\id 1TI - Saveeŋ (Tuam dialect) NT -Papua New Guinea 2011 (web 2014) \h 1 Timoti \toc1 Rau Tau Paulus Iboode Pa Timoti Imin Maata \toc2 1 Timoti \toc3 1Tim \mt1 Rau Tau Paulus Iboode Pa Timoti Imin Maata \mt2 1 Timoti—1 Timothy \c 1 \p \v 1 Yau Paulus, mbaŋooŋa to Yesu Krisi. Maaron tau Uleeŋa toit, ve Yesu Krisi tau tanumeera ve taghurghur mataan pani na, yesuru ta tisaav ariaaŋ payau tighe nagham uraat tane. \x * \xo 1:1 \xt 2Kor 1:1; Ga 1:1\x* \p \v 2 Timoti, nabood rau tane ilat payo pasaa, ghuruuŋ ila toit ilup ghiit tamin eemon, ve naghit ghom utaghon duduŋai ŋgar tsiau imin taug natug. \x * \xo 1:2 \xt Mbaŋ 16:1+; Tit 1:4\x* \p Poia to Tamaan Maaron yesuru Tiina toit Yesu Krisi izaa tsio, ve lolozi isaghatin ghom, ve tiŋgin ghom uleep poia toman lolom luuma. Onoon. \s1 Paulus ipariaaŋ Timoti ighe itatan yes zeran karomŋa \p \v 3 Saawe tau naghe napul ghom ve nala pa taan sirivu to Masedonia, avog iyaryaaŋ payo naghe uleep izi nugh Epesus, ve usaav ariaaŋ pa yes zeran karomŋa siriv, leso tikau ŋgar to tamtamon muul sov. Saveeŋ to zeran tana, ene raraate pa saveeŋ to Krisi tau iit tapaduduuŋ tamtamon pani ne mako. Ve aazne, nayol mulin aliŋag, leso matam iŋgal uraat tsio tana, ve ugham uratoini. \x * \xo 1:3 \xt 1Tim 6:3+\x* \m \v 4 Zeran tana, monmon tiyauyau avozi pa sisiiŋ soroksorok katini tau itaghon pitiiŋ to yes Yuda. Tauvene avom iyaryaaŋ pazi, leso tipul ŋgar toozi tawe ileple. Pasaa, saveeŋ tauvene, ene igham tamtamon tivazorai zi pa gabua soroksorok tau le anooŋa mako. Irau ipaburigin zi to tighur ila to Maaron, ve tigham uraat itaghon ŋgar tooni ne mako. \x * \xo 1:4 \xt 1Tim 4:7; 2Tim 2:14+; Tit 1:14\x* \p \v 5 Puughu tau naghe avom iyaryaaŋ pa zeran tana, ene vene: Yau naghe ŋgar ŋgalaaŋa mon igheen ila tamtamon to Krisi lolozi, ve tiyamaan ila lolozi tighe ŋgar toozi isov, ene poia mon ila Maaron maata, ve tighur ila to Krisi toman lolozi. Leso titaghon ŋgar to loloon pa tamtamon. \x * \xo 1:5 \xt Mk 12:30+; Ro 12:9; 2Tim 2:22\x* \m \v 6 Eemon tamtamon toit siriv tighur murizi pa ŋgar tane wa. Tauta tisosor pa eez to Maaron, ve tiyauyau avozi pa saveeŋ soroksorok. \v 7 Zeran tawe lolozi tighe le tipaduduuŋ tamtamon pa tutuuŋ to Maaron. Ve tinumeer tighe yes tiwatagh katin saveeŋ to Maaron puughu. Eemon ŋgar tau avozi iyaryaaŋ pani na, tauzi tighazooŋ pani mako. Mako kat. Avozi berberia pani sorok. \s1 Uraat tauu to tutuuŋ \p \v 8 Iit tawatagh: Tutuuŋ to Maaron, ene gabua poia. Eemon iit aat tapaduduuŋ tamtamon pani itaghon Maaron ŋgar tooni. \x * \xo 1:8 \xt Ro 7:12\x* \m \v 9 Pasaa, Maaron ighur tutuuŋ to ipaduduuŋ tamtamon duduŋazi mako. Tutuuŋ tooni iŋarui yes tau timamalaaŋ pa tutuuŋ ve tizorzoor Maaron aliiŋa, ve yes tau matazi iŋgal Maaron rigta mako ve tinoknok ghamuuŋ ŋgar saghati, ve yes tau tiroron pa gabua patabuyaaŋ mako ve tighamgham ŋgar pa gabua to taan mon, ve yes tau tirav tamazŋa ve tinazŋa, ve yes tau tirav tamtamon timaat. \x * \xo 1:9 \xt Igham 21:12, 15; Ga 3:19\x* \m \v 10 Ve tutuuŋ tooni iŋarui yes tau tighurghur boog, ve yes zitamoot tau timomogheer pa zetazŋa zitamoot mbolezi, yes tau tigholia tamtamon leso timin besooŋa sorok, zeran karomŋa, ve yes tau tipariaaŋ saveeŋ karom, ma tigham ŋgar ite paam to tizoor saveeŋ onoon tau igham lupuuŋ to Krisi ilaan poia. \v 11 Saveeŋ tana igheen ila vaaru poia tau Maaron ighuru ila nimag, leso navotia pa tamtamon. Vaaru poia tane ipaghazoŋai ghiit pa Maaron tapiri ve poia tooni. Tauta tapapaiti irau saawe. \x * \xo 1:11 \xt 2Kor 4:4\x* \s1 Paulus loolo poia kat pasaa, Yesu Krisi ireu sosor tooni ve ighuru imin uraata tooni \p \v 12 Yau lolog poia kat, ve napait Tiina toit Yesu Krisi. Pasaa, i inumeer ghau ighe yau irau naŋgin poghania uraat tooni. Tauta ighur ghau namin uraata tooni, ve ighur tapiri izaa tsiau. \x * \xo 1:12 \xt Mbaŋ 9:15\x* \m \v 13 