bár rehjecro. \q1 Cucáj cuitar cat ráhcuajar rehjecro. \q1 Ub cuitar cat ístajar rehjecro. \q1 Eyta barir waquít, ub cuitar wahitír istátaro. \q1 Cucajá cuitar rahcuír ay rahcuátaro. \q1 Urá ji rehquír cácataro. \q1 Eyat caquir urá tehmóyqueyra. \q1 Eyta tehmoyat, Sirat imár tayar bár chácayta acu conáyqueyra, wajacro. \p \v 16 Eyta waquír wajacro, ima chiwa quino: \p —Cahujinra eyta cuar ba ácamra ay rehcaro. Ba uba cuitatra ay itchacro. Ba cucajá cuitatra ay rahjacro. \v 17 Aját wacaro. Uchicri Sir chihtá ehcúquinat cat, urá ay binat cat eyta istá racar rehjecro. Ricán to binat it cun rehjecro. Baat itquey istá racar rehjéc cuar etach istítiro. Ba cucáj acat tew̃quey éyinat rahcua racar rehjéc cuar, etach ráhctiro. Cuatán baatrún bar rahjacro. Bar itchacro, wajacro. \s1 Jesús explica el ejemplo del sembrador \r (Mr 4.13-20; Lc 8.11-15) \p \v 18 ’Cucuá cuic cuic cuijác ojcor waquír cuitar bi chihtá síw̃jactara ay rahcwi. \v 19 Cucuá ibit aw̃at tijcajaquey wacayat, ibit aw̃at wacayat, uw cahujín ojcor tew̃ro. Uw éyinatan Sir chihtá cucajá cuitar rahcuí cuar, ur ícara cátiro. Rahcyat Sisrámatan chihtá ey quin cac áytiro. Bow̃ cac técaro. \v 20 Cucuá wisu arcút tijcajaquey wacayat, wisu ey wacayat, uw cahujín ojcor tew̃ro. Uw éyinat Sir chihtá rahcro. Rahcuír ahní cácaro. Eyta cuar ayra cátiro. \v 21 Ay cati rehquít, ítchareht waca técaro. Sir chihtá ques uwat ruhw̃áyatan, uwat técuayatan, éyinat chihtá waca técaro. \v 22 Cucuá cachá tac icar tijcajaquey wacayat, cachá tac icar wacayat, uw cahujín ojcor tew̃ro. Uw éyinat chihtá rahcuí cuar iran oyan rayan cuít rácatro. Ey racar rehquít Sir chihtá tamo síhw̃ati etí técaro. Urá ay ítitiro. \v 23 Cucuá ica tic bi cuitar tijcár uba cuít cháqueyan wacayat, ica tic bi wacayat, uw cahujín ojcor tew̃ro. Uw éyinat chihtá ay rahcro. Rahcuiran, urá istanác waacaro. Urán ay chácaro. Etar cahujín éyinra urá ayan cuitro. Cahujín éyinra urán etach cutiro. Cahujín eyin cat urá ayan owáraqui batro, wajacro, Jesusat chiwa quin. \s1 El ejemplo de la maleza entre el trigo \p \v 24 Jesusat siw̃in acu uwat yajquíc uchta ehcujacro: \p —Sir cara rehquey úchtaan wanro. Ser istiy ima chi cuit ritút cucuá ay bi rijacro. \v 25 Eyta ric tihrír sera cat chiwa cat chéycara cuitar usi cámjacro. Chéycara cuitar cami yiror quehsí binat chi ey cuitar tihw̃á ay bár bi cucú cui téjecro. Ritután wan cuar tihw̃ cucú cui téjecro. Tihw̃ cucuá cuiir, cajc istiy bijacro. \v 26 Itchareht yájcajareht yehnár ritút uba chac rajacro. Ritút yehnjác ítitan, tihw̃á ey catum uba chac racaro. \v 27 Ey istír, cacminát cara quin behquir wajacro: “Caru, bahatán cucú ay bi rijacro. Eyta cuar ¿bitara etar tihw̃á cat yehnqui?” wajacro. \v 28 Wacayat wajacro: “As quehsí binat tihw̃ cucú cuijacro,” wajacro. \p “¿Bahat icúr rácarica? ¿Isat tihw̃á ey récaji cuachínica?” wajacro. \v 29 “Batro. Eytara cuachti jaw̃i. Eyta cuáchyeyra, tihw̃ cat ritút cat cuacháyqueyra. \v 30 Ritút cat, tihw̃á cat im eyta chaw̃ jaw̃i. Ritút jaw̃, tihw̃á jaw̃ tam rehcáyqueyra. Ehsúc cab cuc ocso tas im eyta chaw̃ jaw̃i. Etar ehsúc cab cucayat, aját ehsuquin quin waquinro: ‘Ibtu tihw̃á cuachwi. Cuachír questawi. Questár oca cut wahnín ac ajquír jaw̃i. Cuat ritutrá ira usi socua cuitar sécuawi,’ waquinro,” wajacro. \p Jesusat eyta ehcujacro. \s1 El ejemplo de la semilla de mostaza \r (Mr 4.30-32; Lc 13.18-19) \p \v 31 Etar Jesusat siw̃in acu uwat yajquíc ojcor uchta ehcujacro: \p —Sir cara rehquey cutar úchtaan wanro. Bitáratara aját ey ehcunro. Sir cara rehquey cutar mostaza cucuán wanro. Uwat mostaza cucuá chi cuit ricaro. \v 32 Cucuá eyan cónuan bahnác cuít bin cuaquir chájareht cuít cunro. Cunyat ectar ji ruwat ey cuicara taha cut chicha tuw̃ro. Sir cara rehquey cat ey cucuán wanro. Mostaza cucuán conu bi cuar yehnár cuít cunir eyta Sir cara rehquey cutar uwa récaji ricá conu cuar ítchareht éytaan wan uwan cuít rehcáyqueyra, wajacro. \s1 El ejemplo de la levadura \r (Lc 13.20-21) \p \v 33 Bucoy Jesusat Sir cara rehquey ojcor wajacro: \p —Sir cara rehquey úchtaan wanro. Buc réhqueyan wanro. Uwat eba tajcro. Tajquír sar buc rehquey conu chácaro. Chaquir rihnoro. Rihnoyat eba bahnác buc rehcaro. Sir cara rehquey cat buc réhqueyan wanro. Buc rehquey conu chaquic cuar ítchareht bahnác buc rehquír eyta Sir cara rehquey cutar uwa récaji ricá conu cuar ítchareht cuít rehcáyqueyra, wajacro. \s1 El uso que Jesús hacía de los ejemplos \r (Mr 4.33-34) \p \v 34 Jesusat ricá quin uwat yajquíc ojcor ehcúr cuitar síw̃jacro. Eyta ehcútira síw̃tiro. \v 35 Eyta ehcwayat Sir chihtá ehcúquibat wac bahjác caba yajacro. Sir chihtá ehcúquibat úchicrian uchta wac bahjacro. \q1 Aját cuw cutar uwat yajquíc ojcor ehcúr cuitar siw̃ro. Récaji cajc cuanjác acat echí ah tas cuar uwat anto istiti bi aját eyta ehcúr cuitar síw̃inro, wajacro. \s1 Jesús explica el ejemplo de la maleza entre el trigo \p \v 36 Jesusat eyta siw̃ir ricá sicor imár usi áyjacro. Eyta ayir ima cat im usi raújacro. Rauyat ima chiwa cat ey acor behquir wajacro: \p —Isat orac rahcuayta acu tihw̃á ay bár bi chi cuit rijác chihtá siw̃i, wajacro. \p \v 37 Wacayat wajacro: \p —Rura ay bi riquib asan eyro. As Uw Síuquiban eyro. \v 38 Chi eyan cajquey teyey eyan eyro. Rura ay biyan Sir sasán eyro. Tihw̃á ay bár biyan Sisrám chiwan eyro. \v 39 Quehsí binat tihw̃á ay bár bi rijáqueyan Sisrám ey ojcor wacaro. Cuácayat ehsúc cab cuqueyan cábara tinyat eyan eyro. Ehsúquinan Sir cuacúr cacmín éyinan eyro. \v 40 Tihw̃á ay bár bi secuar wahnár eyta, cabar tinyat cat im eyta jácayqueyra. \v 41 Asa Uw Síuquibat cuacúr cacmín cajc uch cutar áyayqueyra. Usár behquír Sir cara rehquey tac icar bin urá ay bár yajáqueyin secuar siáyqueyra. Ay bár yajc áyqueyan bahnác siáyqueyra. \v 42 Sitrun cab oc icar wahná téyqueyra. Cab oc icar uwan abáy óyqueyra. Yaran abáy rehquít ruhra cuechwáyqueyra. \v 43 Etar Sir chihtá yajquin éyinan rahs sir éytaan wan rehcáyqueyra. Sir jor Tet chor carin itir eyta ítayqueyra, -wajacro-. Bíyinan cucách chítara, chihtá ey rahcwi, wajacro. \s1 El ejemplo del tesoro escondido \p \v 44 ’Sir cara rehquey úchtaan wanro. Rayan to bin uwat chi cut ruhjacro. Erar ruhcyat ítchareht yájcajareht ruhjaquin sácajacro. Etar ser istiyát chi cut canar yajcayat raya ey itchacro. Istír cat ahní rehquír sicor to ruhjacro. Chi ey cajc ey wahn sehw̃ar ruhjacro. Etar ima ojc sar oyan, cajcan, at ruwan bahnác rajacro. Rar car ray ey secuar cuitar chi ey cajc ey wahjacro. Cajc jaw̃ ray jaw̃ wahjacro. Cajc cut ray ruhjác ey wahn ac icúr bi bahnác yarsa tehmótaro. Eytaan wan Sir cara rehquey cuitar beyin tehmár icuran biyan yarsa bahnác báhtaro. \s1 El ejemplo de la perla de mucho valor \p \v 45 ’Sir cara rehquey úchtaan wanro. Cuc ray, cucáj ray wáquibat perla ehchí bi secuan sehw̃ar bisar bisar yajcot bicaro. \v 46 Eyta yajcot bicayat, perla úbisti ehchian to bi itchacro. Cuc rayan ehchian to bi itchacro. Ehchian to rehquít acan tahnacro. Eyta istír ima ojc sar icuran biyan bahnác rajacro. Rar car ey ray cuitar perla ey wahjacro. Cuc raya ey wahjacro. Perla eya Sir cara rehqueyan wanro. Perla echí bi wahn ac icuran biyan bahnác yarsa tehmótaro. Eytaan wan Sir cara rehquey cuitar beyin tehmár icuran biyan bahnác yarsa báhtaro. \s1 El ejemplo de la red \p \v 47 ’Sir cara rehquey úchtaan wanro. Atarraya cumac biyan wanro. Atarraya yacúr rih sar chácaro. Rih ruwa siin acu chácaro. Eyta chácayat ajc bahnác cácaro. Rih ruw cat, ricúm cat cácaro. \v 48 Chaquir atarraya ey bahnác cuinyat, uwat yacúr cajc cut uquin ruc rocaro. Yacúr cajc cut cur car rih ruwa ay eyan ajquír ruca sar sécuaro. Cuat ricumra ajquír ab sicaro. \fig |src="HK074B.tif" size="span" copy="Horace Knowles ©The British & Foreign Bible Society, 1954, 1967, 1972, 1995." ref="San Mateo 13.48" \fig* \v 49 Cabar tinyat cat im eyta yajcáyqueyra. Uwat rih ruwa ajquír, ricúm ajquír chaquir eyta Sir cuacúr cacminát cat uw cat eyta chácayqueyra. Yajcata bi yajác bin ajquír, urá ay bár bin ajquír chácayqueyra. \v 50 Eyta chaquir urá ay bár bin cab oc icar wahná téyqueyra. Cab oc icar uwan abáy óyqueyra. Yaran abáy rehquít ruhra cuechwáyqueyra. \s1 Tesoros nuevos y viejos \p \v 51 Eyta waquír Jesusat eyin quin táyojocro: \p —¿Chihtá eya bahnác bar rahcyi? wajacro. \p —Ee, bar rahjacro, wajacro. \p \v 52 Etar Jesusat wajacro: \p —Bachan chihtán síw̃quinat Sir cara rehquey chihtá sínjactara, úchtaan wanro. Ubach cayiban wanro. Ubach cayibat ima cajón tan sar bin ibsoy bi cat, quescarir bi cat úcaro, -wajacro-. Eytaan waan bachan chihtán síw̃quinat Sir cara rehquey cat sinjac etar chihtá yahncút bi cat récaji bi cat síw̃ayqueyra, wajacro. \s1 Jesús en Nazaret \r (Mr 6.1-6; Lc 4.16-30) \p \v 53 Etar Jesusat uwat yajquíc ojcor ehcúr cuitar siw̃ tihrjacro. Eyta siw̃ tihryat acsar bijacro. \v 54 Bir car ima pueblo cut cujacro. Ima pueblo cut cur car, secuac usi siw̃in raújacro. Jesusat siw̃yat, ricá to binat rahjacro. Rahcuír ojc sijacro. Ojc siquir rahra rahra wajacro: \p —Sera eyat eyta siw̃quey ¿bi cut sínjactara? ¿Bi urá cuitar ub bár bi sicor ub chi chaqui? ¿Bi urá cuitar cuicát ruhw̃ujaquey sicor tan chaqui? \v 55 Uya tetá tabla óroquibro. Uy abá Maríaro. Santiago cat, José cat, Judas cat, Simón cat ey rábinro. \v 56 Ey chitín usara is owár itro. Eyta etar ¿bi urá cut eyta yajqui? wajacro. \p \v 57 Eyinat Jesús ria yájtiro. Etar Jesusat eyin quin wajacro: \p —Uw bahnáquinat Sir chihtá ehcuquib ajcá ji bécaro. Cajc bahnác cutar ítquinat ajcá ji bécaro. Eyta cuaquir ehcuquin imár cajc cut ítquinatra, imár usi ítquinatra ajcá ji bétiro, wajacro. \p \v 58 Eyta cuácayat Jesusat Sir ajc cutar ricá to binra tan chátiro, uw éyinat ey tamo ay síhw̃ati etar yarquin birách bár bin tan chájacro. \c 14 \s1 La muerte de Juan el Bautista \r (Mr 6.14-29; Lc 9.7-9) \p \v 1 Itchareht yájcajareht uw bahnáquinat Jesús ojcor tew̃jacro. Uwat tew̃ican rey cara ajca Heródesat rahjacro. \v 2 Eyta rahcuír Herodes eyat Jesús ojcor ima chiwa quin wajacro: \p —Uya Juan Bautístaro. Juan chinjác cuar, sicor estají yehnjacro. Eyta cuácayat ajc cutar, camur cuitar bitara útara ay yajcaro, wajacro. \p \v 3-5 Récaji Juanat Herodes cahmí icar tew̃jáquinro. Heródesat ima raba Felipe wiya ajca Herodías siwir yehw̃jáquinro. Eyta siwir yehw̃jác ques Juanat tew̃jáquinro: “Bahat yéhw̃ajar bi yéhw̃yatan, Sir táyatro,” wajáquinro. Eyta tew̃yat, Heródesat ima butó Herodías racar rehquít, Juan caquin soldádoin áyjaquinro. Cárcel icar tun áyjaquinro. Eyta tunír Juan yau ay cun rehjecro. Eyta rehquíc cuar, uw ayot yaútiro. Uwat Juan itit, Sir chihtá ehcúquibro. Eyta síhw̃ayat, uw ayot yaútiro. \v 6 Itchareht, yájcajareht, Herodes yehnjác rícara cuanyat fiesta yajacro. Gobierno cárina, soldado cárina, Galilea uwa cárina, iran cuít yayín sécuajacro. Etatan Herodías wacjá wiw̃ara rauwir eyin cac cahmar quinjacro. Quinyat Herodes ahní rehjecro. \v 7 Eyta ahní rehquír Heródesat cahbara quin wajacro: \p —Bahan ay quinjacro. Bah quinjác tehmár ¿aját bah quin bi wícataca? Ehchí quinjác tehmár bah icúr rácaratara as quin waw̃i. Wacayat aját bah quin wíquinro. Aját Sir ub cahmor wacaro. As quin bahat bi chícayatan, aját ey wíquinro, wajacro. \p \v 8 Eyta wacayat cahbár im abát tan téjecro. Tan te rabar wajacro: \p —Juan Bautista cuisa chiwi, wajacro. \p Eyta tan técayat, cahbarat Herodes quin wajacro: \p —As ac Juan Bautista cuisa cuic ter row̃i. Juan uw rih sar siw̃quib cuisa cuic ter row̃i, -wajacro-. Cuis ey cuiquir baycúr cuitar usár row̃i, wajacro. \p \v 9 Juan Bautista cuisa cuiquin wacayat, Herodes cue rehjecro. Cue rehjéc cuar, uwa ub cahmor, Sir ub cahmor icúr rácaratara, ey wiquin wajáquinro. Eyta chíhtara wítira bitách yájcajatro. Etar eyta roquín wajacro. \v 10 Soldado cárcel beyin in áyjacro. Juan cuisa cuiquír roquín áyjacro. \v 11 Etar cuisa cuijacro. Cuiquir baycúr cuitar rojocro. Roquír cahbara quin wíjacro. Etar cahbarat acsar abá quin wíjacro. \v 12 Juan Bautista eyta yauyat, ima chiwat ey chein ucay behjecro. Uquir beyar ruhjacro. Ruhcuír car Jesús quin behquir ehcujacro. \s1 Jesús da de comer a cinco mil hombres \r (Mr 6.30-44; Lc 9.10-17; Jn 6.1-14) \p \v 13 Juan Bautista yaujác tew̃ic rahcuír, Jesús uw bár cuit bijacro. Canó sar rauwir uw bár cuit ajquír bijacro. Jesús uw bár cuit bijác chihtá uwat rahra rahra tew̃jacro. Eyta téw̃ican ricá to binat rahjacro. Rahcuír ey questoc béjecro. Pueblo istiy cut bin uwan, istiy cut bin uwan choni béjecro. \v 14 Jesús riw cajc cut cur, canó sar bin riw cajc cut waajacro. Waar itit, ácaman ricán to sécuajacro. Eyta istír eyin tamo sehw̃ar cue rehjecro. Eyin tac icar yárqueyin cat tan jájacro. \v 15 Itchareht yájcajareht tin bicayat, ima chiwat Jesús quin wajacro: \p —Isan ubach bár cuitatro. Usatra uw ítitiro. Ahra bar tin bicaro. Eyta bira uwa sicor aywi. Pueblo cut beyin aywi. Imár yayín acu ira wahy aywi, wajacro. \p \v 16 Etat Jesusat chiwa quin wajacro: \p —Cajc istiy béyatai batro. Behmarat ira wiw̃i, wajacro. \p \v 17 Etat wajacro: \p —Icrí wícajatro. Is pan éstacro. Rih ruwa cat bucátanro. Isat icrí wícajatro, wajacro. \p \v 18 Etatan Jesusat eyin quin wajacro: \p —Pan cat, rih ruwa cat as quin row̃i, wajacro. \p \v 19 Eyta waquír uw quin banar cuitar chihr áyjacro. Etar Jesusat pan esí bi cat, rih ruwa bucáy bi cat at cut yehw̃jacro. Yehw̃ír cuacúr wahitchacro. Pan yehw̃ír, Sir quin “Bah ur ayro,” wajacro. Eyta waquír pan cotchacro. Cotír ima chiwa at icar wíjacro. Uw owár tahw̃ún wíjacro. Wícayat, tahw̃ujacro. \v 20 Tahw̃uyat bahnáquinat yájacro. Uw bahnáquinat yarsa yájacro. Yaya tihryat, ira cájcaran sicor sécuajacro. Sécuajaquey chocha doce ehnchacro. \v 21 Serin ira yájaqueyinan saw̃ujacan cinco milro. Wiw̃ín cat, sasá cat saw̃uti sérina saw̃ujacro. \s1 Jesús camina sobre el agua \r (Mr 6.45-52; Jn 6.16-21) \p \v 22 Etar Jesusat ima chiwa quin wajacro: \p —Canó cuitara riw rahray as cahmor béowa, wajacro. \p Eyta waquiran, uw bahnaquin quin “As bar bicaro,” wajacro. \v 23 Eyta waquír Sir ojcor conín acu cúbara cuitar im istir bijacro. Itchareht cónajareht tino cuitar im ístitro. \v 24 Cuat canó riw úbutro. Riw ubut cuar, canó biquic acam wihár séroan bitác bitiro. Riw cat ay bár soboro. Séroat canoan rahr owár bujacro. \v 25 Eyta cuácayat sisbúr cohwyat Jesús eyin ques caquin rajacro. Ica cuitar sahu sahu bir eyta, Jesús rih arcutar eyta sahu sahu rajacro. \v 26 Eyta racayat ima chiwat itchacro. Rih arcutar raquíc itchacro. Eyta istír ojc sijacro. Abáy roojocro. Eyta roor car cohwjacro. \p —¡Chein ajca racaro! cohwjacro. \p \v 27 Eyta cohwyat, Jesusat eyin quin wajacro: \p —Rooti jaw̃i. Ojc siti jaw̃i. Asro, wajacro. \p \v 28 Wacayat Pédroat wajacro: \p —Caru, uní báhtara, as quin rih arcút bah quin bi aywi, wajacro. \p \v 29 —Raw̃i, wajacro. \p Wacayat Pedro canó sar bin waajacro. Waar, rih arcutar sahu sahu bijacro, Jesús quin cuwayta. \v 30 Rih arcutar be rabar ítitan séroan abáy cacaro. Eyta istír roojocro. Roocayat, riw icar bahr bijacro. Bahr bicayat cohwjacro: \p —¡Caru! ¡As uw̃i! wajacro. \p \v 31 Cab rehti Jesusat at cut Pedro yehw̃ cájacro. Yehw̃ caquir wajacro: \p —Bah urá cónuro. Aját bah síwata séhw̃ata bin yajacro, wajacro. \p \v 32 Etar eyin owár canó sar raújacro. Jesús canó sar rauyat owár, séroan cab rehti chihrjacro. \v 33 Etar canó sar éyinat ey tamo síhw̃ajacro. Ey quin wajacro: \p —Uniro. Bahan Sir waquijró, wajacro. \s1 Jesús sana a los enfermos en Genesaret \r (Mr 6.53-56) \p \v 34 Acsar canó cuitar béjecro. Genesaret cajc cut cujacro. \v 35 Erar cucayat, uwat ítitan, eyan Jesusro. Eyta istír cajc bahnác ey cuitar Jesús wijác chihtá áyjacro. Eyta ayi cut yarquin bahnaquin rojocro. \v 36 Roquír Jesús quin conjacro: \p —¿Bah oya bután ajc waátaica? wajacro. \p Etar bíyinat