\id MAT - Vasui (Tinputz) NT [tpz] -Papua New Guinea 2004 (DBL 2014) 
\h MATIU 
\toc1 Matiu 
\toc2 Matiu 
\toc3 Mat 
\mt1 MATIU  
\ip E Matiu voh a paeh va pa havun me ra poa vamömhe pe Ieesuꞌ, ka meh ëhnaneah e Livaë. Eꞌ a teꞌ kokon takis, pareꞌ kiu non pa kaman va Room. E Ieesuꞌ to kon voh poan, keꞌ tavus e vamomhë peꞌ.  
\ip E Matiu to kiun koman ke voh en pa napan peꞌ varih o Jiuꞌ po puk vaꞌih. O Jiuꞌ to koman voh ne pan, a siꞌ ö hat ka teꞌ ne Sosoenën to vateꞌ se nö en maꞌ, ko tavus en a teꞌ sunön pee. Ka manih po to pa napan va Hibru, nee to popokaꞌ ne poë e Mesaëaꞌ, ka manih po to pa napan va Grik, nee to popokaꞌ ne poë e Kristo. A nap apaꞌpuh po Jiuꞌ to hikta nat ne pa ö ne Ieesuꞌ se nö vah va maꞌ, ivëh, no a napan kurus va Israël to töhkak suk. E Matiu to iu vavaasis non raoe pan, e Ieesuꞌ, eꞌ e Kristo vamaman, eꞌ e sunön po Jiuꞌ, ivëh, keꞌ vavaato suk non e Ieesuꞌ, pareꞌ soe a ö neꞌ se tavus vamanih pa teꞌ sunön. Eꞌ me to kon taneꞌ a ma meh ö soe manih pa ma kiun voh po teꞌ vanënën soe. Ee to vavaato suk voh ne e Kristo a teꞌ ne Sosoenën to vateꞌ keꞌ nö maꞌ. A ma soe poë varih to puh voh pa ö ne Kristo to tavus manih po oeh vëh. A meh tah neꞌ to kiun suk voh manih po vavaasis pe Ieesuꞌ, ivëh, a vatös pea vamanih pa kën tom kea manih pa matan e Sosoenën. Ka manih pa soe vakoaan neꞌ to kiun voh pan, ea a napan se hop manih pa Matop Vih pe Sosoenën, ivëh ka kuru, ne Sosoenën to matop e non pea.  
\c 1  
\s1 A Ma Ëhnëëra Kën Sipun E Ieesuꞌ Kristo  
\r Luk 3:23-38  
\p
\v 1 Ivaꞌih o vahutët va pa kën sipun e Ieesuꞌ Kristo. E Ieesuꞌ a teꞌ va po vuteꞌ va pe Devit. Ke Devit eꞌ a teꞌ va po vuteꞌ va pe Abraham.   
\li1
\v 2 Ke Abraham e taman e Aësak.  
\li1 Ke Aësak e taman e Jekop,  
\li1 Ke Jekop e taman voh e Judaꞌ pe ra kën kea peꞌ.   
\li1
\v 3 Ke Judaꞌ e taman voh Perës, pen Sëraꞌ.  
\li1 Ke sinëëre pon ivëh e Temaꞌ.  
\li1 Ke Perës e taman e Hësron.  
\li1 Ke Hësron e taman e Rëm.   
\li1
\v 4 Ke Rëm voh e taman e Aminadëp.  
\li1 Ke Aminadëp e taman e Nason.  
\li1 Ke Nason e taman voh e Salmon.   
\li1
\v 5 Ke Salmon e taman e Boas.  
\li1 Ke sinan voh eah ivëh e Rehap.  
\li1 Ke Boas voh ivëh e taman e Obet.  
\li1 Ke sinan voh e Obet ivëh e Rut.  
\li1 Ke Obet voh e taman e Jësiꞌ.   
\li1
\v 6 Ke Jësiꞌ voh e taman e a teꞌ sunön vëh e Devit.  
\li1 Ka teꞌ sunön vëh e Devit voh e taman e Solomon.  
\li1 Ke sinan voh e Solomon e köövo moaan voh pe Uraëaꞌ.   
\li1
\v 7 Ke Solomon e taman voh e Rëhoboam.  
\li1 Ke Rëhoboam voh e taman e Abaëiaꞌ.  
\li1 Ke Abaëiaꞌ voh e taman e Esaꞌ.   
\li1
\v 8 Ke Esaꞌ voh e taman e Jehosafat.  
\li1 Ke Jehosafat voh e taman Jehoram.  
\li1 Ke Jehoram voh e taman Usaëaꞌ.   
\li1
\v 9 Ke Usaëaꞌ voh e taman e Jotam.  
\li1 Ke Jotam e taman voh e Ehës.  
\li1 Ke Ehës voh e taman e Hesekaëaꞌ.   
\li1
\v 10 Ke Hesekaëaꞌ voh e taman e Manësaꞌ.  
\li1 Ke Manësaꞌ e taman voh e Emön.  
\li1 Ke Emön e taman voh e Josaëaꞌ.   
\li1
\v 11 Ke Josaëaꞌ voh e sipun ere Jehoiakin me ra ma vu kea peꞌ.  
\m Manih po poen pamëh no a nap vëvënsun va Babiron to me a napan va Israël, kee teꞌ va ne manih pa nap aun manih pa muhin va Babiron.   
\p
\v 12 Taneo non po poen nee to teꞌ ne paan a matop va Babiron,  
\li1 E Jehoiakin he teꞌ non e taman e Siatiel.  
\li1 Ke Siatiel he teꞌ non e sipun e Serubabël.   
\li1
\v 13 Ke Serubabël he teꞌ non e taman e Abiut.  
\li1 Ke Abiut teꞌ non e taman e Ilaëakim.  
\li1 Ke Ilaëakim teꞌ non e taman e Esor.   
\li1
\v 14 Ke Esor he teꞌ varuꞌ non e taman e Sedok.  
\li1 Ke Sedok he teꞌ non e taman e Ekim.  
\li1 Ke Ekim teꞌ non e taman e Eriut.   
\li1
\v 15 Ke Eriut he teꞌ non e taman e Eliesaꞌ.  
\li1 Ke Eliesaꞌ he teꞌ non e taman e Matan.  
\li1 Ke Matan he teꞌ non e taman e Jekop.   
\m
\v 16 Ke Jekop he teꞌ non e taman e Jeosëp manih pa poen pamëh ne Jeosëp to teꞌ non e voe manot pe Mariaꞌ.  
\p Ke Mariaꞌ pamëh to tavus voh e sinan e Ieesuꞌ vëh nee to popokaꞌ ne sih poë e Kristo. A teꞌ ne Sosoenën to vateꞌ voh marën a voen hah a ma hat pa ma napan kurus.   
\p
\v 17 Taneo non pe Abraham pareꞌ nö ko öök non pe Devit, a pau pa napan va Israël to antoen ne o pöh havun me ro taanaꞌ manih pa kën sipuiire. Pareꞌ taneo non manih pe Devit ko öök non manuh pa ö no Babiron to matop non a napan va Israël, a pau pee to onöt avoeꞌ e ne po pöh havun me ro taanaꞌ manih pa kën sipuiire. Taneo hah non manih pa matop va Babiron pareꞌ öök non manih pe Ieesuꞌ Kristo, a pau pee kurus to onöt avoeꞌ e ne po pöh havun me ro taanaꞌ manih pa kën sipuiire.   
\s1 E Mariaꞌ To Vahuh E Ieesuꞌ Kristo  
\r Luk 2:1-7  
\p
\v 18 Ivaꞌih a ö no vahutët va pa ö ne Ieesuꞌ Kristo to koaꞌ vavoh maꞌ. E sinaneah, Mariaꞌ, nee to vaheꞌ voh rapoë pen e Jeosëp. Ivëhkëk, ee to hikta koroh vëtkin avoeꞌ ne pon. Ke Mariaꞌ nat en pa ö neꞌ to han koaꞌ en, no a Tuvuh Vasioꞌ to vateꞌ en pe koaꞌ manih pa komaneah.  
\v 19 Ivëhkëk, e neseneah Jeosëp eꞌ a teꞌ no a taateꞌ peꞌ to totoopin keꞌ hikta iu vapoet non e köövo peꞌ Mariaꞌ manih pa matëëra nap peo, pareꞌ kehkeh koe aven e non peꞌ.  
\v 20 E Jeosëp to koman avoeꞌ e non pa ö neꞌ se këh en pe Mariaꞌ. Ka ankeroꞌ pe Sosoenën tavus poan manih po tatarep, pareꞌ soe ke poan pan, “Jeosëp, eën a teꞌ va po vuteꞌ pe Devit, koe a naöp in a me e Mariaꞌ, peꞌ e köövo pën, parën pënton nom, e koaꞌ vëh to teꞌ non manih pa komaneah no a Tuvuh Vasioꞌ to heꞌ poan.  
\v 21 E Mariaꞌ se vahuh a koaꞌ oeteꞌ pamëh, kën vëhnan eah e Ieesuꞌ, suk ataeah, eꞌ se kon hah këh a napan peꞌ pa hat.”   
\p
\v 22 Ka ma moeh tah kurus poë varih se tanok marën a vamaaka a soe ne Sunön to soe tavus voh manih pa rivooro teꞌ vanënën soe. O teꞌ vanënën soe to soe voh pan,  
\q1 “Pënton öm!   
\q2
\v 23 A pah köövo muriaknan se kiuk,  
\q3 pareꞌ kon a pah koaꞌ oeteꞌ.  
\q1 Kën vëhnan eah,  
\q2 “e Imanuel”,  
\q3 o ëhnan “Imanuel” \rq Ais 7:14\rq*  
\m to soe va non manih, “Sosoenën to teꞌ me e non pea.”   
\p
\v 24 Ke Jeosëp sun, ko me poꞌ en pe köövo peꞌ, vamanih pa ö no ankeroꞌ pe Sunön to soe ke poan po tatarep.  
\v 25 Ivëhkëk, eꞌ to hikta koroh vëtkin avoeꞌ me non poan, keꞌ öök non na manuh po poen ne Mariaꞌ to vahuh e koaꞌ oeteꞌ pamëh. Ko vëhnan en peꞌ e Ieesuꞌ.   
\c 2  
\s1 O Teꞌ Susunön To Heꞌ E Ieesuꞌ A Ma Heꞌ Pee  
\p
\v 1 E Ieesuꞌ to koaꞌ voh manih pa koman a vöön vëh Bëtrëhëm. A vöön pamëh to teꞌ non po komön o oeh va Jiutiaꞌ. Manih po poen pamëh ne Hëërot to sunön non nën. Pareꞌ matop non a muhin pamëh. Ko poen ne Mariaꞌ to vahuh vahik en pe koaꞌ Ieesuꞌ, ka ma teꞌ susunön taneꞌ maꞌ pa ö no potan to pepeah ke non maꞌ, pare vos ee Jerusalëm, ko hi ee pa napan pan,  
\v 2 “E koaꞌ sipoan pa napan va Israël teꞌ non nih? Emöm to ep maꞌ a vesun to vëknöm non poan to paapa ke non maꞌ manuh pa ö no a potan to pepeah ke non maꞌ. Emöm to vatet maꞌ a vesun pamëh marën a vataare a taateꞌ ta manih peꞌ.”   
\p
\v 3 E Hëërot to pënton a soe vaꞌih pareꞌ pah koman vaꞌnaöp en, me a napan to teꞌ ne Jerusalëm, ee me to pah koman vaꞌnaöp ee.  
\v 4 Ivëh ke Hëërot ununun en po teꞌ ësës heꞌ susunön me ro teꞌ vavaasis varih to nat i ne o Vavaasis pe Mosës,\f + \fr 2:4 \ft [... o Vavaasis pe Mosës,] E Sosoenën to heꞌ koe a ma Vavaasis varih pe Mosës manih pa napan va Israël. Ep na pa tonun o Puk to teꞌ non a Kölösöriꞌ pa maaka vavih a tah no o Vavaasis pe Mosës to soe suk non.\f* pareꞌ hi rapoë pan, “E Kristo a teꞌ vëh ne Sosoenën se vanö maꞌ marën a kon hah a napan peꞌ varih Israël se tavus rakah pa vöön poanheh?”  
\v 5 Kee piun poë pan, “Manih Bëtrëhëm, pa muhin va Jiutiaꞌ. A teꞌ vanënën soe to soe voh pan,   
\q1
\v 6 ‘Bëtrëhëm,  
\q2 manih pa muhin va Jiutiaꞌ,  
\q3 eën se nat nom vasuksuk vatëh nom maꞌ a ma vöön apaꞌpuh varih to teꞌ ne manih Jiutiaꞌ.  
\q1 Suk ataeah,  
\q2 amot manih pën no a pah teꞌ sunön se tavus,  
\q3 pareꞌ matop non a napan peöꞌ varih Israël.’” \rq Mai 5:2\rq*   
\p
\v 7 Ivëh ke Hëërot vaoe aven en pa ma teꞌ varih to taneꞌ maꞌ manuh pa ö no a potan to pepeah ke non maꞌ, pan ee se nö maꞌ manih peꞌ. Keꞌ hi aven rapoë po poen poanheh no a vesun pamëh to taneo tavus voh maꞌ.  
\v 8 Murin in o siꞌ ihoꞌ pamëh ne Hëërot to vanö en pee manuh Bëtrëhëm, pareꞌ soe ke rapoë pan, “Eöm se nö paröm vaiu vavih rakah këh e koaꞌ pamëh, paröm hah koe ke maꞌ manih ko soe vanat a neoꞌ, köꞌ sih nö varuꞌ, paröꞌ vasunön eah.”  
\v 9 A ma teꞌ sunön poë varih to tënan vahik ee pa soe pe meh sunön pee, Hëërot, pare nö pet ee. Ee to ep hah ee pa vesun vëh nee to ep moaan voh ne maꞌ. Keꞌ vovoh nö ke non pee, pareꞌ nö ko pah teꞌ totoopin rakah e non manih pa iuun vëh ne koaꞌ to teꞌ non pen sinaneah Mariaꞌ.  
\v 10 Ko poen nee to ep in a ö no a vesun to teꞌ totoopin e non nën, ee to puh rakah ee po vaeö.  
\v 11 Ee to ho ee manuh koman iuun, pare taum ee pe koaꞌ pen e sinaneah Mariaꞌ. Pare vapeoꞌ pasun ke poë, ko vatokon, pare kë a ëhnan e koaꞌ, ko pureꞌ a ma mon heꞌ pee, ko heꞌ ee peꞌ. Ee to heꞌ poë a gol me o tah a voavuh vih me o vanom a voavuh vih vëh o voen vapeah.  
\v 12 Ivëhkëk, e Sosoenën to tavus o teꞌ poë varih manih po tatarep, pareꞌ soe ke rapoë pan, ee se nat ne koe hah ke manuh pe Hëërot. Ivëh kee koe ke pa meh hanan to nö hah non manuh pa muhin pee.   
\s1 E Jeosëp Me Ra Poa Tom Sinan Peꞌ  
\p
\v 13 Vasuksuk in o poen no o teꞌ sunön to hah ee manuh pa muhin pee, ka ankeroꞌ pe Sunön tavus e Jeosëp po tatarep, pareꞌ soe ke poan pan, “Jeosëp! Sun ah! Parën rusin me a poa tom sinan pën manuh Isip. Paröm teꞌ nem nën, keꞌ antoen rakah non a ö nöꞌ se soe vanat hah oah a ö nën se hah maꞌ. Suk ataeah, e Hëërot to vavaiu vah non e koaꞌ pan eꞌ se ip vamët poan.”   
\p
\v 14 Ke Jeosëp sun, ko pön me en pa poa tom sinan peꞌ, kee nö ko vos ee manuh Isip.  
\v 15 Ee to teꞌ ne nën keꞌ antoen po poen ne sunön va Jiutiaꞌ e Hëërot to mët. Keꞌ a tah pamëh to vapuh rakah en pa soe ne Sunön to soe ke voh o teꞌ vanënën soe pan,  
\q1 “Eöꞌ to vaoe nös e koaꞌ peöꞌ teꞌ tavus këh maꞌ a Isip.” \rq Hos 11:1\rq*   
\s1 E Hëërot To Ip Vamët O Koaꞌ Oeteꞌ  
\p
\v 16 E Hëërot to nat en pa ö no o teꞌ sunön varih to taneꞌ maꞌ manuh pa ö no a potan to pepeah koe ke non maꞌ to piuk in poë, ko kokoman peꞌ pah hat oah rakah en po heve, keꞌ taꞌ en pa ma nap vëvënsun peꞌ, kee nö ee manuh Bëtrëhëm, me pa ma siꞌ vöön to teꞌ vatët ne nën. Ee to nö pare ip vamët o koaꞌ oeteꞌ sosoneꞌ, taneo non po teꞌ o kon varuꞌ ko öök ne po teꞌ varih to teꞌ me ne a ma pöök kirismas.  
\p Eꞌ to nat e non peꞌ to pöök kirismas voh non ka ma teꞌ susunön soe ke poë a ö nee to ep a vesun. Ivëh, neꞌ to taꞌ suk a ma teꞌ vëvënsun peꞌ, pan ee se ip vamët a ma koaꞌ oeteꞌ sosoneꞌ.  
\v 17 A tah pamëh to vapuh non a soe ne Sosoenën to soe ke voh a teꞌ vanënën soe peꞌ vëh e Jeremaëaꞌ. E Jeremaëaꞌ to soe voh pan.   
\q1
\v 18 “Manih Remaꞌ,\f + \fr 2:18 \ft Remaꞌ eꞌ a ö oeh to teꞌ vatët non manih Jerusalëm\f* no a napan to pënton a vakoei,  
\q2 a napan to pënton o vaokook vatamak.  
\q1 E Resel\f + \fr 2:18 \ft E Resel to sun ke non a kën sipuneah\f* to okook non o pus koaꞌ peꞌ,  
\q2 ka napan hikta onöt ne a vatö o kokoman peꞌ.  
\q1 Suk ataeah o pus koaꞌ peꞌ to mët vahik ee.” \rq Jer 31:15\rq*   
\s1 Jeosëp Me A Poa Tom Sinan Peꞌ To Hah Ee  
\p
\v 19 Vasuksuk, ne Hëërot to mët en. Ka ankeroꞌ pe Sosoenën tavus e Jeosëp po tatarep manih Isip.  
\v 20 A ankeroꞌ pe Sosoenën to soe ke Jeosëp pan, “Jeosëp! Sun ah! Parën me hah a poa tom sinan pën, köm hah manuh Israël, suk ataeah, o teꞌ varih to kehkeh ip vamët ne e koaꞌ to mët vahik ee.”  
\v 21 Ivëh ke Jeosëp sun, pareꞌ me hah en pa poa tom sinan peꞌ, kee hah ee manuh Israël.   
\p
\v 22 Ivëhkëk, e Jeosëp to pënton hah a soe to soe non pan, e Akereas to kon a tasun pe tamaneah Hëërot, pareꞌ tavus a teꞌ apuh va Jiutiaꞌ. Ivëh, ke Jeosëp to nanaöp non a nö hah manuh Jiutiaꞌ. Ivëhkëk, e Sunön to tavus hahah kov en peꞌ po tatarep, pareꞌ soe ke poan a ö neꞌ se nö hah en manuh pa muhin va Galiliꞌ.  
\v 23 Eꞌ to me hah en pa poa tom sinan peꞌ, kee teꞌ e ne Nasarët. Ee to teꞌ ne nën marën a vapuh a soe voh po teꞌ vanënën soe to soe non pan,  
\q1 “A napan se popokaꞌ amot ne poë, a to Nasarët.” \rq Ais 11:1\rq*   
\c 3  
\s1 E Jon Tövapupui to Vavatvus Non A Soe  
\r Mak 1:1-8, me Luk 3:1-18, me Jon 1:19-28  
\p
\v 1 Manih po poen pamëh ne Jon Tövapupui teꞌ to tavus maꞌ, pareꞌ teꞌ non pa moeh upin va Jiutiaꞌ. Eꞌ to taneo en pa vavaasis a napan varih to nö maꞌ manih peꞌ, pareꞌ soe ke rapoë pan,  
\v 2 “Panih öm a ma taateꞌ hat peöm, paröm vatet a taateꞌ vih, suk ataeah, a Matop Vih va pa Vöön va Kin to öök vatët en maꞌ!”  
\v 3 E Jon pamëh no a teꞌ vanënën soe vëh eꞌ Aisaëaꞌ, to soe suk voh pan,  
\q1 “Manih pa moeh upin no a pah teꞌ to vavaoe non maꞌ pan,  
\q2 ‘Vamatop öm a hanan pe Sunön,  
\q3 paröm vatotoopin a ma hanan peꞌ.’” \rq Ais 40:3\rq*   
\p
\v 4 Ko ohop ne Jon to ohop non nee to nok voh pa uvin këmol, pareꞌ voh non o voh to tavi non a vuvuhuneah, pareꞌ ënëën non sih o kokaꞌ, ko kakaaktön non po hun tankekvö va muhin.  
\v 5 Eꞌ to këh maꞌ a moeh upin, pareꞌ nö ko teꞌ non pa muhin to teꞌ non sinten a ruen Jödën, ka napan varih to nönö ne maꞌ manih peꞌ to tataneꞌ ne maꞌ manuh Jerusalëm me a ma ö kurus va Jiutiaꞌ me manih pa muhin vëh neꞌ to teꞌ non.  
\v 6 Ee to nö maꞌ, pare soe tavus a ma hat pee, ke Jon pupui raoe manih pa ruen Jödën.   
\p
\v 7 E Jon to ep in o Jiuꞌ varih to vavatet vakis ne sih a taateꞌ pa kën sipun, me ro Sëdiusi to nö maꞌ manih peꞌ pan eꞌ se pupui rapoë, ivëhkëk, ee to hikta soe tavus momoaan a ma hat pee. Ke Jon soe ke raoe pan, “Eöm to teꞌ rakah va e nem manih po kuruꞌ to rurusin këh ne o suraꞌ. Eteh to kömköm a neöm, köm rurusin këh e nem po heve pe Sosoenën neꞌ to se vanö maꞌ?  
\v 8 Eöm se panih, paröm këh a ma taateꞌ hat, ko vataare a panih manih pa taateꞌ peöm.  
\v 9 Paröm nat nem soe vamanih pan, ‘E Abraham e sipuura, ivëh, ke Sosoenën hikta se vakmis a rora a ma vuteꞌ peꞌ.’ Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, e Sosoenën to onöt e non pa vateꞌ a ma vös varih, kee tarih ee a ma pus koaꞌ pe Abraham.  
\v 10 A ipoaꞌ pe Sosoenën to vamatop e non pa taka a ma aan in a ma naon kurus varih to hikta vovoaꞌ ne a ma voaꞌ vih, a ma naon poë varih se moes, ko vi ee po suraꞌ, kee ës ee. Ke tövaneah pa rak taka en pee, pareꞌ vi en pee po suraꞌ kee ës ee. E Sosoenën se nok va ka neöm nën.”   
\p
\v 11 “Eöꞌ to pupui a noꞌ neöm pa ruen to vëknöm e non peöm to panih em pa ma taateꞌ hat peöm. Ivëhkëk, a teꞌ vëh se suk a maꞌ neoꞌ, no o kikis peꞌ to teꞌ oah e non po teꞌ kikis peöꞌ. Eöꞌ to hikta vih onöt noꞌ a ihan këh eah o uris vëh pa poa suꞌ peꞌ. Eꞌ se pupui a neöm pa Tuvuh Vasioꞌ me o suraꞌ.  
\v 12 Eꞌ se nö maꞌ, ko pitöꞌ këh a kon hat manih pa kon vih peꞌ. Pareꞌ ununun a kon vih peꞌ manih pa iuun vavahoꞌ kon. Ko ës en pa kon hat manih po suraꞌ ësës tamoaan.”   
\s1 E Jon To Pupui E Ieesuꞌ  
\r Mak 1:9-11, me Luk 3:21-22  
\p
\v 13 Manih po poen pamëh ne Ieesuꞌ to këh maꞌ a muhin va Galiliꞌ, pareꞌ nö en manuh pa ruen Jödën. Eꞌ to nö manuh pe Jon pareꞌ iu non a ö ne Jon se pupui poan.  
\v 14 Ivëhkëk, e Jon to punöꞌ poan teꞌ panih o kokoman peꞌ, pareꞌ hi poan pan, “Eꞌ to vih non pa ö nën se pupui varoe a neoꞌ. Vahvanih kën nö maꞌ parën taꞌ a neoꞌ a pupui a oah?”  
\v 15 Ivëhkëk, e Ieesuꞌ to piun a soe pe Jon pareꞌ soe ke poan pan, “Koe ah, parën nok vamanih pa ö nöꞌ to sosoe va noꞌ. Ea se keh nok va nën, ea se vapuh rakah ee pa tah ne Sosoenën to iu non na se nok.” Ivëh, ke Jon vatet en pa soe pe Ieesuꞌ, pareꞌ pupui en peꞌ.   
\p
\v 16 E Jon to pupui vahik en pe Ieesuꞌ, keꞌ tatakin nö non, pareꞌ ep in a akis to nö vakëh. Ka Tuvuh Vasioꞌ pe Sosoenën kunah va maꞌ manih pa panuh, ko atantön e non peꞌ.  
\v 17 Ka to taneꞌ maꞌ manuh pa vöön va kin to soe va non manih pan,  
\q1 “Ivaꞌih e koaꞌ peöꞌ nöꞌ to iu oah vi noꞌ eah,  
\q3 paröꞌ vaeö me noꞌ eah.”   
\c 4  
\s1 E Susun Po Oraꞌ Hat To Punöꞌ E Ieesuꞌ  
\r Mak 1:12-13, me Luk 4:1-13  
\p
\v 1 Manih po poen pamëh no a Tuvuh Vasioꞌ to me en pe Ieesuꞌ manuh pa moeh upin, pan e susun po oraꞌ hat se punöꞌ poan.  
\v 2 Manih pa ma poen poë varih ne Ieesuꞌ to hikta ëën po 40 potan me o 40 poen. Ko vasuksuk neꞌ to maë vörep en.  
\v 3 Ka teꞌ va pa punöꞌ o teꞌ nö maꞌ ko tavus en peꞌ, pareꞌ soe ke poan pan, “Eën se keh teꞌ nom pan eën e Koaꞌ pe Sosoenën, kën taꞌ a ma vös varih, kee panih, pare tarih varuꞌ ee a ma muꞌ.”  
\v 4 Ivëhkëk, e Ieesuꞌ to piun va in a soe pe susun po oraꞌ hat pamëh manih pan, “O Puk Vapenpen to soe ka rora sih pan,  
\q1 ‘O muꞌ to hikta onöt non a heꞌ o toꞌtoꞌ tamoaan manih pa napan,  
\q2 a ma soe varoe pe Sosoenën to antoen ne pa heꞌ a ra o toꞌtoꞌ pamëh.’” \rq Lo 11:1\rq*   
\p
\v 5 E Ieesuꞌ to soe va in poan manih, ke susun po oraꞌ hat me vos en peꞌ manuh Jerusalëm, ko me peah en peꞌ manuh pa ö noton in a Iuun Hinhin Apuh.  
\v 6 Pareꞌ soe ke poan pan, “Eën se nom teꞌ nom pan eën e Koaꞌ vamaman pe Sosoenën, kën surap taneꞌ manih, parën vuꞌ kunah eom na manuh po oeh. Suk o Puk Vapenpen to soe non pan,  
\q1 ‘E Sosoenën se soe ke ro ankeroꞌ peꞌ,  
\q2 kee ut vavih rakah e ne pën.  
\q1 O ankeroꞌ se öt ee pën pa ma koreere,  
\q2 ka hikta pah vös to onöt non a ruk a momah.’ \rq Sng 91:11-12\rq*   
\p
\v 7 E Ieesuꞌ to piun poan, pareꞌ soe, “O Puk Vapenpen to soe pet e non pan,  
\q1 ‘Eën se nat nom pupunöꞌ nom pa vöknah e Sunön pën e Sosoenën.’” \rq Lo 6:16\rq*   
\p
\v 8 E susun po oraꞌ hat to me peah hahah kov en peꞌ manuh pa tope a pah va kin vörep, pareꞌ vataare vahik rakah en peꞌ pa ma muhin kurus, me a ma moeh tah vihvih peꞌ.  
\v 9 Pareꞌ soe ke poan pan, “Eën se keh vatokon, parën vapeoꞌ pasun ko vasunön a neoꞌ, a, eöꞌ se heꞌ vahik rakah eoꞌ pën pa ma moeh tah kurus varih.”  
\v 10 Ke Ieesuꞌ piun varuꞌ va in a soe pe susun po oraꞌ hat pamëh vamanih pan, “Susun po oraꞌ hat, nö na, o Puk Vapenpen pe Sosoenën to soe non pan,  
\q1 ‘Eën se vasunön varoe ko e Sunön Sosoenën pën.  
\q2 Parën vatet varoe ko o iu peꞌ.’” \rq Lo 6:13\rq*   
\p
\v 11 Ivëh ke susun po oraꞌ hat këh en pe Ieesuꞌ, ko ankeroꞌ pe Sosoenën nö maꞌ, pare matop e ne peꞌ.   
\s1 E Ieesuꞌ To Taneo En Pa Kiu Peꞌ  
\r Mak 1:14-15, me Luk 4:14-15  
\p
\v 12 E Ieesuꞌ to pënton en pa soe va pa ö nee to vahoꞌ ee pe Jon pa nohnoh, pareꞌ hah en manuh pa muhin va Galiliꞌ.  
\v 13 Eꞌ to këh en pa vöön va Nasarët, pareꞌ nö ko teꞌ non manuh Kapaneam, a vöön pamëh no a napan to hikta teꞌ ne o Jiuꞌ to teꞌ ne. Eꞌ to teꞌ vatët non pa sinten a tonon va Galiliꞌ. Eꞌ a ö muhin pee Sebulun pen Naptaliꞌ.  
