\id MAT \h San Mateo \toc1 San Mateo \mt1 Nihánj me se‑na̱na̱ Jesucristó nana̱ sa̱ꞌ cachrón síí cuꞌna̱j Mateo rihaan yanj a \c 1 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé nij xi̱i Jesucristó nij síí ma̱n ga̱a naá a \p \v 1 Yanj nihánj me taj xnaꞌanj cheꞌé nij xi̱i Jesucristó a. Veé xi̱i Jesucristó me síí cuꞌna̱j David síí cane ga̱a naá, ne̱ xi̱i David me síí cuꞌna̱j Abraham síí cane ga̱a naá ado̱nj. \p \v 2 Dan me se síí cuꞌna̱j Abraham me rej síí cuꞌna̱j Isaac, ne̱ Isaac me rej síí cuꞌna̱j Jacob, ne̱ Jacob me rej nij tinu̱j síí cuꞌna̱j Judá, \v 3 ne̱ Judá me rej síí cuꞌna̱j Fares ga̱ síí cuꞌna̱j Zara, ne̱ chana̱ cuꞌna̱j Tamar me nii ro̱j soꞌ a. Ne̱ Fares me rej síí cuꞌna̱j Esrom, ne̱ Esrom me rej síí cuꞌna̱j Aram, \v 4 ne̱ Aram me rej síí cuꞌna̱j Aminadab, ne̱ Aminadab me rej síí cuꞌna̱j Naasón, ne̱ Naasón me rej síí cuꞌna̱j Salmón, \v 5 ne̱ Salmón me rej síí cuꞌna̱j Booz, ne̱ nii Booz me chana̱ cuꞌna̱j Rahab a. Ne̱ Booz me rej síí cuꞌna̱j Obed, ne̱ nii Obed me chana̱ cuꞌna̱j Rut a. Ne̱ Obed me rej síí cuꞌna̱j Isaí, \v 6 ne̱ Isaí me rej síí cuꞌna̱j David, ne̱ síí cuꞌna̱j David roꞌ, me síí nica̱j suun rey uun chij rihaan nij yuvii̱ israelitá ga̱a cane soꞌ ado̱nj. \p Ne̱ David me rej síí cuꞌna̱j Salomón, ne̱ nii Salomón me nica̱ síí cuꞌna̱j Urías a. \v 7 Ne̱ Salomón me rej síí cuꞌna̱j Roboam, ne̱ Roboam me rej síí cuꞌna̱j Abías, ne̱ Abías me rej síí cuꞌna̱j Asa a. \v 8 Ne̱ Asa me rej síí cuꞌna̱j Josafat, ne̱ Josafat me rej síí cuꞌna̱j Joram, ne̱ Joram me rej síí cuꞌna̱j Uzías a. \v 9 Ne̱ Uzías me rej síí cuꞌna̱j Jotam, ne̱ Jotam me rej síí cuꞌna̱j Acaz, ne̱ Acaz me rej síí cuꞌna̱j Ezequías a. \v 10 Ne̱ Ezequías me rej síí cuꞌna̱j Manasés, ne̱ Manasés me rej síí cuꞌna̱j Amón, ne̱ Amón me rej síí cuꞌna̱j Josías a. \v 11 Ne̱ Josías me rej nij tinu̱j síí cuꞌna̱j Jeconías, ne̱ cayáán nij soꞌ yoꞌ quiꞌyaj canaán nij síí ma̱n Babilonia rihaan nij yuvii̱ israelitá, ne̱ caꞌanj nica̱j nij soꞌ man nij yuvii̱ israelitá chiháán nij soꞌ gu̱un nij yuvii̱ israelitá mozó rihaan nij soꞌ ado̱nj. \p \v 12 Guun naá do̱j, ne̱ guun Jeconías rej síí cuꞌna̱j Salatiel, ne̱ Salatiel me rej síí cuꞌna̱j Zorobabel, \v 13 ne̱ Zorobabel me rej síí cuꞌna̱j Abiud, ne̱ Abiud me rej síí cuꞌna̱j Eliaquim, ne̱ Eliaquim me rej síí cuꞌna̱j Azor, \v 14 ne̱ Azor me rej síí cuꞌna̱j Sadoc, ne̱ Sadoc me rej síí cuꞌna̱j Aquim, ne̱ Aquim me rej síí cuꞌna̱j Eliud, \v 15 ne̱ Eliud me rej síí cuꞌna̱j Eleazar, ne̱ Eleazar me rej síí cuꞌna̱j Matán, ne̱ Matán me rej síí cuꞌna̱j Jacob, \v 16 ne̱ Jacob me rej síí cuꞌna̱j José, ne̱ José me síí xcaj man chana̱ cuꞌna̱j Mariá, ne̱ noꞌ me nii síí cuꞌna̱j Jesús, ne̱ síí caꞌnéé Diose̱ ti̱nanii man yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj rihaan sayuun me Jesús ado̱nj. \p \v 17 Dan me se asi̱j síí cuꞌna̱j Abraham nda̱a síí cuꞌna̱j David síj xcaꞌa̱nj xi̱i síí cuꞌna̱j Jesucristó a. Ne̱ asi̱j síí cuꞌna̱j David nda̱a caꞌanj nica̱j nij síí ma̱n Babilonia man nij yuvii̱ israelitá chiháán nij soꞌ síj yoꞌó xcaꞌa̱nj xi̱i síí cuꞌna̱j Jesucristó a. Ne̱ asi̱j caꞌanj nica̱j nij síí ma̱n Babilonia man nij yuvii̱ israelitá chiháán nij soꞌ nda̱a caꞌngaa síí cuꞌna̱j Jesucristó, ne̱ síj yoꞌó xcaꞌa̱nj nij xi̱i Jesucristó uún ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j guun ga̱a caꞌngaa Jesucristó rihaan chumii̱ nihánj a \p \v 18 Ne̱ nihánj me se vaa guun asi̱j rque̱ ga̱a ataa caꞌnga̱a̱ Jesucristó a. Dan me se nii Jesucristó me chana̱ cuꞌna̱j Mariá a. Ga̱a asino ya̱a̱n guun ya̱ rá noꞌ ga̱ síí cuꞌna̱j José se vaa xca̱j tuviꞌ ro̱j soꞌ a. Tza̱j ne̱ ataa cunu̱u rcuaꞌa̱a̱n ro̱j soꞌ a. Tza̱j ne̱ xcaj noꞌ cuentá se vaa a̱j nariꞌ noꞌ neꞌej quiꞌyaj Nimán Diose̱ a. \v 19 Dan me se síí cuꞌna̱j José me síí xca̱j man chana̱ cuꞌna̱j Mariá, ne̱ xcaj soꞌ cuentá se vaa a̱j nuû rque noꞌ neꞌej a. Cheꞌé dan nuchruj ra̱a̱ soꞌ, ne̱ guun rá soꞌ se vaa ta̱náj yuve̱ soꞌ man noꞌ ado̱nj. Dan me se si̱j vaa nica̱ nimán me soꞌ, ne̱ guun rá soꞌ cata̱j xnaꞌanj soꞌ rihaan nij síí nica̱j suun, tza̱j ne̱ guun vi̱j rá soꞌ, ne̱ ne caꞌve̱j rá soꞌ cuta̱ꞌ soꞌ cacunꞌ xráá chana̱ cuꞌna̱j Mariá rihaan nij síí nica̱j suun a. \v 20 Dan me se nuchruj ra̱a̱ soꞌ da̱j quiꞌya̱j soꞌ, ga̱a ne̱ rej nii̱ caꞌmii nej rihaan soꞌ a. Dan me se cotoj soꞌ, ne̱ naquiꞌyaa rihaan soꞌ se vaa caꞌnaꞌ yoꞌo̱ se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ, ne̱ cataj se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan soꞌ a: \p ―Cu̱nó so̱ꞌ caꞌmi̱i̱ ꞌu̱nj, José. ꞌO̱ se taꞌnij siꞌno̱ síí cuꞌna̱j David síí cane ga̱a naá mé so̱ꞌ ado̱nj. Se̱ cuchuꞌvíꞌ so̱ꞌ xca̱j so̱ꞌ man chana̱ cuꞌna̱j Mariá maꞌ. Ne tumé noꞌ cacunꞌ maꞌ. Ma̱a̱n se nayón neꞌej rque noꞌ quiꞌyaj Nimán Diose̱ ado̱nj. \v 21 Dan me se cuchru̱j noꞌ neꞌej sno̱ꞌo cunii, ne̱ asa̱ꞌ cuchruj noꞌ neꞌej, ne̱ Jesús tu̱cuꞌnáj so̱ꞌ man neꞌej yoꞌ á. Da̱nj tu̱cuꞌnáj soj man soꞌ, cheꞌé se gu̱un soꞌ síí ti̱nanii man nij tuviꞌ soꞌ rihaan chrej chiꞌi̱i̱ uun chij nimán nij soꞌ ado̱nj. ―Da̱nj caꞌmii se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan síí cuꞌna̱j José a. \p \v 22 Nu̱ꞌ nihánj me se vaa quiꞌyaj síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ a. Quiꞌyaj gue̱e̱ soꞌ nu̱ꞌ nana̱ cataj xnaꞌanj soꞌ ga̱a naá rihaan ꞌo̱ síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ rihaan yuvii̱, ne̱ nihánj me nana̱ caꞌmii soꞌ rihaan síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ yoꞌ a: \v 23 “Queneꞌe̱n soj se vaa quinari̱ꞌ ꞌo̱ chana̱ ya̱a̱n neꞌej, ne̱ cuchru̱j noꞌ neꞌej sno̱ꞌo cunii, ne̱ Emanuel cuꞌna̱j neꞌej ado̱nj”. Da̱nj caꞌmii síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ ga̱a naá rihaan síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱, ne̱ nana̱ “Emanuel” taj se vaa cane̱ maꞌa̱n Diose̱ ga̱ níꞌ ado̱nj. \p \v 24 Veé dan, ne̱ quinanuû rá síí cuꞌna̱j José, ne̱ quiꞌyaj soꞌ nu̱ꞌ nda̱a vaa cataj xnaꞌanj se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan soꞌ, ne̱ xcaj soꞌ man chana̱ cuꞌna̱j Mariá a. \v 25 Tza̱j ne̱ ne coto̱j soꞌ ga̱ noꞌ nda̱a se quisíj cuchruj noꞌ neꞌej sno̱ꞌo cunii a. Ne̱ tucuꞌnáj José Jesús man neꞌej ado̱nj. \c 2 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé nij síí tucuꞌyón ndoꞌo cheꞌé yatiꞌ a \p \v 1 Dan me se caꞌngaa Jesucristó chumanꞌ Belén chumanꞌ na̱j estadó Judea, ne̱ síí cuꞌna̱j Herodes me síí nica̱j suun rey uun chij rihaan chumanꞌ rej caꞌngaa Jesucristó a. Quisíj caꞌngaa Jesucristó, ga̱a ne̱ caꞌnaꞌ nij síí tucuꞌyón ndoꞌo cheꞌé yatiꞌ chumanꞌ cuꞌna̱j Jerusalén, ne̱ nij síí cavii rej síj güii me nij soꞌ a. \v 2 Ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man nij síí ma̱n Jerusalén, cataj nij soꞌ: \p ―Neꞌej gu̱un síí nica̱j suun rey gu̱un chij rihaan nij yuvii̱ israelitá roꞌ, me rej caꞌngaa soꞌ ga̱. Queneꞌen núj yatiꞌ taj xnaꞌanj yoꞌ se vaa caꞌngaa soꞌ na̱nj á. Cavii yatiꞌ yoꞌ xta̱ꞌ rej síj güii, ne̱ cheꞌé dan caꞌnaꞌ núj quinaꞌvi̱j núj rihaan soꞌ ado̱nj ―taj nij síí tucuꞌyón ndoꞌo cheꞌé yatiꞌ a. \p \v 3 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ nana̱ rihaan síí nica̱j suun rey cuꞌna̱j Herodes se vaa xnáꞌanj ndoꞌo nij síí tucuꞌyón ndoꞌo cheꞌé yatiꞌ me rej caꞌngaa neꞌej yoꞌ, ga̱a ne̱ cuchuꞌviꞌ ndoꞌo soꞌ se vaa cachi̱j neꞌej yoꞌ, ne̱ caꞌne̱e̱ neꞌej yoꞌ se‑su̱u̱n soꞌ raꞌa soꞌ vaa güii, rá soꞌ a. Ne̱ cuchuꞌviꞌ ndoꞌo nij síí ma̱n chumanꞌ Jerusalén se vaa caxri̱i̱ yuva̱a̱ Herodes man maꞌa̱n nij soꞌ a. \v 4 Veé dan, ne̱ cunuu chre̱ꞌ taranꞌ nij xrej ata̱ suun noco̱o doj cunuu chre̱ꞌ nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan nij yuvii̱ cunuu chre̱ꞌ rihaan soꞌ, quiꞌyaj soꞌ, ne̱ xnáꞌanj Herodes man nij soꞌ me rej caꞌnga̱a̱ síí caꞌne̱j Diose̱ ti̱nanii man yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ rihaan sayuun a. \v 5 Ga̱a ne̱ cataj nij soꞌ rihaan Herodes a: \p ―Caꞌnga̱a̱ soꞌ chumanꞌ Belén chumanꞌ na̱j estadó Judea a ―taj nij soꞌ rihaan síí nica̱j suun rey cuꞌna̱j Herodes a. \p Da̱nj caꞌmii nij soꞌ cheꞌé nana̱ nihánj nana̱ cachrón síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ rihaan yanj a: \v 6 “Ne̱ ma̱ꞌán so̱ꞌ, chuma̱nꞌ Belén chuma̱nꞌ na̱j estadó Judea roꞌ, chumanꞌ sa̱ꞌ ndoꞌo ꞌni̱j raꞌa man tuviꞌ chumanꞌ na̱j estadó Judea mé so̱ꞌ á. Dan me se vaa síí gu̱un chiha̱nj mán so̱ꞌ, ne̱ gu̱un chij uxrá soꞌ, ne̱ uxrá cu̱tumé soꞌ man nij yuvii̱ israelitá yuvii̱ cunéꞌ ꞌu̱nj canoco̱ꞌ manj a”. Nihánj me nana̱ cachrón síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ rihaan yanj ga̱a naá a. \p \v 7 Cuno síí nica̱j suun Herodes nana̱ caꞌmii nij soꞌ, ga̱a ne̱ caꞌnéé yuve̱ soꞌ nana̱ rihaan nij síí tucuꞌyón ndoꞌo cheꞌé yatiꞌ se vaa caꞌna̱ꞌ nij soꞌ rihaan Herodes a. Ga̱a ne̱ xnáꞌanj Herodes man nij soꞌ me yavii curuviꞌ naca̱ yatiꞌ taj xnaꞌanj cheꞌé neꞌej yoꞌ, taj Herodes a. Ga̱a ne̱ cataj xnaꞌanj nij soꞌ rihaan Herodes a. \v 8 Ga̱a ne̱ caꞌnéé Herodes man nij soꞌ caꞌa̱nj nij soꞌ chumanꞌ Belén, ne̱ caꞌneꞌ Herodes suun rihaan nij soꞌ, ne̱ cataj Herodes: \p ―Nano̱ꞌ uxrá soj man neꞌej yoꞌ, ne̱ asa̱ꞌ nariꞌ soj man neꞌej, ne̱ cata̱j xnaꞌanj soj rihanj me rej ne neꞌej yoꞌ, ga̱a ne̱ caꞌa̱nj ma̱ꞌanj quinaꞌvi̱j ma̱ꞌanj rihaan neꞌej yoꞌ ado̱nj ―taj Herodes rihaan nij síí tucuꞌyón ndoꞌo cheꞌé yatiꞌ, caꞌmii ne̱ soꞌ rihaan nij síí tucuꞌyón ndoꞌo cheꞌé yatiꞌ a. \p \v 9 Quisíj cuno nij soꞌ nana̱ cataj xnaꞌanj síí nica̱j suun rey rihaan nij soꞌ, ga̱a ne̱ curiha̱nj nij soꞌ, caꞌanj nij soꞌ, ga̱a ne̱ queneꞌen uún nij soꞌ man yatiꞌ yoꞌ a. Yatiꞌ a̱j queneꞌen nij soꞌ rej síj güii me yatiꞌ yoꞌ, ne̱ dan me se va̱j yatiꞌ yoꞌ, ne̱ yoꞌo̱ canocoꞌ nij soꞌ man yatiꞌ yoꞌ, nda̱a se canicunꞌ yatiꞌ yoꞌ rej xta̱ꞌ rej ya̱nj neꞌej yoꞌ a. \v 10 Ga̱a queneꞌen nij soꞌ man yatiꞌ yoꞌ, ga̱a ne̱ uxrá guun niha̱ꞌ rá nij soꞌ, \v 11 ga̱a ne̱ catúj nij soꞌ rá veꞌ rej canicunꞌ yatiꞌ xta̱ꞌ, ga̱a ne̱ nariꞌ nij soꞌ man neꞌej ga̱ nii neꞌej chana̱ cuꞌna̱j Mariá, ga̱a ne̱ canicunꞌ ru̱j nij soꞌ, ne̱ quinaꞌvíj nij soꞌ rihaan neꞌej yoꞌ a. Veé dan, ga̱a ne̱ nuxraꞌ nij soꞌ se‑chru̱nj nij soꞌ, ga̱a ne̱ rqué ndoꞌo nij soꞌ rasu̱u̱n sa̱ꞌ rihaan neꞌej yoꞌ a. Dan me se agaꞌ oró míí do̱ꞌ, squíí cuꞌna̱j incienso do̱ꞌ, squíí cuꞌna̱j mirra do̱ꞌ, rqué u̱u̱n nij soꞌ rihaan neꞌej yoꞌ a. \v 12 Ne̱ rej nii̱ caꞌmii nej rihaan nij soꞌ, ne̱ cataj xnaꞌanj Diose̱ rihaan nij soꞌ se vaa se̱ canica̱j uún nij soꞌ caꞌa̱nj nij soꞌ rihaan síí nica̱j suun rey cuꞌna̱j Herodes, taj nej rihaan nij soꞌ a. Cheꞌé dan yoꞌó chrej canica̱j nij soꞌ quinanꞌ nij soꞌ chiháán nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa caꞌanj nica̱j José ga̱ Mariá man Jesucristó rej cuꞌna̱j Egiptó a \p \v 13 Quisíj quinanꞌ nij síí tucuꞌyón ndoꞌo cheꞌé yatiꞌ, ga̱a ne̱ rej nii̱ caꞌmii nej rihaan síí cuꞌna̱j José a. Dan me se naquiꞌyaa yoꞌo̱ se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan soꞌ, ne̱ cataj se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan soꞌ a: \p ―Na̱xagaa so̱ꞌ, ne̱ ni̱caj so̱ꞌ man ro̱j ni̱i neꞌej, ne̱ cuna̱nj so̱ꞌ caꞌa̱nj so̱ꞌ rej cuꞌna̱j Egiptó, ne̱ ca̱yáán so̱ꞌ Egiptó nda̱a güii caꞌmi̱i̱ uún ꞌu̱nj rihaan so̱ꞌ á. ꞌO̱ se nano̱ꞌ ndoꞌo síí nica̱j suun rey cuꞌna̱j Herodes man neꞌej, ne̱ ticavi̱ꞌ soꞌ man neꞌej yoꞌ vaa taj soꞌ ado̱nj ―taj se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan síí cuꞌna̱j José a. \p \v 14 Ga̱a ne̱ naxaga̱a̱ síí cuꞌna̱j José, ne̱ nica̱j soꞌ man ro̱j ni̱i neꞌej, ne̱ rej nii̱ cavii nij soꞌ caꞌanj nij re̱j soꞌ Egiptó, \v 15 ne̱ cane nij soꞌ Egiptó yoꞌ nda̱a se caviꞌ síí nica̱j suun rey cuꞌna̱j Herodes a. \p Dan me se quisíj ya̱ nu̱ꞌ nana̱ nda̱a vaa cataj xnaꞌanj síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan ꞌo̱ síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá, se vaa cataj soꞌ: “Canacúún ꞌu̱nj man taꞌníj se vaa cavi̱i̱ soꞌ Egiptó caꞌna̱ꞌ soꞌ ado̱nj”. Da̱nj taj Diose̱ ga̱a naá cheꞌé taꞌníí soꞌ Jesucristó ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa caviꞌ ndoꞌo neꞌej ma̱n chumanꞌ Belén, quiꞌyaj síí nica̱j suun cuꞌna̱j Herodes a \p \v 16 Quisíj caꞌanj nij re̱j Jesucristó rej cuꞌna̱j Egiptó, ga̱a ne̱ xcaj síí nica̱j suun rey cuꞌna̱j Herodes cuentá se vaa a̱j tihaꞌ yuꞌunj nij síí tucuꞌyón cheꞌé yatiꞌ man soꞌ, ga̱a ne̱ caꞌmaan ndoꞌo rá soꞌ, ne̱ cheꞌé dan caꞌneꞌ soꞌ suun rihaan tanuu se vaa ticavi̱ꞌ tanuu man nu̱ꞌ neꞌej sno̱ꞌo cunii ya̱nj nu̱ꞌ anica̱j chumanꞌ Belén a. Neꞌej va̱j vi̱j yoꞌ rej rque̱ roꞌ, cavi̱ꞌ, taj soꞌ a. Da̱nj quiꞌyaj soꞌ, ga̱a ne̱ cavi̱ꞌ neꞌej caꞌmii yatiꞌ cheꞌé taj nij síí tucuꞌyón cheꞌé yatiꞌ rihaan soꞌ, rá soꞌ a. \p \v 17 Da̱nj quiꞌyaj soꞌ, ne̱ quisíj ya̱ nu̱ꞌ nana̱ cataj xnaꞌanj síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá síí cuꞌna̱j Jeremías, se vaa cataj soꞌ: \v 18 “Cuno̱ nii taꞌve̱e ndoꞌo chana̱ ma̱n chumanꞌ cuꞌna̱j Ramá a. Ase vaa chana̱ cuꞌna̱j Raquel chana̱ cane ga̱a naá ga̱a̱ nij chana̱, taꞌve̱e ndoꞌo nij noꞌ cheꞌé taꞌníí nij noꞌ a. Ne̱ se̱ caꞌvej uxrá rá nij chana̱ naquiꞌya̱j niha̱ꞌ noꞌ nimán noꞌ, cheꞌé se navij taꞌníí nij noꞌ caviꞌ na̱nj ado̱nj”. Da̱nj caꞌmii síí cuꞌna̱j Jeremías ga̱a naá a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa curiha̱nj uún nij re̱j Jesucristó rej cuꞌna̱j Egiptó, caꞌanj nij soꞌ chumanꞌ Nazaret a \p \v 19 Ga̱a quisíj caviꞌ síí nica̱j suun rey cuꞌna̱j Herodes, ga̱a ne̱ naquiꞌyaa uún yoꞌo̱ se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan síí cuꞌna̱j José ga̱a yáán soꞌ Egiptó ga̱a otoj soꞌ rej nii̱ a. \v 20 Ne̱ cataj xnaꞌanj se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan José a: \p ―Na̱xagaa so̱ꞌ, ne̱ ni̱caj so̱ꞌ ro̱j ni̱i neꞌej, ne̱ caꞌa̱nj so̱ꞌ rej cuꞌna̱j Israel á. ꞌO̱ se ya̱j me se caviꞌ nij síí me rá ticavi̱ꞌ man neꞌej ya̱j na̱nj ado̱nj ―taj se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan síí cuꞌna̱j José a. \p \v 21 Ga̱a ne̱ naxaga̱a̱ síí cuꞌna̱j José, ne̱ nica̱j uún soꞌ ro̱j ni̱i neꞌej caꞌanj soꞌ rej cuꞌna̱j Israel a. \v 22 Ne̱ cuchiꞌ nana̱ rihaan soꞌ se vaa síí cuꞌna̱j Arquelao guun síí nica̱j suun rey uun chij rihaan estadó Judea a. Dan me se nayón síí cuꞌna̱j Arquelao rihaan rej soꞌ síí cuꞌna̱j Herodes a. Cheꞌé dan cuchuꞌviꞌ ndoꞌo síí cuꞌna̱j José caꞌa̱nj soꞌ estadó Judea, ga̱a ne̱ caꞌmii nej rihaan uún soꞌ se vaa se̱ caꞌanj soꞌ estadó Judea maꞌ. Cheꞌé dan caꞌanj soꞌ estadó Galilea, \v 23 ne̱ cuchiꞌ soꞌ chumanꞌ Nazaret, ne̱ cayáán soꞌ chumanꞌ yoꞌ a. Dan me se cayáán nij soꞌ chumanꞌ Nazaret, ne̱ quisíj ya̱ nu̱ꞌ nana̱ cataj nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá, se vaa síí cavii Nazaret me síí caꞌne̱j Diose̱ ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun ado̱nj. Ina̱nj da̱nj caꞌmii nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá yoꞌ a. \c 3 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j vaa caꞌmii natáj síí cuꞌna̱j Juan síí cutaꞌ ne yuvii̱ a \p \v 1 Dan me se yoꞌo̱ yáán Jesucristó chumanꞌ Nazaret, ne̱ cavii síí cuꞌna̱j Juan tacaan estadó Judea, ne̱ caꞌmii natáj ndoꞌo soꞌ, \v 2 cataj soꞌ: \p ―Nuchra̱nꞌ nimán soj, ne̱ ta̱náj soj chrej chiꞌi̱i̱ ei. ꞌO̱ se nichru̱nꞌ gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj na̱nj ado̱nj ―taj soꞌ, aꞌmii natáj soꞌ a. \p \v 3 Síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ rihaan yuvii̱ ga̱a naá síí cuꞌna̱j Isaías roꞌ, cataj xnaꞌanj cheꞌé síí cuꞌna̱j Juan, cataj soꞌ: “Nucua̱j ndoꞌo caꞌmi̱i̱ natáj ꞌo̱ soꞌ rej tacaan, ne̱ cata̱j soꞌ se vaa nuchra̱nꞌnimán yuvii̱, ne̱ veꞌé caꞌmi̱i̱ nij yuvii̱ ga̱ síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ asa̱ꞌ caꞌnaꞌ soꞌ a”, taj síí cuꞌna̱j Isaías ga̱a naá a. \p \v 4 Dan me se síí cuꞌna̱j Juan me se nu̱u̱ soꞌ yatzíj nuj xcuu camelló ne̱ ꞌni̱j catuu̱n soꞌ merque̱ nu̱j, ne̱ chá soꞌ ina̱nj rquíí, ne̱ catziꞌ xtaan ma̱n quij coꞌo soꞌ ado̱nj. \v 5 Ne̱ curiha̱nj ndoꞌo yuvii̱ ma̱n chumanꞌ Jerusalén do̱ꞌ, yuvii̱ ma̱n nu̱ꞌ estadó Judea do̱ꞌ, yuvii̱ ma̱n nij chumanꞌ na̱j tuꞌva chráá cuꞌna̱j Jordán do̱ꞌ, caꞌnaꞌ rihaan síí cuꞌna̱j Juan, \v 6 ga̱a ne̱ cataꞌ ne nij yuvii̱ rá chráá cuꞌna̱j Jordán, quiꞌyaj Juan a. Dan me se nataꞌ ya̱ nij yuvii̱ cheꞌé nu̱ꞌ cacunꞌ tumé nij yuvii̱, ga̱a ne̱ cataꞌ ne nij yuvii̱ ado̱nj. \p \v 7 Ga̱a ne̱ queneꞌen síí cuꞌna̱j Juan se vaa caꞌnaꞌ ndoꞌo nij síí fariseo do̱ꞌ, nij síí saduceo do̱ꞌ, me rá nij soꞌ cuta̱ꞌ ne Juan man nij soꞌ a. Ga̱a ne̱ caꞌmii natáj soꞌ rihaan nij soꞌ, cataj soꞌ: \p ―Ase vaa xcuáá yuva̱a̱ vaa soj á. Me síí cataj xnaꞌanj rihaan soj cuna̱nj soj, ne̱ quinani̱i̱ soj rihaan sayuun quiꞌya̱j Diose̱ ga̱. Asa̱ꞌ caꞌve̱e quinani̱i̱ soj rihaan sayuun, quiꞌya̱j ina̱nj na cata̱ꞌ ne soj ga̱. \v 8 Sese ya̱ cunuu sa̱ꞌ nimán soj, ne̱ caꞌa̱nj soj quiꞌya̱j soj nda̱a vaa ꞌyaj yuvii̱ cunuu sa̱ꞌ nimán á. \v 9 Ne̱ tadó soj sese quisi̱j rá soj cata̱j soj se vaa taꞌníí taꞌnij siꞌno̱ síí cuꞌna̱j Abraham síí cane ga̱a naá me soj, ne̱ ne tumé soj cacunꞌ, cata̱j soj á. Se̱ caꞌmii soj daj chiha̱a̱ míj da̱nj maꞌ. Ma̱a̱n se cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa nuveé se yaꞌa̱nj tihaꞌ taꞌníí taꞌnij siꞌno̱ síí cuꞌna̱j Abraham me soj a̱ maꞌ. Ma̱a̱n se sese Diose̱ rá, ne̱ caꞌve̱e ni̱caj Diose̱ náá guun yahij na̱j rihaan yoꞌóó nihánj, ne̱ quiꞌya̱j Diose̱ man ꞌo̱ taꞌníí taꞌnij siꞌno̱ síí cuꞌna̱j Abraham ado̱nj. Cheꞌé dan canoco̱ꞌ ya̱ soj man Diose̱ á. \p \v 10 ”ꞌO̱ se nichru̱nꞌ quiꞌya̱j Diose̱ sayuun man nij síí naꞌvej rá cuno̱ rihaan soꞌ na̱nj á. Ase vaa síí oro̱ꞌ agaꞌ aꞌneꞌ chruun, ne̱ oro̱ꞌ soꞌ agaꞌ caꞌne̱ꞌ soꞌ chruun roꞌ, da̱nj vaa Diose̱ cuano̱ ei. Cheꞌé dan ase vaa ꞌyaj nii man chruun roꞌ, taꞌngaꞌ da̱nj quiꞌya̱j Diose̱ man nij síí ne uno rihaan soꞌ a. Dan me se aꞌneꞌ nii chruun nuviꞌ chruj sa̱ꞌ raa̱, ne̱ araa nii man chruun yoꞌ rihaan yaꞌan a. Taꞌngaꞌ da̱nj quiꞌya̱j Diose̱ man nij síí naꞌvej rá canoco̱ꞌ chrej sa̱ꞌ ado̱nj. \p \v 11 ”ꞌU̱nj nihánj me síí cuta̱ꞌ ne u̱u̱n man soj si̱j nuchranꞌ nimán canocoꞌ chrej sa̱ꞌ a. Tza̱j ne̱ vaa yoꞌó síí caꞌna̱ꞌ, ne̱ si̱j sca̱ꞌ doj gu̱un soꞌ rihanj a. Cheꞌé dan me a̱j ne nó xcúnj na̱chej nuj correá ꞌni̱j tacanj soꞌ maꞌ. Ne̱ caꞌna̱ꞌ soꞌ, ne̱ caꞌna̱ꞌ Nimán Diose̱ ga̱ soꞌ, ne̱ caxri̱i̱ yaꞌan soꞌ man soj si̱j naꞌvej rá cuno̱ rihaan Diose̱, ne̱ caca̱a̱ soj ado̱nj. \v 12 Dan me se ase vaa síí oro̱ꞌ chruun palá vaa soꞌ cuano̱ ado̱nj. Dan me se síí nica̱j chruun palá roꞌ, rii nu̱ꞌ ꞌnúú trigó na̱j rihaan yoꞌóó, ne̱ naquiꞌyaj chre̱ꞌ soꞌ man ꞌnúú trigó sa̱ꞌ, ne̱ araa soꞌ man ꞌnúú trigó sa̱ꞌ rá veꞌ, ne̱ anica̱j soꞌ araa soꞌ squíj niꞌya xráá trigó rihaan yaꞌan a. Ne̱ ase vaa síí nica̱j palá ma̱n cuano̱ roꞌ, da̱nj quiꞌya̱j síí caꞌna̱ꞌ, ne̱ naquiꞌya̱j chre̱ꞌ soꞌ man cunuda̱nj nij síí cunuu sa̱ꞌ nimán, ne̱ cara̱a soꞌ man nij síí chiꞌi̱i̱ rihaan yaꞌan, ne̱ caca̱a̱ nij soꞌ nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ quinaꞌáj yaꞌan yoꞌ a̱ man ado̱nj. ―Da̱nj caꞌmii síí cuꞌna̱j Juan rihaan nij yuvii̱ yoꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cataꞌ ne Jesucristó a \p \v 13 Ga̱a ne̱ curiha̱nj Jesucristó estadó Galilea caꞌanj soꞌ chráá cuꞌna̱j Jordán rihaan síí cuꞌna̱j Juan, ne̱ cuta̱ꞌ ne Juan man Jesucristó, rá soꞌ a. Dan me se cuchiꞌ Jesucristó rihaan síí cuꞌna̱j Juan, \v 14 tza̱j ne̱ veé dan me se ne caꞌve̱j rá síí cuꞌna̱j Juan cuta̱ꞌ ne soꞌ man Jesucristó maꞌ. Ma̱a̱n se cataj síí cuꞌna̱j Juan rihaan Jesucristó a: \p ―Me cheꞌé ꞌnáꞌ so̱ꞌ cuta̱ꞌ ne ꞌu̱nj mán so̱ꞌ ga̱. Tana̱nj ma̱ꞌán so̱ꞌ me síí vaa cheꞌé cuta̱ꞌ ne man ma̱ꞌanj na̱nj á. Tza̱j ne̱ xa̱ꞌ ꞌu̱nj me se ne nó xcúún ꞌu̱nj cuta̱ꞌ nej mán so̱ꞌ maꞌ ―taj síí cuꞌna̱j Juan rihaan Jesucristó a. \p \v 15 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ a: \p ―Caꞌve̱j so̱ꞌ cuta̱ꞌ ne so̱ꞌ manj ei. Da̱nj quiꞌya̱j níꞌ, cheꞌé se no̱ xcúún níꞌ quiꞌya̱j níꞌ nu̱ꞌ se vaa me rá Diose̱ quiꞌya̱j níꞌ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan síí cuꞌna̱j Juan, ga̱a ne̱ caꞌvej rá soꞌ, ga̱a ne̱ cutaꞌ ne soꞌ man Jesucristó a. \p \v 16 Quisíj cataꞌ ne Jesucristó, ga̱a ne̱ curiha̱nj soꞌ rá na, ga̱a ne̱ taj niꞌyón naxraꞌ rej xta̱ꞌ, ne̱ queneꞌen soꞌ se vaa nanij Nimán Diose̱ rej xta̱ꞌ, ne̱ ase vaa chaꞌaa̱n roꞌ, vaa Nimán Diose̱, curuviꞌ yoꞌ rej xta̱ꞌ nanij yoꞌ raa̱ Jesucristó a. \v 17 Ga̱a ne̱ rej xta̱ꞌ caꞌmii Diose̱ rihaan Jesucristó, ne̱ cuno nij síí nicu̱nꞌ ga̱ Jesucristó nana̱ caꞌmii Diose̱, ne̱ dan me se cataj Diose̱ a: \p ―Taꞌníí ꞌu̱nj síí ꞌe̱e̱ ndoꞌo raj man mé so̱ꞌ, ne̱ niha̱ꞌ ndoꞌo raj niꞌya̱j ꞌu̱nj mán so̱ꞌ ado̱nj ―taj nana̱ cavii rej xta̱ꞌ caꞌmii Diose̱ rihaan Jesucristó a. \c 4 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa guun ndoꞌo rá síí chre̱e tiha̱ꞌ yuꞌunj síí chre̱e man Jesucristó a \p \v 1 Ga̱a ne̱ caꞌanj Jesucristó rej tacaan, quiꞌyaj Nimán Diose̱, cheꞌé rej caꞌve̱e gu̱un rá síí chre̱e tiha̱ꞌ yuꞌunj síí chre̱e man Jesucristó a. \v 2 Ne̱ vi̱j chiha̱a̱ ya̱ güii quisíj Jesucristó tocoꞌ Jesucristó xꞌnaa man maꞌa̱n soꞌ cheꞌé se aráj gue̱e̱ soꞌ rihaan Diose̱, ga̱a ne̱ quinaꞌaan ndoꞌo rque Jesucristó a. \v 3 Dan me se cuchiꞌ síí chre̱e rihaan Jesucristó, ga̱a ne̱ guun rá soꞌ tiha̱ꞌ yuꞌunj soꞌ man Jesucristó, cheꞌé se guun rá soꞌ canoco̱ꞌ Jesucristó man soꞌ ado̱nj. Cheꞌé dan cataj soꞌ rihaan Jesucristó, ne̱: \p ―Sese ya̱ ya̱ taꞌni̱j Diose̱ mé so̱ꞌ, ne̱ cata̱j so̱ꞌ rihaan yahij nihánj se vaa gu̱un yoꞌ rachrúún cha̱ so̱ꞌ á ―taj síí chre̱e rihaan Jesucristó a. \p \v 4 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan síí chre̱e a: \p ―Tza̱j ne̱ danj Diose̱ taj: “Nuveé ina̱nj se chá me se achiin rihaan yuvii̱, ne̱ caꞌve̱e ca̱yáán sa̱ꞌ yuvii̱ maꞌ. Tana̱nj achiin cunuda̱nj se‑na̱na̱ Diose̱ cuno̱ yuvii̱, ne̱ veꞌé ca̱yáán yuvii̱ ei”. Ina̱nj da̱nj taj danj Diose̱ ―taj Jesucristó rihaan síí chre̱e yoꞌ a. \p \v 5 Ga̱a ne̱ caꞌanj nica̱j síí chre̱e man Jesucristó chumanꞌ gue̱e̱ chumanꞌ Jerusalén, ne̱ tacavii soꞌ man Jesucristó raa̱ nuvií noco̱o, \v 6 ne̱ cataj soꞌ rihaan soꞌ: \p ―Sese ya̱ taꞌni̱j Diose̱ mé so̱ꞌ, ne̱ güe̱j so̱ꞌ, ne̱ nani̱j gue̱e̱ so̱ꞌ rihaan yoꞌóó á. ꞌO̱ se danj Diose̱ taj: “Yoꞌo̱ aꞌneꞌ Diose̱ suun rihaan nij se‑mo̱zó soꞌ se vaa cu̱tumé nij soꞌ mán so̱ꞌ, ne̱ ca̱ráán raꞌa nij soꞌ mán so̱ꞌ, se̱ gaa na̱nj caco̱ꞌ cheꞌé so̱ꞌ yahij a”. Ina̱nj da̱nj aꞌmii danj Diose̱ ―taj síí chre̱e rihaan Jesucristó ado̱nj. \p \v 7 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ a: \p ―Tza̱j ne̱ ne nó xcúnj qui̱ꞌyáj da̱nj maꞌ. ꞌO̱ se taj uún danj Diose̱: “Se̱ guun qui̱riꞌyunj so̱ꞌ man Diose̱ síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ ne̱ ti̱háꞌ so̱ꞌ man soꞌ maꞌ”. Ina̱nj da̱nj aꞌmii danj Diose̱ rihaan níꞌ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan síí chre̱e a. \p \v 8 Ga̱a ne̱ nica̱j síí chre̱e man Jesucristó caꞌanj soꞌ raa̱ ꞌo̱ quij xca̱a̱n ndoꞌo uún a. Ne̱ tihaa̱n soꞌ man nu̱ꞌ chumanꞌ ma̱n rihaan cunu̱ꞌ chumii̱ rihaan Jesucristó, ne̱ tihaa̱n soꞌ rihaan Jesucristó se vaa veꞌé ndoꞌo vaa nu̱ꞌ chumanꞌ yoꞌ ado̱nj. \v 9 Dan me se cataj uún síí chre̱e rihaan Jesucristó a: \p ―Gu̱un chij so̱ꞌ rihaan cunuda̱nj chumanꞌ na̱j rihaan chumii̱, qui̱ꞌyáá ꞌu̱nj, sese canicu̱nꞌ ru̱j so̱ꞌ quinaꞌvi̱j so̱ꞌ rihaan ꞌu̱nj á ―taj síí chre̱e yoꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 10 Ga̱a ne̱ cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan síí chre̱e a: \p ―Naxu̱u̱n yaníj so̱ꞌ mán so̱ꞌ, Satanás. ꞌO̱ se danj Diose̱ taj: “Rihaan o̱rúnꞌ Diose̱ síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ canicu̱nꞌ ru̱j so̱ꞌ, ne̱ a̱ ꞌó rihaan tuvíꞌ so̱ꞌ se̱ caꞌvee naꞌvi̱j so̱ꞌ maꞌ”. Da̱nj taj danj Diose̱ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan síí chre̱e yoꞌ a. \p \v 11 Ga̱a ne̱ tanáj síí chre̱e man soꞌ, caꞌanj síí chre̱e yoꞌ, ga̱a ne̱ cuchiꞌ nij se‑mo̱zó Diose̱ rihaan Jesucristó, rqué nij soꞌ me maꞌa̱n se cachiin rihaan Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa caꞌanj Jesucristó estadó cuꞌna̱j Galilea a \p \v 12 Cuchiꞌ nana̱ rihaan Jesucristó se vaa quitaꞌaa nij tanuu man síí cuꞌna̱j Juan, caxríj tanuu tagaꞌ man soꞌ, ne̱ cheꞌé dan caꞌanj Jesucristó estadó Galilea, \v 13 tza̱j ne̱ ne ca̱yáán soꞌ chumanꞌ Nazaret maꞌ. Cavii soꞌ chumanꞌ Nazaret yoꞌ, ne̱ caꞌanj soꞌ cayáán soꞌ chumanꞌ Capernaum chumanꞌ na̱j tuꞌva na lacuaná a. Chumanꞌ yoꞌ naj rihaan toꞌóó nij taꞌníí taꞌnij siꞌno̱ síí cuꞌna̱j Zabulón do̱ꞌ, síí cuꞌna̱j Neftalí do̱ꞌ, síí ma̱n ga̱a naá yoꞌ a. \p \v 14 Dan me se da̱nj quiꞌyaj Jesucristó caꞌanj soꞌ rej yoꞌ, ga̱a ne̱ guun ya̱ nu̱ꞌ nda̱a vaa cataj síí cuꞌna̱j Isaías síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá se vaa cataj soꞌ: \v 15 “Toꞌóó nij taꞌníí taꞌnij siꞌno̱ Zabulón do̱ꞌ, toꞌóó nij taꞌníí taꞌnij siꞌno̱ Neftalí do̱ꞌ, me yoꞌóó na̱j tuꞌva na lacuaná rej rne̱j tuꞌva chráá cuꞌna̱j Jordán, ne̱ estadó Galilea estadó ya̱nj nij síí yaníj me uún yoꞌ a. \v 16 Ne̱ nij síí ma̱n rej yoꞌ roꞌ, guun queꞌe̱e̱ yoꞌ ne queneꞌe̱n uxrá nij soꞌ rasu̱u̱n cheꞌé Diose̱ maꞌ. Ma̱a̱n se ase vaa yuvii̱ ne̱ rej rmi̱ꞌ roꞌ, da̱nj vaa nij soꞌ ne̱ nij soꞌ na̱nj ado̱nj. ꞌO̱ se vaa güii, ne̱ cavi̱ꞌ u̱u̱n nij soꞌ, ne̱ da̱nj uun maꞌa̱n, rá nij soꞌ ado̱nj. Tza̱j ne̱ caꞌna̱ꞌ ꞌo̱ yaꞌan, ne̱ cuchugu̱u̱n rej ya̱nj nij soꞌ, quiꞌya̱j yaꞌan yoꞌ, ne̱ veꞌé ndoꞌo xca̱j nij soꞌ cuentá ado̱nj”. Yoꞌ me se vaa cataj síí cuꞌna̱j Isaías ga̱a naá a. \p \v 17 Ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ Jesucristó caꞌmii natáj soꞌ rihaan yuvii̱, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Nuchra̱nꞌ nimán soj ei. ꞌO̱ se nichru̱nꞌ quisi̱j güii caꞌna̱ꞌ Diose̱ gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj na̱nj ado̱nj. ―Ina̱nj da̱nj caꞌmii natáj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan caꞌa̱nj síí rii xcuaj se vaa canoco̱ꞌ nij soꞌ man Jesucristó a \p \v 18 ꞌO̱ güii cachén Jesucristó tuꞌva na lacuaná cuꞌna̱j na Galilea, ne̱ queneꞌen soꞌ man ro̱j tinu̱j ro̱j soꞌ a. Yoꞌo̱ soꞌ me síí cuꞌna̱j Simón, ne̱ Pedró cuꞌna̱j yoꞌó se‑chuvi̱i síí cuꞌna̱j Simón yoꞌ a. Ne̱ tinúú soꞌ me síí cuꞌna̱j Andrés a. Dan me se ga̱a queneꞌen Jesucristó man ro̱j soꞌ, ne̱ nicu̱nꞌ ro̱j soꞌ tuꞌva na lacuaná, ne̱ tiguíj ro̱j soꞌ nanj rque na, ne̱ dan me se síí rii xcuaj me ro̱j soꞌ a. \v 19 Ne̱ cataj Jesucristó rihaan ro̱j soꞌ a: \p ―Canoco̱ꞌ ro̱j so̱j manj á. ꞌO̱ se síí naquiꞌyaj chre̱ꞌ xcuaj me ro̱j so̱j, tza̱j ne̱ rej riha̱a̱n níꞌ me se gu̱un ro̱j so̱j síí naquiꞌyaj chre̱ꞌ yuvii̱, qui̱ꞌyáj, ne̱ canoco̱ꞌ nij yuvii̱ manj a ―taj Jesucristó rihaan ro̱j tinu̱j ro̱j soꞌ a. \p \v 20 Ne̱ nu̱ꞌ canica̱j ro̱j soꞌ tanáj ro̱j soꞌ xnánj ro̱j soꞌ, ne̱ canocoꞌ ro̱j soꞌ man Jesucristó caꞌanj ro̱j soꞌ na̱nj ado̱nj. \p \v 21 Veé dan, ne̱ cachéé nij soꞌ doj, ne̱ queneꞌen Jesucristó man yavíj ro̱j tinu̱j ro̱j soꞌ a. Yoꞌo̱ soꞌ me síí cuꞌna̱j Jacobo, ne̱ tinúú soꞌ me síí cuꞌna̱j Juan, ne̱ taꞌníí síí cuꞌna̱j Zebedeo me ro̱j tinu̱j ro̱j soꞌ a. Dan me se nu̱u̱ ro̱j soꞌ rque rihoo chéé rihaan na ga̱ rej ro̱j soꞌ síí cuꞌna̱j Zebedeo, ne̱ naquiꞌyaj sa̱ꞌ nij soꞌ nanj rii xcuaj, ne̱ canacúún Jesucristó man ro̱j tinu̱j ro̱j soꞌ canoco̱ꞌ ro̱j soꞌ man Jesucristó a. \v 22 Veé dan, ne̱ canica̱j ro̱j soꞌ tanáj ro̱j soꞌ rihoo do̱ꞌ, rej ro̱j soꞌ do̱ꞌ, ne̱ canocoꞌ ro̱j soꞌ man Jesucristó caꞌanj ro̱j soꞌ na̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa nahuun ndoꞌo yuvii̱, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 23 Veé dan, ne̱ cachéé Jesucristó nu̱ꞌ estadó Galilea, ne̱ tucuꞌyón soꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ man nij yuvii̱ nuu chre̱ꞌ rá veꞌ tucuꞌyón nij yuvii̱ israelitá se‑tucua̱nj Moisés, ne̱ caꞌmii natáj soꞌ nana̱ sa̱ꞌ rihaan nij yuvii̱ cheꞌé yan gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj me nana̱ sa̱ꞌ caꞌmii natáj soꞌ a. Ne̱ nahuun cunuda̱nj nij yuvii̱ ranꞌ do̱ꞌ, cunuda̱nj nij yuvii̱ ninaj do̱ꞌ, quiꞌyaj soꞌ a. \v 24 Ne̱ cuchiꞌ nana̱ cheꞌé soꞌ nu̱ꞌ estadó Siria, ga̱a ne̱ nica̱j ndoꞌo nij yuvii̱ tuviꞌ nij yuvii̱ síí ranꞌ ndoꞌo, caꞌanj nij yuvii̱ rej va̱j Jesucristó a. Dan me se nij yuvii̱ ranꞌ ndoꞌo quiꞌyaj chiꞌii̱ do̱ꞌ, nij yuvii̱ aꞌngaj ndoꞌo cúú man do̱ꞌ, nij yuvii̱ nu̱u̱ nana̱ chre̱e nimán do̱ꞌ, nij yuvii̱ snúú quiꞌyaj yavii do̱ꞌ, nij yuvii̱ naꞌvee cache̱e̱ do̱ꞌ, cuchiꞌ rihaan Jesucristó, quiꞌyaj tuviꞌ nij yuvii̱, ne̱ nahuun cunuda̱nj nij soꞌ, quiꞌyaj Jesucristó na̱nj ado̱nj. \v 25 Veé dan, ne̱ canocoꞌ queꞌe̱e̱ ndoꞌo yuvii̱ man soꞌ, ne̱ dan me se yuvii̱ ma̱n estadó Galilea do̱ꞌ, yuvii̱ ma̱n rej cuꞌna̱j Chi̱ꞌ Chumanꞌ do̱ꞌ, yuvii̱ ma̱n chumanꞌ Jerusalén do̱ꞌ, yuvii̱ ma̱n estadó Judea do̱ꞌ, yuvii̱ ma̱n nda̱a rne̱j tuꞌva chráá cuꞌna̱j Jordán do̱ꞌ, canocoꞌ man soꞌ na̱nj ado̱nj. \c 5 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cavii Jesucristó raa̱ quij ga̱ nij yuvii̱, ne̱ nagoꞌ soꞌ chrej man nij yuvii̱ a \p \v 1 Queneꞌen Jesucristó ma̱n ndoꞌo yuvii̱ nu̱ꞌ anica̱j xꞌnúú soꞌ, ne̱ cheꞌé dan cavii soꞌ caꞌanj soꞌ raa̱ ꞌo̱ quij, ne̱ nda̱a dan caꞌanj ca̱yáán soꞌ, ga̱a ne̱ cuchiꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rihaan soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj me yuvii̱ cavi̱i̱ sa̱ꞌ doj a \p \v 2 Ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ Jesucristó tucuꞌyón Jesucristó rihaan nij soꞌ, cataj soꞌ: \p \v 3 ―Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí vaa nica̱ꞌ nimán ado̱nj. ꞌO̱ se nij soꞌ me síí ca̱yáán ga̱ Diose̱ güii gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. \p \v 4 ”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí nanó ndoꞌo rá ado̱nj. ꞌO̱ se gu̱un niha̱ꞌ nimán maꞌa̱n nij soꞌ, quiꞌya̱j Diose̱ vaa güii ado̱nj. \p \v 5 ”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí niꞌya̱nj aꞌmii ado̱nj. ꞌO̱ se gu̱un toꞌóó maꞌa̱n nij soꞌ man nu̱ꞌ chumii̱ vaa güii ado̱nj. \p \v 6 ”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí me ndoꞌo rá cunu̱u sa̱ꞌ nimán ado̱nj. ꞌO̱ se cunu̱u sa̱ꞌ maꞌa̱n nij soꞌ vaa güii, quiꞌya̱j Diose̱ ado̱nj. \p \v 7 ”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí ꞌe̱e̱ rá man tuviꞌ ado̱nj. ꞌO̱ se cunu̱u ꞌe̱e̱ rá Diose̱ man maꞌa̱n nij soꞌ, ne̱ taj sayuun quira̱nꞌ nij soꞌ, quiꞌya̱j Diose̱ a̱ man ado̱nj. \p \v 8 ”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí vaa sa̱ꞌ nimán ado̱nj. ꞌO̱ se queneꞌe̱n maꞌa̱n nij soꞌ man Diose̱ vaa güii ado̱nj. \p \v 9 ”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí nacaj man síí me rá cunu̱ꞌ ado̱nj. ꞌO̱ se ase vaa Diose̱ roꞌ, da̱nj ga̱a̱ maꞌa̱n nij soꞌ vaa güii ado̱nj. \p \v 10 ”Cavi̱i̱ sa̱ꞌ taranꞌ nij síí ranꞌ sayuun ꞌyaj tuviꞌ cheꞌé se veꞌé ꞌyaj sa̱ꞌ nij soꞌ ado̱nj. ꞌO̱ se ca̱yáán maꞌa̱n nij soꞌ ga̱ Diose̱ güii gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. \p \v 11 ”Ne̱ cavi̱i̱ sa̱ꞌ ndoꞌo soj sese caꞌmi̱i̱ yuvii̱ nana̱ nij rihaan soj do̱ꞌ, sese quiꞌya̱j yuvii̱ sayuun man soj do̱ꞌ, sese caꞌmi̱i̱ ne̱ yuvii̱ cata̱j yuvii̱ se vaa tumé ndoꞌo soj cacunꞌ do̱ꞌ, cheꞌé se me soj síí noco̱ꞌ mán ꞌu̱nj ado̱nj. Ne̱ queneꞌe̱n soj se vaa ya̱ cavi̱i̱ sa̱ꞌ soj ado̱nj. \v 12 Ga̱a ne̱ no̱ xcúún soj gu̱un niha̱ꞌ uxrá rá soj, cheꞌé se uxrá na̱ruꞌvee Diose̱ rihaan soj asa̱ꞌ nucuiꞌ soj rej xta̱ꞌ ado̱nj. ꞌO̱ se ase vaa ꞌyaj nii sayuun man soj roꞌ, taꞌngaꞌ da̱nj quiꞌyaj nii sayuun man nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ rihaan yuvii̱ ga̱a naá uún ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ase vaa yaan do̱ꞌ, ase vaa yaꞌan chuguu̱n do̱ꞌ, da̱nj vaa níꞌ a \p \v 13 ”Ase vaa yaan ga̱ chraa roꞌ, da̱nj vaa soj ga̱ chumii̱ nihánj ei. Dan me se sese ne ꞌne̱ꞌ chá yaan yoꞌ, ga̱a ne̱ taj se qui̱ꞌyáꞌ cunu̱u sa̱ꞌ yaan ga̱a̱ a̱ maꞌ. Taj se gúnꞌ man yaan yoꞌ ga̱a̱ maꞌ. Ma̱a̱n se quiriꞌi̱j nii man yaan yoꞌ xeꞌ, ne̱ cache̱e̱ u̱u̱n yuvii̱ xráá yaan yoꞌ na̱nj ei. Ne̱ da̱nj vaa uún soj ei. Sese taj se gúnꞌ man soj rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ cavii sa̱ꞌ soj a̱ man ado̱nj. \p \v 14 ”Ne̱ ase vaa yaꞌan vaa soj chuguu̱n soj rihaan chumii̱ nihánj a. Neꞌen soj se vaa sese na̱j ꞌo̱ chumanꞌ raa̱ tacaan, ne̱ queneꞌe̱n cunuda̱nj yuvii̱ naj chumanꞌ yoꞌ raa̱ tacaan ei. \v 15 Ne̱ ga̱a rmi̱ꞌ, ne̱ a̱ ꞌó yuvii̱ utaꞌ yaꞌan raa̱ agaꞌ yaꞌan ne̱ axríj yuve̱ nij soꞌ rque ꞌo̱ chrúún maꞌ. Sese rmi̱ꞌ, ne̱ achrón nii yaꞌan raa̱ agaꞌ yaꞌan ne̱ utaꞌ nii agaꞌ yoꞌ rej xta̱ꞌ, ne̱ daj a̱ nij yuvii̱ atúj rá veꞌ roꞌ, chuguu̱n niꞌya̱j nij soꞌ ado̱nj. \v 16 Ne̱ veé da̱nj vaa gue̱e̱ soj, ne̱ ase vaa agaꞌ yaꞌan roꞌ, vaa soj rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ sese sa̱ꞌ quiꞌya̱j soj, ne̱ sa̱ꞌ doj xca̱j yuvii̱ cuentá, quiꞌya̱j soj ei. Cheꞌé dan se̱ guun naꞌa̱j soj queneꞌe̱n yuvii̱ da̱j vaa ꞌyaj soj maꞌ. Tana̱nj gu̱un niha̱ꞌ rá soj queneꞌe̱n yuvii̱ se vaa veꞌé ꞌyaj soj, ne̱ cheꞌé dan da̱nj na̱nj veꞌé caꞌmi̱i̱ nij yuvii̱ cheꞌé Rej níꞌ Diose̱, quiꞌya̱j soj na̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa no̱ xcúún ndoꞌo níꞌ cuno̱ níꞌ se‑na̱na̱ Jesucristó a \p \v 17 ”Se̱ guun rá soj se vaa caꞌnáꞌ ꞌu̱nj ti̱ríꞌ ꞌu̱nj se‑tucua̱nj Moisés tucuáán cuchruj soꞌ ga̱a naá maꞌ. Se̱ guun rá soj se vaa caꞌnáꞌ ꞌu̱nj ti̱ríꞌ ꞌu̱nj nana̱ caꞌmii natáj nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá maꞌ. Nuveé cheꞌe̱ yoꞌ caꞌnaj maꞌ. Tana̱nj caꞌnaj cheꞌé rej quinavi̱j quisi̱j nu̱ꞌ tucuáán yoꞌ, ga̱a ne̱ nari̱ꞌ nu̱ꞌ soj da̱j me rá Diose̱ quiꞌya̱j soj ado̱nj. \v 18 Ya̱ uxrá cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa ga̱a ataa navi̱j chumii̱ nihánj do̱ꞌ, ga̱a ataa navi̱j xta̱ꞌ nihánj do̱ꞌ, ne̱ quiꞌya̱j Diose̱ nu̱ꞌ se vaa me rá Diose̱ quiꞌya̱j Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ cheꞌé dan se̱ tanáj xco̱ níꞌ a̱ ꞌó nana̱ rqué Diose̱ rihaan níꞌ canoco̱ꞌ níꞌ maꞌ. \v 19 Dan me se me maꞌa̱n ꞌo̱ síí tiri̱ꞌ ꞌo̱ nana̱ leꞌe̱j aꞌmij nihánj ne̱ ino̱ vaa nana̱ ti̱haa̱n soꞌ man nij tuviꞌ soꞌ, ne̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱, ne̱ gu̱un soꞌ síí leꞌe̱j uxrá rihaan Diose̱ na̱nj ado̱nj. Tza̱j ne̱ sese me maꞌa̱n ꞌo̱ síí ꞌyaj ya̱ nda̱a vaa taj ꞌu̱nj nihánj ne̱ ti̱haa̱n ya̱ soꞌ man tuviꞌ soꞌ nda̱a vaa taj ꞌu̱nj nihánj, ne̱ síí nihánj roꞌ, me síí gu̱un síí chij rej gu̱un chij Diose̱ vaa güii ado̱nj. \p \v 20 ”ꞌO̱ se cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj, ne̱ sese nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ ga̱ nij síí fariseo me se ꞌyaj sa̱ꞌ nij soꞌ rihaan yuvii̱, rá nij soꞌ, tza̱j ne̱ sese se̱ quiꞌyaj sa̱ꞌ soj doj rihaan nij yuvii̱ nda̱a vaa ꞌyaj nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés ga̱ nij síí fariseo, ga̱a ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ cayáán soj ga̱ Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj a̱ man ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa sese axríj yuva̱a̱ níꞌ man tuviꞌ níꞌ, ne̱ tumé níꞌ cacunꞌ a \p \v 21 ”A̱j neꞌen soj nana̱ nihánj nana̱ caꞌnaꞌ rihaan nij síí ma̱n ga̱a naá ei: “Se̱ ticaviꞌ soj man yuvii̱ maꞌ. Dan me se quiꞌya̱j Diose̱ sayuun man cunuda̱nj yuvii̱ ticaviꞌ tuviꞌ ado̱nj”, me nana̱ caꞌnaꞌ rihaan nij soꞌ a. \v 22 Tza̱j ne̱ ꞌu̱nj nihánj me se cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj, ne̱ a̱ me maꞌa̱n ꞌo̱ síí caꞌmaan rá niꞌya̱j man tinúú, ne̱ a̱j tumé soꞌ cacunꞌ rihaan Diose̱, ne̱ veé da̱nj quiꞌya̱j Diose̱ sayuun man soꞌ uún ado̱nj. Ne̱ a̱ me maꞌa̱n síí cata̱j rihaan tuviꞌ: “Síí snúú rmaꞌa̱n mé so̱ꞌ ei”, cata̱j soꞌ rihaan tinúú soꞌ, ne̱ a̱j tumé ndoꞌo soꞌ cacunꞌ rihaan Diose̱ na̱nj ado̱nj. Ne̱ a̱ me maꞌa̱n ꞌo̱ síí cata̱j rihaan tuviꞌ se vaa mayán tuviꞌ soꞌ me se vaa cheꞌé caꞌa̱nj maꞌa̱n soꞌ rihaan yaꞌan caca̱a̱ soꞌ na̱nj ado̱nj. \p \v 23 ”Cheꞌé dan me sese caꞌa̱nj ni̱caj so̱ꞌ rasu̱u̱n rihaan chraan altar, rque̱ so̱ꞌ rasu̱u̱n gue̱e̱ rihaan Diose̱, rá so̱ꞌ, ne̱ sese ninuj rá so̱ꞌ se vaa quiꞌyáá so̱ꞌ cacunꞌ man tinúú so̱ꞌ, \v 24 ne̱ se̱ guun go̱ꞌ so̱ꞌ rasu̱u̱n yoꞌ rihaan Diose̱ maꞌ. Ma̱a̱n se cuchru̱j so̱ꞌ rasu̱u̱n yoꞌ rihaan yoꞌóó, ne̱ caꞌa̱nj so̱ꞌ rej ya̱nj tinúú so̱ꞌ, ga̱a ne̱ naꞌmi̱i̱ sa̱ꞌ so̱ꞌ ga̱ soꞌ, ga̱a ne̱ ca̱nica̱j so̱ꞌ rej na̱j siꞌyáá so̱ꞌ, ga̱a ne̱ rque̱ so̱ꞌ siꞌyáá so̱ꞌ rihaan Diose̱ ado̱nj. \p \v 25 ”Ne̱ so̱ꞌ me se sese vaa síí taj se vaa nij quiꞌyáá so̱ꞌ rihaan soꞌ, ne̱ ga̱a tiha̱j vaj so̱ꞌ chrej ga̱ soꞌ, ne̱ veꞌé caꞌmi̱i̱ so̱ꞌ ga̱ soꞌ, cata̱j so̱ꞌ rihaan soꞌ se vaa: “Caꞌne̱ꞌ rá so̱ꞌ, ne̱ se̱ cutáꞌ so̱ꞌ cacunꞌ xráj maꞌ”, cata̱j so̱ꞌ, ne̱ veꞌé caꞌmi̱i̱ so̱ꞌ ga̱ soꞌ á. Ne̱ sese se̱ quiꞌyáá so̱ꞌ da̱nj veꞌé caꞌmi̱i̱ so̱ꞌ ga̱ soꞌ ga̱a tiha̱j vaj ro̱j so̱j chrej rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ ni̱caj soꞌ mán so̱ꞌ caꞌa̱nj soꞌ rihaan cuese̱, ne̱ cuese̱ yoꞌ roꞌ, ta̱cuachén mán so̱ꞌ raꞌa síí tumé tagaꞌ, ne̱ soꞌ me síí caxri̱i̱ tagaꞌ mán so̱ꞌ, \v 26 ne̱ yoꞌ me se gu̱un ra̱a̱n ndoꞌo so̱ꞌ, ne̱ nda̱a navij na̱ruꞌvee so̱ꞌ nu̱ꞌ cacunꞌ quiꞌyáá so̱ꞌ, ga̱a ne̱ cu̱riha̱nj so̱ꞌ tagaꞌ na̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa tu̱mé níꞌ man níꞌ se̱ quiꞌyaj níꞌ cacunꞌ ga̱ yoꞌó chana̱ a \p \v 27 ”A̱j neꞌen soj nana̱ nihánj a: “O̱rúnꞌ nica̱ soj coto̱j ga̱ soj á”, me nana̱ caꞌnaꞌ rihaan soj ga̱a naá a. \v 28 Ne̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa na̱j guun síí niꞌya̱j niꞌya̱j man yoꞌó chana̱, ne̱ cheꞌé rej gu̱un ndoꞌo rá soꞌ coto̱j soꞌ ga̱ noꞌ roꞌ, ase vaa nimán síí otoj ga̱ yoꞌó chana̱ roꞌ, taꞌngaꞌ da̱nj vaa nimán síí niꞌya̱j ndoꞌo man yoꞌó chana̱ yoꞌ na̱nj ado̱nj. Ne̱ tumé ya̱ soꞌ cacunꞌ ado̱nj. \v 29 Da̱nj na̱nj uún, ne̱ sese ꞌo̱ rlij rihaan so̱ꞌ rej nuva̱ꞌ so̱ꞌ me rá quiꞌya̱j cacunꞌ, ne̱ táá a̱ se quiri̱i̱ so̱ꞌ man yoꞌ, ne̱ taj se ꞌyaj maꞌ. Caꞌve̱e a̱ doj quiri̱ꞌ o̱rúnꞌ yoꞌ ne̱ se̱ cacaa nu̱ꞌ nee̱ mán so̱ꞌ maꞌ. \v 30 Da̱nj na̱nj uún, ne̱ sese ꞌo̱ raꞌá so̱ꞌ rej nuva̱ꞌ so̱ꞌ me rá quiꞌya̱j cacunꞌ, ne̱ táá a̱ se caꞌne̱ꞌ so̱ꞌ man yoꞌ, ne̱ taj se ꞌyaj maꞌ. Caꞌve̱e a̱ doj caꞌa̱nj niꞌya̱ o̱rúnꞌ yoꞌ ne̱ se̱ caꞌanj niꞌya̱ cunuda̱nj nee̱ man ma̱ꞌán so̱ꞌ maꞌ. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé síí me rá quiriꞌi̱j nica̱ a \p \v 31 ”Ne̱ ga̱a naá me se caꞌnaꞌ nana̱ nihánj a: “Sese me rá yoꞌo̱ soꞌ quiriꞌi̱j soꞌ nica̱ soꞌ, ne̱ na̱xcaj soꞌ ꞌo̱ yanj cata̱j xnaꞌanj se vaa ya̱ quiriꞌíj soꞌ nica̱ soꞌ á”. Da̱nj vaa nana̱ caꞌnaꞌ rihaan nij yuvii̱ ei. \v 32 Ne̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa sese quiriꞌi̱j yoꞌo̱ soꞌ man nica̱ soꞌ, ne̱ sese nuviꞌ cacunꞌ tumé noꞌ se vaa cotoj noꞌ ga̱ yoꞌó chii, ne̱ maꞌa̱n síí riꞌíj man noꞌ quiꞌyaj tumé noꞌ cacunꞌ ga̱a̱ ei. Ne̱ cheꞌé se quiriꞌíj nica̱ chana̱ man noꞌ, cheꞌé dan xca̱j noꞌ yoꞌó snóꞌo, ne̱ ase vaa chana̱ otoj ga̱ na̱j guun snóꞌo roꞌ, da̱nj ga̱a̱ maꞌa̱n noꞌ, quiꞌyaj síí quiriꞌíj man noꞌ ado̱nj. Ne̱ síí xcaj man chana̱ quiriꞌíj nica̱ me se ase vaa síí otoj ga̱ nica̱ yoꞌó snóꞌo roꞌ, vaa uún soꞌ ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa caꞌmi̱i̱ ya̱ níꞌ a \p \v 33 ”Ne̱ a̱j neꞌen soj nana̱ nihánj nana̱ caꞌnaꞌ rihaan nij síí ma̱n ga̱a naá ado̱nj: “Sese cataꞌ tuꞌvá so̱ꞌ rihaan síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ se vaa qui̱ꞌyáá so̱ꞌ, ne̱ se̱ caꞌneꞌ rá so̱ꞌ qui̱ꞌyáá so̱ꞌ da̱nj maꞌ. Ma̱a̱n se ya̱ qui̱ꞌyáá so̱ꞌ nu̱ꞌ se vaa cataj xnaꞌanj so̱ꞌ rihaan soꞌ, ga̱a ne̱ caꞌve̱e na̱nj ado̱nj”. \v 34 Ne̱ cuano̱ nihánj roꞌ, cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa asa̱ꞌ caꞌmii soj ꞌo̱ nana̱ guun ya̱ ya̱ rá soj, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ cutaꞌ soj raa̱ xta̱ꞌ maꞌ. ꞌO̱ se xta̱ꞌ roꞌ, nicunꞌ maꞌa̱n Diose̱ ya̱ ya̱ na̱nj ado̱nj. \v 35 Ne̱ raa̱ chumii̱ se̱ cutaꞌ soj maꞌ. ꞌO̱ se chumii̱ nihánj me rej ta̱j tacóó Diose̱ na̱nj ado̱nj. Ne̱ raa̱ chumanꞌ Jerusalén se̱ cutaꞌ soj maꞌ. Ése̱ chumanꞌ yoꞌ ne maꞌa̱n Diose̱ síí nica̱j yuꞌunj man níꞌ na̱nj ado̱nj. \v 36 Ne̱ raa̱ maꞌa̱n soj se̱ cutaꞌ soj maꞌ. ꞌO̱ se se̱ guun nucua̱j soj naquiꞌya̱j catzi̱i̱ soj yoꞌo̱ yuvé raa̱ soj, ne̱ se̱ guun nucua̱j soj naquiꞌya̱j maruu̱ soj yoꞌo̱ yuvé raa̱ soj maꞌ. \v 37 Veé dan, ne̱ sese ya̱ aꞌmii soj, rá soj, ne̱ cata̱j soj: “Ya̱ ei”. Ne̱ sese ne ya̱ vaa ꞌo̱ nana̱, rá soj, ne̱ cata̱j soj: “Ne ya̱ maꞌ”, cata̱j soj á. Ina̱nj da̱nj caꞌmi̱i̱ soj ei. Sese nano̱ꞌ soj yoꞌó nana̱, ne̱ chiꞌi̱i̱ vaa nimán soj na̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiꞌya̱j níꞌ rihaan yuvii̱ ꞌyaj chiꞌi̱i̱ rihaan níꞌ a \p \v 38 ”A̱j neꞌen soj nana̱ nihánj nana̱ caꞌnaꞌ ga̱a naá a: “Sese curiha̱nj rlij rihaan so̱ꞌ quiꞌyaj tuvíꞌ so̱ꞌ, ne̱ caꞌve̱e quiri̱i̱ so̱ꞌ rlij rihaan tuvíꞌ so̱ꞌ á. Ne̱ sese curiha̱nj cúú yánꞌ so̱ꞌ, quiꞌyaj tuvíꞌ so̱ꞌ, ne̱ caꞌve̱e quiri̱i̱ so̱ꞌ cúú yanꞌ tuvíꞌ so̱ꞌ á”. Da̱nj vaa nana̱ caꞌnaꞌ rihaan yuvii̱ na̱nj ado̱nj. \v 39 Tza̱j ne̱ cuano̱ nihánj roꞌ, cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa se̱ quiꞌyaj soj sayuun man síí ꞌyaj sayuun man soj maꞌ. Tana̱nj sese vaa síí coxro ni̱chrej xruú so̱ꞌ, ga̱a ne̱ caꞌne̱ꞌ rá so̱ꞌ coxro̱ soꞌ níchrej xruú so̱ꞌ uún ei. \v 40 Ne̱ sese me rá yoꞌo̱ soꞌ cuta̱ꞌ soꞌ cacunꞌ xráá so̱ꞌ rihaan cuese̱ caꞌne̱e̱ soꞌ cotoó nu̱u̱ so̱ꞌ, ne̱ go̱ꞌ u̱u̱n so̱ꞌ cotoó yoꞌ do̱ꞌ, nda̱a se‑ro̱to̱ so̱ꞌ do̱ꞌ, go̱ꞌ so̱ꞌ man soꞌ ei. \v 41 Ne̱ sese caꞌne̱ꞌ yoꞌo̱ soꞌ suun rihaan so̱ꞌ caꞌa̱nj ta̱náj so̱ꞌ siꞌyaj soꞌ yoꞌo̱ kilómetro, ne̱ caꞌve̱j so̱ꞌ caꞌa̱nj ta̱náj so̱ꞌ siꞌyaj soꞌ nda̱a vi̱j kilómetro ei. \v 42 Sese achíín yoꞌo̱ soꞌ rasu̱u̱n mán so̱ꞌ, ne̱ go̱ꞌ so̱ꞌ se achiin man soꞌ ei. Ne̱ sese me rá yoꞌo̱ soꞌ ra̱cuíj so̱ꞌ saꞌanj man soꞌ, ne̱ se̱ cataj so̱ꞌ se vaa taj va̱j saꞌanj maꞌ. Ra̱cuíj so̱ꞌ man soꞌ ei. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiꞌya̱j níꞌ ga̱a̱ ꞌe̱e̱ rá níꞌ man nij síí ta̱j riꞌyunj man níꞌ a \p \v 43 ”A̱j neꞌen soj nana̱ nihánj nana̱ caꞌnaꞌ ga̱a naá a: “Ga̱a̱ ꞌe̱e̱ rá so̱ꞌ man tuvíꞌ so̱ꞌ, tza̱j ne̱ se̱ guun ga̱a̱ ꞌe̱e̱ rá so̱ꞌ man nij síí ta̱j riꞌyunj mán so̱ꞌ maꞌ”. Da̱nj vaa nana̱ caꞌnaꞌ ga̱a naá na̱nj ado̱nj. \v 44 Tza̱j ne̱ cuano̱ nihánj me cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa no̱ xcúún soj cunu̱u ꞌe̱e̱ rá soj ni̱ꞌyaj soj man nij síí ta̱j riꞌyunj man soj, ne̱ cachi̱nj niꞌya̱j soj rihaan Diose̱ cheꞌé nij síí ꞌyaj sayuun man soj á. \v 45 Ga̱a ne̱ gu̱un soj taꞌníí Rej soj Diose̱ síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ ei. ꞌO̱ se Diose̱ ꞌyaj síj güii, ne̱ oꞌ naán rihaan toꞌóó nij síí chiꞌi̱i̱ do̱ꞌ, rihaan toꞌóó nij síí sa̱ꞌ do̱ꞌ, ꞌyaj Diose̱, ne̱ amanꞌ rihaan toꞌóó nij síí ꞌyaj sa̱ꞌ do̱ꞌ, rihaan toꞌóó nij síí ꞌyaj chiꞌi̱i̱ do̱ꞌ, ꞌyaj uún Diose̱ ado̱nj. \v 46 ꞌO̱ se sese ꞌe̱e̱ rá soj man ina̱nj nij síí ꞌe̱e̱ rá man soj, ga̱a ne̱ me cheꞌé na̱ruꞌvee Diose̱ rihaan soj, rá soj ga̱. ꞌO̱ se neꞌen soj se vaa nda̱a nij síí tihaꞌ yuꞌunj man soj cheꞌé puextó roꞌ, ꞌe̱e̱ rá nij soꞌ man tuviꞌ maꞌa̱n nij soꞌ ado̱nj. \v 47 Cheꞌé dan, sese veꞌé aꞌmii soj ga̱ ina̱nj tinúú soj, ne̱ sa̱ꞌ doj vaa soj rihaan yoꞌó nij yuvii̱, rá soj naꞌ. Taj maꞌ. Ne̱ nda̱a nij síí ne neꞌen da̱j vaa Diose̱ roꞌ, neꞌen soj se vaa ꞌe̱e̱ rá nij soꞌ man tuviꞌ maꞌa̱n nij soꞌ na̱nj á. \v 48 Cheꞌé dan sese nuveé si̱j tihaꞌ yuꞌunj do̱ꞌ, si̱j yaníj do̱ꞌ, me soj, ne̱ no̱ xcúún soj gu̱un soj síí vaa sa̱ꞌ ina̱nj nimán ado̱nj. Ne̱ ase vaa síí sa̱ꞌ ina̱nj me Diose̱ roꞌ, da̱nj ga̱a̱ maꞌa̱n soj, síí sa̱ꞌ ina̱nj gu̱un soj ado̱nj. \c 6 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiꞌya̱j níꞌ ga̱a rque̱ níꞌ saꞌanj man nij síí nique̱ a \p \v 1 ”Ne̱ cu̱tumé soj man soj ga̱a ꞌyaj soj se sa̱ꞌ do̱ꞌ, se lu̱j do̱ꞌ á. Se̱ guun rá soj queneꞌe̱n yuvii̱ man soj ne̱ cata̱j nij yuvii̱ cheꞌé soj se vaa síí sa̱ꞌ ina̱nj me soj maꞌ. Sese da̱nj quiꞌya̱j soj, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ rqué Rej soj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ a̱ doj rasu̱u̱n sa̱ꞌ man soj a̱ man ado̱nj. \v 2 Cheꞌé dan sese me rá so̱ꞌ rque̱ so̱ꞌ saꞌanj man nij síí nique̱, ne̱ se̱ guun rá so̱ꞌ caꞌya̱nj nii chruun aꞌyánj qui̱ꞌyáá so̱ꞌ, ne̱ ni̱ꞌyaj yuvii̱ go̱ꞌ so̱ꞌ saꞌanj man síí nique̱, ne̱ cata̱j nij yuvii̱ se vaa veꞌé quiꞌyáá so̱ꞌ maꞌ. ꞌO̱ se ina̱nj da̱nj ꞌyaj nij síí nucuiꞌ rá ga̱a va̱j nij soꞌ rá veꞌ tucuꞌyón níꞌ se‑tucua̱nj Moisés do̱ꞌ, rihaan nij callé do̱ꞌ, ne̱ uno cunuda̱nj yuvii̱, ꞌyaj nij soꞌ ado̱nj. Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa a̱j veꞌé caꞌmii yuvii̱ cheꞌé nij soꞌ, tza̱j ne̱ a̱ ꞌó rasu̱u̱n se̱ quiriꞌ uún nij soꞌ a̱ maꞌ. A̱ ꞌó xcoꞌ se̱ naruꞌvee Diose̱ rihaan nij soꞌ man ado̱nj. \v 3 Tza̱j ne̱ so̱ꞌ roꞌ, sese me rá so̱ꞌ rque̱ so̱ꞌ saꞌanj man nij síí nique̱, ne̱ se̱ natáꞌ so̱ꞌ rihaan yuvii̱ da̱j ꞌyáá so̱ꞌ maꞌ. Dan me se daj chiha̱a̱ míj se̱ cataj xnaꞌanj so̱ꞌ rihaan raꞌá so̱ꞌ rej ni̱chruún so̱ꞌ se vaa rqué raꞌá so̱ꞌ rej nuva̱ꞌ so̱ꞌ maꞌ. \v 4 Asa̱ꞌ quisíj rqué yuve̱ so̱ꞌ saꞌanj yoꞌ, ga̱a ne̱ o̱rúnꞌ Réé so̱ꞌ Diose̱ me síí queneꞌe̱n da̱j quiꞌyaj yuve̱ so̱ꞌ, ga̱a ne̱ soꞌ me síí na̱ruꞌvee rihaan so̱ꞌ queneꞌe̱n cunuda̱nj yuvii̱ na̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiꞌya̱j níꞌ ga̱a achíín niꞌya̱j níꞌ rihaan Diose̱ a \p \v 5 ”Ne̱ ga̱a achíín niꞌya̱j soj rihaan Diose̱, ne̱ se̱ quiꞌyaj soj se vaa ꞌyaj nij síí nucuiꞌ rá maꞌ. ꞌO̱ se niha̱ꞌ rá nij soꞌ canicu̱nꞌ nij soꞌ rá veꞌ tucuꞌyón yuvii̱ se‑tucua̱nj Moisés, ne̱ niha̱ꞌ rá nij soꞌ canicu̱nꞌ nij soꞌ rej nuná tuviꞌ chrej caꞌa̱a̱n noco̱o, ne̱ achíín niꞌya̱j nij soꞌ rihaan Diose̱, tza̱j ne̱ ina̱nj me rá nij soꞌ queneꞌe̱n yuvii̱ man nij soꞌ, ne̱ veꞌé caꞌmi̱i̱ yuvii̱ cheꞌé nij soꞌ, rá nij soꞌ ado̱nj. Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa a̱j veꞌé caꞌmii yuvii̱ cheꞌé nij soꞌ, ne̱ a̱j navij quiriꞌ nij soꞌ tuꞌvee nij soꞌ vaa, ne̱ a̱ ꞌó xcoꞌ se̱ naruꞌvee uún Diose̱ rihaan nij soꞌ a̱ maꞌ. \v 6 Tza̱j ne̱ so̱ꞌ roꞌ, ga̱a me rá so̱ꞌ cachi̱nj ni̱ꞌyáá so̱ꞌ rihaan Diose̱, ne̱ asino catu̱u̱ so̱ꞌ rá veꞌ, ga̱a ne̱ ca̱ráán so̱ꞌ taꞌyaa, ga̱a ne̱ cachi̱nj niꞌya̱j yuve̱ so̱ꞌ rihaan Rej níꞌ Diose̱ á. Ne̱ Rej níꞌ Diose̱ me síí neꞌen se vaa achíín niꞌya̱j niga̱nj so̱ꞌ rihaan soꞌ, ne̱ na̱ruꞌvee soꞌ rihaan so̱ꞌ ado̱nj. \v 7 Ne̱ ga̱a achíín niꞌya̱j soj rihaan Diose̱, ne̱ se̱ quiꞌyaj soj se vaa ꞌyaj nij síí ne neꞌen da̱j vaa Diose̱ maꞌ. Dan me se aꞌmii rmaꞌa̱n ndoꞌo nij soꞌ nana̱, tza̱j ne̱ ne neꞌen nij soꞌ me taj nana̱ yoꞌ maꞌ. Ma̱a̱n cheꞌé se aꞌmii aꞌmii nij soꞌ, cheꞌé dan gu̱un niha̱ꞌ rá Diose̱ ne̱ cuno̱ Diose̱ nu̱ꞌ nana̱ aꞌmii nij soꞌ, rá nij soꞌ na̱nj ado̱nj. \v 8 Cheꞌé dan se̱ quiꞌyaj soj da̱nj maꞌ. ꞌO̱ se asi̱j ataa cachi̱nj niꞌya̱j soj rihaan Rej soj Diose̱, ne̱ a̱j neꞌen soꞌ nu̱ꞌ se vaa achiin man soj na̱nj ado̱nj. \p \v 9 ”Cheꞌé dan asa̱ꞌ achíín niꞌya̱j soj, ne̱ nihánj cata̱j soj á: “Ata̱j Chij síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ, me rá núj xca̱j yuvii̱ cuentá se vaa ina̱nj sa̱ꞌ ꞌyáá so̱ꞌ a. \v 10 Ne̱ me rá núj quisi̱j güii gu̱un chij so̱ꞌ rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ me rá núj quiꞌya̱j yuvii̱ nu̱ꞌ se vaa me rá so̱ꞌ quiꞌya̱j yuvii̱ a. Dan me se ase vaa ꞌyaj nij síí ma̱n xta̱ꞌ nu̱ꞌ se vaa me rá so̱ꞌ quiꞌya̱j nij soꞌ roꞌ, da̱nj ga̱a̱ quiꞌya̱j núj si̱j ma̱n rihaan chumii̱ nihánj nu̱ꞌ se vaa me rá so̱ꞌ quiꞌya̱j núj, rá núj a. \v 11 Ne̱ rque̱ so̱ꞌ nu̱ꞌ rasu̱u̱n achiin rihaan núj cha̱ núj cuanꞌ á. \v 12 Ne̱ cara̱a̱ xꞌnaa so̱ꞌ cheꞌé xcúún ta̱j xráá núj rihaan so̱ꞌ á. Dan me se ase vaa quiꞌyaj núj caráj xꞌnaa núj cheꞌé cacunꞌ quiꞌyaj tuviꞌ núj rihaan núj roꞌ, taꞌngaꞌ da̱nj qui̱ꞌyáá so̱ꞌ cheꞌé maꞌa̱n núj cara̱a̱ xꞌnaa so̱ꞌ rihaan núj á. \v 13 Dan me se ca̱ráán raꞌá so̱ꞌ xráá núj rihaan chrej chiꞌi̱i̱ á. Ne̱ ti̱nanii so̱ꞌ man núj se̱ guun quiꞌya̱j núj cacunꞌ a”. Ina̱nj da̱nj caꞌmi̱i̱ soj cachi̱nj niꞌya̱j soj rihaan Diose̱ ado̱nj. \v 14 ꞌO̱ se sese cara̱a̱ xꞌnaa soj cheꞌé cacunꞌ quiꞌyaj tuviꞌ soj rihaan soj, ne̱ da̱nj quiꞌya̱j uún Rej soj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ, ne̱ cara̱a̱ xꞌnaa soꞌ rihaan soj uún ado̱nj. \v 15 Tza̱j ne̱ sese se̱ caꞌvej rá soj cara̱a̱ xꞌnaa soj cheꞌé cacunꞌ quiꞌyaj tuviꞌ soj rihaan soj, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ tinavij Rej soj Diose̱ cacunꞌ tumé maꞌa̱n soj a̱ man ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiꞌya̱j níꞌ ga̱a cara̱a̱ gue̱e̱ níꞌ rihaan Diose̱ a \p \v 16 ”Ne̱ ga̱a tocoꞌ soj xꞌnaa man soj cheꞌé se aráj gue̱e̱ soj rihaan Diose̱, ne̱ se̱ quiꞌyaj soj nda̱a vaa ꞌyaj nij síí nucuiꞌ rá maꞌ. Dan me se ga̱a aráj gue̱e̱ nij soꞌ, ne̱ ase vaa rihaan síí nanó ndoꞌo rá roꞌ, vaa rihaan nij soꞌ, ꞌyaj nij soꞌ, ne̱ anó ndoꞌo nacaj rihaan nij soꞌ, ꞌyaj uún nij soꞌ, ne̱ me ina̱nj rá nij soꞌ queneꞌe̱n yuvii̱ man nij soꞌ da̱j ꞌyaj nij soꞌ ga̱a ne̱ xca̱j nij yuvii̱ cuentá se vaa aráj gue̱e̱ nij soꞌ rihaan Diose̱, rá nij soꞌ na̱nj ado̱nj. Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ se vaa a̱j quiriꞌ nij soꞌ tuꞌvee nij soꞌ vaa, ése̱ a̱j veꞌé caꞌmii yuvii̱ cheꞌé nij soꞌ na̱nj ado̱nj. Ne̱ a̱ ꞌó rasu̱u̱n se̱ quiriꞌ nij soꞌ rihaan Diose̱ a̱ maꞌ. \v 17 Tza̱j ne̱ soj roꞌ, ino̱ quiꞌya̱j soj á. Ga̱a tocoꞌ soj xꞌnaa man maꞌa̱n soj cheꞌé se aráj gue̱e̱ soj rihaan Diose̱, ne̱ cana̱a̱n soj rihaan soj ne̱ caxri̱i̱ soj casté raa̱ soj á. \v 18 Dan me se se̱ guun rá soj queneꞌe̱n yuvii̱ se vaa aráj gue̱e̱ soj a̱ maꞌ. Ne̱ caꞌve̱e se taj va̱j yuvii̱ queneꞌe̱n man soj aráj gue̱e̱ soj, tza̱j ne̱ queneꞌe̱n Rej soj Diose̱ da̱j ꞌyaj soj, ne̱ soꞌ me síí na̱ruꞌvee rihaan soj na̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa quiꞌya̱j suun níꞌ cheꞌé yan cuma̱n siꞌyaj níꞌ rej xta̱ꞌ a \p \v 19 ”Se̱ quiꞌyaj suun soj cuma̱n ndoꞌo siꞌyaj soj rihaan chumii̱ nihánj maꞌ. ꞌO̱ se rihaan chumii̱ nihánj mán ndoꞌo xcuu xlúú xíj rasu̱u̱n do̱ꞌ, tacunj yo̱o do̱ꞌ, chá siꞌyaj yuvii̱ nihánj a. Ne̱ vaa síí itu̱u̱ atúj rá veꞌ ne̱ ꞌyaj itu̱u̱ siꞌyaj tuviꞌ uún a. \v 20 ꞌO̱ se taj cheꞌé naquiꞌya̱j ruꞌve̱e̱ soj man soj nihánj maꞌ. Tana̱nj quiꞌya̱j suun ndoꞌo soj cheꞌé yan cuma̱n siꞌyaj soj rej xta̱ꞌ á. Dan me se xta̱ꞌ roꞌ, taj se cha̱ siꞌyaj soj maꞌ. Ne̱ taj síí quiꞌya̱j itu̱u̱ siꞌyaj soj man ado̱nj. \v 21 Ne̱ sese ina̱nj cheꞌé rasu̱u̱n ma̱n rihaan chumii̱ nihánj quiꞌya̱j suun soj, ga̱a ne̱ veé ma̱a̱n rihaan chumii̱ nihánj quina̱j nimán soj ga̱a̱ na̱nj ado̱nj. Ne̱ sese ina̱nj cheꞌé rasu̱u̱n ma̱n xta̱ꞌ roꞌ, quiꞌya̱j suun soj, ga̱a ne̱ veé rej xta̱ꞌ roꞌ, caꞌa̱nj nimán soj na̱nj ado̱nj. Me rej maꞌa̱n araa sa̱ꞌ soj rasu̱u̱n, ne̱ veé rej da̱nj va̱j nimán soj na̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa no̱ xcúún níꞌ xca̱j níꞌ cuentá da̱j quiꞌya̱j níꞌ a \p \v 22 ”Rlij rihaan níꞌ me yaꞌan nica̱j yuꞌunj man níꞌ ei. Dan me se sese rlij rihaan níꞌ roꞌ, niꞌya̱j yoꞌ ne̱ nuu sa̱ꞌ rá yoꞌ, ga̱a ne̱ nu̱ꞌ nee̱ man níꞌ roꞌ, sa̱ꞌ vaa, ne̱ adi̱ꞌ se chuguu̱n agaꞌ yaꞌan roꞌ, da̱nj chuguu̱n man níꞌ ga̱a sa̱ꞌ rihaan níꞌ ado̱nj. \v 23 Tza̱j ne̱ sese rlij rihaan níꞌ roꞌ, niꞌya̱j yoꞌ ne̱ ina̱nj uun chiꞌi̱i̱ rá yoꞌ, ga̱a ne̱ nu̱ꞌ nee̱ man níꞌ roꞌ, uun chiꞌi̱i̱ rá, ga̱a ne̱ adi̱ꞌ síí nicu̱nꞌ yan rmi̱ꞌ ne̱ cunuda̱nj man soꞌ roꞌ, rmi̱ꞌ, ne̱ da̱nj vaa síí uun chiꞌi̱i̱ rá, ne̱ rmi̱ꞌ uxrá nu̱ꞌ man soꞌ ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa se̱ guun nucua̱j níꞌ caꞌne̱j nucuaj níꞌ nimán níꞌ quiꞌya̱j suun níꞌ se‑su̱u̱n Diose̱, sese me rá níꞌ quiꞌya̱j suun níꞌ cheꞌé saꞌanj a \p \v 24 ”Taj va̱j síí gu̱un nucua̱j quiꞌya̱j suun sa̱ꞌ rihaan vi̱j ruꞌvee maꞌ. Sese quiꞌya̱j suun ꞌo̱ soꞌ rihaan vi̱j ruꞌvee, ne̱ nachri̱ꞌ soꞌ ni̱ꞌyaj soꞌ man ꞌo̱ ruꞌvee yoꞌ, ne̱ cara̱nꞌ rá soꞌ ni̱ꞌyaj soꞌ man yoꞌó ruꞌvee yoꞌ a. Se̱ guun nucua̱j soꞌ cara̱nꞌ rá soꞌ ni̱ꞌyaj soꞌ man vi̱j ruꞌvee maꞌ. Ne̱ xa̱ꞌ soj, tza̱j ne̱ se̱ caꞌvee quiꞌya̱j suun soj cheꞌé Diose̱ ne̱ quiꞌya̱j suun soj cheꞌé nij rasu̱u̱n ma̱n rihaan chumii̱ nihánj a̱ maꞌ. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ne nó xcúún níꞌ nano̱ ndoꞌo rá níꞌ cheꞌé se cha̱ níꞌ do̱ꞌ, cheꞌé yatzíj cu̱nuû níꞌ do̱ꞌ a \p \v 25 ”Cheꞌé dan cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa taj cheꞌé nano̱ ndoꞌo rá soj cheꞌé soj maꞌ. Ne̱ cheꞌé dan se̱ nanó rá soj cheꞌé se cha̱ soj do̱ꞌ, cheꞌé yan quiri̱ꞌ soj se ca̱ráán xráá soj do̱ꞌ, se̱ nanó rá soj maꞌ. Dan me se a̱j neꞌen soj vaa iꞌna̱ꞌ soj, quiꞌyaj Diose̱, ne̱ se̱ guun nucua̱j Diose̱ rque̱ Diose̱ se cha̱ soj, rá soj ga̱a̱ a̱ naꞌ. Daj chiha̱a̱ míj se̱ guun da̱nj rá soj maꞌ. Ne̱ Diose̱ me síí caꞌve̱e rque̱ se cha̱ soj ei. Ne̱ Diose̱ me síí quiꞌyaj nee̱ man soj, ne̱ se̱ guun nucua̱j Diose̱ rque̱ Diose̱ yatzíj ca̱ráán xráá soj, rá soj ga̱a̱ a̱ naꞌ. Daj chiha̱a̱ míj se̱ guun da̱nj rá soj maꞌ. Ne̱ Diose̱ me síí caꞌve̱e rque̱ se ca̱ráán xráá soj ei. \p \v 26 ”Xca̱j soj cuentá da̱j ꞌyaj nij xtâj va̱j xta̱ꞌ, ne̱ ne unô nij xoꞌ ꞌnúú, ne̱ ne rii nij xoꞌ naa̱, ne̱ ne araa nij xoꞌ tanꞌ rá cuchruu̱, tza̱j ne̱ Rej soj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ roꞌ, aꞌvee rqué se chá nij xoꞌ ei. Ne̱ táá a̱ soj, ne̱ sa̱ꞌ doj vaa soj rihaan xtâj neꞌen Diose̱ a̱ ado̱nj. Ya̱ sa̱ꞌ doj vaa soj chugua̱nj. \v 27 Ne̱ nda̱ꞌ se nanó ndoꞌo rá soj cheꞌé yan chre̱ꞌ vaa soj, tza̱j ne̱ a̱ ꞌó xcoꞌ se̱ guun nucua̱j soj cachi̱j xca̱a̱n soj doj quiꞌya̱j maꞌa̱n soj maꞌ. Ma̱a̱n Diose̱ roꞌ, me síí neꞌen da̱j ga̱a̱ cachi̱j soj, ne̱ cheꞌé dan taj cheꞌé nano̱ rá soj a̱ maꞌ. \p \v 28 ”Ne̱ me cheꞌé nanó rá soj cheꞌé yatzíj ca̱ráán xráá soj ga̱. ꞌO̱ se xca̱j soj cuentá ni̱ꞌyaj soj nij yâj ma̱n tacaan se vaa veꞌé ndoꞌo vaa nij yâj ma̱n tacaan ei. Ne ꞌyaj suun nij yâj, tza̱j ne̱ maꞌa̱n Diose̱ roꞌ, me síí sa̱ꞌ ndoꞌo vaa quiꞌyaj man nij yâj ado̱nj. Ne̱ ne rii nij yâj yuꞌvej maꞌ. \v 29 Tza̱j ne̱ adi̱ꞌ se vaa síí ruꞌvee ne̱ sa̱ꞌ uxrá vaa saga̱nꞌ soꞌ roꞌ, vaa nij yatzíj nu̱u̱ nij yâj ado̱nj. Dan me se cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa síí cuꞌna̱j Salomón síí cane ga̱a naá, ne̱ veꞌé uxrá vaa yatzíj nu̱u̱ soꞌ, quiꞌyaj cunuda̱nj saꞌanj vaa rihaan soꞌ, tza̱j ne̱ nij doj vaa yatzíj nu̱u̱ soꞌ rihaan nij yâj ma̱n tacaan yoꞌ, quiꞌyaj Diose̱ ado̱nj. \v 30 Dan me se da̱nj na̱nj nij yâj ma̱n tacaan yoꞌ, tza̱j ne̱ sa̱ꞌ uxrá vaa nij yatzíj nu̱u̱ nij yâj yoꞌ, ꞌyaj Diose̱, ne̱ cuanꞌ roꞌ, mán nij yâj tacaan, tza̱j ne̱ aꞌyuj ne̱ caꞌne̱ꞌ nii man nu̱ꞌ coj do̱ꞌ, yâj do̱ꞌ, ma̱n tacaan, ne̱ cara̱a nii man yoꞌ rihaan yaꞌan, ne̱ caca̱a̱ nu̱ꞌ nij yâj yoꞌ na̱nj ado̱nj. Ne̱ a̱ doj yuꞌvee taj nó yâj yoꞌ a̱ maꞌ. Táá a̱ soj yuvi̱i̱, ne̱ se̱ nanó rá soj maꞌ. Diose̱ me síí rque̱ saga̱nꞌ soj ado̱nj. Tza̱j ne̱ ne gu̱un ya̱ sa̱ꞌ rá soj se vaa Diose̱ me síí ra̱cuíj ya̱ man soj man ado̱nj. \p \v 31 ”Dan me se se̱ nanó ndoꞌo rá soj cata̱j soj: “Me se cha̱ níꞌ ga̱. Me se coꞌo̱ níꞌ ga̱. Me se ca̱ráán xráá níꞌ ga̱”. Se̱ guun rá soj da̱nj maꞌ. \v 32 ꞌO̱ se nij síí ne neꞌen da̱j vaa Diose̱ roꞌ, ina̱nj ꞌyaj suun ndoꞌo nij soꞌ cheꞌé rasu̱u̱n ma̱n rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. Tza̱j ne̱ nu̱ꞌ rasu̱u̱n achiin man soj roꞌ, a̱j neꞌen Rej soj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ se vaa achiin nu̱ꞌ rasu̱u̱n yoꞌ man soj ado̱nj. \v 33 Cheꞌé dan nano̱ꞌ soj rej da̱j quiꞌya̱j soj ne̱ gu̱un chij Diose̱ nimán soj ne̱ cunu̱u sa̱ꞌ nimán soj, ga̱a ne̱ rque̱ Diose̱ nu̱ꞌ rasu̱u̱n yoꞌ man soj ei. \v 34 Cheꞌé dan se̱ nanó rá soj cheꞌé se vaa cachi̱in rihaan soj aꞌyuj maꞌ. ꞌO̱ se vaa sayuun ꞌnaꞌ daj a̱ ꞌo̱ ꞌo̱ güii ado̱nj. Cheꞌé dan xca̱j soj cuentá da̱j quiꞌya̱j soj güii cuanꞌ, ne̱ se̱ nanó rá soj cheꞌé se vaa quiꞌya̱j soj güii aꞌyuj maꞌ. \c 7 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiꞌya̱j níꞌ ga̱a caꞌmi̱i̱ níꞌ ga̱ tinúú níꞌ cheꞌé cacunꞌ tumé tinúú níꞌ a \p \v 1 ”Se̱ guun niha̱ꞌ rá soj cuta̱ꞌ soj cacunꞌ xráá tinúú soj, ga̱a ne̱ taj cacunꞌ cuta̱ꞌ Diose̱ xráá maꞌa̱n soj man ado̱nj. \v 2 Dan me se sese gu̱un niha̱ꞌ rá soj cuta̱ꞌ soj cacunꞌ xráá tinúú soj, ne̱ cuta̱ꞌ Diose̱ cacunꞌ yoꞌ xráá maꞌa̱n soj ei. Ne̱ sese se̱ cutaꞌ soj cacunꞌ xráá tinúú soj, ne̱ cunu̱u ꞌe̱e̱ rá Diose̱ man maꞌa̱n soj uún na̱nj ado̱nj. \v 3 Me cheꞌé guun chre̱e rá so̱ꞌ niꞌya̱j so̱ꞌ niꞌya nu̱u̱ rihaan tinúú so̱ꞌ ga̱. Ne̱ ne ni̱ꞌyaj so̱ꞌ chruun ma̱nj nu̱u̱ rihaan ma̱ꞌán so̱ꞌ a. \v 4 Asa̱ꞌ caꞌve̱e cata̱j so̱ꞌ rihaan tinúú so̱ꞌ, “rque̱ so̱ꞌ rihaan so̱ꞌ quiri̱i̱ ꞌu̱nj niꞌya á”. Se̱ guun a̱ doj cata̱j so̱ꞌ da̱nj ti̱háꞌ so̱ꞌ man tinúú so̱ꞌ maꞌ. ꞌO̱ se ni̱ꞌyaj so̱ꞌ, ne̱ chruun ma̱nj vaa gue̱e̱ nuû rihaan so̱ꞌ ei. \v 5 Síí nucuiꞌ rá mé so̱ꞌ ei. Asino quiri̱i̱ so̱ꞌ chruun ma̱nj nu̱u̱ rihaan so̱ꞌ, ga̱a ne̱ caꞌve̱e quiri̱i̱ so̱ꞌ niꞌya nu̱u̱ rihaan tinúú so̱ꞌ ado̱nj. Dan me se ase vaa aráán niꞌya rihaan yuvii̱ roꞌ, da̱nj vaa aráán rihaan yuvii̱ ꞌyaj cacunꞌ ata̱ yuvii̱ ado̱nj. \p \v 6 ”Tza̱j ne̱ neꞌen soj se vaa ne nó xcúún soj go̱ꞌ soj rasu̱u̱n gue̱e̱ man chuvee maꞌ. Ne̱ se̱ caraa soj chruj perlá tuꞌve̱e̱ ndoꞌo rihaan xcáá maꞌ. ꞌO̱ se chuvee yoꞌ roꞌ, ca̱nica̱j ne̱ cha̱ man soj, ne̱ xcáá yoꞌ roꞌ, tu̱guáj cheꞌé xcáá man se sa̱ꞌ yoꞌ, ne̱ quinavi̱j nu̱ꞌ yoꞌ xtu̱nꞌ, quiꞌya̱j xcáá na̱nj ado̱nj. Ne̱ se sa̱ꞌ yoꞌ me chrej noco̱ꞌ níꞌ ado̱nj. Cheꞌé dan sese naꞌvej uxrá rá yuvii̱ cuno̱ yuvii̱ chrej nagoꞌ soj rihaan nij yuvii̱, ne̱ ase vaa xcáá do̱ꞌ, ase vaa chuvee do̱ꞌ, da̱nj vaa nij yuvii̱ ei. Ne̱ se̱ nagoꞌ soj doj chrej sa̱ꞌ man nij yuvii̱ ꞌyaj da̱nj a̱ maꞌ. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa no̱ xcúún níꞌ cachi̱nj niꞌya̱j níꞌ rihaan Diose̱ cheꞌé rasu̱u̱n achiin man níꞌ ei \p \v 7 ”Cachi̱nj soj se vaa achiin man soj rihaan Diose̱, ne̱ soꞌ me síí rque̱ man soj, ne̱ nano̱ꞌ soj rasu̱u̱n achiin man soj, ne̱ nari̱ꞌ soj rasu̱u̱n yoꞌ, ne̱ ase vaa ꞌyaj síí ticaꞌmii taꞌyaa tucuá tuviꞌ roꞌ, da̱nj quiꞌya̱j soj ga̱ Diose̱, ne̱ caꞌnu̱u̱ Diose̱ taꞌyaa yoꞌ, ne̱ rque̱ Diose̱ rasu̱u̱n achiin man soj ado̱nj. \v 8 ꞌO̱ se síí achíín rasu̱u̱n rihaan Diose̱ roꞌ, quiri̱ꞌ soꞌ rasu̱u̱n achiin man soꞌ, ne̱ síí nanoꞌ rasu̱u̱n achiin man roꞌ, quiri̱ꞌ soꞌ rasu̱u̱n yoꞌ, ne̱ síí ticaꞌmii taꞌyaa rej ya̱nj Diose̱ roꞌ, caꞌnu̱u̱ Diose̱ taꞌyaa, ne̱ quiri̱ꞌ síí ticaꞌmii taꞌyaa rasu̱u̱n achiin man soꞌ ado̱nj. \v 9 Xca̱j soj cuentá se vaa maꞌa̱n soj, na̱nj yuvii̱ me soj, tza̱j ne̱ sese achíín taꞌníí yoꞌo̱ soj chraa cha̱ yoꞌ man soj, ne̱ se̱ caꞌvee nano̱ꞌ soj yahij ne̱ caxri̱i̱ soj ston yoꞌ maꞌ. \v 10 Ne̱ sese achíín taꞌníí soj nee̱ xcuaj cha̱ yoꞌ man soj, ne̱ se̱ caꞌvee nano̱ꞌ soj xcuáá ne̱ caxri̱i̱ soj ston soꞌ maꞌ. \v 11 Dan me se da̱nj na̱nj soj, ne̱ síí chiꞌi̱i̱ nimán me soj, tza̱j ne̱ neꞌen soj rque̱ soj se sa̱ꞌ cha̱ taꞌníí soj ei. Cheꞌé dan táá a̱ Rej soj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ, ne̱ si̱j sa̱ꞌ ina̱nj me soꞌ, ne̱ soꞌ me síí rque̱ ya̱ rasu̱u̱n sa̱ꞌ man nij síí achíín rasu̱u̱n man soꞌ na̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiꞌya̱j níꞌ rihaan tuviꞌ níꞌ a \p \v 12 ”Dan me se da̱j se uun rá soj quiꞌya̱j sa̱ꞌ yuvii̱ rihaan soj roꞌ, taꞌngaꞌ da̱nj quiꞌya̱j sa̱ꞌ soj rihaan tuviꞌ soj á. Sese da̱nj quiꞌya̱j soj rihaan tuviꞌ soj, ne̱ síí uno nu̱ꞌ se‑tucua̱nj Moisés me soj, ne̱ síí uno nu̱ꞌ se‑na̱na̱ nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá me uún soj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé vi̱j chrej a \p \v 13 ”Ase vaa vi̱j chrej vaa rej vaa rihaan soj, ne̱ dan me se chrej caꞌa̱a̱n me yoꞌo̱ chrej yoꞌ, ne̱ caxra̱ꞌ ndoꞌo vaa rej nayón yuvii̱, ne̱ rihaan yaꞌan roꞌ, vaj chrej yoꞌ na̱nj ado̱nj. Ne̱ ma̱n uxrá yuvii̱ va̱j chrej yoꞌ ei. Se̱ caꞌanj soj chrej yoꞌ maꞌ. Na̱nj vaa chrej caꞌa̱nj soj ei. Chrej catu̱u̱n me chrej caꞌa̱nj soj, \v 14 ne̱ chru̱j vaa rej nayón yuvii̱ a. Sayu̱u̱n ndoꞌo vaa va̱j yuvii̱ chrej yoꞌ, tza̱j ne̱ va̱j chrej yoꞌ rej ga̱a̱ iꞌna̱ꞌ yuvii̱ ca̱yáán yuvii̱ ga̱ Diose̱ nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj ado̱nj. Tza̱j ne̱ do̱j nij yuvii̱ nariꞌ chrej catu̱u̱n na̱nj ei. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j ga̱a̱ quiꞌya̱j níꞌ queneꞌe̱n níꞌ da̱j vaa nimán yuvii̱ a \p \v 15 ”Vaa yuvii̱ taj se vaa me nij soꞌ síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱, tza̱j ne̱ ne ya̱ aꞌmii nij soꞌ maꞌ. Cu̱tumé soj man soj, se̱ gaa na̱nj quiꞌya̱j nij soꞌ sayuun man soj á. Dan me se vaa güii cuchi̱ꞌ nij soꞌ rihaan soj, ne̱ ase vaa matzinj roꞌ, da̱nj ga̱a̱ nij soꞌ cuchi̱ꞌ nij soꞌ rihaan soj, ne̱ niꞌya̱nj ndoꞌo caꞌmi̱i̱ nij soꞌ rihaan soj, tza̱j ne̱ nimán nij soꞌ roꞌ, ase vaa nimán xcaꞌyanj caꞌnu̱ꞌ roꞌ, ga̱a̱ nimán nij soꞌ, gu̱un rá nij soꞌ quiꞌya̱j nij soꞌ sayuun man soj na̱nj ado̱nj. \v 16 Cheꞌé dan xca̱j soj cuentá ni̱ꞌyaj soj man nij soꞌ da̱j quiꞌya̱j nij soꞌ, ga̱a ne̱ queneꞌe̱n nij soj da̱j vaa nimán nij soꞌ ei. Uta nii chruj chá raa̱ chruun tanj, rá soj naꞌ. Taj maꞌ. Ne̱ uta nii chruj chá raa̱ coj yâj yaꞌa̱a̱, rá soj naꞌ. Taj maꞌ. \v 17 Dan me se chruun sa̱ꞌ roꞌ, mán chruj chá raa̱ a. Ne̱ chruun tanj roꞌ, ma̱n chruj xna̱j raa̱ uún a. Sese cuchru̱u̱ chruun, ne̱ se̱ cumán chruj sa̱ꞌ raa̱ chruun yoꞌ a̱ maꞌ. \v 18 Chruun sa̱ꞌ roꞌ, se̱ guun cuma̱n chruj nij raa̱ maꞌ. Ne̱ chruun nij roꞌ, se̱ guun cuma̱n chruj sa̱ꞌ raa̱ maꞌ. Ase vaa chruun yoꞌ roꞌ, da̱nj vaa nimán yuvii̱, ne̱ ase vaa chruj yoꞌ roꞌ, da̱nj vaa rasu̱u̱n ꞌyaj yuvii̱ ado̱nj. \v 19 Ne̱ sese nuviꞌ chruj sa̱ꞌ raa̱ ꞌo̱ chruun, ne̱ aꞌneꞌ nii man chruun yoꞌ, ne̱ axríj yaꞌan nii man chruun yoꞌ na̱nj ado̱nj. Ne̱ ase vaa ranꞌ chruun yoꞌ roꞌ, taꞌngaꞌ da̱nj quira̱nꞌ uún nij yuvii̱ ꞌyaj se chiꞌi̱i̱ na̱nj ado̱nj. \v 20 Dan me se sese xca̱j soj cuentá ni̱ꞌyaj soj man yuvii̱, ga̱a ne̱ queneꞌe̱n soj da̱j vaa nimán nij yuvii̱, ga̱a ne̱ queneꞌe̱n soj da̱j yuvi̱i̱ me nij soꞌ ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj me síí ca̱yáán ga̱ Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj a \p \v 21 ”Neꞌen soj se vaa ma̱n ndoꞌo yuvii̱ taj rihanj se vaa uno nij soꞌ rihanj, tza̱j ne̱ tuꞌva rmaꞌa̱n taꞌa̱j nij soꞌ na̱nj á. Nuveé cunuda̱nj nij síí taj neꞌen manj caꞌa̱nj ca̱yáán ga̱ Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj maꞌ. Tana̱nj o̱rúnꞌ me se ina̱nj nij síí uno rihaan Réé ꞌu̱nj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ me síí ca̱yáán ga̱ soꞌ na̱nj ado̱nj. \v 22 Ne̱ güii caꞌne̱ꞌ ꞌu̱nj cacunꞌ cheꞌé yuvii̱ me se cuma̱n ndoꞌo yuvii̱ cata̱j rihaan ꞌu̱nj: “Síí uno rihaan so̱ꞌ me núj, Señor. A̱j nataꞌ núj nana̱ rqué so̱ꞌ man núj rihaan yuvii̱ á. Ne̱ cataꞌ tuꞌva núj se‑chu̱vií so̱ꞌ, ne̱ quirii núj nana̱ chre̱e nimán yuvii̱ á. Ne̱ quiꞌyaj suun ndoꞌo núj suun sa̱ꞌ cheꞌé so̱ꞌ ado̱nj”. Da̱nj caꞌmi̱i̱ nij yuvii̱ yoꞌ rihaan ꞌu̱nj vaa güii na̱nj ado̱nj. \v 23 Ga̱a ne̱ cata̱j yá ꞌu̱nj rihaan nij yuvii̱ a: “A̱ ꞌó güii ne neꞌén ꞌu̱nj man soj maꞌ. Ma̱a̱n síí ꞌyaj ina̱nj cacunꞌ me soj na̱nj ado̱nj. Naxu̱u̱n soj man soj rihanj á”. Da̱nj cata̱j ꞌu̱nj rihaan nij síí ꞌyaj cacunꞌ vaa güii na̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quira̱nꞌ nij síí uno rihaan Jesucristó do̱ꞌ, nij síí ne uno rihaan Jesucristó do̱ꞌ a \p \v 24 ”Dan me se a̱ me maꞌa̱n síí uno sa̱ꞌ nana̱ nihánj nana̱ cataj xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj ne̱ ꞌyaj soꞌ nda̱a vaa taj ꞌu̱nj, ne̱ ase vaa ꞌo̱ síí cuneꞌ veꞌ tucuá rihaan yuvej vaa soꞌ ei. Síí cuneꞌ veꞌ yoꞌ me se síí acaj ndoꞌo cuentá me soꞌ, ne̱ cuneꞌ soꞌ veꞌ yoꞌ rihaan ꞌo̱ yuvej ado̱nj. \v 25 Ga̱a ne̱ caꞌnaꞌ maa̱n, ne̱ goꞌ ndoꞌo maa̱n raa̱ veꞌ, ne̱ cavii niꞌyo̱j chráá, ne̱ caꞌnaꞌ goꞌ tacóó veꞌ, ne̱ caꞌnaꞌ uxrá nana̱ yuva̱a̱, ne̱ goꞌ rihaan veꞌ yoꞌ a. Tza̱j ne̱ ne cane̱e̱ veꞌ yoꞌ a̱ maꞌ. ꞌO̱ se raan ina̱nj ne veꞌ yoꞌ rihaan yuvej na̱nj ado̱nj. \v 26 Tza̱j ne̱ síí naꞌvej rá cuno̱ nana̱ nihánj nana̱ cataj xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj me se ase vaa síí cuneꞌ veꞌ rihaan yoꞌóó vaa soꞌ ado̱nj. Ne̱ síí niꞌyo̱n rmi̱i̱ me soꞌ, ne̱ cuneꞌ soꞌ veꞌ rihaan yoꞌóó chru̱u̱, \v 27 ne̱ veé dan, ga̱a caꞌnaꞌ uxrá maa̱n yuva̱a̱ goꞌ yoꞌ xráá veꞌ, ne̱ cavii niꞌyo̱j chráá, ne̱ caꞌnaꞌ na xe̱e̱ goꞌ na xe̱e̱ tacóó veꞌ, ne̱ caꞌnaꞌ uxrá nana̱ yuva̱a̱ ne̱ goꞌ xráá veꞌ yoꞌ a. Veé dan, ne̱ canee nu̱ꞌ veꞌ tucuá síí niꞌyo̱n yoꞌ na̱nj ado̱nj. Cheꞌé dan xca̱j soj cuentá, ne̱ veꞌé cuno̱ soj nana̱ nihánj, ne̱ se̱ quiranꞌ soj sayuun maꞌ. ―Ina̱nj nana̱ nihánj caꞌmii Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \p \v 28 Veé dan, ne̱ quisíj tucuꞌyón Jesucristó nu̱ꞌ nana̱ nihánj rihaan nij yuvii̱, ga̱a ne̱ caráyaꞌa̱nj ndoꞌo nij yuvii̱ noco̱ꞌ man soꞌ cheꞌé nana̱ nihánj, nana̱ cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \v 29 ꞌO̱ se xcaj nij yuvii̱ cuentá se vaa ase vaa aꞌmii ꞌo̱ síí nica̱j suun avii tuꞌva roꞌ, vaa aꞌmii Jesucristó, rá nij soꞌ a. Ne̱ cu̱u doj vaa se‑na̱na̱ soꞌ ga̱ se‑na̱na̱ nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés, rá nij soꞌ a. \c 8 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j vaa nahuun sa̱ꞌ ꞌo̱ síí ranꞌ luj riꞌyuj, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 1 Ga̱a ne̱ nanij Jesucristó quij yoꞌ, ne̱ cachéé ndoꞌo yuvii̱ ga̱ soꞌ a. \p \v 2 Dan me se cuchiꞌ yoꞌo̱ síí ranꞌ luj riꞌyuj rihaan Jesucristó, ne̱ canicunꞌ ru̱j soꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Sese me rá so̱ꞌ, ne̱ caꞌve̱e caꞌne̱e̱ so̱ꞌ chiꞌii̱ xráj, Señor ―taj soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 3 Ga̱a ne̱ cutaꞌ Jesucristó raꞌa Jesucristó raa̱ síí ranꞌ, ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Me raj qui̱ꞌyáj da̱nj ei. Na̱huún so̱ꞌ, qui̱ꞌyáj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. \p Nu̱ꞌ da̱nj cataj Jesucristó, ne̱ nu̱ꞌ quinavij luj xráá síí ranꞌ a. \v 4 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ a: \p ―Cu̱tumé so̱ꞌ mán so̱ꞌ se̱ cataj xnaꞌanj so̱ꞌ rihaan yuvii̱ cheꞌé se quiꞌyáá ꞌu̱nj cheꞌé so̱ꞌ maꞌ. Ma̱a̱n se cuchi̱ꞌ so̱ꞌ rihaan xrej, ne̱ ti̱haán so̱ꞌ mán so̱ꞌ rihaan xrej se vaa nahuún so̱ꞌ, ne̱ rque̱ so̱ꞌ rihaan Diose̱ se vaa cataj síí cuꞌna̱j Moisés ga̱a naá nda̱a vaa no̱ xcúún so̱ꞌ rque̱ so̱ꞌ rihaan Diose̱ á. Ga̱a ne̱ xca̱j nij xrej cuentá se vaa nahuún so̱ꞌ quiꞌyáj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan síí nahuun yoꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa nahuun se‑mo̱zó yoꞌo̱ tanuu capitán, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 5 Dan me se cuchiꞌ Jesucristó chumanꞌ Capernaum, ne̱ catúj soꞌ chumanꞌ yoꞌ, ne̱ cuchiꞌ yoꞌo̱ tanuu capitán rihaan soꞌ a. Ne̱ soꞌ roꞌ, me síí rii taꞌngaꞌ rihaan ꞌo̱ cientó tanuu ado̱nj. Dan me se cachíín niꞌya̱j soꞌ rihaan Jesucristó, \v 6 cataj soꞌ: \p ―Canó chiꞌii̱ man se‑mo̱zó ꞌu̱nj, Señor. Ne̱ ne nasquiꞌ soꞌ maꞌ. ꞌO̱ se yoꞌo̱ naj soꞌ rá veꞌ, ne̱ ranꞌ uxrá soꞌ sayuun, ꞌyaj chiꞌii̱ na̱nj á ―taj tanuu capitán yoꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 7 Ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ: \p ―Caꞌa̱nj níꞌ, ga̱a ne̱ nahu̱un soꞌ, qui̱ꞌyáj á ―taj Jesucristó a. \p \v 8 Ga̱a ne̱ cataj uún tanuu capitán yoꞌ: \p ―ꞌO̱ se nuveé si̱j sa̱ꞌ mé ꞌu̱nj maꞌ. Ne nó xcúún ꞌu̱nj catu̱u̱ so̱ꞌ rá veꞌ tucuaj qui̱ꞌyáj a̱ maꞌ. Ma̱a̱n se caꞌne̱ꞌ u̱u̱n so̱ꞌ suun se vaa nahu̱un se‑mo̱zó ꞌu̱nj, ga̱a ne̱ nahu̱un maꞌa̱n soꞌ ado̱nj. \v 9 ꞌO̱ se vaa síí rii taꞌngaꞌ rihaan ꞌu̱nj, ne̱ rii taꞌngáꞌ ꞌu̱nj rihaan tanuu, ne̱ taj xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan tanuu se vaa caꞌa̱nj nij soꞌ, ne̱ ꞌanj nij soꞌ, ne̱ taj xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan nij soꞌ se vaa caꞌna̱ꞌ nij soꞌ, ne̱ ꞌnaꞌ nij soꞌ rihaan ꞌu̱nj, ne̱ taj xnaꞌanj ꞌu̱nj da̱j quiꞌya̱j nij soꞌ, ne̱ veé da̱nj ꞌyaj tanuu ado̱nj. Ne̱ neꞌén ꞌu̱nj se vaa ase vaa rii taꞌngáꞌ ꞌu̱nj rihaan nij tanuu noco̱ꞌ manj roꞌ, da̱nj rii taꞌngaꞌ gue̱e̱ so̱ꞌ rihaan chiꞌii̱ anó man yuvii̱ na̱nj á ―taj tanuu capitán yoꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 10 Dan me se, ga̱a cuno Jesucristó nana̱ caꞌmii tanuu capitán yoꞌ, ne̱ caꞌanj rá Jesucristó, ne̱ cataj soꞌ rihaan nij síí noco̱ꞌ rej xco̱ soꞌ a: \p ―Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa taj va̱j a̱ ꞌó rej ne nari̱j man yoꞌo̱ síí israelitá síí cuchumán ndoꞌo rá nana̱ aꞌmii ꞌu̱nj nda̱a vaa amán rá tanuu capitán nihánj a̱ maꞌ. \v 11 Ne̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa güii gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj roꞌ, caꞌna̱ꞌ ndoꞌo yuvii̱ ma̱n cunu̱ꞌ chumii̱, ne̱ ca̱yáán nij soꞌ rihaan se‑mesa̱ Diose̱, ne̱ cha̱ nij soꞌ chraa ga̱ síí cuꞌna̱j Abraham do̱ꞌ, ga̱ síí cuꞌna̱j Isaac do̱ꞌ, ga̱ síí cuꞌna̱j Jacob do̱ꞌ, ado̱nj. \v 12 Ne̱ nij síí israelitá roꞌ, no̱ xcúún nij soꞌ cuchuma̱n rá nij soꞌ ni̱ꞌyaj nij soꞌ manj, ne̱ sese cuchuma̱n rá nij soꞌ ni̱ꞌyaj nij soꞌ manj, ne̱ caꞌve̱e cane̱ nij soꞌ uún ga̱ Diose̱ na̱nj á. Tza̱j ne̱ naꞌvej rá nij soꞌ a̱ man ado̱nj. Cheꞌé se naꞌvej rá nij soꞌ quiꞌya̱j nij soꞌ da̱nj, cheꞌé dan quiriꞌi̱j ga̱nꞌ ndoꞌo nii man nij soꞌ rej rmi̱ꞌ, ne̱ taꞌve̱e uxrá nij soꞌ, ne̱ nda̱a cha̱ ru̱j maꞌa̱n nij soꞌ cúú yanꞌ nij soꞌ na̱nj ado̱nj. Da̱nj quira̱nꞌ nij soꞌ cheꞌé se naꞌvej rá nij soꞌ cuchuma̱n rá nij soꞌ ni̱ꞌyaj nij soꞌ manj na̱nj á ―taj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ canocoꞌ man soꞌ a. \p \v 13 Canica̱j uún Jesucristó cataj Jesucristó rihaan tanuu capitán: \p ―Caꞌve̱e caꞌa̱nj so̱ꞌ ya̱j a. Ya̱ cuchumán rá so̱ꞌ se vaa nahu̱un se‑mo̱zó so̱ꞌ qui̱ꞌyáj a. Ne̱ nahu̱un soꞌ ei ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. \p Ne̱ veé ma̱a̱n orá yoꞌ roꞌ, nahuun se‑mo̱zó tanuu capitán yoꞌ, quiꞌyaj Jesucristó ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiꞌyaj Jesucristó, nahuun nii che̱j Pedró do̱ꞌ, queꞌe̱e̱ uxrá yoꞌó yuvii̱ do̱ꞌ, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 14 Ga̱a ne̱ caꞌanj Jesucristó tucuá síí cuꞌna̱j Pedró, ne̱ queneꞌen soꞌ se vaa na̱j nii che̱j Pedró ranꞌ noꞌ, ne̱ caxríj uxrá cachiꞌ man noꞌ a. \v 15 Ne̱ quitaꞌaa Jesucristó raꞌa noꞌ, ga̱a ne̱ veé ma̱a̱n orá dan nahuun noꞌ, quiꞌyaj Jesucristó, ne̱ naxaga̱a̱ noꞌ, ne̱ quiꞌyaj chuvi̱i noꞌ cha̱ nij soꞌ na̱nj ado̱nj. \p \v 16 Rej caꞌanj güii cuchiꞌ yuvii̱ rihaan Jesucristó a. Dan me se nica̱j nij yuvii̱ man queꞌe̱e̱ uxrá síí nu̱u̱ nana̱ chre̱e nimán, cuchiꞌ nij yuvii̱ rihaan Jesucristó, ne̱ cataj xnaꞌanj u̱u̱n Jesucristó rihaan nij nana̱ chre̱e se vaa naxu̱u̱n nij soꞌ man nij soꞌ, ga̱a ne̱, veé dan, ne̱ curiha̱nj nij nana̱ chre̱e nimán nij yuvii̱, ga̱a ne̱ cunuu sa̱ꞌ nimán nij yuvii̱ yoꞌ cuaj na̱nj ado̱nj. Ne̱ quinahuun sa̱ꞌ cunuda̱nj nij síí ranꞌ, quiꞌyaj uún Jesucristó a. \p \v 17 Dan me se quisíj ya̱ nu̱ꞌ nana̱ nihánj nana̱ caꞌmii síí cuꞌna̱j Isaías síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá, se vaa cataj soꞌ: “Ninaj níꞌ, ne̱ canó chiꞌii̱ man níꞌ, tza̱j ne̱ nahu̱un níꞌ, quiꞌya̱j síí caꞌna̱ꞌ vaa güii na̱nj ado̱nj”, taj síí cuꞌna̱j Isaías ga̱a nataꞌ soꞌ ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j caꞌmii Jesucristó rihaan vi̱j síí tiha̱j guun rá canoco̱ꞌ man soꞌ a \p \v 18 Queneꞌen Jesucristó se vaa ma̱n ndoꞌo yuvii̱ anica̱j rej nicu̱nꞌ soꞌ niꞌya̱j man soꞌ a. Cheꞌé dan caꞌneꞌ soꞌ suun rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ se vaa caꞌa̱nj nij soꞌ ga̱ soꞌ nda̱a rne̱j na lacuaná cuꞌna̱j Galilea a. \p \v 19 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ yoꞌo̱ soꞌ rihaan Jesucristó a. Soꞌ roꞌ, me síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ ado̱nj. Ne̱ cataj soꞌ rihaan Jesucristó a: \p ―Ca̱nocóꞌ ꞌu̱nj mán so̱ꞌ da̱j rej maꞌa̱n vaj so̱ꞌ, maestro ―cataj soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 20 Ga̱a ne̱ cataj ya̱ Jesucristó se vaa ranꞌ soꞌ chéé soꞌ a: \p ―ꞌO̱ se nij chunee roꞌ, otoj sa̱ꞌ nij xoꞌ rá yuꞌuj ta̱j rque yoꞌóó, ne̱ nij xtâj chéé xta̱ꞌ roꞌ, vaa saca̱ꞌ nij xoꞌ a. Ne̱ xa̱ꞌ ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱, tza̱j ne̱ taj a̱ ꞌó rej qui̱náá ꞌu̱nj coto̱j ꞌu̱nj a̱ maꞌ ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. \p \v 21 Ne̱ vaa yoꞌó síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó cuchiꞌ rihaan soꞌ, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Caꞌve̱j so̱ꞌ na̱nj tucuaj, ne̱ nda̱a caviꞌ réj, ga̱a ne̱ cachi̱nꞌ ꞌu̱nj man réj, ga̱a ne̱ ca̱nocóꞌ ꞌu̱nj mán so̱ꞌ, Señor ―taj yoꞌó soꞌ a. \p \v 22 Tza̱j ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ a: \p ―Caꞌne̱ꞌ rá so̱ꞌ cachi̱nꞌ maꞌa̱n nij síí caviꞌ nimán man tuviꞌ soꞌ xnangá á. Tza̱j ne̱ cuano̱ nihánj roꞌ, no̱ xcúún so̱ꞌ yoꞌo̱ ca̱nocóꞌ so̱ꞌ manj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan yoꞌó soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa caꞌneꞌ Jesucristó suun rihaan na do̱ꞌ, rihaan nana̱ do̱ꞌ, se vaa canicu̱nꞌ yoꞌ a \p \v 23 Ga̱a ne̱ catúj Jesucristó rque rihoo chéé rihaan na, ga̱a ne̱ catúj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rque rihoo ga̱ soꞌ a. \v 24 Veé dan, ne̱ nasquiꞌ nucua̱j ndoꞌo rihaan na lacuaná, ne̱ me ndoꞌo rá na yoꞌ gu̱un nucua̱j yoꞌ ca̱ráán yoꞌ xráá rihoo a. Ne̱ veé dan vaj Jesucristó, ne̱ cotoj soꞌ ado̱nj. \v 25 Ga̱a ne̱ caꞌanj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó rej na̱j soꞌ cotoj soꞌ, ne̱ narii nij soꞌ nej rihaan soꞌ, ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Ti̱nanii so̱ꞌ man níꞌ se̱ caviꞌ nu̱ꞌ níꞌ, man Señor ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 26 Dan me se maꞌa̱n Jesucristó cataj, ne̱: \p ―Me cheꞌé chuꞌviꞌ ndoꞌo nimán soj ga̱. Yoꞌ me rej ataa cuchuma̱n sa̱ꞌ rá soj ni̱ꞌyaj soj manj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \p Ga̱a ne̱ canicunꞌ caya̱ soꞌ, ne̱ caxríj yuva̱a̱ soꞌ man na do̱ꞌ, man nana̱ do̱ꞌ a. Ga̱a ne̱ canicunꞌ dínj uxrá rihaan na lacuaná yoꞌ, quiꞌyaj Jesucristó na̱nj ado̱nj. \p \v 27 Ne̱ cuchuꞌviꞌ nij snóꞌo yoꞌ niꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó, cataj nij soꞌ: \p ―Da̱j si̱j me síí nihánj ga̱. ꞌO̱ se nda̱a nana̱ nda̱a na uno aꞌmii soꞌ aso̱n ―taj nij soꞌ rihaan tuviꞌ nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa quirii Jesucristó man nij nana̱ chre̱e nimán vi̱j snóꞌo a \p \v 28 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ Jesucristó nda̱a rne̱j na lacuaná yoꞌ rej ne̱ nij síí ma̱n chumanꞌ cuꞌna̱j Gadara a. Ne̱ vaa yuꞌuj yuvej, rej cachinꞌ nij yuvii̱ xnangá a. Dan me se cavii vi̱j snóꞌo yuꞌuj yuvej yoꞌ, ne̱ cuchiꞌ ro̱j soꞌ rihaan Jesucristó a. Ro̱j soꞌ me síí nu̱u̱ nana̱ chre̱e nimán, ne̱ yuva̱a̱ ndoꞌo ro̱j soꞌ ado̱nj. Cheꞌé ro̱j soꞌ naꞌvee cache̱n yuvii̱ rej yoꞌ a̱ maꞌ. \v 29 Dan me se caguáj ro̱j soꞌ rihaan Jesucristó, cataj ro̱j soꞌ: \p ―Veé neꞌen núj se vaa taꞌni̱j Diose̱ mé so̱ꞌ á. Me cheꞌé caꞌnáꞌ so̱ꞌ rej ne̱ núj ga̱. Caꞌnáꞌ so̱ꞌ qui̱ꞌyáá so̱ꞌ sayuun man núj naꞌ. ꞌO̱ se ataa doj quisi̱j güii qui̱ꞌyáá so̱ꞌ sayuun man núj ado̱nj ―taj ro̱j soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 30 Dan me se rej xco̱ ro̱j soꞌ roꞌ, va̱j queꞌe̱e̱ xcáá chá coj ma̱n tacaan a. \v 31 Ne̱ nij nana̱ chre̱e nu̱u̱ nimán ro̱j snóꞌo yoꞌ roꞌ, cachíín niꞌya̱j nij soꞌ rihaan Jesucristó, cataj nij soꞌ: \p ―Sese quiri̱i̱ so̱ꞌ man núj nimán ro̱j snóꞌo nihánj, ne̱ qui̱ꞌyáá so̱ꞌ se ndoꞌo caꞌne̱j so̱ꞌ man núj, catu̱u̱ núj nimán xcáá yoꞌ rugua̱nj ―taj nij nana̱ chre̱e yoꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 32 ―Caꞌa̱nj soj cuaj á ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \p Ga̱a ne̱ caꞌanj nij soꞌ catúj nij soꞌ nimán xcáá yoꞌ, ne̱ dan me se ruva̱a̱ uxrá tacaan nicu̱nꞌ tuꞌva na lacuaná rej va̱j nij xcáá yoꞌ, ne̱ ga̱a catúj nij nana̱ chre̱e nimán nij xcáá yoꞌ me se cunánj ndoꞌo nij xoꞌ caꞌanj xoꞌ, ne̱ veé da̱nj vaj nij xoꞌ, ne̱ quinij cunuda̱nj nij xoꞌ rque na, ne̱ canó xráá nij xoꞌ, quiꞌyaj na na̱nj ado̱nj. \v 33 Ne̱ nij síí tumé xcáá yoꞌ roꞌ, cunánj nij soꞌ caꞌanj nij soꞌ nda̱a chumanꞌ, ne̱ catúj nij soꞌ chumanꞌ, ne̱ cataj xnaꞌanj nij soꞌ rihaan nij síí ma̱n chumanꞌ yoꞌ nu̱ꞌ se vaa quiranꞌ ro̱j snóꞌo do̱ꞌ, nij xcáá do̱ꞌ a. \v 34 Ga̱a ne̱ curiha̱nj cunuda̱nj nij síí ma̱n chumanꞌ yoꞌ, guun rá nij soꞌ nari̱ꞌ nij soꞌ man Jesucristó a. Dan me se queneꞌen nij soꞌ man soꞌ, ne̱ cachíín niꞌya̱j nij soꞌ rihaan soꞌ se vaa cu̱riha̱nj soꞌ rej ya̱nj nij soꞌ caꞌa̱nj soꞌ rej yaníj a. \c 9 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa nahuun sa̱ꞌ ꞌo̱ síí naꞌvee cache̱e̱, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 1 Ga̱a ne̱ cavii Jesucristó rihoo chéé rihaan na, ne̱ caꞌanj soꞌ chumanꞌ cayáán soꞌ, ne̱ catúj soꞌ chumanꞌ yoꞌ a. \v 2 Ne̱ veé nica̱j nii man ꞌo̱ síí naꞌvee cache̱e̱ táá rihaan yuvéé, ne̱ caꞌnaꞌ nii rihaan Jesucristó a. Ne̱ queneꞌen Jesucristó se vaa cuchumán uxrá rá nij yuvii̱ se vaa nahu̱un sa̱ꞌ síí naꞌvee cache̱e̱ yoꞌ quiꞌya̱j soꞌ a. Cheꞌé dan cataj soꞌ rihaan síí ranꞌ yoꞌ a: \p ―No̱ xcúún so̱ꞌ gu̱un niha̱ꞌ rá so̱ꞌ cheꞌé se navij cacunꞌ xráá so̱ꞌ, na̱nj tinu̱j ―taj Jesucristó rihaan síí naꞌvee cache̱e̱ yoꞌ a. \p \v 3 Dan me se cane do̱j síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ rá veꞌ ga̱ Jesucristó, ne̱ cataj nij soꞌ rihaan tuviꞌ nij soꞌ a: \p ―Nij vaa nana̱ caꞌmii síí nihánj rihaan Diose̱ á. ꞌO̱ se o̱rúnꞌ Diose̱ no̱ xcúún cata̱j se vaa navij cacunꞌ xráá yuvii̱ á ―taj nij síí tucuꞌyón se‑tucua̱nj Moisés niꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó a. \p \v 4 Ne̱ queneꞌen Jesucristó me nana̱ guun rá nij soꞌ caꞌmi̱i̱ nij soꞌ, ne̱ cheꞌé dan cataj soꞌ: \p ―Me cheꞌé avii ndoꞌo nana̱ chiꞌi̱i̱ raa̱ soj ga̱. \v 5 Tuꞌva ru̱maꞌán ꞌu̱nj se vaa navij cacunꞌ xráá síí nihánj, rá soj a̱ naꞌ. Caꞌve̱e cata̱j u̱u̱n níꞌ navij cacunꞌ xráá síí nihánj naꞌ. Ase caꞌve̱e doj cata̱j níꞌ na̱xagaa soꞌ, ne̱ cache̱e̱ soꞌ cuaj, cata̱j níꞌ xa̱ꞌ. \v 6 Dan me se me rá ꞌu̱nj xca̱j soj cuentá se vaa síí caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ mej ne̱ no̱ xcúún ꞌu̱nj ti̱navíí ꞌu̱nj cacunꞌ xráá nij yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \p Dan me se cataj Jesucristó rihaan síí naꞌvee cache̱e̱ a: \p ―Nacue̱ so̱ꞌ tuvéé so̱ꞌ, ne̱ na̱nꞌ so̱ꞌ tucuá so̱ꞌ á ―taj Jesucristó rihaan síí na̱j rihaan yuvéé yoꞌ a. \p \v 7 Ga̱a ne̱ naxaga̱a̱ soꞌ, ne̱ cavii soꞌ, ne̱ quinanꞌ soꞌ tucuá soꞌ ado̱nj. \v 8 Ne̱ queneꞌen nij yuvii̱ se vaa nahuun sa̱ꞌ soꞌ, quiꞌyaj Jesucristó, ne̱ cheꞌé dan cuchuꞌviꞌ nimán nij soꞌ, queneꞌen nij soꞌ Jesucristó, ne̱ veꞌé ndoꞌo caꞌmii nij soꞌ cheꞌé Diose̱, se vaa guun nucua̱j Jesucristó racuíj ndoꞌo Jesucristó man yuvii̱, quiꞌyaj Diose̱ ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan síí cuꞌna̱j Mateo se vaa canoco̱ꞌ soꞌ man Jesucristó a \p \v 9 Ga̱a ne̱ cavii Jesucristó rej yoꞌ, ne̱ queneꞌen soꞌ man yoꞌo̱ síí ya̱nj ꞌo̱ veꞌ aꞌnéj nii puextó man yuvii̱ a. Mateo cuꞌna̱j síí ne̱ rej yoꞌ a. \p Dan me se cataj Jesucristó rihaan soꞌ, ne̱: \p ―Ca̱nocóꞌ so̱ꞌ manj, caꞌa̱nj níꞌ á ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. \p Ga̱a ne̱ naxuma̱a̱n soꞌ, ne̱ canocoꞌ soꞌ man Jesucristó, caꞌanj soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa me rá Jesucristó ra̱cuíj soꞌ man nij síí tumé cacunꞌ a \p \v 10 Dan me se ꞌo̱ güii cayáán Jesucristó rá veꞌ, ne̱ caꞌnaꞌ ndoꞌo tuviꞌ soꞌ síí aꞌnéj puextó do̱ꞌ, yoꞌó nij síí tumé ndoꞌo cacunꞌ do̱ꞌ, ne̱ catúj nij soꞌ rá veꞌ, ne̱ caꞌanj ca̱yáán nij soꞌ ga̱ Jesucristó, ne̱ dan me se ma̱n rcuaꞌa̱a̱n nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó do̱ꞌ, ne̱ chá cunuda̱nj nij soꞌ chraa a. \v 11 Ne̱ queneꞌen nij síí fariseo se vaa chá Jesucristó chraa ga̱ nij síí aꞌnéj puextó do̱ꞌ, ga̱ yoꞌó nij síí tumé ndoꞌo cacunꞌ do̱ꞌ, ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó, cataj nij soꞌ: \p ―Síí tucuꞌyón nana̱ rihaan soj roꞌ, me cheꞌé chá soꞌ chraa ga̱ nij síí aꞌnéj puextó do̱ꞌ, ga̱ yoꞌó nij síí tumé ndoꞌo cacunꞌ do̱ꞌ, rá núj a ―taj nij síí fariseo rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó a. \p \v 12 Ne̱ cuno Jesucristó nana̱ caꞌmii nij soꞌ, ne̱ cataj soꞌ rihaan nij soꞌ a: \p ―Síí vaa nucua̱j roꞌ, ne nanoꞌ nij soꞌ man doctor maꞌ. Ma̱a̱n síí ranꞌ roꞌ, me síí nanoꞌ man doctor ado̱nj. Ga̱a ne̱ ase vaa síí ranꞌ roꞌ, da̱nj vaa nij síí nihánj ado̱nj. \v 13 ꞌO̱ se vaa cheꞌé caꞌa̱nj soj tu̱cuꞌyón soj da̱j taj nana̱ nihánj nana̱ no̱ rihaan danj Diose̱ á: “Ne uun niha̱ꞌ rá ꞌu̱nj niꞌya̱j ꞌu̱nj yuvii̱ nagoꞌ xcuu rihaan ꞌu̱nj maꞌ. Tana̱nj uun niha̱ꞌ rá ꞌu̱nj niꞌya̱j ꞌu̱nj yuvii̱ ꞌe̱e̱ rá man tuviꞌ ado̱nj”. Ina̱nj da̱nj me se‑na̱na̱ Diose̱ nana̱ tu̱cuꞌyón soj á. Dan me se xca̱j soj cuentá se vaa ne caꞌna̱ꞌ ꞌu̱nj canacu̱nj ꞌu̱nj man síí sa̱ꞌ maꞌ. Cheꞌé nij síí tumé cacunꞌ caꞌnaj se vaa canoco̱ꞌ nij soꞌ se‑na̱na̱j ado̱nj. Tza̱j ne̱ sese síí sa̱ꞌ me soj, rá soj, ne̱ nuveé si̱j canacu̱nj ꞌu̱nj man me soj maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj me cheꞌé ne tocoꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó xꞌnaa man maꞌa̱n nij soꞌ a \p \v 14 Ga̱a ne̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ síí cuꞌna̱j Juan cuchiꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man soꞌ, cataj nij soꞌ: \p ―Me cheꞌé, ne̱ tocoꞌ núj xꞌnaa man maꞌa̱n núj cheꞌé se aráj gue̱e̱ núj rihaan Diose̱, ne̱ tocoꞌ nij síí fariseo xꞌnaa man maꞌa̱n nij soꞌ uún, tza̱j ne̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ so̱ꞌ me se ne tocoꞌ nij soꞌ xꞌnaa man maꞌa̱n nij soꞌ ga̱ ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 15 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Ase vaa síí cuchruj saꞌanj vaa ꞌu̱nj, ne̱ asa̱ꞌ caꞌve̱e toco̱ꞌ nij síí ma̱n ga̱j xꞌnaa man maꞌa̱n nij soꞌ, rá soj ga̱. Ase vaa síí cataj xca̱j man chana̱ ne̱ ma̱n tuviꞌ soꞌ do̱ꞌ, da̱nj vaa nij síí ma̱n nihánj cuano̱, ne̱ anuû ndoꞌo chaꞌanj ma̱n nij soꞌ, ne̱ se̱ caꞌvee toco̱ꞌ nij soꞌ xꞌnaa man maꞌa̱n nij soꞌ maꞌ. Tza̱j ne̱ vaa güii, ne̱ gu̱un yaníj ꞌu̱nj rihaan nij soꞌ quiꞌya̱j yuvii̱, ga̱a ne̱ nano̱ rá nij síí nihánj, ga̱a ne̱ toco̱ꞌ nij soꞌ xꞌnaa man maꞌa̱n nij soꞌ ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa nij síí noco̱ꞌ tucuáán nga̱ roꞌ, se̱ guun nucua̱j nij soꞌ cuno̱ nij soꞌ se‑na̱na̱ Jesucristó maꞌ \p \v 16 ”Tza̱j ne̱ ase vaa yatzíj sinꞌ vaa tucuáán nga̱ noco̱ꞌ soj, ne̱ se̱ guun naꞌne̱j níꞌ mantá naca̱ man yatzíj nga̱ yoꞌ maꞌ. ꞌO̱ se sese quiꞌya̱j níꞌ da̱nj, ne̱ güii quina̱nj yuvii̱ yatzíj yoꞌ, ga̱a ne̱ nagüe̱j mantá naca̱ yoꞌ, ne̱ sese cuxu̱u̱n yuvii̱ man yatzíj yoꞌ, ne̱ quisi̱nꞌ yoꞌ, ga̱a ne̱ cunu̱u xi̱j doj yuꞌuj a̱j ta̱j man yatzíj nga̱ yoꞌ na̱nj ado̱nj. \v 17 Ne̱ dan me se ase vaa nuj nga̱ nuj araa nii na vinó vaa uún soj a. Ne̱ se̱ caꞌvee tu̱cuꞌyón ꞌu̱nj se‑tucua̱nj ꞌu̱nj rihaan soj maꞌ. ꞌO̱ se ase vaa na vinó naca̱ vaa nana̱ tucuꞌyón ꞌu̱nj, ne̱ se̱ guun cara̱a yuvii̱ na vinó naca̱ rque nuj nga̱ maꞌ. Sese da̱nj quiꞌya̱j yuvii̱, ne̱ cuya̱nj na vinó cunu̱u xe̱e̱ na vinó, ne̱ se̱ cacuá nuj nga̱ maꞌ. Cheꞌé dan canu̱u̱ yoꞌ, ne̱ caya̱nj na vinó rihaan yoꞌóó a. Cheꞌé dan araa nii na vinó naca̱ rque nuj naca̱, ne̱ ꞌo̱ mán sa̱ꞌ na vinó rque nuj yoꞌ a. Cheꞌé dan ina̱nj rihaan síí naca̱ síí ne nocoꞌ tucuáán nga̱ tu̱cuꞌyón ꞌu̱nj se‑na̱na̱j na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ síí cuꞌna̱j Juan yoꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé chala̱ cunii do̱ꞌ, cheꞌé chana̱ chij do̱ꞌ, nahuun sa̱ꞌ, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 18 Asi̱j caꞌmii Jesucristó nana̱ yoꞌ rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ síí cuꞌna̱j Juan, ne̱ cuchiꞌ ꞌo̱ síí nica̱j suun rihaan Jesucristó, ne̱ canicunꞌ ru̱j soꞌ, cachíín niꞌya̱j soꞌ rihaan Jesucristó, cataj soꞌ: \p ―Cuano̱ caviꞌ taꞌníj chala̱ cunii a. Tza̱j ne̱ qui̱ꞌyáá so̱ꞌ se ndoꞌo, caꞌa̱nj níꞌ, ne̱ cuta̱ꞌ so̱ꞌ raꞌá so̱ꞌ xráá noꞌ, ne̱ cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún noꞌ na̱nj rugua̱nj ―taj soꞌ, cachíín niꞌya̱j soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 19 Ga̱a ne̱ naxuma̱a̱n Jesucristó, ne̱ canocoꞌ soꞌ do̱ꞌ, nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ do̱ꞌ, man síí nica̱j suun yoꞌ a. \p \v 20 Ga̱a ne̱ caꞌnaꞌ ꞌo̱ chana̱ rej xco̱ Jesucristó, ne̱ quisíj ꞌo̱ chuvi̱j yoꞌ xraꞌ ton man chana̱ yoꞌ, ne̱ canó raꞌa noꞌ do̱j tuꞌva saga̱nꞌ Jesucristó a. \v 21 ꞌO̱ se: “Sese cano̱ raꞌaj saga̱nꞌ Jesucristó, ne̱ nahu̱un sa̱ꞌ ꞌu̱nj na̱nj ado̱nj”, guun rá noꞌ a. \p \v 22 Ga̱a ne̱ canica̱j Jesucristó queneꞌen Jesucristó man noꞌ, ne̱ cataj soꞌ: \p ―No̱ xcúún so̱ꞌ gu̱un niha̱ꞌ rá so̱ꞌ, nocoj. ꞌO̱ se cheꞌé se amán rá so̱ꞌ niꞌya̱j so̱ꞌ manj roꞌ, cheꞌé dan nahuun sa̱ꞌ so̱ꞌ á ―taj Jesucristó rihaan chana̱ yoꞌ a. \p Ne̱ veé ma̱a̱n orá dan nahuun sa̱ꞌ chana̱ yoꞌ ado̱nj. \p \v 23 Ga̱a ne̱ caꞌanj Jesucristó veꞌ tucuá síí nica̱j suun yoꞌ, ne̱ catúj soꞌ rá veꞌ, ne̱ queneꞌen soꞌ se vaa ma̱n síí oꞌ chraꞌ man rihuu flauta, ne̱ queneꞌen soꞌ se vaa ma̱n ndoꞌo yuvii̱ rá veꞌ, ne̱ nanó ndoꞌo rá nij yuvii̱ cheꞌé se caviꞌ chala̱ cunii yoꞌ ado̱nj. \v 24 Ga̱a ne̱ cataj soꞌ: \p ―Cu̱riha̱nj soj xeꞌ á. ꞌO̱ se ne cavi̱ꞌ chala̱ cunii nihánj maꞌ. Ma̱a̱n se otoj u̱u̱n noꞌ na̱nj á ―taj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ ma̱n rá veꞌ yoꞌ a. \p Ga̱a ne̱ caꞌngaꞌ naco̱o̱ nij yuvii̱ niꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó a. \p \v 25 Ga̱a quisíj quirii Jesucristó man cunuda̱nj nij yuvii̱ xeꞌ, ne̱ catúj Jesucristó rej táá chala̱ cunii yoꞌ, ne̱ quitaꞌaa soꞌ raꞌa noꞌ, ne̱ cunuu iꞌna̱ꞌ uún chala̱ cunii, ne̱ naxaga̱a̱ noꞌ ado̱nj. \v 26 Ne̱ cuchiꞌ nana̱ rihaan cunuda̱nj nij yuvii̱ ma̱n rej yoꞌ cheꞌé se vaa quiꞌyaj Jesucristó, se vaa cunuu iꞌna̱ꞌ chala̱ cunii yoꞌ quiꞌyaj soꞌ ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa naxraꞌ rihaan vi̱j síí tuchri̱i, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 27 Dan me se ga̱a cavii Jesucristó tucuá síí nica̱j suun yoꞌ, ne̱ canocoꞌ vi̱j síí tuchri̱i man soꞌ a. Ne̱ caguáj ro̱j soꞌ, cataj ro̱j soꞌ: \p ―Neꞌen rój se vaa tuviꞌ síí cuꞌna̱j David síí cane ga̱a naá mé so̱ꞌ á. Cheꞌé dan cunu̱u ꞌe̱e̱ rá so̱ꞌ man rój rugua̱nj ―taj ro̱j soꞌ, caguáj ro̱j soꞌ a. \p \v 28 Dan me se catúj Jesucristó rá veꞌ, ne̱ cuchiꞌ ro̱j síí tuchri̱i yoꞌ rihaan soꞌ a. Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan ro̱j soꞌ: \p ―A̱mán rá ro̱j so̱j se vaa gu̱un nu̱cuáj naxra̱ꞌ rihaan ro̱j so̱j qui̱ꞌyáj naꞌ ―taj Jesucristó, xnáꞌanj Jesucristó man ro̱j soꞌ a. \p ―Amán rá rój, Señor ―taj ro̱j soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 29 Ga̱a ne̱ cutaꞌ raꞌa Jesucristó rihaan ro̱j soꞌ, ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Cheꞌé se amán rá ro̱j so̱j, ne̱ cheꞌé dan naxra̱ꞌ rihaan ro̱j so̱j ado̱nj ―taj Jesucristó a. \p \v 30 Veé dan, ne̱ naxraꞌ rihaan ro̱j soꞌ na̱nj ado̱nj. \p Ga̱a ne̱ caxríj yuva̱a̱ Jesucristó rihaan ro̱j soꞌ, ne̱ cataj Jesucristó rihaan ro̱j soꞌ a: \p ―Cu̱tumé uxrá ro̱j so̱j man ro̱j so̱j, ne̱ a̱ ꞌó yuvii̱ se̱ cuno se vaa quiꞌyáá ꞌu̱nj cheꞌé ro̱j so̱j á. ―Dan me se nucua̱j ndoꞌo caꞌmii Jesucristó nana̱ yoꞌ rihaan ro̱j soꞌ a. \p \v 31 Tza̱j ne̱ curiha̱nj ro̱j soꞌ caꞌanj ro̱j soꞌ, ne̱ uxrá nataꞌ ro̱j soꞌ rihaan cunuda̱nj nij yuvii̱ ma̱n rej yoꞌ cheꞌé yan quiꞌyaj sa̱ꞌ Jesucristó cheꞌé ro̱j soꞌ na̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa caꞌvee caꞌmii ꞌo̱ síí yaꞌmi̱i, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 32 Dan me se tanáj ro̱j soꞌ man Jesucristó, ga̱a ne̱ caꞌanj Jesucristó, ga̱a ne̱ cuchiꞌ yuvii̱ rihaan soꞌ a. Dan me se nica̱j nij yuvii̱ man ꞌo̱ síí yaꞌmi̱i cuchiꞌ nij yuvii̱ rihaan Jesucristó a. Síí yaꞌmi̱i yoꞌ me se nana̱ chre̱e nuû nimán soꞌ, ne̱ cheꞌé dan ne caꞌmi̱i̱ soꞌ, quiꞌyaj nana̱ chre̱e yoꞌ a. \v 33 Dan me se quirii Jesucristó man nana̱ chre̱e yoꞌ nimán soꞌ, ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ síí yaꞌmi̱i caꞌmii soꞌ na̱nj ado̱nj. Veé dan queneꞌen nij yuvii̱, ne̱ caráyaꞌa̱nj uxrá nij yuvii̱, ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Xa̱ꞌ níꞌ si̱j israelitá, tza̱j ne̱ a̱ ꞌó síí ꞌyaj da̱nj ne queneꞌe̱n níꞌ maꞌ ―taj nij yuvii̱ cheꞌé Jesucristó a. \p \v 34 Tza̱j ne̱ nij síí fariseo cataj me se: \p ―Guun nucua̱j soꞌ quirii soꞌ man nana̱ chre̱e, cheꞌé se aꞌmii soꞌ ga̱ maꞌa̱n síí chre̱e uun chij ado̱nj ―taj nij síí fariseo, caꞌmii ne̱ nij soꞌ cheꞌé Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiꞌyaj Jesucristó ga̱a cunuu ꞌe̱e̱ ndoꞌo rá soꞌ man nij yuvii̱ a \p \v 35 Ga̱a ne̱ caꞌanj Jesucristó nu̱ꞌ nij chumanꞌ noco̱o nu̱ꞌ nij chumanꞌ cunii nu̱ꞌ, ne̱ tucuꞌyón soꞌ rihaan nij yuvii̱ ma̱n rá veꞌ tucuꞌyón nij yuvii̱ israelitá se‑tucua̱nj Moisés, ne̱ caꞌmii natáj soꞌ nana̱ sa̱ꞌ cheꞌé güii gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ nahuun sa̱ꞌ taranꞌ nij síí ranꞌ do̱ꞌ, nij síí ninaj do̱ꞌ, quiꞌyaj uún soꞌ ado̱nj. \v 36 Ne̱ queneꞌen soꞌ man cunuda̱nj nij yuvii̱, ne̱ cunuu ꞌe̱e̱ rá soꞌ man nij yuvii̱ yoꞌ a. ꞌO̱ se queneꞌen soꞌ se vaa ase vaa matzinj va̱j maꞌa̱n vaa nij yuvii̱, nuviꞌ síí tumé man nij soꞌ, ne̱ a̱j quiranꞌ ndoꞌo nij soꞌ sayuun, ne̱ ninaj ndoꞌo nij soꞌ ado̱nj. \v 37 Ga̱a ne̱ cataj soꞌ rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a: \p ―Ya̱ uxrá, ne̱ vaa ndoꞌo suun rihaan níꞌ, ne̱ nij síí ꞌyaj suun me se do̱j nij soꞌ na̱nj ado̱nj. \v 38 Ne̱ cachi̱nj niꞌya̱j níꞌ doj nij síí quiꞌya̱j suun rihaan Diose̱ síí uun chij ꞌni̱j raꞌa suun, ga̱a ne̱ caꞌne̱j soꞌ doj yuvii̱ quiꞌya̱j suun se‑su̱u̱n soꞌ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \c 10 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa caꞌnéé Jesucristó man chuvi̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ caꞌa̱nj caꞌmi̱i̱ natáj nij soꞌ a \p \v 1 Ga̱a ne̱ canacúún Jesucristó man chuvi̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ cuchiꞌ nij soꞌ rihaan soꞌ, ne̱ goꞌ soꞌ rej nucua̱j man nij soꞌ, ga̱a ne̱ caꞌve̱e quiꞌya̱j canaán nij soꞌ rihaan nij nana̱ chre̱e a. Dan me se gu̱un nucua̱j nij soꞌ quiri̱i̱ nij soꞌ man nij nana̱ chre̱e nimán yuvii̱, ne̱ gu̱un nucua̱j nij soꞌ nahu̱un sa̱ꞌ yuvii̱ ranꞌ do̱ꞌ, yuvii̱ ninaj do̱ꞌ, quiꞌya̱j uún nij soꞌ a. \p \v 2 Ne̱ nihánj me se‑chuvi̱i chuvi̱j nij apóstol cuneꞌ Jesucristó man nata̱ꞌ rihaan yuvii̱ cheꞌé soꞌ a. Yoꞌo̱ soꞌ me síí cuꞌna̱j Simón, ne̱ Pedró cuꞌna̱j yoꞌó se‑chuvi̱i síí cuꞌna̱j Simón a. Ne̱ yoꞌó soꞌ me tinúú Simón, síí cuꞌna̱j Andrés a. Ne̱ yoꞌó soꞌ me síí cuꞌna̱j Jacobo, ne̱ taꞌníí síí cuꞌna̱j Zebedeo me soꞌ a. Ne̱ yoꞌó soꞌ me tinúú Jacobo, síí cuꞌna̱j Juan a. \v 3 Ne̱ vaa síí cuꞌna̱j Felipé vaa síí cuꞌna̱j Bartolomé vaa síí cuꞌna̱j Tomás vaa a. Ne̱ yoꞌó soꞌ me síí cuꞌna̱j Mateo síí caꞌnéj puextó man yuvii̱ a. Ne̱ yoꞌó soꞌ me síí cuꞌna̱j Jacobo uún, ne̱ taꞌníí síí cuꞌna̱j Alfeo me soꞌ a. Ne̱ yoꞌó soꞌ me síí cuꞌna̱j Lebeo, ne̱ Tadeo cuꞌna̱j yoꞌó se‑chuvi̱i síí cuꞌna̱j Lebeo a. \v 4 Ne̱ yoꞌó soꞌ me síí cuꞌna̱j Simón uún, ne̱ soꞌ me tuviꞌ nij síí me rá cunu̱ꞌ ga̱ gobiernó ma̱n Romá a. Ne̱ yoꞌó soꞌ me síí cuꞌna̱j Judas Iscariote, ne̱ soꞌ me síí tacuachén man Jesucristó rihaan nij síí ta̱j riꞌyunj man Jesucristó a. \p \v 5 Dan me se caꞌnéé Jesucristó man chuvi̱j nij snóꞌo yoꞌ, ne̱ cataj xnaꞌanj soꞌ rihaan nij soꞌ da̱j quiꞌya̱j nij soꞌ a: \p ―Se̱ caꞌanj nij soj rej ma̱n nij síí yaníj maꞌ. Se̱ caꞌanj soj chiháán nij yuvii̱ samaritana maꞌ. \v 6 Rihaan o̱rúnꞌ nij yuvii̱ israelitá caꞌa̱nj soj á. ꞌO̱ se ase vaa daán Diose̱ matzinj vaa nij soꞌ, tza̱j ne̱ caꞌanj niꞌya̱ nij soꞌ, ne̱ ne nocoꞌ sa̱ꞌ nij soꞌ man Diose̱ maꞌ. \v 7 Dan me se caꞌa̱nj soj, ne̱ caꞌmi̱i̱ natáj soj rihaan nij soꞌ, cata̱j soj: “Nichru̱nꞌ quisi̱j güii gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj”. Da̱nj cata̱j soj á. \v 8 Nahu̱un sa̱ꞌ nij síí ranꞌ, quiꞌya̱j soj, ne̱ cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún nij síí caviꞌ, quiꞌya̱j soj, ne̱ nahu̱un sa̱ꞌ nij síí ranꞌ luj riꞌyuj, quiꞌya̱j uún soj, ne̱ quiri̱i̱ soj man nij nana̱ chre̱e nimán nij yuvii̱ á. Cuano̱ nihánj me rquej rej nucua̱j man soj quiꞌya̱j soj da̱nj a. Cheꞌé dan nihánj me cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se̱ caꞌnéj soj saꞌanj man nij yuvii̱ maꞌ. \p \v 9 ”Se̱ nanoꞌ soj agaꞌ oró míí do̱ꞌ, agaꞌ platá catzi̱i̱ do̱ꞌ, na̱j guun saꞌanj do̱ꞌ, cara̱a soj rque se‑caxra̱nꞌ soj a̱ maꞌ. \v 10 Se̱ nica̱j soj xnánj soj maꞌ. Se̱ caꞌanj vi̱j cotoó ga̱ soj maꞌ. Se̱ quiꞌnij tacóó soj canj maꞌ. Ne̱ chruun garroté se̱ coro̱ꞌ soj cache̱e̱ soj maꞌ. Ma̱a̱n se ga̱a̱ u̱u̱n soj caꞌa̱nj soj á. ꞌO̱ se no̱ xcúún yuvii̱ rque̱ yuvii̱ chraa cha̱ soj cheꞌé suun sa̱ꞌ ꞌyaj suun soj na̱nj ado̱nj. \v 11 Asa̱ꞌ catúj soj chumanꞌ noco̱o do̱ꞌ, chumanꞌ raꞌa̱ do̱ꞌ, ne̱ xna̱ꞌanj soj man nij yuvii̱ me síí ne̱ chumanꞌ yoꞌ me síí sa̱ꞌ, ga̱a ne̱ cuchi̱ꞌ soj tucuá síí sa̱ꞌ yoꞌ, ne̱ ca̱yáán soj tucuá soꞌ nda̱a se cavi̱i̱ uún soj caꞌa̱nj soj á. \v 12 Asa̱ꞌ cuchiꞌ soj tucuá síí sa̱ꞌ yoꞌ, ne̱ veꞌé caꞌmi̱i̱ soj nana̱ sa̱ꞌ rihaan nij síí tucua̱ yoꞌ, cata̱j soj se vaa dínj ga̱a̱ cuma̱n nij soꞌ á. \v 13 Ne̱ sese ya̱ síí sa̱ꞌ me nij síí tucua̱ yoꞌ, ne̱ ya̱ dínj ga̱a̱ cuma̱n nij soꞌ, qui̱ꞌyáj a. Tza̱j ne̱ sese nuveé si̱j sa̱ꞌ me nij soꞌ, ne̱ ca̱nica̱j uún nana̱ sa̱ꞌ caꞌmii soj rihaan maꞌa̱n soj, qui̱ꞌyáj, tza̱j ne̱ se̱ cavii sa̱ꞌ nij síí tucua̱ yoꞌ a̱ maꞌ. \v 14 Ne̱ na̱j guun yuvii̱ se̱ caꞌmii sa̱ꞌ ga̱ soj do̱ꞌ, na̱j guun yuvii̱ se̱ caꞌvej rá cuno̱ nana̱ aꞌmii soj do̱ꞌ, cavi̱i̱ soj veꞌ tucuá soꞌ cavi̱i̱ soj chiháán soꞌ cavi̱i̱ soj, ne̱ nacuna̱nꞌ soj tacóó soj tucuayu̱u soj yoꞌóó tachru̱u̱ avii chumanꞌ yoꞌ rihaan yoꞌóó, ne̱ nda̱a dan, ga̱a ne̱ queneꞌe̱n yuvii̱ se vaa síí ma̱n chumanꞌ yoꞌ tumé cacunꞌ se vaa ne uno nij soꞌ rihaan Diose̱ maꞌ. \v 15 Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa güii caꞌne̱ꞌ ꞌu̱nj cacunꞌ cheꞌé nij yuvii̱, ga̱a ne̱ quira̱nꞌ yuvii̱ ma̱n chumanꞌ yoꞌ doj sayuun rihaan nij síí chiꞌi̱i̱ ma̱n chumanꞌ Sodoma do̱ꞌ, rihaan yuvii̱ ma̱n chumanꞌ Gomorra do̱ꞌ ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj me taj xnaꞌanj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ da̱j ga̱a̱ sayuun quira̱nꞌ nij soꞌ a \p \v 16 ”Dan me se caꞌne̱j ꞌu̱nj man soj rej ma̱n síí me rá quiꞌya̱j sayuun man soj a. Ase vaa matzinj va̱j rej ma̱n xcaꞌyanj caꞌnu̱ꞌ roꞌ, da̱nj ga̱a̱ soj ado̱nj. Cheꞌé dan ga̱a̱ cu̱u raa̱ soj á. Ase cacui̱j raa̱ xtaa roꞌ, da̱nj cacui̱j ga̱a̱ raa̱ soj á. Tza̱j ne̱ ase vaa taj va̱j cacunꞌ tumé chaꞌaa̱n roꞌ, da̱nj ga̱a̱ soj, se̱ cutumé soj cacunꞌ maꞌ. \v 17 Cu̱tumé ndoꞌo soj man soj se̱ quiꞌyaj yuvii̱ sayuun man soj maꞌ. Dan me se caꞌa̱nj ni̱caj nij yuvii̱ man soj rihaan cuese̱, ne̱ go̱ꞌ ndoꞌo nij soꞌ vará xráá soj rá veꞌ tucuꞌyón nij soꞌ se‑tucua̱nj Moisés a. \v 18 Ne̱ caꞌa̱nj ni̱caj nij yuvii̱ man soj rihaan síí nica̱j suun do̱ꞌ, rihaan síí nica̱j suun rey do̱ꞌ, cheꞌé se me soj síí noco̱ꞌ manj a. Ne̱ cata̱j xnaꞌanj soj rihaan nij síí nica̱j suun do̱ꞌ, rihaan nij síí yaníj do̱ꞌ, cheꞌej a. \v 19 Asa̱ꞌ tacuachén nij soꞌ man soj rihaan nij síí nica̱j suun, ne̱ se̱ nanó rá soj da̱j caꞌmi̱i̱ soj rihaan nij soꞌ maꞌ. Ma̱a̱n Nimán Diose̱ rque̱ nu̱ꞌ nana̱ caꞌmi̱i̱ soj ma̱a̱n orá yoꞌ na̱nj ado̱nj. \v 20 ꞌO̱ se nuveé maꞌa̱n soj me nij síí caꞌmi̱i̱ rihaan nij soꞌ maꞌ. ꞌO̱ se Nimán Rej níꞌ me síí rque̱ nana̱ caꞌmi̱i̱ soj na̱nj ado̱nj. \p \v 21 ”Dan me se caꞌa̱nj ni̱caj snóꞌo man tinúú snóꞌo rihaan yuvii̱, ne̱ ticavi̱ꞌ nii man tinúú snóꞌo yoꞌ, quiꞌya̱j maꞌa̱n soꞌ na̱nj ado̱nj. Ne̱ caꞌa̱nj ni̱caj snóꞌo man taꞌníí snóꞌo rihaan yuvii̱, ne̱ ticavi̱ꞌ nii man taꞌníí snóꞌo yoꞌ, quiꞌya̱j soꞌ ei. Ne̱ cunu̱ꞌ xnii ga̱ rej xnii, ne̱ caꞌa̱nj ni̱caj xnii man rej xnii rihaan yuvii̱, ne̱ ticavi̱ꞌ nii man rej xnii yoꞌ, quiꞌya̱j xnii ei. \v 22 Ne̱ quita̱j riꞌyunj cunuda̱nj yuvii̱ man soj cheꞌé se me soj síí noco̱ꞌ manj a. Tza̱j ne̱ síí yoꞌo̱ canoco̱ꞌ manj nda̱a se quisi̱j nu̱ꞌ sayuun yoꞌ roꞌ, veꞌé cavi̱i̱ sa̱ꞌ soꞌ rihaan Diose̱ ado̱nj. \v 23 Ne̱ sese quiꞌya̱j nij síí ma̱n yoꞌo̱ chumanꞌ sayuun man soj, ne̱ cuna̱nj soj caꞌa̱nj soj yoꞌó chumanꞌ á. Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa se̱ canó cunuda̱nj nij chumanꞌ ma̱n nij yuvii̱ israelitá caꞌa̱nj soj, ne̱ caꞌna̱ꞌ uún ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. \p \v 24 ”Dan me se tucuꞌyón ꞌu̱nj se‑na̱na̱j rihaan soj, ne̱ noco̱ꞌ soj se‑na̱na̱j a. Ne̱ ase vaa uno mozó rihaan se‑ruꞌve̱e̱ mozó roꞌ, da̱nj vaa uno soj rihanj na̱nj á. Ne̱ neꞌen soj se vaa ase vaa ꞌyaj yuvii̱ man síí tucuꞌyón nana̱ rihaan tuviꞌ roꞌ, da̱nj quiꞌya̱j uún nij yuvii̱ man síí noco̱ꞌ nana̱ yoꞌ a. Ne̱ ase vaa ꞌyaj yuvii̱ man nij ruꞌvee roꞌ, da̱nj quiꞌya̱j uún nij yuvii̱ man se‑mo̱zó ruꞌvee yoꞌ a. \v 25 Dan me se neꞌen síí noco̱ꞌ nana̱ neꞌen mozó neꞌen da̱j quiꞌya̱j yuvii̱ man maꞌa̱n soꞌ, tza̱j ne̱ me ina̱nj rá soꞌ gu̱un soꞌ nda̱a vaa síí tucuꞌyón nana̱ man soꞌ do̱ꞌ, nda̱a vaa se‑ruꞌve̱e̱ soꞌ do̱ꞌ a. Dan me se tucuꞌnáj nij yuvii̱ Beelzebú manj, cataj nij yuvii̱ se vaa síí chre̱e mej a. Ne̱ ase vaa rej soj vaa ꞌu̱nj a. Cheꞌé dan da̱nj caꞌmi̱i̱ nij yuvii̱ nana̱ vaa da̱nj cheꞌé maꞌa̱n soj na̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa se̱ cuchuꞌviꞌ níꞌ queneꞌe̱n níꞌ yuvii̱ maꞌ \p \v 26 ”Cheꞌé dan se̱ cuchuꞌviꞌ soj ni̱ꞌyaj soj yuvii̱ me rá quiꞌya̱j sayuun man soj maꞌ. ꞌO̱ se nu̱ꞌ nana̱ caꞌmii yuve̱ nij yuvii̱ do̱ꞌ, nu̱ꞌ se vaa quiꞌyaj yuve̱ nij yuvii̱ do̱ꞌ, nu̱ꞌ yoꞌ roꞌ, nu̱riha̱nj queneꞌe̱n cunuda̱nj yuvii̱ vaa güii ado̱nj. \v 27 Nana̱ aꞌmii yuve̱ ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ roꞌ, caꞌmi̱i̱ ranga̱ꞌ soj á. Ne̱ nu̱ꞌ se vaa aꞌmii ꞌu̱nj xréé soj roꞌ, cavi̱i̱ soj rej queneꞌe̱n yuvii̱ man soj, ne̱ caꞌmi̱i̱ natáj soj nana̱ yoꞌ á. \p \v 28 ”Ne̱ se̱ cuchuꞌviꞌ soj queneꞌe̱n soj nij síí gu̱un nucua̱j ticavi̱ꞌ man ina̱nj nee̱ man soj maꞌ. ꞌO̱ se se̱ guun nucua̱j nij soꞌ ticavi̱ꞌ nij soꞌ man nimán soj a̱ maꞌ. Tza̱j ne̱ vaa cheꞌé cuchuꞌvi̱ꞌ soj ni̱ꞌyaj soj Diose̱ na̱nj á. ꞌO̱ se soꞌ me síí gu̱un nucua̱j quiꞌya̱j caca̱a̱ nimán soj caca̱a̱ nee̱ man soj caca̱a̱ rihaan yaꞌan ado̱nj. \p \v 29 ”Neꞌen soj da̱j vaa nij xtâj chri̱nꞌ se vaa vi̱j u̱nꞌ yoꞌ nó yoꞌo̱ saꞌanj nii cuartó a. Tza̱j ne̱ se̱ guun cavi̱ꞌ yoꞌo̱ xoꞌ quini̱j xoꞌ rihaan yoꞌóó, sese naꞌvej Rej soj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ cavi̱ꞌ yoꞌo̱ xoꞌ maꞌ. \v 30 Ne̱ Diose̱ me se vaa cuentá yuvé raa̱ soj ꞌyaj soꞌ, ne̱ neꞌen soꞌ me daj yuvé raa̱ soj, \v 31 ne̱ cheꞌé dan se̱ cuchuꞌviꞌ soj cheꞌé sayuun quiꞌya̱j yuvii̱ man soj maꞌ. ꞌO̱ se uxrá vaa yuꞌvee doj nó soj rihaan xtâj chri̱nꞌ yoꞌ, ꞌyaj Diose̱ ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa no̱ xcúún níꞌ cata̱j xnaꞌanj níꞌ rihaan yuvii̱ cheꞌé Jesucristó a \p \v 32 ”Cheꞌé se tumé Diose̱ man soj, cheꞌé dan no̱ xcúún soj nata̱ꞌ ya̱ soj rihaan yuvii̱ se vaa me soj síí noco̱ꞌ manj, ne̱ nu̱ꞌ síí ꞌyaj da̱nj roꞌ, vaa güii, ne̱ nata̱ꞌ ꞌu̱nj rihaan Réé ꞌu̱nj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ se vaa si̱j noco̱ꞌ manj me soꞌ a. \v 33 Ne̱ síí taj xnaꞌanj rihaan yuvii̱ se vaa ne nocoꞌ soꞌ manj roꞌ, vaa güii, ne̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan Réé ꞌu̱nj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ se vaa nuveé si̱j noco̱ꞌ manj me soꞌ a̱ maꞌ. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cunu̱ꞌ ndoꞌo yuvii̱ ga̱ tuviꞌ yuvii̱ cheꞌé Jesucristó a \p \v 34 ”Se̱ guun rá soj se vaa caꞌnáꞌ ꞌu̱nj rihaan chumii̱ nihánj cheꞌé rej dínj doj ca̱yáán nij yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj ga̱ tuviꞌ yuvii̱ maꞌ. Ne qui̱ꞌyáj da̱nj maꞌ. ꞌO̱ se cheꞌé se caꞌnáꞌ ꞌu̱nj rihaan chumii̱ nihánj, cheꞌé dan cunu̱ꞌ ndoꞌo yuvii̱ ga̱ tuviꞌ yuvii̱ ado̱nj. \v 35 ꞌO̱ se caꞌnáꞌ ꞌu̱nj cheꞌé rej nata̱ꞌ ꞌu̱nj se‑na̱na̱j rihaan yuvii̱, tza̱j ne̱ se̱ cuno cunuda̱nj nij yuvii̱ rihanj maꞌ. Cheꞌé dan cunu̱ꞌ snóꞌo ga̱ rej maꞌa̱n soꞌ, ne̱ xa̱ꞌ chana̱, tza̱j ne̱ cunu̱ꞌ noꞌ ga̱ nii noꞌ do̱ꞌ, ga̱ nii che̱j noꞌ do̱ꞌ, cheꞌej a. \v 36 Ne̱ nij tuviꞌ yuvii̱ síí ma̱n rá veꞌ tucuá yuvii̱ cunu̱ꞌ ga̱ yuvii̱ na̱nj á. \v 37 Sese gu̱un rá yoꞌo̱ soꞌ se vaa sa̱ꞌ doj vaa rej soꞌ do̱ꞌ, nii soꞌ do̱ꞌ, rihanj, ne̱ taj cheꞌé cata̱j soꞌ se vaa si̱j noco̱ꞌ manj me soꞌ maꞌ. Ne̱ sese gu̱un rá yoꞌo̱ soꞌ se vaa sa̱ꞌ doj vaa taꞌníí soꞌ rihanj, ne̱ taj cheꞌé cata̱j soꞌ se vaa si̱j noco̱ꞌ manj me soꞌ maꞌ. \v 38 Ne̱ síí naꞌvej rá quira̱nꞌ sayuun cheꞌé se me soꞌ síí noco̱ꞌ manj roꞌ, taj cheꞌé cata̱j soꞌ se vaa me soꞌ síí noco̱ꞌ manj maꞌ. \v 39 Síí cavii sa̱ꞌ nimán rihaan chumii̱ nihánj roꞌ, cavi̱ꞌ nu̱ꞌ soꞌ a. Ne̱ síí caviꞌ cheꞌé se noco̱ꞌ soꞌ manj roꞌ, soꞌ me síí ga̱a̱ iꞌna̱ꞌ nimán nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quira̱nꞌ nij yuvii̱ racuíj man nij síí ꞌyaj suun rihaan Diose̱ a \p \v 40 ”Sese aꞌmii sa̱ꞌ yoꞌo̱ soꞌ ga̱ soj, ne̱ si̱j aꞌmii sa̱ꞌ ga̱j me soꞌ ado̱nj. Ne̱ sese aꞌmii sa̱ꞌ soꞌ ga̱j, ne̱ si̱j aꞌmii sa̱ꞌ ga̱ síí caꞌnéé manj rihaan chumii̱ nihánj me uún soꞌ ado̱nj. \v 41 Sese aꞌmii sa̱ꞌ yoꞌo̱ soꞌ ga̱ ꞌo̱ síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱, cheꞌé se veꞌé ꞌyaj soꞌ nataꞌ soꞌ se‑na̱na̱ Diose̱, ne̱ rá se vaa maꞌa̱n síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ vaa soꞌ uún ado̱nj. Dan me se ꞌo̱ cuya̱a̱n na̱ruꞌvee Diose̱ rihaan soꞌ ga̱ maꞌa̱n síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ei. Ne̱ sese aꞌmii sa̱ꞌ yoꞌo̱ soꞌ ga̱ yoꞌo̱ síí sa̱ꞌ ꞌyaj, ne̱ na̱ruꞌvee Diose̱ rihaan soꞌ uún ado̱nj. ꞌO̱ cuya̱a̱n na̱ruꞌvee Diose̱ rihaan soꞌ ga̱ maꞌa̱n síí sa̱ꞌ ꞌyaj ei. \v 42 Dan me se a̱ me maꞌa̱n yoꞌo̱ síí rqué do̱j na acoj coꞌo̱ yoꞌo̱ nij síí noco̱ꞌ u̱u̱n nihánj cheꞌé se‑chu̱vií ꞌu̱nj, ne̱ ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa daj chiha̱a̱ míj se̱ quinavij se sa̱ꞌ na̱ruꞌvee Diose̱ rihaan síí rqué do̱j na yoꞌ maꞌ. \c 11 \p \v 1 Dan me se quisíj nana̱ yoꞌ nana̱ cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan chuvi̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ curiha̱nj Jesucristó rej yoꞌ, ne̱ caꞌanj soꞌ chiháán nij yuvii̱ israelitá tu̱cuꞌyón soꞌ rihaan nij soꞌ ne̱ caꞌmi̱i̱ natáj soꞌ rihaan nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé nana̱ caꞌmii Jesucristó cheꞌé síí cuꞌna̱j Juan síí cutaꞌ ne man yuvii̱ a \p \v 2 Dan me se ꞌni̱j síí cuꞌna̱j Juan síí cutaꞌ ne man yuvii̱ tagaꞌ, ne̱ cuchiꞌ nana̱ rihaan soꞌ cheꞌé nu̱ꞌ se vaa quiꞌyaj Jesucristó a. Cheꞌé dan caꞌnéé soꞌ vi̱j tuviꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rihaan Jesucristó a. \v 3 Ne̱ nana̱ nihánj roꞌ, xnáꞌanj ro̱j soꞌ man Jesucristó, quiꞌyaj síí cuꞌna̱j Juan a: \p ―So̱ꞌ me síí caꞌna̱ꞌ ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun naꞌ. Ase na̱ꞌvi̱j níꞌ caꞌna̱ꞌ yoꞌó soꞌ xa̱ꞌ. ―Dan me nana̱ me rá síí cuꞌna̱j Juan xna̱ꞌanj ro̱j soꞌ man Jesucristó a. \p \v 4 Ga̱a ne̱ cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan ro̱j soꞌ a: \p ―Cavi̱i̱ ro̱j so̱j cuchi̱ꞌ uún ro̱j so̱j rihaan síí cuꞌna̱j Juan, ne̱ cata̱j xnaꞌanj ro̱j so̱j rihaan soꞌ nu̱ꞌ nana̱ cuno ro̱j so̱j do̱ꞌ, nu̱ꞌ se vaa queneꞌen ro̱j so̱j do̱ꞌ á. \v 5 Dan me se nij síí tuchri̱i roꞌ, naxraꞌ rihaan, ne̱ nij síí naꞌvee cache̱e̱ roꞌ, chéé nij soꞌ, ne̱ nij síí ranꞌ luj riꞌyuj roꞌ, nahuun sa̱ꞌ, ne̱ nij síí soꞌo̱ roꞌ, nachuguu̱n xréé nij soꞌ, ne̱ nij síí caviꞌ roꞌ, cunuu iꞌna̱ꞌ uún, ne̱ nij síí nique̱ roꞌ, uno nij soꞌ nana̱ sa̱ꞌ a. Nu̱ꞌ nihánj cata̱j xnaꞌanj ro̱j so̱j rihaan síí cuꞌna̱j Juan yoꞌ á. \v 6 Ne̱ cata̱j uún ro̱j so̱j rihaan síí cuꞌna̱j Juan se vaa cavi̱i̱ sa̱ꞌ soꞌ quiꞌya̱j Diose̱, sese se̱ guun naꞌa̱j soꞌ ni̱ꞌyaj soꞌ manj a. Da̱nj caꞌmi̱i̱ ro̱j so̱j rihaan síí cuꞌna̱j Juan yoꞌ á ―taj Jesucristó rihaan ro̱j síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Juan yoꞌ a. \p \v 7 Dan me se caꞌanj ro̱j soꞌ, ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ Jesucristó caꞌmii soꞌ rihaan cunuda̱nj nij yuvii̱ cheꞌé síí cuꞌna̱j Juan síí cutaꞌ ne man yuvii̱ a: \p ―Asi̱j caꞌanj soj rej tacaan queneꞌe̱n soj man síí cuꞌna̱j Juan roꞌ, ne̱ da̱j ga̱a̱ soꞌ queneꞌe̱n soj, rá soj ga̱. Ase vaa yoꞌo̱ rcoo̱ naa̱n ndoꞌo ꞌyaj nana̱ vaa soꞌ, rá soj naꞌ. Guun vi̱j nimán soꞌ cheꞌé tucuáán noco̱ꞌ soꞌ, rá soj naꞌ. Taj maꞌ. \v 8 Ma̱a̱n se da̱j ga̱a̱ soꞌ rá soj, asi̱j caꞌanj soj queneꞌe̱n soj man soꞌ ga̱. Si̱j nu̱u̱ yatzíj laru̱u ndoꞌo me soꞌ, rá soj naꞌ. Taj maꞌ. ꞌO̱ se nij síí nu̱u̱ yatzíj laru̱u roꞌ, ya̱nj rá veꞌ tucuá síí nica̱j suun rey ado̱nj. \v 9 Ma̱a̱n se da̱j ga̱a̱ síí cuꞌna̱j Juan rá soj, asi̱j caꞌanj soj queneꞌe̱n soj man soꞌ ga̱. Si̱j nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ me soꞌ, rá soj naꞌ. Ya̱ uxrá ei. Ne̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa sa̱ꞌ doj vaa soꞌ rihaan cunuda̱nj nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ado̱nj. \p \v 10 ”ꞌO̱ se nana̱ nihánj nana̱ no̱ rihaan danj Diose̱ roꞌ, taj xnaꞌanj cheꞌé síí cuꞌna̱j Juan a: “Vaa síí caꞌa̱nj suun cheꞌé ꞌu̱nj, ne̱ caꞌne̱j ꞌu̱nj man soꞌ quita̱j ya̱a̱n soꞌ rihaan so̱ꞌ, ne̱ nuchra̱nꞌ nimán yuvii̱ veꞌé caꞌmi̱i̱ nij yuvii̱ ga̱ so̱ꞌ, quiꞌya̱j soꞌ a”. Da̱nj taj danj Diose̱ cheꞌé síí cuꞌna̱j Juan se vaa nuchra̱nꞌ nimán yuvii̱ veꞌé caꞌmi̱i̱ nij yuvii̱ ga̱ síí caꞌna̱ꞌ ti̱nanii man nij yuvii̱ rihaan sayuun, quiꞌya̱j síí cuꞌna̱j Juan, taj danj Diose̱, ne̱ da̱nj quiꞌyaj soꞌ ado̱nj. \p \v 11 ”Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ se vaa si̱j sa̱ꞌ doj rihaan cunuda̱nj nij yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ me síí cuꞌna̱j Juan síí cutaꞌ ne man yuvii̱ a. A̱ ꞌó yuvii̱ ne vaa sa̱ꞌ doj rihaan soꞌ maꞌ. Tza̱j ne̱ cuano̱ roꞌ, uun chij Diose̱ nimán yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ na̱j guun yuvii̱ uun chij Diose̱ nimán roꞌ, me síí sa̱ꞌ doj rihaan síí cuꞌna̱j Juan a. \v 12 Dan me se asi̱j tucuꞌyón síí cuꞌna̱j Juan rihaan yuvii̱ nda̱a cuano̱ me se naquiꞌyaj ino̱ ndoꞌo yuvii̱ se‑na̱na̱ Diose̱ se vaa gu̱un chij soꞌ rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ vaa síí sca̱ꞌ ndoꞌo síí me ina̱nj rá cata̱j da̱j quiꞌya̱j Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ ado̱nj. \v 13 ꞌO̱ se nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ rihaan yuvii̱ ga̱a naá do̱ꞌ, nu̱ꞌ se‑tucua̱nj Moisés do̱ꞌ, nda̱a maꞌa̱n síí cuꞌna̱j Juan do̱ꞌ, cataj xnaꞌanj ndoꞌo nij soꞌ cheꞌé güii gu̱un chij Diose̱ nimán yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj na̱nj á. \v 14 Dan me se a̱j neꞌen soj se vaa síí cuꞌna̱j Elías síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ rihaan yuvii̱ ga̱a naá roꞌ, caꞌna̱ꞌ uún soꞌ rihaan chumii̱ nihánj, taj danj Diose̱ a. Dan me se sese me rá soj gu̱un ya̱ rá soj cuno̱ soj nana̱ nihánj, ne̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa síí cuꞌna̱j Juan me síí ata̱ se‑su̱u̱n síí cuꞌna̱j Elías síí cane ga̱a naá yoꞌ á. \v 15 Sese ta̱j yuꞌuj xréé soj, ne̱ cuno̱ soj nana̱ nihánj ei. \p \v 16 ”Ne̱ da̱j vaa yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj cuano̱, rá soj ga̱. Dan me se cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj á. Ase vaa xnii caꞌanj rihaan yuꞌvee ne̱ tico ga̱ tuviꞌ roꞌ, vaa nij yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. Dan me se yáán nij xnii yoꞌ rihaan yoꞌóó, \v 17 ne̱ aguáj nij xnii rihaan tuviꞌ xnii, taj nij xnii: “Nica̱j núj taꞌánj núj, goꞌ núj chraꞌ choco̱ꞌ, tza̱j ne̱ me cheꞌé ne raꞌa̱nj soj ga̱. Ne̱ goꞌ núj chraꞌ xnangá, tza̱j ne̱ me cheꞌé ne taꞌve̱e soj ga̱. Me cheꞌé ne ꞌyaj soj nda̱a vaa me rá núj ga̱”, taj nij xnii rihaan tuviꞌ nij soꞌ a. \v 18 ꞌO̱ se caꞌnaꞌ síí cuꞌna̱j Juan síí cutaꞌ ne man yuvii̱, ga̱a ne̱ ne cha̱ soꞌ do̱ꞌ, ne coꞌo̱ soꞌ do̱ꞌ, maꞌ. Ne̱ cheꞌé dan taj nij yuvii̱ se vaa nu̱u̱ nana̱ chre̱e nimán soꞌ, taj nij yuvii̱ a. \v 19 Ne̱ caꞌnáꞌ ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱, ga̱a ne̱ niha̱ꞌ rá ꞌu̱nj chá ꞌu̱nj do̱ꞌ, coꞌo ꞌu̱nj do̱ꞌ, ga̱a ne̱ cheꞌé dan taj uún nij yuvii̱ se vaa síí cachén chá do̱ꞌ, síí cachén coꞌo do̱ꞌ, mé ꞌu̱nj, taj uún nij yuvii̱ a. Ne̱ taj uún nij soꞌ se vaa tuvíꞌ ꞌu̱nj me síí aꞌnéj puextó man yuvii̱ do̱ꞌ, yoꞌó nij síí tumé cacunꞌ do̱ꞌ, taj nii a. Da̱nj tuꞌva nij soꞌ, tza̱j ne̱ ne neꞌen uxrá nij soꞌ maꞌ. Sese xca̱j yuvii̱ cuentá da̱j vaa ꞌyaj rój, ne̱ gu̱un ya̱ rá nij yuvii̱ se vaa si̱j cu̱u raa̱ me rój ga̱ síí cuꞌna̱j Juan yoꞌ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cataj xnaꞌanj Jesucristó cheꞌé sayuun quira̱nꞌ yuvii̱ ma̱n vaꞌnu̱j chumanꞌ yuvii̱ ne caꞌve̱j rá cuno̱ se‑na̱na̱ Jesucristó a \p \v 20 Síj, ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ Jesucristó cutaꞌ Jesucristó cacunꞌ xráá nij yuvii̱ ma̱n vaꞌnu̱j chumanꞌ a. Dan me se cutaꞌ soꞌ cacunꞌ xráá nij soꞌ se vaa guun nichra̱j nimán nij soꞌ a. Dan me se nda̱ꞌ se doj a̱ vaa suun sa̱ꞌ quiꞌyaj suun soꞌ chiháán nij soꞌ queneꞌen nij soꞌ rihaan suun sa̱ꞌ quiꞌyaj suun soꞌ yoꞌó chumanꞌ, tza̱j ne̱ ne ca̱nica̱j nimán nij soꞌ a̱ maꞌ, taj Jesucristó a. \v 21 Ne̱ nihánj me nana̱ caꞌmii Jesucristó cheꞌé nij yuvii̱ ma̱n nij chumanꞌ yoꞌ a: \p ―Nique̱ soj si̱j ma̱n chumanꞌ Corazín a. Nique̱ soj si̱j ma̱n chumanꞌ Betsaida a. ꞌO̱ se quira̱nꞌ uxrá soj sayuun na̱nj á. Dan me se nij síí ma̱n chumanꞌ Tiro do̱ꞌ, nij síí ma̱n chumanꞌ Sidón do̱ꞌ, me síí chiꞌi̱i̱ nimán na̱nj á. Tza̱j ne̱ sese caꞌanj ꞌu̱nj chiháán nij soꞌ ne̱ sese quiꞌyáj suun sa̱ꞌ noco̱o niꞌya̱j nij soꞌ, ga̱a ne̱ cuno nij soꞌ se‑na̱na̱j, ne̱ guun ya̱ rá nij soꞌ se vaa tumé nij soꞌ cacunꞌ, ne̱ canica̱j nimán nij soꞌ, ne̱ quinanó ndoꞌo rá nij soꞌ cheꞌé cacunꞌ tumé nij soꞌ, ne̱ nda̱a yatzíj yaꞌ cunuû nij soꞌ, ne̱ nda̱a yaj chruun acaa ruvaj caraa nij soꞌ raa̱ nij soꞌ, cheꞌé se quinanó rá nij soꞌ cheꞌé cacunꞌ tumé nij soꞌ asuun sa̱j ado̱nj. Nihánj, ne̱ ne caꞌa̱nj ꞌu̱nj maꞌ. Ma̱a̱n ina̱nj chiháán soj ꞌnaj, ne̱ quiꞌyáj suun sa̱ꞌ noco̱o queneꞌen maꞌa̱n soj, tza̱j ne̱ ne ca̱nica̱j nimán nij soj a̱ maꞌ. \v 22 Dan me se ya̱j cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa güii caꞌne̱ꞌ ꞌu̱nj cacunꞌ cheꞌé nij yuvii̱ roꞌ, doj a̱ ga̱a̱ sayuun quira̱nꞌ soj rihaan sayuun quira̱nꞌ nij síí chiꞌi̱i̱ ma̱n chumanꞌ Tiro do̱ꞌ, ma̱n chumanꞌ Sidón do̱ꞌ ado̱nj. \p \v 23 ”Ne̱ vaa soj si̱j ma̱n chumanꞌ Capernaum uún á. Ne̱ síí sa̱ꞌ ina̱nj me maꞌa̱n soj, rá soj naꞌ. Nuveé si̱j sa̱ꞌ me soj maꞌ. Síí caꞌa̱nj rihaan yaꞌan gu̱un soj á. Dan me se nij síí ma̱n chumanꞌ Sodoma roꞌ, me síí chiꞌi̱i̱ nimán a. Tza̱j ne̱ sese caꞌanj ꞌu̱nj chiháán nij soꞌ ne̱ sese quiꞌyáj suun sa̱ꞌ noco̱o niꞌya̱j nij soꞌ, ne̱ cuno nij soꞌ se‑na̱na̱j, ne̱ guun ya̱ rá nij soꞌ se vaa tumé nij soꞌ cacunꞌ, ne̱ canica̱j nimán nij soꞌ, ne̱ ne caca̱a̱ chiháán nij soꞌ maꞌ. Ne̱ na̱j chiháán nij soꞌ nda̱a cuano̱ asuun sa̱j a. Tza̱j ne̱ ne caꞌa̱nj ꞌu̱nj maꞌ. Ma̱a̱n se ina̱nj chiháán soj ꞌnaj, ne̱ quiꞌyáj suun sa̱ꞌ noco̱o yoꞌ queneꞌen maꞌa̱n soj, tza̱j ne̱ ne ca̱nica̱j nimán nij soj a̱ maꞌ. \v 24 Dan me se cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa güii caꞌne̱ꞌ ꞌu̱nj cacunꞌ cheꞌé nij yuvii̱ roꞌ, doj a̱ ga̱a̱ sayuun quira̱nꞌ soj rihaan sayuun quira̱nꞌ nij síí chiꞌi̱i̱ ma̱n chumanꞌ Sodoma yoꞌ ado̱nj ―taj Jesucristó cheꞌé nij yuvii̱ ne caꞌve̱j rá cuno̱ se‑na̱na̱ soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj me síí nariꞌ sa̱ꞌ se‑na̱na̱ Jesucristó a \p \v 25 Dan me se güii yoꞌ cachíín niꞌya̱j Jesucristó rihaan Diose̱, cataj soꞌ: \p ―Síí ꞌni̱j raꞌa xta̱ꞌ do̱ꞌ, síí ꞌni̱j raꞌa chumii̱ do̱ꞌ, mé so̱ꞌ, Ata̱j Chij. Ne̱ sa̱ꞌ uxrá quiꞌyáá so̱ꞌ caráán so̱ꞌ rihaan nij síí avii raa̱ do̱ꞌ, rihaan nij síí acaj cuentá do̱ꞌ, se vaa se̱ cuno nij soꞌ se‑na̱na̱j maꞌ. Ma̱a̱n nij síí vaa nica̱ꞌ nimán roꞌ, veꞌé cuno nij soꞌ, quiꞌyáá so̱ꞌ á. \v 26 Da̱nj ina̱nj quiꞌyáá so̱ꞌ, cheꞌé yan da̱nj me rá so̱ꞌ qui̱ꞌyáá so̱ꞌ, Ata̱j ―taj Jesucristó rihaan Rej soꞌ Diose̱ a. \p \v 27 Canica̱j Jesucristó caꞌmii soꞌ rihaan nij yuvii̱, cataj soꞌ a: \p ―A̱j rqué Réé ꞌu̱nj Diose̱ cunuda̱nj rasu̱u̱n rihanj á. Ne̱ a̱ ꞌó síí ne neꞌen da̱j vaa ꞌu̱nj; ma̱a̱n o̱rúnꞌ Réj neꞌen a. ꞌO̱ se taꞌníí soꞌ mej ado̱nj. Ne̱ a̱ ꞌó yuvii̱ ne neꞌen da̱j vaa Réj maꞌ. Ma̱a̱n o̱rúnꞌ ꞌu̱nj neꞌen da̱j vaa soꞌ ado̱nj. Ne̱ sese me rá ꞌu̱nj cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan yoꞌó nij yuvii̱ da̱j vaa Réj, ne̱ queneꞌe̱n yoꞌó nij soꞌ uún ado̱nj. \v 28 Ne̱ sese vaa síí navij ndoꞌo rá cheꞌé yan nanoꞌ uxrá soꞌ tucuáán sa̱ꞌ do̱ꞌ, sese vaa síí nanó ndoꞌo rá cheꞌé yan ne gu̱un nucua̱j soꞌ quiꞌya̱j soꞌ nu̱ꞌ tucuáán sa̱ꞌ tucuáán noco̱ꞌ soꞌ do̱ꞌ, ne̱ caꞌna̱ꞌ nij síí vaa da̱nj rihanj á. ꞌO̱ se nara̱a̱n rá nij síí vaa da̱nj, qui̱ꞌyáj na̱nj á. \v 29 Dan me se canoco̱ꞌ soj manj, ne̱ quiꞌya̱j soj tucuáán tu̱cuꞌyón ꞌu̱nj man soj á. ꞌO̱ se síí vaa nica̱ꞌ nimán mej, ne̱ quinari̱ꞌ soj chrej quinara̱a̱n rá soj ado̱nj. \v 30 ꞌO̱ se ne sayu̱u̱n vaa tucuáán cuchruj ꞌu̱nj canoco̱ꞌ soj maꞌ. ꞌO̱ se gu̱un nucua̱j soj quiꞌya̱j soj cunuda̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó a. \c 12 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé güii naránj rá níꞌ a \p \v 1 Dan me se naca̱ caꞌmii Jesucristó nana̱ yoꞌ, ne̱ ꞌo̱ güii naránj rá nij yuvii̱ israelitá me yoꞌ, ne̱ va̱j Jesucristó rque ꞌo̱ naa̱ ꞌnúú trigó a. Va̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ ga̱ soꞌ a. Veé dan va̱j nij soꞌ, ne̱ naꞌaan rque nij soꞌ a. Cheꞌé dan me guun cheꞌe̱ nij soꞌ cuta nij soꞌ do̱j ꞌnúú trigó chá nij soꞌ a. \v 2 Tza̱j ne̱ queneꞌen nij síí fariseo se vaa cuta nij soꞌ do̱j ꞌnúú trigó, ne̱ cataj nij soꞌ rihaan Jesucristó a: \p ―Ni̱ꞌyaj so̱ꞌ ei. Güii naránj rá yuvii̱ me güii cuanꞌ á. Ne nó xcúún nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ so̱ꞌ cuta̱ nij soꞌ ꞌnúú trigó cuanꞌ a̱ maꞌ ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 3 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Me cheꞌé, ne̱ ne naya̱a̱ soj rihaan danj Diose̱ da̱j quiꞌyaj síí cuꞌna̱j David ga̱a naá a. Ga̱a quinaꞌaan rque nij tuvi̱ꞌ nij soꞌ, \v 4 ga̱a ne̱ catúj nij tuvi̱ꞌ nij soꞌ rá nuvií, ne̱ chá nij soꞌ rachrúún ta̱j rihaan se‑mesa̱ Diose̱ a. Ne̱ ne nó xcúún nij soꞌ cha̱ nij soꞌ rachrúún yoꞌ; ma̱a̱n se o̱rúnꞌ nij xrej nó xcúún cha̱ rachrúún yoꞌ a. Tza̱j ne̱ ma̱a̱n cheꞌé se rque nij soꞌ naꞌaan uxrá, ga̱a ne̱ chá nij soꞌ rachrúún yoꞌ na̱nj ado̱nj. Tza̱j ne̱ ne cata̱j Diose̱ se vaa tumé síí cuꞌna̱j David cacunꞌ maꞌ. \p \v 5 ”Ne̱ ne naya̱a̱ soj me taj se‑tucua̱nj Moisés cheꞌé nij xrej ꞌyaj suun nuvií naꞌ. ꞌO̱ se cheꞌé se‑su̱u̱n nij soꞌ, ꞌyaj nij soꞌ se vaa ne nó xcúún yuvii̱ quiꞌya̱j yuvii̱ güii naránj rá níꞌ si̱j israelitá maꞌ. Tza̱j ne̱ ne tumé nij soꞌ cacunꞌ cheꞌé se vaa ꞌyaj nij soꞌ maꞌ. \v 6 Ne̱ cuano̱ nihánj me cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa vaa síí nicu̱nꞌ rihaan soj cuano̱, ne̱ sa̱ꞌ doj vaa soꞌ rihaan nuvií yoꞌ ado̱nj. \v 7 Ne̱ vaa yoꞌó nana̱ no̱ rihaan danj Diose̱ taj: “Ne uun niha̱ꞌ rá ꞌu̱nj niꞌya̱j ꞌu̱nj síí rqué xcuu rihaan ꞌu̱nj maꞌ. ꞌO̱ se uun niha̱ꞌ rá ꞌu̱nj niꞌya̱j ꞌu̱nj yuvii̱ ꞌe̱e̱ rá man tuviꞌ ado̱nj”. Yoꞌ me se‑na̱na̱ Diose̱ nana̱ no̱ rihaan yanj yoꞌ a. Sese cuno soj me taj nana̱ yoꞌ, ne̱ ne cuta̱ꞌ soj cacunꞌ xráá nij síí nihánj sa̱j maꞌ. Ne̱ ne tumé nij síí nihánj cacunꞌ maꞌ. \v 8 ꞌO̱ se síí caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ mej, ne̱ no̱ xcúnj quiri̱i̱ taꞌngaj da̱j quiꞌya̱j yuvii̱ güii naránj rá yuvii̱ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí fariseo yoꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa nahuun sa̱ꞌ ꞌo̱ síí nacoo̱ raꞌa, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 9 Ga̱a ne̱ curiha̱nj Jesucristó rej na̱j naa̱ yoꞌ, ne̱ catúj soꞌ rá veꞌ tucuꞌyón nij síí ma̱n chumanꞌ yoꞌ se‑tucua̱nj Moisés a. \v 10 Dan me se yáán ꞌo̱ síí nacoo̱ raꞌa rá veꞌ yoꞌ a. Ne̱ xnáꞌanj nij síí fariseo man Jesucristó sese no̱ xcúún yuvii̱ quiꞌya̱j conoꞌó yuvii̱ man tuviꞌ yuvii̱ güii naránj rá yuvii̱ a. Da̱nj tuꞌva nij soꞌ rihaan Jesucristó, cheꞌé yan me rá nij soꞌ cuta̱ꞌ nij soꞌ cacunꞌ xráá Jesucristó cheꞌé nana̱ caꞌmi̱i̱ Jesucristó ado̱nj. \v 11 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Sese vaa daán yoꞌo̱ soj matzinj, ne̱ sese quini̱j xoꞌ rá yuꞌuj güii naránj rá yuvii̱, ne̱ cuxu̱u̱n síí da̱a̱n man xoꞌ quiri̱i̱ soꞌ man xoꞌ rque yuꞌuj yoꞌ, raj a. \v 12 Ne̱ sa̱ꞌ uxrá doj vaa yuvii̱ rihaan matzinj yoꞌ ado̱nj. Cheꞌé dan no̱ xcúún yuvii̱ ra̱cuíj yuvii̱ man tuviꞌ yuvii̱ güii naránj rá yuvii̱ á ―taj Jesucristó rihaan nij síí fariseo yoꞌ a. \p \v 13 Canica̱j Jesucristó cataj Jesucristó rihaan síí nacoo̱ raꞌa yoꞌ: \p ―Tu̱cuá so̱ꞌ raꞌá so̱ꞌ á ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. \p Ga̱a ne̱ tucuá soꞌ raꞌa soꞌ, ne̱ cunuu sa̱ꞌ raꞌa soꞌ, ne̱ ase vaa gue̱e̱ ni̱chrej raꞌa soꞌ rej vaa sa̱ꞌ roꞌ, da̱nj vaa gue̱e̱ níchrej raꞌa soꞌ uún a. \p \v 14 Dan me se curiha̱nj nij síí fariseo rá veꞌ yoꞌ, ne̱ caꞌanj nij soꞌ rej yaníj, ne̱ guun rá taranꞌ nij soꞌ da̱j ga̱a̱ quiꞌya̱j nij soꞌ ne̱ cavi̱ꞌ Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa caꞌneꞌ Jesucristó suun rihaan yuvii̱ se vaa se̱ nataꞌ nij yuvii̱ rihaan tuviꞌ yuvii̱ cheꞌé soꞌ a \p \v 15 Tza̱j ne̱ queneꞌen Jesucristó da̱j me rá nij síí fariseo quiꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó a. Cheꞌé dan cavii soꞌ rej yoꞌ, ne̱ caꞌanj ndoꞌo yuvii̱ ga̱ soꞌ, ne̱ nahuun cunuda̱nj nij síí ranꞌ va̱j ga̱ nij yuvii̱, quiꞌyaj Jesucristó a. \v 16 Ne̱ caꞌneꞌ soꞌ suun rihaan nij yuvii̱ se vaa se̱ nataꞌ nij yuvii̱ rihaan tuviꞌ yuvii̱ cheꞌé yan vaa ꞌyaj soꞌ a. \p \v 17 Da̱nj caꞌmii Jesucristó, ga̱a ne̱ quisíj ya̱ nu̱ꞌ nana̱ nihánj nana̱ cataj xnaꞌanj Diose̱ rihaan yuvii̱ ga̱a naá a. Dan me se caꞌmii Diose̱ nana̱ nihánj cuno síí cuꞌna̱j Isaías síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá, ne̱ nataꞌ síí cuꞌna̱j Isaías nana̱ nihánj rihaan yuvii̱ cheꞌé Diose̱ a. Nana̱ caꞌmii maꞌa̱n Diose̱, cataj xnaꞌanj Diose̱ cheꞌé Jesucristó me nana̱ nihánj a: \v 18 “Xca̱j soj cuentá se vaa síí nihánj me síí ꞌyaj suun rihanj a. Narii ꞌu̱nj man soꞌ cu̱nuû soꞌ rihanj, ne̱ ꞌe̱e̱ rá ꞌu̱nj man soꞌ, ne̱ aranꞌ raj niꞌya̱j ꞌu̱nj man soꞌ a. Caꞌne̱j ꞌu̱nj Nimanj nimán soꞌ, ne̱ nata̱ꞌ soꞌ rihaan nij síí yaníj se vaa veꞌé caꞌne̱ꞌ ꞌu̱nj cacunꞌ cheꞌé nij soꞌ a. \v 19 Se̱ cunuꞌ soꞌ ga̱ yuvii̱ maꞌ. Se̱ caguáj soꞌ rihaan yuvii̱ maꞌ. Se̱ canicunꞌ soꞌ chrej caꞌa̱a̱n caꞌmi̱i̱ natáj soꞌ rihaan yuvii̱ maꞌ. \v 20 Ne̱ sese nari̱ꞌ soꞌ man yoꞌo̱ síí quiriꞌ rá síí ne uun nucua̱j noco̱ꞌ chrej sa̱ꞌ, ne̱ se̱ tiriꞌ nu̱ꞌ soꞌ man síí quiriꞌ rá yoꞌ maꞌ. ꞌO̱ se ra̱cuíj soꞌ man soꞌ ado̱nj. Dan me se caꞌve̱e se ase vaa rcoo̱ xtunꞌ do̱ꞌ, caꞌve̱e se ase vaa agaꞌ yaꞌan navij na acaa rque do̱ꞌ, vaa síí quiriꞌ rá yoꞌ, tza̱j ne̱ ra̱cuíj soꞌ man soꞌ, yan cunu̱u sa̱ꞌ soꞌ ado̱nj. Dan me se quiꞌya̱j canaán nana̱ ya̱ caꞌmi̱i̱ síí ꞌyaj suun rihanj ga̱a veꞌé caꞌne̱ꞌ soꞌ cacunꞌ cheꞌé yuvii̱ na̱nj ado̱nj. \v 21 Ne̱ ga̱a̱ nucua̱j rá nij síí yaníj man soꞌ se vaa ra̱cuíj soꞌ man nij síí yaníj ado̱nj”, taj Diose̱ ga̱a naá a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cutaꞌ nij síí fariseo cacunꞌ rmi̱ꞌ xráá Jesucristó se vaa caꞌmii Jesucristó ga̱ síí chre̱e a \p \v 22 Guun naá do̱j, ga̱a ne̱ caꞌnaꞌ yuvii̱ rihaan Jesucristó, ne̱ nica̱j nij yuvii̱ man ꞌo̱ síí yaꞌmi̱i aráán rihaan nu̱u̱ nana̱ chre̱e nimán a. Xa̱ꞌ síí nu̱u̱ nana̱ chre̱e nimán, tza̱j ne̱ caráán rihaan soꞌ, ne̱ yaꞌmi̱i soꞌ a. Ne̱ nahuun nu̱ꞌ soꞌ, quiꞌyaj Jesucristó, ne̱ naxraꞌ rihaan soꞌ, ne̱ caꞌmii soꞌ ado̱nj. \v 23 Dan me se queneꞌen nij yuvii̱ se vaa nahuun sa̱ꞌ soꞌ quiꞌyaj Jesucristó, ne̱ guun niha̱ꞌ rá nij yuvii̱, ne̱ cataj nij yuvii̱: \p ―Síí nihánj me tuviꞌ síí cuꞌna̱j David ga̱a naá, rá soj naꞌ. Síí ti̱nanii man níꞌ rihaan sayuun me síí nihánj, rá soj naꞌ ―taj nij yuvii̱, xnáꞌanj nij yuvii̱ man tuviꞌ yuvii̱ me síí me Jesucristó a. \p \v 24 Tza̱j ne̱ cuno nij síí fariseo da̱j caꞌmii nij yuvii̱ cheꞌé Jesucristó, ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Nuveé maꞌa̱n síí nihánj rii nana̱ chre̱e maꞌ. Ma̱a̱n se aꞌmii soꞌ ga̱ síí chre̱e uun chij síí cuꞌna̱j Beelzebú, ne̱ cheꞌé dan rii soꞌ nij nana̱ chre̱e nimán yuvii̱ ado̱nj ―taj nij síí fariseo cheꞌé Jesucristó, caꞌmii ne̱ nij soꞌ a. \p \v 25 Dan me se queneꞌen Jesucristó da̱j vaa nimán nij síí fariseo yoꞌ, ga̱a ne̱ caꞌmii soꞌ rihaan nij síí fariseo a: \p ―Neꞌen soj se vaa sese vaa ꞌo̱ nación, ne̱ sese xraꞌ taꞌa̱j nij síí uun chij rihaan nación yoꞌ ne̱ cunu̱ꞌ nij maꞌa̱n nij soꞌ ga̱ tuviꞌ nij soꞌ, ne̱ vaa güii, ne̱ nu̱ꞌ nación yoꞌ quiri̱ꞌ nu̱ꞌ na̱nj ado̱nj. Ne̱ sese cunu̱ꞌ taꞌa̱j nij yuvii̱ ma̱n maꞌa̱n chumanꞌ ga̱ tuviꞌ yuvii̱, ne̱ vaa güii quiri̱ꞌ nu̱ꞌ chiháán nij soꞌ, quiꞌya̱j nij soꞌ na̱nj ado̱nj. Ne̱ sese cunu̱ꞌ taꞌa̱j nij yuvii̱ ma̱n ꞌo̱ barrió ga̱ maꞌa̱n tuviꞌ yuvii̱ síí ma̱n maꞌa̱n barrió yoꞌ, ne̱ vaa güii quiri̱ꞌ nu̱ꞌ barrió yoꞌ, quiꞌya̱j nij soꞌ na̱nj ado̱nj. \v 26 Cheꞌé dan me sese racuíj síí chre̱e síí cuꞌna̱j Satanás manj rii ꞌu̱nj tuviꞌ soꞌ nana̱ chre̱e nimán nij yuvii̱, ga̱a ne̱ asa̱ꞌ caꞌve̱e gu̱un chij ndoꞌo soꞌ rihaan nij yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj, rá soj ga̱. \v 27 Dan me se sese rii ꞌu̱nj nana̱ chre̱e nimán nij yuvii̱, ꞌyaj síí chre̱e cuꞌna̱j Beelzebú, cheꞌé se aꞌmii ꞌu̱nj ga̱ soꞌ, rá soj a. Tza̱j ne̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soj me se veé da̱nj rii uún nij soꞌ nij nana̱ chre̱e nimán yuvii̱ uún á. Ne̱ asa̱ꞌ aꞌvee ꞌyaj nij soꞌ da̱nj, rá soj ga̱. Ne̱ vaa nij soꞌ vaa, veé da̱nj aꞌmii nij soꞌ ga̱ síí chre̱e, rá soj ga̱a̱ naꞌ. Cheꞌé nana̱ caꞌmii soj me se maꞌa̱n nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soj cuta̱ꞌ cacunꞌ xráá soj se vaa caꞌmii ne̱ soj ado̱nj. \v 28 Tza̱j ne̱ ꞌu̱nj me se ya̱ Nimán Diose̱ me síí racuíj manj rii ꞌu̱nj nana̱ chre̱e nimán yuvii̱ ado̱nj. Cheꞌé dan xca̱j soj cuentá se vaa a̱j guun cheꞌe̱ Diose̱ uun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. \p \v 29 ”Ne̱ sese me rá yoꞌo̱ soꞌ catu̱u̱ soꞌ rá veꞌ tucuá síí ruꞌvee quiꞌya̱j itu̱u̱ soꞌ siꞌyaj síí ruꞌvee yoꞌ, ne̱ asino nu̱míj soꞌ man síí ruꞌvee yoꞌ, ga̱a ne̱ ca̱nica̱j soꞌ catzi̱j soꞌ tucuá síí ruꞌvee yoꞌ ei. Ne̱ ase vaa ꞌyaj síí atúj tucuá síí ruꞌvee roꞌ, da̱nj ꞌyáj man síí chre̱e yoꞌ chugua̱nj. Dan me se numíj ꞌu̱nj man soꞌ, ne̱ cuano̱ nihánj aꞌnéj ꞌu̱nj man nu̱ꞌ nij síí ꞌni̱j raꞌa soꞌ ado̱nj. \p \v 30 ”Na̱j guun síí naꞌvej rá quiꞌya̱j suun ga̱ ꞌu̱nj roꞌ, síí ta̱j riꞌyunj manj me soꞌ a. Ne̱ na̱j guun síí ne racuíj manj naquiꞌya̱j chre̱ꞌ ꞌu̱nj man yuvii̱ canoco̱ꞌ man Diose̱ roꞌ, soꞌ me síí tichaꞌnuu̱ man nij yuvii̱, ne̱ aráán soꞌ rihaan nij yuvii̱ se̱ canocoꞌ nij yuvii̱ man Diose̱ ei. \v 31 Cheꞌé dan cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa nu̱ꞌ cacunꞌ tu̱mé yuvii̱ do̱ꞌ, nu̱ꞌ nana̱ chiꞌi̱i̱ caꞌmi̱i̱ yuvii̱ do̱ꞌ, caꞌve̱e tinavi̱j Diose̱ cacunꞌ yoꞌ cheꞌé nij yuvii̱ a. Tza̱j ne̱ sese nachri̱ꞌ yoꞌo̱ soꞌ ni̱ꞌyaj soꞌ man Nimán Diose̱, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ quinavij cacunꞌ yoꞌ xráá soꞌ a̱ maꞌ. \v 32 Dan me se ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ roꞌ, caꞌve̱e se caꞌmi̱i̱ yoꞌo̱ soꞌ nana̱ chiꞌi̱i̱ cheꞌej, tza̱j ne̱ caꞌve̱e navi̱j cacunꞌ yoꞌ xráá soꞌ quiꞌya̱j Diose̱ ei. Tza̱j ne̱ sese caꞌmi̱i̱ chiꞌi̱i̱ yoꞌo̱ soꞌ cheꞌé Nimán Diose̱, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ tinavij Diose̱ cacunꞌ yoꞌ xráá soꞌ a̱ maꞌ. Dan me se caꞌve̱e se rihaan chumii̱ nihánj do̱ꞌ, caꞌve̱e se nda̱a cavi̱ꞌ soꞌ do̱ꞌ, tza̱j ne̱ se̱ quinavij cacunꞌ yoꞌ nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj xráá soꞌ a̱ maꞌ. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ase vaa nimán yuvii̱ roꞌ, da̱nj vaa nana̱ aꞌmii yuvii̱ a \p \v 33 ”Sese sa̱ꞌ vaa ꞌo̱ chruun ne̱ sa̱ꞌ vaa chruj ma̱n raa̱ chruun yoꞌ a. Sese chiꞌi̱i̱ vaa ꞌo̱ chruun ne̱ chiꞌi̱i̱ vaa chruj ma̱n raa̱ chruun yoꞌ a. Dan me se sese neꞌen yuvii̱ se vaa vaa sa̱ꞌ chruj ma̱n raa̱ chruun, ne̱ neꞌen yuvii̱ se vaa chruun sa̱ꞌ me yoꞌ a. Ne̱ sese neꞌen yuvii̱ se vaa vaa chiꞌi̱i̱ chruj ma̱n raa̱ chruun, ne̱ neꞌen uún yuvii̱ se vaa chruun chiꞌi̱i̱ me yoꞌ ado̱nj. \v 34 ꞌO̱ se ase vaa xcuáá yuva̱a̱ vaa soj ei. Chiꞌi̱i̱ vaa nimán soj, ne̱ chiꞌi̱i̱ vaa nana̱ aꞌmii soj ei. ꞌO̱ se ase vaa se ma̱n nimán yuvii̱ roꞌ, da̱nj vaa nana̱ avii tuꞌva yuvii̱ ado̱nj. \v 35 Dan me se síí sa̱ꞌ roꞌ, ma̱n ndoꞌo se sa̱ꞌ nimán soꞌ, ne̱ ina̱nj nana̱ sa̱ꞌ aꞌmii soꞌ ado̱nj. Síí chiꞌi̱i̱ roꞌ, ma̱n ndoꞌo se chiꞌi̱i̱ nimán soꞌ, ne̱ ina̱nj nana̱ chiꞌi̱i̱ aꞌmii soꞌ ado̱nj. \v 36 Ne̱ cuano̱ nihánj me cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa nu̱ꞌ nana̱ aꞌmii ne̱ nij yuvii̱ roꞌ, cata̱j xnaꞌanj nij yuvii̱ rihaan Diose̱ me cheꞌé caꞌmii nij yuvii̱ nana̱ vaa da̱nj asa̱ꞌ quisíj güii caꞌne̱ꞌ Diose̱ cacunꞌ cheꞌé cunuda̱nj nij yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. \v 37 ꞌO̱ se sese sa̱ꞌ vaa nana̱ caꞌmii so̱ꞌ, ne̱ cata̱j Diose̱ se vaa ne tumé so̱ꞌ cacunꞌ maꞌ. Ne̱ sese chiꞌi̱i̱ vaa nana̱ caꞌmii so̱ꞌ, ne̱ cuta̱ꞌ Diose̱ cacunꞌ xráá so̱ꞌ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí fariseo yoꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj me taj xnaꞌanj Jesucristó me suun sa̱ꞌ noco̱o me quiꞌya̱j Jesucristó, ga̱a ne̱ gu̱un ya̱ rá yuvii̱ se vaa ya̱ vaa nana̱ aꞌmii soꞌ a \p \v 38 Cachén do̱j, ga̱a ne̱ caꞌnaꞌ uún do̱j síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés ga̱ do̱j síí fariseo rihaan Jesucristó, ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Qui̱ꞌyáá so̱ꞌ ꞌo̱ suun sa̱ꞌ noco̱o queneꞌe̱n núj, maestro. Ga̱a ne̱ gu̱un ya̱ rá núj se vaa ya̱ aꞌmii so̱ꞌ á ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 39 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Xa̱ꞌ soj si̱j ꞌnaꞌ ina̱nj rej chiꞌi̱i̱ do̱ꞌ, rej cacunꞌ do̱ꞌ, me se me rá ga̱a̱ soj qui̱ꞌyáj suun sa̱ꞌ noco̱o ni̱ꞌyaj soj, tza̱j ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ quiꞌyáj nda̱a vaa me rá soj maꞌ. Ma̱a̱n se queneꞌe̱n soj se vaa ase vaa quiranꞌ síí cuꞌna̱j Jonás síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá roꞌ, da̱nj qui̱ránꞌ ꞌu̱nj, vaa güii, ni̱ꞌyaj soj ado̱nj. \v 40 ꞌO̱ se ase vaa cunuû síí cuꞌna̱j Jonás vaꞌnu̱j ya̱ güii rque xcuu xi̱j va̱j rque na yaꞌa̱nj roꞌ, taꞌngaꞌ da̱nj ga̱a̱ vaꞌnu̱j ya̱ güii nuvi̱i niga̱nꞌ qui̱náá ꞌu̱nj rque yoꞌóó queneꞌe̱n soj ado̱nj. \v 41 Nij síí ma̱n chumanꞌ cuꞌna̱j Nínive roꞌ, canicu̱nꞌ nij soꞌ ga̱ maꞌa̱n soj si̱j vaa iꞌna̱ꞌ rihaan chumii̱ nihánj cuano̱ asa̱ꞌ quisíj güii caꞌne̱ꞌ Diose̱ cacunꞌ cheꞌé yuvii̱, ne̱ cuta̱ꞌ nij síí ma̱n chumanꞌ Nínive yoꞌ cacunꞌ xráá soj ado̱nj. Cuno nij soꞌ nana̱ caꞌmii natáj síí cuꞌna̱j Jonás, ne̱ nuchranꞌ nimán nij soꞌ, ne̱ canocoꞌ nij soꞌ man Diose̱ ado̱nj. Ne̱ xa̱ꞌ ꞌu̱nj si̱j nicu̱nꞌ rihaan soj cuano̱, tza̱j ne̱ sa̱ꞌ doj vaa ꞌu̱nj rihaan síí cuꞌna̱j Jonás yoꞌ, tza̱j ne̱ taj se qui̱ꞌyáꞌ nuchra̱nꞌ nimán soj maꞌ. \v 42 Ne̱ güii caꞌne̱ꞌ Diose̱ cacunꞌ cheꞌé yuvii̱ roꞌ, cuchi̱ꞌ chana̱ nica̱j suun reiná guun chij rihaan chumanꞌ na̱j ga̱nꞌ ndoꞌo rej sur, ne̱ canicu̱nꞌ noꞌ rihaan soj, quiꞌya̱j Diose̱, ne̱ cuta̱ꞌ noꞌ cacunꞌ xráá soj ado̱nj. ꞌO̱ se ga̱nꞌ ndoꞌo cachéé noꞌ cuchi̱ꞌ noꞌ rihaan síí cuꞌna̱j Salomón, ne̱ cuno noꞌ nana̱ cu̱u tucuꞌyón Salomón man noꞌ ado̱nj. Ne̱ xa̱ꞌ ꞌu̱nj si̱j nicu̱nꞌ rihaan soj cuano̱, tza̱j ne̱ sa̱ꞌ doj vaa ꞌu̱nj rihaan síí cuꞌna̱j Salomón yoꞌ a̱ ado̱nj. Tza̱j ne̱ naꞌvej rá soj cuno̱ soj nana̱ aꞌmii ꞌu̱nj rihaan soj a̱ man ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j ꞌyaj nana̱ chre̱e ga̱a anica̱j uún nana̱ chre̱e nimán yuvii̱ a \p \v 43-44 ”Ne̱ ga̱a tiha̱j yu̱u̱n avii yoꞌo̱ nana̱ chre̱e nimán snóꞌo, ne̱ chéé rmaꞌa̱n nana̱ chre̱e yoꞌ nanoꞌ soꞌ rej ca̱yáán soꞌ, tza̱j ne̱ taj se qui̱ꞌyáꞌ quiri̱ꞌ nana̱ chre̱e yoꞌ rej ca̱yáán soꞌ, ga̱a ne̱ me rá uún nana̱ chre̱e yoꞌ ca̱nica̱j soꞌ rej cavii soꞌ ga̱a naá a. Dan me se taj nana̱ chre̱e yoꞌ: “Ca̱nica̱j uún ꞌu̱nj na̱nꞌ ꞌu̱nj rej cavii ꞌu̱nj a. Veꞌé na̱nj vaa tucuaj, ne̱ naruvii rá veꞌ tucuaj cuano̱, ne̱ uun yaj ya̱nj rá veꞌ tucuaj cuano̱ ado̱nj”, taj nana̱ chre̱e yoꞌ a. \v 45 Ga̱a ne̱ dan me se anica̱j uún nana̱ chre̱e yoꞌ nimán snóꞌo yoꞌ, ne̱ nanoꞌ nana̱ chre̱e yoꞌ yoꞌó chi̱j tuviꞌ nana̱ chre̱e yoꞌ síí chiꞌi̱i̱ doj, ne̱ ꞌnaꞌ nique uún soꞌ nimán snóꞌo yoꞌ, ga̱a ne̱ ca̱yáán taranꞌ nij nana̱ chre̱e yoꞌ a. Dan me se ga̱a naá ga̱a cayáán o̱rúnꞌ nana̱ chre̱e yoꞌ, ne̱ ma̱a̱n taꞌngaꞌ quij vaa nimán snóꞌo yoꞌ, tza̱j ga̱a namán yoꞌó chi̱j nana̱ chre̱e yoꞌ, ga̱a ne̱ doj a̱ tico nana̱ chre̱e man soꞌ, ne̱ doj a̱ quij vaa nimán snóꞌo yoꞌ, ꞌyaj nana̱ chre̱e yoꞌ a̱ ado̱nj. \p ”Ne̱ ase vaa ranꞌ snóꞌo yoꞌ roꞌ, taꞌngaꞌ da̱nj quira̱nꞌ soj si̱j israelitá si̱j naꞌvej rá cuno̱ se‑na̱na̱ ꞌu̱nj ei. ꞌO̱ se cheꞌé se natáꞌ ꞌu̱nj se‑na̱na̱j rihaan soj roꞌ, cheꞌé dan doj a̱ ga̱a̱ sayuun quira̱nꞌ soj rihaan sayuun quira̱nꞌ nij síí ataa cuno̱ se‑na̱na̱j ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés do̱ꞌ, rihaan nij síí fariseo do̱ꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ase vaa nii Jesucristó do̱ꞌ, ase vaa tinúú Jesucristó do̱ꞌ, ase vaa raꞌvij Jesucristó do̱ꞌ, vaa nij síí uno rihaan Diose̱ a \p \v 46 Ataa quisi̱j caꞌmii Jesucristó rihaan nij yuvii̱, ne̱ cuchiꞌ nii Jesucristó do̱ꞌ, tinúú Jesucristó do̱ꞌ, rihaan veꞌ a. Nanó rá nij soꞌ da̱j quiꞌya̱j nij soꞌ caꞌmi̱i̱ nij soꞌ ga̱ Jesucristó a. \v 47 Ne̱ cataj yoꞌo̱ soꞌ rihaan Jesucristó a: \p ―Xeꞌ roꞌ, nicunꞌ nií so̱ꞌ nicunꞌ tinúú so̱ꞌ nicunꞌ, ne̱ me ndoꞌo rá nij soꞌ caꞌmi̱i̱ nij soꞌ ga̱ so̱ꞌ á ―taj soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 48 Ne̱ cataj uún Jesucristó rihaan síí cataj xnaꞌanj rihaan Jesucristó a: \p ―Me chana̱ me nií ꞌu̱nj rihaan ꞌu̱nj, rá so̱ꞌ ga̱. Me síí me tinúú ꞌu̱nj rihaan ꞌu̱nj, rá so̱ꞌ ga̱ ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. \p \v 49 Ne̱ ticunꞌ soꞌ raꞌa soꞌ rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Ni̱ꞌyaj so̱ꞌ ei. Ase vaa nií ꞌu̱nj do̱ꞌ, ase vaa tinúú ꞌu̱nj do̱ꞌ, vaa nij síí nihánj ado̱nj. \v 50 ꞌO̱ se yuvii̱ uno rihaan Réé ꞌu̱nj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ roꞌ, ase vaa tinúú ꞌu̱nj do̱ꞌ, ase vaa raꞌvij ꞌu̱nj do̱ꞌ, ase vaa nií ꞌu̱nj do̱ꞌ, vaa nij soꞌ rihanj ado̱nj ―taj Jesucristó a. \c 13 \s1 Nihánj me cuentó nanó Jesucristó cheꞌé ꞌnúú trigó tixꞌnuu̱ yoꞌo̱ soꞌ a \p \v 1 Dan me se guun naá do̱j, ne̱ curiha̱nj Jesucristó rá veꞌ, ne̱ cane soꞌ tuꞌva na lacuaná, \v 2 ne̱ caꞌnaꞌ ndoꞌo yuvii̱ rihaan soꞌ, ne̱ cheꞌé dan cavii soꞌ rque ꞌo̱ rihoo chéé rihaan na, ne̱ caꞌanj cane̱ soꞌ rque rihoo yoꞌ, ne̱ canicunꞌ nij yuvii̱ tuꞌva na lacuaná yoꞌ a. \v 3 Ne̱ nanó ndoꞌo Jesucristó cuentó rihaan nij yuvii̱, cataj soꞌ: \p ―Dan me se curiha̱nj ꞌo̱ síí me rá cuchru̱j naa̱ ꞌnúú trigó, ne̱ tixꞌnuu̱ soꞌ ꞌnúú trigó yoꞌ rihaan yoꞌóó, \v 4 ne̱ cayuu do̱j ꞌnúú trigó yoꞌ rá chrej chéé yuvii̱, ne̱ caꞌnaꞌ xtâj chá xtâj man ꞌnúú trigó na̱j rá chrej yoꞌ, ne̱ dan me se navij nu̱ꞌ ꞌnúú trigó yoꞌ, quiꞌyaj nij xtâj na̱nj ado̱nj. \v 5 Ne̱ yoꞌó taꞌa̱j ꞌnúú trigó yoꞌ roꞌ, cayuu rihaan yuvej rej ta̱j catu̱nꞌ yoꞌóó a. Cheꞌé dan cuaj xraꞌ stanj leꞌe̱j a. \v 6 Veé dan, ne̱ quisíj güii, ne̱ cuchrii naa̱ leꞌe̱j, quiꞌyaj naán, cheꞌé se ne caꞌve̱e caꞌa̱nj ni̱j yáá naa̱ leꞌe̱j yoꞌ a̱ man ado̱nj. \v 7 Ne̱ yoꞌó taꞌa̱j ꞌnúú trigó yoꞌ roꞌ, cayuu scaꞌnúj coj tanj, ne̱ dan me se yo̱o doj cachij coj tanj yoꞌ rihaan naa̱ leꞌe̱j, ne̱ quinavij nu̱ꞌ naa̱ leꞌe̱j, quiꞌyaj coj tanj yoꞌ na̱nj ado̱nj. \v 8 Ne̱ yoꞌó taꞌa̱j ꞌnúú trigó yoꞌ roꞌ, cayuu rihaan yoꞌóó sa̱ꞌ, ne̱ naa̱ yoꞌ roꞌ, cachij sa̱ꞌ a. Dan me se rihaan taꞌa̱j yoꞌóó sa̱ꞌ yoꞌ cientó ya̱ ꞌnúú cavii, quiꞌyaj ꞌo̱ ꞌo̱ ꞌnúú leꞌe̱j nii quinij rihaan yoꞌóó sa̱ꞌ yoꞌ, ne̱ rihaan yoꞌó taꞌa̱j yoꞌóó sa̱ꞌ yoꞌ vaꞌnu̱j chiha̱a̱ ya̱ ꞌnúú cavii, quiꞌyaj ꞌo̱ ꞌo̱ ꞌnúú leꞌe̱j nii quinij rihaan yoꞌóó sa̱ꞌ yoꞌ, ne̱ rihaan yoꞌó taꞌa̱j yoꞌóó sa̱ꞌ yoꞌ ico̱ chi̱ꞌ ya̱ ꞌnúú trigó cavii, quiꞌyaj ꞌo̱ ꞌo̱ ꞌnúú leꞌe̱j nii quinij rihaan yoꞌóó sa̱ꞌ yoꞌ na̱nj ado̱nj. \p \v 9 ”Sese ta̱j yuꞌuj xréé soj, ne̱ cuno̱ soj nana̱ nihánj ei. ―Veé dan quisíj cuentó yoꞌ cuentó nanó Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj me cheꞌé nanó ndoꞌo Jesucristó cuentó cheꞌé nij rasu̱u̱n rihaan nij yuvii̱ a \p \v 10 Ga̱a ne̱ quinichrunꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó rihaan soꞌ, ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man Jesucristó a: \p ―Me cheꞌé nanó so̱ꞌ cuentó cheꞌé nij rasu̱u̱n rihaan nij yuvii̱ ga̱ ―taj nij soꞌ, xnáꞌanj nij soꞌ man Jesucristó a. \p \v 11 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Xa̱ꞌ soj, tza̱j ne̱ tihaa̱n Diose̱ nana̱ rihaan soj da̱j quiꞌya̱j Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. Dan me se nana̱ ne neꞌen cunuda̱nj yuvii̱ me nana̱ tihaa̱n Diose̱ rihaan soj ado̱nj. Ne̱ ne ra̱cuíj Diose̱ man yoꞌó taꞌa̱j nij yuvii̱ queneꞌe̱n nij yuvii̱ da̱j quiꞌya̱j Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj maꞌ. \v 12 ꞌO̱ se síí a̱j nariꞌ nana̱ roꞌ, doj a̱ nari̱ꞌ uún soꞌ, ne̱ uxrá queneꞌe̱n ndoꞌo soꞌ, quiꞌya̱j Diose̱ na̱nj ado̱nj. Ne̱ síí naꞌvej rá nari̱ꞌ sa̱ꞌ nana̱ roꞌ, tana̱nj caꞌne̱e̱ Diose̱ do̱j nij nana̱ nariꞌ soꞌ man soꞌ, ne̱ quina̱j u̱u̱n soꞌ na̱nj ado̱nj. \v 13 Cheꞌé dan nanoj cuentó cheꞌé nij rasu̱u̱n rihaan nij yuvii̱ yoꞌ, cheꞌé se niꞌya̱j nij soꞌ do̱ꞌ, nanó xre̱j nij soꞌ do̱ꞌ, tza̱j ne̱ ne neꞌen nij soꞌ do̱ꞌ, ne acaj nij soꞌ cuentá do̱ꞌ, maꞌ. \v 14 Ne̱ ase vaa nana̱ nihánj nana̱ nataꞌ síí cuꞌna̱j Isaías cheꞌé Diose̱ ga̱a naá roꞌ, veé da̱nj vaa nij yuvii̱ ne̱ veé da̱nj ꞌyaj nij yuvii̱ cuano̱ ei: “Catu̱u̱ uxrá nana̱ xréé soj, tza̱j ne̱ se̱ xcaj soj cuentá maꞌ. Ne̱ ni̱ꞌyaj uxrá soj, tza̱j ne̱ se̱ queneꞌen soj maꞌ. \v 15 ꞌO̱ se caráán maꞌa̱n nij yuvii̱ nihánj rihaan nij soꞌ, cheꞌé rej naꞌvej rá nij soꞌ queneꞌe̱n maꞌa̱n nij soꞌ, ne̱ caráán nij soꞌ xréé nij soꞌ, cheꞌé rej naꞌvej rá nij soꞌ cuno̱ nij soꞌ uún a. Ne̱ ne atúj nana̱ nimán nij soꞌ, ꞌyaj nij soꞌ, cheꞌé yan naꞌvej rá nij soꞌ xca̱j nij soꞌ cuentá ne̱ ca̱nica̱j nimán nij soꞌ a̱ maꞌ. ꞌO̱ se naꞌvej uxrá rá nij soꞌ quinahu̱un sa̱ꞌ nimán nij soꞌ qui̱ꞌyáá ꞌu̱nj a̱ man ado̱nj”. Yoꞌ me se‑na̱na̱ Diose̱ nana̱ nataꞌ síí cuꞌna̱j Isaías cheꞌé maꞌa̱n Diose̱ ga̱a naá a. \p \v 16 ”Tza̱j ne̱ vaa cheꞌé ga̱a̱ niha̱ꞌ rá soj cheꞌé rihaan soj do̱ꞌ, cheꞌé xréé soj do̱ꞌ ei. ꞌO̱ se a̱j queneꞌen soj se vaa quiꞌyáj, ne̱ a̱j cuno soj nana̱ caꞌmij á. \v 17 Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa ma̱n ndoꞌo síí ma̱n ga̱a naá síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ do̱ꞌ, síí sa̱ꞌ do̱ꞌ, guun rá queneꞌe̱n se vaa queneꞌen nij soj, tza̱j ne̱ ne queneꞌe̱n nij soꞌ maꞌ. Ne̱ guun rá nij soꞌ cuno̱ nij soꞌ se vaa uno soj, tza̱j ne̱ ne cuno̱ nij soꞌ man ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj me taj cuentó cheꞌé ꞌnúú trigó yoꞌ a \p \v 18 Ga̱a ne̱ cataj uún Jesucristó: \p ―Cheꞌé dan cuno̱ maꞌa̱n soj, cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj me taj cuentó cheꞌé ꞌnúú trigó tixꞌnuu̱ síí cuchruj naa̱ yoꞌ á. \v 19 Cunuda̱nj yuvii̱ uno nana̱ cheꞌé da̱j quiꞌya̱j Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ roꞌ, sese ne acaj sa̱ꞌ nij soꞌ cuentá, ne̱ ꞌnaꞌ síí chre̱e, ne̱ aꞌnéj síí chre̱e nana̱ yoꞌ nimán yuvii̱ yoꞌ a. Dan me se ase vaa ꞌnúú trigó cayuu rá chrej chéé yuvii̱ vaa yuvii̱ yoꞌ a. \v 20 Ne̱ ꞌnúú trigó cayuu rihaan yoꞌóó ta̱j rihaan yuvej roꞌ, ase vaa síí uno se‑na̱na̱ Diose̱ vaa yoꞌ, ne̱ cuaj uun niha̱ꞌ rá soꞌ canoco̱ꞌ soꞌ nana̱ yoꞌ, \v 21 tza̱j ne̱ ataa xca̱j sa̱ꞌ soꞌ cuentá, ne̱ ga̱a uun cheꞌe̱ yuvii̱ ꞌyaj yuvii̱ sayuun man soꞌ cheꞌé nana̱ noco̱ꞌ soꞌ, ne̱ cuaj nu̱ꞌ uun naꞌa̱j soꞌ, ne̱ tanáj soꞌ nana̱ yoꞌ cuaj na̱nj ado̱nj. \v 22 Ne̱ ꞌnúú trigó cayuu scaꞌnúj coj tanj roꞌ, ase vaa síí uno se‑na̱na̱ Diose̱ vaa yoꞌ, tza̱j ne̱ nanó ndoꞌo rá soꞌ cheꞌé rasu̱u̱n ma̱n rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ me ndoꞌo rá soꞌ quiꞌya̱j canaán soꞌ saꞌanj, ne̱ cheꞌé dan tihaꞌ yuꞌunj soꞌ man maꞌa̱n soꞌ cheꞌé saꞌanj a. Cheꞌé dan me taj se ꞌyáꞌ canoco̱ꞌ sa̱ꞌ soꞌ nana̱ nariꞌ soꞌ, ne̱ ne nuu sa̱ꞌ nimán soꞌ rihaan Diose̱ maꞌ. \v 23 Ne̱ ꞌnúú trigó cayuu rihaan yoꞌóó sa̱ꞌ roꞌ, ase vaa síí uno se‑na̱na̱ Diose̱ vaa yoꞌ, ne̱ xcaj sa̱ꞌ soꞌ cuentá, ne̱ nuu sa̱ꞌ nimán soꞌ rihaan Diose̱ a. Ne̱ sa̱ꞌ uxrá ꞌyaj taꞌa̱j nij soꞌ, ne̱ sa̱ꞌ do̱j ꞌyaj yoꞌó taꞌa̱j nij soꞌ, ne̱ sa̱ꞌ do̱j tzinꞌ ꞌyaj yoꞌó taꞌa̱j nij soꞌ na̱nj ado̱nj. ―Veé da̱nj quisíj nana̱ caꞌmii Jesucristó cheꞌé cuentó yoꞌ a. \s1 Nihánj me cuentó nanó Jesucristó cheꞌé coj cachij scaꞌnúj ꞌnúú trigó a \p \v 24 Ne̱ nanó soꞌ yoꞌó cuentó nii rihaan nij soꞌ, cataj soꞌ: \p ―Ase vaa quiꞌyaj ꞌo̱ síí tixꞌnuu̱ ꞌnúú trigó sa̱ꞌ toꞌóó soꞌ roꞌ, da̱nj ga̱a̱ quiꞌya̱j Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. \v 25 Dan me se quisíj tixꞌnuu̱ soꞌ ꞌnúú trigó yoꞌ, ne̱ rej nii̱ orá otoj yuvii̱ catúj ꞌo̱ síí ta̱j riꞌyunj man soꞌ toꞌóó soꞌ, ne̱ tixꞌnuu̱ síí chiꞌi̱i̱ yoꞌ caân coj chiꞌi̱i̱ rihaan yoꞌóó na̱j ꞌnúú trigó yoꞌ, ne̱ veé dan me se caꞌanj uún soꞌ, \v 26 ne̱ dan me se xraꞌ ꞌnúú trigó xraꞌ coj xraꞌ, ga̱a ne̱ quichihón caa raa̱ ꞌnúú trigó do̱ꞌ, raa̱ coj do̱ꞌ, ne̱ xcaj nij se‑mo̱zó síí toꞌo̱j yoꞌ cuentá se vaa nuveé ꞌnu̱j trigó me nu̱ꞌ naa̱ a. Ma̱a̱n se ma̱n uxrá coj rque naa̱ yoꞌ na̱nj ado̱nj. \v 27 Cheꞌé dan cuchiꞌ nij se‑mo̱zó síí toꞌo̱j yoꞌ rihaan síí toꞌo̱j, ne̱ cataj xnaꞌanj nij soꞌ rihaan soꞌ, cataj nij soꞌ: “Ya̱ ina̱nj ꞌnúú trigó sa̱ꞌ tixꞌnuú so̱ꞌ naꞌ. Me rej cavii coj chiꞌi̱i̱ nihánj ga̱, señor”, taj nij mozó rihaan síí toꞌo̱j yoꞌ a. \v 28 Ga̱a ne̱ cataj soꞌ rihaan nij se‑mo̱zó soꞌ a: “Síí ta̱j riꞌyunj manj me síí tixꞌnuu̱ caân coj chiꞌi̱i̱ rihaan toꞌój ei”, taj soꞌ rihaan nij se‑mo̱zó soꞌ a. “Ne̱ me rá so̱ꞌ quiriha̱a̱ núj coj ne̱ naquiꞌya̱j chre̱ꞌ núj coj naꞌ”, taj nij mozó rihaan ruꞌvee yoꞌ a. \v 29 “Taj cheꞌé quiꞌya̱j soj da̱nj maꞌ. Sese quiriha̱a̱ soj man coj yoꞌ, ga̱a ne̱ quiriha̱a̱ uún soj man taꞌa̱j ꞌnúú trigó yoꞌ ga̱a̱ na̱nj ado̱nj. \v 30 Ma̱a̱n se caꞌne̱ꞌ rá soj cachi̱j rcuaꞌa̱a̱n coj yoꞌ ga̱ ꞌnúú trigó yoꞌ, ga̱a ne̱ yavii quiri̱i̱ níꞌ naa̱ trigó, ga̱a ne̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan nij síí quiri̱i̱ naa̱ se vaa asino naquiꞌya̱j chre̱ꞌ nij soꞌ coj yoꞌ, ga̱a ne̱ nu̱míj nij soꞌ coj yoꞌ, ga̱a ne̱ caca̱a̱ coj yoꞌ ado̱nj. Ga̱a ne̱ naquiꞌya̱j chre̱ꞌ nij soꞌ ꞌnúú trigó sa̱ꞌ, ga̱a ne̱ cara̱a sa̱ꞌ nij soꞌ man yoꞌ rá cuchruu̱ ado̱nj”, cataj síí toꞌo̱j rihaan se‑mo̱zó soꞌ a ―cataj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ a. \s1 Nihánj me cuentó nanó Jesucristó cheꞌé caân cuêj mostazá xlá a \p \v 31 Ne̱ nihánj me yoꞌó cuentó nanó Jesucristó rihaan nij yuvii̱ a: \p ―Ase vaa achij caân cuêj mostazá xlá roꞌ, da̱nj ga̱a̱ gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. Dan me se nica̱j yoꞌo̱ soꞌ man caân cuêj mostazá xlá, ne̱ axríj soꞌ caân yoꞌ rihaan toꞌóó soꞌ a. \v 32 Dan me se leꞌe̱j doj vaa caân cuêj mostazá xlá rihaan cunuda̱nj nij caân, tza̱j ne̱ asa̱ꞌ cachij yoꞌ, ne̱ xi̱j doj vaa yoꞌ rihaan nu̱ꞌ coj ma̱n tacaan, ne̱ ase vaa chruun vaa yoꞌ a. Dan me se ayuu nij xtâj va̱j rej xta̱ꞌ raa̱ cuêj yoꞌ, ne̱ ꞌyaj nij xoꞌ se‑sca̱ꞌ nij xoꞌ raa̱ cuêj yoꞌ ado̱nj. ―Da̱nj caꞌmii Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \s1 Nihánj me cuentó nanó Jesucristó cheꞌé levadura se ꞌyaj naraa nana̱ rque rachrúún a \p \v 33 Ne̱ nihánj me yoꞌó cuentó nanó Jesucristó rihaan nij yuvii̱ a: \p ―Dan me se naquiꞌya̱j níꞌ ꞌo̱ chana̱ caxríj yoꞌóó levadura rque cunj hariná ga̱a ꞌyaj noꞌ rachrúún a. Dan me se ase vaa ꞌo̱ chana̱, ne̱ cuxraꞌ taꞌa̱j noꞌ ꞌo̱ vaꞌnu̱j ya̱ agaꞌ yoꞌóó hariná, ne̱ caxríj ndoꞌo noꞌ yoꞌóó levadura, ne̱ caxríj yuve̱ noꞌ man yoꞌ nda̱a navij naraa ndoꞌo nana̱ rque yoꞌ a. Ase vaa uun chij yoꞌóó levadura rihaan cunj hariná roꞌ, da̱nj ga̱a̱ gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. ―Da̱nj caꞌmii Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ina̱nj cuentó nanó Jesucristó rihaan nij yuvii̱ a \p \v 34 Ina̱nj cuentó cheꞌé nij rasu̱u̱n nanó Jesucristó rihaan nij yuvii̱, ga̱a ne̱ aꞌvee nataꞌ soꞌ rihaan nij yuvii̱ a. \v 35 Da̱nj quiꞌyaj soꞌ, cheꞌé yan me rá soꞌ quiꞌya̱j soꞌ nu̱ꞌ se vaa cataj ꞌo̱ síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá, cataj soꞌ: “Ina̱nj cuentó cheꞌé nij rasu̱u̱n nano̱ ꞌu̱nj rihaan yuvii̱, ne̱ dan me se cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan nij soꞌ cheꞌé se vaa quiꞌyaj Diose̱ asi̱j quiꞌyaj Diose̱ man nu̱ꞌ chumii̱ nihánj ado̱nj”. Da̱nj caꞌmii síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj me taj cuentó cheꞌé coj cachij scaꞌnúj ꞌnúú trigó yoꞌ a \p \v 36 Ga̱a ne̱ naꞌnéé Jesucristó chrej man nij yuvii̱, ne̱ catúj soꞌ rá veꞌ, ga̱a ne̱ cuchiꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rihaan soꞌ a. Ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man soꞌ, cataj nij soꞌ: \p ―Cata̱j xnaꞌanj so̱ꞌ rihaan núj me taj cuentó cheꞌé coj cachij scaꞌnúj ꞌnúú trigó yoꞌ á ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 37 Ga̱a ne̱ cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan nij soꞌ, cataj soꞌ: \p ―Síí tixꞌnuu̱ ꞌnúú trigó sa̱ꞌ rihaan yoꞌóó roꞌ, ase vaa ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ vaa soꞌ, \v 38 ne̱ ase vaa chumii̱ nihánj vaa yoꞌóó yoꞌ, ne̱ ꞌnúú trigó sa̱ꞌ roꞌ, ase vaa nij síí ca̱yáán ga̱ Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ vaa yoꞌ, ne̱ ase vaa coj chiꞌi̱i̱ yoꞌ roꞌ, vaa nij síí noco̱ꞌ man síí chre̱e, \v 39 ne̱ ase vaa síí tixꞌnuu̱ caân coj chiꞌi̱i̱ rihaan yoꞌóó yoꞌ roꞌ, vaa maꞌa̱n síí chre̱e yoꞌ, ne̱ ase vaa güii caꞌne̱ꞌ Diose̱ cacunꞌ cheꞌé yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj roꞌ, da̱nj vaa güii quiri̱i̱ nii naa̱ yoꞌ, ne̱ ase vaa nij se‑mo̱zó Diose̱ vaa nij síí quiri̱i̱ naa̱ yoꞌ á. \v 40 Dan me se ase vaa naquiꞌya̱j chre̱ꞌ nii man coj yoꞌ ne̱ caca̱a̱ yoꞌ rihaan yaꞌan roꞌ, da̱nj ga̱a̱ quira̱nꞌ nij síí noco̱ꞌ man síí chre̱e güii caꞌne̱ꞌ Diose̱ cacunꞌ cheꞌé yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. \v 41 Dan me se síí caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ mej, ne̱ güii dan caꞌne̱j ꞌu̱nj man nij se‑mo̱zó ꞌu̱nj, ne̱ nari̱i̱ nij soꞌ man nij síí chiꞌi̱i̱ ꞌni̱j scaꞌnúj nij yuvii̱ guun chij ꞌu̱nj rihaan a. Dan me se nu̱ꞌ síí tumé cacunꞌ do̱ꞌ, nu̱ꞌ síí naꞌvej rá cuno̱ rihaan Diose̱ do̱ꞌ, quiri̱i̱ nij se‑mo̱zó ꞌu̱nj man nij soꞌ rihaan chumii̱ nihánj, \v 42 ne̱ caꞌne̱j nij soꞌ man nij síí chiꞌi̱i̱ rque chrúún acaa ndoꞌo na̱nj ado̱nj. Ne̱ yuvii̱ cuma̱n rej yoꞌ me se taꞌve̱e ndoꞌo nij soꞌ, ne̱ nda̱a cha̱ ru̱j maꞌa̱n nij soꞌ cúú yanꞌ nij soꞌ na̱nj ado̱nj. \v 43 Ga̱a ne̱ cuchugu̱u̱n nij síí sa̱ꞌ yoꞌ ado̱nj. Dan me se ase vaa chuguu̱n güii roꞌ, da̱nj ga̱a̱ cuchugu̱u̱n nij soꞌ, ne̱ gu̱un chij Rej nij soꞌ síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ rihaan nij soꞌ ei. \p ”Dan me se sese ta̱j yuꞌuj xréé soj, ne̱ cuno̱ soj nana̱ nihánj ei. \s1 Nihánj me cuentó nanó Jesucristó cheꞌé chrúún saꞌanj nariꞌ yoꞌo̱ soꞌ a \p \v 44 ”Ase vaa ꞌo̱ chrúún saꞌanj ꞌni̱j yuve̱ rque yoꞌóó vaa rej rihaan soj se vaa ca̱yáán soj ga̱ Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. Dan me se nariꞌ ꞌo̱ snóꞌo man chrúún saꞌanj yoꞌ, ga̱a ne̱ naráán uún soꞌ yoꞌóó xráá yoꞌ, ne̱ guun niha̱ꞌ uxrá rá soꞌ cheꞌé chrúún saꞌanj nariꞌ soꞌ, ne̱ caꞌanj soꞌ cutuꞌvéj soꞌ nu̱ꞌ siꞌyaj soꞌ, ne̱ nica̱j soꞌ saꞌanj, caꞌanj soꞌ, quiránj soꞌ nu̱ꞌ yoꞌóó ꞌni̱j chrúún saꞌanj yoꞌ na̱nj ado̱nj. \s1 Nihánj me cuentó nanó Jesucristó cheꞌé chruj perlá tuꞌve̱e̱ ndoꞌo a \p \v 45 ”Ne̱ ase vaa síí ne̱ tiendá ne̱ nanoꞌ chruj perlá tuꞌve̱e̱ ndoꞌo quira̱a̱n roꞌ, da̱nj vaa síí ca̱yáán ga̱ Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. \v 46 Dan me se nariꞌ síí ne̱ tiendá yoꞌ ꞌo̱ chruj perlá sa̱ꞌ uxrá doj rihaan yoꞌó perlá, ga̱a ne̱ caꞌanj soꞌ cutuꞌvéj soꞌ cunuda̱nj siꞌyaj soꞌ, ne̱ nica̱j soꞌ saꞌanj, quiránj soꞌ man chruj perlá sa̱ꞌ doj yoꞌ na̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj me cuentó nanó Jesucristó cheꞌé xcuaj atúj rque nanj tiguíj nii rá na a \p \v 47 ”Ne̱ ase vaa quiranꞌ xcuaj catúj rque nanj tiguíj nii rá na roꞌ, da̱nj ga̱a̱ quira̱nꞌ yuvii̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj ei. Dan me se tiguíj yuvii̱ man nanj yoꞌ rque na, ne̱ dan me se me maꞌa̱n xcuaj catúj rque nanj yoꞌ a. \v 48 Nda̱a síj ga̱a caraa nanj yoꞌ, ga̱a ne̱ cuxuun nij yuvii̱ man nanj yoꞌ nda̱a tuꞌva na yoꞌ, ga̱a ne̱ caꞌanj ca̱yáán nij soꞌ rihaan yoꞌóó, ga̱a ne̱ narii nij soꞌ man xcuaj sa̱ꞌ, ne̱ narii nij soꞌ man xcuaj nij uún a. Ga̱a ne̱ xcuaj sa̱ꞌ yoꞌ me se caraa nij soꞌ man xcuaj sa̱ꞌ yoꞌ rá scaa a. Tza̱j ne̱ xcuaj nij me se quiriꞌíj u̱u̱n nij soꞌ man yoꞌ na̱nj ei. \v 49 Ne̱ ase vaa quiranꞌ nij xcuaj yoꞌ roꞌ, da̱nj quira̱nꞌ yuvii̱ asa̱ꞌ caꞌneꞌ Diose̱ cacunꞌ cheꞌé yuvii̱, ne̱ cavi̱i̱ nij se‑mo̱zó Diose̱ ne̱ cuxra̱ꞌ taꞌa̱j nij soꞌ man nij síí chiꞌi̱i̱ ga̱ nij síí vaa sa̱ꞌ, \v 50 ne̱ quiriꞌi̱j nij soꞌ man nij síí chiꞌi̱i̱ yoꞌ rque chrúún yaꞌa̱an ndoꞌo, ga̱a ne̱ dan me se taꞌve̱e uxrá nij soꞌ, ne̱ nda̱a cha̱ ru̱j maꞌa̱n nij soꞌ cúú yanꞌ nij soꞌ na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé síí neꞌen cunuda̱nj se‑na̱na̱ Diose̱ a \p \v 51 Ne̱ xnáꞌanj Jesucristó man nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, cataj soꞌ: \p ―Cuno soj nu̱ꞌ cuentó nanó ꞌu̱nj cuano̱ naꞌ ―taj Jesucristó, xnáꞌanj soꞌ man nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \p ―Cuno núj nu̱ꞌ cuentó yoꞌ á ―taj nij soꞌ a. \p \v 52 Ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Cheꞌé dan cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés me se sese nari̱ꞌ uún nij soꞌ nana̱ cheꞌé güii gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ síí neꞌen nu̱ꞌ nana̱ me nij soꞌ, ne̱ síí cu̱u raa̱ gu̱un nij soꞌ, quiꞌya̱j nu̱ꞌ nana̱ nariꞌ nij soꞌ ado̱nj. Dan me se ase vaa síí ruꞌvee ne̱ ma̱n rasu̱u̱n nga̱ do̱ꞌ, rasu̱u̱n naca̱ do̱ꞌ, rihaan roꞌ, da̱nj ga̱a̱ nij soꞌ, ne̱ cavi̱i̱ sa̱ꞌ uxrá nij soꞌ na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ne caꞌve̱j rá nij síí ma̱n chiháán Jesucristó chumanꞌ cuꞌna̱j Nazaret cuno̱ nij soꞌ nana̱ caꞌmii Jesucristó maꞌ \p \v 53 Dan me se quisíj nanó Jesucristó nu̱ꞌ cuentó nihánj rihaan yuvii̱, ne̱ curiha̱nj soꞌ rej yoꞌ, ne̱ caꞌanj soꞌ a. \v 54 Ga̱a ne̱ nucuiꞌ soꞌ rej chiháán soꞌ, ne̱ caꞌanj soꞌ veꞌ tucuꞌyón nij síí ma̱n chiháán soꞌ se‑tucua̱nj Moisés, ne̱ tucuꞌyón soꞌ man nij síí ma̱n rá veꞌ yoꞌ a. Dan me se caráyaꞌa̱nj nij soꞌ, ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Me rej nariꞌ síí nihánj nana̱ cu̱u avii raa̱ síí nihánj ga̱. Me rej nariꞌ soꞌ suun sa̱ꞌ ꞌyaj suun soꞌ ga̱. \v 55 Nuveé taꞌni̱j síí acój chruun síí ne̱ chiháán níꞌ me soꞌ naꞌ. Ne̱ nii soꞌ me chana̱ cuꞌna̱j Mariá á. Ne̱ tinúú soꞌ me síí cuꞌna̱j Jacobo do̱ꞌ, síí cuꞌna̱j José do̱ꞌ, síí cuꞌna̱j Simón do̱ꞌ, síí cuꞌna̱j Judas do̱ꞌ á. \v 56 Ne̱ nij raꞌvij soꞌ me chana̱ ne̱ chiháán níꞌ á. Tza̱j ne̱ ne neꞌenj me rej me nariꞌ soꞌ suun nihánj quiꞌyaj suun soꞌ maꞌ ―taj nij síí ma̱n chiháán Jesucristó rihaan tuviꞌ nij soꞌ a. \p \v 57 Ne̱ guun naco̱o̱ rá nij soꞌ niꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó a. Ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Me rej maꞌa̱n va̱j ꞌo̱ síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱, ne̱ aráj cochro̱j nij yuvii̱ rihaan soꞌ, tza̱j ne̱ nij yuvii̱ ma̱n chiháán soꞌ do̱ꞌ, nij tuviꞌ soꞌ síí ya̱nj tucuá soꞌ do̱ꞌ, naꞌvej rá cara̱a̱ cochro̱j rihaan soꞌ maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij síí ma̱n chiháán soꞌ chumanꞌ cuꞌna̱j Nazaret yoꞌ a. \p \v 58 Ne̱ do̱j vaa suun sa̱ꞌ quiꞌyaj suun Jesucristó chiháán soꞌ, cheꞌé se ne cuchuma̱n rá nij síí ma̱n chiháán soꞌ ni̱ꞌyaj nij soꞌ man soꞌ a. \c 14 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa caviꞌ Juan síí cutaꞌ ne man yuvii̱, quiꞌyaj síí nica̱j suun cuꞌna̱j Herodes a \p \v 1 Dan me se cachén do̱j güii, ga̱a ne̱ cuchiꞌ nana̱ rihaan síí nica̱j suun cuꞌna̱j Herodes cheꞌé nu̱ꞌ se vaa quiꞌyaj Jesucristó a. \v 2 Ga̱a ne̱ cataj soꞌ rihaan nij se‑mo̱zó soꞌ a: \p ―Síí cuꞌna̱j Jesucristó roꞌ, ya̱ síí cuꞌna̱j Juan síí cutaꞌ ne man yuvii̱ me soꞌ á. Dan me se cunuu iꞌna̱ꞌ ya̱ uún síí cuꞌna̱j Juan, raj á. Ése̱ síí cuꞌna̱j Juan me síí guun nucua̱j quiꞌyaj nij suun sa̱ꞌ noco̱o yoꞌ na̱nj ado̱nj ―taj Herodes rihaan nij se‑mo̱zó soꞌ a. \p \v 3 Da̱nj caꞌmii síí cuꞌna̱j Herodes, cheꞌé se ga̱a rque̱ doj, ne̱ soꞌ me síí quiꞌyaj quitaꞌaa nij tanuu man síí cuꞌna̱j Juan, ne̱ numíj nij tanuu man síí cuꞌna̱j Juan, ne̱ caxríj síí cuꞌna̱j Herodes tagaꞌ man síí cuꞌna̱j Juan ga̱a rque̱ doj a. Da̱nj quiꞌyaj soꞌ cheꞌé chana̱ cuꞌna̱j Herodías nica̱ tinúú Herodes síí cuꞌna̱j Felipé a. \v 4 Dan me se xcaj síí cuꞌna̱j Herodes man noꞌ, ne̱ cataj xnaꞌanj síí cuꞌna̱j Juan rihaan soꞌ se vaa ne nó xcúún soꞌ xca̱j soꞌ man choco̱ꞌ soꞌ maꞌ. \v 5 Cheꞌé se cataj síí cuꞌna̱j Juan rihaan soꞌ, ga̱a ne̱ guun ndoꞌo rá síí cuꞌna̱j Herodes cavi̱ꞌ síí cuꞌna̱j Juan yoꞌ a. Tza̱j ne̱ cuchuꞌviꞌ soꞌ se vaa caꞌma̱an rá nij yuvii̱ a. ꞌO̱ se síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ me síí cuꞌna̱j Juan, rá nij yuvii̱ a. \p \v 6 Dan me se quisíj güii canuû se‑chaꞌa̱nj maꞌa̱n síí cuꞌna̱j Herodes, ga̱a ne̱ quiraꞌánj ndoꞌo taꞌníí chana̱ cuꞌna̱j Herodías niꞌya̱j cunuda̱nj nij síí caꞌnaꞌ a. Ne̱ guun niha̱ꞌ rá síí cuꞌna̱j Herodes queneꞌen soꞌ man chana̱ ya̱a̱n quiraꞌánj, \v 7 ga̱a ne̱ cheꞌé dan cataꞌ tuꞌva soꞌ se vaa ya̱ uxrá rque̱ soꞌ rihaan noꞌ me maꞌa̱n rasu̱u̱n cachi̱nj noꞌ rihaan soꞌ a. \v 8 Dan me se cataj xnaꞌanj chana̱ cuꞌna̱j Herodías rihaan taꞌníí noꞌ da̱j caꞌmi̱i̱ noꞌ rihaan síí cuꞌna̱j Herodes, ga̱a ne̱ canicunꞌ chana̱ ya̱a̱n yoꞌ rihaan síí cuꞌna̱j Herodes, quiꞌyaj nii noꞌ chana̱ cuꞌna̱j Herodías a. Ne̱ cataj chana̱ ya̱a̱n yoꞌ: \p ―Caꞌne̱j so̱ꞌ cúú yave̱ síí cuꞌna̱j Juan rque agaꞌ rcoꞌo̱o, ne̱ rque̱ so̱ꞌ manj nihánj á ―taj chana̱ ya̱a̱n yoꞌ rihaan síí cuꞌna̱j Herodes, quiꞌyaj nii noꞌ chana̱ cuꞌna̱j Herodías a. \p \v 9 Ga̱a ne̱ quinanó ndoꞌo rá síí cuꞌna̱j Herodes yoꞌ ga̱a cuno soꞌ nana̱ yoꞌ a. Quinanó rá soꞌ se vaa cuno cunuda̱nj nij síí caꞌnaꞌ nana̱ caꞌmii soꞌ se vaa rque̱ soꞌ me maꞌa̱n rasu̱u̱n rihaan chana̱ ya̱a̱n yoꞌ a. Tza̱j ne̱ cataj xnaꞌanj soꞌ se vaa ni̱caj ya̱ chana̱ ya̱a̱n se vaa cachíín noꞌ rihaan soꞌ na̱nj á. \v 10 Ne̱ caꞌneꞌ soꞌ suun rihaan tanuu caꞌa̱nj tanuu tagaꞌ caꞌne̱ꞌ tanuu cúú yave̱ síí cuꞌna̱j Juan yoꞌ a. Ne̱ da̱nj quiꞌyaj nij tanuu a. \v 11 Ne̱ caꞌnéé nij tanuu cúú yave̱ Juan rque agaꞌ rcoꞌo̱o, ne̱ caꞌanj nica̱j nij tanuu cúú yave̱ Juan rihaan chana̱ ya̱a̱n yoꞌ, ne̱ caxríj nij soꞌ man yoꞌ ston chana̱ ya̱a̱n yoꞌ a. Ne̱ caꞌanj nica̱j chana̱ ya̱a̱n yoꞌ man cúú yave̱ Juan rihaan nii noꞌ a. \p \v 12 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Juan tagaꞌ, ne̱ caꞌanj naca̱j nij soꞌ cúú man síí cuꞌna̱j Juan, ne̱ cachinꞌ nij soꞌ man soꞌ rque yoꞌóó a. Ga̱a ne̱ caꞌanj nij soꞌ, cataj xnaꞌanj nij soꞌ rihaan Jesucristó se vaa caviꞌ síí cuꞌna̱j Juan yoꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa caꞌvee quirii Jesucristó se chá ꞌu̱nꞌ míj snóꞌo a \p \v 13 Dan me se cuno Jesucristó da̱j cataj síí cuꞌna̱j Herodes cheꞌé soꞌ, ne̱ cheꞌé dan curiha̱nj Jesucristó rej yoꞌ, ne̱ dan me se cavii soꞌ rque rihoo chéé rihaan na, ne̱ caꞌanj soꞌ rej quij rej taj va̱j yuvii̱ mán a. Ne̱ cuno nij yuvii̱ nana̱ se vaa caꞌanj soꞌ rej quij yoꞌ a. Cheꞌé dan curiha̱nj nij yuvii̱ chiháán nij yuvii̱, ne̱ cachéé taco̱j nij yuvii̱ tuꞌva na lacuaná, ne̱ caꞌanj nij yuvii̱ rej caꞌanj Jesucristó a. \v 14 Ne̱ nanij Jesucristó rá rihoo, ne̱ queneꞌen soꞌ se vaa a̱j mán uxrá yuvii̱, ne̱ cunuu ꞌe̱e̱ rá soꞌ man nij yuvii̱, ne̱ nahuun sa̱ꞌ taranꞌ nij síí ranꞌ caꞌnaꞌ, quiꞌyaj soꞌ na̱nj ado̱nj. \p \v 15 Dan me se cachén ndoꞌo orá, ne̱ nanij güii, ne̱ cuchiꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó rihaan soꞌ, ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Rcoꞌ quij u̱u̱n me nihánj, ne̱ taj se chá cha̱ nij yuvii̱ nihánj, ne̱ cachén ndoꞌo orá na̱nj á. Qui̱ꞌyáá so̱ꞌ se ndoꞌo, ne̱ naꞌne̱j so̱ꞌ chrej man nij yuvii̱, caꞌa̱nj nij yuvii̱ chumanꞌ quira̱a̱n nij yuvii̱ se cha̱ nij yuvii̱ á ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 16 ―Taj cheꞌé caꞌa̱nj nij yuvii̱ maꞌ. Ma̱a̱n se go̱ꞌ maꞌa̱n soj se chá cha̱ nij yuvii̱ á ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \p \v 17 ―Tza̱j ne̱ taj se chá rihaan núj nihánj maꞌ. Ma̱a̱n o̱rúnꞌ ꞌu̱nꞌ rachrúún do̱ꞌ, vi̱j gue̱e̱ xcuaj do̱ꞌ, vaa rihaan núj na̱nj á ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 18 ―Rque̱ soj man yoꞌ rihanj nihánj á ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \p \v 19 Ga̱a ne̱ caꞌneꞌ Jesucristó suun rihaan nij yuvii̱ caꞌa̱nj ca̱yáán nij yuvii̱ rihaan coj chri̱nꞌ, ga̱a ne̱ coro̱ꞌ soꞌ ꞌu̱nꞌ nij rachrúún ne̱ vi̱j ro̱j xcuaj, ne̱ niꞌya̱j soꞌ rej xta̱ꞌ, ne̱ nagoꞌ soꞌ graciá rihaan Diose̱, ga̱a ne̱ cuxraꞌ taꞌa̱j soꞌ man rachrúún yoꞌ, ne̱ caxríj soꞌ ston nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ caxríj nij soꞌ ston nij yuvii̱ a. \v 20 Ga̱a ne̱ chá taranꞌ nij yuvii̱, ne̱ caraa rque cunuda̱nj nij soꞌ, ne̱ nda̱a quináj ndoꞌo se chá, quiꞌyaj nij yuvii̱ a. Ga̱a ne̱ naquiꞌyaj chre̱ꞌ nii man se quináj tuꞌva nij yuvii̱, ne̱ caraa yoꞌó chuvi̱j ya̱ scaa a. \v 21 Ne̱ nij snóꞌo rqué Jesucristó chraa me se ꞌu̱nꞌ míj snóꞌo me nij soꞌ, ne̱ ne quiꞌya̱j contá nii man chana̱ man xnii man chá se chá yoꞌ maꞌ. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cachéé Jesucristó rihaan na a \p \v 22 Ga̱a ne̱ raꞌya̱nj caꞌneꞌ Jesucristó suun rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ se vaa cavi̱i̱ nij soꞌ rihoo chéé rihaan na caꞌa̱nj nij soꞌ rej xco̱ na lacuaná yoꞌ, quita̱j ya̱a̱n nij soꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ dan me se maꞌa̱n Jesucristó naꞌne̱j chrej man nij yuvii̱, taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \v 23 Dan me se caꞌanj nij soꞌ, ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ se vaa caꞌve̱e caꞌa̱nj nij yuvii̱ a. Ga̱a ne̱ cavii o̱rúnꞌ soꞌ raa̱ quij, ne̱ cachíín niꞌya̱j soꞌ rihaan Diose̱ a. Ne̱ da̱j doj cata̱ꞌ güii raa̱ quij, ne̱ soꞌ me se quináj soꞌ raa̱ quij yoꞌ a. \p \v 24 Dan me se ga̱nꞌ uxrá va̱j rihoo nu̱u̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó rihaan na, ne̱ güéj ndoꞌo rihoo yoꞌ rihaan na, quiꞌyaj nana̱, cheꞌé se goꞌ nana̱ rej riha̱a̱n rihoo yoꞌ a. \v 25 Dan me se yanꞌ siꞌnu̱ꞌ caꞌanj Jesucristó rej va̱j nij soꞌ, chéé taco̱j u̱u̱n soꞌ rihaan na yoꞌ, va̱j soꞌ na̱nj ado̱nj. \v 26 Ne̱ queneꞌen nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ man soꞌ se vaa chéé u̱u̱n soꞌ rihaan na, ne̱ cuchuꞌviꞌ ndoꞌo nimán nij soꞌ a. \p ―Taꞌnaj me yoꞌ ei ―taj nij soꞌ rihaan tuviꞌ nij soꞌ, ne̱ caguáj nij soꞌ, cheꞌé se cuchuꞌviꞌ nij soꞌ a. \p \v 27 Veé dan, ne̱ nu̱ꞌ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Naquiꞌya̱j nucua̱j soj nimán soj ei. ꞌU̱nj ꞌnaꞌ ei. Se̱ cuchuꞌviꞌ soj maꞌ ―taj soꞌ rihaan nij soꞌ a. \p \v 28 Ga̱a ne̱ cataj Pedró rihaan soꞌ a: \p ―Sese ya̱ ya̱ veé so̱ꞌ ꞌnaꞌ, ne̱ qui̱ꞌyáá so̱ꞌ se ndoꞌo, ne̱ caꞌve̱e cache̱e̱ ꞌu̱nj rihaan na qui̱ꞌyáá so̱ꞌ, Señor ―taj Pedró rihaan Jesucristó a. \p \v 29 ―Caꞌve̱e caꞌna̱ꞌ so̱ꞌ á ―taj Jesucristó rihaan Pedró a. \p Ne̱ nanij Pedró rá rihoo, ne̱ cachéé soꞌ rihaan na, ne̱ caꞌanj soꞌ rihaan Jesucristó a. \v 30 Tza̱j ne̱ niꞌya̱j soꞌ na se vaa cavii ndoꞌo nana̱ yoꞌ, ne̱ cuchuꞌviꞌ soꞌ, ne̱ guun cheꞌe̱ soꞌ caꞌanj ni̱j soꞌ rque na yoꞌ a. Cheꞌé dan caguáj soꞌ rihaan Jesucristó, cataj soꞌ: \p ―Ti̱nanii so̱ꞌ manj rihaan na, Señor ―taj soꞌ a. \p \v 31 Veé dan, ne̱ nu̱ꞌ quitaꞌaa Jesucristó raꞌa Pedró, ne̱ quirii Jesucristó man soꞌ rque na, ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Do̱j amán rá so̱ꞌ niꞌya̱j so̱ꞌ manj á. Me cheꞌé guun vi̱j nimán so̱ꞌ ga̱ ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. \p \v 32 Ga̱a ne̱ catúj ro̱j soꞌ rque rihoo chéé rihaan na, ga̱a ne̱ canicunꞌ nana̱ yoꞌ a. \v 33 Ga̱a ne̱ canicunꞌ ru̱j nij síí ma̱n rque rihoo rihaan Jesucristó, ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Ya̱ taꞌni̱j Diose̱ mé so̱ꞌ á ―taj nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa nariꞌ nucuaj nij síí ranꞌ ma̱n rej cuꞌna̱j Genesaret, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 34 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ nij soꞌ tuꞌva na lacuaná, ne̱ caꞌanj nij soꞌ rej cuꞌna̱j Genesaret a. \v 35 Ne̱ nuu ya̱a̱n nij síí ma̱n rej yoꞌ man Jesucristó, ne̱ caꞌnéé nij soꞌ nana̱ rihaan cunuda̱nj nij síí ya̱nj nu̱ꞌ anica̱j se vaa caꞌnaꞌ Jesucristó a. Ne̱ nica̱j nii man cunuda̱nj nij síí ranꞌ ya̱nj rej yoꞌ caꞌnaꞌ nii rihaan Jesucristó a. \v 36 Ne̱ cachíín niꞌya̱j uxrá nij yuvii̱ rihaan Jesucristó se vaa caꞌve̱j Jesucristó cano̱ raꞌa nij soꞌ do̱j tuꞌva saga̱nꞌ soꞌ a. Ne̱ nu̱ꞌ nij síí canó raꞌa do̱j tuꞌva saga̱nꞌ soꞌ roꞌ, nahuun sa̱ꞌ cunuda̱nj nij soꞌ cuaj na̱nj ado̱nj. \c 15 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj me cheꞌé ne naꞌyaꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó ga̱a chá nij soꞌ chraa a \p \v 1 Ga̱a ne̱ quinichrunꞌ síí fariseo do̱ꞌ, quinichrunꞌ síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés do̱ꞌ, rihaan Jesucristó, ne̱ síí cavii chumanꞌ Jerusalén me nij soꞌ a. Ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man Jesucristó, cataj nij soꞌ: \p \v 2 ―Nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ so̱ꞌ roꞌ, me cheꞌé ne uno nij soꞌ nana̱ cataj xnaꞌanj nij síí ma̱n ga̱a naá ga̱. ꞌO̱ se ne naꞌyaꞌ nij soꞌ ga̱a chá nij soꞌ chraa maꞌ ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 3 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Da̱nj na̱nj maꞌa̱n soj, ne̱ me cheꞌé ne uno maꞌa̱n soj se‑na̱na̱ Diose̱ ꞌyaj maꞌa̱n tucuáán noco̱ꞌ soj ga̱. \v 4 ꞌO̱ se caꞌneꞌ Diose̱ suun se vaa: “Cara̱a̱ co̱chróó so̱ꞌ rihaan réé so̱ꞌ do̱ꞌ, rihaan nií so̱ꞌ do̱ꞌ á”. Ne̱: “Síí aꞌmii chre̱e rihaan rej do̱ꞌ, rihaan nii do̱ꞌ, me se va̱j soꞌ ne̱ nu̱ꞌ cheꞌe̱ cavi̱ꞌ soꞌ á”. Da̱nj vaa nana̱ cataj xnaꞌanj Diose̱ rihaan níꞌ á. \v 5 Tza̱j ne̱ taj soj se vaa sese cata̱j yoꞌo̱ soꞌ rihaan rej soꞌ do̱ꞌ, rihaan nii soꞌ do̱ꞌ, se vaa a̱j rqué soꞌ nu̱ꞌ siꞌyaj soꞌ rihaan Diose̱ ne̱ cheꞌé dan se̱ caꞌvee ra̱cuíj soꞌ man rej soꞌ do̱ꞌ, man nii soꞌ do̱ꞌ, \v 6 ne̱ daj chiha̱a̱ míj ne nó xcúún soꞌ ra̱cuíj soꞌ man rej soꞌ do̱ꞌ, man nii soꞌ do̱ꞌ, taj soj a. Dan me se da̱nj ina̱nj aꞌmii soj ga̱a tucuꞌyón soj se‑na̱na̱ nij síí ma̱n ga̱a naá, ne̱ axríj yuve̱ soj man se‑na̱na̱ Diose̱ na̱nj ado̱nj. \p \v 7 ”Dan me se síí tuꞌva rmaꞌa̱n me soj na̱nj á. Dan me se caꞌmii natáj síí cuꞌna̱j Isaías se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá, ne̱ cataj xnaꞌanj soꞌ da̱j si̱j me soj a. Cataj soꞌ: \v 8 “Yuvii̱ nihánj roꞌ, ase vaa nana̱ aꞌmii síí aráj cochro̱j rihanj vaa nana̱ aꞌmii nij soꞌ, tza̱j ne̱ tuꞌva rmaꞌa̱n nij soꞌ na̱nj á. Nimán nij soꞌ me se ino̱ vaa na̱nj ado̱nj. ꞌO̱ se ne nocoꞌ uxrá nimán nij soꞌ manj maꞌ. \v 9 Naꞌvíj rmaꞌa̱n nij soꞌ rihanj na̱nj á. ꞌO̱ se na̱nj se‑na̱na̱ yuvii̱ me nana̱ tucuꞌyón nij soꞌ na̱nj ado̱nj”. Dan me se‑na̱na̱ Diose̱ nana̱ aꞌmii cheꞌé soj á ―taj Jesucristó rihaan nij síí fariseo do̱ꞌ, rihaan nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ do̱ꞌ a. \p \v 10 Ga̱a ne̱ canacúún Jesucristó man nij yuvii̱ caꞌna̱ꞌ nij yuvii̱ rihaan soꞌ a. Ga̱a ne̱ cataj soꞌ rihaan nij yuvii̱: \p ―Cuno̱ soj nana̱ nihánj, ne̱ xca̱j soj cuentá nedi̱ꞌ. \v 11 Nuveé se̱ atúj tuꞌva yuvii̱ me se ꞌyaj chiꞌi̱i̱ man yuvii̱ maꞌ. Se avii tuꞌva yuvii̱ roꞌ, ꞌyaj chiꞌi̱i̱ man yuvii̱ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ a. \p \v 12 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó rihaan Jesucristó, ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Neꞌén so̱ꞌ se vaa caꞌmaan rá nij síí fariseo cheꞌé nana̱ caꞌmii so̱ꞌ rihaan nij soꞌ naꞌ ―taj nij soꞌ, xnáꞌanj nij soꞌ man Jesucristó a. \p \v 13 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Xa̱ꞌ nij soꞌ, tza̱j ne̱ ase vaa coj xraꞌ maꞌa̱n vaa nij soꞌ do̱ꞌ, vaa nana̱ tucuꞌyón nij soꞌ do̱ꞌ ado̱nj. Nuveé si̱j tucuꞌyón se‑na̱na̱ Diose̱ me nij soꞌ maꞌ. Cheꞌé dan, ase vaa tiriꞌ nii man coj xraꞌ maꞌa̱n roꞌ, da̱nj ga̱a̱ tiri̱ꞌ Diose̱ man nij soꞌ ga̱ nana̱ tucuꞌyón maꞌa̱n nij soꞌ na̱nj ado̱nj. \v 14 Ta̱náj nij soj man nij soꞌ á. Me rá nij soꞌ cata̱j xnaꞌanj nij soꞌ rihaan yuvii̱ da̱j quiꞌya̱j yuvii̱ á. Tza̱j ne̱ ase vaa síí aráán rihaan vaa nij soꞌ ado̱nj. Dan me se neꞌen soj se vaa sese gu̱un rá síí tuchri̱i ra̱cuíj soꞌ man yoꞌó síí tuchri̱i nari̱ꞌ soꞌ chrej caꞌa̱nj soꞌ, ne̱ quini̱j ro̱j síí tuchri̱i yoꞌ rá yuꞌuj na̱nj ei ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \p \v 15 Ga̱a ne̱ cataj Pedró rihaan soꞌ a: \p ―Cata̱j xnaꞌanj so̱ꞌ rihaan núj me taj nana̱ caꞌmii so̱ꞌ cheꞌé se atúj tuꞌva yuvii̱ á ―taj Pedró a. \p \v 16 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Vaa soj vaa, ne̱ ataa xca̱j maꞌa̱n soj do̱ꞌ cuentá a̱ naꞌ. \v 17 Ne̱ neꞌen soj se vaa nu̱ꞌ se atúj tuꞌva yuvii̱ roꞌ, achén yoꞌ rque yuvii̱, ne̱ uriha̱nj yoꞌ ga̱a reꞌé yuvii̱ na̱nj á. \v 18 Tza̱j ne̱ se uriha̱nj tuꞌva yuvii̱ roꞌ, yoꞌ me nana̱ avii nimán yuvii̱, ne̱ nana̱ yoꞌ me ꞌyaj chiꞌi̱i̱ ndoꞌo man yuvii̱ ado̱nj. \v 19 ꞌO̱ se nihánj me se chiꞌi̱i̱ avii nimán yuvii̱ a: se chiꞌi̱i̱ do̱ꞌ, yan ticavi̱ꞌ man tuviꞌ do̱ꞌ, yan coto̱j ga̱ nica̱ tuviꞌ do̱ꞌ, cheꞌé yan quiꞌya̱j itu̱u̱ siꞌyaj tuviꞌ do̱ꞌ, cheꞌé yan caꞌmi̱i̱ ne̱ cheꞌé tuviꞌ do̱ꞌ, cheꞌé yan nachri̱ꞌ ni̱ꞌyaj man tuviꞌ do̱ꞌ, me nu̱ꞌ se avii nimán yuvii̱, \v 20 ne̱ nu̱ꞌ yoꞌ me se vaa ꞌyaj chiꞌi̱i̱ man yuvii̱ na̱nj ado̱nj. Tza̱j ne̱ cheꞌé nu̱ꞌ se chá yuvii̱ me se caꞌve̱e se ne naꞌyaꞌ yuvii̱ ga̱a chá yuvii̱ chraa, tza̱j ne̱ se̱ quiꞌyaj chiꞌi̱i̱ yoꞌ man yuvii̱ maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cuchumán rá ꞌo̱ chana̱ cananea se vaa ra̱cuíj Jesucristó man noꞌ a \p \v 21 Ga̱a ne̱ curiha̱nj Jesucristó rej yoꞌ, ne̱ caꞌanj soꞌ rej na̱j chumanꞌ cuꞌna̱j Tiro do̱ꞌ, chumanꞌ cuꞌna̱j Sidón do̱ꞌ a. \v 22 Ga̱a ne̱ curiha̱nj ꞌo̱ chana̱ cananea chana̱ ne̱ rej yoꞌ a. Ne̱ caguáj ndoꞌo noꞌ rihaan Jesucristó, cataj noꞌ: \p ―Neꞌenj se vaa tuviꞌ síí cuꞌna̱j David síí cane ga̱a naá mé so̱ꞌ, Señor. Cheꞌé dan cunu̱u ꞌe̱e̱ rá so̱ꞌ manj á. ꞌO̱ se canó uxrá nana̱ chre̱e man taꞌníj chala̱ cunii na̱nj á ―taj chana̱ yoꞌ, caguáj noꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 23 Tza̱j ne̱ a̱ ꞌó nana̱ ne caꞌmi̱i̱ Jesucristó rihaan noꞌ a. Ga̱a ne̱ cuchiꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó rihaan soꞌ, ne̱ cachíín niꞌya̱j nij soꞌ rihaan soꞌ, cataj nij soꞌ: \p ―Qui̱ꞌyáá so̱ꞌ se ndoꞌo, ne̱ cata̱j xnaꞌanj so̱ꞌ rihaan chana̱ yoꞌ se vaa caꞌa̱nj chana̱ yoꞌ na̱nj rugua̱nj. ꞌO̱ se noco̱ꞌ uxrá noꞌ man níꞌ, ne̱ aguáj ndoꞌo noꞌ na̱nj asanj ―taj nij soꞌ a. \p \v 24 Ga̱a ne̱ cataj soꞌ: \p ―Na̱nj chana̱ yaníj me noꞌ, ne̱ ina̱nj rihaan nij yuvii̱ israelitá caꞌnéé Diose̱ manj na̱nj á. ꞌO̱ se ase vaa daán Diose̱ matzinj roꞌ, vaa nij síí israelitá rihaan Diose̱, ne̱ a̱j caꞌanj niꞌya̱ uxrá nij soꞌ, ne̱ cheꞌé yan nano̱ꞌ ꞌu̱nj man síí caꞌanj niꞌya̱ ꞌnaj na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \p \v 25 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ chana̱ yoꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ canicunꞌ ru̱j noꞌ rihaan Jesucristó, ne̱: \p ―Ra̱cuíj so̱ꞌ manj, Señor ―taj noꞌ a. \p \v 26 Ga̱a ne̱ cataj soꞌ: \p ―Dan me se neꞌén so̱ꞌ se vaa se̱ caꞌvee ca̱taꞌaa níꞌ coꞌoo ma̱n rihaan nij xnii ne̱ go̱ꞌ níꞌ cha̱ nij chuvee maꞌ. Cheꞌé dan ne nó xcúnj ra̱cuíj man soj si̱j yaníj a̱ man ado̱nj. Ma̱a̱n se ina̱nj maꞌa̱n nij yuvii̱ israelitá me no̱ xcúún ꞌu̱nj ra̱cuíj ꞌu̱nj na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan chana̱ yoꞌ a. \p \v 27 Ga̱a ne̱ cataj noꞌ: \p ―Veé da̱nj vaa gue̱e̱, Señor. Ne̱ nij chuvee roꞌ, chá nij xoꞌ tachruu̱ ayuu tuꞌva se‑xqui̱ꞌ nij xoꞌ na̱nj á. Ne̱ ase vaa chuvee chá tachruu̱ vaa ꞌu̱nj rihaan so̱ꞌ na̱nj ado̱nj. Cheꞌé dan me ndoꞌo raj ra̱cuíj so̱ꞌ do̱j manj, raj na̱nj ado̱nj ―taj chana̱ yoꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 28 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Cuchumán uxrá rá so̱ꞌ niꞌya̱j so̱ꞌ manj, nocoj. Cheꞌé dan qui̱ꞌyáj se vaa achíín so̱ꞌ rihanj na̱nj ei ―taj Jesucristó rihaan noꞌ a. \p Ne̱ veé ma̱a̱n orá dan nahuun sa̱ꞌ taꞌníí chana̱ yoꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa nahuun sa̱ꞌ uxrá yuvii̱, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 29 Ga̱a ne̱ curiha̱nj Jesucristó rej yoꞌ, ne̱ cachén soꞌ na lacuaná cuꞌna̱j Galilea, ga̱a ne̱ cavii soꞌ raa̱ ꞌo̱ quij, ne̱ caꞌanj ca̱yáán soꞌ rihaan yoꞌóó a. \v 30 Ne̱ cuchiꞌ uxrá yuvii̱ rihaan soꞌ, ne̱ caꞌnaꞌ nij yuvii̱ nica̱j nij yuvii̱ man tuviꞌ nij yuvii̱ síí ranꞌ rihaan soꞌ a. Dan me se síí chéé rengo̱ do̱ꞌ, síí tuchri̱i do̱ꞌ, síí yaꞌmi̱i do̱ꞌ, síí anó chiꞌii̱ do̱ꞌ, cuchiꞌ rihaan Jesucristó, quiꞌyaj nij yuvii̱, ne̱ cuchruj nij yuvii̱ man nij síí ranꞌ yoꞌ tacóó Jesucristó, ne̱ nahuun sa̱ꞌ nij soꞌ, quiꞌyaj Jesucristó a. \v 31 Ne̱ caráyaꞌa̱nj ndoꞌo nij yuvii̱ queneꞌen nij yuvii̱ se vaa caꞌmii nij síí yaꞌmi̱i yoꞌ do̱ꞌ, se vaa cachéé sa̱ꞌ nij síí rengo̱ do̱ꞌ, se vaa nachuguu̱n rihaan nij síí tuchri̱i do̱ꞌ a. Ne̱ sa̱ꞌ uxrá caꞌmii nij yuvii̱ cheꞌé Diose̱ se vaa veꞌé ndoꞌo vaa Diose̱ síí noco̱ꞌ nij yuvii̱ israelitá man a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa goꞌ Jesucristó se chá rihaan caꞌa̱nj míj snóꞌo a \p \v 32 Ga̱a ne̱ canacúún Jesucristó caꞌna̱ꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rihaan soꞌ, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Cunuu ꞌe̱e̱ raj man nij yuvii̱ nihánj na̱nj á. ꞌO̱ se quisíj vaꞌnu̱j güii mán nij soꞌ ga̱j, ne̱ taj yan va̱j se chá nij soꞌ a̱ maꞌ. Ne̱ naꞌvej raj caꞌne̱j ꞌu̱nj man nij soꞌ caꞌa̱nj nij soꞌ maꞌ. ꞌO̱ se va̱j nij soꞌ chrej, ne̱ naꞌaan rque nij soꞌ, ne̱ nina̱j nij soꞌ rá chrej, rá ꞌu̱nj na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó a. \p \v 33 Ne̱ cataj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rihaan soꞌ a: \p ―ꞌO̱ se rcoꞌ quij u̱u̱n me nihánj, ne̱ me rej quiri̱ꞌ níꞌ rachrúún cha̱ cunuda̱nj nij yuvii̱ nihánj ga̱ ―taj nij soꞌ a. \p \v 34 ―Me daj rachrúún vaa rihaan soj ga̱ ―taj Jesucristó, xnáꞌanj soꞌ man nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \p ―Da̱j ꞌo̱ chi̱j rachrúún ne̱ da̱j do̱j xcuaj leꞌe̱j nii ne̱, vaa rihaan núj na̱nj ado̱nj ―taj nij soꞌ a. \p \v 35 Ga̱a ne̱ caꞌneꞌ Jesucristó suun rihaan nij yuvii̱ se vaa ca̱yáán nij yuvii̱ rihaan yoꞌóó a. \v 36 Ga̱a ne̱ nica̱j soꞌ chi̱j rachrúún yoꞌ ne̱ do̱j xcuaj, ne̱ nagoꞌ soꞌ graciá rihaan Diose̱, ga̱a ne̱ cuxraꞌ taꞌa̱j soꞌ man rachrúún yoꞌ do̱ꞌ, man nee̱ xcuaj yoꞌ do̱ꞌ, ne̱ caxríj soꞌ ston nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ rqué nij soꞌ rihaan nij yuvii̱ a. \v 37 Ga̱a ne̱ chá cunuda̱nj nij yuvii̱, ne̱ nda̱a caraa rque nij soꞌ a. Ga̱a ne̱ naquiꞌyaj chre̱ꞌ nii se vaa quináj tuꞌva nij yuvii̱ yoꞌ, ne̱ quisíj ꞌo̱ cunu̱ꞌ chi̱j ya̱ scaa caraa quiꞌyaj se quináj tuꞌva nij yuvii̱ yoꞌ a. \v 38 Dan me se cunuda̱nj nij soꞌ chá, ne̱ quisíj nda̱a caꞌa̱nj míj nij snóꞌo chá, ne̱ ino̱ me se chá nij chana̱ do̱ꞌ, nij xnii do̱ꞌ, na̱nj ado̱nj. \v 39 Ga̱a ne̱ naꞌnéé Jesucristó chrej man nij yuvii̱, ne̱ cavii soꞌ rá rihoo chéé rihaan na, ne̱ caꞌanj soꞌ rej cuꞌna̱j Magadán a. \c 16 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cachíín nij síí fariseo do̱ꞌ, nij síí saduceo do̱ꞌ, quiꞌya̱j Jesucristó ꞌo̱ suun sa̱ꞌ noco̱o queneꞌe̱n nij soꞌ a \p \v 1 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ nij síí fariseo cuchiꞌ nij síí saduceo cuchiꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ me rá nij soꞌ queneꞌe̱n nij soꞌ sese ya̱ síí caꞌnéé Diose̱ me Jesucristó a. Cheꞌé dan cachíín niꞌya̱j nij soꞌ rihaan Jesucristó se vaa ra̱cuíj Diose̱ man Jesucristó, ne̱ quiꞌya̱j Jesucristó ꞌo̱ suun sa̱ꞌ noco̱o queneꞌe̱n nij soꞌ, ga̱a ne̱ gu̱un ya̱ rá nij soꞌ se vaa síí caꞌnéé ya̱ Diose̱ me Jesucristó, rá nij soꞌ a. \v 2 Ga̱a ne̱ caꞌmii Jesucristó rihaan nij soꞌ, cataj soꞌ: \p ―Dan me se ga̱a ataꞌ güii, ne̱ niꞌya̱j soj xta̱ꞌ, ne̱ sese mare̱e vaa xta̱ꞌ, ne̱: “Xraj, ne̱ xꞌnu̱u̱ aꞌyuj”, taj soj á. \v 3 Ne̱ rej naꞌya̱a̱n niꞌya̱j soj xta̱ꞌ, ne̱ sese mare̱e vaa rej xta̱ꞌ, ne̱ sese aráán ndoꞌo ngaa rej xta̱ꞌ, ne̱: “Corá cama̱nꞌ uxrá maa̱n”, taj uún soj á. Dan me se neꞌen soj xca̱j soj cuentá cheꞌé se vaa neꞌen soj rej xta̱ꞌ, tza̱j ne̱ ne neꞌen soj xca̱j soj cuentá cheꞌé sayuun quira̱nꞌ soj si̱j ma̱n rihaan chumii̱ nihánj vaa güii a̱ maꞌ. \p \v 4 ”Ma̱a̱n cheꞌé se yuvii̱ ꞌnaꞌ rej chiꞌi̱i̱ naꞌvej rá canoco̱ꞌ sa̱ꞌ man Diose̱ me soj si̱j israelitá, ne̱ cheꞌé dan me rá soj qui̱ꞌyáj suun sa̱ꞌ noco̱o á. Tza̱j ne̱ se̱ quiꞌyáj suun sa̱ꞌ noco̱o maꞌ. Ma̱a̱n se queneꞌe̱n soj se vaa ase vaa quiranꞌ síí cuꞌna̱j Jonás síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá roꞌ, da̱nj qui̱ránꞌ ꞌu̱nj, vaa güii na̱nj á ―taj Jesucristó rihaan nij síí fariseo do̱ꞌ, rihaan nij síí saduceo do̱ꞌ a. Ga̱a ne̱ tanáj Jesucristó man nij soꞌ, ne̱ caꞌanj soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ne caꞌve̱j rá Jesucristó cuno̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ man nana̱ tucuꞌyón nij síí fariseo do̱ꞌ, nij síí saduceo do̱ꞌ a \p \v 5 Ga̱a ne̱ caꞌanj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó rej xco̱ na lacuaná, ga̱a ne̱ xcaj nij soꞌ cuentá se vaa quiniꞌyón nij soꞌ, ne ni̱caj nij soꞌ rachrúún cha̱ nij soꞌ a. \v 6 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Cu̱tumé soj man soj se̱ gaa na̱nj quira̱nꞌ soj sayuun, quiꞌya̱j se‑le̱vadura nij síí fariseo do̱ꞌ, nij síí saduceo do̱ꞌ á ―taj Jesucristó no nij soꞌ a. \p \v 7 Ne̱ nuchruj ra̱a̱ ndoꞌo nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó cheꞌé nana̱ caꞌmii soꞌ, ne̱: \p ―Cheꞌé se taj rachrúún nica̱j níꞌ, ne̱ cheꞌé dan aꞌmii soꞌ cheꞌé levadura se ꞌyaj naraa nana̱ rque rachrúún na̱nj ado̱nj ―taj nij soꞌ a. \p \v 8 Ne̱ a̱j neꞌen Jesucristó da̱j uun nimán nij soꞌ, ne̱ cheꞌé dan cataj soꞌ: \p ―Me cheꞌé nanó ndoꞌo rá soj se vaa taj rachrúún rihaan soj ga̱. ꞌO̱ se do̱j amán rá soj neꞌen soj manj vaa ga̱a̱ na̱nj asan. \v 9 Me cheꞌé ataa xca̱j soj cuentá ga̱. Ne̱ ne nuû rá soj ga̱a vaa da̱j ꞌo̱ ꞌu̱nꞌ gue̱e̱ rachrúún rihaan níꞌ tza̱j ne̱ quisíj chá cunu̱ꞌ ꞌu̱nꞌ míj snóꞌo, quiꞌyáj a. Ne̱ nda̱a queꞌe̱e̱ scaa se chá quináj tuꞌva yuvii̱ ga̱a naquiꞌyaj chre̱ꞌ soj a. \v 10 Ne̱ me cheꞌé quiniꞌyón soj cheꞌé chi̱j rachrúún ga̱. Ne nuû rá soj ga̱a vaa da̱j ꞌo̱ chi̱j gue̱e̱ rachrúún rihaan níꞌ tza̱j ne̱ quisíj chá cunu̱ꞌ caꞌa̱nj míj snóꞌo, quiꞌyáj a. Ne̱ nda̱a queꞌe̱e̱ scaa se chá quináj ga̱a naquiꞌyaj chre̱ꞌ uún soj a. \v 11 Da̱j me cheꞌé ne̱ ne cuno̱ soj ga̱. Nuveé cheꞌe̱ na̱nj rachrúún caꞌmij rihaan soj maꞌ. Ma̱a̱n se cu̱tumé soj man soj se̱ gaa na̱nj quira̱nꞌ soj sayuun quiꞌya̱j se‑le̱vadura nij síí fariseo do̱ꞌ, nij síí saduceo do̱ꞌ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \p \v 12 Ga̱a ne̱ xcaj nij soꞌ cuentá se vaa nuveé cheꞌe̱ na̱nj levadura se ꞌyaj naraa nana̱ rque rachrúún me cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan nij soꞌ se vaa cu̱tumé nij soꞌ man nij soꞌ; ma̱a̱n ne̱ ꞌo̱ se cheꞌe̱ se ne caꞌve̱j rá Jesucristó tiha̱ꞌ yuꞌunj nij síí fariseo do̱ꞌ, nij síí saduceo do̱ꞌ, man nij soꞌ ga̱ se‑na̱na̱ nij soꞌ roꞌ, cheꞌé dan caꞌmii Jesucristó nana̱ vaa da̱nj rihaan nij síí noco̱ꞌ man soꞌ na̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cataj xnaꞌanj Pedró me síí me Jesucristó a \p \v 13 Ga̱a ne̱ caꞌanj Jesucristó rej na̱j chumanꞌ cuꞌna̱j Cesarea de Filipo, ga̱a ne̱ xnáꞌanj soꞌ man nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, cataj soꞌ: \p ―Da̱j taj nij yuvii̱ cheꞌé ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ ga̱. Ne̱ me síí mé ꞌu̱nj, taj nij yuvii̱ ga̱ ―taj Jesucristó, xnáꞌanj soꞌ man nij soꞌ a. \p \v 14 ―Vaa síí taj se vaa síí cuꞌna̱j Juan síí cutaꞌ ne man yuvii̱ mé so̱ꞌ ei. Ne̱ vaa síí taj uún se vaa síí cuꞌna̱j Elías síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá me uún so̱ꞌ chugua̱nj. Ne̱ vaa síí taj uún se vaa síí cuꞌna̱j Jeremías do̱ꞌ, yoꞌó síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá do̱ꞌ, me uún so̱ꞌ xa̱ꞌ. ꞌO̱ se da̱nj taj ꞌo̱ ꞌo̱ nij yuvii̱ cheꞌé so̱ꞌ na̱nj ado̱nj ―cataj nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 15 ―Ne̱ maꞌa̱n soj, ga̱a ne̱ me síí mé ꞌu̱nj, rá maꞌa̱n soj ga̱ ―taj Jesucristó, xnáꞌanj soꞌ man nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \p \v 16 Ga̱a ne̱ cataj síí cuꞌna̱j Simón Pedró: \p ―Síí caꞌnéé Diose̱ ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun mé so̱ꞌ, ne̱ taꞌni̱j Diose̱ síí vaa iꞌna̱ꞌ ya̱ mé so̱ꞌ ei ―taj soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 17 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan Pedró a: \p ―Quiꞌyaj uxrá Diose̱ se lu̱j cheꞌé so̱ꞌ, Simón taꞌni̱j síí cuꞌna̱j Jonás á. ꞌO̱ se nuveé na̱na̱ cataj xnaꞌanj yuvii̱ rihaan so̱ꞌ me nana̱ caꞌmii so̱ꞌ cuano̱ maꞌ. ꞌO̱ se Réé ꞌu̱nj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ me síí racuíj mán so̱ꞌ naríꞌ so̱ꞌ nana̱ yoꞌ na̱nj ado̱nj. \v 18 Ne̱ cuano̱ nihánj me se cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan so̱ꞌ se vaa ya̱ Pedró cuꞌna̱j so̱ꞌ, cheꞌé se ase vaa yuvej ne̱ tacóó veꞌ roꞌ, vaa so̱ꞌ, ne̱ síí nucua̱j ndoꞌo nimán mé so̱ꞌ ei. Cheꞌé dan, ase vaa ꞌyaj nii uneꞌ nii veꞌ xráá yuvej roꞌ, da̱nj ga̱a̱ qui̱ꞌyáj, cune̱ꞌ ꞌu̱nj man nij síí noco̱ꞌ manj, se vaa gu̱un nucua̱j rá nij soꞌ mán so̱ꞌ, ne̱ ni̱caj yuꞌunj so̱ꞌ man nij soꞌ, qui̱ꞌyáj na̱nj ado̱nj. Ne̱ se̱ caviꞌ nu̱ꞌ soj si̱j noco̱ꞌ manj a̱ maꞌ. ꞌO̱ se ga̱a̱ iꞌna̱ꞌ soj nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj na̱nj ado̱nj. \v 19 Ne̱ cune̱ꞌ ꞌu̱nj mán so̱ꞌ se vaa guún so̱ꞌ síí quiꞌya̱j ca̱yáán yuvii̱ ga̱ Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ na̱j guun rasu̱u̱n cata̱j xnaꞌanj so̱ꞌ se vaa ne nó xcúún yuvii̱ quiꞌya̱j yuvii̱ me se veé da̱nj maꞌa̱n Diose̱ naꞌvej quiꞌya̱j yuvii̱ da̱nj maꞌ. Ne̱ na̱j guun rasu̱u̱n cata̱j xnaꞌanj so̱ꞌ se vaa caꞌve̱e quiꞌya̱j yuvii̱ me se veé da̱nj maꞌa̱n Diose̱ aꞌvej quiꞌya̱j yuvii̱ da̱nj ado̱nj. ―Ina̱nj da̱nj caꞌmii Jesucristó rihaan síí cuꞌna̱j Pedró a. \p \v 20 Ga̱a ne̱ cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ se vaa se̱ nataꞌ nij soꞌ rihaan a̱ ꞌó yuvii̱ se vaa síí caꞌnéé Diose̱ ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun me soꞌ, taj soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cataj xnaꞌanj Jesucristó se vaa cavi̱ꞌ soꞌ, ne̱ cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún soꞌ a \p \v 21 Dan me se güii yoꞌ guun cheꞌe̱ Jesucristó cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ se vaa no̱ xcúún soꞌ cavi̱i̱ soꞌ chumanꞌ Jerusalén, ne̱ quira̱nꞌ ndoꞌo soꞌ sayuun quiꞌya̱j nij síí uun chij do̱ꞌ, nij xrej ata̱ suun noco̱o doj do̱ꞌ, nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan nij yuvii̱ do̱ꞌ a. Ne̱ ticavi̱ꞌ nii man soꞌ, ne̱ cache̱n vaꞌnu̱j güii, ga̱a ne̱ cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún soꞌ, cataj soꞌ a. \v 22 Ga̱a ne̱ quirii yaníj síí cuꞌna̱j Pedró man Jesucristó, ne̱ guun cheꞌe̱ soꞌ cataj soꞌ se vaa ne nó xcúún Jesucristó caꞌmi̱i̱ Jesucristó da̱nj a. Ne̱ cataj Pedró: \p ―Cunu̱u ꞌe̱e̱ rá Diose̱ mán so̱ꞌ, Señor. Daj chiha̱a̱ míj se̱ quiránꞌ so̱ꞌ da̱nj maꞌ ―taj Pedró rihaan Jesucristó a. \p \v 23 Ga̱a ne̱ canica̱j Jesucristó, ne̱ caꞌmii soꞌ rihaan Pedró a: \p ―Naxu̱u̱n so̱ꞌ mán so̱ꞌ rihanj á. Naꞌvej raj que̱neꞌenj mán so̱ꞌ maꞌ. ꞌO̱ se ase tuꞌva síí chre̱e síí cuꞌna̱j Satanás roꞌ, da̱nj tuꞌvá so̱ꞌ, ne̱ aráán so̱ꞌ chrej rihanj cu̱noj rihaan Diose̱ ei. Da̱nj tuꞌvá so̱ꞌ, cheꞌé se ne acaj so̱ꞌ cuentá da̱j me rá Diose̱ ado̱nj. Ma̱a̱n se ina̱nj acaj so̱ꞌ cuentá da̱j me rá yuvii̱ na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan síí cuꞌna̱j Pedró yoꞌ a. \p \v 24 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a: \p ―Sese me rá yoꞌo̱ soꞌ canoco̱ꞌ soꞌ manj, ne̱ se̱ guun rá soꞌ quiꞌya̱j soꞌ se vaa me rá maꞌa̱n soꞌ quiꞌya̱j soꞌ maꞌ. Ne̱ caꞌve̱e se quira̱nꞌ uxrá soꞌ sayuun do̱ꞌ, caꞌve̱e se nda̱a cachro̱n nii man soꞌ rihaan rcutze̱ do̱ꞌ, tza̱j ne̱ yoꞌo̱ quiꞌya̱j suun soꞌ cheꞌej, ne̱ yoꞌo̱ canoco̱ꞌ raan soꞌ manj ado̱nj. \v 25 Tza̱j ne̱ sese vaa ꞌo̱ síí me rá ti̱nanii man maꞌa̱n rihaan sayuun, ne̱ vaa güii yoꞌo̱ cavi̱ꞌ nimán soꞌ ado̱nj. Tza̱j ne̱ sese cavi̱ꞌ yoꞌo̱ soꞌ cheꞌé se vaa me soꞌ síí noco̱ꞌ manj, ne̱ vaa güii cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún soꞌ ado̱nj. \v 26 Ne̱ a̱ me se quiri̱i̱ ꞌo̱ soꞌ sese quiꞌya̱j canaán soꞌ nu̱ꞌ rasu̱u̱n ma̱n rihaan chumii̱ nihánj ne̱ caꞌa̱nj niꞌya̱ nimán soꞌ, rá soj ga̱. Daj chiha̱a̱ míj se̱ caꞌvee cavi̱i̱ sa̱ꞌ soꞌ, quiꞌya̱j rasu̱u̱n ma̱n rihaan chumii̱ nihánj a̱ maꞌ. Tza̱j ne̱ caꞌve̱e se navij nu̱ꞌ siꞌyaj yoꞌo̱ soꞌ rihaan chumii̱ nihánj, tza̱j ne̱ sese ga̱a̱ iꞌna̱ꞌ nimán soꞌ nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj, ne̱ quinano̱ rá soꞌ, rá soj naꞌ. Daj chiha̱a̱ míj se̱ quinanó rá soꞌ a̱ maꞌ. ꞌO̱ se cavi̱i̱ sa̱ꞌ uxrá soꞌ na̱nj ado̱nj. \p \v 27 ”ꞌO̱ se ya̱ ya̱ caꞌna̱ꞌ ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱, ne̱ uxrá veꞌé ga̱a̱ ꞌu̱nj, quiꞌya̱j Réé ꞌu̱nj, ne̱ caꞌna̱ꞌ nij se‑mo̱zó soꞌ ga̱ ꞌu̱nj na̱nj ado̱nj. Ga̱a ne̱ na̱ruꞌvee ꞌu̱nj rihaan ꞌo̱ ꞌo̱ soꞌ cheꞌé suun quiꞌyaj suun ꞌo̱ ꞌo̱ soꞌ na̱nj ado̱nj. \v 28 Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ se vaa xa̱ꞌ taꞌa̱j soj si̱j nicu̱nꞌ nihánj cuano̱ me se ga̱a ataa a̱ cavi̱ꞌ taꞌa̱j soj, ne̱ ya̱ queneꞌe̱n taꞌa̱j soj asa̱ꞌ caꞌnáꞌ ꞌu̱nj gu̱un chij ꞌu̱nj rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ queneꞌe̱n taꞌa̱j soj manj na̱nj ado̱nj. Dan me se síí caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ mej na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \c 17 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa chuguu̱n ndoꞌo man Jesucristó niꞌya̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a \p \v 1 Cachén vata̱nꞌ güii, ga̱a ne̱ nica̱j Jesucristó man síí cuꞌna̱j Pedró do̱ꞌ, síí cuꞌna̱j Jacobo do̱ꞌ, tinúú Jacobo síí cuꞌna̱j Juan do̱ꞌ, caꞌanj soꞌ raa̱ ꞌo̱ quij xca̱a̱n rej taj va̱j a̱ ꞌó yuvii̱ ne a. \v 2 Ga̱a ne̱ yoꞌo̱ cunuu ino̱ cunuda̱nj man Jesucristó niꞌya̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ dan me se chuguu̱n ndoꞌo rihaan soꞌ, ne̱ ase vaa chuguu̱n güii roꞌ, da̱nj chuguu̱n rihaan soꞌ na̱nj á. Ne̱ nuu catzi̱i̱ ndoꞌo saga̱nꞌ soꞌ, ne̱ ase vaa yaꞌan chuguu̱n vaa saga̱nꞌ soꞌ a. \v 3 Ga̱a ne̱ naquiꞌyaa síí cuꞌna̱j Moisés síí cane ga̱a naá ga̱ síí cuꞌna̱j Elías síí cane ga̱a naá rihaan nij soꞌ, ne̱ nanó ro̱j soꞌ cuentó ga̱ Jesucristó a. \v 4 Ga̱a ne̱ cataj Pedró rihaan Jesucristó a: \p ―Cuna̱j uxrá vaa mán núj nihánj ga̱ so̱ꞌ, Señor. Sese me rá so̱ꞌ, ne̱ qui̱ꞌyáá ꞌu̱nj vaꞌnu̱j veꞌ yacataj cane̱ soj na̱nj á. ꞌO̱ veꞌ ca̱né so̱ꞌ, ne̱ yoꞌó veꞌ cane̱ síí cuꞌna̱j Moisés, ne̱ yoꞌó veꞌ cane̱ síí cuꞌna̱j Elías ei ―taj Pedró rihaan Jesucristó a. \p \v 5 Ataa quisi̱j caꞌmii Pedró, ne̱ caꞌnaꞌ ꞌo̱ ngaa chuguu̱n ndoꞌo, ne̱ caráán ngaa chuguu̱n yoꞌ man taranꞌ nij soꞌ a. Ga̱a ne̱ Diose̱ roꞌ, caꞌmii nana̱ cuno nij soꞌ rque ngaa yoꞌ, ne̱ cataj Diose̱: \p ―Síí nihánj me taꞌníj ado̱nj. ꞌE̱e̱ raj man soꞌ, niha̱ꞌ raj niꞌya̱j ꞌu̱nj man soꞌ ado̱nj. Cuno̱ soj rihaan soꞌ ei ―taj Diose̱ cuno nij soꞌ a. \p \v 6 Dan me se cuno nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó nana̱ yoꞌ, ga̱a ne̱ caꞌanj quina̱j nij soꞌ rihaan yoꞌóó, ne̱ cuchuꞌviꞌ ndoꞌo nij soꞌ a. \v 7 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ Jesucristó rihaan nij soꞌ, ne̱ cutaꞌ raꞌa soꞌ xráá nij soꞌ, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Canicu̱nꞌ caya̱ soj, ne̱ se̱ cuchuꞌviꞌ soj maꞌ ―taj soꞌ a. \p \v 8 Ga̱a ne̱ naxca̱j rihaan nij soꞌ niꞌya̱j nij soꞌ, ne̱ da̱j o̱rúnꞌ Jesucristó nicunꞌ, queneꞌen nij soꞌ na̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ase vaa síí cuꞌna̱j Elías roꞌ, da̱nj vaa síí cuꞌna̱j Juan síí cutaꞌ ne man yuvii̱ a \p \v 9 Ga̱a ne̱ ga̱a nanij nij soꞌ tacóó quij yoꞌ me se caꞌneꞌ Jesucristó suun rihaan nij soꞌ, cataj soꞌ: \p ―Se̱ nataꞌ soj rihaan a̱ ꞌó yuvii̱ cheꞌé se vaa queneꞌen soj cuanꞌ maꞌ. Yoꞌo̱ dínj ga̱a̱ tuꞌva soj cheꞌé se vaa queneꞌen soj á. Nda̱a quisíj cavíꞌ ꞌu̱nj ne̱ cunuu iꞌna̱ꞌ uún ꞌu̱nj, ga̱a ne̱ caꞌve̱e nata̱ꞌ soj se vaa queneꞌen soj da̱j quiránꞌ ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \p \v 10 Ga̱a ne̱ xnáꞌanj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ man soꞌ, cataj nij soꞌ: \p ―Me cheꞌé taj nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ se vaa asino caꞌna̱ꞌ síí cuꞌna̱j Elías síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá, ga̱a ne̱ caꞌve̱e caꞌne̱ꞌ Diose̱ cacunꞌ cheꞌé yuvii̱ ga̱ ―taj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó, xnáꞌanj nij soꞌ man Jesucristó a. \p \v 11 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Ya̱ aꞌmii nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés, taj nij soꞌ se vaa asino caꞌna̱ꞌ síí cuꞌna̱j Elías, ga̱a ne̱ naquiꞌya̱j sa̱ꞌ soꞌ nu̱ꞌ rasu̱u̱n ado̱nj. \v 12 Tza̱j ne̱ cuano̱ nihánj me se cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa a̱j caꞌnaꞌ síí cuꞌna̱j Elías yoꞌ, tza̱j ne̱ ne cuno̱ nij yuvii̱ rihaan soꞌ maꞌ. Ma̱a̱n se quiꞌyaj ya̱ nij yuvii̱ nda̱a vaa me rá maꞌa̱n nij yuvii̱ man soꞌ na̱nj ado̱nj. Ne̱ nda̱ꞌ se si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ mej, tza̱j ne̱ ase vaa quiranꞌ soꞌ sayuun quiꞌyaj nij yuvii̱ roꞌ, da̱nj ina̱nj qui̱ránꞌ ꞌu̱nj sayuun quiꞌya̱j uún nij yuvii̱ na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó a. \p \v 13 Ga̱a ne̱ xcaj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó cuentá se vaa caꞌmii Jesucristó cheꞌé síí cuꞌna̱j Juan síí cutaꞌ ne man yuvii̱ cataj Jesucristó se vaa síí nacaj se‑su̱u̱n síí cuꞌna̱j Elías me síí cuꞌna̱j Juan yoꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa nahuun sa̱ꞌ ꞌo̱ xnii nu̱u̱ nana̱ chre̱e nimán, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 14 Ga̱a ne̱ caꞌanj nij soꞌ rej va̱j ndoꞌo yuvii̱, ne̱ cuchiꞌ ꞌo̱ snóꞌo rihaan Jesucristó, ga̱a ne̱ canicunꞌ ru̱j soꞌ rihaan Jesucristó, ga̱a ne̱ cataj soꞌ: \p \v 15 ―Cunu̱u ꞌe̱e̱ rá so̱ꞌ man taꞌníj, Señor. ꞌO̱ se quisnúú soꞌ, quiꞌyaj yavii, ne̱ ina̱nj naxruꞌ soꞌ rihaan yaꞌan, ne̱ ranꞌ ndoꞌo soꞌ sayuun na̱nj ado̱nj. Veé dan, ne̱ ina̱nj naxruꞌ soꞌ rque na uún, ne̱ ne niꞌya̱nj uxrá ranꞌ soꞌ maꞌ. \v 16 Ne̱ caꞌanj nica̱j ꞌu̱nj man soꞌ rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ so̱ꞌ, tza̱j ne̱ taj se quiꞌyáꞌ nahu̱un sa̱ꞌ soꞌ, quiꞌyaj nij soꞌ maꞌ ―taj snóꞌo yoꞌ a. \p \v 17 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Dan me se síí ne amán rá me soj si̱j ma̱n rihaan chumii̱ nihánj cuano̱, ne̱ chiꞌi̱i̱ vaa nimán soj, ne̱ a̱ me daj cache̱j ga̱ soj, ne̱ a̱ me daj ga̱a̱ naj nimanj ni̱ꞌyaj ꞌu̱nj man soj, ga̱a ne̱ caꞌve̱e quiꞌya̱j canaán soj ga̱. Ni̱caj soj man xnii caꞌna̱ꞌ soj rihanj cuaj á ―taj Jesucristó a. \p \v 18 Ga̱a ne̱ caꞌneꞌ Jesucristó suun rihaan nana̱ chre̱e nu̱u̱ nimán xnii se vaa ta̱náj soꞌ man xnii yoꞌ a. Ga̱a ne̱ curiha̱nj soꞌ nimán xnii, caꞌanj soꞌ, ne̱ veé ma̱a̱n orá dan nahuun sa̱ꞌ xnii yoꞌ a. \p \v 19 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ ina̱nj nij maꞌa̱n nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó rihaan Jesucristó, ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man soꞌ, cataj nij soꞌ: \p ―Me cheꞌé ne gu̱un nucua̱j núj caꞌve̱e quiri̱i̱ núj man nana̱ chre̱e yoꞌ nimán xnii ga̱ ―cataj nij soꞌ, xnáꞌanj nij soꞌ man Jesucristó a. \p \v 20 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Cheꞌé se do̱j amán rá soj, cheꞌé dan ne caꞌve̱e gu̱un nucua̱j soj ei. Tza̱j ne̱ neꞌen soj se vaa caân ma̱n raa̱ cuêj mostazá xlá, ne̱ nda̱ꞌ se tzinꞌ vaa yoꞌ, tza̱j ne̱ asa̱ꞌ achij yoꞌ, ne̱ ase vaa caân chruun chi̱i ndoꞌo roꞌ, vaa yoꞌ ei. Ne̱ ase vaa caân cuêj mostazá xlá yoꞌ roꞌ, da̱nj ga̱a̱ maꞌa̱n soj á. Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa sese ya̱ amán rá soj ne̱ sese cata̱j soj rihaan ꞌo̱ quij se vaa cu̱riha̱nj quij yoꞌ rej nicu̱nꞌ yoꞌ ne̱ natuna̱ quij yoꞌ rej nicu̱nꞌ quij yoꞌ, ne̱ sese ya̱ ya̱ cuchuma̱n rá soj se vaa caꞌa̱nj quij yoꞌ, ne̱ cavi̱i̱ quij yoꞌ rej nicu̱nꞌ yoꞌ, ne̱ caꞌa̱nj yoꞌ níchrej ei. Ne̱ gu̱un nucua̱j soj quiꞌya̱j soj cunuda̱nj na̱nj ado̱nj. \v 21 Ne̱ nana̱ chre̱e vaa da̱nj roꞌ, se̱ caꞌvee quiꞌya̱j níꞌ cu̱riha̱nj nij soꞌ nimán yuvii̱ sese ne achíín niꞌya̱j ndoꞌo níꞌ rihaan Diose̱ ne̱ sese ne tocoꞌ níꞌ xꞌnaa man maꞌa̱n níꞌ cheꞌé se aráj gue̱e̱ níꞌ rihaan Diose̱ a ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cataj xnaꞌanj uún Jesucristó se vaa cavi̱ꞌ soꞌ ne̱ cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún soꞌ a \p \v 22 Dan me se cunuu chre̱ꞌ uún taranꞌ nij soꞌ estadó Galilea, ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a: \p ―ꞌO̱ se síí caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ mej, ne̱ vaa güii nago̱ꞌ nii manj rihaan yuvii̱ ado̱nj. \v 23 Dan me se ticavi̱ꞌ nij yuvii̱ manj, ga̱a ne̱ cache̱n vaꞌnu̱j güii, ga̱a ne̱ cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún ꞌu̱nj na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó a. \p Ga̱a ne̱ quinanó ndoꞌo rá nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj me cheꞌé ne nó xcúún Jesucristó go̱ꞌ soꞌ puextó cheꞌé nuvií a \p \v 24 Catúj nij soꞌ chumanꞌ Capernaum, ga̱a ne̱ cuchiꞌ nij síí caꞌnéj puextó cheꞌé nuvií rihaan síí cuꞌna̱j Pedró, ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man Pedró, cataj nij soꞌ: \p ―Síí tucuꞌyón nana̱ rihaan soj roꞌ, oꞌ soꞌ puextó cheꞌé nuvií naꞌ ―taj nij soꞌ a. \p \v 25 ―Oꞌ soꞌ ei ―taj Pedró rihaan nij soꞌ a. \p Ga̱a ne̱ catúj Pedró rá veꞌ, tza̱j ne̱ a̱j neꞌen Jesucristó se vaa me rá Pedró xna̱ꞌanj Pedró sese ya̱ oꞌ Jesucristó puextó cheꞌé nuvií a. Cheꞌé dan asino Jesucristó xnáꞌanj man Pedró, cataj soꞌ: \p ―Da̱j uun rá so̱ꞌ, ga̱ Simónꞌ. Nij síí nica̱j suun rey uun chij rihaan yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj me se me síí aꞌnéj nij soꞌ puextó rihaan ga̱. Rihaan maꞌa̱n taꞌníí nij soꞌ naꞌ. Ase rihaan yoꞌó yuvii̱ xa̱ꞌ ―taj Jesucristó, xnáꞌanj soꞌ man Pedró a. \p \v 26 ―Rihaan yoꞌó yuvii̱ ado̱nj ―taj Pedró rihaan Jesucristó a. \p Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Cheꞌé dan taj cheꞌé go̱ꞌ taꞌníí síí nica̱j suun puextó maꞌ. Ne̱ ase vaa síí nica̱j suun vaa Réé ꞌu̱nj Diose̱, ne̱ rii taꞌngaꞌ soꞌ rihaan nuvií, ne̱ cheꞌé dan ne nó xcúnj go̱j puextó cheꞌé nuvií maꞌ. \p \v 27 ”Tza̱j ne̱ se̱ guun caꞌma̱an rá nij síí aꞌnéj puextó cheꞌé nuvií, quiꞌya̱j níꞌ maꞌ. Cheꞌé dan caꞌa̱nj so̱ꞌ tuꞌva na lacuaná, ne̱ ta̱güéj so̱ꞌ ꞌo̱ agaꞌ ataꞌaa xcuaj rque na, ne̱ qui̱taꞌaa so̱ꞌ xcuaj cano̱ agaꞌ asino ya̱a̱n á. Ga̱a ne̱ nuxra̱ꞌ so̱ꞌ tuꞌva xcuaj yoꞌ, ne̱ quiri̱ꞌ so̱ꞌ saꞌanj aga̱ꞌ estatero tuꞌva xcuaj yoꞌ, ne̱ go̱ꞌ so̱ꞌ saꞌanj yoꞌ cheꞌé níꞌ rihaan nij síí aꞌnéj puextó á ―taj Jesucristó a. \c 18 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj me síí me síí gu̱un chij doj asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj a \p \v 1 Veé ma̱a̱n orá dan cuchiꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó rihaan soꞌ, ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man soꞌ a: \p ―Ne̱ me síí me síí gu̱un chij doj asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj ga̱ ―taj nij soꞌ a. \p \v 2 Ga̱a ne̱ canacúún Jesucristó caꞌna̱ꞌ ꞌo̱ neꞌej rihaan soꞌ, ne̱ cachrón soꞌ man neꞌej yoꞌ tanu̱u̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, \v 3 ne̱ cataj soꞌ: \p ―Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ se vaa no̱ xcúún soj nuchra̱nꞌ nimán soj, ne̱ ase vaa neꞌej nihánj roꞌ, da̱nj ga̱a̱ soj á. Sese naꞌvej rá soj quiꞌya̱j soj da̱nj, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ cayáán soj ga̱ Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj a̱ maꞌ. \v 4 Dan me se sese naquiꞌya̱j nica̱ꞌ yoꞌo̱ soꞌ nimán soꞌ, ne̱ sese ase vaa nimán neꞌej nihánj da̱nj ga̱a̱ nimán soꞌ, ne̱ soꞌ me síí gu̱un chij doj asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj na̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quira̱nꞌ síí quiꞌyaj chiꞌi̱i̱ nimán ꞌo̱ síí nica̱ꞌ nimán síí cuchumán rá niꞌya̱j man Jesucristó a \p \v 5 ”Ne̱ me maꞌa̱n ꞌo̱ síí aráj cochro̱j ne̱ aꞌmii sa̱ꞌ ga̱ ꞌo̱ neꞌej nihánj cheꞌej, ne̱ adi̱ꞌ ma̱ꞌanj me aráj cochro̱j ne̱ aꞌmii sa̱ꞌ soꞌ ga̱ vaa na̱nj ado̱nj. \v 6 Dan me se me maꞌa̱n ꞌo̱ síí quiꞌya̱j chiꞌi̱i̱ nimán ꞌo̱ síí leꞌe̱j amán rá niꞌya̱j manj, ne̱ caꞌve̱e a̱ doj cavi̱i̱ sa̱ꞌ síí quiꞌyaj da̱nj sese toco̱ꞌ nii ꞌo̱ yuvej xi̱j váj ꞌnúú trigó gaán chihá soꞌ ne̱ ta̱güéj nii man soꞌ rque na yaꞌa̱nj na̱nj ado̱nj. Dan me se doj a̱ sayuun quira̱nꞌ soꞌ, sese quiꞌyaj chiꞌi̱i̱ soꞌ nimán ꞌo̱ síí leꞌe̱j amán rá niꞌya̱j manj ado̱nj. \v 7 Nique̱ ndoꞌo nij síí ma̱n rihaan chumii̱ nihánj, cheꞌé se vaa yaꞌnúj uxrá rihaan nij soꞌ canoco̱ꞌ nij soꞌ chrej chiꞌi̱i̱ ei. Ne̱ ina̱nj da̱nj vaa chumii̱ nihánj, ma̱n ndoꞌo chrej chiꞌi̱i̱ canoco̱ꞌ yuvii̱ ei. Tza̱j ne̱ nique̱ síí ꞌyaj anocoꞌ yuvii̱ chrej chiꞌi̱i̱ yoꞌ na̱nj ado̱nj. ꞌO̱ se daj chiha̱a̱ míj se̱ cavii sa̱ꞌ soꞌ maꞌ. \p \v 8 ”Dan me se sese raꞌá so̱ꞌ do̱ꞌ, tacóó so̱ꞌ do̱ꞌ, me rá quiꞌya̱j cacunꞌ, ne̱ táá a̱ se caꞌne̱ꞌ so̱ꞌ man yoꞌ, ga̱a ne̱ se̱ gaa na̱nj caꞌa̱nj so̱ꞌ rihaan yaꞌan quiꞌya̱j yoꞌ ei. Taj se ꞌyaj sese taj va̱j tacóó so̱ꞌ do̱ꞌ, raꞌá so̱ꞌ do̱ꞌ, tza̱j ne̱ caꞌve̱e ca̱yáán so̱ꞌ ga̱ Diose̱ ga̱a̱ ei. Tza̱j ne̱ sese quita̱j raꞌá so̱ꞌ do̱ꞌ, tacóó so̱ꞌ do̱ꞌ, ne̱ quiꞌyaj nij yoꞌ cacunꞌ, ne̱ caꞌa̱nj so̱ꞌ rihaan yaꞌan, quiꞌya̱j nij yoꞌ, ne̱ dan me se yoꞌ me se cu̱nuû so̱ꞌ nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj ei. \v 9 Veé da̱nj uún sese me rá rlij rihaan so̱ꞌ quiꞌya̱j yoꞌ cacunꞌ, ne̱ táá a̱ se quiri̱i̱ so̱ꞌ man yoꞌ, ne̱ síí rihaan canuu̱ ga̱a̱ so̱ꞌ, tza̱j ne̱ caꞌve̱e ca̱yáán so̱ꞌ ga̱ Diose̱ ga̱a̱ ei. Tza̱j ne̱ sese cu̱nuû rlij rihaan so̱ꞌ ne̱ quiꞌyaj yoꞌ cacunꞌ, ne̱ caꞌa̱nj so̱ꞌ rihaan yaꞌan, quiꞌya̱j yoꞌ ei. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa veꞌé ndoꞌo tumé Diose̱ man nij síí vaa nica̱ꞌ nimán síí noco̱ꞌ man soꞌ a \p \v 10 ”Cu̱tumé soj man soj se̱ cataj soj se vaa taj yuꞌvee nó yoꞌo̱ tuviꞌ soj síí nica̱ꞌ nimán ei. ꞌO̱ se cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ se vaa vaa se‑mo̱zó Réé ꞌu̱nj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ tumé man ꞌo̱ ꞌo̱ nij soꞌ na̱nj ado̱nj. Ne̱ niga̱nj nicunꞌ nij soꞌ rihaan Réj, ne̱ uno Réj nu̱ꞌ nana̱ nataꞌ nij soꞌ rihaan Réj ei. \v 11 ꞌO̱ se xa̱ꞌ ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱, tza̱j ne̱ caꞌnáꞌ ꞌu̱nj cheꞌé rej ti̱nanii ꞌu̱nj man nij síí caꞌanj niꞌya̱ rihaan sayuun a. \p \v 12 ”Tumé Diose̱ man nij síí nica̱ꞌ nimán síí noco̱ꞌ man soꞌ, rá soj naꞌ. Nihánj me cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj á. Neꞌen soj se vaa sese vaa ꞌo̱ cientó daán yoꞌo̱ soꞌ matzinj, ne̱ sese caꞌa̱nj niꞌya̱ o̱rúnꞌ matzinj yoꞌ, ne̱ ta̱náj síí da̱a̱n matzinj yoꞌ man caꞌa̱nj chiha̱a̱ xnu̱ꞌ caꞌa̱nj matzinj yoꞌ raa̱ quij, ne̱ caꞌa̱nj soꞌ nano̱ꞌ soꞌ matzinj caꞌanj niꞌya̱ yoꞌ ei. \v 13 Ne̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa sese nari̱ꞌ soꞌ daán soꞌ matzinj, ne̱ gu̱un niha̱ꞌ uxrá rá soꞌ na̱nj ado̱nj. Do̱j tzinꞌ ga̱a̱ niha̱ꞌ rá soꞌ cheꞌé caꞌa̱nj chiha̱a̱ xnu̱ꞌ caꞌa̱nj nij matzinj ne caꞌa̱nj niꞌya̱ a. Tza̱j ne̱ cheꞌé matzinj nariꞌ uún soꞌ doj a̱ ga̱a̱ niha̱ꞌ rá soꞌ na̱nj ado̱nj. \v 14 Dan me se ase vaa naꞌvej rá soꞌ caꞌa̱nj niꞌya̱ o̱rúnꞌ daán soꞌ matzinj roꞌ, da̱nj vaa naꞌvej rá Rej níꞌ síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ caꞌa̱nj niꞌya̱ a̱ ꞌó síí nica̱ꞌ vaa nimán síí noco̱ꞌ man soꞌ na̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa vaa suun rihaan níꞌ caꞌmi̱i̱ níꞌ rihaan tinúú níꞌ cheꞌé cacunꞌ tumé tinúú níꞌ a \p \v 15 ”Ne̱ sese quiꞌya̱j tinúú so̱ꞌ cacunꞌ rihaan so̱ꞌ, ne̱ caꞌa̱nj o̱rúnꞌ so̱ꞌ rihaan soꞌ, ne̱ cata̱j xnaꞌanj so̱ꞌ rihaan soꞌ cheꞌé cacunꞌ tumé soꞌ á. Ne̱ sese cuno̱ soꞌ rihaan so̱ꞌ, ne̱ dan me se a̱j quiꞌyaj canaán so̱ꞌ, ne̱ yoꞌo̱ canoco̱ꞌ tinúú so̱ꞌ man Diose̱ ga̱ so̱ꞌ vaa ga̱a̱ na̱nj ado̱nj. \v 16 Tza̱j ne̱ sese ne cuno̱ soꞌ rihaan so̱ꞌ ne̱ ni̱caj so̱ꞌ yoꞌó do̱ꞌ, yavíj do̱ꞌ, tinúú so̱ꞌ caꞌa̱nj so̱ꞌ rihaan tinúú so̱ꞌ síí tumé cacunꞌ yoꞌ, ne̱ nda̱a síj, ga̱a ne̱ canicu̱nꞌ vi̱j vaꞌnu̱j soj si̱j cuno̱ nana̱ caꞌmi̱i̱ soꞌ, ga̱a ne̱ gu̱un ya̱ rá soj a. Sese ꞌo̱ cuya̱a̱n ga̱a̱ nana̱ caꞌmi̱i̱ vi̱j vaꞌnu̱j síí queneꞌen, ne̱ ya̱ vaa nana̱ caꞌmii nij soꞌ a. \v 17 Ne̱ sese ne cuno̱ síí tumé cacunꞌ rihaan vi̱j vaꞌnu̱j nij tinu̱j nij soj, ga̱a ne̱ caꞌa̱nj soj nata̱ꞌ soj rihaan taranꞌ nij síí noco̱ꞌ man Diose̱ ya̱nj chiháán soj á. Ne̱ sese ne cuno̱ soꞌ rihaan taranꞌ nij síí noco̱ꞌ man Diose̱, ga̱a ne̱ gu̱un yaníj soj rihaan soꞌ á. Dan me se ase vaa ꞌo̱ síí yaníj do̱ꞌ, ase vaa ꞌo̱ síí tihaꞌ yuꞌunj cheꞌé puextó do̱ꞌ, da̱nj ga̱a̱ soꞌ rihaan soj ei. \p \v 18 ”Cuano̱ nihánj me cata̱j yá ꞌu̱nj rihaan soj se vaa a̱ me maꞌa̱n rasu̱u̱n se̱ caꞌvee quiꞌya̱j yuvii̱ rá soj, ne̱ veé da̱nj naꞌvej rá Diose̱ quiꞌya̱j yuvii̱ uún a. Ne̱ na̱j guun rasu̱u̱n cata̱j soj se vaa caꞌve̱e quiꞌya̱j yuvii̱, ne̱ veé da̱nj ga̱a̱ quiꞌya̱j yuvii̱, rá maꞌa̱n Diose̱ uún a. \v 19 Dan me se cata̱j uún ꞌu̱nj rihaan soj, ne̱ sese vaa vi̱j soj me rá cachi̱nj niꞌya̱j rihaan Réj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ, ne̱ cachi̱nj niꞌya̱j soj se vaa achiin rihaan soj, ne̱ rque̱ soꞌ man soj se vaa achiin man soj a. \v 20 Ése̱ me rej maꞌa̱n nuu chre̱ꞌ ꞌo̱ vi̱j síí noco̱ꞌ manj cachi̱nj niꞌya̱j nij soꞌ, ne̱ veé da̱nj nicu̱nꞌ ma̱ꞌanj ga̱ nij soꞌ a ―taj Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa no̱ xcúún ndoꞌo níꞌ cara̱a̱ xꞌnaa níꞌ cheꞌé tinúú níꞌ a \p \v 21 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ síí cuꞌna̱j Pedró rihaan Jesucristó, ne̱ xnáꞌanj soꞌ man soꞌ, cataj soꞌ: \p ―Me daj nó xcúnj cara̱a̱ xꞌnaj cheꞌé tinúj síí quiꞌyaj chiꞌi̱i̱ manj ga̱. Chi̱j ya̱ cara̱a̱ xꞌnaj naꞌ ―taj Pedró, xnáꞌanj soꞌ a. \p \v 22 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ a: \p ―Ne neꞌen uxrá so̱ꞌ á. ꞌO̱ se na̱j guun cacunꞌ quiꞌyaj tinúú so̱ꞌ, ne̱ yoꞌo̱ cara̱a̱ xꞌnaa niga̱nj so̱ꞌ cheꞌé tinúú so̱ꞌ nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj na̱nj ado̱nj. \v 23 Dan me se ase vaa ꞌo̱ síí nica̱j suun rey roꞌ, da̱nj ga̱a̱ Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. Dan me se síí nica̱j suun rey yoꞌ me se ꞌo̱ güii, ne̱ guun rá soꞌ nachi̱nꞌ soꞌ saꞌanj man nij se‑mo̱zó soꞌ a. \v 24 Dan me se guun cheꞌe̱ soꞌ caꞌne̱e̱ soꞌ saꞌanj vaa xcúún, ne̱ asino ya̱a̱n nica̱j nii man ꞌo̱ síí ꞌyaj xcúún queꞌe̱e̱ millón pesó caꞌnaꞌ nii rihaan síí nica̱j suun rey yoꞌ a. \v 25 Ne̱ taj yan va̱j a̱ doj saꞌanj nica̱j síí ꞌyaj xcúún yoꞌ narque̱ soꞌ rihaan rey a̱ maꞌ. Cheꞌé dan cataj xnaꞌanj síí nica̱j suun rey yoꞌ se vaa cane̱ꞌ mozó cane̱ꞌ nica̱ mozó cane̱ꞌ taꞌníí mozó cane̱ꞌ nu̱ꞌ siꞌyaj mozó cane̱ꞌ, ga̱a ne̱ nari̱ꞌ rey se‑saꞌa̱nj rey, taj rey a. \v 26 Ga̱a ne̱ canicunꞌ ru̱j mozó yoꞌ rihaan síí nica̱j suun rey yoꞌ, ne̱ cachíín niꞌya̱j uxrá soꞌ, cataj soꞌ: “Cara̱a̱ xꞌnaa uxrá so̱ꞌ do̱j, ne̱ vaa güii narque̱j cunuda̱nj saꞌanj mán so̱ꞌ, síí chij”, taj se‑mo̱zó soꞌ rihaan soꞌ a. \v 27 Ga̱a ne̱ cunuu ꞌe̱e̱ rá síí nica̱j suun rey niꞌya̱j soꞌ man se‑mo̱zó soꞌ, ne̱ caꞌnéj soꞌ xcúún xráá mozó yoꞌ, ne̱ caꞌneꞌ rá soꞌ, caꞌanj u̱u̱n mozó yoꞌ, quiꞌyaj soꞌ a. \p \v 28 ”Veé dan, ga̱a ne̱ curiha̱nj mozó yoꞌ, caꞌanj soꞌ, ga̱a ne̱ nariꞌ tuviꞌ soꞌ ga̱ yoꞌó mozó ꞌyaj suun rcuaꞌa̱a̱n ga̱ soꞌ, ga̱a ne̱ yoꞌó mozó yoꞌ me síí quiꞌyaj xcúún do̱j pesó rihaan mozó caráj xꞌnaa rey a. Ga̱a ne̱ quitaꞌaa soꞌ man tuviꞌ soꞌ mozó yoꞌ, ne̱ cataj soꞌ: “Narque̱ so̱ꞌ nu̱ꞌ se vaa ꞌyaj xcúún so̱ꞌ rihanj cuaj vij”, taj soꞌ rihaan tuviꞌ soꞌ a. \v 29 Ga̱a ne̱ canicunꞌ ru̱j yoꞌó mozó yoꞌ rihaan tuviꞌ soꞌ síí nachinꞌ xcúún yoꞌ, ga̱a ne̱ cataj soꞌ: “Cara̱a̱ xꞌnaa so̱ꞌ, ne̱ vaa güii, ne̱ narque̱j saꞌanj mán so̱ꞌ ei”, taj mozó yoꞌ rihaan tuviꞌ soꞌ a. \v 30 Tza̱j ne̱ ne caꞌve̱j rá soꞌ cara̱a̱ xꞌnaa soꞌ rihaan tuviꞌ soꞌ mozó yoꞌ a̱ maꞌ. Ma̱a̱n se caꞌanj soꞌ, ne̱ caxríj soꞌ tagaꞌ man tuviꞌ soꞌ, ne̱ nda̱a se narque̱ ya̱ tuviꞌ soꞌ nu̱ꞌ se vaa ꞌyaj xcúún yoꞌ rihaan soꞌ, ga̱a ne̱ caꞌne̱ꞌ rá soꞌ a. \p \v 31 ”Veé dan, ga̱a ne̱ queneꞌen yoꞌó nij se‑mo̱zó síí nica̱j suun rey da̱j quiꞌyaj síí caxríj tagaꞌ man tuviꞌ, ne̱ nanó ndoꞌo rá nij soꞌ cheꞌé síí ꞌni̱j tagaꞌ yoꞌ a. Cheꞌé dan cuchiꞌ nij soꞌ rihaan síí nica̱j suun rey yoꞌ, ne̱ nataꞌ nij soꞌ cunuda̱nj rihaan rey a. \v 32 Ga̱a ne̱ caꞌnéé síí nica̱j suun rey yoꞌ nana̱ rihaan mozó caxríj tagaꞌ man tuviꞌ se vaa caꞌna̱ꞌ soꞌ rihaan soꞌ a. Dan me se caꞌnaꞌ soꞌ rihaan rey, ga̱a ne̱ caꞌmii rey rihaan soꞌ a: “Mozó chiꞌi̱i̱ nimán mé so̱ꞌ ei. ꞌU̱nj me se caꞌnéj u̱u̱n ꞌu̱nj xcúún xráá so̱ꞌ, cheꞌé se cachíín ni̱ꞌyáá so̱ꞌ rihanj a. \v 33 Ne̱ ase vaa cunuu ꞌe̱e̱ raj mán so̱ꞌ roꞌ, da̱nj vaa no̱ xcúún so̱ꞌ cunu̱u ꞌe̱e̱ rá so̱ꞌ man tuvíꞌ so̱ꞌ mozó ꞌyaj suun ga̱ so̱ꞌ ado̱nj”, taj soꞌ rihaan se‑mo̱zó soꞌ a. \v 34 Ga̱a ne̱ caꞌmaan ndoꞌo rá síí nica̱j suun, ne̱ tacuachén síí nica̱j suun man mozó yoꞌ rihaan síí ꞌni̱j raꞌa tagaꞌ, ne̱ naquiꞌyaj naca̱ síí nica̱j suun yoꞌ xcúún xráá mozó, ne̱ cataj xnaꞌanj soꞌ se vaa se̱ curiha̱nj mozó yoꞌ tagaꞌ nda̱a na̱ruꞌvee ya̱ soꞌ nu̱ꞌ se vaa quiꞌyaj xcúún soꞌ, ga̱a ne̱ cu̱riha̱nj soꞌ a. \p \v 35 ”Ne̱ ase vaa quiꞌyaj síí nica̱j suun yoꞌ roꞌ, taꞌngaꞌ da̱nj quiꞌya̱j uún Réj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ cheꞌé soj, sese naꞌvej rá soj cara̱a̱ xꞌnaa soj rihaan tinúú soj na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó a. \c 19 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ne nó xcúún yuvii̱ quiriꞌi̱j yuvii̱ man nica̱ yuvii̱ a \p \v 1 Ga̱a ne̱ quisíj caꞌmii Jesucristó nana̱ yoꞌ, ga̱a ne̱ curiha̱nj soꞌ estadó Galilea, ne̱ caꞌanj soꞌ nda̱a rne̱j tuꞌva chráá cuꞌna̱j Jordán, nda̱a estadó Judea a. \v 2 Ne̱ canocoꞌ uxrá yuvii̱ man soꞌ, ne̱ nahuun sa̱ꞌ nij síí ranꞌ, quiꞌyaj soꞌ a. \p \v 3 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ do̱j síí fariseo rihaan Jesucristó, ne̱ me rá nij soꞌ cuta̱ꞌ nij soꞌ cacunꞌ xráá Jesucristó cheꞌé nana̱ caꞌmi̱i̱ Jesucristó a. Cheꞌé dan xnáꞌanj nij soꞌ man Jesucristó, cataj nij soꞌ: \p ―Sese ne chiha̱nꞌ ꞌyaj chana̱ nica̱ yoꞌo̱ snóꞌo, rá snóꞌo yoꞌ, ne̱ no̱ xcúún soꞌ quiriꞌi̱j soꞌ man noꞌ naꞌ ―taj nij soꞌ a. \p \v 4 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―A̱j nayaa soj nana̱ no̱ rihaan danj Diose̱ nana̱ taj se vaa asi̱j quiꞌyaj Diose̱ chumii̱, ne̱ quiꞌyaj Diose̱ snóꞌo, ne̱ quiꞌyaj Diose̱ chana̱, ne̱ vi̱j ro̱j soꞌ me yuvii̱, quiꞌyaj Diose̱ a. \v 5 Ne̱ vaa yoꞌó nana̱ taj: “Cheꞌé dan ta̱náj snóꞌo man rej soꞌ do̱ꞌ, man nii soꞌ do̱ꞌ, ne̱ veꞌé naca̱j snóꞌo man chana̱ nica̱ soꞌ, ne̱ ase vaa o̱rúnꞌ yuvii̱ roꞌ, da̱nj ga̱a̱ ro̱j soꞌ ado̱nj”. Da̱nj taj danj Diose̱ a. \v 6 Dan me se nuveé vi̱j ranꞌ yuvii̱ me ro̱j soꞌ asi̱j xcaj tuviꞌ ro̱j soꞌ a̱ maꞌ. ꞌO̱ se ase vaa o̱rúnꞌ yuvii̱ roꞌ, vaa ro̱j soꞌ na̱nj ado̱nj. Dan me se maꞌa̱n Diose̱ quiꞌyaj xcaj tuviꞌ ro̱j soꞌ, ne̱ cheꞌé dan ne nó xcúún a̱ ꞌó yuvii̱ caꞌne̱ꞌ tanu̱u̱ yuvii̱ man ro̱j soꞌ maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij síí fariseo yoꞌ a. \p \v 7 Ga̱a ne̱ cataj nij síí fariseo: \p ―Cheꞌé dan, me cheꞌé cataj xnaꞌanj Moisés se vaa na̱xcaj snóꞌo ꞌo̱ yanj cataj xnaꞌanj se vaa quiriꞌíj soꞌ chana̱ nica̱ soꞌ, ne̱ caꞌve̱e quiriꞌi̱j soꞌ man noꞌ ga̱ ―taj nij soꞌ a. \p \v 8 Ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Cheꞌé se nichra̱j ndoꞌo nimán soj roꞌ, cheꞌé dan cataj xnaꞌanj Moisés rihaan soj se vaa na̱xcaj soj yanj yoꞌ, ne̱ quiriꞌi̱j soj nica̱ soj a. Tza̱j ne̱ asi̱j guun cheꞌe̱ Diose̱ quiꞌyaj Diose̱ man yuvii̱, ne̱ ne vaa da̱nj maꞌ. \v 9 Cuano̱ nihánj me se cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa sese ne coto̱j chana̱ nica̱ yoꞌo̱ soꞌ ga̱ yoꞌó chii, ne̱ sese riꞌíj rmaꞌa̱n soꞌ man chana̱ yoꞌ ne̱ xcaj soꞌ man yoꞌó chana̱, ne̱ síí tumé ndoꞌo cacunꞌ me maꞌa̱n soꞌ na̱nj ado̱nj. Veé ase vaa síí cotoj ga̱ na̱j guun chana̱ roꞌ, vaa soꞌ rihaan Diose̱ na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \p \v 10 Ga̱a ne̱ cataj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó rihaan soꞌ: \p ―Sese ne nó xcúún snóꞌo quiriꞌi̱j soꞌ man chana̱ nica̱ soꞌ, ne̱ taj cheꞌé xca̱j snóꞌo man chana̱ maꞌ. Ma̱a̱n se sa̱ꞌ doj cavi̱i̱ síí ne̱ u̱u̱n ado̱nj ―taj nij soꞌ a. \p \v 11 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Nuveé tucua̱nj canoco̱ꞌ cunuda̱nj yuvii̱ me nana̱ caꞌmii soj maꞌ. Ma̱a̱n se do̱j vaa nij yuvii̱ canoco̱ꞌ tucuáán yoꞌ, quiꞌya̱j Diose̱ na̱nj ei. \v 12 Dan me se vaa síí asi̱j caꞌngaa soꞌ, da̱nj naꞌvej rá soꞌ xca̱j soꞌ man chana̱, tza̱j ne̱ vaa yoꞌó soꞌ uún, ne̱ ga̱a me soꞌ xnii, ne̱ taꞌa̱j nij síí xco̱j ruva̱a̱ rá ne̱ maꞌa̱n nij soꞌ naquiꞌyaj capuú man taꞌa̱j xnii, ne̱ ga̱a achij xnii, ga̱a ne̱ naꞌvej rá soꞌ xca̱j soꞌ man chana̱ ga̱a̱ a̱ man ado̱nj. Dan me se vaa yoꞌó soꞌ uún, ne̱ caꞌve̱e na̱nj xca̱j soꞌ chana̱, tza̱j ne̱ ma̱a̱n se noco̱ꞌ ndoꞌo soꞌ man Diose̱, ne̱ me ndoꞌo rá soꞌ gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ ꞌyaj suun ndoꞌo soꞌ, ne̱ ne vaa yaꞌnúj rihaan soꞌ xca̱j soꞌ chana̱, rá soꞌ, ga̱a ne̱ cheꞌé dan naꞌvej ina̱nj rá maꞌa̱n soꞌ xca̱j soꞌ chana̱ a̱ man ado̱nj. Sese gu̱un nucua̱j yoꞌo̱ soꞌ canoco̱ꞌ soꞌ tucuáán yoꞌ, ne̱ veꞌé canoco̱ꞌ soꞌ tucuáán yoꞌ na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj me cheꞌé caranꞌ rá Jesucristó niꞌya̱j soꞌ man neꞌej a \p \v 13 Ga̱a ne̱ nica̱j nij yuvii̱ man nij neꞌej caꞌnaꞌ nij yuvii̱ rihaan Jesucristó a. Me rá nij yuvii̱ cuta̱ꞌ Jesucristó raꞌa soꞌ raa̱ nij neꞌej, ne̱ cachi̱nj niꞌya̱j soꞌ rihaan Diose̱ cheꞌé nij neꞌej yoꞌ a. Tza̱j ne̱ cataj xnaꞌanj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó rihaan nij yuvii̱ se vaa ne nó xcúún nij neꞌej caꞌna̱ꞌ nij neꞌej rihaan Jesucristó, taj nij soꞌ a. \v 14 Tza̱j ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Caꞌne̱ꞌ rá soj caꞌna̱ꞌ nij neꞌej rihanj á. Se̱ caráán soj chrej rihaan nij neꞌej mei. ꞌO̱ se tucua̱ nij síí vaa da̱nj roꞌ, me rej ya̱nj Diose̱ uun chij Diose̱ na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó a. \p \v 15 Ga̱a ne̱ cutaꞌ soꞌ raꞌa soꞌ raa̱ nij neꞌej, ga̱a ne̱ curiha̱nj soꞌ rej yoꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé yoꞌo̱ síí me rá ca̱yáán ga̱ Diose̱ nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj a \p \v 16 Dan me se cuchiꞌ yoꞌo̱ síí tachru̱u̱ yoꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ xnáꞌanj soꞌ man Jesucristó, cataj soꞌ: \p ―Me suun sa̱ꞌ quiꞌya̱j sunj, ne̱ caꞌve̱e ca̱yánj ga̱ Diose̱ nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj, ga̱ maestroꞌ ―taj soꞌ a. \p \v 17 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Me cheꞌé xnáꞌanj so̱ꞌ manj cheꞌé se sa̱ꞌ ga̱. ꞌO̱ se o̱rúnꞌ Diose̱ vaa sa̱ꞌ á. Tza̱j ne̱ sese me rá so̱ꞌ ca̱yáán so̱ꞌ ga̱ Diose̱ nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj, ne̱ cu̱nó so̱ꞌ nij nana̱ noco̱o ya̱ ya̱ nana̱ cataj xnaꞌanj Diose̱ rihaan níꞌ á ―taj Jesucristó a. \p \v 18 ―Me nana̱ ga̱ ―taj síí tachru̱u̱ yoꞌ, xnáꞌanj soꞌ man Jesucristó