butajáctara, eyin bar tan jájacro. \c 15 \s1 Lo que hace impuro al hombre \r (Mr 7.1-23) \p \v 1 Etar fariséoin cat, bachan chihtán siw̃quin cat Jesús quino béhjecro. Pueblo Jerusalén bin béhjecro. \v 2 Ey quin cur wajacro: \p —Baha chiwat werjayát bacha chajac auro. ¿Bitara rehquitca? ¿Bitara rehquít at um sucti ira yaqui? wajacro. \p \v 3 Eyta wacayat Jesusat wajacro: \p —Behmarat werjáy chihtá yajquín sihw̃ar, Sir chihtá cati ruhw̃uro. ¿Bitara rehtqui? \v 4 Uch síhw̃awi. Síratra wajacro: “Bah tetín ajcá ji béowi. Bah abín ajcá ji béowi. Bíyatan ima tet cahm icar, ima ab cahm icar ajc ahsín téw̃yatan, eyta tew̃ic ques icar yauwi,” wajacro. \v 5 Eyta cuar ba fariséoinat ba bachan chihtán síw̃quinat wacaro: “Bíyinat uchta wacayat, ‘Tetú, Abú, aját bah wícata bin, Sir quin wiquin yajc chájacro,’ wacayat, baat waquít, eyin tetín abín ajcá ji bétitara bitarach batro,” wacaro. \v 6 Etarwan behmár chihtá yajc ayin acu uw quin Sir ima chihtá tehmó ayro. \v 7 Ba urá bucáy binro. Isaías úchicria Sira chihtá ehcúquibat ba urá bucáy bin ojcor waquír cuihsujacro. Uchta úchicri uní bi cuihsujacro: \q1 \v 8 Uch uwat cuw cutaran “Sira ur ayro,” wacaro. Eyta cuara urá ícatra Sira tamo síhw̃ati itro. \v 9 Eyinat Sir tamo sihw̃an waquíc cuaquir batro. Cahujín quin Sir chihtá siw̃ic waquíc cuar, uw imár chihtá siw̃ro. \m Jesusat fariséoin quin, bachan chihtán siw̃quin quin eyta wajacro. \p \v 10 Eyta waquír uw secuan acu chíjacro. Eyta chiír eyin quin wajacro: \p —Uch rahcwi. Rahcuír caw̃i, -wajacro-. \v 11 Uwat cac icar yaquey cuitatrum urá ay batra rehca báreyra. Cuat uwat cac icar bin tew̃quey cuitatrun urá ay bár chácaro, wajacro. \p \v 12 Etat ima chiwat ey quin behquír wajacro: \p —Bahat wajác ques fariséoin túrjacro. ¿Eyinat bah rúhw̃ajaqui? wajacro. \p \v 13 Etat Jesusat chiwa quin wajacro: \p —Uw éyinan caruc yehnjacan wanro. Cárucuan biyan cuacúr as Tetát riti cuar, im istir yehnjáctara, cárucua eyan burbar cuacháyqueyra. Eytaan wan uw éyinat cat imár chihtá uw quin yajc ayjac rehquít, cab oc icar téyqueyra. \v 14 Eyin ria cati jaw̃i. Ub bár biyat istiy ub bár bi beyar eyta, éyinat cat eyta Sir chihtá istiti cuar, cahujín quin siw̃in wacaro. Ub bár biyat istiy ub bár bi ator bécayat, imár buc owár iscán icar yau sácayqueyra. Eytaan wan eyin cat, chiwa cat cab oc icar téyqueyra, wajacro. \p \v 15 Etat Pédroat wajacro: \p —Bahat ehcujác chihtá is quin siw̃i, isat orac rahcuayta acu. \p \v 16 Etat Jesusat wajacro: \p —¿Ba cat urá barqui? \v 17 Uwat cac icar icúr yáctara atuc cut tiw̃ bucchír cut tiw̃ bicaro. Etar wisir sícaro. Urá sehw̃a cutra rauwa báreyra. Baat eyta sínata bin yajcaro. \v 18 Cuatán uwat cac icar bin bitara tew̃íctara urá sar bin im eyta sihw̃ar tew̃ro. Etarwan uwat ay bár tew̃yat, ima urá ay bár rehcaro. \v 19 Uwat urá sar ay bár síhw̃aro. Eyta ay bár sihw̃ar car, uwa yauro. Wiw̃á jor besir yajcaro. Yehw̃ti isár yajcaro. Cahujín ohnor bes yajcaro. Carin cac cahmar cahujín cahmí icar sucuar tew̃ro. Cahujín ojcor téw̃ajar bin tew̃ro. \v 20 Eyta yajcayat Sir ub cahmar tayar yajcaro. Urá ruhw̃uro. Cuat atum sucti cuácayat bitarach batro. Atum sucti cuat, ur icar ruhw̃á báreyra, wajacro, Jesusat. \s1 Una mujer extranjera que creyó en Jesús \r (Mr 7.24-30) \p \v 21 Etar Jesús erar bin acsar bijacro. Tiro cajc cut, Sidón cajc cut cun bijacro. \v 22 Erar cucayat, wiw̃arac Jesús quin rajacro. Canaán uw Tiro cajc cut bin wiw̃arac rajacro. Wiquír cohwjacro: \p —¡Caru, David wihnú! As racar cue rehw̃i. As wacjá cahbara bin cuicát ruhw̃uro, wajacro. \p \v 23 Waquít Jesusat ey quin ténatiro. Cuat chiwat Jesús quin wajacro: \p —Eyat is cut seo cohwro. Sicor im usi aywi, wajacro. \p \v 24 Eyta wacayat, Jesusat wiw̃ ey quin wajacro: \p —As israelin quin siw̃in áyjacro. Eyinan Sir sasá cuar ey chihtá íujacro. Eyta cuácayat israélina síw̃inro. Cuat cahujinra síw̃tiro, wajacro. \p \v 25 Etat wajacro: \p —Caru, as cuitar waw̃i. As obir yajw̃i, wajacro. \p \v 26 Etat Jesusat wajacro: \p —Pan sasát cohtá binan siwir bayar quin wícajatro, -wajacro-. Sasáy bin bayar quin witi eyta, aját Israel ac ay yajcata bi cahujín ac ey yajcátai batro. Aját bah uw cuitar yajcátai batro, wajacro. \p \v 27 —Ee. Eyta cuaquir bayar cayibat pan cohcayat, pan cac bura ic icar tijcaro. Eyta tijcayat báyarat yehw̃ír cohcaro, -wajacro-. Eyta chihtara as cuitar conu yajw̃i, wajacro. \p \v 28 Etatan Jesusat ey quin wajacro: \p —Chaucu. Ba urá icar sehw̃at, aját bah cuitar yajcata, séhw̃aro. Bahat eyta sehw̃ac etar, aját bah cuitar yajquinro, wajacro. \p Eyta wacayat owár Jesús cajc istiy cuar im urá cut ey cahbara tan wan chájacro. \s1 Jesús sana a muchos enfermos \p \v 29 Etar Jesús erar bin acsar rajacro. Galilea riw cajc aw̃at rajacro. Raquiran cúbara icar wiquír ítchacro. \v 30 Eyta ityat ricá to binan ey quemir sécuajacro. Uw éyinat cuercurin cat, chohcuín cat, ub bár bin cat, ajc bár bin cat rojocro. Cahujín yarquin rojocro. Roquír, Jesús quescara ojcor chájacro. Eyta chácayat, Jesusat istiy cat, istiy cat, istiy cat bahnáquinan ima urá cut tan jájacro. \v 31 Jesusat urá cut tan jácayat, bahnaquin ub yehw̃jacro. Eyinat ítitan, ajc bár bínatan Jesús urá cut sicor ajc chi tew̃ro. Cuercurin Jesús urá cut sicor óracro. Quescara bár bin chohcuinán Jesús urá cut sicor ques cut sahu sahu bicaro. Ub bár bínatan Jesús urá cut ub cuitar wahitro. Eyta istír Jesús tamo ay síhw̃ajacro. Ub yehw̃jacro. Uw éyinat wajacro: \p —Israelin Siran ajcan urán tahnacro, wajacro. \s1 Jesús da de comer a cuatro mil hombres \r (Mr 8.1-10) \p \v 32 Uwa eyta sécuayat, Jesusat ima chiwa chíjacro. Chiír eyin quin wajacro: \p —Aját uw ricá cuitar séhw̃aro. Eyin is owár bay cuanjacro. Ahra éyinat icúr yáyajatro. Aját eyin ira yati sicor usi ay cun batro. Eyta áyeyra, yayat bar sácayqueyra, wajacro. \p \v 33 Etat ima chiwat wajacro: \p —Usár ubach batro. Uwa ítitiro. Uwat yayín acu icrí pan bísari ístajatro. Batro. Ricán to rehquít, bi wícajatro, wajacro. \p \v 34 Etat Jesusat ima chiwa quin wajacro: \p —¿Baan pana bítaca? wajacro. \p —Pana cucuiro. Rih ruwa cat birách batro, wajacro. \p \v 35 Eyta wacayat Jesusat uw ricá quin ica sar chihr áyjacro, wajacro. \v 36 Etar Jesusat pan cucuí eyan, ruw eyan caquir wajacro: \p —Siru, bahat is ira wícaro. Bah ur ayro, wajacro. \p Eyta waquír, pana cotchacro. Cotír car, uw quin tahw̃ún ima chiwa at icar tahw̃ujacro. Etar chiwat acsar uwa bahnaquin quin tahw̃ujacro. \v 37 Etar bahnáquinat yarís cohjocro. Cohr car yayar car ira cajcar ey sicor sécuajacro. Ira cajcar sécuajacan chocha cucuí binan cuin tas sécuajacro. \v 38 Ira cóhjoquin saw̃ujacan serin cuatro mílcuano. Wiw̃ín cat, sasá cat saw̃útiro. \v 39 Etar Jesusat uwan sicor usi áyjacro. Ayir ima chiwa owár canó cuitar rauwir, cajca Magdala cun béjecro. \c 16 \s1 Los fariseos y los saduceos piden una señal milagrosa \r (Mt 12.38-40; Mr 8.11-13; Lc 12.54-56) \p \v 1 Riy istiy fariséoin saducéoin Jesús quin béjecro. Jesús quin cur wajacro: \p —Is cac cahmar Sir urá cut, camur cut bahnác yajcata ehcún acu ey yajw̃i. Isat cuacúr Sir imát bah ayjac chihtá istayta acu eyta yajw̃i, wajacro. \p \v 2 Etat Jesusat wajacro: \p —Rahs bar rau bicayat, baat waquít: “Abá buwáy tin bicaro. Etatan cuanmít ay cuanátaro,” wacaro. \v 3 Chícrias cuitar cat “Abá buwáy cuan racaro,” wacaro. “Bowarám cat abayro. Etarwan riwa áyataro,” wacaro. Baatán bowarám cat, sero cat ub cut istír, riwa áyatatara, riwa áyajartara, sihw̃ar itro. Baatán eyta itro. Cuat asa rehrát áyjactara istín acu urá batro. Baat Sir chihtá récaji ehcú bahjác itro. Ah cat Juan rih sar siw̃quibat yajác cat, aját yajquíc cat itro. Eyta ub cuitar istíc cuar, Sirat as ayjac síhw̃atiro. \v 4 Ba ur ay bár binro. Sir tamo síhw̃atiro. Baat Sir urá cut, camur cut bahnác yajcata ehcún ac as quin yajc ayro. Sirat áyjactara, Sirat áytitara, istín acu as quin eyta yajc ayro. Eyta yajc ayic cuar, aját éytara yájtiro. Eyta yajti cuar úchicri Jonasat Sirat ayjac ehcúr eyta aját cat eyta ehcunro. Eyta yajquír cuitar Sir ajcan urán istáyqueyra, wajacro. \p Eyta waquír eyin cham bahr car acsar bijacro. \s1 La levadura de los fariseos \r (Mr 8.14-21) \p \v 5 Etar Jesús chiwa owár riw rahray béjecro. Rahray cur itit, pana beti tan chinjacro. \v 6 Eyta cuácayat Jesusat eyin quin wajacro: \p —Yají chaw̃i. Cuaya sinti jaw̃i. Fariséoin saducéoin buc réhquiban bútati jaw̃i, wajacro. \p \v 7 Eyta wacayat chiwat rahra rahra wajacro: \p —Isat pan roti etar, eyta wacaro, wajacro. \p \v 8 Eyta rahra rahra tew̃yat, Jesusat itchacro. Eyta istír wajacro: \p —Uwinu, ba urá conu binro. Baat sihw̃at, ¿ajmár urá cut yarsa yayina wícajarca? ¿Bitara reht pan bahjac ojcor rahra rahra tew̃qui? \v 9 ¿Ba ur icar anto istítica? Pan estác cuar, aját serin cuisa cinco mil yarís yayayta acu wíjacro. Eyta wícayat ira cájcara chocha bita bin cuinjáctara, ey chihtá síhw̃awi. \v 10 Bucoy cat pana cucuí etan cuar, aját serin cuisa cuatro mil yarís yayayta acu wíjacro. Eyta wícayat baat chocha bita bin cuinjáctara, ey chihtá síhw̃awi. \v 11 ¿Bitara reht as chihtá orac ráhctiqui? Aját pan ójcotra wátiro. Fariséoin saducéoin buc réhquiban bútati jaw̃i, wajacro. \p \v 12 Eyta wacayat, bow̃ yajquitan, Jesusat pana buc réhquiban ójcotra wátiro. Cuat fariséoinat saducéoinat siw̃quey ojcor wajacro. \s1 Pedro declara que Jesús es el Cristo \r (Mr 8.27-30; Lc 9.18-21) \p \v 13 Itchareht bécajareht, Jesusin Cesarea de Filipo cajc cut cujacro. Ey cajc cut cur car Jesusat ima chiwa quin táyojocro: \p —Uwat waquít, ¿Asa Uw Síuquiban rehrcá? wajacro. \p \v 14 Etat éyinat wajacro: \p —Cahujinat waquít, bahan Juan uw rih sar siw̃quíb yarjáqueyro. Cahujinat waquít, bahan úchicri Elías bijaquin sicor wijacro. Cahujinat waquít bahan Jeremías yarjaquey óraro. Uchicrias Sir chihtá ehcuquib yarjác istiy óraro. \p \v 15 Etar eyin quin wajacro: \p —Baat waquitra, ¿asan rehrcá? wajacro. \p \v 16 Eyta táyoyat Pédroat wajacro: \p —Bahan Crístoro. Cuacúr Sir ima waquijró, wajacro. \p \v 17 Etar Jesusat ey quin wajacro: \p —Simonu, Jonás wacjú, bah ahní itro. Behmá urá cuitari eyta séhw̃atiro. Cahujínati ehcútiro. Cuat ajmár Tetá cuacúr binat bah urá icar chihtá ey wíjacro, -wajacro-. \v 18 Ajatán bah quino wacaro. Bah ajcan Pédroro. Ajcan Pedro waquitra, aca ojcor wacaro. Is uwat ac arcutar ubach tuw̃ír eyta, bah chihtá cuitar cat uwa quir bin eyta as chiwa yináyqueyra. Yinír chiwa cahujín owár rehcáyqueyra. Aját eyta rehc áyinro, -wajacro-. Eyta yinyat Sisráminat eyin cuaca báreyra. \v 19 Aját Sir cara rehquey cuitar bahan cara yehn áyinro. Eyta cuácayat cajc uch cut bahat icúr yajquín ajc waátitara, cuacúr cat ajc waa báreyra. Cajc uch cut bahat icúr yajquín ajc waátatara, cuacúr cat im eyta ajc waáyqueyra, wajacro. \p \v 20 Etar chiwa bahnaquin quin wajacro: \p —Istiy quinoi as ojcor ehcuti jaw̃i. Asan Cristo cuar ehcuti jaw̃i, wajacro. \s1 Jesús anuncia su muerte \r (Mr 8.31–9.1; Lc 9.22-27) \p \v 21 Etar yahncút Jesusat ima chiwa quin bucoy uchta wajacro: \p —Asa Jerusalén bétaro. Erar cucayat judío werjayinatán, sacerdote cárinatan, bachan chihtán síw̃quinatan as ruhw̃áyqueyra. Ruhw̃úr as yauwáyqueyra. As yauyat bay cuanyat sicor estají yehninro, wajacro. \p \v 22 Eyta wacayat Pédroat ey ajquír beyar wajacro: \p —Batro, batro. Baha eyta cuaca báreyra, -wajacro-. Eytara tew̃ti jaw̃i. Bah eyta cuácyeyra, ay batro. Sirat eyta yajc ayti bah síwayqueyra, wajacro. \p \v 23 Etat Jesusat Pedro quin wajacro: \p —Baha Satanás uritro. Bahat as quin Sir chihtá yajc ayti síwata yajcaro. Eytara síuti jaw̃i. Eytara tew̃ti jaw̃i. Bahat eyta tew̃yat uw chihtá cuitar tew̃ro. Sir chihtá cuitatra éytara téw̃ajatro, wajacro. \p \v 24 Etat chiwa quin wajacro: \p —Bíyinan as chiwa yin cúntara, imár chíhtara síhw̃ati jácataro. Imár chihtá cut yajti cuar as chihtá yajcátaro. As chiwa cháqueyin as ques icar uwat yauwata óraro. Biyin as ques icar eyta yauwata tacat as wácati ajcá ji bécayat, eyin as chiwa chácataro, -wajacro, Jesusat-. \v 25 Cahujinat imár yauwic cahmar roocayat, as chihtá cácajar óraro. Bíyinatan eyta cati cuácayatan, eyin sácataro. As ajc rahcti reht sácataro. Cuatán as chihtá ques uwat cahujín yauwata óraro. Bíyinan as chihtá ques yaúyatan, aját eyin síwayqueyra. Síuyat eyin Sir jor cuacúr ítayqueyra. \v 26 Uw cahujinat raya cat, oya cat, cajca cat cuít sécuata óraro. Eyta secua cuar, im eyta cab oca icar beta óraro. Eyta bécayat ¿bahnác chíw̃ajaca? Raya cat, oya cat, cajca cat chiw̃ro. Ima ajca cat chiw̃ro. Eyta cuácayat ray cat, oya cat, cajc cat icúr acui batro. Ey cuitar ba síwajatro, -wajacro, Jesusat-. \v 27 As Uw Síuquiban cuacúr bin sicor wiquinro. Cuacúr cacmín owár behquinro. Sir as Tetáy wan beo beo tan cut wiquinro. Eyta wiquír car uw istiyát, uw istiyát bitara yajáctara túnayqueyra. Ay bár yajáctara, técuayqueyra. Cuat ur ay yájaquin cuitar wacáyqueyra. \v 28 Aját ba quin wacaro. Asan Uw Síuquib ajmár cara yehníc ocso tas usár itquin cahujín sácati ítayqueyra, wajacro, Jesusat. \c 17 \s1 La transfiguración de Jesús \r (Mr 9.2-13; Lc 9.28-36) \p \v 1 Etar teray cuanyat, Jesusin cubar icar béjecro. Pedro cat, Juan cat, Santiago cat béjecro. Etan béjecro. \v 2 Erar cur Jesús arjacro. Aryat acan rahsi sir éytaro. Oya cuasáy wan beo beo chájacro. \v 3 Ey acat úchicrias cohtín Moisés cat, Elías cat waajacro. Waar car Jesús jor tew̃jacro. Rahra rahra tew̃jacro. \v 4 Eyta tew̃yat Pédroat Jesús quin wajacro: \p —Werjayú, isan usaran yarisro. Bahat rácartara, aját chohcha bay tuw̃inro. Istiy bah acu, istiy Moisés acu, istiy Elías acu tuw̃inro, wajacro. \p \v 5 Eyta wacayat icar, bowaramát eyin ehyó cay tunjacro. Eyta cuácayat, bowarám tan sar Sirat wajacro: \p —Uchan as waquijró. Aját eyan sehnacan cuitro. Eyan as ac ayan cuitro. Ey ajc rahcwi. Ey chihtá caw̃i, wajacro Sirat. \p \v 6 Eyta wacayat Pédroin cabatao bahu chájacro. Ojc siquir cabatao bahu béjecro. \v 7 Eyta cuácayat Jesusat eyin butajacro. Butar wajacro: \p —Cui yinwi. Ojc siti jaw̃i, wajacro. \p \v 8 Eyta wacayat Pédroin yinír itit, cahujinra batro. Jesús im ístitro. \p \v 9 Etar isu wihár sicor béjecro. Beya rabar, Jesusat eyin quin wajacro: \p —Baat cubar icar itcháqueyan ehcuti jaw̃i. As chinír sicor yehníc ocso tas cahujín quin ehcuti jaw̃i, wajacro. \p \v 10 Etat éyinat Jesús quin wajacro: \p —Bachan chihtán síw̃quinat wacaro: “Cristo yehnín cahmoran Elíasan ibtu wicátaro,” wacaro. ¿Icrát eyta waquí? wajacro. \p \v 11 Etat Jesusat wajacro: \p —Uní wacaro. Elías ibtu wicátaro. Cristo wiquín cahmor bahnác oron wicátaro. \v 12 Cuatán aját ba quin wacaro. Elías bar wijacro. Eyta wijác cuar, uwat rehrtara istítiro. Istiti rehquít, éyinat ruhw̃ú cun rehquít ey ruhw̃ujacro. Ey ruhw̃úr eyta as Uw Síuquib cat eyta abáy ruhw̃áyqueyra, wajacro. \p \v 13 Eyta wacayat, chiwat rahcuít, Juan Bautista ojcor wacaro. Juan uw rih sar siw̃quib ojcor wacaro. \s1 Jesús sana a un muchacho epiléptico \r (Mr 9.14-29; Lc 9.37-43) \p \v 14 Eyin isur behquir itit, uw ricán to sécuajacro. Behcayat ser istiy Jesús acam bijacro. Bir cuscar cuitar chihrír wajacro: \p \v 15 —Caru, as wacjá obir yajw̃i. As wacjá bucoy cat bucoy cat chinata enro. Cac sar orjir waacaro. Búcoyan búcoyan eyta enro. Búcoyan búcoyan oc icar cat, rih sar cat, yau yatro. \v 16 Aját ey ba chiwa quin rojocro. Eyinat as wacjá tan jácata sehw̃ar rojocro. Eyta sehw̃ar roquít cat, éyinat tan chátiro, wajacro. \p \v 17 Eyta wacayat Jesusat wajacro: \p —Ah cutar uwat Sir tamo síhw̃atiro. Chihtá uní bi tehmoro. As ba owár úchicri ítchacro. ¿As chihtá cuitar yajcata bin baat bitat sinin yajca? Baat sinti cuácayat, ¿aját caban bita síw̃ataca? -wajacro-. Bah wacjá usar as quin row̃i, wajacro. \p \v 18 Eyta wacayat ser eyat ima wacjá rojocro. Roquír