Onoon, muuŋ yau nasik saveeŋ sasaghati naol pani, ve naghur pataŋani pa tamtamon tooni, ve navaghamun zi le naghozi isaghat. Pasaa saawe tana, yau nakankaan pani, ve naghur ila tooni mako. Puughu tane, ta Tiina toit Yesu Krisi loolo isaghatin ghau, ve ireu sosor tsiau. \v 14 I ighur poia tooni tiina kat izaa tsiau, ve igham ghau napaak ila tooni. Tauta aazne, naghur ila tooni, ve lolog igheen tooni, ve lolog pa tamtamon paam. \x * \xo 1:14 \xt Mbaŋ 8:3, 9:1+; 1Kor 15:9+\x* \p \v 15 Yesu Krisi, i izilam taan to igham mulin iit tamtamon sasaghatiin pa pataŋani to sosor toit. Saveeŋ tane, onoon kat. Irau taghur ila, ve takisi igheen ariaaŋ ila loloon. Ve yau ta naliiv tamtamon tisov pa ghamuuŋ sosor. \x * \xo 1:15 \xt Mt 1:21; Mk 2:17; Lu 19:10\x* \m \v 16 Eemon poia to Yesu Krisi tau izaa tsiau, ene tiina le tiina kat. I loolo isaghatin ghau, ve ipul sosor tsiau. Leso namin totoyaaŋ pa tamtamon to murei, ve tighilaal tighe Krisi, i ŋeer tau aate waaro iit tamtamon ve loolo isaghatin ghiit. Ve tighur ila tooni, ve tigham lepoogh poia ila to Maaron. Lepoogh tauvene iseeŋga taghon taghon gha ila. \q1 \v 17 Maaron toit, i kinik tiina, ve ileep irau saawe. \q2 I irau imaat mako, ve iit irau taghita pa mataan mako. \q2 I mon ta Maaron tauu. \q2 Tauvene iit aat tapait eeza pa tapiri ve poia tooni, ta aazne, ve iseeŋga taghon taghon gha ila. \q2 Onoon. \x * \xo 1:17 \xt 1Tim 6:15+; Syg 4:9+\x* \s1 Paulus ipalot Timoti, leso iyooz ariaaŋ \p \v 18 Tauvene natug Timoti, avom iyaryaaŋ pa zeran karomŋa tana. Yau matag iŋgal: Muuŋ, Maaron Avuvu ipaburigin tamtamon siriv ve tivotia gabua siriv tau murei pale ivot payo. Uraat tau naghuru payo ne, ene iduduuŋ pa saveeŋ toozi tawe. Tauvene matam kisin saveeŋ toozi. Leso ipalot ghom, ve uparav ariaaŋ pa saveeŋ onoon, ve utatan saveeŋ to zeran karomŋa tana. \v 19 Ve ukis ghuruuŋ ila tsio tuŋia, ve utaghon ŋgar tau uwataghi ila lolom ughe ene poia ila Maaron maata. Pasaa, zeran siriv, yes tighur murizi pa ŋgar tane wa. Tauta ghuruuŋ ila toozi isaghat le timin waaŋ tau ilot izala maghat gha imbiriis. \x * \xo 1:19 \xt 1Tim 3:9, 6:12\x* \m \v 20 Zeran tana, toozi ru, ene Himenaios gha Aleksander. Yau naziir zi pa lupuuŋ to Krisi, ve naghur zi tileep ila Sadan niima wa. Naghe napaduduuŋ zi ve tighilaal, leso tivelegh Maaron muul sov. \x * \xo 1:20 \xt 1Kor 5:5; 2Tim 2:17, 4:14+\x* \c 2 \s1 Taghur tamtamon tisov ila suŋuuŋ toit \p \v 1-2 Aiyo, gabua tiina tau avog iyaryaaŋ payam pani imin maata, ene vene: Yam aat aghur tamtamon tisov ila suŋuuŋ tsiam. Asuŋ pa Maaron toman lolomim poia pani, ve aghasoni to iuul zi ve igham pooz pazi. Aghur yes kinik tomania daaba tisov tau taleep ila sambazi na, ila suŋuuŋ tsiam. Leso pataŋani indeeŋ ghiit sov, ve taleep poia toman loloon luuma, ve mataan iŋgal Maaron ve tataghon ŋgar tooni, ve taŋgin tauun poi imin yes tau lezi ŋgar pa Maaron. \x * \xo 2:1-2 \xt Ro 13:1; Ep 6:18; Pil 4:6\x* \m \v 3 Suŋuuŋ tauvene, ene poia ila Maaron tau Uleeŋa toit na maata, ve ighamu loolo poia. \v 4 Pasaa, i ighe igham mulin tamtamon tisov, ve igham zi tiwatagh katin saveeŋ onoon. \x * \xo 2:4 \xt Yo 3:16+; 1Tim 4:10\x* \p \v 5-6 Iit tawatagh: \q2 Maaron eemon ta ilepleep. \q2 Ve Ŋeer eemon ta iyooz bodbodaaŋ pa Maaron ve iit tamtamon, ve ilup ghiit tamin eemon. Ene Yesu Krisi. \x * \xo 2:5-6 \xt 1Kor 8:4+; Ga 4:4+; Hib 9:15\x* \q2 I izilam taan ve imin tamtamon, \q2 ve iyoki tauu gha imaat pa iit tasov. \q2 Tauta ighol sosor toit atuya, ve ipas ghiit pa saghati tapiri. \q2 Gabua tana ivot ila saawe tau Maaron tauu ighuru. Ve igham ghiit taghilaal taghe Maaron loolo pa ghamuuŋ mulin iit tamtamon. \x * \xo 2:5-6 \xt Mk 10:45; Ep 1:7+\x* \m \v 7 Maaron ighur ghau namin mbaŋooŋa tooni, ve ighur uraat ila nimag ighe navotia saveeŋ tane pa tamtamon. Saveeŋ tsiau tane, karom mako. Onoon mon. Tauta