a. \p Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Nana̱ nihánj a: “Se̱ ticavíꞌ so̱ꞌ yuvii̱ maꞌ. Se̱ cotoj so̱ꞌ ga̱ chana̱ nica̱ yoꞌó yuvii̱ maꞌ. Se̱ quiꞌyaj itu̱u̱ so̱ꞌ siꞌyaj yoꞌó yuvii̱ maꞌ. Se̱ nanó so̱ꞌ cuentó ne̱ cheꞌé yuvii̱ maꞌ. \v 19 Cara̱a̱ co̱chróó so̱ꞌ rihaan réé so̱ꞌ do̱ꞌ, rihaan nií so̱ꞌ do̱ꞌ á. Ase vaa ꞌe̱e̱ rá so̱ꞌ man ma̱ꞌán so̱ꞌ roꞌ, da̱nj ga̱a̱ ꞌe̱e̱ rá so̱ꞌ man tuvíꞌ so̱ꞌ á.” Yoꞌ me nana̱ cu̱nó so̱ꞌ ei ―taj Jesucristó rihaan síí tachru̱u̱ yoꞌ a. \p \v 20 ―Nu̱ꞌ nana̱ yoꞌ unoj ado̱nj. Vaa yoꞌó se vaa achiin qui̱ꞌyáj naꞌ ―taj síí tachru̱u̱ yoꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 21 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ a: \p ―Sese me rá so̱ꞌ cunu̱u sa̱ꞌ ina̱nj nimán so̱ꞌ, ne̱ cavi̱i̱ so̱ꞌ caꞌa̱nj so̱ꞌ, ne̱ cutuꞌve̱e̱ so̱ꞌ nu̱ꞌ siꞌyáá so̱ꞌ, ne̱ saꞌanj quiri̱ꞌ so̱ꞌ roꞌ, caxri̱i̱ so̱ꞌ ston nij síí nique̱, ne̱ cuma̱n ndoꞌo siꞌyáá so̱ꞌ rej xta̱ꞌ, quiꞌya̱j Diose̱ na̱nj ei. Ne̱ dan me se caꞌna̱ꞌ so̱ꞌ, ne̱ ca̱nocóꞌ so̱ꞌ manj, caꞌa̱nj níꞌ á ―taj Jesucristó a. \p \v 22 Dan me se cuno síí tachru̱u̱ yoꞌ nana̱ cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan soꞌ, ne̱ caꞌanj u̱u̱n soꞌ, ne̱ nanó ndoꞌo rá soꞌ a. ꞌO̱ se síí ruꞌvee me soꞌ, ne̱ vaa ndoꞌo siꞌyaj soꞌ a. \p \v 23 Ga̱a ne̱ caꞌmii Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, cataj soꞌ: \p ―Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa sayu̱u̱n uxrá vaa quisi̱j síí ruꞌvee ca̱yáán síí ruꞌvee ga̱ Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj na̱nj ado̱nj. \v 24 Dan me se neꞌen soj se vaa sayu̱u̱n ndoꞌo vaa cache̱n xcuu camelló rihaan yuꞌuj ta̱j tacúún cúú nuvá, tza̱j ne̱ cuano̱ nihánj me se cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa caꞌve̱e a̱ doj cache̱n xcuu yoꞌ yuꞌuj ta̱j tacúún cúú nuvá, nda̱a rá se vaa síí ruꞌvee, ne̱ se̱ guun cache̱n soꞌ ca̱yáán soꞌ ga̱ Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj a̱ maꞌ ―taj Jesucristó a. \p \v 25 Dan me se cuno nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó nana̱ caꞌmii soꞌ, ne̱ caráyaꞌa̱nj uxrá nij soꞌ, cataj nij soꞌ: \p ―Cheꞌé dan me se me síí gu̱un nucua̱j quinani̱i̱ rihaan sayuun ga̱ ―taj nij soꞌ a. \p \v 26 Niꞌya̱j Jesucristó man nij soꞌ, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Se̱ guun nucua̱j yuvii̱ quinani̱i̱ maꞌa̱n nij yuvii̱ rihaan sayuun maꞌ. Sayu̱u̱n uxrá vaa rihaan nij soꞌ na̱nj ado̱nj. Tza̱j ne̱ xa̱ꞌ Diose̱ me se ne sayu̱u̱n a̱ doj vaa rihaan soꞌ a̱ maꞌ. Canó rasu̱u̱n caꞌve̱e quiꞌya̱j soꞌ na̱nj ado̱nj ―taj soꞌ a. \p \v 27 Ga̱a ne̱ cataj Pedró rihaan Jesucristó a: \p ―Ne̱ núj ga̱. A̱j tanáj núj nu̱ꞌ siꞌyaj núj, ne̱ canocoꞌ núj mán so̱ꞌ á. Da̱j quira̱nꞌ núj ga̱ ―taj Pedró, xnáꞌanj soꞌ a. \p \v 28 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Veé síí noco̱ꞌ manj me soj, ne̱ síí caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ mej ado̱nj. Ne̱ ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa asa̱ꞌ cunuu naca̱ chumii̱ nihánj, ne̱ asa̱ꞌ guun cheꞌe̱j cayánj gunj síí rii taꞌngaꞌ rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ ca̱yáán chuvi̱j nij soj caꞌne̱ꞌ soj cacunꞌ cheꞌé chuvi̱j nij xꞌneꞌ nij yuvii̱ israelitá ado̱nj. \v 29 Ne̱ síí tanáj veꞌ tucuá tanáj tinúú tanáj raꞌvij tanáj rej tanáj nii tanáj taꞌníí tanáj yoꞌóó tanáj canoco̱ꞌ soꞌ manj roꞌ, uxrá doj rasu̱u̱n quiri̱ꞌ uún soꞌ, ne̱ ca̱yáán soꞌ ga̱ Diose̱ nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj ado̱nj. \v 30 Tza̱j ne̱ queꞌe̱e̱ nij síí guun chij ndoꞌo rihaan chumii̱ nihánj roꞌ, gu̱un nij soꞌ síí noco̱ꞌ ei. Ne̱ queꞌe̱e̱ nij síí ne gu̱un chij rihaan chumii̱ nihánj me se gu̱un chij nij soꞌ, quiꞌya̱j Diose̱ na̱nj ado̱nj. \c 20 \s1 Cuentó nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiꞌya̱j Diose̱ na̱ruꞌvee Diose̱ rihaan taranꞌ níꞌ si̱j ꞌyaj suun cheꞌé soꞌ a \p \v 1 ”Ase vaa quiꞌyaj ꞌo̱ síí toꞌo̱j rej ma̱n ndoꞌo coj chruj uvá roꞌ, da̱nj quiꞌya̱j Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. Dan me se síí toꞌo̱j yoꞌ roꞌ, rej taxre̱j curiha̱nj soꞌ nano̱ꞌ soꞌ síí quiꞌya̱j suun rihaan toꞌóó soꞌ rej ma̱n coj chruj uvá yoꞌ a. \v 2 Ga̱a ne̱ yoꞌo̱ caꞌmii soꞌ ga̱ nij síí quiꞌya̱j suun rihaan toꞌóó soꞌ, se vaa ꞌo̱ saꞌanj denario go̱ꞌ soꞌ cheꞌé suun quiꞌya̱j suun ꞌo̱ ꞌo̱ nij soꞌ ꞌo̱ güii, ne̱ caꞌnéé soꞌ man nij soꞌ, quiꞌya̱j suun nij soꞌ rihaan toꞌóó soꞌ a. \p \v 3 ”Ga̱a ne̱ agaꞌ u̱u̱n curiha̱nj uún síí toꞌo̱j yoꞌ, caꞌanj soꞌ rihaan yuꞌvee, ga̱a ne̱ queneꞌen soꞌ doj snóꞌo nicu̱nꞌ maꞌa̱n u̱u̱n rihaan yuꞌvee, ne̱ taj va̱j suun rihaan nij soꞌ a. \v 4 Ga̱a ne̱ cataj soꞌ rihaan nij soꞌ: “Caꞌa̱nj soj quiꞌya̱j suun soj rihaan toꞌój ei. Na̱ruꞌvee ꞌu̱nj rihaan soj cheꞌé nu̱ꞌ suun quiꞌya̱j suun soj ei”, taj soꞌ rihaan nij mozó a. \v 5 Dan me se caꞌanj nij snóꞌo yoꞌ quiꞌyaj suun nij soꞌ uún toꞌóó síí toꞌo̱j yoꞌ a. \p ”Ga̱a ne̱ caxu̱j do̱ꞌ, agaꞌ vaꞌnu̱j do̱ꞌ, curiha̱nj uún síí toꞌo̱j yoꞌ, ne̱ nariꞌ soꞌ doj síí quiꞌya̱j suun rihaan toꞌóó soꞌ, ne̱ caꞌnéé soꞌ man nij soꞌ quiꞌya̱j suun nij soꞌ rihaan toꞌóó soꞌ uún a. \p \v 6 ”Ga̱a ne̱ agaꞌ ꞌu̱nꞌ curiha̱nj uún síí toꞌo̱j yoꞌ, ne̱ nariꞌ soꞌ doj síí nicu̱nꞌ maꞌa̱n rihaan yuꞌvee a. “Me cheꞌé nicunꞌ maꞌa̱n soj nu̱ꞌ güii nihánj ga̱. Taj va̱j suun quiꞌyaj suun soj á”, taj soꞌ, xnáꞌanj soꞌ man nij soꞌ a. \v 7 “Ma̱a̱n se taj síí rqué suun man núj quiꞌya̱j suun núj maꞌ”, taj nij soꞌ a. “Caꞌa̱nj soj quiꞌya̱j suun soj rihaan toꞌój ei”, taj soꞌ rihaan nij soꞌ a. \p \v 8 ”Veé dan, ga̱a ne̱ nichru̱nꞌ cata̱ꞌ güii tuꞌva quij, ga̱a ne̱ caꞌneꞌ síí toꞌo̱j yoꞌ suun rihaan se‑mo̱zó soꞌ síí tumé saꞌanj se vaa na̱ruꞌvee soꞌ saꞌanj rihaan nij síí quiꞌyaj suun rihaan toꞌóó soꞌ yoꞌ a. “Canacu̱nj so̱ꞌ caꞌna̱ꞌ nij síí quiꞌyaj suun yoꞌ, ne̱ na̱ruꞌvee so̱ꞌ rihaan nij soꞌ á. Asino ya̱a̱n na̱ruꞌvee so̱ꞌ rihaan nij síí catúj suun agaꞌ ꞌu̱nꞌ, ga̱a ne̱ na̱ruꞌvee so̱ꞌ rihaan nij síí catúj suun rej naꞌya̱a̱n á”, taj soꞌ rihaan síí tumé saꞌanj yoꞌ a. \p \v 9 ”Dan me se asino ya̱a̱n caꞌnaꞌ nij síí catúj naa̱ agaꞌ ꞌu̱nꞌ rihaan síí tumé saꞌanj, ne̱ ꞌo̱ saꞌanj denario quiriꞌ ꞌo̱ ꞌo̱ nij soꞌ a. \v 10 Ga̱a ne̱ caꞌnaꞌ nij síí catúj suun rej naꞌya̱a̱n rihaan síí tumé saꞌanj yoꞌ a. Noco̱o doj saꞌanj quiri̱ꞌ nij soꞌ, rá nij soꞌ, tza̱j ne̱ veé da̱nj ꞌo̱ saꞌanj denario quiriꞌ ꞌo̱ ꞌo̱ nij soꞌ uún a. \v 11 Nica̱j nij soꞌ saꞌanj, ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ nij soꞌ caꞌmaan rá nij soꞌ niꞌya̱j nij soꞌ síí toꞌo̱j yoꞌ, \v 12 ga̱a ne̱ cataj nij soꞌ: “Síí nihánj me se o̱rúnꞌ orá gue̱e̱ quiꞌyaj suun nij soꞌ, tza̱j ne̱ ꞌo̱ cuya̱a̱n naruꞌvee so̱ꞌ rihaan nij soꞌ ga̱ núj, ne̱ quiꞌyaj suun núj nu̱ꞌ güii, ne̱ goꞌ uxrá naán xráá núj á”, taj nij soꞌ rihaan síí toꞌo̱j yoꞌ a. \v 13 Ga̱a ne̱ síí toꞌo̱j yoꞌ cataj rihaan yoꞌo̱ tuviꞌ nij mozó: “Ne ta̱ꞌyunj mán so̱ꞌ, man tinu̱j. Ma̱a̱n se a̱j caꞌmii níꞌ cheꞌé se vaa quiꞌya̱j suun so̱ꞌ cheꞌé ꞌo̱ saꞌanj denario cheꞌé ꞌo̱ güii a. \v 14 Naca̱j so̱ꞌ saꞌanj quiꞌyaj canaán so̱ꞌ, caꞌa̱nj so̱ꞌ á. Ma̱a̱n se ina̱nj me raj cuya̱a̱n na̱ruꞌvej rihaan soj na̱nj ado̱nj. \v 15 Ne nó xcúnj qui̱ꞌyáj se vaa rii nimanj, rá so̱ꞌ naꞌ. Xco̱j ruva̱a̱ rá so̱ꞌ, cheꞌé se quiꞌyáj se lu̱j rihaan tuvíꞌ so̱ꞌ naꞌ”, taj síí toꞌo̱j yoꞌ rihaan síí quiꞌyaj suun rihaan toꞌóó soꞌ a. \p \v 16 ”Dan me se ase vaa quiꞌyaj síí toꞌo̱j yoꞌ roꞌ, da̱nj quiꞌya̱j uún Diose̱ cheꞌé nij síí ꞌyaj suun cheꞌé Diose̱ na̱nj ado̱nj. Cheꞌé dan nij síí ne gu̱un chij rihaan chumii̱ nihánj me se xta̱ꞌ roꞌ, gu̱un chij nij soꞌ a. Ne̱ nij síí guun chij ndoꞌo rihaan chumii̱ nihánj me se xta̱ꞌ roꞌ, gu̱un nij soꞌ síí noco̱ꞌ, quiꞌya̱j Diose̱ na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa síj vaꞌnu̱j cataj xnaꞌanj Jesucristó se vaa cavi̱ꞌ soꞌ ne̱ cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún soꞌ a \p \v 17 Ga̱a ne̱ cavii Jesucristó caꞌanj soꞌ chumanꞌ Jerusalén, ne̱ caꞌanj chuvi̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ ga̱ soꞌ, quiꞌyaj soꞌ a. Veé asi̱j va̱j o̱rúnꞌ chaꞌnu̱j nij soꞌ ga̱ Jesucristó chrej, ne̱ caꞌmii Jesucristó rihaan nij soꞌ, cataj soꞌ: \p \v 18 ―Nihánj me caꞌanj níꞌ chumanꞌ Jerusalén, ne̱ qui̱taꞌaa nii manj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱, ne̱ nago̱ꞌ nii manj rihaan nij xrej ata̱ suun noco̱o doj do̱ꞌ, rihaan nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ do̱ꞌ a. Ne̱ cuta̱ꞌ nij soꞌ cacunꞌ xráj, ne̱ cata̱j nij soꞌ se vaa cavi̱ꞌ ꞌu̱nj a. \v 19 Ga̱a ne̱ nago̱ꞌ nij soꞌ manj rihaan nij síí yaníj, ne̱ caꞌnga̱ꞌ naco̱o̱ nij síí yaníj queneꞌe̱n nij soꞌ manj, ne̱ go̱ꞌ nij soꞌ cuartá xráj, ne̱ cachro̱n nij soꞌ manj rihaan rcutze̱ a. Ga̱a ne̱ cache̱n vaꞌnu̱j güii, ga̱a ne̱ cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún ꞌu̱nj, quiꞌya̱j Diose̱ ei ―taj Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cachíín niꞌya̱j nii síí cuꞌna̱j Jacobo do̱ꞌ, síí cuꞌna̱j Juan do̱ꞌ, se vaa ca̱ta̱ ro̱j soꞌ suun sa̱ꞌ doj quiꞌya̱j Jesucristó a \p \v 20 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ nii síí cuꞌna̱j Jacobo do̱ꞌ, síí cuꞌna̱j Juan do̱ꞌ, rihaan Jesucristó, ne̱ taꞌníí síí cuꞌna̱j Zebedeo me uún ro̱j soꞌ a. Dan me se cuchiꞌ nij taꞌni̱j noꞌ rihaan Jesucristó, ga̱a ne̱ canicunꞌ ru̱j noꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ cataj noꞌ se vaa vaa se cachi̱nj niꞌya̱j noꞌ rihaan soꞌ, rá noꞌ a. \p \v 21 ―Me se achiin mán so̱ꞌ ga̱ ―taj Jesucristó, xnáꞌanj soꞌ man noꞌ a. \p Ne̱ cataj noꞌ: \p ―Cata̱j xnaꞌanj so̱ꞌ se vaa asa̱ꞌ guun chij so̱ꞌ rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ quita̱j ro̱j taꞌníj xꞌnúú so̱ꞌ, ne̱ ca̱ta̱ ro̱j soꞌ suun sa̱ꞌ doj qui̱ꞌyáá so̱ꞌ á. Dan me se yoꞌo̱ soꞌ ca̱yáán rej nuva̱ꞌ so̱ꞌ, ne̱ yoꞌó soꞌ ca̱yáán rej ni̱chruún so̱ꞌ, ne̱ quiri̱i̱ taꞌngaꞌ ro̱j soꞌ ga̱ so̱ꞌ, cata̱j so̱ꞌ, raj a ―taj chana̱ yoꞌ a. \p \v 22 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan ro̱j tinu̱j ro̱j soꞌ a: \p ―Ne neꞌen ro̱j so̱j me rasu̱u̱n cachíín niꞌya̱j ro̱j so̱j rihanj nihánj a̱ maꞌ. ꞌO̱ se gu̱un nucua̱j ro̱j so̱j quira̱nꞌ ro̱j so̱j sayuun nda̱a vaa qui̱ránꞌ ꞌu̱nj naꞌ ―taj Jesucristó, xnáꞌanj soꞌ a. \p ―Gu̱un nucua̱j rój na̱nj ado̱nj ―taj ro̱j soꞌ a. \p \v 23 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Ya̱ ya̱ quira̱nꞌ soj sayuun ga̱j na̱nj á. Tza̱j ne̱ ne nó xcúnj cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj me síí ca̱yáán xꞌnúú ꞌu̱nj rej nuva̱ꞌ ꞌu̱nj do̱ꞌ, rej ni̱chrunj do̱ꞌ, maꞌ. O̱rúnꞌ Réj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ cata̱j xnaꞌanj me síí quiri̱i̱ taꞌngaꞌ ga̱j na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó a. \p \v 24 Ga̱a ne̱ cuno yoꞌó chi̱ꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó se vaa caꞌmii ro̱j tinu̱j ro̱j soꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ caꞌmaan rá nij soꞌ niꞌya̱j nij soꞌ man ro̱j soꞌ a. \v 25 Ga̱a ne̱ canacúún Jesucristó man cunuda̱nj nij soꞌ se vaa caꞌna̱ꞌ nij soꞌ rihaan soꞌ, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Neꞌen soj se vaa nij síí ata̱ suun ma̱n rihaan chumii̱ nihánj me se rii taꞌngaꞌ uxrá nij soꞌ rihaan tuviꞌ nij soꞌ na̱nj ado̱nj. \v 26 Tza̱j ne̱ se̱ gaa da̱nj scaꞌnúj nij soj a̱ maꞌ. ꞌO̱ se sese me rá nij soj gu̱un chij nij soj rihaan tuviꞌ nij soj, ne̱ gu̱un nij soj síí quiꞌya̱j suun rihaan taranꞌ tuviꞌ nij soj, \v 27 ne̱ ase vaa mozó roꞌ, da̱nj ga̱a̱ xa̱ꞌ nij soj rihaan taranꞌ tuviꞌ nij soj na̱nj ado̱nj. \v 28 Dan me se caꞌnéé Diose̱ manj ni̱caj yuꞌunj ꞌu̱nj man yuvii̱, tza̱j ne̱ ne caꞌna̱ꞌ ꞌu̱nj ne̱ gu̱un nij yuvii̱ mozó rihanj maꞌ. ꞌO̱ se caꞌnáꞌ ꞌu̱nj quiꞌya̱j suun ma̱ꞌanj rihaan nij yuvii̱ na̱nj ado̱nj. Ne̱ caꞌnáꞌ ꞌu̱nj nayo̱n ma̱ꞌanj rihaan yuvii̱ ne̱ cavi̱ꞌ ꞌu̱nj cheꞌé cacunꞌ ata̱ nij soꞌ, ga̱a ne̱ cavi̱i̱ sa̱ꞌ uxrá nij soꞌ, qui̱ꞌyáj na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa naxraꞌ rihaan vi̱j síí tuchri̱i, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 29 Ga̱a ne̱ cavii nij soꞌ chumanꞌ Jericó, ne̱ cachéé ndoꞌo yuvii̱ xcó Jesucristó a. \v 30 Ne̱ vaa vi̱j síí tuchri̱i ne̱ tuꞌva chrej, ne̱ cuno ro̱j soꞌ cuentó se vaa cache̱n Jesucristó rej ne̱ ro̱j soꞌ a. Cheꞌé dan caguáj ro̱j soꞌ, cataj ro̱j soꞌ: \p ―Ya̱ ya̱ taꞌníí taꞌnij siꞌno̱ síí cuꞌna̱j David síí cane ga̱a naá mé so̱ꞌ, Señor. Cunu̱u ꞌe̱e̱ rá so̱ꞌ man rój ei ―taj ro̱j soꞌ a. \p \v 31 Tza̱j ne̱: \p ―Dínj tuꞌva ro̱j so̱j á ―taj nij yuvii̱ rihaan ro̱j soꞌ a. \p Tza̱j ne̱ doj a̱ nucua̱j caguáj ro̱j soꞌ, cataj ro̱j soꞌ: \p ―Taꞌníí taꞌnij siꞌno̱ síí cuꞌna̱j David síí cane ga̱a naá mé so̱ꞌ, Señor. Cunu̱u ꞌe̱e̱ rá so̱ꞌ man rój ei ―taj uún ro̱j soꞌ a. \p \v 32 Ga̱a ne̱ canicunꞌ Jesucristó, ne̱ canacúún Jesucristó man ro̱j soꞌ se vaa caꞌna̱ꞌ ro̱j soꞌ rihaan soꞌ, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Da̱j qui̱ꞌyáj man ro̱j so̱j, rá ro̱j so̱j ga̱ ―taj Jesucristó, xnáꞌanj soꞌ man ro̱j soꞌ a. \p \v 33 ―Cunu̱u sa̱ꞌ rihaan rój, rá rój, Señor ―cataj ro̱j soꞌ a. \p \v 34 Ga̱a ne̱ cunuu ꞌe̱e̱ rá Jesucristó man ro̱j soꞌ, ne̱ cutaꞌ Jesucristó raꞌa Jesucristó rihaan ro̱j soꞌ, ga̱a ne̱ veé ma̱a̱n orá dan cunuu sa̱ꞌ rihaan ro̱j soꞌ na̱nj ado̱nj. Ga̱a ne̱ caꞌanj ro̱j soꞌ ga̱ Jesucristó a. \c 21 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiꞌyaj Jesucristó ga̱a catúj Jesucristó chumanꞌ Jerusalén a \p \v 1 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ Jesucristó cuchiꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ cuchiꞌ tuꞌva chumanꞌ cuꞌna̱j Betfagé a. Na̱j chumanꞌ yoꞌ tacóó quij cuꞌna̱j Quij ma̱n Chruun Olivó, ne̱ nichru̱nꞌ naj chumanꞌ Jerusalén ga̱ chumanꞌ cuꞌna̱j Betfagé yoꞌ a. Ga̱a ne̱ caꞌnéé Jesucristó man vi̱j tuviꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ caꞌa̱nj ro̱j soꞌ rque chumanꞌ yoꞌ, \v 2 ne̱ cataj soꞌ rihaan ro̱j soꞌ a: \p ―Catu̱u̱ ro̱j so̱j chumanꞌ nihánj, chumanꞌ na̱j rihaan níꞌ, ne̱ nari̱ꞌ nu̱ꞌ ro̱j so̱j yoꞌo̱ burró cha̱na̱ numi̱i, ne̱ vaa taꞌníí xoꞌ burró leꞌe̱j yaꞌa̱nj nicu̱nꞌ ga̱ xoꞌ ado̱nj. Nache̱ ro̱j so̱j man burró cha̱na̱ yoꞌ, ne̱ ni̱caj ro̱j so̱j man ro̱j xoꞌ caꞌna̱ꞌ ro̱j so̱j rihaan ꞌu̱nj á. \v 3 Ne̱ sese xna̱ꞌanj nii man ro̱j so̱j me cheꞌé nache ro̱j so̱j burró, ne̱ cata̱j ro̱j so̱j: “Síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ achiin xcuu nihánj rihaan chugua̱nj”, cata̱j ro̱j so̱j, ga̱a ne̱ nu̱ꞌ caꞌne̱j nij soꞌ man ro̱j xcuu caꞌna̱ꞌ ro̱j xcuu ga̱ ro̱j so̱j ei ―taj Jesucristó rihaan ro̱j so̱ꞌ a. \p \v 4 Dan me se nu̱ꞌ yoꞌ quiꞌyaj Jesucristó, quiꞌyaj gue̱e̱ soꞌ nda̱a vaa taj síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá a. Ne̱ síí nataꞌ yoꞌ roꞌ, cataj soꞌ: \v 5 “Dan me se cata̱j xnaꞌanj soj rihaan nij síí ma̱n chumanꞌ Jerusalén se vaa xca̱j nij soꞌ cuentá se vaa caꞌna̱ꞌ síí gu̱un chij rihaan nij soꞌ ado̱nj. Dan me se síí nica̱ꞌ nimán me soꞌ, quita̱j soꞌ xráá burró a. Dan me se quita̱j soꞌ xráá taꞌníí xcuu ꞌyaj suun na̱nj ado̱nj”, taj síí nataꞌ yoꞌ a. \p \v 6 Dan me se caꞌanj ro̱j síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó, ne̱ quiꞌyaj ro̱j soꞌ nu̱ꞌ nda̱a vaa cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan ro̱j soꞌ a. \v 7 Dan me se nica̱j ro̱j soꞌ man ro̱j taꞌni̱j ro̱j burró cha̱na̱ yoꞌ caꞌanj ro̱j soꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ cutaꞌ ro̱j soꞌ yatzíj xráá ro̱j xcuu, ne̱ cavii Jesucristó a. \v 8 Ne̱ queꞌe̱e̱ nij yuvii̱ cuchruj yatzíj saga̱nꞌ nij yuvii̱ rá chrej, ne̱ taꞌa̱j nij tuviꞌ nij soꞌ roꞌ, caꞌneꞌ raꞌa chruun, ne̱ caraa nij soꞌ rá chrej, cache̱e̱ ro̱j burró yoꞌ rihaan yatzíj do̱ꞌ, rihaan raꞌa chruun do̱ꞌ a. \v 9 Ne̱ ma̱n uxrá yuvii̱ quitáá ya̱a̱n rihaan Jesucristó, ne̱ ma̱n uxrá yuvii̱ noco̱ꞌ rej xco̱ Jesucristó a. Ne̱ caguáj nij yuvii̱, cataj nij yuvii̱: \p ―Cara̱a̱ gue̱e̱ níꞌ rihaan taꞌníí taꞌnij siꞌno̱ síí cuꞌna̱j David síí cane ga̱a naá na̱nj á. Cuna̱j ndoꞌo vaa caꞌnaꞌ síí caꞌnéé síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ ado̱nj. Se lu̱j ndoꞌo me ꞌyaj Diose̱ cheꞌé níꞌ á. Cara̱a̱ gue̱e̱ níꞌ rihaan Diose̱ síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ ei ―taj nij yuvii̱, caguáj nij yuvii̱ a. \p \v 10 Dan me se catúj Jesucristó chumanꞌ Jerusalén, ne̱ caráyaꞌa̱nj taranꞌ nij yuvii̱ ma̱n chumanꞌ yoꞌ, ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Me síí atúj chumanꞌ ga̱ ―cataj nij síí ma̱n chumanꞌ Jerusalén, xnáꞌanj nij soꞌ man nij yuvii̱ atúj chumanꞌ Jerusalén a. \p \v 11 ―Síí nihánj me Jesucristó síí cavii chumanꞌ Nazaret chumanꞌ na̱j estadó Galilea, ne̱ síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ me soꞌ ado̱nj ―taj nij yuvii̱ catúj chumanꞌ Jerusalén, niꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa quirii Jesucristó man nij yuvii̱ tuꞌvéj rasu̱u̱n ma̱n rá nuvií noco̱o a \p \v 12 Ga̱a ne̱ catúj Jesucristó rá nuvií noco̱o, ga̱a ne̱ quirii soꞌ man taranꞌ nij síí tuꞌvéj rasu̱u̱n do̱ꞌ, man taranꞌ nij síí quiránj rasu̱u̱n ma̱n rá nuvií do̱ꞌ a. Ne̱ tiguíj raꞌa soꞌ nij chruun mesá natuná nii saꞌanj rihaan, ne̱ tiguíj raꞌa soꞌ chruun xlá ta̱j nij síí tuꞌvéj chaꞌaa̱n a. \v 13 Ga̱a ne̱ caꞌmii soꞌ rihaan nij soꞌ, cataj soꞌ: \p ―Danj Diose̱ taj se vaa tucuá Diose̱ rej naꞌvíj yuvii̱ rihaan Diose̱ me nihánj á. Tza̱j ne̱ guun tucua̱ síí itu̱u̱ man tucuá Diose̱ nihánj, quiꞌyaj soj na̱nj á ―taj Jesucristó a. \p \v 14 Ga̱a ne̱ catúj síí tuchri̱i catúj síí rengo̱ catúj rá nuvií, ne̱ nahuun sa̱ꞌ nij soꞌ, quiꞌyaj Jesucristó a. \p \v 15 Ne̱ ma̱n xnii catúj rá nuvií, ne̱ caguáj nij xnii cataj nij xnii: \p ―Cara̱a̱ gue̱e̱ níꞌ rihaan síí nihánj taꞌníí taꞌnij siꞌno̱ síí cuꞌna̱j David síí cane ga̱a naá ei ―taj nij xnii a. \p Ne̱ vaa xrej ata̱ suun noco̱o doj vaa síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés vaa, ne̱ queneꞌen nij soꞌ nu̱ꞌ suun sa̱ꞌ quiꞌyaj Jesucristó rá nuvií, ne̱ cuno nij soꞌ nana̱ caguáj nij xnii a. Ga̱a ne̱ caꞌmaan rá nij soꞌ, \v 16 ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Unó so̱ꞌ nana̱ aguáj xnii nihánj naꞌ. Me cheꞌé aꞌvej so̱ꞌ cagua̱j xnii da̱nj ga̱ ―taj nij soꞌ, xnáꞌanj nij soꞌ man Jesucristó a. \p Ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Unó ꞌu̱nj ei. Me cheꞌé naꞌvej rá nij soj caꞌmi̱i̱ xnii da̱nj ga̱. Ne̱ ni̱ꞌyaj soj, ne̱ Diose̱ caꞌnéé nana̱ vaa da̱nj nimán xnii caꞌmi̱i̱ xnii da̱nj a. Me cheꞌé ne naya̱a̱ nij soj nana̱ no̱ rihaan danj Diose̱ ga̱. Ése̱ ga̱a naá, ne̱ caꞌmii yoꞌo̱ soꞌ rihaan Diose̱, cataj soꞌ se vaa veꞌé caꞌmii xnii do̱ꞌ, veꞌé caꞌmii neꞌej utzii too do̱ꞌ, rihaan Diose̱, quiꞌyaj maꞌa̱n Diose̱, taj nana̱ no̱ rihaan danj Diose̱ a ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \p \v 17 Ga̱a ne̱ tanáj Jesucristó man nij soꞌ, ne̱ curiha̱nj soꞌ chumanꞌ Jerusalén, ne̱ caꞌanj soꞌ chumanꞌ Betania, ne̱ caranꞌ soꞌ ꞌo̱ yanꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa canacoo̱ ꞌo̱ chruun ma̱n chruj higó, quiꞌyaj Jesucristó a \p \v 18 Rej ranga̱ꞌ cavii uún Jesucristó caꞌanj soꞌ chumanꞌ Jerusalén, ne̱ naꞌaan rque soꞌ a. \v 19 Ga̱a ne̱ queneꞌen soꞌ ꞌo̱ chruun ma̱n chruj higó nicu̱nꞌ tuꞌva chrej, ne̱ caꞌanj soꞌ tacóó chruun yoꞌ, tza̱j ne̱ taj va̱j a̱ ꞌó chruj higó ne quiri̱ꞌ soꞌ a̱ maꞌ. Ma̱a̱n na̱nj coj u̱u̱n táá raa̱ chruun yoꞌ a. Ga̱a ne̱ caꞌmii soꞌ rihaan chruun yoꞌ, cataj soꞌ: \p ―Daj chiha̱a̱ míj se̱ cumán chruj raá so̱ꞌ maꞌ ―taj Jesucristó a. \p Ne̱ nu̱ꞌ caꞌmii soꞌ ga̱ chruun, ne̱ ma̱a̱n orá dan canacoo̱ chruun ma̱n chruj higó yoꞌ a. \v 20 Ga̱a ne̱ caráyaꞌa̱nj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó, queneꞌen nij soꞌ se vaa quiranꞌ chruun yoꞌ a. Ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Asa̱ꞌ caꞌvee nu̱ꞌ nacoo̱ chruun nihánj cuano̱ ga̱ ―taj nij soꞌ, caráyaꞌa̱nj nij soꞌ a. \p \v 21 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ se vaa sese se̱ guun vi̱j rá soj ne̱ yoꞌo̱ cuchuma̱n rá soj, ne̱ doj a̱ quiꞌya̱j soj vaa güii, se vaa quiꞌyáá ꞌu̱nj man chruun nihánj a̱ ado̱nj. Dan me se cata̱j xnaꞌanj nij soj rihaan quij xca̱a̱n yoꞌ se vaa cu̱riha̱nj quij rej nicu̱nꞌ quij ne̱ caꞌa̱nj ni̱j quij rque na yaꞌa̱nj, ne̱ ya̱ caꞌa̱nj ni̱j yoꞌ rque na yaꞌa̱nj, quiꞌya̱j soj ado̱nj. \v 22 Ne̱ nu̱ꞌ se vaa cachi̱nj niꞌya̱j soj rihaan Diose̱ roꞌ, rque̱ Diose̱ rihaan soj, sese ya̱ ya̱ cuchuma̱n rá soj na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa xnáꞌanj nii man Jesucristó me síí caꞌneꞌ suun rihaan soꞌ quiꞌya̱j soꞌ nda̱a vaa ꞌyaj soꞌ a \p \v 23 Ga̱a ne̱ catúj Jesucristó rá nuvií, ne̱ tucuꞌyón soꞌ nana̱ man nij síí ma̱n rá nuvií yoꞌ a. Ga̱a ne̱ cuchiꞌ nij xrej ata̱ suun noco̱o doj do̱ꞌ, nij síí uun chij rihaan nij yuvii̱ do̱ꞌ, rihaan soꞌ, ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man soꞌ, cataj nij soꞌ: \p ―Me síí caꞌneꞌ suun rihaan so̱ꞌ qui̱ꞌyáá so̱ꞌ nda̱a vaa ꞌyáá so̱ꞌ ga̱ ―taj nij soꞌ a. \p \v 24 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Ne̱ vaa yoꞌo̱ nana̱ xna̱ꞌanj ꞌu̱nj man nij soj, ne̱ sese ya̱ cata̱j xnaꞌanj nij soj nana̱ yoꞌ rihanj, ne̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj me síí caꞌneꞌ suun rihanj a. \v 25 Dan me se me síí caꞌneꞌ suun rihaan síí cuꞌna̱j Juan cuta̱ꞌ ne soꞌ man yuvii̱, rá soj ga̱. Maꞌa̱n Juan cavii raa̱ naꞌ. Ase Diose̱ cataj xnaꞌanj rihaan soꞌ xa̱ꞌ. Cata̱j xnaꞌanj nij soj rihanj á ―taj Jesucristó a. \p Ga̱a ne̱ nuchruj ra̱a̱ ndoꞌo nij soꞌ ga̱ tuviꞌ nij soꞌ, cataj nij soꞌ: \p ―Sese cata̱j níꞌ se vaa Diose̱ caꞌneꞌ suun rihaan síí cuꞌna̱j Juan cuta̱ꞌ ne soꞌ man yuvii̱, ne̱ cata̱j Jesucristó rihaan níꞌ me cheꞌé ne cuchuma̱n rá níꞌ nana̱ caꞌmii Juan, cata̱j soꞌ a. \v 26 Tza̱j ne̱ sese cata̱j níꞌ se vaa nuveé si̱j caꞌneꞌ Diose̱ suun rihaan me síí cuꞌna̱j Juan, ne̱ caꞌma̱an rá nij yuvii̱, ne̱ quira̱nꞌ níꞌ sayuun, quiꞌya̱j nij yuvii̱ na̱nj á. ꞌO̱ se nij yuvii̱ me se síí caꞌnéé Diose̱ nata̱ꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ me síí cuꞌna̱j Juan, rá cunuda̱nj nij yuvii̱ na̱nj á ―taj nij soꞌ rihaan tuviꞌ nij soꞌ a. \p \v 27 Ga̱a ne̱ cataj nij soꞌ rihaan Jesucristó: \p ―Ne neꞌen núj me síí caꞌneꞌ suun rihaan síí cuꞌna̱j Juan cuta̱ꞌ ne soꞌ man yuvii̱ maꞌ ―taj nij soꞌ a. \p ―Cheꞌé dan se̱ cataj xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan nij soj me síí caꞌneꞌ suun rihanj qui̱ꞌyáj nda̱a vaa ꞌyáj maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj me cuentó nanó Jesucristó cheꞌé ro̱j taꞌníí ꞌo̱ soꞌ a \p \v 28 Ga̱a ne̱ nanó Jesucristó cuentó nihánj cuno nij soꞌ a: \p ―Ne̱ da̱j vaa nana̱ nihánj nana̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj, rá soj ga̱. Vaa vi̱j taꞌníí ꞌo̱ soꞌ a. Ne̱ cuchiꞌ soꞌ rihaan yoꞌo̱ taꞌníí soꞌ, cataj soꞌ: “Cuanꞌ cavi̱i̱ so̱ꞌ quiꞌya̱j suun so̱ꞌ rque naa̱ chruj uvá, rej”, taj soꞌ rihaan taꞌníí soꞌ a. \v 29 “Se̱ caꞌanj ꞌu̱nj maꞌ”, taj xnii yoꞌ rihaan rej soꞌ a. Tza̱j ne̱ orá nii doj naquiꞌyaj nica̱ꞌ soꞌ nimán soꞌ, ne̱ caꞌanj quiꞌya̱j suun soꞌ a. \v 30 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ rej xnii rihaan yoꞌó taꞌníí soꞌ, ne̱ cataj xnaꞌanj soꞌ se vaa caꞌa̱nj xnii yoꞌ, quiꞌya̱j suun yoꞌ a. “Caꞌa̱nj ꞌu̱nj, ata̱j”, taj soꞌ rihaan rej soꞌ a. Tza̱j ne̱ ne caꞌa̱nj soꞌ quiꞌya̱j suun soꞌ, ne̱ tihaꞌ soꞌ man rej soꞌ a. \v 31 Ne̱ me taꞌníí snóꞌo yoꞌ cuno sa̱ꞌ rihaan soꞌ, rá soj ga̱ ―taj Jesucristó, xnáꞌanj Jesucristó man nij soꞌ a. \p ―Xnii caꞌanj quiꞌya̱j suun roꞌ, cuno ya̱ soꞌ rihaan rej soꞌ ei ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \p Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan nij soj cuano̱ se vaa nij síí tihaꞌ yuꞌunj man yuvii̱ cheꞌé puextó do̱ꞌ, nij chana̱ niha̱ꞌ rá ga̱ chii do̱ꞌ, quita̱j ya̱a̱n rihaan soj catu̱u̱ nij soꞌ rihaan Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ quina̱j xco̱ nij soj ado̱nj. \v 32 ꞌO̱ se cuchiꞌ síí cuꞌna̱j Juan rihaan nij soj, ne̱ tucuꞌyón soꞌ rihaan nij soj da̱j quiꞌya̱j soj cuno̱ sa̱ꞌ soj rihaan Diose̱, tza̱j ne̱ ne cuchuma̱n rá nij soj nana̱ caꞌmii soꞌ maꞌ. Tza̱j ne̱ nij síí tihaꞌ yuꞌunj man yuvii̱ cheꞌé puextó do̱ꞌ, nij chana̱ niha̱ꞌ rá ga̱ chii do̱ꞌ, cuchumán rá nana̱ caꞌmii Juan na̱nj ado̱nj. Ne̱ queneꞌen soj se vaa cuchumán rá nij soꞌ, tza̱j ne̱ ne nuchra̱nꞌ nimán soj, ne̱ ne cuchuma̱n rá maꞌa̱n soj maꞌ. \s1 Nana̱ nihánj me cuentó nanó Jesucristó cheꞌé yuvii̱ chiꞌi̱i̱ ꞌyaj suun rihaan yoꞌóó a \p \v 33 ”Ne̱ cuno̱ uún nij soj yoꞌó cuentó nihánj á. Dan me se vaa yoꞌo̱ síí toꞌo̱j, ne̱ cuchruj soꞌ yoꞌo̱ naa̱ chruj uvá, ne̱ quiꞌyaj soꞌ chingá nu̱ꞌ anica̱j tuꞌva naa̱ yoꞌ, ga̱a ne̱ gáán soꞌ yuꞌuj rej xtu̱nꞌ chruj uvá ne̱ cavi̱i̱ na, ne̱ cuneꞌ soꞌ ꞌo̱ veꞌ nataꞌ ca̱yáán nij síí cu̱tumé naa̱ yoꞌ a. Ga̱a ne̱ tanáj soꞌ man naa̱ yoꞌ rihaan síí quiꞌya̱j suun naa̱ yoꞌ, ne̱ curiha̱nj soꞌ caꞌanj soꞌ ga̱nꞌ a. \v 34 Cachén do̱j yavii, ne̱ quisíj yavii cuta̱ nii chruj uvá, ne̱ caꞌnéé síí xna̱a̱ yoꞌ man yoꞌó taꞌa̱j nij se‑mo̱zó soꞌ rihaan nij síí nu̱u̱ tumé xnaa̱ soꞌ a. Me rá soꞌ caꞌna̱ꞌ ni̱caj yoꞌó nij se‑mo̱zó soꞌ do̱j chruj uvá rihaan maꞌa̱n soꞌ a. \v 35 Ga̱a ne̱ quitaꞌaa nij síí nu̱u̱ tumé naa̱ man yoꞌó nij mozó cuchiꞌ uún a. Dan me se goꞌ uxrá nij soꞌ chruun xráá yoꞌo̱ mozó yoꞌ, ne̱ ticaviꞌ nij soꞌ man yoꞌó mozó yoꞌ, ne̱ goꞌ uxrá nij soꞌ yahij man yoꞌó mozó yoꞌ ne̱ yu̱u̱n cheꞌe̱ caviꞌ soꞌ na̱nj ado̱nj. \v 36 Ga̱a ne̱ caꞌnéé uún síí xna̱a̱ yoꞌ man yoꞌó da̱nj mozó caꞌa̱nj uún rej na̱j xnaa̱ soꞌ a. Tza̱j ne̱ nij síí nu̱u̱ tumé naa̱ roꞌ, yoꞌó da̱nj quiꞌyaj uún nij soꞌ man uún nij síí cuchiꞌ uún a. \v 37 Veé dan, ga̱a ne̱ caꞌnéé síí xna̱a̱ yoꞌ taꞌníí soꞌ rej ma̱n nij síí nu̱u̱ tumé xnaa̱ soꞌ a. “Cara̱a̱ cochro̱j nij síí tumé naa̱ rihaan taꞌníj sese caꞌa̱nj taꞌníj saj xe̱e̱”, taj síí xna̱a̱ yoꞌ a. \v 38 Tza̱j ne̱ queneꞌen nij síí tumé naa̱ man taꞌníí síí xna̱a̱, ne̱ cataj nij soꞌ: “Síí nihánj me síí gu̱un síí xna̱a̱ naa̱ nihánj vaa güii ei. Cheꞌé dan ticavi̱ꞌ níꞌ man soꞌ, ne̱ vaa güii, ne̱ gu̱un xna̱a̱ maꞌa̱n níꞌ man naa̱ nihánj chugua̱nj”, taj nij soꞌ rihaan tuviꞌ nij soꞌ a. \v 39 Ga̱a ne̱ quitaꞌaa nij soꞌ man taꞌníí síí xna̱a̱ yoꞌ, ne̱ quirii nij soꞌ xeꞌ, ne̱ ticaviꞌ nij soꞌ man taꞌníí síí xna̱a̱ ado̱nj. \v 40 Ne̱ vaa güii, ne̱ caꞌna̱ꞌ uún síí xna̱a̱ yoꞌ, ne̱ da̱j quiꞌya̱j soꞌ man nij síí nu̱u̱ tumé xnaa̱ soꞌ, rá nij soj ga̱ ―taj Jesucristó, xnáꞌanj soꞌ man nij xrej do̱ꞌ, man nij síí uun chij do̱ꞌ a. \p \v 41 ―Quiꞌya̱j ndoꞌo síí xna̱a̱ yoꞌ sayuun man nij síí chiꞌi̱i̱ ꞌyaj suun xnaa̱ soꞌ, ticavi̱ꞌ soꞌ man nij soꞌ na̱nj á. Ne̱ ta̱cuachén soꞌ xnaa̱ soꞌ rihaan yoꞌó síí tu̱mé xnaa̱ soꞌ, ne̱ yavii cuta̱ nii chruj uvá roꞌ, veꞌé rque̱ nij soꞌ chruj yoꞌ rihaan síí xna̱a̱ yoꞌ na̱nj ado̱nj ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 42 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Me cheꞌé ne naya̱a̱ nij soj nana̱ nihánj nana̱ no̱ rihaan danj Diose̱ ga̱: “Yuvej quiriꞌíj nij síí cuneꞌ veꞌ roꞌ, guun yuvej sa̱ꞌ doj rihaan cunuda̱nj nij yuvej ma̱n tacóó veꞌ yoꞌ na̱nj ado̱nj. Maꞌa̱n síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ quiꞌyaj yoꞌ, ne̱ cuna̱j uxrá vaa yoꞌ, rá níꞌ á”, taj danj Diose̱ a. \v 43 Cheꞌé dan cuano̱ nihánj me se cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan nij soj se vaa caꞌne̱e̱ Diose̱ se‑su̱u̱n soj suun gu̱un chij ga̱ Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj, ga̱a ne̱ cune̱ꞌ Diose̱ man yoꞌó yuvii̱ se vaa gu̱un chij yoꞌó nij yuvii̱ rihaan chumii̱ nihánj ga̱ soꞌ, ne̱ veꞌé quiꞌya̱j yoꞌó nij yuvii̱ yoꞌ nu̱ꞌ se vaa me rá Diose̱ quiꞌya̱j nij soꞌ na̱nj á. \v 44 Ne̱ yuvej yoꞌ me se ase vaa yuvej yoꞌ vaa ꞌu̱nj, ne̱ ase vaa yuvii̱ tíxé yuvej yoꞌ vaa yuvii̱ naꞌvej rá cuno̱ rihaan ꞌu̱nj, ne̱ uxrá quira̱nꞌ nij soꞌ sayuun na̱nj ado̱nj. Ne̱ ase vaa yuvii̱ quinij yuvej yoꞌ xráá vaa nij yuvii̱ qui̱ꞌyáá ꞌu̱nj sayuun man, ne̱ yu̱u̱n cheꞌe̱ quinavi̱j nij soꞌ nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó a. \p \v 45 Dan me se cuno nij xrej ata̱ suun noco̱o doj cuno nij síí fariseo cuno cuentó nanó Jesucristó, ne̱ queneꞌen nij soꞌ se vaa cheꞌe̱ maꞌa̱n nij soꞌ me cuentó nanó Jesucristó a. Ase vaa nij síí nu̱u̱ tumé naa̱ vaa maꞌa̱n nij soꞌ niꞌya̱j Jesucristó, ne̱ queneꞌen nij soꞌ se vaa cheꞌé dan nanó Jesucristó cuentó yoꞌ a. \v 46 Ga̱a ne̱ nanó rá nij soꞌ da̱j ga̱a̱ qui̱taꞌaa nij soꞌ man Jesucristó, tza̱j ne̱ cuchuꞌviꞌ nij soꞌ niꞌya̱j nij soꞌ man nij yuvii̱ a. ꞌO̱ se síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ me Jesucristó, rá nij yuvii̱ a. \c 22 \s1 Nana̱ nihánj me cuentó nanó Jesucristó cheꞌé nij síí catu̱u̱ rihaan Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj a \p \v 1 Ga̱a ne̱ caꞌmii uún Jesucristó, nanó soꞌ doj cuentó rihaan nij soꞌ, cataj soꞌ: \p \v 2 ―Ase vaa quiꞌyaj yoꞌo̱ síí nica̱j suun rey roꞌ, da̱nj quiꞌya̱j uún Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj ei. Dan me se síí nica̱j suun rey yoꞌ me se quiꞌyaj soꞌ chaꞌanj cheꞌé taꞌníí soꞌ síí naraꞌa̱a, \v 3 ne̱ vaa yuvii̱ navi̱j rá chaꞌanj ga̱ soꞌ, ne̱ caꞌnéé soꞌ se‑mo̱zó soꞌ caꞌa̱nj nij soꞌ rihaan nij yuvii̱, cata̱j xnaꞌanj se‑mo̱zó soꞌ rihaan nij yuvii̱ se vaa caꞌna̱ꞌ nij soꞌ tucuá soꞌ navi̱j rá nij soꞌ chaꞌanj naraꞌa̱a yoꞌ, tza̱j ne̱ ne caꞌve̱j nij yuvii̱ yoꞌ caꞌna̱ꞌ nij soꞌ tucuá síí nica̱j suun rey a. \v 4 Ga̱a ne̱ caꞌnéé uún soꞌ man doj se‑mo̱zó soꞌ rihaan nij síí navi̱j rá chaꞌanj ga̱ soꞌ, ne̱ caꞌnéé soꞌ nana̱ rihaan nij yuvii̱ yoꞌ se vaa a̱j quiꞌyaj chuvi̱i soꞌ cha̱ niꞌyánj nij soꞌ do̱ꞌ, se vaa a̱j ticaviꞌ soꞌ scúj a̱j ticaviꞌ soꞌ scúj leꞌe̱j rami̱i̱ ndoꞌo a̱j ticaviꞌ soꞌ do̱ꞌ, se vaa a̱j vaa chuvi̱i nu̱ꞌ rasu̱u̱n quiꞌyaj soꞌ a. Cheꞌé dan caꞌna̱ꞌ nij soꞌ, ne̱ navi̱j rá nij soꞌ chaꞌanj ga̱ soꞌ, ne̱ cheꞌé dan caꞌnéé soꞌ nana̱ rihaan nij síí navi̱j rá chaꞌanj ga̱ soꞌ a. \p \v 5 ”Tza̱j ne̱ ne caꞌna̱ꞌ a̱ ꞌó nij soꞌ a̱ maꞌ. Ma̱a̱n se taꞌa̱j nij soꞌ caꞌanj quiꞌya̱j suun xnaa̱ nij soꞌ, ne̱ yoꞌó taꞌa̱j nij soꞌ caꞌanj cutuꞌve̱e̱ rasu̱u̱n rihaan yuvii̱ uún a. \v 6 Ne̱ yoꞌó nij soꞌ quitaꞌaa man nij se‑mo̱zó síí nica̱j suun rey, ne̱ quiꞌyaj chiꞌi̱i̱ nij soꞌ man mozó yoꞌ, ne̱ ticaviꞌ nij soꞌ man mozó nacúún man nij soꞌ a. \v 7 Ga̱a ne̱ caꞌmaan ndoꞌo rá síí nica̱j suun rey yoꞌ, ne̱ caꞌnéé soꞌ man nij se‑tanu̱u soꞌ caꞌa̱nj ticavi̱ꞌ nij soꞌ man síí ticaviꞌ man se‑mo̱zó soꞌ a. Cuchiꞌ nij tanuu rihaan nij síí ticaviꞌ man mozó yoꞌ, ne̱ ticaviꞌ nij tanuu man nij soꞌ, ne̱ caxríj yaꞌan nij tanuu man se‑chuma̱nꞌ nij soꞌ, ne̱ cacaa nu̱ꞌ chumanꞌ yoꞌ a. \p \v 8 ”Ga̱a ne̱ caꞌmii síí nica̱j suun rey rihaan nij se‑mo̱zó soꞌ, cataj soꞌ: “Síj quiꞌyaj chuvi̱i níꞌ navi̱j rá níꞌ chaꞌanj, tza̱j ne̱ nij síí me rá ꞌu̱nj navi̱j rá chaꞌanj ga̱j me se nuveé si̱j sa̱ꞌ me nij soꞌ a̱ maꞌ. Ne nó xcúún nij soꞌ caꞌna̱ꞌ nij soꞌ maꞌ. \v 9 Cheꞌé dan caꞌa̱nj soj rej nuná tuviꞌ chrej, ne̱ na̱j guun yuvii̱ nari̱ꞌ soj roꞌ, cata̱j xnaꞌanj soj rihaan yuvii̱ yoꞌ se vaa caꞌna̱ꞌ nij soꞌ navi̱j rá nij soꞌ chaꞌanj ga̱ níꞌ á”. Da̱nj caꞌmii soꞌ rihaan se‑mo̱zó soꞌ, \v 10 ga̱a ne̱ curiha̱nj nij mozó, ne̱ naquiꞌyaj chre̱ꞌ nij soꞌ man cunuda̱nj nij yuvii̱ nariꞌ nij soꞌ rá chrej, ne̱ dan me se taꞌa̱j nij yuvii̱ yoꞌ me síí chiꞌi̱i̱, ne̱ taꞌa̱j nij yuvii̱ yoꞌ me síí sa̱ꞌ a. Dan me se quisíj caraa nu̱ꞌ veꞌ ca̱nuû chaꞌanj, ga̱a ne̱ caꞌanj ca̱yáán taranꞌ nij yuvii̱ rihaan mesá cha̱ niꞌyánj nij soꞌ a. \p \v 11 ”Ga̱a ne̱ catúj síí nica̱j suun rey yoꞌ rá veꞌ chá niꞌyánj nij soꞌ, ne̱ queneꞌen soꞌ man yoꞌo̱ soꞌ, se vaa nuviꞌ yatzíj nu̱u̱ nij síí navij rá chaꞌanj naraꞌa̱a nuû soꞌ a. \v 12 Ga̱a ne̱ caꞌmii síí nica̱j suun rey rihaan soꞌ, cataj soꞌ: “Me cheꞌé catúj so̱ꞌ rá veꞌ nihánj veꞌ anuû chaꞌanj, ne̱ nuviꞌ yatzíj naraꞌa̱a nuû so̱ꞌ, ga̱ tinu̱ꞌ”, taj soꞌ a. Ne̱ guun naꞌa̱j soꞌ, ne̱ ne caꞌmi̱i̱ soꞌ a. \v 13 Ga̱a ne̱ caꞌneꞌ síí nica̱j suun rey yoꞌ suun rihaan nij se‑mo̱zó soꞌ, cataj soꞌ: “Nu̱míj soj tacóó síí nihánj nu̱míj soj raꞌa síí nihánj nu̱míj soj, ne̱ quiriꞌi̱j soj man soꞌ xeꞌ caꞌa̱nj soꞌ rej rmi̱ꞌ á”, taj síí nica̱j suun rey yoꞌ a. Rej rmi̱ꞌ yoꞌ me se yoꞌ me rej taꞌve̱e ndoꞌo yuvii̱ ne̱ nda̱a cha̱ ru̱j yuvii̱ cúú yanꞌ yuvii̱ ado̱nj. \v 14 ꞌO̱ se nacúún Diose̱ man uxrá yuvii̱ caꞌna̱ꞌ nij yuvii̱ ca̱yáán nij yuvii̱ ga̱ soꞌ, tza̱j ne̱ do̱j vaa nij yuvii̱ narii Diose̱ cane̱ ga̱ soꞌ na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé puextó go̱ꞌ níꞌ rihaan gobiernó ne̱ cheꞌé se rque̱ níꞌ rihaan Diose̱ do̱ꞌ a \p \v 15 Ga̱a ne̱ curiha̱nj nij síí fariseo, ne̱ nuchruj ra̱a̱ nij soꞌ ga̱ tuviꞌ nij soꞌ da̱j quiꞌya̱j nij soꞌ cuta̱ꞌ nij soꞌ cacunꞌ xráá Jesucristó cheꞌé nana̱ caꞌmi̱i̱ Jesucristó a. \v 16 Ga̱a ne̱ caꞌnéé nij soꞌ man nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ maꞌa̱n nij soꞌ do̱ꞌ, man nij síí noco̱ꞌ man síí cuꞌna̱j Herodes do̱ꞌ, cuchi̱ꞌ nij soꞌ rihaan Jesucristó a. Ne̱ cataj nij soꞌ rihaan Jesucristó a: \p ―Neꞌen núj se vaa nana̱ ya̱ ina̱nj aꞌmii so̱ꞌ, ne̱ ya̱ tucuꞌyón so̱ꞌ rihaan yuvii̱ da̱j quiꞌya̱j yuvii̱ canoco̱ꞌ yuvii̱ man Diose̱, maestro. Ne̱ ne chuꞌvíꞌ so̱ꞌ niꞌya̱j so̱ꞌ man nij yuvii̱ da̱j cata̱j yuvii̱ maꞌ. Ne̱ ꞌo̱ cuya̱a̱n vaa nu̱ꞌ yuvii̱ rihaan so̱ꞌ chugua̱nj. \v 17 Cheꞌé dan cata̱j xnaꞌanj so̱ꞌ rihaan núj da̱j quiꞌya̱j yuvii̱, rá so̱ꞌ á. No̱ xcúún yuvii̱ go̱ꞌ yuvii̱ puextó rihaan síí nica̱j suun cuꞌna̱j César naꞌ. Ase se̱ goꞌ yuvii̱ xa̱ꞌ ―taj nij soꞌ, xnáꞌanj nij soꞌ nana̱ tihaꞌ yuꞌunj man Jesucristó a. \p \v 18 Tza̱j ne̱ queneꞌen Jesucristó se vaa me rá nij soꞌ quiꞌya̱j chiꞌi̱i̱ nij soꞌ man soꞌ a. Cheꞌé dan cataj soꞌ: \p ―Me cheꞌé me rá soj tiha̱ꞌ yuꞌunj soj manj ne̱ cuta̱ꞌ soj cacunꞌ xráj ga̱. ꞌO̱ se síí tihaꞌ yuꞌunj man yuvii̱ me soj, ne̱ quij vaa nimán soj ado̱nj. \v 19 Ti̱haa̱n soj rihanj da̱j vaa saꞌanj oꞌ nii cheꞌé puextó á ―taj Jesucristó rihaan nij síí me rá tiha̱ꞌ yuꞌunj yoꞌ a. \p Ga̱a ne̱ nanoꞌ nij soꞌ saꞌanj aga̱ꞌ oꞌ yuvii̱ cheꞌé puextó, ne̱ tihaa̱n nij soꞌ saꞌanj aga̱ꞌ yoꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 20 ―Me síí nó rihaan saꞌanj aga̱ꞌ nihánj ga̱. Ne̱ me síí se‑chuvi̱i nó rihaan saꞌanj aga̱ꞌ nihánj ga̱ ―taj Jesucristó, xnáꞌanj soꞌ man nij síí me rá tiha̱ꞌ yuꞌunj yoꞌ a. \p \v 21 ―Síí nica̱j suun cuꞌna̱j César me nó rihaan saꞌanj aga̱ꞌ yoꞌ, ne̱ nó se‑chuvi̱i soꞌ rihaan saꞌanj ei ―taj nij soꞌ a. \p Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Cheꞌé dan go̱ꞌ soj siꞌyaj síí nica̱j suun cuꞌna̱j César rihaan maꞌa̱n soꞌ, ne̱ rque̱ soj siꞌyaj Diose̱ rihaan Diose̱ á ―taj Jesucristó a. \p \v 22 Dan me se cuno nij soꞌ nana̱ caꞌmii Jesucristó, ne̱ caꞌanj rá nij soꞌ, ne̱ tanáj nij soꞌ man Jesucristó, caꞌanj nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ya̱ cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún nij síí caviꞌ a \p \v 23 Ne̱ corá cuchiꞌ do̱j nij síí saduceo rihaan Jesucristó a. Nij síí saduceo roꞌ, aꞌmii nana̱ nihánj se vaa daj chiha̱a̱ míj se̱ cunuu iꞌna̱ꞌ uún yuvii̱ asa̱ꞌ caviꞌ yuvii̱, taj nij soꞌ a. Dan me se xnáꞌanj nij soꞌ man Jesucristó, \v 24 ne̱ cataj nij soꞌ nana̱ nihánj a: \p ―Cataj xnaꞌanj síí cuꞌna̱j Moisés nana̱ nihánj cuno̱ níꞌ a: “Sese caviꞌ yoꞌo̱ soꞌ, ne̱ sese taj va̱j taꞌníí soꞌ, ne̱ no̱ xcúún tinúú soꞌ xca̱j tinúú soꞌ man choco̱ꞌ soꞌ chana̱ quináj, ne̱ coto̱j tinúú síí caviꞌ ga̱ choco̱ꞌ soꞌ, ne̱ cuchru̱j noꞌ neꞌej, ne̱ gu̱un taꞌni̱j síí caviꞌ man neꞌej yoꞌ, ne̱ cu̱nuû neꞌej yoꞌ rihaan toꞌóó síí caviꞌ yoꞌ a”, taj síí cuꞌna̱j Moisés ga̱a naá, maestro. \v 25 Dan me se vaa chi̱j nij tinu̱j ꞌo̱ nij soꞌ ne̱ ga̱ núj a. Síí chava̱ꞌ roꞌ, xcaj man chana̱, tza̱j ne̱ caviꞌ soꞌ, ne̱ taj va̱j neꞌej cuchruj chana̱ nica̱ soꞌ, quiꞌyaj soꞌ, ne̱ cheꞌé dan quináj u̱u̱n chana̱ yoꞌ, ne̱ cheꞌé dan xcaj scueꞌe̱e̱ síí caviꞌ yoꞌ man choco̱ꞌ soꞌ a. \v 26 Tza̱j ne̱ caviꞌ soꞌ uún, ne̱ quináj u̱u̱n chana̱ xca̱j scueꞌe̱e̱ soꞌ uún, ne̱ veé dan me se xcaj chi̱j nij tinu̱j nij soꞌ man chana̱ yoꞌ, tza̱j ne̱ caviꞌ taranꞌ nij soꞌ na̱nj á. \v 27 Síj, ga̱a ne̱ caviꞌ maꞌa̱n chana̱ yoꞌ uún, \v 28 ne̱ dan me se asa̱ꞌ cunuu iꞌna̱ꞌ uún nij síí caviꞌ, ga̱a ne̱ me nij tinu̱j nij soꞌ ni̱caj man chana̱ yoꞌ, rá so̱ꞌ ga̱. ꞌO̱ se ga̱a vaa iꞌna̱ꞌ nij soꞌ, ne̱ nica̱ taranꞌ nij tinu̱j nij soꞌ guun o̱rúnꞌ noꞌ a ―taj nij síí saduceo, xnáꞌanj nij soꞌ man Jesucristó a. \p \v 29 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Ne neꞌen uxrá soj maꞌ. ꞌO̱ se ne neꞌen soj me taj danj Diose̱, ne̱ ne neꞌen soj sese nucua̱j ndoꞌo Diose̱ a. \v 30 ꞌO̱ se asa̱ꞌ cunuu iꞌna̱ꞌ uún nij síí caviꞌ, ne̱ se̱ xcaj tuviꞌ nij soꞌ a̱ maꞌ. ꞌO̱ se ase vaa yáán nij se‑mo̱zó Diose̱ rej xta̱ꞌ roꞌ, da̱nj ga̱a̱ ca̱yáán nij soꞌ na̱nj ado̱nj. \v 31 Ga̱a ne̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj da̱j ga̱a̱ queneꞌe̱n soj se vaa ya̱ ya̱ cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún yuvii̱ asa̱ꞌ caviꞌ yuvii̱ ei. Ataa naya̱a̱ soj nana̱ nihánj nana̱ caꞌmii maꞌa̱n Diose̱ naꞌ. Dan me se se‑na̱na̱ Diose̱ taj: \v 32 “Diose̱ síí noco̱ꞌ nij síí ma̱n ga̱a naá síí cuꞌna̱j Abraham do̱ꞌ, síí cuꞌna̱j Isaac do̱ꞌ, síí cuꞌna̱j Jacob do̱ꞌ, mej a.” Da̱nj caꞌmii Diose̱ cheꞌé nij síí ma̱n ga̱a naá yoꞌ a. Dan me se nuveé se‑Dio̱se̱ nij xnangá me Diose̱ maꞌ. Ina̱nj nij síí vaa iꞌna̱ꞌ aꞌvee nocoꞌ man Diose̱ na̱nj ado̱nj. Cheꞌé dan, nda̱ꞌ se síí cane ga̱a naá me vaꞌnu̱j nij soꞌ, tza̱j ne̱ vaa iꞌna̱ꞌ nij soꞌ rihaan Diose̱ na̱nj ei ―taj Jesucristó a. \p \v 33 Dan me se cuno nij yuvii̱ nana̱ caꞌmii Jesucristó, ga̱a ne̱ guun niha̱ꞌ uxrá rá nij soꞌ se vaa veꞌé uxrá tucuꞌyón soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj me nana̱ me nana̱ noco̱o doj cuno̱ níꞌ a \p \v 34 Dan me se cuchiꞌ nana̱ rihaan nij síí fariseo se vaa sa̱ꞌ uxrá caꞌmii Jesucristó rihaan nij síí saduceo ne̱ taj va̱j nana̱ nariꞌ nij síí saduceo caꞌmi̱i̱ uún nij soꞌ rihaan Jesucristó maꞌ. Ga̱a ne̱ cunuu chre̱ꞌ nij síí fariseo nuchruj ra̱a̱ nij soꞌ da̱j quiꞌya̱j maꞌa̱n nij soꞌ a. \v 35 Ga̱a ne̱ xnáꞌanj yoꞌo̱ tuviꞌ nij soꞌ yoꞌo̱ nana̱ man Jesucristó, queneꞌe̱n soꞌ sese gu̱un nucua̱j Jesucristó cata̱j xnaꞌanj Jesucristó nana̱ yoꞌ a. Dan me se cataj soꞌ: \p \v 36 ―Me nana̱ cataj xnaꞌanj Moisés me nana̱ noco̱o ndoꞌo nana̱ cuno̱ uxrá níꞌ ga̱ ―taj soꞌ, xnáꞌanj soꞌ a. \p \v 37 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―“Nda̱a nimán yá so̱ꞌ gu̱un rá so̱ꞌ ni̱ꞌyaj so̱ꞌ man Diose̱ síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ, ne̱ yoꞌo̱ nda̱a cúú yave̱ mán so̱ꞌ cuchuma̱n rá ni̱ꞌyaj man Diose̱ na̱nj ado̱nj”. \v 38 Ne̱ nihánj me ya̱ nana̱ uun chij ya̱ na̱nj ei. \v 39 Ne̱ ase vaa nana̱ yoꞌ, da̱nj vaa yoꞌó nana̱ nihánj nana̱ me rá Diose̱ cuno̱ uún níꞌ a: “Adi̱ꞌ se ꞌe̱e̱ rá so̱ꞌ man ma̱ꞌán so̱ꞌ roꞌ, da̱nj ga̱a̱ ꞌe̱e̱ rá so̱ꞌ man tuvíꞌ so̱ꞌ á”. \v 40 ꞌO̱ cuya̱a̱n aꞌmii ro̱j nana̱ nihánj ga̱ nu̱ꞌ tucuáán cuchruj síí cuꞌna̱j Moisés ga̱a naá do̱ꞌ, ga̱ nu̱ꞌ nana̱ nataꞌ nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá do̱ꞌ na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa síí caꞌne̱j Diose̱ ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun roꞌ, nuveé na̱nj yuvii̱ me soꞌ maꞌ \p \v 41 Dan me se nuu chre̱ꞌ nij síí fariseo rihaan Jesucristó, ga̱a ne̱ xnáꞌanj Jesucristó man nij soꞌ, cataj soꞌ: \p \v 42 ―Da̱j si̱j me síí caꞌne̱j Diose̱ ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun, rá nij soj ga̱. Me síí tuvi̱ꞌ me soꞌ, rá soj ga̱ ―taj Jesucristó, xnáꞌanj soꞌ man nij síí fariseo a. \p ―Taꞌníí taꞌnij siꞌno̱ síí cuꞌna̱j David síí cane ga̱a naá me síí caꞌna̱ꞌ ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun na̱nj á ―taj nij síí fariseo a. \p \v 43 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Tza̱j ne̱ ga̱a cunuû Nimán Diose̱ nimán síí cuꞌna̱j David, ne̱ cataj David se vaa síí ꞌni̱j raꞌa man maꞌa̱n soꞌ me síí caꞌne̱j Diose̱ ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun na̱nj á. Dan me se cataj soꞌ: \v 44 “Caꞌmii Diose̱ síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihaan síí ꞌni̱j raꞌa manj, cataj soꞌ se vaa ca̱yáán síí ꞌni̱j raꞌa manj xꞌnúú Diose̱ rej nuva̱ꞌ Diose̱ nda̱a se quisi̱j quiꞌya̱j canaán Diose̱ rihaan taranꞌ nij síí ta̱j riꞌyunj man síí ꞌni̱j raꞌa manj ne̱ quiri̱i̱ taꞌngaꞌ síí ꞌni̱j raꞌa manj rihaan nij soꞌ na̱nj ado̱nj”, taj síí cuꞌna̱j David yoꞌ a. \v 45 Dan me se síí ꞌni̱j raꞌa man síí cuꞌna̱j David me síí caꞌne̱j Diose̱ ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun, taj síí cuꞌna̱j David yoꞌ a. Sese ꞌni̱j raꞌa soꞌ man David, ne̱ me cheꞌé taj soj se vaa na̱nj taꞌníí taꞌnij siꞌno̱ David me soꞌ ga̱. Taj cheꞌé cata̱j soj se vaa na̱nj yuvii̱ me soꞌ maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij síí fariseo yoꞌ a. \p \v 46 Ne̱ a̱ ꞌó nij soꞌ ne gu̱un nucua̱j cata̱j xnaꞌanj ꞌo̱ nana̱ rihaan Jesucristó, ne̱ a̱ ꞌó nij soꞌ ne quisi̱j rá xna̱ꞌanj doj