Jesusat cuicá quin tec ajc cut wajacro: \p —Cuicú, sah ey urá sar bin yehnár biwi, wajacro. \p Eyta wacayat, cuicá sah ey tan sar bin Jesús chihtá cut wa bijacro. Etar sah cab rehti bar tan chájacro. \p \v 19 Yájcajareht, Jesusan ima chiwa owár imara becayat éyinat Jesús quin táyojocro: \p —¿Icrát isat cuicá ey úcajar rehyi? wajacro. \p \v 20 Etat Jesusat eyin quin wajacro: \p —Baat Sirat bar ucata síhw̃ati rehquít, úcajar rehjecro. Aját ba quin wacaro. Mostaza cucuá conu cuar, cúmacan cuít cunro. Baat cat Sir tamo conu eyta síhw̃ayat, Sir quin chícayat tehmár cuít yajcátaro. Rirar quin baat wacayat, “Rirarú, usár bin yehnár cajc istiy béowi,” wacayat, rirará yehnár béyqueyra, -wajacro-. Sir chihtá cut baat bahnác yajcátaro. Yájcajatrun bi batro. \v 21 Cuicá eyta bin Sir ojcor conár cuitar ira yati bach yajquír cuitar, uc teta binro, wajacro. \s1 Jesús anuncia otra vez su muerte \r (Mr 9.30-32; Lc 9.43-45) \p \v 22 Yájcajareht, bécajareht sicor Galilea cajc cut sécuajacro. Eyta sécuayat Jesusat ima chiwa quin wajacro: \p —Asan Uw Síuquib cahujín at icar wícayqueyra. \v 23 Eyta wícayat, éyinat as bar yauwáyqueyra. Yauyat bay cuanyat sicor estají yehninro, wajacro. \p Eyta wacayat im chiwa ur icar cue rehjecro. \s1 El pago del impuesto para el templo \p \v 24 Eyinan acsar Capernaum pueblo béhjecro. Behquir Sir usi tayar chíquinat Pedro quin cur wajacro: \p —Judío uwa istiyát cat, istiyát cat, Sir ubach oron ac raya bitác istiy túnata binro. ¿Ba síw̃quibat túntiqui? wajacro. \p \v 25 Etat Pédroat wajacro: \p —Eyat túntira yátiro, wajacro. \p Etar Pedro awan usi bijacro. Usi cucayat Jesusat ey quin wajacro: \p —Simonu, bahat ítitan, ¿cajc uch cutar cárinat rehr quin tayar chiqui? ¿Rehr quin impuesto raya chiqui? ¿Imár sasá quin chiqui? ¿Cahujín quin chiqui? Bahat ítitan, ¿rehr quin chiqui? wajacro. \p \v 26 —Cahujín quin chícaro, wajacro. \p Etat Jesusat wajacro: \p —Etarwan imár sasát túnatai batro, -wajacro-. \v 27 Eyta cuar isat uw tec chi cun batro. Eyta cuácayat bah riw cut biwi. Ruwa yajquíc sícari tewi. Rih ruwa récaji uquey cac sar wahítuwi. Ey cac sar ray istiy istáyqueyra. Ray eya cuitar bah tayar cat, as tayar cat tunwi, wajacro. \c 18 \s1 ¿Quién es el más importante? \r (Mr 9.33-37; Lc 9.46-48) \p \v 1 Etat icar ima chiwat Jesús quin wajacro: \p —¿Sir cara rehquey cuitar is sicar rehrán caran cuít chácataca? wajacro. \p \v 2 Eyta wacayat, Jesusat sah istiy ima quin chíjacro. Sah ey wicayat, Jesusat imár tac icar chájacro. \v 3 Chaquir eyin quin wajacro: \p —Aját ba quin uní wacaro. Ba urá tehmowi. Sasá urán wan chaw̃i. Sasá urán wan chátieyra, ¿Sir cara cuitar baan rauw ayti síwajaqui? \v 4 Bíyatan ima tamo cuít séhw̃ati chácayatan, bíyatan sah uch ur eyta chácayatan, eyan Sir cara rehquey cuitar caran cuít chácataro. \v 5 Bíyinat as chiwa chajac rehquít, sah uchta bi ajcá ji bécayat, éyinat as cat ajcá ji bécaro, wajacro, Jesusat. \s1 El peligro de caer en pecado \r (Mr 9.42-48; Lc 17.1-2) \p \v 6 ’Sasá cahujín conu cuar as tamo ay síhw̃aro. Bíyinatan sasá eyin quin Sir tayar yajc áyatan, eyin acu ay baran tahnác rehcátaro. Eyan anto tayar yajc ayti cuat, chinjaquir waquít yársaro. Imát sasá quin tayar yajc ayti yacúr ocso tijcaquir waquít ay baran etach batro. Anab ub tayar yajc ayquib ima cucú ques acat questár car riw ocso tijcaquir waquít ay baran etach batro, -wajacro-. \v 7 Cajc uch cut itquin conú cuac sácayqueyra. Uw quin Sir tayar yajc áyata rehcayat cuero. Cahujinat uw quin Sir tayar yajc áyayqueyra. Eyta cuar rehrát eyta yajc áyictara, ey conú cuac sácayqueyra, -wajacro-. \v 8 Ba at cut Sir tayar yajcata óraro. Ques cut Sir tayar yajcata óraro. At cut táyara yajcata rehquíctara átcara cuijaquir eyta jaw̃i. Ques cut táyara yajcata rehquíctara quescara cuijaquir eyta jaw̃i. Tayar yajti acu eyta jaw̃i. Cuercuran wan, átcara bár binan wan Sir jor cuacúr ítyatan ayro. Quescara bár binan wan cuar, Sir jor cuacúr ítyatan ayro. Cuat orac cuar, cab oc icar técayatan ay batro, -wajacro-. \v 9 Ba ub istiy cut wahitír cuitar Sir tayar yajcata óraro. Ub istiy ey cut táyara yajcata rehquíctara, ub ey újaquir eyta jaw̃i. Uquir te sijaquir eyta jaw̃i. Tayar yajti acu eyta jaw̃i. Ub istanác bin, cuercuran wan cuar, Sir jor cuacúr ítyatan ayro. Cuat ub bucáy orac bi cuar, cab oc icar técayat ay batro, wajacro, Jesusat ima chiwa quin. \s1 El ejemplo de la oveja perdida \r (Lc 15.3-7) \p \v 10 ’Sasá uchta bin tamo cuayin síhw̃ati jaw̃i. ¿Sirat ba técuajaqui? Aját ba quin uní wacaro. Sir cacminát sasá uch obir yájquinan cuacúr Sir jor, as Tet jor rehquít eyin cuitar wacaro. \v 11 Asa Uw Síuquibat uw íujaquin siway wijacro, wajacro, Jesusat. \p \v 12 ’Uch síhw̃awi. Sera obas cuisa cienro. Obas bequit istiy sicar bin cuis istanác íujacro. Serat obas ey uroy bicaro. Obas cahují cúbara icar cham bahr íujaquey uroy bicaro. \v 13 Eyta uroy bir obas íujaquey ityat ahnian cuít rehcaro. Obas cahují íuti eyin ityat ahní etach batro. \v 14 Cuacúr as Sira Tetá cat urá éytaro. Sasá uchta bi cuis istanaqui iu cun batro, wajacro. \s1 Cómo se debe perdonar al hermano \r (Lc 17.3) \p \v 15 ’Bah rabat bah ac ay bár yajcayat, ey quin biwi. Ey quin ajc uní cuitar waw̃i. Bahat rab im istir yehw̃ chiír tew̃i. Eyta tew̃yat rahcuata óraro. Eyta ráhcuayat ey jor sicor íw̃oyqueyra. \v 16 Cuatán eyat bah ria rahcti rehcayat, bah owár cahujín cat béowi. Cuis ístiytara, bucáytara, béowi, rab quin. Eyin owár becayat, cuisa bucayin, bayin éyinat rabat waquíc ey rahcuáyqueyra. Cuisa bucáy bay binat rahcyat, cahujinat uní síhw̃ataro. \v 17 Cuisa bucáy, bay binat ajc uní cuitar waquí cuar rabat rahcti cuácayatra, Jesús chiwa owár bin quin rabat tayar yajác ehcuwi. Etar owár binat ey quin ajc uní cuitar wacáyqueyra. Eyta wacayat eyat owár bin chihtá ráhctitara, ey quin ténati jaw̃i. Judío bár bin quino ténati eyta rab ey quino cat eyta ténati jaw̃i. Roma gobierno tayar chiquib quino ténati rehquír eyta, rab ey quino cat eyta ténati jaw̃i, wajacro. \p \v 18 ’Aját ba quin uní wacaro. Uwa cajc uch cut icúr yajcata cuat baat ajc waati jácayatan, cuacúr abá cut Sirat cat im eyta ajc waa báreyra. Cuat icúr yajquín ajc waáctara, cuacúr abá cut Sirat cat im eyta yajquín ajc waáyqueyra, -wajacro-. \v 19 Bucoy cat ba quin wacaro. Ba cuisa bucáy binat tan owár chaquir, Sir ojcor ajc istán cut conyat, cuacúr as Tetát ajc ey rahcuáyqueyra. Rahcuír eyin cuitar yajcáyqueyra. \v 20 As chiwa cuisa bucátantara bátantara bísara sécuayat, as cat eyin owár cháquinro, wajacro. \p \v 21 Eyta wacayat, Pédroat ey acat wajacro: \p —Caru, as rabat as búcoyan búcoyan tayar yajcayat, ¿aját sicor icar bita ténata binca? ¿Icara siete ténata binca? wajacro. \p \v 22 Eyta táyoyat, Jesusat wajacro: \p —Icara cucuí étani batro. Cuat icar setenta por siete, icar cuatro cientos noventa sicor ténata binro, wajacro. \s1 El ejemplo del siervo que no quiso perdonar \p \v 23 Eyta waquír Jesusat acsar wajacro: \p —Sir cara rehquey úchtaan wanro. Cara reyat ima cacmín cat, chiwa cat tayar bítatara istín ac saw̃ún séhw̃ajacro. \v 24 Eyta saw̃uyat cacúm istiy ey chíjacro. Cacúm eyat cara quin túnata táyaran cuántiro. Cacúm eyat millones de pesos táyatro. Rayan saw̃u báhnajar bi táyatro. \v 25 Tayar ey bitách túnajatro. Eyta túnajar rehquít, carat ey tayar ques cacúm ey cahujín quin ran wajacro. Ey ima cat, ey wiya cat, sasá cat, oya cat, cajca cat ran wajacro. Tayar ques eyta ran wajacro. \v 26 Eyta wacayat, cacúm eyat cara cac cahmar cuscar cuitar chihrjacro. Eyta chihrír cue rehquír abáy conjacro: “Caru, as cuáyaro. As obir yajw̃i. Ray tehmár as rati jaw̃i. Aját semar bah quin bahnác túninro,” wajacro. \v 27 Eyta wacayat, carat ey racar cue rehjecro. Eyta rehquír cahujín quin ran bin síujacro. Tayar ey cat sicor tayar bár chájacro. \p \v 28 ’Etatra cacúm ey acsar bijacro. Sicor usi be rabar ser istiy itchacro. Ser eyat cacúm ey quin táyara doscientos pésosro. Eyta cuar cacmát ser ey tayar ques técuajacro. Turir car cucuá cat caquir ahnujacro. “As tayar tunwi,” wajacro. \v 29 Eyta wacayat ser eya cacúm ey cac cahmar cúscara cuitar chihrjacro. Chihrír ey quin wajacro: “Récaji as técuati jaw̃i. Aját bah tayar bar túninro,” wajacro. \v 30 Eyta wacayat cat ria cátiro. Ria cati cuar, ser eya cárcel icar tun áyjacro. “Tayar bahnác tun tihric acat tas cárcel icar chaw̃i,” wajacro. \v 31 Cárcel icar chácayat, chiwa cahujinat cacmát eyta yajquíc itchacro. Eyta istír cue rehjecro. Etar cara quin ehcwáy béjecro. Ser istiyá ey owár técuajac ehcwáy béjecro. \v 32 Eyta ehcwayat carat cacúm ey chíjacro. Eyta chícayat ocsor wijacro. Wicayat carat ey quin wajacro: “Bah urá ahsinro. Bahat táyara yajacan ajatán tayar bár chájacro. Bahat as ojcor conyat tayar bár chájacro. \v 33 Eyta cuácayat bahat cat acsar sera istiy obir yajcata binro. Aját bah obir yajquír eyta, bahat ser istiy eyta obir yajcata bin yajacro. Eyta cuar bahat ser ey ruhw̃ujacro,” wajacro. \v 34 Eyta waquír cuít túrjacro. Eyta yajác rehquít, cacúm ey cárcel icar chájacro. Tayar bahnác tunic ocso tas chájacro, -wajacro-. \v 35 Eta jaw̃ as cuacúr Tetát im eyta yajcátaro. Baat behmár rabat tayar yajác ba ur icar sicor tena cun bár séhw̃ayat, Sirat ba cat eyta técuataro, wajacro, Jesusat. \c 19 \s1 Jesús enseña sobre el divorcio \r (Mr 10.1-12; Lc 16.18) \p \v 1 Jesusat eyta wac tihrír, Galilea cajc cut bin acsar rajacro. Judea cajc cut Jordán rih rahray rajacro. \v 2 Jesús jor ricá to bin rojocro. Esar behquir Jesusat yárqueyin cuercurin sicor tan jájacro. \v 3 Esar fariséoin Jesús quin béjecro. Fariséoin Jesús urá wahitín ac táyojocro: \p —Wiyat ay bár yajcayat, ¿uwat wiya yehw̃ tétaica? ¿Moisesat bachan chihtán cuihsú bahjác cuitar eyta yehw̃ ten acu ajc waaca? wajacro. \p \v 4 Etat Jesusat wajacro: \p —¿Baat Moisesat cuihsú bahjác chihtá istítiica? Eyat uchta cuihsú bahjacro: “Récaram Sirat sera cat, wiw̃á cat chájacro. \v 5 Eyta cuácayat serat wiya yehw̃ír, tet cat, ab cat báhtaro. Wiya jor ítataro. Buca jor itir istanác waacaro.” \v 6 Etarwan yehw̃ír bucáy bini batro. Sir chihtá cuitar istanác waacaro. Eyta bira ser eyan, wiy eyan uw chihtá cuitar yehw̃ teti jácataro, wajacro. \p \v 7 Eyta waquít fariséoinat wajacro: \p —Eyta cuar Moisesat uchta cat cuihsú bahjacro: “Wiya yehw̃ ten síhw̃ayat, récaji carit cuihsúr wiya wiquir car yehw̃ tétaro,” wajacro. Eyta cuácayat, ¿Moisesat eyta cuihsú bahjác ey icrát cuihsú bahyi? wajacro. \p \v 8 Etat Jesusat wajacro: \p —Baat ur ay bár yajquíc et cun bár etar, wiya yehw̃ ten ojcor eyta wajacro. Cuat récaram wiya yehw̃ teti acu waquír chájacro. \v 9 Aját ba quin wacaro. Bíyatan ima wiya yehw̃ ter car, istiy jor yehw̃yat, Sirat ítitan, wiw̃á bes yajcaro. Eyta cuar ima wiyat cahujín owár isár yajquíc ques yehw̃ ter, istiy jor yehw̃yat ay bár étai batro, wajacro. \p \v 10 Eyta wacayat Jesús chiwat ey quin wajacro: \p —Eytatara, wiya yehw̃ teti acutara, récaji wiya yehw̃ti wan ayan cuitro, wajacro. \p \v 11 Etat eyat wajacro: \p —Uw bahnáquinatra ey chihtá cácajatro. \v 12 Cahujinra wiya yéhw̃ajar yinjác rehquít, wiya yehw̃ti rehcaro. Cahujinra uw cahujín chihtá cuitar wiya yéhw̃ajar rehquít, wiya yehw̃ti rehcaro. Cahujinra Sir cara rehquey sehnác rehquít, wiya yehw̃ti rehcaro. Eyta cuácayat bíyinan ey chihtá cuitar ítatatara, eyta ítuwi, wajacro. \s1 Jesús bendice a los niños \r (Mr 10.13-16; Lc 18.15-17) \p \v 13 Etar uwat sasá Jesús quin rojocro. Jesusat at cut bútayta acu rojocro. Eyin cuitar conayta acu rojocro, Jesús quin. Etatra ima chiwat uwa quin taniric tew̃jacro. Uchta wajacro: \p —Jesús quin sasá roti jaw̃i, wajacro. \fig |src="cn01772B.tif" size="span" copy="© 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="San Mateo 19.13" \fig* \p \v 14 Jesusat eyta tew̃ic rahcuír, ima chiwa quin wajacro: \p —Sasá rocayat, síuti jaw̃i. Imár rocáyqueyra. Roquín ajc waawi. Sasát Sir tamo sihw̃ar eyta uwat Sir tamo eyta síhw̃ayat, Sir cara rehquey cuitar cuwátaro, wajacro. \p \v 15 Eyta waquír, Jesusat im átcara sasá cuis ator chájacro. Eyta chaquir wajacro: \p —Síratan baan ay obir yajw̃i, wajacro. \p Eyta waquír acsar rajacro. \s1 Un joven rico habla con Jesús \r (Mr 10.17-31; Lc 18.18-30) \p \v 16 Etar Jesús quin sibij istiy wiquír táyojocro: \p —Síw̃quibu, ¿aját ay bi icúr yajcátaca, cuacúr Sir jor itin acu? wajacro. \p \v 17 Etat Jesusat wajacro: \p —¿Bitara etar as quin ay bi ojcor táyoqui? Istanác bin urán ayro. Bahat Sir jor it cúntara, Sir bachan chihtán cuihsú bahjaquey wácati ay yajw̃i, wajacro. \p \v 18 Etat serat táyojocro: \p —¿Sir bachan chihtán bi yajcátaca? wajacro. \p Eyta táyoyat, Jesusat wajacro: \p —Uw yauti jaw̃i. Yehw̃ti bi jor isár yajti jaw̃i. Bes yajti jaw̃i. Cahujín cahm sucuar tew̃ti jaw̃i. \v 19 Tetín, abín ajcá ji béowi. Behmá urá cut behmán sehnác eyta cahujín cat eyta sehnác chaw̃i, wajacro. \p \v 20 Eyta wacayat, síbiji eyat wajacro: \p —Aját ey chihtá bahnác yajcaro. ¿Aját caba yajquín acu acsar aját icúr yajcátaqui? wajacro. \p \v 21 Etat Jesusat wajacro: \p —Bahat caba yaj cúntara uch yajw̃i. Bah oya cat, cajc cat bahnác rawi. Rar car, rayan oya bár bin quin tahw̃uwi. Eyta rar car, rayan oya bár bin quin tahw̃úc tehmár, Sirat cuacúr ba acu cuít yajc jácayqueyra. Etar asi jor chihtá sinay biwi, wajacro. \p \v 22 “Bahnác rawi,” wacayat, síbijiat rahcuír, cue rehjecro. Ima oyan, rayan, cajcan cuít rehquít, cue rehjecro. Eyta rehquír car bar bijacro. \p \v 23 Síbiji bi yiror Jesusat chiwa quin wajacro: \p —Aját ba quin uní wacaro. Oyin rayin Sirat imár síwata síhw̃atiro. Oya chi, ray chi rehquít imár chihtá cutar siwin síhw̃aro. Etar eyin Sir cara rehquey cutar raúwajatro, -wajacro-. \v 24 Aját ba quin wacaro. Sir cara rehquey cuitar rauwin acu cárinat bahnác cham bah cun batro. Camello cabálloir binro. Camello sicar ucar icar bitách raúwajatro. Camello sicar ucar icar raúwajar eyta oyin rayin cat Sir quin bitách raúwajatro. Eyta cuar camello sicar ucar icar rauwin yajquír waquít canar etach batro, wajacro. \p \v 25 Eyta wacayat, chiwat ojc siquir ub yehw̃jacro. Ub yehw̃ír wajacro: \p —Eytatara ¿Sir quin cuacúr rehrí raúwajarica? wajacro. \p \v 26 Eyta wacayat, Jesusat eyin wahitír eyin quin wajacro: \p —Uw urá cuitar bitách raúwajatro. Eyta cuar Sir ima urá cut bahnác yajcátaro. Sir urá cut Sir ima cara rehquey cut raúwajatro. Sir urá cuitar cat uwat Sirat síwata síhw̃ataro. Etar Sir ima cara rehquey cut raúwataro, wajacro. \p \v 27 Etar Pédroat Jesús quin wajacro: \p —Isan bah chiwa chaquin acu bahnác cham bahjacro. Eyta cham bahjác tehmár ¿is quin icúr wíquina? wajacro. \p \v 28 Eyta táyoyat, Jesusat wajacro: \p —Aját ba quin uní wacaro. Cajcan teyan bahnacan sicor ibsoy chácayqueyra. Ibsoy chácayatan, asan Uw Síuquib bahnaquin ayin acu caran cuít yehninro. Cajc ibsoy chácayat, as caran cuít yehnyat, baan as chiwan rehquít, carin banco doce cuitar ítayqueyra. Eyta ita rabar baan israelin urá istáyqueyra. Israelin bomcar doce bin chiwa cohná bijaquin ur istáyqueyra. \v 29 Bíyinat as chiwa chaquin acu úbachtara, rábintara, chitíntara, tetíntara, abíntara, sasátara, cájctara cham bahjáctara, eyin acu cuít wícayqueyra. Bucoy cat, bucoy cat icar cien wícayqueyra. Acsara cat Sir jor cuacúr it áyayqueyra. \v 30 Ah rícara cuar quir bin carin rehquír, cajcan teyan tehmár car ibsoy chácayat, éyinan chiwa chácayqueyra. Cuat chiwan carin rehcáyqueyra, wajacro, Jesusat. \c 20 \s1 El ejemplo de los trabajadores \p \v 1 ’Sir cara rehquey úchtaan wanro. Ser istiy chícrias jat cacmín cacay bijacro. Ima chi cut canar yajcayta acu chiwa cacay bijacro. \v 2 Uw quin cur car, wajacro: “Riy istiy ruóc tehmár denario úbisti túninro,” wajacro. Eyta waquír cájacro. Eyta cat caquir áyjacro, ima chi cut. \v 3 Itchareht rahsa urá cahm