napapaghazoŋai yes tau Yuda mako na pa Maaron aliiŋa, leso tiwatagh katin saveeŋ onoon, ve tighur ila to Yesu Krisi toman lolozi. \x * \xo 2:7 \xt Ga 1:16; Ep 3:7+; 2Tim 1:11\x* \s1 Ŋgar tau zitamoot aat titaghoni ila saawe to suŋuuŋ \p \v 8 Yau naghe yam zitamoot to nugh naol isov ataghon ŋgar tauvene: Saawe tau alup gham pa suŋuuŋ na, yes zitamoot irau tigharaat tauzi le tiŋgalaaŋ ila Maaron maata, o tiit nimazi ve tisuŋ ila eval tiina matazi. Ve ŋeer tau ighe aate yavyav soroksorok, ma izorzoor saveeŋ, ene i aat ipul ŋgar tooni tana ileple, o iit niima ve isuŋ. \x * \xo 2:8 \xt Mbo 134:2; Mt 5:23+\x* \s1 Saveeŋ iŋarui yes zilivaa \p \v 9 Yau leg saveeŋ siriv tau iŋarui yes zilivaa paam. Yes tigham ŋgar imin zilivaa nasoloŋa sov. Tauvene yes irau tighur nonoghiiŋa tau poia mon ila tamtamon matazi ve ŋgar toozi. Ve timbuul dabazi raua ma tipiraii, ma tighur nonoghiiŋa tau atuyazi tintiina, ma titiik pa gol ma kuaz siriv ne sov. \x * \xo 2:9 \xt 1Pe 3:3+\x* \m \v 10 Pasaa, zilivaa tau tisaav tighe yes tiroron pa Maaron ve titaghon ŋgar tooni na, ŋgar popoia tau tighamgham zi na, tauta imin tikooŋ pazi. \x * \xo 2:10 \xt 1Tim 5:10\x* \m \v 11 Isaav ighe alup gham pa suŋuuŋ, na yes zilivaa aat tileep ila yes ŋginiiŋa sambazi, tineneeŋ, ve tighur taliŋazi pa Maaron saveeŋ tooni, ve tigham ŋgar pani poi. \x * \xo 2:11 \xt 1Kor 14:34+\x* \m \v 12 Yau naŋgalsekin yes zilivaa pa uraat to paduduŋaaŋ tamtamon pa Maaron aliiŋa. Ve titoova to titatan zitamoot ve timin daaba pazi sov. Yes aat tineneeŋ mon, ve tighur taliŋazi pa saveeŋ. \v 13-14 Saveeŋ tsiau tane, puughu tauvene: Maaron ighur Adam imin maata, ra ighur Eva. Ve Ŋeer Saghati ila to Adam ve itombaana mako. I ila to livaa, ve itombaana. Tauta i itap, ve imalaaŋ pa tutuuŋ to Maaron. \x * \xo 2:13-14 \xt Gnp 2:21, 3:1+; 1Kor 11:8+; 2Kor 11:3\x* \m \v 15 Eemon yes zilivaa tau tivai ve tipoop na, isaav ighe tikis ghuruuŋ ila toozi ariaaŋ, tomania ŋgar to loloon pa tamtamon, ve titaghon ŋgar patabuyaaŋ, ve tiŋgin tauzi poi, ene aat Maaron igham mulin zi ve tileep poia. \c 3 \s1 Saveeŋ iŋarui yes tau timuuŋ pa uraat to ŋginiiŋ lupuuŋ to Krisi \p \v 1 Isaav ighe ŋeer eta loolo ipazaagha ighe imuuŋ pa uraat to ŋginiiŋ lupuuŋ to Krisi, ene poia. Uraat tau i ighe ighamu, ene uraat poia ve uraat tauu. Saveeŋ tane, ene onoon mon. Irau taghur ila kat. \x * \xo 3:1 \xt Mbaŋ 20:28\x* \m \v 2 Tamtamon tau ighe imuuŋ pa uraat to ŋginiiŋ lupuuŋ to Krisi na, laghooŋ tooni isov irau iduduuŋ mon, leso tamtamon tiyau avozi pani sov. Tauvene maata ila pa livaa ite paam sov. I aat maata kisin tauu azaawa mon. Ve irau loolo ipazaagha rekrekia mako. Isaav ighe loolo ighur pa ghamuuŋ gabua eta, i aat aate imaat ve igabiiz poi. Le isov, o ighamu. Ve vaaru isaghat sov. I aat iŋgin tauu poi, ve ighamgham yes loomba. Ve i aat le ŋgar pa uraat to paduduŋaaŋ tamtamon pa Maaron aliiŋa. \x * \xo 3:2 \xt Tit 1:6+\x* \m \v 3 Ve irau ighun le isaghat mako. Ve aate ipazaagha pa ghamuuŋ malmal mako. I aat itaghon ŋgar marowa. Ve irau izorzoor saveeŋ, ma loolo ighaar pa le maet ne mako. \x * \xo 3:3 \xt 1Tim 6:9+; 2Tim 2:24\x* \m \v 4 I irau iŋgin poghania yes tau tileep tomania ila ruum tooni na. Ve ipaduduuŋ natŋa poi, le tileep ila i saamba, ve titandagh pani. \v 5 Pa ighe ŋeer eta irau iŋgin poghania yes tau tileep tomania ila ruum tooni mako, ene pale iŋgin lupuuŋ to Maaron mindai? \p \v 6 Tamtamon tau ŋgarig gha itoor ŋgar tooni ve ighur ila to Krisi na, irau imuuŋ pa uraat to ŋginiiŋ lupuuŋ to Krisi mako. Pa ighe ipakur tauu pa uraat tana, ene pale Maaron ighur atuya pani imin muuŋ igham pa Ŋeer Saghati. \p \v 7 Ŋeer tau imuuŋ pa uraat to ŋginiiŋ lupuuŋ to Krisi na, i aat itaghon ŋgar poia ila yes tau tileep muuri pa lupuuŋ to Krisi na matazi paam, ve tipait vaaru. Pa ighe i itap ve igham sosor, ene pale tamtamon tiyau