\id LUK - Tunebo NT [tuf] (Colombia) -2011 bd. \h San Lucas \toc1 El santo evangelio según San Lucas \toc2 San Lucas \toc3 Lc \mt2 El santo evangelio según \mt1 San Lucas \c 1 \s1 Prólogo \p \v 1 Teófilu, aját ba tamo séhw̃aro. Is tac icar yajaquey aját ey ehcunro. Carit cuitar cuihsúr ehcuro. Cahujinat cat im ey ojcor ehcún ac cuihsujacro. \v 2 Chihtá ehcúquinat récaram imár ub cuit itchaquey ehcujacro. Ehcwayat cahujinat rahcuír ey ojcor cuihsujacro. \v 3 Aját cat is tac icar récaram ah ocso tas yajaquey rahcuítchacro. Rahcuitír aját ey ay sínjacro. Ay itro. Eyta bijira aját bah quin acsar ehcún acu cuihsún séhw̃aro. Bah quin carit cuit ay ehcún séhw̃aro. \v 4 Bahat ey chihtá ay sínayta acu cuihsún séhw̃aro. Bah quin ehcujaquey tehmoti istayta acu ehcún séhw̃aro. \s1 Un ángel anuncia el nacimiento de Juan el Bautista \p \v 5 Judea cajc cutar Herodes rey cara chájacro. Herodes cara rehcayat, sacerdote ajca Zacarías chájacro. Zacarías eyan Abíasin owár binro. Cohtá Abías cut Aarón bomcatró. Zacarías wiya ajca Isabelro. Isabel cat Aarón bomcatró. \v 6 Zacarías cat, Isabel cat Sirat ítitan, urán ayro. Sir bachan chihtán ay rahcro. Wácati yajcaro. Eyta yajcayat, Sirat ítitan, ay baran icurí yájtiro. \v 7 Eyta cuar, sasá batro. Isabel sasá cóhnajar biro. Chauwíc cat bar chauwicro. Zacarías bar werjayró. \p \v 8 Riy istiy Zacarías owár Sir usar ruóqueyin Sir usar ruón acu cab cujacro. Etar Zacarías Sir usar ruojocro. \v 9 Eyta ruoyat, Zacarías Sir usar Sir ojcor conín cájacro. Está ruhw̃á aquibo wahnín cájacro. Judíoinat bara istiy jat sacerdote istiy, bara istiy jat sacerdote istiy eyta yajquín acu cájacro. Etar Zacarías cájacro. Cácayat Zacarías Sir usi eyta yajquín acu raújacro. \v 10 Sir usi rauyat icar aw̃at, uw ricán to binat watar cuar Sir ojcor conjacro. \v 11 Sir usi rauyat, Sir cuacúr cacmá ey ubot waajacro. Cuacúr Sir cacmá aquibo wahníc oc acor waajacro. \v 12 Zacaríasat Sir cacmá istír, ojc sijacro. Ehúr wini rehjecro. \v 13 Etat Sir cuacúr cacmát Zacarías cucaj acat wajacro: \p —Ehúr rehti jaw̃i. Rooti jaw̃i. Cuatán bahat Sir ojcor conjacro. Conyat Sirat rahjacro. Eyta bijira bah wiya Isabelay waquíj sera sah yehnátaro. Waquíj ey ajca Juan chácataro. \v 14 Yehnyat bah cat, uw cat cue rehti ítataro. Ahní rehcátaro, -wajacro Zacarías quin-. \v 15 Sir ub cahmor, Tet ub cahmor cara yehnátaro, -wajacro-. Sima cat bow̃an abáy bira yahti ítataro, -wajacro-. Anto ab ohc cut bin yehnti cuat echí Sirat im Ajcan Camur Ey ey ur ícara chácataro. \v 16 Eyat Sir chihtá ehcwayat israélinat sicor ey rahcuátaro, -wajacro-. \v 17 Elíasan úchicri Sir chihtá ehcúquibro. Ajcan urán cuít chájacro. Sir sah wiquín cahmor, Sir waquíj wiquín cahmor, bah wacjá cat Elías ajc eyta, ur eyta rehcáyqueyra, -wajacro Sir cuacúr cacumát Zacarías quin-. Eyta rehquír Sir chihtá ehcwáyqueyra. Ehcwayat, tetinán imár sas owár tan wan chac áyayqueyra, -wajacro-. Chihtá cati eyin quin chihtá cac áyayqueyra. Urán ay sihw̃ áyayqueyra. Eta jaw̃ Sir sah wiquín cahmar ey chiwa chaquin acu uw urá tehmó áyayqueyra. Bah sah awan yehnyat, cunír car eyat eyta yajcáyqueyra, wajacro, Sir cuacúr cacmát Zacarías quin. \p \v 18 Etat Zacaríasat wajacro: \p —¿Aját bahat uní tew̃ic istín acu bahat icúr yajcátaqui? Cuatán asan werjayán cuitro. As wiya cat chaucan cuitro, -wajacro-. Isatra sasá bitách cóhnajatro, wajacro. \p \v 19 Etat Sir cacmát wajacro: \p —Asa ajca Gabrielro. Asan Sir cacumró. Sirat bah quin as áyjacro. Sirat bah ac chihtá áyjacro. Chihtá ay bi áyjacro. \v 20 Ahra uch rahcwi. Bahat aját wajaquey uní séhw̃atiro. Bahat uní séhw̃ati etar bah waquíj yehníc ocso tas bah ajc bár rehcátaro. Bahat bitách téw̃ajar ítataro. Eyta cuar bah wacjá yehníc cab cucayat, bar yehnáyqueyra, wajacro. \p \v 21 Eyta tew̃yat icar aw̃at, uw ricán to bin Zacarías sicor watar waaquíc acor itro. Eyta ityat uwat síhw̃ajacro: “¿Uchicri watar waati bitara étarqui?” síhw̃ajacro. \v 22 Itchareht sicor watar waajacro. Etat uwat itit, eyat bitách téw̃ajatro. Ajc bár rehjecro. Eyta istír car uwat síhw̃ajacro: “Eyat Sir cuacúr cacúm itchacro,” síhw̃ajacro. Etat sicor waar, cuw cut téw̃ajar rehquít at cut bácabac tew̃jacro. \p \v 23 Yájcajareht Zacaríasat Sir usar canar bahnajacro. Canar bahnár, sicor im usi bijacro. Usi cur \v 24 biráy bár cuanyat, wiya yir ji rehjecro. Isabel yir ji rehquír, sihyór esian usi ítchacro. Eyta ita rabar ur icar séhw̃ajacro: \v 25 “Ahra Sir imát as tamo séhw̃ajacro. Uwat récaram as sasá bár cuácayat, as ajcá bár chájacro. Cuatán ahra uwat as ajcá ji chácayta acu Sirat as tamo séhw̃ajacro,” séhw̃ajacro, Isabelat. \s1 Un ángel anuncia el nacimiento de Jesús \p \v 26 Isabel yir ji rehquír, sihyór teray cuácayat, Síratan cacúm ajca Gabriel bucoy áyjacro. Cahbár ajca María quin áyjacro. Chihtá beyin ac áyjacro. Nazaret pueblo cuitar Galilea cajc cutar cun áyjacro. Ayat Gabriel María quin bijacro. María eya sera jor anto cámtiro. \v 27 Eyta cuar awan José jor yehw̃ín wajáquinro. José David bomcárcuano. \v 28 Gabrielat María quin cur wajacro: \p —Maríu, as racaro. Bah ac chihtá roquiri. Sirat bah rácatro. Sirat bah cuitar wacaro. Ey wacay rajacro, wajacro. \p \v 29 Eyta wacayat, María ay wini rehjecro. Ehúr wini rehjecro. Etar séhw̃ajacro: “Bi ojcor tew̃ictar aját ráhctiro,” séhw̃ajacro. \v 30 Eyta cuácayat, Sir cacúm Gabrielat wajacro: \p —Mariú, rooti jaw̃i. Ay wini rehti jaw̃i. Sirat bah rácatro, -wajacro-. \v 31 Awan Sir urá cuitar bah yir ji rehcátaro. Sera sah yehnáyqueyra -wajacro-. Bah waquíj yehnyat, ajcan Jesús chaw̃i, -wajacro-. \v 32 Bah wacján caran cuít yehnáyqueyra. Eyta bijira bahnáquinat ey ojcor wacáyqueyra, “Eyan cuacúr Sir waquijró,” wacáyqueyra, bahnáquinat. Sir urá cuitan eyan caran cuít yehnáyqueyra. Is cohtín David cara yehnjác eyta ey cat caran eyta yehnáyqueyra. \v 33 Eyta yehnyat israelin ey chiwa yináyqueyra. Cara yéhnyatan téhmojotro. Ey cara rehquey bur cut suw cut rehcáyqueyra, wajacro, María quino. \p \v 34 Etat Maríat wajacro: \p —¿Uniqui? Asra ser owatra anto cámtiro, wajacro. \p \v 35 Etat cuacúr cacmát wajacro: \p —Sir Ajcan Cámuran Eya bah quin wicáyqueyra. Sir Ajcan Cámuran Eya bah jor ítayqueyra. Eyta cuácayat saha yehnyat, ur ay bár icúr bi yájtiro. Eyan Sir imáy yehnáyqueyra, -wajacro-. \v 36 Bah cayin Isabel tamo séhw̃awi. Isabel cat yir jiro. Chauwíc cuar sah ji it bijacro. Ahra sah it bijacan sihyór térayro, -wajacro-. Chauwíc Isabel cóhnajar wajác cuara, ahra yir jiro, -wajacro-. \v 37 Eyta bijira Sirat yájcajaran bii batro. Bahnác bar yajcátaro. Sir ima urá cuitar chauwíc cat saha cohnátaro, wajacro. \p \v 38 Eyta wacayat, Maríat wajacro: \p —Ihyú. Asan Sir cacumró. Etar aját ey chihtá yajquinro, wajacro. \p Wacayat, Sir cacúm sicor cuacúr bar bijacro. \s1 María visita a Isabel \p \v 39 Sir cacúm María ac chihtá roquír sicor cuacúr bicayat, boni bay cuanyat, María bar yehnár bijacro. Judea cubar cuit in cuwín bijacro. \v 40 Bir Judea pueblo cuit cur, Zacarías usi cujacro. Cur car Isabel quin ténajacro. \v 41 Isabelat María ajc rahcyat, Isabel ima yir sar wacjí bar isojocro. Abáy isojocro. Etat Sirat ima Ajcan Cámuran Eya Isabel ur icar wíjacro. \v 42 Eyta wícayat, Isabelat ajcyaran to tew̃jacro: \p —Maríu, bahan Sirat obir yajacro, -wajacro-. Wiw̃ín cahujinra étai obir yájtiro. Bahan cuít obir yajacro. Bah sah yehnata ey cat obir yajacro, -wajacro-. \v 43 Asra chíwaro. Bahan as cara abró. Eyta cuar ¿bah usár as quin wic waátaqui? \v 44 Bah wicayat as quin ténayatan, as wacjí yir sar eyan abáy isojocro. Ahní rehtan abáy isojocro. \v 45 Bahatan Sir cuacúr cacmát uní wajác séhw̃aro. Sir urá cut bah wacjá yehnata séhw̃aro. Bahat eyta sehw̃ac etar Síratan bah ay obir yajcátaro, wajacro, Isabelat María quino. \v 46 Etat Maríat wajacro: \q1 Asan conú cuar Sirat as tamo séhw̃ajacro. Asan Sir cacumró. Eyta cuácayat, ajmár urá cutar as Sir tamo, \v 47 as Síuquib tamo, as Cara tamo sehw̃ar ahní rehcaro. \v 48-49 Síratan, as Síuquibatan as tamo ay séhw̃ayatan, ay yajcáyatan, ah cut uwat cat, yáhnacat uwat cat Sirat as ay obir yajác, it wacáyqueyra. Siran ayro, -wajacro, Maríat-. \v 50 Bíyinat Tet cahmor ayú rehcáyatan, Síratan Tetatán eyin acsar acsar racar obir yajcaro, -wajacro, Maríat-. \v 51 Sirat ima urá cut ay yajacro. Uw cahujinat imaran ayan cahujín cuít síhw̃ajacro. Eyta síhw̃ajaqueyin, Síratan im urá cut, cui si áyjacro. \v 52 Reyin cat, carin cat im usar bin Sirat uc tijcajacro. Uc tijcár chiwa caquir carin yin áyjacro. \v 53 Yayí bin quin yayín acu, cohn acu wíjacro. Eyta cuar oya ji binra, ray ji binra sicor ata áyjacro, -wajacro-. \v 54 Sirat im chiwa cuitar israelin cuitar yajacro. Eyin cuécuti obir yajacro. \v 55 Imát yajquín wajacan wácati yajacro. Abrahamin quin, ey bomcarin quin, is cohtín quin imát wajacan wácati yajacro. Wácati cuara eyin etiti obir yajcaro, wajacro, Maríat. \p \v 56 María Isabelin owár sihyór bay ítchacro. Eyta itir sicor im usi bijacro. \s1 Nacimiento de Juan el Bautista \p \v 57 María bi yiror, ítchareht, yájcajareht, Isabel wacjí ubot wiquíc cab cujacro. Etar sera sah bar yehnjacro. \v 58 Yehnyat intac ítquinat cat, cáyinat cat sah yehnjác chihtá rahjacro. Rahcuír síhw̃ajacro: “Sirat Isabel ac ay yajacro. Waquíj wíjacro,” síhw̃ajacro. Eyta sihw̃ar, ey owár ahní rehjecro. \v 59 Yehnár abi cuanyat, sah ey umá cuiquíc cab cujacro. Eyta yajquín acu sécuajacro. Ey ajc chaquin yinjacro. Eyta chacay yinyat, uwat ima tet ajc eya chaquin síhw̃ajacro. Ajcan Zacarías chaquin síhw̃ajacro. \v 60 Eyta cuar ey abát wajacro: \p —Eytara chati jaw̃i. Ajcan Juan chaw̃i, wajacro. \p \v 61 Etat uwat wajacro: \p —¿Bitara rehtqui? Bah cohtín bah cayin ajc eyta bini batro, wajacro. \p \v 62 Eyta waquír tet acat atcar cut bácabac tew̃ír cuit táyojocro. Ajcan bi cháquintara ey táyojocro. \v 63 Táyoyat, Zacaríasat ajquey icúr cut cuihswátatara ey chíjacro. Chícayat rojocro. Rocayat Zacaríasat uchta cuihsujacro: “Ey ajcan Juan chaw̃i,” cuihsujacro. Eyta cuácayat, bahnaquin ub yehw̃jacro. \v 64 Etat acat Zacaríasan sicor ajc chi waajacro. Sicor tew̃jacro. Sir ojcor ay tew̃jacro. \v 65 Eyta cuácayat, intac ítquinan bahnaquin ub yehw̃jacro. Uwat rahra rahra imarat itchaquey ojcor tew̃jacro. Judea cubar cutar uw bahnáquinat rahra, rahra eyta tew̃jacro. \v 66 Bíyatan eyta tew̃ic ráhcyatan, eyin bahnáquinat eyta tew̃quey ojcor síhw̃ajacro. Sihw̃ar ítitan, Sirat sah ey cuitar yajcaro, síhw̃ajacro. Eyta sihw̃ar wajacro: \p —Sahan ey cunyat, caran cuít rehcata óraro, wajacro. \s1 El canto de Zacarías \p \v 67 Sah tet Zacaríasat sicor ajcan cuwan uchta tew̃yat, Sir Ajcan Cámuran Eyat urán cuít wíjacro. Eyta wícayat, Sir chihtá tajacro. Uch tajacro: \q1 \v 68 Israel Siran ayro. Caran ayro. Is tamo, ima uw tamo, israelin tamo séhw̃ajacro. Is cuitar wajacro. \v 69 Síratan Cáratan is acu, israelin acu Uw Síuquib urán cuít bi yehn áyjacro. Cohtá David bomcar yehn áyjacro. \v 70 Uchicrias chihtá ehcuquib cutar cuar uchta wajacro. \v 71 Is quehsí bin ohnor, ur ay bár bin ohnor is síwata wajacro. Is cuitar wacata, wajacro. \v 72 Is cohtín cuitar yajquín wajacro. Imát wajacan etiti yajquín wajacro. \v 73 Is cohtá Abraham quin uchta yajquín wajacro. \v 74 Is quehsí bin cahm siwin wajacro. Ehurí bár ima tamo síhw̃ayta acu is siwin wajacro. \v 75 Im ub cahmor ur ay rehquír cat, ay yajquír cat ehurí bár síhw̃ayta acu is siwin wajacro. Is yaric ocso tas eyta síhw̃ayta acu is siwin wajacro. Zacaríasat eyta tajacro. \p Zacaríasat eyta tar, ima buwachcuar quin tar wajacro: \q1 \v 76 Wacjú, sahú, baha ojcor uw bahnáquinat wacátaro: “Baan Sir chihtá ehcúquibro,” wacátaro. “Cuacúr Sir chihtá ehcúquibro,” wacátaro. Baha Cara raquíc cahmor, uw quin ey ojcor siw̃ay bétaro, -wajacro-. \v 77 Bah uw quin bir eyin quin wacáyqueyra: “Sirat uw tayar bár chaquir car eyin síwayqueyra,” wacáyqueyra. \v 78 Sirat ima urá cut is sehnacro. Etar cuacúr bin cuan ayquib is quin áyayqueyra. \v 79 Chiníc cahmar Tetát cuan áyataro. Chiníc cahmar ruhw̃úc cahmar ehúr bár jácataro. Tan wan jácataro. Eyta cuan áyataro, wajacro. \p Zacaríasat buwáchcuara quin eyta wajacro. \v 80 Itchareht, yájcajareht Juan cunjacro. Urán cuít cunjacro. Cunír car uw bár cajc cut ítchacro. Acubar ítchacro. Israelin ubot waac ocso tas erar ítchacro. \c 2 \s1 Nacimiento de Jesús \r (Mt 1.18-25) \p \v 1 Ey rícara cara rey cuít bíjiyat chihtá waquír áyjacro. César Augustoat bahnaquin quin ehcún waquír áyjacro. Uw bahnác cuisa bítatara saw̃ún wajacro. \v 2 Uw saw̃ún wacayat icar aw̃at, Siria cajc cutar caran Cirenio jájacro. Cahmor uw eyta saw̃útiro. Ahra saw̃ún wajacro. \v 3 Eyta waquíc cut uwa bahnáquinan imár cohtín pueblo cut béjecro. \v 4 Josein Galilea cajc cut bin Nazaret pueblo bin Judea cajc cut cuwín béjecro. José David bomcar etar Belén pueblo cuwín béjecro. Belén cut David pueblo cut cun béjecro. \v 5 Josein María jor saw̃ún béjecro. María ey jor yehw̃ín wajaquin etar owár béjecro. María yir ji bin bijacro. \v 6 Etar Belén cucayat, wacjí ubot wiquíc cab cujacro. \v 7 Etar wacjí bar yehnjacro. Quesmát yehnjacro. Sera sah yehnjacro. Yehw̃ír car, oya tamo bacojocro. Bacór car vaca chohcha cahmor cámjacro. Camic úsatra caisi etar vaca chohcha cahmor cámjacro. \s1 Los ángeles y los pastores \p \v 8 Ey pueblo intac obas cayin itro. Acubar cuitar itro. Cáyinat chéycara cuitar obas obir yajcaro. \v 9 Eyta obir yajcayat Sir cuacúr cacmá eyin ubot waajacro. Waacayat, rahs churotán wan bin Sir churot eyin rúhracat wan beo beo waajacro. Eyta waacayat istír ojc sijacro. \v 10 Etat Sir cuacúr cacmát eyin quin wajacro: \p —Ojc siti jaw̃i. Rooti jaw̃i, -wajacro-. Ajatán chihtá ay bi roquiri. Ba acu chihtá ay bi roquiri, -wajacro-. Uch chihtá cuitar bahnaquin ahní rehcátaro. \v 11 Rahcwi. Ah cheycar sah yehnjacro. Sah ey Uw Síuquibro. Crístoro. Ba cáraro. Sah yehnjaquey Sirat áyjacro, -wajacro-. Cohtín David pueblo Belén cuitar yehnjacro, -wajacro-. \v 12 Biyan sahan éytara uchta jaw̃ istáyqueyra. Sah oya tamo bacojoquey, vaca chohcha cahmor cámjaquey istír “sah eyan eyro,” síhw̃awi, wajacro, Sir cacmát obas cayin quino. \p \v 13 Eyta tew̃yat icar Sir cuacúr cacmín chiwan to bin eyin quin béjecro. Bequir uchta wac tajacro: \p \v 14 —Cuacrár cuar Siran ayan cuitro, -wac tajacro-. Cajc cutara itquin ohbac ítuwi. Uw Sirat sehnác bin ohbac ítuwi, wac tajacro. \p \v 15 Eyta tar car Sir cacmín sicor cuacúr bar béjecro. Bey yiror obas cáyinat rahra rahra wajacro: \p —Bar jaw̃a, isa Belén cuwayta, erar wacjí yehnjaquey wahitay. Sir cacmát is quin ehcujaquey wahitay bar jaw̃a, wajacro. \p \v 16 Waquír car Belén in chásarac béjecro. Belén cur itit, María cat, José cat vaca chohcha cahmatro. Buwachcuar cat ey cahmar camro. \fig |src="CN01623b.tif" size="col" copy="© 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="San Lucas 2.16" \fig* \v 17 Buwáchcuara istír imarat chihtá rahjaquey uw quin ehcujacro. Sir cuacúr cacumát buwachcuar ojcor wajaquey ehcujacro. \v 18 Ehcwayat uwat rahjacro. Rahcuír ub yehw̃jacro. \v 19 Eyta cuar Maríara cuít séhw̃ajacro. Ur icar bucoy, bucoy ey tamo séhw̃ajacro. \v 20 Obas cayin buwachcuar istír sicor béjecro. Beya rabar Sir ojcor ay wajacro. Sirat rahcuayta acu tajacro. Imarat rahjác ojcor, itchác ojcor “Sirat bahnác ay yajacro,” wajacro. Eyinat itit, Sir cacmát wajacan bahnacan uní wajacro. Eyta istiran “Siran ayro,” wajacro. \s1 El niño Jesús es presentado en el templo \p \v 21 Buwachcuar yehnár, abi cuanyat, umá ehsujacro. Ehsúr ajcan Jesús chájacro. Anto ab ojc cut it biti cuat echí, Sir cuacúr cacmát ajcan eyta chaquin wac bahjacro. \p \v 22 Saha yehnár bach yajacro. Itchareht yájcajareht sah bach bar waaquíc cab cujacro. Eyta cuanyat ab cat, tet cat sicor Sir ub cahmor orac chácayta acu Jerusalén cuwín béjecro. \v 23 Sir bach cáritan chihtá cáritan cuitar uchta cuihsú bahjacro: “Quesmát sérinan Sir imáy chácataro.” Eyta yajquín cuihsú bahjacro. \v 24 Sir chihtá cuitar atcur sasatar, ruscar sasatar bucáy yauwata cuihsú bahjacro, Sir tayar tunin eyta yauwata cuihsú bahjacro. Etar eyta yauwin béjecro. \p \v 25 Jerusalén cur car sera ajca Simeón itchacro. Simeón eyan Jerusalén cuitar itro. Urá istanacro. Sir tamo cuít séhw̃aro. Sir Ajcan Cámuran Eya ey ur ícatro. Eya israelin Síuquib yehníc acor itro. \v 26 Sir Ajcan Cámuran Eyat ey quin chihtá wajáquinro: “Cristo anto yehnti eyra bah yárajatro. Sirat Cara Ayin Wajaquey yehníc ocso ítataro,” wajáquinro. Eyta bira Cristo yehníc acor itro. \v 27 Etar Sir Ajcan Cámuran Eyat Sir usi Simeón áyjacro. Ayat Simeón Sir usi bijacro. Esar ityat buwachcuar tet cat, ab cat raújacro. Buwachcuar yehw̃ír rojocro. Sir bach cáritan, Sir chihtá cáritan cutar bitara yajcata wáctara eyta yajquín acu raújacro. \v 28 Rauyat Simeonat eyin tihrjacro. Tihrír car buwachcuar tanor yehw̃jacro. Yehw̃ír Sir quin wajacro: \q1 \v 29-32 Siru, baha urá ayro. Bahat Uw Síuquib ayin wajacro. Ahra bar áyjacro. Ajmár ub cut Uw Síuquib yehnjác itchacro. Uw bahnáquinat bah chihtá istayta acu yehnjacro. Judío uw bár binat cat bah chihtá istayta ac yehnjacro. Bah chihtá istír eyin ur icar cuanjacan wan rehcáyqueyra. Israélinat “bah ayan cuít,” síhw̃ayta acu yehnjacro. Eyta cuácayat, asan ahra ohbac yarátaro, wajacro, Simeonat Sir quin. \m \v 33 Ima wacjá ojcor eyta wacayat, tetát cat, abát cat ub yehw̃jacro. \v 34 Etat Simeonat eyin cuitar Sir quin conjacro. Conár car María quin wajacro: \p —Rahcwi. Sah uch yehnín waquír chájacro. Sah uch yehnjaquey chihtá cuitar Israel cahujín sácataro. Cuatán cahujinra síwataro, uy chihtá cuitar. Sirat sah uch cuitar uw siwin wacaro. Eyta cuar sah uch cahm icar cahujinat tew̃áyqueyra. Quehswáyqueyra. \v 35 Eyta cuácayat uwat ur icar bitara síhw̃actara Sirat ey ehcwáyqueyra. Bah urán cuean to rehcáyqueyra. Uwat bah waquíj ruhw̃áyqueyra. Ruhw̃uyat bah cona chináyqueyra, wajacro, Simeonat María quino. \p \v 36 Simeonat eyta wacayat, wiw̃á ajca Ana cat Sir usi raújacro. Ana eya Sir chihtá ehcúquibro. Ana eya cohtín Aser bómcatro. Fanuel waquijró. Ahra chaucan cuitro. Uchicrias anto cahbár jácayat ra cuájaquinro. Ra cuaquir bara cucuí cuat ra chinjacro. \v 37 Ahra chinjacan bara ochenta y cuátroro. Sir usi itro. Esar ita rabar ricar cat, cheycar cat Sir tamo séhw̃ajacro. Sir ojcor conjacro. Sir tamo sehw̃an ac ira yati báchujacro. \v 38 Simeonat María quin sah ojcor tew̃yat, Ana cat Sir usi raújacro. Rauwir Sir quin conjacro. “Siru, bah ur ayro. Bahat Uw Síuquib áyjacro,” wajacro, Sir quin. Acsar cat uw quin tew̃jacro. Bíyinatan Sir tamo síhw̃actar eyin quin Jesús ojcor tew̃jacro. Bíyinan Jerusalén Uw Síuquib wiquíc acor ítictara eyin quin tew̃jacro. “Sirat Uw Síuquib bar áyjacro,” wajacro, Anat. \s1 El regreso a Nazaret \p \v 39 Sir bach cáritan chihtá cáritan cuitar sah yehnyat bitara yajcátatar cuihsú bahjacro. Eyta bijira Joséinat ey chihtá bahnác yajacro. Eyta yajquír, sicor cajc Galilea cuwín béjecro. Imár pueblo Nazaret cuwín béjecro. \v 40 Erar cucayat, waquíj bar cun bicaro. Saha eyan chihchirán, canarán, urán, tanan to cun bicaro. Sirat eyan ay obir yajacro. \s1 El niño Jesús en el templo \p \v 41 Bar istiy, bar istiy Jesús tetinán abinán Jerusalén béjecro. Bach ajca chéycara aracat bijaquey yajcáy béjecro. Uchicrias Siran cohtín ubach aracat uw yauti bijacro. Siran aracat uw yauti bijác ey sihw̃an acu judíoinat bach yájcuano. Cheycar aracat bijaquey bach ajc istiy cut Pascua fiesta aw̃uro. Jesús tetinán Pascua fiesta Jerusalén cutar yajcáy béjecro. \v 42 Jesús yehnár bara doce cuácayat, bucoy béjecro. Jesús cat eyin owár béjecro. \v 43 Etar fiesta bahnyat, sicor imár usi cuwín béjecro. Cahujín bécayat, Jesús síbiji biti ítchacro. Jerusalén ítchacro. Tetinát abinát istiti ítchacro. \v 44 Tetinát abinát síhw̃ajacro: “Jesusan uw owár bic,” síhw̃ajacro. “Ricá tac icar bic,” síhw̃ajacro. Etar ohbac riy istiya acat quesi béjecro. Tinyat Jesús wahitay yinjacro. Cayin owár bíctara wahitchacro. \v 45 Eyta cuar istítiro. Uror bár rehquít, sicor Jerusalén wahitay béjecro. \v 46 Jerusalén cur úrojoreht bay cuanyat, tetinát wacjá itchacro. Sir usar itchacro. Ititan wacjá werjayín owár, siw̃quin owár itro. Werjayín chihtá rahcro. Eyin owár rahra rahra chiht istiy, chiht istiy táyoro. \v 47 Etar cahujinat Jesusat tew̃ic rahcuír, “Jesusat ay tew̃ro,” síhw̃ajacro. “Urán toro,” síhw̃ajacro. \v 48 Etat abát tetát wacjá istír, ub yehw̃jacro. Etar abát Jesús quin wajacro: \p —Wacjú, ¿Bitara reht biti ityi? ¿Bitara reht is tamo séhw̃atiqui? -wajacro-. Is ojc sijacro. Bah istiti rehquít, bir cut, bir cut wahitchacro, wajacro, Maríat Jesús quin. \p \v 49 Etat Jesusat wajacro: \p —¿Bir cut bir cut uroy waátaqui? Asan ajmár Tet usar Sir usar ítata biro, -wajacro-. ¿As usar ítata síhw̃ati waátaqui? wajacro. \p \v 50 Eyta wacayat, éyinat cucáj cuitar rahcuí cuar, bi ojcor tew̃íctara rahcti rehjecro. \v 51 Etat Jesús eyin owár bijacro. Nazaret cuwín bijacro. Erara ita rabar, Jesusat eyin chihtá ay cájacro. Jesusat werjayín owár bahnác eyta yajaquey yahncút ey abát tan chinti séhw̃ajacro. Bahnác wajáqueyan urá cuitar bow̃ yajacro. \p \v 52 Etar ítchareht yájcajareht Jesús urán cuít sin bijacro. Bar cun bijacro. Eyta cuácayat, Sirat cat, uwat cat eyan sehnacan cuitro. \c 3 \s1 Juan el Bautista predica en el desierto \r (Mt 3.1-12; Mr 1.1-8; Jn 1.19-28) \p \v 1 Juan uw bár cutar ityat, Sirat ey ur icar ima chihtá chájacro. Eyta chácayat, rey ajca Tiberio cara yehnjacan bara quincero. Etat owár cat Judea cajc cutar gobernador Poncio Pilátocuano. Galilea cajc cutar gobernadoran Heródescuano. Iturea cajc cutar cat, Traconite cajc cutar cat gobernadoran Herodes rábcuano. Ey rab ajcan Felípecuano. Abilinia cajc cutar gobernador Lisaníascuano. \v 2 Jerusalén cuitar sacerdote cárinan bucayro. Istiy ajca Anás, istiy ajca Caifáscuano. Eyin carin rehcáyatan, Juan ur icar Sirat ima chihtá chájacro. Juan Zacarías waquijró. Juan erar ubach bár cuitar ítchacro. Erar ityat Sirat ey ur icar ima chihtá chájacro. \v 3 Eyta cuácayat, Juan rih Jordán cajc cut cuwín bijacro. Erar Sir chihtá ehcwót bijacro. Uw quin wajacro: \p —Baat ur ay bár yajquíc etwi. Ur ay bár yajquíc etchác cahujinat istayta acu as quin ba rih sar siw̃ aywi. Sirat baat ay bár yajquíc tayar bár chácayta acu eyta etwi. Eyta siw̃ aywi, wajacro. \p \v 4 Sir chihtá ehcuquib Isaíasat úchicrias carit cuitar uch cuihsú báhjacro: \q1 Serat ubach bár cuitar cohwro. Eyat wacaro: “Cara wiquín cahmar uwat bahnác órowi. Ey wiquíc cahmor ibit cat cawi. \v 5 Rih tor arán cuhsan sicor acan wan órayqueyra. Cuhs cat, cubar cat sicor acan wan órayqueyra. Ibit quehwu quehwu eyan tuní órayqueyra. Ohcuá cat ácatar órayqueyra. Cara raquíc cahmor uwat ibit órayqueyra. Cara raquíc cahmor ibit oror eyta Sirat áyata ey yehníc cahmor cat uwat imár urá eyta órotaro. Ur ay bár chájaquey tehmótaro,” wajacro. Eyta cohwro. \v 6 Etar cat uwat ítitan Sirat uw síwataro. Cajc bahnác cut uwan bítatara bahnáquinatan eyta istátaro. \p Isaíasat eyta cuihsú báhjacro. Récaram cuihsú báhjaquey ahra Sir ajc cutar bar yajacro. \v 7 Eyta cuácayat uw ricán to bin Juan quin béjecro. Ubach bár cuitar Juan quin béjecro. Juanat rih sar siw̃ayta acu béjecro. Eyta bécayat Juanat uw quin wajacro: \p —Ba cumoroán wanro. Ricumán wanro. Ba Sirat cuécwata cahmar ruhcuín síhw̃aro, -wajacro-. ¿Rehrát ba eyta ruhcua ayi? -wajacro-. Sir cahmor rúhcuajatro -wajacro-. \v 8 Ruhcti cuara ay yajw̃i. Uwat baat ay bár yajquíc etchác istín acu ay yajw̃i, -wajacro-. Cuáyatra séhw̃ati jaw̃i. Ba Abraham bomcar rehquít, ¿Sirat ba cuécwajari síhw̃aqui? -wajacro-. ¿Ba tanra eyta síhw̃aqui? Eytara batro. Aját ba quin wacaro. Sirat ac ohná chajac sicar Abraham bomcar cohn cun rehquír waquít, bar cohná ucátaro, -wajacro-. Eyta bira ba Abraham bomcar reht Sirat ba cuécwajatra, síhw̃ati jaw̃i, -wajacro-. \v 9 Uch rahcwi. Uwat cárucua ub cháctara ub chátitara wahitro. Wahitír ub chati eyra tac técaro. Tac tetran oc icar wahnro. Uwat caruc taquir eyta, wahnár eyta Sirat cat eyta yajcaro. Uw urá ay bár binra bahnaquin cab oc icar si ayir wahnro, wajacro, Juanat uw ricá quino. \p \v 10 Etat uwat Juan quin cur táyojocro: \p —¿Eytatara isat icúr yajcátaca? ¿Isan Sir úbotan urá ay waan acu icúr yajcátaca? táyojocro. \p \v 11 Etat Juanat wajacro: \p —Bíyayan camís bucáy rehcáyatan, oya bár bin quin úbisti wiw̃i. Bíyayan ira ji rehcayat, ira bár bin quin wiw̃i, wajacro, Juanat. \p \v 12 Etar cat gobierno tayar chiquin cat Juan quin béjecro. Rih sar siw̃ ayin acu béjecro. Bequir wajacro: \p —Síw̃quibu, ¿ísatra icúr yajcátaca, urá ay waan acu? wajacro. \p \v 13 Etat Juanat wajacro: \p —Gobiérnoat chiín wajác cuitra chiti jaw̃i. Uwa cayar yajti jaw̃i, wajacro. \p \v 14 Etar cat soldádoin cat ey quin cur wajacro: \p —¿Isatra icúr yajcátaca? ¿Sir ubot ay waan acu icúr yajcátaca? wajacro. \p Etat Juanat wajacro: \p —Bes yajti jaw̃i. Uw ahnúr cuitar eyin ohnor ray síuti jaw̃i. Uw cahmí icar cuayar tew̃ír cuitar ey ohnor ray síuti jaw̃i. Canar tayar rayan bita túnictar ray im eya caquir cuitar ahní ítuwi, wajacro. Juanat soldado quin eyta wajacro. \p \v 15 Juanat Sir chihtá ehcwayat, bahnáquinat ey tamo síhw̃ajacro. Uwan Sirat Cara Ayin Wajaquey wiquíc acor itro. In bar wicata síhw̃ajacro. Etar Juanat tew̃yat uwat síhw̃ajacro: “Juanan Sirat Cara Ayin Wajaquey óraro,” síhw̃ajacro. \v 16 Etar Juanat eyin quin wajacro: \p —Baat ay bár yajác ques cue rehquír urá tehmoyat, aját ba rih sar siw̃ro, -wajacro, Juanat-. Cuatán istiy as yahncút wicátaro. As yahncút wicata eyan urán as cuitro. Ey urán as cuít etar aját eyra bitách bútajatro. Aját ey ques barcát chistarwan rícuajatro, -wajacro-. Eyan wiquír Sir Ajcan Camur Eya ba cahujín ur icar chácayqueyra, -wajacro-. Cuatán urá tehmoti éyinra oc icar wahnáyqueyra. \v 17 Síratan uw urá wahitic cab cucaro. Ay yajáctara, ay yájtitara wahitic cab cucaro. Uchtaan wanro. Uwat eb súcaro, -wajacro-. Suquir búcaro. Bur car sur eyra ajquír chácaro. Cuat um eyra ecar eyra oc cut bo wahnro, -wajacro-. Eb ecar wahnár eyta uw ur ay bár bin cat eyta wahnáyqueyra, -wajacro-. Oca tinti bi cuitar wahnáqueyra, -wajacro-. Uwat eb bur car sura ay biyan ajquír imáy chácaro. Eyta cat ur ay bin cat Sirat eyta imáy ajquír chácayqueyra, wajacro. Juanat uw quin eyta wajacro. \p \v 18 Etara cat búcoyan búcoyan Juanat uw eyta síw̃jacro. Eta jaw̃ Sir chihtá ay bi síw̃jacro. \v 19 Siw̃a rabar Juanat Herodes técuajacro. Heródesat ima rab ohnor wiya bes yajacro. Rab wiya ajca Herodías yehw̃jacro. Eyta besir yehw̃jác ques Juanat Herodes técuajacro. Bitar utar bucoy bucoy ay bár yajác ques cat técuajacro. \v 20 Eyta cuar Herodesat Juanat tew̃ic ey ráhctiro. Rahcti cuar ubar ojcor ay baran tahnác uchta yajacro. Juan cárcel icar tunjacro. \s1 El bautismo de Jesús \r (Mt 3.13-17; Mr 1.9-11) \p \v 21 Juanat anto cárcel icar chati cuat uw rih sar siw̃jacro. Jesús cat rih sar siw̃jacro. Eyta siw̃yat Jesusat Sir ojcor conjacro. Jesusat Sir ojcor cónyatan, querat waar eyta cuacúr aba eyta waajacro. \v 22 Waacayat Sir Ajcan Camur Eya Jesús arcutar rajacro. Atcuran wan cuara wijacro. Wicayat cuacúr aba sar bin Sirat tew̃ic uwat rahjacro. Sirat wajacro: “Bahan as waquijró. Bahan sehnacro. Asan bah jor tan wanro,” wajacro. \s1 Los antepasados de Jesucristo \r (Mt 1.1-17) \p \v 23 Jesús bara treinta cuatán uw siw̃in ac yehnjacro. Uwat séhw̃atan, “Jesusan José waquijró,” séhw̃ajacro. \q1 José tetán Eliro. \q1 \v 24 Elí tetán Mátatro. \q1 Matat tetán Leviro. \q1 Leví tetán Mélquiro. \q1 Melqui tetán Jánaro \q1 Jana tetán Josero. \q1 \v 25 José tetán Matatíasro. \q1 Matatías tetán Amosro. \q1 Amós tetán Náhumro. \q1 Nahum tetán Esliro. \q1 Esli tetán Nágairo. \q1 \v 26 Nagai tetán Maatro. \q1 Maat tetán Matatíasro. \q1 Matatías tetán Sémeiro. \q1 Semei tetán Josecro. \q1 Josec tetán Judaro. \q1 \v 27 Judá tetán Joananro. \q1 Joanán tetán Résaro \q1 Resa tetán Zorobábelro. \q1 Zorobabel tetán Salatielro. \q1 Salatiel tetán Nériro. \q1 \v 28 Neri tetán Mélquiro. \q1 Melqui tetán Adiro \q1 Adi tetán Cósamro. \q1 Cosam tetán Elmadamro. \q1 Elmadam tetán Etro. \q1 \v 29 Er tetán Josuero. \q1 Josué tetán Eliézetro. \q1 Eliezer tetán Jórimro. \q1 Jorim tetán Mátatro. \q1 \v 30 Matat tetán Leviro. \q1 Leví tetán Simeonro. \q1 Simeón tetán Judaro. \q1 Judá tetán Josero. \q1 José tetán Jonamro. \q1 Jonam tetán Eliáquimro. \q1 \v 31 Eliaquim tetán Meléaro. \q1 Melea tetán Menaro. \q1 Mena tetán Matátaro. \q1 Matata tetán Natanro. \q1 \v 32 Natán tetán Davidro. \q1 David tetán Isairo. \q1 Isaí tetán Obedro. \q1 Obed tetán Boozro. \q1 Booz tetán Sálaro. \q1 Sala tetán Naasonro. \q1 \v 33 Naasón tetán Aminádabro. \q1 Aminadab tetán Aramro. \q1 Aram tetán Esromro. \q1 Esrom tetán Fáresro. \q1 Fares tetán Judaro. \q1 \v 34 Judá tetán Jacobro. \q1 Jacob tetán Isaacro. \q1 Isaac tetán Abrahamro. \q1 Abraham tetán Tarero. \q1 Taré tetán Nácotro. \q1 \v 35 Nacor tetán Sérugro. \q1 Serug tetán Rágauro. \q1 Ragau tetán, Pélegro. \q1 Peleg tetán Hébetro. \q1 Heber tetán Sálaro. \q1 \v 36 Sala tetán Cainanro. \q1 Cainán