nana̱ man Jesucristó a̱ maꞌ. \c 23 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé cacunꞌ tumé nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés do̱ꞌ, cheꞌé cacunꞌ tumé nij síí fariseo do̱ꞌ a \p \v 1 Ga̱a ne̱ caꞌmii Jesucristó rihaan nij yuvii̱ do̱ꞌ, rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ do̱ꞌ, \v 2 cataj soꞌ: \p ―Nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés do̱ꞌ, nij síí fariseo do̱ꞌ, ata̱ nij soꞌ se‑su̱u̱n síí cuꞌna̱j Moisés síí cane ga̱a naá a. \v 3 Cheꞌé dan, na̱j guun nana̱ cata̱j nij soꞌ rihaan soj roꞌ, cuno̱ soj nu̱ꞌ nana̱ yoꞌ, ne̱ da̱nj quiꞌya̱j gue̱e̱ soj á. Tza̱j ne̱ se̱ quiꞌyaj soj nda̱a vaa ꞌyaj nij soꞌ a̱ maꞌ. ꞌO̱ se taj xnaꞌanj nij soꞌ da̱j quiꞌya̱j yuvii̱, tza̱j ne̱ ne ꞌyaj maꞌa̱n nij soꞌ se vaa taj nij soꞌ maꞌ. \v 4 Ne̱ aꞌneꞌ uxrá nij soꞌ suun rihaan yuvii̱ da̱j quiꞌya̱j yuvii̱ canoco̱ꞌ yuvii̱ man Diose̱, ne̱ dan me se ase vaa yuvii̱ araa ndoꞌo rasu̱u̱n ꞌe̱e̱ xráá tuviꞌ vaa nij soꞌ, tza̱j ne̱ a̱ doj ne racuíj nij soꞌ man yuvii̱ ca̱ta̱ yuvii̱ rasu̱u̱n ꞌe̱e̱ yoꞌ a̱ maꞌ. A̱ ꞌó raa̱ raꞌa nij soꞌ ne racuíj nij soꞌ man yuvii̱ na̱nj man ado̱nj. \v 5 Na̱j guun suun sa̱ꞌ ꞌyaj nij soꞌ roꞌ, tza̱j ne̱ ma̱a̱n cheꞌé rej me rá nij soꞌ queneꞌe̱n yuvii̱, ne̱ cheꞌé dan ꞌyaj nij soꞌ da̱nj na̱nj ado̱nj. ꞌO̱ se caxra̱ꞌ ndoꞌo vaa nij caxra̱nꞌ nu̱u̱ se‑na̱na̱ Diose̱ noco̱ꞌ rihaan nij soꞌ, ꞌyaj nij soꞌ, ne̱ xca̱a̱n ndoꞌo vaa yiquitzij noco̱ꞌ tuꞌva saga̱nꞌ nij soꞌ, ꞌyaj uún nij soꞌ, \v 6 ne̱ niha̱ꞌ rá nij soꞌ nano̱ꞌ nij soꞌ rej sa̱ꞌ doj quita̱j nij soꞌ ga̱a ꞌanj nij soꞌ chaꞌanj, ne̱ niha̱ꞌ rá nij soꞌ nano̱ꞌ nij soꞌ chruun xlá sa̱ꞌ doj quita̱j nij soꞌ rá veꞌ tucuꞌyón yuvii̱ se‑tucua̱nj Moisés, \v 7 ne̱ niha̱ꞌ rá nij soꞌ ga̱a veꞌé aꞌmii yuvii̱ ga̱ nij soꞌ ga̱a chéé nij soꞌ yuꞌvee, ne̱ niha̱ꞌ rá nij soꞌ cata̱j yuvii̱ “Síí guun chij” rihaan nij soꞌ, \v 8 tza̱j ne̱ maꞌa̱n soj roꞌ, se̱ guun cata̱j yuvii̱ “Síí guun chij” rihaan maꞌa̱n soj, quiꞌya̱j soj a̱ maꞌ. ꞌO̱ se vaa o̱rúnꞌ síí uun chij rihaan soj, ne̱ tinu̱j taranꞌ soj na̱nj á. \v 9 Ne̱ se̱ guun cata̱j soj “Ata̱j chij” rihaan yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj a̱ maꞌ. ꞌO̱ se vaa o̱rúnꞌ Rej soj síí nicu̱nꞌ xta̱ꞌ á. \v 10 Ne̱ se̱ guun cata̱j yuvii̱ se vaa noco̱ꞌ nij yuvii̱ man soj, quiꞌya̱j soj a̱ maꞌ. ꞌO̱ se o̱rúnꞌ síí caꞌnéé Diose̱ ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun me síí canoco̱ꞌ soj man na̱nj ado̱nj. \v 11 Ne̱ me maꞌa̱n tuviꞌ soj síí ꞌyaj suun cheꞌé soj roꞌ, yoꞌ me síí sa̱ꞌ doj rihaan taranꞌ soj, \v 12 ne̱ xa̱ꞌ síí me rá ti̱cavii sa̱ꞌ man maꞌa̱n, tza̱j ne̱ quiri̱ꞌ soꞌ, ne̱ gu̱un naꞌa̱j soꞌ, ne̱ xa̱ꞌ síí ꞌyaj nica̱ꞌ nimán, tza̱j ne̱ cavi̱i̱ sa̱ꞌ soꞌ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ a. \p \v 13 Ga̱a ne̱ canica̱j Jesucristó caꞌmii Jesucristó rihaan nij síí fariseo do̱ꞌ, rihaan nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ do̱ꞌ, cataj soꞌ: \p ―Nique̱ soj si̱j fariseo do̱ꞌ, si̱j naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ do̱ꞌ a. Quira̱nꞌ uxrá soj sayuun ado̱nj. Dan me se aꞌnéj nij soj veꞌ tucuá chana̱ caviꞌ nica̱, ne̱ yu̱u̱n cheꞌe̱ guun tucua̱ nij soj man veꞌ yoꞌ, ꞌyaj maꞌa̱n nij soj, ne̱ ra̱a̱n ndoꞌo achíín niꞌya̱j nij soj rihaan Diose̱, cheꞌé rej sa̱ꞌ doj gu̱un nucua̱j nij soj tiha̱ꞌ yuꞌunj soj man yuvii̱ a. Cheꞌé dan doj a̱ ga̱a̱ sayuun quira̱nꞌ soj quiꞌya̱j Diose̱, asa̱ꞌ caꞌneꞌ Diose̱ cacunꞌ cheꞌé yuvii̱ ado̱nj. \p \v 14 ”Nique̱ soj si̱j fariseo do̱ꞌ, si̱j naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ do̱ꞌ a. Quira̱nꞌ uxrá nij soj sayuun na̱nj ado̱nj. Síí nucuiꞌ rá me nij soj ado̱nj. Dan me se aráán soj chrej catu̱u̱ yuvii̱ rihaan Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj á. ꞌO̱ se ne uun chij Diose̱ nimán soj, ꞌyaj soj maꞌ. Ne̱ nda̱a nij síí me rá gu̱un chij Diose̱ nimán roꞌ, aráán soj chrej cuno̱ nij soꞌ rihaan Diose̱ ado̱nj. \p \v 15 ”Nique̱ soj si̱j naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ do̱ꞌ, si̱j fariseo do̱ꞌ ei. Quira̱nꞌ uxrá nij soj sayuun na̱nj ado̱nj. Síí nucuiꞌ rá me nij soj á. Dan me se chéé soj nda̱a rej xco̱ tuꞌva na yaꞌa̱nj do̱ꞌ, nda̱a rej xco̱ quij do̱ꞌ, nanoꞌ soj yoꞌo̱ síí canoco̱ꞌ man soj, ga̱a ne̱ quisíj canocoꞌ yoꞌo̱ soꞌ man soj ꞌyaj soj, ga̱a ne̱ nuu chiꞌi̱i̱ doj nimán soꞌ rihaan nimán soj, ꞌyaj soj, ne̱ quita̱j ya̱a̱n soꞌ rihaan soj caꞌa̱nj taranꞌ nij soj rihaan yaꞌan ado̱nj. \p \v 16 ”Nique̱ soj cheꞌé sayuun quira̱nꞌ soj na̱nj á. Ase vaa síí tuchri̱i vaa soj, tza̱j ne̱ me rá soj ti̱haa̱n soj rihaan yuvii̱ da̱j ga̱a̱ quiꞌya̱j yuvii̱ a. Caꞌve̱e se cutaꞌ yoꞌo̱ soꞌ raa̱ nuvií noco̱o se vaa ya̱ vaa nana̱ caꞌmii soꞌ, tza̱j ne̱ taj se ꞌyaj sese caꞌmii ne̱ soꞌ maꞌ, taj soj a. Tza̱j ne̱ sese cutaꞌ yoꞌo̱ soꞌ raa̱ agaꞌ oró míí nu̱u̱ rá nuvií, ga̱a ne̱ cheꞌé dan ya̱ vaa nana̱ caꞌmii soꞌ, ne̱ no̱ xcúún soꞌ quiꞌya̱j soꞌ nu̱ꞌ nda̱a vaa cataj soꞌ, taj soj a. \v 17 Ase vaa síí niꞌyo̱n do̱ꞌ, ase vaa síí tuchri̱i do̱ꞌ, vaa soj ado̱nj. Me cheꞌé ne neꞌen soj se vaa nuvií noco̱o me se sa̱ꞌ doj vaa yoꞌ rihaan agaꞌ oró míí nu̱u̱ rque nuvií yoꞌ ga̱. ꞌO̱ se neꞌen soj se vaa cheꞌé maꞌa̱n nuvií noco̱o yoꞌ roꞌ, nuu gue̱e̱ agaꞌ oró míí yoꞌ rihaan Diose̱ á. \v 18 Ne̱ taj uún soj se vaa sese cutaꞌ yoꞌo̱ soꞌ raa̱ chraan altar acaa xcuu rqué yuvii̱ rihaan Diose̱ se vaa ya̱ vaa nana̱ caꞌmii soꞌ, ne̱ taj se ꞌyaj sese caꞌmii ne̱ soꞌ maꞌ, taj uún soj a. Tza̱j ne̱ sese cutaꞌ soꞌ raa̱ xcuu na̱j rihaan chraan altar yoꞌ, ne̱ no̱ xcúún soꞌ quiꞌya̱j soꞌ nu̱ꞌ nda̱a vaa cataj soꞌ, taj uún soj a. \v 19 Dan me se ase vaa síí tuchri̱i vaa soj ado̱nj. Me cheꞌé ne neꞌen soj se vaa sa̱ꞌ doj vaa chraan altar yoꞌ rihaan xcuu na̱j rihaan yoꞌ ga̱. ꞌO̱ se cheꞌé maꞌa̱n chraan altar roꞌ, cheꞌé dan nuu gue̱e̱ xcuu yoꞌ rihaan Diose̱ na̱nj á. \v 20 Cheꞌé dan sese cutaꞌ yoꞌo̱ soꞌ raa̱ chraan altar yoꞌ, ne̱ nuveé ra̱a̱ chraan altar yoꞌ me se cutaꞌ soꞌ raa̱ maꞌ. ꞌO̱ se cutaꞌ soꞌ raa̱ chraan altar do̱ꞌ, raa̱ nu̱ꞌ se ta̱j rihaan chraan altar yoꞌ do̱ꞌ ado̱nj. \v 21 Ne̱ sese cutaꞌ yoꞌo̱ soꞌ raa̱ nuvií noco̱o, ne̱ nuveé ina̱nj raa̱ nuvií noco̱o me se cutaꞌ soꞌ raa̱ maꞌ. ꞌO̱ se cutaꞌ soꞌ raa̱ nuvií noco̱o do̱ꞌ, raa̱ maꞌa̱n Diose̱ síí ya̱nj nuvií noco̱o do̱ꞌ ado̱nj. \v 22 Ne̱ sese cutaꞌ yoꞌo̱ soꞌ raa̱ rej xta̱ꞌ, ne̱ nuveé ina̱nj rej xta̱ꞌ me se cutaꞌ soꞌ raa̱ maꞌ. ꞌO̱ se cutaꞌ soꞌ raa̱ rej xta̱ꞌ do̱ꞌ, raa̱ chruun xlá chruun ta̱j maꞌa̱n Diose̱ ga̱a rii taꞌngaꞌ Diose̱ do̱ꞌ, raa̱ maꞌa̱n Diose̱ síí ta̱j rihaan chruun xlá yoꞌ do̱ꞌ, cutaꞌ soꞌ na̱nj ado̱nj. \p \v 23 ”Nique̱ soj si̱j naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ do̱ꞌ, si̱j fariseo do̱ꞌ ei. Quira̱nꞌ uxrá soj sayuun ado̱nj. Síí nucuiꞌ rá me nij soj na̱nj á. Dan me se sese vaa nuu xlá do̱ꞌ, coj eneldo do̱ꞌ, coj cominó do̱ꞌ, rihaan soj, ne̱ rqué soj ꞌo̱ nánj coj rihaan Diose̱ rihaan daj a̱ chi̱ꞌ nánj coj yoꞌ a. Tza̱j ne̱ nana̱ noco̱o doj ne ꞌyaj soj maꞌ. Ne aꞌneꞌ nica̱ soj cacunꞌ cheꞌé tuviꞌ soj maꞌ. Ne ꞌe̱e̱ rá soj tuviꞌ soj maꞌ. Ne uun nucua̱j rá tuviꞌ soj man soj maꞌ. Tza̱j ne̱ Diose̱ roꞌ, me rá quiꞌya̱j soj nu̱ꞌ nana̱ noco̱o nihánj, ne̱ naꞌvej rá Diose̱ ta̱náj xco̱ soj a̱ yoꞌó nana̱ leꞌe̱j doj maꞌ. \v 24 Dan me se ase vaa síí tuchri̱i vaa soj, tza̱j ne̱ me rá soj ti̱haa̱n soj rihaan yuvii̱ da̱j quiꞌya̱j yuvii̱ ado̱nj. Ase vaa síí rii nda̱a ꞌo̱ yacoo̱ leꞌe̱j rque na coꞌo̱ roꞌ, vaa soj, tza̱j ne̱ chumánj u̱u̱n soj cunu̱ꞌ xcuu camelló vaa gue̱e̱ na̱nj ado̱nj. \p \v 25 ”Nique̱ soj si̱j naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ do̱ꞌ, si̱j fariseo do̱ꞌ a. Quira̱nꞌ uxrá nij soj sayuun ado̱nj. Síí nucuiꞌ rá me nij soj na̱nj á. Dan me se ase vaa rasu̱u̱n, ne̱ sa̱ꞌ uxrá naꞌnuꞌ nii xráá yoꞌ, tza̱j ne̱ rque yoꞌ roꞌ, me se vaa nacaj gue̱e̱ yoꞌ, taꞌngaꞌ da̱nj vaa gue̱e̱ soj, ne̱ xráá soj me se veꞌé naruvii, tza̱j ne̱ nimán soj me se quij vaa, ne̱ niha̱ꞌ uxrá rá soj caꞌne̱e̱ soj siꞌyaj tuviꞌ soj, ne̱ taj se ꞌyáꞌ caꞌne̱ꞌ rá soj a̱ maꞌ. \v 26 Ase vaa síí tuchri̱i vaa soj si̱j fariseo ei. Ase vaa ꞌyaj yuvii̱ naꞌnuꞌ rque rasu̱u̱n roꞌ, da̱nj quiꞌya̱j uún soj, naquiꞌya̱j sa̱ꞌ soj nimán soj á. Nda̱a síj, ga̱a ne̱ sa̱ꞌ ina̱nj quiꞌya̱j soj queneꞌe̱n yuvii̱ ei. \p \v 27 ”Nique̱ soj si̱j naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ do̱ꞌ, si̱j fariseo do̱ꞌ a. Quira̱nꞌ uxrá nij soj sayuun ado̱nj. Síí nucuiꞌ rá me nij soj na̱nj á. Dan me se ase vaa chraan na̱j xnangá rihaan santó roꞌ, vaa soj, ne̱ xráá soj roꞌ, vaa catzi̱i̱, ne̱ veꞌé ndoꞌo ruviꞌ man soj, tza̱j ne̱ nimán soj me se adi̱ꞌ se vaa cúú riꞌyuj roꞌ, vaa nimán soj, ne̱ chiꞌi̱i̱ vaa nu̱ꞌ nimán soj ado̱nj. \v 28 Dan me se ase vaa síí nica̱ nimán vaa soj chéé soj niꞌya̱j yuvii̱, tza̱j ne̱ ꞌyaj yuve̱ ndoꞌo soj se chiꞌi̱i̱, ne̱ ne uno uxrá soj rihaan Diose̱ a̱ maꞌ. Ina̱nj da̱nj vaa nimán soj na̱nj ado̱nj. \p \v 29 ”Nique̱ soj si̱j naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ do̱ꞌ, si̱j fariseo do̱ꞌ a. Quira̱nꞌ uxrá soj sayuun ado̱nj. Síí nucuiꞌ rá me nij soj na̱nj á. Dan me se veꞌé uneꞌ soj chraan yan na̱j cúú man nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá do̱ꞌ, man nij síí vaa sa̱ꞌ cane ga̱a naá do̱ꞌ, ne̱ veꞌé tumé soj man chraan yoꞌ a. \v 30 Ne̱ taj soj se vaa sese cayáán soj ga̱ xi̱i soj nij síí ma̱n ga̱a naá roꞌ, ne̱ ne ticavi̱ꞌ soj man nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ nda̱a vaa quiꞌyaj maꞌa̱n xi̱i soj a̱ maꞌ. Da̱nj aꞌmii soj, \v 31 taj xnaꞌanj maꞌa̱n soj se vaa ya̱ tuviꞌ nij síí ticaviꞌ man nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá me maꞌa̱n soj na̱nj á. \v 32 Ne̱ ataa quisi̱j cacunꞌ quiꞌyaj nij tuviꞌ soj nij síí ma̱n ga̱a naá yoꞌ a. Tza̱j ne̱ ti̱síj soj cacunꞌ yoꞌ ado̱nj. \p \v 33 ”Ase vaa xcuáá yuva̱a̱ vaa soj, ne̱ taj se qui̱ꞌyáꞌ quinani̱i̱ soj rihaan sayuun quiꞌya̱j Diose̱ man soj maꞌ. Caca̱a̱ soj rihaan yaꞌan ado̱nj. \v 34 Cheꞌé dan xa̱ꞌ soj, tza̱j ne̱ caꞌne̱j ꞌu̱nj síí nata̱ꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ caꞌne̱j ꞌu̱nj síí caꞌmi̱i̱ nana̱ cu̱u caꞌne̱j ꞌu̱nj síí tu̱cuꞌyón se‑na̱na̱ Diose̱ caꞌne̱j ꞌu̱nj rihaan soj, ga̱a ne̱ ticavi̱ꞌ soj man taꞌa̱j nij soꞌ, ne̱ cachro̱n soj man taꞌa̱j nij soꞌ rihaan rcutze̱, ne̱ go̱ꞌ soj cuartá xráá taꞌa̱j nij soꞌ, ne̱ cuna̱nj nij soꞌ rihaan soj, cu̱riha̱nj nij soꞌ ꞌo̱ chumanꞌ, ne̱ canoco̱ꞌ uxrá soj man nij soꞌ nda̱a ꞌó chumanꞌ uún, quiꞌya̱j soj vaa güii na̱nj ado̱nj. \v 35 Nda̱a síj, ga̱a ne̱ nu̱ꞌ ton cayanj man nij síí sa̱ꞌ rihaan Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj roꞌ, nu̱ꞌ cacunꞌ yoꞌ roꞌ, nata̱ꞌ xráá nij soj a. Dan me se asi̱j ton cayanj man síí sa̱ꞌ cuꞌna̱j Abel ne̱ nda̱a ton cayanj man síí cuꞌna̱j Zacarías taꞌníí síí cuꞌna̱j Berequías ga̱a caviꞌ soꞌ rihaan nuvií yan nicu̱nꞌ chraan altar roꞌ, nu̱ꞌ cacunꞌ yoꞌ roꞌ, nata̱ꞌ xráá nij soj a. \v 36 Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ se vaa quira̱nꞌ maꞌa̱n nij tuvi̱ꞌ nij soj sayuun cheꞌé nu̱ꞌ cacunꞌ yoꞌ ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí fariseo do̱ꞌ, rihaan nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés rihaan yuvii̱ do̱ꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quira̱nꞌ nij síí ma̱n chumanꞌ Jerusalén a \p \v 37 Ga̱a ne̱ cataj uún Jesucristó a: \p ―Nanó uxrá raj cheꞌé soj si̱j ma̱n chumanꞌ Jerusalén nihánj na̱nj á. Dan me se ticaviꞌ soj man nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱, ne̱ goꞌ soj yahij man nij síí caꞌnéé Diose̱ cuchi̱ꞌ rihaan soj á. Guun queꞌe̱e̱ ndoꞌo guun rá ꞌu̱nj naquiꞌya̱j chre̱ꞌ ꞌu̱nj man soj cu̱tumé ꞌu̱nj man soj, tza̱j ne̱ taj se quiꞌyáꞌ caꞌve̱e maꞌ. Dan me se ase vaa ꞌyaj chuchee naquiꞌyaj chre̱ꞌ chuchee man taꞌníí xoꞌ ca̱ráán xoꞌ xcóó xoꞌ xráá taꞌníí xoꞌ roꞌ, da̱nj guun raj qui̱ꞌyáj man soj, tza̱j ne̱ ne caꞌve̱j rá soj qui̱ꞌyáj da̱nj a̱ maꞌ. \v 38 Ya̱j me se cu̱tumé maꞌa̱n soj man soj na̱nj ado̱nj. \v 39 ꞌO̱ se cuano̱ nihánj me se cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa rej rihaan níꞌ roꞌ, se̱ queneꞌen uún soj manj maꞌ. Tza̱j ne̱ nda̱a güii caꞌna̱ꞌ uún ꞌu̱nj rihaan chumii̱ nihánj queneꞌe̱n soj manj, ne̱ cata̱j soj: “Veꞌé uxrá ꞌnaꞌ síí aꞌnéé síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ á”, cata̱j soj a ―taj Jesucristó niꞌya̱j soꞌ man nij síí ma̱n Jerusalén yoꞌ a. \c 24 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cane̱e̱ nu̱ꞌ nuvií noco̱o ne̱ chumanꞌ Jerusalén a \p \v 1 Ga̱a ne̱ curiha̱nj Jesucristó nuvií noco̱o, caꞌanj soꞌ, ne̱ cuchiꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rihaan soꞌ a. Guun rá nij soꞌ queneꞌe̱n Jesucristó da̱j vaa nij veꞌ ma̱n nuvií noco̱o yoꞌ a. \v 2 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Dan me se neꞌen soj nu̱ꞌ veꞌ ma̱n nuvií noco̱o nihánj naꞌ. Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ se vaa vaa güii, ne̱ cane̱e̱ nu̱ꞌ nuvií noco̱o nihánj, ne̱ a̱ ꞌó yuvej se̱ quitáá xráá tuviꞌ yuvej nihánj a̱ maꞌ ―taj Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé sayuun gu̱un rihaan chumii̱ nihánj vaa güii a \p \v 3 Dan me se caꞌanj ca̱yáán Jesucristó raa̱ quij cuꞌna̱j Quij ma̱n Chruun Olivó, ne̱ cuchiꞌ o̱rúnꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rihaan soꞌ, ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Cata̱j xnaꞌanj so̱ꞌ rihaan núj aman cane̱e̱ nu̱ꞌ nuvií noco̱o yoꞌ do̱ꞌ, a̱ me rasu̱u̱n caꞌna̱ꞌ qui̱ꞌyáá so̱ꞌ asa̱ꞌ quisíj caꞌna̱ꞌ so̱ꞌ queneꞌe̱n núj ne̱ quinavi̱j nu̱ꞌ chumii̱ nihánj, maestro ―taj nij soꞌ, xnáꞌanj nij soꞌ man Jesucristó a. \p \v 4 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Cu̱tumé ndoꞌo soj man soj se̱ gaa na̱nj tiha̱ꞌ yuꞌunj yuvii̱ man soj á. \v 5 ꞌO̱ se caꞌna̱ꞌ uxrá yuvii̱ cata̱j: “ꞌU̱nj me síí caꞌnéé Diose̱ ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun”, cata̱j nij soꞌ, ne̱ dan me se tiha̱ꞌ yuꞌunj uxrá nij soꞌ man tuviꞌ nij soꞌ na̱nj á. \p \v 6 ”Dan me se vaa güii, ne̱ queneꞌe̱n soj se vaa cunu̱ꞌ uxrá chumanꞌ ga̱ tuviꞌ chumanꞌ a. Ne̱ cuno̱ uxrá soj nana̱ se vaa unuꞌ chumanꞌ ma̱n ga̱nꞌ ga̱ tuviꞌ chumanꞌ yoꞌ a. Cu̱tumé soj man soj se̱ cuchuꞌviꞌ nimán soj maꞌ. Ma̱a̱n se vaa cheꞌé gu̱un sayuun yoꞌ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. Tza̱j ne̱ asa̱ꞌ quisíj guun da̱nj, ga̱a ne̱ se̱ caꞌanj niꞌya̱ chumii̱ nihánj nu̱ꞌ orá maꞌ. ꞌO̱ se quina̱j chumii̱ nihánj doj ado̱nj. \v 7 Dan me se cunu̱ꞌ uxrá yuvii̱ ma̱n chumanꞌ noco̱o ga̱ yoꞌó chumanꞌ noco̱o, ne̱ cunu̱ꞌ gobiernó ga̱ tuviꞌ gobiernó a. Ne̱ cache̱n xꞌnaa cache̱n yuún noco̱o cache̱n queꞌe̱e̱ chumanꞌ a. \v 8 Nu̱ꞌ sayuun nihánj roꞌ, ase vaa guun cheꞌe̱ ꞌo̱ chana̱ veꞌee̱ rque noꞌ cuchru̱j noꞌ neꞌej roꞌ, da̱nj ga̱a̱ nu̱ꞌ sayuun nihánj na̱nj ei. Dan me se nu̱ꞌ neꞌen chana̱ veꞌee̱ rque yoꞌ, ne̱ neꞌen noꞌ doj a̱ quira̱nꞌ noꞌ sayuun rej riha̱a̱n, ne̱ ase uun rá chana̱ yoꞌ, da̱nj gu̱un rá soj ga̱a caꞌna̱ꞌ sayuun yoꞌ, gu̱un rá soj se vaa da̱j doj gu̱un uxrá sayuun rihaan chumii̱ nihánj na̱nj ado̱nj. \p \v 9 ”Ga̱a ne̱ caꞌa̱nj ni̱caj yuvii̱ man taꞌa̱j soj rihaan nij síí nica̱j suun, ne̱ quira̱nꞌ taꞌa̱j soj sayuun ne̱ cavi̱ꞌ taꞌa̱j soj na̱nj á. Ne̱ nachri̱ꞌ cunuda̱nj nij síí yaníj ni̱ꞌyaj nij soꞌ man soj, cheꞌé se me soj síí noco̱ꞌ manj ado̱nj. \v 10 Ga̱a ne̱ ta̱náj queꞌe̱e̱ tinúú soj chrej sa̱ꞌ, ne̱ ta̱cuachén tinúú soj síí tanáj chrej sa̱ꞌ man yoꞌó tinúú soj rihaan síí nica̱j suun, ne̱ nachri̱ꞌ uún tinúú soj síí tanáj chrej sa̱ꞌ man taꞌa̱j soj si̱j noco̱ꞌ manj na̱nj á. \v 11 Ga̱a ne̱ caꞌna̱ꞌ uxrá síí nata̱ꞌ rihaan yuvii̱ se vaa si̱j nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ me nij soꞌ, cata̱j nij soꞌ, tza̱j ne̱ caꞌmi̱i̱ ne̱ u̱u̱n nij soꞌ, ne̱ tiha̱ꞌ yuꞌunj uxrá nij soꞌ man yuvii̱ ado̱nj. \v 12 Ga̱a ne̱ xnaꞌa̱nj ndoꞌo se chiꞌi̱i̱ quiꞌya̱j yuvii̱, ne̱ caꞌne̱ꞌ rá nij yuvii̱ ga̱ suun noco̱ꞌ se‑na̱na̱ Diose̱, ne̱ cheꞌé dan ta̱náj uxrá nij síí noco̱ꞌ manj chrej sa̱ꞌ chrej ꞌe̱e̱ rá man tuviꞌ a. \v 13 Tza̱j ne̱ síí noco̱ꞌ raan manj nda̱a se caꞌa̱nj niꞌya̱ chumii̱ nihánj roꞌ, soꞌ me síí quinani̱i̱ rihaan sayuun ado̱nj. \v 14 Ne̱ caꞌmi̱i̱ natáj yuvii̱ nana̱ sa̱ꞌ nihánj nana̱ cheꞌé güii gu̱un chij Diose̱ rihaan chumii̱ nihánj cuno̱ yuvii̱ ma̱n cunuda̱nj chumanꞌ ma̱n rihaan chumii̱, ne̱ xca̱j nij yuvii̱ cuentá cheꞌej, ga̱a ne̱ gu̱un cheꞌe̱ chumii̱ nihánj quinavi̱j chumii̱ nihánj na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \p \v 15 Ne̱ soj si̱j naya̱a̱ nana̱ nihánj nana̱ cachro̱nj rihaan yanj nihánj roꞌ, xca̱j uxrá soj cuentá me taj nana̱ nihánj nana̱ caꞌmii Jesucristó cheꞌé se chiꞌi̱i̱ á. \p Dan me se cataj uún Jesucristó: \p ―A̱j neꞌen soj se vaa cataj xnaꞌanj síí cuꞌna̱j Daniel síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá cheꞌé yoꞌo̱ se chiꞌi̱i̱ quiꞌya̱j ndoꞌo sayuun man yuvii̱, ne̱ dan me se güii queneꞌe̱n soj se chiꞌi̱i̱ yoꞌ rej gue̱e̱, \v 16 ne̱ yoꞌo̱ cuna̱nj nij síí ma̱n estadó Judea caꞌa̱nj nij soꞌ raa̱ quij á. \v 17 Ne̱ síí ta̱j xráá veꞌ tucuá roꞌ, se̱ catúj soꞌ rá veꞌ tucuá soꞌ quiri̱i̱ soꞌ siꞌyaj soꞌ maꞌ. \v 18 Ne̱ síí ꞌyaj suun tacaan roꞌ, se̱ canica̱j soꞌ nano̱ꞌ soꞌ saga̱nꞌ soꞌ tanáj soꞌ rihaan yoꞌóó maꞌ. Se̱ guun ra̱a̱n nij soꞌ maꞌ. Ma̱a̱n se yoꞌo̱ cuna̱nj nij soꞌ á. \v 19 Nique̱ chana̱ nu̱u̱ rque do̱ꞌ, chana̱ vaa taꞌníí neꞌej utzii do̱ꞌ, güii caꞌna̱ꞌ sayuun yoꞌ a. ꞌO̱ se se̱ guun nucua̱j chana̱ yoꞌ cuna̱nj chana̱ yoꞌ maꞌ. \v 20 Cachi̱nj niꞌya̱j soj rihaan Diose̱ se vaa se̱ caꞌnaꞌ sayuun yoꞌ güii ga̱a̱ maa̱n do̱ꞌ, güii no̱ xcúún yuvii̱ nara̱a̱n rá yuvii̱ do̱ꞌ maꞌ. \v 21 ꞌO̱ se güii caꞌna̱ꞌ sayuun roꞌ, qui̱j ndoꞌo gu̱un na̱nj á. Qui̱j doj ga̱a̱ sayuun yoꞌ rihaan nu̱ꞌ nij sayuun quiranꞌ yuvii̱ ga̱a nu̱ꞌ caꞌnaꞌ, ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ quiranꞌ uún yuvii̱ sayuun vaa da̱nj maꞌ. \v 22 Sese queꞌe̱e̱ uxrá güii gu̱un sayuun, ne̱ se̱ quinanii yuvii̱ rihaan sayuun yoꞌ maꞌ. Tza̱j ne̱ vaa güii quisi̱j sayuun, quiꞌya̱j Diose̱, cheꞌé rej quinani̱i̱ nij síí narii soꞌ canoco̱ꞌ man soꞌ ado̱nj. \p \v 23 ”Ne̱ güii yoꞌ me se sese cata̱j yuvii̱ rihaan soj: “Ni̱ꞌyaj so̱ꞌ ei. Nihánj ꞌnaꞌ síí ti̱nanii man níꞌ rihaan sayuun á”, ne̱ se̱ cuchumán rá soj maꞌ. \v 24 ꞌO̱ se caꞌna̱ꞌ uxrá síí ne̱ síí cata̱j se vaa síí ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun me nij soꞌ, ne̱ caꞌna̱ꞌ uxrá síí ne̱ síí cata̱j se vaa nataꞌ nij soꞌ se‑na̱na̱ Diose̱, ne̱ quiꞌya̱j nij soꞌ suun sa̱ꞌ noco̱o, ne̱ tiha̱ꞌ yuꞌunj nij soꞌ man cunuda̱nj nij yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ na̱nj ado̱nj. Nda̱a nij síí narii Diose̱ man roꞌ, sese taj va̱j Diose̱ tu̱mé man nij soꞌ, ne̱ cuchuma̱n rá nij soꞌ ni̱ꞌyaj nij soꞌ man nij síí tihaꞌ yuꞌunj yoꞌ na̱nj ado̱nj. \v 25 Nihánj me se cataj xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj da̱j gu̱un rihaan chumii̱ nihánj na̱nj á. \v 26 Cheꞌé dan me sese cata̱j yuvii̱ rihaan soj se vaa va̱j ꞌu̱nj rej quij, ne̱ se̱ caꞌanj soj rej quij nano̱ꞌ soj manj maꞌ. Ne̱ sese cata̱j yuvii̱ rihaan soj se vaa yáán ꞌu̱nj rá ꞌo̱ veꞌ, ne̱ se̱ cuchumán rá soj maꞌ. \v 27 Dan me se nda̱a rá se uun ga̱a raa̱n rej síj güii ne̱ ꞌo̱ chuguu̱n nu̱ꞌ xta̱ꞌ nda̱a rej ataꞌ güii roꞌ, ne̱ neꞌen cunuda̱nj yuvii̱ se vaa raa̱n rihaan chumii̱ a. Ne̱ ase uun rá soj neꞌen soj ga̱a raa̱n roꞌ, da̱nj gu̱un rá soj asa̱ꞌ caꞌnáꞌ ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱, ne̱ yoꞌo̱ queneꞌe̱n nu̱ꞌ yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ nihánj se vaa caꞌnáꞌ ꞌu̱nj ado̱nj. \v 28 A̱j neꞌen soj da̱j ꞌyaj yachrúú va̱j rej xta̱ꞌ, ne̱ neꞌen maꞌa̱n xoꞌ me rej na̱j nee̱ cha̱ xoꞌ a. Taj síí nataꞌ rihaan xoꞌ me rej na̱j nee̱ yoꞌ maꞌ. Ne̱ ase uun rá yachrúú roꞌ, da̱nj gu̱un rá maꞌa̱n soj asa̱ꞌ caꞌnaꞌ uún ꞌu̱nj rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. Queneꞌe̱n maꞌa̱n soj si̱j ma̱n rihaan chumii̱ nihánj me rej caꞌna̱ꞌ ꞌu̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j ga̱a̱ caꞌna̱ꞌ uún Jesucristó rihaan chumii̱ nihánj a \p \v 29 ”Síj quiranꞌ yuvii̱ sayuun yoꞌ, ga̱a ne̱ gu̱un rmi̱ꞌ güii gu̱un rmi̱ꞌ yavii gu̱un rmi̱ꞌ, ne̱ cayu̱u nij yatiꞌ xta̱ꞌ ne̱ quina̱a̱n taranꞌ nij rasu̱u̱n nucua̱j ma̱n rej xta̱ꞌ do̱ꞌ a. \v 30 Ga̱a ne̱ vaa se curuvi̱ꞌ rej xta̱ꞌ queneꞌe̱n soj, ne̱ queneꞌe̱n soj se vaa da̱j doj caꞌna̱ꞌ uún ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ a. Ga̱a ne̱ cunuda̱nj nij síí ma̱n rihaan chumii̱ nihánj roꞌ, quinano̱ ndoꞌo rá maꞌa̱n nij soꞌ, ga̱a ne̱ queneꞌe̱n nij soꞌ mán ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ á. Dan me se xráá ngaa quita̱j ꞌu̱nj caꞌna̱ꞌ ꞌu̱nj, ne̱ gu̱un nucua̱j ndoꞌoj quiri̱i̱ taꞌngaj, ne̱ veꞌé uxrá curuvi̱j caꞌna̱j á. \v 31 Ga̱a ne̱ caꞌya̱nj nii chruun aꞌyánj, qui̱ꞌyáj, ne̱ caꞌne̱j ꞌu̱nj man nij se‑mo̱zó ꞌu̱nj caꞌna̱ꞌ nij soꞌ rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ naquiꞌya̱j chre̱ꞌ nij se‑mo̱zó ꞌu̱nj man nij síí narii Diose̱ man canoco̱ꞌ manj a. Dan me se cache̱e̱ nij se‑mo̱zó ꞌu̱nj rihaan nu̱ꞌ chumii̱ nihánj, nano̱ꞌ nij soꞌ taranꞌ nij síí cunu̱u chre̱ꞌ ga̱ ꞌu̱nj na̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ya̱ queneꞌe̱n níꞌ se vaa nichru̱nꞌ caꞌna̱ꞌ uún Jesucristó a \p \v 32 ”Tu̱cuꞌyón soj nana̱ nihánj nana̱ cheꞌé chruun ma̱n chruj higó raa̱ á. Ga̱a quisíj guun laru̱u raꞌa chruun, ne̱ naca coj yaꞌli̱j raa̱ chruun, ne̱ neꞌen soj se vaa nichru̱nꞌ ꞌnaꞌ dió nama̱n maa̱n a. \v 33 Dan me se xca̱j uún soj cuentá se vaa asa̱ꞌ queneꞌen soj nu̱ꞌ se vaa cataj xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱, ne̱ nichru̱nꞌ caꞌna̱ꞌ uún ꞌu̱nj na̱nj ado̱nj. Dan me se ase vaa síí nicu̱nꞌ taꞌyaa roꞌ, ga̱a̱ ꞌu̱nj ei. \v 34 Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ quisi̱j nu̱ꞌ rasu̱u̱n nihánj nu̱ꞌ se vaa cataj xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ ei. Ne̱ ya̱ queneꞌe̱n soj nu̱ꞌ nihánj ga̱a ataa cavi̱ꞌ soj ei. \v 35 Vaa güii caꞌa̱nj niꞌya̱ yoꞌóó do̱ꞌ, xta̱ꞌ do̱ꞌ, tza̱j ne̱ se‑na̱na̱j me se daj chiha̱a̱ míj se̱ quinavij yoꞌ maꞌ. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ne neꞌen níꞌ me güii caꞌna̱ꞌ uún Jesucristó maꞌ \p \v 36 ”Nihánj me cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa a̱ ꞌó síí ne neꞌen me güii caꞌna̱ꞌ uún ꞌu̱nj rihaan chumii̱ nihánj maꞌ. Caꞌve̱e se nda̱a se‑mo̱zó Diose̱ ꞌyaj suun rej xta̱ꞌ, caꞌve̱e se nda̱a ma̱ꞌanj taꞌni̱j Diose̱, tza̱j ne̱ ne neꞌen núj me güii me yoꞌ maꞌ. O̱rúnꞌ Réj me síí neꞌen na̱nj ado̱nj. \v 37 Ase vaa quiꞌyaj yuvii̱ ga̱a cayáán síí cuꞌna̱j Noé rihaan chumii̱ roꞌ, da̱nj ga̱a̱ quiꞌya̱j uún yuvii̱ asa̱ꞌ caꞌna̱ꞌ uún ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. \v 38 Dan me se ga̱a cayáán síí cuꞌna̱j Noé, ne̱ da̱j doj ca̱ráán na yaꞌa̱nj rihaan chumii̱, tza̱j ne̱ chá yuvii̱ do̱ꞌ, coꞌo yuvii̱ do̱ꞌ, ne̱ xcaj tuviꞌ nij yuvii̱ do̱ꞌ; ina̱nj da̱nj quiꞌyaj nij yuvii̱ nda̱a quisíj güii catúj nij tuvi̱ꞌ síí cuꞌna̱j Noé rque rihoo xi̱j chéé rihaan na a. \v 39 Ne̱ ne xca̱j nij yuvii̱ cuentá sese ca̱ráán na yaꞌa̱nj xráá nij soꞌ maꞌ. Ma̱a̱n se nda̱a quisíj caráán na yaꞌa̱nj xráá cunuda̱nj nij soꞌ, ne̱ da̱nj gaa xcaj nij soꞌ cuentá na̱nj á. Ne̱ ase vaa ne xca̱j nij yuvii̱ ma̱n ga̱a naá cuentá se vaa quira̱nꞌ nij soꞌ sayuun roꞌ, da̱nj ga̱a̱ uún yuvii̱ asa̱ꞌ quisíj caꞌna̱ꞌ uún ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ rihaan chumii̱ nihánj ado̱nj. ꞌO̱ se nda̱a síj güii queneꞌe̱n nij soꞌ manj, ga̱a ne̱ xca̱j nij soꞌ cuentá na̱nj á. \p \v 40 ”Ne̱ asa̱ꞌ quisíj güii yoꞌ, ne̱ cu̱nuû vi̱j ro̱j snóꞌo quiꞌya̱j suun ro̱j soꞌ yoꞌóó, ne̱ naca̱j se‑mo̱zó Diose̱ man yoꞌo̱ soꞌ, ne̱ quina̱j yoꞌó soꞌ a. \v 41 Ne̱ cu̱nuû vi̱j ro̱j chana̱ ga̱j ro̱j noꞌ ꞌnúú trigó, ne̱ naca̱j se‑mo̱zó Diose̱ man yoꞌo̱ noꞌ, ne̱ quina̱j yoꞌó noꞌ na̱nj ado̱nj. \v 42 Cheꞌé dan cu̱tumé uxrá soj man soj á. ꞌO̱ se ne neꞌen soj me güii caꞌna̱ꞌ síí ꞌni̱j raꞌa man soj a̱ maꞌ. \v 43 Dan me se sese ꞌo̱ síí tucua̱ veꞌ roꞌ, a̱j neꞌen soꞌ me orá caꞌna̱ꞌ síí itu̱u̱ ne̱ quiꞌya̱j itu̱u̱ síí itu̱u̱ rasu̱u̱n ma̱n tucuá soꞌ, ne̱ uxrá cutumé soꞌ tucuá soꞌ, ne̱ se̱ quiꞌyaj itu̱u̱ síí itu̱u̱ tucuá soꞌ tza̱j maꞌ. Ma̱a̱n se ne neꞌen soj me orá caꞌna̱ꞌ síí itu̱u̱ man ado̱nj. \v 44 Dan me se taꞌngaꞌ da̱nj vaa gue̱e̱ ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱, ne̱ ne neꞌen soj me orá caꞌna̱ꞌ uún ꞌu̱nj man ado̱nj. Cheꞌé dan yoꞌo̱ ni̱ꞌyaj soj á. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quira̱nꞌ síí veꞌé ꞌyaj suun rihaan Diose̱ do̱ꞌ, da̱j quira̱nꞌ síí ne ꞌyaj suun sa̱ꞌ rihaan Diose̱ do̱ꞌ a \p \v 45 ”Cheꞌé dan me sese cuneꞌ síí tucua̱ yoꞌo̱ veꞌ man yoꞌo̱ se‑mo̱zó soꞌ se vaa cu̱tumé mozó yoꞌ man tuviꞌ mozó rque̱ soꞌ se chá rihaan nij soꞌ orá chá nij soꞌ chraa, ne̱ da̱j quiꞌya̱j mozó yoꞌ, rá soj ga̱. Sese ya̱ ya̱ si̱j veꞌé ꞌyaj suun me soꞌ do̱ꞌ, sese ya̱ ya̱ si̱j avii raa̱ me soꞌ do̱ꞌ, ne̱ da̱j quiꞌya̱j soꞌ, rá soj ga̱. \v 46 Ga̱a ne̱ güii nama̱n se‑ruꞌve̱e̱ mozó roꞌ, sese queneꞌe̱n se‑ruꞌve̱e̱ mozó se vaa veꞌé ꞌyaj suun mozó se‑su̱u̱n ruꞌvee, ne̱ cavi̱i̱ sa̱ꞌ uxrá mozó yoꞌ, quiꞌya̱j se‑ruꞌve̱e̱ mozó yoꞌ ado̱nj. \v 47 Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ se vaa cune̱ꞌ ruꞌvee yoꞌ man mozó yoꞌ gu̱un soꞌ síí tumé man cunuda̱nj siꞌyaj ruꞌvee yoꞌ a. \v 48 Tza̱j ne̱ sese vaa chiꞌi̱i̱ nimán mozó yoꞌ, ne̱ gu̱un rá soꞌ se vaa guun ra̱a̱n ndoꞌo se‑ruꞌve̱e̱ soꞌ, \v 49 ga̱a ne̱ gu̱un cheꞌe̱ soꞌ go̱ꞌ soꞌ man tuviꞌ soꞌ mozó, ne̱ cha̱ soꞌ coꞌo̱ soꞌ, ne̱ gu̱un xno̱ soꞌ a. \v 50 Dan me se ne neꞌen soꞌ aman nama̱n se‑ruꞌve̱e̱ soꞌ a. Ne naꞌvi̱j soꞌ caꞌna̱ꞌ ruꞌvee a. Tza̱j ne̱ síj güii síj orá síj, ne̱ caꞌna̱ꞌ maꞌa̱n se‑ruꞌve̱e̱ mozó yoꞌ, \v 51 ga̱a ne̱ caꞌne̱ꞌ nu̱ꞌ soꞌ man mozó yoꞌ ne̱ cata̱j soꞌ se vaa caꞌa̱nj mozó yoꞌ rihaan yaꞌan ga̱ yoꞌó nij síí nucuiꞌ rá a. Ne̱ yuvii̱ ma̱n rihaan yaꞌan yoꞌ roꞌ, taꞌvee uxrá, ne̱ nda̱a chá ru̱j maꞌa̱n nij yuvii̱ cúú yanꞌ yuvii̱ ei. \c 25 \s1 Nihánj me cuentó nanó Jesucristó cheꞌé chi̱ꞌ chana̱ ya̱a̱n me rá catu̱u̱ rej anuû chaꞌanj naraꞌa̱a a \p \v 1 ”Ne̱ asa̱ꞌ caꞌnaꞌ uún ꞌu̱nj rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ ase vaa chi̱ꞌ chana̱ ya̱a̱n roꞌ, da̱nj ga̱a̱ nij yuvii̱ me rá catu̱u̱ rihaan Diose̱ asa̱ꞌ guun chij Diose̱ á. Dan me se nica̱j nij chana̱ ya̱a̱n yoꞌ saga̱ꞌ nij noꞌ agaꞌ yaꞌan, ne̱ caꞌanj na̱ꞌvi̱j nij noꞌ man síí naraꞌa̱a a. \v 2 Dan me se ꞌu̱nꞌ nij chana̱ ya̱a̱n yoꞌ roꞌ, me chana̱ niꞌyo̱n, ne̱ yuꞌunꞌ nij chana̱ ya̱a̱n yoꞌ roꞌ, me chana̱ nica̱j cuentá a. \v 3 ꞌO̱ se nij chana̱ niꞌyo̱n yoꞌ roꞌ, nica̱j nij noꞌ saga̱ꞌ nij noꞌ agaꞌ yaꞌan, tza̱j ne̱ taj va̱j casté acaa nica̱j nij noꞌ a̱ maꞌ. \v 4 Ne̱ nij chana̱ nica̱j cuentá roꞌ, nij noꞌ me se nica̱j nij noꞌ saga̱ꞌ nij noꞌ agaꞌ yaꞌan do̱ꞌ, agaꞌ nu̱u̱ casté acaa do̱ꞌ a. \v 5 Dan me se guun ra̱a̱n síí naraꞌa̱a, ne̱ caꞌnaꞌ nej rihaan taranꞌ nij chana̱ ya̱a̱n yoꞌ, ne̱ cotoj taranꞌ nij noꞌ a. \v 6 Guun ya̱nꞌ, ne̱ caguáj yuvii̱ cataj yuvii̱: “ꞌNaꞌ síí naraꞌa̱a ga̱ chana̱ ya̱a̱n ei. Cuva̱ꞌ soj nari̱ꞌ tuviꞌ soj ga̱ soꞌ ei”, cataj yuvii̱ rihaan chi̱ꞌ nij chana̱ ya̱a̱n yoꞌ a. \v 7 Ga̱a ne̱ cuno nij chana̱ ya̱a̱n, ne̱ raꞌya̱nj naxaga̱a̱ taranꞌ nij noꞌ, ne̱ naquiꞌyaj sa̱ꞌ nij noꞌ saga̱ꞌ nij noꞌ agaꞌ yaꞌan a. \v 8 Ne̱ cataj nij chana̱ niꞌyo̱n rihaan nij chana̱ nica̱j cuentá, ne̱: “Quiꞌya̱j soj do̱j se ndoꞌo, rque̱ soj do̱j casté acaa rihaan núj rugua̱nj. Quinaꞌáj saga̱ꞌ núj agaꞌ yaꞌan na̱nj achugua̱nj”, taj nij chana̱ niꞌyo̱n yoꞌ rihaan tuviꞌ noꞌ a. \v 9 Ga̱a ne̱ tuviꞌ noꞌ chana̱ nica̱j cuentá me se cataj: “Ma̱a̱n se se̱ quisíj casté acaa caca̱a̱ rihaan taranꞌ níꞌ maꞌ. Caꞌa̱nj soj rej aneꞌ casté acaa, ne̱ quira̱a̱n soj man yoꞌ á”, taj nij chana̱ nica̱j cuentá yoꞌ rihaan nij chana̱ niꞌyo̱n a. \v 10 Veé dan, ne̱ caꞌanj nij chana̱ niꞌyo̱n yoꞌ quira̱a̱n nij noꞌ casté acaa, ne̱ caꞌnaꞌ síí naraꞌa̱a, ne̱ nij chana̱ nica̱j cuentá me se ne cachi̱in casté acaa rihaan nij noꞌ maꞌ. Cheꞌé dan catúj nij noꞌ rá veꞌ canuû chaꞌanj ga̱ síí naraꞌa̱a, ne̱ caráán nii taꞌyaa yoꞌ a. \v 11 Cachén doj orá, ga̱a ne̱ caꞌnaꞌ nij chana̱ niꞌyo̱n uún, ne̱ cataj nij noꞌ: “Caꞌnu̱u̱ so̱ꞌ taꞌyaa catu̱u̱ núj, socoj”, cataj nij noꞌ rihaan síí naraꞌa̱a a. \v 12 Ne̱ cataj síí naraꞌa̱a yoꞌ: “Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa ne neꞌén ꞌu̱nj man soj maꞌ”, taj soꞌ rihaan nij chana̱ niꞌyo̱n yoꞌ a. \p \v 13 ”Cheꞌé dan cu̱tumé uxrá nij soj man soj á. ꞌO̱ se ne neꞌen soj me güii caꞌna̱ꞌ ꞌu̱nj ne neꞌen soj me orá caꞌna̱ꞌ ꞌu̱nj ne neꞌen soj maꞌ. \s1 Nana̱ nihánj me cuentó nanó Jesucristó cheꞌé síí racuíj saꞌanj rihaan se‑mo̱zó soꞌ a \p \v 14 ”ꞌO̱ se güii caꞌna̱ꞌ ꞌu̱nj me se ase vaa quiꞌyaj yoꞌo̱ ruꞌvee ga̱ se‑mo̱zó ruꞌvee roꞌ, da̱nj ga̱a̱ qui̱ꞌyáj ga̱ soj si̱j noco̱ꞌ manj ado̱nj. Dan me se guun rá ruꞌvee yoꞌ caꞌa̱nj soꞌ yoꞌó chumanꞌ, ne̱ canacúún soꞌ man nij se‑mo̱zó soꞌ, ne̱ racuíj soꞌ se‑saꞌa̱nj soꞌ rihaan nij mozó yoꞌ a. \v 15 Dan me se rihaan yoꞌo̱ soꞌ racuíj soꞌ ꞌu̱nꞌ saꞌanj noco̱o uxrá cuꞌna̱j talento a. Rihaan yoꞌó soꞌ racuíj soꞌ vi̱j saꞌanj talento a. Ne̱ rihaan yoꞌó soꞌ racuíj soꞌ yoꞌo̱ saꞌanj talento a. Da̱nj quiꞌyaj soꞌ, racuíj soꞌ saꞌanj rihaan ꞌo̱ ꞌo̱ nij se‑mo̱zó soꞌ, ne̱ rihaan ꞌo̱ ꞌo̱ mozó yoꞌ racuíj soꞌ nda̱a vaa gu̱un nucua̱j mozó tinaca̱ mozó yoꞌ a. Dan me se me rá soꞌ quiꞌya̱j suun ꞌo̱ ꞌo̱ mozó tinaca̱ ꞌo̱ ꞌo̱ mozó saꞌanj rqué soꞌ rihaan mozó yoꞌ, ne̱ cheꞌé dan quiꞌyaj soꞌ da̱nj a. Ne̱ cavii soꞌ, caꞌanj soꞌ a. \p \v 16 ”Síj caꞌanj soꞌ, ne̱ cavii síí nica̱j ꞌu̱nꞌ saꞌanj talento caꞌanj soꞌ, ne̱ quiꞌyaj suun soꞌ, ne̱ quisíj, ga̱a ne̱ quiꞌyaj canaán soꞌ yuꞌunꞌ saꞌanj talento ga̱ saꞌanj uún a. \v 17 Ne̱ ase vaa quiꞌyaj soꞌ roꞌ, da̱nj vaa quiꞌyaj síí nica̱j vi̱j saꞌanj talento uún, ne̱ quiꞌyaj canaán soꞌ yavíj saꞌanj talento uún a. \v 18 Tza̱j ne̱ síí quiriꞌ ꞌo̱ saꞌanj talento yoꞌ me se cavii soꞌ caꞌanj soꞌ, ne̱ gáán soꞌ ꞌo̱ yuꞌuj, ne̱ caxríj yuve̱ soꞌ man saꞌanj racuíj ruꞌvee rihaan soꞌ a. \p \v 19 ”Veé dan, ne̱ guun ra̱a̱n uxrá, ne̱ namán se‑ruꞌve̱e̱ vaꞌnu̱j nij mozó, ne̱ xnáꞌanj ruꞌvee man ꞌo̱ ꞌo̱ nij soꞌ da̱j quiꞌyaj nij soꞌ a. \v 20 Ne̱ cuchiꞌ síí nica̱j ꞌu̱nꞌ saꞌanj talento rihaan ruꞌvee, ne̱ rqué soꞌ chi̱ꞌ saꞌanj talento man se‑ruꞌve̱e̱ soꞌ, cataj soꞌ: “ꞌU̱nꞌ saꞌanj talento racuíj so̱ꞌ manj, señor. Ne̱ ya̱j roꞌ, nuu yoꞌ chi̱ꞌ saꞌanj talento, quiꞌyáj na̱nj á”, taj soꞌ a. \v 21 Ne̱ cataj ruꞌvee yoꞌ rihaan se‑mo̱zó soꞌ: “Cuna̱j uxrá vaa quiꞌyáá so̱ꞌ ei. Mozó sa̱ꞌ mé so̱ꞌ, ne̱ ga̱a̱ nucua̱j raj mán so̱ꞌ ado̱nj. Veꞌé cutumé so̱ꞌ man do̱j siꞌyáj á. Cheꞌé dan, ne̱ ya̱j ca̱né so̱ꞌ tu̱mé so̱ꞌ noco̱o doj siꞌyáj á. Cuva̱ꞌ so̱ꞌ ca̱yáán so̱ꞌ ga̱ ꞌu̱nj, ne̱ veꞌé ca̱yáán níꞌ na̱nj ei”, taj soꞌ rihaan se‑mo̱zó soꞌ a. \p \v 22 ”Ga̱a ne̱ cuchiꞌ síí nica̱j vi̱j saꞌanj talento uún, ne̱ cataj soꞌ: “Racuíj so̱ꞌ vi̱j saꞌanj talento rihanj, señor. Ne̱ ya̱j, ne̱ nuu yoꞌ caꞌa̱nj saꞌanj talento, quiꞌyáj na̱nj á”, taj soꞌ a. \v 23 Ne̱ cataj ruꞌvee yoꞌ rihaan soꞌ: “Cuna̱j uxrá vaa quiꞌyáá so̱ꞌ ei. Mozó sa̱ꞌ mé so̱ꞌ uún, ne̱ ga̱a̱ nucua̱j raj mán so̱ꞌ uún ado̱nj. Veꞌé cutumé so̱ꞌ man do̱j siꞌyáj, ne̱ cheꞌé dan ya̱j ca̱né so̱ꞌ tu̱mé so̱ꞌ noco̱o doj siꞌyáj ya̱ ei. Cuva̱ꞌ so̱ꞌ, ca̱yáán so̱ꞌ ga̱ ꞌu̱nj, ne̱ veꞌé ca̱yáán níꞌ ya̱ ei”, taj ruꞌvee yoꞌ rihaan yoꞌó se‑mo̱zó soꞌ a. \p \v 24 ”Veé dan, ne̱ cuchiꞌ síí nica̱j yoꞌo̱ saꞌanj talento uún rihaan se‑ruꞌve̱e̱ soꞌ, ne̱ cataj soꞌ: “Neꞌén ꞌu̱nj se vaa si̱j sca̱ꞌ ndoꞌo nimán mé so̱ꞌ, señor. Neꞌén ꞌu̱nj se vaa yoꞌó yuvii̱ unô ꞌnúú, ne̱ ma̱ꞌán so̱ꞌ me síí rii u̱u̱n naa̱ na̱nj ado̱nj. Ne̱ yoꞌó yuvii̱ narii squíj man ꞌnúú trigó, ꞌyáá so̱ꞌ, ne̱ ma̱ꞌán so̱ꞌ naranꞌ u̱u̱n man ꞌnúú trigó sa̱ꞌ yoꞌ na̱nj ado̱nj. \v 25 Cheꞌé dan cuchuꞌvíꞌ ꞌu̱nj, ne̱ caꞌanj ꞌu̱nj, ne̱ caxríj yuve̱ ꞌu̱nj se‑saꞌa̱nj so̱ꞌ rque yoꞌóó na̱nj ado̱nj. Dan me se naca̱j gue̱e̱ uún so̱ꞌ se‑saꞌa̱nj so̱ꞌ na̱nj ei”, taj mozó yoꞌ rihaan ruꞌvee a. \v 26 Ne̱ cataj ruꞌvee yoꞌ rihaan mozó: “Mozó chiꞌi̱i̱ nimán do̱ꞌ, mozó rmi̱i̱ do̱ꞌ, mé so̱ꞌ ei. Se da̱nj neꞌén so̱ꞌ se vaa yoꞌó yuvii̱ unô ꞌnúú, ne̱ ma̱ꞌanj rii naa̱, ne̱ neꞌén so̱ꞌ se vaa yoꞌó yuvii̱ narii squíj man ꞌnúú trigó, ne̱ ꞌu̱nj naranꞌ ꞌnúú trigó sa̱ꞌ yoꞌ, \v 27 ne̱ me cheꞌé ne ta̱cuachén so̱ꞌ se‑saꞌa̱nj ꞌu̱nj rihaan nij síí nutaꞌ raa̱ saꞌanj ga̱. Ga̱a ne̱ asa̱ꞌ ꞌnáꞌ ꞌu̱nj, ne̱ nica̱j ꞌu̱nj se‑saꞌa̱nj ꞌu̱nj ga̱ saꞌanj nataꞌ raa̱ yoꞌ ga̱”, taj ruꞌvee yoꞌ rihaan yoꞌó mozó yoꞌ a. \p \v 28 ”Ne̱ caꞌmii uún ruꞌvee yoꞌ rihaan yoꞌó nij se‑mo̱zó soꞌ, cataj soꞌ: “Caꞌne̱e̱ soj saꞌanj nica̱j mozó chiꞌi̱i̱ nihánj, ne̱ ta̱cuachén soj rihaan síí nica̱j chi̱ꞌ saꞌanj talento á. \v 29 ꞌO̱ se síí neꞌen sa̱ꞌ quiꞌya̱j suun rihanj me se vaa güii, ne̱ doj a̱ gu̱un nucua̱j soꞌ quiꞌya̱j suun soꞌ rihanj ado̱nj. Ne̱ síí ne neꞌen quiꞌya̱j suun rihanj me se caꞌne̱e̱ ꞌu̱nj suun leꞌe̱j nii ata̱ soꞌ, ne̱ quina̱j u̱u̱n soꞌ, qui̱ꞌyáj ado̱nj. \v 30 Ne̱ mozó chiꞌi̱i̱ yoꞌ me se taj se uun soꞌ rihanj maꞌ. Quiriꞌi̱j soj man soꞌ xeꞌ rej rmi̱ꞌ á. Ne̱ yuvii̱ ma̱n rej rmi̱ꞌ yoꞌ me se taꞌvee uxrá ne̱ nda̱a chá ru̱j maꞌa̱n nij yuvii̱ cúú yanꞌ nij soꞌ na̱nj ado̱nj”, taj ruꞌvee rihaan yoꞌó nij se‑mo̱zó soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé güii caꞌne̱ꞌ Jesucristó cacunꞌ cheꞌé yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱ a \p \v 31 ”Dan me se síí caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ mé ꞌu̱nj, ne̱ caꞌna̱ꞌ uún ꞌu̱nj rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ veꞌé uxrá ga̱a̱ caꞌna̱ꞌ ꞌu̱nj, ne̱ caꞌna̱ꞌ cunuda̱nj nij se‑mo̱zó ꞌu̱nj, ne̱ asa̱ꞌ caꞌnáꞌ ꞌu̱nj, ne̱ quita̱j ꞌu̱nj rihaan xrúún ꞌu̱nj chruun xlá sa̱ꞌ, ne̱ caꞌne̱ꞌ ꞌu̱nj cacunꞌ cheꞌé yuvii̱ ado̱nj. \v 32 Dan me se naquiꞌya̱j chre̱ꞌ nij se‑mo̱zó ꞌu̱nj man cunuda̱nj nij yuvii̱ ma̱n rihaan chumii̱, ne̱ canicu̱nꞌ nij yuvii̱ rihaan ꞌu̱nj, ne̱ cuxra̱ꞌ taꞌa̱j ꞌu̱nj man nij yuvii̱, ne̱ dan me se ase vaa ꞌyaj síí tumé matzinj uxraꞌ taꞌa̱j soꞌ man nij matzinj ga̱ nij tana roꞌ, da̱nj ga̱a̱ qui̱ꞌyáá ꞌu̱nj, cuxra̱ꞌ taꞌa̱j ꞌu̱nj man nij yuvii̱ yoꞌ na̱nj ado̱nj. \v 33 Dan me se nij síí sa̱ꞌ roꞌ, ase vaa matzinj ga̱a̱ nij soꞌ rihanj, ne̱ cache̱n nij soꞌ canicu̱nꞌ nij soꞌ rej nuva̱ꞌ ꞌu̱nj, ne̱ nij síí chiꞌi̱i̱ roꞌ, ase vaa tana ga̱a̱ nij soꞌ rihanj, ne̱ cache̱n nij soꞌ canicu̱nꞌ nij soꞌ rej ni̱chruún ꞌu̱nj a. \p \v 34 ”Ne̱ guún ꞌu̱nj síí nica̱j suun rey, quiri̱i̱ taꞌngáꞌ ꞌu̱nj rihaan nij soꞌ, ne̱ dan me se caꞌmi̱i̱ ꞌu̱nj rihaan nij síí nicu̱nꞌ rej nuva̱ꞌ ꞌu̱nj, cata̱j ꞌu̱nj: “Cuva̱ꞌ soj ei. Niha̱ꞌ uxrá rá Réé ꞌu̱nj niꞌya̱j soꞌ man soj á. Dan me se asi̱j quiꞌyaj Réé ꞌu̱nj man chumii̱ nihánj, ne̱ cachrón soꞌ güii gu̱un chij maꞌa̱n soj rihaan chumii̱ nihánj a. Cheꞌé dan caꞌna̱ꞌ soj, ne̱ naca̱j soj nu̱ꞌ se sa̱ꞌ quiꞌyaj Réj á. \v 35 ꞌO̱ se ga̱a naá, ne̱ quinaꞌaan rquej, ne̱ rqué soj se chaj á. Ne̱ nacoó ꞌu̱nj na, ne̱ rqué soj na coꞌo̱j á. Ne̱ ase vaa síí ꞌnaꞌ yoꞌó chumanꞌ vaa ꞌu̱nj rihaan soj, tza̱j ne̱ veꞌé caꞌmii soj ga̱j a. \v 36 Tachrinj u̱u̱n vaa saga̱nꞌ ꞌu̱nj, tza̱j ne̱ rqué soj yatzíj manj á. Ne̱ canó chiꞌii̱ manj, ne̱ cuchiꞌ soj rej náj, ne̱ taj yaꞌanj soj manj á. Quiꞌnij ꞌu̱nj tagaꞌ, ne̱ cuchiꞌ soj tagaꞌ, ne̱ caꞌmii soj ga̱j ado̱nj”, cata̱j ꞌu̱nj rihaan nij síí nicu̱nꞌ rej nuva̱ꞌ ꞌu̱nj a. \p \v 37 ”Ga̱a ne̱ caꞌmi̱i̱ nij síí sa̱ꞌ yoꞌ rihanj, cata̱j nij soꞌ: “Aman queneꞌen núj se vaa naꞌaan rqué so̱ꞌ, ne̱ rqué núj se chá so̱ꞌ, Señor. Aman queneꞌen núj se vaa nacoó so̱ꞌ na, ne̱ rqué núj na coꞌo so̱ꞌ ga̱. \v 38 Aman ase vaa síí ꞌnaꞌ yoꞌó chumanꞌ vaa so̱ꞌ rihaan núj, ne̱ caꞌmii núj ga̱ so̱ꞌ ga̱. Aman queneꞌen núj se vaa tachrinj u̱u̱n vaa saga̱nꞌ so̱ꞌ, ne̱ rqué núj yatzíj cu̱nuû so̱ꞌ ga̱. \v 39 Aman queneꞌen núj se vaa canó chiꞌii̱ mán so̱ꞌ do̱ꞌ, se vaa catúj so̱ꞌ tagaꞌ do̱ꞌ, ne̱ cuchiꞌ núj racuíj núj mán so̱ꞌ ga̱”, cata̱j nij síí sa̱ꞌ, xna̱ꞌanj nij soꞌ manj a. \p \v 40 ”Ga̱a ne̱ cata̱j ꞌu̱nj rihaan nij soꞌ: “Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ se vaa racuíj ndoꞌo soj man nij tinúú ꞌu̱nj ga̱a quiranꞌ nij soꞌ sayuun vaa da̱nj á. Nda̱ꞌ se síí nica̱ꞌ ndoꞌo me taꞌa̱j nij soꞌ, tza̱j ne̱ racuíj ndoꞌo soj man nij soꞌ, ne̱ cheꞌé se racuíj ndoꞌo soj man tinúú ꞌu̱nj, ne̱ cheꞌé dan nuchruj ꞌu̱nj cuentá se vaa me soj síí racuíj man ma̱ꞌanj ado̱nj”, cata̱j ꞌu̱nj rihaan nij soꞌ a. \p \v 41 ”Ga̱a ne̱ cata̱j ꞌu̱nj rihaan nij síí nicu̱nꞌ rej ni̱chruún ꞌu̱nj a: “Naxu̱u̱n soj man soj rihanj ei. Ma̱a̱n se cataj ya̱ Diose̱ se vaa ina̱nj sayuun quira̱nꞌ soj, caꞌa̱nj soj rihaan yaꞌan, caca̱a̱ soj nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj na̱nj á. Dan me se quiꞌyaj Diose̱ yaꞌan yoꞌ caca̱a̱ síí chre̱e caca̱a̱ nij nana̱ chre̱e caca̱a̱, ne̱ caca̱a̱ nij soj caca̱a̱ ga̱ soꞌ ado̱nj. \v 42 ꞌO̱ se quinaꞌaan rquej ga̱a naá, tza̱j ne̱ ne rque̱ soj a̱ doj se chá cha̱j maꞌ. Nacoó ꞌu̱nj na, tza̱j ne̱ ne rque̱ soj a̱ doj na coꞌo̱j maꞌ. \v 43 Ase vaa síí ꞌnaꞌ yoꞌó chumanꞌ vaa ꞌu̱nj rihaan soj, tza̱j ne̱ ne caꞌmi̱i̱ soj ga̱j maꞌ. Tachrinj u̱u̱n nuû ꞌu̱nj, tza̱j ne̱ ne rque̱ soj a̱ doj yatzíj maꞌ. Canó chiꞌii̱ manj do̱ꞌ, quiꞌnij ꞌu̱nj tagaꞌ do̱ꞌ, tza̱j ne̱ a̱ ꞌó güii ne cuchi̱ꞌ soj rihanj maꞌ”, cata̱j ꞌu̱nj rihaan nij soꞌ a. \p \v 44 ”Ga̱a ne̱ cata̱j maꞌa̱n nij síí chiꞌi̱i̱ yoꞌ: “Aman queneꞌen núj mán so̱ꞌ se vaa naꞌaan rqué so̱ꞌ do̱ꞌ, se vaa nacoó so̱ꞌ na do̱ꞌ, se vaa ase vaa síí caꞌnaꞌ yoꞌó chumanꞌ vaa so̱ꞌ do̱ꞌ, se vaa achiin yatzíj cu̱nuû so̱ꞌ do̱ꞌ, se vaa canó chiꞌii̱ mán so̱ꞌ do̱ꞌ, se vaa quiꞌnij so̱ꞌ tagaꞌ do̱ꞌ, ne̱ ne ra̱cuíj núj mán so̱ꞌ, Señor”, cata̱j nij soꞌ, xna̱ꞌanj nij soꞌ manj a. \p \v 45 ”Ga̱a ne̱ cata̱j ꞌu̱nj rihaan nij soꞌ: “Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ se vaa a̱ ꞌó xcoꞌ ne ra̱cuíj soj man nij tinúú ꞌu̱nj ga̱a quiranꞌ nij soꞌ sayuun vaa da̱nj maꞌ. Ne̱ nda̱ꞌ se síí nica̱ꞌ ndoꞌo me taꞌa̱j nij soꞌ, tza̱j ne̱ no̱ xcúún nij soj ra̱cuíj soj man nij soꞌ ado̱nj. Ne̱ cheꞌé se ne ra̱cuíj soj man nij soꞌ roꞌ, cheꞌé dan nuchruj ꞌu̱nj cuentá se vaa nuveé si̱j racuíj manj me soj maꞌ”, cata̱j ꞌu̱nj rihaan nij soꞌ a. \p \v 46 ”Ga̱a ne̱ cavi̱i̱ nij soꞌ caꞌa̱nj nij soꞌ, ne̱ quira̱nꞌ ndoꞌo nij soꞌ sayuun nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj, tza̱j ne̱ nij síí sa̱ꞌ roꞌ, veꞌé ca̱yáán nij soꞌ ga̱ Diose̱ nu̱ꞌ cavii nu̱ꞌ caꞌanj na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \c 26 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa ꞌo̱ guun rá nij xrej ata̱ suun noco̱o doj do̱ꞌ, nij síí uun chij do̱ꞌ, se vaa cavi̱ꞌ Jesucristó a \p \v 1 Síj cataj xnaꞌanj Jesucristó nu̱ꞌ nana̱ yoꞌ, ga̱a ne̱ caꞌmii uún soꞌ rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, cataj soꞌ: \p \v 2 ―Neꞌen soj se vaa cache̱n vi̱j güii, ga̱a ne̱ ca̱nuû chaꞌanj pascuá, ne̱ ta̱cuachén nii manj rihaan nij síí cachro̱n manj rihaan rcutze̱ na̱nj ado̱nj. Da̱nj quiꞌya̱j nij soꞌ, cheꞌé se síí caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ mej a ―taj Jesucristó a. \p \v 3 Ga̱a ne̱ cunuu chre̱ꞌ nij xrej ata̱ suun noco̱o doj do̱ꞌ, nij síí uun chij do̱ꞌ, rihaan veꞌ xi̱j tucuá xrej ata̱ suun noco̱o doj síí cuꞌna̱j Caifás a. \v 4 Ne̱ ꞌo̱ guun rá cunuda̱nj nij soꞌ se vaa tiha̱ꞌ yuꞌunj nij soꞌ man Jesucristó, ne̱ qui̱taꞌaa yuve̱ nij soꞌ man Jesucristó, ne̱ cavi̱ꞌ Jesucristó, quiꞌya̱j nij soꞌ, rá nij soꞌ a. \v 5 Tza̱j ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Se̱ quitaꞌaa níꞌ man soꞌ ga̱a aman anuû chaꞌanj maꞌ. Ma̱a̱n se sese da̱nj quiꞌya̱j níꞌ, ne̱ caꞌma̱an rá nij yuvii̱, ne̱ gu̱un sayuun, quiꞌya̱j nij yuvii̱ na̱nj ado̱nj ―taj nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa caxríj ꞌo̱ chana̱ casté raa̱ Jesucristó a \p \v 6 Dan me se yáán Jesucristó chumanꞌ cuꞌna̱j Betania, ne̱ ne̱ soꞌ rá ꞌo̱ veꞌ tucuá síí cuꞌna̱j Simón síí canó luj riꞌyuj man, \v 7 ne̱ yáán Jesucristó rihaan mesá, ne̱ cuchiꞌ yoꞌo̱ chana̱ rihaan soꞌ, ne̱ nica̱j chana̱ yoꞌo̱ agaꞌ catzi̱i̱ nu̱u̱ casté gunꞌ da̱j, ne̱ casté tuꞌve̱e̱ ndoꞌo me yoꞌ a. Ga̱a ne̱ caxríj chana̱ casté raa̱ Jesucristó a. \v 8 Ne̱ caꞌmaan rá nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó, ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Me cheꞌé tiriꞌ rmaꞌa̱n chana̱ nihánj casté sa̱ꞌ ga̱. \v 9 Me cheꞌé ne cutuꞌve̱e̱ noꞌ casté, ne̱ quiri̱ꞌ uxrá noꞌ saꞌanj, ne̱ go̱ꞌ noꞌ saꞌanj yoꞌ man síí nique̱ ga̱ ―cataj nij soꞌ, niꞌya̱j nij soꞌ man chana̱ yoꞌ a. \p \v 10 Ne̱ queneꞌen Jesucristó da̱j vaa caꞌmii nij soꞌ, ne̱ cataj soꞌ rihaan nij soꞌ a: \p ―Me cheꞌé aꞌmii soj da̱nj niꞌya̱j soj man chana̱ ga̱. ꞌO̱ se veꞌé uxrá vaa quiꞌyaj noꞌ manj á. \v 11 ꞌO̱ se síí nique̱ me se daj a̱ güii mán nij síí nique̱ ga̱ soj, ne̱ caꞌve̱e quiꞌya̱j soj da̱nj ga̱ síí nique̱ ei. Tza̱j ne̱ ꞌu̱nj me se vaa güii caꞌa̱nj ꞌu̱nj, ne̱ quina̱j u̱u̱n soj, ne̱ se̱ caꞌvee quiꞌya̱j soj se lu̱j cheꞌej maꞌ. \v 12 Dan me se caxríj chana̱ nihánj casté raj, ne̱ cheꞌé dan neꞌen soj se vaa cachi̱nꞌ nii manj ado̱nj. \v 13 Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj cuano̱ se vaa me rej maꞌa̱n caꞌmi̱i̱ natáj yuvii̱ se‑na̱na̱j nana̱ sa̱ꞌ rihaan nij yuvii̱ ma̱n rihaan nu̱ꞌ chumii̱ nihánj roꞌ, ne̱ cata̱j xnaꞌanj uún nij yuvii̱ rihaan tuviꞌ yuvii̱ cheꞌé se vaa quiꞌyaj chana̱ nihánj manj, ne̱ se̱ quiniꞌyón yuvii̱ man chana̱ nihánj maꞌ ―taj Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cutuꞌvéj síí cuꞌna̱j Judas man Jesucristó rihaan nij síí ta̱j riꞌyunj man Jesucristó a \p \v 14 Ga̱a ne̱ cavii síí cuꞌna̱j Judas Iscariote, caꞌanj soꞌ rihaan nij xrej ata̱ suun noco̱o doj a. Dan me se yoꞌo̱ tuviꞌ chuvi̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó me síí cuꞌna̱j Judas yoꞌ a. \v 15 Dan me se cataj soꞌ rihaan nij xrej a: \p ―A̱ me se rque̱ soj manj, ne̱ ra̱cuíj ꞌu̱nj man soj ta̱cuachén ꞌu̱nj man Jesucristó rihaan soj ga̱ ―taj soꞌ, xnáꞌanj soꞌ man nij xrej a. \p Ne̱ goꞌ nij soꞌ ico̱ chi̱ꞌ saꞌanj platá catzi̱i̱ man síí cuꞌna̱j Judas yoꞌ a. \v 16 Ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ síí cuꞌna̱j Judas nuchruj ra̱a̱ soꞌ aman gu̱un nucua̱j soꞌ ra̱cuíj soꞌ man nij xrej ata̱ suun noco̱o doj, ta̱cuachén soꞌ man Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa maꞌa̱n Jesucristó taj xnaꞌanj se vaa ta̱cuachén yoꞌo̱ tuviꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ man soꞌ rihaan nij síí ta̱j riꞌyunj man soꞌ a \p \v 17 Ne̱ güii canuû chaꞌanj pascuá roꞌ, cuchiꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó rihaan Jesucristó, ne̱ xnáꞌanj nij soꞌ man soꞌ, cataj nij soꞌ: \p ―Me rej quiꞌya̱j chuvi̱i núj cha̱ xtiꞌno̱ níꞌ chaꞌanj pascuá, rá so̱ꞌ ga̱ ―taj nij soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 18 Ne̱ cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan nij soꞌ se vaa catu̱u̱ nij soꞌ chumanꞌ Jerusalén, ne̱ cuchi̱ꞌ nij soꞌ rihaan yoꞌo̱ soꞌ, ne̱ caꞌmi̱i̱ nij soꞌ nana̱ nihánj rihaan soꞌ a: “Taj xnaꞌanj maestró rihaan so̱ꞌ se vaa da̱j doj quisi̱j se‑ora̱ soꞌ a. Ne̱ cha̱ xtiꞌno̱ soꞌ do̱ꞌ, nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ do̱ꞌ, chaꞌanj pascuá tucuá so̱ꞌ á”, cata̱j nij soꞌ rihaan síí ne̱ chumanꞌ yoꞌ, taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \v 19 Dan me se quiꞌyaj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó nda̱a vaa cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan nij soꞌ, ne̱ quiꞌyaj chuvi̱i nij soꞌ cha̱ xtiꞌno̱ nij soꞌ chaꞌanj pascuá a. \v 20 Ne̱ rej tiꞌnuu, ne̱ cayáán Jesucristó ga̱ chuvi̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ rihaan mesá a. \v 21 Ne̱ ga̱a chá nij soꞌ chraa, ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa ta̱cuachén yoꞌo̱ tuviꞌ soj manj rihaan nij síí ta̱j riꞌyunj manj ei ―taj Jesucristó a. \p \v 22 Ga̱a ne̱ quinanó ndoꞌo rá nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó, ne̱ guun cheꞌe̱ nij soꞌ nda̱a ꞌo̱ ꞌo̱ nij soꞌ xnáꞌanj man Jesucristó, cataj ꞌo̱ ꞌo̱ nij soꞌ: \p ―ꞌU̱nj me síí quiꞌya̱j da̱nj niꞌ, Señorꞌ ―taj ꞌo̱ ꞌo̱ nij soꞌ a. \p \v 23 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Síí tiguíj rachrúún ga̱ ꞌu̱nj rá coꞌoo roꞌ, soꞌ me síí ta̱cuachén manj rihaan nij síí ta̱j riꞌyunj manj ado̱nj. \v 24 ꞌO̱ se taj danj Diose̱ se vaa caꞌa̱nj ꞌu̱nj cavi̱ꞌ ꞌu̱nj si̱j caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ ne̱ ya̱ da̱nj qui̱ránꞌ ꞌu̱nj ado̱nj. Tza̱j ne̱ nique̱ ndoꞌo síí ta̱cuachén manj rihaan nij síí ta̱j riꞌyunj manj na̱nj á. Quira̱nꞌ uxrá soꞌ sayuun na̱nj á. Snóꞌo yoꞌ me se sese ne caꞌnga̱a̱ soꞌ, ne̱ cavii sa̱ꞌ soꞌ doj tza̱j ado̱nj ―taj Jesucristó a. \p \v 25 Ne̱ síí cuꞌna̱j Judas síí me rá ta̱cuachén man Jesucristó rihaan nij síí ta̱j riꞌyunj man Jesucristó me se xnáꞌanj soꞌ man Jesucristó, cataj soꞌ: \p ―ꞌU̱nj me síí quiꞌya̱j da̱nj niꞌ, maestroꞌ ―taj maꞌa̱n soꞌ, xnáꞌanj maꞌa̱n soꞌ man Jesucristó uún a. \p ―Ya̱ uxrá cataj so̱ꞌ, veé so̱ꞌ quiꞌya̱j da̱nj ei ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé rachrúún rqué Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ cha̱ nij soꞌ do̱ꞌ, cheꞌé na vinó rqué soꞌ coꞌo̱ nij soꞌ do̱ꞌ a \p \v 26 Ne̱ ga̱a chá nij soꞌ chraa ne̱ quitaꞌaa Jesucristó yoꞌo̱ rachrúún, ne̱ nagoꞌ soꞌ graciá rihaan Diose̱, ne̱ cuxraꞌ taꞌa̱j soꞌ rachrúún, ne̱ rqué soꞌ rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Qui̱taꞌaa soj rachrúún nihánj, cha̱ soj man yoꞌ á. Nee̱ manj me rachrúún nihánj ei ―taj soꞌ a. \p \v 27 Ga̱a ne̱ quitaꞌaa Jesucristó agaꞌ tazá nu̱u̱ na vinó, ne̱ nagoꞌ soꞌ graciá rihaan Diose̱, ne̱ tacuachén soꞌ agaꞌ nu̱u̱ na vinó rihaan nij soꞌ, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Coꞌo̱ taranꞌ soj na vinó nihánj á. \v 28 ꞌO̱ se ton manj me na nihánj, ne̱ cheꞌé ton manj roꞌ, rqué Diose̱ ꞌo̱ nana̱ rihaan soj da̱j quiꞌya̱j Diose̱ ga̱ soj a. Dan me se cheꞌé se caya̱nj ton manj roꞌ, cheꞌé dan me cara̱a̱ xꞌnaa Diose̱ ni̱ꞌyaj Diose̱ cacunꞌ tumé queꞌe̱e̱ yuvii̱ ado̱nj. \v 29 Ne̱ cuano̱ nihánj me se cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj se vaa veé do̱j nihánj me coꞌoj, ne̱ se̱ coꞌoj ya̱j a̱ maꞌ. Tza̱j ne̱ asa̱ꞌ quisíj güii gu̱un chij Réé ꞌu̱nj rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ cunu̱u naca̱ chumii̱ nihánj, ne̱ coꞌo̱ níꞌ na vinó naca̱ ei ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \p \v 30 Ga̱a ne̱ cachráá taranꞌ nij soꞌ chraꞌ rihaan Diose̱, ne̱ cavii nij soꞌ, caꞌanj nij soꞌ quij cuꞌna̱j Quij ma̱n Chruun Olivó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cataj xnaꞌanj Jesucristó se vaa gu̱un naꞌa̱j síí cuꞌna̱j Pedró ne̱ cata̱j soꞌ se vaa nuveé si̱j noco̱ꞌ man Jesucristó me soꞌ a \p \v 31 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan nij soꞌ a: \p ―Danj Diose̱ taj se vaa go̱ꞌ Diose̱ man síí tumé matzinj, ne̱ cuna̱nj nij matzinj chaꞌnu̱u̱ nij xoꞌ a. Ne̱ ya̱ ase vaa daán ꞌu̱nj matzinj vaa soj, ne̱ nii̱ corá gu̱un naꞌa̱j taranꞌ soj, ne̱ se̱ canocoꞌ soj manj a̱ maꞌ. \v 32 Tza̱j ne̱ asa̱ꞌ quisíj cunuu iꞌna̱ꞌ uún ꞌu̱nj, ne̱ quita̱j ya̱a̱n ꞌu̱nj rihaan soj caꞌa̱nj ꞌu̱nj estadó Galilea, ne̱ nari̱ꞌ tuviꞌ níꞌ estadó Galilea na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. \p \v 33 Ga̱a ne̱ cataj síí cuꞌna̱j Pedró rihaan soꞌ a: \p ―Caꞌve̱e se ta̱náj taranꞌ nij soꞌ mán so̱ꞌ, tza̱j ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ tanáj ꞌu̱nj mán so̱ꞌ maꞌ ―taj Pedró a. \p \v 34 Ne̱ cataj Jesucristó: \p ―Ya̱ ya̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan so̱ꞌ cuano̱ se vaa a̱j neꞌén ꞌu̱nj se vaa nii̱ corá ga̱a ataa cagua̱j toꞌloo, ne̱ vaꞌnu̱j ya̱ cata̱j so̱ꞌ rihaan yuvii̱ se vaa nuveé si̱j noco̱ꞌ manj mé so̱ꞌ a ―taj Jesucristó rihaan Pedró a. \p \v 35 Ne̱ cataj Pedró: \p ―Taj maꞌ. Caꞌve̱e se ticavi̱ꞌ yuvii̱ man níꞌ, tza̱j ne̱ daj chiha̱a̱ míj se̱ cataj ꞌu̱nj se vaa nuveé si̱j noco̱ꞌ mán so̱ꞌ mej maꞌ ―taj Pedró rihaan Jesucristó a. \p Ne̱ ase vaa cataj Pedró roꞌ, da̱nj cataj taranꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiꞌyaj Jesucristó ga̱a cachíín niꞌya̱j Jesucristó rihaan Diose̱ a \p \v 36 Ga̱a ne̱ caꞌanj Jesucristó ga̱ nij soꞌ nda̱a yoꞌó rej cuꞌna̱j Getsemaní, ne̱ cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan nij soꞌ: \p ―Cane̱ soj nihánj, na̱ꞌvi̱j soj mán ꞌu̱nj, ne̱ caꞌa̱nj ꞌu̱nj ga̱nꞌ do̱j tzinꞌ, ne̱ cachi̱nj ni̱ꞌyáj rihaan Réj a ―taj Jesucristó a. \p \v 37 Ne̱ nica̱j Jesucristó man Pedró do̱ꞌ, man ro̱j taꞌníí síí cuꞌna̱j Zebedeo do̱ꞌ, caꞌanj soꞌ, ne̱ guun cheꞌe̱ soꞌ quinanó ndoꞌo rá soꞌ a. \v 38 Ga̱a ne̱ cataj soꞌ rihaan vaꞌnu̱j nij síí caꞌanj ga̱ soꞌ a: \p ―Nanó uxrá raj ado̱nj. Ma̱a̱n cheꞌé rej nanó ndoꞌo raj, quiꞌya̱j cavi̱ꞌ ꞌu̱nj, raj a. Quiꞌya̱j soj se ndoꞌo quina̱j soj nihánj, ne̱ se̱ cotoj soj maꞌ ―taj Jesucristó rihaan vaꞌnu̱j nij soꞌ a. \p \v 39 Ga̱a ne̱ cavii soꞌ yaníj do̱j tzinꞌ, ne̱ caꞌanj ca̱yáán rno̱ soꞌ rihaan yoꞌóó, ne̱ cachíín niꞌya̱j soꞌ rihaan Diose̱, ne̱ cataj soꞌ rihaan Diose̱ a: \p ―Sese caꞌve̱e, ne̱ ca̱ráán raꞌá so̱ꞌ xráj, se̱ gaa na̱nj quira̱nꞌ uxrá ꞌu̱nj sayuun, tza̱j ne̱ sese ma̱ꞌán so̱ꞌ me rá qui̱ránꞌ ꞌu̱nj sayuun, ne̱ qui̱ꞌyáá so̱ꞌ nda̱a vaa me rá ma̱ꞌán so̱ꞌ, ne̱ se̱ quiꞌyáá so̱ꞌ nda̱a vaa me rá ma̱ꞌanj, man Ata̱j ―taj Jesucristó, cachíín niꞌya̱j soꞌ rihaan Diose̱ a. \p \v 40 Ga̱a ne̱ canica̱j uún soꞌ caꞌnaꞌ soꞌ rihaan vaꞌnu̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ queneꞌen soꞌ se vaa cotoj cunuda̱nj nij soꞌ a. Ga̱a ne̱ cataj soꞌ rihaan Pedró a: \p ―Dan me se xa̱ꞌ soj me se a̱ ꞌó orá ne gu̱un nucua̱j soj ni̱ꞌyaj soj ga̱j a̱ maꞌ. Ya̱ naꞌ. \v 41 Ma̱a̱n se ni̱ꞌyaj soj, ne̱ cachi̱nj niꞌya̱j soj rihaan Diose̱ se vaa ca̱ráán Diose̱ rihaan síí chre̱e se̱ caxríj síí chre̱e chrej chiꞌi̱i̱ rque soj á. ꞌO̱ se niha̱ꞌ rá soj quiꞌya̱j soj se sa̱ꞌ, tza̱j ne̱ ne gu̱un nucua̱j soj maꞌ ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a. \p \v 42 Ga̱a ne̱ cavii uún soꞌ, ne̱ cachíín niꞌya̱j uún soꞌ rihaan Diose̱, cataj soꞌ: \p ―Sese se̱ caꞌvee quinani̱i̱ ꞌu̱nj rihaan sayuun ase vaa, ne̱ qui̱ꞌyáá so̱ꞌ nda̱a vaa me rá so̱ꞌ, Ata̱j ―taj Jesucristó, cachíín niꞌya̱j soꞌ a. \p \v 43 Ga̱a ne̱ canica̱j uún soꞌ caꞌnaꞌ soꞌ, ne̱ queneꞌen soꞌ se vaa cotoj uún vaꞌnu̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a. ꞌO̱ se caꞌnaꞌ ndoꞌo nej rihaan nij soꞌ a. \p \v 44 Ga̱a ne̱ tanáj soꞌ man nij soꞌ, ne̱ cavii uún soꞌ, ne̱ cachíín niꞌya̱j uún soꞌ rihaan Diose̱, ne̱ ase vaa cachíín niꞌya̱j soꞌ ga̱a rque̱ roꞌ, da̱nj vaa cachíín niꞌya̱j uún soꞌ rihaan Diose̱ a. \p \v 45 Ga̱a ne̱ canica̱j uún soꞌ caꞌnaꞌ soꞌ rihaan vaꞌnu̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Caꞌve̱e coto̱j soj caꞌve̱e nara̱a̱n rá soj caꞌve̱e sese vaa yaꞌnúj rihaan soj á. Dan me se da̱j doj quisi̱j orá tu̱cuachén yoꞌo̱ soꞌ manj rihaan síí tumé ndoꞌo cacunꞌ, cheꞌé se mé ꞌu̱nj síí caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ ado̱nj. \v 46 Na̱xagaa soj, caꞌa̱nj níꞌ na̱nj ei. Ni̱ꞌyaj soj nedi̱ꞌ. ꞌNaꞌ síí tu̱cuachén manj rihaan síí ta̱j riꞌyunj manj na̱nj chugua̱nj ―taj Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiꞌyaj nii ga̱a quitaꞌaa nii man Jesucristó a \p \v 47 Dan me se nicu̱nꞌ Jesucristó caꞌmii soꞌ, ne̱ nu̱ꞌ caꞌnaꞌ síí cuꞌna̱j Judas yoꞌo̱ tuviꞌ chuvi̱j nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó, ne̱ caꞌnaꞌ uxrá yuvii̱ ga̱ soꞌ, ne̱ nica̱j nij yuvii̱ neê espadá do̱ꞌ, chruun do̱ꞌ a. Dan me se nij yuvii̱ caꞌnéé nij xrej ata̱ suun noco̱o doj do̱ꞌ, nij yuvii̱ caꞌnéé nij síí uun chij rihaan nij yuvii̱ israelitá do̱ꞌ, me nij yuvii̱ caꞌnaꞌ a. \v 48 Ne̱ síí cuꞌna̱j Judas cataj xnaꞌanj rihaan nij yuvii̱ se vaa da̱j ga̱a̱ quiꞌya̱j soꞌ ga̱ Jesucristó, ga̱a ne̱ cunu̱u ya̱a̱n nij yuvii̱ man Jesucristó, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Síí cachro̱n tuꞌvaj roꞌ, soꞌ me síí qui̱taꞌaa soj cuaj á ―taj síí cuꞌna̱j Judas a. \p \v 49 Ga̱a ne̱ nu̱ꞌ cuchiꞌ soꞌ cuaj rihaan Jesucristó, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Caꞌnaꞌ uxraj, na̱nj maestro ―taj soꞌ rihaan Jesucristó a. \p Ga̱a ne̱ nu̱ꞌ cachrón tuꞌva̱ soꞌ xruu̱ Jesucristó a. \p \v 50 Ga̱a ne̱ xnáꞌanj Jesucristó man Judas, cataj soꞌ: \p ―Me cheꞌé caꞌnáꞌ so̱ꞌ, ga̱ tinu̱ꞌ ―taj soꞌ rihaan Judas a. \p Ga̱a ne̱ cuchiꞌ nij yuvii̱ rihaan Jesucristó, ne̱ quitaꞌaa nij yuvii̱ man Jesucristó a. \p \v 51 Ne̱ yoꞌo̱ síí nicu̱nꞌ ga̱ Jesucristó me se quirii soꞌ taneê soꞌ neê espadá, ne̱ goꞌ soꞌ neê espadá yoꞌ raa̱ yoꞌo̱ se‑mo̱zó xrej ata̱ suun noco̱o doj, ne̱ veé dan güéj nu̱ꞌ xréé mozó yoꞌ, quiꞌyaj soꞌ a. \v 52 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan síí nica̱j neê espadá yoꞌ a: \p ―Naꞌne̱j so̱ꞌ taneê so̱ꞌ á. ꞌO̱ se nu̱ꞌ yuvii̱ nica̱j neê espadá roꞌ, veé neê espadá quiꞌya̱j cavi̱ꞌ nij yuvii̱ na̱nj ado̱nj. \v 53 Ne̱ ne neꞌén so̱ꞌ se vaa gu̱un nu̱cuáj cachi̱nj ni̱ꞌyáj rihaan Réj, ne̱ caꞌna̱ꞌ queꞌe̱e̱ ndoꞌo se‑mo̱zó Réj rihanj cuano̱, ne̱ caꞌve̱e quiꞌya̱j cananj a. \v 54 Tza̱j ne̱ sese da̱nj qui̱ꞌyáj, ga̱a ne̱ asa̱ꞌ caꞌve̱e quiꞌya̱j níꞌ nu̱ꞌ nana̱ no̱ rihaan danj Diose̱ nana̱ taj xnaꞌanj da̱j ga̱a̱ qui̱ránꞌ ꞌu̱nj ga̱ ―taj Jesucristó rihaan síí nica̱j neê espadá yoꞌ a. \p \v 55 Ne̱ canica̱j Jesucristó, cataj Jesucristó rihaan nij yuvii̱ a: \p ―Me cheꞌé nica̱j soj neê espadá nica̱j soj chruun nica̱j soj, caꞌnaꞌ soj ga̱. Síí itu̱u̱ mé ꞌu̱nj, rá soj naꞌ. Ne̱ ꞌo̱ se guun queꞌe̱e̱ güii cayáán ꞌu̱nj rá nuvií noco̱o, tucuꞌyón ꞌu̱nj se‑na̱na̱j rihaan nij yuvii̱, tza̱j ne̱ ne qui̱taꞌaa soj manj a. \v 56 Tza̱j ne̱ nihánj me se qui̱ránꞌ ꞌu̱nj nu̱ꞌ se vaa taj nana̱ cachrón nij síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá rihaan yanj a ―taj Jesucristó a. \p Ga̱a ne̱ tanáj cunuda̱nj nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó man soꞌ, ne̱ cunánj nij soꞌ, caꞌanj nij soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiꞌyaj nii ga̱a cutaꞌ nii cacunꞌ xráá Jesucristó a \p \v 57 Dan me se nij síí quitaꞌaa man Jesucristó me se nica̱j nij soꞌ man Jesucristó caꞌanj nij soꞌ rihaan síí cuꞌna̱j Caifás xrej ata̱ suun noco̱o doj a. Ne̱ a̱j mán chre̱ꞌ nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés do̱ꞌ, nij síí uun chij do̱ꞌ, rihaan síí cuꞌna̱j Caifás yoꞌ a. \v 58 Ne̱ ga̱nꞌ ga̱nꞌ canocoꞌ síí cuꞌna̱j Pedró xcó Jesucristó, ne̱ cuchiꞌ soꞌ rihaan chingá rej ya̱nj síí cuꞌna̱j Caifás yoꞌ, ne̱ catúj soꞌ rá chingá ne̱ caꞌanj ca̱yáán soꞌ ga̱ nij se‑mo̱zó xrej ma̱n rá chingá, queneꞌe̱n soꞌ da̱j quira̱nꞌ Jesucristó a. \p \v 59 Dan me se nanoꞌ nij xrej ata̱ suun noco̱o doj nanoꞌ nij cuese̱ nanoꞌ man yuvii̱ cata̱j xnaꞌanj cheꞌé cacunꞌ tumé Jesucristó a. Me rá nij soꞌ nari̱ꞌ nij soꞌ cacunꞌ rmi̱ꞌ cuta̱ꞌ nij soꞌ xráá Jesucristó ne̱ cavi̱ꞌ Jesucristó, rá nij soꞌ a. Tza̱j ne̱ taj va̱j a̱ ꞌó cacunꞌ tumé Jesucristó a̱ maꞌ. \v 60 Cheꞌé dan nda̱ꞌ se cuchiꞌ uxrá síí ne̱ rihaan nij cuese̱ caꞌmii ne̱ nij soꞌ, tza̱j ne̱ taj va̱j cacunꞌ quiriꞌ nij soꞌ cuta̱ꞌ nij soꞌ xráá Jesucristó a̱ maꞌ. Veé dan, ne̱ cuchiꞌ vi̱j ro̱j soꞌ, \v 61 ne̱ cataj ro̱j soꞌ: \p ―Síí nihánj cataj se vaa gu̱un nucua̱j soꞌ ta̱cuanee soꞌ nuvií noco̱o nuvií naꞌvíj níꞌ rihaan Diose̱, ne̱ rque vaꞌnu̱j güii cune̱ꞌ uún soꞌ nuvií yoꞌ, taj soꞌ ei ―taj ro̱j soꞌ a. \p \v 62 Ga̱a ne̱ canicunꞌ xrej ata̱ suun noco̱o doj, ne̱ xnáꞌanj soꞌ man Jesucristó, cataj soꞌ: \p ―Me cheꞌé ne aꞌmii so̱ꞌ ga̱. Da̱j vaa nana̱ nihánj nana̱ aꞌmii ro̱j síí nihánj cheꞌé so̱ꞌ ga̱ ―taj soꞌ, xnáꞌanj soꞌ man Jesucristó a. \p \v 63 Tza̱j ne̱ dínj táá Jesucristó a. Ga̱a ne̱ cataj uún xrej ata̱ suun noco̱o doj rihaan Jesucristó a: \p ―Ase vaa nana̱ taj xnaꞌanj maꞌa̱n Diose̱ rihaan so̱ꞌ roꞌ, da̱nj ga̱a̱ nana̱ nihánj nana̱ cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan so̱ꞌ á. ꞌU̱nj me síí ya̱ ya̱ caꞌne̱ꞌ suun rihaan so̱ꞌ cata̱j xnaꞌanj so̱ꞌ sese ya̱ ya̱ mé so̱ꞌ taꞌníí Diose̱ síí ti̱nanii man yuvii̱ rihaan sayuun á ―taj soꞌ rihaan Jesucristó a. \p \v 64 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan soꞌ a: \p ―Ya̱ vaa nana̱ caꞌmii ma̱ꞌán so̱ꞌ ei. Ne̱ vaj a̱ doj cata̱j xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan so̱ꞌ se vaa nda̱a ya̱j queneꞌe̱n soj se vaa síí caꞌnéé Diose̱ ni̱caj yuꞌunj man yuvii̱ mej, ne̱ queneꞌe̱n soj se vaa ca̱yáán ꞌu̱nj rej nuva̱ꞌ Diose̱ síí nucua̱j ndoꞌo ei. Ne̱ queneꞌe̱n uún soj se vaa caꞌna̱ꞌ uún ꞌu̱nj rihaan chumii̱ nihánj, ne̱ quita̱j ꞌu̱nj xráá ngaa xta̱ꞌ caꞌna̱j ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan xrej ata̱ suun noco̱o doj yoꞌ a. \p \v 65 Ga̱a ne̱ caꞌmaan rá xrej yoꞌ, ne̱ cutzinꞌ xrej yoꞌ saga̱nꞌ maꞌa̱n xrej, ne̱ cataj xrej rihaan tuviꞌ xrej a: \p ―Ni̱ꞌyaj soj vi̱j. Quij uxrá tuꞌva síí nihánj rihaan Diose̱ na̱nj ei. Se̱ cachiin doj síí caꞌna̱ꞌ cata̱j xnaꞌanj rihaan níꞌ cheꞌé cacunꞌ tumé síí nihánj a̱ maꞌ. Ma̱a̱n se cuano̱ nihánj me se cuno maꞌa̱n soj nana̱ quij caꞌmii soꞌ se vaa ca̱yáán maꞌa̱n soꞌ rej xꞌnu̱j Diose̱, taj soꞌ ei. \v 66 Da̱j quiꞌya̱j níꞌ man soꞌ, rá soj ga̱ ―taj xrej, xnáꞌanj xrej man nij tuviꞌ xrej a. \p ―Cavi̱ꞌ soꞌ ei ―taj nij soꞌ a. \p \v 67 Ga̱a ne̱ quirii talúj nij soꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ goꞌ nij soꞌ man Jesucristó a. Ne̱ coxro taꞌa̱j nij soꞌ xruu̱ Jesucristó, \v 68 ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Sese ya̱ ya̱ caꞌnéé Diose̱ mán so̱ꞌ ti̱nanii so̱ꞌ man yuvii̱ rihaan sayuun, ne̱ ra̱cuíj Diose̱ mán so̱ꞌ cata̱j xnaꞌanj so̱ꞌ rihaan núj me síí goꞌ mán so̱ꞌ vi̱j ―taj nij soꞌ, caꞌmii naco̱o nij soꞌ man Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiꞌyaj síí cuꞌna̱j Pedró ga̱a cataj soꞌ se vaa nuveé si̱j noco̱ꞌ man Jesucristó me soꞌ a \p \v 69 Veé dan, ne̱ ne̱ Jesucristó ga̱ yoꞌó nij soꞌ rá veꞌ, ne̱ ne̱ síí cuꞌna̱j Pedró xeꞌ rá chingá a. \p Ne̱ cuchiꞌ yoꞌo̱ mozó cha̱na̱ rihaan soꞌ, ne̱ cataj noꞌ: \p ―Ne̱ so̱ꞌ me yoꞌo̱ síí cachéé ga̱ Jesucristó síí cavii estadó Galilea á ―taj mozó cha̱na̱ yoꞌ rihaan Pedró a. \p \v 70 ―Taj maꞌ. Ne unó ꞌu̱nj me taj so̱ꞌ maꞌ ―taj Pedró cuno taranꞌ nij yuvii̱ cayáán ga̱ soꞌ a. \p \v 71 Ga̱a ne̱ curiha̱nj Pedró, ne̱ canicunꞌ soꞌ rej atúj yuvii̱ chingá a. \p Ga̱a ne̱ queneꞌen yoꞌó mozó cha̱na̱ man soꞌ, ne̱ caꞌmii noꞌ rihaan nij yuvii̱ nicu̱nꞌ rihaan veꞌ ga̱ Pedró, cataj noꞌ: \p ―Síí nihánj cachéé ga̱ Jesucristó síí cavii chumanꞌ Nazaret asuun asanj ―taj chana̱ yoꞌ a. \p \v 72 Ga̱a ne̱ nucua̱j ndoꞌo caꞌmii uún Pedró, cataj soꞌ: \p ―Taj maꞌ. A̱ doj ne neꞌenj man snóꞌo yoꞌ maꞌ ―taj Pedró yoꞌ a. \p \v 73 Ne̱ corá nii cuchiꞌ nij síí nicu̱nꞌ ga̱ Pedró rihaan Pedró, ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Ya̱ ya̱ yoꞌo̱ síí cachéé ga̱ Jesucristó mé so̱ꞌ ei. ꞌO̱ se ase vaa nana̱ aꞌmii nij síí cachéé ga̱ Jesucristó roꞌ, vaa nana̱ aꞌmii so̱ꞌ chugua̱nj ―taj nij soꞌ rihaan Pedró a. \p \v 74 Ga̱a ne̱ guun cheꞌe̱ Pedró nucua̱j doj caꞌmii Pedró, cataj Pedró se vaa caꞌve̱e quiꞌya̱j Diose̱ sayuun man soꞌ sese nuveé na̱na̱ ya̱ me nana̱ aꞌmii soꞌ, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Ne neꞌenj man snóꞌo yoꞌ maꞌ ―taj uún Pedró, ga̱a ne̱ nu̱ꞌ caguáj toꞌloo a. \p \v 75 Ga̱a ne̱ ninuj rá Pedró nda̱a vaa cataj Jesucristó rihaan soꞌ quii se vaa ga̱a ataa cagua̱j toꞌloo, ne̱ vaꞌnu̱j cata̱j Pedró se vaa nuveé si̱j noco̱ꞌ man Jesucristó me maꞌa̱n Pedró maꞌ. Ga̱a ne̱ curiha̱nj Pedró xeꞌ, ne̱ uxrá taꞌvee Pedró a. \c 27 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa nica̱j nii man Jesucristó, caꞌanj nii rihaan síí cuꞌna̱j Pilato a \p \v 1 Rej ranga̱ꞌ nuchruj ra̱a̱ taranꞌ nij xrej ata̱ suun noco̱o doj do̱ꞌ, nij síí uun chij do̱ꞌ, da̱j quiꞌya̱j nij soꞌ, ne̱ cavi̱ꞌ Jesucristó a. \v 2 Ga̱a ne̱ numíj nij soꞌ man soꞌ, ne̱ nica̱j nij soꞌ man soꞌ caꞌanj nij soꞌ rihaan síí nica̱j suun gobernador cuꞌna̱j Pilato, ne̱ tacuachén nij soꞌ man Jesucristó rihaan soꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiranꞌ síí cuꞌna̱j Judas ga̱a caviꞌ soꞌ a \p \v 3 Dan me se síí cuꞌna̱j Judas me síí tacuachén man Jesucristó rihaan nij síí ta̱j riꞌyunj man Jesucristó ga̱a asino ya̱a̱n, ne̱ xcaj soꞌ cuentá se vaa ya̱ ya̱ ticavi̱ꞌ nii man Jesucristó ne̱ maꞌa̱n soꞌ me síí tumé cacunꞌ se vaa cavi̱ꞌ Jesucristó a. Cheꞌé dan nanó ndoꞌo rá soꞌ, ne̱ me rá soꞌ narque̱ uún soꞌ ico̱ chi̱ꞌ saꞌanj platá catzi̱i̱ yoꞌ rihaan nij xrej ata̱ suun noco̱o doj do̱ꞌ, rihaan nij síí uun chij do̱ꞌ a. Dan me se cuchiꞌ soꞌ rihaan nij soꞌ, \v 4 ne̱ cataj soꞌ: \p ―Tumé ꞌu̱nj cacunꞌ se vaa tacuachén ꞌu̱nj man yoꞌo̱ síí sa̱ꞌ ina̱nj rihaan soj á ―taj síí cuꞌna̱j Judas yoꞌ a. \p ―Nuveé se‑cacu̱nꞌ núj me cacunꞌ tumé so̱ꞌ maꞌ. Xca̱j ma̱ꞌán so̱ꞌ cuentá da̱j ga̱a̱ qui̱ꞌyáá so̱ꞌ ei ―taj nij soꞌ rihaan síí cuꞌna̱j Judas a. \p \v 5 Ga̱a ne̱ nica̱j soꞌ saꞌanj aga̱ꞌ yoꞌ, riꞌíj u̱u̱n soꞌ rá nuvií noco̱o, ne̱ cavii soꞌ caꞌanj soꞌ, ne̱ tocoꞌ va̱j maꞌa̱n soꞌ man soꞌ, ne̱ caviꞌ soꞌ a. \v 6 Ga̱a ne̱ naranꞌ nij xrej ata̱ suun noco̱o doj man saꞌanj aga̱ꞌ yoꞌ, ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Ne nó xcúún níꞌ cara̱a níꞌ saꞌanj nihánj rá chrúún saꞌanj ta̱j rihaan Diose̱ maꞌ. ꞌO̱ se saꞌanj goꞌ níꞌ cheꞌé rej cavi̱ꞌ yoꞌo̱ yuvii̱ me saꞌanj nihánj á ―taj nij soꞌ a. \p \v 7 Dan me se nuchruj ra̱a̱ nij soꞌ da̱j quiꞌya̱j nij soꞌ, ne̱ nica̱j nij soꞌ saꞌanj yoꞌ, ne̱ quiránj nij soꞌ toꞌóó síí rii xruj a. Ne̱ guun yoꞌóó yoꞌ santó cachinꞌ nii man náá guun yuvii̱ ꞌnaꞌ yoꞌó chumanꞌ yuvii̱ caviꞌ chumanꞌ Jerusalén a. \v 8 Cheꞌé dan cuꞌna̱j yoꞌóó yoꞌ Yoꞌóó To̱n cuano̱ ei. \v 9 Dan me se quisíj quiꞌyaj nij soꞌ nu̱ꞌ se vaa cataj síí cuꞌna̱j Jeremías síí nataꞌ se‑na̱na̱ Diose̱ ga̱a naá ga̱a cataj soꞌ: “Ga̱a ne̱ nica̱j nij soꞌ ico̱ chi̱ꞌ saꞌanj aga̱ꞌ a. Saꞌanj yoꞌ me saꞌanj no̱ yoꞌo̱ soꞌ, cataj nij yuvii̱ israelitá a. \v 10 Ne̱ nica̱j nij soꞌ saꞌanj yoꞌ quiránj nij soꞌ toꞌóó síí rii xruj, nda̱a vaa cataj xnaꞌanj síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rihanj na̱nj ado̱nj”, taj síí cuꞌna̱j Jeremías a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j caꞌmii síí cuꞌna̱j Pilato ga̱ Jesucristó a \p \v 11 Dan me se canicunꞌ Jesucristó rihaan síí nica̱j suun gobernador yoꞌ, ne̱ xnáꞌanj síí nica̱j suun yoꞌ man Jesucristó, cataj soꞌ: \p ―So̱ꞌ me síí nica̱j suun rey uun chij rihaan nij yuvii̱ israelitá naꞌ ―taj soꞌ, xnáꞌanj soꞌ man Jesucristó a. \p ―Vej ei ―taj Jesucristó rihaan soꞌ a. \p \v 12 Ne̱ xnáꞌanj síí nica̱j suun gobernador yoꞌ man Jesucristó cheꞌé cacunꞌ cutaꞌ nij xrej ata̱ suun noco̱o doj do̱ꞌ, nij síí uun chij do̱ꞌ, xráá Jesucristó a. Tza̱j ne̱ ne caꞌmi̱i̱ Jesucristó a̱ ꞌó nana̱ rihaan soꞌ maꞌ. \v 13 Ga̱a ne̱ xnáꞌanj uún síí nica̱j suun yoꞌ man Jesucristó, cataj soꞌ: \p ―A̱j cunó so̱ꞌ cataj nij soꞌ se vaa tumé so̱ꞌ cacunꞌ naꞌ. Me cheꞌé ne aꞌmii so̱ꞌ ga̱ ―taj soꞌ, xnáꞌanj soꞌ man Jesucristó a. \p \v 14 Tza̱j ne̱ yu̱u̱n cheꞌe̱ ne caꞌmi̱i̱ Jesucristó a̱ ꞌó nana̱ rihaan soꞌ cheꞌé cacunꞌ cutaꞌ nii xráá soꞌ a. Veé dan, ne̱ caráyaꞌa̱nj uxrá síí nica̱j suun gobernador yoꞌ cheꞌé yan quiꞌyaj soꞌ da̱nj a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cataj xnaꞌanj síí cuꞌna̱j Pilato se vaa cavi̱ꞌ Jesucristó rihaan rcutze̱ a \p \v 15 Ne̱ vaa yoꞌo̱ tucuáán noco̱ꞌ síí nica̱j suun gobernador se vaa rii soꞌ man yoꞌo̱ síí ꞌni̱j tagaꞌ ꞌo̱ ꞌo̱ chaꞌanj pascuá, ne̱ tinavij u̱u̱n soꞌ cacunꞌ tumé síí uriha̱nj tagaꞌ yoꞌ a. Me maꞌa̱n ꞌo̱ síí ꞌni̱j tagaꞌ aꞌmii nij yuvii̱ cheꞌé se vaa quiri̱i̱ soꞌ, ne̱ caꞌve̱e quiꞌya̱j soꞌ nda̱a vaa taj nij yuvii̱ a. \v 16 Ne̱ veé yoꞌ yoꞌ roꞌ, ꞌni̱j yoꞌo̱ síí cuꞌna̱j Barrabás tagaꞌ, ne̱ queneꞌen cunuda̱nj nij yuvii̱ se vaa tumé ndoꞌo soꞌ cacunꞌ a. \v 17 Dan me se nuu chre̱ꞌ nij yuvii̱ rihaan síí nica̱j suun gobernador cuꞌna̱j Pilato, ne̱ xnáꞌanj soꞌ man nij yuvii̱, cataj soꞌ: \p ―Me síí quiri̱i̱ ꞌu̱nj, rá soj ga̱. Síí cuꞌna̱j Barrabás naꞌ. Ase síí cuꞌna̱j Jesucristó xa̱ꞌ ―taj soꞌ, xnáꞌanj soꞌ man nij yuvii̱ a. \p \v 18 Da̱nj caꞌmii soꞌ, neꞌen soꞌ se vaa ma̱a̱n cheꞌé se guun xco̱j ruva̱a̱ rá nij xrej ata̱ suun noco̱o doj me tacuachén nij xrej man Jesucristó rihaan maꞌa̱n soꞌ a. \p \v 19 Ne̱ asi̱j yáán síí cuꞌna̱j Pilato yoꞌ rihaan xrúún soꞌ chruun xlá, ne̱ caꞌnéé nica̱ soꞌ nana̱ cuchiꞌ rihaan soꞌ, taj noꞌ: \p ―Se̱ guun caꞌne̱ꞌ so̱ꞌ cacunꞌ cheꞌé síí sa̱ꞌ yoꞌ maꞌ. ꞌO̱ se asi̱j cuaꞌa̱a me se nanó ndoꞌo raj cheꞌé yan tucuaꞌnuꞌ snóꞌo yoꞌ manj ado̱nj ―taj nica̱ síí cuꞌna̱j Pilato rihaan soꞌ a. \p \v 20 Tza̱j ne̱ cataj xnaꞌanj nij xrej ata̱ suun noco̱o doj do̱ꞌ, nij síí uun chij do̱ꞌ, rihaan nij yuvii̱ se vaa caꞌmi̱i̱ nij yuvii̱ cheꞌé síí cuꞌna̱j Barrabás rihaan síí cuꞌna̱j Pilato, ne̱ cata̱j nij yuvii̱ se vaa cavi̱ꞌ Jesucristó a. Ne̱ cuchumán rá nij yuvii̱ a. \v 21 Ga̱a ne̱ xnáꞌanj síí nica̱j suun gobernador cuꞌna̱j Pilato man nij yuvii̱, cataj soꞌ: \p ―Me ya̱ ya̱ síí quiri̱j, rá soj ga̱ ―taj soꞌ, xnáꞌanj soꞌ man nij yuvii̱ a. \p ―Quiri̱i̱ so̱ꞌ man síí cuꞌna̱j Barrabás ei ―taj nij yuvii̱ rihaan soꞌ a. \p \v 22 ―Ne̱ me qui̱ꞌyáá ꞌu̱nj ga̱ síí cuꞌna̱j Jesucristó, rá soj ga̱ ―taj uún síí cuꞌna̱j Pilato, xnáꞌanj soꞌ man nij yuvii̱ a. \p ―Cavi̱ꞌ soꞌ rihaan rcutze̱, rá núj ei ―taj taranꞌ nij yuvii̱ a. \p \v 23 ―Tza̱j ne̱ me cacunꞌ tumé soꞌ ga̱ ―taj síí cuꞌna̱j Pilato, xnáꞌanj soꞌ man nij yuvii̱ a. \p Tza̱j ne̱ doj a̱ caguáj nij yuvii̱, cataj nij yuvii̱: \p ―Cavi̱ꞌ soꞌ rihaan rcutze̱ ei. ―Da̱nj ina̱nj caguáj nij yuvii̱ a. \p \v 24 Dan me se queneꞌen síí cuꞌna̱j Pilato se vaa taj se ꞌyáꞌ quinaꞌma̱a̱n rá nij yuvii̱, ne̱ ma̱a̱n se doj a̱ caꞌma̱an rá nij yuvii̱, ne̱ doj a̱ quiꞌya̱j nij yuvii̱ sayuun a. Cheꞌé dan nica̱j soꞌ na, ne̱ naꞌyaꞌ soꞌ niꞌya̱j nij yuvii̱ a. Ne̱ cataj soꞌ: \p ―Se̱ tumé ꞌu̱nj cacunꞌ sese cavi̱ꞌ síí nihánj a̱ maꞌ. ꞌO̱ se maꞌa̱n soj me síí quiꞌya̱j cavi̱ꞌ soꞌ ado̱nj ―taj síí cuꞌna̱j Pilato a. \p \v 25 Ga̱a ne̱ cataj nij yuvii̱ rihaan soꞌ a: \p ―Veé maꞌa̱n núj, maꞌa̱n taꞌníí núj do̱ꞌ, me síí tu̱mé cacunꞌ se vaa cavi̱ꞌ soꞌ ei ―taj nij yuvii̱ yoꞌ a. \p \v 26 Ga̱a ne̱ quirii síí cuꞌna̱j Pilato man síí cuꞌna̱j Barrabás tagaꞌ cheꞌé nij yuvii̱, ne̱ goꞌ nij tanuu cuartá xráá Jesucristó, quiꞌyaj síí cuꞌna̱j Pilato, ne̱ tacuachén síí cuꞌna̱j Pilato man soꞌ rihaan nij tanuu se vaa cachro̱n nij tanuu man soꞌ rihaan rcutze̱ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa caꞌngaꞌ naco̱o̱ nij tanuu niꞌya̱j nij tanuu man Jesucristó a \p \v 27 Ga̱a ne̱ caꞌanj nica̱j nij tanuu ꞌyaj suun rihaan síí nica̱j suun gobernador man Jesucristó rá veꞌ tucuá síí nica̱j suun gobernador yoꞌ a. Ne̱ naquiꞌyaj chre̱ꞌ nij tanuu man taranꞌ nij tuviꞌ tanu̱u nij soꞌ a. \v 28 Ga̱a ne̱ quirii nij soꞌ saga̱nꞌ Jesucristó man Jesucristó, ne̱ naꞌnéé nij soꞌ saga̱nꞌ rey yatzíj mare̱e man Jesucristó, \v 29 ne̱ quiꞌyaj nij soꞌ cachriin tanj, ne̱ cutaꞌ nij soꞌ cachriin tanj raa̱ Jesucristó, ne̱ caxríj nij soꞌ yoꞌo̱ vará tico̱ u̱u̱n ston Jesucristó a. Ga̱a ne̱ canicunꞌ ru̱j nij tanuu rihaan Jesucristó, ne̱ caꞌngaꞌ naco̱o̱ nij soꞌ niꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó, ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Ya̱ ya̱ si̱j nica̱j suun rey rii taꞌngaꞌ rihaan nij yuvii̱ israelitá mé so̱ꞌ ei ―taj nij soꞌ tihaꞌ nij soꞌ man Jesucristó a. \p \v 30 Ga̱a ne̱ quirii talúj nij soꞌ man Jesucristó, ne̱ nacaj nij soꞌ vará noco̱ꞌ raꞌa Jesucristó, ne̱ goꞌ nij soꞌ vará raa̱ Jesucristó a. \v 31 Síj caꞌngaꞌ naco̱o̱ nij soꞌ niꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó, ga̱a ne̱ quirii uún nij soꞌ saga̱nꞌ rey yatzíj mare̱e nu̱u̱ Jesucristó, ne̱ naꞌnéé uún nij soꞌ saga̱nꞌ uún Jesucristó man uún soꞌ, ga̱a ne̱ nica̱j nij soꞌ man Jesucristó cavii nij soꞌ caꞌanj nij soꞌ yan cachro̱n nij soꞌ man Jesucristó rihaan rcutze̱ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j quiꞌyaj nij yuvii̱ ga̱a cachrón nij yuvii̱ man Jesucristó rihaan rcutze̱ a \p \v 32 Dan me se cavii nij soꞌ, ne̱ nariꞌ nij soꞌ man yoꞌo̱ síí ne̱ chumanꞌ Cirene, ne̱ soꞌ me síí cuꞌna̱j Simón a. Veé dan, ne̱ quiꞌyaj uxrá nij tanuu fuerzá man síí cuꞌna̱j Simón yoꞌ ca̱ta̱ soꞌ rcutze̱ cano̱ Jesucristó rihaan a. \v 33 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ nij soꞌ tacaan cuꞌna̱j Gólgota, ne̱ Gólgota roꞌ, me rej cuꞌna̱j Tacaan Cúú Yave̱ Xnangá a. \v 34 Ga̱a ne̱ rqué nij tanuu do̱j na vinó nachej ga̱ na e̱ꞌ man Jesucristó coꞌo̱ soꞌ a. Ne̱ do̱j tzinꞌ tiguíj daa Jesucristó, ne̱ ne caꞌve̱j rá soꞌ coꞌo̱ soꞌ maꞌ. \v 35 Veé dan, ne̱ cachrón nij tanuu man Jesucristó rihaan rcutze̱, ne̱ tico tixaj nij soꞌ cheꞌé saga̱nꞌ Jesucristó, \v 36 ga̱a ne̱ caꞌanj cane̱ nij soꞌ rihaan yoꞌóó, ne̱ tumé nij soꞌ man Jesucristó a. \v 37 Ne̱ cachrón nij tanuu yoꞌo̱ rcuchra̱ꞌ raa̱ rcutze̱, ne̱ no̱ letrá rihaan rcuchra̱ꞌ yoꞌ, ne̱ taj xnaꞌanj letrá yoꞌ me cheꞌé caviꞌ Jesucristó, ne̱: “Síí nihánj me síí cuꞌna̱j Jesucristó, ne̱ síí nica̱j suun rey uun chij rihaan nij yuvii̱ israelitá me soꞌ a”, taj letrá yoꞌ a. \v 38 Ga̱a ne̱ cachrón nij tanuu man yavíj snóꞌo rihaan yavíj rcutze̱ yoꞌ, ne̱ yavíj ro̱j soꞌ me síí itu̱u̱ a. Dan me se nicu̱nꞌ yoꞌo̱ soꞌ rej nuva̱ꞌ Jesucristó, ne̱ nicu̱nꞌ yoꞌó soꞌ rej nichru̱un Jesucristó a. \p \v 39 Ga̱a ne̱ cachén yuvii̱ rej nicu̱nꞌ Jesucristó, ne̱ caꞌmii chiꞌi̱i̱ ndoꞌo nij soꞌ niꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó a. Dan me se tucunó nij yuvii̱ raa̱ nij yuvii̱, \v 40 cataj nij yuvii̱: \p ―Ta̱cuanee so̱ꞌ man nuvií noco̱o, ne̱ rque vaꞌnu̱j güii cune̱ꞌ so̱ꞌ yoꞌó nuvií noco̱o, rá so̱ꞌ naꞌ. Dan me se sese ya̱ ya̱ taꞌni̱j Diose̱ mé so̱ꞌ, ne̱ ti̱nanii so̱ꞌ mán so̱ꞌ rihaan rcutze̱, ne̱ nani̱j so̱ꞌ rihaan yoꞌóó ya̱j vi̱j ―taj nij yuvii̱ rihaan Jesucristó a. \p \v 41 Ne̱ ase vaa quiꞌyaj nij yuvii̱ yoꞌ roꞌ, da̱nj quiꞌyaj uún nij xrej ata̱ suun noco̱o doj do̱ꞌ, nij síí naquiꞌyaj cu̱u se‑tucua̱nj Moisés do̱ꞌ, nij síí uun chij do̱ꞌ, caꞌmii chiꞌi̱i̱ nij soꞌ, cataj nij soꞌ: \p \v 42 ―Ti̱nanii síí nihánj man yoꞌó yuvii̱ rihaan sayuun, rá soꞌ, tza̱j ne̱ ne gu̱un nucua̱j soꞌ ti̱nanii soꞌ man maꞌa̱n soꞌ rihaan rcutze̱ danj. Sese ya̱ ya̱ si̱j nica̱j suun rey uun chij rihaan níꞌ si̱j israelitá me soꞌ, ne̱ nani̱j soꞌ cuano̱ rihaan yoꞌóó, ne̱ cuchuma̱n rá níꞌ ni̱ꞌyaj níꞌ man soꞌ ei. \v 43 Dan me se nucua̱j rá soꞌ man Diose̱ se vaa cavi̱i̱ sa̱ꞌ soꞌ, quiꞌya̱j Diose̱, rá soꞌ a. Caꞌve̱e ti̱nanii Diose̱ man soꞌ cuano̱, sese si̱j ꞌe̱e̱ rá Diose̱ man me soꞌ á. ꞌO̱ se maꞌa̱n soꞌ taj se vaa taꞌni̱j Diose̱ me maꞌa̱n soꞌ ado̱nj ―taj nij soꞌ, chiꞌi̱i̱ ndoꞌo caꞌmii nij soꞌ niꞌya̱j nij soꞌ man Jesucristó a. \v 44 Ne̱ ase vaa caꞌmii nij soꞌ roꞌ, da̱nj caꞌmii uún ro̱j síí itu̱u̱ noco̱ꞌ rihaan rcutze̱ rej xꞌnu̱j Jesucristó, caꞌmii ro̱j soꞌ nana̱ nij rihaan Jesucristó a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj da̱j guun ga̱a caviꞌ Jesucristó a \p \v 45 Veé dan, ne̱ caxu̱j, ne̱ yu̱u̱n cheꞌe̱ guun rmi̱ꞌ rihaan chumii̱, ne̱ yoꞌo̱ guun rmi̱ꞌ chumii̱ nda̱a quisíj agaꞌ vaꞌnu̱j rej anocoꞌ güii a. \v 46 Veé dan, ne̱ quisíj agaꞌ vaꞌnu̱j, ga̱a ne̱ nucua̱j ndoꞌo caguáj Jesucristó, cataj soꞌ: \p ―Elí, Elí, lama sabactani ―taj soꞌ, caguáj soꞌ xnaꞌánj aꞌmii maꞌa̱n soꞌ, ne̱ nana̱ caguáj soꞌ taj: “Diose̱ noco̱ꞌ ꞌu̱nj mé so̱ꞌ á. Me cheꞌé tanáj u̱u̱n so̱ꞌ mán ꞌu̱nj ga̱”, taj nana̱ caguáj Jesucristó a. \p \v 47 Ne̱ cuno taꞌa̱j nij síí nicu̱nꞌ rej xꞌnu̱j Jesucristó nana̱ caguáj soꞌ, tza̱j ne̱ ne cuno̱ nij soꞌ me taj Jesucristó maꞌ. Ma̱a̱n se: \p ―Nacúún síí nihánj man síí cuꞌna̱j Elías tado̱nj ―taj nij soꞌ rihaan tuviꞌ nij soꞌ a. \p \v 48 Ga̱a ne̱ nu̱ꞌ raꞌya̱nj cunánj yoꞌo̱ síí nicu̱nꞌ rej xꞌnu̱j Jesucristó, ne̱ nica̱j soꞌ yataa̱n esponja, ne̱ caraa soꞌ na vinó yu̱u̱ rque yataa̱n, ne̱ cutaꞌ soꞌ raa̱ yoꞌo̱ vará, ne̱ ruꞌmaan soꞌ yataa̱n tuꞌva Jesucristó, ne̱ coꞌo Jesucristó na yu̱u̱ yoꞌ, quiꞌyaj soꞌ a. \v 49 Tza̱j ne̱ caꞌmii yoꞌó nij yuvii̱, cataj nij soꞌ: \p ―Dínj qui̱ꞌyáá so̱ꞌ á. Queneꞌe̱n níꞌ sese caꞌna̱ꞌ síí cuꞌna̱j Elías ti̱nanii síí cuꞌna̱j Elías man soꞌ rihaan rcutze̱ ei ―taj nij yuvii̱ yoꞌ a. \p \v 50 Ga̱a ne̱ sca̱ꞌ caguáj uún Jesucristó, ne̱ caviꞌ soꞌ a. \v 51 Veé dan, ne̱ quisinꞌ yatzíj mantá cortiná noco̱ꞌ rá nuvií noco̱o nda̱a rej ra̱a̱, ne̱ ꞌo̱ quinij caꞌanj nda̱a tacóó yoꞌ a. Dan me se cachén yuún, ne̱ quixraꞌ taꞌa̱j nij yuvej, \v 52 ne̱ xꞌnúj rej cachinꞌ nii man nij síí caviꞌ, ne̱ cunuu iꞌna̱ꞌ uún queꞌe̱e̱ nij síí sa̱ꞌ caviꞌ asi̱j rque̱ a. \v 53 Ne̱ ga̱a quisíj orá cunuu iꞌna̱ꞌ uún maꞌa̱n Jesucristó, ne̱ curiha̱nj nij síí cunuu iꞌna̱ꞌ uún yoꞌ, ne̱ catúj nij soꞌ chumanꞌ gue̱e̱ chumanꞌ Jerusalén, ne̱ queneꞌen uxrá yuvii̱ man nij soꞌ a. \p \v 54 Veé dan, ne̱ nicu̱nꞌ tanuu capitán nicu̱nꞌ yoꞌó nij tanuu nicu̱nꞌ cutumé man Jesucristó a. Ne̱ queneꞌen nij soꞌ cachén yuún, ne̱ queneꞌen nij soꞌ nu̱ꞌ se vaa guun, ne̱ cuchuꞌviꞌ ndoꞌo nij soꞌ, ne̱ nda̱a dan asuun ga̱a xcaj nij soꞌ cuentá se vaa ya̱ uxrá taꞌni̱j Diose̱ me Jesucristó, ne̱ dan me se cataj nij soꞌ: \p ―Ya̱ taꞌni̱j Diose̱ me síí nihánj tado̱nj ―taj nij soꞌ a. \p \v 55 Ne̱ ga̱nꞌ doj nicunꞌ queꞌe̱e̱ chana̱, niꞌya̱j u̱u̱n nij chana̱ man Jesucristó a. Chana̱ cuno se‑na̱na̱ Jesucristó asi̱j cavii Jesucristó estadó Galilea me nij chana̱ yoꞌ, ne̱ quiꞌyaj suun nij chana̱ yoꞌ cheꞌé Jesucristó a. \v 56 Yoꞌo̱ noꞌ me chana̱ cuꞌna̱j Mariá Magdalena, ne̱ yoꞌó noꞌ me chana̱ cuꞌna̱j Mariá nii síí cuꞌna̱j Jacobo ga̱ síí cuꞌna̱j José a. Ne̱ yoꞌó noꞌ me nii ro̱j taꞌníí síí cuꞌna̱j Zebedeo a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cachinꞌ nii man Jesucristó rque yuꞌuj yuvej a \p \v 57 Ne̱ rej ataꞌ güii caꞌnaꞌ yoꞌo̱ síí ruꞌvee síí ne̱ chumanꞌ Arimatea a. José cuꞌna̱j soꞌ, ne̱ soꞌ me síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó a. \v 58 Dan me se caꞌanj soꞌ rihaan síí cuꞌna̱j Pilato, ne̱ cachíín niꞌya̱j soꞌ rihaan síí cuꞌna̱j Pilato se vaa caꞌve̱j síí cuꞌna̱j Pilato cachi̱nꞌ soꞌ man Jesucristó a. Ne̱ síí cuꞌna̱j Pilato roꞌ, cataj se vaa caꞌve̱e quiꞌya̱j soꞌ da̱nj a. \v 59 Ne̱ nica̱j síí cuꞌna̱j José man Jesucristó, ne̱ nacutáj soꞌ yatzíj mantá naruvii xráá Jesucristó, \v 60 ne̱ vaa yuꞌuj yuvej rihaan soꞌ, rej achinꞌ nii man nij síí caviꞌ, tza̱j ne̱ yuꞌuj naca̱ me yoꞌ a. Maꞌa̱n soꞌ me síí quiꞌyaj gáán nii yuꞌuj yoꞌ, ne̱ taj va̱j xnangá na̱j rque yuꞌuj maꞌ. Ne̱ caxríj soꞌ man Jesucristó rque yuꞌuj yoꞌ, ne̱ caráán soꞌ yuvej xi̱j tuꞌva yuꞌuj yoꞌ a. \v 61 Ne̱ cayáán chana̱ cuꞌna̱j Mariá Magdalena cayáán yoꞌó chana̱ cuꞌna̱j Mariá cayáán tuꞌva yuꞌuj yoꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa tumé uxrá nii man yuꞌuj nu̱u̱ Jesucristó a \p \v 62 Veé dan, ne̱ taxre̱j, ne̱ nda̱a quisíj quiꞌyaj chuvi̱i nij yuvii̱ israelitá cheꞌé güii nara̱a̱n rá nij soꞌ, ne̱ cunuu chre̱ꞌ nij xrej ata̱ suun noco̱o doj do̱ꞌ, nij síí fariseo do̱ꞌ, ne̱ caꞌanj nij soꞌ rihaan síí cuꞌna̱j Pilato, \v 63 ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Nu̱u̱ rá núj da̱j cataj síí tihaꞌ yuꞌunj yoꞌ ga̱a gaa iꞌna̱ꞌ soꞌ, señor. Dan me se cataj soꞌ se vaa cache̱n vaꞌnu̱j güii, ga̱a ne̱ cunu̱u iꞌna̱ꞌ uún soꞌ, cataj soꞌ ado̱nj. \v 64 Cheꞌé dan caꞌne̱ꞌ so̱ꞌ suun rihaan tanuu se vaa tu̱mé tanuu man yuꞌuj na̱j soꞌ nda̱a se quisi̱j vaꞌnu̱j güii yoꞌ rugua̱nj. Sese se̱ quiꞌyaj níꞌ da̱nj, ne̱ caꞌna̱ꞌ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ, ne̱ quiri̱i̱ nij soꞌ man soꞌ, ne̱ cata̱j nij soꞌ rihaan nij yuvii̱ se vaa cunuu iꞌna̱ꞌ uún soꞌ na̱nj ado̱nj. Asa̱ꞌ quisíj, ga̱a ne̱ doj a̱ tiha̱ꞌ yuꞌunj uún nij soꞌ man nij yuvii̱ na̱nj ado̱nj ―taj nij soꞌ rihaan síí cuꞌna̱j Pilato a. \p \v 65 Ne̱ cataj síí cuꞌna̱j Pilato rihaan nij soꞌ a: \p ―Vaa tanuu rihaan soj ei. Ni̱caj soj man tanuu caꞌa̱nj soj cu̱tumé soj man yuꞌuj yoꞌ á. Neꞌen maꞌa̱n soj da̱j quiꞌya̱j soj á ―taj Pilato rihaan nij soꞌ a. \p \v 66 Ga̱a ne̱ cavii nij soꞌ caꞌanj nij soꞌ tumé nij soꞌ man yuꞌuj yuvej yoꞌ a. Dan me se caꞌneꞌ nij soꞌ suun rihaan tanuu cu̱tumé tanuu yuꞌuj, ne̱ cachrón nij soꞌ yánj nichra̱j tuꞌva yuvej caráán tuꞌva yuꞌuj yoꞌ a. \c 28 \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj se vaa cunuu iꞌna̱ꞌ uún Jesucristó a \p \v 1 Dan me se caꞌanj güii cueta̱nꞌ güii naránj rá nij yuvii̱ israelitá, ne̱ naꞌya̱a̱n cotungó me yoꞌ, ne̱ da̱j doj quisi̱j güii a. Ne̱ caꞌnaꞌ chana̱ cuꞌna̱j Mariá Magdalena do̱ꞌ, yoꞌó chana̱ cuꞌna̱j Mariá do̱ꞌ, queneꞌe̱n ro̱j chana̱ yuꞌuj catúj Jesucristó a. \v 2 Veé dan, ne̱ cachén uxrá yuún, ne̱ cavii yoꞌo̱ se‑mo̱zó síí ꞌni̱j raꞌa man níꞌ rej xta̱ꞌ, caꞌnaꞌ soꞌ, nanij soꞌ tuꞌva yuꞌuj yoꞌ, ga̱a ne̱ quirii yaníj soꞌ yuvej aráán tuꞌva yuꞌuj yoꞌ, ne̱ caꞌanj cane̱ soꞌ xráá yuvej yoꞌ a. \v 3 Da̱j se uun rá ro̱j noꞌ neꞌen ro̱j noꞌ ga̱a raa̱n roꞌ, da̱nj guun rá ro̱j noꞌ ga̱a curuviꞌ soꞌ a. Ne̱ da̱j se uun rá ro̱j noꞌ neꞌen ro̱j noꞌ yuꞌveꞌ catzi̱i̱ ndoꞌo roꞌ, da̱nj guun rá ro̱j noꞌ neꞌen ro̱j noꞌ saga̱nꞌ soꞌ a. \v 4 Ga̱a ne̱ cuchuꞌviꞌ ndoꞌo nij tanuu ma̱n tumé tuꞌva yuꞌuj yoꞌ, ne̱ quiriꞌíj ndoꞌo man nij soꞌ a. Dan me se ase vaa mán síí caviꞌ vaa mán nij soꞌ rihaan yoꞌóó a. \v 5 Veé dan, ne̱ cuchiꞌ ro̱j chana̱ yoꞌ rihaan se‑mo̱zó Diose̱, ne̱ cataj se‑mo̱zó Diose̱ rihaan ro̱j noꞌ a: \p ―Se̱ cuchuꞌviꞌ ro̱j so̱j maꞌ. ꞌO̱ se a̱j neꞌén ꞌu̱nj se vaa nanoꞌ ro̱j so̱j man Jesucristó síí caviꞌ rihaan rcutze̱ ado̱nj. \v 6 Taj va̱j soꞌ naj nihánj a̱ maꞌ. ꞌO̱ se cunuu iꞌna̱ꞌ uún soꞌ, nda̱a vaa cataj xnaꞌanj soꞌ rihaan soj á. Catu̱u̱ ro̱j so̱j ni̱ꞌyaj ro̱j so̱j rej quinaj soꞌ á. \v 7 Ga̱a ne̱ raꞌya̱nj caꞌa̱nj ro̱j so̱j, cata̱j xnaꞌanj ro̱j so̱j rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ se vaa cunuu iꞌna̱ꞌ uún soꞌ á. Veé dan me se quita̱j ya̱a̱n soꞌ rihaan soj caꞌa̱nj soꞌ estadó Galilea, ne̱ caꞌa̱nj soj nda̱a yoꞌ, ne̱ queneꞌe̱n soj man soꞌ á. Da̱nj ga̱a̱ cata̱j xnaꞌanj soj rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ á. Veé dan me quisíj nana̱ cataj xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj a ―taj se‑mo̱zó Diose̱ rihaan ro̱j chana̱ yoꞌ a. \p \v 8 Veé dan, ne curiha̱nj ro̱j chana̱ caꞌanj ro̱j noꞌ a. Veé ro̱j noꞌ cuchuꞌviꞌ, ne̱ veé ro̱j noꞌ guun niha̱ꞌ rá uún a. Veé dan me se cunánj ndoꞌo ro̱j noꞌ, cata̱j xnaꞌanj ro̱j noꞌ rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó nu̱ꞌ se vaa queneꞌen ro̱j noꞌ do̱ꞌ, nu̱ꞌ nana̱ cataj xnaꞌanj se‑mo̱zó Diose̱ rihaan ro̱j noꞌ do̱ꞌ a. \v 9 Ne̱ ma̱a̱n orá dan nariꞌ tuviꞌ maꞌa̱n Jesucristó ga̱ ro̱j chana̱ yoꞌ, ne̱ cataj soꞌ: \p ―Ga̱a̱ niha̱ꞌ nimán ro̱j so̱j á ―taj Jesucristó rihaan ro̱j noꞌ a. \p Ga̱a ne̱ cuchiꞌ ro̱j chana̱ yoꞌ rihaan Jesucristó, ne̱ caꞌanj canicu̱nꞌ ru̱j ro̱j noꞌ rihaan soꞌ, ne̱ quitaꞌaa ro̱j noꞌ tacóó Jesucristó, ne̱ naꞌvíj ro̱j noꞌ rihaan Jesucristó a. \v 10 Ga̱a ne̱ cataj Jesucristó rihaan ro̱j chana̱ a: \p ―Se̱ cuchuꞌviꞌ ro̱j so̱j maꞌ. Ma̱a̱n se caꞌa̱nj ro̱j so̱j cata̱j xnaꞌanj ro̱j so̱j rihaan nij tinúú ꞌu̱nj se vaa cavi̱i̱ nij soꞌ caꞌa̱nj nij soꞌ estadó Galilea, ne̱ nda̱a yoꞌ queneꞌe̱n nij soꞌ manj á ―taj Jesucristó rihaan ro̱j chana̱ yoꞌ a. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé nana̱ cataj xnaꞌanj nij tanuu rihaan nij xrej ata̱ suun noco̱o doj a \p \v 11 Ne̱ ga̱a quisíj caꞌanj ro̱j chana̱ yoꞌ, ne̱ dan me se cavii taꞌa̱j nij tanuu ma̱n tuꞌva yuꞌuj yoꞌ rque chumanꞌ, ne̱ cataj xnaꞌanj nij tanuu rihaan nij xrej ata̱ suun noco̱o doj nu̱ꞌ se vaa guun a. \v 12 Ne̱ cunuu chre̱ꞌ nij xrej ata̱ suun noco̱o doj ga̱ nij síí uun chij, ne̱ nuchruj ra̱a̱ nij soꞌ da̱j quiꞌya̱j nij soꞌ a. Ga̱a ne̱ goꞌ uxrá nij soꞌ saꞌanj rihaan nij tanuu yoꞌ, \v 13 ne̱ cataj nij soꞌ: \p ―Cata̱j soj se vaa rej nii̱ cotoj soj, ne̱ nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ roꞌ, caꞌnaꞌ quirii man soꞌ a. Da̱nj cata̱j soj á. \v 14 Ne̱ sese cuchi̱ꞌ nana̱ yoꞌ rihaan síí nica̱j suun gobernador, ne̱ sese me rá soꞌ quiꞌya̱j soꞌ sayuun man soj, ne̱ maꞌa̱n núj ca̱ráán raꞌa sayuun xráá soj á ―taj nij soꞌ rihaan nij tanuu a. \p \v 15 Dan me se guun ya̱ rá nij tanuu, ne̱ quitaꞌaa nij soꞌ saꞌanj yoꞌ, ne̱ quiꞌyaj nij soꞌ nu̱ꞌ se vaa cataj xnaꞌanj nij xrej ata̱ suun noco̱o doj do̱ꞌ, nij síí uun chij do̱ꞌ, rihaan nij soꞌ a. Ne̱ ase vaa nana̱ caꞌmii nij tanuu rihaan yuvii̱ roꞌ, taꞌngaꞌ da̱nj vaa nana̱ tichaꞌnuu̱ nij yuvii̱ israelitá rihaan yuvii̱ nda̱a yoꞌ ya̱j na̱nj ado̱nj. \s1 Nana̱ nihánj taj xnaꞌanj cheꞌé suun caꞌneꞌ Jesucristó rihaan nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ soꞌ a \p \v 16 Ga̱a ne̱ caꞌanj xa̱a̱n nij síí tucuꞌyón se‑na̱na̱ Jesucristó estadó Galilea, ne̱ cavii nij soꞌ raa̱ ꞌo̱ quij a. Da̱nj quiꞌyaj nij soꞌ, ése̱ cuno nij soꞌ nana̱ cataj xnaꞌanj Jesucristó rihaan nij soꞌ ga̱a rque̱ a. \v 17 Ga̱a ne̱ queneꞌen nij soꞌ man Jesucristó, ne̱ naꞌvíj nij soꞌ rihaan soꞌ, tza̱j ne̱ ne gu̱un ya̱ rá taꞌa̱j nij soꞌ se vaa ya̱ ya̱ Jesucristó me soꞌ a. \v 18 Ga̱a ne̱ cuchiꞌ Jesucristó rihaan nij soꞌ, ne̱ cataj soꞌ rihaan nij soꞌ: \p ―Ya̱j me se ꞌu̱nj me síí uun chij xta̱ꞌ do̱ꞌ, nu̱ꞌ rihaan yoꞌóó do̱ꞌ, quiꞌyaj Diose̱ ei. \v 19 Cheꞌé dan caꞌa̱nj soj tu̱cuꞌyón soj se‑na̱na̱j rihaan nij yuvii̱ ma̱n ꞌo̱ ꞌo̱ chumanꞌ na̱j rihaan chumii̱, ne̱ canoco̱ꞌ nij yuvii̱ manj, quiꞌya̱j soj, ne̱ cuta̱ꞌ ne soj man nij soꞌ, ne̱ cata̱ꞌ tuꞌva soj se‑chuvi̱i Réé ꞌu̱nj Diose̱ do̱ꞌ, se‑chu̱vií ꞌu̱nj taꞌni̱j Diose̱ do̱ꞌ, se‑chuvi̱i Nimán Diose̱ do̱ꞌ á. \v 20 Ne̱ tu̱cuꞌyón soj rihaan nij yuvii̱ se vaa cuno̱ nij yuvii̱ nu̱ꞌ nana̱ cataj xnaꞌanj ꞌu̱nj rihaan soj á. Veé dan yu̱u̱n cheꞌe̱ cache̱e̱ ꞌu̱nj ga̱ soj nu̱ꞌ güii cache̱e̱ soj rihaan chumii̱ nihánj, nda̱a se quinavi̱j nu̱ꞌ chumii̱ nihánj na̱nj ado̱nj ―taj Jesucristó rihaan nij soꞌ a.