avozi pani, ve liis to Sadan ighamu. \x * \xo 3:7 \xt 2Kor 8:21; 1Tes 4:12\x* \s1 Saveeŋ siriv iŋarui uraata to lupuuŋ to Krisi \p \v 8 Yes siriv tau tiuluul uraat to lupuuŋ to Krisi na, tauvene paam. Yes irau atezi imaat ve tiŋgin tauzi poi imin yes tau lezi ŋgar pa Maaron. Leso tamtamon titandagh pazi. Tauvene yes irau tisavia saveeŋ onoon mon. Yamazi itortoor saveeŋ sov. Ve timin zeran tau matazi ghunuuŋ na sov. Ve ŋgar toozi iyaryaaŋ pa yauŋ lezi maet sov. Pa ŋgar tauvene, ene pale igham mayaŋa pa lupuuŋ to Krisi. \x * \xo 3:8 \xt Mbaŋ 6:3\x* \m \v 9 Yes irau titaghon ŋgar tau tiyamaana ila lolozi tighe ene iŋgalaaŋ mon ila Maaron maata. Ve tikis saveeŋ onoon tau iit taghur ila na tuŋia. Saveeŋ tana, muuŋ iyooŋ. Ve aazne, ivot ighazooŋ wa. \v 10 Tauvene yam aghur sorokin tamtamon timin uraata pa lupuuŋ to Krisi sov. Aghita yes tau lezi sosor eta mako, ve atoov zi le ighe tirao, o aghur zi. \x * \xo 3:10 \xt 1Tim 5:22\x* \p \v 11 Yes uraata azuwazŋa \f + \fr 3:11 \ft Ŋgara siriv tighe saveeŋ ziiri tane isavia yes uraata azuwazŋa mako. Tighe saveeŋ tane iŋarui yes zilivaa tau tiuluul uraat to lupuuŋ to Krisi.\f* \m tauvene paam. Irau atezi imaat ve tiŋgin tauzi poi imin yes tau lezi ŋgar pa Maaron. Leso tamtamon titandagh pazi. Ve irau lolozi ipazaagh zi rekrekia mako, ve tiŋgalŋgal saveeŋ pa zetazŋa mako. Yes irau tisasavia saveeŋ onoon mon, ve tinizi ibees pa uraat naol isov tau tighuru ila nimazi na. \x * \xo 3:11 \xt Tit 2:3\x* \p \v 12 Yes uraata tau tiuluul lupuuŋ to Krisi na, irau matazi kisin tauzi azuwazŋa mon. Matazi ila pa zilivaa siriv sov. Ve yes irau tiŋgin poghania azuwazŋa tomania natuzŋa, ve tamtamon siriv tau tileep tomani zi ila ruum toozi na paam. \v 13 Yes uraata tau tinizi ibees pa uraat toozi, ene aat varuzi poia. Ve Maaron tauu pale ipariaaŋ zi. Leso tighur ila to Yesu Krisi kat, ve tiroi sov, ve tiyooz ariaaŋ pa votiaaŋ Maaron aliiŋa. \x * \xo 3:13 \xt Mt 25:21; 1Tim 5:17\x* \s1 Maaron ŋgar tooni le puughu tiina \p \v 14-15 Timoti, yau naghe nalat rekia mon ve naghit ghom. Eemon nabood saveeŋ tane ilat payo, pa ighe gabua eta ikis ghau ve irau nalat rekia mako, ene aliŋag tane pale ipaghazoŋai ghom pa ŋgar tau iit tamtamon to Maaron irau tataghoni. Iit tau taleep ila lupuuŋ to Maaron maata yaryaare ne, tamin rir ariaaŋa pa rumei tooni gha leso tapalot saveeŋ onoon. Ve tamin didiiŋ ariaaŋa pa saveeŋ onoon, ve taponpoona pa koiŋa. \x * \xo 3:14-15 \xt Ep 2:19+\x* \p \v 16 Ŋgar to Maaron tau iit tataghoni, muuŋ iyooŋ. Ve aazne, ivot ighazooŋ wa. Ŋgar tana, eval tiina tiyok tighe ene puughu tiina kat. Pasaa, isavia Krisi tauvene: \q1 I ivot izi taan, ve imin tamtamon raraate imin iit. \q2 Saawe tau Maaron Avuvu ipaburigini pa mateegh, ene itotoia ighe i ŋeer duduuŋa. \q2 Yes aŋela tighita. \q2 Tamtamon tivotia vaaru irau nugh nugh tau Yuda mako na. \q2 Ve tamtamon tau tileep irau taan ne, tighur ila tooni. \q2 Taama Maaron ighamu imuul izala pa sambam, ve ipaghazoŋaini ighe i eeza tiina. \x * \xo 3:16 \xt Yo 1:14; Mbaŋ 1:9; Ro 1:4; Ep 1:20, 3:6\x* \c 4 \s1 Paulus isavia zeran karomŋa ŋgar toozi \p \v 1 Avuvu Patabuyaaŋ isaav ghazooŋa pait pataghaaŋ wa: Murei, avuvu sasaghati pale titombaan tamtamon ve tikau ŋgar toozi, leso tighur murizi pa saveeŋ onoon tau iit taghur ila na, ve tighur taliŋazi pa ŋgar karom naol, ve titaghon zi. \x * \xo 4:1 \xt Mt 24:23+; 2Pe 3:3; Jud 18\x* \m \v 2 Zeran karomŋa tana, Ŋeer Saghati igham zi timin le wa. Tauta tiyamaan sosor toozi muul mako, ve tipapamir tauzi pa ghuruuŋ ila toozi. \v 3 Yes tiŋgalsekin tamtamon pa vaiŋ, ve ghaniiŋ aniiŋ siriv. Eemon aniiŋ ta naol ne, Maaron ighur zi. Leso iit tau taghur ila tooni ve tawatagh saveeŋ onoon na, tagham zi ve taghan zi toman loloon poia pani. \x * \xo 4:3 \xt Gnp 9:3; Mk 7:19; 1Kor 10:30+; Hib 13:4\x* \m \v 4 Gabua naol isov tau Maaron