\id MRK \h San Marcos \toc1 San Marcos \mt1 Nihánj me se‑na̱na̱ Jesucristó nana̱ sa̱ꞌ cachrón síí cuꞌna̱j Marcos rihaan yanj a \c 1 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé síí cuꞌna̱j Juan síí cutaꞌ ne man yuvii̱ a \p \v 1 Na̱nj vaa guun cheꞌe̱ se‑na̱na̱ Jesucristó nana̱ sa̱ꞌ a. \v 2 Dan me se síí cuꞌna̱j Isaías síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá roꞌ, cachrón soꞌ nana̱ nihánj rihaan yanj, ne̱: “Vaa síí caꞌanj suun cheꞌé ꞌu̱nj, ne̱ caꞌne̱j ꞌu̱nj man soꞌ quita̱j ya̱a̱n soꞌ rihaan so̱ꞌ, ne̱ nuchra̱nꞌ nimán yuvii̱ veꞌé caꞌmi̱i̱ nij yuvii̱ ga̱ so̱ꞌ, quiꞌya̱j soꞌ a”, me se‑na̱na̱ Diose̱ nana̱ cachrón síí cuꞌna̱j Isaías rihaan yanj a. \v 3 Ne̱ yoꞌó nana̱ cachrón uún soꞌ me nana̱ nihánj, ne̱: “Nucua̱j ndoꞌo caꞌmi̱i̱ natáj ꞌo̱ soꞌ rej tacaan, ne̱ cata̱j soꞌ se vaa nuchra̱nꞌ nimán yuvii̱, ne̱ veꞌé caꞌmi̱i̱ nij yuvii̱ ga̱ síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ asa̱ꞌ caꞌnaꞌ soꞌ ado̱nj”, taj síí cuꞌna̱j Isaías ga̱a naá, ne̱ ase vaa cataj soꞌ roꞌ, taꞌngaꞌ da̱nj guun ado̱nj. \v 4 Dan me se cavii síí cuꞌna̱j Juan síí cutaꞌ ne man yuvii̱, ne̱ va̱j soꞌ rej tacaan, ne̱ caꞌmii natáj soꞌ rihaan nij yuvii̱, cataj soꞌ se vaa nuchra̱nꞌ nimán nij yuvii̱, ne̱ ta̱náj nij yuvii̱ chrej chiꞌi̱i̱, ne̱ caꞌve̱e tinavi̱j Diose̱ cacunꞌ tumé nij yuvii̱, taj Juan ado̱nj. \v 5 Ne̱ dan me se curiha̱nj ndoꞌo nij yuvii̱ ma̱n estadó Judea do̱ꞌ, ma̱n maꞌa̱n chumanꞌ Jerusalén do̱ꞌ, caꞌnaꞌ nij yuvii̱ rihaan síí cuꞌna̱j Juan, ne̱ cataꞌ ne nij yuvii̱ rá chráá cuꞌna̱j Jordán, quiꞌyaj Juan a. Dan me se nataꞌ ya̱ nij yuvii̱ cheꞌé cacunꞌ tumé nij yuvii̱, ga̱a ne̱ cataꞌ ne nij yuvii̱ ado̱nj. \p \v 6 Dan me se síí cuꞌna̱j Juan me se cachij ta̱j xráá xcuu camelló guun yatzíj nu̱u̱ soꞌ, ne̱ ꞌni̱j catuu̱n soꞌ ꞌo̱ nuj, ne̱ chá soꞌ rquíí chá soꞌ catziꞌ xtaan ma̱n quij chá soꞌ a. \v 7 Ne̱ caꞌmii natáj soꞌ, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Vaa ꞌo̱ síí sca̱ꞌ doj rihanj, ne̱ soꞌ me síí caꞌna̱ꞌ rej riha̱a̱n níꞌ, ne̱ ꞌu̱nj nihánj me se ne nó xcúnj na̱chej nuj correá ꞌni̱j tacanj soꞌ maꞌ. \v 8 Ne̱ síí utaꞌ ne na u̱u̱n man soj mej, tza̱j ne̱ caꞌna̱ꞌ soꞌ, ne̱ caꞌna̱ꞌ Nimán Diose̱ rihaan soj, quiꞌya̱j soꞌ ado̱nj ―taj síí cuꞌna̱j Juan rihaan nij yuvii̱ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cutaꞌ ne Juan man Jesucristó a \p \v 9 Ne̱ güii yoꞌ ta̱ꞌ asuun me se cavii Jesucristó chumanꞌ Nazaret chumanꞌ na̱j estadó Galilea, ne̱ cataꞌ ne soꞌ rá chráá cuꞌna̱j Jordán, quiꞌyaj síí cuꞌna̱j Juan a. \v 10 Nu̱ꞌ curiha̱nj uún Jesucristó rque na, ne̱ nu̱ꞌ queneꞌen soꞌ se vaa naxraꞌ rej xta̱ꞌ, ne̱ queneꞌen soꞌ se vaa nanij Nimán Diose̱ raa̱ maꞌa̱n soꞌ, ne̱ ase vaa chaꞌaa̱n roꞌ, vaa Nimán Diose̱, curuviꞌ yoꞌ a. \v 11 Ga̱a ne̱ rej xta̱ꞌ caꞌmii Diose̱ rihaan Jesucristó, ne̱ cuno nij síí nicu̱nꞌ ga̱ Jesucristó nana̱ caꞌmii Diose̱, ne̱ dan me se cataj Diose̱ a: \p ―Taꞌníí ꞌu̱nj síí ꞌe̱e̱ ndoꞌo raj man mé so̱ꞌ, ne̱ niha̱ꞌ ndoꞌo raj niꞌya̱j ꞌu̱nj mán so̱ꞌ ado̱nj ―taj nana̱ cavii rej xta̱ꞌ caꞌmii Diose̱ rihaan Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa guun ndoꞌo rá síí chre̱e tiha̱ꞌ yuꞌunj síí chre̱e man Jesucristó a \p \v 12 Ne̱ dan me se caꞌanj ndoꞌo Jesucristó rej tacaan, quiꞌyaj Nimán Diose̱ a. \v 13 Ne̱ vi̱j chiha̱a̱ güii va̱j soꞌ rej tacaan, ne̱ guun rá síí chre̱e tiha̱ꞌ yuꞌunj soꞌ man Jesucristó, ne̱ va̱j Jesucristó rej ma̱n xcuu yuva̱a̱, ne̱ rqué nij se‑mo̱zó Diose̱ me maꞌa̱n se cachiin rihaan Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa caꞌanj Jesucristó estadó cuꞌna̱j Galilea a \p \v 14 Dan me se ga̱a quisíj quitaꞌaa nij tanuu man síí cuꞌna̱j Juan, ne̱ caꞌanj Jesucristó estadó cuꞌna̱j Galilea, \v 15 ne̱ caꞌmii natáj soꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ nana̱ sa̱ꞌ, ne̱ cataj soꞌ se vaa nichru̱nꞌ quisi̱j güii caꞌna̱ꞌ Diose̱ gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj, ne̱: \p ―Cheꞌé dan nuchra̱nꞌ nimán soj, ne̱ cuchuma̱n rá soj cuno̱ soj se‑na̱na̱j nana̱ sa̱ꞌ á ―taj soꞌ rihaan nij yuvii̱ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan caꞌa̱nj síí rii xcuaj se vaa canoco̱ꞌ nij soꞌ man Jesucristó a \p \v 16 ꞌO̱ güii cachén Jesucristó tuꞌva na lacuaná cuꞌna̱j na Galilea, ne̱ queneꞌen soꞌ síí cuꞌna̱j Simón ga̱ tinúú Simón síí cuꞌna̱j Andrés, ne̱ dan me se nicu̱nꞌ ro̱j soꞌ tuꞌva na lacuaná, ne̱ tiguíj ro̱j soꞌ nanj rque na, ne̱ dan me se síí rii xcuaj me ro̱j soꞌ a. \v 17 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan ro̱j soꞌ a: \p ―Canoco̱ꞌ ro̱j so̱j manj á. ꞌO̱ se síí naquiꞌyaj chre̱ꞌ xcuaj me ro̱j so̱j, tza̱j ne̱ rej riha̱a̱n níꞌ me se gu̱un ro̱j so̱j síí naquiꞌyaj chre̱ꞌ yuvii̱, qui̱ꞌyáj, ne̱ canoco̱ꞌ nij yuvii̱ manj a ―taj Jesucristó rihaan ro̱j tinu̱j ro̱j soꞌ a. \p \v 18 Ne̱ nu̱ꞌ canica̱j ro̱j soꞌ tanáj ro̱j soꞌ xnánj ro̱j soꞌ, ne̱ canocoꞌ ro̱j soꞌ man Jesucristó, caꞌanj ro̱j soꞌ na̱nj ado̱nj. \p \v 19 Veé dan, ne̱ cachéé nij soꞌ doj, ga̱a ne̱ queneꞌen Jesucristó man síí cuꞌna̱j Jacobo taꞌníí síí cuꞌna̱j Zebedeo do̱ꞌ, man tinúú Jacobo síí cuꞌna̱j Juan do̱ꞌ a. Dan me se nu̱u̱ ro̱j soꞌ rque rihoo chéé rihaan na, ne̱ naquiꞌyaj sa̱ꞌ ro̱j soꞌ nanj rii xcuaj, ne̱ canacúún Jesucristó man ro̱j tinu̱j ro̱j soꞌ canoco̱ꞌ ro̱j soꞌ man Jesucristó a. \v 20 Veé dan, ne̱ canica̱j ro̱j soꞌ, tanáj ro̱j soꞌ man rej ro̱j soꞌ síí cuꞌna̱j Zebedeo rá rihoo ga̱ nij se‑mo̱zó soꞌ, ga̱a ne̱ cavii ro̱j soꞌ canocoꞌ ro̱j soꞌ man Jesucristó, caꞌanj ro̱j soꞌ na̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa quirii Jesucristó man yoꞌo̱ nana̱ chre̱e nimán ꞌo̱ snóꞌo a \p \v 21 Dan me se catúj nij soꞌ chumanꞌ Capernaum, ne̱ daj a̱ güii naránj rá nij yuvii̱ israelitá caꞌanj Jesucristó veꞌ tucuꞌyón nij soꞌ se‑tucua̱nj Moisés, ne̱ tucuꞌyón soꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ man nij yuvii̱ a. \v 22 Ne̱ caráyaꞌa̱nj nij yuvii̱ se‑na̱na̱ soꞌ, cheꞌé se cu̱u doj vaa se‑na̱na̱ soꞌ ga̱ se‑na̱na̱ nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés a. ꞌO̱ se ase vaa aꞌmii ꞌo̱ síí uun chij ndoꞌo roꞌ, da̱nj caꞌmii soꞌ rihaan nij yuvii̱ a. \p \v 23 Ne̱ dan me se ꞌo̱ güii naránj rá nij yuvii̱ israelitá, ne̱ yáán ꞌo̱ síí nu̱u̱ nana̱ chre̱e nimán rá veꞌ yoꞌ, ne̱ caguáj soꞌ, \v 24 ne̱ cataj soꞌ se vaa: \p ―Me cheꞌé raꞌyunj so̱ꞌ man núj, ga̱ Jesús Nazarenoꞌ. ꞌNa̱ꞌ so̱ꞌ ta̱ríꞌ so̱ꞌ man núj naꞌ. Neꞌenj mán so̱ꞌ se vaa síí gue̱e̱ cavii rihaan Diose̱ mé so̱ꞌ ado̱nj ―taj síí nu̱u̱ nana̱ chre̱e nimán rihaan Jesucristó a. \p \v 25 Ga̱a ne̱ canica̱j Jesucristó, caxríj yuva̱a̱ Jesucristó man nana̱ chre̱e nu̱u̱ nimán snóꞌo yoꞌ, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Dínj tuꞌvá so̱ꞌ, cu̱riha̱nj so̱ꞌ cuaj nimán síí nihánj á ―taj Jesucristó rihaan nana̱ chre̱e yoꞌ a. \p \v 26 Nda̱a quisnúú maꞌa̱n snóꞌo yoꞌ, quiꞌyaj nana̱ chre̱e, ne̱ nucua̱j ndoꞌo caguáj nana̱ chre̱e, ne̱ curiha̱nj nana̱ chre̱e nimán snóꞌo yoꞌ, ne̱ nahuun sa̱ꞌ soꞌ a. \v 27 Ga̱a ne̱ caꞌanj uxrá rá nij yuvii̱, ne̱ xnáꞌanj nij yuvii̱ man tuviꞌ nij yuvii̱, cataj nij yuvii̱: \p ―Asa̱ꞌ caꞌvee quiꞌyaj soꞌ da̱nj ga̱. Tucuáán naca̱ me nihánj chugua̱nj. ꞌO̱ se guun chij ndoꞌo síí nihánj, ne̱ nda̱a rihaan nij nana̱ chre̱e taj xnaꞌanj síí nihánj da̱j quiꞌya̱j nij soꞌ, ne̱ uno nij nana̱ chre̱e yoꞌ rihaan soꞌ ga̱ ―taj nij yuvii̱ rihaan tuviꞌ nij yuvii̱ a. \p \v 28 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ nana̱ cheꞌé Jesucristó rihaan cunuda̱nj nij yuvii̱ ma̱n nichru̱nꞌ estadó Galilea yoꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa nahuun sa̱ꞌ nii che̱j Simón Pedró, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 29 Dan me se curiha̱nj nij tuvi̱ꞌ Jesucristó rá veꞌ tucuꞌyón nii se‑tucua̱nj Moisés, ga̱a ne̱ catúj taranꞌ nij soꞌ rá veꞌ tucuá Simón ga̱ Andrés, ne̱ ꞌnaꞌ Juan ga̱ Jacobo ga̱ nij soꞌ a. \v 30 Dan me se nii che̱j Simón roꞌ, ranꞌ noꞌ chiꞌii̱ nacaa yuva̱a̱, ne̱ na̱j noꞌ, ne̱ cataj xnaꞌanj yoꞌo̱ nij soꞌ rihaan Jesucristó se vaa ranꞌ uxrá noꞌ a. \v 31 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ Jesucristó rej na̱j noꞌ, ne̱ canó soꞌ raꞌa noꞌ, ne̱ naxca̱j soꞌ man noꞌ, ne̱ naxaga̱a̱ noꞌ, ne̱ nu̱ꞌ xꞌnéj chiꞌii̱ xráá noꞌ, quiꞌyaj Jesucristó a. Ne̱ veé ma̱a̱n orá dan quiꞌyaj chuvi̱i noꞌ cha̱ nij soꞌ na̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa nahuun queꞌe̱e̱ síí ranꞌ, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 32 Dan me se cataꞌ güii, ne̱ tiꞌnuu, ne̱ nica̱j nij yuvii̱ cunuda̱nj tuviꞌ nij yuvii̱ síí ranꞌ do̱ꞌ, síí nu̱u̱ nana̱ chre̱e nimán do̱ꞌ, va̱j nij yuvii̱ rej ne̱ Jesucristó a. \v 33 Ne̱ dan me se queꞌe̱e̱ nij yuvii̱ ma̱n chumanꞌ Capernaum yoꞌ nuu chre̱ꞌ rihaan taꞌyaa veꞌ ne̱ Jesucristó a. \v 34 Ga̱a ne̱ nahuun queꞌe̱e̱ nij síí ranꞌ daj a̱ chiꞌii̱, quiꞌyaj Jesucristó, ne̱ quirii ndoꞌo soꞌ nana̱ chre̱e nimán nij yuvii̱, ne̱ caꞌneꞌ soꞌ suun rihaan nij nana̱ chre̱e se vaa se̱ caꞌmii nij nana̱ chre̱e a̱ doj nana̱ a. Dan me se ne caꞌve̱j rá Jesucristó cata̱j nij nana̱ chre̱e se vaa cunuu ya̱a̱n nij nana̱ chre̱e man Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa caꞌanj Jesucristó nu̱ꞌ nij veꞌ tucuꞌyón nij yuvii̱ israelitá se‑tucua̱nj Moisés, caꞌmi̱i̱ natáj soꞌ a \p \v 35 Ga̱a ne̱ rej taxre̱j naxaga̱a̱ Jesucristó, ne̱ cavii soꞌ chumanꞌ Capernaum, ne̱ caꞌanj soꞌ rej tacaan cachi̱nj niꞌya̱j soꞌ rihaan Diose̱ a. \v 36 Ga̱a ne̱ canocoꞌ nij tuvi̱ꞌ Simón man soꞌ, \v 37 ga̱a ne̱ nariꞌ nij soꞌ man soꞌ, ne̱ cataj nij soꞌ rihaan soꞌ se vaa: \p ―Cunuda̱nj nij yuvii̱ nanoꞌ mán so̱ꞌ á ―taj nij tuvi̱ꞌ Simón rihaan Jesucristó a. \p \v 38 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ: \p ―Cavi̱i̱ níꞌ rej nihánj, caꞌa̱nj níꞌ yoꞌó nij chumanꞌ na̱j nichru̱nꞌ, ne̱ caꞌmi̱i̱ natáj ꞌu̱nj rihaan nij yuvii̱ ma̱n yoꞌó nij chumanꞌ uún á. ꞌO̱ se cheꞌé dan caꞌnáꞌ ꞌu̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \p \v 39 Ga̱a ne̱ caꞌanj soꞌ nu̱ꞌ nij chumanꞌ na̱j estadó Galilea, ne̱ caꞌmii natáj soꞌ rá veꞌ tucuꞌyón nij síí ma̱n nij chumanꞌ yoꞌ se‑tucua̱nj Moisés, ne̱ quirii soꞌ man nij nana̱ chre̱e nu̱u̱ nimán yuvii̱ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa nahuun sa̱ꞌ ꞌo̱ síí ranꞌ luj riꞌyuj, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 40 Ga̱a ne̱ caꞌnaꞌ ꞌo̱ síí ranꞌ luj riꞌyuj, ne̱ canicunꞌ ru̱j soꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ cachíín niꞌya̱j soꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ cataj soꞌ se vaa: \p ―Sese me rá so̱ꞌ, ne̱ caꞌve̱e caꞌne̱e̱ so̱ꞌ chiꞌii̱ xráj á ―taj síí ranꞌ luj riꞌyuj yoꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 41 Ga̱a ne̱ cunuu ꞌe̱e̱ rá Jesucristó man soꞌ, ne̱ cutaꞌ Jesucristó raꞌa Jesucristó raa̱ soꞌ, ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Me raj qui̱ꞌyáj da̱nj ei. Na̱huún so̱ꞌ qui̱ꞌyáj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. \p \v 42 Nu̱ꞌ da̱nj cataj Jesucristó, ne̱ nu̱ꞌ quinavij luj xráá síí ranꞌ, ne̱ nahuun sa̱ꞌ soꞌ cuaj a. \p \v 43 Ga̱a ne̱ caꞌmii yuva̱a̱ Jesucristó ga̱ soꞌ, ne̱ quirii Jesucristó man soꞌ rá veꞌ, \v 44 ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ: \p ―Se̱ guun cata̱j xnaꞌanj so̱ꞌ a̱ doj nana̱ rihaan a̱ ꞌó yuvii̱ maꞌ. Ma̱a̱n se caꞌa̱nj so̱ꞌ rihaan xrej, ne̱ ti̱haán so̱ꞌ mán so̱ꞌ rihaan xrej se vaa nahuún so̱ꞌ, quiꞌyaj Diose̱, ne̱ rque̱ so̱ꞌ rihaan Diose̱ nda̱a vaa cataj síí cuꞌna̱j Moisés ga̱a naá nda̱a vaa no̱ xcúún so̱ꞌ rque̱ so̱ꞌ rihaan Diose̱ cheꞌé yan nahuún so̱ꞌ ado̱nj. Ga̱a ne̱ xca̱j nij xrej cuentá se vaa nahuún so̱ꞌ quiꞌyáj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan síí nahuun yoꞌ a. \p \v 45 Tza̱j ne̱ curiha̱nj síí nahuun yoꞌ, ne̱ guun cheꞌe̱ soꞌ caꞌmii natáj ndoꞌo soꞌ, nda̱a síj, ga̱a ne̱ chaꞌnuu̱ ndoꞌo nana̱ se vaa nahuun soꞌ quiꞌyaj Jesucristó a. Ne̱ dan me se ne caꞌve̱e a̱ doj catu̱u̱ ranga̱ꞌ Jesucristó rá nij chumanꞌ, quiꞌyaj nij nana̱ yoꞌ, ne̱ ina̱nj rej tacaan va̱j soꞌ, ne̱ canó nij yuvii̱ cuchiꞌ rej va̱j soꞌ a. \c 2 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa nahuun sa̱ꞌ ꞌo̱ síí naꞌvee cache̱e̱, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 1 Dan me se cachén do̱j güii, ga̱a ne̱ catúj uún Jesucristó chumanꞌ Capernaum, ga̱a ne̱ cuchiꞌ nana̱ rihaan nij yuvii̱ se vaa ya̱nj soꞌ rá veꞌ a. \v 2 Ga̱a ne̱ cunuu chre̱ꞌ queꞌe̱e̱ ndoꞌo nij yuvii̱ rihaan veꞌ yoꞌ, ne̱ nda̱a raan maꞌa̱n mán nij yuvii̱, ne̱ nda̱a rihaan taꞌyaa veꞌ yoꞌ taj rej quisi̱j doj cuma̱n nij yuvii̱ a. Ne̱ nataꞌ Jesucristó se‑na̱na̱ soꞌ rihaan nij yuvii̱ a. \v 3 Ne̱ dan me se caꞌnaꞌ doj yuvii̱ uún, ne̱ nij soꞌ me se nica̱j nij soꞌ yoꞌo̱ tuviꞌ nij soꞌ síí naꞌvee cache̱e̱, ne̱ táá chiha̱ caꞌa̱nj nij soꞌ man síí naꞌvee cache̱e̱ yoꞌ, ne̱ dan me se guun rá nij soꞌ cuchi̱ꞌ síí naꞌvee cache̱e̱ yoꞌ rihaan Jesucristó a. \v 4 Tza̱j ne̱ ne caꞌve̱e cuchi̱ꞌ síí naꞌvee cache̱e̱ yoꞌ rihaan Jesucristó, quiꞌyaj nij soꞌ a̱ maꞌ. ꞌO̱ se ma̱n uxrá yuvii̱, ne̱ ne caꞌve̱e cache̱n nij soꞌ a. Cheꞌé dan cavii nij soꞌ xráá veꞌ, ne̱ cayaꞌ nij soꞌ yuꞌuj xráá veꞌ rej nicu̱nꞌ Jesucristó rá veꞌ, ne̱ tananij nij soꞌ yuvéé táá síí naꞌvee cache̱e̱ yoꞌ rihaan Jesucristó a. \v 5 Dan me se ga̱a queneꞌen Jesucristó se vaa cuchumán uxrá rá nij tuviꞌ síí naꞌvee cache̱e̱ yoꞌ se vaa caꞌve̱e nahu̱un soꞌ quiꞌya̱j Jesucristó, ga̱a ne̱ cataj soꞌ rihaan síí naꞌvee cache̱e̱ yoꞌ: \p ―Navij cacunꞌ xráá so̱ꞌ, na̱nj tinu̱j ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. \p \v 6 Ne̱ ne̱ do̱j síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rá veꞌ yoꞌ ga̱ Jesucristó, ne̱ nuchruj ra̱a̱ nij soꞌ, ne̱ guun rá nij soꞌ: \v 7 “Me cheꞌé aꞌmii síí nihánj da̱nj ga̱. ꞌO̱ se aꞌmii soꞌ nana̱ vaa nij rihaan Diose̱ asan. O̱rúnꞌ Diose̱ gu̱un nucua̱j tinavi̱j cacunꞌ xráá yuvii̱ na̱nj á”, guun rá nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés yoꞌ a. \v 8 Dan me se queneꞌen maꞌa̱n Jesucristó se vaa guun rá nij soꞌ da̱nj, ne̱ cheꞌé dan cataj soꞌ: \p ―Me cheꞌé nuchruj ra̱a̱ soj nana̱ na̱nj ga̱. \v 9 Tuꞌva rma̱ꞌán ꞌu̱nj se vaa navij cacunꞌ xráá síí nihánj, rá soj a̱ naꞌ. Caꞌve̱e cata̱j u̱u̱n níꞌ navij cacunꞌ xráá síí nihánj naꞌ. Ase caꞌve̱e doj cata̱j níꞌ na̱xagaa soꞌ, ne̱ nacue̱ soꞌ tuvéé soꞌ, ne̱ cache̱e̱ soꞌ cuaj, cata̱j níꞌ xa̱ꞌ. \v 10 Dan me se me rá ꞌu̱nj xca̱j soj cuentá se vaa síí caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ mej ne̱ no̱ xcúún ꞌu̱nj ti̱navíí ꞌu̱nj cacunꞌ xráá nij yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \p Dan me se cataj Jesucristó rihaan síí naꞌvee cache̱e̱ a: \p \v 11 ―Rihaan so̱ꞌ si̱j naꞌvee cache̱e̱ taj ꞌu̱nj, ne̱ nacue̱ so̱ꞌ tuvéé so̱ꞌ, ne̱ na̱nꞌ so̱ꞌ tucuá so̱ꞌ á ―taj Jesucristó rihaan síí na̱j rihaan yuvéé yoꞌ a. \p \v 12 Ga̱a ne̱ naxaga̱a̱ síí naꞌvee cache̱e̱ yoꞌ, ne̱ nacué soꞌ tuvéé soꞌ, ga̱a ne̱ curiha̱nj soꞌ rá veꞌ, niꞌya̱j taranꞌ nij yuvii̱ ma̱n rá veꞌ a. Nda̱a síj, ga̱a ne̱ caꞌanj rá nij yuvii̱, ne̱ cataj nij yuvii̱ se vaa sa̱ꞌ uxrá quiꞌyaj Diose̱, ne̱: \p ―Daj chiha̱a̱ míj ne queneꞌe̱n níꞌ suun da̱nj a̱ man ado̱nj ―taj nij yuvii̱ yoꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa nacúún Jesucristó man Leví, ne̱ canocoꞌ Leví man soꞌ a \p \v 13 Ga̱a ne̱ curiha̱nj uún Jesucristó, caꞌanj soꞌ tuꞌva na lacuaná, ga̱a ne̱ caꞌnaꞌ cunuda̱nj nij yuvii̱ rej va̱j soꞌ, ga̱a ne̱ tucuꞌyón soꞌ man nij yuvii̱ a. \p \v 14 Veé da̱nj vaj soꞌ, ne̱ queneꞌen soꞌ man síí cuꞌna̱j Leví taꞌníí síí cuꞌna̱j Alfeo, ne̱ dan me se ne̱ soꞌ ꞌo̱ veꞌ aꞌnéj nii puextó, ne̱ aꞌnéj soꞌ puextó man yuvii̱ a. Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ, ne̱: \p ―Ca̱nocóꞌ so̱ꞌ manj, caꞌa̱nj níꞌ á ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. \p Ga̱a ne̱ naxuma̱a̱n soꞌ, ne̱ canocoꞌ soꞌ man Jesucristó, caꞌanj soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa me rá Jesucristó ra̱cuíj soꞌ man nij síí tumé cacunꞌ a \p \v 15 Dan me se ꞌo̱ güii yáán Jesucristó rá veꞌ tucuá síí cuꞌna̱j Leví yoꞌ, ne̱ caꞌnaꞌ ndoꞌo tuviꞌ soꞌ síí aꞌnéj puextó do̱ꞌ, yoꞌó nij síí tumé ndoꞌo cacunꞌ do̱ꞌ, ne̱ catúj nij soꞌ rá veꞌ, ne̱ caꞌanj ca̱yáán nij soꞌ ga̱ Jesucristó, ne̱ dan me se ma̱n rcuaꞌa̱a̱n nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó do̱ꞌ, ne̱ chá cunuda̱nj nij soꞌ chraa a. ꞌO̱ se queꞌe̱e̱ ndoꞌo nij síí tumé cacunꞌ yoꞌ me canocoꞌ se‑na̱na̱ Jesucristó a. \v 16 Ga̱a ne̱ nij síí fariseo naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ roꞌ, queneꞌen nij soꞌ se vaa chá Jesucristó chraa do̱ꞌ, coꞌo Jesucristó do̱ꞌ, ga̱ nij síí aꞌnéj puextó do̱ꞌ, ga̱ yoꞌó nij síí tumé ndoꞌo cacunꞌ do̱ꞌ, ga̱a ne̱ cataj nij soꞌ rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó, ne̱: \p ―Me cheꞌé chá síí nihánj chraa ne̱ coꞌo soꞌ na ga̱ nij síí aꞌnéj puextó do̱ꞌ, ga̱ yoꞌó nij síí tumé cacunꞌ do̱ꞌ, ga̱ ―taj nij soꞌ, xnáꞌanj nij soꞌ man nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó a. \p \v 17 Ne̱ cuno Jesucristó nana̱ caꞌmii nij soꞌ, ga̱a ne̱ cataj soꞌ rihaan nij soꞌ a: \p ―Síí vaa nucua̱j roꞌ, ne nanoꞌ nij soꞌ man doctor maꞌ. Ma̱a̱n síí ranꞌ roꞌ, me síí nanoꞌ man doctor ado̱nj. Ga̱a ne̱ ase vaa síí ranꞌ roꞌ, da̱nj vaa nij síí nihánj ado̱nj. Ne caꞌna̱ꞌ ꞌu̱nj canacu̱nj ꞌu̱nj man síí sa̱ꞌ maꞌ. Cheꞌé nij síí tumé cacunꞌ caꞌnaj se vaa canoco̱ꞌ nij soꞌ se‑na̱na̱j ado̱nj. Tza̱j ne̱ sese síí sa̱ꞌ me soj, rá soj, ne̱ nuveé si̱j canacu̱nj ꞌu̱nj man me soj maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj me cheꞌé ne tocoꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó xꞌnaa man maꞌa̱n nij soꞌ a \p \v 18 Ne̱ dan me se tocoꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Juan do̱ꞌ, nij síí fariseo do̱ꞌ, xꞌnaa man maꞌa̱n nij soꞌ, ne̱ caꞌnaꞌ nij soꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man Jesucristó, cataj nij soꞌ: \p ―Me cheꞌé, ne̱ tocoꞌ núj si̱j tucuꞌyón se‑na̱na̱ Juan do̱ꞌ, si̱j tucuꞌyón se‑na̱na̱ nij síí fariseo do̱ꞌ, xꞌnaa man maꞌa̱n núj cheꞌé se aráj gue̱e̱ núj rihaan Diose̱, tza̱j ne̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ so̱ꞌ me se ne tocoꞌ nij soꞌ xꞌnaa man maꞌa̱n nij soꞌ ga̱ ―taj nij soꞌ, xnáꞌanj nij soꞌ man Jesucristó a. \p \v 19 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Ase vaa síí cuchruj saꞌanj vaa ꞌu̱nj, ne̱ asa̱ꞌ caꞌve̱e toco̱ꞌ nij síí ma̱n ga̱j xꞌnaa man maꞌa̱n nij soꞌ, rá soj ga̱. Ase vaa síí cataj xca̱j man chana̱ ne̱ ma̱n tuviꞌ soꞌ do̱ꞌ, da̱nj vaa nij síí ma̱n nihánj cuano̱, ne̱ anuû ndoꞌo chaꞌanj man nij soꞌ, ne̱ se̱ caꞌvee toco̱ꞌ nij soꞌ xꞌnaa man maꞌa̱n nij soꞌ cuano̱ maꞌ. \v 20 Tza̱j ne̱ vaa güii, ne̱ gu̱un yaníj ꞌu̱nj rihaan nij soꞌ, quiꞌya̱j yuvii̱, ga̱a ne̱ nano̱ rá nij síí nihánj, ga̱a ne̱ toco̱ꞌ nij soꞌ xꞌnaa man maꞌa̱n nij soꞌ ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa nij síí noco̱ꞌ tucuáán nga̱ roꞌ, se̱ guun nucua̱j nij soꞌ cuno̱ nij soꞌ se‑na̱na̱ Jesucristó maꞌ \p \v 21 ”Tza̱j ne̱ ase vaa yatzíj sinꞌ vaa tucuáán nga̱ noco̱ꞌ soj, ne̱ se̱ guun naꞌne̱j níꞌ mantá naca̱ man yatzíj nga̱ yoꞌ maꞌ. ꞌO̱ se sese quiꞌya̱j níꞌ da̱nj, ne̱ güii quina̱nj yuvii̱ yatzíj yoꞌ, ga̱a ne̱ nagüe̱j mantá naca̱ yoꞌ, ne̱ sese cuxu̱u̱n yuvii̱ man yatzíj yoꞌ, ne̱ quisi̱nꞌ yoꞌ, ga̱a ne̱ cunu̱u xi̱j doj yuꞌuj ta̱j man yatzíj nga̱ yoꞌ na̱nj ado̱nj. \v 22 Ne̱ dan me se ase vaa nuj nga̱ nuj araa nii na vinó vaa uún soj ei. Ne̱ se̱ caꞌvee tu̱cuꞌyón ꞌu̱nj se‑tucua̱nj ꞌu̱nj rihaan soj maꞌ. ꞌO̱ se ase vaa na vinó naca̱ vaa nana̱ tucuꞌyón ꞌu̱nj, ne̱ se̱ guun cara̱a yuvii̱ na vinó naca̱ rque nuj nga̱ maꞌ. Sese da̱nj quiꞌya̱j yuvii̱, ne̱ cuya̱nj na vinó cunu̱u xe̱e̱ na vinó, ne̱ se̱ cacuá nuj nga̱ maꞌ. Cheꞌé dan canu̱u̱ yoꞌ, ne̱ caya̱nj na vinó rihaan yoꞌóó a. Cheꞌé dan araa nii na vinó naca̱ rque nuj naca̱, ne̱ ꞌo̱ mán sa̱ꞌ na vinó rque nuj yoꞌ a. Cheꞌé dan ina̱nj rihaan síí naca̱ síí ne nocoꞌ tucuáán nga̱ tu̱cuꞌyón ꞌu̱nj se‑na̱na̱j na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ síí cuꞌna̱j Juan do̱ꞌ, rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ nij síí fariseo do̱ꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé güii naránj rá níꞌ a \p \v 23 ꞌO̱ güii naránj rá nij yuvii̱ israelitá cachén Jesucristó ga̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rque ꞌo̱ naa̱ ꞌnúú trigó, ne̱ guun cheꞌe̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ va̱j nij soꞌ ne̱ cuta nij soꞌ do̱j caa trigó a. \v 24 Ga̱a ne̱ cataj nij síí fariseo rihaan Jesucristó a: \p ―Ni̱ꞌyaj so̱ꞌ ei. Me cheꞌé ꞌyaj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ so̱ꞌ da̱nj ga̱. Ne nó xcúún níꞌ quiꞌya̱j níꞌ da̱nj güii naránj rá maꞌ ―taj nij síí fariseo rihaan Jesucristó a. \p \v 25 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Me cheꞌé, ne̱ ne naya̱a̱ soj rihaan danj Diose̱ da̱j quiꞌyaj síí cuꞌna̱j David ga̱a naá a. Ga̱a quinaꞌaan rque nij tuvi̱ꞌ nij soꞌ, \v 26 ga̱a ne̱ catúj soꞌ rá nuvií ga̱a cayáán síí cuꞌna̱j Abiatar xrej ata̱ suun noco̱o doj, ne̱ chá soꞌ rachrúún ta̱j rihaan se‑mesa̱ Diose̱ a. Ne̱ ne nó xcúún soꞌ cha̱ soꞌ rachrúún yoꞌ, ma̱a̱n o̱rúnꞌ nij xrej nó xcúún cha̱ rachrúún yoꞌ a. Ne̱ goꞌ uún síí cuꞌna̱j David yoꞌ chá nij tuviꞌ soꞌ uún a. Tza̱j ne̱ ne cata̱j Diose̱ se vaa tumé síí cuꞌna̱j David cacunꞌ maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij síí fariseo, \v 27 ga̱a ne̱ cataj uún soꞌ rihaan nij síí fariseo a― Ma̱a̱n cheꞌé rej caꞌve̱e cavi̱i̱ sa̱ꞌ nij yuvii̱ me cuchruj Diose̱ güii naránj rá na̱nj á. Nuveé cheꞌe̱ rej ca̱ta̱ nij yuvii̱ suun navi̱j rá güii naránj rá me quiꞌyaj Diose̱ man nij yuvii̱ a̱ maꞌ. \v 28 Cheꞌé dan me, ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ roꞌ, no̱ xcúnj quiri̱i̱ taꞌngaj da̱j quiꞌya̱j yuvii̱ güii naránj rá na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí fariseo a. \c 3 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa nahuun sa̱ꞌ ꞌo̱ síí nacoo̱ raꞌa, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 1 Ga̱a ne̱ natúj Jesucristó rá veꞌ tucuꞌyón nij síí israelitá se‑tucua̱nj Moisés, ne̱ dan me se yáán ꞌo̱ snóꞌo nacoo̱ raꞌa rá veꞌ yoꞌ a. \v 2 Ne̱ nij síí fariseo me se yáán nij soꞌ rá veꞌ yoꞌ, ne̱ tumé uxrá nij soꞌ man Jesucristó sese nahu̱un yuvii̱ quiꞌya̱j soꞌ ga̱a güii naránj rá nij yuvii̱ israelitá a. Da̱nj quiꞌyaj nij soꞌ cheꞌé rej guun rá nij soꞌ cuta̱ꞌ nij soꞌ cacunꞌ xráá Jesucristó a. \v 3 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan síí nacoo̱ raꞌa a: \p ―Na̱xuma̱a̱n so̱ꞌ canicu̱nꞌ ca̱yá so̱ꞌ scaꞌnúj núj á ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. \p \v 4 Ga̱a ne̱ xnáꞌanj Jesucristó man nij síí fariseo yoꞌ, cataj soꞌ, ne̱: \p ―No̱ xcúún níꞌ ra̱cuíj níꞌ man tuviꞌ níꞌ güii naránj rá níꞌ naꞌ, ase no̱ xcúún níꞌ quiꞌya̱j chiꞌi̱i̱ níꞌ man tuviꞌ níꞌ xa̱ꞌ. Da̱j quiꞌya̱j níꞌ rá soj ga̱a güii naránj rá níꞌ ga̱. Ne nó xcúún níꞌ ti̱nanii níꞌ man tuviꞌ níꞌ rihaan sayuun ga̱a güii naránj rá ga̱a̱ a̱ naꞌ. Ni̱ꞌyaj u̱u̱n níꞌ cavi̱ꞌ soꞌ ga̱a güii naránj rá ga̱a̱ a̱ naꞌ. ―Da̱nj taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \p Tza̱j ne̱ dínj tuꞌva nij soꞌ a. \v 5 Ga̱a ne̱ caꞌmaan rá Jesucristó, ne̱ niꞌya̱j soꞌ man nij síí fariseo yoꞌ a. ꞌO̱ se nanó ndoꞌo rá soꞌ cheꞌé nij soꞌ se vaa síí nichra̱j ndoꞌo nimán me nij soꞌ a. \p Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan síí nacoo̱ raꞌa yoꞌ a: \p ―Tu̱cuá so̱ꞌ raꞌá so̱ꞌ á ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. \p Ne̱ tucuá soꞌ raꞌa soꞌ, ne̱ cunuu sa̱ꞌ raꞌa soꞌ na̱nj ado̱nj. \v 6 Ga̱a ne̱ curiha̱nj nij síí fariseo yoꞌ, ne̱ cunuu chre̱ꞌ nij soꞌ ga̱ nij síí noco̱ꞌ man síí cuꞌna̱j Herodes, ne̱ caꞌanj nij soꞌ rej yaníj, ne̱ guun rá taranꞌ nij soꞌ da̱j ga̱a̱ quiꞌya̱j nij soꞌ ne̱ cavi̱ꞌ Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa xcaj ndoꞌo nij yuvii̱ cuentá se vaa síí ꞌyaj nahuun sa̱ꞌ yuvii̱ me Jesucristó a \p \v 7 Ga̱a ne̱ cavii Jesucristó ga̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rej yoꞌ, ne̱ caꞌanj soꞌ tuꞌva na lacuaná a. Ne̱ canocoꞌ uxrá yuvii̱ man soꞌ a. Dan me se síí ma̱n estadó Galilea do̱ꞌ, \v 8 síí ma̱n estadó Judea do̱ꞌ, síí ma̱n chumanꞌ Jerusalén do̱ꞌ, síí ma̱n estadó Idumea do̱ꞌ, síí ma̱n rej rne̱j chráá cuꞌna̱j Jordán do̱ꞌ, síí ma̱n chumanꞌ Tiro do̱ꞌ, síí ma̱n chumanꞌ Sidón do̱ꞌ, cuno nij soꞌ nana̱ da̱j quiꞌyaj Jesucristó cheꞌé nij síí ranꞌ, ne̱ cheꞌé dan caꞌnaꞌ ndoꞌo nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \v 9 