\v 14 E Ieesuꞌ to nok a tah vaꞌih marën a vapuh a soe ne Sosoenën to to tavus voh manih pa rivon a teꞌ vanënën soe peꞌ, Aisaëaꞌ,   
\q1
\v 15 “A muhin va Sebulun,  
\q2 me a teꞌ muhin va Naptaliꞌ,  
\q3 to vënton ke ne tahiꞌ manih sinten a ruen Jödën.  
\q1 Manih Galiliꞌ no a napan to hikta teꞌ ne o Jiuꞌ to teꞌ ne nën.   
\q1
\v 16 A napan poë varih to teꞌ ne sih pa popoen,  
\q2 ee se ep ee po maaka apuh.  
\q1 Ee to teꞌ ne pa ö to parin a popoen,  
\q2 ivëhkëk, o maaka se vaëman en pee.” \rq Ais 9:1-2\rq*   
\s1 E Ieesuꞌ To Vaoe A Taanaꞌ Teꞌ  
\r Mak 1:16-20, me Luk 5:1-11  
\p
\v 17 Manih po poen pamëh ne Ieesuꞌ to teꞌ avoeꞌ e non manih Kapaneam pareꞌ taneo en po vavaasis peꞌ manih pa napan. Eꞌ to soe ke rapoë pan, “Eöm se panih a ma taateꞌ hat peöm, paröm vatet a ma taateꞌ vih, suk ataeah, a Matop Vih va pa Vöön va Kin to öök vatët en maꞌ.”  
\v 18 E Ieesuꞌ to ëhë nö non pa sinten a tonon va Galiliꞌ, pareꞌ ep a poa tom kea, e Saëmon, nee to pokaꞌ ne poë e Pitaꞌ pen e kea peꞌ Ëndruꞌ. Eꞌe pon to tatanaꞌ iian ne sih pa kë pee manih pa tonon va Galiliꞌ, ov in a vavoen.  
\v 19 Ke Ieesuꞌ soe ke rapoë pan, “Suk a maꞌ neoꞌ öm pom, köꞌ sih vavaasis a neöm pa vaon a napan, kee hop maꞌ manih pa Matop Vih pe Sosoenën.”  
\v 20 Ka varuꞌ rakah vakomanih ne ee pon to këh ee maꞌ pa kë pee, pare vatet ee pe Ieesuꞌ.  
\v 21 Eꞌ to hë en pa meh siꞌ ö, pareꞌ taum en pa meh poa tom kea, e Jëmis pen kea peꞌ Jon a poa koaꞌ oeteꞌ pe Sëbëdiꞌ, eꞌe to tok ne po paröꞌ ke tamëëre. Pare vunvun hah ne a kë pee to tökrus, ke Ieesuꞌ vaoe en na pee pon.  
\v 22 Ka varuꞌ rakah vakomanih nee to këh ee maꞌ pe tamëëre me o paröꞌ, pare vatet ee pe Ieesuꞌ.   
\s1 E Ieesuꞌ To Vavatoꞌ Hah A Nap Peo  
\r Luk 6:17-19  
\p
\v 23 E Ieesuꞌ to vatvi vahik rakah en pa ma vöön varih to teꞌ ne pa muhin va Galiliꞌ. Pareꞌ vavaasis non a ma napan manih koman a ma iuun hinhin soneꞌ pee. Eꞌ to vavaasis non a soe va pa Matop Vih pe Sosoenën manih pa ma napan. Pareꞌ vavatoꞌ hah nö non a ma napan varih to haraꞌ ne a ma vu mët.  
\v 24 Manih Siriaꞌ no a napan to vavahutët suk vaviꞌ e ne pa ma tah ne Ieesuꞌ to nonok non, ko teꞌteꞌ kov e ne maꞌ po teꞌ to haraꞌ ne a ma vu mët, me a ma vu kamis. O teꞌ me varih no o oraꞌ hat to öt ne rapoë, me ro teꞌ mëtsioni me ro teꞌ kokonoh. Ke Ieesuꞌ vavatoꞌ vahik rakah en pee.  
\v 25 A nap peo poë varih to taneꞌ maꞌ pa muhin va Galiliꞌ, me manih pa teꞌ muhin va Dekapolis, me manih Jerusalëm, me manih pa ma vöön to teꞌ ne pa koman a muhin va Jiutiaꞌ, me pa pap tonon vöh. Ee kurus to vatet ee pe Ieesuꞌ.   
\c 5  
\s1 E Ieesuꞌ To Teꞌ Non Pa Tope Pareꞌ Vavaasis Non A Soe Vih Nën  
\p
\v 1 E Ieesuꞌ to ep in a nap peo rakah to teꞌ vaꞌpeh me ne poë, pareꞌ tok peah pa siꞌ ö tope, pareꞌ ihoꞌ non ka ma vamomhë peꞌ nö maꞌ manih peꞌ.  
\v 2 Keꞌ taneo en pa vavaasis rapoë.   
\s1 E Ieesuꞌ To Soe Pan, A Napan Se Teꞌ Me O Vaeö  
\r Luk 6:20-23  
\q1
\v 3 “A napan varih to koman ne pan,  
\q2 ee to kökööt ne pa ma taateꞌ pe Sosoenën.  
\q1 Ee se vaeö,  
\q2 suk ee a pap teꞌ poë varih se hop manih pa Matop Vih va pa Vöön va Kin.”   
\q1
\v 4 “Ka napan varih to okook vatamak ne sih,  
\q2 ee se vaeö.  
\q1 Suk ataeah, e Sosoenën se vamö en pee.”   
\q1
\v 5 “Ka napan varih to vöknah ne a ma taateꞌ pee,  
\q2 ee se vaeö.  
\q1 Suk ataeah, e Sosoenën se heꞌ en pee po oeh.”   
\q1
\v 6 “A napan varih to mamaë ne a vatet a taateꞌ totoopin,  
\q2 ee se vaeö rakah.  
\q1 Suk ataeah, e Sosoenën se makën vamhun en pee pataeah nee to iu ne.”   
\q1
\v 7 “Ka napan varih to ururuan ne sih o upöm teꞌ,  
\q2 ee se vaeö.  
\q1 Suk ataeah, e Sosoenën se ururuan me en pee.”   
\q1
\v 8 “Vaeö rakah pa napan varih no a ma kokoman pee to vivihan,  
\q2 ee se ep ee pe Sosoenën.”   
\q1
\v 9 “Vaeö rakah pa napan varih to vavahik hah nö ne a ma vapus,  
\q2 me a ma vaheheve.  
\q1 Amot nee se tavus ee o pus koaꞌ pe Sosoenën.”   
\q1
\v 10 “Vaeö rakah pa napan varih to tahinën suk a ma taateꞌ totoopin pe Sosoenën nee to vavatet ne.  
\q1 Varuꞌ vamanih, nee se vaneah avoes e ne pa Matop Vih va pa Vöön va Kin.”   
\q1
\v 11-12 “Vaeö rakah peöm varih,  
\q2 no a napan to vateen a neöm pa ma soe hat,  
\q3 pare hinën ka neöm ko vakmis a neöm,  
\q2 ko ruk a neöm pa ma soe piuk,  
\q3 suk eöm to teꞌ nem a napan peöꞌ.  
\q1 Eꞌ a pah taateꞌ hat ko pamëh to tanok moaan voh manih po teꞌ vanënën soe varih to teꞌ vovoh voh ka no neöm.  
\q1 Ivëh, köm se vaeö rakah,  
\q2 peꞌ o voen vih peöm to anoeh e non maꞌ peöm manuh pa vöön va kin.”   
\s1 O Vaman Pa Teꞌ To Teꞌ Va Non Manih Pa Sö Me o Maaka  
\r Mak 9:50, me Luk 14:34-35  
\p
\v 13 E Ieesuꞌ to toto avoeꞌ e non pareꞌ soe pan, “Eöm to teꞌ va nem manih pa sö va po oeh. O tetehean pa sö se keh hik këh en peꞌ, a hikta ö nöm se nok vah va in eah, keꞌ tetehean hah. Keꞌ vih non peöm se ru in na eah po oeh, paröm kom tötöön eah pa ma moeeneöm.   
\p
\v 14 Eöm to teꞌ va nem manih po maaka va po oeh. A pah vöön apuh to teꞌ non maꞌ pa tope pareꞌ hikta antoen non a vakoaan.  
\v 15 A napan to hikta antoen ne a vëkrea o ram pare kupkup po kove. Ahik! A napan to vëvëkrea ne sih o ram pare vahan manih pa ö hanhan peꞌ, suk a ö neꞌ se heꞌ non o maaka manih pa napan kurus varih koman iuun.  
\v 16 Eꞌ to teꞌ akuk va kov e non manih pa taateꞌ vih peöm, nöm se vataare a napan. Kee sih inan a ma taateꞌ vih nöm to nonok nem pare kë a ëhnan e Tamëneöm vöh pa vöön va kin.”   
\s1 A Soe Va Pa Taateꞌ Pe Sosoenën  
\p
\v 17 “Eöm se nat nem koman nem pan eöꞌ to nö voh maꞌ marën a miröꞌ o Vavaasis pe Mosës me a Soe po Teꞌ Vanënën Soe. Ahik! Eöꞌ to hikta nö voh maꞌ pa miröꞌ, eöꞌ to nö ro voh maꞌ marën a vapuh a ma soe poë varih.  
\v 18 Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, taneo non kuru pareꞌ öök non po poen no a akis me o oeh se hik, ahik rakah ta siꞌ pah ö kiun me ta siꞌ ö vëknöm va po Vavaasis pe Mosës se ro. O Vavaasis pamëh se teꞌ va kov e non manih ko antoen rakah manih po poen no o Vavaasis pamëh me a ma Soe po Teꞌ Vanënën Soe se tavus vaman.  
\v 19 Ivëhkëk, ta pah teꞌ se keh pënton varo o vavaasis vaꞌih, pareꞌ vavaasis pet a ma upöm teꞌ pa taateꞌ vatösoe, a, eꞌ to hikta antoen non a kon o ëhnan apuh manih pa Matop Vih va pa Vöön va Kin. Ivëhpëhkëk, a teꞌ vëh to vavatet vakis non a taateꞌ pënton soe, pareꞌ vavaasis pet non a ma upöm teꞌ pa taateꞌ pamëh, eꞌ se kon o ëhnan apuh manuh pa vöön va kin.  
\v 20 Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm. Eöm se keh hikta vavatet vavih nem o iu pe Sosoenën, me a taateꞌ totoopin peöm se keh hikta teꞌ oah non a taateꞌ totoopin po Parësiꞌ, me ro teꞌ nat in o Vavaasis pe Mosës, a, eöm to hikta antoen nem a teꞌ hop manih pa Matop Vih va pa Vöön va Kin.”   
\s1 A Taateꞌ Va Pa Vatotoopin A Soe  
\r Luk 12:57-59  
\p
\v 21 E Ieesuꞌ to toto avoeꞌ e non pareꞌ soe, “Eöm to pënton voh em pa ma soe no a kën sipuura to sosoe voh ne. Ee to sosoe voh ne pan,  
\q1 ‘Koe a ip vamët a meh teꞌ.’ \rq Eks 21:13; Lo 5:17\rq*  
\m Ta pah teꞌ se keh ip vamët a meh teꞌ, eꞌ se sun en manih po vahutët.”   
\p
\v 22 “Ivëhkëk, eöꞌ to soe keoꞌ peöm pan, a teꞌ to heve non e kea peꞌ, eꞌ se sun en po vahutët. Me eteh to vapöpöötan e kea peꞌ, eꞌ me se sun en pa matëëro Vakum Teꞌ Susunön po Jiuꞌ. Me eteh se keh veveot a meh teꞌ, eꞌ se tahinën rakah en po suraꞌ ësës tamoaan.”   
\p
\v 23 “Ivëh, kën se kehkeh teꞌ nom maꞌ o heꞌ pën manih pa pok vapenpen, pan eën se heꞌ na e Sosoenën, parën koman antoen o vakihat peöm pom kea pën,  
\v 24 eën se vahoꞌ voh o heꞌ pën manih pa sinten a pok vapenpen, ko hah voh manuh pe kea pën, köm vaöt koren vovoh voh maꞌ, parën hah poꞌ maꞌ ko heꞌ poꞌ na e Sosoenën o heꞌ pën.”   
\p
\v 25 “Eteh se kehkeh vahoꞌ a nom oah po vahutët, eën se vavih vëhöꞌ hah eah, eꞌ he meꞌ e non pa vahoꞌ a oah po vahutët. Eën tomeꞌ varëërë nom, keꞌ vahoꞌ en pën pa koren e tökiiki soe. Keꞌ heꞌ en pën po pirisman. Kee nohnoh ee pën.  
\v 26 Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ pën, eën to hikta onöt rakah nom a këh tavus ohoꞌ maꞌ a iuun nohnoh, keꞌ antoen non a ö nën se voen vahik a moniꞌ no e tökiiki soe to vateꞌ ka oah.”   
\s1 A Taateꞌ Va Pa Miröꞌ O Vaen  
\p
\v 27 “Moaan voh ne eöm to pënton voh em pa soe to soe non pan,  
\q1 ‘Eöm varih a nap vavaen, eöm se nat nem këh a ma köövo peöm,  
\q2 paröm nö manuh pa ma meh köövo ko koroh me raoe,  
\q3 eöm to miröꞌ em pa taateꞌ va po vaen.’ \rq Eks 20:14; Lo 24:1\rq*   
\m
\v 28 Ivëhkëk, eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm. Ta pah teꞌ se keh ep ta pah köövo pareꞌ manin vahat poan manih po kupu peꞌ, eꞌ to teꞌ akuk va kov e non manih pa ö neꞌ to koroh me en peꞌ, eꞌ me a teꞌ pamëh to miröꞌ en pa taateꞌ va po vaen.”   
\p
\v 29 “A papmatö vëh pa matömah se keh rëh a oah pa nok a taateꞌ hat, të kon eah ko vi na. Eꞌ to vih non pa ta pah ö va pa sioniumah se hikta teꞌ non, peꞌ to rëh e non pën pa nok a taateꞌ hat. Eꞌ to hat non pa ö no sioniumah se kamis manih po suraꞌ ësëës tamoaan.  
\v 30 Ka papmatö pa koreomah se keh rëh a oah pa nok a taateꞌ hat. Moes kurus eah ko vi na. Eꞌ to vih non pa ta pah ö va pa sioniumah se hikta teꞌ non, peꞌ to rëh en pën pa nok a taateꞌ hat. Eꞌ to hat non pa ö no sioniumah se kamis manih po suraꞌ ësëës tamoaan.”   
\s1 A Taateꞌ Va Pa Kök O Vaen  
\r Matiu 19:9, me Mak 10:11-12, me Luk 16:18  
\p
\v 31 “Moaan voh no a soe to soe non pan,  
\q1 ‘E voe teh to koman non a veo e köövo peꞌ,  
\q2 eꞌ se heꞌ momoaan voh o kiun to soe vanat non  
\q3 a ö neꞌ se kök en po vaen pee.’ \rq Lo 24:1\rq*   
\m
\v 32 Ivëhkëk, eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm. E voe se keh veo akuk e köövo to hikta teꞌteꞌvaasiꞌ non, ke köövo nö pareꞌ me hah a meh voe, e köövo pamëh to kök pet me en pa taateꞌ va po vaen. Ka hat pamëh ne voe moaan peꞌ to nok tariuk ke poan. Ke voe teh to me hah e köövo vëh moaan voh ne voe peꞌ to veo poan, eꞌ me to nok en pa taateꞌ rëhrëh.”   
\s1 Vapuh A Soe Vaman Pën  
\p
\v 33 “Eöm to pënton voh em pa soe no a kën sipuura to sosoe voh ne pan,  
\q1 ‘Eën se nat nom piuk parën soe vaman na manuh kin pe Sunön.  
\q2 Eën se keh nonok nom ta pah tah parën soe vaman na manuh pe Sunön,  
\q3 eën se vatet vatotoopin rakah a soe pamëh.’ \rq Lev 19:12; Nam 30:2; Lo 19:21\rq*   
\m
\v 34 Eöꞌ to soe rakah keoꞌ peöm. Eöm se nat nem soe vaman na manuh pa ëhnan a vöön va kin marën a vakikis a soe peöm. Suk ataeah, a vöön pamëh eꞌ a ö vöön pe Sosoenën.  
\v 35 Paröm koe a soe vaman manih po oeh, marën a vakikis a soe peöm, suk ataeah, o oeh eꞌ a ö vavakom pe Sosoenën. Paröm nat nem soe vaman manuh Jerusalëm marën a vakikis a soe peöm. Suk ataeah, a vöön pamëh eꞌ a vöön pe Sunön Sipoan.  
\v 36 Paröm nat nem soe vaman manih pa ma naineöm marën a vakikis a soe peöm. Suk ataeah, eën to hikta antoen nom a panih a uviumah keꞌ tavus kakaare, keꞌ eꞌ se tavus vapö.  
\v 37 Eöm se soe varoe kuru, oman, pa ö neꞌ se teꞌ non o man. Ka hik, pa ö neꞌ se teꞌ non a hik. Eën se keh kon pet a soe, eꞌ a soe ko pe susun po oraꞌ hat ipamëh.”   
\s1 Koe A Piun A Hat Pa Hat  
\r Luk 6:29-30  
\p
\v 38 E Ieesuꞌ to toto avoeꞌ e non pareꞌ soe pan, “Eöm to pënton voh em pa soe nee to soe voh ka neöm pan,  
\q1 ‘Ta pah teꞌ se keh miröꞌ a matan a meh teꞌ,  
\q2 a, eꞌ to vih non peöm se miröꞌ varuꞌ em pa teꞌ mataneah.  
\q1 Ka ta pah teꞌ se keh tös kök a riu rivon a meh teꞌ,  
\q2 a, eöm se tös kök varuꞌ em pa teꞌ riurivoneah.’ \rq Eks 21:24; Lev 24:20; Lo 19:21\rq*   
\m
\v 39 Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm. Koe a piun a hat no a meh teꞌ to nok manih peöm. Ta pah teꞌ se keh tapan a panömah, a, tarih, parën heꞌ na a meh papan, keꞌ tapan.  
\v 40 Ta pah teꞌ se keh vahoꞌ a oah manih po vahutët suk a ötop pën, kën se keh hikta onöt nom a piun a ötop pamëh, eën se heꞌ eom peꞌ po ohop vatonun pën. Parën vatok pet na po ohop voon pën, keꞌ kon.  
\v 41 A pah teꞌ vëvënsun se keh iu non a ö nën se teꞌ a ma tah peꞌ pa paeh a kiromitaꞌ, a, eën se teꞌ a ma tah peꞌ pa poa kiromitaꞌ.  
\v 42 Ta pah teꞌ se keh hin a oah ta pah tah sën heꞌ eah, a, eën se heꞌ eom peꞌ. Me ta teꞌ se kehkeh ötop non manih pën, kën nat nom amun eah.”   
\s1 A Taateꞌ Va Pa Iu O Teꞌ Varih To Hat Ka Nom Oah Sih  
\r Luk 6:27-28; 6:32-36  
\p
\v 43 E Ieesuꞌ to toto avoeꞌ e non pareꞌ soe pan, “Moaan voh ne eöm to tënan voh em pa soe to soe non pan,  
\q1 ‘Eöm se iu a ma poëëneöm,’ \rq Lev 19:18\rq*  
\m ‘paröm rës o teꞌ varih to hat ka no neöm.’  
\v 44 Ivëhkëk, kuru nöꞌ to soe keoꞌ peöm pan, ‘Eöm se iu o teꞌ varih to vakihat me a no neöm, paröm hin na o vaꞌaus manuh pe Sosoenën, keꞌ ururuan o teꞌ varih to hihinën a no neöm.  
\v 45 Eöm se keh vatet a ma taateꞌ varih, eöm se tavus vamaman rakah em o pus koaꞌ pe Sosoenën e Tamëneöm va pa vöön va kin. Pareꞌ vavatvus non maꞌ sih a potan, keꞌ paapa non sih a napan varih to nonok ne a ma taateꞌ vih, me o teꞌ varih to nonok ne a ma taateꞌ hat. Pareꞌ soe ka uhön keꞌ nus maꞌ manih po teꞌ varih to nonok ne a ma taateꞌ totoopin, me ro teꞌ varih to hikta teꞌ totoopin ne manih po epep pe Sosoenën.  
\v 46 Eöm se keh iu varoe nem o teꞌ varih to iu a no neöm, keteh se poꞌ voen a neöm? A nap kokon takis to nonok e ne pa pah taateꞌ.  
\v 47 Ke eöm se keh vih varoe ke nem a kën kea peöm, eöm se poꞌ vih oah vah va i ro upöm teꞌ nih? Suk ataeah, o teꞌ varih to hikta nat ne sih pe Sosoenën to vih me ke ne pa ma kën kea pee.  
\v 48 Ka ma taateꞌ peöm sih teꞌ totoopin va ne manih pa ö no a taateꞌ pe Tamëneöm vöh pa vöön va kin to teꞌ totoopin va non.’”   
\c 6  
\s1 A Taateꞌ Va Pa Vaꞌaus A Meh Teꞌ  
\p
\v 1 “Matop nem, eöm se nat nem nok a ma taateꞌ vaꞌaus peöm marën a ö no teꞌ se ep. Eöm se keh nonok va nem nën, eöm to hikta onöt nem a kon o voen vih peöm, manih pe Tamëneöm vöh pa vöön va kin.  
\v 2 Eën se kehkeh heꞌ nom ta tah pën manih po teꞌ arus, koe a piu vovoh a suvin vamanih pa ö no teꞌ möhmöh to nonok va ne sih manih pa ma koman iuun hinhin soneꞌ me manih pa ma hanan. Ee a pap teꞌ pikpiuk möhmöh poë varih to iu ne pan a napan se kë ne a ma ëhnëëre. Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, a pap teꞌ poë varih to kon vahik voh ee pa ma voen pee.  
\v 3 Eën se kehkeh vaꞌaus nom o teꞌ arus, ka papkiruk nat non a nat pataeah no a papmatö pën to nonok non.  
\v 4 Ivëh, ka taateꞌ vaꞌaus pën sih teꞌ vakoaan non, eën tomeꞌ teꞌ va nom manih pa teꞌ möhmöh. Ke Tamömah sih nat non a ma vaꞌaus pën a vakoaan, pareꞌ piun ken pën pa ma vaꞌaus poë varih.”   
\s1 A Taateꞌ Va Pa Hin  
\r Luk 11:2-4  
\p
\v 5 “O poen nöm to hinhin nem, eöm se nat nem nonok va nem pa ö no teꞌ mokoꞌ rivoe to nonok va ne sih, ee to iu rakah ne a ö nee se sun ne koman a ma iuun hinhin soneꞌ, me manih pa ma hanan. Pare hinhin ne pan a napan se inan ne pee o teꞌ va pa hin. Pare ta ne rapoë. Keöꞌ to soe rakah keoꞌ peöm, a pap teꞌ poë varih to kon vahik voh ee po voen pee.   
\p
\v 6 “Ivëhkëk, eöm se kehkeh hin nem, eöm se ho manih pa koman a ö teꞌteꞌ peöm, paröm papanih maꞌ o hopaꞌ paröm hin na pe Tamëneöm vöh na to hikta epep no eah. Ke Tamëneöm pamëh to nat non pa inan a tah to tatanok vakoaan non.   
\p
\v 7 “Ko poen nöm se hin, eöm se nat nem soe ta ma moeh soe peo, vamanih po teꞌ mokoꞌ rivoe, ee to sosoe akuk rakah e ne pa tah to hikta teꞌ non ta pusun eah. Ee to koman ne pan ee se nok ta ma soe peo ke Sosoenën sih pënton a ma hin pee.  
\v 8 Koe rakah a vatet a ma taateꞌ pee. Eöm se kehkeh hin nem ta pah tah manih pe Tamëneöm, e Tamëneöm to nat momoaan vur en pataeah nöm to kökööt e nem.  
\v 9 O poen nöm se hin, eöm se soe vamanih pa hin peöm,  
\q1 ‘Tamamöm eën to teꞌ nom vöön va kin.  
\q1 Emöm to hin nem pan a ëhnöömah se teꞌ vasioꞌ tamoaan non.   
\q1
\v 10 A Matop Vih pën se nö maꞌ.  
\q1 Kemöm sih vatet vavih o iu pën manih po oeh,  
\q2 vamanih pa ö nee to vavatet va ne sih manuh pa vöön va kin.   
\q1
\v 11 Heꞌ a maꞌ möm a taëën to onöt non a ma poen kurus.   
\q1
\v 12 Ihan anoe a ma hat pemöm,  
\q2 vamanih pa ö nemöm to ihan anoe va voh in a ma hat  
\q3 no upöm teꞌ to nok ka möm.   
\q1
\v 13 Parën nat nom vaonöt a punöꞌ,  
\q2 keꞌ tavus manih pemöm,  
\q3 kon këh a möm a ma punöꞌ pe susun po oraꞌ hat.’”   
\p
\v 14 “Oman rakah! Eöm se keh ihan anoe a hat pa meh teꞌ neꞌ to nok manih peöm, ke Tamëneöm vöh pa vöön va kin me se ihan anoe en pa ma teꞌ hat peöm.  
\v 15 Eöm se keh hikta ihan anoe a ma hat po upöm teꞌ, e Tamëneöm me to hikta se ihan anoe non a ma teꞌ hat peöm.”   
\s1 A Taateꞌ Va Pa Vapenpen Pa Taëën  
\p
\v 16 “Eöm se keh vapenpen nem pa taëën, eöm se nat nem ep vatamak va nem po teꞌ mokoꞌ rivoe. Ee se ep vatamak ne pan a napan se ep ne rapoë to vapenpen ne pa taëën. Ivëh, köꞌ soe rakah keoꞌ peöm. Ee to kon vahik voh ee pa ma voen pee.  
\v 17 Ivëhkëk, eöm se keh vapenpen rakah nem pa taëën, huip a uvineöm ko pupui a matëëneöm.  
\v 18 Ivëh, ka napan sih ep ka no neöm pare koman ne pan eöm to hikta vapenpen nem pa taëën. E Tamëneöm vöh no a napan to hikta epep ne sih poë, eꞌ varoe a paeh to ep non, eꞌ ro ko to ep non pa tah vakoaan ko se piun ken peöm.”   
\s1 A Taateꞌ Va Pa Teꞌ, To Teꞌ Me Non A Ma Tah Peo Manuh Pa Vöön Va Kin  
\r Luk 12:33-34  
\p
\v 19 E Ieesuꞌ to toto avoeꞌ e non pareꞌ soe pan, “Eöm se nat nem ununun nem ta ma moeh tahkoek peöm manih po oeh vëh. Manih po oeh vëh no pui me o ratoꞌ to mimiröꞌ vi ne a ma moeh tah. A nap kakaveo to onöt rakah e ne pa kök a iuun peöm, ko kaveo vahik ee pa ma moeh tavahoꞌ peöm.  
\v 20 Ivëhkëk, eöm se vatet a ma taateꞌ vih manih po oeh, a ma taateꞌ poë varih to ununun a tahkoek peöm manuh va pa vöön va kin. Suk ataeah, manuh va pa vöön va kin no o pui me o ratoꞌ to hikta teꞌ ne nën marën a miröꞌ a ma moeh tahkoek peöm. Me a nap kakaveo to hikta teꞌ ne nën marën a kök a iuun ko kaveo a ma moeh tahkoek peöm.  
\v 21 A ö poanheh no a ma moeh tahkoek peöm to pet ne, no o kupu peöm se pah pet vakis e ne na nën.”   
\s1 A Teꞌ Heꞌheꞌ To Teꞌ Me Non O Maaka  
\r Luk 11:34-36  
\p
\v 22 “O matan to teꞌ va non manih po ram va pa sionin. Ivëh, ka matömah se keh teꞌ maaka non, eën se ep vavih e nom, ka sioniumah teꞌ me e non po maaka.  
\v 23 Ivëhkëk, a matömah se keh hat, eën hikta se ep vavih nom, ka sioniumah teꞌ me e non pa popoen. Ivëh, kën se matop nom, suk ataeah, eën se keh teꞌ me nom pa popoen, eën se miröꞌ suntan hah eo.”   
\s1 A Hikta Pah Teꞌ To Onöt Non A Kiu Manih Pa Poa Torara  
\r Luk 16:13  
\p
\v 24 “A hikta pah teꞌ to onöt non a matop a kiu pa poa torara, eꞌ se hat ke non pa paeh, pareꞌ iu e non pa meh. Eꞌ se pëpënton e non pa soe pa paeh, pareꞌ heꞌ tonun e non pa meh. Eöm to hikta onöt nem tavus a teꞌ kikiu pa poa teꞌ, e Sosoenën me a moniꞌ.”   
\s1 A Taateꞌ Va Pa Kokoman Vörep Me O Kokoman Punis  
\r Luk 12:22-31  
\p
\v 25 Ke Ieesuꞌ sosoe avoeꞌ ke non pa ma vamomhë peꞌ pan, “Ivëh, köꞌ soe ka neöm, eöm se nat nem koman vörep nem o toꞌtoꞌ peöm, paröm soe vamanih pan, ‘Ea se ëën nös ataeah, keꞌ ea se kaak nös ataeah?’ Paröm nat nem koman vörep nem a sionineöm, paröm soe pan, ‘Ea se rara ataeah?’ A taateꞌ va pa vatet o iu pe Sunön ko teꞌ vavih oah e non pa taateꞌ va pa ëën vamhun. O toꞌtoꞌ to apuh oah rakah e non pa sioniumah me eꞌ to apuh oah e non pa tah ohop.  