tetán Arfáxadro. \q1 Arfaxad tetán Semro. \q1 Sem tetán Noero. \q1 Noé tetán Lámecro. \q1 \v 37 Lamec tetán Matusalenro. \q1 Matusalén tetán Enocro. \q1 Enoc tetán Jarédro. \q1 Jaréd tetán Mahalaleelro. \q1 Mahalaleel tetán Cainanro. \q1 \v 38 Cainán tetán Enosro. \q1 Enós tetán Setro. \q1 Set tetán Adanro. \q1 Adán tetán Sitro. \c 4 \s1 Tentación de Jesús \r (Mt 4.1-11; Mr 1.12-13) \p \v 1 Juanat Jesús rih sar siw̃yat, Jesús riha ajc Jordán cajc cutar bin sicor wijacro. Wicayat Sir Ajcan Cámuran Eyat Jesús ur ícatro. Sir Ajcan Cámuran Eyat Jesús uw bár cuitar áyjacro. \v 2 Ayiran Jesús uw bár cuitar riya cuarenta cuanjacro. Uw bár cuitar Sisramat Jesusan ay bár yajc ayin acu cayar yajquín yehnjacro. Jesús ey cuitar ira yati ítchacro. Eyta ityat ria cuarenta cuanyat, Jesusan yayan to rehjecro. \v 3 Etar Sisramat Jesús acat ac yehw̃ír wajacro: \p —Bah uní Sir waquíjtara, ac ujan tehmowi. Irir arwi. Pan uw̃i. Yayín acu uw̃i, wajacro. \p \v 4 Waquít Jesusat wajacro; \p —Sir carit cutar wacaro. Itin acu, cuanín acu pan tecútari cuántiro, wajacro. \p \v 5 Eyta wacayat Sisramat Jesús wistúr yehw̃ béjecro. Erar cucayat bahnác itchacro. Etar im erar cuar cajc istiy gobierno, cajc istiy gobierno bahnác ehcujacro. \v 6 Ehcúr wajacro: \p —Aját bahan gobierno cara yehn áyinro, -wajacro-. Bahat uw ayin acu aját bah cara yehn áyinro. Bahat itchaquey behmá quin bahnác wíquinro, -wajacro-. Cara yehn ayin acu as quin waquír báhjacro, -wajacro-. Eyta rehquít ajatán biyan carin yehn ay cúntara aját eyan cara yehn ayro, -wajacro, Sisramat-. \v 7 Bahat as quínoan “as caru,” waw̃i, -wajacro-. Eyta wacáyatan aját bahan cara yehn áyinro. Bahnác wíquinro, wajacro, Sisramat, Jesús quino. \p \v 8 Waquít Jesusat wajacro: \p —Sir carit cuitar wacaro: “Sir bah Cara tamo síhw̃awi,” wacaro. “Ey chiwa chaw̃i,” wacaro. “Istiyí chiwa chati jaw̃i,” wacaro. \p Eyta waquír car Jesusat Sisrám chihtá cátiro. \v 9 Eyta wacayat Sisramat Jesusan Jerusalén pueblo béjecro. Erar cur car Sir úbaja arcutar waajacro. Sir ubaj arcutar cur wajacro: \p —Bahan Sir ima waquíjtara, behmá sicor ic ocso cuar tijcawa, -wajacro, Sisramat-. \v 10 Sir carit cuitar uchta cuihsú bahjacro: \q1 Sirat ima cuacúr cacmín bah obir yajquín acu áyayqueyra. Eyinat ba ruhw̃ú áytiro. \v 11 Eyin at cut bah caquir beyáyqueyra. Eyta becayat ac cut búnobo áyajatro, cuihsú bahjacro. \m Sir carit cutar eyta waquíc etar usár cuar ic oso tijcawi, wajacro, Sisramat Jesús quin. \q1 \v 12 Waquít Jesusat wajacro: \p —Sir carit cuitar uchta cat wacaro: \q1 Sir imat bitar yajcátatara bahat ey istín acu Sir quin eyta yajc ayin síhw̃ati jaw̃i, wacaro. \m \v 13 Etan Sisramat Jesús ay bár yajc ayin acu cayar yajcáy yehnjác etchacro. Birá cuanyat cayar yajcata sehw̃ar et bahjacro. \s1 Jesús comienza su trabajo en Galilea \r (Mt 4.12-17; Mr 1.14-15) \p \v 14 Sisramat Jesús ay bár yajc ayin cayar yajcáy yehnjác etyat, Jesús sicor Galilea cuwín bijacro. Sir Ajcan Camur Eyat urán cuít wícayat bijacro. Eyta cuácayat ey cajc ítquinat cat, quemir ítquinat cat Jesusat yajác chihtá tew̃ic rahjacro. \v 15 Etat Jesusat secuac usar istiy cutar cat, secuac usar istiy cutar cat uw síw̃jacro. Eyta siw̃yat, bahnáquinat “Jesusan ayro. Ay siw̃ro,” wajacro. \s1 Jesús en Nazaret \r (Mt 13.53-58; Mr 6.1-6) \p \v 16 Etar Jesús Nazaret pueblo cuwín bijacro. Jesús iman Nazaret cuitar cun yehnjáquinro. Erar cur car tan jaquic ricar cuányatan, secuac usi raújacro. Jesusan cajc istiy, cajc istiy cucayat, secuac usi eyta rauro. Nazaret cutar secuac usi rauwir Sir carit tan acu cui yehnjacro. \v 17 Yehnyat ey at icar istiyát carit wíjacro. Sir chihtá ehcuquib Isaíasat cuihsú bahjaquey wíjacro. Wícayat ricuajacro. Ricuár chihtá wahitchacro. Istír uw cucáj acat uchta cuihsujaquey tajacro: \q1 \v 18 Sir Ajcan Cámuran Ey as ur ícatro, -tajacro-. Ey chiht eyan oya bár bin quin, ray bár bin quin ehcún ac as ur icar chájacro, -tajacro-. Síratan as caquir áyjacro. Cárcel sar tunjaquin quin chihtá beyin ac as áyjacro. Cárcel sar eyin sicor uc si ayin as cuit chihtá áyjacro. Ub bár bi quin chihtá beyin acu as áyjacro. Sicor ub ji jaquin as cuit chihtá áyjacro. Ruhw̃uquin siwin acu as áyjacro. \fig |src="HK091G.tif" size="col" copy="Horace Knowles ©The British & Foreign Bible Society, 1954, 1967, 1972, 1995." ref="San Lucas 4.18" \fig* \v 19 Sirat uw racar reht siwic cab cujác chihtá ehcún as áyjacro. \m Jesusat uw quino Isaíasat cuihsú bahjaquey tajacro. \v 20 Tar car carit sicor bur buror cuar questajacro. Bur buror cuar questár cat sicor secuac usi cacmín at icar chájacro. Cacmín at icar chaw̃ jaquir, sicor uw siw̃in acu chihrjacro. Chihryat bahnáquinat Jesús wahitchacro. Secuac usar uwat sicor ub quir itay yinjacro. \v 21 Chihrír uw quin wajacro: \p —Sirat úchicrias eyta wajacan ah ba ub acat bar yajacro. Aját ba cucáj acat tajaquey ahra Sirat bar yajacro, wajacro. \p \v 22 Jesusat eyta wacayat, bahnáquinat ey ojcor ay tew̃jacro. Uchta wajacro: \p —Eyat chihtán ay bi ehcuro. ¿Uniqui? ¿Eya José wacjí báriqui? wajacro. \p \v 23 Etat Jesusat wajacro: \p —Aját ítatan, baat urá ji bin chiht wajaquey uchta as quin waquín síhw̃aro: “Médicou, behmá sacuwi,” waquín síhw̃aro, -wajacro-. Uchta cat waquín síhw̃aro: “Bahat Sir urá cut Capernaum cajc cutar yajquír eyta usár cat eyta yajw̃i. Usár behmá cajc cutar cat eyta yajw̃i,” waquín síhw̃aro, wajacro, Jesusat uw quino. \p \v 24 Acsar wajacro: \p —Aját bah quin wacaro. Uw bahnáquinat Sir chihtá ehcuquib ajcá ji becaro. Cajc bahnác cutar ítquinat ajcá ji bécaro. Eyta cuara, ehcuquib ima cajc cut bínatra ajcá ji bétiro, -wajacro-. \v 25 Aját wacaro. Uchicrias Elíasatan Sir chihtá ehcwáy yehnjacro. Etat owaran ira yéhntiro. Bara bay bacoy eyra ubut quit cuácayat ira cajc bahnác cuitar yéhntiro. Etat owár cat Israel cajc cut sácajaquin wiyin ricán toro. \v 26 Eyta cuar Sirat Elías israelin yarjaquey wiya quin áytiro. Israelin bár bin quin áyjacro. Cajc Sidón chauwíc quin áyjacro. Yarjaquey wiya ajca Sarepta quin áyjacro, wajacro, \v 27 Jesusat uw quin. \p ’Riy istiy Sir chihtá ehcuquib Eliséoan Israel cajc cut ítchacro. Etat owár Israel cajc cut is cajc cut uw sura ohná bíquinan ricán toro. Eyta cuar Eliséoat sura ohná biquin israélini tan chátiro. Cuatán Siria uw tan jájacro. Sera ajca Naaman sura ohná biquin sicor tan jájacro, wajacro, Jesusat. \p \v 28 Eyta wacayat, uw Jesús ac túrjacro. Eyta tew̃ic rahjáquinan bahnaquin bar túrjacro. \v 29 Turir catrun Jesús pueblo acsar yehw̃ béjecro. Pueblo eyan sio cubar arcútatro. Yehw̃ beyar, sio terár cutar cujacro. Sio cahm oso te siquin acu béjecro. \v 30 Eyta cuar Jesús uw imár tac icar bin sicor wa rajacro. Wa raquír acsar bar bijacro. \s1 Un hombre que tenía un espíritu malo \r (Mr 1.21-28) \p \v 31 Etar Jesús cajc ajcan Galilea cuwín bijacro. Capernaum pueblo bijacro. Erar cur car tan jaquin ricar cuanyat uw síw̃jacro. \v 32 Siw̃yat, uwat rahcuír car síhw̃ajacro: “Uyat ay siw̃ro. Sir urá cut siw̃ro,” síhw̃ajacro. \v 33 Eyta siw̃yat icar secuac úsara cat sera cuicá ji bin wijacro. Cuicát yehnár ay bár cohwjacro: \p \v 34 —Jesusu, ¿Baha is ac icúr yajcáy racya? -wajacro-. Nazarétinu, ¿Is bahnác sutini séhw̃aqui? Ajatán bahan itro. Bahan urá ay binro. Bahan Sira jor binro. Ajatán itro, cohwjacro, cuicát Jesús quin. \p \v 35 Etat Jesusat cuicá quin wajacro: \p —Ajc chin jaw̃i. Sera urá sar bin car biwi, wajacro, Jesusat. \p Jesusat eyta wacayat cuicát ser ey ic oso téjecro. Uw ta icar téjecro. Te rabar ser ey urá sar bin bar waa bijacro. Ser ey bitar útara rehti tan wan bahjacro. \v 36 Eyta cuácayatan, bahnaquin ub yehw̃jacro. Rahra cat rahra cat tew̃jacro. Uchta wajacro: \p —¿Uniqui? Jesús urán cuitro. Jesusat ima urá cuitar cuicá bar uc áyjacro. Ima camur cutar cuicá újacro. Jesusat cuicá quin “waa biwa,” wacayat, waa bicaro. ¿Ey urá bitáraca? wajacro. \p \v 37 Etan cajca bahnác cuitar Jesusat yajaquey ojcor tew̃jacro. Bahnáquinatan ey chihtá rahjacro. \s1 Jesús sana a la suegra de Simón Pedro \r (Mt 8.14-15; Mr 1.29-31) \p \v 38 Etat Jesús secuac usar bin waa bijacro. Waa bir, Simón usi raújacro. Simón usi rauwir ítitan, Simón áw̃iya yatro. Tiuír yatro. Quicrán abayro. Rauyat, uwat Jesús chíjacro. Simón áw̃iya sicor tan chácayta acu chíjacro. \v 39 Chícayat, Jesús ey acor cujacro. Ey acor cur catrun tiuír chihr áyjacro. Jesusat eyta chihr ayat tíucan bar etchacro. Restá sicor bar tan jájacro. Eyta tan jaquir yehnjacro. Yehnár car Jesusin acu ira anir wíjacro. \s1 Jesús sana a muchos enfermos \r (Mt 8.16-17; Mr 1.32-34) \p \v 40 Awan rahsa rau bicáyatan, yárquinan bahnáquinat Jesús quin yehw̃ béjecro. Tan jaquin ac béjecro. Etat Jesusat ima átcaran yarquin cuitar chájacro. Eyta chácayat, restán ajquír bin, restán ajquír bin yarquin tan chájacro. \v 41 Cahujín ur icar bin cuicá újacro. Ricán to bin ur icar bin cuicá si áyjacro. Si ayat cuicát cohwjacro: “Bahan Sir waquijró,” wajacro. Eyta cuar Jesusat cuicá técuajacro. Eyta tew̃ín acu Jesusat cuicá quin ajc waátiro. Cuicát ítitan, Síratan Jesús áyjacro. Eyan Crístoro. Eyta itchác cuaquir, cuicá quin Jesusat tew̃ áytiro. \s1 Jesús predica en Galilea \r (Mr 1.35-39) \p \v 42 Chícrias cuitar Jesús pueblo cutar bin waa bijacro. Uw bár cuitar bijacro. Cuatán Jesús bi questoc uwat wahitay béjecro. Ey quin cur car, Jesús acsar biti ac tew̃jacro. \v 43 Eyta cuar Jesusat uw quin wajacro: \p —Aját Sira cara rehquey ojcor síw̃ataro. Ey ehcwátaro. Chihtá ay bi ehcwátaro. Pueblo istiy cuitar cat, pueblo istiy cuitar cat, ey chihtá ehcwátaro. Eyta siw̃in acu as áyjacro. Eyta bira aját eyta ehcunro, wajacro. \p \v 44 Etan judíoin cajc cutara pueblo istiy cuitar, pueblo istiy cuitar eyta ehcujacro. Secuac úsaran eyta ehcujacro. \c 5 \s1 La pesca milagrosa \r (Mt 4.18-22; Mr 1.16-20) \p \v 1 Riy istiy Jesusat riw cajc cutar uw síw̃jacro. Riw ajca Genesaret cajc cutar uw síw̃jacro. Erar ricán to bi síw̃jacro. To bi sécuaquin siw̃yat rahra rahra yarji úcajacro. Sir chihtá rahcuín acu Jesús ecor it cun rehquít úcajacro. \v 2 Eyta úcayat owár Jesusat canoan bucáy bin itchacro. Riw cajc cutar itchacro. Rih ruwa cáquinra canó ey erar inic bahjáquinro. Erar bahr riw cajc cutar waajacro. Waar car atarraya sucuáy yinjacro. Atarraya sucyat icar aw̃at, \v 3 Jesús canó icar raújacro. Simonay icar raújacro. Rauwir, Simón quin wajacro: \p —Béowi. Rih cajc cutar bin conu itic béowi, wajacro. \p Etar rih cajc intac itic béjecro. Uwra rih cajc cutar ítchacro. Etar erar canó icar cuar Jesusat uw síw̃jacro. \v 4 Siw̃ tihrír car, Jesusat Simón quin wajacro: \p —Rih usón arcutar as béowi. Erar cur car ruwa cac siin ac atarraya tiw̃ tewi, wajacro. \p \v 5 Eyta wacayat Simonat wajacro: \p —Caru, isat rih ruwa che wan sarác yajquít cat icrí uti cuanjacro. Ubistii cátiro. Eyta cuar bah chihtá cuitar aját atarraya tenro, wajacro. \p \v 6 Etar atarraya ter cuitar, rih ruwan to cájacro. Ruwan to cácayat, atarraya bar racháy yehnjacro. \v 7 Eyta racháy yehnyat íw̃oquin chíjacro. Owár caquin ac chíjacro. Canó istiy cuitar ruwa caquin chíjacro. Etar íw̃oquin béjecro. Iw̃oquin cur car, íw̃oquin owár ruwa sijacro. Siir canoa bucáy bin cuintas cájacro. Cuintas cuácayat, sinaratan canoa riw tanoso bahrata yajacro. \v 8-9 Etar Simón Pédroat ítitan, rih ruwa séhw̃anar cájacro. Eyta istír ub yehw̃jacro. Pedro owár bin cat ub yehw̃jacro. Eyta istír Pedro Jesús cac cahmar cuscar cutar chihrjacro. Cuscar cutar chihrír wajacro: \p —Werjayú, asan ur ay bár biro. Etar as jotra ítiti jaw̃i, wajacro. \p \v 10 Santiago cat, Juan cat ub yehw̃jacro. Santiago ji, Juan ji éyinan Zebedeo sasaro. Simonin owár rih ruwa cáquincuano. Ub yehw̃yat Jesusat Simón quin wajacro: \p —As cahmar rooti jaw̃i. Baat rih ruw caquir eyta yáhnacat asi jor uw éytaan wan cácataro. As chiwa chaquin acu uw cácataro, wajacro. \p \v 11 Etat sicor cat riw cajc cut waajacro. Riw cajc cut waar car canoa erar cham báhjacro. Bahnác cham báhjacro. Bahnác cham bahr Jesús chor quir béjecro. Jesús chiwa yinín acu béjecro. \s1 Jesús sana a un leproso \r (Mt 8.1-4; Mr 1.40-45) \p \v 12 Riy istiy Jesús pueblo cuit bar cujacro. Pueblo cur itit, ser istiy ruhsúc restá cájaquey sura ohníc restá cájaquey cuercúr ésatro. Cuercurat Jesús bar itchacro. Istír car Jesús quin conjacro. Jesús cahmar cuscar cut itir cac batabo chájacro. Cac batabo cuar conjacro: \p —Werjayú, bahatan as tan wan chac cúntara, eyta chaquin acu urá chero, wajacro. \p \v 13 Jesusat eyta rahcuír, sura ohníc ey at cut butajacro. At cut butar wajacro: \p —Aját eyta tan cha cun rehcaro. Tan wan ítuwi. Orac chaw̃i, wajacro. \p Jesusat eyta wacayat, ser ey bar tan jájacro. Icúr bár rehquey sicar sura bar tunjacro. Orac chájacro. \p \v 14 Etat Jesusat cuercúr ey quin, cahujín quino ehcuti acu uchta wajacro: \p —Aját bah quin wacaro. Cahujín quínora ehcuti jaw̃i, -wajacro, Jesusat-. Sacerdote quin biwi. Sacerdóteat bah sura ohníc tunjác ey istayta acu biwi, -wajacro-. Etar cat Sir quin wícata ey wiw̃i. Moisesat icúr wícata cuihsú bahjáctara Sir quin ey wiw̃i, -wajacro-. Eyta yajcayat uwat baha bahnác bar orac chájaquey istáyqueyra, wajacro. Jesusat cuercúr tan jájaquey quin eyta wajacro. \p \v 15 Eyta wajác cuar, cajc istiy cuitar cat, cajc istiy cuitar cat Jesusat yajquíc chihtá tew̃jacro. Etar ricán to binat Jesusat waquíc rahcuay béjecro. Imaran bitara yárictar tan jácayta acu béjecro. \v 16 Cuatán Jesusra riy istiy, riy istiy uw bár cuitar bijacro. Uw bár cuitar Sir quino conay bijacro. \s1 Jesús sana a un paralítico \r (Mt 9.1-8; Mr 2.1-12) \p \v 17 Riy istiy cuácayat, Jesusat uw síw̃jacro. Eyta siw̃yat judío carin ésatro. Fariséoin cat ésatro. Bachan chihtán siw̃quin cat ésatro. Galilea cajc cut bin, Judea cajc cut bin, Jerusalén pueblo cut bin cat béjecro. Jesusat eyta siw̃yat, yarquin tan jaquin ac Sir camur Jesús ur ícatro. \v 18 Eyta cuácayat uwat cuercúr Jesús quin bequin ac yehw̃ rojocro. Cuercúr ey quejtirat cuecujáquinro. Caros cuitar chaquir yehw̃ rojocro. Jesús cac cahm chaquin sehw̃ar yehw̃ rojocro. \v 19 Eyta cuar, Jesús quino bitách cúwajatro. Ricán to etar bitách cúwajatro. Cúwajar reht cuacúr ubach arcutar waajacro. Ubach arcút waar car, ucar yajacro. Ubach ucar ocso cuercuran caros cutar samac oso áyjacro. Jesús cac cahmar chaquin acu uw tasar áyjacro. \v 20 Rojóqueyinat cat, cuercurat cat síhw̃ajacro: “Jesusat bar tan jácayqueyra,” síhw̃ajacro. Eyinat eyta sihw̃ac Jesusat itchacro. Istír car, cuercúr quin wajacro: \p —Seru, bahat ur ay bár yajáqueyra tayar bár chájacro, wajacro. \p \v 21 Jesusat “bahat ur ay bár yajáqueyra tayar bár chájacro.” wacayat, bachan chihtán síw̃quinat cat, fariséoinat cat sihw̃ay yinjacro: “Jesusat Sir ub cahmor téw̃ajar bin tew̃ro,” síhw̃ajacro. “ ‘Ur ay bár yajquíc tayar bár chájacro,’ Sir imata wacátaro,” síhw̃ajacro. “Cahujínatra éytara bitách wácajatro,” síhw̃ajacro. \v 22 Ur icar eyta síhw̃aquey Jesusat itchacro. Eyta istír eyin quin wajacro: \p —¿Bitar reht eyta síhw̃aqui? \v 23 Sir ub cahmar tayar bár chaquin acu chauwan abayro. Eyta cuar cuercúr tan wan chaquin acu cat chauwan abayro, -wajacro-. \v 24 Eyta cuácayat, aját ba quin ehcunro. Sirat asa Uw Síuquib quin uw tayar bár chaquin ajc waajác ehcunro. Urá cut uw tayar bár chaquin acu ajc waajacro. Aját uchta yajquír cuitar ba quin eyta ehcunro, wajacro. \p Bachan chihtán siw̃quin quin eyta waquír acsar cuercúr quin wajacro: \p —Ajatán bah quin wacaro. Tan chaw̃i. Cui yehnwi. Behmá caros yehw̃i. Usi biwi, wajacro, Jesusat. \p \v 25 Jesusat eyta wacayat cuercúr cui yehnjacro. Bar tan jájacro. Uw bahnaquin ub acat cui yehnár ima rojóc caros yehw̃ír bijacro. Usi tan wan bijacro. Beya rabar cuercúratan “Siran ayro,” wajacro. \v 26 Cuercúr yehnár bic istír uw bahnaquin ub yehw̃jacro. Etat wajacro: “Siru, bah ur ayro,” wajacro. Rahra cat, rahra cat wajacro: \p —Ah ricar isat itcháqueyan cáhmotra istiti biro. Ayan cuitro, wajacro. \s1 Jesús llama a Leví \r (Mt 9.9-13; Mr 2.13-17) \p \v 27 Cuercúr tan jaquir, Jesús bar bijacro. Acsar waar ítitan, sera ajca Leví gobierno ubach watar itro. Leviat uw quin gobierno tayar chícaro. Etat Jesusat Leví quin wajacro: \p —Asi jor biwi, as chiwa chaquin acu. \p \v 28 Jesusat “biwi,” wacayat, Levian bahnác esar cham bahjacro. Bahnác cham bahr, Jesús chor yehnár bijacro. \v 29 Jesús chiwa waar cutar Leviat Jesusin owár ira yayín ac ricán to sécuajacro. Gobierno tayar chiquin cat, cahujín cat yayín sécuajacro. \v 30 Eyta secuac fariséoinat, bachan chihtán síw̃quinat itchacro. Eyta istír Jesús chiwa cuach cuach técuajacro. Uchta wajacro: \p —¿Gobierno tayar chiquin owár bitara reht ira yaqui? ¿Urá ay bár bin owár bitara reht ira yaqui? wajacro. \p \v 31 Etat Jesusat wajacro: \p —Uch síhw̃awi. Uw orac bin médico quin bitani béyajatro. Cuat yárqueyin médicoat sacún acu bécaro. \v 32 Aját orac bin cuitari wacay rátiro. Cuat bíyinatan imarat Sir tayar yajác síhw̃ayatan, éyinat ay bár yajquíc et ayin acu rajacro. Eyin ajmár chiwa cháquinro, wajacro, Jesusat fariséoin quin. \s1 Le preguntan a Jesús sobre el ayuno \r (Mt 9.14-17; Mr 2.18-22) \p \v 33 Etat uwat Jesús quin wajacro: \p —Juan chiwa Sir bach cuitar ira yátiro. Sir ojcor cuít conro. Fariséoin chiwa cat éytaro. Eyta cuar bah chíwatra ira yácaro. Bacua yahcaro, wajacro. \p \v 34 Eyta wacayat, Jesús imat cat, ima chiwat cat bitar étara bach yajti ítictar ehcún ac uchta wajacro: \p —Is uwat wiya yehw̃ín cuácayat, íw̃oquin cat, cayin cat sécuaro. Iran cuít yayín acu sécuaro. Ir ey yaya rabar ahní rehcaro. Ey cáyinatan, íw̃oquinatan áhajira wiya yehw̃quib owár rehquít, bach yájcajatro. Eytaan wan as usár chácayat, as chiwa as jor yayátaro. \v 35 Itchareht wiya yehw̃quib eya ahár síwataro. Síuyatan ey cayin, ey íw̃oquin bach yajcáyqueyra. Ira yati rehcáyqueyra. Ey racar cue rehcáyqueyra, -wajacro-. Wiya yehw̃quib ahár siwir eyta as cat eyta ahár questár becayat, as chiwat ira yati bacha yajcátaro, wajacro. \p Eyta ehcúr cuitar Jesusan ima chiwa owár rehcayat, ira báchuti itro, wajacro. \p \v 36 Eyta waquír car uw siw̃in acu icúr bi ojcor tew̃jacro. Chihtá cahmor ey cat, awan ey cat owárara síhw̃ati acu ehcujacro. Eyta ehcúr cuitar ima chihtá awan eyan oya ibsoy eyta binan wan wajacro. Eyta siw̃in acu uchta wajacro: \p —Oya cumar sejéc cuitar bahu cuara quejcátaro. Cuatán oya ibsoy bi ráchtiro, sejequi cuitara bahu quejquín acu. Eyta ráchyera ibsoy ey ruhw̃uro. Etar cat cumar ey cat ibsoy ey owár ay réhtiro. Eyta cat chihtá cahmor ey cat awan ey cat owárara batro, wajacro. \p \v 37 Eyta waquír, ima chihtá awan ey sima tenti binan wan wajacro. Eyta ehcún acu uchta wajacro: \p —Eyta cat uwat cabra um sutír questaro. Questár sima ey sar chácaro. Eyta cuar umá cumar bi sar sima tenti bi chátiro. Tenti bi chácyera, sima semar ten racáyatan, umá rachátaro. Rachyat sima cuayar úcayqueyra. Umá cat ruhw̃áyqueyra. \v 38 Sima tenti bira cabra umá awan órojoc bi sar chácataro. Eyta chácayat racha báreyra. Eytaan wan cat chihtá awan ehcwáy yinjác bi ajquitro. Cahmor ehcujác bi cat ajquitro. Bucáy bin cácajatro, wajacro. \p \v 39 Eyta waquír Jesusat uw ojcor wajacro. Uwat ima chihtá cati rehquíc ojcor wajacro. Eyin ojcor waquín ac ima chihtá cahmor tew̃ti bi sima tenti binan wan bi ojcor wajacro. Uchta wajacro: \p —Eyta cat uwat sima tenjaquey yáhyeyra, yahncutra tenti eyra rácari batro. Cuatán eyat wacaro: “Tenjáqueyan ay biro. Téntira ay batro,” wacaro, wajacro. \p Eyta waquíc cutar Jesúsatan uwat bitara rehquít ima chihtá ca cun bár rehquíc ojcor wajacro. \c 6 \s1 Los discípulos arrancan espigas en el día de descanso \r (Mt 12.1-8; Mr 2.25-28) \p \v 1 Riy istiy Jesusan canar yajti ricar cuanyat, ritút ques tiw̃ béjecro. Eyta beya rabar Jesús chiwat ritút quehujacro. Quehwír at cut bita bit bujacro. Bur cohjocro. \v 2 Fariséoinat eyta istír eyin quin wajacro: \p —¿Bitara reht eyta quehuqui? ¿Tan jaquin ricar yájcajar bi bitara reht yajqui? ¿Bitara reht canar yájcajar bach auqui? wajacro. \p \v 3 Etat Jesusat wajacro: \p —Behmarat cat Sir carit itro. Sir carit cuitar Davidat yajác ojcor wacaro. David cat, ima chiwa cat yayí rehjecro. \v 4 Eyta rehquít Sir usar raújacro. Rauwir pana Sir ac chájaquey uquir cohjocro. Pan eya sacerdótein imár istir binat cóhtaro. Cahujinat bitách cóhjotro. Sir chihtá cut eyta “cohti jaw̃i,” wacaro. Eyta cuar Davidat cohjor bin cohjocro. Davidat cohcayat, ima chiwa quino cat wíjacro, -wajacro-. \v 5 Eyta cat canar yajti ricar cuitar icúr yajcátatara waquín acu Sirat as yehn áyjacro. Asan Uw Síuquib eyta waquín yehn áyjacro, wajacro, Jesusat fariséoin quino. \s1 El hombre de la mano seca \r (Mt 12.9-14; Mr 3.1-6) \p \v 6 Riy istiy tan jaquin ricar cuanyat Jesusan secuac usi raújacro. Rauwir erar uw síw̃jacro. Siw̃ic cutar uw cuercúr cat ésatro. Atcara tajqui wihár ey cuercutro. \v 7 Canar yajti rícatro. Etar bachan chihtán síw̃quinat cat, fariséoinat cat Jesús úrojocro. Canar yajti ricar cuitar yárqueyan tan jácatatara ey úrojocro. Bi ques icar Jesús cahmí icar tew̃átatara sihw̃ar ey úrojocro. \v 8 Cuatán Jesúsatan éyinat eyta sihw̃ac itchacro. Eyta cuar atcar cuercúr quin wajacro: \p —Raw̃i. Usár cui yehnwi, wajacro. \p Eyta wacayat, cuercúr erar cui yehnjacro. \v 9 Etat Jesusat bachan chihtán siw̃quin quin, fariséoin quin wajacro: \p —¿Baat ítitan, Sir Chihtá cut bitara yajqui? Canar yati ricar cutara ay yajcátatara, ay bár yajcátatara, baat waw̃i. Uw tan chácatatara, uw tan chati ruhw̃átatara, baat waw̃i. \p Jesusat eyta wacayat, eyin ajc sácajacro. \p \v 10 Jesusat eyin wahitchacro. Etat cuercúr quin wajacro: \p —Bah átcara cuercúr ey yehw̃ tew̃i, wajacro. \p Eyta wacayat, cuercurat im atcar yehw̃ír tew̃jacro. Eyta tew̃yat, atcar orac waajacro. \v 11 Eyta tan jácayat, bachan chihtán siw̃quin cat, fariséoin cat abáy túrjacro. Jesús ruhw̃ún ac rahra rahra ríojocro. \s1 Jesús escoge a los doce apóstoles \r (Mt 10.1-4; Mr 3.13-19) \p \v 12 Itchareht, yájcajareht Jesús cubar icar bijacro. Sir ojcor conay bijacro. Erar cur Jesusat Sir ojcor che wan sar conjacro. \v 13 Etar cuanír chícriasan chiwa chíjacro. Chícayat uw Jesús quin béjecro. Bequir cuisa doce cájacro. Caquir éyinan ima chihtá ehcuquin aw̃ujacro. \v 14 Uchin cájacro: Simón cat, Simón taná Andrés cat cájacro. Simonan ajc istiy Pedro chájacro. Santiago cat, Juan cat cájacro. Felipe cat, Bartolomé cat, \v 15 Mateo cat, Tomás cat, Alfeo wacjá Santiago cat, Simón cat cájacro. Simón eya cananístainro. \v 16 Judas cat cájacro. Judas eya Santiago waquijró. Judas Iscariote cat cájacro. Judas Iscariote eya ítchareht Jesús quehsí waajacro. \s1 Jesús enseña a mucha gente \r (Mt 4.23-25) \p \v 17 Ima chihtá ehcuquin caquir, eyin owár sicor aca cuit béjecro. Sicor aca cuit bequitrun, ricán to quiujacro. Jesusin acoran chiwa to quiujacro. Cahujín cat quiujacro. Judea bin, Jerusalén bin, yacúr awat Tiro bin, Sidón bin uwan to quiujacro, Jesús chihtá rahcuín acu. Jesusat yarquin cuercurin tan jácayta ac quiujacro. \v 18 Eyta cuácayat Jesusat cuicát ruhw̃uquin tan wan chájacro. \v 19 Jesusat Sir urá cut uwa tan chájacro. Yarquin bahnaquin tan chájacro. Etar uw bahnáquinat Jesús buta cun rehjecro, tan jaquin acu. \s1 La felicidad y la infelicidad \r (Mt 5.1-12) \p \v 20 Etat Jesusat chiwa wahitchacro. Istír eyin quin wajacro: \p —Ba biyin oya bártara, ray bártara óhbacro. Sir cara rehquey cuitar baan cara yináyqueyra. Etar baan óhbacro, wajacro. \p \v 21 ’Ba biyin aha yayí réhctara óhbacro. Yahncút caba yayáyqueyra. Etar óhbacro. Ba biyin cuétara óhbacro. Ba urá cuechú etar Sirat ahní chácayqueyra. Etar óhbacro, wajacro. \p \v 22 ’Ba bíyinan uwat quehsí jácayat, óhbacro. Ba bíyinan uwat ajc bár yehw̃ técayat, óhbacro. Uwat as chihtá ques ba biyin quin ajc ahsín tew̃yat, óhbacro. Uwat ba biyin ojcor ajc ahsín tew̃yat, óhbacro. Asan Uw Síuquib ques ba eyta ruhw̃úyatan, óhbacro, -wajacro, Jesusat-. \v 23 Eyta ruhw̃ú yajcayat, ahní jaw̃i. Tan wan rehw̃i. Ah ricar uwat ba ruhw̃úr eyta eyin cahmor cohtinát Sir chihtá ehcuquin cat eyta ruhw̃ujacro. Eyta sihw̃ar, ba ruhw̃ú etar tan wan jaw̃i. Ba Sir jor cuacúr ítata etar ahní jaw̃i, wajacro, Jesusat, chiwa quin. \p \v 24 Jesusat chiwa quin eyta waquír, uw cahujín quin wajacro: \p —Ba óyinu ráyinu, conú cuac sácayqueyra. Ahra rayan oyan che cuar étana wícaro. Yahncutra wícajatro. Etar conú cuac sácayqueyra, wajacro. \p \v 25 ’Ba ira yarís yáquinu, conú cuac sácayqueyra. Ahra iran toro. Ahra yarís yaquíc cuar yahncutra yayí rehcáyqueyra. Etar conú cuac sácayqueyra. \p ’Ba ahní réhquinu, conú cuac sácayqueyra. Ba sisí éyinra cue jácataro. Ahra ahní it cuar yahncutra óyqueyra. Yahncutra conay yináyqueyra. Etar conú cuac sácayqueyra, wajacro. \p \v 26 ’Ba biyin ojcor uwat ay tew̃yat, conú cuac sácayqueyra. Ah ricar uwat ba ojcor ay tew̃ír eyta, ey cohtinát cat Sir chihtá ehcúquinir ojcor cat eyta tew̃jacro. Etar ba cat conú cuac sácayqueyra, wajacro. \s1 El amor a los enemigos \r (Mt 5.38-48; 7.12) \p \v 27 Jesusat uw quin wajacro: \p —Uwu, as chihtá yají quin rahcwi. Ba quehsuquin sehnác chaw̃i. Baan quehsuquin acu ay yajw̃i, -wajacro-. \v 28 Ba cahmar cuicá yájqueyin cuitar Sir quin chiwi, -wajacro-. Ba ruhw̃ujáqueyin cuitar Sir ojcor conwi, -wajacro-. \v 29 Uwat atcar cut ba ac tarey cut bucayat, bucoy rahray wihár cat buc aywi. Istiyát ba siricajá bes yajcayat, baat camís cat ey quin chaw̃ wiw̃i, -wajacro-. \v 30 Uwat ba quin icúr bi racar chícayat, ey quin es yajti wiw̃i, -wajacro-. Istiyát ba oya yehw̃ bécayat, ey quino sícotra chiti jaw̃i, -wajacro-. \v 31 Baat behmár acu cahujín quin icúr yajc ay cúntara, baat cahujín acu eyta yajw̃i, wajacro, Jesusat chiwa quino. \p \v 32 ’Baatán ba sehnác éyina sehnár yajcayat, caba yájtiro. ¿Etana sehnár yajcayat, Sir chihtá cab yajác síhw̃ajaqui? Eyta cábai batro. Ur ay bár binat cat eta jaw̃ rahra cat sehnacro. \v 33 Bíyatan ba ac ay yajcáyatan, baat ey ácuan rahra cat ay yajcaro. Baat eta jaw̃ rahra ay yajcayat, ¿Sir chihtá yarís cajac síhw̃aqui? Yarsi cátiro. Ur ay bár binat cat eta jaw̃ imár owár ay yajcaro. \v 34 Bíyinatan ba quin sicor wícata reht baat eyin quin inic wícaro. Baat eta jaw̃ inic wícayat, ¿Sir chihtá yarís cajac síhw̃aqui? Yarsi cátiro. Ur ay bár binat cat eta jaw̃ imár owár inic wícaro. Sicor wiquin quin inic wícaro. \v 35 Eyta cuácayat, ba quehsí binan sehnác chaw̃i. Eyin ácuan ay yajw̃i. Uwat ba quin inic chícayat, eyin quin wiw̃i. Sicor wícatatara, wícajartara síhw̃ati wiw̃i. Eyta wícayat, Sirat ba ac sicor túnayqueyra. Sicor ay wícayqueyra, -wajacro-. Sir imatan uw bahnaquin obir yajcaro. Eyta cuar cahujinat “Sirat as obir yajacro,” síhw̃atiro. Eyta cuar Sirat eyin cat obir yajcaro. Uw esan abáy bin cat obir yajcaro. Etar baat cat eta jaw̃ yajcayat, Sir ima sasá rehcáyqueyra, -wajacro-. \v 36 Cuacúr Sirat ay bár bin in sac ayti obir yajcaro. Eyta bira baat cat eyta yajw̃i, wajacro, Jesusat chiwa quino. \s1 No juzguen a otros \r (Mt 7.1-5) \p \v 37 ’Cahujín ríoti jaw̃i. Eyta cuácayat Sirat ba cat rio báreyra, -wajacro-. Cahujín cahm icar tew̃ti jaw̃i. Eyta cuácayat ba cahm icar cat tew̃a báreyra. Cahujinat ba ac ay bár yajác tayar ques técuati cuar sicor ténawi. Eyta cuácayat, Sirat ba tayar yajaquey cat cuécuti cuar sicor ténayqueyra, -wajacro-. \v 38 Cahujín quin racar wiw̃i. Eyta wícayat Sirat rahra cat ba ac túnayqueyra. Ba wiquin acu ay wahcwáyqueyra. Wahcúr cuitar ubar echí wícayqueyra. Echí chaquir yiw yiw yajcáyqueyra. Yiw yiw yajquír arcutar echí chácayqueyra. Echí chaquir, ba ac wícayqueyra, -wajacro-. Baatán cahujín quin bita wícayat, Sirat cat ba ac eyta wícayqueyra, wajacro Jesusat. \p \v 39 Etar Jesusat chiht istiy siw̃in acu icúr bi ojcor ehcujacro. Uchta wajacro: \p —Ub bár bíjiyat istiy ub bár bijiy ator bitách yehw̃ír béyajatro. Eyta béyeyra iscán ucar icar buca owár yau sácayqueyra, -wajacro-. \v 40 Sinquib eyan ima siw̃quib urá bow̃an cuitra waájatro. Síw̃quibra urán cuitro. Eyta cuar sinquib bahnác ay sin tihrír, siw̃quib owara rehcáyqueyra, -wajacro-. \v 41-42 Baan urá bucayro. Behmarat táyaran abáy yajcaro. Behmarat táyaran abáy yajquíc cuar cahujín cahm icar tew̃ro. Ay baran táhnaqui bár bi ques tew̃ro. Baat úchtaan wan yajcaro. Uwat istiy quin wacaro: “Chahrú, aját bah ub icar bin cajc bur bijaquey úquinro,” wacaro. Eyta waquíc cuar caruc tútcuaran im ub ícatro. Caruc tutcuar ima ub icar cuácayat, istiy ub icar bin cajc bur ohbac bitách úcajatro. Ohbac úcajar eyta tayar ji binat éytaan wan ay baran táhnaqui bár ques ohbac bitách téw̃ajatro. Cahmor im ub icar caruc tutcuar bijaquey ucátaro. Im ub icar bin cahmor ucata eyta baat cat behmár ur ay bár yajquíc etátaro. Eyta etír car, istiy quin ohbac wacáyqueyra, wajacro, Jesusat uw quino. \s1 El árbol se conoce por su fruto \r (Mt 7.17-20; 12.34-35) \p \v 43 ’Baatán cárucuan itro. Caruc ay eyat uban ay bin chácaro. Eyta cuar caruc ay bár biyat ub ay bi chátiro, -wajacro-. \v 44 Caruc ub yayar cuitar caruc bitáratara istátaro. Cachá chi bin cárucuat higuera ubra chátiro. Eyta cat cachá chistarat chistár ub ay binra