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ se vaa quiꞌya̱j chuvi̱i nij soꞌ ꞌo̱ rihoo chéé rihaan na catu̱u̱ soꞌ, ga̱a ne̱ se̱ gaa na̱nj curuꞌma̱an nij yuvii̱ man soꞌ, taj soꞌ a. \v 10 ꞌO̱ se nahuun sa̱ꞌ uxrá yuvii̱, quiꞌyaj Jesucristó, nda̱a síj, ga̱a ne̱ taranꞌ nij síí ranꞌ roꞌ, canocoꞌ uxrá nij soꞌ man Jesucristó cheꞌé rej caꞌve̱e cano̱ raꞌa nij soꞌ man soꞌ ga̱a ne̱ nahu̱un sa̱ꞌ nij soꞌ, rá nij soꞌ a. \v 11 Ne̱ nij síí nu̱u̱ nana̱ chre̱e nimán roꞌ, ga̱a queneꞌen nij soꞌ man Jesucristó, ne̱ caꞌanj quina̱j nij soꞌ rihaan yoꞌóó tacóó Jesucristó, ne̱ cataj nij nana̱ chre̱e se vaa: \p ―So̱ꞌ me taꞌníí Diose̱ ya̱ ado̱nj ―taj nij nana̱ chre̱e rihaan Jesucristó a. \p \v 12 Ga̱a ne̱ caꞌneꞌ ndoꞌo Jesucristó suun rihaan nij nana̱ chre̱e se vaa se̱ guun nata̱ꞌ nij soꞌ rihaan nij yuvii̱ cheꞌé soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa quinarii Jesucristó chuvi̱j síí caꞌa̱nj nata̱ꞌ se‑na̱na̱ soꞌ a \p \v 13 Ga̱a ne̱ cavii Jesucristó xráá quij, ne̱ canacúún soꞌ man nij síí me rá soꞌ caꞌna̱ꞌ rihaan soꞌ, ga̱a ne̱ cavii nij soꞌ, ne̱ cuchiꞌ nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \v 14 Ga̱a ne̱ quinarii Jesucristó man chuvi̱j nij soꞌ se vaa gu̱un nij soꞌ apóstol nata̱ꞌ rihaan yuvii̱ cheꞌé soꞌ a. ꞌO̱ se guun rá soꞌ se vaa cache̱e̱ chuvi̱j nij soꞌ ga̱ soꞌ, ne̱ guun rá soꞌ caꞌne̱j soꞌ man chuvi̱j nij soꞌ caꞌmi̱i̱ natáj nij soꞌ rihaan nij yuvii̱ a. \v 15 Ne̱ guun rá soꞌ nago̱ꞌ soꞌ suun uun chij raꞌa nij soꞌ cheꞌé rej caꞌve̱e nahu̱un sa̱ꞌ nij síí ranꞌ ne̱ quiri̱i̱ nij soꞌ man nij nana̱ chre̱e nimán nij yuvii̱ a. \v 16 Dan me se cuneꞌ Jesucristó man síí cuꞌna̱j Simón, ne̱ tucuꞌnáj soꞌ Pedró man Simón a. \v 17 Ne̱ cuneꞌ soꞌ man síí cuꞌna̱j Jacobo taꞌníí síí cuꞌna̱j Zebedeo, ne̱ cuneꞌ soꞌ man tinúú Jacobo síí cuꞌna̱j Juan, ne̱ tucuꞌnáj soꞌ Boanerges man ro̱j soꞌ, ne̱ nana̱ “Boanerges” roꞌ, taj se vaa ase vaa taꞌníí yaꞌanj tuꞌvi̱i vaa ro̱j soꞌ a. \v 18 Ne̱ cuneꞌ soꞌ man síí cuꞌna̱j Andrés do̱ꞌ, man síí cuꞌna̱j Felipé do̱ꞌ, man síí cuꞌna̱j Bartolomé do̱ꞌ, man síí cuꞌna̱j Mateo do̱ꞌ, man síí cuꞌna̱j Tomás do̱ꞌ, man síí cuꞌna̱j Jacobo taꞌníí síí cuꞌna̱j Alfeo do̱ꞌ, man síí cuꞌna̱j Tadeo do̱ꞌ a. Ne̱ cuneꞌ soꞌ man yoꞌó síí cuꞌna̱j Simón, ne̱ tuviꞌ nij síí me rá cunu̱ꞌ ga̱ gobiernó ma̱n Romá me soꞌ a. \v 19 Ne̱ cuneꞌ Jesucristó man síí cuꞌna̱j Judas Iscariote, ne̱ soꞌ me síí tacuachén man Jesucristó rihaan nij síí ta̱j riꞌyunj man Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cutaꞌ nij síí fariseo cacunꞌ rmi̱ꞌ xráá Jesucristó se vaa caꞌmii Jesucristó ga̱ síí chre̱e a \p Ga̱a ne̱ catúj Jesucristó rá veꞌ a. \v 20 Ga̱a ne̱ cunuu chre̱ꞌ ndoꞌo uún nij yuvii̱ rihaan soꞌ, ne̱ dan me se guun chru̱j ndoꞌo rihaan Jesucristó ga̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, quiꞌyaj nij yuvii̱, ne̱ nda̱a ne ga̱a̱ yaꞌnúj rihaan Jesucristó ga̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ cha̱ nij soꞌ chraa, quiꞌyaj nij yuvii̱ a. \v 21 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ nana̱ rihaan nij tuviꞌ Jesucristó da̱j ranꞌ soꞌ ꞌyaj nij yuvii̱, ne̱ cheꞌé dan caꞌanj nij tuviꞌ Jesucristó qui̱taꞌaa nij soꞌ man Jesucristó a. ꞌO̱ se guun rá nij tuviꞌ Jesucristó se vaa guun snu̱j Jesucristó a. \v 22 Ga̱a ne̱ nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés síí cavii chumanꞌ Jerusalén roꞌ, cataj nij soꞌ se vaa síí chre̱e uun chij síí cuꞌna̱j Beelzebú nuû nimán Jesucristó, ne̱ cheꞌé dan guun nucua̱j Jesucristó quiri̱i̱ Jesucristó nana̱ chre̱e nimán yuvii̱ quiꞌyaj síí chre̱e uun chij yoꞌ, taj nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés yoꞌ a. \p \v 23 Ga̱a ne̱ canacúún Jesucristó man nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés, ne̱ nanó soꞌ do̱j cuentó rihaan nij soꞌ, ne̱ dan me se cataj soꞌ, ne̱: \p ―Asa̱ꞌ caꞌve̱e quiri̱i̱ síí chre̱e síí cuꞌna̱j Satanás man maꞌa̱n tuviꞌ soꞌ nana̱ chre̱e nimán nij yuvii̱, rá nij soj ga̱. Daj chiha̱a̱ míj se̱ caꞌvee quiꞌya̱j soꞌ da̱nj a̱ man ado̱nj. \v 24 Neꞌen soj se vaa sese vaa ꞌo̱ nación, ne̱ sese xraꞌ taꞌa̱j nij síí uun chij rihaan nación yoꞌ ne̱ cunu̱ꞌ maꞌa̱n nij soꞌ ga̱ tuviꞌ nij soꞌ, ne̱ vaa güii, ne̱ nu̱ꞌ nación yoꞌ quiri̱ꞌ nu̱ꞌ na̱nj ado̱nj. \v 25 Ne̱ sese unuꞌ taꞌa̱j nij yuvii̱ ma̱n ꞌo̱ barrió ga̱ tuviꞌ yuvii̱ síí ma̱n maꞌa̱n barrió yoꞌ, ne̱ vaa güii, ne̱ quiri̱ꞌ nu̱ꞌ barrió yoꞌ, quiꞌya̱j nij soꞌ na̱nj ado̱nj. \v 26 Cheꞌé dan me sese unuꞌ síí chre̱e síí cuꞌna̱j Satanás ga̱ tuviꞌ maꞌa̱n soꞌ, ne̱ sese ra̱cuíj síí chre̱e mán ꞌu̱nj quiri̱i̱ ꞌu̱nj nana̱ chre̱e nimán nij yuvii̱, ne̱ se̱ caꞌvee gu̱un chij síí chre̱e yoꞌ sese navi̱j tuviꞌ soꞌ maꞌ. Ma̱a̱n se quiri̱ꞌ nu̱ꞌ soꞌ na̱nj ado̱nj. \p \v 27 ”Ne̱ sese me rá yoꞌo̱ soꞌ catu̱u̱ soꞌ rá veꞌ tucuá síí ruꞌvee quiꞌya̱j itu̱u̱ soꞌ siꞌyaj síí ruꞌvee yoꞌ, ne̱ asino nu̱míj soꞌ man síí ruꞌvee yoꞌ, ga̱a ne̱ ca̱nica̱j soꞌ catzi̱j soꞌ tucuá síí ruꞌvee yoꞌ ei. Ne̱ ase vaa ꞌyaj síí atúj tucuá síí ruꞌvee roꞌ, da̱nj ꞌyáj man síí chre̱e yoꞌ chugua̱nj. Dan me se numíj ꞌu̱nj man soꞌ, ne̱ cuano̱ nihánj aꞌnéj ꞌu̱nj man nu̱ꞌ nij síí ꞌni̱j raꞌa soꞌ ado̱nj. \p \v 28 ”Cata̱j xnaꞌanj yá yá ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ se vaa nu̱ꞌ cacunꞌ tumé yuvii̱ do̱ꞌ, me maꞌa̱n nana̱ chiꞌi̱i̱ caꞌmi̱i̱ yuvii̱ do̱ꞌ, caꞌve̱e tinavi̱j Diose̱ cacunꞌ yoꞌ cheꞌé nij yuvii̱ a. \v 29 Tza̱j ne̱ sese nachri̱ꞌ yoꞌo̱ soꞌ ni̱ꞌyaj soꞌ man Nimán Diose̱, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ quinavij cacunꞌ yoꞌ xráá soꞌ a̱ maꞌ. Tana̱nj quita̱j cacunꞌ yoꞌ xráá soꞌ nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj na̱nj ado̱nj. \v 30 ―Da̱nj cataj Jesucristó rihaan nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés, cheꞌé se a̱j cataj nij soꞌ se vaa nana̱ chre̱e nuû nimán soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ase vaa nii Jesucristó do̱ꞌ, ase vaa tinúú Jesucristó do̱ꞌ, ase vaa raꞌvij Jesucristó do̱ꞌ, vaa nij síí uno rihaan Diose̱ a \p \v 31 Ga̱a ne̱ caꞌnaꞌ nii Jesucristó do̱ꞌ, tinúú Jesucristó do̱ꞌ, ne̱ nicu̱nꞌ nij soꞌ xeꞌ rihaan veꞌ nu̱u̱ Jesucristó, ne̱ caꞌnéé nij soꞌ nana̱ rihaan Jesucristó se vaa cu̱riha̱nj soꞌ caꞌna̱ꞌ soꞌ rej nicu̱nꞌ nij soꞌ a. \v 32 Ne̱ yáán ndoꞌo yuvii̱ nu̱ꞌ anica̱j rej ne̱ Jesucristó, ne̱ cataj nii rihaan Jesucristó a: \p ―Nicu̱nꞌ nií so̱ꞌ nicu̱nꞌ tinúú so̱ꞌ nicu̱nꞌ xeꞌ, ne̱ me rá nij soꞌ queneꞌe̱n nij soꞌ mán so̱ꞌ, Jesús ―taj nii rihaan Jesucristó a. \p \v 33 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij síí nataꞌ rihaan soꞌ se vaa: \p ―Me chana̱ me nií ꞌu̱nj, rá soj ga̱. Me síí me tinúú ꞌu̱nj, rá soj ga̱ ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \p \v 34 Ga̱a ne̱ niꞌya̱j Jesucristó man nij síí ya̱nj nu̱ꞌ anica̱j rej ne̱ soꞌ, ne̱ cataj soꞌ a: \p ―Ni̱ꞌyaj soj ei. Ase vaa nií ꞌu̱nj do̱ꞌ, ase vaa tinúú ꞌu̱nj do̱ꞌ, vaa nij síí nihánj ado̱nj. \v 35 Yuvii̱ uno rihaan Diose̱ roꞌ, ase vaa tinúú ꞌu̱nj do̱ꞌ, ase vaa raꞌvij ꞌu̱nj do̱ꞌ, ase vaa nií ꞌu̱nj do̱ꞌ, vaa nij soꞌ ado̱nj ―taj Jesucristó a. \c 4 \s1 Nihánj me cuentó nanó Jesucristó cheꞌé ꞌnúú trigó tixꞌnuu̱ yoꞌo̱ soꞌ a \p \v 1 Ga̱a ne̱ caꞌanj Jesucristó tuꞌva na lacuaná, ne̱ guun cheꞌe̱ soꞌ tucuꞌyón soꞌ se‑na̱na̱ soꞌ rihaan yuvii̱ tuꞌva na lacuaná a. Ne̱ dan me se caꞌnaꞌ ndoꞌo yuvii̱ rihaan soꞌ, ne̱ cheꞌé dan cavii soꞌ rque ꞌo̱ rihoo chéé rihaan na, ne̱ caꞌanj cane̱ soꞌ rque rihoo yoꞌ, ne̱ canicunꞌ nij yuvii̱ rihaan yoꞌóó tuꞌva na lacuaná yoꞌ a. \p \v 2 Ga̱a ne̱ tucuꞌyón soꞌ man nij yuvii̱, nanó ndoꞌo soꞌ cuentó rihaan nij yuvii̱, ne̱ dan me se cataj soꞌ rihaan nij yuvii̱ a: \p \v 3 ―Cuno̱ soj caꞌmi̱j á. Dan me se curiha̱nj ꞌo̱ síí me rá cuchru̱j naa̱ ꞌnúú trigó, ne̱ tixꞌnuu̱ soꞌ ꞌnúú trigó yoꞌ rihaan yoꞌóó, \v 4 ne̱ cayuu do̱j ꞌnúú trigó yoꞌ rá chrej chéé yuvii̱, ne̱ caꞌnaꞌ xtâj chá xtâj man ꞌnúú trigó na̱j rá chrej yoꞌ, ne̱ dan me se navij nu̱ꞌ ꞌnúú trigó yoꞌ, quiꞌyaj nij xtâj na̱nj ado̱nj. \v 5 Ne̱ yoꞌó taꞌa̱j ꞌnúú trigó yoꞌ roꞌ, cayuu rihaan yuvej rej ta̱j catu̱nꞌ yoꞌóó a. Cheꞌé dan cuaj xraꞌ stanj leꞌe̱j a. \v 6 Veé dan, ne̱ quisíj güii, ne̱ cuchrii naa̱ leꞌe̱j, quiꞌyaj naán, cheꞌé se ne caꞌve̱e caꞌa̱nj ni̱j yáá naa̱ leꞌe̱j yoꞌ a̱ man ado̱nj. \v 7 Ne̱ yoꞌó taꞌa̱j ꞌnúú trigó yoꞌ roꞌ, cayuu scaꞌnúj coj tanj, ne̱ dan me se yo̱o doj cachij coj tanj yoꞌ rihaan naa̱ leꞌe̱j, ne̱ quinavij nu̱ꞌ naa̱ leꞌe̱j, quiꞌyaj coj tanj yoꞌ, ne̱ ne cavi̱i̱ sa̱ꞌ naa̱ yoꞌ a̱ man ado̱nj. \v 8 Ne̱ yoꞌó taꞌa̱j ꞌnúú trigó yoꞌ roꞌ, cayuu rihaan yoꞌóó sa̱ꞌ, ne̱ naa̱ yoꞌ roꞌ, cachij sa̱ꞌ a. Dan me se rihaan taꞌa̱j yoꞌóó sa̱ꞌ yoꞌ ico̱ chi̱ꞌ ya̱ ꞌnúú cavii, quiꞌyaj ꞌo̱ ꞌo̱ ꞌnúú leꞌe̱j nii quinij rihaan yoꞌóó sa̱ꞌ yoꞌ, ne̱ rihaan yoꞌó taꞌa̱j yoꞌóó sa̱ꞌ yoꞌ vaꞌnu̱j chiha̱a̱ ya̱ ꞌnúú cavii, quiꞌyaj ꞌo̱ ꞌo̱ ꞌnúú leꞌe̱j nii quinij rihaan yoꞌóó sa̱ꞌ yoꞌ, ne̱ rihaan yoꞌó taꞌa̱j yoꞌóó sa̱ꞌ yoꞌ cientó ya̱ ꞌnúú trigó cavii, quiꞌyaj ꞌo̱ ꞌo̱ ꞌnúú leꞌe̱j nii cayuu rihaan yoꞌóó sa̱ꞌ yoꞌ uún na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó, \v 9 ga̱a ne̱ cataj uún soꞌ― Sese ta̱j yuꞌuj xréé soj, ne̱ cuno̱ soj nana̱ nihánj ei. ―Veé da̱nj quisíj cuentó yoꞌ cuentó nanó Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj me cheꞌé nanó ndoꞌo Jesucristó cuentó cheꞌé nij rasu̱u̱n rihaan nij yuvii̱ a \p \v 10 Ga̱a ne̱ ga̱a guun yaníj soꞌ rihaan nij yuvii̱, ne̱ nij síí chéé ga̱ soꞌ do̱ꞌ, chuvi̱j nij apóstol cuneꞌ soꞌ man nata̱ꞌ rihaan yuvii̱ cheꞌé soꞌ do̱ꞌ, xnáꞌanj nij soꞌ man soꞌ cheꞌé nij cuentó nanó soꞌ rihaan nij yuvii̱ a. \p \v 11 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Xa̱ꞌ soj, tza̱j ne̱ tihaa̱n Diose̱ nana̱ rihaan soj da̱j quiꞌya̱j Diose̱ ga̱a gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. Dan me se nana̱ ne neꞌen cunuda̱nj yuvii̱ me nana̱ yoꞌ nana̱ tihaa̱n Diose̱ rihaan soj ado̱nj. Ne̱ rihaan yoꞌó nij yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ me se ina̱nj cuentó cheꞌé nij rasu̱u̱n nanoj rihaan nij yuvii̱, \v 12 ga̱a ne̱ ni̱ꞌyaj nij soꞌ do̱ꞌ, nano̱ xre̱j nij soꞌ do̱ꞌ, tza̱j ne̱ se̱ queneꞌen nij soꞌ do̱ꞌ, se̱ xcaj nij soꞌ cuentá do̱ꞌ, a̱ maꞌ. ꞌO̱ se naꞌvej uxrá rá nij soꞌ ca̱nica̱j nimán nij soꞌ ne̱ güe̱j cacunꞌ xráá nij soꞌ a̱ man ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj me taj cuentó cheꞌé ꞌnúú trigó yoꞌ a \p \v 13 Ga̱a ne̱ cataj uún Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Ne̱ ne neꞌen soj me taj cuentó nihánj cuentó cheꞌé ꞌnúú trigó tixꞌnuu̱ yoꞌo̱ soꞌ naꞌ. Ne̱ asa̱ꞌ caꞌve̱e xca̱j soj cuentá cheꞌé yoꞌó nij cuentó, rá soj ga̱. \p \v 14 ”Dan me se síí tixꞌnuu̱ ꞌnúú trigó roꞌ, soꞌ me síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ rihaan yuvii̱ ado̱nj. \v 15 Ne̱ ase vaa ꞌnúú cayuu rá chrej quiꞌyaj síí tixꞌnuu̱ ꞌnúú roꞌ, da̱nj vaa taꞌa̱j nij síí uno se‑na̱na̱ Diose̱, ne̱ dan me se uno nij soꞌ do̱j tzinꞌ, tza̱j ne̱ nu̱ꞌ cuno nij soꞌ, ne̱ nu̱ꞌ ꞌnaꞌ síí chre̱e síí cuꞌna̱j Satanás, ne̱ aꞌnéj síí chre̱e se‑na̱na̱ Diose̱ nana̱ cayuu rque nimán nij soꞌ a. \p \v 16 ”Ne̱ vaa taꞌa̱j ꞌnúú trigó cayuu rihaan yuvej uún, ne̱ ꞌnúú trigó yoꞌ roꞌ, ase vaa nij síí uno se‑na̱na̱ Diose̱ vaa yoꞌ, ne̱ cuaj uun niha̱ꞌ rá nij soꞌ canoco̱ꞌ nij soꞌ nana̱ yoꞌ a. \v 17 Tza̱j ne̱ ataa xca̱j sa̱ꞌ nij soꞌ cuentá, ne̱ ga̱a uun cheꞌe̱ yuvii̱ ꞌyaj yuvii̱ sayuun man nij soꞌ cheꞌé nana̱ noco̱ꞌ nij soꞌ, ne̱ cuaj nu̱ꞌ uun naꞌa̱j nij soꞌ, ne̱ tanáj nij soꞌ nana̱ yoꞌ cuaj na̱nj ado̱nj. \p \v 18 ”Ne̱ ase vaa nij ꞌnúú trigó cayuu scaꞌnúj coj tanj roꞌ, da̱nj vaa yoꞌó taꞌa̱j nij yuvii̱ uún, ne̱ dan me se uno nij soꞌ se‑na̱na̱ Diose̱, \v 19 tza̱j ne̱ nanó ndoꞌo rá nij soꞌ cheꞌé se ma̱n rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ me ndoꞌo rá nij soꞌ quiꞌya̱j canaán nij soꞌ saꞌanj, don tihaꞌ yuꞌunj nij soꞌ man maꞌa̱n nij soꞌ cheꞌé saꞌanj, ne̱ me maꞌa̱n yoꞌó nij rasu̱u̱n nanoꞌ ndoꞌo nij soꞌ, ne̱ cheꞌé dan tanáj xco̱ nij soꞌ se‑na̱na̱ Diose̱, ne̱ ne ꞌyaj nij soꞌ se sa̱ꞌ a̱ maꞌ. \p \v 20 ”Ne̱ ꞌnúú trigó cayuu rihaan yoꞌóó sa̱ꞌ roꞌ, ase vaa síí uno se‑na̱na̱ Diose̱ vaa yoꞌ, ne̱ uun niha̱ꞌ rá soꞌ uno soꞌ nana̱ yoꞌ, ne̱ nuu sa̱ꞌ nimán soꞌ rihaan Diose̱ a. Ne̱ sa̱ꞌ do̱j tzinꞌ ꞌyaj taꞌa̱j nij soꞌ, ne̱ sa̱ꞌ doj ꞌyaj yoꞌó taꞌa̱j nij soꞌ, ne̱ sa̱ꞌ uxrá doj ꞌyaj yoꞌó taꞌa̱j nij soꞌ uún na̱nj ado̱nj. ―Veé da̱nj quisíj nana̱ caꞌmii Jesucristó cheꞌé cuentó yoꞌ a. \s1 Nihánj me cuentó nanó Jesucristó cheꞌé agaꞌ yaꞌan a \p \v 21 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Ne̱ ga̱a rmi̱ꞌ me se achrón nii yaꞌan raa̱ agaꞌ yaꞌan, ne̱ axríj yuve̱ nii agaꞌ yaꞌan yoꞌ rque ꞌo̱ chrúún do̱ꞌ, rque yuvéé do̱ꞌ, rá soj naꞌ. Taj maꞌ. Sese rmi̱ꞌ, ne̱ utaꞌ nii agaꞌ yoꞌ rej xta̱ꞌ, ga̱a ne̱ cuchugu̱u̱n sa̱ꞌ ndoꞌo ado̱nj. \v 22 Dan me se a̱ ꞌó rasu̱u̱n caxríj yuve̱ yuvii̱ se̱ quiꞌnij yuve̱ maꞌ. Ya̱ nu̱riha̱nj yoꞌ vaa güii, ne̱ cunuda̱nj yuvii̱ queneꞌe̱n, vaa güii ado̱nj. Ne̱ cunuda̱nj rasu̱u̱n ꞌyaj yuve̱ yuvii̱ queneꞌe̱n daj a̱ yuvii̱ vaa güii ei. \v 23 Sese ta̱j yuꞌuj xréé soj, ne̱ cuno̱ soj nana̱ nihánj ei ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ, \v 24 ga̱a ne̱ cataj uún soꞌ se vaa― Nuchru̱j ra̱a̱ soj nana̱ caꞌmij nihánj ei. Sese quiꞌya̱j suun uxrá soj nari̱ꞌ soj nana̱ nihánj, ne̱ rque̱ ndoꞌo Diose̱ doj nana̱ nari̱ꞌ uún soj na̱nj ado̱nj. \v 25 ꞌO̱ se síí nariꞌ nana̱ roꞌ, doj a̱ nari̱ꞌ uún soꞌ, quiꞌya̱j Diose̱ na̱nj ado̱nj. Ne̱ síí naꞌvej rá nari̱ꞌ sa̱ꞌ nana̱ roꞌ, tana̱nj caꞌne̱e̱ Diose̱ do̱j nij nana̱ nariꞌ soꞌ man soꞌ, ne̱ quina̱j u̱u̱n soꞌ na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \s1 Nihánj me cuentó nanó Jesucristó cheꞌé naa̱ a \p \v 26 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Dan me se ase vaa achij naa̱ cuchruj ꞌo̱ snóꞌo roꞌ, da̱nj ga̱a̱ gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ snóꞌo yoꞌ roꞌ, cunô soꞌ ꞌnúú rihaan yoꞌóó, \v 27 ne̱ síj cunô soꞌ, ne̱ otoj soꞌ rej nii̱, ne̱ naxaga̱a̱ soꞌ, ne̱ da̱nj ꞌyaj soꞌ daj a̱ güii, ne̱ dan me se xraꞌ naa̱ leꞌe̱j, ne̱ achij naa̱ leꞌe̱j, ne̱ ne neꞌen uxrá snóꞌo me cheꞌé me xraꞌ naa̱ ne̱ achij naa̱ a̱ maꞌ. \v 28 Achij maꞌa̱n naa̱ rihaan yoꞌóó, ne̱ dan me se asino ya̱a̱n xraꞌ naa̱, ga̱a ne̱ anó tiha̱j, ga̱a ne̱ uun xíj yumíí naa̱ a. \v 29 Ga̱a ne̱ ga̱a quisíj tanꞌ xráá naa̱, ne̱ aꞌnéé snóꞌo man nij síí quiri̱i̱ naa̱ na̱nj á. ꞌO̱ se quisíj tió quiri̱i̱ nii naa̱ na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó a. \s1 Nihánj me cuentó nanó Jesucristó cheꞌé caân cuêj mostazá xlá a \p \v 30 Ga̱a ne̱ cataj uún Jesucristó: \p ―Da̱j ga̱a̱ gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj, rá soj ga̱. \v 31 Dan me se ase vaa achij caân cuêj mostazá xlá roꞌ, da̱nj ga̱a̱ gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. Dan me se axríj nii caân yoꞌ rihaan yoꞌóó, ne̱ caân yoꞌ me se caân leꞌe̱j nii doj vaa caân yoꞌ rihaan cunuda̱nj nij caân ma̱n rihaan chumii̱ nihánj, \v 32 tza̱j ne̱ dan me se ga̱a axríj nii caân yoꞌ rihaan yoꞌóó, ne̱ achij caân yoꞌ, ne̱ xi̱j doj uun yoꞌ rihaan cunuda̱nj nij coj ma̱n tacaan, ne̱ xca̱a̱n ndoꞌo vaa raꞌa cuêj yoꞌ, ne̱ aꞌvee ꞌyaj nij xtâj va̱j rej xta̱ꞌ saca̱ꞌ nij xoꞌ raa̱ cuêj yoꞌ, ne̱ aráán cachu̱nꞌ xráá nij xoꞌ, ꞌyaj cuêj mostazá xlá yoꞌ na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ina̱nj cuentó nanó Jesucristó rihaan nij yuvii̱ a \p \v 33 Dan me se queꞌe̱e̱ cuentó vaa da̱nj cuentó cheꞌé nij rasu̱u̱n nanó Jesucristó rihaan nij yuvii̱, nataꞌ soꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ rihaan nij yuvii̱, nda̱a vaa guun nucua̱j nij yuvii̱ cuno̱ nij yuvii̱ a. \v 34 Taj va̱j yoꞌó nana̱ nanó Jesucristó rihaan nij yuvii̱ a̱ maꞌ. Ma̱a̱n ina̱nj cuentó cheꞌé nij rasu̱u̱n nanó Jesucristó rihaan nij soꞌ, tza̱j ne̱ rihaan maꞌa̱n nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ me se ataj xnaꞌanj soꞌ cheꞌé nij cuentó yoꞌ rihaan nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa caꞌneꞌ Jesucristó suun rihaan na do̱ꞌ, rihaan nana̱ do̱ꞌ, se vaa canicu̱nꞌ yoꞌ a \p \v 35 Ga̱a ne̱ rej tiꞌnuu güii yoꞌ me se cataj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱: \p ―Caꞌa̱nj níꞌ nda̱a yoꞌó níchrej tuꞌva na lacuaná á ―taj soꞌ rihaan nij soꞌ a. \p \v 36 Ga̱a ne̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó me se caꞌanj rihoo nu̱u̱ nij soꞌ ga̱ Jesucristó, quiꞌyaj nij soꞌ, ne̱ quináj nij yuvii̱ tuꞌva na lacuaná, ne̱ vaa doj nij rihoo canocoꞌ xcó nij soꞌ a. \v 37 Ga̱a ne̱ cavii uxrá nana̱ yuva̱a̱ rihaan na lacuaná, ne̱ quinaa̱n ndoꞌo rihaan na, ne̱ catúj uxrá na rque rihoo yoꞌ, ne̱ da̱j doj cara̱a nu̱ꞌ rque rihoo, quiꞌya̱j na a. \v 38 Ne̱ Jesucristó me se na̱j soꞌ rej sihu̱u̱ rihoo, ne̱ ꞌni̱j raa̱ soꞌ camá, otoj soꞌ a. Ga̱a ne̱ narii nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó nej rihaan Jesucristó, ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Nihánj me se da̱j doj cavi̱ꞌ níꞌ, maestro, ne̱ me cheꞌé ne rihuun rá so̱ꞌ ga̱ ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 39 Ga̱a ne̱ canicunꞌ caya̱ Jesucristó, ne̱ caxríj yuva̱a̱ soꞌ man nana̱, ne̱ cataj soꞌ rihaan na lacuaná: \p ―Ga̱a̱ dínj rihaan so̱ꞌ, ne̱ se̱ quinaán so̱ꞌ maꞌ ―taj soꞌ, ga̱a ne̱ nu̱ꞌ canicunꞌ nana̱, ne̱ canicunꞌ dínj rihaan na lacuaná yoꞌ, quiꞌyaj Jesucristó na̱nj ado̱nj. \p \v 40 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a: \p ―Me cheꞌé chuꞌviꞌ ndoꞌo nimán soj ga̱. Ataa cuchuma̱n sa̱ꞌ rá soj ni̱ꞌyaj soj manj naꞌ ―taj soꞌ rihaan nij soꞌ a. \p \v 41 Ga̱a ne̱ cuchuꞌviꞌ ndoꞌo nij soꞌ, ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man tuviꞌ nij soꞌ, cataj nij soꞌ: \p ―Da̱j si̱j me síí nihánj ga̱. Nda̱a nana̱ do̱ꞌ, nda̱a na do̱ꞌ, uno aꞌmii soꞌ aso̱n ―taj nij soꞌ rihaan tuviꞌ nij soꞌ a. \c 5 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa quirii Jesucristó man nij nana̱ chre̱e nimán ꞌo̱ snóꞌo a \p \v 1 Ga̱a ne̱ caꞌanj nij soꞌ nda̱a níchrej tuꞌva na lacuaná yoꞌ, nda̱a rej ne̱ nij síí ma̱n chumanꞌ Gadara a. \v 2 Ne̱ rej yoꞌ me se ta̱j yuꞌuj yuvej rej achinꞌ nii xnangá a. Dan me se nanij Jesucristó ga̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rque rihoo, ne̱ nu̱ꞌ curiha̱nj ꞌo̱ snóꞌo nu̱u̱ nana̱ chre̱e nimán rque yuꞌuj yuvej yoꞌ, ne̱ cuchiꞌ soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 3 Ne̱ síí nu̱u̱ nana̱ chre̱e nimán me se cuꞌyón soꞌ cayáán soꞌ rque yuꞌuj yuvej yoꞌ, ne̱ ne caꞌve̱e nu̱míj nij yuvii̱ ma̱n rej yoꞌ agaꞌ ne̱ꞌ man soꞌ a. \v 4 ꞌO̱ se a̱j uun queꞌe̱e̱ ndoꞌo numíj nij yuvii̱ neꞌ do̱ꞌ, agaꞌ ne̱ꞌ do̱ꞌ, man soꞌ, tza̱j ne̱ cuxraꞌ soꞌ agaꞌ ne̱ꞌ, ne̱ caꞌneꞌ soꞌ neꞌ do̱ꞌ, ne̱ a̱ ꞌó yuvii̱ taj quisíj naquiꞌyaj cama̱nj man soꞌ a. \v 5 Ne̱ niga̱nj me se nuvi̱i niga̱nꞌ cayáán soꞌ rque nij yuꞌuj yuvej do̱ꞌ, vaj soꞌ xráá quij do̱ꞌ, ne̱ caguáj ndoꞌo soꞌ, ne̱ nica̱j soꞌ yahij siha̱a̱ caꞌneꞌ ndoꞌo soꞌ nee̱ man maꞌa̱n soꞌ uún a. \p \v 6 Dan me se ga̱a queneꞌen soꞌ man Jesucristó se vaa ga̱nꞌ uxrá vaj Jesucristó, ne̱ cunánj soꞌ nda̱a rej va̱j Jesucristó, ne̱ naꞌvíj soꞌ rihaan Jesucristó, \v 7 ne̱ nucua̱j ndoꞌo caguáj soꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ cataj soꞌ: \p ―A̱j neꞌén ꞌu̱nj se vaa taꞌni̱j Diose̱ síí sa̱ꞌ ndoꞌo mé so̱ꞌ, Jesús. Me cheꞌé ꞌnáꞌ so̱ꞌ rej né ꞌu̱nj ga̱. Cata̱j xnaꞌanj sa̱ꞌ ꞌu̱nj rihaan so̱ꞌ niꞌya̱j Diose̱ se vaa se̱ quiꞌyáá so̱ꞌ sayuun manj maꞌ ―taj síí nu̱u̱ nana̱ chre̱e nimán rihaan Jesucristó a. \p \v 8 Da̱nj caꞌmii soꞌ rihaan Jesucristó cheꞌé se a̱j cataj Jesucristó rihaan soꞌ se vaa: “Rihaan so̱ꞌ na̱na̱ chre̱e nu̱u̱ nimán síí nihánj cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj se vaa cu̱riha̱nj so̱ꞌ nimán síí nihánj á”, taj Jesucristó, tza̱j ne̱ ne gu̱un rá nana̱ chre̱e cu̱riha̱nj soꞌ maꞌ. \p \v 9 Ga̱a ne̱ xnáꞌanj Jesucristó man nana̱ chre̱e, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Da̱j cuꞌna̱j so̱ꞌ ga̱ ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. \p Ne̱: \p ―Xꞌneꞌ noco̱o ndoꞌo me núj, ne̱ queꞌe̱e̱ ndoꞌo núj á ―taj nana̱ chre̱e rihaan Jesucristó, \v 10 ne̱ cachíín niꞌya̱j nij nana̱ chre̱e yoꞌ rihaan Jesucristó se vaa se̱ caꞌnéé Jesucristó man nij nana̱ chre̱e nda̱a yoꞌó rej yaníj maꞌ. \p \v 11 Dan me se rej tacaan rej nicu̱nꞌ nij soꞌ me se chéé ꞌo̱ xꞌneꞌ noco̱o xcáá, chá nij xoꞌ coj, \v 12 ga̱a ne̱ cachíín niꞌya̱j nij nana̱ chre̱e rihaan Jesucristó, cataj nij soꞌ: \p ―Caꞌne̱j so̱ꞌ man núj catu̱u̱ núj nimán nij xcáá á ―taj nij nana̱ chre̱e rihaan Jesucristó a. \p \v 13 Ga̱a ne̱ caꞌvej rá Jesucristó quiꞌya̱j nij soꞌ da̱nj, ga̱a ne̱ curiha̱nj nij soꞌ nimán snóꞌo yoꞌ, ga̱a ne̱ catúj nij soꞌ nimán nij xcáá, ne̱ dan me se ruva̱a̱ uxrá tacaan nicu̱nꞌ tuꞌva na lacuaná rej va̱j nij xcáá yoꞌ, ne̱ ga̱a catúj nij nana̱ chre̱e yoꞌ nimán nij xcáá yoꞌ, ga̱a ne̱ cunánj ndoꞌo nij xoꞌ, caꞌanj nij xoꞌ, ne̱ veé da̱nj vaj nij xoꞌ, ne̱ quinij nij xoꞌ rque na, ne̱ canó xráá nij xoꞌ na̱nj ado̱nj. Ne̱ dan me se vi̱j míj xcáá me nij xcáá canó xráá rque na a. \p \v 14 ”Ne̱ nij síí tumé nij xcáá roꞌ, cunánj nij soꞌ caꞌanj cata̱j xnaꞌanj nij soꞌ rihaan nij yuvii̱ ma̱n chumanꞌ do̱ꞌ, rihaan nij yuvii̱ ma̱n tacaan do̱ꞌ a. Ga̱a ne̱ dan me se caꞌnaꞌ ni̱ꞌyaj nij yuvii̱ se vaa guun, ga̱a ne̱ caꞌnaꞌ nij soꞌ rihaan Jesucristó, \v 15 ga̱a ne̱ queneꞌen nij soꞌ man síí curiha̱nj nana̱ chre̱e nimán a. A̱j nanuû soꞌ saga̱nꞌ soꞌ, ne̱ dínj ne soꞌ rihaan Jesucristó a. Ne̱ a̱j tiꞌinj se snúú soꞌ, ne̱ nuu sa̱ꞌ soꞌ a. Ga̱a ne̱ cuchuꞌviꞌ ndoꞌo nij yuvii̱ se vaa quiꞌyaj Jesucristó, \v 16 ga̱a ne̱ cataj xnaꞌanj nij síí queneꞌen yoꞌ rihaan nij yuvii̱ da̱j quiꞌyaj Jesucristó cheꞌé síí nu̱u̱ nana̱ chre̱e nimán do̱ꞌ, ga̱ nij xcáá do̱ꞌ, \v 17 ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ nij yuvii̱ cachíín niꞌya̱j nij yuvii̱ rihaan Jesucristó se vaa cu̱riha̱nj soꞌ rej ya̱nj nij soꞌ caꞌa̱nj soꞌ rej yaníj a. \p \v 18 ”Cheꞌé dan cavii Jesucristó rque rihoo chéé rihaan na, ga̱a ne̱ dan me se cachíín niꞌya̱j síí curiha̱nj nana̱ chre̱e nimán rihaan Jesucristó se vaa caꞌve̱j rá Jesucristó caꞌa̱nj soꞌ ga̱ Jesucristó a. \v 19 Tza̱j ne̱ ne caꞌve̱j rá Jesucristó caꞌa̱nj soꞌ ga̱ Jesucristó a. Tana̱nj cataj Jesucristó rihaan soꞌ se vaa: \p ―Cavi̱i̱ so̱ꞌ nánꞌ so̱ꞌ veꞌ tucuá so̱ꞌ rej ya̱nj nij tuvíꞌ so̱ꞌ, ne̱ cata̱j xnaꞌanj so̱ꞌ rihaan nij soꞌ nu̱ꞌ se vaa quiꞌyaj síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ cheꞌé so̱ꞌ, ne̱ cata̱j so̱ꞌ se vaa cunuu ꞌe̱e̱ rá soꞌ niꞌya̱j soꞌ mán so̱ꞌ á ―taj Jesucristó rihaan síí curiha̱nj nana̱ chre̱e nimán a. \p \v 20 Ga̱a ne̱ caꞌanj síí curiha̱nj nana̱ chre̱e nimán, ne̱ guun cheꞌe̱ soꞌ caꞌmii natáj soꞌ rihaan nij yuvii̱ ma̱n rej cuꞌna̱j Chi̱ꞌ Chumanꞌ, ne̱ cataj xnaꞌanj soꞌ nu̱ꞌ se vaa quiꞌyaj Jesucristó cheꞌé soꞌ a. Ne̱ caꞌanj ndoꞌo rá cunuda̱nj nij yuvii̱ cuno se‑na̱na̱ soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé chala̱ cunii do̱ꞌ, cheꞌé chana̱ chij do̱ꞌ, nahuun sa̱ꞌ, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 21 Dan me se nu̱u̱ Jesucristó rque rihoo chéé rihaan na, ne̱ caꞌanj uún soꞌ nda̱a níchrej tuꞌva na lacuaná, ga̱a ne̱ cunuu chre̱ꞌ ndoꞌo yuvii̱ rihaan soꞌ, ne̱ va̱j soꞌ tuꞌva na lacuaná a. \v 22 Ga̱a ne̱ dan me se caꞌnaꞌ yoꞌo̱ nij síí ꞌni̱j raꞌa veꞌ tucuꞌyón nij yuvii̱ israelitá se‑tucua̱nj Moisés, ne̱ Jairo cuꞌna̱j soꞌ a. Dan me se queneꞌen síí cuꞌna̱j Jairo man Jesucristó, ga̱a ne̱ canicunꞌ ru̱j soꞌ rihaan Jesucristó, \v 23 ga̱a ne̱ cachíín niꞌya̱j uxrá soꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ dan me se cataj soꞌ se vaa: \p ―Taꞌníj chala̱ cunii roꞌ, ranꞌ ndoꞌo noꞌ, ne̱ da̱j doj cavi̱ꞌ noꞌ, ne̱ me rá ꞌu̱nj cuchi̱ꞌ so̱ꞌ veꞌ tucuaj, ne̱ cuta̱ꞌ so̱ꞌ raꞌá so̱ꞌ raa̱ noꞌ, ne̱ nahu̱un sa̱ꞌ noꞌ, ne̱ se̱ caviꞌ noꞌ, qui̱ꞌyáá so̱ꞌ maꞌ ―taj síí cuꞌna̱j Jairo rihaan Jesucristó a. \p \v 24 Ga̱a ne̱ caꞌanj Jesucristó ga̱ soꞌ, ne̱ canocoꞌ uxrá yuvii̱ xcó ro̱j soꞌ, ne̱ nda̱a raan maꞌa̱n chrej va̱j yuvii̱ ga̱ nij soꞌ a. \p \v 25 Dan me se scaꞌnúj nij soꞌ vaj ꞌo̱ chana̱ ranꞌ ndoꞌo, ne̱ quisíj chuvi̱j ya̱ yoꞌ xraꞌ ton man noꞌ a. \v 26 Ne̱ a̱j quiranꞌ ndoꞌo noꞌ sayuun, quiꞌyaj queꞌe̱e̱ nij doctor, ne̱ a̱j cutunꞌ noꞌ cunuda̱nj saꞌanj vaa rihaan noꞌ, tza̱j ne̱ taj se quiꞌyáꞌ a̱ doj nahuun sa̱ꞌ noꞌ quiꞌyaj nij doctor yoꞌ a̱ maꞌ. Tana̱nj doj a̱ ranꞌ noꞌ na̱nj ado̱nj. \v 27 Ga̱a ne̱ a̱j cuchiꞌ nana̱ rihaan noꞌ cheꞌé nu̱ꞌ se vaa quiꞌyaj Jesucristó cheꞌé nij yuvii̱, ne̱ cheꞌé dan caꞌnaꞌ noꞌ scaꞌnúj nij yuvii̱ rej xco̱ Jesucristó, ga̱a