ighur zi na, popoiazi mon. Tauvene tazor eta sov. Tagham zi ve taghan zi toman loloon poia pa Maaron. \x * \xo 4:4 \xt Ro 14:14; 1Kor 10:25\x* \m \v 5 Pasaa, saveeŋ to Maaron tomania suŋuuŋ toit tau izala aniiŋ paavo, ene ighamu imin gabua patabuyaaŋ to Maaron tau poia pa ghaniiŋ. \s1 Paulus ipalot Timoti, leso imin besooŋa poia to Yesu Krisi \p \v 6 O Timoti, isaav ighe yo upaesia aliŋag isov tau igheen ila rau tane pa yes toŋvetaz to Krisi, ene aat umin besooŋa poia to Yesu Krisi. Ve saveeŋ poia tau iit taghur ila na, pale ipalot ghom imin aniiŋ poia. Saveeŋ tana, tipaghazoŋai ghom pani ve utaghoni wa. \v 7 Eemon saveeŋ karom ve sisiiŋ soroksorok tau tisasavia itaghon taan ŋgara na, ughur taliŋam pani rigta sov. \x * \xo 4:7 \xt 1Tim 1:4, 6:20; 2Tim 2:16, 23\x* \m Matam iŋgal Maaron ve uzuari ghom le utaghon duduŋai ŋgar tooni. \v 8 Isaav ighe tazuari ghiit pa ghamuuŋ anoŋaan tapiri ivot imin tiina, ene iuul ghiit ŋgiira mon. Ve isaav ighe tazuari ghiit pa taghoniiŋ ŋgar to Maaron, ene iuul ghiit kat. Pasaa, iuul ghiit pa lepoghaan to aazne, ve lepoghaan to murei paam. \x * \xo 4:8 \xt Mbo 84:11; Mt 6:33; 1Tim 6:6\x* \m \v 9 Saveeŋ tane, ene onoon mon. Irau taghur ila kat. \v 10 Maaron maata yaryaare, i iuluul tamtamon tisov. Ve yes tau tighur ila tooni na, i imin Uleeŋa tauu toozi, ve igham mulin zi. Iit taghurghur mataan pani ve lepoogh poia tau i pale igham pait. Tauta tazuari ghiit ve tagham katin uraat. \x * \xo 4:10 \xt 1Tim 2:4\x* \p \v 11 Saveeŋ tsiau isov tane, upaduduuŋ tamtamon pani, ve avom iyaryaaŋ pazi leso titaghoni. \v 12 Onoon, yo ŋeer paghum. Eemon tamtamon matazi tatanin ghom sov. Yo irau umin totoyaaŋ poia ee pa yes tau tighur ila to Krisi na. Saveeŋ tsio tomania gabuam isov aat iduduuŋ mon. Tauvene lolom pa tamtamon ve ugham poghani zi, utotoi ghuruuŋ ila tsio ivot ighazooŋ, ve ugham ŋgar ŋgalaaŋa mon. Leso tamtamon tighita ŋgar tau yo ughamghamu na, ve titaghon ghom. \x * \xo 4:12 \xt 1Kor 16:10+; Tit 2:7, 15; 1Pe 5:3\x* \m \v 13 Ta aazne ve ila, uwatwaat Maaron aliiŋa pa tamtamon, upaghazoŋai zi pani ve upalot zi to titaghoni, le irau nalat navot. \p \v 14 Muuŋ, saawe tau yes ŋginiiŋa tighur nimazi izala pavom ve tighur ghom pa uraat, Avuvu Patabuyaaŋ ipaburigin tamtamon siriv gha tivotia Maaron aliiŋa payo. Saawe tana, Maaron Avuvu irei tapiri ve ŋgar popoia siriv payo, leso upalot lupuuŋ to Krisi pani. Tauvene uyooz ariaaŋ ve ugham uratoini. Tinim iŋgal sov. \x * \xo 4:14 \xt 1Tim 1:18; 2Tim 1:6\x* \m \v 15 Ŋgar isov tau nasavi zi payo ila rau tane, matam kisin zi, ve utaghon duduŋai zi. Upul taum kat pa taghoniiŋ zi. Leso tamtamon tisov tau matazi ilatlat payo na, tighilaal tighe yo uzuari ghom ila ila le ŋgar tsio tomania uraat tsio ivot kat. \v 16 Tauvene matam imomoos poi pa taum, tomania saveeŋ tau upaduduuŋ tamtamon pani na. Ighe ukis ŋgar tauvene, ene pale Maaron igham mulin ghom, ve yes tau tiloŋlooŋ saveeŋ tsio na paam. \x * \xo 4:16 \xt Mbaŋ 20:28\x* \c 5 \s1 Saa ŋgar tau iit irau tagham pa Maaron tamtamon tooni \p \v 1 Matam iŋgal. Isaav ighe upaduduuŋ tamtamon pa eez to Krisi, na uŋaar zolmana sov. Utandagh pazi, ve usavia saveeŋ pazi toman roroniiŋ, imin yo usavsaav pa taum tamam. Ve usaav pa zitamoot paghpaaghu imin tau usavsaav pa tazimŋa. \v 2 Ve zolman tinazi, ugham ŋgar pazi raraate imin tau ughamgham pa tinam na. Ve yes zilivaa paghpaaghu paam, ugham ŋgar ŋgalaaŋa mon pazi imin tau ughamgham pa livumŋa. \s1 Saveeŋ siriv iŋarui zinaara \p \v 3 Zinaara tau zigazi kat na, uroron pazi, ve uŋgin poghani zi. \v 4 Eemon isaav ighe naar eta natŋa ma timŋa siriv tilepleep, na ŋgar tau Maaron ighe tighamu imin maata, ene vene: Yes irau timuuŋ pa uleeŋ naar tana. Pasaa, yesŋa siŋ eemon. Leso tiyol mulin besooŋ tau muuŋ tamazŋa ve tinazŋa tigham pazi na, ve titotoi tauzi tighe yes titaghon eez to