jat, ser eyat rasá cur itit, uwan cay batro. \v 4 Icrí yájtiro. Eyta istír eyin quin wajacro: “Baat cat as chi cut canar yajcáy béowi. Aját cayar yajti túninro,” wajacro. Eyta wacayat acat uw eyin cat chi oc béjecro. \v 5 Itchareht rahsa urá jat cat, rahsa buia jat cat, bucoy rasá cur itit, uwan cay batro. Eyta istír eyin cat caquir áyjacro, chi oc. \v 6 Itchareht rahsa cubar ruhr cut jat cat, bucoy rasá cur itit, uwan cay batro. Eyta istír eyin quin wajacro: “¿Bitara etar baan icúr yajti itca?” wajacro. \v 7 Eyta wacayat wajacro: “Isan istiyati canar yajquín cati etar, icúr yajti itro,” wajacro. Eyta wacayat, eyat wajacro: “Ba cat as chi cut canar yajcáy béowi,” wajacro. \v 8 Itchareht rahs rauyat, ser eyat cohcarcam quin wajacro: “Chiwa chiwi. Chiír car tayar tunwi. Ubara ojcor cajac eyin récaji tunwi. Cuat récaji cajac eyin úbara ojcor tunwi,” wajacro. \v 9 Etar rahsa cubar ruhr cut jat raujac eyin cat istiy quin, istiy quin, istiy quin denario úbisti túnjacro. \v 10 Eyta cuácayat récaji cájaquin behquir síhw̃ajacro: “Denario úbisti cuít túnata,” síhw̃ajacro. Eyta sihw̃ac cuar, eyin quino cat denario ubistán túnjacro. \v 11 Eyta tunyat, patrón quin ehrujacro. \v 12 Ey quin wajacro: “Ubara ojcor cájaquinatra biráy ruótiro. Cuat ísatra chícrias cuat tui tas ruojocro. Ribiran abáy cuar isat eyta ruojocro. Eyta cuar eyin quino cat, is quino cat, im eyta owara túnjacro. Is cayar yajacro,” wajacro. \v 13 Eyta wacayat eyin úbisti bin quin wajacro: “Chahrú, aját bah cayar yájtiro. Bahat récajian riy istiyá ruóc tehmár denario úbisti tunin tew̃ chájacro. \v 14 Bah ray ehruti cuar caw̃i. Eyta caquir cuécuti jaw̃i. Ajmár chihtá eyta tun cun rehquít, bah quin tunir eyta, úbara ojcor cajac quino cat eyta tunro. \v 15 Ray eya ajmár ojc sar binro. Eyta bira ajmár ojc sar bin etar ajmár chihtá cuit tunro. ¿Bahat ajáy sícara es yar wínica? Ey síhw̃awi. Ey sihw̃ar usi cuécuti béowi,” wajacro, serat cacmín cucajá acat. \v 16 Etatan uch síhw̃awi. Ubara ojcor cajac éyinan récaji chácayqueyra. Cuat récaji cajac éyinan úbara ojcor chácayqueyra. \s1 Nuevamente Jesús anuncia su muerte \r (Mr 10.32-34; Lc 18.31-34) \p \v 17 Etar Jesús Jerusalén cuwín bijacro. Erar beya rabar chiwa doce bin Jesús owár imara béjecro. Imár beya rabar eyin quin wajacro: \p \v 18 —Uch rahcwi. Isan Jerusalén cun bécaro, -wajacro-. Jerusalén cucayat, as Uw Síuquib sacerdote carin at icar, bachan chihtán siw̃quin at icar chácayqueyra. Eyin at icar chácayat, éyinat aját Sir tayar yajác wacáyqueyra. Eyta waquír car as yauwin wacáyqueyra. \v 19 Eyta waquír as judío bár bin at icar wícayqueyra. As buror sisín acu, as buquín acu, as yauwin caruc ojcor quejquín acu eyta wícayqueyra. Etar as yauwi cuar, bay cuanyat estají yehnáyqueyra, wajacro, Jesusat. \s1 Lo que pidió la madre de Santiago y Juan \r (Mr 10.35-45) \p \v 20 Bécajareht Zebedeo sasá abá Jesús quin rajacro. Sas owár Jesús quin rojocro. Ab eyat ima sasá cuitar waquín sehw̃ar rojocro. Eyta sehw̃ar, Jesús quin conín cúscara cuitar chihrjacro. \v 21 Eyta conín chihryat Jesusat ab ey quin wajacro: \p —¿Icúr racar rehquít eyta chihrqui? wajacro. \p Etat ab eyat wajacro: \p —Bahat récaji wac bahwi. As sasá bucáy bin bah owár uw áyata waw̃i. Bah behmá cara rehquey cuitar uw ayin yehnyat, as sasá bah cuic rahray cuitar, cuic rahray cuitar, itin ac ajc waawi. Récaji eyta wac bahwi, wajacro. \p \v 22 Etat Jesusat eyin quínoan ab quínoan wajacro: \p —Baatán urá bár tew̃ro. Baat istiti cuar chícaro. Asa uwat yauwin yajcaro. ¿As yauwin yajquír eyta ba cat eyta yauwin yajcayat, ba cat yar yajcátaica? wajacro. \p Eyta wacayat éyinat wajacro: \p —Is cat eyta ruhw̃átatara, is cat bar yar yajcátaro. Is cat bar tan ucátaro, wajacro. \p \v 23 Etar eyin quin wajacro: \p —Ba cat eyta ruhw̃áyqueyra. Cuat biyin as cuic rahray wihár cuic rahray wihár ítatatara, aját wacátai batro. Biyin carin yinín acu, aját wacátai batro. Cuatán Sirat biyin acu waquír chájactara, éyinan eyta yinata binro, wajacro. \p \v 24 Eyta tew̃ic chiwa ucasi binat rahjacro. Eyta rahcuír rabin bucáy bin acu túrjacro. \v 25 Turyat Jesusat ima chiwa chiír wajacro: \p —Baat cat judío bár bin cárinat bitara yájctara ey itro. Judío bár bin cárinat imár chihtá uw quin yajc ayro. Eyin carin cuít binat cat tecuas cuitar imár chihtá uw quin yajc ayro. \v 26 Eyta cuar bara carin eyta bini batro. Ba bíyinan carin yin cun síhw̃actara, eyin cahujín acu cacminán wan chaw̃i. \v 27 Bíyinan carin cuít yin cun síhw̃actara, éyinat bahnaquin cuitar yajcátaro. \v 28 Ajatán eyta yajcaro. Asan Uw Síuquib uw ayin acui rátiro. Cuat uw cuitar yajquín acu rajacro. Uwat tayar yajác tayar bár chaquin acu as chinín rajacro. \s1 Jesús sana a dos ciegos \r (Mr 10.46-52; Lc 18.35-43) \p \v 29 Etar Jesús Jericó pueblo tiw̃ acsar rajacro. \v 30 Acsara racayat ub bár bin cuisa bucáy binan ibit aw̃at chájacro. Jesús ey ibit aw̃at racayat, ub bár bin éyinat Jesús raquíc rahjacro. Eyta rahcuír, cohwjacro: \p —Caru, David wihnú, is tamo séhw̃awi. Is cuitar waw̃i, wajacro. \p \v 31 Eyta cohwyat, uwat eyin quin tan irujacro: \p —Ajc chin jaw̃i, wajacro. \p Eyta wácayatwan cuít cohwjacro: \p —Caru, David wihnú, is cuayin tamo séhw̃awi, wajacro. \p \v 32 Eyta cohwyat Jesusat rahcuír biti inic ítchacro. Itir eyin yehw̃ chiír wajacro: \p —¿Aját ba cuitar icúr yajcátaica? ¿Icúr rácarica? wajacro. \p \v 33 Eyta wacayat wajacro: \p —Caru, is uba sicor orac chaw̃i, wajacro. \p \v 34 Eyta wacayat, Jesusat cuayin eyin tamo séhw̃ajacro. Sehw̃ar eyin uba butajacro. Jesusat butayat cab rehti eyin ub ji chájacro. Etar eyin Jesús chiwa chaquin ac ey jor béjecro. \c 21 \s1 Jesús entra en Jerusalén \r (Mr 11.1-11; Lc 19.28-40; Jn 12.12-19) \p \v 1 Jesusin Jerusalén intac rocayat, Betfagé pueblo cuitara béjecro. Betfagé puébloan Olivo terá cuitatro. Esar bequir Jesusat ima chiwa bucáy bin quino wajacro: \p \v 2 —Pueblo ácatar erar cahmor béowi, -wajacro-. Eraran cur car, asanica sah ji questa chájaquin istáyqueyra. Eyta ityat ricuár cat as ac row̃i. \v 3 Baat roquín yinyat, uwat ey ques téw̃yatra, uchta waw̃i: “Carat inic chícaro. Biráy rehti sicor roquín wacaro.” Eyta waw̃i. \p \v 4 Jesusat chiwa quin eyta yajquín wajacro. Uchicrias Sir chihtá ehcúquibat eyta yajcata récaji ehcú bahjacro. Ehcú bahjác eyta bahnác caba yajacro. Uchta ehcú bahjacro: \q1 \v 5 Jerusalén pueblo itquin quin waw̃i. Wahítuwi. Ba cara ba quin wiquín racaro. Tecuas bár bin racaro. Asanica cutar waar car racaro. Owa yehw̃íc asanica sah cutar racaro. \m Uchicri Sir chihtá ehcúquibat eyta cuihsú bahjacro. \v 6 Jesús ima chiwa bucáy bin beyar, Jesús imát wajác eyta yajacro. \v 7 Eyinat asanica sah cat, ab cat rojocro. Roquír asanica icar cutara imár oya chájacro. Oya chácayat, Jesusa asanica cutar waajacro. \v 8 Asanica cutar waacayat uw ricán to binat imár oya ibt aw̃at asujacro. Asuyat owár cahujinat sincuachir bin cay quehu siquir, ibt aw̃at chájacro. \v 9 Cohcarcám béquinat cat, questoc béquinat cat ricán to binat cohway yinjacro: \p —David wihnú, bahat is síwayta acu conro. Sir ajc cut rajacro. Siran ayro, tew̃ cohwjacro, Jesús quin. \p \v 10 Eyta cohw becayat, Jesusan Jerusalén pueblo icar raújacro. Rauyat erar itquin bahnáquinat icúr yájctara wahitchacro. Wahitír táyojocro: \p —¿Uya rehrcá? wajacro. \p \v 11 Eyta wacayat cahujinat wajacro: \p —Uya Jesusro. Sir chihtá ehcúquibro. Uya Nazaret pueblo bin Galilea cajc cut binro, wajacro. \s1 Jesús purifica el templo \r (Mr 11.15-19; Lc 19.45-48; Jn 2.13-22) \p \v 12 Jesusan Jerusalén pueblo icar rauwir, Sir usar raújacro. Ey usar rauwir itit, uwat at cut ruwa wahr car, sicor racaro. Cahujinat ray tehmoro. Eyta istír ray tehmóc mesa ab cuíjacro. Atcur raquin banco ab cuíjacro. \v 13 Ab cuia rabar wajacro: \p —Sir carit cuitar Sirat wajaquey uchta cuihsú bahjacro: “Uwat as ubach ojcor wacáyqueyra: ‘Ey cutar Sir ojcor conín acu waquír chájacro,’ as usi eyta aw̃áyqueyra,” wacaro, Sirat. Sir carit cuitar eyta cuihsú bahjacro. Eyta waquíc cuar, ba bésinan esar itay raújacro, wajacro. \p \v 14 Eyta wacayat im ésara ub bár binan, chohcuinán, cuercúrinan, Jesús acor behjecro. Eyta behcayat, Jesusat ima urá cuitar ub bár binan, chohcuinán, cuercúrinan tan chájacro. \v 15 Eyin tan chácayat, sasát Jesús ojcor cohwá rabar wajacro: \p —Sir imát David wihná bar áyjacro, tew̃ cohwjacro. \p Sir usi icar eyta cohwjacro. Jesusat ima urá cuitar uw tan jácayat sacerdote cárinat cat, bachan chihtán síw̃quinat cat itchacro. Sasát eyta cóhwiquey cat rahjacro. Rahcuír túrjacro. \v 16 Turir Jesús quin wajacro: \p —¿Bahat sasát cóhwiquey ráhctica? wajacro. \p Etat Jesusat wajacro: \p —Rahcti tew̃ cat, aját bar rahcro. ¿Baat Sir carit cuitar cuihsú bahjác istítiica? Sir carit cuitar wacaro: \q1 Siru, Caru, bahat buwáchcuarin quin, sasá quin, behm ojcor ay cohw áyjacro, wacaro. \m ¿Baat ey chihtá istítiica? wajacro. \v 17 Eyta waquír Betania pueblo camay bijacro. \s1 Jesús maldice a la higuera sin fruto \r (Mr 11.12-14, 20-26) \p \v 18 Cuanmí cut chícrias Jesús sicor Jerusalén pueblo bijacro. Bijacan ibt aw̃at cuácayat yayí rehjecro. \v 19 Etar cat ibit cajc aw̃at higuera caruc itchacro. Eyta istír ub chájactara, ques acor wahitay bijacro. Ques acor cur itit, ub batro. Cahy imaro. Eyta rehquít Jesusat wajacro: \p —Siru, caruc ey bucoy ub chac ayti jaw̃i, wajacro. \p Eyta wacayat caruc ey cab rehti yarjacro. \v 20 Yaryat Jesús ima chiwat itchacro. Eyta istír ub yehw̃jacro. Ub yehw̃ír Jesús quin wajacro: \p —¿Uniqui? ¿caruc ey cab rehti icrát yaryi? wajacro. \p \v 21 Eyta wacayat, Jesusat wajacro: \p —Aját ba quin wacaro. Baatán ur istán cut “Sirat uchta yajcata,” sihw̃a rabar Sir quin conyat, Sirat behmarat conquey yajcátaro. “Sirat yájcajar óraro,” síhw̃ati cuaquir Sirat behmarat conquey yajcátaro. Aját higuera caruc yar ayir eyta, baat cat eyta yajcátaro. Acsar cat rirar uch ojcor “Siru, rirar ey yacúr icar tewi,” wacayat, eyta téyqueyra. \v 22 Urá istán Sirat wícata eyta sihw̃a rabar Sir quin icúr racar conyat, Sirat bar wícayqueyra, wajacro. \s1 La autoridad de Jesús \r (Mr 11.27-33; Lc 20.1-8) \p \v 23 Ibt aw̃at eyta tew̃ír acsar Jerusalén pueblo cuitar béjecro. Cur car Sir usar uw quin chihtá siw̃ay yehnjacro. Eyta siw̃yat icar sacerdote cárinat cat, judío werjayinát cat Jesús quin behquir táyojocro: \p —¿Bahat yajquey rehrá chihtá cuitar yajqui? ¿Bah quin rehrát eyta yajc ayi? wajacro. \p \v 24 Eyta wacayat, Jesusat wajacro: \p —Aját cat ba quin cat táyonro. Táyoyat aját ba quin icúr táyoctara ey ehcuwi. Baat as quin ey ehcwayat, aját rahra cat ba quin behmarat tayoc ey ehcunro. \v 25 As quin récaji uch ehcuwi. ¿Juanat bi chihtá cuitar uw rih sar siw̃yi? ¿Sir chihtá cuitari, uw chihtá cuitari rih sar siw̃yi? wajacro. \p Eyta wacayat, sacerdote cárinat cat, judío werjayinát cat imár owár rahra rahra tew̃jacro. \p —Isat “Sir chihtá cuitar yajacro,” wácyeyra, Jesusat is quino wacata óraro: “Eytatara, ¿ey chihtá bitara reht cática?” wacata óraro, Jesusat. \v 26 Eyta cuar isat “Uw chihtá cuitara rih sar siw̃jacro,” wácyeyra, ¿uw ricá is acu tec yínajaqui? Uwat síhw̃atan: “Juanan Sir chihtá ehcuquib rehquít, uw rih sar siw̃jacro,” síhw̃aro, uwat. Eyta sihw̃ac etar isat uw chihtá cut siw̃jác wácyeyra, ¿is acu tec yínajaqui? wajacro. \p \v 27 Etar Jesús quin wajacro: \p —Isat istítiro, wajacro. \p Eyta wacayat, Jesusat wajacro: \p —Aját táyoyan baat as quin ehcuti etar, aját cat ba quin ehcútiro. Aját bi chihtá cuitar yajquíctara ehcútiro, wajacro. \s1 El ejemplo de los dos hijos \p \v 28 Eyta waquír bucoy cat wajacro: \p —Baat uch síhw̃awi. Ser úbistiyay sasá cuisa bucayro. Sah istiy quin wajacro: “Bahat ah rícara as chi cut ruóy biwi,” wajacro. \v 29 Eyta wacayat sah eyat wajacro: “Asra bitiro,” wajacro. Eyta waquíc cuar, awan chiht istiy sehw̃ar bijacro. \v 30 Sah ey quin tew̃ír eyta istiy quino cat im eyta tew̃jacro. Ey quino cat “chi cut ruóy biwi,” wajacro. Eyta wacayat sah eyat wajacro: “Ihyú, bar bétaro,” wajacro. Eyta waquíc cuar bitiro. \p Jesusat eyta ehcujacro. Eyta ehcúr car wajacro: \p \v 31 —Eyta cuácayat baat itit, ¿wacjá bíyatan ima tet chihtá yajcyi? wajacro. \p Etat sacerdote cárinat, judío werjayinát wajacro: \p —Cahmor ayjac éyatan tet chihtá yajacro, wajacro. \p Etat Jesusat quin wajacro: \p —Aját ba quino uní wacaro. Gobierno tayar chiquin cat, wiw̃ín isarin cat, Sir cara rehquey cuitar cuwátaro. Ba cuti cuat eyin cuwátaro. \v 32 Juanat bitara ítatatara siw̃jac tacat, baatrá ey chihtá ráhctiro. Cuatán éyinatra rahjacro. Gobierno tayar chíquinat cat, wiw̃ín isárinat cat rahcuír eyin urá ay chájacro. Ur ay bár yajquíc tehmojocro. Eyinat tehmojóc baat itchác cuar, behmár urá tehmótiro. Juan chihtá ráhctiro. Baat ur ay bár sínican etítiro. Eyta chihtara, ba cuti cuácayat, eyin cuwátaro, wajacro. Jesusat sacerdote carin quin, judío werjayín quin eyta wajacro. \s1 El ejemplo de los trabajadores malvados \r (Mr 12.1-12; Lc 20.9-19) \p \v 33 Eyta waquír bucoy cat wajacro: \p —Aját tew̃ic rahcwi. Sir chihtá siw̃in acu aját uwat bitara útara yajquíc cut ehcunro. Riy istiy serat ima cajc cut ub yaquic chistár rijacro. Riquír ey rúhracat ac quer yajacro. Eyta yajquír ub ey sawin acu, rihar ey uquin acu ac cumac bin tan oso iscán cuíhjacro. Iscán cuihir cat cuacracat rirá órojocro. Rir ey cuitar cuar chistár ub bes yajti acu uron acu órojocro. Etar bahnác yajc tihrír, chistár cat cajc cat cahujín at icar bahjacro, ruón acu. “Uba ey tihryat isat wahw̃unro,” waquír bahjacro. Eyta waquír, cajc istiy itay bijacro. \v 34 Itchareht, yájcajareht chistár ub tihric cab cujacro. Ub tihric cab cucayat, ima cacmín ub riquír bahjác cajc cut áyjacro. Chistár ub imáy acat ey ucay áyjacro. \v 35 Cacmín ayat eyin behjecro. Eyin behcayat ruón chac bahjác éyinat cacmín ruhw̃ujacro. Cacm istiyrá bujacro. Istiyrá yaujacro. Istiyrá ac cut saújacro. \v 36 Eyta cuácayat cacmín chiwan cuít áyjacro. Imáy acat ey ucay áyjacro. Eyta ayir behjecro. Behcayat eyin cat ruhw̃ujacro. \v 37 Ubar ojcor im wacjéy ayin séhw̃ajacro. “Uw éyinat as waquíj etar ajcá ji béyayqueyra,” sehw̃ar áyjacro. \v 38 Ayat bijacro. Erar cucayat uw éyinat cajc cayíb wacjá ey itchacro. Istír éyinat rahra rahra wajacro: “Cayíb wacjá bar racaro. Uy yaryat cayíb cajc eyra bi acui cha báhjatro. Eyta chíhtara ey yauwátaro. Eyta yauyat, cajc eyrun isay cháquinro,” wajacro. \v 39 Eyta waquitrun, wacj ey chistara ques bin ew̃ uquir téjecro. Uquir técayat yaujacro, wajacro, Jesusat. \p \v 40 Eyta waquír uw quin táyojocro: \p —Baat sihw̃at, ¿cajc cayíb wiquír, uw eyin ac bitara yajcátaqui? wajacro. \p \v 41 Eyta táyoyat, éyinat wajacro: \p —Cajc cayibat uw eyin séhw̃ati tíw̃ayqueyra. Bahnác sácayqueyra. Eyta tiw̃ir cat, cajc eyra cahujín at icar wícayqueyra. Chistár ub es yajti bin at icar wícayqueyra. Cayíb acat wícata bin at icar wícayqueyra, wajacro. \p \v 42 Etar Jesusat wajacro: \p —¿Sir carit cuitar tew̃ic uch istítiica? Sir carit cuitar wacaro: \q1 Ac ubach túw̃quinat ac cumac bi úbisti ay bár sihw̃ar, te sijacro. Eyta te sijác tacat, ac ey sicor yehw̃ roquír ácoso tebir chájacro. Sir imát eyta yajacro. Isat eyta ítitan, ayan cuít yajacro. \m Sir carit cuitar eyta wacaro. \v 43 Etarwan aját ba quin wacaro. Sirat ima gobierno ba at icar bin síwayqueyra. Eyta siwir uw istiy at icar wícayqueyra. Sir chihtá cuitar urá ay yajcata bin quin wícayqueyra, wajacro. \v 44 Ac ey arcutar biyan yau yáryatan, eyan bahnác quehu téyqueyra. Cuatán ac eya biyan arcutar tijcayat, bahnác sec téyqueyra, wajacro, Jesusat. \p \v 45 Jesusat eyta tew̃yat, sacerdote cárinat cat, fariséoinat cat rahjacro. Rahcuír ítitan, imár ojcor tew̃ro. \v 46 Imár ojcor tew̃ic istír Jesús questár be cun rehjecro. Eyta cuar uwa ricá to bin ayot