\v 26 Ep këk öm po növan varih to nönö vah ne sih, ee to hikta nepnep taëën ne sih, ko osoes ne. Pare hikta ununun taëën ne sih pa ta ma iuun vavahoꞌ taëën. Ivëhkëk, e Sosoenën to mamakën e non pee. Ke eöm varih o teꞌ eöm to apuh oah e nem po növan.  
\v 27 Eöm se nat nem karë vörep suk nem a ma tah varih po oeh, ee to hikta se varë pet ne a pop peöm.   
\p
\v 28 “Vahvanih köm koman vörep nem a ohop peo? Eöm se inan voh pa ö no a töpkaꞌ to pupu va ne manih pa ma supui. Ee tötöpkaꞌ vah va ne sih nih? Ee to hikta kikiu vëhvaꞌ ne sih pa vatëk hah rea.  
\v 29 Ivëhkëk, eöꞌ to soe voh keoꞌ peöm, moaan voh e Solomon to ohop non a ma ohop mamatan vavih peꞌ, ivëhkëk, a matan vavih pa ma töpkaꞌ varih to matan vavih oah e ne pa ma ohop pe Solomon.  
\v 30 E Sosoenën to vavatëk vavih e non po meon vëh. Ka sinup nee se puit ko vi ee po suraꞌ. Ko meon to teꞌ va non nën, e Sosoenën to rara non sih poan. Ivëh, köm se nat va nem manih pan, e Sosoenën to matop vavih oah e non peöm vamanih pa ö neꞌ to matop va i non o meon. O siꞌ vaman peöm to soneꞌ vörep.  
\v 31 Eöm se nat nem koman va nem manih pan, ‘Ea se ëën ataeah, para kaak ataeah, para ohop ataeah?’  
\v 32 Ahik, a napan varih to hikta teꞌ me ne o vaman to kokoman vörep ne a ma tah poë varih. Ivëhkëk, e Tamëneöm va pa vöön va kin to nat e non pa ö nöm to kökööt nem a ma tah poë varih.  
\v 33 Ivëhkëk, a tah to apuh oah non pa ö nöm se iu nem a ma tah vih to heꞌ vaeö non e Sosoenën e Sunön peöm. Paröm vatet a taateꞌ totoopin peꞌ. Keꞌ se heꞌ a neöm a ma tah nöm to kökööt nem manih pa matop vih peꞌ.  
\v 34 Ivëh, köm se nat nem kokoman vörep nem ataeah se tavus sinup me pa ma papaeh poen. A ma poen poë varih to teꞌ me ne a ma punis koman pee.”   
\c 7  
\s1 A Taateꞌ Va Pa Vöknah A Taateꞌ Pa Meh Teꞌ  
\r Luk 6:37-38; 6:41-42  
\p
\v 1 “Eöm se nat nem kiiki a ma taateꞌ hat pa meh teꞌ. E Sosoenën me se hikta kiiki a ma teꞌ taateꞌ hat peöm.  
\v 2 E Sosoenën se kiiki me en pa ma taateꞌ peöm, vamanih pa ö ne eöm to kiiki va i nem a ma teꞌ taateꞌ po upöm teꞌ. A ma tah varih nöm to heꞌheꞌ akuk nem sih o upöm teꞌ, eꞌ a ma tah poë varih ne Sosoenën se piun hah ken peöm.   
\p
\v 3 “Vahvanih kën kuteꞌ vaviꞌ nom a tapisik soneꞌ vëh to teꞌ non pa matan e kea pën, ivëhkëk, eën to hikta koman nom a tanaon apuh vëh to teꞌ non pa matömah?  
\v 4 Vahvanih, kën soe ke kea pën pan, ‘Kea köꞌ kan këh na a matömah pa tapisik vëh pa matömah.’ Ivëhkëk vamomoaan nën se inan hah voh eo, eën to teꞌ vanun e nom pa tanaon apuh vëh to teꞌ non pa teꞌ matömah.  
\v 5 Eën a teꞌ mokoꞌ rivon, kon momoaan a tanaon apuh vëh to teꞌ non pa matömah. Ko vasuksuk poꞌ nën se ep vamaaka nom, parën pah kan takin poꞌ a tapisik soneꞌ vëh to teꞌ non pa matan e kea pën. A pusun in a soe vaꞌih to soe va non manih pan, ‘Eën se ep momoaan voh pa hat pën, parën pah vatotoopin poꞌ e kea pën.’”   
\p
\v 6 “Koe a heꞌ o këh a tah vapenpen to vaneah non pe Sosoenën. O këh tomeꞌ tapiun maꞌ pare ëën ee peöm. Paröm nat nem vi ke na o kuꞌ a ma mök vihvih peöm. O kuꞌ to meꞌ kom tötöön i rapoë pa ma moeere.”\f + \fr 7:6 \ft A tah vapenpen me a ma mök vihvih ne Ieesuꞌ to soe vapipinoꞌ suk non, ee to teꞌ va ne manih, pa tah vapenpen to teꞌ me non o vavaasis pe Ieesuꞌ. A ma mök vihvih, to vëknöm ne o vavaasis peꞌ.\f*   
\s1 Hin Vakis E Sosoenën Ataeah Nën To Kökööt Nom  
\r Luk 11:9-13  
\p
\v 7 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non pareꞌ soe pan, “Hin vakis rakah na manuh pe Sosoenën, keꞌ sih heꞌ a neöm ataeah ne eöm to kökööt nem. Me eöm se keh vavaiu vah nem e Sosoenën, eöm se taum em peꞌ. Me eöm se keh tekteok o hopaꞌ, ke Sosoenën se peret ken peöm.  
\v 8 Suk ataeah, o teꞌ varih to hinhin vakis ne pe Sosoenën, ee se kon ee pa ma taneah nee to kökööt e ne. Ko teꞌ varih to vaiu vah ne e Sosoenën, ee se taum ee peꞌ. Ko teꞌ varih to tekteok ne o hopaꞌ, e Sosoenën se peret ken pee.   
\p
\v 9 “Eöm se poꞌ nok vahvanih pa ö no ta pah koaꞌ peöm se keh hin e tamaneah to muꞌ, e tamaneah se kës heꞌ en peꞌ pa vös? Ahik.  
\v 10 Keꞌ e koaꞌ se keh hin e tamaneah ta iian, e tamaneah se kës heꞌ en peꞌ pa kuruꞌ? Eꞌ me ahik.  
\v 11 Eöm ro teꞌ hat, eöm to heꞌheꞌ nem sih a ma tah vihvih manih pa ma koaꞌ peöm. Ivëh, köm se nat vavih va nem manih pan, e Tamëneöm to teꞌ non manuh pa vöön va kin, eꞌ se heꞌ en maꞌ pa ma tah vihvih manih po teꞌ varih to hinhin ne poë.”   
\p
\v 12 “A ma taateꞌ ne eöm to iu nem pan o upöm teꞌ se nok ka neöm, eꞌ a ma taateꞌ poë varih ne eöm se nok varuꞌ ke raoe. Ivaꞌih a pusun rakah in o Vavaasis pe Mosës, me o Vavaasis po Teꞌ Vanënën Soe.”   
\s1 A Hanan To Nö Non Pa Vöön Va Kin To Parin A Hivaꞌ  
\r Luk 13:24  
\p
\v 13-14 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non pareꞌ soe pan, “Eöm se suk rakah a hanan kopih. Peꞌ a hanan to nö non manuh pa vöön va pa kon kamis to parin a papanöꞌ, pareꞌ tö rakah pa suk, ivëh, ka nap peo vavatet ne a hanan pamëh. Ivëhkëk, a teꞌ hanan vëh to koe ke non manih pa vöön va po toꞌtoꞌ tamoaan, to parin soneꞌ pareꞌ kopih. Keꞌ hivaꞌ rakah e non pa napan pa suk, ivëh, ka siꞌ nap keok akuk to vavatet ne a hanan pamëh. Ivëh, keöm se suk rakah a hanan pamëh.”   
\s1 Eöm Se Matop Vavih Nem Po Teꞌ Vanënën Soe Pikpiuk  
\r Luk 6:43-44; 13:25-27  
\p
\v 15 “Eöm se vamatop vavih rakah nem po teꞌ vanënën soe pikpiuk. Ee to nat vi ne a nok a ma to marën a vamanman a neöm. Pare teꞌ va ne manih po këh poa to ohop maꞌ o peos sipsip ko huk vatët maꞌ po sipsip to not ta teꞌ.  
\v 16 Eöm se inan koe raoe manih pa taateꞌ hat nee to nonok ne. A taateꞌ vih to hikta antoen non a taneꞌ maꞌ manih pa nap hat. Eꞌ to teꞌ akuk va kov e non manih, po noꞌ voaën to hikta antoen non a pu taneꞌ maꞌ po komön o noꞌ uris toꞌtoꞌ, me o kakau to hikta antoen non a vaveoh taneꞌ maꞌ pa vu kensun.  
\v 17 Eꞌ to ep va kov e non manih, o nöꞌ vih to vovoaꞌ non sih o voaꞌ vih. Ko nöꞌ hat to vovoaꞌ non sih o voaꞌ hat.  
\v 18 O naon vih to hikta onöt non a voaꞌ o voaꞌ hat. Ko naon hat hikta antoen non a voaꞌ o voaꞌ vih.  
\v 19 Ka naon kurus varih to hikta vovoaꞌ vavih ne, no a napan se moes vi ko vi ee pee po suraꞌ.  
\v 20 Eöm se inan koe i ro teꞌ vanënën soe pikpiuk, manih pa ma taateꞌ pee.”   
\s1 O Vamomhë Vamaman  
\r Luk 13:25-27  
\p
\v 21 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non, pareꞌ soe pan, “Eꞌ to hikta teꞌ non pan o teꞌ kurus to popokaꞌ a no neoꞌ pan, ‘Sunön, Sunön, eën e Sunön pemöm’, se hop manih pa Matop Vih va pa Vöön va Kin. O teꞌ varoe varih to vavatet ne a ma tah ne Tamön vöh pa vöön va kin to iu non se hop manih pa Matop Vih va pa Vöön va Kin.  
\v 22 Manih po poen ne Sosoenën se kiiki a ma taateꞌ pa napan, a nap peo rakah se soe ka neoꞌ pan, ‘Sunön, Sunön, eën e Sunön pemöm. Emöm to nonok nem a ma kiu vanënën soe manih pa ëhnöömah. Manih pa ëhnöömah nemöm to veveo tavus nem o oraꞌ hat, pamöm nonok nem a ma tah vatoksean.’  
\v 23 Köꞌ se soe vamaaka rakah keoꞌ pee pan, ‘Këh a na neoꞌ öm, peöꞌ to hikta nat noꞌ peöm. Suk eöm o teꞌ va pa nok vatëh a ma taateꞌ hat.’”   
\s1 A Poa Taateꞌ Va Pa Eok A Iuun  
\r Luk 6:47-49  
\p
\v 24 “O teꞌ varih to pënton ne a ma tah nöꞌ to sosoe noꞌ pare vatet, ee to teꞌ va ne manih pa teꞌ natnat to eok a iuun peꞌ tonun a vös.  
\v 25 Ka uhön nus ka ruen unat ka ivat ip maꞌ, pareꞌ kö en pa iuun. Ivëhkëk a iuun to hikta vuꞌ. Suk ataeah a teꞌ natnat to eok a iuun peꞌ tonun a vös.  
\v 26 Ivëhkëk o teꞌ varih to pënton varo ne a soe nöꞌ to vavaasis noꞌ, pare hikta vatet, eꞌe to teꞌ va ne manih pa teꞌ papön to eok a iuun peꞌ pa tonun o kösan.  
\v 27 Ka uhön nus suntan maꞌ, ka ruen unat maꞌ ka ivat ip pet en maꞌ, pareꞌ kö en pa iuun. Ka iuun takök, pareꞌ vuꞌ vakëkëh rakah en manih po oeh.”   
\p
\v 28 E Ieesuꞌ to sosoe vahik ko non a ma soe peꞌ ka napan töhkak vahat rakah ee po vavaasis peꞌ.  
\v 29 E Ieesuꞌ to hikta vavaasis va non manih po teꞌ nat in o Vavaasis pe Mosës. Ahik, eꞌ to vavaasis va non manih pa teꞌ to teꞌ me non a tasun.   
\c 8  
\s1 E Ieesuꞌ To Vatoꞌ Hah A Pah Teꞌ, To Teꞌ Me Non A Mët Töpaꞌ  
\r Mak 1:40-45, me Luk 5:12-16  
\p
\v 1 E Ieesuꞌ to kunah taneꞌ maꞌ manuh pa tope, ka nap peo rakah vatet poë.  
\v 2 Ka pah teꞌ to teꞌ me non a mët töpaꞌ nö maꞌ manih pe Ieesuꞌ. Pareꞌ vatokon, ko soe ke poan pan, “Sunön, eën se keh iu nom kën vatoꞌ hah eom peöꞌ.”  
\v 3 Ke Ieesuꞌ vaket en peꞌ, pareꞌ soe pan, “Eöꞌ to iu e noꞌ. Voon ah.” Ka varuꞌ rakah vakomanih no a mët töpaꞌ to hik këh en pa sionineah.  
\v 4 Ke Ieesuꞌ vuhvuh poan pareꞌ soe pan, “Eën se nat nom vavatët ta meh teꞌ a tah vaꞌih to tanok manih pa sioniumah. Ivëhkëk, eën se nö parën vataare varoe a sioniumah manuh pa teꞌ ësës heꞌ po Jiuꞌ, köm ip ta vönaꞌ paröm ës ke na e Sosoenën vamanih pa ö no Vavaasis pe Mosës to soe vavoh, ka tah pamëh se vataare non a napan a ö no mët pën to hik en, kën voon hah eom.”   
\s1 E Ieesuꞌ To Vatoꞌ Hah A Teꞌ Kikiu Pe Susun Pa Nap Vëvënsun Va Room  
\r Luk 7:1-10  
\p
\v 5 E Ieesuꞌ to nö en manuh pa vöön va Kapaneam. Ko poen neꞌ to vos nën ka pah teꞌ susun pa 100 teꞌ vëvënsun va Room nö en maꞌ manih peꞌ. Pareꞌ hin poan o vaꞌaus, ko soe pan,  
\v 6 “Sunön a teꞌ kikiu peöꞌ to haraꞌ non a kamis pareꞌ koroh e non maꞌ iuun. Eꞌ to hikta onöt non a riu a sionineah. Me eꞌ to haraꞌ suntan e non po kamis.”  
\v 7 Ke Ieesuꞌ soe ken pe susun pa nap vëvënsun pan, “Eöꞌ se nö eoꞌ nös paröꞌ vatoꞌ hah eoꞌ peꞌ.”  
\v 8 Ivëhkëk, e susun pa nap vëvënsun to piun a soe pe Ieesuꞌ, pareꞌ soe pan, “Sunön sipoan, eöꞌ to hikta teꞌ vih onöt noꞌ a ö sën nö na pa iuun peöꞌ. Eën se soe varoe ko maꞌ ka teꞌ kikiu peöꞌ toꞌ hah.  
\v 9 Suk ataeah, eöꞌ me to teꞌ noꞌ paan in a teꞌ vëh to vovoh ka non eoꞌ pa heꞌ a neoꞌ a kiu. Eöꞌ koman to teꞌ me noꞌ po teꞌ vëvënsun to teꞌ ne paan. Eöꞌ se këh soe ke a teꞌ pamëh, ‘Nö ah,’ keꞌ nö en. Eöꞌ se keh soe ke a teꞌ pan, eꞌ se nö maꞌ, keꞌ se nö en maꞌ. Eöꞌ se keh taꞌ a teꞌ kikiu peöꞌ, ‘Nok a kiu vaꞌih’, eꞌ se pënton en pa soe peöꞌ. Pareꞌ nok en pa kiu pamëh.”  
\v 10 E Ieesuꞌ to pënton a soe vaꞌih, pareꞌ pah kokoman vörep e non. Pareꞌ soe ke ra napan varih to teꞌ vaꞌpeh me ne poë pan, “O pöh man rakah, eöꞌ to soe ka neöm, manih pa muhin va Israël eöꞌ to hikta ep noꞌ ta pah teꞌ no vaman peꞌ to eh va non manih pa teꞌ susun pa nap vëvënsun vëh.   
\p
\v 11 Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, a nap peo rakah to hikta teꞌ ne ro Jiuꞌ se taneꞌ maꞌ manuh pa ö no a potan to pepeah ke non maꞌ. Me manih pa ö no a potan to kukunah koe ke non, ee se nö maꞌ pare ihoꞌ ko vaëën me Abraham, ke Aësak, ke Jekop, manih pa koman a Matop Vih va pa Vöön va Kin.  
\v 12 O Jiuꞌ varih to koman vapiun ne pan ee se hop ee pa Matop Vih va pa Vöön va Kin, ivëhkëk, e Sosoenën se vateꞌ en pee pa vöön popoen. Ka manih pa vöön pamëh no a napan se okook kov e ne, ko vakuskus rivon me e ne po kamis o apuh rakah.   
\p
\v 13 E Ieesuꞌ to soe ken pe susun pa nap vëvënsun pan, “A teꞌ kikiu pën se toꞌ en, suk eën to vaman nom pan eꞌ se toꞌ hah en.” Ka varuꞌ vakomanih no a teꞌ kikiu to toꞌ en.   
\s1 E Ieesuꞌ To Vatoꞌ Hah E Noan E Pitaꞌ  
\r Mak 1:29-31, me Luk 4:38-39  
\p
\v 14 E Ieesuꞌ to nö en manuh pa iuun pe Pitaꞌ, pareꞌ taum e köövo noan e Pitaꞌ to koroh non. Eꞌ to haraꞌ non a hiinana.  
\v 15 E Ieesuꞌ to vaket pa koreneah ka hiinana pamëh hik këh en peꞌ, keꞌ sun ko vamatop ken pe Ieesuꞌ pa taëën.   
\s1 E Ieesuꞌ To Vavatoꞌ Hah A Ma Nap Peo To Haraꞌ Ne A Ma Vu Mët  
\r Mak 1:32-34, me Luk 4:40-41  
\p
\v 16 Pa matan poen no a napan to teꞌteꞌ kov e ne maꞌ po teꞌ öt po oraꞌ manih pe Ieesuꞌ. Ke Ieesuꞌ taꞌ o oraꞌ, kee këh ee po teꞌ. E Ieesuꞌ to vavahik a ma vu mët varih to öt ne a napan.  
\v 17 E Ieesuꞌ to nok a ma tah vatoksean poë varih, marën a vapuh a to to tavus taneꞌ voh manih pa rivon a teꞌ vanënën soe vëh, e Aisaëaꞌ. Eꞌ to soe voh pan,  
\q1 “Eꞌ to teꞌ a ma kamis pea,  
\q2 pareꞌ vahik en pa ma vu mët pea.” \rq Ais 53:4\rq*   
\s1 A Pah Teꞌ To Kehkeh Vatet Non E Ieesuꞌ  
\r Luk 9:57-62  
\p
\v 18 Manih Kapaneam e Ieesuꞌ to ep a napan to parin a peo vörep to tönun töön ne poë, pareꞌ soe ke ra ma vamomhë peꞌ pan, “Ea se pahan ee manuh pa pap tonon vöh.”  
\v 19 Ivëhkëk, a pah teꞌ vavaasis to nat non o Vavaasis pe Mosës to nö maꞌ manih pe Ieesuꞌ, pareꞌ soe ke poan pan, “Apuh, a ma vöön kurus nën to nönö nom, ne eöꞌ se suk eoꞌ pën.”  
\v 20 Ke Ieesuꞌ soe ke poan pan, “O këh poa to teꞌ me ne a ma koveꞌ teꞌteꞌ pee, ko növan teꞌ me ne pa ma heꞌ teꞌteꞌ pee. Ivëhkëk, eöꞌ e Koaꞌ Teꞌ pa Napan Kurus to hikta teꞌ me noꞌ ta ö ne eöꞌ se koroh ko vanot.”  
\v 21 Ka meh teꞌ, eꞌ e vamomhë koman pe Ieesuꞌ to soe ke poan pan, “Topoan, vaonöt ka neoꞌ ah, köꞌ nö paröꞌ pe voh maꞌ e tamön.”  
\v 22 Ivëhkëk, e Ieesuꞌ to piun poan pareꞌ soe pan, “Ahik, suk a maꞌ neoꞌ ah, parën koe o teꞌ varih to hikta kon avoeꞌ ne o toꞌtoꞌ tamoaan, kee nö, pare pe o upöm teꞌ mët pee.”   
\s1 E Ieesuꞌ To Soe Ka Tuvuh Keꞌ Tö  
\r Mak 4:36-41, me Luk 8:22-25  
\p
\v 23 E Ieesuꞌ to tok po paröꞌ me a ma vamomhë peꞌ, kee nö ee.  
\v 24 Ka ivat ip maꞌ, ka supa susurap hop e non manih po komön o paröꞌ. Ivëhkëk, e Ieesuꞌ a koroh varo.  
\v 25 Ka ma vamomhë nö, pare kunkuin poë, pare soe pan, “Topoan, Topoan, hehe a ra ah, a siꞌ ö hat, ko paröꞌ rokoꞌ me en pea.”  
\v 26 E Ieesuꞌ to piun rapoë pareꞌ soe pan, “Eöm nanaöp suk nem ataeah? Eöm to teꞌ me nem o vaman to parin a soneꞌ.” Ke Ieesuꞌ sun, pareꞌ taꞌ a tuvuh me a supa, ka tuvuh tö en, ka supa hikta ririu hah non.  
\v 27 Ka ma vamomhë peꞌ pah töhkak vahat ee, pare soe ee pan, “A teꞌ vëh, eꞌ rakah eteh? Ka tahiꞌ me a tuvuh tënan ee pa soe peꞌ?”   
\s1 E Ieesuꞌ To Veo Këh A Poa Teꞌ Pa Tuvuh Hat  
\r Mak 5:1-20, me Luk 8:26-37  
\p
\v 28 E Ieesuꞌ to pahan pet en manuh pa pap tonon vöh, pareꞌ takin en pa muhin pa napan va Gadaraꞌ. Nën no a poa teꞌ no oraꞌ hat to teꞌ ne manih pee, to nö ee maꞌ pe Ieesuꞌ. A poa teꞌ poë varih to teꞌteꞌ ne sih po vapeepe. Ee pon to vavaꞌnaöp ne sih a napan. Ka napan hikta onöt ne a suk a hanan to koe ke non po vapeepe pamëh.  
\v 29 Ee pon to nö maꞌ manih pe Ieesuꞌ, pare kokoeꞌ vakis rakah ee maꞌ pan, “Koaꞌ pe Sosoenën, eën se nok ataeah manih pemöm? Eën to nö pöꞌ maꞌ pa vakmis a möm, ha? O poen pën pa vakmis a möm to meꞌ avoeꞌ e non maꞌ.”  
\v 30 Ee to teꞌ vatët ne pa ö no vasun kuꞌ peo to ënëën ne.  
\v 31 Ko oraꞌ hat hin vakis ee pe Ieesuꞌ, pare soe maꞌ pan, “Eën se keh veo a möm, emöm se nö ko hop em po kuꞌ varuh.”   
\p
\v 32 Ke Ieesuꞌ soe ke rapoë. “Nö öm.” Ka ma oraꞌ hat poë varih këh ee pa poa teꞌ pare nö ko hop ee po kuꞌ poë varih. Ko vasun kuꞌ poë varih vavaveo kunah ee pa ö vaere, ko susurap ee na pa tonon, pare vuk, ko mët vahik ee.   
\p
\v 33 Ka napan varih to matop ne sih po vasun kuꞌ pamëh ep a tah vaꞌih, pare varurusin ee. Ee to vos manuh pa vöön apuh, pare vahutët ee pa ma taneah to tanok töön rapoë manih pa poa teꞌ poë varih.  
\v 34 Ka napan kurus va pa vöön apuh pamëh nö ee pa ep këh e Ieesuꞌ. Ee to ep ee peꞌ, pare hin vakis poë, pan eꞌ se këh tavus a muhin pee, pareꞌ nö pa ta meh muhin.   
\c 9  
\s1 E Ieesuꞌ To Vatoꞌ Hah A Teꞌ Tëtënkun  
\r Mak 2:1-12, me Luk 5:17-26  
\p
\v 1 E Ieesuꞌ to peah en po paröꞌ, pareꞌ pahan hah en manuh pa pap tonon vöh. Ko vos en pa vöön koman peꞌ vëh Kapaneam.  
\v 2 Ka ma pah teꞌ teꞌ ee maꞌ pa teꞌ tëtënkun to koroh non po pan peꞌ. Ke Ieesuꞌ inan o vaman pee, ivëh keꞌ soe ke a teꞌ tëtënkun pamëh pan, “Koaꞌ peöꞌ, vatö o kokoman pën, peöꞌ to ihan anoe eoꞌ pa ma hat pën.”   
\p
\v 3 Ko teꞌ vavaasis varih to nat ne sih o Vavaasis pe Mosës to pënton a soe pe Ieesuꞌ, pare vavasoe aven e ne pan, “A teꞌ vëh toto va non manih toh? Eꞌ to sosoe oꞌoah e non pe Sosoenën.”   
\p
\v 4 E Ieesuꞌ to nat vahik en pa ma kokoman pee, ivëh, keꞌ soe ke rapoë pan, “Suk ataeah, köm teꞌ me nem o kokoman hat?  
\v 5 Eꞌ hikta teꞌ hivaꞌ non pa soe ke a teꞌ tëtënkun vëh pan, ‘A ma hat pën nöꞌ to ihan anoe eoꞌ’. Suk ataeah, o upöm teꞌ to hikta antoen ne a inan vamanih pan a ma hat peꞌ to hik ee. Ivëhkëk, eꞌ to hivaꞌ oah e non pa soe ke a teꞌ tëtënkun pan, ‘Eën se sun, ko nö eom’. Suk ataeah, a ma napan se ep ne, pan a teꞌ pamëh to toꞌ hah en.  
\v 6 Ivëhkëk, eöꞌ se vamaaka ka neöm a pah tah, köm se vaman, ko nat ka neoꞌ e Koaꞌ Teꞌ pa Napan Kurus to teꞌ me noꞌ pa tasun manih po oeh marën a ihan anoe a ma hat. Ivëh, köꞌ taꞌ eoꞌ pa teꞌ tëtënkun pamëh pan, ‘Sun ah, parën kon o pan pën, ko nö eom manuh pa iuun pën.’”   
\p
\v 7 Ka varuꞌ rakah vakomanih no a teꞌ tëtënkun pamëh to sun, pareꞌ kon o pan peꞌ, ko nö en pa iuun peꞌ.  
\v 8 Ka napan varih to ep ne pa tah ne Ieesuꞌ to nok manih pa teꞌ tëtënkun pamëh töhkak rakah ee. Pare naöp ko pah kë ee pa ëhnan e Sosoenën. Suk ataeah, e Sosoenën varoe kuru to heꞌ o vu kikis vëh manih pa teꞌ va po oeh keꞌ nonok non a ma kiu to matan va ne manih.   
\s1 E Ieesuꞌ To Vaoe E Matiu, Tereꞌ Suk Poan  
\r Mak 2:13-17, me Luk 5:27-32  
\p
\v 9 E Ieesuꞌ to këh a ö neꞌ to teꞌteꞌ non, pareꞌ ep a pah teꞌ kokon takis to ihoꞌ non pa iuun kokon takis. A ëhnaneah e Matiu. Ke Ieesuꞌ soe ke poan pan, “Suk a maꞌ neoꞌ ah.” Ke Matiu sun, pareꞌ vatet en peꞌ.   
\p
\v 10 Po poen ne Ieesuꞌ to ënëën non manih pa iuun pe Matiu, me a nap kokon takis, me ro teꞌ no a ma taateꞌ pee to hat, me a ma vamomhë peꞌ,  
\v 11 ko Parësiꞌ ep e Ieesuꞌ to ënëën vaꞌpeh me e non pa nap kokon takis, me ro teꞌ no a ma taateꞌ pee to hat, pare hi ee pa ma vamomhë pe Ieesuꞌ pan, “Vahvanih ke tövavaasis peöm ënëën vaꞌpeh me non pa nap kokon takis me ro teꞌ no a ma taateꞌ pee to hat?”   
\p
\v 12 E Ieesuꞌ to pënton a soe vaꞌih no Parësiꞌ to ihi ne a ma vamomhë peꞌ, pareꞌ soe ke rapoë pan, “O teꞌ varih to hikta haraꞌ ne a mët, eꞌe to hikta nönö ne pa ep e röktaꞌ. Ahik. A napan varoe varih to haraꞌ ne a mët to nönö ne pe röktaꞌ.  
\v 13 Eöm se nö paröm kokoman këh a pusun a soe vaꞌih to kiun non po Puk Vapenpen to soe non pan,  
\q1 ‘Eöꞌ to iu oah noꞌ a taateꞌ iu teꞌ.  
\q2 Eꞌ a taateꞌ pamëh to apuh oah non a ö nöm to ip a vönaꞌ, paröm ës ke na e Sosoenën.’ \rq Hos 6:6\rq*  
\m Eöꞌ to hikta nö voh maꞌ pa vaꞌaus o teꞌ varih to koman ne pan ee ro totoopin. Ahik. Eöꞌ to nö voh maꞌ pa vaꞌaus o teꞌ varih to nat va ne manih pan ee ro teꞌ hat.”   
\s1 A Taateꞌ Va Pa Vapenpen Pa Ëën  
\r Mak 2:18-22, me Luk 5:33-39  
\p
\v 14 Vasuksuk no a ma vamomhë pe Jon Tövapupui to nö maꞌ manih pe Ieesuꞌ, pare hi poë pan, “Vahvanih, kemöm me ro Parësiꞌ vavatet e nem pa taateꞌ vapenpen pa ëën? Ivëhkëk, a ma teꞌ vamomhë pën to kök ee pa taateꞌ pea, pare hikta vapenpen ne pa ëën a taëën.”   