ne̱ canó raꞌa noꞌ do̱j tuꞌva saga̱nꞌ soꞌ a. \v 28 ꞌO̱ se guun rá noꞌ se vaa: “Sese cano̱ raꞌaj saga̱nꞌ Jesucristó, ne̱ nahu̱un sa̱ꞌ ꞌu̱nj na̱nj ado̱nj”, guun rá noꞌ a. \v 29 Dan me se síj canó raꞌa noꞌ saga̱nꞌ Jesucristó, ga̱a ne̱ nu̱ꞌ canicunꞌ ton man noꞌ cuaj a. Ne̱ queneꞌen noꞌ se vaa nahuun sa̱ꞌ noꞌ, quiꞌyaj Jesucristó a. \v 30 Dan me se nu̱ꞌ canó raꞌa noꞌ saga̱nꞌ Jesucristó, ne̱ nu̱ꞌ xcaj Jesucristó cuentá se vaa nahuun yuvii̱ quiꞌyaj soꞌ a. Cheꞌé dan canica̱j soꞌ, ne̱ xnáꞌanj soꞌ, cataj soꞌ: \p ―Me síí canó raꞌa saga̱nꞌ ꞌu̱nj ga̱ ―taj soꞌ a. \p \v 31 Ga̱a ne̱ cataj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó se vaa: \p ―Neꞌén so̱ꞌ se vaa raan ndoꞌo vaj nij yuvii̱ ga̱ so̱ꞌ, ne̱ me cheꞌé xnáꞌanj so̱ꞌ me síí canó raꞌa saga̱nꞌ so̱ꞌ ga̱ ―taj nij soꞌ, xnáꞌanj nij soꞌ man Jesucristó a. \p \v 32 Ga̱a ne̱ canica̱j Jesucristó, ne̱ queneꞌen soꞌ man chana̱ canó raꞌa tuꞌva saga̱nꞌ soꞌ a. \v 33 Ne̱ dan me se cuchuꞌviꞌ ndoꞌo noꞌ ne̱ nda̱a riꞌíj man noꞌ, ne̱ a̱j neꞌen noꞌ se vaa nahuun sa̱ꞌ noꞌ a. Ga̱a ne̱ caꞌanj noꞌ, ne̱ canicunꞌ ru̱j noꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ cataj ya̱ noꞌ rihaan Jesucristó nu̱ꞌ se vaa quiꞌyaj noꞌ a. \p \v 34 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan noꞌ a: \p ―Nahuún so̱ꞌ cheꞌé se amán rá so̱ꞌ niꞌya̱j so̱ꞌ manj, nocoj. Veꞌé caꞌa̱nj so̱ꞌ, ne̱ dínj ga̱a̱ nimán so̱ꞌ caꞌa̱nj so̱ꞌ á. Ga̱a̱ nu̱cuáá so̱ꞌ, ne̱ a̱j xꞌnéj nu̱ꞌ chiꞌii̱ yoꞌ xráá so̱ꞌ na̱nj ei ―taj Jesucristó rihaan chana̱ yoꞌ a. \p \v 35 Ataa navi̱j caꞌmii Jesucristó, ne̱ caꞌnaꞌ ꞌo̱ síí cavii tucuá síí cuꞌna̱j Jairo, ne̱ cataj soꞌ rihaan Jairo a: \p ―A̱j caviꞌ taꞌníí so̱ꞌ, ne̱ taj cheꞌé cara̱a̱ chrúú so̱ꞌ rihaan maestró a̱ maꞌ ―taj síí ꞌnaꞌ cataj xnaꞌanj rihaan Jairo a. \p \v 36 Dan me se cuno Jesucristó nana̱ caꞌmii síí caꞌnaꞌ, ga̱a ne̱ cataj soꞌ rihaan síí cuꞌna̱j Jairo a: \p ―Se̱ cuchuꞌvíꞌ so̱ꞌ maꞌ. Ma̱a̱n se cuchuma̱n ya̱ rá so̱ꞌ ni̱ꞌyaj so̱ꞌ manj á ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. \p \v 37 Dan me se ne caꞌve̱j rá Jesucristó canoco̱ꞌ a̱ doj nij yuvii̱ man soꞌ, ne̱ ma̱a̱n Pedró do̱ꞌ, Jacobo do̱ꞌ, Juan tinúú Jacobo do̱ꞌ, caꞌvej soꞌ canoco̱ꞌ man soꞌ a. \v 38 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ soꞌ rihaan veꞌ tucuá Jairo, ne̱ queneꞌen Jesucristó se vaa taꞌvee uxrá nij yuvii̱ ma̱n rá veꞌ a. \v 39 Ga̱a ne̱ catúj Jesucristó rá veꞌ, ne̱ cataj soꞌ rihaan nij yuvii̱ a: \p ―Me cheꞌé taꞌvee ndoꞌo nij soj ga̱. Ne cavi̱ꞌ chala̱ cunii nihánj maꞌ. Ma̱a̱n se otoj u̱u̱n noꞌ na̱nj á ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \p \v 40 Ga̱a ne̱ caꞌngaꞌ naco̱o̱ nij yuvii̱ niꞌya̱j nij yuvii̱ man Jesucristó a. Tza̱j ne̱ quirii Jesucristó man cunuda̱nj nij yuvii̱ xeꞌ, ga̱a ne̱ nica̱j soꞌ man rej chala̱ cunii do̱ꞌ, man nii chala̱ cunii do̱ꞌ, man vaꞌnu̱j nij síí caꞌnaꞌ ga̱ soꞌ do̱ꞌ, ne̱ catúj soꞌ rá cuartó na̱j chala̱ cunii yoꞌ a. \p \v 41 Ga̱a ne̱ quitaꞌaa Jesucristó raꞌa chala̱ cunii, ne̱ cataj soꞌ rihaan chala̱ cunii yoꞌ a: \p ―Talita, cumi ―taj soꞌ rihaan noꞌ xnaꞌánj aꞌmii maꞌa̱n soꞌ a. Ne̱ se‑na̱na̱ soꞌ taj: “Na̱xagaa so̱ꞌ, chala̱ cunii”, taj nana̱ caꞌmii Jesucristó rihaan chala̱ cunii yoꞌ a. \p \v 42 Nu̱ꞌ caꞌmii Jesucristó nana̱ dan, ne̱ nu̱ꞌ naxaga̱a̱ chala̱ cunii yoꞌ, chéé noꞌ cuaj a. Nahuun iꞌna̱ꞌ noꞌ a. \p Ne̱ chala̱ cunii va̱j chuvi̱j yoꞌ me noꞌ a. \p Ne̱ nij síí queneꞌen, tza̱j ne̱ caꞌanj ndoꞌo rá nij soꞌ a. \v 43 Ga̱a ne̱ caꞌneꞌ uxrá Jesucristó suun rihaan nij soꞌ a: \p ―A̱ ꞌó yuvii̱ se̱ cataj xnaꞌanj nij soj rihaan da̱j quiꞌyáj cheꞌé chala̱ cunii maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ, ne̱ cataj soꞌ se vaa rque̱ nii do̱j se chá cha̱ noꞌ a. \c 6 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ne caꞌve̱j rá nij síí ma̱n chiháán Jesucristó chumanꞌ cuꞌna̱j Nazaret cuno̱ nij soꞌ nana̱ caꞌmii Jesucristó a \p \v 1 Ga̱a ne̱ curiha̱nj Jesucristó veꞌ yoꞌ, ga̱a ne̱ namán soꞌ rej chiháán soꞌ, ne̱ canocoꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ man soꞌ a. \v 2 Ne̱ güii naránj rá nij yuvii̱ israelitá me se caꞌanj soꞌ veꞌ tucuꞌyón nij síí ma̱n chiháán soꞌ se‑tucua̱nj Moisés, ne̱ guun cheꞌe̱ soꞌ tucuꞌyón soꞌ man nij síí ma̱n rá veꞌ yoꞌ a. Ne̱ caꞌanj ndoꞌo rá nij yuvii̱ ga̱a cuno nij yuvii̱ se‑na̱na̱ Jesucristó, ga̱a ne̱ cataj nij yuvii̱: \p ―Me rej nariꞌ síí nihánj nana̱ cu̱u avii raa̱ síí nihánj ga̱. Me rej nariꞌ soꞌ suun sa̱ꞌ ꞌyaj soꞌ ga̱. \v 3 Nuveé si̱j acój chruun síí ne̱ chiháán níꞌ me soꞌ naꞌ. Ne̱ taꞌníí chana̱ cuꞌna̱j Mariá me soꞌ á. Ne̱ tinúú síí cuꞌna̱j Jacobo do̱ꞌ, síí cuꞌna̱j José do̱ꞌ, síí cuꞌna̱j Judas do̱ꞌ, síí cuꞌna̱j Simón do̱ꞌ, me soꞌ á. Ne̱ nij raꞌvij soꞌ me chana̱ ne̱ chiháán níꞌ á ―taj nij síí ma̱n chiháán Jesucristó rihaan tuviꞌ nij soꞌ, ne̱ guun naco̱o̱ rá nij soꞌ niꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó a. \p \v 4 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Me rej maꞌa̱n va̱j ꞌo̱ síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱, ne̱ aráj cochro̱j nij yuvii̱ rihaan soꞌ, tza̱j ne̱ nij yuvii̱ ma̱n chiháán soꞌ do̱ꞌ, nij tuviꞌ soꞌ do̱ꞌ, nij síí ya̱nj tucuá soꞌ do̱ꞌ, naꞌvej rá cara̱a̱ cochro̱j rihaan soꞌ maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij síí ma̱n chiháán soꞌ chumanꞌ cuꞌna̱j Nazaret yoꞌ a. \p \v 5 Ne̱ ne gu̱un nucua̱j Jesucristó quiꞌya̱j soꞌ a̱ doj suun sa̱ꞌ noco̱o chiháán soꞌ, ma̱a̱n se do̱j síí ranꞌ me se cutaꞌ soꞌ raꞌa soꞌ raa̱ ne̱ nahuun sa̱ꞌ nij soꞌ, quiꞌyaj soꞌ a. \v 6 Ne̱ caráyaꞌa̱nj ndoꞌo soꞌ se vaa ne cuchuma̱n rá nij síí ma̱n chiháán soꞌ niꞌya̱j nij soꞌ man soꞌ a. Ne̱ cavii soꞌ caꞌanj soꞌ nij chumanꞌ na̱j nichru̱nꞌ, tucuꞌyón soꞌ se‑na̱na̱ soꞌ man nij yuvii̱ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa caꞌnéé Jesucristó man chuvi̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ caꞌa̱nj caꞌmi̱i̱ natáj nij soꞌ a \p \v 7 Ga̱a ne̱ canacúún Jesucristó man chuvi̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ cuchiꞌ nij soꞌ rihaan soꞌ, ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ soꞌ caꞌnéé soꞌ man vi̱j vi̱j nij soꞌ, ne̱ goꞌ soꞌ se nucua̱j man nij soꞌ, ga̱a ne̱ caꞌve̱e quiꞌya̱j canaán nij soꞌ rihaan nij nana̱ chre̱e a. \v 8 Ne̱ caꞌneꞌ soꞌ suun rihaan nij soꞌ se vaa a̱ doj rasu̱u̱n se̱ nica̱j nij soꞌ ga̱a va̱j nij soꞌ chrej; ma̱a̱n o̱rúnꞌ chruun garroté me se caꞌve̱e ni̱caj nij soꞌ, tza̱j ne̱ rachrúún do̱ꞌ, nanj do̱ꞌ, se̱ nica̱j nij soꞌ, ne̱ se̱ caꞌvee cu̱nuû saꞌanj rque se‑caxra̱nꞌ nij soꞌ, \v 9 tza̱j ne̱ qui̱ꞌnij tacóó nij soꞌ canj, ne̱ o̱rúnꞌ yatzíj quita̱j xráá nij soꞌ, taj Jesucristó rihaan nij soꞌ, \v 10 ne̱: \p ―Me maꞌa̱n veꞌ cara̱nꞌ soj, ne̱ yoꞌo̱ ca̱yáán soj veꞌ yoꞌ nda̱a se cu̱riha̱nj soj chumanꞌ yoꞌ á. \v 11 Ne̱ me rej maꞌa̱n se̱ caꞌmii sa̱ꞌ nij yuvii̱ ga̱ soj do̱ꞌ, se̱ caꞌvej rá nij yuvii̱ cuno̱ nij yuvii̱ nana̱ aꞌmii soj do̱ꞌ, ne̱ asa̱ꞌ cavii soj rej yoꞌ, ne̱ nacuna̱nꞌ soj tacóó soj tucuayu̱u soj yoꞌóó tachru̱u̱ canó tacóó soj, ne̱ nda̱a dan, ga̱a ne̱ xca̱j nij síí ma̱n rej yoꞌ cuentá se vaa tumé ndoꞌo nij soꞌ cacunꞌ se vaa ne caꞌve̱j rá nij soꞌ cuno̱ nij soꞌ se‑na̱na̱ soj ado̱nj. Cata̱j xnaꞌanj yá yá ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ se vaa doj a̱ quira̱nꞌ nij soꞌ cacunꞌ rihaan nij yuvii̱ ma̱n chumanꞌ Sodoma ga̱ chumanꞌ Gomorra na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan chuvi̱j nij soꞌ a. \p \v 12 Ga̱a ne̱ caꞌanj nij soꞌ, ga̱a ne̱ caꞌmii natáj nij soꞌ rihaan nij yuvii̱ se vaa ca̱nica̱j rá nij yuvii̱ canoco̱ꞌ nij yuvii̱ chrej sa̱ꞌ, \v 13 ne̱ quirii ndoꞌo nij soꞌ man nij nana̱ chre̱e nimán nij yuvii̱, ne̱ cutáj ndoꞌo nij soꞌ casté raa̱ nij síí ranꞌ, ne̱ nahuun sa̱ꞌ nij síí ranꞌ, quiꞌyaj nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa caviꞌ Juan síí cutaꞌ ne man yuvii̱, quiꞌyaj síí nica̱j suun cuꞌna̱j Herodes a \p \v 14 Dan me se cuchiꞌ nana̱ rihaan síí nica̱j suun rey cuꞌna̱j Herodes cheꞌé nu̱ꞌ se vaa quiꞌyaj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó, ne̱ nu̱ꞌ cachra̱ꞌ chaꞌnuu̱ ndoꞌo se‑na̱na̱ Jesucristó a. Ga̱a ne̱ cataj síí cuꞌna̱j Herodes se vaa: \p ―Cunuu iꞌna̱ꞌ ya̱ uún síí cuꞌna̱j Juan, raj á. Ése̱ síí cuꞌna̱j Juan me síí guun nucua̱j quiꞌyaj nij suun sa̱ꞌ noco̱o yoꞌ na̱nj ado̱nj ―taj síí cuꞌna̱j Herodes a. \p \v 15 Ne̱ yoꞌó taꞌa̱j nij yuvii̱ me se cataj se vaa síí cuꞌna̱j Elías síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá me Jesucristó, ne̱ yoꞌó taꞌa̱j nij yuvii̱ uún cataj se vaa yoꞌó nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá me Jesucristó a. \v 16 Dan me se cuno síí cuꞌna̱j Herodes da̱j guun rá nij yuvii̱, ga̱a ne̱ cataj soꞌ: \p ―Síí cuꞌna̱j Juan síí caꞌneꞌ nij tanuu cúú yave̱ quiꞌyáj roꞌ, a̱j cunuu iꞌna̱ꞌ ya̱ soꞌ chugua̱nj ―taj Herodes a. \p \v 17 ꞌO̱ se maꞌa̱n síí cuꞌna̱j Herodes me síí caꞌnéé man nij tanuu qui̱taꞌaa nij tanuu man síí cuꞌna̱j Juan asi̱j rque̱ doj, ne̱ numíj nij tanuu man síí cuꞌna̱j Juan, ne̱ caxríj síí cuꞌna̱j Herodes tagaꞌ man síí cuꞌna̱j Juan, cheꞌé chana̱ cuꞌna̱j Herodías nica̱ tinúú Herodes síí cuꞌna̱j Felipé a. ꞌO̱ se xcaj síí cuꞌna̱j Herodes man chana̱ Herodías yoꞌ, \v 18 ga̱a ne̱ cataj síí cuꞌna̱j Juan rihaan síí cuꞌna̱j Herodes se vaa: \p ―Ne nó xcúún so̱ꞌ xca̱j so̱ꞌ man choco̱ꞌ so̱ꞌ maꞌ ―taj Juan rihaan Herodes a. \p \v 19 Cheꞌé dan nachriꞌ chana̱ cuꞌna̱j Herodías niꞌya̱j noꞌ man Juan, ne̱ guun ndoꞌo rá noꞌ cavi̱ꞌ Juan, tza̱j ne̱ ne caꞌve̱e maꞌ. \v 20 ꞌO̱ se cuchuꞌviꞌ síí cuꞌna̱j Herodes niꞌya̱j soꞌ man Juan, cheꞌé se queneꞌen Herodes se vaa síí nica̱ rá síí sa̱ꞌ ina̱nj nimán rihaan Diose̱ me Juan, ne̱ cheꞌé dan caráán Herodes rihaan chiꞌii̱ cheꞌé Juan a. Dan me se ga̱a cuno Herodes se‑na̱na̱ Juan, ne̱ quinanó ndoꞌo rá soꞌ, tza̱j ne̱ guun niha̱ꞌ rá soꞌ caꞌmi̱i̱ Juan rihaan soꞌ a. \p \v 21 Dan me se quisíj ꞌo̱ güii caꞌve̱e quiꞌya̱j canaán chana̱ cuꞌna̱j Herodías yoꞌ, ne̱ dan me se se‑chaꞌa̱nj síí cuꞌna̱j Herodes me yoꞌ, ne̱ caꞌneꞌ soꞌ suun se vaa ca̱nuû se‑chaꞌa̱nj soꞌ, ne̱ canacúún soꞌ caꞌna̱ꞌ nij síí ꞌyaj suun ga̱ maꞌa̱n soꞌ do̱ꞌ, nij tanuu uun chij doj do̱ꞌ, nij síí uun chij rihaan estadó Galilea do̱ꞌ, caꞌna̱ꞌ cha̱ niꞌyánj nij soꞌ ga̱ soꞌ a. \v 22 Ga̱a ne̱ catúj taꞌníí chana̱ cuꞌna̱j Herodías rej anuû chaꞌanj, ne̱ raꞌánj noꞌ, ne̱ guun niha̱ꞌ uxrá rá Herodes ga̱ nij síí caꞌnaꞌ chaꞌanj yoꞌ niꞌya̱j taranꞌ nij soꞌ man taꞌníí Herodías a. Ga̱a ne̱ cataj Herodes rihaan chana̱ ya̱a̱n yoꞌ: \p ―Cuano̱ nihánj me se a̱ me maꞌa̱n rasu̱u̱n me rá so̱ꞌ cachi̱nj so̱ꞌ rihanj, ne̱ rque̱ ꞌu̱nj mán so̱ꞌ ei ―taj soꞌ, \v 23 ga̱a ne̱ cataj uún soꞌ― Cuta̱ꞌ yá ꞌu̱nj raa̱ Diose̱ se vaa a̱ me maꞌa̱n rasu̱u̱n cachi̱nj so̱ꞌ rihanj, ne̱ rque̱ ꞌu̱nj mán so̱ꞌ á. Nda̱a yane̱j yoꞌóó uun chij ꞌu̱nj rihaan roꞌ, rque̱ ꞌu̱nj mán so̱ꞌ na̱nj ado̱nj ―taj Herodes rihaan chana̱ ya̱a̱n yoꞌ a. \p \v 24 Ga̱a ne̱ curiha̱nj chana̱ ya̱a̱n, ne̱ xnáꞌanj noꞌ man nii noꞌ chana̱ cuꞌna̱j Herodías, ne̱ cataj noꞌ: \p ―Me se cachi̱nj ꞌu̱nj, ga̱ nahiin ―taj noꞌ rihaan nii noꞌ a. \p Ga̱a ne̱ chana̱ cuꞌna̱j Herodías cataj: \p ―Cachi̱nj so̱ꞌ cúú yave̱ síí cuꞌna̱j Juan síí cutaꞌ ne man yuvii̱ á ―taj noꞌ rihaan taꞌníí noꞌ chana̱ ya̱a̱n yoꞌ a. \p \v 25 Ga̱a ne̱ nu̱ꞌ catúj raꞌya̱nj chana̱ ya̱a̱n yoꞌ rej ma̱n síí nica̱j suun rey cuꞌna̱j Herodes, ne̱ cachíín niꞌya̱j noꞌ rihaan soꞌ, cataj noꞌ: \p ―Me rá ꞌu̱nj se vaa ma̱a̱n orá cuano̱ roꞌ, caꞌne̱j so̱ꞌ cúú yave̱ síí cuꞌna̱j Juan síí cutaꞌ ne man yuvii̱ rque agaꞌ rcoꞌo̱o, ne̱ rque̱ so̱ꞌ rihanj cuaj á ―taj noꞌ rihaan Herodes a. \p \v 26 Ga̱a ne̱ nanó ndoꞌo rá síí nica̱j suun rey cuꞌna̱j Herodes yoꞌ cheꞌé se a̱j cutaꞌ soꞌ raa̱ Diose̱ ne̱ a̱j cuno taranꞌ nij síí ya̱nj rihaan mesá ga̱ soꞌ, ne̱ cheꞌé dan ne caꞌve̱j rá soꞌ tari̱ꞌ soꞌ se‑na̱na̱ soꞌ se vaa se̱ quiꞌyaj soꞌ nda̱a vaa taj chana̱ ya̱a̱n yoꞌ rihaan soꞌ a. \v 27 Ga̱a ne̱ nu̱ꞌ caꞌnéé soꞌ man síí ticavi̱ꞌ man síí cuꞌna̱j Juan, ne̱ caꞌneꞌ soꞌ suun se vaa ni̱caj soꞌ cúú yave̱ Juan caꞌna̱ꞌ soꞌ a. \v 28 Ga̱a ne̱ caꞌanj síí ticavi̱ꞌ man Juan tagaꞌ, ne̱ caꞌneꞌ soꞌ cúú yave̱ Juan, ne̱ caꞌnéé soꞌ cúú yave̱ Juan rque agaꞌ rcoꞌo̱o, nica̱j soꞌ, caꞌnaꞌ soꞌ, ne̱ rqué soꞌ man chana̱ ya̱a̱n, ne̱ nagoꞌ chana̱ ya̱a̱n yoꞌ man nii noꞌ a. \p \v 29 Ga̱a ne̱ ga̱a cuchiꞌ nana̱ rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Juan se vaa caviꞌ Juan, ne̱ caꞌnaꞌ nij soꞌ, ne̱ nica̱j nij soꞌ cúú man Juan, cachinꞌ nij soꞌ rque yuꞌuj yuvej a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa caꞌvee quirii Jesucristó se chá ꞌu̱nꞌ míj snóꞌo a \p \v 30 Dan me se nij síí caꞌnéé Jesucristó caꞌa̱nj nata̱ꞌ rihaan yuvii̱ cheꞌé soꞌ roꞌ, cunuu chre̱ꞌ nij soꞌ ga̱ Jesucristó, ne̱ nataꞌ nij soꞌ rihaan Jesucristó cheꞌé cunuda̱nj nij suun sa̱ꞌ noco̱o quiꞌyaj nij soꞌ do̱ꞌ, cheꞌé cunuda̱nj nij nana̱ tucuꞌyón nij soꞌ man nij yuvii̱ do̱ꞌ a. \v 31 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Caꞌa̱nj níꞌ do̱j rej tacaan rej taj va̱j yuvii̱ ne, ga̱a ne̱ caꞌve̱e nara̱a̱n rá nij soj do̱j á ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \p ꞌO̱ se caꞌnaꞌ ndoꞌo yuvii̱ do̱ꞌ, caꞌanj ndoꞌo yuvii̱ do̱ꞌ, ne̱ ne vaa yaꞌnúj rihaan nij soꞌ cha̱ nij soꞌ a̱ doj chraa a. \p \v 32 Ga̱a ne̱ cavii nij soꞌ rque rihoo chéé rihaan na, ne̱ caꞌanj o̱rúnꞌ nij soꞌ rej tacaan a. \v 33 Tza̱j ne̱ queneꞌen ndoꞌo nij yuvii̱ se vaa caꞌanj nij soꞌ, ne̱ xcaj yuvii̱ cuentá se vaa caꞌanj nij soꞌ, quiꞌyaj nij síí queneꞌen, ga̱a ne̱ chéé taco̱j nij yuvii̱ ma̱n cunuda̱nj nij chumanꞌ na̱j rej yoꞌ, ne̱ cunánj nij yuvii̱, cunuu chre̱ꞌ nij yuvii̱ rej caꞌa̱nj nij tuvi̱ꞌ Jesucristó, ne̱ asino nij yuvii̱ cuchiꞌ, ne̱ naꞌvi̱j nij yuvii̱ caꞌna̱ꞌ Jesucristó a. \v 34 Ne̱ nanij Jesucristó rá rihoo, ne̱ queneꞌen soꞌ se vaa a̱j mán uxrá yuvii̱, ne̱ cunuu ꞌe̱e̱ rá soꞌ man nij yuvii̱ a. ꞌO̱ se ase vaa matzinj nuviꞌ síí tumé man vaa nij yuvii̱, niꞌya̱j Jesucristó, ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ soꞌ tucuꞌyón ndoꞌo soꞌ se‑na̱na̱ soꞌ man nij yuvii̱ a. \p \v 35 Dan me se cachén ndoꞌo orá, ga̱a ne̱ caꞌnaꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó rihaan Jesucristó, ga̱a ne̱ cataj nij soꞌ se vaa: \p ―Rcoꞌ quij u̱u̱n me nihánj, ne̱ taj se chá cha̱ nij yuvii̱ nihánj, ne̱ cachén ndoꞌo orá na̱nj á. \v 36 Qui̱ꞌyáá so̱ꞌ se ndoꞌo, ne̱ naꞌne̱j so̱ꞌ chrej man nij yuvii̱, caꞌa̱nj nij yuvii̱ chumanꞌ na̱j nichru̱nꞌ do̱ꞌ, nij rancho na̱j nichru̱nꞌ do̱ꞌ, quira̱a̱n nij yuvii̱ se chá cha̱ nij yuvii̱ na̱nj á ―taj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó rihaan Jesucristó a. \p \v 37 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Go̱ꞌ maꞌa̱n soj se chá cha̱ nij yuvii̱ á ―taj soꞌ a. \p Ga̱a ne̱ cataj nij soꞌ rihaan Jesucristó a: \p ―Caꞌa̱nj núj go̱ꞌ núj saꞌanj vaa tuꞌvee yuvii̱ ꞌyaj suun tu̱nj yavii ne̱ quira̱a̱n núj rachrúún, ne̱ rque̱ núj cha̱ nij yuvii̱, rá so̱ꞌ naꞌ ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 38 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Me da̱j rachrúún vaa rihaan soj ga̱. Cavi̱i̱ soj, ne̱ xca̱j soj cuentá á ―taj soꞌ a. \p Ga̱a ne̱ caꞌanj nij soꞌ quiꞌya̱j contá nij soꞌ rachrúún vaa rihaan nij soꞌ, ga̱a ne̱ canica̱j nij soꞌ, ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Vaa ꞌu̱nꞌ gue̱e̱ rachrúún ne̱ vi̱j gue̱e̱ xcuaj rihaan núj na̱nj á ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 39 Ga̱a ne̱ caꞌneꞌ Jesucristó suun rihaan nij yuvii̱ se vaa caꞌa̱nj ca̱yáán cunuda̱nj nij yuvii̱ rihaan coj chri̱nꞌ, ne̱ caꞌa̱nj cuma̱n xꞌneꞌ nij yuvii̱ rihaan coj chri̱nꞌ, taj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ a. \v 40 Ga̱a ne̱ naquiꞌyaj xꞌne̱ꞌ nij yuvii̱ man nij yuvii̱, ne̱ cayáán nij yuvii̱ rihaan coj chri̱nꞌ, ne̱ dan me se cientó yuvii̱ do̱ꞌ, vi̱j chiha̱a̱ chi̱ꞌ yuvii̱ do̱ꞌ, me ꞌo̱ ꞌo̱ xꞌneꞌ nij yuvii̱ a. \p \v 41 Ga̱a ne̱ quitaꞌaa Jesucristó ꞌu̱nꞌ nij rachrúún ne̱ vi̱j ro̱j xcuaj, ga̱a ne̱ niꞌya̱j soꞌ rej xta̱ꞌ, ne̱ nagoꞌ soꞌ graciá rihaan Diose̱, ga̱a ne̱ cuxraꞌ taꞌa̱j soꞌ man rachrúún yoꞌ, ne̱ caxríj soꞌ ston nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, cheꞌé rej caxri̱i̱ nij soꞌ ston nij yuvii̱ a. Ga̱a ne̱ cuxraꞌ taꞌa̱j soꞌ nee̱ xcuaj cha̱ cunuda̱nj nij yuvii̱ a. \v 42 Ga̱a ne̱ chá taranꞌ nij yuvii̱, ne̱ caraa rque cunuda̱nj nij soꞌ, \v 43 ne̱ nda̱a quináj ndoꞌo se chá, quiꞌyaj nij yuvii̱ a. Ga̱a ne̱ naquiꞌyaj chre̱ꞌ nii se vaa quináj tuꞌva yuvii̱, ne̱ caraa yoꞌó chuvi̱j ya̱ scaa, ne̱ taꞌa̱j rachrúún do̱ꞌ, taꞌa̱j nee̱ xcuaj do̱ꞌ, me se chá naquiꞌyaj chre̱ꞌ nii a. \v 44 Ne̱ nij snóꞌo rqué Jesucristó chraa me se ꞌu̱nꞌ míj snóꞌo me nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cachéé Jesucristó rihaan na a \p \v 45 Ga̱a ne̱ raꞌya̱nj caꞌneꞌ Jesucristó suun rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ se vaa cavi̱i̱ nij soꞌ rihoo chéé rihaan na caꞌa̱nj nij soꞌ rej xco̱ na lacuaná yoꞌ nda̱a chumanꞌ cuꞌna̱j Betsaida, quita̱j ya̱a̱n nij soꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ dan me se maꞌa̱n Jesucristó naꞌne̱j chrej man nij yuvii̱, taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \v 46 Dan me se caꞌanj nij soꞌ, ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ se vaa caꞌve̱e caꞌa̱nj nij yuvii̱ a. Ga̱a ne̱ cavii soꞌ raa̱ quij, ne̱ cachíín niꞌya̱j soꞌ rihaan Diose̱ a. \p \v 47 Dan me se da̱j doj cata̱ꞌ güii raa̱ quij, ne̱ va̱j rihoo tanu̱u̱ rihaan na lacuaná, ne̱ o̱rúnꞌ Jesucristó me síí nicu̱nꞌ rihaan yoꞌóó a. \v 48 Ne̱ queneꞌen soꞌ man nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ se vaa güéj ndoꞌo rihoo yoꞌ rihaan na quiꞌyaj nana̱, cheꞌé se goꞌ nana̱ rej riha̱a̱n rihoo yoꞌ a. Dan me se yanꞌ siꞌnu̱ꞌ caꞌanj Jesucristó rej va̱j nij soꞌ, chéé taco̱j u̱u̱n soꞌ rihaan na yoꞌ, va̱j soꞌ na̱nj ado̱nj. Ne̱ guun rá soꞌ cache̱n soꞌ rej xꞌnu̱j nij soꞌ a. \v 49 Ne̱ queneꞌen nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ man soꞌ se vaa chéé u̱u̱n soꞌ rihaan na, ne̱ guun rá nij soꞌ se vaa taꞌnaj me soꞌ, ne̱ cheꞌé dan caguáj ndoꞌo nij soꞌ a. \v 50 ꞌO̱ se queneꞌen cunuda̱nj nij soꞌ man soꞌ, ne̱ cuchuꞌviꞌ ndoꞌo nimán nij soꞌ a. Veé dan, ne̱ nu̱ꞌ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Naquiꞌya̱j nucua̱j soj nimán soj ei. ꞌU̱nj ꞌnaꞌ ei. Se̱ cuchuꞌviꞌ soj maꞌ ―taj soꞌ rihaan nij soꞌ a. \p \v 51 Ga̱a ne̱ catúj soꞌ rque rihoo rej nu̱u̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ga̱a ne̱ canicunꞌ nana̱ yoꞌ, ne̱ caꞌanj ndoꞌo rá nij soꞌ a. \v 52 ꞌO̱ se ne xca̱j sa̱ꞌ nij soꞌ cuentá cheꞌé se nucua̱j nica̱j Jesucristó ga̱a cuxraꞌ taꞌa̱j Jesucristó rachrúún chá nij yuvii̱ a. Ma̱a̱n se nichra̱j ndoꞌo nimán nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa nariꞌ nucuaj nij síí ranꞌ ma̱n rej cuꞌna̱j Genesaret, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 53 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ nij soꞌ tuꞌva na lacuaná rej cuꞌna̱j Genesaret, ne̱ numíj nij soꞌ rihoo tuꞌva na lacuaná a. \v 54 Ga̱a ne̱ nanij nij soꞌ rá rihoo, ne̱ nu̱ꞌ cunuu ya̱a̱n nij síí ma̱n rej yoꞌ man Jesucristó, \v 55 ne̱ yo̱o caꞌanj cunuda̱nj nij síí ya̱nj nu̱ꞌ anica̱j, ne̱ guun cheꞌe̱ nij soꞌ cuchruj nij soꞌ tuviꞌ nij soꞌ síí ranꞌ rihaan yuvéé, ne̱ quitáá chihá nij soꞌ nij síí ranꞌ yoꞌ, va̱j nij soꞌ me rej maꞌa̱n va̱j Jesucristó a. \v 56 Ne̱ me maꞌa̱n chumanꞌ raꞌa̱ do̱ꞌ, chumanꞌ noco̱o do̱ꞌ, rancho do̱ꞌ, catúj Jesucristó me se cuchruj nij yuvii̱ man nij síí ranꞌ rihaan yuꞌvee, ne̱ cachíín niꞌya̱j uxrá nij yuvii̱ rihaan Jesucristó se vaa caꞌve̱j rá Jesucristó cano̱ raꞌa nij soꞌ do̱j tuꞌva saga̱nꞌ soꞌ a. Ne̱ nu̱ꞌ nij síí canó raꞌa do̱j man soꞌ roꞌ, nahuun sa̱ꞌ cunuda̱nj nij soꞌ cuaj na̱nj ado̱nj. \c 7 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj me cheꞌé ne naꞌyaꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó ga̱a chá nij soꞌ chraa a \p \v 1 Ga̱a ne̱ quinichrunꞌ síí fariseo do̱ꞌ, quinichrunꞌ síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés do̱ꞌ, rihaan Jesucristó, ne̱ síí cavii chumanꞌ Jerusalén me nij soꞌ a. \v 2 Ne̱ queneꞌen nij soꞌ se vaa ga̱a chá nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó chraa, ne̱ ne naꞌya̱ꞌ nij soꞌ, ne̱ cheꞌé dan ne naruvi̱i̱ raꞌa nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó niꞌya̱j Diose̱, rá nij síí fariseo do̱ꞌ, nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés do̱ꞌ a. \v 3 ꞌO̱ se xa̱ꞌ nij síí fariseo ga̱ cunuda̱nj yoꞌó nij síí israelitá, tza̱j ne̱ a̱ doj ne chá nij soꞌ chraa sese ataa naꞌya̱ꞌ nij soꞌ maꞌ. Da̱nj ꞌyaj nij soꞌ, cheꞌé se noco̱ꞌ nij soꞌ tucuáán cuchruj nij síí chij cayáán ga̱a naá a. \v 4 Ne̱ ga̱a ꞌnaꞌ nij soꞌ yuꞌvee, ne̱ ane nij soꞌ, ne̱ sese ataa cane̱ nij soꞌ, ne̱ ne chá nij soꞌ chraa a̱ maꞌ. Ne̱ vaa uxrá doj tucuáán nica̱j nij soꞌ, ne̱ nda̱a vaa tucuáán cheꞌé tazá do̱ꞌ, cheꞌé xruj do̱ꞌ, cheꞌé agaꞌ do̱ꞌ, da̱j quiꞌya̱j nij soꞌ ga̱a naꞌnuꞌ nij soꞌ man nij rasu̱u̱n vaa nacaj do̱ꞌ a. \p \v 5 Ga̱a ne̱ xnáꞌanj nij síí fariseo ga̱ nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés man Jesucristó, ne̱ cataj nij soꞌ, ne̱: \p ―Nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ so̱ꞌ me se me cheꞌé ne nocoꞌ nij soꞌ tucuáán cuchruj nij síí chij cayáán ga̱a naá, ne̱ nihánj me se chá nij soꞌ chraa, ne̱ ne naruvi̱i̱ raꞌa nij soꞌ niꞌya̱j Diose̱ a̱ maꞌ ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 6 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Cuna̱j uxrá vaa nana̱ nataꞌ síí cuꞌna̱j Isaías ga̱a naá ga̱a caꞌmii soꞌ cheꞌé nij soj si̱j nucuiꞌ rá, ne̱ dan me se caꞌmii soꞌ se‑na̱na̱ Diose̱, ne̱ cataj soꞌ se vaa: “Yuvii̱ nihánj me se ga̱nꞌ uxrá nicunꞌ nimán nij soꞌ ga̱ ꞌu̱nj na̱nj ado̱nj. \v 7 Naꞌvíj rmaꞌa̱n nij soꞌ rihanj, ne̱ dan me se na̱nj se‑na̱na̱ nij síí ma̱n rihaan chumii̱ tucuꞌyón nij soꞌ rihaan tuviꞌ nij soꞌ, ne̱ taj nij soꞌ se vaa se‑na̱na̱j me se‑na̱na̱ nij yuvii̱ yoꞌ a”, taj se‑na̱na̱ Diose̱ nataꞌ síí cuꞌna̱j Isaías ga̱a naá a. \v 8 ꞌO̱ se a̱j tanáj xco̱ soj nana̱ cataj xnaꞌanj Diose̱ rihaan níꞌ, ne̱ na̱nj tucuáán cuchruj yuvii̱ u̱u̱n nocoꞌ soj na̱nj ei ―taj Jesucristó, \v 9 ne̱ cataj uún soꞌ se vaa― Cuna̱j uxrá vaa ꞌyaj soj, ne̱ utaꞌ yaníj soj nana̱ cataj xnaꞌanj Diose̱ rihaan níꞌ, cheꞌé rej caꞌve̱e canoco̱ꞌ soj se‑tucua̱nj maꞌa̱n soj asan. \p \v 10 ”ꞌO̱ se caꞌneꞌ Moisés suun se vaa: “Cara̱a̱ co̱chróó so̱ꞌ rihaan réé so̱ꞌ do̱ꞌ, rihaan nií so̱ꞌ do̱ꞌ á”. Tza̱j ne̱: “Síí aꞌmii chre̱e rihaan rej do̱ꞌ, rihaan nii do̱ꞌ, me se va̱j soꞌ ne̱ nu̱ꞌ cheꞌe̱ cavi̱ꞌ soꞌ á”. Da̱nj vaa cataj xnaꞌanj Moisés rihaan níꞌ a. \v 11 Tza̱j ne̱ taj soj se vaa sese cata̱j yoꞌo̱ soꞌ rihaan rej soꞌ do̱ꞌ, rihaan nii soꞌ do̱ꞌ, se vaa a̱j rqué soꞌ nu̱ꞌ siꞌyaj soꞌ rihaan Diose̱ ne̱ cheꞌé dan se̱ caꞌvee ra̱cuíj soꞌ man rej soꞌ do̱ꞌ, man nii soꞌ do̱ꞌ, taj soj a. \v 12 Ne̱ ne caꞌve̱j soj ra̱cuíj soꞌ man rej soꞌ do̱ꞌ, man nii soꞌ do̱ꞌ a. \v 13 Dan me se da̱nj ina̱nj aꞌmii soj ga̱a tucuꞌyón soj se‑na̱na̱ nij síí ma̱n ga̱a naá, ne̱ axríj yuve̱ soj man se‑na̱na̱ Diose̱ na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí fariseo do̱ꞌ, rihaan nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ do̱ꞌ a. \p \v 14 Ga̱a ne̱ canacúún uún Jesucristó man nij yuvii̱ caꞌna̱ꞌ nij yuvii̱ rihaan soꞌ, ga̱a ne̱ cataj soꞌ rihaan nij yuvii̱ a: \p ―Cuno̱ taranꞌ soj nana̱ nihánj, ne̱ xca̱j soj cuentá nedi̱ꞌ. \v 15 A̱ doj rasu̱u̱n atúj tuꞌva yuvii̱ se̱ caꞌvee quiꞌya̱j chiꞌi̱i̱ man yuvii̱ maꞌ. Se avii tuꞌva yuvii̱ roꞌ, ꞌyaj chiꞌi̱i̱ man yuvii̱ ado̱nj. \v 16 Sese ta̱j yuꞌuj xréé soj, ne̱ cuno̱ soj nana̱ nihánj ei ―taj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ a. \p \v 17 Dan me se corá caꞌanj yaníj Jesucristó ga̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rihaan nij yuvii̱, ne̱ catúj nij soꞌ rá veꞌ, ga̱a ne̱ xnáꞌanj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó man soꞌ me taj nana̱ caꞌmii soꞌ cheꞌé se atúj tuꞌva yuvii̱ ga̱a. \v 18 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Vaa soj vaa, ne̱ ne xca̱j maꞌa̱n soj do̱ꞌ cuentá a̱ naꞌ. Ne̱ neꞌen soj se vaa nu̱ꞌ se atúj tuꞌva yuvii̱ roꞌ, se̱ caꞌvee quiꞌya̱j chiꞌi̱i̱ yoꞌ man yuvii̱ a. \v 19 ꞌO̱ se ne atúj yoꞌ nda̱a nimán yuvii̱ maꞌ. Tana̱nj achén yoꞌ rque yuvii̱, ne̱ uriha̱nj yoꞌ ga̱a reꞌé yuvii̱ na̱nj á ―taj Jesucristó, ne̱ nana̱ yoꞌ taj se vaa caꞌve̱e cha̱ yuvii̱ me maꞌa̱n rasu̱u̱n ne̱ nuveé cacu̱nꞌ me yoꞌ rihaan Diose̱ a. \v 20 Ne̱ cataj uún soꞌ a― Tza̱j ne̱ se uriha̱nj tuꞌva yuvii̱ roꞌ, yoꞌ me nana̱ avii nimán yuvii̱, ne̱ nana̱ yoꞌ me ꞌyaj chiꞌi̱i̱ ndoꞌo man yuvii̱ ado̱nj. \v 21 ꞌO̱ se nihánj me se chiꞌi̱i̱ avii nimán yuvii̱ a. Se chiꞌi̱i̱ do̱ꞌ, cheꞌé yan quiꞌya̱j itu̱u̱ siꞌyaj tuviꞌ do̱ꞌ, yan coto̱j ga̱ nica̱ tuviꞌ do̱ꞌ, yan ticavi̱ꞌ man tuviꞌ do̱ꞌ, \v 22 yan gu̱un rá ni̱caj siꞌyaj tuviꞌ do̱ꞌ, yan tiha̱ꞌ yuꞌunj man tuviꞌ do̱ꞌ, yan ni̱ꞌyaj ndoꞌo man yoꞌó chana̱ do̱ꞌ, yan gu̱un xco̱j ruva̱a̱ rá ni̱ꞌyaj tuviꞌ do̱ꞌ, cheꞌé yan nachri̱ꞌ ni̱ꞌyaj man tuviꞌ do̱ꞌ, yan caꞌmi̱i̱ xta̱ꞌ do̱ꞌ, yan quiꞌya̱j rmaꞌa̱n náá guun se nij do̱ꞌ, me nu̱ꞌ se avii nimán yuvii̱, \v 23 ne̱ nu̱ꞌ yoꞌ me se avii nimán yuvii̱ ne̱ ꞌyaj chiꞌi̱i̱ man yuvii̱ na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cuchumán rá ꞌo̱ chana̱ sirofenicia se vaa ra̱cuíj Jesucristó man noꞌ a \p \v 24 Ga̱a ne̱ canicunꞌ Jesucristó, ne̱ curiha̱nj soꞌ rej yoꞌ, ne̱ caꞌanj soꞌ rej na̱j chumanꞌ cuꞌna̱j Tiro a. Ne̱ catúj soꞌ rá ꞌo̱ veꞌ, ne̱ ne caꞌve̱j rá soꞌ queneꞌe̱n nij yuvii̱ me rej vaj soꞌ a. Tza̱j ne̱ ne caꞌve̱e qui̱ꞌnij yuve̱ soꞌ maꞌ. \v 25 Tana̱nj raꞌya̱nj cuchiꞌ nana̱ rihaan ꞌo̱ chana̱ se vaa ya̱nj soꞌ, ne̱ taꞌníí chana̱ roꞌ, me níí nu̱u̱ nana̱ chre̱e nimán, ne̱ caꞌnaꞌ chana̱, ne̱ canicunꞌ ru̱j chana̱ yoꞌ rihaan Jesucristó a. \v 26 Dan me se chana̱ sirofenicia aꞌmii xnaꞌánj griego me chana̱ yoꞌ, ne̱ cachíín niꞌya̱j noꞌ rihaan Jesucristó se vaa quiri̱i̱ Jesucristó nana̱ chre̱e nimán taꞌníí noꞌ a. \v 27 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan noꞌ a: \p ―Dan me se ca̱nicúnꞌ so̱ꞌ do̱j, ne̱ cha̱ asino nij xnii tucua̱, ne̱ neꞌén so̱ꞌ se vaa se̱ caꞌvee ca̱taꞌaa níꞌ coꞌoo ma̱n rihaan nij xnii ne̱ go̱ꞌ níꞌ cha̱ nij chuvee maꞌ. Dan me se nda̱a síj chá nij xnii tucua̱, ga̱a ne̱ sese náj se chá tuꞌva nij xnii yoꞌ, ga̱a ne̱ caꞌve̱e go̱ꞌ cha̱ chuvee na̱nj ado̱nj. Cheꞌé dan ase vaa ne nó xcúún yuvii̱ caꞌne̱e̱ yuvii̱ rachrúún tuꞌva taꞌníí yuvii̱ go̱ꞌ yuvii̱ rachrúún yoꞌ cha̱ chuvee roꞌ, da̱nj vaa ne nó xcúnj ra̱cuíj man soj si̱j yaníj a̱ man ado̱nj. Ma̱a̱n ina̱nj maꞌa̱n nij yuvii̱ israelitá me no̱ xcúún ꞌu̱nj ra̱cuíj ꞌu̱nj na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan chana̱ yoꞌ a. \p Ga̱a ne̱ cataj noꞌ: \p \v 28 ―Veé dan vaa gue̱e̱, Señor. Tza̱j ne̱ nij chuvee nicu̱nꞌ rque chruun mesá roꞌ, chá nij xoꞌ tachruu̱ ayuu tuꞌva nij xnii na̱nj á. Ne̱ ase vaa chuvee chá tachruu̱ vaa ꞌu̱nj rihaan so̱ꞌ na̱nj ado̱nj. Cheꞌé dan me ndoꞌo raj ra̱cuíj so̱ꞌ do̱j manj, raj na̱nj ado̱nj ―taj chana̱ yoꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 29 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Cheꞌé nana̱ caꞌmii so̱ꞌ nihánj roꞌ, caꞌve̱e cavi̱i̱ so̱ꞌ caꞌa̱nj so̱ꞌ, ne̱ a̱j curiha̱nj nana̱ chre̱e nimán taꞌníí so̱ꞌ na̱nj ei ―taj soꞌ rihaan noꞌ a. \p \v 30 Ga̱a ne̱ caꞌanj chana̱, catúj chana̱ rá veꞌ tucuá chana̱, ne̱ queneꞌen chana̱ se vaa dínj naj taꞌníí chana̱ rihaan yuvéé, ne̱ a̱j curiha̱nj nana̱ chre̱e nimán taꞌníí chana̱ ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé síí naxraꞌ tuꞌva do̱ꞌ, nachuguu̱n xréé do̱ꞌ, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 31 Ga̱a ne̱ curiha̱nj uún Jesucristó rej na̱j chumanꞌ Tiro, ne̱ cachén soꞌ scaꞌnúj chumanꞌ cuꞌna̱j Sidón, caꞌanj uún soꞌ tuꞌva na lacuaná cuꞌna̱j Galilea, ne̱ cachén soꞌ scaꞌnúj rej cuꞌna̱j Chi̱ꞌ Chumanꞌ a. \v 32 Ne̱ nica̱j nij yuvii̱ man ꞌo̱ síí soꞌo̱ yaꞌmi̱i caꞌnaꞌ nij yuvii̱ rihaan Jesucristó, ne̱ cachíín niꞌya̱j uxrá nij yuvii̱ rihaan Jesucristó se vaa cuta̱ꞌ raꞌa Jesucristó xráá síí soꞌo̱ yaꞌmi̱i yoꞌ a. \v 33 Ga̱a ne̱ nica̱j Jesucristó man síí soꞌo̱ yaꞌmi̱i caꞌanj yaníj soꞌ rihaan yoꞌó nij yuvii̱, ga̱a ne̱ tucuaꞌanj Jesucristó raꞌa Jesucristó yuꞌuj xréé síí soꞌo̱ yaꞌmi̱i, ga̱a ne̱ quirii talúj Jesucristó raꞌa Jesucristó, ne̱ canó raꞌa Jesucristó daa síí soꞌo̱ yaꞌmi̱i yoꞌ a. \v 34 Ga̱a ne̱ niꞌya̱j Jesucristó rej xta̱ꞌ, ga̱a ne̱ caráchej Jesucristó, ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Efata ―taj Jesucristó, ne̱ nana̱ “Efata” taj: “Nachugu̱u̱n xréé so̱ꞌ á”, me nana̱ caꞌmii Jesucristó rihaan síí soꞌo̱ yaꞌmi̱i yoꞌ a. \p \v 35 Ga̱a ne̱ nachuguu̱n xréé soꞌ, ne̱ nahuun sa̱ꞌ daa soꞌ, ga̱a ne̱ caꞌmii sa̱ꞌ soꞌ a. \v 36 Ga̱a ne̱ caꞌneꞌ Jesucristó suun rihaan nij síí queneꞌen da̱j quiꞌyaj Jesucristó cheꞌé síí soꞌo̱ yaꞌmi̱i se vaa se̱ guun cata̱j xnaꞌanj nij soꞌ rihaan a̱ ꞌó yuvii̱ a. Dan me se doj a̱ naꞌvej rá Jesucristó cata̱j xnaꞌanj nij soꞌ rihaan tuviꞌ nij soꞌ, tza̱j ne̱ doj a̱ nataꞌ nij soꞌ rihaan tuviꞌ nij soꞌ a. \v 37 Ga̱a ne̱ caꞌanj uxrá rá nij yuvii̱ xcaj cuentá da̱j quiꞌyaj Jesucristó, ne̱ cataj nij yuvii̱ se vaa sa̱ꞌ uxrá vaa nu̱ꞌ se vaa quiꞌyaj Jesucristó, ne̱ nda̱a nachuguu̱n xréé nij síí soꞌo̱ do̱ꞌ, nda̱a aꞌmii sa̱ꞌ nij síí yaꞌmi̱i do̱ꞌ, ꞌyaj Jesucristó, taj nij yuvii̱ yoꞌ a. \c 8 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa goꞌ Jesucristó se chá rihaan caꞌa̱nj míj snóꞌo a \p \v 1 Ne̱ güii dan me se va̱j uún queꞌe̱e̱ yuvii̱ ga̱ Jesucristó, ne̱ nuviꞌ uún se chá rihaan nij yuvii̱, ga̱a ne̱ canacúún Jesucristó man nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ se vaa caꞌna̱ꞌ nij soꞌ rihaan soꞌ, ga̱a ne̱ cataj soꞌ rihaan nij soꞌ a: \p \v 2 ―ꞌE̱e̱ rá ꞌu̱nj man nij yuvii̱ nihánj, ne̱ nihánj me se síj vaꞌnu̱j ya̱ güii ꞌo̱ vaj nij yuvii̱ ga̱ ꞌu̱nj, ne̱ taj va̱j se chá rihaan nij yuvii̱ cuano̱ a̱ maꞌ. \v 3 Ne̱ sese naꞌne̱j ꞌu̱nj chrej man nij yuvii̱ cuano̱ quina̱nꞌ nij soꞌ ga̱a naꞌaan rque nij soꞌ, ne̱ nina̱j nij soꞌ rá chrej, ne̱ dan me se taꞌa̱j nij soꞌ me síí ya̱nj rej ga̱nꞌ ndoꞌo na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \p \v 4 Ga̱a ne̱ cataj nij soꞌ rihaan Jesucristó a: \p ―Tza̱j ne̱ rej tacaan u̱u̱n me nihánj, ne̱ nuviꞌ rachrúún nihánj go̱ꞌ níꞌ cha̱ nij yuvii̱ a̱ maꞌ ―taj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó a. \p \v 5 Ga̱a ne̱ xnáꞌanj Jesucristó man nij soꞌ, cataj soꞌ: \p ―Me da̱j rachrúún vaa rihaan soj ga̱ ―taj soꞌ, xnáꞌanj soꞌ man nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \p ―Chi̱j rachrúún vaa rihaan núj na̱nj á ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 6 Ga̱a ne̱ caꞌneꞌ Jesucristó suun rihaan nij yuvii̱ se vaa caꞌa̱nj ca̱yáán nij yuvii̱ rihaan yoꞌóó a. Ga̱a ne̱ nica̱j soꞌ chi̱j nij rachrúún, ne̱ nagoꞌ soꞌ graciá rihaan Diose̱, ga̱a ne̱ cuxraꞌ taꞌa̱j soꞌ rachrúún yoꞌ, ne̱ caxríj soꞌ ston nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ tu̱cuachén nij soꞌ rihaan nij yuvii̱, ne̱ dan me se rqué nij soꞌ rachrúún yoꞌ rihaan nij yuvii̱ a. \v 7 Ne̱ nica̱j Jesucristó do̱j xcuaj leꞌe̱j uún, ne̱ nagoꞌ soꞌ graciá rihaan Diose̱ cheꞌé nij xcuaj leꞌe̱j, ne̱ cataj soꞌ rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ se vaa tu̱cuachén nij soꞌ nee̱ xcuaj leꞌe̱j uún rihaan nij yuvii̱ uún a. \v 8 Ga̱a ne̱ chá cunuda̱nj nij yuvii̱, ne̱ nda̱a caraa rque nij soꞌ a. Ga̱a ne̱ naquiꞌyaj chre̱ꞌ nii se vaa quináj tuꞌva nij yuvii̱, ne̱ quisíj ꞌo̱ cunu̱ꞌ chi̱j ya̱ scaa caraa quiꞌyaj se quináj tuꞌva nij yuvii̱ yoꞌ a. \v 9 Dan me se cunuda̱nj nij soꞌ chá, ne̱ quisíj nda̱a caꞌa̱nj míj yuvii̱ chá na̱nj ado̱nj. \p Ga̱a ne̱ naꞌnéé Jesucristó chrej man nij yuvii̱, \v 10 ga̱a ne̱ nu̱ꞌ cavii Jesucristó ga̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rá rihoo chéé rihaan na, ne̱ caꞌanj nij soꞌ rej cuꞌna̱j Dalmanuta a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cachíín nij síí fariseo se vaa quiꞌya̱j Jesucristó ꞌo̱ suun sa̱ꞌ noco̱o queneꞌe̱n nij soꞌ a \p \v 11 Dan me se curiha̱nj do̱j nij síí fariseo, ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ nij soꞌ canó tuviꞌ nij soꞌ ga̱ Jesucristó, ne̱ dan me se cachíín niꞌya̱j nij soꞌ rihaan Jesucristó se vaa ra̱cuíj Diose̱ man Jesucristó, ne̱ quiꞌya̱j Jesucristó ꞌo̱ suun sa̱ꞌ noco̱o queneꞌe̱n nij soꞌ, ga̱a ne̱ gu̱un ya̱ rá nij soꞌ se vaa síí caꞌnéé ya̱ Diose̱ me Jesucristó, rá nij soꞌ a. \p \v 12 Ga̱a ne̱ nucua̱j ndoꞌo caráchej Jesucristó, ne̱ cataj soꞌ rihaan nij soꞌ a: \p ―Ne̱ me cheꞌé me rá soj si̱j israelitá qui̱ꞌyáj suun sa̱ꞌ noco̱o queneꞌe̱n soj ga̱. Dan me se daj chiha̱a̱ míj se̱ quiꞌyáj suun sa̱ꞌ noco̱o cheꞌé soj a̱ maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij síí fariseo yoꞌ a. \p \v 13 Ga̱a ne̱ tanáj Jesucristó man nij soꞌ, ga̱a ne̱ cavii uún soꞌ rque rihoo chéé rihaan na, ne̱ caꞌanj soꞌ rej xco̱ na lacuaná a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ne caꞌve̱j rá Jesucristó cuno̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ man nana̱ tucuꞌyón nij síí fariseo do̱ꞌ, síí cuꞌna̱j Herodes do̱ꞌ a \p \v 14 Dan me se quiniꞌyón nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó ni̱caj nij soꞌ rachrúún cha̱ nij soꞌ, ne̱ vaa o̱rúnꞌ rachrúún rá rihoo va̱j ga̱ nij soꞌ a. \v 15 Ga̱a ne̱ caꞌneꞌ Jesucristó suun rihaan nij soꞌ, cataj Jesucristó: \p ―Cu̱tumé soj man soj se̱ gaa na̱nj quira̱nꞌ soj sayuun, quiꞌya̱j se‑le̱vadura nij síí fariseo do̱ꞌ, síí cuꞌna̱j Herodes do̱ꞌ á ―taj Jesucristó no nij soꞌ a. \p \v 16 Ne̱ nuchruj ra̱a̱ ndoꞌo nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó cheꞌé nana̱ caꞌmii soꞌ, ne̱: \p ―Cheꞌé se taj rachrúún nica̱j níꞌ, ne̱ cheꞌé dan aꞌmii soꞌ cheꞌé levadura se ꞌyaj naraa nana̱ rque rachrúún na̱nj ado̱nj ―taj nij soꞌ a. \p \v 17 Ne̱ a̱j neꞌen Jesucristó da̱j uun nimán nij soꞌ, ne̱ cheꞌé dan cataj soꞌ: \p ―Me cheꞌé nanó ndoꞌo rá soj se vaa taj rachrúún rihaan soj ga̱. Me cheꞌé ataa xca̱j soj cuentá ga̱. ꞌO̱ se vaa nichra̱j ndoꞌo nimán soj na̱nj ado̱nj. \v 18 ꞌO̱ se vaa rlij rihaan soj, tza̱j ne̱ ne niꞌya̱j soj a̱ maꞌ. Vaa xréé soj, tza̱j ne̱ ne uno soj a̱ maꞌ. \v 19 Ne̱ ne nuû rá soj ga̱a vaa da̱j ꞌo̱ ꞌu̱nꞌ gue̱e̱ rachrúún cuxraꞌ taꞌa̱j ꞌu̱nj tza̱j ne̱ quisíj chá cunu̱ꞌ ꞌu̱nꞌ míj snóꞌo, quiꞌyáj a. Ne̱ me da̱j scaa se chá quináj tuꞌva yuvii̱ naquiꞌyaj chre̱ꞌ soj, rá soj ga̱ ―taj Jesucristó, xnáꞌanj Jesucristó man nij soꞌ a. \p Ga̱a ne̱: \p ―Chuvi̱j a ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 20 Ga̱a ne̱ cataj uún Jesucristó: \p ―Ne̱ ne nuû rá soj ga̱a vaa da̱j ꞌó chi̱j gue̱e̱ rachrúún cuxraꞌ taꞌa̱j ꞌu̱nj tza̱j ne̱ quisíj chá cunu̱ꞌ caꞌa̱nj míj yuvii̱, quiꞌyáj a. Ne̱ me da̱j scaa se chá quináj tuꞌva yuvii̱ naquiꞌyaj chre̱ꞌ soj, rá soj ga̱ ―xnáꞌanj uún Jesucristó man nij soꞌ a. \p Ga̱a ne̱: \p ―Chi̱j a ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 21 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Ne̱ me cheꞌé me ataa xca̱j soj cuentá se vaa caꞌve̱e rque̱ ꞌu̱nj nu̱ꞌ se vaa achiin man soj ne̱ nuveé ina̱nj cheꞌé rej nano̱ rá soj cheꞌé rachrúún me caꞌmij rihaan soj cheꞌé se‑le̱vadura nij síí fariseo do̱ꞌ, síí cuꞌna̱j Herodes do̱ꞌ maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa naxraꞌ rihaan ꞌo̱ síí tuchri̱i, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 22 Ga̱a ne̱ catúj Jesucristó ga̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rá chumanꞌ cuꞌna̱j Betsaida a. Ga̱a ne̱ nica̱j yuvii̱ ꞌo̱ síí tuchri̱i caꞌnaꞌ nij yuvii̱ rihaan Jesucristó, ne̱ cachíín niꞌya̱j nij yuvii̱ rihaan Jesucristó se vaa cuta̱ꞌ Jesucristó raꞌa Jesucristó raa̱ síí tuchri̱i cheꞌé rej naxra̱ꞌ rihaan síí tuchri̱i yoꞌ a. \v 23 Ga̱a ne̱ quitaꞌaa Jesucristó raꞌa síí tuchri̱i yoꞌ, ne̱ curiha̱nj soꞌ rej tuꞌva chumanꞌ ga̱ síí tuchri̱i, ne̱ quirii talúj Jesucristó rihaan síí tuchri̱i yoꞌ, ne̱ cutaꞌ raꞌa Jesucristó xráá soꞌ, ga̱a ne̱ xnáꞌanj Jesucristó man soꞌ a: \p ―Ruviꞌ rihaan so̱ꞌ naꞌ ―taj Jesucristó, xnáꞌanj soꞌ man síí tuchri̱i yoꞌ a. \p \v 24 Ga̱a ne̱ niꞌya̱j síí tuchri̱i yoꞌ do̱j, ga̱a ne̱ cataj soꞌ: \p ―Neꞌén ꞌu̱nj nij snóꞌo, ne̱ ase vaa chruun vaa nij soꞌ, tza̱j ne̱ chéé nij soꞌ niꞌya̱j ꞌu̱nj na̱nj asanj ―taj soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 25 Ga̱a ne̱ cutaꞌ raꞌa uún Jesucristó rihaan síí tuchri̱i yoꞌ, ga̱a ne̱ niꞌya̱j niꞌya̱j síí tuchri̱i, ne̱ dan me se nahuun sa̱ꞌ nu̱ꞌ rlij rihaan soꞌ, ne̱ curuviꞌ sa̱ꞌ cunuda̱nj rasu̱u̱n niꞌya̱j soꞌ na̱nj ado̱nj. \v 26 Ga̱a ne̱ caꞌnéé Jesucristó man soꞌ quina̱nꞌ soꞌ, tza̱j ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ se vaa: \p ―A̱ doj se̱ catúj so̱ꞌ rá chumanꞌ, ne̱ se̱ cataj so̱ꞌ rihaan a̱ ꞌó nij yuvii̱, ga̱a ne̱ se̱ gaa na̱nj xca̱j nij yuvii̱ cuentá da̱j quiꞌyáj cheꞌé so̱ꞌ á ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cataj xnaꞌanj Pedró me síí me Jesucristó a \p \v 27 Ga̱a ne̱ curiha̱nj Jesucristó ga̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ chumanꞌ Betsaida yoꞌ, ne̱ caꞌanj nij soꞌ nij chumanꞌ raꞌa̱ noco̱ꞌ man chumanꞌ cuꞌna̱j Cesarea de Filipo do̱ꞌ a. \p Dan me se va̱j nij soꞌ, ne̱ xnáꞌanj Jesucristó man nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Da̱j taj nij yuvii̱ cheꞌé ꞌu̱nj ga̱. Ne̱ me síí mé ꞌu̱nj, taj nij yuvii̱ ga̱ ―taj Jesucristó, xnáꞌanj soꞌ man nij soꞌ a. \p \v 28 ―Vaa síí taj se vaa síí cuꞌna̱j Juan síí cutaꞌ ne man yuvii̱ mé so̱ꞌ ei. Ne̱ vaa síí taj uún se vaa síí cuꞌna̱j Elías síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá me uún so̱ꞌ chugua̱nj. Ne̱ vaa síí taj uún se vaa yoꞌó síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá me uún so̱ꞌ chiha̱ꞌ. ꞌO̱ se da̱nj taj ꞌo̱ ꞌo̱ nij yuvii̱ cheꞌé so̱ꞌ na̱nj ado̱nj ―cataj nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 29 ―Ne̱ maꞌa̱n soj, ga̱a ne̱ me síí mé ꞌu̱nj, rá maꞌa̱n soj ga̱ ―taj Jesucristó, xnáꞌanj soꞌ man nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \p Ga̱a ne̱ cataj síí cuꞌna̱j Pedró: \p ―Síí caꞌnéé Diose̱ ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun mé so̱ꞌ ei ―taj soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 30 Ga̱a ne̱ cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ se vaa se̱ nataꞌ nij soꞌ rihaan a̱ ꞌó yuvii̱ me síí me soꞌ, taj soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cataj xnaꞌanj Jesucristó se vaa cavi̱ꞌ soꞌ ne̱ cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún soꞌ a \p \v 31 Ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ Jesucristó tucuꞌyón soꞌ man nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ se vaa cheꞌé se síí caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ me soꞌ roꞌ, cheꞌé dan no̱ xcúún soꞌ quira̱nꞌ ndoꞌo soꞌ sayuun, quiꞌya̱j nij síí uun chij do̱ꞌ, nij xrej ata̱ suun noco̱o doj do̱ꞌ, nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan nij yuvii̱ do̱ꞌ, ne̱ nachri̱ꞌ nij soꞌ ni̱ꞌyaj nij soꞌ man soꞌ, ne̱ ticavi̱ꞌ nii man soꞌ, ne̱ cache̱n vaꞌnu̱j güii, ga̱a ne̱ cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún soꞌ, cataj soꞌ a. \v 32 Ne̱ nucua̱j ndoꞌo nataꞌ soꞌ nana̱ yoꞌ rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. Ga̱a ne̱ quirii yaníj síí cuꞌna̱j Pedró man Jesucristó, ne̱ guun cheꞌe̱ soꞌ cataj soꞌ se vaa ne nó xcúún Jesucristó caꞌmi̱i̱ Jesucristó nana̱ vaa da̱nj a. \v 33 Ga̱a ne̱ canica̱j Jesucristó, ne̱ niꞌya̱j soꞌ man nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ cataj soꞌ rihaan Pedró se vaa ne nó xcúún uxrá maꞌa̱n Pedró caꞌmi̱i̱ Pedró da̱nj, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Naxu̱u̱n so̱ꞌ mán so̱ꞌ rihanj á. Naꞌvej raj que̱neꞌenj mán so̱ꞌ a̱ maꞌ. ꞌO̱ se ase tuꞌva síí chre̱e síí cuꞌna̱j Satanás roꞌ, da̱nj tuꞌvá so̱ꞌ ei. Da̱nj tuꞌvá so̱ꞌ, cheꞌé se ne acaj so̱ꞌ cuentá da̱j me rá Diose̱ ado̱nj. Ma̱a̱n se ina̱nj acaj so̱ꞌ cuentá da̱j me rá yuvii̱ na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan síí cuꞌna̱j Pedró a. \p \v 34 Ga̱a ne̱ canacúún Jesucristó man nij yuvii̱ caꞌna̱ꞌ nij yuvii̱ rej nicu̱nꞌ soꞌ ga̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ga̱a ne̱ cataj soꞌ rihaan taranꞌ nij soꞌ a: \p ―Sese me rá yoꞌo̱ soꞌ canoco̱ꞌ soꞌ manj, ne̱ se̱ guun rá soꞌ quiꞌya̱j soꞌ se vaa me rá maꞌa̱n soꞌ quiꞌya̱j soꞌ maꞌ. Ne̱ caꞌve̱e se quira̱nꞌ uxrá soꞌ sayuun do̱ꞌ, caꞌve̱e se nda̱a cachro̱n nii man soꞌ rihaan rcutze̱ do̱ꞌ, tza̱j ne̱ yoꞌo̱ quiꞌya̱j suun soꞌ cheꞌej, ne̱ yoꞌo̱ canoco̱ꞌ raan soꞌ manj ado̱nj. \v 35 Tza̱j ne̱ sese vaa ꞌo̱ síí me rá ti̱nanii man maꞌa̱n rihaan sayuun, ne̱ vaa güii, ne̱ yoꞌo̱ cavi̱ꞌ nimán soꞌ ado̱nj. Tza̱j ne̱ sese cavi̱ꞌ yoꞌo̱ soꞌ cheꞌé se vaa me soꞌ síí noco̱ꞌ manj do̱ꞌ, cheꞌé se nataꞌ soꞌ se‑na̱na̱j nana̱ sa̱ꞌ do̱ꞌ, ne̱ vaa güii, ne̱ cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún soꞌ ado̱nj. \v 36 Ne̱ a̱ me se quiri̱ꞌ ꞌo̱ soꞌ sese quiꞌya̱j canaán soꞌ nu̱ꞌ rasu̱u̱n ma̱n rihaan chumii̱ nihánj ne̱ caꞌa̱nj niꞌya̱ nimán soꞌ, rá soj ga̱. Daj chiha̱a̱ míj se̱ caꞌvee cavi̱i̱ sa̱ꞌ soꞌ, quiꞌya̱j rasu̱u̱n ma̱n rihaan chumii̱ nihánj a̱ maꞌ. \v 37 Tza̱j ne̱ caꞌve̱e se navij nu̱ꞌ siꞌyaj yoꞌo̱ soꞌ rihaan chumii̱ nihánj, tza̱j ne̱ sese ga̱a̱ iꞌna̱ꞌ nimán soꞌ nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj, ne̱ quinano̱ rá soꞌ, rá soj naꞌ. Daj chiha̱a̱ míj se̱ quinanó rá soꞌ a̱ maꞌ. ꞌO̱ se cavi̱i̱ sa̱ꞌ uxrá soꞌ na̱nj ado̱nj. \p \v 38 ”Dan me se xa̱ꞌ síí uun naꞌa̱j niꞌya̱j manj ne̱ uun naꞌa̱j niꞌya̱j se‑na̱na̱j roꞌ, ase vaa nij síí chiꞌi̱i̱ tumé ndoꞌo cacunꞌ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj cuano̱ vaa soꞌ ado̱nj. Ne̱ vaa güii gu̱un naꞌa̱j ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ ni̱ꞌyaj ꞌu̱nj man soꞌ asa̱ꞌ caꞌnaꞌ uún ꞌu̱nj rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ dan me se uxrá veꞌé ga̱a̱ ꞌu̱nj, quiꞌya̱j Réé ꞌu̱nj, ne̱ caꞌna̱ꞌ nij se‑mo̱zó soꞌ ga̱ ꞌu̱nj asa̱ꞌ caꞌnáꞌ ꞌu̱nj na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌa. \c 9 \p \v 1 Ga̱a ne̱ cataj uún soꞌ se vaa: \p ―Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ se vaa xa̱ꞌ taꞌa̱j soj si̱j nicu̱nꞌ nihánj cuano̱, me se ga̱a ataa a̱ cavi̱ꞌ taꞌa̱j soj, ne̱ ya̱ queneꞌe̱n taꞌa̱j soj asa̱ꞌ guun cheꞌe̱ Diose̱ nucua̱j ndoꞌo guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan taranꞌ nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa chuguu̱n ndoꞌo man Jesucristó niꞌya̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a \p \v 2 Cachén vata̱nꞌ güii, ga̱a ne̱ nica̱j Jesucristó man síí cuꞌna̱j Pedró do̱ꞌ, síí cuꞌna̱j Jacobo do̱ꞌ, síí cuꞌna̱j Juan do̱ꞌ, caꞌanj soꞌ raa̱ ꞌo̱ quij xca̱a̱n rej taj va̱j a̱ ꞌó yuvii̱ ne a. Ga̱a ne̱ yoꞌo̱ cunuu ino̱ cunuda̱nj man Jesucristó niꞌya̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ yoꞌ a. \v 3 Ne̱ dan me se cunuu catzi̱i̱ ndoꞌo saga̱nꞌ soꞌ, ne̱ nda̱a raa̱n lá maꞌa̱n saga̱nꞌ soꞌ niꞌya̱j nij soꞌ a. Ne̱ taj vaj a̱ yoꞌó síí ma̱n rihaan chumii̱ nihánj caꞌve̱e quiꞌya̱j catzi̱i̱ yatzíj nda̱a rá se vaa saga̱nꞌ Jesucristó a. \v 4 Ne̱ niꞌya̱j vaꞌnu̱j nij soꞌ, ne̱ dan me se naquiꞌyaa síí cuꞌna̱j Elías síí cane ga̱a naá ga̱ síí cuꞌna̱j Moisés rihaan nij soꞌ, ne̱ nanó ro̱j soꞌ cuentó ga̱ Jesucristó niꞌya̱j nij soꞌ a. \v 5 Ga̱a ne̱ cataj Pedró rihaan Jesucristó a: \p ―Cuna̱j uxrá vaa mán núj nihánj ga̱ so̱ꞌ, maestro. Ne̱ quiꞌya̱j núj vaꞌnu̱j veꞌ yacataj cane̱ soj na̱nj á. ꞌO̱ veꞌ ca̱né so̱ꞌ, ne̱ yoꞌó veꞌ cane̱ síí cuꞌna̱j Moisés, ne̱ yoꞌó veꞌ cane̱ síí cuꞌna̱j Elías ei ―taj Pedró rihaan Jesucristó a. \p \v 6 ꞌO̱ se ne queneꞌe̱n uxrá Pedró da̱j me cheꞌé caꞌmii soꞌ rihaan Jesucristó da̱nj a̱ maꞌ. ꞌO̱ se cuchuꞌviꞌ ndoꞌo vaꞌnu̱j nij soꞌ cheꞌé se vaa queneꞌen nij soꞌ na̱nj ado̱nj. \p \v 7 Ga̱a ne̱ caꞌnaꞌ ꞌo̱ ngaa, ne̱ caráán ngaa man taranꞌ nij soꞌ a. Ga̱a ne̱ Diose̱ roꞌ, caꞌmii nana̱ cuno nij soꞌ rque ngaa yoꞌ, ne̱ cataj Diose̱ a: \p ―Síí nihánj me taꞌníj ado̱nj. ꞌE̱e̱ raj man soꞌ ado̱nj. Cuno̱ soj rihaan soꞌ ei ―taj Diose̱ cuno nij soꞌ a. \p \v 8 Ga̱a ne̱ nu̱ꞌ niꞌya̱j nij soꞌ, ne̱ da̱j o̱rúnꞌ Jesucristó nicu̱nꞌ ga̱ nij soꞌ, queneꞌen nij soꞌ na̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ase vaa síí cuꞌna̱j Elías roꞌ, da̱nj vaa síí cuꞌna̱j Juan síí cutaꞌ ne man yuvii̱ a \p \v 9 Ga̱a ne̱ ga̱a nanij nij soꞌ tacóó quij yoꞌ me se caꞌneꞌ Jesucristó suun rihaan nij soꞌ se vaa se̱ nataꞌ nij soꞌ rihaan a̱ doj yuvii̱ cheꞌé se vaa queneꞌen nij soꞌ a. Yoꞌo̱ dínj ga̱a̱ tuꞌva nij soꞌ cheꞌé rasu̱u̱n queneꞌen nij soꞌ a. Nda̱a quisíj caviꞌ soꞌ ne̱ cunuu iꞌna̱ꞌ uún soꞌ, ga̱a ne̱ caꞌve̱e nata̱ꞌ nij soꞌ se vaa queneꞌen nij soꞌ da̱j quiranꞌ soꞌ síí caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱, taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \v 10 Ne̱ yoꞌo̱ nuû rá nij soꞌ nana̱ yoꞌ, ne̱ xnáꞌanj ndoꞌo nij soꞌ man tuviꞌ maꞌa̱n nij soꞌ me cheꞌé me cataj Jesucristó se vaa cavi̱ꞌ soꞌ ne̱ cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún soꞌ a. \v 11 Ga̱a ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man Jesucristó, cataj nij soꞌ: \p ―Me cheꞌé taj nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ se vaa asino caꞌna̱ꞌ síí cuꞌna̱j Elías síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá, ga̱a ne̱ caꞌve̱e caꞌne̱ꞌ Diose̱ cacunꞌ cheꞌé yuvii̱ ga̱ ―taj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó, xnáꞌanj nij soꞌ man Jesucristó a. \p \v 12 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Ya̱ aꞌmii nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés, taj nij soꞌ se vaa asino caꞌna̱ꞌ síí cuꞌna̱j Elías, ga̱a ne̱ naquiꞌya̱j sa̱ꞌ soꞌ nu̱ꞌ rasu̱u̱n ado̱nj. Ne̱ me cheꞌé taj danj Diose̱ se vaa síí caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ me se quira̱nꞌ ndoꞌo soꞌ sayuun ne̱ nachri̱ꞌ nij yuvii̱ ni̱ꞌyaj nij yuvii̱ man soꞌ, rá soj ga̱. \v 13 Tza̱j ne̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa a̱j caꞌnaꞌ ya̱ síí cuꞌna̱j Elías, tza̱j ne̱ quiꞌyaj ya̱ yuvii̱ nda̱a vaa me rá maꞌa̱n nij yuvii̱ man soꞌ nda̱a vaa taj danj Diose̱ cheꞌé soꞌ na̱nj ado̱nj. Cheꞌé dan caꞌve̱e xca̱j soj cuentá da̱j qui̱ránꞌ ꞌu̱nj quiꞌya̱j uún nij yuvii̱ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa nahuun sa̱ꞌ ꞌo̱ xnii nu̱u̱ nana̱ chre̱e nimán, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 14 Dan me se cuchiꞌ nij soꞌ rej nicu̱nꞌ yoꞌó nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó, ne̱ queneꞌen nij soꞌ se vaa mán queꞌe̱e̱ yuvii̱ anica̱j rej nicu̱nꞌ nij soꞌ, ne̱ nicu̱nꞌ do̱j nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés, ne̱ caꞌmii cunuꞌ uxrá nij soꞌ ga̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó yoꞌ a. \v 15 Ne̱ nu̱ꞌ queneꞌen nij yuvii̱ man Jesucristó, ne̱ nu̱ꞌ caꞌanj ndoꞌo rá nij yuvii̱, ne̱ cunánj nij yuvii̱ nda̱a rej va̱j Jesucristó caꞌmi̱i̱ nij soꞌ ga̱ soꞌ a. \v 16 Ga̱a ne̱ xnáꞌanj Jesucristó man nij yuvii̱ a: \p ―Me cheꞌé me caꞌmii cunuꞌ nij soj ga̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱j ga̱ ―taj soꞌ rihaan nij yuvii̱ a. \p \v 17 Ga̱a ne̱ yoꞌo̱ nij yuvii̱ cataj rihaan Jesucristó a: \p ―ꞌU̱nj me se nica̱j ꞌu̱nj taꞌníj caꞌnáꞌ ꞌu̱nj nano̱ꞌ ꞌu̱nj mán so̱ꞌ, maestro. Ne̱ taꞌníj me se yaꞌmi̱i soꞌ cheꞌé se nu̱u̱ nana̱ chre̱e nimán soꞌ, \v 18 ne̱ me rej maꞌa̱n me rá nana̱ chre̱e qui̱taꞌaa nana̱ chre̱e man soꞌ, ne̱ caganꞌ nana̱ chre̱e man soꞌ rihaan yoꞌóó, ne̱ avii yatanꞌ tuꞌva soꞌ, ne̱ chá ru̱j soꞌ cúú yanꞌ soꞌ, ne̱ nuu chrúnj nu̱ꞌ soꞌ na̱nj ado̱nj. Ne̱ cataj ꞌu̱nj rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ so̱ꞌ se vaa quiri̱i̱ nij soꞌ man nana̱ chre̱e nimán taꞌníj, tza̱j ne̱ ne caꞌve̱e quiꞌya̱j canaán nij soꞌ maꞌ ―taj snóꞌo yoꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 19 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ a: \p ―Dan me se síí ne amán rá me soj si̱j ma̱n rihaan chumii̱ nihánj cuano̱, ne̱ a̱ me daj cache̱j ga̱ soj, ne̱ a̱ me daj ga̱a̱ naj nimanj ni̱ꞌyaj ꞌu̱nj man soj, ga̱a ne̱ caꞌve̱e quiꞌya̱j canaán soj ga̱. Ni̱caj soj man xnii caꞌna̱ꞌ soj rihanj cuaj á ―taj Jesucristó a. \p \v 20 Ga̱a ne̱ nica̱j nij yuvii̱ man xnii caꞌnaꞌ nij yuvii̱ rihaan Jesucristó a. Ne̱ dan me se ga̱a queneꞌen nana̱ chre̱e man Jesucristó, ne̱ nu̱ꞌ snúú xnii, ne̱ naxruꞌ xnii, quiꞌyaj nana̱ chre̱e yoꞌ, ne̱ natúj rmi̱i̱ xnii, ne̱ cavii yatanꞌ tuꞌva xnii a. \v 21 Ga̱a ne̱ xnáꞌanj Jesucristó man rej xnii, cataj Jesucristó: \p ―Me da̱j güii ranꞌ taꞌníí so̱ꞌ da̱nj ga̱ ―taj Jesucristó rihaan rej xnii a. \p \v 22 Ga̱a ne̱ cataj rej xnii: \p ―Da̱nj ranꞌ soꞌ asi̱j neꞌej me soꞌ, ne̱ queꞌe̱e̱ ndoꞌo caganꞌ nana̱ chre̱e man soꞌ rihaan yaꞌan do̱ꞌ, rihaan na do̱ꞌ, quiꞌyaj nana̱ chre̱e, cheꞌé rej me rá nana̱ chre̱e cavi̱ꞌ soꞌ, tza̱j ne̱ sese caꞌve̱e, ne̱ cunu̱u ꞌe̱e̱ rá so̱ꞌ manj ne̱ ra̱cuíj so̱ꞌ man núj rugua̱nj ―taj rej xnii yoꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 23 