Jesús catótiro. Uwat Jesusan Sir chihtá ehcuquib sehw̃ar etar eyin ayot catótiro. \c 22 \s1 El ejemplo de la fiesta de bodas \p \v 1 Etar Jesusat bucoy uwat bitara útara yajquey ehcuro. Eyta ehcúr cuitar Sir chihtá siw̃ro. Siw̃in acu wajacro: \p \v 2 —Sir cara rehquey úchtaan wanro. Cara reyat ima wacját wiya yehw̃íc cuitar fiesta yajquín órojocro. \v 3 Eyta oror cuitar uw chiín acu ima cacmín áyjacro. Récaji secuan acu cájaquin quin secuan chiín acu cacmín áyjacro. Chic cuar rótiro. \v 4 Roti etar cacmín cahujín bucoy áyjacro. Cacmín quin wajacro: “Uw récaji fiesta cuitar roquín acu cájaquin chiay béowi. Aját bahnác órojoquey ehcwáy béowi. Vaca cat, toro cat, obas sibará wíjaquey cat yaujác ehcuwi. Bahnác bar órojoc ehcuwi. Eyin roquín ac ey ehcuwi,” wajacro. \v 5 Eyta wacayat cacminát ehcwáy béjecro. Eyinat ehcwayat, uwat chihtá rahcti ruhw̃ujacro. Rahcti cuar acsar béjecro. Istiyá ima chi cut bijacro. Istiyá pueblo istiy oya ray bijacro. \v 6 Cuat cahujinat cara rey cacmín caquir tajacro. Cahujinat cacmín tiw̃ téjecro. \v 7 Cacmín eyta ruhw̃uyat, cara rey túrjacro. Eyta turir, ima soldádoin áyjacro. Ayat soldádoinat bíyinat cacmín tíw̃jactara, eyin cat rahra tiw̃ téjecro. Bíyinat ruhw̃ujáctara eyin pueblo cat, ubach cat bahnác wahná téjecro. \v 8 Etar ima cacmín quin wajacro: “As wacjá wiya yehw̃íc fiesta bahnác órojocro. Eyta cuar uwa roquín chíjaquin urá ay batro. Ur ay bár rehquít, usar raúwajar binro. \v 9 Eyta chíhtara ba carretera aw̃at uw wahitay béowi. Erara beyar uwa chiwi. Cuisa bita bin istíctara, as wacjí wiya yehw̃íc fiesta cuit roquín ac chiwi,” wajacro. \v 10 Eyta wacayat, cacmín ibta aw̃at uw wahitay béjecro. Uwa bita bin istíctara, eta bin chíjacro. Chíjaqueyin ur ay bin cat, ur ay bár bin cat sécuajacro. Eyta secuar fiesta yajquín ubach tan sar ricán to sécuajacro. \p \v 11 Eyta sécuayat, cara reyat cat uw wahitay usar raújacro. Rauwir ítitan, ser istiyá eyan oya fiesta cuitar ow̃ata bin ów̃tiro. \v 12 Eyta istír ser ey quin wajacro: “Chahrú, ¿bitara reht fiesta cuitar ow̃ata bin oya ów̃tiqui?” wajacro. Eyta táyoyat, ser eya ajc chin chájacro. \v 13 Etar cara reyat ima cacmín quin wajacro: “Ser eya questawi. Quescara cat, átcara cat cay questawi. Cay questár car watar uc tewi. Tinjac baquí chira cuitar uc tewi,” wajacro. “Erar técayat, ey bar óyqueyra. Erar yara abáy rehquít ruhra cat cuechwáyqueyra,” -wajacro, Jesusat-. \v 14 Sirat uwan to bin ima chihtá rahcuayta acu chícaro. Eyta cuar Sir imát biráy bár bin ima chiwa yinayta acu cácaro. Eyta cuácayat uc tejec éyinan abáy óyqueyra. Yaran abáy rehquít ruhra cat cuechwáyqueyra, wajacro, Jesusat. \s1 El asunto de los impuestos \r (Mr 12.13-17; Lc 20.20-26) \p \v 15 Eyta wacayat, fariséoin quir béjecro. Fariséoin quir beyar, Jesús ríojocro. Imát waquíc ques ruhw̃ún acu owár cuat ríojocro. \v 16 Rior car fariséoinat imár chiwa Jesús quin tayoy áyjacro. Heródesin chiwa cat áyjacro. Jesusat bitara wacátatara istín acu tayoy áyjacro. Jesús imát waquey cuitar cayar yajquín sihw̃ar tayoy áyjacro. Eyta ayat, éyinat Jesús quin wajacro: \p —Síw̃quibu, isat bah ítitan, bahat uw cayar yájtiro. Bahat Sir chihtá tehmoti ehcuro. Uw cahm ayú batro. Bahat séhw̃atan, uw cara cat, chiwa cat owáraro. \v 17 Eyta cuácayat is quin ehcuwi. Behmát séhw̃atan, romano cara reyat is quin tayar chícayat, ¿isat túnataica, túnajarica? ¿Sir chihtá cutar tunin ajc waaquí? Cara César gobiérnoat ray chícayat, ¿túnataica? wajacro. \fig |src="HK00166B copy.tif" size="col" copy="Horace Knowles ©The British & Foreign Bible Society, 1954, 1967, 1972, 1995." ref="San Mateo 22.17" \fig* \p \v 18 Eyta wacayat, Jesusat eyin urá itchacro. Jesús imát waquíc ques rion acu tayoc itchacro. Eyta istír eyin quin wajacro: \p —¿Bitara reht ba urá bucáy wayi? ¿Bitara reht aját bitara wacátatara istá rácarica? -wajacro-. \v 19 As acat ray tew̃i, aját wahitín acu. Bi ray cutar ey tayar túnictara as acat tew̃i, wajacro. \p Etar wacayat éyinat raya ey acat uquir tew̃jacro. \v 20 Etat Jesusat eyin quin táyojocro: \p —Baat ítitan, ¿raya cuitar rehr ajc cuihsuyi? ¿Rehr aquir chacyi? wajacro. \p \v 21 Eyta táyoyat éyinat wajacro: \p —Romano rey aquir chájacro, wajacro. Ey ajc cuihsujacro, wajacro. \p Etar eyin quin wajacro: \p —Eyta chíhtara romano gobierno cara acu túnata ey ima ajc cuihsujaquin ray cut tunwi. Etar cat Sir acu yajcata bin ey cat yajw̃i, wajacro. \p \v 22 Eyta rahcuír, ojc siquir ub yehw̃jacro. Etar Jesús bin béjecro. \s1 La pregunta sobre la resurrección \r (Mr 12.18-27; Lc 20.27-40) \p \v 23 Im ey rícara cuitar saducéoin Jesús quin béhjecro. Saducéoinat sihw̃at, uw sácajaquin sícotra estají yínajar síhw̃aro. Saduceo éyinat Jesús quin tayon acu wajacro: \p \v 24 —Síw̃quibu, Moisesat chihtá is quin ehcún cuihsú bahjacro. Uchta wac bahjacro: “Uwa sasá bár cuar chinata óraro. Chein wiya bahta óraro. Eyta báhyeyra ima rabat yarjaquey wiya jor yehw̃ata” wac bahjacro. Yehw̃ír yarjaquey acu sasá cohnátaro. Rab yarjaquey acu cohnátaro. Yarjaquey wiya ojc cut sasá cohnátaro. Isat eyta yajquín acu Moisesat cuihsú bahjacro, -wajacro-. \v 25 Eyta cuácayat is uw tac icar rábinan cucuí ojcor táyonro. Rab eyin rab cahmor bijat wiya yehw̃jacro. Yehw̃ír sah bár cuar yarjacro. Eyta cuácayat, yarjaquey rabat chein wiya báhjaquey yehw̃jacro. Yehw̃ír ey cat, sah bár cuar yarjacro. \v 26 Ey yar yiror, rab báwoyat chein wiya yehw̃jacro. Yehw̃ír, ey cat sah bár cuar yarjacro. Eytaan rab cucwoy tas bahnáquinat yehw̃ír, sah bár cuar sácajacro. \v 27 Rabin bahnaquin sah istiti sacay cutar chájareht, chein wiya cat ubar ojcor yarjacro. \v 28 Eyta cuácayat, sácajaquin sicor estají yinátair waquít, ¿sácajaquin wiya ey sicor cat bi rabay jácataca? -táyojocro, Jesús quin-. Ey wiw̃ eyan rabin cucuí binat yehw̃jacro, wajacro, Jesús quin. \p \v 29 Eyta wacayat Jesusat wajacro: \p —Baat urá bár tew̃ro. Baat Sir carit cut bitara wáctara istiti rehquít urá bár tew̃ro. Baat Sir camur chi síhw̃ati rehquít urá bár tew̃ro. \v 30 Sácajaquin sicor estají yinyat, éyinat wiya yehw̃á báreyra. Chauninat cat ra cuaca báreyra. Etara éyinan Sir cuacúr cacmín itir eyta ítataro. \v 31 Cuatán sácajaquin sicor estají yinátaro. Sir imát ba quin eyta ehcú bahjacro. Baat istiti cuar, Sirat wajaquey uchta cuihsú bahjacro. \v 32 Abrahamin, Isaaquin, Jacobin sácajac cuar Sirat wajacro: “Asan Abrahamin acu, Isaaquin acu, Jacobin acu Sitro,” wajacro. Sira chein acui Sir batro. Estají bin acu Sitro. \p \v 33 Eyta wacayat uw ricá to binat rahjacro. Chihtá ey rahcuír, ub yehw̃jacro. \p Jesusat eyta tew̃yat acat saducéoin ajc sácajacro. \s1 El mandamiento más importante \r (Mr 12.28-34) \p \v 34 Saducéoin Jesús acat ajc sácajac chihtá uwat tew̃yat, fariséoinat rahjacro. Eyta rahcuír owár sécuajacro. \v 35 Secuar eyin owár bin bachan chihtán síw̃quinat Jesús urá wahitín acu táyojocro: \p \v 36 —Síw̃quibu, Moisés chiht istiy, chiht istiy bahjác sicar ¿biyan ayan cuitca? wajacro. \p \v 37 Eyta táyoyat wajacro: \p —Uchan ayan cuitro: “Bahat Siran sehnác chaw̃i. Bah urá istán cuitar, ajc istán cuitar, bow̃a cuitar sehnác chaw̃i.” \v 38 Chihtá eyan récaji biro. Ayan cuít biro. \v 39 Ey yahncút bi cat eyan wanro. “Behmá urá cut behmán sehnác eyta cahujín cat eyta sehnác chaw̃i.” \v 40 Chihtá eyan caba yajcayat, Moisesat chihtá bita cuihsú bahjáctara, bahnác caba yajcaro. Sir chihtá ehcúquinat chihtá bita ehcú bahjáctara bahnác caba yajcaro. \s1 ¿De quién es hijo el Cristo? \r (Mr 12.35-37; Lc 20.41-44) \p \v 41 Eyta waquír, fariséoin owár sécuajaquin quin Jesusat táyojocro: \p \v 42 —¿Sirat Cristo ayquey tamo baat icúr síhw̃aqui? Baat síhw̃atan, ¿rehrá wihnacá? wajacro. \p Etat fariséoin owár sécuajaqueyinat wajacro: \p —Crístoan David wihnaró, wajacro. \p \v 43 Etat wajacro: \p —Eyta cuácayat, ¿Bitara etar Davidat Sir Ajcan Cámuran Eya chihtá cuitar ey ojcor “cara” waquí? Davidat uchta cuihsú bahjacro: \q1 \v 44 Sirat ajmár cara quino wajacro: “Asi jor bahan cara chaquic acor ítuwi,” wajacro, Sirat. “Aját bah quehsí bin bahnaquin burbar yajquíc acor ítuwi,” wajacro, Sirat ajmár cara quin. \m \v 45 Davidat “ajmár cara” waquíc cuitar Cristo ima cara ehcuro. Eyta ehcujác cuar baat Crístoan “David wihná” wacaro. \p \v 46 Eyta wacayat eyin bahnaquin ajc sácajacro. Etar yahncutra istiyati ey urá istín acu táyotiro. \c 23 \s1 Jesús acusa a los fariseos y a los maestros de la ley \r (Mr 12.38-40; Lc 11.37-54; 20.45-47) \p \v 1 Etar Jesusat ricá sécuajaquin quino cat, ima chiwa quino cat wajacro: \p \v 2 —Bachan chihtán síw̃quinat cat, fariséoinat cat bachan chihtán uw quin siw̃in ac waquír chájacro. \v 3 Eyta chihtara éyinat siw̃quey rahcwi. Eyta cuar éyinat yajquír éytara yajti jaw̃i. \v 4 Eyinat uw quin bachan abáy bi yajc ayro. Uwan ey bachat cuácaro. Uw owat cuaquir eyta, eyin bachat cat eyta cuácaro. Eyinat uw quin bach yajc ayic cuar, imáratra queni yájtiro. \v 5 Eyinat icúr bi yajcayat, uwat imár tamo ay síhw̃ayta acu eyta yajcaro. Uwat imár tamo síhw̃ayta acu Sir chihtá ahntarír cuitar cuihsúr ub cara acat questaro. Cuic aw̃at cat questaro. Eyin oya ques ubar cuitar sohmasom ow̃ro, uwat ey wahitayta acu. \v 6 Secuac usar báncoan ehchí cuitar chihra rácatro. Fiesta cuitar cat báncoan ehchian cuít bi cuitar chihra rácatro. \v 7 Rasá cuitar uwat imár quin ay tena aya rácatro. Imár quino “síw̃quibu,” waca aya rácatro. \p \v 8 ’Eyta cuar baatrá uw quin behmár ojcor “siw̃quib” aw̃ú ayti jaw̃i. Ba acu siw̃quib istanro. Ba bahnáquinan rahra rahra rábinro. \v 9 Ba acu Siran Tetán istanacro. Eya cuacúr itro. Eyta cuácayat baat cajc uch cut itquin ojcor “tetá” aw̃uti jaw̃i. \v 10 Ba acu cara istanro. Ba cara Cristo asan eyro. Eyta cuácayat, behmár ojcor “cara” aw̃ú ayti jaw̃i. \v 11 Biyat cahujín cuitar icuran biyan yajcáyatan, eyan cáraro. \v 12 Bíyinat imár ojcor “asan caran toro,” síhw̃ayat, eyta síhw̃aqueyin Sirat cuayan wan chácayqueyra. Eyta cuar bíyinat imár ojcor “asan chíwaro,” síhw̃ayat, Sirat eyta síhw̃aqueyin cárinan cuít chácayqueyra, wajacro. \p \v 13 ’¡Bachan chihtán síw̃quinu! ¡Fariséoinu! Ba conú cuac sácayqueyra. Ba urá bucayro. Baatán uw quin Sir cara rehquey icar rau áytiro. Behmár Sir cara rehquey icar raútiro. Etar cat bíyinatan Sir cara rehquey icar rauwin yajcayat, baat eyin quin rau áytiro. \p \v 14 ’¡Bachan chihtán síw̃quinu! ¡Fariséoinu! Ba conú cuac sácayqueyra. Ba urá bucayro. Baat sácajaquin wiya báhjaquey cayar yajcaro. Baat usar bin eyin ohnor icúr bi síuro. Eyta siwic cuar, uwat ba ur ay síhw̃ayta acu Sir ojcor conyat in cona báhntiro. Eyta rehquít Sirat ba cuít cuécwataro, wajacro. \p \v 15 ’¡Bachan chihtán síw̃quinu! ¡Fariséoinu! Ba conú cuac sácayqueyra. Ba urá bucayro. Baatán cuis istanác binat ba chihtá cácayta acu siw̃ot bécaro. Bísaran, bísaran, cajc cutar, yacúr cuitar siw̃ot bécaro. Eyta bécayat uwat ba chihtá cácaro. Uwat ba chihtá cajac rehquitrun, cab oc icar cuácayqueyra. Ba cab oc icar cuácata eyta eyin cat eyta cuít cuac sácayqueyra. \p \v 16 ’Ba conú cuac sácayqueyra. Baatán chihtá sinti cuar uw quin siw̃ro. Baan ub bár binan wanro. Baan ub bár binat istiy ator béyaran wanro. Baat tan síhw̃atan úchtaro: Uwat sucuar tew̃ti istín ac uchta wacaro: “Sir úsara oro chájaquey cahmar uní wacaro.” Eyta waquíc cuara sucuar tew̃yat Sir táyatro. Cuatán istiyát waquít: “Sir ubach cahmar uní wacaro.” Baat séhw̃atan, eyta waquíc cuara sucuar tew̃yat bitarach batro. Ba tanra eyta síhw̃aro. \v 17 Baat eyta sihw̃ac cuar urá bár síhw̃aro. Istiti rehquít eyta síhw̃aro. Baat sihw̃at, ¿biyan ayan cuitqui? ¿Sir úbachtara, órotara, biyan ayan cuitqui? Oroa Sir usi chácayat, ay rehcaro. Sir ima óroan wan rehcaro. Cuat Sir usi chátieyra, ayan etach batro. Etarwan Sir úsian óroi ayan cuitro. \v 18 Baat tan síhw̃atan úchtaro: Uwat sucuar tew̃ti istín ac uchta wacaro: “Sir usar yera ácara icar chajac ruwa cahmar uní wacaro,” wacata síhw̃aro. Eyta waquíc cuara sucuar tew̃yat Sir táyatro. Cuatán istiyát waquít, “Sir usar yera acar cahmar uní wacaro.” Baat séhw̃atan, eyta waquíc cuara sucuar tew̃yat bitarach batro. Ba tanra eyta síhw̃aro. \v 19 Baat eyta sihw̃ac cuar, urá bár síhw̃aro. Istiti rehquít eyta síhw̃aro. Baat sihw̃at, ¿biyan ayan cuitqui? ¿Acartara, ruwa ey arcutar chájaqueytara, biyan ayan cuitqui? Ruwa acar arcutar chácayat, ay rehcaro. Ayan Sir ima ruwan wan rehcaro. Cuat acar arcutar chátieyra, ayan etach batro. Etarwan yera acar eyan ruwa ayan cuitro. \v 20 Etarwan uwat “Sir usar yera ácara cahmar uní wacaro,” wacayat, yera acar im istír ójcori wátiro. Yera acar ji, ruwa ji ojcor wacaro. \v 21 Eyta cat uwat “Sir ubach cahmar uní wacaro,” wacayat, Sir ubach im istir ójcori wátiro. Sir ubach ji, Sir ima ji ojcor wacaro. Ubach ji, ubach cayíb ji ojcor wacaro. \v 22 Eyta cat uwat “Cuacúr abá cahmar uní wacaro,” wacayat, cuacúr abá im istir ójcori wátiro. Cuacúr abá ojcor ji, Sir banco ojcor ji, Sir ima ey cutar itic ojcor ji tew̃ro. \p \v 23 ’¡Bachan chihtán síw̃quinu! ¡Fariséoinu! Ba conú cuac sácayqueyra. Ba urá bucayro. Baat ir icar aquibo chaquic cat saw̃úr ucasi bi sícara úbisti, ucasi bi sícara úbisti Sir quin wícaro. Eytaan caba wic cuar bachan chihtán ayan cuít eyan waca técaro. Baat uw cayar yajcaro. Uw cuitar cat yájtiro. Ba urá bucayro. Baat Sir quin eyta wícata binro. Eyta cuar chihtá ayan cuít bi cat wácati yajcata binro. Uw cat cayar yajti ítata binro. Uw cuitar yajcata binro. Ur istán chácata binro. \v 24 Baan ub bár binat ibit ehcúquinan wanro. Baat chihtá conu bi yarsa yajcaro. Eyta cuar, chihtá ayan cuít eyra yájtiro. Baan uchan wanro. Uwat rihar icar cuiyách tijcayat úcaro. Eyta uc cuar, cabállora uti cuar yaya sicaro. \p \v 25 ’¡Bachan chihtán síw̃quinu! ¡Fariséoinu! Ba conú cuac sácayqueyra. Ba urá bucayro. Baat baycúr cat, toca cat cuitchiney rest ey sucro. Cuitchiney ay sucuic cuar, úsotra súctiro. Uwat ba tamo ay síhw̃ayta acu baat atum rest ey sucro. Eyta cuar baat uw cayar yajcaro. Bes yajcaro. \v 26 Fariséoinu, ba ub bár binan wanro. Baycuran tocan usor récaji sucuata eyta ba cat récaji eyta ur ay eyta chaw̃i. Eyta chácayat uw ub cahmor cat ay chácayqueyra. \p \v 27 ’¡Bachan chihtán síw̃quinu! ¡Fariséoinu! Ba conú cuac sácayqueyra. Ba urá bucayro. Baan chein ruhjác áwata cuasayan ehchí órojoqueyan wanro. Chein awat eyta óroyat, ub cut ítitan, óriquenro. Eyta cuar tan satra chein cáraran toro. Chein restá cat toro. \v 28 Ba cat éytaan wanro. Ub cut ba ítitan, ay binan wan itro. Eyta cuar ba tan satra, urá ay batro. Chihtá bucayro. \p \v 29 ’¡Bachan chihtán síw̃quinu! ¡Fariséoinu! Ba conú cuac sácayqueyra. Ba urá bucayro. Baatán chein awat óroro. Cahmor Sir chihtá ehcuquin chein awat óroro. Uchicrias urá ay bin sácajaqueyin chein awat óriquen óroro. \v 30 Eyta oro rabar wacaro: “Isan cahmor cohtín itic acat ítchaquir waquít, cohtinát ur ay bár yajác eyta isat éytara yájcajar binro. Isat Sir chihtá ehcuquin yaúwajar binro.” wacaro. \v 31 Cohtinát Sir chihtá ehcuquin yaujác wacayat, baatán behmár cahm icar tew̃ro. Behmaran Sir chihtá ehcuquin yauquin bomcatro, wacaro. \v 32 Etarwan ba cohtinát récaji yajcáy yinjaquey baatán im eyta yajc bahnwi. \p \v 33 ’Ricminú, ba cumoró sasán wanro. Baan cab oc icar beti ac bitách sera waájatro. Cab oc icar bétaro. \v 34 Eyta chihtara aját ba quin Sir chihtá ehcuquin áyinro. Urán bow̃an to bin cat, siw̃quin cat áyinro. Eyta cuar, aját eyta áyatan, baatán as chihtá ehcuquin cat, urán bow̃an to bin cat, siw̃quin cat tíw̃ayqueyra. Cahujinra caruc ojcor quejcáyqueyra. Cahujinra ba secuac usar bucáyqueyra. Cahujinra pueblo istiy cut, pueblo istiy cut ruhw̃ún acu quehw̃ú beyáyqueyra. \v 35 Eyta yauyat, eyta ruhw̃uyat baat tayar ji rehcáyqueyra. Ur ay bin cahmor tíw̃jaquin tayar cat ba acam rehcáyqueyra. Abel ay bár yajti