\p
\v 15 Ke Ieesuꞌ piun rapoë pareꞌ heꞌ a soe vapipinoꞌ to vamaaka non a kiu peꞌ pareꞌ soe ke rapoë pan, “Eꞌ to vih pöꞌ non pa ma teꞌ pe voe tövaen vavoon se haraꞌ vatamak ne? Ahik. E voe tövaen vavoon se keh teꞌ vaꞌpeh me non raoe, ee hikta se haraꞌ vatamak ne. Suk ataeah, ee to vaeö me ne e voe tövaen vavoon. Ivëhkëk, a ma poen se tavus maꞌ no upöm teꞌ se me ke ee pe voe tövaen vavoon, keꞌ këh en pa ma teꞌ peꞌ. Manih po poen pamëh eꞌe se vapenpen ee pa taëën. Suk ataeah eꞌe to tamak e ne poë. Ivëh, ka peah hah pe Ieesuꞌ manuh kin to teꞌ va i non manih pe voe tövaen to këh a ma vamomhë peꞌ, kee vapenpen ne a taëën.”   
\p
\v 16 E Ieesuꞌ to sosoe vapipinoꞌ avoeꞌ e non, pareꞌ heꞌ o meoh pöök soe vapipinoꞌ to vamaaka non o vavaasis voon peꞌ, pareꞌ soe pan, “A hikta pah teꞌ to onöt non a kurus a ta rara voon pareꞌ kunpip a töhkoꞌ vëh to teꞌ non po ohop vamoaan. Eꞌ se keh nok va nën, pareꞌ pupui vatëh non o ohop pamëh, eꞌ se miröꞌ oah rakah en po ohop, ka ta rara vëh to kunpip non a töhkoꞌ tanunuꞌ ka töhkoꞌ pah tökrus vaꞌpuh oah en.  
\v 17 Me a hikta pah teꞌ to isu o voaën voon manih po pëk vamoaan nee to kun po kap sipsip. Eꞌ se keh isu en po voaën voon o voaën voon se kurus en po pëk vamoaan. Suk o pëk vamoaan to hikta onöt non a tëptot. Ivëh, ko pëk se tökrus en ko voaën takoꞌ en. Ahik. Eöm se isu o voaën voon manih po pëk voon nee to kun po kap sipsip.”  
\p Ivëh, ka se nat no öt vatös in o vavaasis moaan me o vavaasis voon pe Ieesuꞌ.   
\s1 E Ieesuꞌ To Vatoꞌ Hah E Koaꞌ Mon Pe Jaërus, Pareꞌ Vavih Hah E Köövo To Hariun O Ohop Peꞌ  
\r Mak 5:21-43, me Luk 8:40-56  
\p
\v 18 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ me e non pa ma vamomhë pe Jon Tövapupui, ka pah teꞌ to susun non pa iuun hinhin soneꞌ nö maꞌ, pareꞌ vatokon manih pa matan e Ieesuꞌ, pareꞌ soe pan, “Varuꞌ rakah vakomanih ne koaꞌ mon peöꞌ to mët en. Köꞌ iu noꞌ a ö nën se nö, parën hariun eah pa koreomah, keꞌ toꞌ hah.”  
\v 19 E Ieesuꞌ me ra ma vamomhë peꞌ to sun, pare nö me ee pe susun va pa iuun hinhin soneꞌ manuh pa iuun peꞌ.   
\p
\v 20 Ee to teꞌ avoeꞌ e ne manih hanan, ka pah köövo to vavahuh voh non o eraꞌ po pöh havun me ro pöök kirismas to huk vatët maꞌ tonun e Ieesuꞌ. Pareꞌ hariun a ö noton in o ohop peꞌ.  
\v 21 Suk eꞌ to koman aven non manih po kokoman peꞌ pan, “Eöꞌ se keh hariun akuk o ohop peꞌ, ka mët vëh hik këh en peöꞌ.”   
\p
\v 22 Ke Ieesuꞌ tarih, pareꞌ ep in e köövo pamëh, pareꞌ soe ke poan pan, “Vaeö rakah ah, koaꞌ peöꞌ. Eën to vaman nom neoꞌ, ka mët pën hik këh en pën.” Ka varuꞌ rakah vakomanih no eraꞌ to hikta nönö hah non maꞌ, keꞌ haraꞌ vavih en.   
\p
\v 23 E Ieesuꞌ to nö, pareꞌ tavus en manuh pa iuun pe susun pa iuun hinhin soneꞌ, eꞌ to ho pareꞌ taum en pa napan to vaokook ne. Ko upöm nonok ne a ma taokook.  
\v 24 Ke Ieesuꞌ soe ke rapoë pan, “Sun öm, ko tavus, e koaꞌ mon vëh to hikta mët. Eꞌ to koroh varoe.” Ivëhkëk, a napan varih to okook ne to vapikpiuk e ne peꞌ, pare vavövöneꞌ suntan ee peꞌ.   
\p
\v 25 E Ieesuꞌ to veo tavus vahik en pa napan, pareꞌ ho en manuh pa ö ne koaꞌ to pet non, pareꞌ öt a koreneah, keꞌ toꞌ hah en.   
\p
\v 26 Ko vahutët va pa tah ne Ieesuꞌ to nok nö vavah en manih pa koman a ö muhin pamëh.   
\s1 E Ieesuꞌ To Vatoꞌ Hah A Poa Teꞌ Kehoꞌ  
\p
\v 27 Ke Ieesuꞌ këh en pa iuun pamëh, pareꞌ nönö non ka poa teꞌ kehoꞌ suk maꞌ poë, pare taneo ee pa kokoeꞌ suk na poë pan, “Koaꞌ supnaiꞌ pe Devit uruan a möm ah.”  
\v 28 E Ieesuꞌ to nö, pareꞌ ho en pa meh iuun. Ka poa teꞌ kehoꞌ poë varih vatet ho ee peꞌ. Ke Ieesuꞌ hi rapoë pan, “Eöm kës to vaman rakah e nem peöꞌ se kap hah eoꞌ pa ma matëëneöm?” Kee soe, “A, Topoan.”   
\p
\v 29 Ke Ieesuꞌ vaket en pa poa matëëre, pareꞌ soe ke rapoë pan, “Eöm to vaman em pa ö nöꞌ se nok vavih a neöm, ivëh, köm se ep vamaaka em.”  
\v 30 Ka poa teꞌ poë varih maaka matan ee. E Ieesuꞌ to vuhvuh rakah en pee pan ee se nat ne hutët a tah vaꞌih to tanok manih pee pon pa ta meh teꞌ.  
\v 31 Ivëhkëk, ee to këh e Ieesuꞌ, pare taneo ee pa hutët a ma taneah ne Ieesuꞌ to nok manih pa koman a siꞌ ö muhin pamëh.   
\p
\v 32 A poa teꞌ poë varih to këkëh ko ne e Ieesuꞌ ka napan teꞌ ee maꞌ pa meh teꞌ no a oraꞌ hat to vapapön non poan, keꞌ hikta onöt non a to.  
\v 33 E Ieesuꞌ to taꞌ vakis rakah en pa oraꞌ pan, eꞌ se këh tavus a teꞌ pamëh, keꞌ vaato hah. Ka teꞌ papön pamëh taneo hah en pa to. Ka napan pah vatötöhkak ee, pare vasoe ee pan, “Ahik ta pah tah na to ep voh no to teꞌ va non manih Israël.”  
\v 34 Ivëhkëk, o Parësiꞌ to soe pan, “E susun po oraꞌ hat to heꞌ kikis non sih poan, keꞌ veveo këh non a napan pa ma oraꞌ hat.”   
\s1 E Ieesuꞌ To Tamak A Ma Napan  
\p
\v 35 Ke Ieesuꞌ vavavih vah kov e non pa ma vöön apaꞌpuh me a ma siꞌ vöön sosoneꞌ, pareꞌ vavaasis non a napan pa ma koman iuun hinhin sosoneꞌ pee. Eꞌ to vavaasis non raoe pa Soe Vih va pa Matop Vih pe Sosoenën. Me eꞌ to vavatoꞌ hah non a ma napan varih to teꞌ me ne a ma vu mët me a ma vu kamis manih pa ma sioniire.  
\v 36 Eꞌ to ep a napan to peo vörep, pareꞌ pah uruan en pee, suk ataeah, a ma kokoman pee to nun, kee hikta nat ne peteh se vaꞌaus rapoë. Ee to teꞌ va i ne manih po sipsip varih no a hikta teꞌ to matop non rapoë.  
\v 37 Ke Ieesuꞌ soe ke ra ma vamomhë peꞌ pan, “A napan o pöh peo to vamatop ne a vaman a neoꞌ pa ö söm vaꞌaus raoe. Ivëhkëk, a hikta nap peo pa vatvus ke raoe a Soe Vih. Ee to teꞌ va ne manih pa voaꞌ to vamatop manih koman a rak, ka hikta nap kiu peo pa oes a voaꞌ,  
\v 38 Ivëh, köm se hinhin nem e Sosoenën, keꞌ se vamatop a ma napan peo, kee vaman a neoꞌ. Eöm se hinhin nem e Sosoenën, keꞌ vanö maꞌ a nap kiu peo manih pa rak.”   
\c 10  
\s1 A Ma Ëhnëëra Ma Aposol Pe Ieesuꞌ  
\r Mak 3:13-19, me Luk 6:12-16  
\p
\v 1 E Ieesuꞌ to vaoe ununun en pa havun me ra poa vamomhë peꞌ, kee nö ee maꞌ. Keꞌ heꞌ rapoë a tasun peꞌ, marën a veo këh a napan po oraꞌ hat, me a vavahik a ma vu kamis, me ma vu mët.  
\v 2 Ivaꞌih a ëhnëëra ma aposol pe Ieesuꞌ. A teꞌ a vamomoaan ivëh, e Saëmon a meh ëhnaneah e Pitaꞌ, ke kea peꞌ Ëndruꞌ. Ke Jëmis pen kea peꞌ Jon, ee a poa sunaiꞌ Sëbëdiꞌ.  
\v 3 Ke Filip pen Batromioꞌ. Ke Tömas, ke Matiu vëh, a teꞌ kokon takis. Ke Jëmis e sunaiꞌ Apias, ke Tëdius.  
\v 4 Ke Saëmon, a teꞌ vëh to taneꞌ voh maꞌ po kum nee to popokaꞌ ne Sërat.\f + \fr 10:4 \ft A ma teꞌ to taneꞌ maꞌ po kum nee to popokaꞌ ne Sërat, ee to vapus me ne a kaman va Room pan ee se matop koman hah a ne.\f* Ke Jiutas Iskariot, to taneꞌ maꞌ Kariot, eꞌ a teꞌ pamëh se vikuh e Ieesuꞌ manuh pa koreera napan varih to hat ov e ne poë.   
\s1 E Ieesuꞌ To Heꞌ Kiu A Havun Me Ra Poa Vamomhë Peꞌ Pareꞌ Vanö Rapoë  
\r Mak 6:7-13, me Luk 9:1-6  
\p
\v 5 E Ieesuꞌ to haraꞌ vanö a havun me ra poa vamomhë peꞌ, pareꞌ soe ke rapoë pan, “Nat nem nö manuh pa napan to hikta teꞌ ne pan ee ro Jiuꞌ. Me pa ma vöön no napan va Samëriaꞌ to teꞌ ne.  
\v 6 Eöm se nö manuh pa napan va Israël, suk ee to teꞌ va ne manih po sipsip to ro këh a teꞌ to matop non rapoë.  
\v 7 Eöm se nö, ko vavaasis a tah vaꞌih, “A Matop Vih va pa Vöön va Kin to vatët en maꞌ.”  
\v 8 Eöm se nö paröm vavatoꞌ hah o teꞌ varih to haraꞌ ne a ma kamis, ko kunkuin hah o teꞌ mët, kee toꞌtoꞌ hah ee. Paröm vatoꞌ hah o teꞌ varih to teꞌ me ne a mët töpaꞌ manih pa sioniire, ko veo këh o teꞌ po oraꞌ hat. Eöꞌ to heꞌ akuk eoꞌ peöm po kikis vaꞌih, köm se nö ko vaꞌaus akuk o upöm teꞌ. Paröm nat nem hin raoe o voen.   
\p
\v 9 “Eöm se nat nem teꞌ ta moniꞌ vamanih pa gol, me a silvaꞌ, me a kopaꞌ manih pa ma kove peöm.  
\v 10 Ko poen nöm to nö, eöm se nat nem teꞌ to kove, me to pöök ohop, me ta suꞌ, me to toknon. Suk ataeah, a teꞌ to kiu vakis non pa vaꞌaus a napan, a, a napan se heꞌ ee peꞌ pa taëën.   
\p
\v 11 Pareꞌ soe pet ke rapoë pan, “Eöm se keh vos pa taꞌ vöön apuh, me ta siꞌ vöön soneꞌ. Eöm se inan vavih peteh va pa vöön pamëh no a taateꞌ peꞌ to vih, pareꞌ totoopin. Paröm teꞌ vaꞌpeh me nem eah pa iuun peꞌ, keꞌ antoen po poen nöm se këh a vöön pamëh.  
\v 12 Eöm se keh ho pa ta pah iuun, eöm se soe ke ra napan va pa iuun pamëh pan, ‘E Sosoenën se heꞌ a neöm a taateꞌ moomo.’  
\v 13 Kee se keh kamöꞌ ee peöm, këh maꞌ o kokoman tö me a soe vih peöm, kee teꞌ me ne. Ivëhkëk, ee se keh rës ee peöm manih pa iuun pee, kon hah këh raoe o kokoman tö me a soe vih peöm.  
\v 14 Ka manih pa ma meh vöön no a napan se keh hikta vaoe a neöm pa ma iuun pee, pare hikta pënton a ma soe peöm. A, këh maꞌ a iuun me a vöön pamëh paröm susunuh o kusan vëh to teꞌ non pa ma moeeneöm.\f + \fr 10:14 \ft A taateꞌ va pa susunuh o kusan to teꞌ non paan a moeera, eꞌ a taateꞌ po Jiuꞌ. A taateꞌ pamëh to vataare non a napan va pa vöön pamëh a ö ne Sosoenën se vakmis rapoë, suk ee to pënton varo e ne pa Soe Vih.\f*  
\v 15 Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm. Manih po poen ne Sosoenën se kiiki a taateꞌ hat pa napan varih po oeh, a napan va pa poa vöön varih Södom me Gomoraꞌ neꞌ se vakmis vasoneꞌ en pee. Ivëhkëk a napan va pa vöön pamëh to koe ee pa pënton a soe peöm. Ivëh, ke Sosoenën se vakmis oah en pee.”   
\s1 A Ma Punis Se Tavus Manih Peöm  
\r Mak 13:9-13, me Luk 21:12-17  
\p
\v 16 “Pënton öm, eöꞌ to vanö va ka neöm manih po sipsip to teꞌ ne topnin o këh poa. Ivëh, köm se nö, paröm teꞌ vaꞌpeh me nem raoe, paröm vataare raoe a taateꞌ totoopin me a taateꞌ natsean po kuruꞌ. Paröm vatet a taateꞌ po növan varih o panuh, suk ee to hikta nat ne pa miröꞌ a meh teꞌ, ka taateꞌ pee tö.  
\v 17 Ko matop vavih nem po teꞌ se öt a neöm, pare vahoꞌ ee peöm po vahutët, ko ip ee peöm pa ma koman iuun hinhin soneꞌ pee.  
\v 18 Ee se öt ee peöm, köm sun em pa matëëro teꞌ apaꞌpuh va pa kaman, me ro teꞌ susunön, suk eöm to vaman, paröm vavatet a nem neoꞌ. Köm soe tavus kem pee, me o teꞌ varih to hikta teꞌ ne pan ee ro Jiuꞌ a Soe Vih pe Sosoenën.  
\v 19 Ee se öt ee peöm, pare vateꞌ ee peöm po vahutët, köm nat nem nanaöp nem raoe pan eöm se soe ke raoe a soe taeah, me eöm se piun raoe pa soe taeah. Manih po poen pamëh, no a Tuvuh Vasioꞌ pe Sosoenën se vataare en peöm pa soe taeah nöm se soe tavus ke raoe.  
\v 20 Eꞌ to hikta teꞌ non pan eöm koman ivarih se soe tavus a soe pamëh, ahik, a Tuvuh Vasioꞌ pe Tamëneöm ivëh, se vatvus maꞌ a soe manih pa ma kokoman peöm, köm vatvus pet ke raoe.”   
\p
\v 21 “O teꞌ se heꞌ mët ee pa ma kea pee manih pa nap hat, kee ip vamët ee pee. Ka kën taman se nok va ee nën manih pa ma koaꞌ pee. Ka ma koaꞌ pee se hat ke ne pa ma tamëëre me ra ma sinëëre, pare ip vamët ee pee.  
\v 22 A napan kurus se rës ee peöm, suk eöm to vaman, paröm vavatet a nem neoꞌ. Ivëhkëk, a napan varih to teꞌ vakis ne pa teꞌ a ma punis, pare öök na po poen no oeh se hik, e Sosoenën se hehe en pee.  
\v 23 Eöm se keh tahinën manih pa koman vöön pamëh, këh a vöön pamëh, paröm nö em pa ta meh vöön. Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, eöm se meꞌ avoeꞌ e nem pa vahik a kiu peöm manih pa ma vöön va Israël, eöꞌ e Koaꞌ Teꞌ Pa Napan Kurus he nö eoꞌ maꞌ.”   
\p
\v 24 “E koaꞌ va pa siku to hikta antoen non a teꞌ oah e tövavaasis peꞌ. Ka teꞌ kikiu me to hikta antoen non a teꞌ oah e susun peꞌ.  
\v 25 E koaꞌ va pa siku se keh iu non a ö no a taateꞌ peꞌ se vatoe me non e tövavaasis peꞌ, eꞌ to vih e non. Ka teꞌ kikiu se keh iu non a ö no a taateꞌ peꞌ se vatoe me non e susun peꞌ, eꞌ to vih e non. Ivëh, ke eöꞌ a teꞌ to vovoh noꞌ po vuteꞌ se keh kon o ëhnan vëh Belsebu, a, o vuteꞌ avoes peöꞌ se kon ee pa ma ëhnan to teꞌ hat oah e ne po ëhnan pamëh.”   
\s1 Ea Se Nanaöp Varoe No E Sosoenën  
\r Luk 12:2-7  
\p
\v 26 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non pareꞌ soe pan, “Eöm se koe a naöp o teꞌ varih to kehkeh miröꞌ a ne neöm. Suk ataeah, a ma kokoman vakoaan va pa miröꞌ a neöm amot se teraꞌ ee, ka napan nat vahik ee pee.”  
\v 27 Ka soe nöꞌ to sosoe aven ka noꞌ neöm, amot nöm se soe tavus eah pa matëëra napan. Ka soe nöꞌ to vavisvis ka noꞌ neöm, amot nöm se sun, ko vatvus eah pa napan.  
\v 28 Eöm se nat nem nanaöp nem o teꞌ varih se ip vamët a ma sionineöm, suk ee to hikta antoen ne a ip vamët a ma apeneöm. Eꞌ to teꞌ ro non a pah teꞌ vëh e Sosoenën nöm se nanaöp nem eah, suk eꞌ se miröꞌ en pa ma apeneöm me a ma sionineöm manih po suraꞌ ësës tamoaan.”   
\p
\v 29 “Eöm to nat e nem po növan sosoneꞌ to hikta voen vapeah ne. O voen pee to parin kunah, köm se voen em pa poa növan pa paeh a toeaꞌ ro. Ivëhkëk, a hikta paeh va po siꞌ növan poë varih se mët, e Tamëneöm vöh pa vöön va kin to koman e non pee.  
\v 30 Me eꞌ to ëh vahik voh en pa ma paꞌ uvin kurus neöm.  
\v 31 Ivëh, köm se nat nem nanaöp nem pataeah no a ma napan se nok amot manih peöm, suk eöm to teꞌ oah rakah e nem po siꞌ növan sosoneꞌ.”   
\s1 Eën Se Soe Tavus Ke Ra Napan O Vaman Pën  
\r Luk 12:8-9  
\p
\v 32 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non pareꞌ soe pan, “Ta pah teꞌ se keh vaman a no neoꞌ, ko vatvus a ëhnaneoꞌ manih pa matëëra ma napan, a, eöꞌ me se vatvus eoꞌ pa ëhnan a teꞌ pamëh manih pa matan e Tamön vöh pa vöön va kin.  
\v 33 Ivëhkëk, a teꞌ se keh vonih en pan eꞌ to hikta nat a no neoꞌ pa matëëra ma napan, a, eöꞌ me se vonih eoꞌ peꞌ pan eöꞌ to hikta nat noꞌ peꞌ manih pa matan e Tamön vöh pa vöön va kin.”   
\s1 A Napan Kurus Se Iu Rakah Ne E Ieesuꞌ  
\r Luk 12:51-53; 14:26-27  
\p
\v 34 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non pareꞌ soe pan, “Eöm se nat nem koman nem pan eöꞌ to nö voh maꞌ pa vahik a ma vapus va po oeh vëh. Me eöꞌ to hikta nö voh maꞌ pa vahik a ma vaato vasukaꞌ, ahik, eöꞌ to teꞌ varoe maꞌ o rapis rë.  
\v 35 Eöꞌ to nö maꞌ to vateeraꞌ a taateꞌ va pa vakihat.  
\q1 E koaꞌ oeteꞌ se rës en pe tamaneah, suk e tamaneah to vaman en peöꞌ,  
\q2 ke koaꞌ mon se rës en pe sinaneah, suk eꞌ me to vaman en peöꞌ.  
\q3 e köövo muvaen se rës en pe köövo töveneah, suk e köövo töveneah to vaman en peöꞌ.   
\q1
\v 36 O vuteꞌ pe voe se tarih,  
\q2 pare vahat koman hah me e ne peꞌ, suk e voe pamëh to vaman en peöꞌ.” \rq Mai 7:6\rq*   
\p
\v 37 “O teꞌ varih to iu oah ne a ma tamëëre, me a ma sinëëre, pare hikta iu vi a ne neoꞌ, ee to hikta onöt ne a tavus a ma vamomhë peöꞌ. Ko teꞌ varih to iu oah ne a ma koaꞌ oeteꞌ pee, me ra ma koaꞌ mon pee, pare hikta iu vi a ne neoꞌ, ee to hikta onöt ne a tavus a ma vamomhë peöꞌ.  
\v 38 Me a teꞌ vëh to hikta koman non a mët vaꞌpeh me a neoꞌ pa kuruse, eꞌ me to hikta onöt non a tavus a vamomhë peöꞌ.  
\v 39 Ko teꞌ varih se keh matop tamoaan ne o toꞌtoꞌ pee, pare hikta vavatet a ne neoꞌ, o toꞌtoꞌ pee se ro amot ee. Ko teꞌ varih se keh koman a ne neoꞌ, pare mët suk a neoꞌ, a, amot ee se kon ee po toꞌtoꞌ tamoaan.”   
\s1 E Sosoenën Se Heꞌ O Voen Vih Peteh To Vaꞌaus A Meh Teꞌ  
\r Mak 9:41  
\p
\v 40 E Ieesuꞌ to toto avoeꞌ e non pareꞌ soe pan, “O teꞌ varih to öt a neöm pare vih ka neöm, ee to öt me ee peöꞌ. Me eteh to öt a neoꞌ, eꞌ to öt me en pe Sosoenën vëh to vanö voh a maꞌ neoꞌ.  
\v 41 E Sosoenën se heꞌ vaeö en peteh to me a teꞌ vanënën soe ko matop non poan pa iuun peꞌ. Eꞌ se heꞌ en peꞌ po vaeö to vatoe me non po vaeö no a teꞌ vanënën soe to teꞌ me non. Eën se keh me a teꞌ no a taateꞌ peꞌ to totoopin manuh pa iuun pën, ko matop i nom eah, suk eꞌ a teꞌ to teꞌ me non a taateꞌ totoopin, e Sosoenën se heꞌ vaeö en pën pa ö neꞌ to heꞌ vaeö va in a teꞌ pamëh.  
\v 42 Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, eteh to koman non a vaꞌaus a ma vamomhë peöꞌ, me o upöm teꞌ to vaman a no neoꞌ, pareꞌ heꞌ raoe a ruiꞌ tuvuh. A teꞌ pamëh ne Sosoenën se heꞌ en peꞌ po voen vëh to hikta antoen non a hik.”   
\c 11  
\s1 E Jon Tövapupui To Vanö A Ma Vamomhë Peꞌ Manuh Pe Ieesuꞌ  
\r Luk 7:18-35  
\p
\v 1 E Ieesuꞌ to soe vahik ken pa havun me ra poa vamomhë peꞌ pa soe neꞌ to vavaasis non rapoë. Pareꞌ këh en pa ö neꞌ to teꞌ non, ko nö en pa ma vöön va pa muhin va Galiliꞌ pa vavaasis me a vatvus a soe vih peꞌ manih pa ma napan.   
\p
\v 2 Manih po poen pamëh ne Jon Tövapupui to teꞌ avoeꞌ e non pa nohnoh, pareꞌ tënan na a soe va pa ma kiu ne Ieesuꞌ to nonok non, eꞌ to vanö en pa ma pah vamomhë peꞌ manuh pe Ieesuꞌ. Kee hi poë pan.  
\v 3 “Eën pöꞌ kove vëh a teꞌ to se voh nö maꞌ, keꞌ, emöm se anoeh nem ta meh teꞌ eh?”  
\v 4 Ke Ieesuꞌ piun a soe pee, pareꞌ soe ke rapoë pan, “Eöm pom se nö hah na manuh pe Jon, paröm soe vanat eah a ma taneah nöm to pënton, paröm ep in.  
\v 5 Eöm se soe vanat eah pan, ‘O teꞌ kekehoꞌ to opoep hah ee. Me o teꞌ varih o hathat ma moe to nö vavavih hah ee. Ko teꞌ varih to teꞌ me ne a mët töpaꞌ, a ma sioniire to voon hah ee. Ko teꞌ papön tenë, tëtënan vavih hah ee. Ko teꞌ mët, toꞌtoꞌ hah ee, ko teꞌ arus pënton ee pa Soe Vih pe Sosoenën.  
\v 6 Ko teꞌ varih to vaman a ne neoꞌ, me pa ma tah nöꞌ to nonok noꞌ, ee se nat ne haraꞌ vahat ne, ee se vaeö, suk e Sosoenën se tapui en pee.’”   
\p
\v 7 A ma vamomhë pe Jon Tövapupui to nönö hah ko ne, ke Ieesuꞌ taneo en pa vahutët ke ra napan a ma taateꞌ pe Jon. Pareꞌ soe rapoë pan, “Eöm nö voh nös pa moeh upin pa ep ataeah? A mëto no a tuvuh to taata non, ha?  
\v 8 Keꞌ, eöm to nö voh nös ko ep in pa ta teꞌ to ohop non o ohop matan vavih ih? Ahik. A napan to ohop ne a ma ohop ep vavih to teꞌ ne sih pa iuun pa teꞌ sunön.  
\v 9 Keꞌ, eöm nö poꞌ voh nös pa ep in ataeah, eöm to nö pöꞌ voh nös pa ep a teꞌ vanënën soe, ha? A, eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, a teꞌ vanënën soe vëh e Jon, no a tasun peꞌ to apuh oah e non pa ma teꞌ tasun po upöm teꞌ vanënën soe.  
\v 10 Ke Jon ko pamëh no a soe to takiun suk voh manih po Puk pe Sosoenën to soe non pan,  
\q1 “Pënton ah,  
\q2 eöꞌ se vanö nös a teꞌ vëh se teꞌ vovoh nös a soe peöꞌ manem pën,  
\q3 eꞌ se vovoh ka oah,  
\q2 pareꞌ vamatop a hanan pën.” \rq Mal 3:1\rq*  
\q1 “Manih pa moeh upin no a pah teꞌ to vavaoe no maꞌ pan,  
\q2 ‘Vamatop öm a hanan pe Sunön,  
\q3 paröm vatotoopin a ma hanan peꞌ.’” \rq Ais 40:3\rq*   
\p
\v 11 “Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, e Jon Tövapupui no tasun peꞌ to teꞌ oah e non pa ma teꞌ tasun po upöm teꞌ manih po oeh. Ivëhkëk, a teꞌ to teꞌ va non manih pa siꞌ koaꞌ soneꞌ manih pa Matop Vih va pa Vöön va Kin no a tasun peꞌ to apuh oah e non pa teꞌ tasun pe Jon.  
\v 12 “Taneo non maꞌ po poen ne Jon to vavatvus non a soe peꞌ, pareꞌ öök non maꞌ manih kuru, a nap peo rakah to kehkeh hop ne manih pa Matop Vih va pa Vöön va Kin, vamanih pa napan to totoon ne o hopaꞌ to hop manih pa Matop Vih va pa Vöön va Kin.  
\v 13 O Vavaasis po Teꞌ Vanënën Soe, me o teꞌ Vavaasis pe Mosës to vavatvus voh i ne a soe pe Sosoenën keꞌ öök maꞌ po poen ne sinan e Jon to vahuh poan.  
\v 14 Eöm se iu pënton nem a soe, eöm se pënton. O Puk pe Sosoenën to soe non pan a teꞌ vanënën soe vëh e Elaëjaꞌ se nö maꞌ. O puk pamëh to hikta sosoe voh non pan e Elaëjaꞌ koman ivëh se nö maꞌ, ahik, eꞌ to sosoe suk voh non e Jon vëh to nö voh en maꞌ.  