chátiro, -wajacro-. \v 45 Eyta cat uwan ur ay bíjiyatan ay yajcaro. Urá ay rehtan ay yajcaro, -wajacro-. Cuatán uw urá ay bár bínatra ur ay bár yajcaro. Urá ay bár rehtan ur ay bár yajcaro, -wajacro-. Eyta cuácayat urán bitáratara im eyta yajcaro. Im eyta tew̃ro, wajacro. Jesusat uw quin eyta síw̃jacro. \s1 Las dos bases \r (Mt 7.24-27) \p \v 46 ’Baat as quin “Caru,” wac cuar, as ajcra ráhctiro. As chíhtara cátiro. ¿Bitara rehtqui? -wajacro-. \v 47 Bíyatan as chihtá rahcuír yajcáyatan, eyan úchtaan wanro. Ey ojcor aját ba quin ehcunro. \v 48 Ser istiyát ubach tuw̃áy yehnro. Etar teba ocuán acu ucar usór cuíjacro. Cuiir ócsoran teb chájacro. Chaquir car teb ques aca chaw̃, ica chaw̃ tajacro, -wajacro-. Eyta tuw̃yat riy istiy riwan abáy áyjacro. Riwan abáy ayat rih ubach ocso abáy cuinjacro. Etar rihan cuinír canarán abáy sobojocro. Eyta sobóyatan ey ubach quer ques sobasob cujacro. Eyta cuar ubach eya ay tuw̃jác biro. Eyta bira rih sobóyatan, ubach cuácajatro, -wajacro-. Bíyatan as chihtá rahcuír yajcayat éytaan wan jácayqueyra. Cuácajar rehcáyqueyra, -wajacro-. \v 49 Cuatán biyat as chihtá rahcuíc cuar yajti cuácayatan úchtaan wanro. Istiyát ubach tuw̃jacro. Eyta cuar teb ay ocuátiro. Teb ay ocuati cuar at cut ic icar sau sau quejecro. Eyta túw̃yatan, ítchareht, riwa áyjacro. Rihan to cuinyat, rih canarát ubach in bar cuájacro. Abáy quehrjacro. Bíyatan as chihtá cati cuácayatan eyra éytaro. Abáy cuácataro, wajacro, Jesusat uw quino. \c 7 \s1 Jesús sana al siervo de un oficial romano \r (Mt 8.5-13) \p \v 1 Jesusan uw quin siw̃ tihrír pueblo Capernaum bijacro. \v 2 Capernaum cuitar soldado carin itro. Ey soldado cacmán yaran abayro. Bar en bicaro. Soldado cárinat cacúm yarquey sehnacan cuitro. \v 3 Etar Jesús Capernaum pueblo cucayat, soldádoat Jesús ojcor tew̃ic rahjacro. Jesús ojcor rahcuír ey quin chihtá áyjacro. Judío werjáy cut chihtá áyjacro. Cacmá tan jaquin acu raquín wac áyjacro. \v 4 Etaran judíoin Jesús quin yin beyar conjacro. Ey quin wajacro: \p —Soldado cuitar yajw̃i. Soldado esar eyan urá ay biro, -wajacro-. \v 5 Eyat is uw sehnacro. Ey chihtá cuitar is ac secuac ubach tuw̃jác biro, wajacro, Jesús quin. \p \v 6 Eyta wacáyatan Jesús judíoin owár bijacro. Béyaran birách bár cuácayat, soldado acam cat bar chihtá áyjacro. Iw̃oquin quin uchta wac áyjacro. “Caru, behmá as quínora rati jaw̃i. Séhw̃ati jaw̃i,” wac áyjacro. “Bah urán as cuitro. Bah caran tócuano. Asan bah etach batro. Bah as usi rauwin ac bahra ayan tahnacro,” wac áyjacro. \v 7 “Eyta bira behmá quínora bitiro. Ajmaratán bah chítiro. Usár rati cuar bahatán as cacmá tan chac aywi. Cajc bira cuitar, ‘tan jaw̃i,’ wacayat bar tan jácayqueyra. Bahat eyta wácayat bar tan jácayqueyra,” wac áyjacro. \v 8 “Asan cara chero. Etar aját ey chihtá cácaro. Cátira bitách yájcajatro. Ajáy cacmín cat chero. Eyta cuácayatan cacmín istiy quin ‘bah biwi,’ wacaro. Etatan bar béyqueyra. Cacmín istiy quin, ‘raw̃i’ wacaro. Etatan bar racáyqueyra. Etar cat as usi cacmín quin ‘uch yajw̃i,’ wacaro. Etatan bar yajcáyqueyra,” wac áyjacro, soldádoat Jesús quin. Etar soldado íw̃oquinat Jesús quin eyta ehcujacro. \p \v 9 Eyta wacayat Jesús ub yehw̃jacro. Ub yehw̃ír Jesusat ricá wihár ac waar cuar wajacro. Bahnaquin quin wajacro: \p —Aját ba quin wacaro. Capernaum soldádoat as tamo ay séhw̃aro. Uní séhw̃aro. Israelin urá séhw̃acan ey jotra cútiro, wajacro. \p \v 10 Etar soldado eyat áyjaquin sicor usi béjecro. Sicor usi cur itit, cacmá bar tan jájacro. Ohbacro. Usi cur eyta itchacro. \s1 Jesús resucita al hijo de una viuda \p \v 11 Soldado cacmá tan jaquir, acsar Jesús pueblo Naín cun bijacro. Chiwa owár, ric owár béjecro. \v 12 Beyar, pueblo querat intac cujacro. Cur itit, uwat chein bécaro. Pueblo querat waa bécaro. Chein ey abayan wacján istanro. Chein ey tet cat bár yarjáquinro. Wacjá istanác bahjaquey chein ruhcuay bécaro. Eyta bécayat uw ricán to binat chein ab cuitar ruhcuay bécaro. \v 13 Etat Jesúsata chein ab ey istír cue rehjecro. Waquíj yaryat istir cha bahcayat, Jesús cat ey racar cue rehjecro. Etar ey quin wajacro: \p —Oti jaw̃i. Conti jaw̃i, wajacro. \p \v 14 Waquír, chein bequic socua butajacro. Butayat chein yehw̃quin beti jájacro. Beti jácayat Jesusat yarjaquey quin wajacro: \p —Aját bah quino wacaro. Seru, cui yehnwi, wajacro. \p \v 15 Jesusat “cui yehnwi,” wacayat, chein yarjaquey sicor estají yehnjacro. Yehnár tew̃jacro. Eyta yehnár tew̃yat, Jesusat sicor ab at icar wíjacro. \p \v 16 Yarjaquey sicor estají yehnyat, ab at icar cham wícayat, uw ub yehw̃jacro. Sir ojcor ay tew̃jacro. Uchta wajacro: \p —Sir chihtá ehcúquiban urán bow̃an to bin wijacro. Is tac icar yehnjacro, -wajacro-. Sira ima uw quin bar wijacro. Uw siwin ac wijacro, wajacro. \p \v 17 Etar Judea cajc bahnác cuitar Jesusat yajaquey chihtá tew̃jacro. Judea cajc intac binat cat, cajc istiy cuitar binat cat Jesusat yajaquey ehcujacro. \s1 Los enviados de Juan el Bautista \r (Mt 11.2-19) \p \v 18 Jesusat yajaquey cat, tew̃jaquey cat Juan uw rih sar siw̃quib chiwat Juan quin ey chihtá bahnác ehcujacro. \p \v 19 Eyta wacayat, Juanat ima chiwa cuisa bucáy bin chíjacro. Chiír Jesús quin áyjacro. Jesús quin tayon áyjacro. “Isan Cristo yehníc acor itro,” waw̃i. “Is quin ehcuwi. ¿Bahan eyqui? ¿Isan istiy acor ítataica?” wac áyjacro, Juanat ima chiwa cut Jesús quin. \v 20 Etar sérinan Jesús quin béjecro. Ey quin cur, wajacro: \p —Juanat is ayir rojocro. Uw rih sar siw̃quibat uch tayo áyjacro. “Isan Cristo yehníc acor itro. Isan Sirat cara áyata ey yehníc acor itro. ¿Bahan éyiqui?” tayo áyjacro. “Bár cuácayat isan istiy yehníc acor ítinro,” waquír áyjacro, wajacro. Sérinat Jesús quínoan eyta wajacro. \p \v 21 Eyta wacayat, Jesusat uwa yarquin tan jájacro. Restá ji bin cat, cuercurin cat ricán quir bin tan jájacro. Cuicán to binan uw urá sar bin uc si áyjacro. Ub bár bin cat sicor ub ji chájacro. \v 22 Etat Jesusat Juan chiwa quin wajacro: \p —Juan quin ehcwáy béowi. Behmár ub cuitar ítqueyan cucáj cuitar ráhcuiqueyan ey ehcwáy béowi. Ub bár bin sicor ub ji chaquic itchác ey ehcuwi. Cuercurin sicor tan wan chaquic itchác ey ehcuwi. Uw sura ohnquin sicor orac chaquic itchác ey ehcuwi. Cucáj bár bin cat sicor cucáj ji chaquic itchác ey ehcuwi. Sácajaquin sicor estají chaquic itchác ey ehcuwi. Chihtá ay bi eyan oya bár bin quin, ray bár bin quin ey ehcúc rahjác ey ehcuwi. Juan quin eyta ehcuwi. \v 23 Etan rehrinatán as tamo etiti síhw̃ayatan, éyinan tan wan rehcátaro, wajacro. Jesusat Juan chiwa quino eyta wajacro. \p \v 24 Eyta wacayat, Juan chiwa sicor bar béjecro. Juan chiwa bey yiror, Jesusat uw quin wajacro. Juan ojcor uchta wajacro: \p —Baan ubach bár cuitar Juan quin béjecro. Baan Juan quin icúr sihw̃ar béjectara aját ehcunro. Uch wahitay bétiro. Ecatará séroat bahcabar bahcoquey eyta uw urá cat eyta tehmoro. Eyta cuar Juan úrara étai batro. Eyta bira baat urá tehmá tehm bin wahitín acui bétiro. \v 25 Ba oyin rayin wahitín acui bétiro. Oyin rayin pueblo cuitar itro. Gobierno úsiro. Ubach bár cuitar ítitiro. \v 26 Cuatán icúr wahitín acu béjectara aját ehcunro. Baatán Sir chihtá ehcuquib wahitín sihw̃ar béjecro. Juanan eyro. Juan ojcor aját ba quin wacaro. Sir chihtá ehcuquin cahujín Juan owárai cutiro. \v 27 Juan ojcor úchicrias uchta cuihsú báhjacro: \q1 Aját chihtá ehcúquiban bah ben cahmor ayro. Bah cahmor eyat ibit óroyqueyra. Bah yehníc cahmor uw quin ur ay chac áyayqueyra. Eyta cuihsú bahjacro. \m Jesusat eyta waquír uchta wajacro: \p \v 28 —Aját ba quin wacaro. Cahmora cat, aha cat Juan urá ayan uw bahnaquin cuitro. Cuatán yahncutra Sir cara rehquey cutatra urá conu binan chihtán Juan cuít chácayqueyra, wajacro, Jesusat uw quino. \p \v 29 Jesusat eyta wacayat, uwat “Siran ayro,” wajacro. Gobierno tayar chíquinat cat “Siran ayro,” wajacro. Juan chihtá cuitar eyin rih sar siw̃ áyjacro. Eyta cuácayat, uwat “Siran ayro,” wajacro. \v 30 Cuatán fariséoin cat, bachan chihtán siw̃quin cat Juan chihtá cuitar rih sar síw̃tiro. Sir chihtá cati etar siw̃ áytiro. \p \v 31 Eyta waquír Jesusat bucoy wajacro: \p —¿Ah cutar uwa icuran wántara? ¿Biyan wántara? Aját ehcunro. Eyinan sasán wanro. \v 32 Sas rasá cuitar cuehsro. Cuehwsa rabar sasát cahujín quin wacaro: “Isat ahní rehquín acu tirá cuhjacro. Eyta cuhjác cuar, ¿bitara reht, ahní chátiqui? Etar isat chein ruhcuír eyta cuehschacro. Eyta cuehsí cuar, ¿bara bitara reht conti rehyi? ¿Bitara reht cuécutiqui?” wacaro, sasát cuehswa rabar. Aha cat uw cat éytaro. Sasát cahujín chihtá cut cuehsuti cuar tecuar eyta aha uw cat cahujín chihtá yajti cuar eyta técuaro. \p \v 33 Juan rih sar siw̃quib wijacro. Wiquír ira yati bach yajacro. Bacua yahti bacha yajacro. Juanat bacha eyta yajcayat ques baatán ey cahmí icar tew̃ro. Baat wacaro: “Juan ur icar cuicá chero,” wacaro. \v 34 Eyta cuar asan Uw Síuquibat báchuti ira yácaro. Báchuti bacú yahcaro. Aját eyta báchuti yajcayat, baat as cahmí icar cat tew̃ro. Baat wacaro: “Eya atuc sinro. Bacú bunaran cuitro. Eyra gobierno tayar chiquin íw̃ocro. Urá ay bár bin íw̃ocro,” wacaro. Baatán eyta wacaro. Ah cutar uwa sasán wan tecuas sinro, -wajacro, Jesusat uw quino-. \v 35 Uch síhw̃awi. Bíyinat Sir chihtá uní síhw̃actara, ítchareht éyinat caba síhw̃ajac istáyqueyra, wajacro. \s1 Jesús en casa de Simón el fariseo. \p \v 36 Jesusat tew̃ tihrír, fariseo istiyát Jesús quin wajacro: \p —Bar jaw̃i, usi cuwayta. Buca owár yayay bar jaw̃i, wajacro. \p Eyta wacayat, Jesús ey usi bijacro. Simón usi bijacro. Erar cur ira yayín acu mesa acor chihrjacro. \v 37 Erar yácayat wiw̃á istiyát Jesusat yayay cujác chihtá rahjacro. Rahcuír Jesús quin rajacro. Wiw̃á eya isáribcuano. Ey wiw̃á Jesús quin bir, inan ay bi béjecro. Perfume béjecro. Ac boteya sar béjecro. \v 38 Etar erar cur, Jesús icar ojcor cujacro. Jesús quin cujacro. Ey quin cur, oy yehnjacro. Oy yehnár Jesús quescar ima ub rihar cuit sujacro. Sucuír catrun, ima cuis anará cuitar bar iw̃jacro. Jesús quescar iw̃ír, cac umá cuitar suhwujacro. Jesús quescar suhwujacro. Suhwír, perfume Jesús quescara cuitar ójocro. \v 39 Wiw̃át eyta yajquíc fariséoat itchacro. Fariseo ajca Simonat itchacro. Istír ima urá icar séhw̃ajacro: “Sirat Jesús áytiro,” séhw̃ajacro. “Cuatán Sirat áyjaquir waquít, bar istátaro. Wiw̃ eya urá bitáratara istátaro. Urá ay bár bi istátaro. Eyta istír waquít, wiw̃á quino ima but áyajatro,” séhw̃ajacro. Fariseo ajca Simonat eyta séhw̃ajacro. \p \v 40 Cuatán Jesusat fariséoat eyta séhw̃aquey itchacro. Etar ey quin wajacro: \p —Simonu, aját bah quin uch chihtá waquinro, wajacro. \p Etat Simonat wajacro: \p —¿Icurcá? Werjayú, icúr waquíntara eyta waw̃i, wajacro. \p Etat Jesusat uw siw̃in ac uch ehcujacro: \p \v 41 —Serin bucáy binat tayar yajacro. Ser istiyát quinientos denarios tayar yajacro. Sera istiyát cincuenta denarios tayar yajacro. \v 42 Etar ser istiyát cat, ser istiyát cat tayar yajaquey icúr cuti túnajatro. Eyta cuácayat ráyinat eyin quin wajacro: “Aját bah quin ray wíjacan tayar chiti etinro,” wajacro. Eyta waquír tayar chiti bahnác bar etchacro. Eyta etyat ¿Sera bíyatan rayin eyan sehnacan cuít chácataqui? wajacro. Jesusat Simón quin eyta táyojocro. \p Etat Simonat wajacro: \p \v 43 —Táyaran cuít yajáqueyatan ey sehnacan cuít chácata óraro, wajacro. \p Etat Jesusat wajacro: \p —Eytaro. Ay séhw̃ajacro, wajacro. \p \v 44 Waquír wiw̃á wihár ac waar cuar Simón quin wajacro: \p —Wiw̃á uch wahítuwi. As bah usi wicayat, bahatra as quescar súctiro. Cuatán éyatra ima ub rihar cuit as quescar sujacro. Sucuír car sicor ima cuis anará cuitar iw̃jacro. \v 45 As usar wicayat, bahatra as aqueyra súhwtiro. Cuatán éyatra búcoyan búcoyan as quescar suhwujacro. \v 46 Usar wicayat bahatra as cuis ícatra aceite chátiro. Cuatán éyatra as quescar ójcoran inan ay bi ójocro. \v 47 Etan aját bah quin wacaro. Wiw̃á uchat récaji Sir tayar cuít yajacro. Eyta cuar Sirat sicor tayar bár chájacro. Eyta bira eyat Sir sehnacan cuitro. Imát yajquey cut eyta ehcuro. Cuatán tayar conu sicor tayar bár chácayat, eyan sehnacan etach batro, wajacro, fariseo quino. \p \v 48 Etar Jesusat wiw̃á quin wajacro: \p —Ahrun bahat ur ay bár yajáqueyra tayar bár chájacro, wajacro. \p \v 49 Eyta wacayat cahujinat rahra rahra wajacro. Jesús im owár yáquiqueyinat rahra rahra wajacro: \p —¿Uya rehrcá? ¿Ur ay bár yajaquey tayar bár cháqueyan rehrcá? wajacro. \p \v 50 Cuatán Jesusat wiw̃á quin wajacro: \p —Bahat séhw̃ajacro: “As Sir tayar yajác Jesusat túnataro,” séhw̃ajacro. “Jesús chihtá cuitar Sir tayar bár jácataro,” séhw̃ajacro. Eyta séhw̃ajac rehquít bah tayar bár chájacro. Etaran ohbac biwi, wajacro, Jesusat. \c 8 \s1 Mujeres que ayudaban a Jesús \p \v 1 Awan Jesusat puébloan bahnác cuitar siw̃ot bijacro. Sir chihtá ay bi ehcwót bijacro. Sir cara rehquey ojcor ehcwót bijacro. Ima chiwan doce bin owár béjecro. \v 2 Chaunín urá sar bin cuicá újaqueyin cat béjecro. Chaunín tan jájaqueyin cat béjecro. María pueblo Magdala bin ey cat béjecro. María ey urá sar bin cuicá cucuí bin ujac biro. \v 3 Juana cat, Susana cat béjecro. Juana eya sera ajca Chuza wíyaro. Chuza rey Herodes cacumró. Cahujín cat eyin owár béjecro. Bécayat imár ray cuitar, imár ira cuitar Jesusin obir yajacro. \s1 El ejemplo del sembrador \r (Mt 13.1-9; Mr 4.1-9) \p \v 4 Etar ricán to sécuajacro. Pueblo istiy bin, pueblo istiy bin sécuajacro. Jesús waquíc rahcuín sécuajacro. Eyta sécuayat Jesusat chiht istiy, chiht istiy siw̃in ac icúr bi ojcor tew̃jacro. Uchta wajacro: \p \v 5 —Ser istiy cucú cuiay bijacro. Cucú eyan at cut cuic cuic cuijacro. Eyta cuic cuic cuicayat, cucú cahují ibit aw̃at tijcajacro. Eyta tijcayat, uwat ey sau sau ruhw̃ujacro. Ruwásirat cat ey yájacro. \v 6 Eyta cuijacan, cucú cahují wisu arcút tijcajacro. Tijcayat bar yehnjacro. Yehnyat cat, cunyat cat, ribirát sarac tíw̃jacro. Ica suri bár reht tínjacro. \v 7 Eyta cuic cuic cuicayat, cucú cahujeyra cachá tac icar tijcajacro. Eyta tijcayat cachá tihw̃án abáy yehnjacro. Cachá tihw̃á abáy yehnyat, cucú cuijac eyra sehw̃jacro. \v 8 Eyta cuic cuic cuicayat, cucú cahují ican tic bi cuitar tijcajacro. Etar eyra ay yehnjacro. Etar uban ehchí chájacro. Istiyán uban cien cuít chájacro, wajacro. \p Etaran eyta waquír, Jesusat bucoy wajacro: \p —Cucách ji bínatra ey rahcwa, wajacro. \s1 El porqué de los ejemplos \r (Mt 13.10-17; Mr 4.10-12) \p \v 9 Jesusat eyta ehcwayat, ima chiwat ey chihtá ojcor táyojocro: \p —¿Bitara ojcor wacyi? Isat ey ay ráhctiro. ¿Cucú ojcor tew̃jác cutar bi chihtá siw̃ca? wajacro. \p Etat Jesusat wajacro: \p \v 10 —Behmarat Sir cara rehquey chihtá ay rahcuátaro. Cahmor istiti bi rahcuátaro. Cuatán cahujinat ay rahcti acu tew̃ro. Aját eyta sehw̃ar icúr bi ojcor tew̃ír cutar siw̃ro. Cahujinat ub cuitar istata cuar, ay istiti rehcayta acu eyta siw̃ro. Eyinat cucách cuit rahcuata cuar ur icar rahcti acu eyta siw̃ro, wajacro, Jesús chiwa quino. \s1 Jesús explica el ejemplo del sembrador \r (Mt 13.18-23; Mr 4.13-20) \p \v 11 ’Cucú cuic cuic cuijac uch chihtán siw̃in acu tew̃jacro. Cucú wacayat cucuá eya Sir chihtán wanro. \v 12 Cucú ibit aw̃at tijcajaquey wacayat, ibit aw̃at wacayat, uw cahujín ojcor tew̃ro. Uw éyinatan Sir chihtá cucajá cuitar rahcuí cuar, ur ícari cátiro. Sisrámatan chihtá eyin quin cac áytiro. Bow̃ ca técaro. Etar éyinat Sir chihtá tamo “uniro,” síhw̃ajatro. Eyta rehquít Sirat eyin síwajatro. \v 13 Cucú wisu arcút tijcajaquey wacayat, wisu ey wacayat, uw cahujín ojcor tew̃ro. Uw éyinat Sir chihtá rahcro. Eyta rahcuír ahní cácaro. Eyta cuar ayra cátiro. Ay cati rehquít, ítchareht waca técaro. Sir chihtá ques uwat ruhw̃ayat, éyinat chihtá waca técaro. \v 14 Cucú cachá tac icar tijcajaquey wacayat, cachá tac icar wacayat, uw cahujín ojcor tew̃ro. Uw éyinat chihtá rahcuí cuar, ítchareht, yájcajareht iran, oyan, rayan cuít rácatro. Ey racar rehquít Sir chihtá tamo síhw̃ati etí técaro. Urá ay ítitiro. \v 15 Cucú ica tic bi cuitar tijcár uban cuít cháqueyan wacayat, ica tic bi wacayat, uw cahujín ojcor tew̃ro. Uw éyinat chihtá ay rahcro. Ráhcuitrun urá istanác waacaro. Urán ay chácaro. Chihtá wácati itro, wajacro, Jesusat chiwa quin. \s1 El ejemplo de la lámpara \r (Mr 4.21-25) \p \v 16 Jesusat acsar wajacro: \p —Uwat cheyquic sar cuanín acu vela anro. Eyta cuácayat vela ániran ruca tan icar rehratí rúhctiro. Vela ániran camic socua cahmar cat rúhctiro. Cuatán vela anír, wan quir jáquinra cuacúr chácaro. Uwat usar bahnác istayta acu chácaro, -wajacro-. \v 17 Eyta cat icúr bi ruhcuítara ítchareht uwat eyan bahnác itchácayqueyra. Icuran biyan uw quin ehcuti ey semar uw bahnaquin quin ehcwáyqueyra. Ehcútiey awan bahnáquinat itchácayqueyra. \v 18 Eyta bira yají jaw̃i. Cucáj ji chaw̃i. Ay rahcwi. Bíyatan ay ráhcyatan Sirat ey quin cuít síw̃ayqueyra. Cuatán bíyatan ay rahcti cuácayat, chihtá conu rahjác ey sicor bar etí téyqueyra. Bar tan chináyqueyra, wajacro, Jesusat ima chiwa quin. \s1 La madre y los hermanos de Jesús \r (Mt 12.46-50; Mr 3.31-35) \p \v 19 Ima abín, ima rabin Jesús quin béjecro. Bequir ítitan, Jesús quin bitách cúwajatro. Ricán to etar raúwajar rehjecro. \v 20 Eyta cuácayat uwat Jesús quin wajacro: \p —Bah abín, rabin wátatro. Bah wahitay béjecro, wajacro. \p \v 21 Eyta wacayat, Jesusat wajacro: \p —¿Uniqui? Bíyinatan as chihtá ráhcyatan, bíyinatan as ajc yajcáyatan, éyinan as abinró. Eyinan as rábinro, wajacro. \s1 Jesús calma el viento y las olas \r (Mt 8.23-27; Mr 4.35-41) \p \v 22 Riy istiy Jesusan chiwa owár canó sar raújacro. Rauwir Jesusat eyin quin wajacro: \p —Bar jaw̃, riw rahray, wajacro. \p Etar riw rahray cun béjecro. \v 23 Beya rabar riw ubut cucayat, Jesusra cámjacro. Etat séroan abáy cac yehnjacro. Canó sar rih bar cuinay raújacro. Canó riw tanoso beta yajacro. \v 24 Eyta cuácayat éyinat Jesús bar quehw̃ujacro. Quehw̃úr wajacro: \p —Síw̃quibu, Síw̃quibu. Canó riw ocso bicaro. Is bar sácataro, wajacro. \p Eyta wacayat, Jesús bar ajc wijacro. Ajc wiquír yehnjacro. Yehnár wajacro: \p —Sérou, acsar cati jaw̃i, -wajacro-. Riwu, soboti jaw̃i. Catoti jaw̃a, wajacro. \p Etatan sero cati etchacro. Riwa soboquin soboti etchacro. \v 25 Etat Jesusat chiwa quin wajacro: \p —¿Bitara reht aját Sir urá cut bahnác yajcata anto baat síhw̃atiqui? táyojocro, Jesusat. \p Sero chihryat, riw sobasob soboc chihryat, eyin ay wini rehjecro. Ub yehw̃jacro. Rahra rahra tayor wajacro: \p —¿Uyan rehrcá? Séroa cat, riw sobasob soboc cat chihr áyjacro. Ey chihtá cuitar chihrjacro. ¿Bitara bíntara? wajacro. \fig |src="CN01707B.TIF" size="span" copy="© 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="San Lucas 8.25" \fig* \s1 El hombre endemoniado de Gerasa \r (Mt 8.28-34; Mr 5.1-20) \p \v 26 Jesusat sero caquic chihr ayir, riw rahray cujacro. Gerasa cajc cujacro. Gerasa cajc Galilea cajc ey ácatatro. \v 27 Erar cur riw acsar ic icar waa bijacro. Waar itit, cuicá chi bin ératro. Ser eya ey pueblo binro. Siátian úchicri itro. Usatra ítitiro. Cuatán chein ruhcuíc cuitar itro. \v 28 Jesús cucayat, cuicá ji eyat itchacro. Ey istír ay bár cohwjacro. Cohwiran Jesús cac cahmor cuscar cuitar chájacro. Etar Jesús quin ay bár cohwjacro: \p —Jesusu. Bah cuacúr Sir waquijró. ¿Icúr sehw̃ar as quin raquí? Bah ojcor conro. As ruhw̃uti jaw̃i, cohwjacro. \p \v 29 Jesusat récaji cuicá quin wajacro: “Ey urá sar bin car biwa,” wajacro. Eyta wajác etar cuicát eyta cohwjacro. Récaram cuicát cuan istiy, cuan istiy ser ey ruhw̃ujacro. Cahujinat ey úrojocro. Yera cuitar bucoy bucoy questajacro. Questajác cuar, yera chistara ey quit quit cuijacro. Cuiquir cuicát uw bár cuitar it áyjacro, \p \v 30 Etat Jesusat wajacro: \p —¿Bah ajca rehrcá? wajacro. \p Etat cuicát wajacro: \p —Ricá, wajacro. \p Ey urá sar cuicá tócuano. Cuicán ricán abayro. Eyta cuácayat, ajca “Ricá” aw̃ujacro. \v 31 Cuicát eyta waquír, ucar usón camsom te siti acu conjacro, Jesús ojcor. \v 32 Etat owár im ey cuhs cuitar tusín ricá to binat tihw̃á ar yacaro. Eyta cuácayat ser ey ur icar bin cuicát conjacro. Jesús quin conjacro: \p —Isat bah ojcor conro. Tusín urá icar rauwin ac ajc waawi, wajacro. \p Etat Jesusat wajacro: \p —Béowi, wajacro. \p \v 33 Eyta ajc waacayat, cuicá ser ur icar bin waa béjecro. Beyar tusín sar raújacro. Rauyat tusín ricá to bin bahnác siyo ocso tijca suca béjecro. Beyar, riw icar sácajacro. \p \v 34 Tusín sácayat, tusín obir yájquinat itchacro. Istír ojc sijacro. Ojc siquir quinjacro. Pueblo cuwín quinjacro. Beya rabar uw quin bahnác ehcujacro. Cur car pueblo cutar cat bahnác ehcujacro. \v 35 Eyta ehcwayat uwat eyta yajaquey wahitay suca rojocro. Jesús wahitay rojocro. Bequír ítitan, sera cuicá ujac bi itchacro. Ahra tan wan itro. Oya cat chájacro. Tan wan rehjecro. Eyta ityat ojc sijacro. \v 36 Etar Jesusat yajaquey itcháquinat cahujín quin ehcujacro. Sera cuicá ji bin bitara tan chájactara, ey bahnác ehcujacro. \v 37 Ehcwayat Gerasina ay wini rehjecro. Ay wini rehquít, Jesús quin wajacro: \p —Usár ítiti jaw̃i. Cajc istiy sicor biwi, wajacro, Jesús quin. \p Etat Jesús canó sar raújacro. \v 38 Rauyat sera cuicá bar wanictín biyat Jesús quin conjacro: \p —As bah owár ben acu ajc waawi, wajacro. \p Eyta cuar Jesusat ajc waátiro. Uchta wajacro: \p \v 39 —Behmá cayin quin biwi. Aját baha tan jajac chihtá ehcway biwi. Sirat bah obir yajác chihtá ehcuwi, cayin quin. \p Etat récaji cuicá ji bin eyat pueblo bahnác cutar wajacro: \p —Jesusat as urá sar bin cuicá újacro. As tan wan chájacro, wajacro. \s1 La hija de Jairo, y la mujer que tocó la ropa de Jesús \r (Mt 9.18-26; Mr 5.21-43) \p \v 40 Etar Jesús riw rahray cujacro. Erar cur ítitan, uwan ésatro. Jesús wiquíc cahmar sécuajacro. Cucayat Jesús quin ahní ténajacro. \p \v 41 Uw owár erar sera ajca Jáirocuano. Jáiroan secuac usi cáraro. Eya Jesús cac cahmar bir cuscar cuitar chihrjacro. Chihrír ima usi beyin acu Jesús ojcor conjacro. Uchta wajacro: \p \v 42 —As waquíj yatro, -wajacro-. Ajáy waquíj istanacro. Eya bara dócero, -wajacro-. Restát ahra bar en bicaro, wajacro, Jáiroat Jesús quin. \p Eyta cónyatan Jesús ey usi cuwayta bar bijacro. Bicayat ey quemir uw ricán to béjecro. Beya rabar úcajacro. \v 43 Uw owár wiw̃á istiyró. Wiw̃á eya cuercutro. Ey rih cut rauwir bara dócero. Cab eyta ácatan abir eyat yarjacro. Wiw̃ ey rehratí sácwajatro. Rehratí tan chácajatro. \v 44 Jesús ricá tac icar bicayat, wiw̃ eyan Jesús icar wihár wijacro. Wiquír Jesús oya butajacro. Butayat abir yárqueyan sicor bar tan jájacro. Bar chihrjacro. \v 45 Eyta yajcayat wajacro: \p —¿Rehrát as bútayi? wajacro. \p Etat bahnáquinat wajacro: \p —Batro, rehratí bútatiro, wajacro. \p Bahnáquinat eyta wajacro. Etat Pédroat wajacro: \p —Síw̃quibu, bah quemir ricán to binat úcaro. ¿Bitara reht eyta táyoqui? wajacro. \p \v 46 Etat Jesusat wajacro: \p —Istiyát as butajacro. Ajatán itro. As urá cuitar, as camur cuitar uwa bar tan jájacro. As butár car bar tan jájacro, wajacro. \p \v 47 Etat wiw̃át séhw̃ajacro: “Aját yajacan Jesusat itro. Ey cahmar bitách rúhcuajatro,” séhw̃ajacro. Eyta sehw̃ar Jesús cac cahmar wijacro. Wiquír ayot tiu rabar ey cac cahmar cuscar cuitar chihrjacro. Chihrír Jesús quin ehcujacro. Ehcwayat bahnáquinat rahjacro. Uchta wajacro: \p —Aját bah oya butajacro. Butayat cab rehti bar tan jájacro. Ab bar chihrjacro, wajacro. \p \v 48 Eyta wacayat Jesusat ey quin wajacro: \p —Wiw̃ú, bahatán “Jesusat as tan jácayqueyra,” séhw̃ajacro. Eyta séhw̃ajac etar aját bah bar tan jájacro. Ohbac biwi, wajacro. \p \v 49 Eyta wacayat icar Jairo wacjí chinjác chihtá cat bar ehcwáy wijacro. Wiquír wajacro: \p —Jáirou, bah wacjí bahnác bar chinjacro, -wajacro-. Siw̃quib acsar roti jaw̃i, wajacro. \p \v 50 Jesusat eyta rahcuír wajacro: \p —Ay wini rehti jaw̃i. Aját bah waquíj bar tan chácata séhw̃awi. Eyta séhw̃ayat bar tan jácayqueyra, wajacro. \p Etat bar béjecro, Jairo usi cuwayta. \v 51 Usi cur car Jesusat cahujinra rau áytiro. Cuatán Pedro cat, Juan cat, Santiago cat, wacjá tet cat, ab cat eyin owár raújacro. \v 52 Uwa séhw̃anar bin yarjác racar oy yinjacro. Conay yinjacro. Eyta cuácayat, Jesusat wajacro: \p —Oti jaw̃i. Cohwti jaw̃i. Waquíj eyra yártiro. Chíntiro. Chinti cuar cámjacro, wajacro. \p \v 53 Jesusat eyta wacayat, uwan ey buror sischacro. Cuechira yarjác ay itchacro. Etar Jesús buror sischacro. \v 54 Cuatán Jesusat cuechira yarjác atcar yehw̃jacro. Yehw̃ír wajacro: \p —Cuechiru, cui yehnwi, wajacro. \p \v 55 Wacayat yarjác ey ajcan sicor bar wijacro. Wiquír cui bar yehnjacro. Etat Jesusat abín quin wajacro, \p —Cuechira ira wiw̃a, wajacro. \p \v 56 Etan tetinát, abinát, cahujinat Jesús wahitchacro. Ub yehw̃jacro. Cuatán Jesusat cahujín quínora ehcú áytiro. \c 9 \s1 Jesús envía a los doce discípulos \r (Mt 10.5-15; Mr 6.7-13) \p \v 1 Etar Jesusat ima chiwa doce eyin ima quin chíjacro. Chiwa Jesús quin bequir, Jesusat eyin quin urá wíjacro. Camur wíjacro. Cuicá te siayta acu, restá cat chihrayta acu, cuercúr tan chácayta acu urá wíjacro. Camur wíjacro. \v 2 Eyta wiquir Sir cara rehquey chihtá ehcún áyjacro. Yarquin tan jaquin áyjacro. \v 3 Chiwa beyin cahmor Jesusat wajacro: \p —Baat ehcwáy bécayat, ata béowi. Tec cat, iroc cat, ira cat beti jaw̃i. Raya cat, camís istiy cat beti jaw̃i, -wajacro-. \v 4 Ba pueblo istiy beyar caran, bi usi cúctara im esar ítuwi, -wajacro-. Acsar bequic ocso tas im esar ítuwi, -wajacro-. \v 5 Eyta cuara bi pueblo cutar uwat ba ajcá bár jácayat, ey pueblo cutar uchta yajw̃i. Ba acsar bécayat, ba quescar ojcor cajc bur béquiquey, umít béquiquey yiw yiw ter bahwi. Uw éyinat ba Sir chihtá ehcuquin ruhw̃ujác ques Sirat cuécwata ey istayta acu eyta yajw̃i, wajacro, Jesusat ima chiwa quin. \p \v 6 Etat chiwa bahnaquin béjecro. Pueblo istiy, pueblo istiy ehcwót bejecro. Chihtá ay bi ehcwót béjecro. Bisar bisar bequic cut yarquin cat tan jacot béjecro. \s1 La muerte de Juan el Bautista \r (Mt 14.1-12; Mr 6.14-29) \p \v 7 Jesusat yajaquey rey cara ajca Heródesat rahjacro. Uwat chiht istiy, chiht istiy tew̃ay yinjacro. Etar Heródesat eyta rahcuír, “¿Jesusat bi chihtá cuitar yájctara?” sehw̃ay yehnjacro. Uw cahujinat Jesús ojcor wajacro: \p —Uya Juan uw rih sar siw̃quibro. Juan chinjác cuar, sicor estají yehnjacro, wajacro. \p \v 8 Cahujinat Jesús ojcor wajacro: \p —Uyan úchicri Elías Sir chihtá ehcúquibro, wajacro. \p Istiyát wajacro: \p —Sir chihtá ehcuquib cahmor bin eyro, wajacro. \v 9 Eyta cuar Heródesat wajacro: \p —Ajmár chihtá cuitar Juan yaujacro. Juan cuisa cuijacro. Eyta cuácayat ¿Jesusan bitara binca? Eyat yajquíc chihtá bucoy bucoy rahcro, wajacro. \p Etar im ub cuitar ita racar rehjecro. \s1 Jesús da de comer a cinco mil hombres \r (Mt 14.13-21; Mr 6.30-44; Jn 6.1-14) \p \v 10 Jesusat chiwa áyjaquin sicor béjecro. Sicor bequir, bahnác yajáqueyan Jesús quin ehcujacro. Ehcwayat Jesusat eyin ajquír béjecro. Betsaida pueblo intac cuwayta imara béjecro. \v 11 Bécayat ricá bahnáquinat itchacro. Bequic itchacro. Istír, questoc béjecro. Erar cucayat, Jesusat uwa owár ténajacro. Tenar Sir cara rehquey chihtá ehcujacro. Yárqueyin cat tan jájacro. \v 12 Jesusat eyta ehcúr, yarquin cat tan jaquir, bar tin bicayat chiwat Jesús quin cur wajacro: \p —Isan ubach bár cuitatro. Usatra uw istiy ítitiro. Tini cat bar tin bicaro. Eyta bira uwa sicor aywi. Pueblo cut beyin aywi. Ubach cut beyin aywi. Ubach cat, ira cat wahitay aywi, wajacro. \p \v 13 Waquít Jesusat chiwa eyin quin wajacro: \p —Behmarat ira wiw̃i, wajacro. \p Waquít wajacro: \p —Icrí wícajatro. Is panan esí étanro. Rih ruwa bucátanro. Uw ricán to yayín acu icrí wícajatro, isat ira wahy bétitara. \v 14 Ey ricán serin saw̃ujacan cinco mílcuano, wajacro. \p Etatan Jesusat eyin quin wajacro: \p —Uwa chihr aywi. Ic icar chihr aywi, -wajacro-. Cuisa cincuenta awan ajquír, cuisa cincuenta awan ajquír chihr aywi, wajacro. \p \v 15 Etat éyinat uwan ic icar chihr áyjacro. Etat bahnaquin bar chihrjacro. \v 16 Etar Jesusat pan esí bi cat, rih ruwa bucáy bi cat at cut yehw̃jacro. Yehw̃ír cuacúr wahitchacro. Cuacúr ita rabar Sir quin “Bah ur ayro,” wajacro. Eyta waquír pan cotchacro. Cotír chiwa at icar wíjacro. Uw owár tahw̃ún acu wíjacro. Wícayat, éyinat tahw̃ujacro. \v 17 Tahw̃úr, bahnáquinat yájacro. Uw bahnáquinat yarsa yájacro. Yaya tihryat, pan cajcar cat, rih ruwa cajcar cat sicor sécuajacro. Sécuajaquey chocha doce cuin tas ehnchacro. \s1 Pedro declara que Jesús es el Cristo \r (Mt 16.13-20; Mr 8.27-29) \p \v 18 Riy istiy Jesusat Sir ojcor conjacro. Im istír conjacro. Chiwa ecsar cuar conjacro. Conár, chiwa quin táyojocro: \p —Uwat waquít, ¿asan rehrcá? táyojocro, Jesusat. \p Etat éyinat wajacro: \p \v 19 —Cahujinat waquít, bahan Juan uw rih sar siw̃quib yarjáqueyro. Cahujinat waquít, bahan úchicri Elías bijaquin sicor wijacro. Cahujinat waquít, bahan úchicrias Sir chihtá ehcuquib istiy yarjaquey óraro. \p \v 20 Etat Jesusat wajacro: \p —Baat waquitra, ¿asan rehrcá? wajacro, ima chiwa quino. \p Eyta táyoyat Pédroat wajacro: \p —Bahan Crístoro. Sirat bah áyjacro, wajacro. \s1 Jesús anuncia su muerte \r (Mt 16.21-28; Mr 8.30–9.1) \p \v 21 Etar chiwa bahnaquin quin wajacro: \p —Istiy quínoi as ojcor ehcuti