cuar yaujacro. Abel yauwi cuitar cuar ur ay bin istiy cat, istiy cat Zacarías ocso tas eyta tíw̃jacro. Zacarías Berequías wacjiró. Zacarías Sir usi cuácayat yaujacro. Ruwa wahníc acar ecsar cuácayat Sir ubach querat cac cahmar cuácayat uwat Zacarías yaujacro. Ur ay eyin bahnaquin tíw̃jaqueyin táyara ba acam rehcáyqueyra. \v 36 Aját ba quin wacaro. Ur ay eyin tiw̃jac tayar ah cutar itquin acam rehcáyqueyra, wajacro. \p Jesusat bachan chihtán siw̃quin quin, fariséoin quin eyta wajacro. \s1 Jesús llora sobre Jerusalén \r (Lc 13.34-35) \p \v 37 Eyta waquír car wajacro: \p —Jerusaléninu, Jerusaléninu, asan ba racar cue rehcaro. Baat Sir chihtá ehcuquin cat bucoy bucoy istiy cat, istiy cat tiw̃ro. Chihtá ehcuquin Sirat ba quin ayat, baat eyin ac cut tiw̃ro, -wajacro-. Jerusaléninu, aját baan rácatro. Sisbúr ahná abinát ima sasá ectar cahmor secuar eyta, aját cat ba eyta secua racar rehjecro. Aját bucoy bucoy ba eyta secua racar rehjecro. Eyta cuar baat as chihtá cátiro. Etar asan ba racar cue rehcaro. \fig |src="HK080B1.tif" size="col" copy="Horace Knowles ©The British & Foreign Bible Society, 1954, 1967, 1972, 1995." ref="San Mateo 23.37" \fig* \v 38 Eyta cuácayat Sirat ba uwra ajcá bár etí ten yajcaro. \v 39 Aját ba quin wacaro. Ahra yahncút baat as bucoy istá báreyra. Sir chihtá racar rehc ocso tas, baatán asa istá báreyra, wajacro, Jesusat judíoin quino. \c 24 \s1 Jesús dice que el templo será destruido \r (Mr 13.1-2; Lc 21.5-6) \p \v 1 Jesusat judíoin quin eyta waquír, Sir usi bin watar waajacro. Waar cat beya rabar Jesús quin ima chiwat wajacro: \p —Sir ubach óriquenro. Wahítuwi, wajacro. \p \v 2 Eyta wacayat Jesusat wajacro: \p —Sir ubach eyta tuw̃jác ojcor uch síhw̃awi. Aját ba quin uní wacaro. Ac ubach tuw̃jaquey bahnác quihu sácayqueyra. Acan arar tas tas chájaquey úbistii chati quihwáyqueyra, wajacro. \s1 Señales antes del fin \r (Mr 13.3-23; Lc 21.7-24; 17.22-24) \p \v 3 Eyta waquír cuitar Olivo terá cuitar cujacro. Erar cur chiwat Jesús ima quin táyojocro. Cahujinat rahcti cuar táyojocro: \p —Is quin récaji ehcuwi. ¿Bahat tew̃quey bitat cab cuwátaqui? Bahat tew̃jác ojcor bar cab cuquey isat istín acu uw acam bitara rehcátatara, is quin ey ehcuwi. Isat récaji istín acu ehcuwi. ¿Ba wiquín cahmor, cabar tinín cab cucayat, uw acam bitara rehcátaca? wajacro, ima chiwat Jesús quin. \p \v 4 Eyta táyoyat, Jesusat wajacro: \p —Yají jaw̃i. Aját tew̃quey cab racayat ¿uwat ba cayar yájcajaqui? \v 5 Uwat imár ojcoran “Asan Crístoro,” wacáyqueyra. Uwan to binat eyta wacáy yináyqueyra. Eyinat “Sirat as ayjac,” waquíc cuara, imár chihtá síw̃ayqueyra. Eyta waquír cuitar uw ricá to bin cayar yajcáyqueyra. \v 6 Cajcan birar urar tec quejn chihtá tew̃ic rahcuáyqueyra. Usár cat tec quejn chihtá rahcuáyqueyra. Eyta rahcuí cuar rooti jaw̃i. Eyra im eyta rehcata waquír chájacro. Eyta tec quejquíc cuar ruw̃ár ojcor rehcata eyi batro. \v 7 Cajc istiy uwan istiy uw owár, istiy uw owár tec quéjqueyra. Gobiérnoan rahra rahra tec quéjqueyra. Cajc istiy, cajc istiy cuitar yayan uti siti rehcáyqueyra. Ihyara cat birar, urar yiwóyqueyra. \v 8 Eyta rehcayat anto récaram rehcata bin éytaro. Ey yahncutwan cuít rehcáyqueyra. \p \v 9 ’Uwat ba as chiwa chajac ques quehswáyqueyra. Eyta quehsúr ba cahujín at icar wícayqueyra. Ruhw̃ún acu yauwin acu wícayqueyra. \v 10 Eyta ruhw̃uyat ayot cahujinat as chihtá waca téyqueyra. Eyta waca técayat, serat ima íw̃oquin quehsí waáyqueyra. Quehsí waar car, quehsí bin at icar chácayqueyra. \v 11 Uw ricán to binat Sir chihtai bár ey ehcún yináyqueyra. Eyta yinír, uwan to bin cayar yajcáyqueyra. \v 12 Etat owár ur ay baran acsar, acsar yajcáyqueyra. Eyta cuácayat uwan rahra rahra sehnác ítchacan wacar sehnác bár rehcáyqueyra. \v 13 Etat owár bíyinatan Sir chihtá wácati tan úcayatan, Sirat éyinan síwayqueyra. \v 14 Etat owár Sir cara rehquey chihtá cajcan bítatara bahnác cuitar ehcwáyqueyra. Uw istiy quin, istiy quin, istiy quin, bahnaquin quin ehcwáyqueyra. Eyta ehcú tihryat, ruw̃ár ojcotrun cábara tináyqueyra. \p \v 15 ’Etat owár baatán uchta istáyqueyra. Istiyát Sir usi abáy ruhw̃áyqueyra. Sir ima istir querat icar báchuti raúwayqueyra. Uwan raúwajar bin icar raúwayqueyra. Uchicrias cuat Sir chihtá ehcuquib Danielat eyta raúwayta ojcor récaji cuihsú bahjacro. Bíyatan carit uch tacáyatan ey chihtá yají rahcwi. \v 16 Sir usi raúwajar bin icar rauyat ruhcuay biwi. Raujac chihtá rahcuír, Judea cajc cut ítquinra cubar icar ruhcuay quinwi. \v 17 Bíyinan ubach arcutar rehcáyatan, éyinan usar tan oso oya ucay rauti quinwi. \v 18 Bíyinan chi cut rehcáyatan, éyinan siricajá ucay usi beti quinwi. \v 19 Wiw̃ín istir bár eyin cat cuechú cuac sácayqueyra. Sasá sut ojcor bin abín cat cuechú cuac sácayqueyra. \v 20 Sir ojcor uchta conwi, -wajacro-. “Bara cut cat tan jaquin rícara cat quinic cab cuan ayti jaw̃i,” Sir ojcor eyta conwi. \v 21 Sir usi ruhw̃ayat owaran cuechú cuac sácayqueyra. Récaji Sirat cuan ayjac cuar, aha cat tas cuácayat eytay cuátiro. \v 22 Uwan eyta cuac sácayatan, Sirat conu chihr áyayqueyra. Sirat et áytieyra rehratí sera waájatro. Eyta cuar Sir imáy cájaquin sehnác rehquít, et áyayqueyra. \p \v 23 ’Uwatan ba quin “Cristo usatro,” wacáyatan, úwatan “Cristo úratro,” wacáyatan, ey ria cati jaw̃i. \v 24 Etat ba cayar yajquín acu istiy cat, istiy cat, quir bin yináyqueyra. Yinír “Asan Crístoro,” wacáyqueyra. Cahujinat “Asan Sir chihtá ehcúquibro,” wacáyqueyra. Eyinat eyta waquíc cuar Cristo queney batro. Etar istiti bi icúr bár sícara bitara útara yajcáyqueyra. Sirat cájaqueyin cat cayar yajcátair waquít cayar yajcáyqueyra. \v 25 Baat récaji ey istayta acu ba quin ehcuro. Eyta etar yají rahcwi. \p \v 26 ’Uwat ba quin “Cristo urar ubach bár cuitatro,” wacayat, ria cati jaw̃i. Erar wahitay beti jaw̃i. Ba quin “Wahítuwi. Ubach tan sar ay ístajar quen ruhjacro,” wacayat, ria cati jaw̃i. \v 27 As Uw Síuquib sicor wicayat owár úchtaan wanro. Cuir cuasoyat uwat itro. Rahr owár rahs raquíc wihár ítquinat cat, rahs rauwic wihara ítquinat cat ub cuitar itro. Eytaan wan as wicayat, cajc bahnác cuitar ítquinat istáyqueyra. \p \v 28 ’Chein bísara jácayat, erar bacasít quiwáyqueyra. \s1 Cómo vendrá el Hijo del Hombre \r (Mr 13.24-37; Lc 21.25-33; 17.26-30, 34-36) \p \v 29 ’Uw ruhw̃ú cab bahní cuitar rahs waa báreyra. Sihyór cat waati rehcáyqueyra. Cuacúr ub cat abá cuitar bin tijcáyqueyra. Cuacúr abá cuitar bahnác yiwóyqueyra. \v 30 Etat cuacúr abá wahítitan, as wiquíc cab cujác chihtá istáyqueyra. Uw bahnáquinat istáyqueyra. Eyta istír cona sácayqueyra. Etat asa Uw Síuquiban istáyqueyra. Bowarám tan cutar raquíc istáyqueyra. Urán to raquíc istáyqueyra. Rahs churotán wan Sir churot chi wan beo beo raquíc istáyqueyra. \v 31 Etar aját cacmín cuacúr bin áyinro. Ayir éyinat rubar cuhr cutar uw Sir imáy sécuayqueyra. Cajcan teyan bítatara bahnác cutar bin sécuayqueyra. \p \v 32 ’Higuera caruc sucóc cab cuquíc síhw̃awi. Baatán higuera cárucua cay sucoyat, rita cuquic itro. Higuera caruc cuicara sucoyat, rita cuquic itro. \v 33 Eytaan wan, aját wacye bahnác eyta rehcayat, cábara tinic cab cuquic istáyqueyra. Cabar bar tinic istáyqueyra. \v 34 Aját ba quin wacaro. Ah cut itquin bahnaquin sácati cuar, aját wacye eyta rehcáyqueyra. \v 35 Cuacúr abá cat, cajcan teyan bahnác bahnáyqueyra. Eyta cuar as chihtán bahnác queni íuti im eyta chácayqueyra. Bahná báreyra, wajacro, Jesusat. \p \v 36 ’Asa Uw Síuquib cat bitat sicor wicátatara, istiyati istítiro. Rahsa bita jat wicátatara istiyati istítiro. Sir cuacúr cacminát cat istítiro. As Sir ima wacját cat istítiro. Tet imatrun itro. \v 37 Récaram Noé itic cab rehquír eyta, asa Uw Síuquiban racayat cat, éytaan wan rehcáyqueyra. \v 38 Récaram etat owaran riw anto cajc bahnác cutar uhrú tas cuinti cuácayat, uwat istítiro. Uwat imár sácajar sihw̃ar ohbac ítchacro. Eyta ita rabar ira yájacro. Bacua yahjacro. Wiya cat yehw̃jacro. Cahbarin cat yehw̃ín ac ajc waajacro. Noein riwa arcutar beyin usar rauwic ocso tas eyta yajacro. \v 39 Noein riwa arcutar beyin ubach icar rauyat, istiyati imár cuácatai bow̃ béhtiro. Riw uhrú tas cuiníc ocso tas uwat bow̃ béhtiro. Riwat eyin sacan yehw̃íc cab cuc ocso tas bow̃ béhtiro. Asa Uw Síuquib racayat cat, ima éytaan wan bow̃ behti wicáyqueyra. \v 40 Etat owár sera bucáy binat chi cut canar yajcaro. Canar eyta yajcayat úbistira ajmaráy béyinro. Cuatán istiyrá beti bahnro. \v 41 Wiw̃ín bucáy binat anab tajcro. Tajcyat, úbistira ajmaráy béyinro. Cuatán istiyrá beti bahnro. \v 42 Asan bitat wicátatara baatán istítiro. Eyta bira as wiquíc cahmor síhw̃atira ítiti jaw̃i. \v 43 Uch síhw̃awi. Ubach cayibat besin bítajat wicátatara istír waquít, camti ítata binro. Bésinat bes yajti acu camti ítata binro. \v 44 Eyta bira asa Uw Síuquib bar wicata sihw̃a rabar ítuwi. Eytair báreyra ¿as racayat baat bow̃ behti réhcajaqui? \s1 El siervo fiel y el siervo infiel \r (Lc 12.41-48) \p \v 45 ’Biyan cacúm ay bíntara aját ey ehcunro. Cacúm ay binat carat ayquey wácati bahnác yajcaro. Cacúm eyta bin patronat bahnác obir yajcayta acu cac bahcaro. Cac bahcayat cacúm eyat cacmín cahujín quin ira wícaro. Ira wiquic cuitar cab cucayat, cacmín cahujín ac ira tahw̃uro. \v 46 Eyta cac bahr cutar patrón cajc istiy bijacro. Itchareht sicor wijacro. Sicor wiquír ítitan, cacúm eyat bi yajcata wac bahjáctara ay yajcáy raújactara eywan ayro. Cacúm ey ohbac ítayqueyra. \v 47 Aját ba quin wacaro. Cacúm eyra patronat cacmín cara cuít yehn áyayqueyra. Icuran biyan bahnacan cacúm ey at icar wícaro. Obir yajcayta acu wícaro. \v 48 Cuatán cacmá ay bár binat uchta séhw̃aro. “As cara in wícajar bijacro,” séhw̃aro. \v 49 Eyta séhw̃ayeyra cacmín ruhw̃áy yehnata óraro. Imara iran, bacuan báchuti, atuc sínata óraro. \v 50 Simat yehw̃quin owár atuc sínata óraro. Eyta ruhw̃uyat icar, atuc sinyat icar, cara wicata óraro. Patrón in wícajar séhw̃ayat icar wicata óraro. Bow̃ behti cuácayat wicátaro. \v 51 Wiquír ítitan, cacúm ay bár yajcaro. Eyta yajquíc ques abáy bucáyqueyra. Urá bucáy bin owár cuécwayqueyra. Eyta cuécwayat, eyta bucayat abáy óyqueyra. Yaran abáy rehquít ruhra cuechwáyqueyra, wajacro, Jesusat ima chiwa quino. \c 25 \s1 El ejemplo de las diez muchachas \p \v 1 Etar Jesusat acsar ima chiwa quin wajacro: \p —Sir cara rehquey úchtaan wan chácayqueyra. Cahbarin cuisa ucasi binan serat wiya yehw̃íc fiesta cuitar béjecro. Cahbarin éyinat imár oca soya jaw̃ béjecro. Wiya yehw̃ín ey wiquíc acor itin acu béjecro. \v 2 Cahbarin cuisa esí éyinra urá batro. Cuatán cahujín esí éyinra urá chiro. \v 3 Urá bár éyinat ocan anín acu aceite yarsa bétiro. Oca anín aceite bahnyat bucoy tehmár chaquin acu bétiro. \v 4 Cuácayat urá ji éyinatra caba cuwata acat béjecro. \v 5 Eyinan fiesta yajquín usi cucayat, wiya yehw̃ín eya in wítiro. In witi rehcayat cámyarat cahbarin cuac bécaro. Eyta cuac bécajareht sarac cámjacro. \p \v 6 ’Eyta cámjareht chey ubut chat cohwíc ajc rahjacro. “Bar racaro. Bar racaro. Ey tihráy row̃i,” cohwíc ajc rahjacro. \p \v 7 ’Eyta cohwíc ajc rahcuír ajc béhjecro. Ajc behquir car oca anay yinjacro. \v 8 Oca anay yinyat, cahbarin cuisa esí urá bár éyinay aceite cutiro. Cuti cuácayat cahujín eyin quin chíjacro. “Is oca bar tin bicaro. Baayí ey sícara is quin wiw̃i,” wajacro. \v 9 Etat urá ji éyinat wajacro: “Batro, wícajatro. Ba quin wícyeyra, isay ey cat tináyqueyra. Ba acu cat, is acu cat cuti tináyqueyra. Wícajatro. Cuatán behmarat wahy béowi,” wajacro. \p \v 10 ’Eyta wacayat éyinat imár acu wahy béjecro. Aceite wahy bey yiror wiya yehw̃ín ey wijacro. Wicayat, im acor itay ocuajác eyin owár usi raújacro. Rauwir wiya yehw̃íc fiesta yajcáy yinjacro. Rauwir quérati cay tun téjecro. \p \v 11 ’Itchareht yájcajareht cahujín aceite ucay béjequeyin sicor béhjecro. Behquir querat acor cuar wajacro: “Caru, caru is rauwin acu quérati waawi,” wajacro. \p \v 12 ’Eyta wacayat wajacro: “Aját ba quin wacaro. Ba rehríntara ajatrá istiti binro,” wajacro. \p \v 13 Jesusat ima chiwa quin siw̃in ac eyta ehcujacro. Etar wajacro: \p —Eyta bira yají chaw̃i. As sicor bítajat wicátatara, caban bi cutara wicátatara, baat istítiro. Eyta chíhtara síhw̃atira ítiti jaw̃i, wajacro. As wiquíc acor ítuwi, wajacro, Jesusat ima chiwa quin. \s1 El ejemplo de los talentos \p \v 14 ’Sir cara rehquey úchtaan wan chácayqueyra. Cara cajc istiy ben inár ima cacmín yehw̃ chíjacro. Yehw̃ chiír car, eyin at icar ima ray to bin ruón acu tahw̃ujacro. \v 15 Istiy at icar raya talento esí wíjacro. Istiy at icar raya talento bucáy wíjacro. Istiy at icar talento úbisti wíjacro. Cacmín istiy quin istiy quin orá ruota acat wíjacro. Eyta wiquir cajc istiy bijacro. \v 16 Bi yiror, raya talento esí cajac éyatan ray ey cuitar icúr bi wahr car acsar rajacro. Eyta rájareht acsar cat talento esí sécuajacro. \v 17 Eytaan wan istiyát talento bucáy wijac eyat cat icúr bi wahr car, acsar rajacro. Eyta rájareht acsar cat talento bucáy sécuajacro. \v 18 Cuatán talento ubistán cajac éyatra raya caquir ruhjacro. Iscán cuijacro. Cuiir cara raya ey sar ruhjacro. \p \v 19 ’Itchareht yájcajareht cara sicor wijacro. Wiquír car cacmín bucoy yehw̃ chíjacro. Ray saw̃ún acu yehw̃ chíjacro. \v 20 Chícayat récaji ray talento esí cájaquey wijacro. Wiquír, cara quin wajacro: “Caru, bahat as at icar talento esí wíjacro. Eyta wijac cuar, aját acsar cat talento esí sécuajacro. Towi. Bah quin sicor talento ucasi wícaro,” wajacro. \v 21 Eyta wacayat, carat wajacro: “Eywan yarsa yajacro. Ba urá istanác biro. Cacmá ay biro. Bahat conu bi ruhw̃uti cohn áyjacro. Eyta bira aját bah at icar acsara cuít wíquinro. Is buc owár ahní ítataro,” wajacro. \v 22 Eyta wacayat, ray talento bucáy cájaquey wijacro. Wiquír, cacmá eyat cara quin wajacro: “Caru, bahat as at icar talento bucáy wíjacro. Eyta wijac cuar, aját acsara cat talento bucáy sécuajacro. Towi. Bah quin sicor talento bacáy wícaro,” wajacro. \v 23 Eyta wacayat, cara eyat wajacro: “Eywan yarsa yajacro. Ba urá istanác biro. Cacmá ay biro. Bahat conu bi ruhw̃uti cohn áyjacro. Eyta bira aját bah at icar acsara cuít wíquinro. Is buc owár ahní ítataro,” wajacro. \v 24 Etat talento ubistán cájaquey wijacro. Wiquír wajacro: “Caru, aját ítitan, bahan ray sar esan abayro. Behmát riti cut bin sécuaro. Behmát ruoti cut bin behmáy cácaro. \v 25 Eyta istír bah cahm ehurán to rehjecro. Ehurán to rehquít bah ray ay ruhjacro. Ica cuiir sar yajc chájacro. Towi. Bah raya im éytaro,” wajacro. \v 26 Eyta wacayat, car eyat wajacro: “Bah urá ay batro. Bah ohcan abayro. Aját riti cut bin secuac istíc cuar, as ray ruhjacro. Aját ruoti cut bin caquic istíc cuar, as ray ruhjacro. \v 27 ¿As rayan bitara reht ray yajc chaquib quin wítica? Ray yajc chaquib quin wíjaquir waquít, eyat ray ey cuitar ruota binro. Eyta ruójaquir waquít, sicor rayan cuít wícata binro. Eyta cuácayat as sicor wicayat, ajmaráy acat chaw̃, sécuajac acat chaw̃, cuít chácata binro. \v 28 Eyta chihtara ey at icar talento wijac ey quistú uw̃i. Quistú uquir, ucasi wijac ey quin wiw̃i. \v 29 Aját uní wacaro. Biyay cuítara ey quin acsara cuít wícaro. Eyta wícayat in bahná báreyra. Cuatán biyay conútara, ey ohnor bahnác cuic úcaro, -wajacro-. \v 30 Ey cacmá icúr acui batro. Etar tinjac baquí chira cuitar uc tewi. Erar técayat conáyqueyra. Yaran abáy rehquít ruhra cat cuechwáyqueyra, wajacro, Jesusat chiwa quin. \s1 El juicio de las naciones \p \v 31 ’Asa Uw Síuquiban cara yehnár cajc uch cut sicor wicáyqueyra. Uw ubot wicáyqueyra. Eyta wicayat, cuacúr cacmín owár behcáyqueyra. Behquír asan cara cháquinro. \v 32 Asan rey cara chácayat, uw bahnáquinan as cac cahm béhcayqueyra. Aját eyin urá istín acu béhcayqueyra. Behcayat, aját eyin urá istinro. Istír ur ay éyinra ajquír wahw̃unro. Obas cayibat óbasa cabir tac icar bin wahw̃úr eyta