\v 15 Eöm o teꞌ varih to teꞌ me nem a tenëneöm, eöm se pënton a soe vaꞌih!   
\p
\v 16 “Köꞌ se poꞌ vëknöm vah va in a taateꞌ pa napan vakuru nih, eöꞌ se nok ataeah to vëknöm non rapoë? Ee to teꞌ hutët e ne po siꞌ koaꞌ varih o pëpënton varo, to ihoꞌ ne pa ma ö totoaan, pare vavaasis piu ne, ivëhkëk, o meoh upöm pee to hikta vaëhëh ne. Kee varek ke raoe, pare soe pan,   
\q1
\v 17 ‘Emöm to piu kem peöm po piu,  
\q2 ivëhkëk, eöm to hikta pinoꞌ.  
\q1 Kemöm vaëhëh kem peöm pa tah okook vatamak,  
\q2 ivëhkëk, eöm to hikta tamak to ook.’”   
\p
\v 18 E Ieesuꞌ to toto avoeꞌ e non, pareꞌ soe pan, “E Jon Tövapupui to nö voh maꞌ, pareꞌ hikta ënëën vörep non, ko hikta kakaak voaën non, vamanih po upöm teꞌ. Ivëhkëk, o upöm teꞌ to sosoe ne pan, ‘A oraꞌ hat to teꞌ non manih peꞌ.’  
\v 19 Eöꞌ e Koaꞌ Teꞌ Pa Napan Kurus to nö voh maꞌ, paröꞌ ënëën e noꞌ, ko kakaak e noꞌ. Ka napan soe ee pan, ‘Ep këk öm pa teꞌ vëh, eꞌ a pah ënëën vörep, pareꞌ kakaak voaën suntan. Ke eꞌ e vamomhë pa nap kokon takis, me ra napan va pa nok a ma taateꞌ hat.’ Ivëhkëk, a napan to vavatet ne o nat vih pe Sosoenën, eꞌe to vataare e ne pa taateꞌ vih, eꞌ o nat vih rakah, suk eꞌe to vaman ne e Sosoenën.”   
\s1 Varenan Rakah Pa Napan Varih To Hikta Panih A Ma Taateꞌ Pee  
\r Luk 10:13-15  
\p
\v 20 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non, pareꞌ soe vakis rakah ken pee pan, “Varenan rakah pa napan va pa ma vöön apaꞌpuh varih nöꞌ to nok a ma tah vatoksean peo nën. Suk ataeah, ee to hikta panih voh a ma kokoman pee, pare vahik a nok vatëh a ma taateꞌ hat.  
\v 21 Varenan rakah peöm a napan va pa poa vöön varih Korasin, me Bëtsaëtaꞌ. A ma tah vatoksean varih nöꞌ to nok voh topniineöm se keh tanok voh pa napan va pa poa vöön varih Taëaꞌ, me Saëdon, a, a napan poë varih se voh panih vahik voh ee pa ma taateꞌ hat pee. Ee se voh ohop a ma ohop tatasi, pare vauh o ö to vataare non a ö nee to tamak ne a ma taateꞌ hat pee. Ivëhkëk, ee hikta panih a ma taateꞌ hat pee.  
\v 22 Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, amot po poen ne Sosoenën se kiiki non a ma napan, a punis va Saëdon, me Taëaꞌ hikta se teꞌ apuh va non manih pa teꞌ punis vëh nöm se taum, suk eöm to ep voh em pa ma vëknöm nöꞌ to nonok voh noꞌ topniineöm, ivëhkëk, eöm to hikta panih, ko vaman.  
\v 23 Ke eöm varih a napan va pa vöön vëh Kapaneam! Eöm se nat nem koman nem pan, e Sosoenën se ta a no neöm, suk eöm to ep voh e nem peöꞌ, ko pënton voh e nem peöꞌ. Ivëhpëhkëk, eꞌ se vi a neöm po suraꞌ ësës tamoaan. Suk a ma tah vatoksean varih nöꞌ to nok voh topniineöm se keh tanok voh manih Södom, a napan va pa vöön pamëh to hikta se nonok vatëh ne a ma taateꞌ hat. Ka kuru vaꞌih no a vöön pamëh se teꞌ non a vöön apuh rakah.  
\v 24 Ivëhkëk, eöꞌ to soe keoꞌ peöm, manih po poen no a napan se tavus manih po vahutët apuh pe Sosoenën, a punis vëh to tavus voh manih pa vöön vëh Södom, to hikta teꞌ apuh va non manih pa teꞌ punis vëh nöm se taum.”   
\s1 Eöm Se Nö Maꞌ Peöꞌ, Paröm Vanot  
\r Luk 10:21-22  
\p
\v 25 Manih po poen pamëh ne Ieesuꞌ to soe pan, “Tamön, eën e Sunön va pa vöön va kin me po oeh! Eöꞌ to vaeö rakah me nös oah, suk eën to koaan voh a ma tah varih manih pa nap natnat, me a nap natsean va po oeh. Ivëhkëk, eën to vataare eom peꞌ po teꞌ to teꞌ va ne manih po siꞌ koaꞌ.  
\v 26 Tamön, a ta vaꞌih to tanok, to suk e non po iu me o manin koman pën.”   
\p
\v 27 E Ieesuꞌ to hin vahik en, pareꞌ tarih maꞌ manih pa napan varih to pënton ne poë, pareꞌ soe pan, “E Tamön to heꞌ voh en peöꞌ pa ma moeh tah kurus. Ka hikta teꞌ to nat non pe Koaꞌ, e Taman varoe to nat non. Me a hikta teꞌ to nat non pe Tamön, e Koaꞌ varoe, me ro teꞌ varih ne Koaꞌ to iu vataare non raoe e Tamön, eꞌe me to nat e ne pe Tamön.”   
\p
\v 28 “Eöm varih a napan to kamis rakah nem sih pa teꞌ a ma vu punis, eöm se nö maꞌ peöꞌ, köꞌ sih heꞌ a neöm o vanot.  
\v 29 Öt öm o vavaasis peöꞌ, paröm kon o nat peöꞌ, suk eöꞌ a teꞌ kamöꞌ, paröꞌ teꞌ noꞌ paan a Tuvuh Vasioꞌ. Suk ataeah, eöꞌ to vöknah noꞌ sih o iu peöꞌ, ko hikta se heꞌ punis a noꞌ neöm, köm taum em po vanot.  
\v 30 Ko vavaasis nöꞌ to heꞌ a neöm, eꞌ o tö rakah pa kon, ka teen nöꞌ to heꞌ a neöm, nöm se teꞌ, to parin are rakah.”   
\c 12  
\s1 A Soe Va Pa Hikta Kiu Po Poen Apaapo  
\r Mak 2:23-28, me Luk 6:1-5  
\p
\v 1 Keꞌ hikta teꞌ rë non, vasuksuk in a ö ne Ieesuꞌ to kömköm varuꞌ non a napan va Kapaneam. Manih po pöh Poen Apaapo eꞌ me a ma vamomhë peꞌ to nönö vah ne pa koman a rak vëh nee to nep voh a kon. Ka ma vamomhë peꞌ maë, pare kökök a ma voaꞌ kon, ko ëën ee.  
\v 2 Ko Parësiꞌ ep in a tah vaꞌih no vamomhë pe Ieesuꞌ to nonok ne, pare soe va ee manih pan o vamomhë peꞌ to nok ee pa hat, suk o vaman pee to soepip i non pa öt taëën koman o Poen Apaapo, pare soe ke Ieesuꞌ pan, “Ieesuꞌ, a ma vamomhë pën to nonok e ne pa taateꞌ vëh to vapenpen e non pa nok vamanih po Poen Apaapo.”   
\p
\v 3 Ke Ieesuꞌ piun a soe pee pareꞌ soe pan, “Eöm hikta ëh pöꞌ voh pa soe va pataeah ne Devit to nok voh me ra ma vamomhë peꞌ to teꞌ vaꞌpeh me ne poë manih pa ö nee to maë voh, ha?  
\v 4 E Devit me ra ma vamomhë peꞌ to ho voh pa koman a iuun vapenpen pe Sosoenën, pare ëën ee pa taëën vëh to supon non pa teꞌ akuk se ëën. O teꞌ ësës heꞌ varoe to soe vaonöt ne pa ëën a taëën pamëh.  
\v 5 Me eöm to ëh pöꞌ voh em pa soe to kiun non manih po Puk va po Vavaasis pe Mosës to soe non pan, manih po Poen Apaapo o teꞌ ësës heꞌ pee to teꞌ ne koman Iuun Hinhin Apuh, ee me to kök ee pa taateꞌ va po Poen Apaapo. Ivëhkëk, o teꞌ ësës heꞌ to hikta nok a hat pa ö nee to nonok ne a kiu pee.  
\v 6 Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, a teꞌ to teꞌ non manih to apuh oah e non pa Iuun Hinhin Apuh.  
\v 7 O Puk Vapenpen to soe non pan,  
\q1 ‘Eöꞌ to iu oah noꞌ a taateꞌ iu teꞌ.  
\q1 Eꞌ a taateꞌ pamëh to apuh oah non a ö  
\q2 nöm to ip a vönaꞌ paröm ës ke na e Sosoenën.’ \rq Hos 6:6\rq*  
\m Eöm to hikta nat vavih nem pa ö no a soe pamëh to soe va non. Eöm se keh nat vavih nem pa pusun in a soe pamëh, eöm hikta se kiiki nem a taateꞌ pa ma vamomhë peöꞌ, suk ee to hikta nok voh ta taateꞌ hat.  
\v 8 Suk ataeah, eöꞌ koman e Koaꞌ Teꞌ Pa Napan Kurus to Sunön ke noꞌ po Poen Apaapo.”   
\s1 E Ieesuꞌ To Vatoꞌ Hah A Teꞌ Tënkun Koren  
\r Mak 3:1-6, me Luk 6:6-11  
\p
\v 9 E Ieesuꞌ to këh en pa rak vëh neꞌ to teꞌ non, pareꞌ nö ko vos en vöön, pareꞌ ho en pa siꞌ iuun hinhin soneꞌ va pa vöön pamëh.  
\v 10 Manih pa koman iuun hinhin soneꞌ pamëh no a pah teꞌ tënkun koren to teꞌ non nën. Ko upöm teꞌ to teꞌ ne koman iuun, to kehkeh ep këh ne ta hanan nee se öt koe e Ieesuꞌ, ivëh nee to hi suk poë pan, “Eꞌ vih kës e non pea pa vatoꞌ hah ta pah teꞌ to haraꞌ non a mët po Poen Apaapo, keꞌ ahik?”   
\p
\v 11 Ke Ieesuꞌ piun ko soe pan, “Ta paeh va peöm se keh teꞌ me non ta pah sipsip, ka sipsip pamëh vuꞌ hop pa koman a koveꞌ ruruvun po Poen Apaapo. E tövaneah antoen kës e non pa rëh peah hah a sipsip peꞌ po poen pamëh, keꞌ a hik?  
\v 12 Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, a teꞌ to apuh oah e non pa sipsip! Ivëh, ka taateꞌ pea to vaonöt e non pea pa vaꞌaus a meh teꞌ po Poen Apaapo.”  
\v 13 Ke Ieesuꞌ soe ken pa teꞌ tënkun koren pamëh pan, “Putot a koreomah.” Ke voe pamëh putot en pa koreneah, keꞌ totoopin, ko matan hah va en manih pa meh pap koren.  
\v 14 Ko Parësiꞌ këh ee peꞌ, pare tönun ee, ko vavaiu vah këh e ne ta hanan nee se ip vamët koe in e Ieesuꞌ.   
\s1 E Ieesuꞌ A Teꞌ Kikiu Pe Sosoenën  
\p
\v 15 E Ieesuꞌ to pënton en pa ö no Parësiꞌ to iu ip vamët ne poë, pareꞌ këh en pa vöön neꞌ to teꞌ non. Ka nap peo suk ee peꞌ keꞌ vavatoꞌ en po teꞌ kurus varih to haraꞌ ne a ma vu mët.  
\v 16 Ke Ieesuꞌ vuhvuh en pee, pan ee se nat ne vatvus vateeraꞌ a ëhnaneah manih po upöm teꞌ.  
\v 17 Eꞌ to vatvus voh a soe pamëh marën a vapuh a soe ne Sosoenën to vatvus voh manih pa rivon a teꞌ vanënën soe peꞌ, Aisaëaꞌ. Ka soe pamëh to soe suk non a ma taateꞌ, me a kiu pe Ieesuꞌ,   
\q1
\v 18 “Ivaꞌih a teꞌ kikiu peöꞌ,  
\q2 eöꞌ to kon voh eah.  
\q1 Paröꞌ iu suntan rakah e noꞌ peꞌ.  
\q1 Ko kokoman peöꞌ vaeö rakah noꞌ poan.  
\q1 Paröꞌ vahoꞌ a Tuvuh Vasioꞌ peöꞌ manih peꞌ.  
\q1 Keꞌ se soe vatvus a soe vih va pa taateꞌ totoopin,  
\q2 me eꞌ se kiiki a ma taateꞌ pa napan kurus manih po oeh.  
\q1 Eꞌ se kiiki vatoe a ma taateꞌ pa napan varih to hikta teꞌ ne pan ee ro Jiuꞌ.   
\q1
\v 19 Ke eꞌ koman to hikta nat non pa to vasukaꞌ,  
\q2 pareꞌ hikta kë koman hah non a ëhnaneah.   
\q1
\v 20 Me eꞌ to hikta antoen non a miröꞌ o upöm teꞌ varih no vaman pee to hikta teꞌ kikis non.  
\q1 Eꞌ se kikiu vëhvaꞌ non keꞌ onöt pa ö neꞌ se vöknah a taateꞌ hat manih pa taateꞌ vih.   
\q1
\v 21 Ka napan varih to hikta teꞌ ne ro Jiuꞌ se vaman poë,  
\q2 pare anoeh ne poë, se vaꞌaus rapoë.” \rq Ais 42:1-4\rq*   
\s1 O Parësiꞌ To Koman Ne Pan E Ieesuꞌ To Kiu Vaꞌpeh Me Non E Belsebu  
\r Mak 3:20-30, me Luk 11:14-23; 12:10  
\p
\v 22 Ka napan teꞌ ee maꞌ pa teꞌ kehoꞌ manih pe Ieesuꞌ. A teꞌ pamëh to hikta antoen non a ep a meh teꞌ, pareꞌ hikta onöt non a to. Suk ataeah a oraꞌ hat to vapapön e non peꞌ. Ke Ieesuꞌ veo këh en peꞌ pa oraꞌ hat, ka teꞌ papön pamëh toto hah en, pareꞌ opoep hah en.  
\v 23 A napan kurus to töhkak, pare vaiihi koman e ne pan, “E Koaꞌ ko vëh eꞌ e Koaꞌ supnaiꞌ pe Devit, ha?”   
\p
\v 24 O Parësiꞌ to pënton a soe vaꞌih pare soe pan, “A teꞌ vëh to veveo këh non a napan po oraꞌ hat manih po kikis pe Belsebu, e susun pa ma oraꞌ hat.”   
\p
\v 25 Ke Ieesuꞌ nat en pa ma taneah no Parësiꞌ to koman ne manih peꞌ, ivëh neꞌ to soe suk va i rapoë manih pan, “A napan va pa pah muhin to teꞌ ne paan a matop pa paeh susun se keh taki vakëh, ko nok o pöök vuteꞌ, pare vapus koman hah, a, a muhin pamëh to hat rakah en. Eꞌ to vatoe me e non pa napan va pa pah vöön apuh, keꞌ o pöh vutom taman se keh taki vakëh, pare vapus koman hah, a vöön apuh pamëh, keꞌ o vutom taman pamëh hikta onöt rakah ne a teꞌ vakis.  
\v 26 Keꞌ teꞌ akuk va kov e non manih, pe susun po oraꞌ hat se keh veo o oraꞌ hat, ka nat ee po vakum pee se taki koman hah en. Ka matop peꞌ se poꞌ teꞌ vaeh vah va non nih?  
\v 27 Eöꞌ se keh veveo e noꞌ po oraꞌ hat po kikis pe Belsebu, keteh poꞌ to vavaꞌaus voh non a ma vamomhë peöm, kee veveo këh ne a napan po oraꞌ hat? Ivëh, ko vamomhë koman peöm to vataare ee pan a soe peöm to hikta teꞌ man non.  
\v 28 Ivëhkëk, a Tuvuh Vasioꞌ pe Sosoenën se keh vaꞌaus a non neoꞌ, köꞌ veveo këh noꞌ a napan po oraꞌ hat, eꞌ to vataare e non pan a Matop Vih pe Sosoenën to teꞌ topnin e non peöm.”   
\p
\v 29 E Ieesuꞌ to toto avoeꞌ e non, pareꞌ soe suk e susun po oraꞌ hat, pareꞌ soe pan, “Ta pah teꞌ se kehkeh ho akuk manuh pa iuun pa teꞌ söë, pareꞌ kokon a ma tah peꞌ, eꞌ se këk nohnoh vavih momoaan a teꞌ söë po uris, pareꞌ pah kokon poꞌ a ma tah kurus va pa koman iuun peꞌ.”   
\p
\v 30 “A teꞌ to hikta teꞌ non e vakamöꞌ peöꞌ, eꞌ e tövakihat peöꞌ. Ka teꞌ to hikta vaꞌaus a no neoꞌ pa ununun maꞌ a napan manih pe Sosoenën, eꞌ to veveo e non pa napan këh e Sosoenën.  
\v 31 Ivëh, nöꞌ to soe suk va ka neöm manih pan, e Sosoenën se ihan anoe en pa ma taateꞌ hat, me a ma soe viivi varih no a napan to nonok ne sih. Ivëhkëk, o teꞌ varih to soe viivi a Tuvuh Vasioꞌ ne Sosoenën hikta se ihan anoe non a hat pee.  
\v 32 Eteh to soe viivi a neoꞌ e Koaꞌ Teꞌ Pa Napan Kurus, e Sosoenën se ihan anoe en pa hat pa teꞌ pamëh. Ivëhkëk, a teꞌ vëh to soe viivi a Tuvuh Vasioꞌ, e Sosoenën hikta se a ihan anoe non a hat peꞌ kuru me amot.”   
\s1 O Nöꞌ Hat To Vovoaꞌ Non Sih A Voaꞌ Hat  
\r Luk 6:43-45  
\p
\v 33 “Ea se keh iu no a voaꞌ vih, ea se matop vavih no o naon, ea se keh hikta matop vavih no o naon, eꞌ se voaꞌ vahat en, a napan to natnat koe ne sih o naon vih, keꞌ o naon hat manih po voaꞌ.  
\v 34-35 Eöm varih o Parësiꞌ, eöm o hat rakah, paröm teꞌ va e nem manih po kuruꞌ hat. Eöm se poꞌ soe vah va in ta soe vih nih? O teꞌ vihvih to teꞌ me ne a ma kokoman vih manih pa ma komëëre. Ivëh, nee to vavatvus suk ne sih a ma soe vih. Ivëhkëk, o teꞌ varih to teꞌ vatëh me ne a ma kokoman hat a taateꞌ hat to puh rakah non manih pa ma komëëre. Ivëh, nee to vavatvus suk ne sih a ma soe hat. Suk a rivon a teꞌ to vavatvus non sih a ma taneah to teꞌ ne manih pa komaneah.”   
\p
\v 36 “Eöꞌ to soe rakah keoꞌ peöm, manih po poen no a napan kurus se sun manih po vahutët pe Sosoenën, eꞌ se uhioꞌ vataare hah ken pea pa ma to pinpiun, na to tooto voh i no.  
\v 37 A soe koman pën nën to soe voh, eꞌ ivëh se vahoꞌ a oah po vahutët, ko vataare a oah eën a teꞌ vih, keꞌ, eën a teꞌ hat.”   
\s1 O Teꞌ To Hin A Ö Nee Se Ep A Tah Vatoksean  
\r Mak 8:11-12, me Luk 11:29-32  
\p
\v 38 Ivëhkëk, o teꞌ vavaasis varih to nat i ne o Vavaasis pe Mosës, me a ma to Parësiꞌ a pap teꞌ varih to vavatet vakis ne sih a taateꞌ pa kën sipun to nö maꞌ manih pe Ieesuꞌ, pare soe pan, “Topoan emöm to iu ep nem oah se nok ta pah tah vatoksean to vataare a no möm pan eën a teꞌ ne Sosoenën to vanö maꞌ.”   
\p
\v 39 Ke Ieesuꞌ piun a hi pee pareꞌ soe pan, “Eöm, a napan va kuru, eöm a napan o hat. Paröm heꞌ tonun in e Sosoenën. Eöm to iu ep nem a tah vatoksean. Ivëhkëk, eöꞌ hikta se vataare a noꞌ neöm. Eöꞌ se vataare varoe a neöm a tah vatoksean vëh to tavus voh manih pa teꞌ vanënën soe vëh e Jonaꞌ.  
\v 40 E Jonaꞌ to teꞌ voh o kukön potan me ro kukön poen manih pa koman a iian apuh. Eꞌ to teꞌ akuk va kov e non manih pa ö ne eöꞌ e Koaꞌ Teꞌ pa Napan Kurus se teꞌ noꞌ po kukön potan me a kukön poen manih pa koman a koveꞌ.”   
\p
\v 41 “Ka manih po poen ne Sosoenën se vateꞌ a napan po vahutët, a napan va Ninivëꞌ se sun me a neöm a ma napan va kuru, pare vatvus a ma taateꞌ hat peöm. Suk a napan va Ninivëꞌ to tënan voh a soe ne Jonaꞌ to vatvus voh, ko panih ee pa ma taateꞌ hat pee. Ka kuru no a teꞌ to teꞌ apuh oah non e Jonaꞌ to teꞌ non topniineöm. Ivëhkëk, eöm to rës e nem pa pënton a soe peꞌ, ko panih a ma taateꞌ hat peöm.  
\v 42 Manih po poen va po vahutët ne Köövo Sunön va Saöt se sun vaꞌpeh me a neöm kurus, pareꞌ vavatët vahik en pa ma taateꞌ hat pa napan va kuru. Suk ataeah, e Köövo Sunön pamëh to taneꞌ varo rakah en maꞌ, pareꞌ nö maꞌ pa pënton o nat vih no a teꞌ sunön vëh e Solomon to vavatvus non. Ivëhkëk, a pah teꞌ to teꞌ non manih kuru to teꞌ apuh oah e non pe Solomon, nöm to pëpënton varo rakah e nem pa ma teꞌ soe peꞌ.”   
\s1 A Oraꞌ Hat To Hah En Maꞌ  
\r Luk 11:24-26  
\p
\v 43-45 E Ieesuꞌ to tooto avoeꞌ e non pareꞌ nok a soe vapipinoꞌ to sosoe suk non a napan va Israël to teꞌ va ne manih pa teꞌ no a oraꞌ hat to teꞌ non manih peꞌ, pareꞌ soe pan, “A oraꞌ hat to teꞌ non manih pa pah teꞌ. Ka oraꞌ hat pamëh se keh këh tavus a teꞌ pamëh, eꞌ se nö, ko nönö vah no maꞌ pa moeh upin to vavaiu vah këh non ta ö vavanot. Ivëhkëk, eꞌ to hikta taum ta ö to vih non neꞌ se vanot. Ka oraꞌ hat pamëh soe en pan, ‘Eöꞌ se nö hah eoꞌ manuh pa iuun moaan voh peöꞌ.’ Ko poen neꞌ to hah maꞌ, eꞌ to taum en pa iuun to teꞌ upin avoeꞌ e non, nee to veveo tavus voh a noꞌ, keꞌ maaka, pare vatotoopin a ma tah. Ivëh keꞌ nö hah, ko me en maꞌ pa meh tönim me a poa oraꞌ hat to teꞌ hat oah rakah e ne peꞌ pa nok a taateꞌ hat. Kee nö maꞌ, ko ho ee pa koman iuun pamëh. Moaan voh no a taateꞌ pa teꞌ pamëh to teꞌ hat vatam voh e non, ivëhkëk, kuru no a taateꞌ peꞌ to pah hat oah rakah en. Eꞌ se vatoe me non pa napan nonok hat to teꞌ ne manih po oeh kuru.”   
\s1 E Sinan Me Ra Ma Kea Pe Ieesuꞌ  
\r Mak 3:31-35, me Luk 8:19-21  
\p
\v 46 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ me e non pa napan ke sinaneah me ra ma kea peꞌ, nö ee maꞌ. Ee to sun e ne maꞌ manuh mahën. Pare iu vaato me ne poë.  
\v 47 Ka pah teꞌ nö, pareꞌ soe ke Ieesuꞌ pan, “E sinömah, me ra kën kea pën to teꞌ ne mahën, ee to iu vaato me ne oah.”  
\v 48 Ivëhkëk, e Ieesuꞌ to piun a soe pa teꞌ pamëh pareꞌ soe pan, “Eteh e sinaneoꞌ, me eteh e kea peöꞌ?”  
\v 49 Eꞌ to huh na a ma vamomhë peꞌ pareꞌ soe pan, “Eöm ep e nem eh, o teꞌ varih, eꞌe to teꞌ va ne manih pe sinaneoꞌ, me a ma kea peöꞌ.  
\v 50 A kën kea, me ra kën vamen, me e sinan vamaman peöꞌ, ivarih, o teꞌ to nonok ne a ma tah ne Tamön vöh pa vöön va kin to iu non sih.”   
\c 13  
\s1 A Soe Vapipinoꞌ Va Pa Teꞌ To Poꞌpoꞌ A Kon Manih Pa Koman A Rak Peꞌ  
\r Mak 4:1-9, me Luk 8:4-8  
\p
\v 1 Manih pa potan avoeꞌ pamëh ne Ieesuꞌ to këh tavus en maꞌ pa iuun neꞌ to teꞌ non, pareꞌ nö ko ihoꞌ en sinten a tonon ko vavaasis en pa napan.  
\v 2 Ka napan o pöh peo to tönun maꞌ pa havineah. Ivëh, keꞌ peah en po paröꞌ, pareꞌ ihoꞌ non nën. Ka napan teꞌ ne sinten tonon.  
\v 3 Ke Ieesuꞌ vahoꞌ a ma tah peo pa soe peꞌ manih pa soe vapipinoꞌ, marën a vavaasis a napan. Eꞌ to soe ke rapoë pan, “A teꞌ poꞌpoꞌ kon to nö pa rak peꞌ, pareꞌ poꞌpoꞌ a kon peꞌ.  
\v 4 Eꞌ to poꞌpoꞌ nö non a kon, ka ma meh voaꞌ kon vuꞌ ee manih po vaꞌpet taan, ko növan nö maꞌ, pare ëën vahik ee pee.  
\v 5 Ka ma upöm voaꞌ vuꞌ ee manih pa moeh vösvös, pare pisiꞌ vëvëhöꞌ ee maꞌ, suk ataeah, o oeh to hikta teꞌ ru non, ivëh, nee to pisiꞌ ohoꞌ suk maꞌ.  
\v 6 Ivëhkëk, a potan to peah maꞌ, pareꞌ pa varak hah en pee, suk ee to hikta teꞌ aan vakis ne.  
\v 7 Ka ma upöm voaꞌ kon vuꞌ ee manih po komön o noꞌ uris toꞌtoꞌ, ko uris toꞌtoꞌ pu maꞌ, ko kopös en pee, kee hikta pu vavih maꞌ.  
\v 8 Ivëhkëk, a ma upöm voaꞌ kon to vuꞌ manih po oeh vih, pare pu vavih ee maꞌ. Pare voaꞌ vavih ee, ka ma upöm vu kon voaꞌ ee po 30 voaꞌ, ka ma meh vu kon voaꞌ ee po 60 voaꞌ, ka ma meh vun voaꞌ ee po 100 voaꞌ.  
\v 9 A teꞌ to teꞌ me non a tenaneah se pënton a soe peöꞌ.”   
\s1 Suk Ataeah Ne Ieesuꞌ To Vahoꞌ Vakis Non A Soe Peꞌ Pa Soe Vapipinoꞌ  
\r Mak 4:10-12, me Luk 8:9-10  
\p
\v 10 Ka ma vamomhë nö ee maꞌ manih pe Ieesuꞌ, pare hi poë pan, “Eën vavaasis tamoaan suk nom sih a napan ataeah a ma soe pën manih pa soe vapipinoꞌ?”   
\p
\v 11 Ke Ieesuꞌ piun a hi pa ma vamomhë peꞌ, pareꞌ soe ke rapoë pan, “E Sosoenën to vaonöt voh ken peöm pa nat a pusun in a soe vakoaan va pa Matop Vih va pa Vöön va Kin. Ivëhkëk, o upöm teꞌ to hikta onöt ne a nat vavih pa pusun in a soe vakoaan pamëh.  
\v 12-13 Ta pah teꞌ se keh kon voh o nat, pareꞌ maaka i non a soe pe Sosoenën, e Sosoenën se heꞌ vaꞌpuh oah en peꞌ po nat, keꞌ maaka vavih en. Ivëhkëk, a teꞌ se keh koaan o nat vëh ne Sosoenën to heꞌ voh poan, e Sosoenën se öt hah këh en peꞌ po nat pamëh. A napan se kuteꞌ e ne pataeah nöꞌ to nonok noꞌ, ivëhkëk, ee to hikta antoen ne a ep in ta pah tah. Pare tënan e ne pa ma soe nöꞌ to vavatvus noꞌ, ivëhkëk, ee to pënton varo e ne, ko hikta nat vavih ne, pare hikta maaka i ne a pusun in a ma soe poë varih. Eꞌ akuk kuru a pusun in a ö nöꞌ to vavatvus suk ke noꞌ a napan a ma soe peöꞌ manih pa soe vapipinoꞌ.  