jaw̃i, wajacro. \p \v 22 Acsar uchta wajacro: \p —Asan Uw Síuquib uwat bitara útara ruhw̃áyqueyra. Judío werjayinatán, sacerdote cárinatan, bachan chihtán síw̃quinatan as ria yajti jácayqueyra. Etar as yauwáyqueyra. As yauyat bay cuanyat sicor estají yehninro, wajacro. \p \v 23 Etat Jesusat bahnaquin quin wajacro: \p —Bíyinan as chiwa yin cúntara, imár chíhtara síhw̃ati jácataro. Imár chihtá cut yajti cuar as chihtá yajcátaro. Cuanmí cut, cuanmí cut eyta yajcátaro. Uwat as chihtá ques eyin yauwata óraro. Bíyinan as ques icar eyta yauwata tacat as wácati ajcá ji becayat, eyin as chiwa chácataro, -wajacro, Jesusat-. \v 24 Cahujinat imár yauwic cahmar roocayat, as chihtá cácajar óraro. Bíyinatan eyta cati cuácayatan, eyin sácataro. As ajc rahcti reht sácataro. Cuatán as chihtá ques, uwat cahujín yauwata óraro. Bíyinan as chihtá ques yaúyatan, aját eyin síwayqueyra. Síuyat, eyin Sir jor cuacúr ítayqueyra, -wajacro-. \v 25 Uw cahujinat ray cat, oya cat, cajc cat cuít sécuata óraro. Eyta secua cuar, ¿im eyta cab oc icar béjeca? ¿Bahnác chíw̃ajaca? Eyta béyeyra imár ajc cat chiw̃áyqueyra. \v 26 Bíyinan uw cahmor áywini rehquít, “asa Jesús chíwai batro,” wacayat, aját rahra cat ey ojcor “as chíwai batro,” waquinro. Asan Uw Síuquib cuacúr bin caran cuít yehnár sicor wiquinro. Asan Sir Tet jor cara yehnár uch cut wiquinro. Sir cuacúr cacúm carin owár wiquinro. Eyta wicayat, “eyin as chíwai batro,” waquinro. \v 27 Aját ba quin wacaro. Sir iman cara chácataro. Usár uwat cahujinat Sir eyta chaquic ey istátaro. Anto yarti cuat eyta istátaro, wajacro, Jesusat chiwa quino. \s1 La transfiguración de Jesús \r (Mt 17.1-13; Mr 9.2-8) \p \v 28 Eyta waquír, abi cuányatara, Jesusin cubar icar béjecro. Pedro cat, Santiago cat, Juan cat béjecro. Etan béjecro, Sir ojcor conín acu. Erar Sir ojcor cona rabar eyin ub acat Jesús arjacro. \v 29 Aryat oya cuasáy beo beo waajacro. \v 30 Eyta cuácayat uw cuisa bucáy bin cat eyin acat waajacro. Uchicri cohtín Moisés cat, Elías cat waajacro. Wan beo beo waajacro. Waar Jesús owár rahra rahra tew̃jacro. \v 31 Jesús chiníc chihtá tew̃jacro. Jerusalén cuitar chinata chihtá tew̃jacro. Sir chihtá caba yajquín chinata tew̃jacro. Jesús úchicri cohtín owár eyta tew̃jacro. \v 32 Eyta tew̃yat icar aw̃at, Pédroin cámyarat cuájacro. Etar sicor ajc wijacro. Ajc wiquír ítitan, Jesusan rahs churotír wan beo béoro. Jesusat cahujín cuisa bucáy bin owár tew̃ro. \v 33 Etat cuisa bucáy binan sicor beya yinyat, Pédroat Jesús quin wajacro: \p —Síw̃quibu, isan usaran yarisro. Isat chohcha bay tuw̃ín acu ajc waawi, -wajacro-. Istiy bah acu, istiy Moisés acu, istiy Elías acu túw̃inro, wajacro. \p Pédroat eyta waquíc ay séhw̃ati tew̃jacro. \p \v 34 Eyta wacayat icar, bowaramát eyin ehyó cay tunjacro. Bowaramát tunyat ay wini rehjecro. \v 35 Eyta cuácayat, bowarám tan sar cuar Sirat wajacro: \p —Uchan as waquijró. Aját ey cájacro. Cara yehnín waquír chájacro. Ey ajc rahcwi. Ey chihtá caw̃i, wajacro, Sirat. \p \v 36 Etat Pédroinat wahitchacro. Ititan, imarin owár cahujinra batro. Jesús im ístitro. \s1 Jesús sana a un muchacho que tenía un espíritu malo \r (Mt 17.14-21; Mr 9.14-29) \p \v 37 Cuanmí cuit Jesusin, sicor isu wihár béjecro. Bécayat ácatar ricá to binat tihráy rojocro. \v 38 Eyta tihra rabar uw tac icar bin ser istiyát wajacro: \p —Síw̃quibu, aját bah ojcor conro. As waquíj wahítuwi. Eyan as wacjá istán binro. \v 39 Eya cuicát ica icar técaro. Técayat abáy cohwro. Ticji bicaro. Cac sar orjir cat waacaro. Orjir waacayat, abáy ti ti tíuro. Cuicát ey bucoy bucoy cuácaro. Et bah cun batro. \v 40 As waquíj roquír aját ba chiwa quin conjacro. Cuicá uquin conjacro. Eyta cuar éyinat bitách uc áyajatro, wajacro. \p \v 41 Eyta wacayat Jesusat wajacro: \p —Ah cutar uwat Sir tamo síhw̃atiro. Chihtá uní bi tehmoro. As ba owár úchicri ítchacro. ¿As chihtá cuitar yajcata bin baat bitat sinin yajca? Baat sinti cuácayat, ¿aját caban bita síw̃ataca? -wajacro-. Bah wacjá as quin row̃i, wajacro. \p \v 42 Eyta wacayat, sah ey Jesús quin rojocro. Rocayat cuicát sah ey ehnchacro. Eyta cuar, Jesusat cuicá quin taniric wajacro: \p —Cuicú, sah ey urá sar bin yehnár biwi, wajacro. \p Jesusat eyta waquír, sah ey bar tan jájacro. Tan jaquir, sicor tet at icar wíjacro. \v 43 Etar bahnáquinat Sir tamo ay síhw̃ajacro. “Sirat bahnác yajcátaro. Bii yájcajari batro. Bahnác yajcátaro,” síhw̃ajacro. \s1 Jesús anuncia otra vez su muerte \r (Mt 17.22-23; Mr 9.30-32) \p Uwat Jesusat yajaquey chihtá tamo séhw̃ayat, Jesusat chiwa quino wajacro: \p \v 44 —Uch rahcwi. Uch chihtá cat síhw̃awi. Asan Uw Síuquib cahujín at icar wícayqueyra, wajacro, chiwa quin. \p \v 45 Eyta wacayat, ima chiwat bi ojcor tew̃íctara ayra ráhctiro. Eyinat chihtá ay rahcti acu ay ehcuti ruhjacro. Etar cat éyinat ey ojcor tayon yajquít cat ay wíniro. \s1 ¿Quién es el más importante? \r (Mt 18.1-5; Mr 9.33-37) \p \v 46 Itchareht, Jesús ima chiwa rahra rahra tecuay yinjacro. Imár owár biyan caran cuitara ey ques técuajacro. \v 47 Cuatán, Jesusat eyin urá itchacro. Bitara síhw̃actar itchacro. Eyta istír Jesusat sah istiy cájacro. Caquir im ecsar chájacro. \v 48 Sah erar chaquir eyin quin wajacro: \p —Bíyinat as chiwa chajac rehquít, sah uch ajcá ji bécayat, éyinat as cat ajcá ji bécaro, -wajacro, Jesusat-. Eyta cat bíyinat as ajcá ji becayat, éyinat as áyjaquey cat ajcá ji bécaro. Ba biyin cahujín obir yajquín acu eyin acu cacúm chácayat, caran cuitro. \s1 El que no está contra nosotros, está a nuestro favor \r (Mr 9.38-40) \p \v 49 Etat Juanat Jesús quin wajacro: \p —Síw̃quibu, isat cahujín itchacro, -wajacro, Jesús quin-. Isat ítitan, cahujín eyat cuicá uc si ayro. Isat rahcuít uc si ayin acu “Cuicú, aját Jesús ajc cut bah uc técaro,” wajacro. Eyta wajac etar isat ey técuajacro. “Eytara yajti jaw̃i,” wánora, isat. Eya is owár bin bár etar eyta técuajacro, wajacro. \p \v 50 Eyta wacayat, Jesusat Juan quin wajacro: \p —Eyta técuajar bin técuajacro. Biyan ba quehsuti cuácayatan, eyan ba owár binro. Etar ser ey cuicá as ajc cut úcayat técuajar binro, wajacro, Jesusat, Juan quin. \s1 Jesús reprende a Santiago y a Juan \p \v 51 Itchareht, yájcajareht, Jesús Jerusalén ben yehnjacro. Sir quin cuacúr ben ac bar cab cucaro. Etar Jerusalén cuwín ben yehnjacro. \v 52 Etar chiwan cahmor áyjacro. Samaria pueblo cuwayta cahmor áyjacro. Ubach chiín ac ira secuan ac cahmor áyjacro. Ayat béjecro. \v 53 Beyar, Samaria pueblo cucayat, erar uwat icrí wítiro. Ubach cat, ira cat wítiro. Jesusin Jerusalén bic etar wítiro. \v 54 Samáriainat ira witi etar Jesusin becayat, Santiágoat cat, Juanat cat Jesús quin wajacro: \p —Caru, ¿Isat Sirat cuacúr bin oca áyayta acu chiátayica? ¿Ocat eyin sácayta acu chiátayica? wajacro. \p \v 55 Eyta wacayat, Jesusat chiwa técuajacro. Tecuar uchta wajacro: \p —Eytarun yajti jaw̃i. Eytarun chiti jaw̃i, wajacro. \p \v 56 Etat pueblo istiy cuwayta acsar béjecro. \s1 Los que querían seguir a Jesús \r (Mt 8.19-22) \p \v 57 Etar ibt aw̃at beya rabar ser istiyát Jesús quin wajacro: \p —Bah birar bíctara as cat bah jor erar benro. Bah jor sinay benro, wajacro. \p \v 58 Etat Jesusat wajacro: \p —As ajc rahcwi. Sinacub cat ucar chiro. Ruwasir cat chicha chiro. Cuatán asan Uw Síuquibra camín acu ubach batro, wajacro. \p \v 59 Etar acsar bécayat, Jesusat istiy quin wajacro: \p —As jor sinay biwi. As chiwa chaw̃i, wajacro. \p Etat uw eyat wajacro: \p —Caru, récaram as tetá chiníc ocso tas usár ítinro. As tet yáryatan chein ey ruhcuinro. Etar bah owár sinay benro, wajacro. \p \v 60 Etat Jesusat wajacro: \p —Cahujinat as chíhtara cátiro. Cati éyinan chéinan wanro. Eyinat chein ruhcuátaro. Cuatán bahatra as chihtá caquir uw quin ehcuwi. Bahatra Sir cara rehquey chihtá ehcuwi, wajacro, Jesusat. \p \v 61 Etat istiyát Jesús quin wajacro: \p —Caru, as bah jor benro. Bah jor sinay benro. Eyta cuar rehcan as cayin quino ibtu benro. As usi cayin tihráy benro, wajacro. \p \v 62 Etat Jesusat wajacro: \p —Biyinat as chihtá cácayatan éyinat bahnác cham báhtaro. Eyinat sicor war waájatro. Sicor war waáyeyra, Sir cara rehquey cuitar beya báreyra, wajacro, Jesusat. \c 10 \s1 Jesús envía a los setenta \p \v 1 Itchareht Jesusat chiwa caquir áyjacro. Cuisa setenta bin caquir ima cahmor áyjacro. Bucaya awan áyjacro. Iman birar cuwíntara erar cahmor chiwa bucáy awan áyjacro. Pueblo cut cat, ácubar cuitar cat cahmor áyjacro. \v 2 Beyin cahmor eyin quin wajacro: \p —Uwan eb rijacan wanro. Eb rijáqueyan awan semar tam rehcátaro. Eyta cat uwat Sir chihtá rahcuír, awan semar as chiwa chácataro. Eb tam rehcayat uwat eba bocuro. Eyta cat as chiwa chácata binan uw quir binro. Eyta cuar eyin quin as chihtá bíyinati éhcwajatro. Chihtá ehcuquin birách batro. Eyta cuácayat Sir ojcor conwi. Sirat uw áyayta acu conwi. Ima chihtá ehcwáy áyayta acu conwi, -wajacro-. \v 3 Etar baat cat ehcwáy béowi. Ba tecuas bár bin cuar, aját ba técuasin tac icar ayro. Obasin cohtocuin tac icar ayir eyta ba cat éytaan wan ayro, -wajacro-. \v 4 Bequic cat ata béowi. Ray cat beti, ucu cat beti, ques barcát cat beti, ata béowi. Beya rabar ibt aw̃at uw quin ténati jaw̃i. Ténati cuar ténoso cha béowi. \v 5 Beyar bi usi raúwictar rauwa rabar uchta waw̃i: “Sirat usar itquin ohbac it aywi,” waw̃i. \v 6 Eyta wacayat, ey usi itquin ba quin ténayat, ba chihtá cuitar Sirat éyinan ohbac it áyayqueyra. Eyta cuara éyinat ténatieyra Sirat eyin ohbac it áyajatro. \v 7 Etar ténaquin owár ítuwi. Baan acsar bec acat im esar ítuwi. Esar bi yayín wícayat, ey yawi. Yahn acu wícayat cat yahwi. Baat eyin quin Sir chihtá ehcuro. Sir chihtá ehcúc tehmár ira baat ohbac yayátaro. Istiy usi, istiy usi itay biti jaw̃i. Ubach istanác sar ítuwi. \v 8 Ba pueblo istiy, pueblo istiy cucayat, ba quin ténayat, bi ira wícayat, ey yawi. \v 9 Ey pueblo cuitar uw yarquin tan jaw̃i. Siran cara rehquey chihtá cat ehcuwi. Uchta waw̃i: “Siran ba ubot cara yehníc cuitar cab cucaro,” waw̃i. \p \v 10 ’Eyta cuar bi pueblo cutar ba ajcá bár chácayat, ey pueblo cut uchta yajw̃i. Pueblo cuitar ibt aw̃at uchta wacay béowi: \v 11 “Ba pueblo cajc bur yiw yiw ter bahcaro. As ques ojcor béquiquey yiw yiw ter bahcaro,” waw̃i, uw quin. “Baat Sir chihtá rahcti ey ehcún ac aját yiw yiw técaro,” waw̃i. “Eyta cuar baat uch síhw̃awi. Baat ey rahjaquir waquít, Sir cara rehquey cutar beta binro. Eyta cuar baat ey chihtá ráhctiro,” waw̃i, wajacro, Jesusat chiwa quin. \p \v 12 ’Aját ba quin wacaro. Chihtá rahcti ques, cábara tinyat, Sir tayar yajác ques cuecuc cab cucayat, Sirat ey pueblo cut itquin cuécwayqueyra. Pueblo ey cuit itquin Sodomin cuécujac cuít cuécwayqueyra, wajacro, Jesusat. \s1 Los pueblos desobedientes \r (Mt 11.20-24) \p \v 13 Jesusat bucoy wajacro: \p —Pueblo Corazín uw cat, pueblo Betsaida uw cat conú cuac sácayqueyra. Eyinat as chihtá cati cuácayat conú cuac sácayqueyra. Aját yajác eyan it cuar as chíhtara ráhctiro. Aját eyin pueblo cut yarquin tan chájacro. Eyinat eyta itchacro. Itchác cuar, as chíhtara ráhctiro. Aját síw̃jaquey cucáj cuitar rahcuí cuar, urá icar chihtá cátiro. Cuatán Tiro pueblo ítquinra ur éytara batro. Aját éraran eyta yajaquir waquít, aját chihtá síw̃jaquir waquít, éyinra úchicrias ay bár yajquíc etchác ícatro. Ay bár yajác cue rehquít oya ay bár bi chajac ícatro. Oca bur imár sibará cuitar ohjoc ícatro, -wajacro, Jesusat-. \v 14 Eyta bira cabar tinyat, Corazinat tayar yajác ques Sirat cuít cuécwayqueyra. Cuatán Tiro uwra, Sidón uwra etach cuécwajatro, wajacro, Jesusat. \p \v 15 Acsar Capernaum pueblo uw ojcor wajacro: \p —Capernaum uwat cuáyinir síhw̃aro. Imár úrara Sir quin béyata síhw̃aro. Eyta cuar éytara beya báreyra, -wajacro-. Cuatán éyinra cab oc icar béyayqueyra, wajacro, Jesusat. \p \v 16 Waquír chiwa quin wajacro: \p —Bíyatan baat waquíc ráhcyatan, éyatan as chihtá cat rahcro, -wajacro, Jesusat-. Eyta cat bíyatan baat waquíc chihtá cati ruhw̃uyat, éyatan as chihtá cat cati ruhw̃uro. Eyta cat biyat as chihtá cati ruhw̃uyat, éyatan Sir chihtá cati ruhw̃uro, wajacro, Jesusat chiwa quin. \s1 Regreso de los setenta \p \v 17 Etar Jesusat chiwa cuisa setenta áyjacan bécajareht yájcajareht, sicor béhjecro. Sicor ahní béhjecro. Etar Jesús quin wajacro: \p —Caru, isat cuicá uc si áyjacro, uw ur icar bin. Bah urá cuitar, camur cuitar uw ur icar bin cuicá uc si áyjacro, wajacro, chiwat Jesús quin. \p \v 18 Etat Jesusat wajacro: \p —Aját cuacúr itit, Sisrám Satanasan cuacúr bin bar tijcajacro. Cuir chihcuát ic oso ayir eyta Sisrám cat eyta tijcajacro. Sirat ey burbar yajacro, -wajacro-. \v 19 Eyta bira as chihtá rahcwi. Baat cumoró cat, carúw cat sáhuwin acu aját ba quin camur wíjacro. Etar cumoroát cat, caruwát cat ba rúhw̃ajatro. Sisramat as chihtá yajti ac ba cayar yajca racar cuar, ba cayar yajti acu aját ba quin camur wíjacro. Urá wíjacro. Etar Sisramat ba cayar yájcajatro. Rúhw̃ajatro. \v 20 Eyta cuara eyta rehquiti tahnác ahní rehti jaw̃i. Baat cuicá uc si ayic rehquiti tahnác ahní rehti jaw̃i. Cuatán uch ojcotra ahnian tahnác rehw̃i. Sirat ba ajcan cuacúr carit cuitar cuihsujacro, -wajacro, ima chiwa quin-. Baat ey chihtá cajac reht ajc cuihsujacro. Etar ba síwataro. Eyta síwata cuihsujác etar ahnian tahnác rehw̃i, wajacro, Jesusat ima chiwa quino. \s1 El Hijo y el Padre \r (Mt 11.25-27; 13.16-17) \p \v 21 Eyta waquír, Sir Ajcan Cámuran Ey cuitar Jesusan ahní rehjecro. Eyta rehcayat Jesusat Sir quin wajacro: \p —Siru, Tetú, bah ur ayro. Cuacúr abá cuitar, cajcan ican bahnác cuitar bah caran cuitro. Behmá urá cuitar uw cájacro. Urán ajcan cuít binra cátiro. Cuatán sasá urán wan bin cájacro. Eyta caquir eyin quino behmá chihtá ehcujacro. Sir cara rehquey cutar bitáratar ey ojcor bahnác ehcujacro. Urá cuít bin quínora ehcútiro. Cuatán sasá urán wan quínora bahnác ehcujacro, wajacro. \p \v 22 Etar uw quin wajacro: \p —Sirat Tetát as at icar bahnác wíjacro. Biyan Sir waquíjtara rehratí istítiro. Cuatán Tetatrún itro. Eyta cat Tetán rehrtara uw bahnáquinatan istítiro. Cuatán wacjatrún Tetán itro. Ajatrún rehrtara itro. Wacjatán biyin quin ehcwayat, éyinat cat Tetán itro. Siran itro, wajacro, Jesusat. \p \v 23 Eyta waquír chiwa quin cahujínatra rahcti cuar uchta wajacro: \p —Baat behmár ub cut ay bin itchacro. Etar ohbac ítayqueyra. \v 24 Uchicri Sir chihtá ehcúquinat baat itquey it cun rehjecro. Rey cárinat cat baat itquey it cun rehjecro. Ricán to bínatan it cun rehjecro. Eyta cuar éyinat istiti rehjecro. Ba cucáj acat tew̃quey éyinatan rahcua racar rehjecro. Eyta cuar ráhctiro. Cuatán baatrún bar rahjacro. Bar itchacro, wajacro, Jesusat ima chiwa quin. \s1 Ejemplo del buen samaritano \p \v 25 Riy istiy judío bachan chihtán síw̃quibat Jesús quin táyojocro. Jesús cayar yajquín sihw̃ar uchta táyojocro: \p —Síw̃quibu, bahat ítitan, ¿Aját icúr yajcátaca? Sir quin cuwayta ¿aját icúr yajcátaca? ¿Bahat bitara séhw̃ataca? wajacro. \p \v 26 Etat Jesusat rahra táyojocro: \p —¿Sir bach cáritan chihtá cáritan cutar icúr cuihsú bahjaca? Bahat itit, ¿bitara cuihsú bahjaca? táyojocro, Jesusat. \p \v 27 Eyta táyoyat bachan chihtán síw̃quibat wajacro: \p —Sir bachan chihtán cuihsúr bahjacan úchtaro: Siran sehnác chaw̃i. Bah urá istán cuitar, ajc istán cuitar, bah canar chihchír bahnác cuitar, bow̃ bahnác cuitar Siran sehnác chaw̃i. Eyta cat behmá urá cut behmán sehnác eyta cahujín cat eyta sehnác chaw̃i. Sir bachan chihtán éytaro, wajacro, bachan chihtán síw̃quibat. \p \v 28 Etat Jesusat wajacro: \p —Bahat yarís wajacro. Bahatán eyta yarís yájctara, Sir quin cuwátaro, wajacro. \p \v 29 Etat bachan chihtán síw̃quibat uw cac cahmar ay waac cun rehquít, Jesús quin bucoy táyojocro: \p —“Cahujín,” wacayat, ¿biyin ojcor waquí? táyojocro. \p \v 30 Biyin ojcor wáctara ehcún acu Jesusat uchta wajacro: \p —Ser istiy Jerusalén bin Jericó pueblo cuwín bijacro. Bicayat bésinat ey cájacro. Caquir yaran abáy tajacro. Tajquír oya cat, ray cat ey ohnor bahnác siu bejecro. Etar ser eyra ibit aw̃at cham báhjacro. Yaratan chéinan wan cuaquir cham báhjacro. \v 31 Etat icar sacerdote ey ibt aw̃at bijacro. Eyta bicayat, tac yehw̃jaquey itchacro. Istíc cuar ajcá yájtiro. Ecoso tiw̃ acsar bar bijacro. \v 32 Etat ey questoc leví uw cat bijacro. Bicayat tac yehw̃jaquey itchacro. Istír eyat cat ajcá yájtiro. Ecoso tiw̃ acsar bar bijacro, -wajacro-. \v 33 Etat bucoy Samaria uw cat ey ibt aw̃at bijacro. Bicayat tac yehw̃jaquey istír, ey rácara cue rehjecro. Cue rehquír sehnác rehjecro. \v 34 Eyta rehquitrun tac yehw̃jaquey quin cur ey sacujacro. Sec cat, timá cat chájacro. Chaquir cat, sacúr cat, oya cuitar questajacro. Etar ima asanica arcutar tac yehw̃jaquey yehw̃ír chájacro. Eyta chaquir camic usi cuwín béjecro. Erar cur catrun tac yehw̃jaquey obir yajacro, Samaria uwat. \fig |src="CN01749B.TIF" size="span" copy="© 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="San Lucas 10.34" \fig* \v 35 Eyta yajquír cuanmí cuitrun camic ubach cayíb at icar cham báhjacro. Obir yajcayta acu cham báhjacro. Cham bahr, ubach cayíb quin “Aját récaji raya bucáy túninro,” wajacro. “Bahat tac yehw̃jaquey obir yajw̃i. Eyta yajcayat, ray echí áhuyeyra, aját sicor bah quin túninro. Obir yajquíc tayar aját sicor túninro. Aját wiquír túninro,” wajacro, Samaria uwat. Jesusat uw quin eyta wajacro. \p \v 36 Etar bachan chihtán siw̃quib quin táyojocro: \p —Ey aw̃at cuisa bay bin béjecro. Bahat ítitan, ¿Biyat ima sehnác eyta tac yehw̃jaquey eyta sehnác chacyi? táyojocro, Jesusat. \p \v 37 Etat bachan chihtán síw̃quibat wajacro: \p —Yarquey obir yajáqueyat ima sehnác eyta yarquey cat eyta sehnác chájacro. \p Etat Jesusat wajacro: \p —Bahat cat eyta yajw̃i, wajacro, bachan chihtán siw̃quib quin. \s1 Jesús en la casa de Marta y María \p \v 38 Eyta waquír Jesusin acsar béjecro. Acsar bécayat, Jesús pueblo istiy cuit cujacro. Erar cucayat wiw̃át ubach wíjacro. Wiw̃á ajca Mártaat Jesusin quin ubach wíjacro. \v 39 Marta taná ajca Maríacuano. Jesús usar rauyat, María Jesús ecor chihrjacro. Jesusat waquíc rahcuay raújacro. \v 40 Eyta cuar Mártara ira aníc rehquít cáysiro. Eyta cuácayat Mártaat Jesús quin bir wajacro: \p —Caru, as tanát as cuitar yajti chac báhjacro. ¿Bahat as tamo síhw̃atiica? -táyojocro-. As taná quin as cuitar anay aywi, wajacro. \p \v 41 Etat Jesusat wajacro: \p —Mártau, Mártau, bahatra chihtá istiy, chihtá istiy sehw̃a yatro. Bahan cáysian abayro. \v 42 Cuatán istanác ey yajcáyatan ayan cuitro. Maríat eyta yajcáy raújacro. Eyta yajcáy raújaquey bíyati síwajatro, wajacro, Jesusat Marta quin. \c 11 \s1 Jesús y la oración \r (Mt 6.9-15; 7.7-11) \p \v 1 Riy istiy Jesusat Sir ojcor conjacro. Cona tihryat, ima chiwa istiyát wajacro: \p —Caru, Juanat ima chiwa quin Sir ojcor coníc síw̃jacro. Bahat cat isan eyta siw̃i, wajacro. \p \v 2 Wacayat, Jesusat chiwa quin Sir ojcor conín siw̃in ac uchta wajacro: \p —Baatán Sir quin conyat uchta waw̃i: \q1 Tetú, uwat bah tamoan ay séhw̃ataro. Bah uw bahnaquin acu Cara yehnwi. \v 3 Cuanmí cuit, cuanmí cuit is yayín acu ira wiw̃i. \v 4 Cahujinat is tayar yajcayat, isat sicor tan wan ténaro. Etar isat bah tayar yajcayat, sicor is cat tayar bár chaw̃i. Isat ay bár yajquín síhw̃ayat, is eyta yajti acu síuwi. Isat ay yajquín aywi. \m Jesusat eyta jaw̃ conín acu síw̃jacro. \p \v 5 Acsar Jesusat eyin quin wajacro: \p —Iw̃oquin quin baat chey ubot ira chiay biquir waquít, ey quin wacata óraro: \v 6 “Chahrú, as ac ira wiw̃i,” wacata óraro. “Awan as cáyinan cajc istiy bin bar wijacro. Eyta cuácayat, aját ey quin icrí wícajatro,” wacata óraro. \v 7 Eyta waquír waquít usar bin eyat wacata óraro: “As quehw̃uti jaw̃i,” wacata óraro. “Querat bar tunjacro. Cay tunír sicar as bar cámjacro. Sas owár bar cámjacro,” wacata óraro. “Aját bitách wícajatro. As bitách yéhnajatro,” wacata óraro, usar eyat. \v 8 Eyan ba íw̃oquin cuar icrí wítiro. Cuatán ey quin seo chícayatra, bar wícayqueyra. Icúr chictar bar wícayqueyra, wajacro, Jesusat chiwa quino. \p \v 9 ’Eyta cat icúr rácartara, Sirat ey wícayta acu conwi, -wajacro-. Eyta conyat, Sirat bar wícayqueyra. Icúr rácartara, Sir cac cahm conay biwi. Eyta conay bicayat, baat icúr úroctara istáyqueyra, -wajacro-. Tunjaquey waan chícayat cat, Sirat rahcuír ba acu bar waáyqueyra, -wajacro-. \v 10 Biyat coníctara, ey at icar wícaro. Biyat conay bíctara, eyat itro. Biyat tunjaquey waan chíctara, eyin ac waacaro, -wajacro, Jesusat chiwa quin-. \v 11 Sasá tetinú, ba wacját ba quin rih ruwa chícayat, baat waquích quin cumoroí wítiro. Rih ruwa wícaro, -wajacro-. \v 12 Eyta cat sisbúr ahná chícayat, baat caruwí wítiro. Ahná wícaro. \v 13 Ba urá ay bár cuar, ba waquíj quin ay bi racar wiquic sínjacro, -wajacro, sasá tet quin-. Eyta cat Síratan ba Tetatán cuacúr éyatan ba quin racar cuít wícayqueyra. Baat ey quin chícayatan, Síratan ima Ajcan Camur Ey ba ur icar chácayqueyra, wajacro, Jesusat. \s1 Acusan a Jesús de tener el poder del demonio \r (Mt 12.22-30; Mr 3.19-27) \p \v 14 Riy istiy Jesusat sera urá sar bi cuicá uc áyjacro. Cuicát ser ey ruhw̃ujác rehquít, ajc batro. Jesusat cuicá uc áyatan, ser ey sicor bar tew̃jacro. Sicor bar ajc chi waajacro. Ajc tew̃yat uw ub yehw̃jacro. \v 15 Eyta cuara uw tac icar bin cahujinat wajacro: \p —Cuicá cara ajca Beelzebú urá cut camur cut Jesusat cuicá uc si ayro, wajacro, imár owár. \p \v 16 Cuatán cahujinat Jesús quin wajacro: \p —Is cac cahmar Sir urá cut bahnác bar yajcata ehcuwi. Siri bár binat yájcajar bi yajw̃i. Isat cuacúr Sir imát bah ayjac istayta acu eyta yajw̃i, wajacro. \p Jesús urá wahitín acu eyta wajacro. \p \v 17 Eyta cuar uwat síhw̃acan Jesusat itchacro. Etar eyin quin wajacro: \p —Satanasat uw ur icar bin ima Satanás uc tétiro. Bi gobierno wahw̃úr rahr rahr tec quejcayat, ey gobierno bar bahnátaro. Eyta cat usar itquin imár owár rahra rahra tec quejcayat, bar sácataro. \v 18 Eyta cat Satanás chiwa wahw̃uyat, rahra rahra tiw̃ay yinyat, Satanás chiwan imár owár bahnátaro. Baat waquitan, ajatán Beelzebú urá cut cuicá uc si ayic, wacaro. \v 19 Cuatán Beelzebú urá cut, camur cut aját cuicá uc ayquir waquít, ¿ba chíwatra bi urá cut uc ayic síhw̃aqui? Baat ítitan, ¿bi chihtá cuitar uc si ayqui? Baatán itro. Etar behmár chiwat ba urá wahitáyqueyra. Urá wahitír ba cahm icar tew̃áyqueyra, -wajacro, Jesusat uw quin-. \v 20 Eyta cuar Sir urá cut aját cuicá uc si ayat, uch síhw̃awi. Sir cara rehquey ba ubot yehnjác, síhw̃awi, wajacro, Jesusat. \p \v 21 ’Sera chihchír bíjiyat ima ubach ay bi querat acor úroro. Tota jaw̃, bajít chaw̃ cuar úroro. Eyta úroyat oyan, rayan bitách chíw̃ajatro, -wajacro-. \v 22 Eyta cuar istiy chihchirán cuít bíjiyat bes yajcáy racaro. Racayat, cayíb burbar yajcátaro. Tota cat, bajít cat bahnác síuro. Cayibat tota cuit, bajít cuit chiw̃ ayti síwata síhw̃ajac cuar, im ohnor bahnác síuro, -wajacro-. Eyta siwir oya cat, ray cat bahnác ey ohnor chiw̃ro. Chiw̃ír besin imár chiwa owár tahw̃uro, wajacro. \p \v 23 ’Bíyinan asi jor bártara, éyinat as quehsuro. Eyta cat bíyinatan as cuitar chihtá ehcuti rehcáyatan, éyinatan uw quin as chihtá cac áytiro, wajacro, Jesusat. \s1 El espíritu malo que vuelve \r (Mt 12.43-45) \p \v 24 Acsar Jesusat wajacro: \p —Cuicá uw urá sar bin uquir áyatan, cuicá eyat bir cut ítatatara uroy bicaro. Uw bár cuitar wahitay bicaro. Tan jaquin ac wahitay bicaro, -wajacro-. Eyta cuar bísari ítajatro. Bir cuti tan chácajatro. Bísari ítajar rehquít ima ur icar séhw̃aro: “As sicor benro. As birar bin uquir rajáctara as sicor erar rauway benro,” séhw̃aro. \v 25 Eyta sehw̃ar bicayat, rajác cut cur itit, ayro. Bahnác órojocan wanro. \v 26 Cuicát ay órojoc istír cuicá cahujín ucay bicaro. -wajacro-. Bucoy cuicá cuisa cucuí bin ucay bicaro. Cuatán cuic éyinra técuasan cuít binro. Etar eyin roquír, sera ur icar bequír abáy ruhw̃uro. Récaram táhnaqui ruhw̃útiro. Cuatán bucoy cuitatra cuít ruhw̃uro, wajacro, Jesusat. \s1 La felicidad verdadera \p \v 27 Eyta wacayat icar, wiw̃ istiyát ricá tasar bíjiyat cohwjacro. Jesús quin wajacro: \p —Bah sutá wíjaqueyan Síratan rácatro. Bahan bi ohcuá sar bin ubot wijactar, Síratan eyan rácatro. Bah abán Sirat obir yajcátaro, wajacro, wiw̃ istiyát. \p \v 28 Wiw̃át eyta cohwyat, Jesusat wajacro: \p —Bíyinatan Sir chihtá rahcyat, Sirat éyinan rácaran cuitro. Bíyinatan Sir chihtá cácayat, Sirat éyinan rácaran as ab cuitro, wajacro, Jesusat. \s1 La gente mala pide una señal milagrosa \r (Mt 12.38-42; Mr 8.12) \p \v 29 Ey ricar ricán to béhjecro. Etar Jesús quemir uwan to sécuajacro. Sécuayat Jesusat uchta wajacro: \p —Ah uch cutar uw ur ay batro. Sir tamo síhw̃atiro. Eyta rehquít, éyinat Sir urá cut, camur cut bahnác yajcata ehcún acu as quin yajc ayro. Sirat as áyjactara, áytitara istín acu as quin eyta yajc ayro. Eyta yajc ayic cuar aját éytara yájtiro. Eyta yajti cuar, úchicri Sir chihtá ehcuquib Jonasat Sirat ayjac ehcúr eyta, aját cat eyta jaw̃ ehcunro. \v 30 Jonasan rih ruwa cumac bi tan sar bay cuanjacro. Bay cuanyat, estají waajacro. Waacayat, Nínive uwat ey chihtá cájacro. Sirat ey ayjac sihw̃ar cájacro. Etarwan ah rícara, asan Uw Síuquib cat, ica tan sar bay cuaninro. Bay cuanyat estají yehninro, Sirat as ayjac ehcún acu. \v 31-32 Etar cabar tinyat, Nínive uwat ah uch cutar uw cahm icar tew̃áyqueyra. Ah uch cutar uwat tayar yajác ehcwáyqueyra. Cahmor úchicrias Jonasat eyin quin Sir chihtá ehcujacro. Etar éyinat chihtá cájacro. Urá ay bár yajquíc cat bar tehmojocro, -wajacro, Jesusat-. Cuat asan ajcan urán Jonás cuitro. Eyta cuar, aját waquíc ráhctiro. Ah úwatra cátiro. Uchicrias chaucat yajaquey síhw̃awi. Chauc eya uwa cara chájaquincuano. Cajc istiy binro. Cajc istiy cut bin Salomón chihtá rahcuay rajacro. Salomón urán cuít etar ey chihtá sinin ac rahcuay rajacro, -wajacro, Jesusat-. Cuatán asan urán Salomón cuitro. Eyta cuar, ah uch cutar uwat aját waquíc ráhctiro. Eyta bira chauwíc éyatan uchin cahmí icar tew̃átaro. Cabar tinyat, úchinat tayar yajác ehcwátaro, wajacro, Jesusat uw quin. \s1 La lámpara del cuerpo \r (Mt 5.15; 6.22-23) \p \v 33 Jesusat eyta waquír wajacro: \p —Uwat vela ojcor oc anir cat soya cahmatra rúhctiro. Cajón satra rúhctiro. Cuatán vela ojcor oc anir cuacrár usar chácaro. Eyta chácayat, uwat usar rauyat, bahnác bar istátaro. \v 34 Ba uban ba acu oca siran wanro. Oca sira acat bahnác úbaro. Eyta cat baat ay istictar, bitara yajcata bíntara baatán itro. Eyta cuar ba ub ay bártara, baat icúr yajcata bíntara istítiro. \v 35 Eyta bira yají chaw̃i. Eytair báreyra ba urá wanquír cuanjác sihw̃ac cuar, ¿cuécuman cuít réhcajaca? Ba quin urá wijac cuar, ¿urá bár réhcajaca? ¿Bitara útara istiti rabar ay bár yájcajaca? \v 36 Baat bitara yajquey ay istictar, ba ur icar checúm batro. Ay istátaro. Oca sira acat bahnác uba ay istír eyta ba ur icar eyta ay istátaro, wajacro, Jesusat. \s1 Jesús acusa a los fariseos y a los maestros de la ley \r (Mt 23.1-36; Mr 12.38-40; Lc 20.45-47) \p \v 37 Jesusat uw quin tew̃ tihryat, fariseo istiyát Jesús quin wajacro: \p —Bar jaw̃, as usi ira yayay, wajacro. \p Eyta wacayat Jesusan ey jor yayay bijacro. Etar usi cur car ira yájacro. \v 38 Etat fariséoat itit, Jesusat atum sucti ira yácaro. Eyta istír ub yehw̃jacro. \v 39 Etat Jesusat ey quin wajacro: \p —Ba fariséoinat soya cat, toca cat cuitchiney rest ey sucro. Cuitchiney sucuí cuar úsotra súctiro. Uwat ba tamo ay síhw̃ayta acu baat atum rest ey sucro. Eyta cuar ba urán ay batro. Baat uw cayar yajcaro. Bes yajcaro. \v 40 Ba urá bár binu, Sirat uw cuanín waquír chájacro. Cuitchiney chi, urá chi cuanín waquír chájacro, -wajacro, fariséoin quin-. \v 41 Eyta bira ojc um restá étaqui sucti jaw̃i. Ba tan sar cat urá ay rehw̃i. Oya bár bin quin, ray bár bin quin ira cat wiw̃i, -wajacro-. Eyta yajcáyatan ba Sir ub cahmor ur ay rehcáyqueyra, wajacro. \p \v 42 ’Fariséoinu, ba conú cuac sácayqueyra. Baatán icuran biyan bahnác saw̃uro. Saw̃úr car Sir acu cat cahují ajquír wícaro. Baat ir icar aquibo chaquic ey cat saw̃úr ucasi bin sicar úbisti, ucasi bin sicar úbisti uquir Sir quin wícaro. Aquibo chaquic istiy sicar, istiy sicar eyta wícaro, -wajacro-. Eytaan caba wic cuar baat uw cayar yajcaro. Sir sehnác chátiro. Baat Sir quin eyta wícata bin wícaro. Eyta cuar uw cat cayar yajti ítata binro. Sir cat sehnác chácata binro, wajacro. \p \v 43 ’Fariséoinu, ba conú cuac sácayqueyra. Ba secuac usar banco ehchian cuít bi cuitar ita racar isoro, -wajacro-. Rasá cuitar uwat behmár quin ay tena aya racar isoro, -wajacro, Jesusat fariséoin quin-. \v 44 Ba conú cuac sácayqueyra. Chein ruhjác aw̃at uwat istiti rabar sáhuro. Ba cat chein áw̃atan wanro. Etar uwat ba urá ay bár istítiro. Ba urá ay bár istiti rabar baat yajquír eyta uwat cat eyta yajcaro, wajacro, Jesusat fariséoin quin. \p \v 45 Etat judío bachan chihtán síw̃quibat Jesús quin wajacro: \p —Síw̃quibu, bahat eyta wacáyatan, is ojcor cat ay bár wacaro, wajacro. \p \v 46 Etat Jesusat wajacro: \p —Bachan chihtán síw̃quinu, ba conú cuac sácayqueyra. Baatán uw quin bachan abáy yajc ayro. Bachat uw cuácaro. Owat uw cuaquir eyta, bachat cat uw eyta cuácaro. Eyta cuar baatrá eyin cuitari yájtiro. Cónui yájtiro, wajacro. \p \v 47 ’Ba conú cuac sácayqueyra. Baan behmár cohtinán wanro. Ba cohtinát Sir chihtá ehcuquin tíw̃jacro. Eyta cuar ba cohtinát tiw̃jac chein ruhjác ubach baat tuw̃ro. \v 48 Ba cohtinát Sir chihtá ehcuquin tiw̃jac cuar, chein ruhjác úbachra baat tuw̃ro. Baat sihw̃at, caba tíw̃jacro. Etar chein ruhjác ubach tuw̃ro, -wajacro-. \v 49 Eyta tíw̃ata eyan récaji Sirat itchacro. Istír ey ojcor im urá cut carit cuitar uchta cuihsú báhjacro: “Aját uw quin as chihtá ehcuquin cat, as uw carin cat áyinro,” wajacro, Sirat. “Eyta cuara uwat as chihtá ehcuquin, as uw carin cahujinra tíw̃ayqueyra. Cahujinra ruhw̃áyqueyra,” cuihsú báhjacro, Sir carit cut. \v 50 Eyta bira Sir chihtá ehcuquin bahnác tiw̃jac tayar ques cuécwataro. Ah uch uw cuécwataro. \v 51 Sir chihtá ehcuquin síhw̃anar tíw̃jacro. Abel yauwi cuitar cuar istiy cat, istiy cat Zacarías ocso tas eyta tíw̃jacro. Zacarías Sir usi cuácayat yaujacro. Uw eyta tiw̃jac tayar bahnác ques cuécwataro. Aját ba quin wacaro. Eyta tayar yajáqueyan bahnác ah cutar itquin acam rehcáyqueyra, wajacro, Jesusat bachan chihtán siw̃quin quin. \p \v 52 ’Bachan chihtán síw̃quinu, ba conú cuac sácayqueyra. Baatán uw quínoan Sir chihtá ehcuti ruhc téjecro. Behmarat Sir chíhtara yájtiro. Etar cat bíyinatan Sir chihtá caquin rehcayat, baat eyin quin cac áytiro, wajacro, Jesusat bachan chihtán siw̃quin quino. \p \v 53 Eyta waquír usar bin waa bijacro. Etar fariséoinat bachan chihtán síw̃quinat Jesús ac abáy túrjacro. Turir chiht istiy ojcor, chiht istiy ojcor táyojocro. \v 54 Jesusat cayar yajquín acu téw̃ajar bin tew̃ayta acu eyta táyojocro. Bi ques yauwátatara istín acu eyta tayor rahcuítchacro. \c 12 \s1 Jesús enseña contra la hipocresía \p \v 1 Etat owár Jesús quemir ricán to quiujacro. Quiwír, uwan rahra rahra úcajacro. Etat Jesusat récaji ima chiwa quino wajacro: \p —Yají chaw̃i. Cuayar sinti jaw̃i. Fariséoin buc rehquey bútati jaw̃i, -wajacro-. Eyin chihtá buc réhqueyan wanro. Eyin urá bucayro. Etar ey chihtá cahm yají chaw̃i, -wajacro-. \v 2 Bi chihtán ur icar ruhcui eyan ítchareht yájcajareht bahnáquinat istáyqueyra. Bi chihtán uw quin rahcua ayti cuácayatan, eyan semar semar bahnáquinat rahcuáyqueyra, -wajacro-. \v 3 Eyta bira baat chéycara cuitar ruhcuír tew̃íc cuar, awan uwat rahcuáyqueyra. Istáyqueyra. Baat cahujín cucáj acat cuach cuach tew̃jaquey awan watar cajc birá cuitar cuar cohwáyqueyra, wajacro. \s1 A quién se debe tener miedo \r (Mt 10.28-31) \p \v 4 Aját ba ajmaráy íw̃oquin quin wacaro. Bíyinatan ba sibár yauwin yajcayat eyin cahmar rooti jaw̃i. Eyinat sibár eyra yauwi cuar acsar bii yájcajatro. \v 5 Cuatán rehr cahmar roótatara aját ey ehcunro. Sir cahmar roótaro. Eyat ba sibár yauwir car, ba ajc cat cab oc icar áyataro. Etar ey cahmar roótaro. -wajacro-. \v 6 Ruwásira cuisa esí bin icar ray sencillo bucatac tunro. Ruwásira aca bár cuar, Sirat cuis istiyí tamoi tan chíntiro. \v 7 Uch síhw̃awi. Ba cuis anar bítatara, Síratan itro. Eyta bira uw at cahm rooti jaw̃i. Sirat ba sehnacan ruwasir cuitro. Eyta cuácayat Sirat ba obir yajcáyqueyra. \s1 Los que reconocen a Jesucristo delante de la gente \r (Mt 10.32-33; 12.32; 10.19-20) \p \v 8 Uw cucajá acat bíyatan “Jesusan as cáraro,” wacáyatan, asan Uw Síuquibat cat rahra ey ojcor uchta waquinro: “Eyan ajmár uwro,” waquinro. Cuacúr cuitar Sir cacmín cac cahmar eyta waquinro. \v 9 Cuat uw cac cahmar bíyatan “Jesusan as cárai batro,” wacayat, aját cat rahra uchta waquinro: “Ey ajmár uwi batro,” waquinro. Cuacúr cuitar Sir cacmín cac cahm eyta waquinro. \v 10 Bíyatan asan Uw Síuquib ojcor ajc ay bár tew̃yat, eyat Sir tayar yajcaro. Eyta cuar eyta tayar yájcyeyra Sirat sicor tayar bár chácataro. Biyat Sir Ajcan Cámuran Eya ojcor ajc ay bár téw̃yeyra, eyta téw̃queyat cat Sir tayar yajcaro. Eyta cuar Sirat tayar eyra batra chátiro. Tayar chi rehcáyqueyra. \v 11 Uwat ba secuac usar eyin cac cahm beyáyqueyra. Erar roquír ba cahm icar tew̃áyqueyra. Werjayín cac cahmar cat, carin cac cahmar cat ba cahm icar tew̃ay beyáyqueyra. Ba eyta becayat, baat eyin cahmar rooti tew̃i. Bitara tew̃átatara, bi chihtá ehcwátatara, sihw̃a sácati jaw̃i. \v 12 Baat tew̃íc cab cucayat acat Sir Ajcan Cámuran Eyat baat icúr wacátatar ba quin ehcwáyqueyra. Ey chihtá ba ur icar wícayqueyra. \s1 El peligro de las riquezas \p \v 13 Etar ricá tasar bin istiyát Jesús quin wajacro: \p —Werjayú. As tet bar yarjacro. Yaryat as rabat oy ey, ray ey, cajc ey imáy bahnác bar cájacro. Eyta bira bahatán as rab quin asi jor wahw̃ú aywi, wajacro. \p \v 14 Eyta wacayat, Jesusat wajacro: \p —Uch rahcwi. Asra eyta acui batro. Asan ey wahw̃ún acui batro. Rehratí as eyta yajquín acu chátiro, wajacro. \p \v 15 Eyta waquír bahnaquin quin wajacro: \p —Yají jaw̃i. Cahujinay racar isoti jaw̃i. Oyan cuít, rayan cuít cuácayatra, ey chihtá cuitarara behmár sácati siwa báreyra, wajacro. \p \v 16 ’Baat ey chihtá sinayta acu aját uch ehcunro. Riy istiy oyin cajc cuitatran ira uban ehchí chájacro. Iran to yehnjacro, -wajacro-. \v 17 Eyta yehnyat, oyin eyat im urá sar séhw̃ajacro: “¿Aját icúr yajquinca?” séhw̃ajacro. “As iran toro. Bísari yehw̃ chácajatro,” séhw̃ajacro. \p \v 18 ’Eyta sehw̃a rabar uchta séhw̃ajacro: “Aját uchta yajquinro. Aját ira chaquic ubach quehr tenro. Quehr ter tehmár aját ubach cúmacan cuít bin istiy cat, istiy cat tuw̃inro. Tuw̃ír sar aját ira cat, oya cat ey sar yehw̃ jáquinro,” séhw̃ajacro. \v 19 “Eyta jaquir, ajmár tánsara séhw̃anro: ‘As ira cat, oya cat cuitro. Yaya báhnajatro. Ow̃ báhnajatro. Eyta cuácayat canár yajti ítinro. Ira yayinro. Bacua yahnro. Ahní ítinro,’ séhw̃anro.” Oyinat eyta séhw̃ajacro. \v 20 Eyta séhw̃ayat, Sirat oyin quin wajacro: “Bah chíhtara cuáyitro. Cuat ah tino bahra bar yarátaro. Bah yaryat bah oyan iran ¿rehráy cháquinca? Bahat tuw̃jaquey sécuajaquey ¿rehráy jáquinca?” wajacro, Sirat oyin quin. \v 21 Bíyinat oya cat, ray cat sécuayat, eyin cat eyta rehcátaro. Eyinat ray tamo sehw̃a rabar Sir ub cahmar ay icuri yájtiro. Etar eyin acu eyta rehcátaro, wajacro, Jesusat uw quino. \s1 Dios cuida a sus hijos \r (Mt 6.25-34) \p \v 22 Etat Jesusat ima chiwa quin wajacro: \p —Eyta cuácayat aját ba quin uch wacaro. Ba icúr yayíntara síhw̃ati jaw̃i. Ba icúr ow̃íntara síhw̃ati jaw̃i, -wajacro-. \v 23 Ira yaquic tecut, oya ów̃i tecut étana Sir cac cahmar yarisra ítajatro. Acsar Sir tamo cat síhw̃ataro. \v 24 Rúncara itquey tamo síhw̃awi. Rúncarat chiyra cátiro. Ira cat rítiro. Ira cat sécuatiro. Usar carót cat batro. Socua cat batro. Eyta cuar Síratan rúncara yayín acu wícaro, -wajacro-. Cuatán Síratan baan ajcá jian runcar cuít bécaro, -wajacro, Jesusat chiwa quin-. \v 25 Behmár chihtá cuitatrun cúnajatro. Sihw̃a saca yajquít catum behmár chihtá cuitatrun acsar bitách cúnajatro. Etarwan cuayar sihw̃a sácaro. \v 26 Baatán cónui yájcajatro. Etar ¿bitara reht cuít yajquín síhw̃aqui? \v 27 Acsar oya ojcor wacaro. Uch síhw̃awi. Suw bihnquey tamo síhw̃awi, -wajacro-. Suw chaquic tamo síhw̃awi. Súwatra canar yájtiro. Quéjtiro. Oya cat cuíhtiro. Eyta cuar uwat itit, óriquenro. Suw óriquenan oya cuitro. Aját ba quino wacaro. Carin oyin Salomonat oya óriquenan etach ów̃tiro. Salomonat oyan ay binan to ow̃jac cuar, óriquinan suwa etach cutiro, -wajacro-. \v 28 Baatán Sir tamo caba síhw̃atiro. Uch síhw̃awi. Síratan suw óriquen yin ayro. Eyta bira ba ácuan cuít ow̃in wícayqueyra, -wajacro-. Riy istiy tihw̃ suw óriquen rehcaro. Cuatán cuanmí cuit oc icar wahnro. Eyta cuar Sirat tihw̃ suw eyan ay obir yajcaro. Sirat tihw̃ suwan eyta obir yajc eywat ba uwan cuít obir yajcáyqueyra. \v 29 Eyta bira icúr yayíntara, icúr yáhntara sihw̃a sácati jaw̃i. \v 30 Sir tamo síhw̃ati binat sihw̃ar éytara baat éytara síhw̃ati jaw̃i. Sir tamo síhw̃ati bin urán wan chati jaw̃i, -wajacro-. Eyinat bi yayíntara, bi yáhntara ey tamo síhw̃aro. Cuatán Sir tamora síhw̃atiro. Eyta cuar bah oya cat, ira cat táyocan Sirat itro, -wajacro-. \v 31 Cuatán Sir chihtá yajquín tamoan cuít síhw̃awi. Sir chihtá yajquín síhw̃ayat, baan Síratan oya cat, ira cat wícayqueyra, wajacro, Jesusat chiwa quin. \s1 Riqueza en el cielo \r (Mt 6.19-21) \p \v 32 Jesusat acsar chiwa quin wajacro: \p —Ojc siti jaw̃i. Baan as óbasan wanro. Ba ajáy bar cájacro, -wajacro-. Síratan baan carin chac cunro. Sir ima cara rehquey cutar ba carin chac cunro. \v 33 Bay icuran biyan ey rawi. Rar car ray túnjaquey ray bár bin quin chaw̃ wiw̃i. Sir ajc cut eyta wícayat, Sirat ba quin cuacúr wiquin chájaquey bahná báreyra. Sir imát ba ac cuacúr cutar wiquin chájaquey ohná báreyra. Iwa báreyra. Bes cat yajca báreyra. Rohritát ehswá báreyra. \v 34 Cajc uch cutar rayan oyan to sécuayat, baat ey tamoa síhw̃ayqueyra. Cuat cuacúr cut Sirat ba quin wiquin to sécuayat, ey tamoa síhw̃ayqueyra. \s1 Hay que estar preparados \p \v 35 ’Baan as wiquíc acor ítuwi. Bahnác oror ítuwi. Oya cat chaquir ítuwi. Oca cat anir ítuwi, -wajacro-. \v 36 Cacmín uchta binan wan chaw̃i. Cacmín ima cara wiquíc acor ítquinan wan chaw̃i. Cacmín eyin cara cajc istiy uwat wiya yehw̃íc fiesta cuit bijacro. Etar cacmín cara wiquíc acor itro. Itchareht cara wiquír querat acor ténayqueyra. Ténayat cab rehti waac acor itro. \v 37 Cab rehti eyta waacayat, carat ítitan, ima cacmín camti im acor itay raújacro. Biyinan imár carat eyta itic ityat, eyan ohbac ítayqueyra, -wajacro-. Aját bah quin wacaro. Car eyat ima oya timá anti acu órayqueyra. Oror im cacmín eyin acu ira anír wícayqueyra. Eyin ac ira siáyqueyra, -wajacro-. \v 38 Car eya chey ubut wic tacat, buru cucayat wic tacat, carat im acor camti itic ityat ayro. Cacúm eyta itic éyinan ohbac ítayqueyra -wajacro, Jesusat chiwa quin-. \v 39 Uch cat síhw̃awi, -wajacro-. Ubach cayibat besin bítajat wicátatara istátair waquít, camti ítata binro. Usi icuri chiw̃ áyajar binro. \v 40 Eyta cat, tana cam asan Uw Síuquib sicor wiquinro. Uwat as wícajar síhw̃ayat icar, as bar wiquinro, -wajacro-. Eyta cuácayat as wicata sihw̃a rabar ítuwi, wajacro, Jesusat chiwa quin. \s1 El siervo fiel y el siervo infiel \r (Mt 24.45-51) \p \v 41 Etat Pédroat wajacro: \p —Caru, bahat eyta ehcúqueya ¿is istir quínoa ehcuyi? ¿Bahnaquin quínoi ehcuyi? táyojocro. \p \v 42 Pédroat eyta táyoyat Jesusat wajacro: \p —Biyan cacúm ay binan wántara aját eyin quin tew̃ro. Cacúm ay binat carat ayquey wácati bahnác yajcaro. Cacmín eyta bin patronat bahnác obir yajquín acu cac bahcaro. Cac bahcayat cacúm eyat cacmín cahujín quin ira wícaro. Ira wiquic cuitar cab cucayat, cacmín cahujín ac ira tahw̃uro. \v 43 Eyta cac bahr cutar patrón cajc istiy bijacro. Itchareht sicor wijacro. Sicor wiquír ítitan, cacúm eyat bi yajcata wac bahjáctara ay yajcáy raújactara eywan ayro. Cacúm ey ohbac ítayqueyra, -wajacro-. \v 44 Aját bah quin wacaro. Cacúm eyra patronat cacmín cara cuít yehn áyayqueyra. Icuran biyan bahnacan cacúm ey at icar wícaro. Obir yajquín acu wícaro, -wajacro-. \v 45 Eyta cuar cacmá ay bár bínatra uchta séhw̃aro: “As cara in wícajar bijacro,” séhw̃aro. Eyta séhw̃ayeyra cacmín ruhw̃áy yehnata óraro. Bucata óraro. Imara iran bacuan báchuti, atuc sínata óraro. Simat yehw̃quin owár atuc sínata óraro. \v 46 Patrón in wícajar séhw̃ayat icar wicata óraro. Bow̃ behti cuácayat wicátaro. Wiquír ítitan, cacúm ay bár yajcaro. Eyta yajquíc ques abáy bucáyqueyra. Chihtá yajti bin owár cuécwayqueyra. \p \v 47 ’Biyat patrón chihtá it cuar cati yajcayat eyan cuít bucáyqueyra, -wajacro-. \v 48 Eyta cuar biyat patrón chihtá istiti rabar chihtá yajti jácayat, eyra táhnaqui buca báreyra. Eytaan wan biyin quin chihtán to ehcwáyatan, éyinatan chihtá to yajcátaro. Chihtá to rahcuír yájtieyra táyaran to yajcaro. Eyta cat biyin quin chihtán to ehcwáyatan, éyinat cuít yajcátaro. Eytair báreyra Síratan eyin quin táyaran cuít chiáyqueyra. Cuít cuécwayqueyra, wajacro, Jesusat chiwa quin. \s1 Jesús es causa de división \r (Mt 10.34-36) \p \v 49 Etar cat wajacro: \p —Asan cajc cut rajacro. Oca cut wahnáy rajacro. Ahra oca bar ánjaquir waquít, eywan ay chácataro. \v 50 Eyta bira uwat as yauwátaro. As ruhw̃átaro. Eyta bijira as eyta yauwin cab cuwín cahmar ita rabar cue rehcaro, -wajacro-. \v 51 Etar baat ítitan: ¿asan cajc cutar uw tan wan chacay rajác síhw̃aqui? Aját ba quin wacaro. Aját uw tan wan chácayi rátiro. Aját uw cahujín rahra rahra wahw̃ayta acu rajacro, -wajacro-. \v 52 Ah yahncút cat uwat imár usi itquin rahra rahra wahw̃áyqueyra. Cuisa bay binan cuisa bucáy bin owár técuayqueyra. Cuisa bucáy binan cuisa bay bin owar técuayqueyra. -wajacro-. \v 53 Uchta jaw̃ técuayqueyra. Tetinán waquíj joran rahra rahra técuayqueyra. Abín cat ima wiw̃arac waquíj jor rahra rahra técuayqueyra. Im isó jor cat rahra rahra técuayqueyra. Cahujín as chiwa chajac ques eyta técuayqueyra, wajacro, Jesusat. \s1 Las señales de los tiempos \r (Mt 16.1-4; Mr 8.11-13) \p \v 54 Jesusat uw quin uch cat wajacro: \p —Baat cajc uch cutar rahs rauwic cuitar bowarám istír, “Riwa racata bínitro,” wacaro. Aját ráhcuitan, uní wacaro. Riwa racátaro. \v 55 Etar cat séroan istiy wihár bin cacayat, “Ribrán abáy chácata bínitro,” wacaro. Etar ribrán uní eyta chácaro. \v 56 Bowarám yehnyat, sero yehnyat, bitara chácatatara baatán itro. Eyta bira ba urá bucayro. Eyta rehcata eyan it cuar, ah uch uwat as rehrát áyjactar baat istítiro. Aját yajquíc ey ub cut istíc cuar, Sirat as ayjac síhw̃atiro, wajacro, Jesusat ricá quin. \s1 Procura ponerte en paz con tu enemigo \r (Mt 5.25-26) \p \v 57 Acsar Jesusat wajacro: \p —Behmarat ay waan acu bitara yajcátatar ey síhw̃awi. ¿Bitara reht eyta síhw̃atiqui? \v 58 Uwat ba cahmí icar werjayín cac cahmar tew̃ay beyata óraro. Eyta beya rabar werjayín quin cuti echí cuar uw ey quin tayar tunwi. Eytair báreyra, werjayín at icar ba wícataro. Etat werjayinát ba cárcel cayíb at icar wícataro. Eyta wiquir, cárcel cayibat ba cárcel icar tunátaro. \v 59 Eyta túnyeyra aját ba quin wacaro. Baat táyari bahnác túntieyra ba úcajatro, wajacro, Jesusat. \c 13 \s1 Importancia de un cambio de actitud \p \v 1 Etat uw Jesús quin behjecro. Behquír, Jesús quin Galilea uw ojcor ehcujacro. Uchta wajacro: \p —Galiléainat Sir wiquin ruwa tiw̃ay yinjacro. Eyta tiw̃yat icar Pilátoat Galilea uw eyin im ey awat cutar tiw̃ áyjacro. Im ey awat cutar tiw̃yat, Galiléain aban ruwa ab ey istán rihnojocro, wajacro, uwat Jesús quin. \p \v 2 Eyta wacayat, Jesusat wajacro: \p —Eyta sácajac cuar, baat cuayin uritra síhw̃ati jaw̃i. “Galiléain éyinatra Sir tayar Galiléain cahujinat cuít yajác,” síhw̃ati jaw̃i, -wajacro-. \v 3 Aját ba quin wacaro. Ba ur ay bár ey tehmowi. Urán ay jaw̃i. Eytair báreyra, ba cat eyta sácataro, -wajacro, uw quin-. \v 4 Uch cat síhw̃awi, -wajacro-. Serin cuisa dieciocho bin arcutar ubach quehrjacro. Jerusalén pueblo cuitar Siloé cuitar ubach cuacúr cuacúr tuw̃jáquinro. Cuacúr cuacúr tuw̃jaquey uw arcutar quehrjacro. Quehryat, serin cuisa dieciocho bin bar sácajacro, -wajacro-. Eyta cuara baat cuayin uritra síhw̃ati jaw̃i. “Ubach cahm sácajac éyinan ur ay baran Jerusalén cahujín cuitra,” síhw̃ati jaw̃i. \v 5 Cuatán aját ba quin wacaro. Ba ur ay bár ey tehmowi. Urá ay waawi. Eytair báreyra, ba cat eyta sácataro, wajacro, Jesusat. \s1 El ejemplo de la higuera sin fruto \p \v 6 Acsar Jesusat uw siw̃in ac uch ehcujacro. Uchta wajacro: \p —Ser istiyát ima tihw̃ cut higuera caruc rijacro. Etar ítchareht chájareht higuera ub chájactara itay rajacro. Wiquír itit, ub batro. \v 7 Eyta cuácayat, cacúm quin wajacro: “Ahra asan bara istiy, bara istiy, bara bay tas higuera ub buwin wijacro. Eyta cuar ub úbisti chátiro,” wajacro. “Ub chati cuat ey cajc cutar acsar báhjatro,” wajacro. \v 8 Eyta wacayat, cacmát patrón quin wajacro: “Recan inic cham bahwi. Bara istiy ac cham bahwi,” wajacro. “Eyta bahcayat, aját tihw̃ ey ohnro. Ohr catrun ica uhmonro. Uhmor cuitatrun rurúm cháquinro,” wajacro. \v 9 “Eta jaw̃ óroyatan bar ub chácata óraro. Oro chaquit cat bara istiy ub chati cuat cay tac aywi,” wajacro, cacmata patrón quino. Jesusat uw quin eyta ehcujacro. \s1 Jesús sana en día de descanso a una mujer jorobada \p \v 10 Tan jaquin ricar cuanyat Jesusat secuac usar síw̃jacro. \v 11 Siw̃a rabar itit, secuac usar chauwíc yarquin cat ésatro. Chauwíc eyan cuicát bara dieciocho acat ruhw̃ becaro. Cuicát chauwíc ey ícara yar chájacro. Eyta chácayat, ey icar ey cuhru bijacro. Icar ey bahnác cuhruyat, tuní cui ay yéhnajatro. \v 12 Jesusat siw̃a rabar ey yarquey itchacro. Istír wajacro: \p —Chaucu. Ahra cuicát bah acsar rúhw̃ajatro, wajacro. \p \v 13 Eyta waquír, ima atcar chauwíc icar cuitar chájacro. Eyta chácayat, in bar tan jájacro. Etar tuni cui ten bar órojocro. Eyta tan jaquir, chaucat wajacro: “Siru, bahatan as orac chájacro,” wajacro. \v 14 Eyta cuar secuac usar cara túrjacro. Canar yajti ricar Jesusat yarquey tan jácayat ques túrjacro. Eyta turir uw quin wajacro: \p —Semán icar canar yajcata binan riya térayro. Ey rícatrun uw tan jacay row̃i. Canar yajti rícatra uw tan jacay roti jaw̃i, wajacro. \p \v 15 Eyta wacayat, Jesusat ey quin wajacro: \p —Ba urá bucayro. Canar yati rícatrun ba istiyát cat, istiyát cat vaca ricuár rih wicay bécaro. Asanica ricuár cat rih yahay bécaro. \v 16 Eyta cat chauwíc ey cat Sisramat ey icar questajacro. Abraham bomcaran eyta questajacro. Etar cat vaca rih wiquin ac ricuár eyta chauwíc Sisramat questajaquey cat eyta ricuata binro, wajacro, Jesusat. \p \v 17 Jesusat eyta wacayat, Jesús quehsuquin uw ubot cuayir waajacro. Cuatán cahujinra ahní rehjecro. Jesusat ay yajquíc rehquít, ahní rehjecro. \s1 El ejemplo de la semilla de mostaza \r (Mt 13.31-32; Mr 4.30-32) \p \v 18 Jesusat bucoy wajacro: \p —Sir cara rehquey bitáratara aját ey ehcunro. Icuran wántara, aját ey siw̃in acu icúr bi ojcor ehcunro, -wajacro-. \v 19 Sir cara rehquey mostaza caruc cucuán wanro. Mostaza cucuán conu quenro. Ser istiyát mostaza cucú eyan tihw̃ cuit rijacro. Ricayat yehnár cunjacro. Cunyat éctari ruwat ey cuicar taha cut chicha tuw̃ro. Sir cara rehquey cat ey cucuán wanro. Mostaza cucuán conu bi cuar yehnár cuít cunír eyta Sir cara rehquey cutar récaji uw conu cuar ítchareht éytaan wan ricán cuít rehcáyqueyra, wajacro. \s1 El ejemplo de la levadura \r (Mt 13.33) \p \v 20 Bucoy Jesusat Sir cara rehquey ojcor wajacro: \p —Sir cara rehquey uchan wanro. \v 21 Buc réhquiban wanro. Chauc istiyát eb tajcro. Tajquír sar buc rehquib conu chácaro. Chaquir rihnoro. Rihnoyat eb bahnác buc rehcaro. Sir cara rehquey cat buc réhquiban wanro, wajacro. \s1 La puerta angosta \r (Mt 7.13-14, 21-23) \p \v 22 Etar Jesús acsar bijacro. Pueblo istiy tiw̃, pueblo istiy tiw̃ Jerusalén cuwín bijacro. Pueblo istiy cuitar, pueblo istiy cuitar uw siw̃ot bijacro. \v 23 Bicayat istiyát Jesús quin táyojocro: \p —Caru, ¿Sir quin beyáyquinan uw cuisa bítaqui? ¿Biráy báriqui? táyojocro. \p Etat Jesusat wajacro: \p \v 24 —Querat conu bin sicar rauwin acu yají raúwataro. Eytaan wan Sir quin rauwin acu yají raúwataro, -wajacro-. Aját ba quin wacaro. Uw ricán síhw̃anar binan rauwa racar rehcátaro. Eyta cuar raúwajar rehcátaro. Etar ba rauwin acu yají jaw̃i, -wajacro-. \v 25 Riy istiy Sir quin rauwic querat cay tunátaro. Eyta cay tunyat, baan querat acor rauti watar jácayqueyra. “Caru, querat ey waawi,” wacáyqueyra. Eyta cuar, Sirat ba quin wacáyqueyra: “Ba biscán úwtara aját ba istítiro.” \v 26 Eyta wacayat baat wacáyqueyra: “Isat bah jor ira yájaquinro. Bacú yahjác biro. Is ibit cutar, is awat cutar bahat uw síw̃jaquinro,” wacáyqueyra. \v 27 Eyta cuar Sirat wacáyqueyra: “Aját ba quin wacaro. Ba biscán bíntara istítiro. Ay bár binu, querat acor chati quir béowi,” wacáyqueyra. \v 28 Ba Sir cac cahmar bin uc tijcáyqueyra. Ba uc tijcayat icar baat Abrahamin, Isaaquin, Jacobin, Sir ehcuquin éyinan istáyqueyra. Sir owár itic istáyqueyra. Eyta istír abáy óyqueyra. Ruhra cuech cuech cóhyqueyra, -wajacro-. \v 29 Uw rahs raquíc wihár bin, rahs rauwic wihár bin, rahr owár wistúr wihár bin, rahr owár isur wihár bin behcáyqueyra. Behquír Sir cara rehquey cutar ira yayáyqueyra, -wajacro-. Sir owár yáhayqueyra. Eyta cuar bara esar bin uc tijcáyqueyra, -wajacro-. \v 30 Uch síhw̃awi. Ah uch carin réhqueyin ey cab cuácayat, chiwa rehcáyqueyra. Cuatán ah uch chiwa réhqueyin ey cab cucayat, carin rehcáyqueyra, wajacro, Jesusat. \s1 Jesús llora sobre Jerusalén \r (Mt 23.37-39) \p \v 31 Jesusat eyta wacayat, fariséoin behquír Jesús quin wajacro: \p —Rey cara Heródesat bah yau cun rehcaro. Eyta bira usar ítiti jaw̃i. Cajc istiy biwi, wajacro. \p \v 32 Etat Jesusat wajacro: \p —Heródesat uw cayar yajquín to séhw̃aro. Eyta cuar Herodes quin uchta wacay béowi. Ah cat, cuanmít cat aját yarquin tan jáquinro. Cuicá uw urá sar bin uc áyinro. Etar bot aját yajcata ey yajc bahninro, waw̃i. \v 33 Eyta cuar ah cat, cuanmít cat, bot cat as acsar Jerusalén benro. Sir chihtá ehcúquiban Jerusalén cuitar chinátaro. Cajc istiyrá chínajatro, waw̃i, Herodes quin. \p \v 34 Eyta waquír Jesusat acsar wajacro: \p —Jerusaléninu, Jerusaléninu, asan ba rácaran cue rehcaro. Baatán Sir chihtá ehcuquin búcoyan, búcoyan, istiy cat, istiy cat tiw̃ro. Chihtá ehcuquin Sirat ba quin ayat, baat eyin ac cut tiw̃ro, -wajacro-. Jerusaléninu, aját baan rácatro. Sisbúr ahná abinát ima sasá ectar cahmar secuac eyta aját cat ba eyta secua racar rehjecro. Aját bucoy bucoy ba eyta secua racar rehjecro. Eyta cuar baatán as chihtá cátiro. Etar asan ba racar cue rehcaro. \v 35 Eyta cuácayat Síratan ba uwra ajcá bár etí ten yajcaro. Aját ba quin wacaro. Baat as bucoy istá báreyra. Sir chihtá racar rehc ocso tas baatán as istá báreyra, wajacro, Jesusat. \c 14 \s1 Jesús sana a un hombre que sufría de un hinchazón \p \v 1 Canar yajti ricar Jesusan fariseo carin usi yayay bijacro. Jesús erar yayay cucayat, fariseo cahujinat ey úrojocro. Bitara yajcátatara ey úrojocro. \v 2 Jesús erar cur itit, uw yarquin ésatro. Ojc cunirat yárquinro. \v 3 Eyta istír Jesusat bachan chihtán siw̃quin quin, fariséoin quin wajacro: \p —Ba quin táyoro. Bachan chihtán chac bahjác cutar baat ítitan, canar yajti ricar ¿yarquey tan jácataica? ¿Tan jácajarica? táyojocro. \p \v 4 Eyta táyoyat eyin ajc sarac chájacro. Etat Jesusat yarquey at cut cator tan jájacro. Tan jaquir car sicor áyjacro, Jesusat. \v 5 Etar bachan chihtán siw̃quin quin, fariséoin quin wajacro: \p —Ba asaníctara, vácatara iscán ocso tijcayat, baat sicor in bar ucátaro. Canar yajti ricar cuaníc tacat in bar ucátaro, wajacro. \p \v 6 Eyta wacayat, eyin ajc sácajacro. Icrí wácajacro. \s1 Los invitados a la fiesta de bodas \p \v 7 Jesusat fariseo carin usi ira yayay bir chihra rabar uw wahitchacro. Ititan, istiyát cat, istiyát cat báncoan ayan cuít bin cutar chihrín cájacro. Imár chihtá cuitar eyta cájacro. Jesusat eyta istír eyin siw̃in acu uch ehcujacro: \p \v 8 —Uwat fiesta cuitar ba yayín chícayat, banco ay bin carin ac chajac ey ojcor chihrti jaw̃i, -wajacro-. Banco ay bi eyan cahujín acu chajac óraro. \v 9 Ba ey ojcor ítyeyra fiesta cara wiquír ba sicor yehn áyata óraro. “Banco eyra récaji uy quin cham wiw̃i,” wacata óraro. Eyta wacayat, ba banco ayan etach bár bi cuitar ítataro. Etat ba uw cac cahmar cuayir waátaro. \v 10 Cuatán ba fiesta cuitar yayín chícayat, banco chiwa ac chajac ey caquir cuitar chihrwi, -wajacro-. Eyta cuácayat fiesta carat ba quin wacata óraro: “Ay bár bi cuitatra ítiti jaw̃i. Banco ay bi carin ac chajac ey cuitar ítuwi,” wacata óraro. Eyta wacayat, uwat ba ojcor síhw̃ataro: “Eyan cáraro,” síhw̃ataro, -wajacro-. \v 11 Bíyinat imár ojcor “asan caran toro,” síhw̃ayat Sirat eyta síhw̃aqueyin cuayan wan chácayqueyra. Eyta cuar bíyinat imár ojcor “asan chíwaro,” síhw̃ayat, Sirat eyta síhw̃aqueyin cárinan cuít chácayqueyra, wajacro, Jesusat im owár yaquin quin. \p \v 12 Eyta waquír fiesta yajquíc cara quin wajacro: \p —Bahat fiesta yajcayat, ba íw̃oquinat yayín acu chiti jaw̃i, -wajacro-. Rabin cat chiti jaw̃i. Cayin cat chiti jaw̃i, -wajacro-. Intac oya ji bin cat chiti jaw̃i. Eyin chíyeyra éyinat rahra bah cat yayín chiátaro. Eta jaw̃ bah ac sicor túnataro, -wajacro-. \v 13 Cuatán bahat fiesta yajcayat, bahat oya bár binat, ray bár binat yayín chiwi, -wajacro-. Ub bár bin cat chiwi. Cuercúrinat cat, chohcuinát cat yayín chiwi, -wajacro-. \v 14 Eyinatra bah sicor imár owár yayín acu chíajatro. Sícotra túnajatro. Túnajar rehquít, cabar tinyat, Sirat sicor bah ac túnayqueyra. Ur ay bin sácajaquin sicor yinyat, Sirat sicor bah ac bar túnayqueyra, wajacro. Fiesta yajquíc cara quin eyta wajacro. \s1 El ejemplo de la gran cena \p \v 15 Jesusat eyta tew̃íc rahcuír, uw istiy eyin owár yáquinat wajacro: \p —Bíyatan Sir cara rehquey cuitar ira yácayat, eyan ahnian cuít rehcátaro, wajacro. \p \v 16 Etat Jesusat ey quin wajacro: \p —Sera istiyát fiesta yajquín sehw̃ar, iran ruwan cuít sécuajacro. Owár yayín ac ricán to récaji chíjacro. \v 17 Etat fiesta chaquic cab cuanyat, ima cacmá bucoy áyjacro. Biyin récaji chíjactar eyin quin “in row̃i,” wac áyjacro. Ayat cacúm bijacro. Bir car wajacro: “Ahran in row̃i. Yayay row̃i. Fiesta cuitar yayín acu bahnác bar órojocro,” wajacro. \v 18 Etar eyta chícayat, istiyát, istiyát icuratan béyajartar ehcwáy yinjacro. Istiyát wajacro: “Ajáy cajc bar wahjacro. As cajc wáhjaquey wahitay bétaro. Fiesta cuitar biti ac ajc waawi,” wajacro. \v 19 Istiyát wajacro: “Aját vaca cuisa ucasi bar wáhjacro. Aját vaca ey wahitátaro. Fiesta cuitar biti ac ajc waawa,” wajacro. \v 20 Istiyát wajacro: “As wiya bar yehw̃jacro. Asa bitách béjetro,” wajacro. \v 21 Etat cacmát ima cara quin ey chihtá wacay bijacro. Cara quin ehcwayat, bar túrjacro. Turir cacúm bucoy áyjacro, uw cahujín chiayta acu. Cacúm quin uchta wajacro: “Pueblo ibit cuitar in wahitay biwi. Oya bár bin cat, ray bár bin cat, ub bár eyin cat, cuercurin cat, chohcuín cat ucay biwi,” wajacro, carat. \v 22 Etar awan cacúm wiquír wajacro: “Caru, aját bah chihtá bar yajacro. Aját eyin bar sécuajacro. Cuat úsaran echí raúwataro,” wajacro. \v 23 Etat carat wajacro: “Etar ácubar ibt aw̃at uw ucay biwi. As usar bahnác cay sécuawi. Cahujín raúwajar acat sécuawi. \v 24 Eyta cuar récaram uw chíjaqueyinat as ira cónui yáyajatro,” wajacro, carat. Jesusat eyta ehcujacro. Fariseo carin usi yayín ac sécuajaquin quin eyta wajacro. \s1 Lo que cuesta seguir a Cristo \p \v 25 Jesusat uw ricán séhw̃anar bin siw̃yat, uw eyin cat Jesusin questoc béjecro. Eyta bécayat Jesusat eyin quin wajacro: \p \v 26 —Bíyinan asi jor bicáyatan, bíyinan as chiwa cha cun rehcáyatan, éyinatan asan sehnác cuít rehcátaro. Eyinatan as sehnacan tetín, abín, rabin, sasá, wiyin sehnác cuít rehcátaro. As sehnacan ima sehnác cuít rehcátaro. Eytair báreyra, as chiwa waájatro, -wajacro-. \v 27 Bíyinan as chiwa cháctara éyinan as ques icar uwat yauwata óraro. Biyin as ques icar eyta yauwata reht as ajcá bár yehw̃ téyeyra, éyinra as chíwai chácajatro, -wajacro-. \v 28 Uch síhw̃awi. Uwat ubach cumac bi tuw̃ín séhw̃ayatan, récaji ey tamo yají séhw̃aro, -wajacro-. Rayan bita ahwátatara ey tamo séhw̃aro. Ray bita bin ahwata eyan bar tihrátatara, tíhrajartara récajian ey tamo yají séhw̃aro. \v 29 Eytair báreyra, séhw̃atieyra awat oror car, teb ocuár car bahnác tuw̃ tíhrajar óraro, -wajacro-. Eyta yájcyeyra cahujinat eyta istír ey buror sisátaro, -wajacro-. \v 30 Sisír wacátaro: “Uyat ubach tuw̃áy yehníc cuar tuw̃ tíhrajatro,” wacátaro. \v 31 Uch cat síhw̃awi. Rey caran istiy owár tec quej yinro. Imayan soldádoan diez milro. Etar istiy éyayra viente mil cuaquir tec quej rocaro. Etar rey car soldado diez mil eyat síhw̃ataro. Istiyáy eyat imáy soldádoin burbar yajcátatara, yájcajartara, séhw̃ataro, -wajacro-. \v 32 Etar imáy soldádoin burbar yajcata sehw̃ar, istiy quino chihtá áyataro. Ahajira birá cuít rocayat, eyin quin chihtá áyataro. Eyin owár tec quejti tenan acu chihtá áyataro. Tec quejti acu bita túnatatara ey tayoy áyataro, -wajacro, ricá quin-. \v 33 Etar cat baat as chiwa chaquin acu behmaray icuran biyan bahnác etátaro. Eyta etítieyra ba as chíwara waájatro, wajacro, Jesusat ricá quino. \s1 Cuando la sal deja de estar salada \r (Mt 5.13; Mr 9.50) \p \v 34 Jesusat acsar wajacro: \p —Rauwan ehchiro. Eyta cuar rauw bahsí bár rehcáyatra, sicor bahsí wan acu icurí yájcajatro. \v 35 Icúr acui batro. Rurúm ohnot ica sar chaquir eyta eyta chaquin acu cat ay batro. Eyta bira tiw̃ técaro. Rehrinán cucáj jítara ey rahcwi. Sirat ba éytaan wan teti acu rahcwi, wajacro, Jesusat uw quin. \c 15 \s1 El ejemplo de la oveja perdida \r (Mt 18.10-14) \p \v 1 Jesusat uw siw̃yat, uw urá ay bár binat eyat siw̃quey rahcuay béhjecro. Gobierno tayar chíquinat cat rahcuay béhjecro. \v 2 Ay bár binat cat rahcuay béhcayat, fariséoinan Jesús ac túrjacro. Bachan chihtán siw̃quin cat túrjacro. Turir wajacro: “Uyat urá ay bár bin quin ténaro. Urá ay bár bin owár ira yácaro,” wajacro. \p \v 3 Eyta tew̃yat Jesusat siw̃in ac fariséoin quin, bachan chihtán siw̃quin quin wajacro: \p \v 4 —Uw síhw̃awi. Ba tac icar istiyán obas cuisan cien che óraro. Etar riy istiy obas úbisti bar íuwata óraro. Eyta íuyeyra, obas íujaquey uroy bicaro. Cuatán obas cahujinra ácubar cuitar cham