Maaron. Ŋgar tauvene, ene poia ila Maaron maata. \x * \xo 5:4 \xt Mt 15:4+; Ep 6:1+; 1Tim 2:3\x* \m \v 5 Yes zinaara tau zigazi kat ve lezi tamtamon eta to iuul zi mako na, tighurghur matazi pa Maaron mon to iuul zi, ve tisuŋsuŋ pani irau mboŋ ve mataaz. \x * \xo 5:5 \xt Lu 2:37\x* \m \v 6 Ve isaav ighe naar eta tiini ibees pa lepoogh poia to taan mon, onoon, i ileep maata yaryaare. Eemon ghuruuŋ ila tooni, ene imaat wa. \p \v 7 Saveeŋ tsiau tane, yo irau avom iyaryaaŋ pani. Leso laghooŋ to zinaara toit iduduuŋ mon ila tamtamon matazi, ve irau tiyau avozi pazi sov. \p \v 8 Isaav ighe tamtamon eta ighe i ighur ila to Maaron, eemon i iuluul tauu siŋ tooni, ma yes tau tileep tomania ila ruum tooni na mako, ene i ighur muuri pa ghuruuŋ ila tooni wa. Ŋgar tauvene, saghati kat. Iliiv sosor to yes tau tighur ila to Maaron mako na. \x * \xo 5:8 \xt Tit 1:16\x* \p \v 9 Isaav ighe yo ughe ughur naar eta eeza ila rau to uleeŋ, \f + \fr 5:9 \ft Zeran ŋgara siriv tighe mos ziiri tane iŋarui yes zinaara tau timbu saveeŋ tighe yes irau tivai muul mako, ve tigham uraat to Maaron mon. Yes tau timbu saveeŋ tauvene, mako tighur ezazi ila rau to uleeŋ, leso lupuuŋ to Krisi tiuul zi, ve tiŋgin zi pa lepoogh toozi.\f* \m na ugabiiz poghania ŋgar tooni. Le isov, o ughur eeza ila rau, ve lupuuŋ to Krisi tiŋgini pa lepoogh tooni. Ughita yes zinaara tau ndaman toozi irau tamoot tol ve izala. Ve muuŋ, tighur boog mako, ve tilepleep duduuŋ tomania azuwazŋa mon. \v 10 Ve varuzi poia pa uraat popoia tau tighamghamu na. Ve muuŋ, tiŋgin poghania natuzŋa ve yes loomba. Ve titatan tauzi, ve tinizi ibees pa uraat to uleeŋ Maaron tamtamon tooni, \f + \fr 5:10 \ft Saveeŋ tau Paulus iboode na, isaav tauvene: “Yes timinmin Maaron tamtamon tooni aghezi.” Saveeŋ tane iŋarui uraat maata maata to uleeŋ.\f* \m ve tiuluul yes tau pataŋani indeeŋ zi na, ve tipul tauzi kat pa uraat popoia maata maata. Zinaara tauvene, o ughur ezazi ila rau to uleeŋ. \x * \xo 5:10 \xt Lu 7:44; Yo 13:14; Hib 13:2; 1Pe 4:9\x* \p \v 11-12 Eemon yes zinaara tau paghpaghuzi na, ughur ezazi ila rau to uleeŋ sov. Pa murei, isaav ighe ghaara toozi ipazaagh zi pa vaiŋ muul, ene pale tighur murizi pa Krisi, ve tireu saveeŋ mbuaaŋ toozi, ve tisosor ila Maaron maata. \v 13 Ve gabua ite paam. Pale timin tapirgomŋa, ve tirou irau ruum aavo aavo, ve tisinai tamtamon, ve tiseŋgeen saveeŋ pa zetazŋa. Ve tisavia saveeŋ siriv paam tau poia to tasavia mako. \x * \xo 5:13 \xt 2Tes 3:11; Tit 2:3\x* \m \v 14 Tauvene yau nagham ŋgar naghe yes zinaara paghpaaghu tivai muul, ve tipoop, ve tiŋgin poghania tauzi ruum toozi, o poia. Leso lezi sosor eta ila koiaanŋa matazi sov, ve irau tiyau avozi pait mako. \x * \xo 5:14 \xt 1Kor 7:9\x* \m \v 15 Saveeŋ tsiau tane, yau nasavia sorok mako. Pasaa, zinaara siriv, yes tipul eez to Krisi, ve titaghon Sadan ŋgar tooni wa. \p \v 16 Isaav ighe livaa eta ighur ila to Krisi, ve siŋ tooni siriv timin zinaara, i aat iuul zi. Leso tigham pataŋani pa lupuuŋ to Krisi sov, ve lupuuŋ irau iuul yes zinaara tau zigazi kat. \s1 Ŋgar tau lupuuŋ to Krisi irau tigham pa yes ŋginiiŋa \p \v 17 Yes ŋginiiŋa tau tiŋgin poghania lupuuŋ to Krisi na, yam irau atandagh pazi ve agham lezi atuya poia. Ve yes ŋginiiŋa tau tighamgham uraat tiina pa votiaaŋ Maaron aliiŋa ve tipaghazoŋai gham pani, o atandagh pazi kat, ve agham lezi atuya tiina rig. \x * \xo 5:17 \xt Pil 2:29; 1Tes 5:12+; Hib 13:17\x* \m \v 18 Pasaa, Maaron aliiŋa tau tiboode na isaav tauvene: \q2 “Bapolo tau ivavaghaaz wit tsio na, upoon aavo sov. Leso ighan le aniiŋ siriv.” \x * \xo 5:18 \xt Lo 25:4; 1Kor 9:9+\x* \m Ve saveeŋ ziiri ite isaav ighe: \q2 “Tamtamon tau ighe igham uraat, ene i aat igham le atuya.” \x * \xo 5:18 \xt Lu 10:7\x* \p \v 19 Isaav ighe tamtamon eemon iŋgal saveeŋ pa ŋginiiŋ eta, na ulooŋa sov. Ve isaav ighe tamtamon ru, ma tol