\v 14 Ivëh, kee ep ee pataeah no a teꞌ vanënën soe vëh e Aisaëaꞌ to sosoe suk voh non to tavus man en, eꞌ to soe voh pan,  
\q1 “Eöm se tënan em pa soe,  
\q2 ivëhkëk, eöm to hikta onöt nem a nat in a pusuneah,  
\q3 paröm kuteꞌ e nem,  
\q2 ko kuteꞌ kov e nem  
\q3 ivëhkëk, eöm to hikta onöt nem a inan ta pah tah.   
\q1
\v 15 Suk ataeah, a ma kokoman pee to nun,  
\q2 kee papanih a ma tenëëre,  
\q3 pare makus e ne.  
\q1 Suk, ee tomeꞌ nat in a tah nee to ep in pa ma matëëre,  
\q2 ko tënan a soe pa ma tenëëre.  
\q1 Ee to koman ne pan ee tomeꞌ nat a pusun in a soe pamëh,  
\q2 ko tapiun hah ke maꞌ manih peöꞌ,  
\q3 köꞌ vatoꞌ hah raoe.” \rq Ais 6:9-10\rq*   
\p
\v 16 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ me e non pa ma vamomhë peꞌ, pareꞌ soe pan, “Vaeö rakah peöm o teꞌ varih to ep in a ma tah nöꞌ to nonok noꞌ pa matëëneöm, paröm nat vamaaka a soe nöm to tënan pa tenëneöm.  
\v 17 Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm. O teꞌ vanënën soe o peo rakah, me ra nap totoopin, ee to iu ep voh ne a ma tah nöm to ep in kuru. Ivëhkëk, ee to hikta ep voh. Pare iu tënan rakah ne a soe pamëh. Ivëhkëk, ee to hikta tënan voh a soe pamëh.”   
\s1 A Pusun In A Soe Vapipinoꞌ Va Pa Teꞌ To Poꞌpoꞌ A Kon  
\r Mak 4:13-20, me Luk 8:11-15  
\p
\v 18 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ me e non pa ma vamomhë peꞌ, pareꞌ soe pan, “Varuꞌ vakomanih söm pënton vavih pa pusun in a soe vapipinoꞌ va pa teꞌ vëh to poꞌpoꞌ a kon manih pa rak peꞌ.  
\v 19 A ma voaꞌ kon varih to vuꞌ manih po vaꞌpet taan to teꞌ va ne manih po teꞌ varih to tënan ee pa soe va pa Matop Vih pe Sosoenën, ivëhkëk, ee to hikta maaka vavih ne pa pusun in a soe pamëh. Ke susun po oraꞌ hat nö maꞌ, pareꞌ kon ke en pa soe vih vëh ne Sosoenën to poꞌpoꞌ manih pa koman a teꞌ pamëh.  
\v 20 Ka ma teꞌ voaꞌ kon varih to vuꞌ manih pa moeh vösvös, ee to teꞌ va ne manih pa teꞌ to pënton en pa soe, pareꞌ kon vëvëhöꞌ rakah en peꞌ, pareꞌ vaeö e non peꞌ.  
\v 21 Ivëhkëk, o vaman to hikta aan vakis manih pa komaneah. Ko poen no a napan to kehkeh vöknah ne a soe pe Sosoenën, ee to heꞌ ee peꞌ pa punis, ko hinën ee peꞌ, ko vaman peꞌ kuꞌ vëhöꞌ en.  
\v 22 Ka ma voaꞌ kon varih to vuꞌ manih po komön o noꞌ uris toꞌtoꞌ teꞌ vah vapoꞌ ne nih? Ee to teꞌ va ne manih po teꞌ to pënton ee pa soe, ivëhkëk, o kokoman pee to puh suk rakah non a ma tah peo va po oeh vëh. Pare koman vaviꞌ me e ne pa ununun vapeo a moniꞌ. Eꞌ a ma kokoman poë varih to kopös rakah ee pa soe pe Sosoenën. Ka soe pamëh hikta vovoaꞌ non.  
\v 23 Ka ma teꞌ voaꞌ kon varih to vuꞌ manih po oeh vih, to teꞌ va e ne manih po teꞌ to pënton ee pa soe, pare nat vavih ee pa pusuneah. Ka soe pe Sosoenën vuꞌ manih po kokoman pa teꞌ, pareꞌ voaꞌ pet en manih po toꞌtoꞌ peꞌ. Ka ma paeh to voaꞌ ee po 100 voaꞌ, ka ma meh to voaꞌ ee po 60 voaꞌ, ka ma meh to voaꞌ ee po 30 voaꞌ.”   
\s1 A Soe Vapipinoꞌ Va Po Meon Hat To Pu Maꞌ Manih Pa Koman A Rak  
\p
\v 24 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non, pareꞌ soe pan, “A Matop Vih va pa Vöön va Kin to teꞌ va e non manih pa teꞌ to poꞌpoꞌ a ma voaꞌ kon manih pa koman a rak peꞌ.  
\v 25 Ivëhkëk, pa popoen no a napan to koroh vahik ee, ka teꞌ vëh to hat ov e non poan nö maꞌ, pareꞌ varapök pet en po meon hat manih pa koman a kiu kon, pareꞌ hah en.  
\v 26 Po vasuksuk no a kon to pisiꞌ ee maꞌ. Pare pu ee ko kehkeh voaꞌ poꞌ ne, ka nap kiu taum ee po meon hat to pisiꞌ en maꞌ manih pa kon.  
\v 27 Ka nap kiu nö ee manuh pe tövaneah pa rak, pare soe ke poë pan, ‘Topoan, emöm to koman nem pan eën to poꞌpoꞌ vaviꞌ voh a kon manih pa rak pën, ivëhkëk, o meon hat tavus taneꞌ poꞌ maꞌ nih?’  
\v 28 Ke tövaneah pa rak soe ke rapoë pan, ‘O teꞌ varih to vakihat me a ne neoꞌ ivarih to varapök po meon hat manih pa rak peöꞌ. Ka nap kiu hi ee pe tövaneah pa rak pan. ‘Eën iu e nom pa ö se möm pö o meon hat vëh pa koman kon pën ëh?’  
\v 29 Ivëhkëk, e tövaneah pa rak to soe ke rapoë pan, ‘Ahik, eöm to meꞌ pöpö nem o meon hat, paröm pö vaꞌpeh me em pa kon.  
\v 30 Eöm se koe a pö o meon, keꞌ pu vaꞌpeh me en pa kon, keꞌ onöt po poen na se moes a kon. Manih po poen va pa moes a kon, eöꞌ se soe ka nap kiu peöꞌ pan, vamomoaan nee se pö o meon hat, pare nohnoh a ma noh, kee sih vamatop ne pa ës. Ka pah moes poꞌ a kon, para vahoꞌ raoe manih pa iuun vavahoꞌ taëën peöꞌ.”   
\s1 A Soe Vapipinoꞌ To Teꞌ Non Manih Po Voaꞌ Mastat  
\r Mak 4:30-32, me Luk 13:18-19  
\p
\v 31 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ me e non pa ma vamomhë peꞌ, pareꞌ soe ke rapoë pan, “A Matop Vih va pa Vöön va Kin to teꞌ va e non manih po voaꞌ naon nee to pokaꞌ ne o mastat\f + \fr 13:31 \ft O naon vëh o mastat to matan va non manih po vu Landro.\f* no a teꞌ to nep pa koman a rak peꞌ.  
\v 32 O voaꞌ mastat to hikta teꞌ va non manih pa ma upöm voaꞌ naon. Ahik, eꞌ o siꞌ voaꞌ tah to parin soneꞌ varo, ivëhkëk, eꞌ se keh pu maꞌ, eꞌ to apuh oah en pa ma upöm nöꞌ nepnep, eꞌ se tavus rakah en o nöꞌ apuh, ko növan nö maꞌ, pare nok ee pa ma heꞌ pee manih pa ma peananeah.”   
\s1 A Soe Vapipinoꞌ Va Po Is  
\r Luk 13:20-21  
\p
\v 33 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non, pareꞌ soe pan, “A Matop Vih va pa Vöön va Kin to teꞌ va e non manih po is no a köövo to ru manih pa tis praoaꞌ, pareꞌ rih ko is hovën o praoaꞌ. Ko vasuksuk no praoaꞌ to peah en maꞌ.”   
\s1 E Ieesuꞌ To Vavatvus Vaviꞌ Non A Ma Soe Vih Peꞌ Manih Pa Soe Vapipinoꞌ  
\r Mak 4:33-34  
\p
\v 34 E Ieesuꞌ to vavatvus vaviꞌ non a ma soe peꞌ manih pa napan pa ma soe vapipinoꞌ, eꞌ to hikta soe vamaaka rakah ke ra napan ta pah soe, ahik, eꞌ to vavatvus vaviꞌ non a ma soe peꞌ manih pa ma soe vapipinoꞌ.  
\v 35 Eꞌ a tah pamëh neꞌ to nonok non marën a vapuh a soe no a teꞌ vanënën soe to soe suk voh pan,  
\q1 “Eöꞌ se vavatvus vaviꞌ ke noꞌ peöm pa ma soe vakoaan peöꞌ manih pa ma soe vapipinoꞌ.  
\q1 Eöꞌ se hutët a ma tah to vakoaan voh ne penai po poen no oeh to meꞌ voh e non pa tavus,  
\q2 pareꞌ öök non maꞌ manih kuru.” \rq Sng 78:2\rq*   
\s1 E Ieesuꞌ To Soe Vatvus A Pusun In O Meon Hat  
\p
\v 36 E Ieesuꞌ to këh en pa napan, pareꞌ ho en koman iuun, ka ma vamomhë peꞌ nö me ee peꞌ, pare hi poë pan, “Soe ka möm ah pa pusun in a soe vapipinoꞌ va po meon hat vëh to pokoꞌ manih pa rak.”   
\p
\v 37 E Ieesuꞌ to piun a hi pee, pareꞌ soe ke rapoë pan, “A teꞌ vëh to poꞌpoꞌ a voaꞌ vih manih pa koman a rak, eꞌ eöꞌ, e Koaꞌ Teꞌ pa Napan Kurus.  
\v 38 Ka rak, eꞌ o oeh, ka voaꞌ vihvih, eꞌ a napan to teꞌ ne manih pa Matop Vih pe Sosoenën. Ko meon hat, eꞌ a napan to teꞌ ne manih pa papan pe susun po oraꞌ hat.  
\v 39 Ka teꞌ vëh to vakihat me non e tövaneah pa kiu kon to poꞌpoꞌ o meon hat, eꞌ e susun po oraꞌ hat. Ko poen oes a voaꞌ poë varih, eꞌ o poen no oeh vëh se hik. Ko teꞌ kikiu, ee o ankeroꞌ pe Sosoenën.”   
\p
\v 40 “Ko meon nee se pö, pare ës po suraꞌ, eꞌ to vataare non a ö ne Sosoenën se nok amot va, po poen no oeh vëh se hik.  
\v 41 Eöꞌ e Koaꞌ Teꞌ pa Napan Kurus se vanö maꞌ o ankeroꞌ peöꞌ, kee nö, pare veo tavus o teꞌ varih to taꞌtaꞌ ne a napan, kee mimiröꞌ ne a ma vaman pee, me o teꞌ varih to nonok vatëh ne a ma taateꞌ hat. Kee tavus këh a Matop Vih va pa Vöön va Kin.  
\v 42 O ankeroꞌ se vi e na pee manuh po suraꞌ ësës tamoaan. Manih po suraꞌ pamëh no a napan se okook kov e ne, ko vakuskus rivon me ne po kamis o apuh rakah.  
\v 43 Ka nap totoopin se ëman va ee manih pa potan koman a Matop Vih pe Tamëëre. A teꞌ to teꞌ me non a tenaneah se a pënton a soe peöꞌ.”   
\s1 A Soe Vapipinoꞌ Va Pa Pokis Moniꞌ To Koaan Non Manih Pa Koman A Rak  
\p
\v 44 “A Matop Vih va pa Vöön va Kin to teꞌ va e non manih pa pokis moniꞌ no a teꞌ to koaan manih pa koman a rak. Ka meh teꞌ nönö vah non manih pa koman a rak, pareꞌ taum en pa pokis moniꞌ pamëh. Pareꞌ koaan pet en. Eꞌ to pah vaeö suntan rakah en, pareꞌ nö ko vavoen vahik en pa ma moeh tah neꞌ to vaneah non, pareꞌ kon a moniꞌ ko voen en pa rak pamëh.”   
\s1 A Soe Vapipinoꞌ Va Pa Teꞌ To Voen O Kuri To Parin A Voen Vapeah  
\p
\v 45 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non, pareꞌ soe pet en pan, “A Matop Vih va pa Vöön va Kin to teꞌ va i non manih pa teꞌ öt ö to iu voen non ta ma kuri mamatan vavih.  
\v 46 Eꞌ to taum en maꞌ po kuri o pöh voen vapeah rakah, pareꞌ nö ko vavoen vahik rakah en pa ma moeh tah peꞌ. Pareꞌ hah poꞌ ko voen en po kuri pamëh.”   
\s1 A Soe Vapipinoꞌ Va Pa Kë  
\p
\v 47 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non, pareꞌ soe pan, “A Matop Vih va pa Vöön va Kin to teꞌ va ennon manih pa kë nee to vöknah tahiꞌ, pare vaon a ma vu iian.  
\v 48 A kë to puh ka nap tatanaꞌ iian rëh takin ee pa kë sinten tahiꞌ, pare ihoꞌ, ko pitöꞌ ee o iian, a ma teꞌ o vihvih nee to vahoꞌ po kove, ka ma teꞌ o hat nee to vi ee na pee.  
\v 49 Eꞌ to ep va i non nën po poen no oeh vëh se hik. O ankeroꞌ pe Sosoenën se nö maꞌ, pare pitöꞌ taneꞌ maꞌ a nap vatösoe manih pa nap tëtënan soe.  
\v 50 O ankeroꞌ pe Sosoenën se vi kunah en pa nap vatösoe manih po suraꞌ ësës tamoaan. Manih po suraꞌ pamëh no a nap vatösoe se okook kov e ne, ko vakuskus rivon me e ne po kamis o apuh rakah.”   
\p
\v 51 Ke Ieesuꞌ hi en pa ma vamomhë peꞌ pan, “Eöm nat vavih kës e nem pa pusun in a soe vaꞌih?” Kee soe maꞌ pan, “A, emöm to nat kurus e nem pa ma soe poë varih.”  
\v 52 Ke Ieesuꞌ soe ke rapoë pan, “O teꞌ vavaasis varih to nat voh ne o Vavaasis pe Mosës ee to nat vahik voh ee pa pusun in a soe va pa Matop Vih va pa Vöön va Kin. Eꞌ to teꞌ akuk va kov e non manih pe tövaneah pa iuun to ho koman iuun, pareꞌ teꞌ tavus maꞌ a ma tah voon me a ma teꞌ tah vamoaan, pareꞌ heꞌ en po upöm teꞌ. Ivëh, ke eöm a ma vamomhë peöꞌ se nö, paröm vatvus ke ra napan a soe va po ururuan vih pe Sosoenën me a Soe Vih va pa Matop Vih va pa Vöön va Kin.”   
\s1 A Ta Nasarët To Heꞌ Tonun E Ieesuꞌ  
\r Mak 6:1-6, me Luk 4:16-30  
\p
\v 53 E Ieesuꞌ to hutët vahik ke ra napan a ma soe vapipinoꞌ poë varih, pareꞌ këh en pa ö vëh neꞌ to teꞌ non.  
\v 54 Eꞌ to hah en pa vöön vëh neꞌ to apuh voh, pareꞌ vavatvus non a soe pe Sosoenën manih pa napan koman a iuun hinhin soneꞌ pee. Ka napan tënan a ma soe peꞌ, pare pah töhkak vahat rakah ee, pare vaiihi koman e ne pan, “A teꞌ vëh kon taneꞌ maꞌ o nat me o kikis vëh nih, marën a nok a ma tah vatoksean?  
\v 55 Eꞌ e koaꞌ poꞌ pa teꞌ ekeok toh, ke sinaneah e Mariaꞌ, ka ma kea peꞌ ivarih, e Jëmis, ke Jeosëp, ke Saëmon, ke Jiutas.  
\v 56 Ka kën vameneah teꞌ vaꞌpeh me e ne pea manih, ka teꞌ vëh se poꞌ kon taneꞌ maꞌ o nat me o kikis vëh nih?”  
\v 57 Keꞌ ivëh, a tah no a napan va pa vöön peꞌ to heꞌ tonun suk poë. Ivëhkëk, e Ieesuꞌ to soe ke rapoë pan, “A teꞌ vanënën soe no a ma muhin kurus to ta e ne peꞌ. Ivëhkëk, manih pa vöön koman peꞌ, me manih pa kën poaneah, me manih pa tapaiuun koman peꞌ, ee to hikta ta ne poë, pare heꞌ tonun e ne peꞌ.”  
\v 58 Ivëh, neꞌ to hikta nok suk voh ta ma tah vatoksean apuh nën. Suk ataeah, a napan to hikta vaman ne poë.   
\c 14  
\s1 E Hëërot To Ip Vamët E Jon Tövapupui  
\r Mak 6:14-29, me Luk 3:19-20; 9:7-9  
\p
\v 1 Manih po poen pamëh ne Ieesuꞌ to teꞌ avoeꞌ e non manih Nasarët, e Hëërot he sunön non manih pa muhin va Galiliꞌ. Eꞌ to pënton a ma vahutët va pe Ieesuꞌ,  
\v 2 pareꞌ soe ke ra nap kiu peꞌ pan, “E Jon kës kovëh to pupui non sih a napan pa ruen to sun taneꞌ hah maꞌ po vapeepe? Ivëh, neꞌ to teꞌ suk me non o kikis va pa nok a ma tah vatoksean.”   
\p
\v 3 Moaan voh ne Hëërot to öt e Jon, pareꞌ nohnoh poan po uris eh. Ko vahoꞌ poan pa iuun nohnoh, suk e Hëëroteas e köövo pe kea soneꞌ peꞌ, Filip.  
\v 4 E Jon to soe ke Hëërot pan, “Manih pa taateꞌ pa kën sipuura, eꞌ to hat rakah e non pa ö nën to he e köövo pe kea pën Filip, parën me.”  
\v 5 E Hëërot to pënton a soe pe Jon, pareꞌ kehkeh ip vamët e non peꞌ, ivëhkëk eꞌ to nanaöp non a napan, suk ee to vaman e ne e Jon a teꞌ vanënën soe.   
\p
\v 6 Manih po poen ne sinan e Hëërot to vahuh voh poan, ne Hëërot to nok a taëën va po poen pamëh, pareꞌ vaoe na o upöm teꞌ susunön kee nö maꞌ pa vaeö me poë. Ke semon Hëëroteas pinoꞌ vamanin rakah en pe Hëërot.  
\v 7 E Hëërot to vaeö suntan rakah, pareꞌ soe ke semon Hëëroteas a soe kikis neꞌ to hikta onöt non a kök hah. Eꞌ to soe pan, “E semon Hëëroteas se keh iu non tataeah, eöꞌ se heꞌ eoꞌ peꞌ.”  
\v 8 Ke Hëëroteas soe ken pe semoneah pataeah neꞌ se nö, pareꞌ hin manih pe Hëërot. E semon Hëëroteas to nö pareꞌ soe ke Hëërot pan, “Heꞌ a neoꞌ o kahoꞌ pe Jon Tövapupui se pet non pa peret.”   
\p
\v 9 E Hëërot to pënton a soe vaꞌih, pareꞌ töhkak vahat rakah en, pareꞌ tamak. Ivëhkëk, a hikta tah neꞌ se nok hah, suk ataeah, eꞌ to soe vu ken pe semon e Hëëroteas pa soe kikis, o upöm teꞌ susunön neꞌ to vaoe na he pënton i ne pa soe pamëh. Ivëh, ke Hëërot taꞌ en pa nap vëvënsun peꞌ, kee vatet ee pa soe pe semon e Hëëroteas.  
\v 10 E Hëërot to vanö en pa nap vëvënsun manuh pa iuun nohnoh, kee moes kurus ee maꞌ po kahoꞌ pe Jon.  
\v 11 Ee to teꞌ ee maꞌ po kahoꞌ pe Jon to pet non pa peret, pare heꞌ ee pe koaꞌ sepeꞌ pamëh, keꞌ teꞌ, ko heꞌ en pe sinaneah.  
\v 12 Ka ma vamomhë pe Jon nö maꞌ, pare teꞌ ee pa sionin e Jon, ko pe ee peꞌ, pare nö, ko hutët ke pe Ieesuꞌ pa tah to tanok manih pe Jon.   
\s1 E Ieesuꞌ To Makën A 5,000 Teꞌ  
\r Mak 6:30-44, me Luk 9:10-17, me Jon 6:1-14  
\p
\v 13 E Ieesuꞌ to pënton o vahutët va pa tah to tanok manih pe Jon, pareꞌ tok vaꞌpeh me ra ma vamomhë peꞌ po paröꞌ, kee nö ee pa ö no a hikta teꞌ to teꞌ non. Ivëhkëk, a napan peo to pënton a soe va pa ö ne Ieesuꞌ to nö en, pare këh ee pa vöön vëh nee to teꞌ ne, ko vatet koe ee peꞌ manih hanan.  
\v 14 E Ieesuꞌ to tatakin këh ko non o paröꞌ, pareꞌ ep a nap peo rakah to anoeh ne. Pareꞌ kamöꞌ en pee, ko vavatoꞌ en po teꞌ varih to haraꞌ ne a ma vu mët.   
\p
\v 15 Pa matanpoen no a ma vamomhë pe Ieesuꞌ to nö ee maꞌ manih peꞌ. Pare soe ke poë pan, “Ahikta napan to teꞌ ne manih pa muhin vaꞌih, keꞌ vih non pea se vanö hah a napan varih, kee nö, pare voen koman ta ma taëën pee manih pa ma vöön to teꞌ vatët ne.”  
\v 16 Ke Ieesuꞌ piun rapoë, pareꞌ soe pan, “Ee se nö suk ataeah, eöm koman se makën raoe.”   
\p
\v 17 Ka ma vamomhë pe Ieesuꞌ soe ke poë pan, “Ea to teꞌ ro me no o tönim muꞌ me ra poa iian.”   
\p
\v 18 Ke Ieesuꞌ soe pan, “Teꞌ maꞌ öm o tönim muꞌ me ra poa iian poë varih.”  
\v 19 Ke Ieesuꞌ taꞌ en pa napan, kee ihoꞌ ee pa karas, keꞌ kon o tönim muꞌ me ra poa iian, pareꞌ ta peah na kin, ko soe vavihvih ke na e Sosoenën pa taëën pamëh, pareꞌ kökök a ma muꞌ, ko ki ken pa ma vamomhë peꞌ, kee makën poꞌ ee pa napan.  
\v 20 A napan to ëën, pare mahun vahik rakah ee, ka ma vamomhë pe Ieesuꞌ ununun o havun me ro pöök kove pa ma ö taëën varih no a napan to ëën këh.  
\v 21 A napan to peo onöt ne a 5,000 teꞌ to ëën a taëën pamëh, ee to hikta ëh vaꞌpeh voh o köövo me ro koaꞌ.   
\s1 E Ieesuꞌ To Tet Maꞌ A Tonon  
\r Mak 6:45-52, me Jon 6:15-21  
\p
\v 22 E Ieesuꞌ to taꞌ en pa ma vamomhë peꞌ, kee vëvëhöꞌ peah ee manih po paröꞌ, pare vovoh pahan ee manuh pa pap tonon vöh. Ee to këh ee peꞌ to vavanö hah non a napan pa ma vöön pee.  
\v 23 Eꞌ to vanö vahik en pa napan, pareꞌ ëp en pa siꞌ ö tope pa hin. Eꞌ to teꞌ non nën ka muhin matanpoen en.  
\v 24 Manih po poen pamëh no paröꞌ to vahuk këh en pa sinten a tonon. Ka supa töstös kov e non po paröꞌ, suk a tuvuh to ipip koe ke non maꞌ nën.  
\v 25 Topnin a 3 kirök me a 6 kirök pa pöstakah ne Ieesuꞌ to nö maꞌ manih pa ma vamomhë peꞌ to tok ne po paröꞌ. Eꞌ to tet maꞌ a tonon.  
\v 26 A ma vamomhë peꞌ to ep i na poë to tetet nö non maꞌ a tonon, pare rikrik rakah e ne po naöp. Pare pah tötö suntan e ne, suk ee to koman ne pan e Ieesuꞌ a oraꞌ.  
\v 27 Ivëhkëk, e Ieesuꞌ to to vëvëhöꞌ ken pee, pareꞌ soe pan, “Teꞌ vaes nem, paröm koe a naöp, eöꞌ akuk kuru.”   
\p
\v 28 Ke Pitaꞌ soe ke Ieesuꞌ pan, “Sunön eꞌ se keh teꞌ non pan eën e Ieesuꞌ, kën soe ka maꞌ neoꞌ, köꞌ tet nös a tonon ko nö nös pën.”  
\v 29 Ke Ieesuꞌ soe ke maꞌ e Pitaꞌ pan, “Maꞌ ah,” Ke Pitaꞌ këh en po paröꞌ, pareꞌ tet en pa tonon ko nö en manuh pe Ieesuꞌ.  
\v 30 Ivëhkëk, e Pitaꞌ to ep a tuvuh me a supa pareꞌ naöp en, ko taneo en pa rokoꞌ, pareꞌ kokoeꞌ ke na e Ieesuꞌ, ko soe pan, “Hehe a neoꞌ ah, Topoan!”   
\p
\v 31 Varuꞌ rakah vakomanih ne Ieesuꞌ to öt a koreneah, pareꞌ soe pan, “Suk ataeah, kën koman vaponkiꞌ nom? O vaman pën to parin a soneꞌ.”  
\v 32 Vasuksuk ne Ieesuꞌ pen Pitaꞌ to peah ee manih po paröꞌ, ka tuvuh hik en.  
\v 33 Ka ma vamomhë varih to tok vu ne po paröꞌ vasunön e Ieesuꞌ, pare soe pan, “Oman, eën vamaman rakah e Koaꞌ pe Sosoenën.”   
\s1 E Ieesuꞌ To Vatoꞌ Hah A Ma Nap Peo To Haraꞌ Ne A Ma Vu Mët Manih Gënesaret  
\r Mak 6:53-56  
\p
\v 34 E Ieesuꞌ me ra ma vamomhë peꞌ to pahan ee pa tonon va Galiliꞌ, pare takin ee pa ö muhin va Gënesaret.  
\v 35 Ka napan va pa muhin pamëh ep inan e Ieesuꞌ, pare vanö ee pa soe vanat pa ma siꞌ vöön to teꞌ vatët ne nën. Kee teꞌteꞌ ee maꞌ po teꞌ varih to haraꞌ ne a ma vu mët manih pe Ieesuꞌ.  
\v 36 Pare hin vakis rakah ee pe Ieesuꞌ pan a napan varih to haraꞌ ne a ma mët se hariun ro o ohop peꞌ. Ka napan kurus varih to haraꞌ ne a ma vu mët to hariun ro ohop peꞌ, pare toꞌ vahik rakah ee.   
\c 15  
\s1 A Taateꞌ Pe Sosoenën To Teꞌ Oah E Non Pa Taateꞌ Pa Kën Sipun  
\r Mak 7:1-13  
\p
\v 1 E Ieesuꞌ to teꞌ avoeꞌ e non manih Gënesaret, ko Parësiꞌ me ro teꞌ vavaasis to nat i ne o Vavaasis pe Mosës taneꞌ maꞌ Jerusalëm, ee to nö maꞌ pa ep in e Ieesuꞌ, pare hi poë pan,  
\v 2 “Vahvanih ka ma vamomhë pën hikta vavatet ne o vavaasis no a kën sipuura to soe voh ka ra pan ea se vavatet no? Ea se kehkeh ëën no, ea se pupui momoaan a ma koreera.”   
\p
\v 3 Ke Ieesuꞌ piun varuꞌ a soe pee, pareꞌ soe pan, “Vahvapoꞌnih köm vavatet vaviꞌ nem o vavaasis peöm, paröm hikta vavatet nem a teꞌ taateꞌ pe Sosoenën?  
\v 4 E Sosoenën to soe voh ka ra pan,  
\q1 “Ta e tamömah pen e sinömah. \rq Eks 20:12; Lo 5:16\rq*  
\q1 Keteh se keh veveot e tamaneah pen e sinaneah, ea se ip vamët ee peꞌ.” \rq Eks 21:17\rq*   
\m
\v 5 Ivëhkëk, eöm to vavaasis nem sih pan ta pah teꞌ se keh soe ke tamaneah pen e sinaneah a ö neꞌ to teꞌ me e non a tah marën a vaꞌaus rapoë pon, ivëhkëk, eꞌ to hikta heꞌ raoe, suk eꞌ se heꞌ na e Sosoenën a tah pamëh.  
\v 6 Eöm o teꞌ o pöh mokoꞌ rivon, suk eöm to vavaasis nem a teꞌ pamëh pan eꞌ se nat non vaꞌaus e tamaneah pen e sinaneah. Paröm sosoe me nem pan eꞌ to nonok non a ma tah ne Sosoenën to sosoe non. Manih po vavaasis pamëh eöm to vöknah rakah e nem pa soe pe Sosoenën, paröm kë vaviꞌ rakah e nem pa taateꞌ nöm to kon taneꞌ maꞌ pa kën sipun.  
\v 7 A soe pe Sosoenën to man rakah en, ne Aisaëaꞌ a teꞌ vanënën soe to vatvus suk voh a neöm o teꞌ teꞌteꞌ vapoꞌkan, pareꞌ soe vamanih pan,   
\q1
\v 8 “A napan varih to kë varoe ne sih a ëhnan neoꞌ pa rivoeere,  
\q2 ivëhkëk, manih pa ma kupu pee,  
\q2 ee to teꞌ varo rakah këh e ne peöꞌ.   