bahcaro. Eyin cham bahr obas íuyey obas istíc ocso tas úroro. \v 5 Istír car cuitoc cuit yehw̃ rocaro. Ahní rocaro. \v 6 Roquír car sicor usi cur, íw̃oquin sécuaro. Intac ítquinan bahnác sécuaro. Secuar eyin quin wacaro: “Asi jor ahní rehw̃i. Asan obas íujaquey sicor bar itchacro. Etar as owaran ahní rehw̃i,” wacaro, obas cayibat. \p \v 7 Acsar Jesusat wajacro: \p —Aját ba quin wacaro. Obas itcháqueyan wan uw urá ay bár bin úbistiyat urá tehmoyat, ay bár yajquíc etyat, Sir cuacúr cacmín ahnian cuít rehcaro. Eyta cuar ur ay binat acsar im eyta ay yajquíc reht ahnian etach cutiro, wajacro, Jesusat. \s1 El ejemplo de la moneda perdida \p \v 8 ’Uch cat síhw̃awi. Wiw̃ istiyayan ray escuran ucasi che óraro. Etat riy istiy ray ucasi che bi sicar úbistira bar iu teta óraro. Iu téyeyra rurumán bahnác cocaro. Vela cat anro. Etatrun ray íujaquey bar uroy yehnro. Uror esar bar itro. \v 9 Istír cat ima íw̃oquin, ima cayin secuan chícaro. Sécuayat eyin quin wacaro: “As ray íujaquey sicor bar itchacro,” wacaro. “Eyta bira asi jor ahní rehw̃i,” wacaro. \v 10 Ray itcháqueyan wan ur ay bár bin ey urá tehmóyatan, Sir cacminán ahnian cuitro. Ray iu téjequey istír ahní rehquír eyta Sir cacmín cat ahnian eyta rehcaro, wajacro, Jesusat. \s1 El ejemplo de hijo pródigo \p \v 11 Etat Jesusat uchta cat wajacro: \p —Ser istiyayan wacján cuisa bucayro. Serin sasá bucayro. \v 12 Waquíj yahncút bíjiyat tet quino wajacro: “Tetú, bah chinyat, cajc cat, ira cat, oya cat, ray cat as wic báhtaro. Cuatán ah récaji asan ey rácatro. Eyta bira áhaji as quin wiw̃i. Cajc cat, ira cat, oya cat, ray cat as quin wiw̃i,” wajacro. \p ’Wacját eyta wacayat, tetát eyta wíjacro. Tetát cajc cat, ira cat, oya cat, ray cat wacj ey quin wahw̃úr wíjacro. \v 13 Eyta wahw̃úr wícayat biráy bár cuácayat, waquíj yahncút eyat cajc rajacro. Tetát wíjaquey bahnác rajacro. Rar cuitar, oya cat, ray cat sécuajacro. Eyta secuar car cajc istiy yehnár bijacro. \p ’Cajc istiy bir car erar urá séhw̃ati wiw̃ín ur ay bár bin owár ur ay bár ítchacro. Eyin owár ita rabar raya bahnác ahu téjecro. Oya bár, ray bár jájacro. \p \v 14 ’Bahnác ahuwír car ítchareht yájcajareht, ey cajc cutar ira yehnti rehjecro. \v 15 Ira yehnti cuácayat wacj eyan yayan abáy rehjecro. Eyta cuácayat canar wahitchacro, ey cajc cútara. Etar canár itchacro. Patron itchacro. Ityat, patronat tusín obir yajquíc canar yajcáy áyjacro. Tusín ira wicay áyjacro. \v 16 Tusín ira wica rabar yayan to cuácayat, imát cat yaya racar rehjecro. Eyta cuar rehratí wítiro. \v 17 Ira witi cuácayat, sicor urá séhw̃ajacro: “As tet cacminán iran toro. Ira cájcara catum chero. Cuatán asra usár cuácayat, yayat bar yarátaro. \v 18 Eyta cuácayat, as tet quin benro,” séhw̃ajacro. Eyta sehw̃ar car ucha cat séhw̃ajacro: “Erar cur car, aját waquinro: ‘Tetú, aját ur ay bár yajacro. Aját Sir tayar cat, bah tayar cat yajacro. \v 19 Aját eyta yajác etar bah ácuan cahujinan wanro. Behmá waquíj bár binan wanro. Eyta cuácayat, acsar asan ba waquíj bár binan wan caw̃i. Canar yajquín acu caw̃i,’ ” waquín séhw̃ajacro. \v 20 Eyta sehw̃ar car, sicor ima tet quin usi bijacro. Usi racayat tetát birá cut cuar bar itchacro. Wacj ey istír, tetát séhw̃ajacro: “Eyan as wacján sehnác eyro,” séhw̃ajacro. Eyta sehw̃ar ey acam quinjacro. Quinír car, wacjí cuic cut questa cájacro. Questár suhwujacro. \v 21 Tetát suhwyat, wacját tet quin wajacro: “Tetú, aját Sir tayar cat, bah tayar cat yajacro,” wajacro. “Asa bah ácuan cahujinan wanro. Asan bah waquíj bár binan wanro,” wajacro, wacját tet ima quino. \fig |src="CN01761B.TIF" size="span" copy="© 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="San Lucas 15.21" \fig* \p \v 22 ’Eyta wacayat tetát cacmín quin wajacro: “Siricáj ayan cuít bi in row̃i. Roquír car as wacjí wiw̃i, im ow̃in acu. At ub icar anillo cat chaw̃i. Quescar icar ques barcát cat chaw̃i,” wajacro. \v 23 “Vaca saha row̃i. Vaca saha sibarán to bi row̃i. Roquír yauwi. Isan ahní jácataro. Fiesta chácataro,” wajacro. \v 24 “Cuatán as wacján yarjáquinir cuar yártiro. Estajiro. As wacján íujaquinir cuar sicor bar wijacro.” Tetát eyta wajacro. \p ’Etatan bahnáquinan ahní rehjecro. \p \v 25 ’Uwa ahní rehcáyatan, waquíj quesmát chi cut bijáquinan sicor usi rajacro. Racayat watar wiquír rahcuít, uwat ahní tacaro. Uw ahní quinro. \v 26 Etat eyta rahcuír cacúm istiy chíjacro. Chiír táyojocro: “¿Icurat tay ocuajaqui? ¿Bitara etar quináy ocuajaqui?” wajacro. \p \v 27 ’Etat cacmát wajacro: “Bah tanán sicor bar wijacro. Chinti wijacro. Eyta bira bah tetán ahniro. Ahní cuácayat vaca saha sibarán to bi bar yaujacro. Owár cohn yaujacro,” wajacro. \v 28 Etat waquíj quesmát ey bar túrjacro. Turir, watar ítchacro. Eyta cuácayat tet watar waajacro. Waar waquíj quesmát ey quin “Turti cuar usi raúwataro,” wajacro. \v 29 Tetát eyta wacayat, wacját wajacro: “Tetú, ajatán bara istiy, bara istiy bah ac canar ruojocro. Ajatán bah chihtá ruhw̃uti yajacro. Ajatrá wácati yajacro,” wajacro. “Eyta cuar bahat as acura cabra sáhai wítiro. As íw̃oquin owár yayini wítiro,” wajacro. \v 30 “Cuatán behmá waquíj yahncút ey wicayat, bahat vaca sah sibarán to bi yaujacro. Wijáqueyat behmá oyan rayan bahnác ahu téjecro. Wiw̃ín isáribin owár besir cama rabar bahnác ahu téjecro,” wajacro. “Eyta cuar bahat ey acura vaca sah sibarán to bi yaujacro. Owár cohn ac yaujacro,” wajacro. \p \v 31 ’Etat tetát wajacro: “Wacjú, bahra ajmár jor úsatro. Bir cut bitiro,” wajacro. “Bahatra as báhtiro. Etar cat ajáy eyan bahnacan behmayro. \v 32 Cuatán bah tanarun yarjáquinir eyta chajac cuar yártiro. Iujaquin cuar sicor bar itchacro. Eyta bira ahní tátaro. Ahní quinátaro. Ahní rehcátaro,” wajacro, tetát waquíj quesmát bi quin. Fariséoin quin, bachan chihtán siw̃quin quin Jesusat eyta ehcujacro. \c 16 \s1 El ejemplo del mayordomo que abusó de confianza \p \v 1 Acsar Jesusat ima chiwa quin wajacro: \p —Cacmá istiy ojcor ehcunro. Patronat imayan icuran, biyan ima cacúm cara ey at icar bahnác chájacro. Cacúm eyat obir yajcayta acu chájacro. Cuatán riy istiy cahujinat cacúm ey cahmí icar tew̃jacro. Patrón quin wajacro: “Ray cat, cajc cat, oya cat bahnác eyat ria bár ahuro,” wajacro. \v 2 Etar patronat cacúm cara chíjacro. Chiír car wicayat, ey quin wajacro: “Aját ráhcuitan, bahat ajáy eyan bahnác ria bár ahuro. ¿Eyta téw̃queyan uní waquí?” táyojocro. “Ajayan icuran biyan bahnác saw̃uwi. Saw̃úr cuihsuwi. Etar cat bahat as ray bahnác icúr bi icar ahujactar carit cutar cuihsuwi. Cuihsúr as quin wiw̃i,” wajacro. “Bahat as ac canar eyta yajacan acsar yájcajatro. Aját bah uc tenro,” wajacro. \p \v 3 ’Etat chiwat séhw̃ajacro: “¿Aját icúr yajquinca? Patronat as bar uc técaro,” séhw̃ajacro. “Asan chihchír batro. Chi bitách cáajatro. Tihw̃á cat bitách ójotro. Ibt aw̃at oya bár binat ray chiir eyta ajatrá éytara chi cun batro. Eyta chiín acu as ehúr wíniro,” séhw̃ajacro. \v 4 Eyta sehw̃ar, “Aját uw uchta íw̃onro, as cuaya rehti acu,” séhw̃ajacro. “As acu ira cat, ubach cat wícayta acu uw íw̃onro,” séhw̃ajacro. “Eyta íw̃oyat patronat as uc técayat, éyinat ira cat, ubach cat as wícataro,” séhw̃ajacro. \v 5 Eyta sehw̃ar catrun, patrón quin tayar yajáqueyin iw̃on acu chíjacro. Istiy cat, istiy cat iw̃on acu chíjacro. Chícayatrun ey quin béhjecro. Béhcayat wajacro: “¿Patrón tayar baatán bítaca?” wajacro. \v 6 Istiyát wajacro: “Aját táyaran timá mil galonesro,” wajacro. Etat cacumát wajacro: “Ihyú, tayar túnata cuihsujacan usatro. Mil galones túnata cuihsujáqueyan, sicor cahujéy tijcanro. Eyta túnata cuihsujaquey tehmowi. Etar sicor ahra quinientos galones etac túnata cuihsuwi,” wajacro. \v 7 Etar istiy quin wajacro: “¿Bahat táyaran bítaca?” wajacro. Etar uw eyat wajacro: “Aját ritután cargan doscientos túnataro,” wajacro. Etat cacumát wajacro: “Ihyú. Bah tayar cuihsujacan usatro. Docientos túnata cuihsujacan sicor cahujéy tijcanro. Eyta túnata cuihsujaquey tehmowi. Etar sicor ‘ciento cincuenta’ etac túnata cuihsuwi,” wajacro. \v 8 Cacúm eyta yajác ey patronat itchacro. Istír ey quin wajacro: “Bahat as cayar yajquíc to sínjacro, cahujinat bah ajcá ji beyayta acu,” wajacro, patronat. Eytaan wan Sir chiwa bár éyinat uw cayar yajquíc to sínjacro. Cuatán Sir chiwan éytara síntiro, wajacro, Jesusat ima chiwa quino. \p \v 9 Acsar Jesusat wajacro: \p —Aját ba quin wacaro. Ray es yajti jaw̃i. Cuatán cahujín ba obir yajcayta acu ray ahuwi. Cajc uch cut rayan, oyan cahujín obir yajquín acu ahuwi. Eyta ahúyatan, uw íw̃otaro. Eyta íw̃oyatan ba rayan oyan bahnác bahnyat, uw íw̃ojoquinat bah cuitar wacáyqueyra. Yaryat, cuacúr Sir owár itay bicayat, éyinat bah cuitar Sir ub cahmor wacáyqueyra, -wajacro-. \v 10 Biyat chihtá conu bi wácati yajcáyatan, eyat cuít bi cat wácati yajcátaro. Cuatán biyat chihtá conu bi yájtieyra éyatan chihtá cuít bi cat yájcajatro. \v 11 Etan baat cajc uch cutar bin oyan rayan ay ahuti cuat Sirat cuacúr eywat bitách wícajatro. \v 12 Baat cahujinay icuran biyan obir yájtieyra behmaray chácayta acu rehrati wica báreyra, wajacro, Jesusat. \p \v 13 ’Uw patrón bucáy bin acu cacúm bitách chácajatro. Eyta chácyera patrón istiyrá cacmát sehnác chácataro. Eyta cuar, patrón istiyrá quehswátaro. Patrón sehnaquey ajcá ji béyataro. Eyta cuaquir patrón quehsuquey ajcá ji béyajatro. Eytaan wan ray behmáy secua racar isó rabar Sir chiwa bitách chácajatro, wajacro, Jesusat. \p \v 14 Eyta wacayat, Fariséoinat Jesús buror sischacro. Eyinan ray rácaran cuít reht, ey buror sischacro. \v 15 Eyta sisyat Jesusat wajacro: \p —Baan uw cac cahmar urán ay waa rácatro. Cahujinat ba tamo ay síhw̃ayta acu baat bahnác yajcaro. Eyta cuar Sir imát ba urán itro. Uwat sihw̃at, icuran biyan ay síhw̃actara, Sirat ey ojcor eyta síhw̃atiro. Sirat eyra quehsuro, wajacro. \s1 La ley y el reino de Dios \p \v 16 ’Récaram bachan chihtán wac báhjacro. Chihtá ehcúquibat wajác cat cuihsú báhjacro. Baatán ey chihtá yajcayta acu cuihsú báhjacro. Juan yehníc ocso tas bachan chihtán eyta ehcujacro, uwat eyta yajcayta acu. Cuat Juan yehníc yahncutra Sir cara rehquey chihtá ehcuro, uwat yajcayta acu. Ehcwayat bahnáquinat Sir cara rehquey cutar ita racar isoro. \v 17 Eyta cuar Sir bachan chihtán tehmó báreyra. Uchicria Sir chihtá eyra bahná báreyra. Cajc cat, ica cat, abá cat sicor bár jácataro. Eyta cuar Sir bachan chihtán wac báhcyeyra bahná báreyra. Ajca istanác bahná báreyra, wajacro, Jesusat. \s1 Jesús enseña sobre el divorcio \r (Mt 19.1-12; Mr 10.1-12) \p \v 18 Etat Jesusat uchta cat wajacro: \p —Biyat ima wiya cahmor ey yehw̃ ter car, bucoy istiy owár yehw̃yat, éyatan wiw̃á bes yajcaro. Sir ub cahmor wiw̃á bes yajcaro. Eyta catum biyat yehw̃ téjequey owár yehw̃yat, eyat cat Sir ub cahmora bes yajcaro, wajacro, Jesusat. \s1 El hombre rico y Lázaro \p \v 19 Jesusat uchta cat ehcujacro: \p —Sera istiyán oyin ráyincuano. Eyat oya buw bin cat, cuas bin cat ow̃jacro. Ay bin ajcan to bin ow̃jacro. Ira cat, ruwa cat ay yájacro. Ay cohjocro. \v 20 Ser istiy eyra oya bár bin, ray bár binro. Oya bár bin ajcan Lázarocuano. Lázaro sibarán bahnác ruhsucuán abayro. Lázaro eyra oyin querat acor ítchacro. \v 21 Oyinat ira coh rabar cac bur ahujacro. Lázaro eyta ahujaquey coh racar rehquít erar ítchacro. Erar ityat, báyarat Lázaro ruhsúc ténjacro. \v 22 Itchareht Lázaro bar yarjacro. Etar Sir cuacúr cacminát ey yehw̃ béjecro. Abrahamin sácajaquin owár ítayta acu yehw̃ béjecro. Ey yahncút oyin cat bar yarjacro. Yaryat cat chein bar ruhjacro. \v 23 Etat chein ajc cab oc icar áyjacro. Eyta ayat yaran abáy wahnjacro. Eyta wahnyat oyin yarjáqueyat bira cuít itit, Abraham cat, Lázaro cat buca owár itro. \v 24 Eyta istír car Abraham cut cohwjacro: “Cohtú, as cuitar waw̃i. Abrahamu, as racar cue rehw̃i,” wajacro. “Lázaro as quin aywi. Ey at ub ubar cut rih cut siw̃ír cuar aywi. Rih cut as cuw sewin ac aywi. Ocat as abáy wahnro,” wajacro, Abraham quin oyin yarjáqueyat. \p \v 25 ’Etat Abrahamat wajacro: “Wihnú, uch séhw̃awi. Bah anto yarti cuácayat, bah quin iran oyan to wíjacro. Cuat Lázaro icúr bár cuar ítchacro. Yaran abáy cuájacro. Cuat ahra eyra ay itro. Cuat bahra abáy wahnro. Abáy cuácaro. Eyta séhw̃awi,” wajacro. \v 26 “Etar cat is tasar siyoá usonro. Bitách waájatro,” wajacro. “Siyo ey ráhrayan waati ac waquír chájacro. Uch wihár biji ráhrayra bitách waájatro. Bah wihár bin cat, uch wihár bitách waájatro,” wajacro, Abrahamat. \v 27-28 Etat oyin yarjáqueyat wajacro: “Eyta cuácayat, cohtú, as bah ojcor conro. As tet úsaran as taninán cuis esiro. Eyta bira Lázaro eyin quin aywi. As tanín quin ehcwáy aywi. Ocat as abáy wahníc ehcwáy aywi. Eytair báreyra, as tanín cat usár abáy wahnáy rocátaro. Abáy cuácataro,” wajacro, Abraham quin. \v 29 Etat Abrahamat wajacro: “Ba taninatra Moisesat cuihsú bahjác chihtá yajcátaro. Uchicrias Sir chihtá ehcúquinat cuihsú bahjác chihtá yajcátaro. Bah taninát chihtá ey rahcuátaro,” wajacro. \v 30 Abrahamat eyta wacayat, oyin yarjáqueyat wajacro: “Batro. As taninát chihtá cuihsú bahjaquey cácajatro. Cuatán sácajaquin cajc cutar bin chihtá ayat as taninát bar yajcátaro. Lázaro yarjáqueyat sicor ehcwáy bicayat, ey chihtá bar rahcuátaro. Rahcuír ur tehmár ay bár yajquíc etátaro,” wajacro, Abraham quin. \v 31 Etat Abrahamat wajacro: “Ba taninát Moisesat chihtá cuihsú bahjác yajti eyra, Sir chihtá ehcuquib chihtá yajti eyra, yarjaquey sicor ehcwáy ayit cat caca báreyra,” wajacro, Abrahamat. Jesusat uw quin eyta ehcujacro. \c 17 \s1 El peligro de caer en pecado \r (Mt 18.6-7, 21-22; Mr 9.42) \p \v 1 Etar Jesusat ima chiwa quin wajacro: \p —Cahujinat uw quin Sir tayar yajc áyayqueyra. Eyta cuar rehrát eyta yajc áyictara, ey ácaman ahsín rehcáyqueyra, -wajacro-. \v 2 Bíyinat sasá quin Sir tayar yajc áyatan, yajc ayin acam ay baran tahnác rehcáyqueyra. Eyinan anto sasá quin Sir tayar yajc ayti cuat, chinquir waquít, yarsa chinátaro. Yacúr ocso tijcaquir waquít yarsa tijcátaro. Anab ub ima cucú ques acat questár car riw ocso tijcaquir waquít, yarsa tijcátaro, -wajacro-. \v 3 Yají jaw̃i, wajacro. \p ’Ba rabat ay bár yajcayat, eyta yajti acu ajc uní cuitar waw̃i, -wajacro-. Etar rabat urá tehmár ay bár yajquíc etyat, sicor im ey jor ay tenátaro, -wajacro-. \v 4 Ba rabat ba quin “Aját ay bár yajác rehquít asan cuero. Etar aját ay bár yajquíc etinro,” wacayat, baat sicor tenátaro. Bucoy bucoy ay bár yajquír, eyta wacayat, baat bucoy bucoy tenátaro. Riy istanác icar cucuí eyta yajquír wacayat, baat eyta tenátaro, wajacro, Jesusat chiwa quin. \s1 El poder de la fe \p \v 5 Etar Jesús quin chiwat wajacro: \p —Isat bah tamo cuít síhw̃ayta acu urá wiw̃i. Bahat bahnác bar yajcata isat síhw̃ayta acu is quin urá wiw̃i, wajacro, Jesús quin. \p \v 6 Eyta wacayat, Jesusat wajacro: \p —Mostaza cucuán conu biro. Conu éytaan wan ba urán tanan as tamo conu síhw̃aquir waquít, caruc ajc morera quin wacátaro: “Cárucuu, sihyá cuachwi. Cuachír yacúr ubut tas riw̃i. Yacúr ubut riquír yehnwi,” wacátaro. Eyta wacayat baat waquíc eyta bar yajcátaro. As tamo eyta conu síhw̃ayat, caruc quin eyta wacayat eyta yajcátaro, wajacro, Jesusat chiwa quin. \s1 El deber del que sirve \p \v 7 Jesusat chiwa siw̃in acu uchta cat wajacro: \p —Uch síhw̃awi. Ba cacmá chiy cutara bijác óraro. Obas obir yajcáytara, vaca obir yajcáytara bijác óraro. Cacmá ey sicor usi wicayat, baatrá, “Raw̃i. Usar quen jaw̃i,” wátiro. “Aját bah ac ir aninro,” wátiro. \v 8 Eyta wati cuar, “Aját yayín acu bahat ir anwi. Anir wiw̃i,” wacaro. “Oya tas chaquir ira as ac row̃i. Rocayat récaji aját ira yayinro. Bacú yahnro. Etar yahncutra behmát yayátaro,” wacaro. \v 9 Etar yajc áyjaquey bahnác ay yajcayat, ¿patronat “oquéy, as chihtá ay cájacro,” waquí? Eytara wátiro, -wajacro, Jesusat chiwa quin-. \v 10 Eyta cat baatán Sirat ayic chihtá bahnác yajquír car waw̃i: “Isra chíwaro,” waw̃i. “Isat patrón ac yajcata bin eya yajacro. Etanro,” waw̃i. Jesusat chiwa quino eyta wajacro. \s1 Jesús sana a diez leprosos \p \v 11 Jesusin Jerusalén cuwín béjecro. Bécayat, Samaria cajc cut, Galilea cajc cut tiw̃ béjecro. \v 12 Pueblo cuitar cuwina becayat, Jesús acam cuercurin cuisa ucasi bin rojocro. Cuercúr eyin ruhsúc restát tínquinro. Sura ohníc restát tínquinro. Cuercurin birá cut cuar acsar beti chiquir chájacro. \v 13 Chiquir chaquir Jesús cut cohwjacro: \p —Jesusu, caru, bahat is obir yajw̃i. Ruhsucuát is cuácaro. Is sura bar ohná bicaro, cohwjacro. \p \v 14 Eyta cohwyat, Jesusat cuercurin itchacro. Istír eyin quin wajacro: \p —Sacerdóteinat ba sura ohníc tuncháctara istayta acu béowi, wajacro. \p Jesusat eyta wacayat, cuercurin sacerdote quin béjecro. Beya rabar imár sura ohníc bar orac tan chájacro. Ruhsúc bar bahnác orac waajacro. \v 15 Ubistiyatan ima bar tan jajac istír, sicor Jesús quin cuwín bijacro. Sicor be rabar “Siran ayro,” wajacro. “As bar tan jájacro,” wajacro. \v 16 Jesús quin cur Jesús cac cahmar cuscar cut chihrír wajacro: \p —Jesusu, bah ur ayro, -wajacro-. Bahat as bar tan jájacro, wajacro. \p “Bah ur ayro,” wajaquey Samaria úwcuano. Judíoini batro. \v 17 Etar Jesusat wajacro: \p —Aját cuercurin ucasi bin tan jájacro, ¿Cahujín estari bin ahri? \v 18 Samaria uw étana Sir ojcor ay waquín acu sicor wijacro. Judíoinra bétiro, wajacro. \p \v 19 Etar cuercúr ey quin wajacro: \p —Cui yehnwi. Yehnár usi biwi, -wajacro-. Bahat aját bah bar tan jácata séhw̃ajac etar, bar tan jájacro, wajacro, Jesusat. \s1 Cómo llegará el reino de Dios \r (Mt 24.23-28, 36-41) \p \v 20 Riy istiy cut fariséoinat Jesús quin behquír táyojocro: \p —¿Sir cara rehquey bita cuanyat yehnátaca? \p Fariséoinat eyta táyoyat Jesusat wajacro: \p —Siran cara uwat istiti yehnáyqueyra, -wajacro-. \v 21 Uwat “Siran cara erar yehnjacro,” bitách wácajatro. “Usár yehnjacro,” bitách wácajatro, -wajacro-. Cuatán Sir cara rehquey ba tac ícatro, wajacro, Jesusat. \p \v 22 Etar awan Jesusat chiwa quin wajacro: \p —Awan semar asan Uw Síuquib istá racar rehcátaro, -wajacro-. As itchaquey im eyta sicor riy istana baat istá racar rehcátaro, -wajacro-. Eyta cuar eyta istá báreyra. \v 23 Eyta cuácayat, cahujinat ba quin wacátaro: “Sir cara rehquey erar bar yehnjacro,” wacátaro. “Usár bar yehnjacro,” wacátaro. Eyta cuar eyin chíhtara rahcti jaw̃i. Eyin owár itay beti jaw̃a, -wajacro-. \v 24 Cuir chihcuát cuasoyat, rahray wihár binat, rahray wihár binat, bahnáquinat itro. Uwat chihcuát cuasoyat istír eyta asan Uw Síuquib wicayat cat eyta istáyqueyra. As wicayat, rahray wihár binat, rahray wihár binat istáyqueyra. -wajacro, Jesusat chiwa quin-. \v 25 Récaraman ah uwat as bitara utar abáy ruhw̃áyqueyra. As riya yajti jácayqueyra, -wajacro-. \v 26 Cohtín Noé itic ricar cut uw itir eyta as wiquíc ricar cut eyta ítayqueyra, -wajacro-. \v 27 Cohtín Noé itic ricar cut uwat imár sácata síhw̃atiro. Sácajar sehw̃ar ira yájacro. Bacú yahjacro. Wiya cat yehw̃jacro. Síhw̃ati cuar cahbarin cat yehw̃ín acu ajc waajacro. Noé rih arcutar beyin usar rauwic ocso tas eyta yajacro. Cajc bahnác riwat cuiníc ocso tas eyta yajacro. Bahnaquin sacac ocso tas eyta yajacro, -wajacro, Jesusat chiwa quin-. \v 28 Cohtín Lot itic ricar cat eyta ítchacro. Uwan Sir tamo síhw̃ati ítchacro. Ira yájacro. Bacú yahjacro. Icuran biyan rajacro. Icuran biyan ray cuitar wahjacro. Ira rijacro. Ubach tuw̃jacro. Sácajar sihw̃ar eyta ohbac ítchacro. \v 29 Etar Lot Sodoma pueblo bin acsar bar waajacro. Lot pueblo waa becayat, Sirat cuacúr bin riwa ayir eyta oca cat, azufre cat eyta áyjacro. Sodomin tiw̃in acu áyjacro, -wajacro, Jesusat-. \v 30 Asan Uw Síuquib wiquíc ocso tas uwat eyta síhw̃ati ítayqueyra. As wícajar sihw̃ar eyta yajcáyqueyra, wajacro, Jesusat chiwa quin. \p \v 31 ’Asan Uw Síuquib eyta wicayat, biyan ubach arcút ítictar eyan usi rauti cuar acsar car biwi. Oya uquin cat rauti jaw̃i, -wajacro-. Biyan chiy cuitartara ey cat usi biti cuar, acsar car biwi, -wajacro-. \v 32 Cohtín Lot wiyat yajáqueyan tan chinti síhw̃awi, -wajacro-. Lot wiyat Sir chihtá rahcti chájacro. Etar Sirat chin áyjacro, -wajacro-. \v 33 Bíyinatan imár chihtá cut ohbac itin sihw̃a rabar as ajcá bár yehw̃ téyeyra, éyinan Sir quin cuacúr ohbac itay beya báreyra, -wajacro-. Cuatán bíyinat imár chihtá yajti cuar as ajcá ji bécayat, éyinan asi jor cuacúr beyáyqueyra, -wajacro-. \v 34 Aját ba quin wacaro. As wiquíc cheycar cuisa bucáy bin owár camyat, úbistira ajáy yehw̃ beyátaro. Cuat istiyrá cham báhtaro, -wajacro-. \v 35 Wiw̃ín bucáy binat buca jor eb tajcro. Tajcyat úbistira yehw̃ beyátaro. Cuat istiyrá esar cham báhtaro. \v 36 Cuisa bucáy binat buca owár chi cácayat, úbistira yehw̃ beyátaro. Cuat istiyrá cham báhtaro, wajacro, Jesusat chiwa quin. \p \v 37 Jesusat eyta wacayat, ima chiwat wajacro: \p —¿Eytaan birar rehcátaca? táyojocro. \p Eyta táyoyat Jesusat wajacro: \p —Chein bísara jácayat, bacasít erar quiwátaro, wajacro, Jesusat chiwa quin. \c 18 \s1 El ejemplo de la viuda y el juez \p \v 1 Etar Jesusat uwat Sir ojcor séoti conayta acu síw̃jacro. Eyta siw̃in acu uchta ehcujacro: \p \v 2 —Pueblo istiy cutar juez cáraro. Juez cara éyatra Sir tamo séhw̃ati biro. Uw cat ajcá ji bétiro. \v 3 Pueblo ey cuitar cat yarjác wiya itro. Wiw̃ eyan juez quin bucoy bucoy conay bijacro. Séoti bucoy bucoy wajacro: “As cuitar waw̃i. As ruhw̃uquey bahat técuawi,” wajacro. \v 4 Juez quin bucoy bucoy coníc cuar récajira juezat ey ria cati chájacro. Cátian chin rehjecro. Yájcajareht im ur icar séhw̃ajacro: “Aját Sir tamo cat, uw tamo cat séhw̃atiro. \v 5 Eyta cuar wiw̃át eyta seo conyat, eyat as bar séojacro. Eyta bira ahrun aját ey cuitar waquinro,” séhw̃ajacro. “Eytair báreyra bucoy bucoy as quin seo conay wicátaro. Eyta seo conay wicayat, as bar cuácataro,” séhw̃ajacro, Juezat. \p \v 6 Jesusat eyta wajacro. Acsar uchta wajacro: \p —Juez ur ay bár cuar, eyat yajác tamo síhw̃awi. \v 7 Juez eyat uw conquey rahcuictar, Síratwat cuít rahcuátaro. Eyta cuácayat, imáy cájaqueyin ricar cat, cheycar cat ima quin conyat, Sirat eyin cuitar cab rehti wacátaro. Cahujinat ruhw̃uti acu, eyin cuitar wacátaro. \v 8 Aját ba quin wacaro. Sirat eyin cuitar cab rehti in bar wacátaro. Cuatán cabar tinyat asan Uw Síuquib sicor cajc uch cuitar wicátaro, -wajacro-. ¿Wicayat, uwat as tamo síhw̃ati as chihtá bar wácajac ístajaca? Aját ba cuitar wacata chihtá etiti síhw̃awi. Etiti conwi, wajacro, Jesusat, ima chiwa quin. \s1 El ejemplo del fariseo y el cobrador de impuestos \p \v 9 Jesusat imár tamo cuít síhw̃aquin quin chihtá siw̃in acu icúr bi ojcor tew̃jacro. Uw eyin imárat ayan cuít yajc síhw̃aro. Eyta sihw̃ac etar, Jesusat eyin quin serin bucáy bin ojcor ehcujacro: \p \v 10 —Serin bucayan Sir usi béjecro. Sir quin conay béjecro. Ser istiy bijaquey fariséoincuano. Istiy bijaquey gobierno tayar chíquibcuano. \v 11 Sir usi cur, fariséoat Sir quin uchta conjacro: “Siru, oquéy. As ayro. Cahujinra as owara cutiro,” wajacro. “Asan esi batro. Asan uw cayar yájtiro. Aját cahujín wiya besir yájtiro,” wajacro. “Aját bah quin wacaro. Gobierno tayar chiquib uyat ay bár yajquír eyta aját éytara yájtiro,” wajacro. \v 12 “Semán istiy icar ajatán bachan icar bucáy yajcaro,” wajacro. “Aját ucasi bin sicar úbisti, ucasi bin sicar úbisti uquir bah quin wícaro. Icuran biyan bahnác sicar eyta uquir aját bah quin wícaro,” wajacro, fariséoinat Sir quin. \p ’Fariséoinat “as ayro,” conjác cuar, \v 13 gobierno tayar chíquibra ajquír cuar conjacro, -wajacro, Jesusat-. Imát ur ay bár yajác sehw̃ar cuacúr ub yéhw̃tiro. Im at cut ima tancar bujacro. Buca rabar Sir quin wajacro: “Siru, aját bah tayar yajacro. Eyta cuar aját tayar yajác ques técuati jaw̃i. As tamo sehw̃ar cue rehw̃i,” wajacro, gobierno tayar chíquibat. \p \v 14 Jesusat uw quin ey ojcor ehcujacro. Acsar wajacro: \p —Aját ba quin wacaro. Gobierno tayar chiquib ur ay bár yajacan Sirat tayar bár jájacro. Ey urán Sir owár tan wan rehjecro. Eyta rehquír sicor usi bijacro, -wajacro-. Cuat fariséoat ur ay bár yajác tayar batra chátiro. Bíyinatan imár ojcor “asan ayan cuitro,” síhw̃ayat, Sirat eyta síhw̃aqueyin cuayan wan chácayqueyra. Eyta cuar bíyinatan imár ojcor “asan ur ay batro,” síhw̃ayatan, Sirat eyta síhw̃aqueyin cárinan cuít chácayqueyra, wajacro. \s1 Jesús bendice a los niños \r (Mt 19.13-15; Mr 10.13-16) \p \v 15 Etat owár uwat imár buwachcuar cat, sasá cat Jesús quin rojocro. Jesusat at cut bútayta acu rojocro. Etat ima chiwat eyta itchacro. Istír uw quin taniric tew̃jacro. Uchta wajacro: \p —Jesús quin sasá roti jaw̃i, wajacro. \p \v 16 Jesusat eyta tew̃ic rahcuír, sasá chíjacro. Chiír ima chiwa quin wajacro: \p —Sasá rocayat, síuti jaw̃i. Imár rocáyqueyra. Roquín acu ajc waawi. Sasát Sir tamo sihw̃ar eyta uwat Sir tamo eyta síhw̃ata binro. Eyta síhw̃ayat Sir cara rehquey cutar cuwátaro, -wajacro-. \v 17 Aját ba quin wacaro. Bíyinan sasán wan Sir tamo síhw̃atieyra éyinan Siran cara rehquey cutar bitách cúwajatro, wajacro. \s1 Un joven rico habla con Jesús \r (Mt 19.16-30; Mr 10.17-31) \p \v 18 Etar carin istiyát Jesús quin wajacro: \p —Bahan siw̃quib ayro, -wajacro, Jesús quin-. ¿Aját ay bi icúr yajcátaca, cuacúr Sir jor etiti ohbac itin acu? táyojocro, cárinat. \p \v 19 Etat Jesusat wajacro: \p —¿Bitara etar as ojcoran “ayro,” waqui? Ur ay binan Sir ístitro. Cahujinra batro. \v 20 Sir bachan chihtán cuihsú bahjaquey bahat itro. Uchta cuihsú bahjacro: “Yehw̃ti bi jor isár yajti jaw̃i. Uw yauti jaw̃i. Bes yajti jaw̃i. Cahujín cahm sucuar tew̃ti jaw̃i. Tetín abín ajcá ji béowi,” Eyta cuihsú bahjacro, wajacro. \p \v 21 Etat serat wajacro: \p —Síw̃quibu, aját ey chihtá bahnác yajcaro. Asa conu cuácayat echí cuar aha ocso tas ey chihtá bahnác yajacro. \p \v 22 Jesusat eyta rahcuír ey quin wajacro: \p —Bahat acsar chihtá istanác ey yajcátaro. Bah oya cat, cajc cat bahnác rawi. Rar car, ray túnjaquey oya bár bin quin tahw̃uwi. Eyta tahw̃uyat, Sirat cuacúr ba acu ayan cuít bi wícayqueyra. Etar asi jor chihtá sinay biwi, wajacro. \p \v 23 “Bahnác rawi,” wacayat, serat rahcuír, cue rehjecro. Ima oyan, rayan, cajcan cuít rehquít, cue rehjecro. \p \v 24 Etat Jesusat ser ey ita rabar wajacro: \p —Oya ji bin, ray ji bin Sirat imár síwata síhw̃atiro. Oya chi, ray chi rehquít, imár chihtá cutar siwin síhw̃aro. Etar eyin Sir cara rehquey cutar raúwajatro, -wajacro-. \v 25 Sir cara rehquey cuitar rauwin acu cárinat bahnác cham bah cun batro. Camello cabálloir binro. Eyan sicar úcara icar bitách raúwajatro. Camello sicar ucar icar raúwajar eyta oyin rayin cat eyta Sir quin bitách raúwajatro. Eyta cuar camello sicar ucar icar rauwin yajquír waquít canar etach batro, wajacro. \p \v 26 Uwat eyta rahjáqueyinat wajacro: \p —Eytatara ¿Sir quin cuacúr rehrí raúwajarica? wajacro. \p \v 27 Eyta wacayat, Jesusat eyin wahitír wajacro: \p —Uw urá cuitari bitách raúwajatro. Eyta cuar Sir urá cutar bahnác yajcátaro. Sirat bi yájcajatrum batro. Sir urá cuitar Sir ima cara rehquey cut raúwataro. Sir urá cuitar uwat Sirat síwata síhw̃ataro. Etar Sir ima cara rehquey cut raúwataro, wajacro. \p \v 28 Etar Pédroat Jesús quin wajacro: \p —Isan bah chiwa chaquin acu ijmaray bahnác cham bahjacro, wajacro. \p \v 29 Etat Jesusat wajacro: \p —Aját ba quin wacaro. Bíyinat Sir cara rehquey chihtá ehcún ac úbachtara, wíyatara, rábintara, tetíntara, abíntara, sasátara bahcayat, eyin ac cuít wícayqueyra. \v 30 Sirat eyin quin cuít wícayqueyra. Ah uch cutar cuít wícayqueyra. Etar cabar tinyat, Sir ima jor itin acu cat béyataro, wajacro, chiwa bahnaquin quin. \s1 Nuevamente Jesús anuncia su muerte \r (Mt 20.17-19; Mr 10.32-34) \p \v 31 Bahnaquin quin eyta waquír, chiwa doce bin quin uchta wajacro: \p —Uch rahcwi. Isan Jerusalén cun becaro, -wajacro-. Jerusalén cucayat, récaram Sir chihtá ehcúquinat wac bahjác ey bahnác eyta yajcáyqueyra. Asan Uw Síuquib ojcor cuihsú bahjacan ahra eyan bahnác eyta yajcáyqueyra, -wajacro-. \v 32 Ahra asan Uw Síuquib judío bár bin at icar wícayqueyra, -wajacro-. Judío bár binat as buror sisáyqueyra. As ruhw̃áyqueyra. As cuit cana rihar tijcáyqueyra. \v 33 As bucáyqueyra. As yau téyqueyra. Yauyat bay cuanyat, as sicor estají yehnáyqueyra, wajacro, Jesusat chiwa quin. \p \v 34 Eyta wacayat, éyinat rahcti rehjecro. Bi ojcor tew̃ictar istiti rehjecro. Jesusat eyta tew̃quey éyinat urá bow̃ beti ac tew̃jacro. \s1 Jesús sana a un ciego de Jericó \r (Mt 20.29-34; Mr 10.46-52) \p \v 35 Jesusin Jericó pueblo cuwín béjecro. Jericó pueblo cuwín intac becayat, ub bár bi ibit cucáj sar itay raújacro. Ub bár bi ibit cucáj sar ita rabar ray chíjacro. \v 36 Erar ityat uw ricán to bequic rahjacro. Eyta rahcuír táyojocro: \p —¿Rehrín beca? táyojocro. \p \v 37 Eyta táyoyat, uwat wajacro: \p —Jesús Nazaret bin bicaro, wajacro. \p \v 38 Eyta waquitrun ub bár bíjiyat cohwjacro: \p —¡Jesusu! ¡David wihnú! As tamo séhw̃awi. As cuitar yajw̃i, cohwjacro. \p \v 39 Eyta cohwyat, cahmor béquinat ey quin tan irujacro: \p —Ajc chin jaw̃i, wajacro. \p Ub bár bi eyta técuayatwan ráhctiro. Bucoy bucoy ajcan cuít cohwjacro: \p —¡Jesusu! ¡David wihnú! As tamo séhw̃awi. As cuitar yajw̃i, wajacro. \p \v 40 Eyta cohwyat Jesusat rahcuír biti inic ítchacro. Itir ub bár bin ima quin roquín uw áyjacro. Etar cahujinat ub bár bi Jesús quin yehw̃ rojocro. Yehw̃ rocayat, Jesusat wajacro: \p \v 41 —¿Aját ba cuitar icúr yajcátaca? táyojocro. \p Etat ub bár bíjiyat wajacro: \p —Caru, as ub ji chaw̃i, -wajacro-, aját istín acu. \p \v 42 Eyta wacayat Jesusat ey quin wajacro: \p —Bah ub ji chaw̃i, -wajacro-. Bahat sehw̃at, aját bah ub ji chácata, séhw̃aro. Eyta sehw̃ac etar, aját bah ub ji chácaro, wajacro, Jesusat. \p \v 43 Jesusat eyta wacayat ub bár bin ub ji rehjecro. Etar Jesús chiwa chaquin ac ey jor ibt aw̃at béjecro. Be rabar “Siran ayro. As ub ji chájacro,” wajacro. Etar uwat cat ub ji chajac istír car, “Siran ayro. Sirat ub bár bin sicor ub ji chájacro,” wajacro. \c 19 \s1 Jesús y Zaqueo \p \v 1 Etat Jesús Jericó pueblo cutar raújacro. Erar rawot tiw̃ bijacro. \v 2 Jericó pueblo cuitar sera ajca Zaqueo itro. Zaquéoan gobierno tayar chiquin cárinro. Oyin ráyinro. \v 3 Jesús erar tiw̃ bicayat, Zaquéoat Jesús istín yajquít cat bitách ístajatro. Uw ricán toro. Zaqueo biht cuar conu quenro. \v 4 Jesús ístajar rehquít, Jesús biquic acam cha bijacro. Acam cur car caruc ojcor waajacro. \v 5 Etar Jesús Zaqueo waajác caruc cahm bir car, cuacrár wahitchacro. Ititan Zaqueo caruc tah satro. Istír Zaqueo quin wajacro: \p —Zaquéou, ic oso bura cut raw̃i. Asan bah usi camátaro, wajacro, Zaqueo quin. \p \v 6 Wacayat, Zaqueo ic oso rajacro. Bur cut rajacro. Wiquír Zaquéoat Jesús quínoan ahní ténajacro. Tenar usi bar béjecro. \v 7 Bécayat, cahujínatra rahra rahra Jesús ríojocro. Jesús besin usar camay bijác ques ríojocro. \v 8 Jesús Zaqueo usi cucayat, Zaquéoat wajacro: \p —Caru, ajáy icuran biyan bahnác sicar uquir bitác istiy cuayin quin wíquinro, -wajacro-. Eyta cat aját biyin cayar yajáctara, biyin ohnor bes yajáctara, aját sicor eyin quin icar bacáy túninro, wajacro. \p \v 9 Etat Jesusat Zaqueo quin wajacro: \p —Ahra Sirat bah usar itquin bar síwataro, -wajacro-. Zaqueo cat cohtín Abraham bomcatró. Etar síwataro. \v 10 Asan Uw Síuquibat uw wahitay wijacro. Sir chihtá waca téqueyin siway wijacro, wajacro, Zaqueo quin. \s1 El ejemplo de las diez monedas \p \v 11 Zaqueo quin Jesusat eyta waquíc uwat cat rahjacro. Uwat eyta rahcyat icar aw̃at, Jesusat acsar chiht istiy síw̃jacro. Jerusalén intac cuar síw̃jacro. Jesusan Jerusalén intac cujac reht uwat uchta síhw̃ajacro: “Sir cara yehníc bar cab cucaro,” síhw̃ajacro. Uwat eyta sihw̃ac etar, Jesusat eyin chiht istiy siw̃in acu icúr bi ojcor uchta tew̃jacro: \p \v 12 —Cara wacjá cajc istiy bijacro, -wajacro-. Ey cajc cutara rey cara yehnayta acu bijacro. Cara yehnár sicor bar wicata bicaro. \v 13 Ben cahmoran cacmín ucasi chíjacro. Yehw̃ chiír béhcayat, istiy quin, istiy quin, bahnaquin quin oro ray cham wíjacro. Istiy quin ray istiy, istiy quin ray istiy wíjacro. Wica rabar wajacro: “As wiquíc ocso tasan ray uch acsar cohna aywi. Acsar waar car, sicor rar car ray bucoy bucoy cuít cohna aywi,” wajacro. Eyta wac bahr bijacro. \p \v 14 ’Eyta cuar ima cajc cutar uwat ey quehsuro. Etar bicayat, questoc chihtá áyjacro. Chihtá bequin cut uchta wacay áyjacro. “Ey sera chíhtara ca cun batro. Eyra is cara yehn ayti jaw̃i,” wacay áyjacro. \v 15 Eyta cuar, cara wacjá rey cara yehnjacro. Cara yehnár sicor im cajc cut wijacro. Wiquír car cacmín chíjacro. Ray wíjaquin chíjacro. Chiír cat eyin quin táyojocro: “¿Ray wic bahjac ey cuitar baatán bucoy bita sécuayi?” wajacro. \v 16 Eyta táyoyat, récaji cacmát wajacro: “Bah raya as quin wijac ey cuitar ray ucasi sécuajacro,” wajacro. \v 17 Eyta wacayat, carat wajacro: “Yársaro. Bah urá ayro,” wajacro. “Bahat conu bi ruhw̃uti cohna áyjacro. Ay yajacro. Eyta bira pueblo ucasi cuitar bah uw cara yehn áyinro,” wajacro, cacúm quin. \v 18 Etar cacúm istiy carin quin raújacro. Rauwir, wajacro: “Bah ray as quin wijac ey cuitar ray esí sécuajacro,” wajacro. \v 19 Cacumát eyta wacayat, carat wajacro: “Yársaro. Pueblo esí cuitar bah uw cara yehn áyinro,” wajacro. \v 20-21 Cacúm bahnác ubar ojcor ey wijacro. Wiquír wajacro: “Caru, bah ray usatro. As bah cahmar ehurán to rehjecro,” wajacro. “Aját ítitan, bahat tijcati tehmoti chícaro. Bahat cara reht behmáy bár bin cácaro. Bahat cahujinat rijác bi sécuaro,” wajacro. “Eyta cuácayat aját bah ray oya cumar tamo bacór yehw̃ jájacro,” wajacro, cacúm ubar ojcor eyat. \v 22 Etat carat wajacro: “Bah chiwa ur ay batro. Bahatan as urán it séhw̃aro,” wajacro. “Bahat ítitan, ajatán cara reht ajáy bár bin cácaro. Aját cahujinat rijác bi sécuaro. \v 23 Bahat eyta itic etar as rayan ray secuac ubach sar chácata bi yajacro. Acsar cohnayta chácata bi yajacro. Ray secuac ubach sar chájaquir waquít, as sicor wicayat, éyinat sicor cuít túnata bi yajacro,” wajacro, cacúm ubar ojcor bi quin. \v 24 Etar cahujín quin wajacro: “Ray ey ohnor quistú uw̃i. Etar ray ucasi bi quin wiw̃i,” wajacro. \v 25 Eyta wacayat uwat wajacro: “Caru, uyra ray ucásiro,” wajacro. \v 26 Eyta cuar carat wajacro: “Aját wacaro. Bíyayan cuítara ey quin acsar cuít wícaro. Eyta cuar bíyayan conútara, ey ohnor bahnác cuic úcaro,” wajacro. \v 27 “Asan cara yehn cun bár rehjéqueyin usár as cac cahm row̃i. As quehsí bin row̃i. Roquír, as cac cahmar tiw̃i,” wajacro, carat. \p Jesusat uw siw̃in acu eyta wajacro. \s1 Jesús entra en Jerusalén \r (Mt 21.1-11; Mr 11.1-11; Jn 12.12-19) \p \v 28 Jesusat eyta ehcúr car, ima chiwa owar Jerusalén cuwín bijacro. \v 29 Jesús Jerusalén bir Betfagé pueblo intac, Betania pueblo intac cujacro. Pueblo eyan Olivo terá cuitatro. Erar cur, ima chiwa bucáy bin quin ayin inár uchta wajacro: \p \v 30 —Pueblo ácatar erar cahmor béowi, -wajacro-. Erar cur car, asanica questa chájaquin istáyqueyra. Asanica ey cuitar uw istiyí waátiro, -wajacro-. Eyta ityat rícuawi. Ricuár cat as ac row̃i. \v 31 Baat roquín yinyat, uwat táyota oraro: “¿Asanica bitán rícuaqui?” Ba quin uwat eyta táyoyat uchta waw̃i: “Carat inic chícaro. Biráy rehti sicor usár roquín wacaro.” Eyta waw̃i. \p \v 32 Jesusat eyta waquír ayat, bar béjecro. Etar pueblo cur itit, Jesusat ehcujác éytaro. Asanica questajacan bar itchacro. \v 33 Etar asanica bar ricuajacro. Ricuayat ícara cayíbinat itchacro. Istír wajacro: \p —¿Asanica bitán ricuaca? wajacro. \p \v 34 Etat Jesús chiwat wajacro: \p —Carat chícaro, wajacro. \p \v 35 Etar Jesús acu asanica sicor bar béjecro. Jesús quin sicor cur asanica cuitar imár oya chájacro. Chaquir Jesús ey cuitar bar waajacro. \v 36 Waar ibit aw̃at bijacro. Bicayat uwat imár oya ibit cutar asujacro. Jesús biquic cahmar ibit cuitar oya eyta asujacro. “Jesusan caran cuít” sehw̃ar asujacro. \v 37 Oliva terá ibit cutar sicor cahmoso becayat, chiwa bahnáquinat Sir ojcor cohway yinjacro. “Siran ayro,” waquín acu cohway yinjacro. Jesusat ima camur cuitar Sir urá cutar yajquíc itchác rehquít, Sirat rahcuín cohwjacro. \v 38 Uchta wac cohwjacro: \p —Bah Sir chihtá cuitar rajacro. Baha rey yehnín acu rajacro, -wajacro, Jesús quin-. Sirat ima rey car acu, bah acu ay rehquín chaw̃i. Cuacúr Sir quínoan bahnác ohbac jaw̃i. Cuacrár Sírayrun ayan tahnác wan beo beo chaw̃i, wajacro, Jesús chiwa. \p \v 39 Eyta wac cohwyat, fariséoin cat ricá tac ícatro. Eyinat Jesús quin wajacro: \p —Síw̃quibu, bah chiwa técuawi. Eytara tew̃ ayti jaw̃i, wajacro. \p \v 40 Etat Jesusat fariséoin quin wajacro: \p —Aját ba quin wacaro. Uyin ajc sácayeyra ibit aw̃at acan ajc ji waátaro. Ajc waar car cohwátaro, wajacro. \p \v 41 Etat acsara Jerusalén pueblo cuwín bijacro. Be rabar Jerusalén pueblo istá rabar Jesús bar ojocro. Ey racar conjacro. \v 42 Conár wajacro: \p —Jerusalén uwu, Sir jor tan wan rehquín acu sínata bi yajacro. Eyta sínjaquir waquít, baan ohbac chácata binro. Eyta cuar eyta síntiro. Ahra eyta sinic caba bar chac bahjacro. Ahra sínajatro, -wajacro-. \v 43 Etar awan ba quehsí binan Jerusalén pueblo rúhracat quihwáyqueyra. Jerusalén rúhracat tunáyqueyra. Rúhracat eyta tunyat, quehrír óroyqueyra. Jerusalenin acsar bitách waajar rehcáyqueyra, -wajacro-. Quehsí binat rahr owár, rahr owár eyta tunáyqueyra. \v 44 Etar Jerusalén ica sar quehr téyqueyra. Quer cat, ubach cat ic icar quehr téyqueyra. Etar ba ey sar itquin ba sasá cat bahnác tíw̃ayqueyra. Ac ubach chajac bahnác quehr técayat, acan istiy arcutar, istiy arcutar eyan úbisti chati bahnác quihwáyqueyra, -wajacro-. Jerusaléninat asa Sir wacjá wijác síhw̃ati ques eyta cuácayqueyra, wajacro, Jesusat. \s1 Jesús purifica el templo \r (Mt 21.12-17; Mr 11.15-19; Jn 2.13-22) \p \v 45 Eyta waca rabar, Jesús Jerusalén pueblo icar raújacro. Erar Sir usar raújacro. Sir usar rauwir itit, uwat atcur ruwa wahr car sicor racaro. Cahujinat ray tehmoro. Eyta istír eyin watar si ayin yehnjacro. \v 46 Watar si ayir wajacro: \p —Sir carit cuitar Sirat wajaquey uchta cuihsú bahjacro: “As ubach as ojcor conic úsiro,” wajacro, Sirat. Sir carit cuitar eyta cuihsú bahjacro. Eyta waquíc cuar, ba bésinan esar itay yinjacro, wajacro, Jesusat. \p \v 47 Jesusat cuanmí cut, cuanmí cut Sir usar uw síw̃jacro. Eyta siw̃yat, sacerdote cárinat cat, bachan chihtán síw̃quinat cat, werjayinát cat Jesús bitara yauwátatara síhw̃ajacro. Eyta sihw̃ar imár owár ríojocro. \v 48 Eyta cuar bitara yauwátatar istiti rehjecro. Uw bahnaquin Jesusat siw̃quey bahnác ay rahcua racar rehjecro. Eyta etar cárinat Jesús bitách yaúwajatro. \c 20 \s1 La autoridad de Jesús \r (Mt 21.23-27; Mr 11.27-33) \p \v 1 Riy istiy Jesusat Sir usi síw̃jacro. Sir chihtá ay bi ehcujacro. Eyta ehcwayat sacerdote carin cat, bachan chihtán siw̃quin cat, judío werjayín cat Jesús quin béhjecro. \v 2 Behquir táyojocro: \p —¿Bahat yajquey rehr chihtá cuitar yajqui? ¿Bah quin rehrát eyta yajc ayi? wajacro. \p \v 3 Eyta wacayat, Jesusat wajacro: \p —Aját rahra ba quino cat táyonro. As quin récaji uch ehcuwi, -wajacro-. \v 4 ¿Juan uw riy sar siw̃quibat bi chihtá cuitar uw rih sar siw̃yi? ¿Sir chihtá cuitar, uw chihtá cuitar rih sar siw̃yi? As quin ey ehcuwi, wajacro. \p \v 5 Eyta wacayat, sacerdote cárinat cat, judío werjayinát cat imár owár rahra rahra bitara wacátatar uchta tew̃jacro: \p —Isat “Sir chihtá cuitar yajacro,” wácyeyra, Jesusat is quino wacata óraro: “Eytatara, ¿ey chihtá bitara reht cática?” wacata óraro. \v 6 Eyta cuar isat “Uw chihtá cuitara rih sar siw̃jacro,” wácyeyra, ¿uw ricát is cut aca tey yínajaca? Uwat síhw̃atan: “Juanan Sir chihtá ehcuquib rehquít, uw rih sar siw̃jacro,” síhw̃aro, uwat. ¿Eyta sihw̃ac etar isat uw chihtá cut siw̃jac wácyeyra is cut aca tey yínajaqui? wajacro. \p \v 7 Etar Jesús quin wajacro: \p —Isat istítiro, wajacro. \p \v 8 Eyta wacayat, Jesusat wajacro: \p —Aját táyoyan baat as quin ehcuti etar, aját cat ba quin ehcútiro. Aját bi chihtá cuitar yajquíctara ehcútiro, wajacro. \s1 El ejemplo de los trabajadores malvados \r (Mt 21.33-44; Mr 12.1-11) \p \v 9 Etat Jesusat chiht istiy siw̃in acu uw quin icúr bi ojcor uchta wajacro: \p —Riy istiy serat ima cajc cut ub yaquic chistár rijacro. Etar bahnác riquír chistár cat, cajc cat cahujín at icar bahjacro, ruoyta acu. “Uba ey tihryat, isat wahw̃unro,” waquír bahjacro. Eyta waquír, cajc istiy itay bijacro. \v 10 Itchareht, yájcajareht chistár ub tihric cab cujacro. Ub tihric cab cucayat, ima cacmá chistár riquir bahjác cajc cut áyjacro. Chistár ub imáy acat ey ucay áyjacro. Cacmá ayat bijacro. Erar cucayat ruoyta chac bahjáqueyinat cacmá ey abáy bujacro. Buquír sicor ata áyjacro. \v 11 Etat cayibat istiy cacmá áyjacro. Cacmá ey erar cucayat, erar ruóqueyinat bujacro. Ahsín ruhw̃ujacro. Ruhw̃uyat sicor ata áyjacro. \v 12 Etat cayibat cacmá bawoy áyjacro. Erar cucayat, erar ruóqueyinat cacmá ey buc téjecro. Buquír ew̃ uquir te sijacro. \p \v 13 ’Eyta cuácayat, cayibat séhw̃ajacro: “¿Aját bitara yajcátaqui?” séhw̃ajacro. “Aját ajmár waquíj sehnác bin áyinro,” séhw̃ajacro. “Uw éyinat as waquíj etar ajcá ji béyayqueyra,” sehw̃ar áyjacro. \v 14 Ayat bijacro. Erar cucayat, uw éyinat cayíb wacjá raquíc itchacro. Istír rahra rahra wajacro: “Uya cayíb waquijró. Uy yaryat cayíb cajc uchan bi acui cha báhjatro. Eyta chíhtara ey yauwátaro. Eyta yauyat, cajc uchan ijmaray cháquinro,” wajacro. \p \v 15 ’Eyta waquitrun, wacj ey chistár ques bin ew̃ uquir te sijacro. Ew̃ uquir yaujacro, wajacro, Jesusat. \p Eyta waquír uw quin táyojocro: \p —Baat sihw̃at, ¿cajc cayíb uw eyin ac bitara yajcátaqui? Uchta yajcáyqueyra. \v 16 Cajc cayibat uw eyin séhw̃ati tíw̃ayqueyra. Bahnác sácayqueyra. Eyta tiw̃ir cat, cajc eyra cahujín at icar wícayqueyra, wajacro, Jesusat. \p Eyta rahcuír uwat wajacro: \p —Eytara reh cun batro, wajacro. \p \v 17 Etar Jesusat bucoy uw wahitír eyin quin wajacro: \p —Sir carit cutar cuihsú bahjáqueyan as ojcor uchta wacaro: \q1 Ac ubach túw̃quinat aca cumac bi úbisti ay bár sihw̃ar, te sijacro. Eyta te sijác cuar, aca ey sicor yehw̃ roquír ácoso tebir chájacro. \m Sir carit cuitar eyta wacaro. \p \v 18 ’Ac ey arcutar bíyinan yau yáryatan, eyan bahnác quehu téyqueyra. Cuatán ac eya biyin arcutar tijcayat, bahnác sec téyqueyra, wajacro, Jesusat. \s1 El asunto de los impuestos \r (Mt 21.45-46; 22.15-22; Mr 12.12-17) \p \v 19 Jesusat eyta wacayat, bachan chihtán síw̃quinat cat, sacerdote cárinat cat rahjacro. Rahcuír ítitan, Jesusat imár cahm icar tew̃ro. Imár cahm icar tew̃ic istír, im ey ricar cuitar Jesús caquir questa racar rehjecro. Eyta cuar uw ricá to bin ayot Jesús catótiro. \p \v 20 Catoti cuar uw Jesús quin áyjacro. Ayjaquinat Jesús ub iwic uron acu, tayon acu áyjacro. Jesusat ay bár tew̃íctara, ey rahcuín síhw̃ajacro. Ay bár tew̃ic rahcuír car Jesús gobierno at icar wiquin síhw̃ajacro. Wiquír ey cahm icar tew̃ín síhw̃ajacro. \v 21 Eyta ayat, uw éyinat Jesús quin cur wajacro: \p —Síw̃quibu, isat bah ítitan, bahat Sir chihtá tehmoti ehcuro. Tehmoti siw̃ro. Uw cahm ayú batro. Bahat séhw̃atan, uw cara cat, chiwa cat owáraro. Owár sehw̃ar Sir chihtá wácati siw̃ro. \v 22 Eyta cuácayat is quin ehcuwi. ¿Romano gobierno carat is quin tayar chiquic ey isat icúr yajcata binca? ¿Isat túnataica? ¿Isat tunti jácataica? táyojocro. \p \v 23 Eyta wacayat, Jesusat eyin ur icar bitara sihw̃ar cat táyoctar itchacro. Eyta istír eyin quin wajacro: \p \v 24 —Raya as quin ehcuwi, aját wahitín acu, wajacro. \p Ray ehcwayat, Jesusat eyin quin táyojocro: \p —Baat ítitan, ¿raya cuitar rehr ajc cuihsuyi? ¿Rehr aquir chacyi? wajacro. \p Eyta táyoyat éyinat wajacro: \p —Romano gobierno cara aquir chájacro. Ey ajc cuihsujacro, wajacro. \p \v 25 Etat Jesusat eyin quin wajacro: \p —Eyta chíhtara romano gobierno cara acu túnata ey ima ajc cuihsujaquin ray cut tunwi. Etar cat Sir ac yajcata ey yajw̃i, wajacro. \p \v 26 Etar éyinat uw ubot Jesús bitách cayar yájcajar rehjecro. Imát tew̃quey cuitar bitách cayar yájcajar rehjecro. Jesusat tew̃quey rahcuír, ojc siquir ub yehw̃jacro. Etar ajc sarac chájacro. \s1 La pregunta sobre la resurrección \r (Mt 22.23-33; Mr 12.18-27) \p \v 27 Etat saducéoin Jesús quin béhjecro. Saducéoinat sihw̃at, uw sácajaquin sícotra estají yínajar, síhw̃aro. \v 28 Saduceo éyinat Jesús quin tayon acu wajacro: \p —Síw̃quibu, Moisesat chihtá is quin ehcún cuihsú bahjacro. Uchta wac bahjacro: “Uwa sasá bár chinata óraro. Chein wiya bahta óraro. Eyta báhyeyra, ima rabat yarjaquey wiya yehw̃ata,” wac bahjacro. Yehw̃ír yarjaquey acu sasá cohnátaro. Yarjaquey wiya ohc cut sasá cohnátaro. Isat eyta yajquín acu Moisesat cuihsú bahjacro, -wajacro-. \v 29 Eyta cuácayat, rábinan cucuí ojcor táyonro. Rab eyin rab cahmor bijat wiya yehw̃jacro. Yehw̃ír cat sah bár cuar yarjacro. \v 30 Eyta cuácayat yarjaquey rabat chein wiya yehw̃jacro. Yehw̃ír ey cat sah bár cuar yarjacro. \v 31 Eyta cuácayat yarjaquey rab bawoy eyat chein wiya yehw̃jacro. Yehw̃ír, ey cat sah bár cuar yarjacro. Eytaan rab cucwoy tas bahnáquinat yehw̃ír, sah bár cuar sácajacro. \v 32 Rabin bahnaquin sah istiti sacay cutar chájareht, chein wiya cat ubar ojcor yarjacro. \v 33 Eyta cuácayat, sácajaqueyin sicor estají yinátair waquít, ¿sácajaquin wiya ey sicor cat bi rabay jácataca? -táyojocro, Jesús quin-. Ey wiw̃ eyan rabin cucuí binat yehw̃jacro, wajacro, Jesús quin. \p \v 34 Etar Jesusat wajacro: \p —Cajc uch cuitar sérinata wiya yehw̃ro. Wiw̃inat cat ra cuácaro. \v 35 Cuatán Sirat biyin quin estají yinín ajc waacayat, éyinra wiya yehw̃á báreyra. Sácajaquin sicor estají yinyat, wíyara yehw̃á báreyra, -wajacro-. Chaunín cat ra cuaca báreyra, -wajacro-. \v 36 Eyinan Sir cuacúr cacminán wan chácayqueyra, -wajacro-. Sicor estají yinyat, Sir sasaro. Eyin sácajac cuar sicor estají yináyqueyra. Eyta bira éyinra bucoy saca báreyra, -wajacro-. \v 37 Uchicrias Sirat Moisés quin caruc sar oca cubar sar cuar tew̃jacro. Sir carit cutar eyta tew̃jaquey chihtá cuihsú bahjacro. Ey chihtá cuitar yarjaquin sicor estají yinín ojcor uchta cuihsú bahjacro. Moisesat Sir ojcor wajacro: “Abrahamin Sitro. Isaaquin Sitro. Jacobin Sitro,” wajacro. \v 38 Eyta wacayat Abraham cat, Isaac cat, Jacob cat sicor yinjác, wacaro. Siran chein Siri batro. Estají bin Sitro. Sir ácuan uw bahnacan estajiro, wajacro, Jesusat. \p \v 39 Eyta wacayat, bachan chihtán síw̃quinat rahcuír Jesús quin wajacro: \p —Síw̃quibu, bahatán ay tew̃jacro, wajacro. \p \v 40 Etar uwat Jesús quin bucoy táyotiro. Imár burbar ajc chiw̃ata etar acsar táyotiro. \s1 ¿De quién es hijo el Cristo? \r (Mt 22.41-46; Mr 12.35-37) \p \v 41 Eyta cuar Jesusat eyin quin uchta wajacro: \p —Bachan chihtán síw̃quinat uchta siw̃ro: “Davidan Cristo cohtinró,” wacaro. \v 42 Sir chihtá carit ajca Salmo cuitar David imát uchta wac bahjacro: \q1 Sirat ajmár cara quino wajacro: “Asi jor bahan cara chaquic acor ítuwi, wajacro, Sirat. \v 43 Aját bah quehsí bin bahnaquin burbar yajquíc acor ítuwi,” wajacro, Sirat ajmár cara quin. \m \v 44 Davidat “ajmár cara” waquíc cuitar Cristo ima cara ehcuro. Eyta ehcujác cuar baat Crístoan “David wihná,” wacaro. \s1 Jesús acusa a los maestros de la ley \r (Mt 23.1-36; Mr 12.38-40; Lc 11.37-54) \p \v 45 Uw bahnaquin cucáj acat Jesusat ima chiwa quin uchta wajacro: \p \v 46 —Bachan chihtán siw̃quin cahmar yají jaw̃i, -wajacro-. Eyin oya ques acat sohmasom chaca rácatro. Bahnáquinatan ibit aw̃at imár quin ay tena aya rácatro, -wajacro-. Secuac usar báncoan ehchian cuít bi cutar chihra rácatro. Fiesta cuitar cat banco ehchí bi cuitar chihra rácatro, -wajacro-. \v 47 Eyinat sácajaquin wiya bahjaquey cayar yajcaro. Ey usar bin eyin ohnor icúr bi síuro. Eyta siwic cuara, uwat eyin ur ay síhw̃ayta acu Sir ojcor conyat, in cona báhntiro. Eyta rehquít, Sirat eyin cuít cuécwataro, wajacro. \c 21 \s1 La ofrenda de la viuda pobre \r (Mr 12.41-44) \p \v 1 Jesús Sir usi ray chaquic cajón ácatara ítchacro. Erar ita rabar ráyinat ray chaquic wahitchacro. \v 2 Etatan ray bár bin, oya bár bin yarjaquey wiya cat itchacro. Ititan ray escúr bin bucáy bi tas chájacro. \v 3 Eyta istír Jesusat ima chiwa quin wajacro: \p —Aját uní wacaro. Sirat ítitan, yarjaquey wiya wícyeyan cuitro. Cahujinat wícyeyan cutiro, -wajacro-. \v 4 Cahujinra rayan toro. Rayan to cuar conu wíjacro. Cuatán yarjác wíyatra ira wahn acu ray yajc chajac cuar ray ey bahnác wíjacro, wajacro, Jesusat. \s1 Jesús dice que el templo será destruido \r (Mt 24.1-2; Mr 13.1-2) \p \v 5 Sir ubach wahita rabar chiwat ey ojcor wajacro: \p —Acan ehchí cuitar tuw̃jacro, -wajacro-. Uwat Sir ubach ehchí rehquín acu icuran biyan ay bi wíjacro. Wícayat ey cuitar ay órojocro, wajacro. \p \v 6 Chiwat eyta wacayat, Jesusat chiwa quin wajacro: \p —Sir ubach eyta tuw̃jác baat itro. Itchareht yájcajareht aca ubach tuw̃jaquey bahnác quihu sácayqueyra. Acan arar tas tas chájaquey úbistii bahti quihwáyqueyra, wajacro. \s1 Señales antes del fin \r (Mt 24.3-28; Mr 13.3-23) \p \v 7 Eyta wacayat Jesús chiwat ima quin uchta táyojocro: \p —Síw̃quibu, is quin récaji, ehcuwi. ¿Bahat tew̃quey bitat cab cuwátaqui? Bahat tew̃jác ojcor bar cab cuquey isat istín acu uw acam bitara rehcátatara, is quin ehcuwi. Isat récaji istín acu ehcuwi, wajacro. \p \v 8 Eyta táyoyat, Jesusat wajacro: \p —Yají jaw̃i. Aját tew̃quey cab racayat, ¿uwat ba cayar yájcajaqui? Uwat imár ójcoran, “Asan Crístoro,” wacáyqueyra. “Cristo wiquíc bar cab cujacro,” wacáyqueyra. Uwan to binat eyta wacáy yináyqueyra. Eyin chíhtara rahcti jaw̃i, -wajacro-. Eyin chiwa chati jaw̃i, -wajacro-. \v 9 Cajcan birar urar tec quejn chihtá tew̃ic rahcuáyqueyra. Uwat imár gobierno owár rahra rahra tec quejc chihtá rahcuáyqueyra. Eyta rahcyat rooti jaw̃i. Eyta rehcata waquír chájacro. Tec eyta quejquíc cuar ruw̃ár ojcor rehcata eyi batro, wajacro, Jesusat. \p \v 10 Acsar cat wajacro: \p —Cajc istiy uwan istiy uw owár, istiy uw owár tec quéjqueyra. Gobiérnoan rahra rahra tec quéjqueyra. \v 11 Ihyár cat birar urar abáy yiwóyqueyra. Cajc istiy cuitar, cajc istiy cuitar yayan uti siti rehcáyqueyra. Restá cat abáy yehnáyqueyra. Cuacúr aba cuitar ayar bi istáyqueyra. Cuacúr aba icar cabar cab cuquíc istáyqueyra, wajacro. \p \v 12 ’Eyta cuar eyta rehquín cahmoran uwat baan as chiwa chajac ques ba ahár cac siáyqueyra. Caquir ruhw̃áyqueyra. Ruhw̃úr ba cahujín at icar wícayqueyra. Secuac usar cat, cárcel icar cat ahár si beyáyqueyra. As chihtá ques baan rey carin cac cahmar, gobernador cac cahmar beyáyqueyra. Eyta becayat eyin quino as chihtá ehcwáyqueyra, -wajacro-. \v 13 Anto cabar tinti cuácayat Sir chihtá ay bi uw istiy quin, istiy quin, istiy quin, bahnaquin quin ehcwátaro. \v 14 Uch chihtá tan chinti jaw̃i. Ba ahár si beyin cahmoran icúr wacátatara síhw̃ati jaw̃i. \v 15 Eyta si bécayat ajmár chihtá ay bi ba quin wíquinro, -wajacro-. Ba ur icar bitara wacátatara ba quin ehcunro, -wajacro-. Aját eyta ehcwayat, ba quehsí bin bii wácajar rehcáyqueyra. Baat ay tew̃yat, éyinat ba ojcor ay bár bitách wácajatro, -wajacro, chiwa quin-. \v 16 Ba tetinát cat, rábinat cat, cáyinat cat, íw̃oquinat cat ba carin quin ahár si beyáyqueyra, -wajacro-. Eyinat ba eyta ruhw̃áyqueyra. Eyta cuácayat, uwat ba sicar bin cahujín cac beyar tíw̃ayqueyra, -wajacro-. \v 17 Baat as chiwa chaquic ques icar baan eyta quehswáyqueyra. Bahnáquinat ba eyta quehswáyqueyra \v 18 Eyta cuar ba cuácajatro. Ba cuis anár úbistii chiw̃a báreyra, -wajacro, chiwa quin-. \v 19 Baan eyta ruhw̃ata cuar, as chihtá wácati tan ucayat, Sirat ba síwayqueyra. Ima jor itay beyin síwaqueyra, wajacro, Jesusat chiwa quin. \p \v 20 Eyta waquír acsar wajacro: \p —Soldádoan Jerusalén pueblo rúhracat bécayqueyra, -wajacro-. Eyta bécayat, baat eyta istír uch síhw̃awi: “Jerusalén uw sacan cab cucaro,” síhw̃awi, -wajacro-. \v 21 Baat eyta istír, Judea cajc cutar ítquinra cubar icar in ruhcuay béyataro. Pueblo cuitar éyinan pueblo acsar béyataro, -wajacro-. Acubar éyinra pueblo cuit sicor rauti béyataro, -wajacro-. \v 22 Eyta rehquíc cab cucayat, uwat Sir tayar yajaquey ques cuécwayqueyra. Carit cuitar eyta rehcata cuihsú bahjáqueyan bahnác eyta yajquíc cuitar cab cuwáyqueyra, -wajacro, Jesusat chiwa quin-. Eyta bira cubar icar ruhcuay béowi. \v 23 Wiw̃ín istír bár eyin cat cuechú cuac sácayqueyra. Sasá sut ojcor bin abín cat cuechú cuac sácayqueyra. Cajc bahnác cutar uwan abáy ruhw̃áyqueyra. Sirat uwan abáy cuécwayqueyra, -wajacro-. \v 24 Uw cahujinra tec quejcayat tec icar sácayqueyra. Cahujinra ahár questa si beyáyqueyra. Cajc istiy cut, cajc istiy cut bahnác cut questa si beyáyqueyra, -wajacro-. Ey ricar judío bár bin Jerusalén pueblo cuitar to quiuwáyqueyra. Etar Jerusalén bahnác cun waátaro. Sirat uw eyin cajc istiy ayic ocso tas eyta quiuwátaro, wajacro, Jesusat chiwa quin. \s1 Cómo vendrá el Hijo del Hombre \r (Mt 24.29-35, 42-44; Mr 13.24-37) \p \v 25 ’Eyta rehquíc cab cuanyat, rahs ajquír tehmótaro. Sihyór cat ajquír tehmótaro. Cuacúr aba cutara ub cat tehmótaro. Cuat cajc cutar yacúr tucur abáy chácataro. Yacúr ajcyaran oror curcur chácataro. Eyta cuácayat cajc cutar uw bahnaquin ehurún abáy jácayqueyra. Icurat eyta tehmóctara eyta réhctara istiti rehcáyqueyra. Istiti cuácayat, ojc sicátaro. \v 26 Ehurát uw sácataro. Uw bahnác cuácata istír ehurát sácataro, -wajacro-. Cuacúr abá cuitar bahnác yiwóyqueyra. \v 27 Etat asan Uw Síuquib raquíc istáyqueyra. Bowarám tan cutar raquíc istáyqueyra. Urán to raquíc istáyqueyra. Rahs churotán wan Sir churot chi wan beo beo raquíc istáyqueyra. \v 28 Bahnác ajquír tehmóy yinyat, uchta síhw̃awi. As ba siway wiquin bar cab cucaro, síhw̃awi. Eyta sihw̃ar cue rehti jaw̃i. Cue rehti cuar cuisan acan cuacúr yehw̃i, wajacro, Jesusat ima chiwa quin. \p \v 29 Jesusat ey chihtá siw̃in acu higuera caruc ojcor tew̃jacro. Uchta wajacro: \p —Higuera caruc tamo síhw̃awi. Caruc bahnác tamo síhw̃awi. \v 30 Caruc cay sucoyat, baat ítitan, bara bar cab cucaro. Cuicara sucoyat, bara bar cab cucaro. \v 31 Eytaan wan, aját wacye bahnác eyta rehcayat, baat ítitan, Sira cara yehníc bar cab cu rehcaro. \v 32 Aját ba quin wacaro. Ah cut itquin bahnaquin sácati cuar, aját wacye eyta rehcáyqueyra, -wajacro, Jesusat-. \v 33 Etar cuacúr abá cat, cajcan teyan bahnác bahnáyqueyra. Eyta cuar as chihtán bahnác queni íuti im eyta chácayqueyra. Bahná báreyra, wajacro Jesusat. \p \v 34 ’Eyta cuácayat, ba yají chaw̃i. Ay sihw̃ar ítuwi. Simat cat yehnti ítuwi. Ira tamoa, oya tamoa cuít síhw̃ati jaw̃i, -wajacro-. Ey ójcora síhw̃ayeyra, ¿Sir ójcotra síhw̃ati waca téjeca? Baat as wícajar síhw̃ayat icar, ¿as wícajaqui? \v 35 Uchtaan wanro. Ruwat quibachiti bár sihw̃ar, ey cahmar rauro. ¿Ba cat éytaan wan réhcajaqui? ¿Baat as wícajar síhw̃ayat icar as wícajaqui? -wajacro, Jesusat-. \v 36 Eyta bira ba urá cuitar yají úrowi, -wajacro-. Etiti Sir ojcor conwi. Sirat ba cuitar wacayta acu conwi. Sir quin bara cuitar eyta cuati ben acu chiwi, -wajacro-. Asan Uw Síuquib wiquíc cahm rooti acu conwi, wajacro, Jesusat uw quino. \p \v 37 Etan Jesusat Sir usar riy istiy, riy istiy síw̃jacro. Cuat chéycatra pueblo acsara bijacro. Olivo terá cuwayta bijacro. Erar cámjacro. \v 38 Chícrias cuitatra uwan to Sir usi sécuajacro. Jesusat waquíc rahcuín acu sécuajacro. \c 22 \s1 Conspiración para prender a Jesús \r (Mt 26.1-5, 14-16; Mr 14.1-2, 10-11; Jn 11.45-53) \p \v 1 Etat owár pan buc rehti bi cohquíc fiesta yajquíc cab cutatro. Pan buc rehti cohquíc fiesta ajc istiyán Pascua fiéstaro. \v 2 Etat sacerdote cárinat cat, bachan chihtán síw̃quinat cat Jesús yauwin acu ríojocro. Uw cahmar áywini rehquít, inara úrojocro. \v 3 Etat Sisrám Satanás Judas ur icar raújacro. Judas eyan istiy ajc Iscariote aw̃ujacro. Eya Jesús ima chiwa doce sicar binro. \v 4 Judas eyan sacerdótein quin bijacro. Cur sacerdótein owár tew̃jacro. Soldado carin owár tew̃jacro. Jesús eyin at icar bitara wícatatar chihtá tew̃jacro. \v 5 Eyta tew̃yat sacerdótein cat, soldado carin cat ahní rehjecro. “Bahat is at icar chácayat, isat ray túninro,” wajacro. \v 6 Etar Júdasat eyta yajquín wajacro. Eyta waquír sacerdótein at icar bitara wícatatara ey úrojocro. Uwat istiti ac eyin at icar bitara wícatatara ey úrojocro. \s1 La Cena del Señor \r (Mt 26.17-29; Mr 14.12-25; Jn 13.21-30; 1 Co 11.23-26) \p \v 7 Etar fiesta pan buc rehti cohquíc cab cujacro. Obas sah yauwata cab cuanjacro. \v 8 Obas sah yauwin cab cucayat, Jesusat Juanin Pédroin quin wajacro: \p —Fiesta cutar yayín ey bahnác wahnwi. Is cahmar wahnáy béowi, wajacro. \p \v 9 Eyta wacayat Jesús chiwat Jesús quin táyojocro: \p —¿Isat bahat cohn acu pan buc rehti bisar wahnátaqui? ¿Obas sah cat bisar wahnátaqui? wajacro. \p \v 10 Eyta wacayat, Jesusat wajacro: \p —Pueblo icar béowi. Pueblo icar rauyat ser istiy istáyqueyra. Rih soya ator bequic istáyqueyra. Ser ey istír, ey questoc béowi. Eya bi usi rauyat, ba cat esar rauwi, -wajacro-. \v 11 Birar raúwictara ey ubach cayíb quin uchta waw̃i: “Is síw̃quibat uchta wac ayro: ‘¿As ba ubach cutar bi querat icar raúwataca? As ey sar ajmár chiwa owár pan buc rehti bi cohnro,’ wac ayro,” waw̃i. \v 12 Baat eyta wacayat, eyat querat usi waanan cuít bi ehcwáyqueyra. Cuacúr ey ehcwáyqueyra. Ey sar ba icúr bi táyoctara ehcwáyqueyra. Im ey sar is cohn ac bahnác wahnwi, wajacro. \p \v 13 Eyta wacayat chiwa eyin bar béjecro. Erar cur ítitan, Jesusat bitara istáy cuwata wajáctara, eyta istáy cujacro. Etar esar obas cat, pan cat wahnajacro. \p \v 14 Yaquic cab cucayat, mesa acor Jesusan ima chiwa owár ítchacro. \v 15 Itir Jesusat chiwa quin wajacro: \p —Asan ba owár Pascua fiesta cuitar uchta yaya racar rehjecro. As yauwin inár ba owár uchta yaya racar rehjecro, -wajacro-. \v 16 Ba quin aját wacaro. Bucoy aját uchta ba jor yaya báreyra. Pan buc rehti ba owár yaya báreyra. Sir iman cara yehníc ocso tas eyta yati chácayqueyra, -wajacro-. Sir cara yéhnyatan pan buc rehti cohquíc fiesta chihtá caba rehcátaro. Bahnác caba yajcátaro, wajacro. \p \v 17 Eyta waquír toca yehw̃jacro. Toc icar chistár ub rihatro. Toca yehw̃ír Sir ojcor conjacro. Conár ima chiwa quin wajacro: \p —Ub rihar uchan behmár owár tahw̃uwi. \v 18 Aját ba quin wacaro. Aha yahncút chistár ub rihar uch bucoy aját yah báreyra. Sir iman cara yehníc ocso tas aját bucoy yah báreyra, wajacro, Jesusat chiwa quin. \p \v 19 Eyta waquír pan caquir, Sir ojcor conjacro. Conár cat, pan cotchacro. Cotír cat eyin quin wíjacro. Wiquir wajacro: \p —Uchan as sibatró. As