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ a: \p ―Taj cheꞌé cata̱j so̱ꞌ nana̱ “sese caꞌve̱e” maꞌ. ꞌO̱ se síí amán rá niꞌya̱j man Diose̱ roꞌ, caꞌve̱e quiꞌya̱j soꞌ cunuda̱nj na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. \p \v 24 Nu̱ꞌ caꞌmii Jesucristó da̱nj, ne̱ nu̱ꞌ caguáj rej xnii, cataj soꞌ: \p ―Amán rá ꞌu̱nj niꞌya̱j ꞌu̱nj Diose̱ á. Ra̱cuíj so̱ꞌ manj cuchuma̱n raj doj, Señor ―taj soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 25 Dan me se queneꞌen Jesucristó se vaa cunánj ndoꞌo yuvii̱ caꞌna̱ꞌ nij yuvii̱ rej nicu̱nꞌ soꞌ, ne̱ cheꞌé dan caꞌneꞌ Jesucristó suun rihaan nana̱ chre̱e yoꞌ, ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Rihaan so̱ꞌ na̱na̱ chre̱e quiꞌyaj yaꞌmi̱i ne̱ quiꞌyaj soꞌo̱ man xnii nihánj aꞌmij, ne̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan so̱ꞌ se vaa cu̱riha̱nj so̱ꞌ cuaj nimán soꞌ cuano̱, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ catúj uún so̱ꞌ nimán soꞌ mei ―taj Jesucristó rihaan nana̱ chre̱e yoꞌ a. \p \v 26 Ga̱a ne̱ caguáj nana̱ chre̱e, ne̱ guun snu̱j ndoꞌo xnii naxruꞌ xnii, quiꞌyaj nana̱ chre̱e, ne̱ dan me se curiha̱nj nana̱ chre̱e nimán xnii yoꞌ a. Ga̱a ne̱ ase vaa síí caviꞌ roꞌ, da̱nj vaa xnii, na̱j xnii rihaan yoꞌóó, ne̱ cataj nij yuvii̱ se vaa ya̱ ya̱ caviꞌ soꞌ a. \v 27 Tza̱j ne̱ quitaꞌaa Jesucristó raꞌa xnii, ne̱ naxca̱j Jesucristó man xnii, ne̱ naxaga̱a̱ soꞌ a. \p \v 28 Dan me se corá catúj Jesucristó rá veꞌ, ne̱ ina̱nj nij maꞌa̱n nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ roꞌ, ma̱n rá veꞌ ga̱ soꞌ, ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man soꞌ, ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Me cheꞌé ne gu̱un nucua̱j núj quiri̱i̱ núj man nana̱ chre̱e yoꞌ ga̱ ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 29 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ se vaa: \p ―Xa̱ꞌ nana̱ chre̱e vaa da̱nj roꞌ, se̱ caꞌvee quiꞌya̱j níꞌ cu̱riha̱nj nij soꞌ nimán yuvii̱ sese ne achíín niꞌya̱j ndoꞌo níꞌ rihaan Diose̱ maꞌ. Dan me se cachi̱nj niꞌya̱j uxráꞌ, ne̱ cara̱a̱ gue̱e̱ ndoꞌoꞌ, ga̱a ne̱ caꞌve̱e ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cataj xnaꞌanj uún Jesucristó se vaa cavi̱ꞌ soꞌ ne̱ cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún soꞌ a \p \v 30 Ga̱a ne̱ cavii Jesucristó ga̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rej yoꞌ, ne̱ caꞌanj nij soꞌ estadó Galilea, ne̱ ne caꞌve̱j rá Jesucristó xca̱j nij yuvii̱ cuentá me rej va̱j soꞌ a. \v 31 ꞌO̱ se tucuꞌyón soꞌ man nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ dan me se cataj soꞌ rihaan nij soꞌ se vaa: \p ―ꞌO̱ se síí caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ mej, ne̱ vaa güii, ne̱ nago̱ꞌ nii manj rihaan yuvii̱ ado̱nj. Dan me se ticavi̱ꞌ nij yuvii̱ manj, ga̱a ne̱ cache̱n vaꞌnu̱j güii, ga̱a ne̱ cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún ꞌu̱nj na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \p \v 32 Tza̱j ne̱ ne cuno̱ nij soꞌ nana̱ caꞌmii Jesucristó, ne̱ chuꞌviꞌ nij soꞌ xna̱ꞌanj nij soꞌ man Jesucristó me taj nana̱ yoꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj me síí me síí gu̱un chij doj asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj a \p \v 33 Ga̱a ne̱ catúj Jesucristó ga̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ chumanꞌ cuꞌna̱j Capernaum a. \p Dan me se ga̱a mán nij soꞌ rá veꞌ, ne̱ xnáꞌanj Jesucristó man nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Me cheꞌé me canó tuviꞌ nij soj ga̱a va̱j níꞌ chrej asi̱j cuaꞌa̱a ga̱ ―taj Jesucristó, xnáꞌanj soꞌ man nij soꞌ a. \p \v 34 Ga̱a ne̱ cunuu dínj tuꞌva nij soꞌ a. ꞌO̱ se ga̱a va̱j nij soꞌ chrej, ne̱ canó tuviꞌ nij soꞌ ga̱ maꞌa̱n tuviꞌ nij soꞌ se vaa cataj nij soꞌ me nij soꞌ me síí gu̱un chij doj a. \p \v 35 Ga̱a ne̱ caꞌanj quita̱j Jesucristó chruun xlá, ne̱ canacúún soꞌ man chuvi̱j nij soꞌ se vaa caꞌna̱ꞌ nij soꞌ rihaan soꞌ, ga̱a ne̱ cataj soꞌ rihaan nij soꞌ a: \p ―Me maꞌa̱n ꞌo̱ síí me rá gu̱un chij doj, ne̱ soꞌ me síí gu̱un síí noco̱ꞌ, ne̱ nda̱a gu̱un soꞌ mozó rihaan daj a̱ tuviꞌ soꞌ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan chuvi̱j nij soꞌ a. \p \v 36 Ga̱a ne̱ nica̱j Jesucristó man ꞌo̱ neꞌej, ne̱ cachrón soꞌ man neꞌej yoꞌ tanu̱u̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ naꞌya̱a̱n soꞌ man neꞌej, ne̱ cataj soꞌ rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a: \p \v 37 ―Me maꞌa̱n ꞌo̱ síí aráj cochro̱j ne̱ aꞌmii sa̱ꞌ soꞌ ga̱ ꞌo̱ neꞌej nihánj cheꞌej, ne̱ adi̱ꞌ ma̱ꞌanj me aráj cochro̱j ne̱ aꞌmii sa̱ꞌ soꞌ ga̱ vaa na̱nj ado̱nj. Dan me se síí aꞌmii sa̱ꞌ ga̱ ꞌu̱nj me se nuveé o̱rúnꞌ ꞌu̱nj me aꞌmii sa̱ꞌ soꞌ ga̱ maꞌ. Ma̱a̱n Diose̱ ya̱ síí caꞌnéé mán ꞌu̱nj rihaan chumii̱ nihánj me aráj cochro̱j ya̱ soꞌ ne̱ aꞌmii sa̱ꞌ ya̱ soꞌ ga̱ vaa na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cataj xnaꞌanj Jesucristó se vaa me maꞌa̱n síí ne unuꞌ ga̱ soꞌ me tuviꞌ soꞌ a \p \v 38 Cataj síí cuꞌna̱j Juan rihaan Jesucristó a: \p ―Queneꞌen núj man ꞌo̱ síí ataꞌ tuꞌva se‑chu̱vií so̱ꞌ, ne̱ uriha̱nj nana̱ chre̱e nimán nij yuvii̱, ꞌyaj soꞌ, na̱nj maestro. Tza̱j ne̱ caráán núj chrej caꞌmi̱i̱ soꞌ ne̱ se̱ quiꞌyaj soꞌ da̱nj, cheꞌé se nuveé si̱j chéé ga̱ níꞌ me soꞌ, taj núj, na̱nj maestro ―taj Juan rihaan Jesucristó a. \p \v 39 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan chuvi̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a: \p ―Caꞌne̱ꞌ sa̱ꞌ gue̱e̱ rá soj quiꞌya̱j maꞌa̱n soꞌ da̱nj ei. ꞌO̱ se taj a̱ ꞌó síí ataꞌ tuꞌva se‑chu̱vií ꞌu̱nj ne̱ quiꞌyaj soꞌ suun sa̱ꞌ noco̱o cheꞌé se‑chu̱vií ꞌu̱nj, ne̱ síj, ga̱a ne̱ ca̱nica̱j soꞌ ne̱ caꞌmi̱i̱ chre̱e soꞌ cheꞌé ꞌu̱nj maꞌ. \v 40 ꞌO̱ se xa̱ꞌ síí ne unuꞌ ga̱ níꞌ, tza̱j ne̱ tuviꞌ níꞌ me soꞌ ado̱nj. \v 41 ꞌO̱ se a̱ me maꞌa̱n yoꞌo̱ síí rqué do̱j na coꞌo̱ nij soj cheꞌé se‑chu̱vií ꞌu̱nj, ne̱ ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa daj chiha̱a̱ míj se̱ quinavij se sa̱ꞌ na̱ruꞌvee Diose̱ rihaan síí rqué do̱j na yoꞌ coꞌo soj maꞌ. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quira̱nꞌ síí quiꞌyaj chiꞌi̱i̱ nimán ꞌo̱ síí cuchumán rá niꞌya̱j man Jesucristó a \p \v 42 ”Dan me se me maꞌa̱n ꞌo̱ síí quiꞌya̱j chiꞌi̱i̱ nimán ꞌo̱ síí leꞌe̱j amán rá niꞌya̱j manj, ne̱ caꞌve̱e a̱ doj cavi̱i̱ sa̱ꞌ síí quiꞌyaj da̱nj sese toco̱ꞌ nii ꞌo̱ yuvej xi̱j váj ꞌnúú trigó gaán chihá soꞌ ne̱ ta̱güéj nii man soꞌ rque na yaꞌa̱nj na̱nj ado̱nj. Dan me se doj a̱ sayuun quira̱nꞌ soꞌ, sese quiꞌyaj chiꞌi̱i̱ soꞌ nimán ꞌo̱ síí leꞌe̱j amán rá niꞌya̱j manj ado̱nj. \p \v 43 ”Dan me se sese raꞌá so̱ꞌ me rá quiꞌya̱j cacunꞌ, ne̱ táá a̱ se caꞌne̱ꞌ so̱ꞌ man yoꞌ, ga̱a ne̱ se̱ gaa na̱nj caꞌa̱nj so̱ꞌ rihaan yaꞌan quiꞌya̱j yoꞌ ei. Taj se ꞌyaj se nu̱j se taj yan vaj raꞌá so̱ꞌ, tza̱j ne̱ caꞌve̱e ca̱yáán so̱ꞌ ga̱ Diose̱ ga̱a̱ ei. Tza̱j ne̱ sese quita̱j raꞌá so̱ꞌ ne̱ quiꞌyaj yoꞌ cacunꞌ, ne̱ caꞌa̱nj so̱ꞌ rihaan yaꞌan, quiꞌya̱j yoꞌ, ne̱ dan me se yaꞌan yoꞌ me se daj chiha̱a̱ míj se̱ quinaꞌáj yaꞌan yoꞌ nuvi̱i niga̱nꞌ a̱ mei. \v 44 Ne̱ nij síí ma̱n rihaan yaꞌan yoꞌ me se se̱ caꞌvee cavi̱ꞌ xlúú chá man nij soꞌ, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ quinaꞌáj yaꞌan rej cu̱nuû nij soꞌ caca̱a̱ nij soꞌ a̱ man ado̱nj. \p \v 45 ”Ne̱ sese tacóó so̱ꞌ me rá quiꞌya̱j cacunꞌ, ne̱ táá a̱ se caꞌne̱ꞌ so̱ꞌ man yoꞌ, ga̱a ne̱ se̱ gaa na̱nj caꞌa̱nj so̱ꞌ rihaan yaꞌan quiꞌya̱j yoꞌ na̱nj ei. Taj se ꞌyaj se nu̱j se taj yan vaj tacóó so̱ꞌ, tza̱j ne̱ caꞌve̱e ca̱yáán so̱ꞌ ga̱ Diose̱ ei. Tza̱j ne̱ sese quita̱j tacóó so̱ꞌ ne̱ quiꞌyaj yoꞌ cacunꞌ, ne̱ caꞌa̱nj so̱ꞌ rihaan yaꞌan, quiꞌya̱j yoꞌ ei. \v 46 Ne̱ nij síí ma̱n rihaan yaꞌan yoꞌ me se se̱ caꞌvee cavi̱ꞌ xlúú chá man nij soꞌ, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ quinaꞌáj yaꞌan rej cu̱nuû nij soꞌ caca̱a̱ nij soꞌ a̱ man ado̱nj. \p \v 47 ”Veé da̱nj uún sese me rá rlij rihaan so̱ꞌ quiꞌya̱j yoꞌ cacunꞌ, ne̱ táá a̱ se quiri̱i̱ so̱ꞌ man yoꞌ, ne̱ síí rihaan canuu̱ ga̱a̱ so̱ꞌ, tza̱j ne̱ caꞌve̱e catu̱u̱ so̱ꞌ rej gu̱un chij Diose̱ ei. Tza̱j ne̱ sese cu̱nuû rlij rihaan so̱ꞌ ne̱ quiꞌyaj yoꞌ cacunꞌ, ne̱ caꞌa̱nj so̱ꞌ rihaan yaꞌan, quiꞌya̱j yoꞌ ei. \v 48 Ne̱ nij síí ma̱n rihaan yaꞌan yoꞌ me se se̱ caꞌvee cavi̱ꞌ xlúú chá man nij soꞌ, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ quinaꞌáj yaꞌan rej cuma̱n nij soꞌ caca̱a̱ nij soꞌ a̱ man ado̱nj. \p \v 49 ”ꞌO̱ se vaa sayuun quira̱nꞌ cunuda̱nj nij rasu̱u̱n ma̱n rihaan chumii̱ nihánj, quiꞌya̱j Diose̱, ne̱ dan me se ase vaa nuu sa̱ꞌ nee̱ ꞌyaj yaan roꞌ, da̱nj ga̱a̱ cunu̱u sa̱ꞌ nij síí ma̱n rihaan chumii̱ nihánj, quiꞌya̱j yaꞌan ei. \p \v 50 ”Ne̱ ase vaa yaan ga̱ chraa roꞌ, da̱nj vaa nij soj si̱j tucuꞌyón se‑na̱na̱j ga̱ chumii̱ nihánj, ne̱ vaa se uun ndoꞌo yaan ei. Dan me se sese ne ꞌne̱ꞌ chá yaan yoꞌ, ga̱a ne̱ taj se qui̱ꞌyáꞌ cunu̱u sa̱ꞌ yaan ga̱a̱ a̱ maꞌ. Cheꞌé dan, ase vaa yaan ꞌne̱ꞌ sa̱ꞌ roꞌ, da̱nj ga̱a̱ soj, ne̱ dínj ca̱yáán soj ga̱ tuviꞌ soj, ne̱ caꞌve̱e cunu̱u sa̱ꞌ chumii̱ nihánj quiꞌya̱j soj na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \c 10 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ne nó xcúún yuvii̱ quiriꞌi̱j yuvii̱ man nica̱ yuvii̱ a \p \v 1 Ga̱a ne̱ curiha̱nj Jesucristó rej yoꞌ, ne̱ caꞌanj soꞌ nda̱a rne̱j tuꞌva chráá cuꞌna̱j Jordán, nda̱a estadó Judea a. Ga̱a ne̱ cunuu chre̱ꞌ uún queꞌe̱e̱ yuvii̱ rihaan soꞌ, ne̱ tucuꞌyón uún soꞌ se‑na̱na̱ soꞌ rihaan nij yuvii̱, nda̱a vaa uꞌyón soꞌ ꞌyaj soꞌ a. \v 2 Ga̱a ne̱ caꞌnaꞌ do̱j síí fariseo rihaan soꞌ, ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man Jesucristó sese no̱ xcúún snóꞌo quiriꞌi̱j snóꞌo man nica̱ soꞌ a. Da̱nj cataj nij síí fariseo, cheꞌé se guun rá nij soꞌ cuta̱ꞌ nij soꞌ cacunꞌ xráá Jesucristó cheꞌé nana̱ caꞌmi̱i̱ Jesucristó a. \v 3 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Ne̱ da̱j cataj síí cuꞌna̱j Moisés quiꞌya̱j soj ga̱ ―taj Jesucristó, xnáꞌanj soꞌ man nij síí fariseo a. \p \v 4 Ga̱a ne̱ cataj nij soꞌ se vaa: \p ―Caꞌneꞌ síí cuꞌna̱j Moisés suun se vaa na̱xcaj yuvii̱ yanj rihaan nij síí nica̱j suun, ne̱ caꞌve̱e quiriꞌi̱j yuvii̱ man nica̱ yuvii̱ á ―taj nij síí fariseo a. \p \v 5 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Ma̱a̱n cheꞌé se síí nichra̱j ndoꞌo rá me nij soj roꞌ, cheꞌé dan cachrón Moisés nana̱ yoꞌ rihaan yanj cuno̱ soj a. \v 6 Tza̱j ne̱ asi̱j quiꞌyaj Diose̱ chumii̱, ne̱ quiꞌyaj Diose̱ snóꞌo, ne̱ quiꞌyaj Diose̱ chana̱, ne̱ vi̱j ro̱j soꞌ me yuvii̱, quiꞌyaj Diose̱ a. \v 7 Cheꞌé dan ta̱náj snóꞌo man rej soꞌ, man nii soꞌ do̱ꞌ, \v 8 ne̱ ase vaa o̱rúnꞌ yuvii̱ roꞌ, da̱nj ga̱a̱ snóꞌo ga̱ nica̱ snóꞌo, taj danj Diose̱ a. Dan me se nuveé vi̱j ranꞌ yuvii̱ me ro̱j soꞌ asi̱j xcaj tuviꞌ ro̱j soꞌ a̱ maꞌ. ꞌO̱ se ase vaa o̱rúnꞌ yuvii̱ roꞌ, vaa ro̱j soꞌ na̱nj ado̱nj. \v 9 Dan me se Diose̱ me síí quiꞌyaj xcaj tuviꞌ ro̱j soꞌ, ne̱ cheꞌé dan ne nó xcúún a̱ ꞌó yuvii̱ caꞌne̱ꞌ tanu̱u̱ yuvii̱ man ro̱j soꞌ maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij síí fariseo yoꞌ a. \p \v 10 Dan me se ga̱a ma̱n nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó rá ꞌo̱ veꞌ ga̱ soꞌ, ga̱a ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man soꞌ cheꞌé nana̱ caꞌmii soꞌ rihaan nij síí fariseo a. \v 11 Ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Me maꞌa̱n ꞌo̱ síí riꞌíj man nica̱ ne̱ xcaj soꞌ man yoꞌó chana̱, ne̱ tumé ndoꞌo soꞌ cacunꞌ, ne̱ nij quiꞌyaj soꞌ rihaan nica̱ soꞌ ei. \v 12 Tza̱j ne̱ sese cuna̱nj chana̱ rihaan nica̱ noꞌ, ne̱ xca̱j noꞌ man yoꞌó chii, ne̱ tumé ndoꞌo noꞌ cacunꞌ uún ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj me cheꞌé caranꞌ rá Jesucristó niꞌya̱j soꞌ man neꞌej a \p \v 13 Ga̱a ne̱ nica̱j nij yuvii̱ man nij neꞌej caꞌnaꞌ nij yuvii̱ rihaan Jesucristó, cheꞌé rej cuta̱ꞌ Jesucristó raꞌa soꞌ raa̱ nij neꞌej a. Tza̱j ne̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó me se cataj xnaꞌanj nij soꞌ rihaan nij yuvii̱ se vaa ne nó xcúún nij neꞌej caꞌna̱ꞌ nij neꞌej rihaan Jesucristó, taj nij soꞌ a. \v 14 Tza̱j ne̱ xcaj Jesucristó cuentá da̱j quiꞌyaj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ga̱a ne̱ caꞌmaan rá Jesucristó, ne̱ cataj soꞌ rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a: \p ―Caꞌne̱ꞌ rá soj caꞌna̱ꞌ nij neꞌej rihanj á. Se̱ caráán soj chrej rihaan nij neꞌej mei. ꞌO̱ se tucua̱ nij síí vaa da̱nj roꞌ, me rej ya̱nj Diose̱ uun chij Diose̱ na̱nj ado̱nj. \v 15 Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa me maꞌa̱n ꞌo̱ síí naꞌvej rá gu̱un chij Diose̱ nimán, nda̱a vaa uun chij Diose̱ nimán neꞌej, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ caꞌvee ca̱yáán soꞌ ga̱ Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \p \v 16 Ga̱a ne̱ naꞌya̱a̱n Jesucristó man nij neꞌej, ne̱ utaꞌ soꞌ raꞌa soꞌ raa̱ nij neꞌej, ne̱ achíín niꞌya̱j soꞌ rihaan Diose̱ cheꞌé nij neꞌej a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé yoꞌo̱ síí me rá ca̱yáán ga̱ Diose̱ nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj a \p \v 17 Dan me se ga̱a nayón Jesucristó chrej, ne̱ dan me se cunánj ꞌo̱ síí tachru̱u̱ yoꞌ caꞌnaꞌ soꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ canicunꞌ ru̱j síí tachru̱u̱ yoꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ xnáꞌanj soꞌ man Jesucristó, cataj soꞌ, ne̱: \p ―Maestro. Síí sa̱ꞌ uxrá mé so̱ꞌ ado̱nj. Da̱j qui̱ꞌyáj ne̱ caꞌve̱e ca̱yánj ga̱ Diose̱ nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj ga̱ ―taj síí tachru̱u̱ yoꞌ, xnáꞌanj soꞌ man Jesucristó a. \p \v 18 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ a: \p ―Me cheꞌé cataj so̱ꞌ se vaa síí sa̱ꞌ uxrá mej ga̱. ꞌO̱ se o̱rúnꞌ Diose̱ me síí sa̱ꞌ ei. \v 19 Ne̱ a̱j neꞌén so̱ꞌ nij nana̱ noco̱o ya̱ ya̱ nana̱ cataj xnaꞌanj Diose̱ se vaa canoco̱ꞌ níꞌ á. Dan me se taj nana̱ yoꞌ: “Se̱ ticavíꞌ so̱ꞌ yuvii̱ maꞌ. Se̱ cotoj so̱ꞌ ga̱ chana̱ nica̱ yoꞌó yuvii̱ maꞌ. Se̱ quiꞌyaj itu̱u̱ so̱ꞌ siꞌyaj yoꞌó yuvii̱ maꞌ. Se̱ nanó so̱ꞌ cuentó ne̱ cheꞌé yuvii̱ maꞌ. Se̱ tihaꞌ yuꞌunj so̱ꞌ man yuvii̱ cheꞌé saꞌanj maꞌ. Cara̱a̱ co̱chróó so̱ꞌ rihaan réé so̱ꞌ do̱ꞌ, rihaan nií so̱ꞌ do̱ꞌ á” ―taj Jesucristó rihaan síí tachru̱u̱ yoꞌ a. \p \v 20 ―Asi̱j ga̱a mej xnii me veꞌé unó ꞌu̱nj nu̱ꞌ nij nana̱ yoꞌ, na̱nj maestro ―taj soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 21 Ga̱a ne̱ niꞌya̱j uxrá Jesucristó man soꞌ, ne̱ cunuu ꞌe̱e̱ rá Jesucristó man soꞌ, ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ a: \p ―Da̱j o̱rúnꞌ rasu̱u̱n achiin ya̱ mán so̱ꞌ na̱nj ei. Cavi̱i̱ so̱ꞌ caꞌa̱nj so̱ꞌ, ne̱ cutuꞌve̱e̱ so̱ꞌ nu̱ꞌ siꞌyáá so̱ꞌ, ne̱ saꞌanj quiri̱ꞌ so̱ꞌ roꞌ, caxri̱i̱ so̱ꞌ ston nij síí nique̱, ne̱ cuma̱n ndoꞌo siꞌyáá so̱ꞌ rej xta̱ꞌ, quiꞌya̱j Diose̱ na̱nj ei. Ne̱ dan me se caꞌna̱ꞌ so̱ꞌ, ne̱ ca̱nocóꞌ so̱ꞌ manj, caꞌa̱nj níꞌ á ―taj Jesucristó a. \p \v 22 Ga̱a ne̱ quiriꞌ ndoꞌo rá síí tachru̱u̱, quiꞌyaj se‑na̱na̱ Jesucristó, ne̱ caꞌanj u̱u̱n soꞌ, ne̱ nanó ndoꞌo rá soꞌ a. ꞌO̱ se síí ruꞌvee me soꞌ, ne̱ vaa ndoꞌo siꞌyaj soꞌ a. \p \v 23 Ga̱a ne̱ niꞌya̱j Jesucristó, ne̱ cataj soꞌ rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a: \p ―Sayu̱u̱n uxrá vaa quisi̱j nij síí vaa ndoꞌo saꞌanj rihaan ca̱yáán ga̱ Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \p \v 24 Ga̱a ne̱ caꞌanj ndoꞌo rá nij soꞌ ga̱a cuno nij soꞌ nana̱ yoꞌ nana̱ caꞌmii Jesucristó a. Ga̱a ne̱ cataj uún Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Sayu̱u̱n uxrá vaa quisi̱j yuvii̱ ca̱yáán nij yuvii̱ ga̱ Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj na̱nj chugua̱nj. \v 25 Dan me se neꞌen soj se vaa sayu̱u̱n ndoꞌo vaa cache̱n xcuu camelló rihaan yuꞌuj ta̱j tacúún cúú nuvá, tza̱j ne̱ cuano̱ nihánj me se cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa caꞌve̱e a̱ doj cache̱n xcuu yoꞌ yuꞌuj ta̱j tacúún cúú nuvá, nda̱a rá se vaa síí ruꞌve̱e̱, ne̱ se̱ guun cache̱n soꞌ ca̱yáán soꞌ ga̱ Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj a̱ maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \p \v 26 Ga̱a ne̱ caꞌanj ndoꞌo rá nij soꞌ, ne̱ cataj nij soꞌ rihaan Jesucristó a: \p ―Cheꞌé dan me se me síí gu̱un nucua̱j quinani̱i̱ rihaan sayuun ga̱ ―taj nij soꞌ, xnáꞌanj nij soꞌ man soꞌ a. \p \v 27 Niꞌya̱j Jesucristó man nij soꞌ, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Se̱ guun nucua̱j yuvii̱ quinani̱i̱ maꞌa̱n nij yuvii̱ rihaan sayuun maꞌ. Sayu̱u̱n uxrá vaa rihaan nij soꞌ na̱nj ado̱nj. Tza̱j ne̱ xa̱ꞌ rihaan Diose̱ me se ne sayu̱u̱n a̱ doj vaa rihaan soꞌ a̱ maꞌ. Canó rasu̱u̱n caꞌve̱e quiꞌya̱j soꞌ na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó a. \p \v 28 Ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ Pedró cataj Pedró: \p ―A̱j tanáj núj nu̱ꞌ siꞌyaj núj, ne̱ canocoꞌ núj mán so̱ꞌ á ―taj Pedró rihaan Jesucristó a. \p \v 29 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan nij soj se vaa síí tanáj veꞌ tucuá tanáj tinúú tanáj raꞌvij tanáj nii tanáj rej tanáj taꞌníí tanáj toꞌóó tanáj cheꞌé se me rá soꞌ canoco̱ꞌ soꞌ manj ne̱ nata̱ꞌ soꞌ se‑na̱na̱j nana̱ sa̱ꞌ rihaan yuvii̱, \v 30 ne̱ cientó doj a̱ rasu̱u̱n quiri̱ꞌ uún soꞌ ga̱a vaa iꞌna̱ꞌ soꞌ rihaan chumii̱ nihánj cuano̱ ado̱nj. Dan me se cuma̱n queꞌe̱e̱ veꞌ tucuá soꞌ do̱ꞌ, tinúú soꞌ do̱ꞌ, raꞌvij soꞌ do̱ꞌ, nii soꞌ do̱ꞌ, taꞌníí soꞌ do̱ꞌ, toꞌóó soꞌ do̱ꞌ, rihaan soꞌ ga̱a vaa iꞌna̱ꞌ soꞌ rihaan chumii̱ nihánj, tza̱j ne̱ vaa sayuun quira̱nꞌ soꞌ cheꞌé ꞌu̱nj ado̱nj. Ne̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj me se yoꞌo̱ ca̱yáán soꞌ ga̱ Diose̱ nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj na̱nj ado̱nj. \v 31 Tza̱j ne̱ queꞌe̱e̱ nij síí guun chij ndoꞌo rihaan chumii̱ nihánj roꞌ, gu̱un nij soꞌ síí noco̱ꞌ ei. Ne̱ queꞌe̱e̱ nij síí ne gu̱un chij rihaan chumii̱ nihánj me se gu̱un chij nij soꞌ, quiꞌya̱j Diose̱ na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa síj vaꞌnu̱j cataj xnaꞌanj Jesucristó se vaa cavi̱ꞌ soꞌ ne̱ cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún soꞌ a \p \v 32 Dan me se va̱j nij soꞌ chrej avii nij soꞌ chumanꞌ Jerusalén, ne̱ táá ya̱a̱n Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ maꞌanj ndoꞌo rá nij soꞌ, ne̱ nij síí noco̱ꞌ xcó nij soꞌ me se cuchuꞌviꞌ ndoꞌo nij soꞌ a. Dan me se narii Jesucristó man chuvi̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ guun cheꞌe̱ soꞌ cataj xnaꞌanj soꞌ rihaan nij soꞌ da̱j quira̱nꞌ soꞌ a. \v 33 Dan me se cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ, ne̱: \p ―Nihánj me caꞌanj níꞌ chumanꞌ Jerusalén, ne̱ qui̱taꞌaa nii manj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱, ne̱ nago̱ꞌ nii manj rihaan nij xrej ata̱ suun noco̱o doj do̱ꞌ, rihaan nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ do̱ꞌ a. Ne̱ cuta̱ꞌ nij soꞌ cacunꞌ xráj, ne̱ cata̱j nij soꞌ se vaa cavi̱ꞌ ꞌu̱nj a. Ga̱a ne̱ nago̱ꞌ nij soꞌ manj rihaan nij síí yaníj, \v 34 ne̱ caꞌnga̱ꞌ naco̱o̱ nij síí yaníj queneꞌe̱n nij soꞌ manj, ne̱ quiri̱i̱ talúj nij soꞌ rihanj, ne̱ go̱ꞌ nij soꞌ cuartá xráj, ne̱ ticavi̱ꞌ nij soꞌ manj a. Ga̱a ne̱ cache̱n vaꞌnu̱j güii, ga̱a ne̱ cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún ꞌu̱nj, quiꞌya̱j Diose̱ ei ―taj Jesucristó rihaan chuvi̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa achíín niꞌya̱j síí cuꞌna̱j Jacobo do̱ꞌ, síí cuꞌna̱j Juan do̱ꞌ, se vaa ca̱ta̱ ro̱j soꞌ suun sa̱ꞌ doj quiꞌya̱j Jesucristó a \p \v 35 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ síí cuꞌna̱j Jacobo do̱ꞌ, síí cuꞌna̱j Juan do̱ꞌ, rihaan Jesucristó, ne̱ taꞌníí síí cuꞌna̱j Zebedeo me ro̱j soꞌ a. Ga̱a ne̱ cataj ro̱j soꞌ rihaan Jesucristó a: \p ―Me rá rój se vaa qui̱ꞌyáá so̱ꞌ nda̱a vaa cachi̱nj niꞌya̱j rój rihaan so̱ꞌ cheꞌé rój, maestro ―taj ro̱j soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 36 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan ro̱j soꞌ a: \p ―Da̱j qui̱ꞌyáj cheꞌé ro̱j so̱j, rá ro̱j so̱j ga̱ ―taj soꞌ, xnáꞌanj soꞌ man ro̱j soꞌ a. \p \v 37 Ga̱a ne̱ cataj ro̱j soꞌ rihaan Jesucristó a: \p ―Cata̱j xnaꞌanj so̱ꞌ se vaa asa̱ꞌ guun chij so̱ꞌ rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ quita̱j rój xꞌnúú so̱ꞌ, ne̱ ca̱ta̱ rój suun sa̱ꞌ doj, qui̱ꞌyáá so̱ꞌ á. Dan me se yoꞌo̱ rój ca̱yáán rej nuva̱ꞌ so̱ꞌ, ne̱ yoꞌó rój ca̱yáán rej ni̱chruún so̱ꞌ, ne̱ quiri̱i̱ taꞌngaꞌ rój ga̱ so̱ꞌ, cata̱j so̱ꞌ, rá rój a ―taj ro̱j síí cuꞌna̱j Jacobo ga̱ Juan rihaan Jesucristó a. \p \v 38 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan ro̱j tinu̱j ro̱j soꞌ a: \p ―Ne neꞌen ro̱j so̱j me rasu̱u̱n cachíín niꞌya̱j ro̱j so̱j rihanj nihánj a̱ maꞌ. ꞌO̱ se gu̱un nucua̱j ro̱j so̱j quira̱nꞌ ro̱j so̱j sayuun nda̱a vaa qui̱ránꞌ ꞌu̱nj naꞌ ―taj Jesucristó, xnáꞌanj Jesucristó man ro̱j soꞌ a. \p \v 39 ―Gu̱un nucua̱j rój ei ―taj ro̱j soꞌ a. \p Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan ro̱j soꞌ a: \p ―Ya̱ ya̱ quira̱nꞌ ro̱j so̱j sayuun ga̱j na̱nj á. \v 40 Tza̱j ne̱ ne nó xcúnj cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj me síí ca̱yáán xꞌnúú ꞌu̱nj rej nuva̱ꞌ ꞌu̱nj do̱ꞌ, rej ni̱chrunj do̱ꞌ, maꞌ. O̱rúnꞌ Diose̱ me síí cata̱j xnaꞌanj me síí quiri̱i̱ taꞌngaꞌ ga̱j na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó a. \p \v 41 Ga̱a ne̱ cuno yoꞌó chi̱ꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó se vaa caꞌmii ro̱j síí cuꞌna̱j Jacobo ga̱ Juan rihaan Jesucristó, ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ nij soꞌ caꞌmaan rá nij soꞌ niꞌya̱j nij soꞌ man ro̱j soꞌ a. \p \v 42 Ga̱a ne̱ canacúún Jesucristó man cunuda̱nj nij soꞌ se vaa caꞌna̱ꞌ nij soꞌ rihaan soꞌ a. Ne̱ cataj soꞌ: \p ―Neꞌen soj se vaa nij síí ata̱ suun ma̱n rihaan chumii̱ nihánj me se rii taꞌngaꞌ uxrá nij soꞌ rihaan tuviꞌ nij soꞌ na̱nj ado̱nj. \v 43 Tza̱j ne̱ se̱ gaa da̱nj se a nu̱j níꞌ quiꞌya̱j níꞌ maꞌ. ꞌO̱ se sese me rá níꞌ gu̱un chij níꞌ rihaan tuviꞌ níꞌ, ne̱ gu̱un níꞌ síí quiꞌya̱j suun rihaan taranꞌ tuviꞌ níꞌ, \v 44 ne̱ ase vaa mozó roꞌ, da̱nj ga̱a̱ xa̱ꞌ níꞌ rihaan tuviꞌ níꞌ na̱nj ado̱nj. \v 45 Dan me se caꞌnéé Diose̱ manj ni̱caj yuꞌunj ꞌu̱nj man yuvii̱, tza̱j ne̱ ne caꞌna̱ꞌ ꞌu̱nj ne̱ gu̱un nij yuvii̱ mozó rihanj maꞌ. ꞌO̱ se caꞌnáꞌ ꞌu̱nj quiꞌya̱j suun ma̱ꞌanj rihaan nij yuvii̱ na̱nj ado̱nj. Ne̱ caꞌnáꞌ ꞌu̱nj nayo̱n ma̱ꞌanj rihaan yuvii̱ ne̱ cavi̱ꞌ ꞌu̱nj cheꞌé cacunꞌ ata̱ nij soꞌ, ga̱a ne̱ cavi̱i̱ sa̱ꞌ uxrá nij soꞌ, qui̱ꞌyáj na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa naxraꞌ rihaan síí cuꞌna̱j Bartimeo, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 46 Ga̱a ne̱ catúj nij soꞌ chumanꞌ Jericó a. Ga̱a ne̱ curiha̱nj Jesucristó do̱ꞌ, nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ do̱ꞌ, queꞌe̱e̱ yuvii̱ do̱ꞌ, chumanꞌ Jericó, ne̱ dan me se yáán ꞌo̱ síí tuchri̱i cuꞌna̱j Bartimeo tuꞌva chrej, ne̱ taꞌníí síí cuꞌna̱j Timeo me soꞌ, ne̱ síí achíín caridad me soꞌ a. \v 47 Ga̱a ne̱ xcaj soꞌ cuentá se vaa Jesucristó síí cavii chumanꞌ Nazaret me síí cache̱n rej ne̱ soꞌ, ne̱ cheꞌé dan guun cheꞌe̱ soꞌ caguáj soꞌ, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Ya̱ ya̱ taꞌníí taꞌnij siꞌno̱ síí cuꞌna̱j David síí cane ga̱a naá mé so̱ꞌ, Jesús. Cunu̱u ꞌe̱e̱ rá so̱ꞌ manj ei ―taj soꞌ a. \p \v 48 Tza̱j ne̱: \p ―Dínj tuꞌvá so̱ꞌ á ―taj queꞌe̱e̱ nij yuvii̱ rihaan soꞌ a. \p Tza̱j ne̱ doj a̱ nucua̱j caguáj soꞌ, cataj soꞌ: \p ―Taꞌníí taꞌnij siꞌno̱ síí cuꞌna̱j David síí cane ga̱a naá ei. Cunu̱u ꞌe̱e̱ rá so̱ꞌ manj ei ―taj uún soꞌ a. \p \v 49 Ga̱a ne̱ canicunꞌ Jesucristó, ne̱ caꞌneꞌ Jesucristó suun rihaan nij síí nicu̱nꞌ ga̱ soꞌ se vaa caꞌa̱nj naca̱j nij soꞌ man síí tuchri̱i yoꞌ ne̱ caꞌna̱ꞌ soꞌ rihaan Jesucristó a. Ga̱a ne̱ caꞌanj canacu̱nj nij soꞌ man síí tuchri̱i, ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Yoꞌo̱ caꞌne̱j nucuaj nimán so̱ꞌ ei. Nacúún soꞌ mán so̱ꞌ, ne̱ na̱xuma̱a̱n so̱ꞌ, caꞌa̱nj níꞌ á ―taj nij soꞌ rihaan síí tuchri̱i cuꞌna̱j Bartimeo a. \p \v 50 Ga̱a ne̱ tanáj soꞌ yatzíj ta̱j xráá soꞌ, ne̱ güéj soꞌ, ne̱ caꞌnaꞌ soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 51 Ga̱a ne̱ xnáꞌanj Jesucristó man soꞌ, cataj Jesucristó: \p ―Da̱j qui̱ꞌyáj mán so̱ꞌ, rá so̱ꞌ ga̱ ―taj Jesucristó a. \p Ne̱: \p ―Cunu̱u sa̱ꞌ rihanj, raj, maestro ―taj soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 52 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ a: \p ―Caꞌve̱e caꞌa̱nj so̱ꞌ á. Ma̱a̱n cheꞌé se amán rá so̱ꞌ niꞌya̱j so̱ꞌ manj roꞌ, cheꞌé dan cunuu sa̱ꞌ rihaan so̱ꞌ ei ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. \p Nu̱ꞌ caꞌmii Jesucristó