\q1
\v 9 Eꞌe to vavaasis varoe ne sih a taateꞌ po teꞌ va po oeh vëh,  
\q2 pare pikpiuk ne sih pan,  
\q3 ‘Ivaꞌih a taateꞌ pe Sosoenën’.  
\q1 Pare vasunön a ne sih peöꞌ po rivon varoe.” \rq Ais 29:13\rq*   
\s1 A Tah To Mimiröꞌ Non Sih A Teꞌ  
\r Mak 7:14-23  
\p
\v 10 E Ieesuꞌ to vaoe a napan, kee tönun ee maꞌ manih peꞌ, keꞌ soe ke rapoë pan, “Eöm kurus varih se pënton a soe peöꞌ, paröm kokoman vavih.  
\v 11 A tah nën to öt pa koreomah, parën hikta pupui, parën ëën, eꞌ to hikta miröꞌ non o toꞌtoꞌ pën, ahik, a tah nën to koman momoaan, parën to tavus eah manih pa rivomah, eꞌ a tah pamëh to miröꞌ e non po toꞌtoꞌ pën.”  
\v 12 O Parësiꞌ to pënton a soe pe Ieesuꞌ, pare heve ov e ne peꞌ. Ka ma vamomhë peꞌ nö maꞌ pare hi poë pan, “Eën hikta nat nom o Parësiꞌ to heve ov e ne pën, suk a ma soe varih nën to vavatvus nom oh?”   
\p
\v 13 E Ieesuꞌ to piun a hi pa ma vamomhë peꞌ pareꞌ soe pan, “E Tamön vöh pa vöön va kin to vaneah non pa rak, ka ma tah kurus varih to teꞌ ne pa koman a rak, ne Tamön to hikta nep voh, eꞌ koman se tai vaꞌpeh me en pee pa ma aan.\f + \fr 15:13 \ft A ma tah kurus ne Tamön to hikta nep voh, to teꞌ va ne manih po vavaasis piuk po Parësiꞌ, me ro teꞌ nat in a taateꞌ. E Tamön se tai vaꞌpeh me en pa ma aan to teꞌ va non manih pan, amot no a ma vavaasis piuk pee se hik akuk ee.\f*  
\v 14 Eöm se koe a koman vatëh o heve po Parësiꞌ, ee ro teꞌ o kekehoꞌ. Ta pah teꞌ kehoꞌ se keh meeme nö non a meh teꞌ kehoꞌ, ee vapöök pon se vuꞌ hop ee manih pa koman a koveꞌ.”  
\v 15 Ke Pitaꞌ hi e Ieesuꞌ pan, “Eën onöt e nom pa vamaaka ka möm a pusun in a soe vapipinoꞌ vëh nën to soe ke ra napan ah?”   
\p
\v 16 Ke Ieesuꞌ soe, “Eöm me to hikta nat vavih nem pa tah vëh to mimiröꞌ non sih po toꞌtoꞌ pa teꞌ, ha?  
\v 17 A ma moeh tah kurus varih na to ënëën no sih se kunah manih pa komaara, ka pepeak vi ee pee.  
\v 18 Ivëhkëk, a tah to teꞌ non manih po kokoman pa teꞌ, keꞌ to tavus in poan, eꞌ a tah ko pamëh to miröꞌ en pa apen a teꞌ  
\v 19 A ma taateꞌ hat varih to tatavus taneꞌ ne maꞌ po kokoman pa teꞌ, ee ivarih, ip vamët a meh teꞌ, me e voe to nok a taateꞌ rëhrëh. Me e köövo to nok a taateꞌ teꞌteꞌvaasiꞌ, me a ma meh taateꞌ rëhrëh, me a taateꞌ kaveo, me a taateꞌ piuk, me a taateꞌ va pa vasoe aven a meh teꞌ.  
\v 20 Ee ivarih a ma taateꞌ poë varih to vapö ne sih a apen a teꞌ manih po epep pe Sosoenën. Ka manih pa ö no a teꞌ to hikta pupui momoaan a koreneah, pareꞌ ëën, a taateꞌ pamëh to hikta vapö non a apen a teꞌ.   
\s1 A Köövo Va Keenan To Vaman E Ieesuꞌ  
\r Mak 7:24-30  
\p
\v 21 E Ieesuꞌ to këh en pa vöön va Gënesaret vëh neꞌ to teꞌ non, pareꞌ nö en manuh pa ma vöön to teꞌ ne pa muhin va Taëaꞌ me Saëdon.  
\v 22 A pah köövo to hikta teꞌ non pan eꞌ a mu Jiuꞌ, eꞌ a köövo va Keenan to teꞌ non sih pa muhin pamëh, eꞌ to nö maꞌ pe Ieesuꞌ, pareꞌ hin poan, pareꞌ soe pan, “Sunön, Koaꞌ supnaiꞌ pe Devit ururuan a neoꞌ ah, a oraꞌ hat to miröꞌ voh e semoneoꞌ, keꞌ kamis voh en pa ma tamoaan.”  
\v 23 Ivëhkëk, e Ieesuꞌ to hikta piun avoeꞌ non a hin pe köövo pamëh. Ka ma vamomhë peꞌ nö maꞌ, pare soe ke poë pan, “Taꞌ e köövo vëh, keꞌ nö na. Eꞌ to kokoeꞌ suk avoeꞌ nö e non maꞌ pea.”   
\p
\v 24 Ke Ieesuꞌ piun a ma vamomhë peꞌ pareꞌ soe pan, “E Sosoenën to vanö voh a maꞌ neoꞌ, pan eöꞌ se vaꞌaus a napan va Israël, suk ee to teꞌ va ne manih po sipsip to nun.”  
\v 25 Ke köövo pamëh hah en maꞌ manih pe Ieesuꞌ, pareꞌ vatokon manih pa mataneah, pareꞌ soe ke poan pan, “Sunön vaꞌaus a neoꞌ ah!”  
\v 26 Ke Ieesuꞌ piun e köövo pareꞌ soe pan, “Eꞌ to hikta matan vavih non pa kon a taëën po koaꞌ, ko heꞌ ro këh.” E Ieesuꞌ to soe vamanih, suk o Jiuꞌ to koman ne pan o upöm teꞌ to teꞌ va e ne manih po këh.  
\v 27 Ke köövo va Keenan pamëh soe varuꞌ ke Ieesuꞌ pan, “Oman Sunön, ivëhkëk, o këh to nat e ne pa ëën a ma ö kukuvun taëën, ëën këh pa kën poëëre to vuꞌvuꞌ taneꞌ ne maꞌ pa pok ënëën.”  
\v 28 E Ieesuꞌ to pënton a soe pe köövo pamëh, pareꞌ soe va in poan manih pan, “Köövo o vaman pën to parin apuh, eöꞌ se nok eoꞌ pataeah nën to iu nom.” Ka varuꞌ vakomanih ne semoneah to toꞌ hah en.\f + \fr 15:28 \ft E Ieesuꞌ to hikta iu vöknah non e köövo pamëh. Ivëhkëk eꞌ to iu non a ö no a napan va Israël se kon vovoh voh a Soe Vih pe Sosoenën, vasuksuk poꞌ no a napan varih to hikta teꞌ ne pan ee ra napan va Israël se kon suksuk. Ivëh, ne Ieesuꞌ to nok suk pa soe vapipinoꞌ pamëh. O koaꞌ, ee to vëknöm ne a napan va Israël. Ko këh, ee to vëknöm ne a napan to hikta teꞌ ne pan ee a napan va Israël. Ivëhkëk, e Ieesuꞌ to ep in o vaman pe köövo pamëh to kikis, ivëh neꞌ to vaꞌaus suk poan.\f*   
\s1 E Ieesuꞌ To Vavatoꞌ Hah A Ma Napan To Haraꞌ Ne A Ma Vu Mët  
\p
\v 29 E Ieesuꞌ to këh en pa ö neꞌ to teꞌteꞌ non, pareꞌ hëhë nö non pa sinten a tonon va Galiliꞌ, pareꞌ ep in a siꞌ ö tope, pareꞌ nö ko ihoꞌ en nën.  
\v 30 Ka nap peo rakah nö ee maꞌ manih pe Ieesuꞌ, ee to nö vaꞌpeh me maꞌ o teꞌ hathat ma moe, me ro teꞌ kekehoꞌ, me ro teꞌ tëtënkun, me ro teꞌ varih to hikta antoen ne a to. Me ro upöm teꞌ to haraꞌ ne a ma vu kamis. Pare vahoꞌ ee pee manih pa havin mon e Ieesuꞌ. Ke Ieesuꞌ vavatoꞌ vahik rakah en pee.  
\v 31 A napan to ep in a nap hikta toto to vaato hah ee, ka nap tëtënkun to vihvih hah ee. Ko teꞌ hathat ma moe nö vavavih hah ee, me o teꞌ kekehoꞌ to opoep hah ee, pare toksean rakah ee. Ko kë ee pa ëhnan e Sosoenën pee.   
\s1 E Ieesuꞌ To Makën O 4,000 Teꞌ  
\r Mak 8:1-10  
\p
\v 32 E Ieesuꞌ to vaoe a ma vamomhë peꞌ, kee nö maꞌ manih peꞌ, keꞌ soe ke rapoë pan, “Eöꞌ to kamöꞌ rakah e noꞌ pa napan varih, suk ee to teꞌ vaꞌpeh me a neoꞌ po kukön poen. Pare hikta teꞌ hah me ne ta ma taëën nee se ëën, suk a ma taëën pee to hik këh en pee. Köꞌ rës e noꞌ pa vanö maë hah raoe manuh pa ma vöön pee. Ee tomeꞌ tötöspan ee po maë, ko sunë këh ee pa nö hah manuh hanan.”  
\v 33 Ka ma vamomhë peꞌ hi poë pan, “Ea to teꞌ varo rakah këh e no pa ma vöön apaꞌpuh, ka se poꞌ kon maꞌ ta taëën nih, para makën a nap peo varih?”  
\v 34 Ke Ieesuꞌ hi poꞌ en pa ma vamomhë peꞌ pan, “O tovih muꞌ poꞌ nöm to teꞌ me nem?” Kee piun va ee manih pan, “O tönim me ro pöök muꞌ, me ra ma siꞌ iian.”   
\p
\v 35 Ke Ieesuꞌ taꞌ en pa napan, kee ihoꞌ ee manih po oeh.  
\v 36 Ke Ieesuꞌ kon a tönim me ro pöök muꞌ, me a ma siꞌ iian, pareꞌ ta peah na kin ko soe vavihvih ke na e Sosoenën. Pareꞌ ki vakëkëh ke ra ma vamomhë peꞌ, kee makën poꞌ ee pa napan.  
\v 37 A napan kurus to ëën, pare mahun vahik rakah ee, ka ma vamomhë pe Ieesuꞌ ununun o tönim me ro pöök kove pa ma ö taëën varih nee to mahun këh.  
\v 38 A kën voe to peo onöt ne a 4,000 teꞌ, ee to hikta ëh vaꞌpeh me voh o köövo me ro koaꞌ.  
\v 39 E Ieesuꞌ to vanö vahik en pa napan, pareꞌ peah en po paröꞌ, ko taneꞌ manih pa muhin va Dekapolis, ko pahan a tonon, ko vos en manuh pa muhin vëh ne to popokaꞌ ne Magadan.   
\c 16  
\s1 O Parësiꞌ To Iu Ep Ne Ta Tah Vatoksean Se Taneꞌ Maꞌ Manuh Pa Vöön Va Kin  
\r Mak 8:11-13, me Luk 12:54-56  
\p
\v 1 O Parësiꞌ me ro Sëdiusi to nö maꞌ, pare kehkeh punöꞌ ne e Ieesuꞌ, pare soe ke poë pan, “Ieesuꞌ, nok ah ta tah vatoksean va pa vöön va kin to vataare a no möm a ö nën to nonok nom a kiu pe Sosoenën.”  
\v 2 Ivëhkëk, e Ieesuꞌ to piun rapoë pareꞌ soe pan, “Pa matanpoen nöm to sosoe nem sih pan, a akis se keh kakaaroen, ka nat ee pa muhin se poen vavih en nös.  
\v 3 Pa pöstakah nöm se keh ep a muhin to popoen, pareꞌ ep vasup non. A, eöm se nat em pa uhön se nus en nös. Eꞌ to teꞌ akuk va kov e non manih, peöm to inan vavih e nem sih po vëknöm va pa akis. Suk ataeah poꞌ, köm hikta inan vavih nem pa pusun in a ma tah nöꞌ to nonok noꞌ kuru.  
\v 4 Eöm a napan va kuru, eöm ro hat rakah. Paröm heꞌ tonun in e Sosoenën, eöm to kehkeh ep varoe nem ta tah vatoksean nöꞌ se nok. Ivëhkëk, eöm hikta se ep nem ta tah vatoksean. O pöh tah vatoksean varoe ko vëh nöm se ep, ivëh, pa ö no a iian apuh to orom voh e Jonaꞌ a teꞌ vanënën soe. Eꞌ to teꞌ voh non manih pa koman a iian pamëh pa kukön potan me ra kukön poen, pareꞌ teꞌ toꞌtoꞌ e non.” E Ieesuꞌ to soe vahik vakomanih, pareꞌ këh en pee to sun ne, ko nö en.   
\s1 A Taateꞌ Hat Po Parësiꞌ Me Ro Sëdiusi  
\r Mak 8:14-21  
\p
\v 5 E Ieesuꞌ me ra ma vamomhë peꞌ to taneꞌ maꞌ pa vöön ne to pokaꞌ ne Magadan, pare pahan ee pa pap tonon vöh, ko vos ee pa vöön va Bëtsaëtaꞌ. Ivëhkëk, ee to vanun ee pa teꞌ maꞌ ta taëën.  
\v 6 Ke Ieesuꞌ soe ke rapoë pan, “Ut vavih nem paröm matop vavih nem pa taateꞌ hat po Parësiꞌ me ro Sëdiusi. Ee tomeꞌ vamahun a neöm po piuk vamanih po is na to hovën o praoaꞌ. Eöm se nat nem kon a taateꞌ piuk pee.”   
\p
\v 7 A ma vamomhë peꞌ to kokoman këh ne a pusun in a soe vaꞌih, pare vaiihi e ne pan, “Eꞌ to sosoe pöꞌ non a soe vaꞌih suk ea to hikta teꞌ vu maꞌ ta taëën.”  
\v 8 Ke Ieesuꞌ nat en pataeah ne to vaiihi suk ne, ivëh, keꞌ hi en pee pan, “O vaman peöm to parin a soneꞌ varo, vahvanih köm vaiihi nem pan, ea to hikta teꞌ me no ta taëën?  
\v 9 Eöm hikta maaka avoeꞌ nem eh? Kokoman hah voh na öm po tönim muꞌ varih na to makën voh o teꞌ to peo oah e ne pa 5,000 teꞌ. O tovih kove ivarih na to vapuh hah pa ma ö taëën ëën këh?  
\v 10 Me eöm to vanun pöꞌ voh em pa tönim me ro pöök muꞌ varih na to makën voh a napan to peo oah e ne pa 4,000 teꞌ. O tovih kove ivarih na to vapuh hah pa ma ö taëën ëën këh?  
\v 11 Eöm hikta koman hah rakah ko nem eh? Eöꞌ to hikta koman voh noꞌ a taëën, paröꞌ sosoe noꞌ a soe vaꞌih, ahik, eöꞌ to kömköm voh a noꞌ neöm pan, eöm se matop vavih nem po is po Parësiꞌ me ro Sëdiusi.  
\v 12 Ka ma vamomhë peꞌ nat poꞌ ee pataeah neꞌ to kömköm suk voh non rapoë, eꞌ to hikta sosoe ke voh non rapoë, pan ee se ut vavih ne po is vëh, nee to hohovën ne sih a praoaꞌ. Ahik, eꞌ to kömköm voh non rapoë, pan ee se matop vavih ne po vavaasis hat po Parësiꞌ me ro Sëdiusi.   
\s1 E Pitaꞌ To Soe Tavus E Ieesuꞌ E Kristo  
\r Mak 8:27-30, me Luk 9:18-21  
\p
\v 13 E Ieesuꞌ to nö en manuh pa vöön va Sisariaꞌ Filipaë. Pareꞌ hi en pa ma vamomhë peꞌ pan, “A napan popokaꞌ ne sih e Koaꞌ Teꞌ pa Napan Kurus, eteh?”  
\v 14 Ka ma vamomhë peꞌ piun a hi peꞌ, pare soe pan, “A ma pöh teꞌ to popokaꞌ a nom oah sih pan eën e Jon Tövapupui, ka ma meh popokaꞌ a nom oah e Elaëjaꞌ, ko upöm popokaꞌ a nom oah e Jeremaëaꞌ, keꞌ, eën a pah teꞌ va pa nap vanënën soe to toꞌ hah maꞌ.”  
\v 15 Ke Ieesuꞌ hi hah en pee pan, “Ke eöm koman poꞌ, eöm popokaꞌ poꞌ a nem neoꞌ, eteh?”  
\v 16 Ke Saëmon a meh ëhnaneah e Pitaꞌ to piun a hi pe Ieesuꞌ, pareꞌ soe pan, “Eën e Kristo e Koaꞌ Teꞌ pe Sosoenën toꞌtoꞌ tamoaan.”  
\v 17 E Ieesuꞌ to piun a soe pe Pitaꞌ, pareꞌ soe ke poan pan, “Saëmon sunaiꞌ Jonaꞌ, e Sosoenën to tapui a oah. A hikta pah teꞌ va po oeh vëh to vataare a oah a soe vaꞌih. E Tamön varoe ko vöh pa vöön va kin to vataare a oah a soe vaꞌih.  
\v 18 Ke eöꞌ se soe vaman rakah keoꞌ pën, eën e Pitaꞌ. Ka pusun in a ëhnöömah to soe va non manih pan a vös. Köꞌ se vasun o vakum vivihan peöꞌ, manih pa tonun a vös pamëh. Ko kikis va pa mët hikta antoen non a vöknah o vakum vivihan pamëh.  
\v 19 Ke eöꞌ se heꞌ a oah oꞌo kiꞌ va pa Matop Vih va pa Vöön va Kin. Ka tah nën to vaonöt manih po oeh, e Sosoenën me se vaonöt en maꞌ peꞌ manuh pa vöön va kin. Ka tah nën to hikta vaonöt manih po oeh, e Sosoenën se hikta vaonöt manuh pa vöön va kin.”  
\v 20 E Ieesuꞌ to vuhvuh vakis rakah en pa ma vamomhë peꞌ pan ee se nat nee soe vanat tah meh teꞌ, pan eꞌ e Kristo, a Teꞌ ne Sosoenën to vanö voh maꞌ.   
\s1 E Ieesuꞌ To Soe A Ö Neꞌ Se Mët, Pareꞌ Sun Hah  
\r Mak 8:31-38; 9:1, me Luk 9:22-27  
\p
\v 21 Taneo non po poen pamëh ne Ieesuꞌ to soe ke ra ma vamomhë peꞌ, pan eꞌ se nö manuh Jerusalëm, pareꞌ kon o kamis apuh rakah manih pa koreera nap susunön po Jiuꞌ, me ro teꞌ susunön ësës heꞌ, me ro teꞌ vavaasis varih to nat i ne o Vavaasis pe Mosës. Ee se ip vamët poë, ko vakön poen neꞌ se sun taneꞌ hah en manih po vapeepe.  
\v 22 Ke Pitaꞌ me ke en pe Ieesuꞌ, pareꞌ siröꞌ en peꞌ pan, “Eën se nat nom sosoe va nom manih, suk a ma tah kurus varih nën to sosoe nom se hikta tavus manih pën.”   
\p
\v 23 Ke Ieesuꞌ tarih pareꞌ piun a soe pe Pitaꞌ, pareꞌ soe pan, “Susun po oraꞌ hat, këh a na neoꞌ ah! Eën to hikta vavaꞌaus a nom neoꞌ! A soe pën to hikta teꞌ non pan a soe pe Sosoenën, ahik, a soe pën, eꞌ a soe pa teꞌ.”   
\p
\v 24 Ke Ieesuꞌ soe ke ra ma vamomhë peꞌ pan, “Ta pah teꞌ se iu vatet a non neoꞌ, eꞌ se vöknah o iu koman peꞌ, pareꞌ teꞌ a kuruse peꞌ, pareꞌ teꞌ o kamis, ko vatet a maꞌ neoꞌ.  
\v 25 O teꞌ varih to koman vakis ne a ma toꞌtoꞌ pee, pare hikta vavatet a ne neoꞌ, a, a ma toꞌtoꞌ pee se ro akuk ee. Ivëhkëk, o teꞌ varih to vavatet a ne neoꞌ, pare mët suk a neoꞌ, ee se kon ee po toꞌtoꞌ tamoaan.  
\v 26 A napan se keh kon kurus a ma tah va po oeh, pare vanun ee po toꞌtoꞌ tamoaan, a ma tah kurus poë varih se poꞌ vaꞌaus vah va in o toꞌtoꞌ pee nih? Ahik rakah! Ahik ta pah tah no a napan to onöt ne a voen hah o toꞌtoꞌ pee.  
\v 27 Eöꞌ e Koaꞌ Teꞌ pa Napan Kurus se nö me maꞌ o maaka pe Sosoenën me ro ankeroꞌ peꞌ, paröꞌ heꞌ ra napan kurus o voen to onöt ro non a ma taneah nee to nonok ne.  
\v 28 Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm. A ma pöh teꞌ to sun ne manih kuru, se meꞌ avoeꞌ e ne pa mët, ee heh ep ee peöꞌ e Koaꞌ Teꞌ pa Napan Kurus se nö va maꞌ manih pa Teꞌ Sunön.   
\c 17  
\s1 A Sionin E Ieesuꞌ To Tarih Kakaare  
\r Mak 9:2-13, me Luk 9:28-36  
\p
\v 1 O tönim me o pöh poen to oah ee, ke Ieesuꞌ, me e Pitaꞌ, me ra poa tom kea e Jëmis pen Jon. Ee varoe to peah pa tope a pah vakin.  
\v 2 Ee to teꞌ ne nën ka sionin e Ieesuꞌ tarih, pareꞌ matan ke en. Ka mataneah ëman va e non manih pa potan. Ko ohop tarih, pareꞌ matan va e non manih po tëkrea.  
\v 3 Ke Mosës pen Elaëjaꞌ tavus ee maꞌ, pare vavaato me e ne pe Ieesuꞌ. Ee to vaato vahik me ee peꞌ,  
\v 4 ke Pitaꞌ soe ke Ieesuꞌ pan, “Eeh, Sunön, eꞌ to vih non pea to teꞌ no manih kuru, kën se nom iu nom, köꞌ u eoꞌ pa kukön tanu manih. A teꞌ pën, me a teꞌ pe Mosës, me a teꞌ pe Elaëjaꞌ.”  
\v 5 E Pitaꞌ to toto avoeꞌ e non, ka unöh kakaare pöm en pee. Ka to taneꞌ maꞌ manuh pa koman a unöh to soe maꞌ pan, “Ivaꞌih e Koaꞌ vamaman rakah peöꞌ, eöꞌ to iu vi rakah e noꞌ peꞌ, paröꞌ vaeö noꞌ eah, köm se tënan eah, paröm vatet a ma soe peꞌ.”  
\v 6 A kukön vamomhë pe Ieesuꞌ to pënton a to, to tataneꞌ non maꞌ pa koman a unöh, ko rikrik rakah e ne po naöp, pare vuꞌ ee manih po oeh.  
\v 7 Ivëhkëk, e Ieesuꞌ to nö maꞌ manih pee, pareꞌ pöök rapoë, pareꞌ soe ke rapoë pan, “Sun öm! Paröm koe a naöp.”  
\v 8 A kukön vamomhë to taꞌkë maꞌ, pare ep varoe ee pe Ieesuꞌ to teꞌ e non pehen, no ahikta meh teh to teꞌ me non poan.  
\v 9 Ee to këh kunah hah ee maꞌ pa tope pamëh, ke Ieesuꞌ vuhvuh rapoë, pareꞌ soe ke rapoë pan, “Eöm se nat nem soe tavus a tah vaꞌih nöm to ep maꞌ manuh kin pa tope, keꞌ teꞌ non, ko antoen rakah po poen ne eöꞌ e Koaꞌ Teꞌ Pa Napan Kurus se sun taneꞌ hah po vapeepe.”   
\p
\v 10 Ka kukön vamomhë peꞌ hi poë pan, “Suk ataeah ko teꞌ vavaasis to nat i ne o Vavaasis pe Mosës sosoe ne pan e Elaëjaꞌ se vovoh maꞌ?”  
\v 11 Ke Ieesuꞌ piun rapoë, pareꞌ sosoe suk non e Jon Tövapupui, ko soe ke rapoë pan, “A soe pee a man, e Elaëjaꞌ to nö voh en maꞌ, pareꞌ vatotoopin vahik voh en pa ma moeh tah kurus.  
\v 12 Eꞌ to nö voh en maꞌ, ivëhkëk, a napan to hikta nat ne peꞌ, eteh. Ee to vavatet vaviꞌ e ne pa ma kokoman pee, pare nonok ne a ma vu taateꞌ hat manih peꞌ. A ma vu taateꞌ poë varih se tavus pet ee manih peöꞌ e Koaꞌ Teꞌ Pa Napan Kurus pö ne eöꞌ se teꞌ o kamis.”  
\v 13 E Ieesuꞌ to soe vahik vakomanih ka ma vamomhë peꞌ nat poꞌ ee peꞌ to sosoe suk non e Jon Tövapupui.   
\s1 E Ieesuꞌ To Vatoꞌ Hah A Pah Koaꞌ Oeteꞌ No Oraꞌ Hat To Teꞌ Non Peꞌ  
\r Mak 9:14-29, me Luk 9:37-42  
\p
\v 14 E Ieesuꞌ me ra kukön vamomhë peꞌ to hah ee maꞌ, pare tavus hah ee manih pa napan. Ka pah teꞌ nö maꞌ manih peꞌ, pareꞌ vapeoꞌ pasun manih pa mataneah, pareꞌ soe pan,  
\v 15 “Sunön, eën onöt e nom pa uruan e koaꞌ oeteꞌ peöꞌ öh? Parën vaꞌaus eah. A ma tamoaan no a mët hat vëh a kokonoh se öt sih poan, keꞌ vuꞌ en po oeh, ka ma meh poen neꞌ se vuꞌ en po suraꞌ, me manih ruen.  
\v 16 Eöꞌ to me maꞌ eah manih pa ma vamomhë pën, kee hikta onöt ne a vatoꞌ poë.”   
\p
\v 17 E Ieesuꞌ to piun a soe peꞌ, pareꞌ soe pan, “Eöm varih, eöm to hikta vaman avoeꞌ rakah nem e Sosoenën se vatoꞌ en po teꞌ, eöm a nap hat. O tovih poen nöꞌ se teꞌ vaꞌpeh me a neöm, me o tovih poen nöꞌ se teꞌ a ma punis peöm? Me maꞌ öm e koaꞌ pamëh manih.”  
\v 18 E Ieesuꞌ to siröꞌ a oraꞌ hat pamëh, pareꞌ soe pan, “Tavus këh mah e koaꞌ.” Ka oraꞌ hat pamëh këh tavus poꞌ en maꞌ pe koaꞌ, ka varuꞌ vakomanih no a kokonoh to hik këh en peꞌ, keꞌ vih hah en.   
\p
\v 19 E Ieesuꞌ to teꞌ non pehen, ka ma vamomhë peꞌ nö ee maꞌ manih peꞌ, pare hi poë pan, “Emöm hikta antoen nem a veo tavus a oraꞌ hat pamëh suk ataeah?”   
\p
\v 20-21 E Ieesuꞌ to piun a soe pa ma vamomhë peꞌ pareꞌ soe pan, “Eöm to hikta vaman nem a ö ne Sosoenën se vatoꞌ hah e koaꞌ pamëh. Ivëh, nöm to hikta onöt suk nem a veo tavus a oraꞌ hat pamëh. Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, o vaman peöm se keh teꞌ va non manih po voaꞌ naon soneꞌ vëh o mastat. Eöm to antoen e nem pa taꞌ a tope vëh, keꞌ se sun taneꞌ manih, pareꞌ nö manuh. Eꞌ se sun, pareꞌ nö en. Ka hik poꞌ ta pah tah nöm se teꞌ toksean nem pa nok.”\f + \fr 17:20-21 \ft A ma pöh teꞌ to nat vi ne po Puk Vapenpen to koman ne pan a meh ö soe to teꞌ non topnin o v20-21. A soe pamëh to soe va non manih, “A taateꞌ va pa hin me a vapenpen a taëën, eꞌ varoe kuru to onöt non a veo a ma vu oraꞌ hat.”\f*   
\s1 E Ieesuꞌ To Vapöök Soe En Pa Ö Neꞌ Se Mët, Pareꞌ Sun Hah  
\r Mak 9:30-32, me Luk 9:43-45  
\p
\v 22 E Ieesuꞌ me ra ma vamomhë peꞌ to tönun hahah kov ee manih pa muhin va Galiliꞌ, keꞌ soe ke rapoë pan, “Eöꞌ e Koaꞌ Teꞌ Pa Napan Kurus no a teꞌ se vikuh en peöꞌ manih pa koreera nap hat.  
\v 23 Ee se ip vamët ee peöꞌ, pare pe ee peöꞌ, ko vakön poen ne eöꞌ se sun taneꞌ hah eoꞌ maꞌ po vapeepe.” A ma vamomhë peꞌ to pënton a soe vaꞌih, pare tamak rakah ee.   