uw eyta wahw̃unro. \v 33 Aját ur ay éyinan as cuic rahray wihara cháquinro. Cuatán ur ay bár éyinra cuic rahray istiy wihara cháquinro. \v 34 Etar asa rey carat ur ay eyin quin waquinro: “Bara as Tetát cájaquinro. As Tetát récaram anto cábara cuanti jat echí ba im sasá chaquin ac waquír chájacro. Eyta bira ey sasá chacay row̃i. \v 35 Asa yayí cuácayat, baat as ira wíjacro. As cuc wini cuácayat, yahn acu bacú wíjacro. Asan baat istiti cuar ba quin cucayat, as ubach wíjacro. \v 36 As oya bár siati cuácayat, baat oya wíjacro. As restát yéhnajar rehcayat, as obir yajcáy béjecro. As cárcel icar cuácayat, as quin pasear yajcáy béjecro. Eyta etar as Tet sasá chacay row̃i.” Aját eyta waquinro, eyin quino. \p \v 37 ’Eyta wacayat, ur ay éyinat wacáyqueyra: “Caru, ¿Bah yayat cuaquic isat bitat ityi? ¿Bah quin ira bitat wicyi? ¿Bah cucuát cuaquic isat bitat ityi? ¿Bah quin bacú bitat wicyi? \v 38 ¿Bah bírari cámajar cuácayat isat bitat ityi? ¿Bah istiti cuar ubach bitat wicyi? ¿Bah oya bár cuaquic isat bitat ityi? ¿Ba oya bitat wicyi? \v 39 ¿Ba restát cuácayat, cárcel icar cuácayat, isan bah quin bitat beyi?” wacáyqueyra. \v 40 Eyta wacayat, asa cara reyat wacáyqueyra: “Aját ba quin wacaro. Baat as chiwa obir yajacan, as obir yajquír éytaan wanro. As chiwa oya bár bin cuácayat baat eyin obir yajacan, as obir yajquír éytaan wanro.” \p \v 41 ’Eyta waquír ur ay bár eyin quínora waquinro: “Bara as owár ítiti jaw̃i. Sirat ba quehsuro. Etar cab oc icar béowi. Cab oca Sisrám acu ey cacmín acu bar órojocro. \v 42 Asa yayí cuácayat, baat ira witi rehjecro. As cuc wini cuácayat, baat bacú witi rehjecro. Asan ba istiti cuar ba quin cucayat, as ubach witi rehjecro. \v 43 As oya bár siati cuácayat, baat oya witi rehjecro. As restát cuácayat, as obir yajcáy beti rehjecro. As cárcel icar cuácayat, as quin beti rehjecro. Eyta etar cab oc icar béowi.” \p \v 44 ’Eyta wacayat, ur ay bár éyinat wacáyqueyra: “Caru, ¿Bah yayat cuaquic isat bitat ityi? ¿Bitat ira witi ruhw̃uyi? ¿Bah cucuát cuaquic isat bitat ityi? ¿Bitat bacú witi ruhw̃uyi? ¿Bah bírari cámajar isat bitat ityi? ¿Bah ubach witi bitat ruhw̃uyi? ¿Bah oya bár siati cuaquic isat bitat ityi? ¿Ba oya witi bitat ruhw̃uyi? ¿Ba restát cuácayat, cárcel icar cuácayat, isat bah quin beti bitat rehyi?” wacáyqueyra. \v 45 Eyta wacayat, asa cara reyat waquinro: “Aját ba quin uní wacaro. Baat as chiwa obir yajti ruhw̃ujacro. Eyin ruhw̃úyatan, as ruhw̃úr éytaan wanro. As chiwa oya bár bin ruhw̃úyatan, as ruhw̃úr éytaan wanro,” waquinro. \v 46 Eyta waquír ur ay bár éyinra cab oc icar uwan cuánaan itin acu ab cuiáyqueyra. Cuatán ur ay éyinan Sir owár bur cut su cut ítayqueyra. \p Jesusat chiwa quin eyta wajacro. \c 26 \s1 Planes para prender a Jesús \r (Mr 14.1-2; Lc 22.1-2; Jn 11.45-53) \p \v 1-2 Boni cuanyat bach ajc cheycar aracat bijaquey cuanata cuanjacro. Uchicrias Siran cohtín ubach aracat uw yauti bijacro. Siran aracat uw yauti bijác ey sihw̃an acu judíoinat bach yájcuano. Bach ey ajc istiy cut Pascua fiesta aw̃uro. Boni cuanyat bach ajc cheycar aracat bijaquey cuanata cuanjacro. Eyta cuanyat, Jesusat uw quino wac tihrír, ima chiwa quino acsar wajacro: \p —Pascua fiesta yajquíc bar cab cucaro. Baatán eyta itro. Eyta cuanyat asa Uw Síuquib caruc ojcor quejquín cahujín at icar wícayqueyra, wajacro. \p \v 3 Eyta tew̃yat icar cajc istiy sacerdote carin cat, judío werjayín cat sacerdote cara usi sécuajacro. Sera ajca Caifás usi sécuajacro. \v 4 Esar secuar Jesús yauwin acu ríojocro. Uwat istiti caquir yauwin acu ríojocro. \v 5 Eyta rio cuar éyinat wajacro: \p —Yauwata cuar fiesta cuitatra yaúwajatro. Fiesta cuitar yaúyeyra, uwat istír car, tec yináyqueyra, wajacro. \s1 Una mujer unge a Jesús \r (Mr 14.3-9; Jn 12.1-8) \p \v 6 Eyta ríoyat icar Jesús Betania cuitar Simón usi chájacro. Simón ajc istiy cut ojc ohnquey aw̃ujacro. \v 7 Erar chácayat mesa acor chihrjacro. Mesa acor chihryat wiw̃ istiy Jesús ocsor wijacro. Wiquír boteya rojocro. Alabastro ac boteya órojocro. Ey sar perfume chiro. Inan ehchí bi chiro. Perfume eyan acán to binro. Eya wiquír, Jesús cuis otar uhcajacro. \v 8 Eyta uhcayat Jesús chiwa túrjacro. Turir car wajacro: \p —¿Bitara reht eyta auqui? \v 9 Eyta auti cuar perfume ey rata bin yajacro. Ey acan to chiata bin yajacro. Eyta rar car raya oya bár bin quin, ray bár bin quin wícata bin yajacro, wajacro. \p \v 10 Eyinat rahra rahra tew̃yat, Jesusat rahjacro. Eyta rahcuír wajacro: \p —Uy wiw̃át eyta yajcayat, ¿bitara reht yájcajar bin yajc síhw̃aqui? Uy wiw̃át as acu ay yajacro. \v 11 Ba owár cuayin uwra it bahná báreyra. Cuácayat asra ba owár etach ita báreyra. Asra ba owár inic itro. \v 12 Uwat ruhcuín acu chein cuitar perfume chaquir eyta, uch wiw̃át as ruhcuín inár perfume chácaro. \v 13 Aját ba quin uní wacaro. Cajcan teyan birar birar as chihtá ehcwáyqueyra. Birar ehcúctara, uch wiw̃át yajác ey cat ehcwáyqueyra. Uwat eyat as ac yajác tamo síhw̃ayta acu ehcwáyqueyra, wajacro. \s1 Judas traiciona a Jesús \r (Mr 14.11; Lc 22.3-6) \p \v 14 Jesusat eyta waquír cuitar Judas sacerdótein quin bijacro. Judas Iscariote sacerdote carin quin bir wajacro: \p \v 15 —Aját Jesús ba at icar wícayat tehmár, ¿as quin bita túnataca? wajacro. \p Eyta wacayat ray túnjacro. Yera raya treinta túnjacro. Sihyór bacáy canar yajquír cuit cácata eyta túnjacro. \v 16 Eyta tuni yahncút Júdasat Jesús úrojocro. Sacerdote carin at icar bítara wícatatara ey úrojocro. \s1 La cena del Señor \r (Mr 14.12-25; Lc 22.7-23; Jn 13.21-30; 1 Co 11.23-26) \p \v 17 Etar fiesta récaram yajquín riy cuanyat pan buc rehti cohquíc riy cuanyat Jesús chiwat Jesús quin táyojocro: \p —¿Isat Pascua fiesta cut bahat cohn acu bisar wahnátaqui? ¿Pan buc rehti cat, obas cat bisar wahnátaqui? wajacro. \p \v 18 Eyta wacayat Jesusat wajacro: \p —Pueblo icar béowi. Erar uw istiy ey quin waw̃i: “Is síw̃quibat uchta wac ayro: ‘Ahra as acu bar cab cujacro. As bah usi ajmár chiwa owár pan buc rehti bi yayinro.’ wacaro,” waw̃i. \p \v 19 Jesusat ima chiwa quin icúr yajquín wajáctara éyinat eyta yajacro. Eyinat Pascua fiesta cut cohnín acu obas cat, pan cat wahnajacro. \p \v 20 Bar tinyat mesa cuitar Jesús ima chiwa owár yájacro. \v 21 Eyta yaya rabar eyin quin wajacro: \p —Aját ba quin wacaro. Ba as chiwa sícara bin úbisti bi urá tehmóyqueyra. Tehmór as quehsí waátaro, wajacro. \p \v 22 Eyta wacayat eyin cuecujacro. Cuecúr istiyát istiyát táyojocro: \p —Unian ¿aját eyta yajcataítara? wajacro. \p \v 23 Eyta táyoyat Jesusat wajacro: \p —As owár soy sar yajc eyan urá tehmór, as quehsí waátaro, -wajacro-. \v 24 Uwat asa Uw Síuquib yauwáyqueyra. Sir carit cuitar ehcujác eyta yauwáyqueyra. Eyta cuar biyat as quehsuquin at icar chácayat, eyin conú cuac yaráyqueyra. Ey uw eyan récajian yéhntiir waquít ey ácuan ay chácata binro, wajacro. \p \v 25 Eyta wacayat Júdasat wajacro. Quehsí waata eyat wajacro: \p —¿Aját eyta yajcataítara? wajacro. \p Eyta wacayat wajacro: \p —Ee, bahan eyro, wajacro. \p \v 26 Eyin ira yaya rabar, Jesusat pan at cut yehw̃jacro. Yehw̃ír Sir ojcor conjacro. Eyta conár cuitar istiy quin, istiy quin, ima chiwa quin cotír wíjacro. Eyta wiquir wajacro: \p —Towi. Cohwi. Uchan as sibatró, wajacro. \p \v 27 Eyta waquír toca cat yehw̃jacro. Toc icar chistár ub rihatro. Yehw̃ír Sir ojcor conjacro. Conár ima chiwa istiy quin, istiy quin, tahw̃ujacro. Tahw̃úr wajacro: \p —Ba bahnaquin uch yahwi. \v 28 Uchan as abro. Sir imatan bitara yajquín tew̃ bahjacro. Sirat wajaquey caba rehquín acu as ab béyqueyra. As ab uw to bin ac béyqueyra. Eyinat Sir tayar yajác tunin ac béyqueyra, -wajacro-. \v 29 Aját ba quin wacaro. Chistár ub rihar uchta bi aját búcoyra yáhtiro. As ba owár as Tetá cara rehquey cuitar itic ocso tas yáhtiro, wajacro. \s1 Jesús anuncia que Pedro lo negará \r (Mr 14.26-31; Lc 22.31-34; Jn 13.36-38) \p \v 30 Eyta waquír, Sirat rahcuín acu tajacro. Tar car acsara béjecro. Cajc Olivo terá cut cuwín béjecro. \v 31 Erar cur Jesusat eyin quin wajacro: \p —Ah chéycaran baat as tamo sihw̃ar cuechín chuchin chácayqueyra. Etar as chihtá waca báhayqueyra. Sir carit cuitar ey ojcor wacaro: “Obas cayíb aját yaúwinro. Etat óbasinra bar cui béyqueyra,” wacaro. \v 32 Eyta cuar as sicor estají yehninro. Eyta yehnár ba cahmor Galilea cajc cut benro, wajacro. \p \v 33 Eyta wacayat Pédroat wajacro: \p —Eyin bahnáquinat bah chihtá waca bahta óraro. Cuatán ajatrá waca báreyra, wajacro. \p \v 34 Eyta wacayat Jesusat ey quin wajacro: \p —Pédrou, aját bah quin wacaro. Ah chéycara bahat wacáyqueyra, “Asra Jesús chíwai batro,” wacáyqueyra. Cohcarám cohwín cahmor, ícara bay eyta wacáyqueyra, as ojcor, wajacro. Jesusat Pedro quin eyta wajacro. \p \v 35 Eyta wacayat Pédroat wajacro: \p —As bah jor yauwata tacat, aját “As Jesús chíwai batro,” waca báreyra, wajacro. \p Etat cahujinat cat im eyta wajacro. \s1 Jesús ora en Getsemaní \r (Mr 14.32-42; Lc 22.39-46) \p \v 36 Etat Jesús ima chiwa owár cajc ajca Getsemaní cut béjecro. Getsemaní cut cur, Jesusat ima chiwa quin wajacro: \p —Usár as acor ítuwi. As úrior benro. Sir ojcor conay benro, wajacro. \p \v 37 Eyta waquír car im ey owár Pedro cat, Zebedeo sasá cat acsara béjecro. Beyar cuecway yehnjacro. \v 38 Etar eyin quin wajacro: \p —Cueat as yarata racaro. Ba usár quir ítuwi. Camti ítuwi, wajacro. \p \v 39 Eyta waquír acsar biráy bár cuitar bijacro. Bir car ica icar cac batabo bahujacro. Eyta bahúr Sir ojcor uchta conjacro: \p —Tetú, uwat as yauti ac conro. As yauti yarsa waátatara, as yau ayti síuwi. Aját eyta conic cuar as chihtai yajti jaw̃i. Behmá chihtá cutar yajw̃i, wajacro. \p \v 40 Eyta conár ima chiwa cuisa bay eyin quin wijacro. Wiquír ítitan, cam sácajacro. Eyta istír Pedro quin wajacro: \p —¿Bitara reht ba camqui? ¿Camti íniqui ítajarica? \v 41 Camti ítuwi. Camti ita rabar Sir ojcor conwi. Sisramat ba quin ay bár yajc ayti acu conwi. Aját wacaro. Baat ur icar ur ay yajquín sihw̃a cuar, ba sibará chihchí batro, wajacro. \p \v 42 Eyta waquír car bucoy Sir ojcor conay bijacro. Uchta conjacro: \p —Tetú, as ruhw̃útian yarsa sera waájartara behmá chihtá yajw̃i, wajacro. \p \v 43 Eyta conár car bucoy wiquír ítitan, chiwa cam bécaro. Cámyarat ub ánjacro. \v 44 Eyta istír, icar bawoy conay bijacro. Chiwa imara cham bahr car, Sir ojcor conay bijacro. Icara bawoy bicayat récaraman conjác eyta bawoy cat eyta conjacro. \v 45 Eyta conár car bawoy ima chiwa quin wijacro. Wiquír eyin quin wajacro: \p —Cámintara ahra camwi. Tan jaw̃i. Asa Uw Síuquib acu bar cab cujacro. As ur ay bár bin at icar wiquic cab cujacro, -wajacro-. \v 46 Cui yinwi. Bar jaw̃i. As quehsí waajaquey bar racaro, wajacro. \s1 Llevan preso a Jesús \r (Mr 14.43-50; Lc 22.47-53; Jn 18.2-11) \p \v 47 Jesusat echí tew̃yat icar, Judas wijacro. Judas eya Jesús ima chiwa doce sicar binro. Judas owár ricán to béjecro. Espadan ator cárucuan ator béjecro. Sacerdote carin chihtá cuitar, werjayín chihtá cuitar béjecro. \v 48 Júdasat eyin quin biyan Jesústara ehcún wajáquinro. Ey ehcún acu icúr yajquíntara récaji wajáquinro: “Aját bi ac suhwíctara, eyan eyro. Ey caquir row̃i,” wajáquinro. \v 49 Eyta wajác etar behquir Jesús cac cahmar bijacro. Cur wajacro: \p —Caru, as racaro, wajacro. \p Eyta waquír Jesús ac suhwjacro. \v 50 Suhwyat Jesusat ey quin wajacro: \p —Iw̃oquinu, ¿icúr racar racyi? wajacro. \p Eyta wacayat, éyinat Jesús ahár cájacro. \v 51 Eyta cácayat icar Jesús chiwa úbistiyat atcar cut espada újacro. Uquir ey cuitar sacerdote cacúm tajacro. Ey cucáj cuic téjecro. \v 52 Cucáj cuic técayat, Jesusat chiwa ey quin wajacro: \p —Bah espada sicor yahníc chaw̃i. Bíyinan espada cuit técuactara, éyinan espada cuit sácataro. \v 53 ¿Bahatra ey istítica? ¿Aját Tet quin conyat, eyat as bar síwata ey istítica? ¿As siwin ac ima cuacúr cacmín cuisa setenta mil bin áyata ey istítica? \v 54 Eyta cuar eyat as síuquir waquít, Sir carit cuitar yajquín wajác ey uní caba yájcajatro, wajacro. \p \v 55 Etar Jesusat uw ricá ey quin wajacro: \p —Baat besin caquir eyta, caruc jaw̃, espada jaw̃ as cacay rojocro. ¿Bitara reht eyta royi? Aját riy istiy, riy istiy Sir usi ba ubot siw̃in acu chihrjacro. Eyta cuar, baat as cátiro. \fig |src="cn01813B.tif" size="span" copy="© 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="San Mateo 26.55" \fig* \v 56 Eyta cuar Sir carit cuitar ehcúquinat cuihsú bahjác ey bahnác queni íuti acu eyta caba yajcátaro, wajacro. \p Etar ima chiwa bahnáquinan cui béjecro. Jesús im istir bahjacro. \s1 Jesús delante de la Junta Suprema \r (Mr 14.53-65; Lc 22.54-55, 63-71; Jn 18.12-14, 19-24) \p \v 57 Jesús chiwa bey yiror, cájaquinat Jesús ahár béjecro. Sacerdote cara Caifás quin yehw̃ béjecro. Caifás usar bachan chihtán siw̃quin cat, judío werjayín cat bar sécuajacro. \v 58 Jesús bécayat Pedro quescút inara bijacro. Bir sacerdote cara usi ubach tan sar awat cuitar raújacro. Esar rauwir policia owár ítchacro. Bitara yajcátatara wahitín acu ítchacro. \v 59 Etar sacerdote cárinat, bahnác sécuajaquinat Jesús cahm icar sucuar tew̃ata bin uroy áyjacro. Eyta tew̃quin chihtá cuitar Jesús yauwin sihw̃ar uroy áyjacro. \v 60 Eyta úroyat, ricá to binat sucuar tew̃jacro. Eyta tew̃ít cat bi ques icar yaúwajatro. Eyta tew̃ bécajareht, uw cuisa bucáy bin yinír wajacro: \p \v 61 —Isat ráhcuitan, ser uchat uchta wajacro: “Aját Sir ubach bahnác bar ruhw̃ú tenro,” -wajacro-. “Quihwír bay cuanyat sicor bahnác óronro,” wajacro. Isat eyta waquíc rahjacro, wajacro, cuisa bucáy binat Jesús ojcor. \p \v 62 Eyta wacayat sacerdote cara yehnár car Jesús quin wajacro: \p —Eyinat eyta tew̃yat ¿bah ajc chínica? ¿Bah cahm icar téw̃queyan unica? ¿Eyinat bi ojcor tew̃qui? wajacro. \p \v 63 Eyta táyojoc cuar, Jesusat icrí wátiro. Ajc chin chájacro. Eyta cuácayat sacerdote carat ey quin wajacro: \p —Aját Sir ub cahmor bah quin tew̃ ayro. Is quin ehcuwi. Bahan Crístotara, bah Sir waquíjtara ey bártara, is quin ey ehcuwi, wajacro. \p \v 64 Etar Jesusat wajacro: \p —Ee, asan eyro. Etar aját ba quin wacaro. Asa Uw Síuquiban cuacúr urán to bin ecor itic istáyqueyra. Asan cuacúr abá cuitar bin bowarám tan icar raquíc istáyqueyra, wajacro. \p \v 65 Etat wacayat sacerdote caran abáy túrjacro. “Jesusat téw̃ajar bin tew̃ic,” séhw̃ajacro. Eyta sehw̃ar turir car sacerdóteat ima ow̃quey oya rachacro. Turir wajacro: \p —Uyat Sir ojcor téw̃ajar bin tew̃jacro. Ahsín tew̃jacro. Is cucajá ácatan eyta tew̃jacro. Isat caba rahjacro. Ey cahm icar tew̃quin ahra istiy táyotiro. \v 66 Baat ítitan, ¿bitáraca? wajacro. \p Eyta wacayat, éyinat wajacro: \p —Sir tayar yajacro. Etarwan yauwátaro, wajacro. \p \v 67 Etar éyinat Jesús buror sischacro. Ey ac cutar cana rihar tijcajacro. Tijcár cat cahujinat ey ac cat tajacro. Oya cumar cut ac ey, ub ey cay questár cat tajacro. \v 68 Tajcá rabar wajacro: \p —Bahat waquitan, bahan Crístoro. Baan Crístotara, bah biyat tajquíctara, is quin ehcuwi, wajacro. \fig |src="cn01815B.tif" size="span" copy="© 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="San Mateo 26.68" \fig* \s1 Pedro niega conocer a Jesús \r (Mr 14.66-72; Lc 22.56-62; Jn 18.15-18, 25-27) \p \v 69 Eyinat Jesús buror sisyat icar aw̃at Pédroan ubach tan sar awat cuit ítchacro. Erar ityat cacúm cahbara Pedro ocsor wiquír wajacro: \p —Bah Jesús Galilea bin chíwaro, wajacro. \p \v 70 Etat Pédroat Jesús ima chiwa wati cuar wajacro: \p —Asan ey chíwai batro. Bahat bi ojcor tew̃íctara, istítiro, wajacro, Pédroat bahnaquin cucajá acat. \p \v 71 Eyta waquír, awat querat cu tas bijacro. Erar cucayat, cacúm wiw̃ istiyát Pedro itchacro. Istír cahujín quin wajacro: \p —Ser uya Jesusin Nazaret bin owár chájacro, wajacro. \p \v 72 Eyta wacayat Pédroat bucoy wajacro: \p —Aját Sir ub cahmor wacaro. Asan ey chíwai batro, wajacro. \p \v 73 It bica rehquít