da̱nj, ne̱ nu̱ꞌ curuviꞌ rihaan síí tuchri̱i yoꞌ, ne̱ caꞌanj soꞌ ga̱ Jesucristó chrej va̱j Jesucristó a. \c 11 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiꞌyaj Jesucristó ga̱a catúj Jesucristó chumanꞌ Jerusalén a \p \v 1 Ga̱a ne̱ quinichrunꞌ Jesucristó ga̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ ro̱j chumanꞌ cuꞌna̱j Betfagé ga̱ Betania, ne̱ ro̱j chumanꞌ yoꞌ roꞌ, naj nichru̱nꞌ tuꞌva chumanꞌ Jerusalén, ne̱ tacóó quij cuꞌna̱j Quij ma̱n Chruun Olivó naj ro̱j chumanꞌ yoꞌ a. Ga̱a ne̱ caꞌnéé Jesucristó man vi̱j tuviꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ caꞌa̱nj rque chumanꞌ Betfagé yoꞌ, \v 2 ne̱ cataj soꞌ rihaan ro̱j soꞌ a: \p ―Cavi̱i̱ ro̱j so̱j caꞌa̱nj soj, ne̱ catu̱u̱ ro̱j so̱j chumanꞌ nihánj chumanꞌ na̱j rihaan níꞌ, ne̱ nu̱ꞌ catúj ro̱j so̱j, ne̱ nu̱ꞌ nari̱ꞌ ro̱j so̱j man yoꞌo̱ burró leꞌe̱j yaꞌa̱nj numi̱i a. Dan me se nache̱ ro̱j so̱j man xoꞌ, ne̱ ni̱caj ro̱j so̱j caꞌna̱ꞌ ro̱j so̱j rihanj nihánj á. \v 3 Ne̱ sese xna̱ꞌanj nii man ro̱j so̱j me cheꞌé ꞌyaj ro̱j so̱j da̱nj ga̱ burró, ne̱ cata̱j ro̱j so̱j: “Síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ achiin xcuu nihánj rihaan chugua̱nj. Ne̱ nu̱ꞌ navij suun rihaan burró nihánj, ne̱ nu̱ꞌ caꞌne̱j uún soꞌ man núj caꞌna̱ꞌ ta̱náj uún núj man burró nihánj ei”, cata̱j ro̱j so̱j á ―taj Jesucristó rihaan ro̱j síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \p \v 4 Dan me se caꞌanj ro̱j soꞌ, ne̱ catúj ro̱j soꞌ chumanꞌ, ne̱ nariꞌ ro̱j soꞌ man burró leꞌe̱j, ne̱ nicu̱nꞌ xoꞌ rá ꞌo̱ callé rihaan taꞌyaa, ne̱ numi̱i xoꞌ a. Dan me se nache ro̱j soꞌ man xoꞌ a. \v 5 Ne̱ nicu̱nꞌ do̱j nij yuvii̱ rej yoꞌ, ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man ro̱j soꞌ, ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Me cheꞌé nache ro̱j so̱j burró ga̱ ―taj nij síí nicu̱nꞌ rej yoꞌ a. \p \v 6 Ne̱ caꞌmii ro̱j síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó nda̱a vaa caꞌneꞌ Jesucristó suun rihaan ro̱j soꞌ, ga̱a ne̱ caꞌvej rá nij síí nicu̱nꞌ rej yoꞌ ni̱caj ro̱j soꞌ burró caꞌna̱ꞌ ro̱j soꞌ a. \p \v 7 Dan me se nica̱j ro̱j soꞌ burró caꞌnaꞌ uún ro̱j soꞌ rej nicu̱nꞌ Jesucristó, ne̱ cutaꞌ ro̱j soꞌ saga̱nꞌ ro̱j soꞌ xráá burró, ne̱ cavii Jesucristó xráá burró yoꞌ a. \v 8 Dan me se uchruj ndoꞌo nij yuvii̱ yatzíj saga̱nꞌ nij soꞌ rá chrej, ne̱ achén Jesucristó ga̱ burró yoꞌ rihaan yatzíj a. Ne̱ yoꞌó taꞌa̱j nij yuvii̱ roꞌ, aꞌneꞌ nij soꞌ rcoj raꞌa chruun do̱ꞌ, coj ma̱n tacaan do̱ꞌ, uchruj nij soꞌ rá chrej, ne̱ achén Jesucristó ga̱ burró leꞌe̱j a. \p \v 9 Ne̱ va̱j yuvii̱ ta̱j ya̱a̱n rihaan Jesucristó, ne̱ ꞌnaꞌ yuvii̱ noco̱ꞌ rej xco̱ Jesucristó, ne̱ caguáj nij yuvii̱, cataj nij yuvii̱: \p ―Cara̱a̱ gue̱e̱ níꞌ rihaan Diose̱ ei. ꞌNaꞌ síí caꞌnéé síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ ei. Se lu̱j ndoꞌo me ꞌyaj Diose̱ cheꞌé níꞌ ei. \v 10 Cuna̱j uxrá vaa ꞌnaꞌ síí gu̱un chij nda̱a vaa guun chij xi̱i níꞌ síí cuꞌna̱j David ga̱a naá ei. Cara̱a̱ gue̱e̱ níꞌ rihaan Diose̱ síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ ei ―taj nij yuvii̱ yoꞌ, caguáj nij soꞌ a. \p \v 11 Ga̱a ne̱ catúj taranꞌ nij soꞌ rihaan nuvií noco̱o ne̱ chumanꞌ Jerusalén, ne̱ niꞌya̱j Jesucristó man cunuda̱nj nij rasu̱u̱n ma̱n anica̱j rihaan nuvií noco̱o, ne̱ ma̱a̱n cheꞌé se nichru̱nꞌ gu̱un rmi̱ꞌ, ne̱ cheꞌé dan curiha̱nj uún Jesucristó ga̱ chuvi̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ nanica̱j soꞌ caꞌanj soꞌ chumanꞌ Betania a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j caꞌmii Jesucristó rihaan chruun nuviꞌ chruj raa̱ a \p \v 12 Ne̱ yoꞌó güii me se curiha̱nj uún nij soꞌ chumanꞌ Betania, ne̱ naꞌaan rque Jesucristó a. \v 13 Ga̱a ne̱ ga̱nꞌ nicunꞌ ꞌo̱ chruun ma̱n chruj higó queneꞌen Jesucristó, ne̱ ta̱j coj raa̱ chruun yoꞌ a. Ne̱ cuchiꞌ soꞌ tacóó chruun, ne̱ niꞌya̱j soꞌ, ne̱ taj va̱j a̱ doj chruj ma̱n raa̱ chruun a. Ma̱a̱n na̱nj coj u̱u̱n táá raa̱ chruun yoꞌ a. ꞌO̱ se nuveé tio̱ ma̱n chruj higó me yoꞌ a. \v 14 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan chruun a: \p ―Daj chiha̱a̱ míj se̱ cumán chruj raá so̱ꞌ cha̱ yuvii̱ a̱ maꞌ ―taj soꞌ rihaan chruun ma̱n chruj higó yoꞌ a. \p Ne̱ cuno nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ se vaa caꞌmii soꞌ da̱nj rihaan chruun yoꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa quirii Jesucristó man nij yuvii̱ tuꞌvéj rasu̱u̱n ma̱n rá nuvií noco̱o a \p \v 15 Ga̱a ne̱ catúj Jesucristó ga̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ chumanꞌ Jerusalén, ga̱a ne̱ catúj Jesucristó rá nuvií noco̱o, ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ soꞌ quirii soꞌ man nu̱ꞌ nij síí tuꞌvéj rasu̱u̱n do̱ꞌ, man nij síí quiránj rasu̱u̱n ma̱n rá nuvií noco̱o do̱ꞌ a. Ne̱ tiguíj raꞌa soꞌ nij chruun mesá natuná nii saꞌanj rihaan, ne̱ tiguíj raꞌa soꞌ chruun xlá ta̱j nij síí tuꞌvéj chaꞌaa̱n a. \v 16 Ne̱ caráán soꞌ chrej se̱ cata̱ nij yuvii̱ rasu̱u̱n ꞌe̱e̱ cache̱n nij soꞌ rque nuvií a. \v 17 Ga̱a ne̱ tucuꞌyón soꞌ man nij síí ma̱n rihaan nuvií, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Ya̱ uxrá danj Diose̱ taj se vaa tucuá Diose̱ rej naꞌvíj nda̱a nij yuvii̱ yaníj rihaan Diose̱ me nihánj á. Tza̱j ne̱ guun tucua̱ síí itu̱u̱ man tucuá Diose̱ nihánj, quiꞌyaj soj na̱nj á ―taj Jesucristó a. \p \v 18 Ne̱ cuno nij xrej do̱ꞌ, nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ do̱ꞌ, se‑na̱na̱ Jesucristó, ga̱a ne̱ nanoꞌ uxrá nij soꞌ da̱j quiꞌya̱j nij soꞌ ne̱ caꞌve̱e cavi̱ꞌ Jesucristó a. ꞌO̱ se chuꞌviꞌ nij soꞌ niꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó, cheꞌé se caꞌanj ndoꞌo rá cunuda̱nj nij yuvii̱ cuno nij yuvii̱ nana̱ tucuꞌyón Jesucristó a. \v 19 Tza̱j ne̱ caꞌanj güii, ne̱ nichru̱nꞌ gu̱un rmi̱ꞌ, ne̱ curiha̱nj uún Jesucristó ga̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ chumanꞌ Jerusalén caꞌanj nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiranꞌ chruun ma̱n chruj higó raa̱ a \p \v 20 Ga̱a ne̱ rej naꞌya̱a̱n yoꞌó güii me se va̱j Jesucristó ga̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ chrej, ne̱ cachén nij soꞌ rej nicu̱nꞌ chruun higó caꞌmii Jesucristó rihaan ga̱a güii quii, ne̱ dan me se yoꞌo̱ nacoo̱ nda̱a yáá nu̱ꞌ chruun yoꞌ a. \v 21 Dan me se nanuj rá síí cuꞌna̱j Pedró da̱j caꞌmii Jesucristó rihaan chruun yoꞌ, ne̱ cheꞌé dan cataj soꞌ rihaan Jesucristó a: \p ―Ni̱ꞌyaj so̱ꞌ, maestro. Nacoo̱ nu̱ꞌ chruun caꞌmii chreé so̱ꞌ rihaan ga̱a quii na̱nj á ―taj Pedró rihaan Jesucristó a. \p \v 22 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan taranꞌ nij soꞌ a: \p \v 23 ―Cuchuma̱n rá soj ni̱ꞌyaj soj Diose̱ ei. Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa me maꞌa̱n ꞌo̱ síí cata̱j rihaan nda̱a quij xca̱a̱n yoꞌ se vaa cu̱riha̱nj quij rej nicu̱nꞌ quij ne̱ caꞌa̱nj ni̱j quij rque na yaꞌa̱nj, ne̱ sese se̱ guun vi̱j rá soꞌ ne̱ cuchuma̱n ya̱ rá soꞌ se vaa gu̱un nu̱ꞌ nda̱a vaa cataj soꞌ, ne̱ ya̱ gu̱un nda̱a vaa cataj soꞌ ado̱nj. \v 24 Cheꞌé dan cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa nu̱ꞌ se vaa cachi̱nj niꞌya̱j soj rihaan Diose̱ roꞌ, sese cuchuma̱n rá soj se vaa a̱j quiꞌyaj Diose̱ da̱nj cheꞌé soj, ne̱ ya̱ ya̱ gu̱un nda̱a vaa cachíín niꞌya̱j soj ado̱nj. \v 25 Ne̱ ga̱a nicu̱nꞌ soj achíín niꞌya̱j soj rihaan Diose̱, ne̱ sese vaa cacunꞌ quiꞌyaj yoꞌo̱ soꞌ rihaan soj, ne̱ cara̱a̱ xꞌnaa soj cheꞌé cacunꞌ tumé tuviꞌ soj, ga̱a ne̱ caꞌve̱e cara̱a̱ xꞌnaa Rej soj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ ni̱ꞌyaj soꞌ cacunꞌ tumé maꞌa̱n soj ado̱nj. \v 26 Tza̱j ne̱ sese se̱ caꞌvej rá soj cara̱a̱ xꞌnaa soj cheꞌé cacunꞌ quiꞌyaj tuviꞌ soj rihaan soj, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ tinavij Rej soj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ cacunꞌ tumé maꞌa̱n soj a̱ maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa xnáꞌanj nii man Jesucristó me síí caꞌneꞌ suun rihaan soꞌ quiꞌya̱j soꞌ nda̱a vaa ꞌyaj soꞌ a \p \v 27 Ga̱a ne̱ catúj uún Jesucristó ga̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rque chumanꞌ Jerusalén, ga̱a ne̱ chéé Jesucristó rá nuvií noco̱o, ne̱ cuchiꞌ nij xrej ata̱ suun noco̱o doj do̱ꞌ, nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ do̱ꞌ, nij síí uun chij rihaan nij yuvii̱ do̱ꞌ, rihaan soꞌ, \v 28 ga̱a ne̱ cataj nij soꞌ rihaan soꞌ a: \p ―Me síí caꞌneꞌ suun rihaan so̱ꞌ qui̱ꞌyáá so̱ꞌ nda̱a vaa ꞌyáá so̱ꞌ ga̱ ―taj nij soꞌ a. \p \v 29 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Ne̱ vaa yoꞌo̱ nana̱ xna̱ꞌanj ꞌu̱nj man nij soj, ne̱ sese ya̱ cata̱j xnaꞌanj nij soj nana̱ yoꞌ rihanj, ne̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj me síí caꞌneꞌ suun rihanj a. \v 30 Dan me se me síí caꞌneꞌ suun rihaan síí cuꞌna̱j Juan cuta̱ꞌ ne soꞌ man yuvii̱, rá soj ga̱. Maꞌa̱n Juan cavii raa̱ naꞌ. Ase Diose̱ cataj xnaꞌanj rihaan soꞌ xa̱ꞌ. Cata̱j xnaꞌanj nij soj rihanj á ―taj Jesucristó a. \p \v 31 Ga̱a ne̱ nuchruj ra̱a̱ ndoꞌo nij soꞌ ga̱ tuviꞌ nij soꞌ, ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Sese cata̱j níꞌ se vaa Diose̱ caꞌneꞌ suun rihaan síí cuꞌna̱j Juan cuta̱ꞌ ne soꞌ man yuvii̱, ne̱ cata̱j Jesucristó rihaan níꞌ me cheꞌé ne cuchuma̱n rá níꞌ nana̱ caꞌmii Juan, cata̱j soꞌ a. \v 32 Tza̱j ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ caꞌvee cata̱j níꞌ se vaa maꞌa̱n Juan cavii raa̱ quiꞌya̱j da̱nj maꞌ ―taj nij soꞌ rihaan tuviꞌ nij soꞌ, cheꞌé se cuchuꞌviꞌ nij soꞌ niꞌya̱j nij soꞌ man nij yuvii̱ a. \p ꞌO̱ se nij yuvii̱ me se síí caꞌnéé Diose̱ nata̱ꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ rihaan yuvii̱ me ya̱ síí cuꞌna̱j Juan, rá cunuda̱nj nij yuvii̱ a. \p \v 33 Ga̱a ne̱ cataj nij soꞌ rihaan Jesucristó a: \p ―Ne neꞌen núj me síí caꞌneꞌ suun rihaan síí cuꞌna̱j Juan cuta̱ꞌ ne soꞌ man yuvii̱ maꞌ ―taj nij soꞌ a. \p ―Cheꞌé dan se̱ cataj xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan nij soj me síí caꞌneꞌ suun rihanj qui̱ꞌyáj nda̱a vaa ꞌyáj maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \c 12 \s1 Nana̱ nihánj me cuentó nanó Jesucristó cheꞌé yuvii̱ chiꞌi̱i̱ ꞌyaj suun rihaan yoꞌóó a \p \v 1 Ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ Jesucristó nanó soꞌ cuentó rihaan nij soꞌ a: \p ―Dan me se cuchruj yoꞌo̱ soꞌ naa̱ chruj uvá, ne̱ quiꞌyaj soꞌ chingá nu̱ꞌ anica̱j tuꞌva naa̱ yoꞌ, ga̱a ne̱ gáán soꞌ yuꞌuj rej xtu̱nꞌ chruj uvá ne̱ cavi̱i̱ na, ne̱ cuneꞌ soꞌ ꞌo̱ veꞌ nataꞌ ca̱yáán nij síí cu̱tumé naa̱ yoꞌ a. Ga̱a ne̱ tanáj soꞌ naa̱ yoꞌ rihaan síí quiꞌya̱j suun naa̱ yoꞌ, ne̱ curiha̱nj soꞌ caꞌanj soꞌ ga̱nꞌ a. \v 2 Cachén do̱j yavii, ne̱ quisíj yavii cuta̱ nii chruj uvá, ne̱ caꞌnéé síí xna̱a̱ yoꞌ man yoꞌo̱ se‑mo̱zó soꞌ rihaan nij síí nu̱u̱ tumé xnaa̱ soꞌ a. Me rá soꞌ caꞌna̱ꞌ ni̱caj se‑mo̱zó soꞌ do̱j chruj uvá rihaan maꞌa̱n soꞌ a. \v 3 Ga̱a ne̱ quitaꞌaa nij síí nu̱u̱ tumé naa̱ man se‑mo̱zó síí xna̱a̱, ne̱ goꞌ uxrá nij soꞌ chruun xráá soꞌ, ne̱ caꞌnéé nij soꞌ man soꞌ rihaan síí xna̱a̱ a. Tza̱j ne̱ a̱ doj chruj uvá ne ni̱caj soꞌ caꞌanj soꞌ, quiꞌyaj nij soꞌ a̱ maꞌ. \v 4 Ga̱a ne̱ caꞌnéé síí xna̱a̱ man yoꞌó mozó rihaan nij síí nu̱u̱ tumé xnaa̱ soꞌ uún a. Tza̱j ne̱ goꞌ nij soꞌ raa̱ soꞌ, ne̱ quiꞌyaj chiꞌi̱i̱ nij soꞌ man soꞌ a. \v 5 Ga̱a ne̱ caꞌnéé síí xna̱a̱ yoꞌó mozó uún, ne̱ ticaviꞌ nij síí nu̱u̱ tumé naa̱ man soꞌ, ne̱ queꞌe̱e̱ doj mozó caꞌnéé uún síí xna̱a̱, ne̱ taꞌa̱j nij soꞌ goꞌ nij síí nu̱u̱ tumé naa̱ xráá, ne̱ yoꞌó taꞌa̱j nij soꞌ ticaviꞌ nij síí nu̱u̱ tumé naa̱, \v 6 ne̱ da̱j o̱rúnꞌ soꞌ quináj, ne̱ síí quináj me taꞌníí síí xna̱a̱, ne̱ ꞌe̱e̱ ndoꞌo rá síí xna̱a̱ man taꞌníí soꞌ a. Tza̱j ne̱ caꞌnéé síí xna̱a̱ yoꞌ man taꞌníí soꞌ rihaan nij síí tumé xnaa̱ soꞌ a. “Cara̱a̱ cochro̱j nij síí tumé naa̱ rihaan taꞌníj sese caꞌa̱nj taꞌníj saj xe̱e̱”, taj síí xna̱a̱ yoꞌ a. \p \v 7 ”Tza̱j ne̱ cataj nij síí tumé naa̱ rihaan tuviꞌ nij soꞌ: “Síí nihánj me síí gu̱un xna̱a̱ naa̱ nihánj vaa güii ei. Cheꞌé dan ticavi̱ꞌ níꞌ man soꞌ, ne̱ vaa güii, ne̱ gu̱un xna̱a̱ maꞌa̱n níꞌ man naa̱ nihánj chugua̱nj”, taj nij soꞌ niꞌya̱j nij soꞌ man taꞌníí síí xna̱a̱ a. \v 8 Ga̱a ne̱ quitaꞌaa nij soꞌ man taꞌníí síí xna̱a̱ yoꞌ, ne̱ ticaviꞌ nij soꞌ man soꞌ, ne̱ quiriꞌíj nij soꞌ man soꞌ xeꞌ a. \p \v 9 ”Ne̱ da̱j quiꞌya̱j síí xna̱a̱ man nij síí tumé xnaa̱ soꞌ, rá soj ga̱. Dan me se caꞌna̱ꞌ soꞌ, ne̱ ticavi̱ꞌ soꞌ man nij soꞌ, ne̱ tu̱cuachén soꞌ xnaa̱ soꞌ rihaan yoꞌó síí tu̱mé xnaa̱ soꞌ a. \v 10 Ne̱ me cheꞌé ne naya̱a̱ nij soj nana̱ nihánj nana̱ no̱ rihaan danj Diose̱ ga̱: “Yuvej quiriꞌíj nij síí cuneꞌ veꞌ roꞌ, guun yuvej sa̱ꞌ doj rihaan cunuda̱nj nij yuvej ma̱n tacóó veꞌ yoꞌ na̱nj ado̱nj. \v 11 Maꞌa̱n síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ quiꞌyaj yoꞌ, ne̱ cuna̱j uxrá vaa yoꞌ, rá níꞌ á”, taj danj Diose̱ a ―taj Jesucristó rihaan nij síí uun chij rihaan nij yuvii̱ israelitá a. \p \v 12 Ga̱a ne̱ nanó rá nij soꞌ da̱j ga̱a̱ qui̱taꞌaa nij soꞌ man Jesucristó, tza̱j ne̱ cuchuꞌviꞌ nij soꞌ niꞌya̱j nij soꞌ man nij yuvii̱ a. Ése̱ cheꞌe̱ maꞌa̱n nij soꞌ me cuentó nanó Jesucristó a. Ase vaa nij síí nu̱u̱ tumé naa̱ vaa maꞌa̱n nij soꞌ niꞌya̱j Jesucristó, ne̱ queneꞌen nij soꞌ se vaa cheꞌé dan nanó Jesucristó cuentó yoꞌ a. Ga̱a ne̱ tanáj nij soꞌ man Jesucristó, ne̱ caꞌanj nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé puextó go̱ꞌ níꞌ rihaan gobiernó ne̱ cheꞌé se rque̱ níꞌ rihaan Diose̱ do̱ꞌ a \p \v 13 Ga̱a ne̱ caꞌnéé nij síí uun chij yoꞌ do̱j síí fariseo do̱ꞌ, do̱j síí noco̱ꞌ man síí cuꞌna̱j Herodes do̱ꞌ, rihaan Jesucristó, cheꞌé rej cuta̱ꞌ nij soꞌ cacunꞌ xráá Jesucristó cheꞌé nana̱ caꞌmi̱i̱ Jesucristó a. \v 14 Dan me se cuchiꞌ nij síí tihaꞌ yuꞌunj yoꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ cataj nij soꞌ rihaan soꞌ a: \p ―Neꞌen núj se vaa nana̱ ya̱ ina̱nj aꞌmii so̱ꞌ, maestro. Ne̱ ne chuꞌvíꞌ so̱ꞌ niꞌya̱j so̱ꞌ man nij yuvii̱ da̱j cata̱j nij yuvii̱ maꞌ. Ne̱ ꞌo̱ cuya̱a̱n vaa nu̱ꞌ yuvii̱ rihaan so̱ꞌ chugua̱nj. Ma̱a̱n se ya̱ tucuꞌyón so̱ꞌ rihaan yuvii̱ da̱j quiꞌya̱j yuvii̱ canoco̱ꞌ yuvii̱ man Diose̱ ado̱nj. Ne̱ no̱ xcúún yuvii̱ go̱ꞌ yuvii̱ puextó rihaan síí nica̱j suun gobiernó naꞌ. Ase se̱ goꞌ yuvii̱ xa̱ꞌ. Dan me se go̱ꞌ núj naꞌ. Se̱ goꞌ núj xa̱ꞌ ―taj nij soꞌ, xnáꞌanj nij soꞌ man Jesucristó a. \p \v 15 Dan me se a̱j neꞌen Jesucristó se vaa síí nucuiꞌ rá me nij síí xnáꞌanj nana̱ yoꞌ man soꞌ, ne̱ cheꞌé dan cataj soꞌ rihaan nij soꞌ a: \p ―Me cheꞌé me rá soj tiha̱ꞌ yuꞌunj soj manj ne̱ cuta̱ꞌ soj cacunꞌ xráj ga̱. Ti̱haa̱n soj ꞌo̱ saꞌanj aga̱ꞌ rihanj ni̱ꞌyaj á ―taj Jesucristó rihaan nij síí me rá tiha̱ꞌ yuꞌunj man soꞌ a. \p \v 16 Ne̱ tihaa̱n nij soꞌ ꞌo̱ saꞌanj aga̱ꞌ rihaan soꞌ, ne̱ xnáꞌanj soꞌ man nij soꞌ, cataj soꞌ: \p ―Me síí nó rihaan saꞌanj aga̱ꞌ nihánj ga̱. Ne̱ me síí se‑chuvi̱i nó rihaan saꞌanj aga̱ꞌ nihánj ga̱ ―taj Jesucristó, xnáꞌanj soꞌ man nij síí me rá tiha̱ꞌ yuꞌunj yoꞌ a. \p ―Síí nica̱j suun gobiernó me nó rihaan saꞌanj aga̱ꞌ yoꞌ, ne̱ nó se‑chuvi̱i soꞌ rihaan saꞌanj ei ―taj nij soꞌ a. \p \v 17 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Go̱ꞌ soj siꞌyaj síí nica̱j suun rihaan maꞌa̱n soꞌ, ne̱ rque̱ soj siꞌyaj Diose̱ rihaan Diose̱ á ―taj Jesucristó a. \p Ga̱a ne̱ caꞌanj ndoꞌo rá nij síí me rá tiha̱ꞌ yuꞌunj yoꞌ niꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ya̱ cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún nij síí caviꞌ a \p \v 18 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ do̱j síí saduceo rihaan Jesucristó a. Nij síí saduceo roꞌ, aꞌmii nana̱ nihánj se vaa daj chiha̱a̱ míj se̱ cunuu iꞌna̱ꞌ uún yuvii̱ asa̱ꞌ caviꞌ yuvii̱, taj nij soꞌ a. Dan me se xnáꞌanj nij soꞌ man Jesucristó, ne̱ cataj nij soꞌ nana̱ nihánj a: \p \v 19 ―Cachrón síí cuꞌna̱j Moisés nana̱ nihánj rihaan yanj cuno̱ níꞌ a: “Sese caviꞌ yoꞌo̱ soꞌ, ne̱ sese quináj u̱u̱n nica̱ soꞌ, ne̱ sese taj va̱j taꞌníí soꞌ, ne̱ no̱ xcúún tinúú soꞌ xca̱j tinúú soꞌ man choco̱ꞌ soꞌ chana̱ quináj, ne̱ coto̱j tinúú síí caviꞌ ga̱ choco̱ꞌ soꞌ, ne̱ cuchru̱j noꞌ neꞌej, ne̱ gu̱un taꞌni̱j síí caviꞌ man neꞌej yoꞌ ne̱ cu̱nuû neꞌej yoꞌ rihaan toꞌóó síí caviꞌ yoꞌ a”, me nana̱ cachrón síí cuꞌna̱j Moisés rihaan yanj ga̱a naá, maestro. \v 20 Dan me se vaa chi̱j nij tinu̱j ꞌo̱ nij soꞌ, ne̱ síí chava̱ꞌ me se xcaj soꞌ chana̱, ga̱a ne̱ caviꞌ soꞌ, ne̱ taj va̱j neꞌej cuchruj chana̱ nica̱ soꞌ, quiꞌyaj soꞌ a. \v 21 Ga̱a ne̱ xcaj scueꞌe̱e̱ síí caviꞌ man choco̱ꞌ soꞌ chana̱ caviꞌ nica̱, ga̱a ne̱ caviꞌ soꞌ uún, ne̱ taj va̱j neꞌej cuchruj chana̱ yoꞌ, quiꞌyaj soꞌ, ne̱ veé da̱nj xcaj scueꞌe̱e̱ soꞌ uún man chana̱, ne̱ soꞌ caviꞌ uún, ne̱ veé da̱nj quiꞌyaj cunuda̱nj chi̱j nij tinu̱j nij soꞌ, ne̱ xcaj cunuda̱nj nij soꞌ man o̱rúnꞌ chana̱ yoꞌ, tza̱j ne̱ caviꞌ cunuda̱nj nij soꞌ, ne̱ taj va̱j a̱ ꞌó neꞌej cuchruj chana̱ yoꞌ a̱ man ado̱nj. \v 22 Nda̱a síj, ga̱a ne̱ caviꞌ maꞌa̱n chana̱ uún, \v 23 ne̱ dan me se asa̱ꞌ cunuu iꞌna̱ꞌ uún nij síí caviꞌ, ga̱a ne̱ me tuviꞌ nij soꞌ ni̱caj man chana̱ yoꞌ, rá so̱ꞌ ga̱. ꞌO̱ se ga̱a vaa iꞌna̱ꞌ nij soꞌ, ne̱ nica̱ taranꞌ nij tinu̱j nij soꞌ guun o̱rúnꞌ noꞌ a ―taj nij síí saduceo, xnáꞌanj nij soꞌ man Jesucristó a. \p \v 24 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Ne neꞌen uxrá soj maꞌ. ꞌO̱ se ne neꞌen soj me taj danj Diose̱, ne̱ ne neꞌen soj sese nucua̱j ndoꞌo Diose̱ a. \v 25 ꞌO̱ se asa̱ꞌ cunuu iꞌna̱ꞌ uún nij síí caviꞌ, ne̱ se̱ xcaj tuviꞌ nij soꞌ a̱ maꞌ. ꞌO̱ se ase vaa yáán nij se‑mo̱zó Diose̱ rej xta̱ꞌ roꞌ, da̱nj ga̱a̱ ca̱yáán nij soꞌ na̱nj ado̱nj. \v 26 Ga̱a ne̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj da̱j ga̱a̱ queneꞌe̱n soj se vaa ya̱ ya̱ cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún yuvii̱ asa̱ꞌ caviꞌ yuvii̱ ei. Ataa naya̱a̱ soj nana̱ nihánj nana̱ no̱ rihaan danj Moisés nana̱ cheꞌé coj acoꞌ yaꞌan raa̱ naꞌ. Ne̱ dan me se ga̱a queneꞌen Moisés coj yoꞌ, ne̱ cataj Diose̱ rihaan Moisés: “Diose̱ síí noco̱ꞌ nij síí ma̱n ga̱a naá síí cuꞌna̱j Abraham do̱ꞌ, síí cuꞌna̱j Isaac do̱ꞌ, síí cuꞌna̱j Jacobo do̱ꞌ, mej a”. Da̱nj cataj Diose̱ cheꞌé nij síí ma̱n ga̱a naá yoꞌ a. \v 27 Dan me se nuveé se‑Dio̱se̱ nij xnangá me Diose̱ maꞌ. Ina̱nj nij síí vaa iꞌna̱ꞌ aꞌvee noco̱ꞌ man Diose̱ na̱nj ado̱nj. Cheꞌé dan, nda̱ꞌ se síí cane ga̱a naá me vaꞌnu̱j nij soꞌ, tza̱j ne̱ vaa iꞌna̱ꞌ nij soꞌ rihaan Diose̱ na̱nj ei. Ne neꞌen uxrá soj a̱ maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij síí saduceo yoꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj me nana̱ me nana̱ noco̱o doj cuno̱ níꞌ a \p \v 28 Ga̱a ne̱ yoꞌo̱ nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés cuchiꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ soꞌ roꞌ, me síí cuno da̱j caꞌmii Jesucristó ga̱ nij síí saduceo yoꞌ, ne̱ queneꞌen soꞌ se vaa sa̱ꞌ uxrá caꞌmii Jesucristó, ne̱ cheꞌé dan xnáꞌanj soꞌ man Jesucristó, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Me nana̱ me nana̱ noco̱o doj rihaan cunuda̱nj nij nana̱ cataj xnaꞌanj Diose̱ rihaan níꞌ cuno̱ níꞌ ga̱ ―taj soꞌ, xnáꞌanj soꞌ man Jesucristó a. \p \v 29 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ a: \p ―Nana̱ noco̱o doj rihaan cunuda̱nj nij nana̱ cuno̱ níꞌ me nana̱ nihánj, ne̱: “Cuno̱ soj si̱j israelitá, ne̱ Diose̱ síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ me se o̱ruun soꞌ, \v 30 ne̱ nda̱a nimán yá so̱ꞌ gu̱un rá so̱ꞌ ni̱ꞌyaj so̱ꞌ man Diose̱ síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ, ne̱ yoꞌo̱ nda̱a cúú yave̱ yá so̱ꞌ cuchuma̱n ya̱ rá ni̱ꞌyaj man Diose̱, ne̱ nda̱a nu̱ꞌ se nucua̱j yá so̱ꞌ cara̱a̱ cochro̱j rihaan Diose̱ na̱nj ado̱nj”. Ne̱ nihánj me ya̱ nana̱ uun chij ya̱ na̱nj ei. \v 31 Ne̱ vaa yoꞌó nana̱ nihánj nana̱ me rá Diose̱ cuno̱ uún níꞌ a: “Adi̱ꞌ se ꞌe̱e̱ rá so̱ꞌ man ma̱ꞌán so̱ꞌ roꞌ, da̱nj ga̱a̱ ꞌe̱e̱ rá so̱ꞌ man tuvíꞌ so̱ꞌ á”. Taj va̱j yoꞌó nana̱ noco̱o doj rihaan ro̱j nana̱ nihánj nana̱ cataj xnaꞌanj Diose̱ rihaan níꞌ a̱ man ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés yoꞌ a. \p \v 32 Ga̱a ne̱ cataj síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés yoꞌ rihaan Jesucristó a: \p ―Cuna̱j uxrá caꞌmii so̱ꞌ, maestro, ne̱ ya̱ uxrá vaa nana̱ caꞌmii so̱ꞌ, se vaa o̱ruun Diose̱, ne̱ taj va̱j tuviꞌ Diose̱, ma̱a̱n se o̱ruun soꞌ nicunꞌ, \v 33 ne̱ ya̱ uxrá vaa nana̱ se vaa sese nda̱a nimán ya̱ níꞌ gu̱un rá níꞌ ni̱ꞌyaj níꞌ man Diose̱ do̱ꞌ, sese yoꞌo̱ cuchuma̱n rá nda̱a cúú yave̱ ya̱ níꞌ ni̱ꞌyaj níꞌ man Diose̱ do̱ꞌ, sese nda̱a nu̱ꞌ se nucua̱j man níꞌ cara̱a̱ cochro̱j rihaan Diose̱ do̱ꞌ, sese ga̱a̱ ꞌe̱e̱ rá níꞌ man tuviꞌ níꞌ nda̱a se ꞌe̱e̱ rá níꞌ man maꞌa̱n níꞌ do̱ꞌ, ne̱ sa̱ꞌ doj vaa tucuáán nihánj rihaan nu̱ꞌ tucuáán nago̱ꞌ queꞌe̱e̱ scúj caca̱a̱ rihaan Diose̱ na̱nj chugua̱nj ―taj síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés yoꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 34 Ga̱a ne̱ queneꞌen Jesucristó se vaa ya̱ cavii raa̱ síí caꞌmii da̱nj rihaan soꞌ, ne̱ cheꞌé dan cataj Jesucristó rihaan soꞌ: \p ―So̱ꞌ me se nichru̱nꞌ ya̱ gu̱un chij Diose̱ nimán so̱ꞌ na̱nj ei ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. \p Ne̱ taj va̱j síí quisíj rá xna̱ꞌanj yoꞌó nana̱ man Jesucristó a̱ maꞌ. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa síí caꞌnéé Diose̱ ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun roꞌ, nuveé na̱nj yuvii̱ me soꞌ maꞌ \p \v 35 Dan me se ga̱a tucuꞌyón Jesucristó se‑na̱na̱ soꞌ man nij yuvii̱ rá nuvií noco̱o, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ roꞌ, me cheꞌé taj nij soꞌ se vaa na̱nj taꞌníí taꞌnij siꞌno̱ síí cuꞌna̱j David síí cane ga̱a naá me síí caꞌna̱ꞌ ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun, rá soj ga̱. \v 36 ꞌO̱ se nuû Nimán Diose̱ nimán síí cuꞌna̱j David, ne̱ cataj síí cuꞌna̱j David: “Caꞌmii Diose̱ síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan síí ꞌni̱j raꞌa manj, cataj soꞌ se vaa ca̱yáán síí ꞌni̱j raꞌa manj xꞌnúú Diose̱ rej nuva̱ꞌ Diose̱ nda̱a se quisi̱j quiꞌya̱j canaán Diose̱ rihaan taranꞌ nij síí ta̱j riꞌyunj man síí ꞌni̱j raꞌa manj ne̱ quiri̱i̱ taꞌngaꞌ síí ꞌni̱j raꞌa manj rihaan nij soꞌ na̱nj ado̱nj”, taj síí cuꞌna̱j David yoꞌ a. \v 37 Dan me se síí ꞌni̱j raꞌa man síí cuꞌna̱j David me síí caꞌne̱j Diose̱ ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun, taj síí cuꞌna̱j David yoꞌ a. Sese ꞌni̱j raꞌa soꞌ man David, ne̱ me cheꞌé taj nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés se vaa na̱nj taꞌníí taꞌnij siꞌno̱ David me soꞌ ga̱. Taj cheꞌé cata̱j nij soꞌ se vaa na̱nj yuvii̱ me soꞌ maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ ma̱n rá nuvií noco̱o a. \p Queꞌe̱e̱ nij yuvii̱ cuno se‑na̱na̱ Jesucristó, ne̱ guun niha̱ꞌ rá nij soꞌ cuno̱ nij soꞌ se‑na̱na̱ soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé cacunꞌ tumé nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ a \p \v 38 Dan me se ga̱a tucuꞌyón Jesucristó se‑na̱na̱ soꞌ man nij yuvii̱, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Xca̱j nij soj cuentá da̱j ꞌyaj nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱, ne̱ tu̱mé soj man soj se̱ gaa na̱nj quiꞌya̱j soj nda̱a vaa ꞌyaj nij soꞌ á. Dan me se niha̱ꞌ rá nij soꞌ cu̱nuû nij soꞌ yatzíj sa̱ꞌ xca̱a̱n cache̱e̱ nij soꞌ rej queneꞌe̱n yuvii̱ man nij soꞌ, ne̱ me rá nij soꞌ caꞌmi̱i̱ sa̱ꞌ yuvii̱ ga̱ nij soꞌ ga̱a chéé nij soꞌ rihaan yuꞌvee a. \v 39 Ne̱ uun rá nij soꞌ quita̱j nij soꞌ chruun xlá sa̱ꞌ doj ga̱a ꞌanj nij soꞌ veꞌ nuu chre̱ꞌ níꞌ tu̱cuꞌyón níꞌ se‑tucua̱nj Moisés do̱ꞌ, ga̱a ꞌanj nij soꞌ chaꞌanj do̱ꞌ a. \v 40 Ne̱ aꞌnéj nij soꞌ veꞌ tucuá chana̱ caviꞌ nica̱, ne̱ yu̱u̱n cheꞌe̱ guun tucua̱ nij soꞌ man veꞌ yoꞌ, ne̱ ꞌyaj xca̱a̱n ndoꞌo nij soꞌ cuentó achíín niꞌya̱j nij soꞌ rihaan Diose̱, cheꞌé rej sa̱ꞌ doj gu̱un nucua̱j nij soꞌ tiha̱ꞌ yuꞌunj nij soꞌ man yuvii̱ a. Xa̱ꞌ nij soꞌ, tza̱j ne̱ cheꞌé se vaa ꞌyaj nij soꞌ roꞌ, cheꞌé dan doj a̱ ga̱a̱ sayuun quira̱nꞌ nij soꞌ quiꞌya̱j Diose̱, asa̱ꞌ caꞌneꞌ Diose̱ cacunꞌ cheꞌé yuvii̱ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé chana̱ nique̱ caviꞌ nica̱ quiꞌyaj sa̱ꞌ doj rihaan nij ruꞌvee, niꞌya̱j Diose̱ a \p \v 41 Dan me se ta̱j Jesucristó rej ta̱j chrúún saꞌanj ta̱j rihaan nuvií noco̱o, ne̱ neꞌen soꞌ da̱j quiꞌyaj nij yuvii̱ ga̱a araa nij yuvii̱ saꞌanj aga̱ꞌ rque chrúún saꞌanj yoꞌ cheꞌé Diose̱, ne̱ dan me se ma̱n ndoꞌo síí ruꞌvee araa uxrá saꞌanj rque chrúún yoꞌ a. \v 42 Ne̱ dan me se caꞌnaꞌ ꞌo̱ chana̱ caviꞌ nica̱ chana̱ nique̱, ne̱ caraa noꞌ vi̱j gue̱e̱ saꞌanj aga̱ꞌ leꞌe̱j rque chrúún yoꞌ a. \v 43 Ga̱a ne̱ canacúún Jesucristó man nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ caꞌna̱ꞌ nij soꞌ rihaan soꞌ, ga̱a ne̱ cataj soꞌ rihaan nij soꞌ a: \p ―Cata̱j xnaꞌanj yá yá ꞌu̱nj rihaan nij soj cuano̱ se vaa xa̱ꞌ chana̱ caviꞌ nica̱ chana̱ nique̱ nihánj, tza̱j ne̱ doj a̱ caraa noꞌ saꞌanj rque chrúún yoꞌ rihaan saꞌanj caraa cunuda̱nj yoꞌó nij yuvii̱ na̱nj ado̱nj. \v 44 ꞌO̱ se nij soꞌ, da̱j doj saꞌanj quináj raa̱ se‑saꞌa̱nj nij soꞌ roꞌ, caraa nij soꞌ rque chrúún, ne̱ xa̱ꞌ noꞌ, tza̱j ne̱ nda̱ꞌ se achiin ndoꞌo saꞌanj rihaan noꞌ, tza̱j ne̱ rqué noꞌ rihaan Diose̱ cunuda̱nj saꞌanj nica̱j noꞌ saꞌanj quira̱a̱n noꞌ se cha̱ noꞌ na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \c 13 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cane̱e̱ nu̱ꞌ nuvií noco̱o ne̱ chumanꞌ Jerusalén a \p \v 1 Ga̱a ne̱ curiha̱nj Jesucristó rá nuvií noco̱o, ga̱a ne̱ yoꞌo̱ tuviꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ cataj rihaan soꞌ a: \p ―Ni̱ꞌyaj so̱ꞌ, ne̱ yuvej sa̱ꞌ ina̱nj me yuvej guun nuvií noco̱o, ne̱ veꞌé ndoꞌo vaa nu̱ꞌ nij veꞌ ma̱n nuvií noco̱o, maestro ―taj yoꞌo̱ tuviꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó a. \p \v 2 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ a: \p ―Neꞌén so̱ꞌ nu̱ꞌ nij veꞌ noco̱o ma̱n nuvií nihánj naꞌ. Vaa güii, ne̱ cane̱e̱ nu̱ꞌ nuvií noco̱o nihánj, ne̱ a̱ ꞌó yuvej se̱ quitáá xráá tuviꞌ yuvej nihánj a̱ maꞌ ―taj Jesucristó rihaan síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé sayuun gu̱un rihaan chumii̱ nihánj vaa güii a \p \v 3 Dan me se caꞌanj ca̱yáán Jesucristó raa̱ quij cuꞌna̱j Quij ma̱n Chruun Olivó, ne̱ niꞌya̱j soꞌ nuvií noco̱o, ne̱ cuchiꞌ o̱rúnꞌ caꞌa̱nj nij síí cuꞌna̱j Pedró do̱ꞌ, Jacobo do̱ꞌ, Juan do̱ꞌ, Andrés do̱ꞌ, rihaan soꞌ, ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man soꞌ, cataj nij soꞌ: \p \v 4 ―Cata̱j xnaꞌanj so̱ꞌ rihaan núj aman cane̱e̱ nu̱ꞌ nuvií noco̱o yoꞌ do̱ꞌ, a̱ me rasu̱u̱n caꞌna̱ꞌ qui̱ꞌyáá so̱ꞌ asa̱ꞌ quisíj caꞌna̱ꞌ nu̱ꞌ nij sayuun nda̱a vaa cataj xnaꞌanj so̱ꞌ rihaan núj, maestro ―taj caꞌa̱nj tuviꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó rihaan Jesucristó a. \p \v 5 Ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ Jesucristó cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan nij soꞌ, ne̱: \p ―Cu̱tumé ndoꞌo soj man soj se̱ gaa na̱nj tiha̱ꞌ yuꞌunj yuvii̱ man soj á. \v 6 ꞌO̱ se caꞌna̱ꞌ uxrá yuvii̱ cata̱j: “ꞌU̱nj me síí naꞌvi̱j soj, ne̱ Cristó mej á”, cata̱j nij soꞌ, ne̱ dan me se tiha̱ꞌ yuꞌunj uxrá nij soꞌ man tuviꞌ nij soꞌ na̱nj á. \p \v 7 ”Dan me se asa̱ꞌ queneꞌen soj se vaa unuꞌ uxrá chumanꞌ ga̱ tuviꞌ chumanꞌ, ne̱ asa̱ꞌ cuno uxrá soj nana̱ se vaa unuꞌ chumanꞌ ma̱n ga̱nꞌ ga̱ tuviꞌ chumanꞌ yoꞌ, ne̱ cu̱tumé soj man soj se̱ cuchuꞌviꞌ nimán soj maꞌ. Ma̱a̱n se vaa cheꞌé gu̱un sayuun yoꞌ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. Tza̱j ne̱ asa̱ꞌ quisíj guun da̱nj, ga̱a ne̱ se̱ caꞌanj niꞌya̱ chumii̱ nihánj nu̱ꞌ orá maꞌ. ꞌO̱ se quina̱j chumii̱ nihánj doj ado̱nj. \v 8 Dan me se cunu̱ꞌ uxrá yuvii̱ ma̱n chumanꞌ noco̱o ga̱ yoꞌó chumanꞌ noco̱o, ne̱ cunu̱ꞌ gobiernó ga̱ tuviꞌ gobiernó a. Ne̱ cache̱n yuún noco̱o queꞌe̱e̱ chumanꞌ, ne̱ cache̱n ndoꞌo xꞌnaa uún a. Nu̱ꞌ sayuun nihánj roꞌ, ase vaa guun cheꞌe̱ ꞌo̱ chana̱ queꞌee̱ rque noꞌ cuchru̱j noꞌ neꞌej roꞌ, da̱nj ga̱a̱ nu̱ꞌ sayuun nihánj na̱nj ei. Dan me se nu̱ꞌ neꞌen chana̱ veꞌee̱ rque noꞌ, ne̱ neꞌen noꞌ doj a̱ quira̱nꞌ noꞌ sayuun rej rihaan noꞌ, ne̱ ase uun rá chana̱ yoꞌ, da̱nj gu̱un rá soj ga̱a caꞌna̱ꞌ sayuun yoꞌ, gu̱un rá soj se vaa da̱j doj gu̱un uxrá sayuun rihaan chumii̱ nihánj na̱nj ado̱nj. \p \v 9 ”Ne̱ tadó soj cheꞌé sayuun quira̱nꞌ maꞌa̱n soj ei. ꞌO̱ se ta̱cuachén nii man soj rihaan nij síí uun chij rihaan níꞌ si̱j israelitá, ne̱ ta̱cuachén nii man soj rihaan nij síí ma̱n rá veꞌ tucuꞌyón níꞌ se‑tucua̱nj Moisés, ne̱ ma̱a̱n yoꞌ go̱ꞌ nii cuartá xráá soj a. Ne̱ ta̱cuachén nii man soj canicu̱nꞌ soj rihaan síí nica̱j suun do̱ꞌ, rihaan síí nica̱j suun rey do̱ꞌ, cheꞌé se me soj síí noco̱ꞌ manj a. Ne̱ cata̱j xnaꞌanj soj rihaan nij síí nica̱j suun cheꞌej a. \v 10 Ne̱ asino caꞌmi̱i̱ natáj soj se‑na̱na̱j nana̱ sa̱ꞌ rihaan cunuda̱nj nij síí yaníj, ga̱a ne̱ caꞌve̱e quinavi̱j chumii̱ nihánj ado̱nj. \p \v 11 ”Dan me se asa̱ꞌ caꞌa̱nj ni̱caj nii man soj rihaan nij síí nica̱j suun, ne̱ se̱ nanó rá soj da̱j caꞌmi̱i̱ soj rihaan nij soꞌ maꞌ. Ma̱a̱n Nimán Diose̱ rque̱ nu̱ꞌ nana̱ caꞌmi̱i̱ soj man orá yoꞌ na̱nj ado̱nj. ꞌO̱ se nuveé maꞌa̱n soj me nij síí caꞌmi̱i̱ rihaan nij soꞌ maꞌ. ꞌO̱ se Nimán Diose̱ me síí caꞌmi̱i̱ rihaan nij soꞌ na̱nj ado̱nj. \v 12 Dan me se caꞌa̱nj ni̱caj snóꞌo man tinúú snóꞌo rihaan yuvii̱, ne̱ ticavi̱ꞌ nii man tinúú snóꞌo yoꞌ, quiꞌya̱j maꞌa̱n soꞌ na̱nj ado̱nj. Ne̱ caꞌa̱nj ni̱caj snóꞌo man taꞌníí snóꞌo rihaan yuvii̱, ne̱ ticavi̱ꞌ nii man taꞌníí snóꞌo yoꞌ, quiꞌya̱j soꞌ ei. Ne̱ cunu̱ꞌ xnii ga̱ rej xnii, ne̱ caꞌa̱nj ni̱caj xnii man rej xnii rihaan yuvii̱, ne̱ ticavi̱ꞌ nii man rej xnii yoꞌ, quiꞌya̱j soꞌ ei. \v 13 Ne̱ nachri̱ꞌ cunuda̱nj nij yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ ni̱ꞌyaj nij soꞌ man soj, cheꞌé se me soj síí noco̱ꞌ manj ado̱nj. Tza̱j ne̱ síí noco̱ꞌ raan manj nda̱a se caꞌa̱nj niꞌya̱ chumii̱ nihánj roꞌ, soꞌ me síí quinani̱i̱ rihaan sayuun ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan caꞌa̱nj tuviꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \p \v 14 Ne̱ soj si̱j nayaa nana̱ nihánj roꞌ, xca̱j uxrá soj cuentá me taj nana̱ nihánj nana̱ caꞌmii Jesucristó cheꞌé se chiꞌi̱i̱ á. \p Dan me se cataj uún Jesucristó: \p ―A̱j neꞌen soj se vaa vaa ꞌo̱ se chiꞌi̱i̱ quiꞌya̱j ndoꞌo sayuun man yuvii̱, ne̱ dan me se güii queneꞌe̱n soj man se chiꞌi̱i̱ yoꞌ rej ne nó xcúún yoꞌ nicu̱nꞌ yoꞌ, ne̱ yoꞌo̱ cuna̱nj nij síí ma̱n estadó Judea caꞌa̱nj nij soꞌ raa̱ quij á. \v 15 Ne̱ síí ta̱j xráá veꞌ tucuá roꞌ, se̱ catúj soꞌ rá veꞌ tucuá soꞌ quiri̱i̱ soꞌ siꞌyaj soꞌ maꞌ. \v 16 Ne̱ síí ꞌyaj suun tacaan roꞌ, se̱ canica̱j soꞌ nano̱ꞌ soꞌ saga̱nꞌ soꞌ se vaa tanáj soꞌ rihaan yoꞌóó maꞌ. Se̱ guun ra̱a̱n nij soꞌ maꞌ. Ma̱a̱n se yoꞌo̱ cuna̱nj nij soꞌ á. \v 17 Nique̱ nij chana̱ nu̱u̱ rque do̱ꞌ, chana̱ vaa taꞌníí neꞌej utzii do̱ꞌ, güii caꞌna̱ꞌ sayuun yoꞌ a. ꞌO̱ se se̱ guun nucua̱j chana̱ yoꞌ cuna̱nj chana̱ yoꞌ maꞌ. \v 18 Cachi̱nj niꞌya̱j soj rihaan Diose̱ se vaa se̱ caꞌnaꞌ sayuun yoꞌ güii ga̱a̱ maa̱n maꞌ. \p \v 19 ”ꞌO̱ se güii yoꞌ me se caꞌna̱ꞌ uxrá sayuun, ne̱ quij doj ga̱a̱ sayuun yoꞌ rihaan nu̱ꞌ nij sayuun quiranꞌ yuvii̱ asi̱j quiꞌyaj Diose̱ chumii̱, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ quiranꞌ uún yuvii̱ sayuun vaa da̱nj maꞌ. \v 20 Sese queꞌe̱e̱ uxrá güii gu̱un sayuun, ne̱ se̱ quinanii yuvii̱ rihaan sayuun yoꞌ maꞌ. Tza̱j ne̱ vaa güii quisi̱j sayuun, quiꞌya̱j síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ, cheꞌé rej quinani̱i̱ nij síí narii soꞌ canoco̱ꞌ man soꞌ ado̱nj. \p \v 21 ”Ne̱ güii yoꞌ me se sese cata̱j yuvii̱ rihaan soj: “Ni̱ꞌyaj soj ei. Nihánj ꞌnaꞌ síí ti̱nanii man níꞌ rihaan sayuun á”, ne̱ se̱ cuchumán rá soj maꞌ. \v 22 ꞌO̱ se caꞌna̱ꞌ uxrá síí ne̱ síí cata̱j se vaa síí ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun me nij soꞌ, ne̱ caꞌna̱ꞌ uxrá síí ne̱ síí cata̱j se vaa nataꞌ nij soꞌ se‑na̱na̱ Diose̱, ne̱ quiꞌya̱j nij soꞌ suun sa̱ꞌ noco̱o, ne̱ tiha̱ꞌ yuꞌunj nij soꞌ man cunuda̱nj nij yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ na̱nj ado̱nj. Nda̱a nij síí narii Diose̱ man roꞌ, sese taj va̱j Diose̱ tumé man nij soꞌ, ne̱ cuchuma̱n rá nij soꞌ ni̱ꞌyaj nij soꞌ man síí tihaꞌ yuꞌunj yoꞌ na̱nj ado̱nj. \v 23 Ta̱dó uxrá soj á. Nihánj me se cataj xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj da̱j gu̱un rihaan chumii̱ nihánj na̱nj á. \p \v 24 ”Tza̱j ne̱ güii yoꞌ me se asa̱ꞌ navij quisíj sayuun yoꞌ, ga̱a ne̱ gu̱un rmi̱ꞌ güii gu̱un rmi̱ꞌ yavii gu̱un rmi̱ꞌ, \v 25 ne̱ cayu̱u nij yatiꞌ xta̱ꞌ, ne̱ quina̱a̱n taranꞌ nij rasu̱u̱n nucua̱j ma̱n rej xta̱ꞌ a. \v 26 Ga̱a ne̱ queneꞌe̱n nii mán ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ á. Dan me se xráá ngaa quita̱j ꞌu̱nj caꞌna̱ꞌ ꞌu̱nj, ne̱ gu̱un nucua̱j ndoꞌoj quiri̱i̱ taꞌngaj, ne̱ veꞌé uxrá curuvi̱j caꞌna̱j a. \v 27 Ga̱a ne̱ caꞌne̱j ꞌu̱nj man nij se‑mo̱zó ꞌu̱nj cuchi̱ꞌ nij soꞌ rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ dan me se naquiꞌya̱j chre̱ꞌ ꞌu̱nj man nij síí narii Diose̱ man canoco̱ꞌ manj a. Dan me se cache̱e̱ nij se‑mo̱zó ꞌu̱nj rihaan nu̱ꞌ chumii̱ nihánj, nano̱ꞌ nij soꞌ taranꞌ nij síí cunu̱u chre̱ꞌ ga̱ ꞌu̱nj na̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ya̱ queneꞌe̱n níꞌ se vaa nichru̱nꞌ caꞌna̱ꞌ uún Jesucristó a \p \v 28 ”Tu̱cuꞌyón soj nana̱ nihánj nana̱ cheꞌé chruun ma̱n chruj higó raa̱ á. Ga̱a quisíj guun laru̱u raꞌa chruun, ne̱ naca coj yaꞌli̱j raꞌa chruun, ne̱ neꞌen soj se vaa nichru̱nꞌ ꞌnaꞌ tió nama̱n maa̱n a. \v 29 Dan me se xca̱j uún soj cuentá se vaa asa̱ꞌ queneꞌen soj nu̱ꞌ se vaa cataj xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱, ne̱ nichru̱nꞌ caꞌna̱ꞌ uún ꞌu̱nj na̱nj ado̱nj. Dan me se ase vaa síí nicu̱nꞌ taꞌyaa roꞌ, ga̱a̱ ꞌu̱nj ei. \v 30 Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ se vaa queneꞌe̱n taꞌa̱j soj si̱j vaa iꞌna̱ꞌ rihaan chumii̱ nihánj cuano̱ se vaa quisi̱j ya̱ ꞌunj nu̱ꞌ rasu̱u̱n nihánj nu̱ꞌ se vaa cataj xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ ei. Ne̱ ya̱ queneꞌe̱n soj nu̱ꞌ nihánj ga̱a ataa cavi̱ꞌ soj ei. \v 31 Vaa güii caꞌa̱nj niꞌya̱ yoꞌóó do̱ꞌ, xta̱ꞌ do̱ꞌ, tza̱j ne̱ se‑na̱na̱j me se daj chiha̱a̱ míj se̱ quinavij yoꞌ maꞌ. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ne neꞌen níꞌ me güii caꞌna̱ꞌ uún Jesucristó maꞌ \p \v 32 ”Nihánj me cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa a̱ ꞌó síí ne neꞌen me güii caꞌna̱ꞌ uún ꞌu̱nj rihaan chumii̱ nihánj maꞌ. Caꞌve̱e se nda̱a se‑mo̱zó Diose̱ ꞌyaj suun rej xta̱ꞌ, caꞌve̱e se nda̱a ma̱ꞌanj taꞌni̱j Diose̱, tza̱j ne̱ ne neꞌen núj me güii me yoꞌ maꞌ. O̱rúnꞌ Réj me síí neꞌen na̱nj ado̱nj. \v 33 Yoꞌo̱ ni̱ꞌyaj soj, ne̱ se̱ guun coto̱j soj maꞌ. ꞌO̱ se ne neꞌen uxrá soj me güii me caꞌna̱j maꞌ. \v 34 Dan me se ase vaa síí caꞌa̱nj yoꞌó chumanꞌ na̱j ga̱nꞌ vaa ꞌu̱nj, ne̱ a̱j tanáj ꞌu̱nj veꞌ tucuaj, ne̱ caꞌnéꞌ ꞌu̱nj suun rihaan ꞌo̱ ꞌo̱ nij mozó nu̱u̱ rihanj se vaa veꞌé cu̱tumé nij soꞌ nu̱ꞌ siꞌyáj, ne̱ ase vaa síí tumé taꞌyaa vaa nij soj, ne̱ a̱j cataj xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan nij soj se vaa ni̱ꞌyaj soj a. \v 35 Cheꞌé dan tu̱mé uxrá soj man soj, ne̱ ni̱ꞌyaj soj á. ꞌO̱ se ne neꞌen soj aman caꞌna̱ꞌ ꞌu̱nj si̱j tucua̱ veꞌ maꞌ. Caꞌve̱e caꞌna̱j rej tiꞌnuu, caꞌve̱e rej ya̱nꞌ, caꞌve̱e orá aguáj toꞌloo caꞌve̱e rej naꞌya̱a̱n caꞌve̱e, \v 36 ne̱ ta̱dó soj se̱ guun taj niꞌyón caꞌna̱j ne̱ nari̱ꞌ ꞌu̱nj man soj ne̱ xca̱j ꞌu̱nj cuentá se vaa otoj rmaꞌa̱n soj ei. \v 37 Ne̱ nana̱ nihánj nana̱ taj xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan nij soj roꞌ, veé nana̱ nihánj taj xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan cunuda̱nj nij yuvii̱, se vaa tu̱mé soj man soj se̱ gaa na̱nj coto̱j rmaꞌa̱n soj a ―taj Jesucristó rihaan caꞌa̱nj tuviꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \c 14 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ꞌo̱ guun rá nij xrej ata̱ suun noco̱o doj do̱ꞌ, nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ do̱ꞌ, se vaa cavi̱ꞌ Jesucristó a \p \v 1 Dan me se rque vi̱j güii ca̱nuû chaꞌanj pascuá chaꞌanj chá nij yuvii̱ israelitá chraa yoꞌóó trigó, ne̱ dan me se ꞌo̱ guun rá nij xrej ata̱ suun noco̱o doj ga̱ nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ se vaa tiha̱ꞌ yuꞌunj nij soꞌ man Jesucristó, ne̱ qui̱taꞌaa yuve̱ nij soꞌ man Jesucristó, ne̱ cavi̱ꞌ Jesucristó, quiꞌya̱j nij soꞌ, rá nij soꞌ a. \v 2 Ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Se̱ quitaꞌaa níꞌ man soꞌ ga̱a aman anuû chaꞌanj maꞌ. Sese da̱nj quiꞌya̱j níꞌ, ne̱ caꞌma̱an rá nij yuvii̱, ne̱ gu̱un sayuun, quiꞌya̱j nij yuvii̱ na̱nj ado̱nj ―taj nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa caxríj ꞌo̱ chana̱ casté raa̱ Jesucristó a \p \v 3 Dan me se yáán Jesucristó chumanꞌ cuꞌna̱j Betania, ne̱ ne soꞌ rá ꞌo̱ veꞌ tucuá síí cuꞌna̱j Simón síí canó luj riꞌyuj man, ne̱ yáán Jesucristó rihaan mesá, ne̱ cuchiꞌ yoꞌo̱ chana̱ rihaan soꞌ, ne̱ nica̱j chana̱ yoꞌo̱ agaꞌ catzi̱i̱ nu̱u̱ casté gunꞌ da̱j rii nii man coj cuꞌna̱j nardo, ne̱ casté tuꞌve̱e̱ ndoꞌo me yoꞌ a. Naxraꞌ chana̱ yoꞌ agaꞌ, ne̱ caxríj chana̱ casté raa̱ Jesucristó a. \v 4 Ne̱ caꞌmaan rá taꞌa̱j nij síí queneꞌen, ne̱ cataj nij soꞌ rihaan tuviꞌ nij soꞌ: \p ―Me cheꞌé tiriꞌ rmaꞌa̱n chana̱ nihánj casté sa̱ꞌ ga̱. \v 5 Me cheꞌé ne cutuꞌve̱e̱ noꞌ casté, ne̱ quiri̱ꞌ noꞌ saꞌanj ase vaa ꞌyaj canaán yuvii̱ rque ꞌo̱ yoꞌ, ne̱ go̱ꞌ noꞌ saꞌanj yoꞌ man nij síí nique̱ ga̱ ―taj nij soꞌ rihaan tuviꞌ nij soꞌ, ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ nij soꞌ caxríj yuva̱a̱ nij soꞌ man chana̱ yoꞌ a. \p \v 6 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Me cheꞌé aꞌmii soj da̱nj niꞌya̱j soj man chana̱ ga̱. Caꞌne̱ꞌ gue̱e̱ rá nij soj do̱j na̱nj á. ꞌO̱ se veꞌé uxrá quiꞌyaj noꞌ manj ei. \v 7 ꞌO̱ se síí nique̱ me se daj a̱ güii mán nij síí nique̱ ga̱ soj, ne̱ me maꞌa̱n güii gu̱un rá soj, ne̱ caꞌve̱e quiꞌya̱j soj se lu̱j ga̱ nij síí nique̱ ei. Tza̱j ne̱ ꞌu̱nj me se vaa güii caꞌa̱nj ꞌu̱nj, ne̱ quina̱j u̱u̱n soj, ne̱ se̱ caꞌvee quiꞌya̱j soj se lu̱j cheꞌej maꞌ. \v 8 Ne̱ chana̱ nihánj me se quiꞌyaj maꞌa̱n noꞌ nu̱ꞌ nda̱a vaa caꞌvee quiꞌyaj noꞌ, ne̱ dan me se ga̱a ataa cavi̱ꞌ ꞌu̱nj ne̱ a̱j caxríj noꞌ casté gunꞌ da̱j manj cheꞌé rej xca̱j soj cuentá se vaa cachi̱nꞌ nii manj ado̱nj. \v 9 Ne̱ cata̱j yá yá ꞌu̱nj rihaan nij soj cuano̱ se vaa me rej maꞌa̱n caꞌmi̱i̱ natáj yuvii̱ se‑na̱na̱j nana̱ sa̱ꞌ rihaan nij yuvii̱ ma̱n rihaan nu̱ꞌ chumii̱ nihánj roꞌ, ne̱ cata̱j xnaꞌanj uún yuvii̱ rihaan tuviꞌ yuvii̱ cheꞌé se vaa quiꞌyaj chana̱ nihánj manj, ne̱ se̱ quiniꞌyón yuvii̱ man chana̱ nihánj maꞌ ―taj Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cutuꞌvéj síí cuꞌna̱j Judas man Jesucristó rihaan nij síí ta̱j riꞌyunj man Jesucristó a \p \v 10 Ga̱a ne̱ síí cuꞌna̱j Judas Iscariote yoꞌo̱ tuviꞌ chuvi̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó me se cavii soꞌ caꞌanj soꞌ rihaan nij xrej ata̱ suun noco̱o doj, cheꞌé rej ra̱cuíj soꞌ man nij soꞌ qui̱taꞌaa nij soꞌ man Jesucristó a. \v 11 Ne̱ ga̱a cuno nij xrej ata̱ suun noco̱o doj, ne̱ guun niha̱ꞌ uxrá rá nij soꞌ, ne̱ cataꞌ tuꞌva nij soꞌ se vaa nago̱ꞌ nij soꞌ saꞌanj man síí cuꞌna̱j Judas a. Ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ síí cuꞌna̱j Judas nuchruj ra̱a̱ soꞌ aman caꞌve̱e ra̱cuíj soꞌ man nij xrej ata̱ suun noco̱o doj qui̱taꞌaa nij soꞌ man Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa maꞌa̱n Jesucristó taj xnaꞌanj se vaa ta̱cuachén yoꞌo̱ tuviꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ man soꞌ rihaan nij síí ta̱j riꞌyunj man soꞌ a \p \v 12 Dan me se quisíj güii ya̱a̱n canuû chaꞌanj chá nij yuvii̱ israelitá chraa yoꞌóó trigó, ne̱ güii ticaviꞌ nij soꞌ matzinj leꞌe̱j cheꞌé Diose̱ me yoꞌ, ne̱ dan me se nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó me se xnáꞌanj nij soꞌ man Jesucristó, cataj nij soꞌ: \p ―Me rej caꞌa̱nj núj quiꞌya̱j chuvi̱i núj cha̱ xtiꞌno̱ níꞌ chaꞌanj pascuá, rá so̱ꞌ ga̱ ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 13 Ga̱a ne̱ caꞌnéé Jesucristó man vi̱j tuviꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ cataj soꞌ rihaan ro̱j soꞌ a: \p ―Cavi̱i̱ ro̱j so̱j, ne̱ catu̱u̱ ro̱j so̱j chumanꞌ Jerusalén nihánj, ne̱ nari̱ꞌ tuviꞌ ro̱j so̱j ga̱ ꞌo̱ síí ata̱ ꞌo̱ cacuaj na, \v 14 ne̱ canoco̱ꞌ ro̱j so̱j man soꞌ, ne̱ rihaan síí tucua̱ veꞌ catu̱u̱ soꞌ me se cata̱j soj: “Xnáꞌanj maestró mán so̱ꞌ se vaa me rej ne̱ veꞌ cha̱ xtiꞌno̱ maestró chraa ga̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ cheꞌé chaꞌanj pascuá, taj soꞌ a”, cata̱j ro̱j so̱j rihaan síí tucua̱ veꞌ yoꞌ á. \v 15 Ga̱a ne̱ ti̱haa̱n soꞌ ꞌo̱ veꞌ nataꞌ xi̱j rihaan ro̱j so̱j, ne̱ a̱j vaa chuvi̱i rá veꞌ yoꞌ, ne̱ ma̱n chruun mesá ma̱n chruun xlá ma̱n rá veꞌ yoꞌ a. Yoꞌ me rej quiꞌya̱j chuvi̱i ro̱j so̱j á ―taj Jesucristó rihaan ro̱j soꞌ a. \p \v 16 Ga̱a ne̱ curiha̱nj ro̱j síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó, ne̱ catúj ro̱j soꞌ chumanꞌ Jerusalén, ne̱ nariꞌ ro̱j soꞌ nu̱ꞌ nda̱a vaa cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan ro̱j soꞌ, ga̱a ne̱ quiꞌyaj chuvi̱i ro̱j soꞌ cha̱ xtiꞌno̱ nij soꞌ chraa cheꞌé chaꞌanj pascuá a. \v 17 Ne̱ rej tiꞌnuu, ne̱ caꞌnaꞌ Jesucristó ga̱ yoꞌó chi̱ꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \p \v 18 Dan me se yáán nij soꞌ rihaan mesá, chá nij soꞌ chraa, ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ se vaa yoꞌo̱ tuviꞌ nij soj me síí ta̱cuachén manj rihaan nij síí ta̱j riꞌyunj manj, ne̱ síí chá chraa ga̱ ꞌu̱nj cuano̱ me síí quiꞌya̱j da̱nj ei ―taj Jesucristó a. \p \v 19 Ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ quinanó ndoꞌo rá nij soꞌ, ne̱ guun cheꞌe̱ nij soꞌ nda̱a ꞌo̱ ꞌo̱ nij soꞌ xnáꞌanj man Jesucristó, cataj ꞌo̱ ꞌo̱ nij soꞌ: \p ―ꞌU̱nj me síí quiꞌya̱j da̱nj naꞌ ―taj ꞌo̱ ꞌo̱ nij soꞌ a. \p \v 20 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Yoꞌo̱ tuviꞌ chuvi̱j nij soj si̱j tucuꞌyón se‑na̱na̱j me síí ta̱cuachén manj rihaan nij síí ta̱j riꞌyunj manj, ne̱ síí tiguíj rachrúún ga̱ ꞌu̱nj rá coꞌoo me soꞌ ado̱nj. \v 21 ꞌO̱ se taj danj Diose̱ se vaa caꞌa̱nj ꞌu̱nj cavi̱ꞌ ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱, ne̱ ya̱ da̱nj qui̱ránꞌ ꞌu̱nj ado̱nj. Tza̱j ne̱ nique̱ ndoꞌo síí ta̱cuachén manj rihaan nij síí ta̱j riꞌyunj manj na̱nj á. Quira̱nꞌ uxrá soꞌ sayuun na̱nj á. Snóꞌo yoꞌ me se sese ne caꞌnga̱a̱ soꞌ, ne̱ cavii sa̱ꞌ soꞌ doj tza̱j ado̱nj ―taj Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé rachrúún rqué Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ cha̱ nij soꞌ do̱ꞌ, cheꞌé na vinó rqué soꞌ coꞌo̱ nij soꞌ do̱ꞌ a \p \v 22 Ne̱ ga̱a chá nij soꞌ chraa, ne̱ quitaꞌaa Jesucristó yoꞌo̱ rachrúún, ne̱ nagoꞌ soꞌ graciá rihaan Diose̱, ne̱ cuxraꞌ taꞌa̱j soꞌ rachrúún, ne̱ rqué soꞌ rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Qui̱taꞌaa soj rachrúún nihánj á. Nee̱ manj me rachrúún nihánj ei ―taj soꞌ a. \p \v 23 Ga̱a ne̱ quitaꞌaa Jesucristó agaꞌ tazá nu̱u̱ na vinó, ne̱ nagoꞌ soꞌ graciá rihaan Diose̱, ne̱ tacuachén soꞌ agaꞌ nu̱u̱ na vinó rihaan nij soꞌ, ne̱ coꞌo cunuda̱nj nij soꞌ na vinó yoꞌ a. \v 24 Ga̱a ne̱ cataj soꞌ rihaan nij soꞌ a: \p ―Ton manj me na nihánj, ne̱ cheꞌé ton manj roꞌ, rqué Diose̱ ꞌo̱ nana̱ rihaan soj da̱j quiꞌya̱j Diose̱ ga̱ soj a. Dan me se caya̱nj ton manj cheꞌé queꞌe̱e̱ yuvii̱ ado̱nj. \v 25 Ne̱ cata̱j yá yá ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ se vaa veé do̱j nihánj me coꞌoj, ne̱ se̱ coꞌoj ya̱j a̱ maꞌ. Tza̱j ne̱ asa̱ꞌ quisíj güii gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ cunu̱u naca̱ chumii̱ nihánj, ga̱a ne̱ coꞌo̱j na vinó naca̱ ei ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \p \v 26 Ga̱a ne̱ cachráá taranꞌ nij soꞌ chraꞌ rihaan Diose̱, ne̱ cavii nij soꞌ, caꞌanj nij soꞌ quij cuꞌna̱j Quij ma̱n Chruun Olivó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cataj xnaꞌanj Jesucristó se vaa gu̱un naꞌa̱j síí cuꞌna̱j Pedró, ne̱ cata̱j soꞌ se vaa nuveé si̱j noco̱ꞌ man Jesucristó me soꞌ a \p \v 27 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Danj Diose̱ taj se vaa go̱ꞌ Diose̱ man síí tumé matzinj, ne̱ cuna̱nj nij matzinj chaꞌnu̱u̱ nij xoꞌ a. Ne̱ ya̱ ase vaa daán ꞌu̱nj matzinj vaa soj, ne̱ gu̱un naꞌa̱j taranꞌ soj, ne̱ se̱ canocoꞌ soj manj a̱ maꞌ. \v 28 Tza̱j ne̱ asa̱ꞌ quisíj cunuu iꞌna̱ꞌ uún ꞌu̱nj, ne̱ quita̱j ya̱a̱n ꞌu̱nj rihaan soj caꞌa̱nj ꞌu̱nj estadó Galilea, ne̱ nari̱ꞌ tuviꞌ níꞌ estadó Galilea na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \p \v 29 Ga̱a ne̱ cataj síí cuꞌna̱j Pedró rihaan soꞌ a: \p ―Caꞌve̱e se ta̱náj taranꞌ nij soꞌ mán so̱ꞌ, tza̱j ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ tanáj ꞌu̱nj mán so̱ꞌ maꞌ ―taj Pedró a. \p \v 30 Ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan so̱ꞌ cuano̱ se vaa a̱j neꞌén ꞌu̱nj se vaa nii̱ cuanꞌ ga̱a ataa quisi̱j vi̱j caguáj toꞌloo, ne̱ vaꞌnu̱j ya̱ cata̱j so̱ꞌ rihaan yuvii̱ se vaa nuveé si̱j noco̱ꞌ manj mé so̱ꞌ a ―taj Jesucristó rihaan Pedró a. \p \v 31 Ga̱a ne̱ nucua̱j uxrá cataj Pedró rihaan Jesucristó, ne̱: \p ―Taj maꞌ. Caꞌve̱e se ticavi̱ꞌ yuvii̱ man níꞌ, tza̱j ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ cataj ꞌu̱nj se vaa nuveé si̱j noco̱ꞌ mán so̱ꞌ mej maꞌ ―taj Pedró rihaan Jesucristó a. \p Ne̱ ase vaa cataj Pedró roꞌ, da̱nj cataj taranꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiꞌyaj Jesucristó ga̱a cachíín niꞌya̱j Jesucristó rihaan Diose̱ a \p \v 32 Ga̱a ne̱ caꞌanj Jesucristó ga̱ nij soꞌ nda̱a yoꞌó rej cuꞌna̱j Getsemaní, ne̱ cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Cane̱ soj nihánj, na̱ꞌvi̱j soj mán ꞌu̱nj, ne̱ caꞌa̱nj ꞌu̱nj, cachi̱nj ni̱ꞌyáj rihaan Réj a ―taj Jesucristó a. \p \v 33 Ne̱ nica̱j Jesucristó man Pedró do̱ꞌ, man Jacobo do̱ꞌ, man Juan do̱ꞌ, caꞌanj soꞌ, ne̱ guun cheꞌe̱ soꞌ quinanó ndoꞌo rá soꞌ a. \v 34 Ga̱a ne̱ cataj soꞌ rihaan vaꞌnu̱j nij síí caꞌanj ga̱ soꞌ a: \p ―Nanó uxrá raj ado̱nj. Ma̱a̱n cheꞌé rej nanó ndoꞌo raj, quiꞌya̱j cavi̱ꞌ ꞌu̱nj, raj a. Quiꞌya̱j soj se ndoꞌo quina̱j soj nihánj, ne̱ se̱ cotoj soj maꞌ ―taj Jesucristó rihaan vaꞌnu̱j nij soꞌ a. \p \v 35 Ga̱a ne̱ cavii soꞌ yaníj do̱j tzinꞌ, ne̱ caꞌanj ca̱yáán rno̱ soꞌ rihaan yoꞌóó, ne̱ cachíín niꞌya̱j soꞌ rihaan Diose̱ se vaa sese caꞌve̱e, ne̱ ca̱ráán raꞌa Diose̱ xráá soꞌ, se̱ gaa na̱nj quira̱nꞌ soꞌ sayuun a. \v 36 Dan me se cataj soꞌ: \p ―Caꞌve̱e qui̱ꞌyáá so̱ꞌ cunuda̱nj, Ata̱j. Ca̱ráán raꞌá so̱ꞌ xráj, se̱ gaa na̱nj quira̱nꞌ uxrá ꞌu̱nj sayuun, tza̱j ne̱ sese ma̱ꞌán so̱ꞌ me rá qui̱ránꞌ ꞌu̱nj sayuun, ne̱ qui̱ꞌyáá so̱ꞌ nda̱a vaa me rá ma̱ꞌán so̱ꞌ, ne̱ se̱ quiꞌyáá so̱ꞌ nda̱a vaa me rá ma̱ꞌanj maꞌ ―taj Jesucristó, cachíín niꞌya̱j soꞌ rihaan Diose̱ a. \p \v 37 Ga̱a ne̱ canica̱j uún soꞌ caꞌnaꞌ soꞌ rihaan vaꞌnu̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ queneꞌen soꞌ se vaa cotoj cunuda̱nj nij soꞌ a. Ga̱a ne̱ cataj soꞌ rihaan Pedró a: \p ―Otoj so̱ꞌ, na̱nj Pedro. A̱ ꞌó orá ne gu̱un nu̱cuáá so̱ꞌ ni̱ꞌyaj so̱ꞌ a̱ maꞌ. Ya̱ naꞌ. \v 38 Ma̱a̱n se ni̱ꞌyaj soj, ne̱ cachi̱nj niꞌya̱j soj rihaan Diose̱ se vaa ca̱ráán Diose̱ rihaan síí chre̱e se̱ caxríj síí chre̱e chrej chiꞌi̱i̱ rque soj á. ꞌO̱ se niha̱ꞌ rá soj quiꞌya̱j soj se sa̱ꞌ, tza̱j ne̱ ne uun nucua̱j soj maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \p \v 39 Ga̱a ne̱ cavii uún Jesucristó, caꞌanj soꞌ, ne̱ cachíín niꞌya̱j uún soꞌ rihaan Diose̱, ne̱ cuya̱a̱n vaa nana̱ caꞌmii soꞌ rihaan Diose̱ ga̱ nana̱ caꞌmii soꞌ asi̱j cuaꞌa̱a doj a. \v 40 Ga̱a ne̱ canica̱j uún soꞌ caꞌnaꞌ soꞌ, ne̱ queneꞌen soꞌ se vaa cotoj uún vaꞌnu̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. ꞌO̱ se caꞌnaꞌ ndoꞌo nej rihaan nij soꞌ a. Ne̱ ne nari̱ꞌ nij soꞌ nana̱ caꞌmi̱i̱ nij soꞌ rihaan soꞌ a. \p \v 41 Ga̱a ne̱ corá me se caꞌnaꞌ uún soꞌ rej ma̱n vaꞌnu̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Caꞌve̱e coto̱j soj caꞌve̱e nara̱a̱n rá soj caꞌve̱e sese vaa yaꞌnúj rihaan soj á. Ni̱ꞌyaj soj, ne̱ nihánj me se quisíj orá tacuachén yoꞌo̱ soꞌ manj rihaan síí tumé ndoꞌo cacunꞌ, cheꞌé se mé ꞌu̱nj síí caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ ado̱nj. \v 42 Na̱xagaa soj, caꞌa̱nj níꞌ na̱nj ei. Ni̱ꞌyaj soj nedi̱ꞌ. ꞌNaꞌ síí ta̱cuachén manj rihaan síí ta̱j riꞌyunj manj na̱nj chugua̱nj ―taj Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiꞌyaj nii ga̱a quitaꞌaa nii man Jesucristó a \p \v 43 Dan me se nicu̱nꞌ Jesucristó caꞌmii soꞌ, ne̱ nu̱ꞌ caꞌnaꞌ síí cuꞌna̱j Judas yoꞌo̱ tuviꞌ chuvi̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó, ne̱ caꞌnaꞌ uxrá yuvii̱ ga̱ soꞌ, ne̱ nica̱j nij yuvii̱ neê espadá do̱ꞌ, chruun do̱ꞌ a. Dan me se nij yuvii̱ caꞌnéé nij xrej ata̱ suun noco̱o doj do̱ꞌ, nij yuvii̱ caꞌnéé nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés do̱ꞌ, nij yuvii̱ caꞌnéé nij síí uun chij rihaan nij yuvii̱ israelitá do̱ꞌ, me nij yuvii̱ caꞌnaꞌ a. \v 44 Ne̱ síí cuꞌna̱j Judas cataj xnaꞌanj rihaan nij yuvii̱ se vaa da̱j quiꞌya̱j soꞌ ga̱ Jesucristó, ga̱a ne̱ cunu̱u ya̱a̱n nij