tipariaaŋ saveeŋ raraate, o ulooŋ zi. \x * \xo 5:19 \xt Lo 19:15; Mt 18:16+\x* \m \v 20 Yes ŋginiiŋa tau tinoknok ghamuuŋ sosor na, uvotia sosor toozi ila eval tiina matazi, ve uyaon zi. Leso yes siriv tighita ve tiroi. \x * \xo 5:20 \xt Ep 5:11; Tit 1:13\x* \p \v 21 Timoti, Maaron yesuru Naatu Yesu Krisi ve yes aŋela tau Maaron ighur zi pa uraat tooni na, yau nasaav ariaaŋ payo ila matazi tauvene: Saveeŋ tsiau isov tane, matam kisini ve utaghon duduŋaini. Ve yo aat ugham ŋgar raraate mon pa tamtamon tisov. Uvool to eta sov. \x * \xo 5:21 \xt 1Tim 6:13\x* \m \v 22 Ughur nimam izala tamtamon pavozi ve ughur zi timin ŋginiiŋa rekia sov. Ve upaak tamtamon pa sosor toozi sov. Uŋgin taum poi, leso gabuam isov iŋgalaaŋ ila Maaron maata. \x * \xo 5:22 \xt Mbaŋ 6:6, 13:3; 1Tim 4:14; 2Tim 1:6\x* \p \v 23 Yau nawatagh: Yo lem moroghooŋ igheen ila apom, ve monmon ighamgham ghom. Tauvene yo irau ughun yaa mon mako. Ughun vaen rig paam, o poia. Leso iuul ghom. \p \v 24 Tamtamon siriv, ŋgar toozi sasaghati igheen ghazooŋa. Tauvene rekia mon ve taghilaal zi taghe murei Maaron pale ighur atuya pazi. Ve tamtamon siriv, ŋgar toozi sasaghati iyooŋ. Eemon yes paam, murei pale tigham atuya to ŋgar toozi sasaghati tawe. \x * \xo 5:24 \xt Ga 5:19\x* \m \v 25 Ŋgar popoia tau tamtamon tigham zi na, tauvene paam. Siriv igheen ghazooŋa. Ve siriv mako. Eemon irau iyooŋ taghon taghon gha ila ne mako. Murei pale ivot ighazooŋ. \x * \xo 5:25 \xt Mt 10:26+\x* \c 6 \s1 Saveeŋ siriv iŋarui yes besooŋa \p \v 1 Besooŋa tisov tau timin Krisi le na, yes aat tileep ila daaba toozi sambazi, ve titandagh pazi, ve tipakur zi. Mako pale tamtamon tivaghamunia Maaron toit eeza, ve tiyau avozi pa saveeŋ to Krisi tau iit tapaduduuŋ tamtamon pani. \x * \xo 6:1 \xt Ep 6:5+; Kol 3:22+; Tit 2:9+; 1Pe 2:18+\x* \m \v 2 Onoon, besooŋa tau ighe daaba tooni ighur ila to Krisi, ene yesuru toŋvetaz to Krisi. Eemon besooŋa tana maata izi pa daaba tooni sov. I aat itandagh pani, ve tiini ibees kat pa uraat tooni. Pasaa, i loolo igheen to daaba tooni, ve igham ŋgar ighe uraat tooni, ene iuluul ŋeer tau ighur ila to Krisi. \x * \xo 6:2 \xt Kol 4:1; Plm 16\x* \p Saveeŋ tsiau tane, upaduduuŋ tamtamon pani, ve avom iyaryaaŋ pazi leso titaghoni. \s1 Taghur loloon pa kuaz to taan sov \p \v 3 Saveeŋ to Tiina toit Yesu Krisi, ve saveeŋ tau tapaduduuŋ tamtamon pani leso matazi iŋgal Maaron ve titaghon eez tooni, ene iuluul tamtamon to tileep poi. Tauvene isaav ighe ŋeer eta ipul saveeŋ tana, ve igham saveeŋ maata ite pa tamtamon, \v 4 ene i ipakur ghi sorok pa ŋgar tooni. Tamtamon tauvene, ŋgar tooni ighazooŋ pa gabua eta mako. I imin ŋeer tau moroghooŋ ighamu le ŋgar tooni ikau. Pasaa, monmon yesŋa tamtamon tivavazorai zi pa mos ziiri siriv tau tamtamon tigham ŋgar ite ite pani. Eemon saveeŋ tauvene irau iuul ghiit mako. Ene igham tamtamon tivaŋuŋuai zi, atezi yavyav, tivakokai zi, tisik saveeŋ saghati pa zetazŋa, ve tigham ŋgar saghati pazi. \x * \xo 6:4 \xt Ga 1:6+; 1Tim 1:3+; 2Tim 2:23+; Tit 3:9\x* \m \v 5 Zeran tauvene tigham tamtamon monmon tivavazorai zi. Ŋeer Saghati ikau ŋgar toozi, ve isan saveeŋ onoon pa lolozi wa. Tauta matazi iŋgal tighe uraat to paduduŋaaŋ tamtamon pa Maaron ŋgar tooni, ene eez poia to tiyau lezi gabua katini. \x * \xo 6:5 \xt Tit 1:11\x* \p \v 6 Onoon, isaav ighe mataan iŋgal Maaron ve tataghon ŋgar tooni, ve loloon poia pa saa lepoogh tau i igham pait, ene ŋgar tauvene iuul ghiit kat. \x * \xo 6:6 \xt Pil 4:11+\x* \m \v 7 Pasaa, iit tawatagh: Tinaanŋa tipoop ghiit nimaan ŋginaaŋa. Ve saawe tau tamaat ve tapul taan tane, ene pale nimaan ŋginaaŋa ve tala. \x * \xo 6:7 \xt Yop 1:21; Mbo 49:16+\x* \m \v 8 Tauvene isaav ighe iit leen aniiŋ ve nonoghiiŋa, ene loloon poia, ve tasaav taghe: “Ene irao.” \x * \xo 6:8 \xt Lp 30:8; Mt 6:25; Hib 13:5\x* \m \v 9 Yes tau ŋgar toozi iyaryaaŋ tighe timin kuaz tauŋa na, ŋgar toozi tawe imin liis pazi, ve imin eez to tovaaŋ naol ivot pazi. Pasaa, ikau ŋgar toozi ve ipazaagh zi pa ghamuuŋ ŋgar naol imin borauŋa, ve tigham ŋgar katini tau ivaghamun tauzi. Tauvene murei pale saghatiiŋ tiina ivot pazi gha tilalez. \x * \xo 6:9 \xt Mt 13:22; Yems 5:1\x* \m \v 10 Pasaa, ŋgar to loloon pa maet kat, ene imin puughu pa ŋgar sasaghati maata maata. Ughita. Tamtamon siriv tau tizuari zi kat pa ghamuuŋ lezi maet tiina na, tipul saveeŋ tau iit taghur ila na, ve tikaria tauzi wa. \x * \xo 6:10 \xt Igham 23:8; Mt 27:5; Ep 5:5\x* \s1 Paulus ipalot Timoti, leso iyooz ariaaŋ \p \v 11 Eemon Timoti, yo umin Maaron tamtamon tooni wa. Tauvene uleep soghan pa ŋgar sasaghati naol tana. Uzuari ghom le ududuuŋ kat ila Maaron maata, ve utaghon duduŋai ŋgar tooni, ukis ghuruuŋ ila tsio, uyooz ariaaŋ pa badooŋ pataŋani, lolom pa tamtamon ve ugham poghani zi, ve utotoi ŋgar marowa pazi. \x * \xo 6:11 \xt 2Tim 2:22\x* \m \v 12 Ghuruuŋ ila toit, ene gabua tauu. Tauvene yo aat uparav ariaaŋ pani, ve uzuari ghom le ugham lepoogh to mataan yaryaare. Matam iŋgal. Muuŋ, yo uroi mako, ve uvotia ghuruuŋ ila tsio ila eval tiina matazi. Saawe tana, Maaron ipoi ghom pa ghamuuŋ lepoogh tana. \x * \xo 6:12 \xt 1Kor 9:25+; 1Tim 1:18; 2Tim 4:7\x* \p \v 13-14 Maaron, i imin puughu pa gabua naol isov tau tileep matazi yaryaare. Ve Yesu Krisi, i iroi mako, ve ivotia tauu ighazooŋ ila Pontius Piladus naagho. Yau avog iyaryaaŋ payo ila yesuru matazi tauvene: Ugham ŋgar saghati eta tau irau igham tamtamon tiyau avozi pa lupuuŋ to Krisi sov. Tutuuŋ tau nasavia payo ne, matam kisini ve utaghon duduŋaini lee irau saawe tau Tiina toit Yesu Krisi imuul ilam, ve itotoi tauu ivot ighazooŋ. \v 15 Muleeŋ tooni pale ivot ila saawe tau Maaron tauu ighuru. \q2 Maaron toit, i poia puughu. \q2 Ve i mon tau tapiri tiina ve ighamgham pooz. \q2 I kinik tiina kat tau iŋgin kinik tisov, ve iliiv zimaronŋa tisov. \x * \xo 6:15 \xt 1Tim 1:17; Syg 17:14, 19:16\x* \b \q1 \v 16 I mon tau irau imaat mako, \q2 ve ilepleep iloŋ ila mbonari tiina loolo. \q2 Mbonari tawe, tapiri tiina. Tamtamon eta irau igharauu ne mako. \q2 Tamtamon eta ighita Maaron naagho soone. \q2 Ve tamtamon eta irau ighit katini mako. \q2 I tapiri tiina kat, ve ighamgham pooz irau saawe. \q2 Tauta tapait eeza ta aazne, ve taghon taghon gha ila. \q2 Onoon. \x * \xo 6:16 \xt Igham 33:20; Yo 1:18; 1Yo 4:12\x* \s1 Saveeŋ tau iŋarui yes kuaz tauŋa \p \v 17 Yes tau lezi kuaz ma gabua katini to taan na, avom iyaryaaŋ pazi ughe tipakur tauzi sov, ve tinumeer maet ve gabua toozi sov. Pa kuaz toozi tawe, gabua tauu mako. Igheen rigmon, ve isov. Yes irau tinumeer Maaron mon. Pasaa, i ta ighamgham gabua katini pait, leso taleep poi toman tintiniin. \x * \xo 6:17 \xt Mbo 62:10; Lu 12:15+\x* \m \v 18 Ve usaav ariaaŋ pazi to titaghon ŋgar poia, ve tizuari zi le tirau kat pa ghamuuŋ uraat popoia maata maata. Saawe isov, yes irau tisaŋan pa reiŋ gabua toozi pa yes mbolaaŋa toman lolozi poia. \x * \xo 6:18 \xt 2Kor 9:6+; Ga 6:9+; Tit 3:14\x* \m \v 19 Ighe tigham tauvene, ene imin tindou lezi kuaz tau pale iuul katin zi izi nugh sambam. Ve yes pale tileep matazi yaryaare. Lepoogh tane, ta lepoogh tauu. \x * \xo 6:19 \xt Mt 6:19+; Lu 12:33\x* \s1 Timoti irau maata iŋgal uraat tooni \p \v 20 O Timoti, saveeŋ onoon ve uraat, tauta ilat nimam wa. Matam iŋgal to uŋgin poghania. Ve saveeŋ soroksorok to taan tau le anooŋa mako na, ve ŋgar karom to yes tau tizorzoor ghiit ne, yo uleep soghan pani. Onoon, zeran tawe tinumeer tauzi tighe lezi ŋgar tiina. Eemon mako. \x * \xo 6:20 \xt 1Tim 1:4, 4:6+; 2Tim 1:14, 2:14; Tit 1:9\x* \m \v 21 Ughita. Tamtamon siriv tau tighur ila zeran tawe ŋgar toozi ve titaghoni na, yes tipul ghuruuŋ ila toozi, ve tisosor pa eez to Maaron wa. \p Poia to Maaron izaa tsiam. Onoon.