cahujín Pedro ojcsor behjecro. Bequír wajacro: \p —Bár cat bahan ey chíwaro. Bah ajc tew̃quey ráhcuitan, eyin ajc tew̃ír eyta bahat cat eyta tew̃ro, wajacro. \p \v 74 Eyta wacayat, Pédroat wajacro: \p —Asan ey chíwai batro. Aját uní wátitara, Sirat as bar cuécwayqueyra, wajacro. \p Eyta wacayat acat cohcarám cohwjacro. \v 75 Cohwyat, Pédroat Jesusat wajác tamo séhw̃ajacro. Récaji Jesusat wajacro: “Cohcarám cohwín cahm icar bahat as ojcor ‘asra ey chíwai batro,’ wacáyqueyra. Icara bay eyta wacáyqueyra.” Jesusat wajác tamo sehw̃ar, watar waajacro. Watar waar abáy ojocro. \c 27 \s1 Jesús es entregado a Pilato \r (Mr 15.1; Lc 23.1-2; Jn 18.28-32) \p \v 1 Etar bahnác cuanyat sacerdote carin cat, werjayín cat bahnaquin owár binat Jesús yauwin wajacro. \v 2 Eyta waquír, gobernador ajca Pilato acor questár béjecro. \s1 La muerte de Judas \p \v 3 Jesusan Pilato acor yauwin acu questár bécayat, Judas quehsí waajáqueyat itchacro. Istír abáy cuecujacro. Cuecúr car yera raya acan to bi treinta túnjaquey sacerdótein quin, werjayín quin sicor béjecro. \v 4 Sicor beyar wajacro: \p —Aját Sir tayar yajacro. Aját ba at icar urá ay bin yauwin acu wícajar bin wíjacro, wajacro. \p Eyta wacayat, éyinat wajacro: \p —¿Is quin icur obír tew̃ay raca? Is acura bitarach batro. Eyra behmatan it chácayqueyra, wajacro. \p \v 5 Eyta wacayat yera raya eya Sir usi eyin cac cahmar téjecro. Ray ter car imara acsara bijacro. Bir car, imát cucuí icar chistár cut questár chinjacro. \v 6 Júdasat ray te bahcayat, sacerdote cárinat raya ey sicor sécuajacro. Secuar rahra rahra wajacro: \p —Ray ucha uw yauwin tehmár túnjaquinro. Eyta rehquít Sir ray cahujéy owár chácajatro, wajacro. \p \v 7 Eyta waquír imár owár tew̃jacro. Tew̃ír car ey ray cutara, cajc wahjacro. Cajc eyan tabir ucar quemir bin wahjacro. Wahr car cajc ey cuitar judío bár bin yaryat ruhcuín wajacro. \v 8 Eyta wahr cuitar cajc eyan ah acat tasan “Ab cajc” aw̃uro. Uw yauwin ray tunjac cuitar wahjác etar eyta aw̃uro. \v 9 Eyta yajquíc cuitar Jeremíasat úchicrias wac bahjacan queni íuti caba yajacro. Jeremíasat wajáquinro: “Eyinat yera raya acan to bi treinta bi sécuajacro. Israélinat sera caquin tehmár acan eyta tunro. \v 10 Ey ray cut tabir ucar quemir bin cajc wahjacro. Sirat as quin eyta yajquín wajacro,” wajáquinro. \s1 Jesús ante Pilato \r (Mr 15.2-5; Lc 23.3-5; Jn 18.33-38) \p \v 11 Etar gobernador Pilato cac cahm cujacro. Cucayat, Pilátoat Jesús quin táyojocro: \p —¿Bah judíoin cáraica? ¿Judíoin réyica? wajacro. \p Etat Jesusat wajacro: \p —Ee, bahat táyocan cábaro. Asan eyro, wajacro. \p \v 12 Pilato quin eyta wajacro. Etat sacerdote cárinatan, werjayinatán ey cahm icar tew̃jacro. Eyinat tew̃yat acat, Jesús ajc chin chájacro. \v 13 Ajc chin cuácayat, Pilátoat ey quin wajacro: \p —Eyinat bah cahm icar tew̃yat acat ¿bahat ajc chinca? wajacro. \p \v 14 Eyta wacayat cat ajc chin chájacro. Ajc istiy wátiro. Ajc istiy wati cuácayat, Pilato ub yehw̃jacro. \s1 Jesús es sentenciado a muerte \r (Mr 15.6-20; Lc 23.13-25; Jn 18.38–19.16) \p \v 15 Gobernadorat bár istiy bár istiy fiesta cuitar cárcel icar tunjaquin sicar úbisti uc ayro. Uwat cárcel sar bi uquin chíctara, ey uc ayro. \v 16 Ey rícara cárcel sar ser úbisti ajc Barrabáscuano. Ey ojcor tew̃ican uw bahnáquinat ráhcuitro. \v 17 Etar uw bahnaquin sécuayat, Pilátoat eyin quin táyojocro: \p —Baat sihw̃at ¿aját bi ucátaica? ¿Barrabástara, Jesús Cristo aw̃úc éytara, ucátaica? wajacro. \p \v 18 Pilátoat ítitan, sacerdote cárinatan, werjayinatán Jesús quehsí rehquitra im at icar wíjacro. Pilátoat eyta itchác etar sacerdote carin quínora, werjayín quínora táyotiro. Ricá quínoa táyojocro. \v 19 Etar cat Pilato wiyat cat ima quin wac áyjacro: \p —Ey ser urá ay bi ques as ayar chin cuanjacro. Eyta chíhtara ser ey ruhw̃uti jaw̃i, wac áyjacro, Pilato wiyat. \p Eyta cuácayat Pilátoat ricá quínora bi ucátatara táyojocro. \v 20 Eyta táyoyat sacerdote cárinat, werjayinát uw tan téjecro. Barrabás chiín acu uw tan téjecro. Cuatán Jesús yau ayin tan téjecro. \v 21 Etat gobernador Pilátoat bucoy táyojocro: \p —Baat síhw̃atan, ¿aját sera bi ucátaica? wajacro. \p Eyta wacayat, uwat wajacro: \p —Barrabás uw̃i, wajacro. \p \v 22 Etat Pilátoat wajacro: \p —¿Barrabás úcayat, Jesusra? ¿Aját icúr yajcátaca, Cristo acua? ¿Jesús Cristo aw̃úc eyra bitara acuca? wajacro. \p Eyta wacayat, bahnáquinat wajacro: \p —Eyra yauwin caruc ojcor quejcátaro, wajacro. \p \v 23 Etat Pilátoat wajacro: \p —¿Icrát yauwátaca? ¿Icúr yajác ques icar yauwátaca? Eyat ay bár icrí yájtiro, wajacro. \p Eyta wacayat cat, éyinat acsar cuít cohwjacro: \p —Yauwin caruc ojcor quejcátaro, wajacro. \p \v 24 Uwat seo cohw bécayatan, Pilátoat ítitan, uwat ima chihtá cácajatro. Cati cuar íntiney wan uw bahnaquin tecuay yinátaro. Eyta istír Pilátoat rih chiír car bahnaquin ub acat im atum sujacro. Atum sucua rabar wajacro: \p —Ser uch Sir tayar yájtiro. As chihtá cut yauti jaw̃i. Yaúwintara behmár chihtá cuitar yauwi, wajacro. \p \v 25 Eyta wacayat, uwat wajacro: \p —Ey yaúyeyra tayar chi rehcáyatra, is cat, is bómcara cat, tayar chi waátaro, wajacro. \p \v 26 Eyta wacayat, Pilátoat Barrabás tunjaquey uc áyjacro. Cuatán Jesús chistár cuiir cuitar buc áyjacro. Buquír cuitar ima soldádoin at icar wíjacro. Caruc ojcor quejquín acu wíjacro. \p \v 27 Eyin at icar wícayat, éyinat Jesús gobernador ubach rauwin béjecro. Usi beyar car soldado bahnaquin sécuajacro. \v 28 Secuar Jesús oya sutchacro. Sutír, ey ojcúm oya buw bi chájacro. \v 29 Cuis icar cat cachá chistár cuiir chájacro. Churotír chájacro. Ey at icar teca cat wíjacro. Eyta chaquir, eyta wiquir Jesús cac cahm cuscar cut chájacro. Eyta chaquir Jesús buror sisín acu wajacro: \p —¡Judíoin caru! ¡Judíoin caru! wajacro. \p \v 30 Eyta waca rabar sischacro. Sisá rabar Jesús cuit cana rihar tijcajacro. Jesús ohnor tec ey cuijacro. Cuiquir Jesús cuisa bucoy cat bucoy cat bujacro. \v 31 Eta jaw̃ buror sischacro. Buror sisír oya chájaquey sicor sutchacro. Etar sicor imáy ey chájacro. Chaquir caruc ojcor quejquín acu béjecro. \s1 La crucifixión \r (Mr 15.21-32; Lc 23.26-43; Jn 19.17-27) \p \v 32 Soldádoinat caruc ojcor quejquín ac beya rabar, sera itchacro. Ser ajca Simonro. Cajc ajc Cirene binro. Simón eya istír cájacro. Caquir ey quin caruc ahár yehw̃ áyjacro. Jesús quejquín ac bequey ahár yehw̃ áyjacro. \v 33 Acsara beyar, terá Gólgota cuitar cujacro. Ajc Gólgota wacayat, cuisa cárara cajc ojcor wacaro. \v 34 Erar cur Jesús quin chistár ub rihar iwá cut rihnór wíjacro. Wícayat Jesusat cuw quin yajquír yáhtiro. \v 35 Etar Jesús yauwin caruc ojcor quejecro. Quejquír ey oya soldádoin imár owár tahw̃ujacro. Tahw̃a rabar oya biyat bi cácatatara istín acu at sínjacro. \v 36 Oya taw̃a rabar Jesús uron acu ítchacro. \v 37 Quejquír car chihtá caruc cuitar cuihsúr Jesús cuisa aracat quejecro. Bi chihtá ques yauwíctara uwat ey istayta acu cuihsúr chájacro. “Uyan Jesús judíoin rey cáracuano,” cuihsúr chájacro. \v 38 Jesús caruc ojcor quejquír cat cuic rahray wihár caruc istiy ojcor besib istiy, cuic rahray wihár caruc istiy ojcor cat besib istiy quejecro, yauwin acu. \v 39 Etat icar uwa Jesús acor béjecro. Bequir Jesús cuit ajc ahsín cohwjacro. Eyinat Jesusat ay bár yajác sihw̃ar imár ac wir wir rehca rabar, ajc ahsín cohwjacro: \p \v 40 —Bahat waquít, Sir usi bahnác quihwír, bay cuanyat sicor oron wajacro. Bahat waquít éytaro. Bahat eyta yajcátair waquít, behmá cat erar bin bar sera waata óraro. Bahan unian Sir waquíjtara, caruc ojcor quejequin tijca raw̃i, wajacro. \p Eyta waquír sischacro. \v 41 Etar sacerdote cárinat cat, bachan chihtán síw̃quinat cat, werjayinát cat owár binat cohwjacro: \p \v 42 —Eyat cahujín yarata cahm síujacro. Cahujín síujac cuar imara síwajatro. Eya Israel rey cara wácuano. Eyir waquít bar tijca racátaro. Bah tijca raw̃i. Eyta yajcayat isat cat bah chihtá rahcuinro, -wajacro-. \v 43 Eyatra Sirat im obir yajc wácuano. Eytair waquít, Sirat ey síwataro. Eyat “Asa Sir waquijró,” wácuano. Eytatara, Sirat ey sehnáctara, bar síwayqueyra, wajacro, judío cárinat. \p \v 44 Etat besin ey owár quejéquinat cat Jesús quin im eyta ajc ahsín tew̃jacro. \s1 Muerte de Jesús \r (Mr 15.33-41; Lc 23.44-49; Jn 19.28-30) \p \v 45 Jesús caruc ojcor quejquír, rahsa urá cuaquir, chéycara eyta cay tínjacro. Rahs buya tas eyta tínjacro. Cajc bahnác cuitar eyta tínjacro. \v 46 Rahsa bui jat Jesusat ay bár cohwjacro: \p —Elí, Elí, ¿lama sabactani? wajacro. \p Eyta cohwíc eyan uchta wajáquinro: “Siru, Siru, ¿icrát asa ajcá bár cham bahyi?” ojcor wajáquinro. \p \v 47 Ey cohwyat, ey acor ítquinat rahcuír wajacro: \p —Eyat Elías úchicrias bin chícaro, wajacro. \p \v 48 Eyta wacayat, istiyát chistár ub rihar bacua ihirán to bi itáy quinjacro. Istír caros ojcor siw̃jacro. Siw̃ír caruc ubar ojcor questár, yehw̃ rojocro. Roquír Jesusat suhw yayín acu yehw̃jacro. \v 49 Eyta wiquin yajcayat, cahujinat wajacro: \p —Witi jaw̃i. Elíasatan siway wicátatara istín ac chaw̃ jaw̃i, wajacro. \p \v 50 Etar Jesusat bucoy ay bár cohwjacro. Cohwír, chinjacro. \fig |src="cn01844B.tif" size="col" copy="© 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="San Mateo 27.50" \fig* \v 51 Chinyat acat, Sir usi oya wiricás rújaqueyan ima ubut oso rach bijacro. Cuacracat bi bahnác ic icar tas rach bijacro. Ihyár cat yiwojocro. Siyo cat bihnjacro. \fig |src="CN01843B.TIF" size="span" copy="© 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="San Mateo 27.51" \fig* \v 52 Chein ruhjaquin ucar cat sicor waajacro. Waar cat chein sicor estají yinjacro. Sir chihtá caquir sácajaqueyin cahujín sicor estají yinjacro. \v 53 Yinír car Jesusan sicor yehníc acor ítchacro. Etar Jesús sicor yehnyat acat, yinjáqueyin pueblo Jerusalén béhjecro. Ey pueblo béhcayat, quir binat eyin itchacro. \v 54 Jesús chinyat acat soldado carat ihyár yiwóc itchacro. Siyoá bihníc itchacro. Ey chiwat cat eyta itchacro. Eyta istír ojc sijacro. Ojc siquir wajacro: \p —Uya uní Sir waquijró, wajacro. \p \v 55 Ey terá cuitar cat wiw̃inat cajc bira cuít cuar wahitchacro. Wiw̃ eyin Jesús owár cajc Galilea bin rojocro. Eyinat Jesús obir yajáquinro. \v 56 Wiw̃ istiy ajca Maríaro. Eya Magdala pueblo binro. Istiy cat ajca Maríaro. Eya Santiago Josein abró. Istiyá Zebedéoin sasá abró. \s1 Jesús es sepultado \r (Mr 15.42-47; Lc 23.50-56; Jn 19.38-42) \p \v 57 Jesús chiníc cuitar rahs rau bicayat, ser istiy Pilato quin wijacro. Sera eya ajca Josero. Carin óyinro. Eya Arimatea pueblo binro. Eya Jesús chíwaro. \v 58 José eya Pilato quin wiquír Jesús chein ruhcuín acu chíjacro. Chícayat Pilátoat ajc waajacro. \v 59 Etar Joseat Jesús chein lienzo wiricás timá bár bi cut bacojocro. \v 60 Bacór car ac ucar sar chájacro. Ac ucar eya José ima ruhcuín acu récaji órojoquinro. Ey sar chein anto ruhcti biro. Jesús chein ey icar chaquir car ucar canó ac ohná cumac bin chájacro. Ohná wihca beyar chájacro. Chaquir bijacro. \v 61 Eyta chácayat acor María Magdala bin cat, istiy María cat ácatar ítchacro. \s1 La guardia delante del sepulcro de Jesús \p \v 62 Jesús chein ruhcuí cuanmí cuitara sacerdote carin cat, fariséoin cat Pilato quin béhjecro. Tan jaquin rícara cuanyat béjecro. \v 63 Behquir wajacro: \p —Caru, Jesús uw cayar yájquibro. Eyat anto chinti cuácayat wajacro: “As chinír bay cuanyat sicor yehninro,” wajacro. Isat eyta wajác tamo síhw̃aro. Eyta wajác chíhtara \v 64 ey chein chiw̃ti acu uro aywi. Riya bay chein ruhjác ucar ey uro aywi. Eytair báreyra ey chiwat chein ey béyata óraro, chéycara cut. Ruhc beyar car uw quin ehcwata óraro. “Sicor estají yehnjacro,” tew̃ata óraro. Eyta téw̃yeyra ruw̃ár ojcor tew̃ír cuit uwan cuít cayar yajcáyqueyra, wajacro. \p \v 65 Eyta wacayat Pilátoat wajacro: \p —Ihyú. As soldado eyin béowi. Chiw̃ti acu eyin quin yají úro aywi, wajacro. \p \v 66 Eyta wacayat éyinat chein ruhjác cuitar soldádoin béjecro. Cur car ucar icar rauw ayti acu ohná ac aw̃at arúm chájacro. Arúm urán chájacro. Eyta chaquir soldádoinat uron ac chac bahjacro. \c 28 \s1 La resurrección de Jesús \r (Mr 16.1-8; Lc 24.1-12; Jn 20.1-10) \p \v 1 Tan jaquin rícara wa bi cuitar bucoy riy cuan bicayat, María Magdala bin, istiy María jor Jesús ruhjác cut wahitay béjecro. Semán istiy rau cuan bicayat béjecro. \v 2 Wiw̃ín bécayat ihyara yiwojocro. Yiwoyat acat Sir cacúm cuacúr bin wijacro. Wiquír ac ohná chein ruhjác ucar cutar tunjaquey waar téjecro. Waar ter ohná ey cutar chihrjacro. \v 3 Sir cacúm ey ítitan, cuir cuasór sir éytaro. Ey oya cat cuasayan ehchiro. Cuasayan ábarit éytaro. \v 4 Sir cacúm wicayat, ehurát soldádoin yiwojocro. Yiwór car sacar eyta ajc tijcajacro. \v 5 Etar Sir cacmát wiw̃ín eyin quin wajacro: \p —Rooti jaw̃i. Aját ítitan, baat Jesús uroy rojocro. Caruc ojcor quejequey uroy rojocro. \v 6 Ey uroy rojóc cuar, usari batro. Eya sicor estají yehnjacro. Imát eyta yehnín wajacro. Ey chein chajac cutar uroy row̃i. \v 7 Istír, cab yajti béowi. Jesús ima chiwa quin ehcwáy béowi. Uchta waw̃i: “Jesús chinjaquin sicor yehnjacro,” waw̃i. “Eyin cahmor Galilea ben wacaro,” waw̃i. Erar éyinat tihrata, waw̃i. Aját ba quin eyta wacaro. Sir cuacúr cacmát eyta wajacro. \p \v 8 Eyta wacayat wiw̃ín eyin chein ruhjác cuitar bin inchásarac béjecro. Ojc sijác cuaquir cat ahní rehjecro. Etar Jesús chiwa quin ehcwáy rojocro. \v 9 Eyin sicor rocayat acat Jesús waajacro. Waar car eyin quin wajacro, “¿Ba cat ey cutqui?” wajacro. Jesusat wacayat, eyin Jesús ocsor behjecro. Behquir ey quesa cuic cut questajacro. Questár wajacro: \p —Bah ayro. Bahan Sir wacjiró, wajacro. \p \v 10 Etat eyat eyin quin wajacro: \p —Rooti jaw̃i. As rabin quin chihtá béowi. As eyin cahmor Galilea ben, waw̃i. Eyin cat erar beyata, waw̃i. Erar cur as istáyqueyra. Aját ba quin eyta wac ayro, wajacro. Jesusat wiw̃ín quin eyta wajacro. \s1 Lo que contaron los soldados \p \v 11 Wiw̃ín eyin bey icar aw̃at, soldádoin cahujín sacerdote carin quin ehcwáy béjecro. Imarat itchaquey ehcwáy béjecro. Ihyár yiwojóc cat, Sir cacúm wijác cat, ac ohná waar bo tejec cat ehcwáy béjecro. \v 12 Eyta ehcwayat sacerdote cárinat werjayinát owár secuar tew̃jacro. Soldádoinat acsar uw quin ehcuti acu secuar tew̃jacro. Secuar tew̃ír soldádoin quin raya to túnjacro. \v 13 Tunir soldádoin quin wajacro: \p —Uw quin uchta waw̃i: “Is cámjacro. Is cami yiror, Jesús chein ima chiwat bes yajacro,” waw̃i. \v 14 Uch tew̃jác chihtá gobernadorat rahcyat, isat ba cuitar waquinro. Gobernadorat ba ruhw̃uti acu waquinro, wajacro. \p \v 15 Eyta wacayat soldádoinat ray ey cájacro. Ray caquir sacerdote cárinat wajác eyta uw quin im eyta tew̃jacro. “Jesús chein ima chiwat bejecro,” wajacro. Eyta tew̃yat ah tasan judíoinat im eyta tew̃ro. \s1 El encargo de Jesús a los apóstoles \r (Mr 16.14-18; Lc 24.36-49; Jn 20.19-23) \p \v 16 Etar Jesusat wac ayjac eyta, Jesús ima chiwa once binan Galilea cun béjecro. Jesusat bey áyjaquey cúbara cutar béjecro. \v 17 Erar cur car, Jesús itchacro. Istír wajacro: “Bah ayro. Bah Sir waquijró,” wajacro. Cahujinat eyta waquíc cuar cahujínatra ey istíc cuar, Jesústara, Jesús bártara, ey istiti rehjecro. \v 18 Etar Jesús eyin acor wiquír wajacro: \p —Cuacúr cuitar cat, cajcan teyan bítatara bahnác cuitar cat Sirat asan ayquib yehn áyjacro. \v 19 Eyta chihtara cajc bahnác cuitar béowi. Uw quin as chiwa yinayta ac siw̃ay béowi. Eyta siw̃ir uw eyin as chiwa yinjác ehcún acu rih cut siw̃i. Tetá ajc cut, Sira wacjá ajc cut, Sir Ajcan Cámuran Ey ajc cut uw eyin rih sar siw̃i. \v 20 Eyin quin as chihtá cut bitara yajcátatara, bitara ítatatara siw̃i. Eyta siw̃a rabar uch síhw̃awi. Bur cut suw cut asan ba owár rehquinro, wajacro, Jesusat. \fig |src="cn01882B.tif" size="span" copy="© 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="San Mateo 28.20" \fig*