yuvii̱ man Jesucristó, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Síí ru̱tuꞌvaj roꞌ, soꞌ me síí qui̱taꞌaa soj cuaj á. Raan cano̱ soj man soꞌ, caꞌa̱nj soj á ―taj síí cuꞌna̱j Judas a. \p \v 45 Ga̱a ne̱ nu̱ꞌ cuchiꞌ soꞌ cuaj rihaan Jesucristó, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Maestro ―taj soꞌ, ne̱ nu̱ꞌ cachrón tuꞌva̱ soꞌ xruu̱ Jesucristó a. \p \v 46 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ nij yuvii̱ rihaan Jesucristó, ne̱ quitaꞌaa nij yuvii̱ man Jesucristó a. \p \v 47 Ne̱ yoꞌo̱ síí nicu̱nꞌ ga̱ Jesucristó me se quirii soꞌ taneê soꞌ neê espadá, ne̱ goꞌ soꞌ neê espadá yoꞌ raa̱ yoꞌo̱ se‑mo̱zó xrej ata̱ suun noco̱o doj, ne̱ veé dan güéj nu̱ꞌ xréé mozó yoꞌ, quiꞌyaj soꞌ a. \p \v 48 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ a: \p ―Me cheꞌé nica̱j soj neê espadá nica̱j soj chruun nica̱j soj, caꞌnaꞌ soj ga̱. Síí itu̱u̱ mé ꞌu̱nj, rá soj naꞌ. \v 49 Ne̱ ꞌo̱ se guun queꞌe̱e̱ güii cayáán ꞌu̱nj rá nuvií noco̱o, tucuꞌyón ꞌu̱nj se‑na̱na̱j rihaan soj, tza̱j ne̱ ne qui̱taꞌaa soj manj maꞌ. Tza̱j ne̱ nihánj me se qui̱ránꞌ ꞌu̱nj nu̱ꞌ se vaa taj nana̱ no̱ rihaan danj Diose̱ a ―taj Jesucristó a. \p \v 50 Ga̱a ne̱ tanáj cunuda̱nj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó man soꞌ, ne̱ cunánj nij soꞌ, caꞌanj nij soꞌ a. \v 51 Ne̱ vaa ꞌo̱ síí tachru̱u̱ noco̱ꞌ xcó Jesucristó, ne̱ o̱rúnꞌ yatzíj mantá nique̱e̱ soꞌ, ne̱ quitaꞌaa nij yuvii̱ man soꞌ, \v 52 ga̱a ne̱ tanáj soꞌ yatzíj mantá raꞌa nij yuvii̱, cunánj soꞌ, ne̱ cánj u̱u̱n vaa soꞌ, cunánj soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiꞌyaj nii ga̱a cutaꞌ nii cacunꞌ xráá Jesucristó a \p \v 53 Dan me se nij síí quitaꞌaa man Jesucristó me se nica̱j nij soꞌ man Jesucristó caꞌanj nij soꞌ rihaan síí ya̱nj xrej ata̱ suun noco̱o doj, ga̱a ne̱ cunuu chre̱ꞌ yoꞌó nij xrej ata̱ suun noco̱o doj do̱ꞌ, nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan nij yuvii̱ do̱ꞌ, nij síí uun chij do̱ꞌ, rej mán nij soꞌ a. \v 54 Ne̱ ga̱nꞌ ga̱nꞌ canocoꞌ síí cuꞌna̱j Pedró xcó Jesucristó, ne̱ cuchiꞌ soꞌ rihaan veꞌ ya̱nj xrej ata̱ suun noco̱o doj yoꞌ, ne̱ catúj soꞌ rá veꞌ, ne̱ caꞌanj ca̱yáán soꞌ ga̱ nij se‑mo̱zó xrej ma̱n rá veꞌ, ti̱naguu̱n soꞌ raꞌa soꞌ rihaan yaꞌan a. \p \v 55 Dan me se nanoꞌ nij xrej ata̱ suun noco̱o doj nanoꞌ nij cuese̱ nanoꞌ man yuvii̱ cata̱j xnaꞌanj cheꞌé cacunꞌ tumé Jesucristó a. Me rá nij soꞌ nari̱ꞌ nij soꞌ cacunꞌ cuta̱ꞌ nij soꞌ xráá Jesucristó, ne̱ cavi̱ꞌ Jesucristó, rá nij soꞌ a. Tza̱j ne̱ nuviꞌ cacunꞌ tumé Jesucristó nariꞌ nij soꞌ maꞌ. \v 56 ꞌO̱ se cuchiꞌ uxrá síí ne̱ rihaan nij cuese̱ caꞌmii ne̱ nij soꞌ, tza̱j ne̱ ino̱ vaa nana̱ caꞌmii ꞌo̱ ꞌo̱ nij soꞌ a. \v 57 Ga̱a ne̱ canicunꞌ yoꞌó do̱j síí ne̱ uún, ne̱ guun rá nij soꞌ cuta̱ꞌ nij soꞌ cacunꞌ xráá Jesucristó, ne̱ dan me se cataj nij soꞌ: \p \v 58 ―Cuno núj se vaa cataj Jesucristó se vaa: “ꞌU̱nj me síí ta̱cuanee nuvií noco̱o nihánj nuvií cuneꞌ yuvii̱, ne̱ rque vaꞌnu̱j güii cune̱ꞌ ꞌu̱nj yoꞌoj uún, tza̱j ne̱ nuveé nu̱vií cune̱ꞌ maꞌa̱n yuvii̱ me nuvií cune̱ꞌ ꞌu̱nj a̱ man ado̱nj”, taj Jesucristó cuno núj ei ―taj síí ne̱ niꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó, \v 59 tza̱j ne̱ nda̱a se‑na̱na̱ nij soꞌ me se ne ꞌo̱ cuya̱a̱n vaa nana̱ caꞌmii ꞌo̱ ꞌo̱ nij soꞌ a̱ maꞌ. \v 60 Ga̱a ne̱ canicunꞌ xrej ata̱ suun noco̱o doj tanu̱u̱ yoꞌó nij síí ma̱n rá veꞌ yoꞌ, ne̱ xnáꞌanj soꞌ man Jesucristó, cataj soꞌ: \p ―Me cheꞌé ne aꞌmii so̱ꞌ ga̱. Da̱j vaa nana̱ nihánj nana̱ aꞌmii ro̱j síí nihánj cheꞌé so̱ꞌ ga̱ ―taj soꞌ, xnáꞌanj soꞌ man Jesucristó a. \p \v 61 Tza̱j ne̱ dínj táá Jesucristó, ne caꞌmi̱i̱ soꞌ a̱ doj nana̱ a. Ga̱a ne̱ xnáꞌanj uún xrej ata̱ suun noco̱o doj man Jesucristó, ne̱: \p ―So̱ꞌ me taꞌníí Diose̱ síí ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun naꞌ ―taj soꞌ, xnáꞌanj soꞌ man Jesucristó a. \p \v 62 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ a: \p ―Veé da̱nj vaa ya̱ ei. Ne̱ queneꞌe̱n soj se vaa quita̱j ꞌu̱nj rej nuva̱ꞌ Diose̱ síí nucua̱j ndoꞌo á. Ne̱ queneꞌe̱n uún soj se vaa caꞌna̱ꞌ uún ꞌu̱nj rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ quita̱j ꞌu̱nj xráá ngaa xta̱ꞌ caꞌna̱j ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan xrej ata̱ suun noco̱o doj yoꞌ a. \p \v 63 Ga̱a ne̱ caꞌmaan rá xrej yoꞌ, ne̱ cutzinꞌ xrej yoꞌ saga̱nꞌ maꞌa̱n xrej, ne̱ cataj xrej rihaan tuviꞌ xrej a: \p ―Ni̱ꞌyaj soj vi̱j. Se̱ cachiin doj síí caꞌna̱ꞌ cata̱j xnaꞌanj rihaan níꞌ cheꞌé cacunꞌ tumé síí nihánj a̱ maꞌ. \v 64 Ne̱ cuno soj nana̱ quij caꞌmii soꞌ se vaa quita̱j maꞌa̱n soꞌ rej xꞌnu̱j Diose̱ naꞌ. A̱j cuno soj chugua̱nj. Ne̱ da̱j quiꞌya̱j níꞌ man soꞌ, rá soj ga̱ ―taj xrej, xnáꞌanj xrej man nij tuviꞌ xrej a. \p Ga̱a ne̱ cunuda̱nj nij soꞌ cutaꞌ cacunꞌ xráá Jesucristó se vaa no̱ xcúún Jesucristó cavi̱ꞌ Jesucristó a. \v 65 Ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ taꞌa̱j nij soꞌ quirii talúj nij soꞌ man Jesucristó, ne̱ caráán nij soꞌ yatzíj rihaan Jesucristó, ne̱ goꞌ nij soꞌ man Jesucristó, ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Ra̱cuíj Diose̱ mán so̱ꞌ cata̱j xnaꞌanj so̱ꞌ rihaan núj me síí goꞌ mán so̱ꞌ vi̱j ―taj nij soꞌ, tihaꞌ yuꞌunj nij soꞌ man Jesucristó a. \p Ne̱ nica̱j nij tanuu man soꞌ, ne̱ goꞌ nij tanuu chruun xráá soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiꞌyaj síí cuꞌna̱j Pedró ga̱a cataj soꞌ se vaa nuveé si̱j noco̱ꞌ man Jesucristó me soꞌ a \p \v 66 Veé dan, ne̱ ya̱nj Jesucristó ga̱ yoꞌó nij soꞌ rá veꞌ, ne̱ ya̱nj síí cuꞌna̱j Pedró rej rque̱ doj rej rihaan veꞌ yoꞌ a. Ga̱a ne̱ caꞌnaꞌ yoꞌo̱ mozó cha̱na̱ nu̱u̱ rihaan xrej ata̱ suun noco̱o doj, \v 67 ne̱ queneꞌen noꞌ man Pedró ga̱a tinaguu̱n Pedró raꞌa Pedró rihaan yaꞌan a. Ga̱a ne̱ niꞌya̱j uxrá mozó cha̱na̱ yoꞌ man Pedró, ga̱a ne̱ cataj noꞌ: \p ―Ne̱ ma̱ꞌán so̱ꞌ me yoꞌo̱ síí cachéé ga̱ Jesucristó síí cavii chumanꞌ Nazaret á ―taj mozó cha̱na̱ yoꞌ rihaan Pedró a. \p \v 68 ―Taj maꞌ. Ne unó ꞌu̱nj me taj so̱ꞌ maꞌ ―taj Pedró rihaan mozó cha̱na̱, ga̱a ne̱ curiha̱nj soꞌ, ne̱ canicunꞌ soꞌ rihaan chingá a. \p \v 69 Ga̱a ne̱ queneꞌen mozó cha̱na̱ se vaa nicu̱nꞌ Pedró rihaan chingá, ne̱ guun cheꞌe̱ noꞌ caꞌmii noꞌ rihaan nij yuvii̱ nicu̱nꞌ rihaan chingá ga̱ Pedró, cataj noꞌ: \p ―Síí nihánj me yoꞌo̱ nij síí cachéé ga̱ Jesucristó asuun asán ―taj mozó cha̱na̱ yoꞌ a. \p \v 70 Ga̱a ne̱ cataj uún Pedró se vaa ne neꞌen soꞌ man Jesucristó a. \p Dan me se corá nii me se cataj nij síí nicu̱nꞌ ga̱ Pedró rihaan Pedró a: \p ―Ya̱ ya̱ yoꞌo̱ síí cachéé ga̱ Jesucristó mé so̱ꞌ ei. ꞌO̱ se si̱j cavii estadó Galilea mé so̱ꞌ chugua̱nj ―taj nij soꞌ rihaan Pedró a. \p \v 71 Ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ Pedró nucua̱j doj caꞌmii Pedró, cataj Pedró se vaa caꞌve̱e quiꞌya̱j Diose̱ sayuun man soꞌ sese nuveé na̱na̱ ya̱ me nana̱ aꞌmii soꞌ, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Ne neꞌenj man snóꞌo nihánj síí aꞌmii soj cheꞌé a̱ maꞌ ―taj uún Pedró, \v 72 ga̱a ne̱ nu̱ꞌ quisíj vi̱j caguáj toꞌloo a. \p Ga̱a ne̱ nanuj rá Pedró nda̱a vaa cataj Jesucristó rihaan soꞌ quii se vaa ga̱a ataa quisi̱j vi̱j caguáj toꞌloo, ne̱ vaꞌnu̱j cata̱j Pedró se vaa nuveé si̱j noco̱ꞌ man Jesucristó me maꞌa̱n Pedró a. Ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ Pedró taꞌvee ndoꞌo Pedró a. \c 15 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j caꞌmii síí cuꞌna̱j Pilato ga̱ Jesucristó a \p \v 1 Ga̱a ne̱ rej ranga̱ꞌ cunuu chre̱ꞌ nij xrej ata̱ suun noco̱o doj do̱ꞌ, nij síí uun chij do̱ꞌ, nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés do̱ꞌ, cunuda̱nj nij cuese̱ do̱ꞌ, quiꞌyaj nij soꞌ juntá, ga̱a ne̱ numíj nij soꞌ man Jesucristó, ne̱ nica̱j nij soꞌ man Jesucristó caꞌanj nij soꞌ rihaan síí cuꞌna̱j Pilato, ne̱ tacuachén nij soꞌ man Jesucristó rihaan soꞌ a. \v 2 Ga̱a ne̱ xnáꞌanj síí cuꞌna̱j Pilato man Jesucristó, cataj soꞌ: \p ―So̱ꞌ me síí nica̱j suun rey uun chij rihaan nij yuvii̱ israelitá naꞌ ―taj soꞌ, xnáꞌanj soꞌ man Jesucristó a. \p ―Vej ei ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. \p \v 3 Ne̱ cutaꞌ ndoꞌo nij xrej ata̱ suun noco̱o doj cacunꞌ xráá Jesucristó a. \v 4 Ga̱a ne̱ xnáꞌanj uún síí cuꞌna̱j Pilato man Jesucristó, cataj soꞌ: \p ―Me cheꞌé ne aꞌmii so̱ꞌ ga̱. Nihánj me se utaꞌ uxrá nii cacunꞌ xráá so̱ꞌ ei ―taj síí cuꞌna̱j Pilato rihaan Jesucristó a. \p \v 5 Tza̱j ne̱ yu̱u̱n cheꞌe̱ ne caꞌmi̱i̱ Jesucristó a̱ doj nana̱ rihaan soꞌ, ne̱ caráyaꞌa̱nj uxrá síí cuꞌna̱j Pilato cheꞌé yan quiꞌyaj soꞌ da̱nj a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cataj xnaꞌanj síí cuꞌna̱j Pilato se vaa cavi̱ꞌ Jesucristó rihaan rcutze̱ a \p \v 6 Ne̱ vaa yoꞌo̱ tucuáán noco̱ꞌ síí cuꞌna̱j Pilato se vaa rii soꞌ man yoꞌo̱ yoꞌo̱ síí ꞌni̱j tagaꞌ ꞌo̱ ꞌo̱ chaꞌanj pascuá, ne̱ tinavij u̱u̱n soꞌ cacunꞌ tumé síí uriha̱nj tagaꞌ yoꞌ a. Me maꞌa̱n ꞌo̱ síí ꞌni̱j tagaꞌ achíín nij yuvii̱ se vaa quiri̱i̱ soꞌ, ne̱ caꞌve̱e quiꞌya̱j soꞌ nda̱a vaa taj nij yuvii̱ a. \v 7 Dan me se vaa ꞌo̱ síí cuꞌna̱j Barrabás ꞌni̱j tagaꞌ ga̱ yoꞌó nij síí guun rá cunu̱ꞌ ga̱ gobiernó, ne̱ nij soꞌ me se ga̱a cunuꞌ nij soꞌ ga̱ gobiernó ne̱ ticaviꞌ ndoꞌo nij soꞌ yuvii̱ a. \v 8 Dan me se cavii nij yuvii̱ israelitá, ne̱ guun cheꞌe̱ nij soꞌ cachíín nij soꞌ man síí cuꞌna̱j Pilato se vaa quiri̱i̱ soꞌ man ꞌo̱ síí ꞌni̱j tagaꞌ nda̱a vaa uꞌyón soꞌ ꞌyaj soꞌ cheꞌé nij soꞌ a. \v 9 Ga̱a ne̱ xnáꞌanj síí cuꞌna̱j Pilato man nij yuvii̱, cataj soꞌ: \p ―Ne̱ me rá soj quiri̱i̱ ꞌu̱nj man síí nica̱j suun rey uun chij rihaan soj si̱j israelitá naꞌ ―taj soꞌ, xnáꞌanj soꞌ man nij yuvii̱ a. \p \v 10 Da̱nj caꞌmii soꞌ, neꞌen soꞌ se vaa ma̱a̱n cheꞌé se guun xco̱j ruva̱a̱ rá nij xrej ata̱ suun noco̱o doj me tacuachén nij xrej man Jesucristó rihaan soꞌ a. \p \v 11 Tza̱j ne̱ nij xrej ata̱ suun noco̱o doj me se cataj xnaꞌanj nij soꞌ rihaan nij yuvii̱ se vaa quiri̱i̱ síí cuꞌna̱j Pilato man síí cuꞌna̱j Barrabás tagaꞌ quiꞌya̱j nij yuvii̱ a. \p \v 12 Ga̱a ne̱ xnáꞌanj uún síí cuꞌna̱j Pilato man nij yuvii̱, cataj soꞌ: \p ―Cheꞌé se me rá soj quiri̱i̱ ꞌu̱nj man síí cuꞌna̱j Barrabás rihaan soj, ne̱ cheꞌé dan da̱j qui̱ꞌyáj man síí tu̱cuꞌnáj soj síí nica̱j suun rey uun chij rihaan soj ga̱ ―taj soꞌ, xnáꞌanj soꞌ man nij yuvii̱ a. \p \v 13 Ga̱a ne̱ caguáj uún nij yuvii̱, cataj nij yuvii̱: \p ―Cavi̱ꞌ soꞌ rihaan rcutze̱, qui̱ꞌyáá so̱ꞌ ei ―taj nij yuvii̱ a. \p \v 14 ―Tza̱j ne̱ me cacunꞌ tumé soꞌ ga̱ ―taj síí cuꞌna̱j Pilato, xnáꞌanj soꞌ man nij yuvii̱ a. \p Tza̱j ne̱ doj a̱ caguáj nij yuvii̱, cataj nij yuvii̱: \p ―Cavi̱ꞌ soꞌ rihaan rcutze̱, qui̱ꞌyáá so̱ꞌ cuaj ei. ―Da̱nj ina̱nj caguáj nij yuvii̱ a. \p \v 15 Ne̱ síí cuꞌna̱j Pilato me se guun rá soꞌ quiꞌya̱j soꞌ nda̱a vaa no̱ xcúún soꞌ quiꞌya̱j soꞌ cheꞌé nij yuvii̱, ne̱ cheꞌé dan quirii soꞌ man síí cuꞌna̱j Barrabás tagaꞌ cheꞌé nij yuvii̱, ne̱ goꞌ nij tanuu cuartá xráá Jesucristó, quiꞌyaj soꞌ, ne̱ tacuachén soꞌ man Jesucristó rihaan nij tanuu cheꞌé rej cachro̱n nij tanuu man Jesucristó rihaan rcutze̱ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa caꞌngaꞌ naco̱o̱ nij tanuu niꞌya̱j nij tanuu man Jesucristó a \p \v 16 Ga̱a ne̱ caꞌanj nica̱j nij tanuu man Jesucristó rá veꞌ tucuá síí nica̱j suun gobernador, ga̱a ne̱ canacúún nij tanuu man taranꞌ nij tuviꞌ tanu̱u nij soꞌ cunu̱u chre̱ꞌ taranꞌ nij soꞌ a. \v 17 Ga̱a ne̱ nanuû Jesucristó saga̱nꞌ rey yatzíj tintá, quiꞌyaj nij tanuu, ne̱ quiꞌyaj nij soꞌ cachriin tanj, cutaꞌ nij soꞌ raa̱ Jesucristó a. \v 18 Ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ nij tanuu caguáj nij tanuu rihaan Jesucristó, cataj nij tanuu: \p ―Ya̱ ya̱ si̱j nica̱j suun rey rii taꞌngaꞌ rihaan nij yuvii̱ israelitá mé so̱ꞌ ei ―taj nij soꞌ, tihaꞌ nij soꞌ man Jesucristó a. \p \v 19 Ga̱a ne̱ goꞌ nij soꞌ vará raa̱ Jesucristó, ne̱ quirii talúj nij soꞌ man Jesucristó, ne̱ canicunꞌ ru̱j nij soꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ quiꞌyaj nij soꞌ nda̱a vaa ꞌyaj yuvii̱ naꞌvíj rihaan yaꞌanj a. \v 20 Síj caꞌngaꞌ naco̱o̱ nij soꞌ niꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó, ga̱a ne̱ quirii uún nij soꞌ saga̱nꞌ rey yatzíj tintá nu̱u̱ Jesucristó, ne̱ naꞌnéé uún nij soꞌ saga̱nꞌ uún Jesucristó man uún soꞌ, ga̱a ne̱ nica̱j nij soꞌ man Jesucristó cavii nij soꞌ caꞌanj nij soꞌ yan cachro̱n nij soꞌ man Jesucristó rihaan rcutze̱ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiꞌyaj nij yuvii̱ ga̱a cachrón nij tanuu man Jesucristó rihaan rcutze̱ a \p \v 21 Dan me se ga̱a va̱j nij tanuu ga̱ Jesucristó, ne̱ ꞌnaꞌ nique yoꞌo̱ síí cuꞌna̱j Simón síí cavii chumanꞌ Cirene rej tacaan, ne̱ soꞌ me se rej ro̱j síí cuꞌna̱j Alejandro ga̱ Rufo me soꞌ, ne̱ dan me se quitaꞌaa nij tanuu man soꞌ, ne̱ quiꞌyaj uxrá nij tanuu fuerzá man síí cuꞌna̱j Simón yoꞌ ca̱ta̱ soꞌ rcutze̱ cano̱ Jesucristó rihaan a. \v 22 Dan me se nica̱j nij tanuu man Jesucristó caꞌanj nij tanuu tacaan cuꞌna̱j Gólgota, ne̱ nana̱ “Gólgota” roꞌ, taj Tacaan Cúú Yave̱ Xnangá a. \v 23 Ga̱a ne̱ rqué nij tanuu do̱j na vinó nachej ga̱ na e̱ꞌ cuꞌna̱j mirra man Jesucristó coꞌo̱ soꞌ a. Tza̱j ne̱ ne coꞌo̱ soꞌ maꞌ. \v 24 Veé dan, ne̱ cachrón nij tanuu man Jesucristó rihaan rcutze̱, ne̱ tico tixaj nij soꞌ cheꞌé saga̱nꞌ Jesucristó me síí quiꞌya̱j canaán ꞌo̱ ꞌo̱ taꞌa̱j saga̱nꞌ soꞌ a. \p \v 25 Dan me se agaꞌ u̱u̱n rej xta̱ꞌ güii me cachrón nij tanuu man Jesucristó rihaan rcutze̱ a. \v 26 Ne̱ cachrón nij tanuu letrá rihaan ꞌo̱ rcuchra̱ꞌ, ne̱ taj xnaꞌanj letrá yoꞌ me cheꞌé caviꞌ Jesucristó, ne̱: “Síí nihánj me síí nica̱j suun rey uun chij rihaan nij yuvii̱ israelitá a”, taj letrá yoꞌ a. \v 27 Ga̱a ne̱ cachrón nij tanuu man yavíj snóꞌo rihaan yavíj rcutze̱ yoꞌ, ne̱ yavíj ro̱j soꞌ me síí itu̱u̱ a. Dan me se nicu̱nꞌ yoꞌo̱ soꞌ rej nuva̱ꞌ Jesucristó, ne̱ nicu̱nꞌ yoꞌó soꞌ rej nichru̱un Jesucristó a. \v 28 Ne̱ veé da̱nj quisíj ya̱ nu̱ꞌ nana̱ no̱ rihaan danj Diose̱ nana̱ taj: “Guun rá nii se vaa yoꞌo̱ tuviꞌ nij síí tumé cacunꞌ me soꞌ, rá nii a”, taj se‑na̱na̱ Diose̱ yoꞌ a. \v 29 Ga̱a ne̱ cachén yuvii̱ rej nicu̱nꞌ Jesucristó, ne̱ caꞌmii chiꞌi̱i̱ ndoꞌo nij yuvii̱ niꞌya̱j nij yuvii̱ man Jesucristó a. Dan me se tucunó nij yuvii̱ raa̱ nij yuvii̱, cataj nij yuvii̱: \p ―Nihánj táá so̱ꞌ si̱j guun rá ta̱cuanee man nuvií noco̱o ne̱ cune̱ꞌ yoꞌó nuvií noco̱o rque vaꞌnu̱j güii naꞌ. \v 30 Ti̱nanii so̱ꞌ mán so̱ꞌ rihaan rcutze̱, ne̱ nani̱j so̱ꞌ rihaan yoꞌóó ya̱j vi̱j ―taj nij yuvii̱ rihaan Jesucristó a. \p \v 31 Ne̱ ase vaa quiꞌyaj nij yuvii̱ roꞌ, da̱nj quiꞌyaj uún nij xrej ata̱ suun noco̱o doj do̱ꞌ, nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés do̱ꞌ, caꞌmii chiꞌi̱i̱ nij soꞌ rihaan tuviꞌ nij soꞌ niꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó, ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Ti̱nanii síí nihánj man yoꞌó yuvii̱ rihaan sayuun, rá soꞌ, tza̱j ne̱ ne gu̱un nucua̱j soꞌ ti̱nanii soꞌ man maꞌa̱n soꞌ rihaan rcutze̱ danj. \v 32 Sese ya̱ ya̱ si̱j caꞌnéé Diose̱ ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun me soꞌ do̱ꞌ, sese ya̱ ya̱ si̱j nica̱j suun rey uun chij rihaan níꞌ si̱j israelitá me soꞌ do̱ꞌ, ne̱ nani̱j soꞌ cuano̱ rihaan yoꞌóó, ne̱ queneꞌe̱n níꞌ, ne̱ cuchuma̱n rá níꞌ ni̱ꞌyaj níꞌ man soꞌ ado̱nj ―taj nij soꞌ, chiꞌi̱i̱ ndoꞌo caꞌmii nij soꞌ niꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó a. \p Ne̱ ro̱j síí itu̱u̱ nicu̱nꞌ rihaan rcutze̱ rej xꞌnu̱j Jesucristó me se caꞌmii ro̱j soꞌ nana̱ nij rihaan Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j guun ga̱a caviꞌ Jesucristó a \p \v 33 Veé dan, ne̱ caxu̱j, ne̱ yu̱u̱n cheꞌe̱ guun rmi̱ꞌ rihaan chumii̱, ne̱ yoꞌo̱ guun rmi̱ꞌ chumii̱ nda̱a quisíj agaꞌ vaꞌnu̱j rej anocoꞌ güii a. \v 34 Veé dan, ne̱ quisíj agaꞌ vaꞌnu̱j, ga̱a ne̱ nucua̱j ndoꞌo caguáj Jesucristó, cataj soꞌ: \p ―Eloi, Eloi, lama sabactani ―taj soꞌ, caguáj soꞌ xnaꞌánj aꞌmii maꞌa̱n soꞌ a. Ne̱ nana̱ caguáj soꞌ taj: “Diose̱ síí noco̱ꞌ ꞌu̱nj mé so̱ꞌ á. Me cheꞌé tanáj u̱u̱n so̱ꞌ mán ꞌu̱nj ga̱”, taj nana̱ caguáj Jesucristó a. \p \v 35 Ne̱ cuno taꞌa̱j nij síí nicu̱nꞌ rej xꞌnu̱j Jesucristó nana̱ caguáj soꞌ, tza̱j ne̱ ne cuno̱ nij soꞌ me taj Jesucristó a̱ maꞌ. Ma̱a̱n se: \p ―Ni̱ꞌyaj so̱ꞌ ei. Nacúún síí nihánj man síí cuꞌna̱j Elías tado̱nj ―taj nij soꞌ rihaan tuviꞌ nij soꞌ a. \p \v 36 Ga̱a ne̱ cunánj yoꞌo̱ soꞌ, ne̱ caraa soꞌ na vinó yu̱u̱ rque ꞌo̱ yataa̱n esponja, ne̱ cutaꞌ soꞌ raa̱ yoꞌo̱ vará, ne̱ ruꞌmaan soꞌ yataa̱n tuꞌva Jesucristó, ne̱ coꞌo Jesucristó na yu̱u̱ yoꞌ, quiꞌyaj soꞌ, ne̱ cataj síí quiꞌyaj da̱nj: \p ―Dínj quiꞌya̱j soj á. Queneꞌe̱n níꞌ sese caꞌna̱ꞌ síí cuꞌna̱j Elías ta̱nanij síí cuꞌna̱j Elías man soꞌ rihaan yoꞌóó ei ―taj soꞌ rihaan tuviꞌ soꞌ a. \p \v 37 Ga̱a ne̱ sca̱ꞌ caguáj Jesucristó, ne̱ caviꞌ soꞌ a. \v 38 Ga̱a ne̱ quisinꞌ yatzíj mantá cortiná noco̱ꞌ rá nuvií noco̱o yoꞌ nda̱a rej raa̱, ne̱ ꞌo̱ quinij caꞌanj nda̱a tacóó yoꞌ a. \p \v 39 Veé dan, ne̱ nicu̱nꞌ tanuu capitán rihaan Jesucristó, ne̱ queneꞌen soꞌ nu̱ꞌ se vaa guun ga̱a caviꞌ Jesucristó, ne̱ nda̱a dan asuun ga̱a xcaj soꞌ cuentá se vaa ya̱ uxrá taꞌni̱j Diose̱ me Jesucristó, ne̱ dan me se cataj soꞌ: \p ―Ya̱ taꞌni̱j Diose̱ me snóꞌo nihánj tado̱nj ―taj tanuu capitán yoꞌ a. \p \v 40 Ne̱ ga̱nꞌ doj nicunꞌ queꞌe̱e̱ chana̱, niꞌya̱j u̱u̱n nij chana̱ man Jesucristó a. Yoꞌo̱ noꞌ me chana̱ cuꞌna̱j Mariá Magdalena, ne̱ yoꞌó noꞌ me chana̱ cuꞌna̱j Mariá nii síí cuꞌna̱j Jacobo Cuni̱j ga̱ síí cuꞌna̱j José a. Ne̱ yoꞌó noꞌ me chana̱ cuꞌna̱j Salomé a. \v 41 Dan me se ga̱a va̱j Jesucristó estadó Galilea, ne̱ quiꞌyaj suun nij chana̱ cheꞌé Jesucristó a. Ne̱ vaa queꞌe̱e̱ doj chana̱ uún níí caꞌanj chumanꞌ Jerusalén ga̱ Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cachinꞌ nii man Jesucristó rque yuꞌuj yuvej a \p \v 42 Dan me se rej ataꞌ güii me yoꞌ, ne̱ güii no̱ xcúún nij yuvii̱ israelitá quiꞌya̱j chuvi̱i nij soꞌ cheꞌé güii aꞌyuj güii naránj rá nij soꞌ me yoꞌ, \v 43 ne̱ cheꞌé dan caꞌnaꞌ yoꞌo̱ síí cuꞌna̱j José síí ne̱ chumanꞌ Arimatea, ne̱ yoꞌo̱ síí sa̱ꞌ uun chij rihaan nij yuvii̱ israelitá me soꞌ, ne̱ síí me ndoꞌo rá gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj me uún soꞌ a. Dan me se quisíj rá soꞌ, ne̱ catúj soꞌ rihaan síí cuꞌna̱j Pilato, ne̱ cachíín niꞌya̱j soꞌ rihaan síí cuꞌna̱j Pilato se vaa caꞌve̱j síí cuꞌna̱j Pilato cachi̱nꞌ soꞌ man Jesucristó a. \v 44 Dan me se caráyaꞌa̱nj ndoꞌo síí cuꞌna̱j Pilato nana̱ se vaa a̱j caviꞌ Jesucristó, ga̱a ne̱ canacúún soꞌ caꞌna̱ꞌ tanuu capitán rihaan soꞌ, ne̱ xnáꞌanj soꞌ man tanuu capitán sese ya̱ ya̱ caviꞌ Jesucristó a. \v 45 Ga̱a ne̱ cataj tanuu capitán se vaa ya̱ ya̱ caviꞌ Jesucristó, ne̱ cheꞌé dan caꞌvej rá síí cuꞌna̱j Pilato ni̱caj síí cuꞌna̱j José man Jesucristó caꞌa̱nj cachi̱nj soꞌ a. \v 46 Ga̱a ne̱ xcaj síí cuꞌna̱j José yatzíj mantá, ga̱a ne̱ tananij soꞌ man Jesucristó, ne̱ nacutáj soꞌ yatzíj mantá xráá Jesucristó, ne̱ caxríj soꞌ man Jesucristó rque yuꞌuj gáán nii rque yuvej, ne̱ caráán soꞌ yuvej xi̱j tuꞌva yuꞌuj yoꞌ a. \v 47 Ne̱ queneꞌen chana̱ cuꞌna̱j Mariá Magdalena do̱ꞌ, chana̱ cuꞌna̱j Mariá nii síí cuꞌna̱j José do̱ꞌ, rej cachinꞌ soꞌ man Jesucristó a. \c 16 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cunuu iꞌna̱ꞌ uún Jesucristó a \p \v 1 Ne̱ tiꞌnuu güii naránj rá nij yuvii̱ israelitá me se quiránj chana̱ cuꞌna̱j Mariá Magdalena do̱ꞌ, chana̱ cuꞌna̱j Mariá nii Jacobo do̱ꞌ, chana̱ cuꞌna̱j Salomé do̱ꞌ, yoꞌóó gunꞌ da̱j, cheꞌé rej caꞌa̱nj caxri̱i̱ nij noꞌ yoꞌóó gunꞌ da̱j man Jesucristó a. \v 2 Ga̱a ne̱ taxre̱j cotungó me se caꞌanj vaꞌnu̱j nij chana̱ rej cachinꞌ nii man Jesucristó, ne̱ dan me se a̱j quisíj güii, \v 3 ne̱ cataj nij chana̱ rihaan tuviꞌ chana̱, ne̱: \p ―Me síí quiri̱i̱ yaníj yuvej aráán tuꞌva yuꞌuj ga̱a ne̱ catu̱u̱ níꞌ ga̱ ―taj nij noꞌ, xnáꞌanj nij noꞌ man tuviꞌ nij noꞌ a. \p \v 4 Ga̱a ne̱ niꞌya̱j nij chana̱, ne̱ queneꞌen nij chana̱ se vaa a̱j naj yaníj yuvej, ne̱ dan me se yuvej xi̱j ndoꞌo me yoꞌ a. \v 5 Ga̱a ne̱ catúj nij chana̱ rque yuꞌuj, ga̱a ne̱ queneꞌen nij chana̱ se vaa ya̱nj ꞌo̱ síí ya̱a̱n rej nuva̱ꞌ nij chana̱, ne̱ nuû soꞌ yatzíj xca̱a̱n catzi̱i̱, ne̱ caꞌanj ndoꞌo rá nij chana̱ a. \p \v 6 Ga̱a ne̱ cataj síí ya̱a̱n rihaan nij chana̱ a: \p ―Taj cheꞌé caꞌa̱nj rá nij soj maꞌ. Nihánj me nanoꞌ nij soj man Jesucristó síí cavii chumanꞌ Nazaret síí cachrón nii rihaan rcutze̱, ne̱ soꞌ me se a̱j cunuu iꞌna̱ꞌ uún soꞌ ei. Ne̱ ni̱ꞌyaj soj rej cuchruj nii man soꞌ, ne̱ xca̱j soj cuentá se vaa nuviꞌ soꞌ naj nihánj a̱ man ado̱nj. \v 7 Tana̱nj cavi̱i̱ soj cata̱j soj rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ do̱ꞌ, nda̱a rihaan Pedró do̱ꞌ, cata̱j soj: “Táá ya̱a̱n Jesucristó rihaan soj ꞌanj soꞌ estadó Galilea, ne̱ yoꞌ me rej queneꞌe̱n nij soj man soꞌ nda̱a vaa cataj maꞌa̱n soꞌ rihaan soj á”, cata̱j nij soj rihaan Pedró ga̱ yoꞌó nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ á ―taj síí ya̱a̱n rihaan vaꞌnu̱j nij chana̱ a. \p \v 8 Ga̱a ne̱ curiha̱nj nij chana̱ rque yuꞌuj, ne̱ cunánj nij chana̱, caꞌanj nij noꞌ a. ꞌO̱ se caꞌanj ndoꞌo rá nij chana̱, ne̱ nda̱a riꞌíj man nij chana̱ a. Ne̱ ne caꞌve̱e caꞌmi̱i̱ nij noꞌ a̱ doj nana̱ rihaan a̱ ꞌó yuvii̱, cheꞌé se cuchuꞌviꞌ ndoꞌo nij noꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa queneꞌen chana̱ cuꞌna̱j Mariá Magdalena man Jesucristó a \p \v 9 Dan me se cunuu iꞌna̱ꞌ uún Jesucristó taxre̱j cotungó, ga̱a ne̱ curuviꞌ soꞌ asino ya̱a̱n rihaan chana̱ cuꞌna̱j Mariá Magdalena, ne̱ noꞌ me chana̱ quirii soꞌ chi̱j nana̱ chre̱e nimán asi̱j rque̱ doj a. \v 10-11 Dan me se caꞌanj noꞌ rej ma̱n nij síí chéé ga̱ Jesucristó, ne̱ dan me se nanó ndoꞌo rá nij soꞌ, ne̱ taꞌvee nij soꞌ, ne̱ dan me se cataj xnaꞌanj noꞌ rihaan nij soꞌ se vaa vaa iꞌna̱ꞌ Jesucristó ne̱ queneꞌen noꞌ man Jesucristó, taj noꞌ, tza̱j ne̱ ne cuchuma̱n rá nij soꞌ a̱ maꞌ. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa curuviꞌ Jesucristó rihaan vi̱j tuviꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ ga̱a va̱j ro̱j soꞌ rej tacaan a \p \v 12 Cachén doj, ga̱a ne̱ dan me se chéé vi̱j tuviꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó rej tacaan, ne̱ curuviꞌ Jesucristó rihaan ro̱j soꞌ, tza̱j ne̱ ino̱ doj vaa soꞌ, ruviꞌ soꞌ, niꞌya̱j ro̱j soꞌ a. \v 13 Ga̱a ne̱ cavii ro̱j soꞌ uún, nataꞌ ro̱j soꞌ rihaan yoꞌó nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó, tza̱j ne̱ nij soꞌ me se ne cuchuma̱n rá nij soꞌ se‑na̱na̱ ro̱j soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa curuviꞌ Jesucristó rihaan xa̱a̱n nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a \p \v 14 Corá me se ga̱a yáán xa̱a̱n nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó rihaan mesá, ne̱ curuviꞌ maꞌa̱n Jesucristó rihaan nij soꞌ, ne̱ cutaꞌ soꞌ cacunꞌ xráá nij soꞌ se vaa guun nichra̱j rá nij soꞌ ne̱ ne cuchuma̱n rá nij soꞌ se‑na̱na̱ nij síí queneꞌen man soꞌ ga̱a cunuu iꞌna̱ꞌ uún soꞌ a. \v 15 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Caꞌa̱nj nij soj rihaan nu̱ꞌ cachra̱ꞌ chumii̱, ne̱ caꞌmi̱i̱ natáj soj se‑na̱na̱j nana̱ sa̱ꞌ rihaan cunuda̱nj nij yuvii̱ a. \v 16 Ne̱ me maꞌa̱n ꞌo̱ síí cuchuma̱n rá se‑na̱na̱ soj ne̱ cata̱ꞌ ne, ne̱ soꞌ me síí quinani̱i̱ rihaan sayuun, tza̱j ne̱ síí naꞌvej rá cuchuma̱n rá se‑na̱na̱ soj me se quiꞌya̱j Diose̱ sayuun man soꞌ cheꞌé cacunꞌ tumé soꞌ ado̱nj. \v 17 Ne̱ nihánj me suun sa̱ꞌ noco̱o quiꞌya̱j nij síí cuchumán ya̱ rá niꞌya̱j manj, ne̱ dan me se quita̱j tuꞌva nij soꞌ se‑chu̱vií ꞌu̱nj, quiri̱i̱ nij soꞌ nana̱ chre̱e nimán yuvii̱, ne̱ caꞌmi̱i̱ nij soꞌ xnaꞌánj naca̱ xnaꞌánj ne neꞌen maꞌa̱n nij soꞌ, \v 18 ne̱ maꞌa̱n raꞌa nij soꞌ qui̱taꞌaa nij soꞌ xcuáá yuva̱a̱, ne̱ caꞌve̱e se coꞌo̱ nij soꞌ se xna̱j, tza̱j ne̱ a̱ doj se̱ quiranꞌ nij soꞌ chiꞌii̱ maꞌ. Ne̱ cuta̱ꞌ raꞌa nij soꞌ xráá síí ranꞌ, ne̱ nahu̱un sa̱ꞌ nij síí ranꞌ yoꞌ a ―taj Jesucristó rihaan xa̱a̱n nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cavii Jesucristó xta̱ꞌ a \p \v 19 Dan me se quisíj caꞌmii Jesucristó nana̱ dan rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ga̱a ne̱ cavii soꞌ xta̱ꞌ, ga̱a ne̱ cayáán soꞌ rej nuva̱ꞌ Diose̱ a. \v 20 Ga̱a ne̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ me se caꞌanj caꞌmi̱i̱ natáj nij soꞌ se‑na̱na̱ soꞌ nu̱ꞌ nij chumanꞌ, ne̱ racuíj síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ man nij soꞌ, ne̱ dan me se cheꞌé suun sa̱ꞌ noco̱o quiꞌyaj nij soꞌ me se raan doj canocoꞌ nij yuvii̱ se‑na̱na̱ Jesucristó a. Veé da̱nj ga̱a̱ ya̱ ei.