sibarán ba siwin acu wíquinro. As tamo sihw̃an acu acsar eyta yajw̃i, wajacro. \p \v 20 Pan cohr car toca yehw̃jacro. Yehw̃ír chiwa quin wajacro: \p —Sirat bachan chihtán cahmar wajaquey acsar tehmón wacaro. As ab cut ba siwin wacaro. Eyta waquey uní rehcayta acu as ab béyqueyra, -wajacro-. \v 21 Ahra istiyát asan cahujín at icar wícayqueyra. Eyta wícata eyan asi jor ira yácaro. \v 22 Sirat as eyta chinín wac báhjacro. Eyta cuar bíyatan as quehsuquin at icar as wícayat, eyan conú cuac chináyqueyra, wajacro, Jesusat chiwa quin. \p \v 23 Jesusat “Istiyát as cahujín at icar wícataro,” wacayat, imár owár chiwat rahra rahra táyojocro. Biyat Jesusan cahujín at icar wícatatara, ey imár owár táyojocro. \s1 Se discute quién sería el más importante \p \v 24 Etar cat Jesús chiwan imár owár rahra rahra tew̃ay yinjacro. Biyan caran cuít yehnátatar ey tew̃jacro. \v 25 Eyta tew̃yat Jesusat chiwa quin wajacro: \p —Judío bár bin cárinat imár chihtá uw quin yajc ayro. Eyta cuar eyin cárinat imár ojcor wacaro: “Asan uw obir yájquibro,” wacaro. \v 26 Cuatán baatrá éytara yajti jaw̃i. Ba biyan caran cuítara, eyan sasán wan chácataro. Biyin uw ayquib rehcáyatan, eyan cahujín acu chiwan wan chácataro, -wajacro-. \v 27 Uwat ítitan, ¿Biyan caran cuitqui? ¿Ira yáqueyan caran cuitqui? -wajacro-. ¿Ira siir wiquib eyan caran cuitqui? -wajacro-. Uwat ítitan, ira yáqueyan cáraro. Eyta cuar asra ba owár rehcayat, asra ba ac ira siir wíquiban wanro. Chiwan wanro, wajacro, Jesusat chiwa quin. \p \v 28 ’Uwat as ruhw̃ujacro. As quehsujacro. Eyta cuar bara asi jor ítchacro, -wajacro-. \v 29 As Tetatán asan cara chájacro, -wajacro-. Aját uw ayin acu asan cara chájacro. Etar aját ba cat cácaro. \v 30 As cara rehquey cutar asi jor yayín acu, asi jor yahn acu cácaro, -wajacro-. Asi jor carin banco cuitar chihrín cácaro. Israelin urá istín acu ba cácaro. Israelin bomcar doce bin cohná bijaquin urá istín acu ba cácaro, wajacro, Jesusat chiwa quin. \s1 Jesús anuncia que Pedro lo negará \r (Mt 26.31-35; Mr 14.27-31; Jn 13.36-38) \p \v 31 Chiwa quin eyta waquír, Pedro quin wajacro: \p —Simonu, Simonu, aját bah quin wacaro. Satanasat Sisramat ba bahnaquin uro istín chíjacro. Eyat ba cayar yajcátatara, cayar yájcajartara uro istín acu chíjacro. Eb rura uro istír eyta ba cat eyta uro istín chíjacro. \v 32 Eyta chícayat, aját Sir quin bah cuitar conjacro, -wajacro, Jesusat Pedro quin-. Bahat as ojcor sehw̃ac etiti ac conjacro. As chihtá wácati acu conjacro. Etar bahat as ajcá bár waca téyqueyra. Waca ter sicor ajcá chi chácayat, bahat rabin quin siw̃i. As chihtá wácati cácayta acu siw̃i, wajacro, Pedro quin. \p \v 33 Eyta wacayat Pédroat wajacro: \p —Caru, aját bah ajcá bár waca teya báreyra. Bah jor as cat cárcel icar chac tacat bah waca teya báreyra. As bah jor yauwata tacat, aját bah waca báreyra, wajacro. \p \v 34 Eyta wacayat Jesusat Pedro quin wajacro: \p —Pédrou, aját bah quin wacaro. Ah sisbúr anto cohwti cuat bahat wacáyqueyra: “Asra Jesús chíwai batro,” wacáyqueyra. Icar bayan eyta wacáyqueyra, wajacro, Jesusat Pedro quin. \s1 Se acerca la hora de la prueba \p \v 35 Etar Jesusat chiwa quin wajacro: \p —Aját récaji baan as chihtá ehcwáy áyjacro. Eyta ayat ¿baat icúr táyoyi? Aját ba ucua bár, iroc bár, ques barcát bár áyatan, ¿baat icúr táyoyi? wajacro, chiwa quin. \p Wacayat chiwat wajacro: \p —Icrí táyotiro. Is yarsa obir yajacro, wajacro. \p \v 36 Eyta wacayat, chiwa quin wajacro: \p —Cuatán ahra ucua che binat ucua ji béowi. Iroc che binat cat iroc chi béowi. Espada bár binat ima siricách tehmár cuit espada wawi. \v 37 Aját ba quin wacaro. Uchicrias Sir carit cuihsú báhjacan, ahra ey chihtá yajquíc cab cujacro, -wajacro-. As ojcor uchta cuihsú báhjacro: “Uwat ur ay bár bin tamo sihw̃ar eyta ey tamo cat eyta síhw̃aro,” cuihsú báhjacro, as ojcor. As ojcor eyta cuihsú báhjacan eyta rehquíc bar cab cucaro, wajacro, chiwa quin, Jesusat. \p \v 38 Etat chiwat wajacro: \p —Caru, espada bucáy usatro, wajacro. \p —Ihyú, eyan toro, wajacro. \s1 Jesús ora en Getsemaní \r (Mt 26.36-46; Mr 14.32-42) \p \v 39 Etar Jesús ima chiwa owár watar waajacro. Watar waar Olivo terá icar cuwín béjecro. Jesusan búcoyan búcoyan erar bijacro. \v 40 Beyar erar cur car, Jesusat chiwa quin wajacro: \p —Sir ojcor conwi. Sisramat ba quin ur ay bár yajc ayti acu conwi, wajacro. \p \v 41 Eyta waquír, acsar biráy bár cuitar bijacro. Bir erar Sir ojcor conín acu cuscar cuitar chihrjacro. Chihrír Sir quin wajacro: \p \v 42 —Tetú, bahat as conquey rahcuí cúntara uchta yajw̃i. Uw quin as yau ayti jaw̃i. As yauti yarsa waátatara, as yau ayti síuwi. Aját eyta conic cuar, as chihtai yajti jaw̃i. Behmá chihtá cutar yajw̃i, wajacro, Sir quin. \p \v 43 Sir quin conyat, Sir cuacúr cacúm Jesús quin wijacro. Wiquír Jesús quin chihchír wíjacro. Canar wíjacro. \v 44 Eyta cuar im ur icar cuean toro. Cuean eyta rehquít cuít conjacro. Eyta conár, rihramat bahnác bo sujacro. Rihram eyan aban wan ic icar tijcajacro. \v 45 Etar bahnác cona waar Jesús sicor ima chiwa quin bijacro. Eyin quin cur itit, cam sácajacro. Cueat cuácayat bar cámjacro. \v 46 Eyta istír, Jesusat eyin quin wajacro: \p —¿Bitara reht camqui? Cui yinwi. Sisramat ba quin ay bár yajc ayti acu conwi, wajacro. \s1 Llevan preso a Jesús \r (Mt 26.47-56; Mr 14.43-50; Jn 18.2-11) \p \v 47 Jesusat echí tew̃yat icar, uw ricán séhw̃anar bin béjecro. Ser ajca Judas cat wijacro. Judas eya Jesús ima chiwa doce sicar binro. Eyat cahujín si rojocro. Júdasat cahujín roquír car, ac suhwín acu Jesús acor wijacro. \v 48 Eyta cuar Jesusat Judas quin wajacro: \p —Júdasu, ¿As ac suhwír cuitar bahat asan Uw Síuquib cahujín at icar wíquinica? wajacro, Jesusat Judas quin. \p \v 49 Jesús ecsar éyinat eyta yajquíc itchacro. Istír, “Jesús bar cuácataro,” síhw̃ajacro. Eyta sihw̃ar wajacro: \p —Caru, ¿Isat espada cuitar técuataica? wajacro. \p \v 50 Eyta wacayat, chiwa istiyát sacerdote cara cacúm istiy bujacro. Sacerdote cara cacúm cucách cuijacro. \v 51 Eyta cuicayat, Jesusat ima chiwa quin wajacro: \p —Eytara yajti jaw̃i. Chaw̃ jaw̃i, wajacro. \p Jesusat eyta waquír, sacerdote cacúm cucách cuijaquey sicor bar órojocro. Cuiti bin eyta sicor bar anjacro. \p \v 52 Anir sacerdote carin quin, Sir usar policíain quin, werjayín quin, ima cacay rojoquin quin wajacro: \p —Baat besin caquir eyta caruc jaw̃, espada jaw̃ as eyta cacay rojocro. ¿Bitara reht eyta royi? \v 53 Aját riy istiy, riy istiy Sir usi ba ubot síw̃jacro. Eyta cuar, baat erar as cátiro. Eyta cuar ah chéycatra baat behmár chihtá yajquín acu Sirat ajc waajacro. Sisrám checúm cuitar yajc áyqueyat ima chihtá yajquíc cab cujacro, wajacro, Jesusat sacerdótein quin. \s1 Pedro niega conocer a Jesús \r (Mt 26.57-58, 69-75; Mr 14.53-54, 66-72; Jn 18.12-18, 25-27) \p \v 54 Etar éyinat Jesús caquir ahár béjecro. Sacerdote cara usi cuwín béjecro. Cur ey sar raújacro. Pedro cat eyin questoc birá cuít cuar bijacro. \v 55 Sacerdote usi ubach tan sar awat cuitar uwat oca ánjacro. Anyat cahujín oca rúhracat chihr bejecro. Etar Pedro cat cur oc acor eyin owár chihrjacro. \v 56 Erar chihryat, oca sir acor ityat, cacúm cahbarat itchacro. Ay wahitír wajacro: \p —Ser uch cat Jesús chíwaro, wajacro. \p \v 57 Etat Pédroat wajacro: \p —Wiw̃ú, asra ey chíwai batro. Aját eyra istiti binro, wajacro. \p \v 58 Etar in cuácayat, istiyát cat Pedro istír wajacro: \p —Bah cat ey chíwaro, wajacro. \p Etat Pédroat wajacro: \p —Batro. Asra ey chíwai batro. \p \v 59 Etar ítchareht istiyát cat Pedro ojcor uw quin wajacro: \p —Uy cat Jesús chíwaro. Ajatán itro. Uy cat Galilea úwcuano, wajacro. \p \v 60 Waquít, Pédroat wajacro: \p —Bahat bi ojcor tew̃íctara, aját istítiro. Ráhctiro, wajacro, Pédroat. \p Eyta wacayat acat, cab rehti, sisbúr bar cohwjacro. \v 61 Cohwyat, Jesusat ac wari cuar, Pedro itchacro. Ityat Pédroat séhw̃ajacro: “Aját anto eyta tew̃ti cuácayat, aját eyta tew̃ata Jesusat ehcujacro: ‘Cohcarám cohwín cahmor bahat as ojcor “asra ey chíwai batro,” wacáyqueyra. Icar bay eyta wacáyqueyra.’ Jesusat as quin eyta wacárora,” séhw̃ajacro, Pédroat. \v 62 Jesusat wajác tamo sehw̃ar Pedro watar waajacro. Watar waar abáy ojocro. \s1 Se burlan de Jesús \r (Mt 26.67-68; Mr 14.65) \p \v 63 Etar polcíainat Jesús buror sischacro. Sisír, \v 64 oya cumar cuitar ub ey cay questajacro. Cay questár aquey cutar tajacro. Etar wajacro: \p —Werjayú, bah biyat tajquíctara is quin ehcuwi, wajacro. \p \v 65 Eta jaw̃ Jesús buror sisín acu bucoy bucoy ajca ahsín bitara útara tew̃jacro. \s1 Jesús delante de la Junta Suprema \r (Mt 26.59-66; Mr 14.55-64; Jn 18.19-24) \p \v 66 Etar bar cuanyat, judío werjayín bahnác sécuajacro. Sacerdote carin cat, bachan chihtán siw̃quin cat eyin owár sécuajacro. Eyin eyta secuar Jesús eyin quin rojocro. Roquír Jesús quin táyojocro: \p —¿Bahan Crístoiqui? \v 67 Bah Crístotara, ey bártara is quin ehcuwi, wajacro. \p Etat Jesusat wajacro: \p —Aját ba quin “asan eyro,” ehcwayat as chihtá cácajatro. Asan ey síhw̃ajatro. \v 68 Aját ba quin bitara táyoyat, baat as quin ehcuti jácataro. \v 69 Eyta cuar ah yahncút asan Uw Síuquib cuacúr Sir owár ítayqueyra. Sira urán to bi ecor chihráyqueyra, wajacro. \p \v 70 Etar bahnáquinat wajacro: \p —¿Eytair bahan Sir waquíj waátaqui? wajacro. \p —Baat wáqueyan asan eyro, wajacro. \p \v 71 Etar éyinat wajacro: \p —Ey cahm icar tew̃quin ahra istiy táyotiro. Imát is cucajá ácatan Sir ojcor téw̃ajar bin tew̃jacro, wajacro. \c 23 \s1 Jesús ante Pilato \r (Mt 27.1-2, 11-14; Mr 15.1-5; Jn 18.28-38) \p \v 1 Etat sécuajaquinat Jesús bar béjecro. Beyan romano gobernador ajca Pilato quin cujacro. \v 2 Cur car Pilato quino Jesús cahm icar uchta wajacro: \p —Isat ítitan, ser uchat is uw bahnaquin quin gobierno chihtá cac ayti síuro. Uyatan gobierno tayar is uw quin tun áytiro. Rey cara César tayar tun áytiro. Uyat wacaro: “Asan Crístoro. Rey cáraro,” wacaro. Uyat sucuar eyta tew̃ro, wajacro. \p \v 3 Wacayat, Pilátoat Jesús quin wajacro: \p —¿Bahan judío cáraica? ¿Judíoin réyica? wajacro. \p Etat Jesusat wajacro: \p —Ee, bahat táyocan cábaro. Asan eyro, wajacro. \p \v 4 Pilátoat sacerdote carin quin, ricá quin wajacro: \p —Aját ítitan, eyat ay bár bitarach yájtiro, wajacro, Pilátoat. \p \v 5 Eyta waquít éyinat bucoy wajacro: \p —Gobierno chihtá cat cac áytiro. Uyat judea cajc bahnác cuitar eyta tew̃jacro. Galilea cajc bahnác cuitar eyta tew̃jacro. Uch cajc cuitar cat eyta tew̃jacro, wajacro. \s1 Jesús ante Herodes \p \v 6 Pilátoat eyta tew̃íc rahcuír táyojocro: \p —¿Jesús Galilea úwica? wajacro. \p \v 7 Táyoyat, uwat wajacro: \p —Ey erar bíncuano, wajacro. \p Galilea cajc cut bin wacayat, Pilátoat séhw̃ajacro: “Uyra Herodes cajc cut bin etar ay bár yajáctara Heródesat ey urá wahitata binro,” séhw̃ajacro. Ey rícaran Heródesan Jerusalén cuitatro. Eyta cuácayat Pilátoat Herodes quin cuwayta Jesús bey áyjacro. \v 8 Etar eyta beyan Jesusan Herodes quin cucayat, Herodes ahní rehjecro. Heródesat Jesús istiti bin chihtara ey it cun rehjecro. Uchicri ey istá racar rehjecro. Heródesat Jesusat yajquíc ojcor tew̃ic rahjacro. Etar Jesusat Sir urá cut icúr bi yajquíc it cun rehjecro. \v 9 Etar Jesús cucayat, Heródesat Jesús quin chiht istiy, chiht istiy táyojocro. Eyta táyoyat, Jesús ajc chin jájacro. \v 10 Sacerdote carin cat, bachan chihtán siw̃quin cat ésatro. Esar cuar Jesús cahm icar Herodes quin abáy tew̃ay yinjacro. \v 11 Heródesat cat, soldádoinat cat Jesús abáy ruhw̃ujacro. Ey buror abáy sischacro. Eyta sisír éyinat Jesús ojcúm carin oya tas chájacro. Chaquir Jesús sicor Pilato quin béjecro. \v 12 Beyir yahncút Pilato cat, Herodes cat rahra rahra íw̃ojocro. Cahmotra rahra rahra quehsí bin ey ricar íw̃ojocro. \s1 Jesús es sentenciado a muerte \r (Mt 27.15-26; Mr 15.6-15; Jn 18.39–19.16) \p \v 13 Heródesat Jesús Pilato quin sicor ayir car, Pilátoat sacerdote carin, werjayín, uw bahnaquin sécuajacro. \v 14 Secuar Pilátoat eyin quin wajacro: \p —Baat ser uch as quin rojocro. Roquír “Eyat uw quin gobierno chihtá yajc áytiro,” wajacro. Aját ey quin tayo rahcuítchacro. Ba cac cahmar eyta tayo rahcuítchacro. Eyta tayo rahcuitit, Jesusat ay baran icuri yájtiro. Baatán ey cahm icar tew̃jaquey eyat éytai yájtiro, -wajacro-. \v 15 Heródesat itit cat éytaro. Etar sicor áyjacro. Aját wacaro. Jesús cahm icar baat eyta tew̃íc cuar, aját itit bi chihtá quesi ícari yaúwajatro, -wajacro-. \v 16 Eyta bijira aját ey chistár cuitar buc áyinro. Buquír cuitar uc áyinro, wajacro. \p \v 17 Pilátoat fiesta cuitar bucoy bucoy uw cárcel sar bin uc áyjacro. Eyta cuácayat, Pilátoat Jesús eyta uc ayin wajacro. \v 18 Pilátoat eyta wacayat, uw bahnáquinat cohwjacro: \p —Isat eyra rácari batro. Is acu Barrabás cárcel sar bi uw̃i, wajacro. \p \v 19 Barrabás eyan uw tiw̃jac biro. Eyat gobierno owár tec quej yehnjáquinro. Uw tíw̃jacro. Jerusalén pueblo cuitar eyta yajacro. Ey ques icar cárcel icar tunjác biro. \v 20 Uwat Barrabás uquin cohwíc cuar, Pilátoat Jesús uc cun rehjecro. Etar uw quino Jesús uc ayin wajacro. \v 21 Eyta wacayat, uwat rahra ey quin cohwjacro: \p —Eyra yauwin caruc ojcor quejcátaro. Yauwin caruc ojcor quejcátaro, cohwjacro. \p \v 22 Etar Pilátoat icar bawoy wajacro: \p —¿Icrát yauwátaca? ¿Icúr yajác ques icar yauwátaca? Icúr quesi yaúwajatro. Eyta bijira aját buc ter cat uc áyinro, wajacro. \p \v 23 Pilátoat uw quin eyta wajác cuar, uwat ey chihtá cátiro. Cati cuar Jesús yauwin acu cuít cohwjacro. Bucoy bucoy cohwjacro. Cárucui icar quejquín acu cohwjacro. Eyta cohwíc cuitar burbar yajacro. \v 24 Eyinat eyta cohw chícayat, Pilátoat eyta yajquín ajc waajacro. \v 25 Cuatán cárcel sar Barrabasra bar uc áyjacro. Técuasibra uw tíw̃quibra bar uc áyjacro. Uwat chiquey bar uc áyjacro. Barrabás uc ayir Jesús uw at icar wíjacro. Uwat Jesús yauwin wacayat, Pilátoat bar ajc waajacro. \fig |src="cn01825B.tif" size="span" copy="© 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="San Lucas 23.25" \fig* \s1 La crucifixión \r (Mt 27.32-44; Mr 15.21-32; Jn 19.17-27) \p \v 26 Pilátoat Jesús yauwin acu ajc waacayat, Jesús bar béjecro, yauwin acu. Bécayat ibt aw̃at ser istiy ajca Simón ahár cájacro. Simón eya cajc ajc Cirene binro. Uw bár cuitar bin ácubar cuitar bin racaro. Caquir Jesús quejquín ac caruc bequey ahár yehw̃ áyjacro. Caruc ey cuitoc cuit chájacro. Chácayat Simonat Jesús questoc yehw̃jacro. \v 27 Jesús questoc cat uw ricán séhw̃anar béjecro. Wiw̃ín cat beya rabar Jesús séhnareht ojocro. Cohwjacro. \v 28 Eyta istír, Jesusat eyin quin wajacro: \p —Jerusalén wiw̃inu. As racar oti jaw̃i, -wajacro-. Cuatán behmár cuitar, behmár sasá cuitatrun uní ótaro. \v 29 Riy istiy cuitar behmár ay bár ruhw̃úc cuitar cuanátaro. -wajacro-. Eyta cuanyat uwat wacátaro: “Sasá bár éyinwan ohbac rehcaro. Wiw̃inat sasá cohnti éyinra ohbac rehcaro. Sutá bi quínoi wícajar éyinwan ohbac rehcaro,” wacátaro, \v 30 Eyta waquíc cab cucayat, “Siyó is arcutar tijcawi,” wacátaro. “Cúbarat is bahnác tiw̃ anwi,” wacátaro, -wajacro-. \v 31 Asan caruc túmaran wan cuar, as uchta ruhw̃uqueywat ba caruc íncuatan wan éyinan cuít ruhw̃áyqueyra, wajacro, Jesusat wiw̃ín quin. \p \v 32 Jesús soldádoat yauwin bécayat, cahujín urá ay bár bin cat béjecro. Besin bucáy bin béjecro. Jesús owár yauwin acu béjecro. \v 33 Béyeyan terá cutar cujacro. Terá ey ajcan cuisa cárara aw̃ujacro. Terá cutar cucayat, soldádoinat Jesús yauwin caruc ojcor quejecro. Jesús caruc ojcor quejquír cat, cuic rahray wihár caruc istiy ojcor besib istiy, cuic rahray wihár caruc istiy ojcor cat besib istiy quejecro, yauwin acu. \fig |src="CN01841B.TIF" size="span" copy="© 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="San Lucas 23.33" \fig* \v 34 Eyta quejcayat, Jesusat ima yauquin cuitar Sir quin conjacro: \p —Tetú, as yauwic tayar ques eyin cuécuti jaw̃i. Eyinat istiti cuar yajcaro, wajacro, Jesusat Sir quin. \p Jesús caruc ojcor quejquír, soldádoinat Jesús oyan imár owár tahw̃ujacro. Taw̃a rabar biyat bi oya cácatatara ey istín acu at sínjacro. \v 35 Caruc ojcor quejcayat, cahujínatra wahitchacro. Judío cárinat Jesús buror sischacro. Sisá rabar wajacro: \p —Eyat cahujín yarata cahm síujacro, -wajacro-. Ahra ima cat síwataro. Eyan Sir imáy Crístoir waquít, ima bar síwataro. Sirat ey áyjaquir waquít, ima síwataro, wajacro, Judío cárinat. \p \v 36 Soldádoinat cat ey buror sischacro. Ey cac cahmar bir, chistár rihar bacua ihirán to bi ey acat tew̃jacro. \v 37 Eyta ruhw̃úr car ey quin wajacro: \p —Bah uní judío reytar, caruc ojcor quejequey bahan ic oso car raw̃i, wajacro. \p \v 38 Jesús cuis aracat carit cuihsúr chájacro. “Uchan judíoin rey cáracuano,” cuihsúr chájacro. Hebreo cuw cutar cat, latín cuw cutara cat, griego cuw cutara cat eyta cuihsúr chájacro. \p \v 39 Jesús ecor quejéc eyat Jesús quin tecua rabar wajacro: \p —Behmán Crístotara behmá síuwi, -wajacro-. Behmá siwir is cat síuwi, wajacro. \p \v 40 Cuat rahr owár wihár quejéqueyat eyta tew̃quey quin wajacro: \p —Eytara wati jaw̃i. ¿Bah bitara reht Sir cahm ayú báriqui? Bah catum ey owár yauwin acu quejecro, -wajacro-. \v 41 Isra ijmár oquís yauro. Ijmarat ay bár yajác etar ey tayar ques yauro, -wajacro-. Eyta cuar úyatra ay batra yájtiro, wajacro, istiy besib quino. \p \v 42 Etat Jesús quin wajacro: \p —Jesusu, bah cara rehquey cutar cucayat, as tamo cat séhw̃awi, wajacro, Jesús quin. \p \v 43 Etat Jesusat wajacro: \p —Aját bah quin wacaro. Ahan bahan asi jor cuacúr Sir jor jácayqueyra, wajacro. \s1 Muerte de Jesús \r (Mt 27.45-56; Mr 15.33-41; Jn 19.28-30) \p \v 44 Jesusat eyta wacayat, rahsan uraró. Rahsa urá cuaquir, chéycara eyta cay tínjacro. Rahs buya tas eyta tínjacro. Cajc bahnác cuitar eyta tínjacro. \v 45 Rahsa eyta tinyat, Sir usi oya wiricás rújaqueyan ima ubut oso rach bijacro. Rach biran cay bucáy waajacro. \v 46 Etat Jesusat ay bar cohwjacro. Uchta wajacro: \p —Tetú, as ajcan bah at icar wícaro, wajacro. \p Eyta wac cohwír bar chinjacro. \p \v 47 Jesús eyta cohwír chinyat, soldado carat itchacro. Istír Sir tamo ay séhw̃ajacro. Eyta sehw̃ar, wajacro: \p —Ser eyat bitarach yájtiro. Eyat ay bár icurí yájtiro, wajacro. \p \v 48 Jesús chinyat, uw ricá sicor usi bahnác suca bijacro. Bahnác eyta rehjequey istír, beya rabar, cue rehquír imár tan cut bujacro. \v 49 Jesús íw̃oquinat cat, Jesús owár Galilea cuitar bin rojoquin wiw̃inat cat bar itchacro. Jesús yauwic itchacro. Birá cuit cuar wahitchacro. \s1 Jesús es sepultado \r (Mt 27.57-61; Mr 15.42-47; Jn 19.38-42) \p \v 50 Jesús chinyat ser ajcan Joseat itchacro. José pueblo Arimatea ítquincuano. Arimatea judíoin puéblocuano. José ur ay biro. Eyat ur ay yajcaro. Judío werjayín owár sécuaro. \v 51 Judío werjayinát Jesús yauwin síhw̃ayat, Joséatra eyta séhw̃atiro. Eyta yájtiro. Cuatán Sir cara yehníc acor itro. \v 52 Joseat Pilato quin Jesús chinjaquey chein chiay bijacro. Ruhcuín acu chíjacro. \v 53 Pilato quin cur, eyta chíjacro. Chícayat, Pilátoat ajc waajacro. Ajc waacayat Jesús chein caruc ojcor quejéc Joseat tijcajacro. Tijcár lienzo wiricás tamo bacojocro. Jesús chein wiricás tamo bacór béjecro. Beyar ac ucar icar ruhjacro. Ac ucar ey icar chein anto ruhcti biro. \v 54 Jesús chein ruhcuíc tínoran tan jaquin acu oroc ricar tínjacro. Im ey tínoan tan jaquic ricar rauwi cuitatro. \v 55 Erar ac ucar icar chácayat, Galilea wiw̃inat úrojocro. Jesús chor Galilea bin rojoquin wiw̃inat Jesús chein bisar chactar itchacro. Ac ucar sar chajac itchacro. \v 56 Eyta chaquic istír car, sicor pueblo cuwín béjecro. Pueblo cur Jesús chein cuitar chaquin acu inan ay bi órojocro. Polmadan wan cat órojocro. \p Etar tan jaquin ricar rauyat wiw̃ín eyin tan jájacro. Eyta tan jaquin acu wac báhjaquey éyinat wácati yajacro. \c 24 \s1 La resurrección de Jesús \r (Mt 28.1-10; Mr 16.1-8; Jn 20.1-10) \p \v 1 Etar semán istiy rauyat, wiw̃inan Jesús ruhjác cuitar béjecro. Chícrias uti bicayat cuan bicayat, béjecro. Inan ay bin órojoquey béjecro, Jesús chein cuitar chaquin acu. \v 2 Beyar cur ítitan, ac ohná chein ruhjác ucar cutar tunjaquey waa tejec itchacro. Sicor bar wácajacro. \v 3 Eyta istír ucar sar raújacro. Rauwir itit, Cara Jesús chein ruhjacan ésari batro. \v 4 Chein bár cuácayat, “chein bitara yajcyi,” séhw̃ajacro. Eyta séhw̃ayat, serin bucáy eyin ecsar waajacro. Ser eyin oya wan beo beo bi tasro. \v 5 Wiw̃inat eyin istír oc sijacro. Ay wini rehjecro. Ay wini rehcayat, cuisa ica cut bahu jájacro. Eyta jácayat, sérinat eyin quin wajacro: \p —¿Baatán bitara reht chein ruhcuíc cuitar estají bin uroy bequi? Estají binra chein ruhcuíc cuitatra batro. \v 6 Jesusra usari batro. Sicor estají yehnár bijacro, -wajacro-. Anto Galilea jácayat, behmár quin chihtá wac báhjacro. Eyta wajác tamo síhw̃awi: \v 7 “Asan Uw Síuquib uwat cahujín at icar wícataro,” wajacro, Jesusat. “Ur ay bár bin at icar wícayqueyra. Wícayat, caruc ojcor quejquír yauwáyqueyra. Yauyat ruhcuír car, bay cuanyat sicor yehninro,” wac bahjacro, Jesusat. Eyta wac bahjác tamo síhw̃awi, wajacro, sérinat wiw̃ín quin. \p \v 8 Eyta wacayat, Jesusat im ojcor ehcú báhjaqui tamo bar síhw̃ajacro. \v 9 Eyta sihw̃ar, chein ruhcuíc cuitar bin sicor bar béjecro. Beyar car, Jesús chiwa quin bahnác ehcujacro. Cuisa once bin quin eyta ehcujacro. Cahujín quino cat ehcujacro. \v 10 Eyta istír ehcwáy béjequinan wiw̃ín istiy ajca Maríacuano. Eya Magdala binro. Istiy ajca Juánacuano. Istiy cat ajca Maríacuano. Eya Santiago abró. Cahujín cat eyin owár béjequinat cat Jesús chiwa quin eyta ehcujacro. \v 11 Chiwa quin ehcujác cuar uní tew̃ti síhw̃ajacro. Etar chihtá cátiro. \v 12 Cuatán Pedro bar yehnár quinjacro, chein ruhjác ac ucar cuitar cuwayta. Cur car bahujacro. Bahúr ac ucar icar wahitchacro. Ititan, lienzo oya Jesús bacojocra ératro. Oyaro. Chéinra batro. Jesusra batro. Etar sicor bijacro. Bahnác eyta itchaquey tamo sehw̃a rabar bijacro. \s1 En el camino a Emaús \r (Mr 16.12-13) \p \v 13 Ey ricar chiwa cuisa bucáy bin béjecro. Pueblo istiy ajca Emaús cuwín béjecro. Jerusalén cuar Emaús cuwaycan once kilómetroro. \v 14 Beya rabar Jesús chinjác chihtá imár owár tew̃jacro. \v 15 Jesús chinjác chihtá tew̃yat icar Jesús ima eyin ecsar waajacro. Waar eyin owár bijacro. \v 16 Eyta cuar éyinat Jesusan rehrtár bitách ístajar rehjecro. \v 17 Etat Jesusat eyin quin wajacro: \p —Ba beya rabar, ¿icúr chihtá tew̃ca? wajacro. \p Jesusat eyta wacayat, beti inic ítchacro. Cueat ajc yehw̃ti ítchacro. \v 18 Eyta bequin istiy ajcan Cleófasat wajacro: \p —¿Bahat istítiqui? Baquír, bonir, bacar Jerusalén cuitar yajacra istítica. Jerusalén béhjequinat bahnáquinat itro. ¿Bah ístirat eyta yajáqueyan istítiqui? táyojocro, Cleófasat. \p \v 19 —¿Icúr yajaca? wajacro, chiwa bucáy bin quin. \p —¿Bahat Jesús istítiqui? ¿Nazaretin istítiqui? -wajacro-. Eya Sir chihtá béquibro. Eyata ima urán to cuitar chihtá ehcujacro. Ima urán to cuitar ay yajacro, -wajacro-. Sirat itit cat, uwat itit cat éytaro, -wajacro-. \v 20 Eyta cuara is sacerdote cárinat cat, is werjayinát cat Jesús cahujín at icar wíjacro. Eyinat yau ayin acu eyin at icar wíjacro. Etar Jesús yauwin ac caruc ojcor quejecro, -wajacro, chiwat Jesús quin-. \v 21 Isat síhw̃ajacan: “eyat israelin cuitar wacata,” síhw̃ajacro, wajacro. Cleófasat Emaús ibt aw̃at eyta wajacro. \p ’Etar cat ahra Jesús yaujacan bay cuanjacro, -wajacro-. \v 22 Cuatán is owár wiw̃inat is ojc sijacro. Wiw̃inan chícrias cuitar chein ruhcuíc cuitar itay béjecro. \v 23 Erar beyar cur itit, chéinra istiti rehjecro. Etat sicor rojocro. Bequír, is quin wajacro: “Isat Sir cuacúr cacmín itchacro,” wajacro. “Sir cuacúr cacminát is quin wácuayra: ‘Jesús estajiro. Yártiro. Sicor bar yehnjacro,’ wácuayra, Sir cacminát.” \v 24 Wiw̃inat eyta wacayat is owár sérinat cat chein ruhcuíc cuitar wahitay béjecro. Beyar cur itit, wiw̃inat uní wajacro. Eyta cuar Jesusra istiti rehjecro, wajacro. Cleófasat Emaús ibt awat Jesús quin istiti rabar eyta wajacro. \p \v 25 Eyta wacayat, Jesusat eyin quin wajacro: \p —Baatán urá bár binan wan tew̃ro, -wajacro-. Baatrá Sir chihtá ehcúquinat úchicri cuihsujác uní síhw̃atiro, -wajacro-. \v 26 Cristo eyta chinata wac báhjacro. Eyta chinír búcoyra cuacúr Sir jor cara yehnátaro, wajacro, chiwa quin \p \v 27 Jesusat eyta waquír car récaram cuihsú bahjác chihtá ehcujacro. Moisesat cuihsú bahjác cat, Sir chihtá ehcuquin cahujinat cuihsú bahjác cat bahnác ehcujacro. Récaram im ojcor cuihsú bahjacan bahnác ehcujacro, Jesusat. \p \v 28 Eyta ehcwá rabar bécayat, pueblo intac cujacro. Pueblo intac cucayat, Jesusra acsar ben yajquín eyta yajacro. \v 29 Etat éyinat imár owár yayín acu camín acu acsar bi ayti síujacro. \p —Is owár camwi. Ahra bar tínjacro, wajacro. \p Anto Jesús istiti rabar eyta wajacro. Eyta wacayat, eyin owár raújacro. \v 30 Rawitrun eyin owár yayín acu chihrjacro. Chihrír Jesusat pan ator yehw̃ír, Sir ojcor conjacro. Conár pan cotchacro. Cotitrun, owár tahw̃ujacro. \fig |src="cn01862B.tif" size="span" copy="© 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="San Lucas 24.30" \fig* \v 31 Tahw̃uyat, éyinat ítitan, Jesusro. Orac istata rehjecro. Eyta rehquír Jesús itchacro. Eyinat Jesús ityat, Jesús sicor istiti siw̃ajin jájacro. \v 32 Etar éyinat rahra rahra wajacro: \p —Ibt aw̃at is quin tew̃a rabar rocayat, is ur icar ahní rehjecro. Is quin récaram úchicrias cuihsú bahjác chihtá ehcwayat, is ur icar ahnian to rehjecro, wajacro. Cleófasat istiy chiwa jor rahra rahra eyta wajacro. \p \v 33 Etat eyin sicor Jerusalén inchásarac yinír béjecro. Erar cur itit, chiwa once bin bar sécuajacro. Chiwa cahujín owár sécuajacro. \v 34 Secuar wajacro: \p —Uní wacaro. Cara Jesús sicor bar yehnjacro. Simón ub acat waajacro, wajacro. \p \v 35 Etat éyinat cat ibt aw̃at imarat itchac ey ehcujacro. Chihtá tew̃jác rahcuír ahní rehjéc ey ehcujacro. Beyar usi cur pan cotchác ey ehcujacro. Cotír tahw̃ujác ey ehcujacro. Eyta tahw̃uyat, Jesús rehrtár itchác ey ehcujacro. \s1 Jesús aparece a los discípulos \r (Mt 28.16-20; Mr 16.14-18; Jn 20.19-23) \p \v 36 Eyta tew̃yat icar, Jesús eyin ubot waajacro. Waar, eyin tac icar chaquir, “ohbac rehw̃i,” wajacro. \v 37 Jesús waacayat, chiwa oc sijacro. “Chein ajca wiquíc” sihw̃ar oc sijacro. \v 38 Etat Jesusat eyin quin wajacro: \p —Oc siti jaw̃i. Rooti jaw̃i. ¿Bitara reht as sicor yehnjác síhw̃atica? -wajacro-. \v 39 As atcar wahítuwi. Quescar cat wahítuwi, as sicor estají yehnjác istín acu. As catowi. As bútawi. Butar as sicor estají yehnjác istáyqueyra, -wajacro-. Chein ajcra sibár batro. Cárara cat batro. Cuatán asra chero. Etar as butar as sicor estají yehnjác istáyqueyra, wajacro, Jesusat chiwa quin. \p \v 40 Eyta waquír, ima quescaran, átcaran bahnác eyin quin ehcujacro. \v 41 Quescaran, átcaran eyta ehcúc cuar, éyinat anto sicor estají yehnjác síhw̃atiro. Ahní tahnác cuat uní cati síhw̃ati chájacro. Eyta rehcayat, Jesusat eyin quin wajacro: \p —¿Ira yayín acu chéica? wajacro. \p \v 42 Eyta wacayat, éyinat rih ruwa wahnajacan wíjacro. \v 43 Wícayat, Jesusat ey caquir chiwa ubot cohjocro. \v 44 Cohr car eyin quin wajacro: \p —Récaram anto chinti cuatán, aját ba quin as chinír sicor estají yehnata ehcujacro. Uchicrias Moisesat récaram as ojcor cuihsú bahjác ehcujacro. Moisesat as ojcor cuihsú bahjác bahnác uní rehcátaro. Sir chihtá ehcúquinat cat as ojcor bitara cuihsú bahjactar eyta rehcátaro. Carit Salmo icar cat as ojcor bitara cuihsú bahjactar eyta rehcátaro -wajacro-. Aját récaram ba quin eyta ehcujacro, wajacro, Jesusat chiwa quin. \p \v 45 Eyta waquír úchicrias cuihsú bahjác chihtá Jesusat ima chiwa quin rahcua áyjacro. Rahcuín acu urá wíjacro. \v 46 Eyinat rahcuayta acu uchta wajacro: \p —Uch cuihsú báhjacro. Asan Crístoan yauwata cuihsú báhjacro. Yauwir bay cuanyat, sicor yehnata cat cuihsú báhjacro. \v 47 As ojcor uw bahnaquin quin ehcwata cuihsú báhjacro. As ojcor ehcwá rabar uchta wacátaro: Sir tayar yajác ojcor cue rehw̃i. Cue rehquír etwi, wacátaro. As chinjác etar, Sir tayar yajquey ojcor cue rehcayat, Sirat sicor tayar bár chácaro, wacátaro, -wajacro Jesusat-. Jerusalén cuitar récaji ehcwátaro. Yahncút uwa bahnaquin quin ehcwátaro, -wajacro, Jesusat chiwa quin-. \v 48 Baatán behmár ub cut itchacro. Behmár cucách cut rahjacro. Baat itchaquey rahjaquey acsar cahujín quin yarsa ehcwátaro, -wajacro-. \v 49 Uch rahcwi. Sirat Tetát ba ur icar ima Ajcan Camur Eya chaquin wajacan aját ba ur icar cháquinro. Eyta chac ocso tas ba pueblo cuitar ítuwi. Ajcan Cámuran Eya cuacúr bin wicata ey ba ur icar chac ocso tas ítuwi, wajacro. \s1 Jesús sube a los cielos \r (Mr 16.19-20) \p \v 50 Eyta waquír, chiwa Jerusalén bin acsar béjecro. Bir Betania pueblo cujacro. Jesús Betania Pueblo cur atcar cuacúr yehw̃jacro. Yehw̃ír chiwa cuitar Sir quin conjacro. \v 51 Eyin cuitar cona rabar, eyin cha bahjacro. Cuacúr abá icar bijacro. \v 52 Jesús cuacúr abá icar bicayat, éyinat wajacro: “Jesús urán ayro. Jesusan ayro,” wajacro. Etat sicor Jerusalén cun béjecro. Ahní béjecro. \v 53 Jerusalén cutrun cuanmí cut cuanmí cut Sir usi béjecro. Sir úsara bucoy, bucoy wajacro: “Siru, bah ur ayro. Bahat is obir yajacro,” wajacro.