\s1 E Ieesuꞌ To Takis Manih Pa Iuun Hinhin Apuh  
\p
\v 24 E Ieesuꞌ me ra ma vamomhë peꞌ to nö, pare vos ee manuh pa vöön va Kapaneam, ka napan varih to kokon ne sih a takis moniꞌ va pa Iuun Hinhin Apuh nö ee maꞌ manih pe Pitaꞌ, pare hi poë pan, “E tövavaasis peöm se heꞌ kës en pa takis va pa Iuun Hinhin Apuh?  
\v 25 Ke Pitaꞌ piun en pee, pareꞌ soe pan, “A,” ke Pitaꞌ ho en koman iuun pareꞌ hikta vaato avoeꞌ non, ke Ieesuꞌ hi en maꞌ peꞌ pan, “Saëmon, eën koman va nom nih? A nap susunön va po oeh vëh kokon ne a ma vu takis varih petereh? Manih po pus koaꞌ koman pee, keꞌ manih po upöm teꞌ?”  
\v 26 Ke Pitaꞌ soe poꞌ en, “O upöm teꞌ ivarih to tatakis ne sih.”  
\v 27 Ke Ieesuꞌ soe ke poꞌ poan pan, “Ea ro pus koaꞌ pe Sosoenën hikta se voen no a takis, ivëhkëk, ea to hikta iu vaheve no a nap kokon takis, ivëh, kën se nö manuh pa tonon, parën araꞌ maꞌ. Ka iian vëh nën se rëh momoaan, nën se kap a rivoneah, parën ep a moniꞌ to pet non nën. Parën teꞌ a moniꞌ pamëh parën heꞌ a nap kokon takis. Ka moniꞌ pamëh, eꞌ a takis moniꞌ pea poꞌ.”   
\c 18  
\s1 Eteh Se Teꞌ Non A Tasun Apuh Oah Manih Pa Matop Vih Va Pa Vöön Va Kin?  
\r Mak 9:33-37, me Luk 9:46-48  
\p
\v 1 E Ieesuꞌ me ra ma vamomhë peꞌ to teꞌ avoeꞌ e ne manih pa vöön va Kapaneam, ka ma vamomhë peꞌ nö maꞌ, pare hi poë pan, “Eteh se teꞌ non a tasun apuh oah manih pa Matop Vih va pa Vöön va Kin?”   
\p
\v 2 Ke Ieesuꞌ vaoe en na pa siꞌ koaꞌ soneꞌ, keꞌ nö en maꞌ manih peꞌ, keꞌ vasun en peꞌ manih po topnin in a ma vamomhë peꞌ,  
\v 3 pareꞌ soe ke rapoë pan, “Eöꞌ to soe vamaman rakah keoꞌ peöm, eöm se keh hikta panih a ma taateꞌ hat peöm, paröm teꞌ va nem manih pe koaꞌ soneꞌ vaꞌih, eöm to hikta antoen nem a ho manih pa Matop Vih va pa Vöön va Kin.  
\v 4 A teꞌ vëh to apuh non manih pa Matop Vih va pa Vöön va Kin, ivëh a teꞌ to vöknah non a taateꞌ peꞌ, pareꞌ teꞌ va non manih pe siꞌ koaꞌ vaꞌih, eꞌ kuru a teꞌ pamëh se teꞌ o ëhnan apuh manuh pa vöön va kin.  
\v 5 Keteh to koman non a kamöꞌ e koaꞌ soneꞌ to teꞌ va non manih pe siꞌ koaꞌ vaꞌih, eꞌ to kamöꞌ me en peöꞌ.”   
\s1 A Taateꞌ Hat To Mimiröꞌ Non Sih O Vaman Pa Teꞌ  
\r Mak 9:42-48, me Luk 17:1-2  
\p
\v 6 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non, pareꞌ soe pan, “Ta pah teꞌ se keh koman non, pan eꞌ se rëh ke o vaman po pus koaꞌ varih to vaman voh ee peöꞌ, kee kuꞌ manih pa taateꞌ hat, eꞌ to vih rakah non pa vahan a vös apuh manih pa koꞌkoneah, ko vöknah eah manuh koman tahiꞌ, keꞌ mët këh a ö rih.   
\p
\v 7 Varenan rakah pa napan varih po oeh vëh to nanansoe ne o upöm teꞌ, kee nonok ne a ma taateꞌ hat. Oman, a ma taateꞌ hat poë varih se tavus ee. Ivëhkëk, varenan oah rakah pa teꞌ vëh to vavatvus non a ma taateꞌ hat poë varih.   
\p
\v 8 A koreomah keꞌ a momah se keh vakuꞌ a oah manih pa taateꞌ hat, moes kurus eah, ko vi na. Eꞌ to vih oah non pö nën se teꞌ ro me nom o pöh koren, me o pöh mon, kën si kon o toꞌtoꞌ tamoaan. Peꞌ to hat non pën se teꞌ me nom o pöök koren me o pöök mon, ee tomeꞌ me ke ee pën manuh po suraꞌ ësës tamoaan.  
\v 9 Me a matömah se keh vakuꞌ a oah manih pa taateꞌ hat, të kon eah, parën vi na. Eꞌ to vih non pën se teꞌ me nom o pöh tök matan kën sih kon o toꞌtoꞌ tamoaan. Peꞌ to hat non pö nën se teꞌ me nom o pöök matan, kee rëh ke ee pën manuh po suraꞌ ësës tamoaan.   
\p
\v 10-11 Matop vavih o siꞌ koaꞌ varih, pee to vaman voh ee peöꞌ, paröm nat nem koman nem, pan ee ro siꞌ tah pinpiun. Ahik, manuh pa vöön va kin no a ma ankeroꞌ pee to teꞌ tamoaan ne manih pa matan e Tamön.\f + \fr 18:10-11 \ft O upöm teꞌ nat to koman ne pan a meh ö soe va po to soe va non manih pan, “Eöꞌ e Koaꞌ Teꞌ pa Napan Kurus to nö maꞌ pa hehe o teꞌ varih to nat va ne manih pan ee to ro voh ee.”\f*   
\s1 A Soe Vapipinoꞌ Va Pa Sipsip To Ro  
\r Luk 15:3-7  
\p
\v 12 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non, pareꞌ soe pan, “Eöm koman va po nem nih pa ö no a pah teꞌ to teꞌ me non a 100 sipsip ka paeh ro. E tövaneah se kës këh en pa 99 to teꞌ ne pa ö tope ko ënëën ne a karas, pareꞌ nö en pa vaiu këh a teꞌ vëh to teꞌ varo non?  
\v 13 Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, e tövaneah po sipsip se keh taum hah maꞌ a teꞌ vëh to ro non, eꞌ se pah vaeö suntan rakah en. A ma tamoaan neꞌ to haraꞌ vaeö suk e non pa 99 varih to hikta ro voh. Ivëhkëk, eꞌ se keh taum hah maꞌ a teꞌ vëh to ro voh, eꞌ se pah vaeö suntan oah rakah kov en.  
\v 14 Eꞌ to teꞌ akuk va kov e non manih pe Tamëneöm vöh pa vöön va kin to hikta iu non ta paeh va po pus koaꞌ varih po oeh vëh se ro, pare nö manuh po suraꞌ ësës tamoaan.   
\s1 A Taateꞌ Va Pa Vatotoopin Hah E Kea Pën To Nok Voh A Hat  
\p
\v 15 “E kea pën vëh to vatet a no neoꞌ se keh nok vahat a oah, nö ah manuh peꞌ, parën soe aven keah pan, ‘Kea, a hat vaꞌih eꞌ a hat koman pën nën to nok ka neoꞌ.’ Keꞌ se keh pënton en pa soe pën, a, eën to vaꞌaus eah, keꞌ tavus hah en e kea pën.  
\v 16 Ivëhkëk, eꞌ se keh hikta pënton a soe pën, nö parën me maꞌ ta meh poa teꞌ, kee nö vaꞌpeh me maꞌ oah köm sih teꞌ nem a poa teꞌ keꞌ a kukön teꞌ marën a vavaꞌaus a soe keꞌ sih teꞌ eh non.  
\v 17 Ka teꞌ pamëh se keh hikta pënton raoe, soe ke ra nap susunön varih to vovoh ne po rotuꞌ. Keꞌ se keh hikta pënton a soe pee, ep va in eah manih pa teꞌ kokon takis,\f + \fr 18:17 \ft A nap kokon takis no a napan to nat va e ne raoe manih po teꞌ o hat rakah, suk ee to hinhin oah ne a takis moniꞌ.\f* keꞌ a teꞌ vëh to hikta vaman non e Sosoenën.   
\p
\v 18 “Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, a ma tah kurus nöm to hikta vaonöt manih po oeh, e Sosoenën me to hikta se vaonöt non maꞌ manuh pa vöön va kin. Ka ma tah kurus nöm to vaonöt manih po oeh, ne Sosoenën me se vaonöt en maꞌ pee manuh pa vöön va kin.   
\p
\v 19 “Eöꞌ to sosoe avoeꞌ ke noꞌ peöm pan, ta poa teꞌ va po vaman se keh vapöh kokoman suk ta pah tah, pare hin suk, a, e Tamön vöh pa vöön va kin se heꞌ en pee pon.  
\v 20 Eꞌ se keh teꞌ non ta poa teꞌ, keꞌ, a kukön teꞌ to tönun pa pah ö, pare hin manih pa ëhnaneoꞌ, a, eöꞌ to teꞌ e noꞌ manih pa topniire.”   
\s1 A Soe Vapipinoꞌ Va pa Teꞌ Kikiu To Hikta Ihan Anoe A Ötop Pa Meh Teꞌ Kikiu Peꞌ  
\p
\v 21 Ke Pitaꞌ huk vatët rakah en manih pe Ieesuꞌ, pareꞌ hi poan pan, “Sunön, a tovih tëëm ne kea peöꞌ se nok ka neoꞌ a hat köꞌ ihan anoe a hat peꞌ, o tönim me ro pöök tëëm ëh?”  
\v 22 Ke Ieesuꞌ to piun poan, pareꞌ soe pan, “Eöꞌ to hikta soe a ö nën se ihan anoe a hat peꞌ po tönim me o pöök tëëm, ahik, eöꞌ to soe ka oah a ö nën se ihan anoe a hat peꞌ pa 490 tëëm.  
\v 23 A Matop Vih va pa Vöön va Kin na se vëknöm va in eah manih pa teꞌ sunön to hinhin hah non a ma moniꞌ peꞌ varih no a nap kikiu peꞌ to ötop voh.  
\v 24 O poen no a teꞌ sunön to taneo pa hin hah a ma moniꞌ peꞌ, ka napan me ee maꞌ pa teꞌ vëh to ötop voh a 10 milion kinaꞌ manih peꞌ.  
\v 25 Ivëhkëk, a teꞌ pamëh to hikta teꞌ me non ta moniꞌ marën a piun hah a ötop peꞌ manih pa teꞌ sunön. Ivëh, ka teꞌ sunön soe en pan, ‘Eöꞌ se vavoen a teꞌ kikiu vëh me ra kën tom sinan peꞌ me a ma moeh tah neꞌ to vaneah non. Köꞌ sih kon a moniꞌ nën, to piun non a ötop peꞌ.’  
\v 26 Ivëhkëk, a teꞌ kikiu pamëh to pënton a soe pa teꞌ sunön peꞌ, pareꞌ nö ko vatokon manih pa havin a poa moneah, pareꞌ soe ke poan pan, ‘Sunön, ururuan voh a neoꞌ ah, parën heꞌ voh a neoꞌ ta ma siꞌ poen. Eöꞌ se piun vahik eoꞌ pa ma moniꞌ varih nöꞌ to ötop voh manih pën.’  
\v 27 Ka teꞌ sunön pa teꞌ kikiu pamëh tamak poan, pareꞌ koe en pa vavoen poan ko ihan anoe en pa ötop peꞌ.   
\p
\v 28 “Ivëhkëk, a teꞌ kikiu pamëh to tavus pareꞌ taum a meh teꞌ kikiu to ötop voh a teꞌ moniꞌ peꞌ to onöt non a 10 kinaꞌ. Eꞌ to not poan pareꞌ nom vakmis rakah en po ororom peꞌ, pareꞌ soe ke poan pan, ‘Eën se piun vëvëhöꞌ rakah a moniꞌ peöꞌ nën to ötop voh.’  
\v 29 Ivëhkëk, a teꞌ kikiu pamëh to vuꞌ manih pa moneah, pareꞌ soe ke poan pan, ‘Kea, ururuan a neoꞌ ah, parën heꞌ a neoꞌ ta ma meh siꞌ poen, peöꞌ se piun vahik eoꞌ pa moniꞌ vëh nöꞌ to ötop voh manih pën.’  
\v 30 Ivëhkëk, a teꞌ kikiu vamomoaan vëh to hikta iu tamak non e meh peꞌ. Eꞌ to vateꞌ poan po vahutët, pareꞌ vahoꞌ en peꞌ pa nohnoh. Keꞌ teꞌ non nën, keꞌ onöt rakah pa ö neꞌ se piun hah a ötop peꞌ.  
\v 31 Ko upöm teꞌ kikiu to ep a tah vaꞌih to tanok, pare tamak ko heve rakah ee. Ee to nö hah ee manuh pe sunön pee, pare vavatët ee peꞌ pa ma taneah to tanok manih pa meh poa teꞌ kikiu pee.  
\v 32 Ivëh, ka teꞌ sunön vaoe ho en na pa teꞌ kikiu peꞌ pamëh, pareꞌ soe ke poan pan, ‘Eën a teꞌ a pah hat rakah, eën to ook voh ka neoꞌ pan eöꞌ se ihan anoe a ötop pën. Köꞌ soe keoꞌ pën pan eën se nat nom piun a ötop pën.  
\v 33 Vamomoaan nöꞌ to ururuan voh eoꞌ pën, vahvapoꞌnih kën hikta ururuan e meh siꞌ teꞌ pën?’  
\v 34 A teꞌ sunön to pah heve suntan en, pareꞌ vahoꞌ en pa teꞌ pamëh pa iuun nohnoh, keꞌ teꞌ non nën ko antoen rakah en pa ö neꞌ se piun vahik a ötop peꞌ.”  
\v 35 Ke Ieesuꞌ soe, “A teꞌ sunön vëh to nok en pa taateꞌ to vatoe me e non pa taateꞌ ne Tamön vöh pa vöön va kin se nok manih peöm pö nöm se keh hikta ihan anoe a ma hat pa ma kën kea peöm me ra ma kën vameneöm.   
\c 19  
\s1 E Ieesuꞌ To Vavahutët Suk Non A Taateꞌ Va Pa Kök O Vaen  
\r Mak 10:1-12, me Luk 16:18  
\p
\v 1 E Ieesuꞌ to teꞌ avoeꞌ e non manih pa muhin va Galiliꞌ, pareꞌ vavaasis non a napan a ma soe peꞌ. Eꞌ to vavaasis vahik en pee, pareꞌ pahan en pa ruen vëh nee to pokaꞌ ne sih a Jödën, ko takin en manih pa muhin va Jiutiaꞌ.  
\v 2 Ka nap peo rakah vatet ee peꞌ nën, keꞌ vavahik këh en pee pa ma mët nee to haraꞌ ne.   
\p
\v 3 Ko Parësiꞌ nö ee maꞌ manih peꞌ, pare kehkeh punöꞌ ne poë, pare hi poë pan, “O Vavaasis pe Mosës soe vaonöt kës e non pe voe se kök o vaen, pareꞌ veo e köövo peꞌ manih po kokoman koman peꞌ?”   
\p
\v 4 Ke Ieesuꞌ piun a hi pee pareꞌ soe pan, “Vahvapoꞌnih köm pupunöꞌ e nem peöꞌ? Eöm to hikta ëh pöꞌ voh a soe vëh to kiun non manih po Puk Vapenpen to soe non pan,  
\q1 ‘Moaan rakah voh ne Sosoenën to nok o oeh me a ma moeh tah kurus,  
\q2 pareꞌ pah nok poꞌ a teꞌ, a teꞌ oeteꞌ, me e köövo.’” \rq Jen 1:27; 5:2\rq*   
\m
\v 5 “Ivëh ne Sosoenën to soe suk vavoh manih pan,  
\q1 ‘E voe se këh maꞌ e sinaneah pen tamaneah,  
\q2 pareꞌ teꞌ vatös me e non pe köövo peꞌ,  
\q3 kee tavus ee pon a paeh.’” \rq Jen 2:24\rq*   
\m
\v 6 “Ivëh, ke ee pon to hikta se teꞌ hah ne a pöök. Ahik. Ee to tavus ee o pöh sionin. E Sosoenën to vatös voh en pee pon, ka hikta pah teꞌ to antoen non a ki vakëh hah raoe pon.”   
\p
\v 7 Ko Parësiꞌ hi hah ee pe Ieesuꞌ pan, “Eꞌ teꞌ vahvapoꞌ non nih, ke Mosës heꞌ voh en pa soe to soe vaonöt e non pa teꞌ se kiun o kiun marën a kök o vaen peꞌ, pareꞌ veo en pe köövo peꞌ?”   
\p
\v 8 Ke Ieesuꞌ piun en pa hi pee, pareꞌ soe ke rapoë pan, “E Mosës to vaonöt suk voh ka neöm a taateꞌ pamëh, suk eöm o teꞌ o pöh vatösoe rakah. Paröm hikta iu tënan nem a soe pe Sosoenën. Ivëhkëk, moaan voh ne Sosoenën to nok voh a ma moeh tah kurus, pareꞌ hikta nok voh a taateꞌ va pa kiun o kiun va pa kök o vaen.  
\v 9 Ivëh, köꞌ se soe vaman rakah keoꞌ peöm. E voe se keh veo akuk e köövo to hikta teꞌteꞌvaasiꞌ non, pareꞌ me a meh köövo, a, e voe ko pamëh to nok en pa taateꞌ rëhrëh.”   
\p
\v 10 O vamomhë to pënton a soe vaꞌih pare soe ke Ieesuꞌ pan, “Eꞌ se keh teꞌ va non nën, ataeah poꞌ ne voe se veo suk pe köövo? Keꞌ vih non pa ö ne voe se nat non vaen.”   
\p
\v 11 Ke Ieesuꞌ soe ke rapoë pan, “O vavaasis va pa taateꞌ hikta vaen, eꞌ to hikta teꞌ non pan a napan kurus ivarih se vatet. Ahik, e Sosoenën to heꞌ ro a ma pah teꞌ marën a vatet a taateꞌ pamëh.  
\v 12 Eöm nat e nem eh? Eꞌ to teꞌ non a ma vu teꞌ to teꞌ ne to hikta onöt ne a vaen. Ka ma paeh va po vu teꞌ poë varih no a ma sinëëre to vahuh voh en pee no ma sioniire to hikta teꞌ vih ne pa tataman koaꞌ. Ko upöm to hikta onöt ne a tataman koaꞌ, suk a ma meh to pe a sioniire. Ko upöm to koman voh a nok a kiu manih pa Matop Vih va pa Vöön va Kin, pare soepip ee rea pa vaen. A teꞌ vëh to koman rakah non a ö neꞌ se hikta vaen, eꞌ se kon rakah o vavaasis va pa taateꞌ hikta vaen.”   
\s1 E Ieesuꞌ To Tapui O Siꞌ Koaꞌ Sosoneꞌ  
\r Mak 10:13-16, me Luk 18:15-17  
\p
\v 13 Ka napan meeme ee maꞌ po siꞌ koaꞌ sosoneꞌ manih pe Ieesuꞌ, pan eꞌ se vahoꞌ a koreneah manih pee, ko hin suk raoe. Ivëhkëk, a ma vamomhë peꞌ to siröꞌ ee pa napan poë varih.  
\v 14 Ivëhkëk, e Ieesuꞌ to pënton, pareꞌ soe ke rapoë pan, “Eöm se koe a sunpip o siꞌ koaꞌ varih, paröm koe raoe, kee nö maꞌ peöꞌ. Suk ataeah, a Matop Vih va pa Vöön va Kin to teꞌ suk non o teꞌ to teꞌ va ne manih po siꞌ koaꞌ varih.”  
\v 15 E Ieesuꞌ to vaket non po koaꞌ, pareꞌ tapui en pee, ko këh en pee, ko nö en.   
\s1 A Teꞌ To Vaneah Non A Ma Tah Peo  
\r Mak 10:17-31, me Luk 18:18-30  
\p
\v 16 Ka pah teꞌ nö maꞌ manih pe Ieesuꞌ, pareꞌ hi poan pan, “Apuh, ataeah to vih non nöꞌ se nok, paröꞌ kon o toꞌtoꞌ tamoaan?”   
\p
\v 17 Ke Ieesuꞌ piun poan, pareꞌ soe pan, “Vahvanih kën hi a neoꞌ pan, ataeah to vih non? E Sosoenën varoe ko a paeh to vih non. Ivëhkëk, eën se iu kon nom o toꞌtoꞌ tamoaan, eën se vatet rakah a taateꞌ pe Sosoenën.”   
\p
\v 18 Ka teꞌ pamëh hi en pe Ieesuꞌ pan, “A taateꞌ poanheh?” Ke Ieesuꞌ piun, pareꞌ soe pan,  
\q1 “Koe a ip vamët a meh teꞌ,  
\q2 koe a nok a taateꞌ rëhrëh,  
\q3 koe a kaveo,  
\q2 koe a piuk a meh teꞌ pën manih po vahutët,   
\q3
\v 19 parën ta nom e tamömah pen e sinömah, \rq Eks 20:12-16; Lo 5:16-20\rq*  
\q2 ko iu a meh teꞌ vamanih pö nën to iu hah va ka nom.” \rq Lev 19:18\rq*   
\m
\v 20 A teꞌ pamëh to soe hah en pan, “A ma taateꞌ kurus varih nöꞌ to vavatet e noꞌ sih, ka meh taeah poꞌ nöꞌ se nok?”   
\p
\v 21 Ke Ieesuꞌ soe ke poꞌ poan pan, “Eën se keh iu kon nom o toꞌtoꞌ tamoaan, eën se nö, parën vavoen vahik a ma tah varih nën to vaneah nom, parën kon a moniꞌ, ko vaꞌaus o teꞌ arus. Eën se keh vatet rakah a ma taateꞌ varih nöꞌ to soe, parën suk a maꞌ neoꞌ. A, a ma tah kokoek pën nën se kon amot eom peꞌ manuh pa vöön va kin.   
\p
\v 22 Ka teꞌ pamëh pënton a soe pe Ieesuꞌ, pareꞌ pah tamak suntan en, suk eꞌ to vaneah non a ma tah to parin a peo vörep.   
\p
\v 23 Ke Ieesuꞌ soe ke ra ma vamomhë peꞌ pan, eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, “Eꞌ to hivaꞌ rakah ke non pa teꞌ öt ö pa ho manih pa koman a Matop Vih va pa Vöön va Kin, suk o toꞌtoꞌ peꞌ to pet vaviꞌ e non pa moniꞌ.”  
\v 24 Eöꞌ se soe haha kuru, eꞌ to teꞌ tö rakah ke non pa këmol pa hop koe manih pa töhkoꞌ vëh to teꞌ non pa ni kunkun. Ivëhkëk, eꞌ to hivaꞌ oah rakah e non pa teꞌ öt ö to kehkeh hop non manih pa Matop Vih pe Sosoenën.”   
\p
\v 25 Ka ma vamomhë peꞌ pënton a soe vaꞌih, pare pah töhkak ee pare soe pan, “Eꞌ se keh teꞌ va non nën, keteh se poꞌ kon o toꞌtoꞌ tamoaan?”   
\p
\v 26 Ke Ieesuꞌ ves rakah non manih pee, pareꞌ soe ke rapoë pan, “A ma tah varih no a napan to hikta onöt ne a nok, ivëhkëk, e Sosoenën to onöt e non pa nok a ma moeh tah kurus.   
\p
\v 27 E Ieesuꞌ to soe vamanih ke Pitaꞌ piun poan, pareꞌ soe pan, “Ep ah! Emöm se poꞌ kon ataeah manih pa ö nemöm to këh voh maꞌ a ma tah pemöm, pamöm suk maꞌ oah?”   
\p
\v 28 Ke Ieesuꞌ piun poan pareꞌ soe pan, “Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm. O poen no oeh me akis vëh se tavus vavoon hah, eöꞌ e Koaꞌ Teꞌ Pa Napan Kurus se kon o ëhnan apuh, paröꞌ ihoꞌ pa ö ihihoꞌ peöꞌ, peöꞌ e Sunön. Ke eöm kurus varih to vatet voh a maꞌ neoꞌ, eöm se ihoꞌ me em pa havun me ra poa ö ihihoꞌ pa teꞌ sunön. Paröm matop e nem po havun me ro pöök vuteꞌ va Israël.  
\v 29 Ka napan varih to vatet voh a maꞌ neoꞌ, pare këh maꞌ a ma iuun pee, me ra ma kën kea pee, me ra kën vameere, me a ma sinëëre, me ra ma tamëëre, me ra ma pus koaꞌ pee, me ra ma tökiu pee. Ee se kon oah rakah ee pa ma tah varih nee to këh voh maꞌ, pare kon me ee po toꞌtoꞌ tamoaan.  
\v 30 Ivëhkëk, o teꞌ varih to vovoh ne kuru manih po oeh, amot nee se vasuksuk varuꞌ hah ne maꞌ, ko teꞌ varih to vasuksuk ne kuru, amot nee se vovoh varuꞌ ne.”   
\c 20  
\s1 A Soe Vapipinoꞌ Va Pa Napan To Kiu Ne Pa Rak Voaën  
\p
\v 1 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non, pareꞌ soe pan, “A Matop Vih va pa Vöön va Kin to teꞌ va non manih. Pa pöstakah rakah ne tövaneah pa tökiu voaën to nö pa kon ta ma teꞌ se nö maꞌ, pare kiu manih po tökiu peꞌ.  
\v 2 E tövaneah po tökiu to vaonöt ke ra nap kiu a ö nee se kiu keꞌ voen rapoë pa ma 1 kinaꞌ pa pah potan. Pareꞌ vanö en pee, kee nö ee pa kiu manuh po tökiu peꞌ.  
\v 3 Pa pöstakah avoeꞌ pamëh pa 9 kirök neꞌ to hah en manuh pa ö totoaan, pareꞌ taum o upöm teꞌ to susun pinpiun vah ne nën.  
\v 4 Eꞌ to soe ke rapoë pan, ‘Eöm se nö manuh po tökiu voaën peöꞌ, paröm kiu köꞌ voen antoen eoꞌ peöm pa ma kiu nöm to nok.  
\v 5 Ee to nö ee pa kiu. Pa 12 kirök me pa 3 kirök pa matanpoen ne tövaneah po tökiu voaën to nö hah en pa ep këh ta ma meh teꞌ se nö maꞌ ko kiu manih po tökiu peꞌ.  
\v 6 A potan to vatët non pa 5 kirök neꞌ to hah en manuh pa ö totoaan. Pareꞌ taum o upöm teꞌ to susun pinpiun avoeꞌ vah e ne nën, pareꞌ soe ke rapoë pan, ‘Vahvanih köm susun pinpiun vah va nem manih pa potan avoes vëh?’  
\v 7 Kee soe ke poë pan, ‘Suk ahikta teꞌ to kon a möm temöm kiu manih peꞌ.’ Keꞌ soe poꞌ ke rapoë pan, ‘A, eöm se nö manuh po tökiu voaën peöꞌ, paröm kiu nën.’   
\p
\v 8 “Pa 6 kirök pa matanpoen e tövaneah po tökiu voaën to soe ke susun pa nap kiu peꞌ pan, ‘Vaoe na a nap kiu kee nö maꞌ kën voen raoe. Eën se taneo maꞌ manuh pa nap kiu suksuk, parën vahik manih pa nap kiu vovoh.’  
\v 9 Ko teꞌ varih to taneo kiu pa 5 kirök pa matanpoen to nö maꞌ, pare kon ee pa ma 1 kinaꞌ pee.  
\v 10 Ko teꞌ teꞌ varih to kiu vovoh to nö maꞌ pare koman ne pan ee se kon vaꞌpuh. Ivëhkëk, ahik, ee me to kon ee pa ma 1 kinaꞌ.  
\v 11 Ee to kon vahik ee pa ma voen pee, pare taneo ee pa vaato vasukaꞌ me tövaneah po tökiu.  
\v 12 Ee to soe ke poë pan, ‘O teꞌ varih to kiu suksuk, pare kiu ro a paeh aoaꞌ, ee to kon ee po voen nemöm to kon. Emöm to kiu rakah em pa potan avoes, taneo non pa pöstakah, pareꞌ öök non pa matanpoen, a potan to pa vakmis rakah en pemöm. Ivëhkëk, eën to voen va eom pee manih pa ö nën to voen va ka möm.’  
\v 13 Ivëhkëk, e tövaneah po tökiu to piun a pah teꞌ kikiu, pareꞌ soe ke poan pan, ‘Kea, eöꞌ to hikta nok vahat a neöm, ea to vaonöt pöꞌ vur ee pa 1 kinaꞌ nöm se kiu suk ko kon, keꞌ ataeah?  
\v 14 Kon o voen pën, parën nö na vöön. O iu koman peöꞌ köꞌ voen eoꞌ po teꞌ varih to suk tavus maꞌ pa kiu po vu voen vëh nöm to kon.  
\v 15 Eꞌ kök kës e non pa taateꞌ pö nöꞌ to ki va in a moniꞌ peöꞌ manih po iu koman peöꞌ, keꞌ ataeah? Eöꞌ to kehkeh vataare noꞌ a taateꞌ vih peöꞌ manih pa napan kurus, kën heheve suk poꞌ nom ataeah?’  
\v 16 Ke Ieesuꞌ soe pan, “Eꞌ to teꞌ akuk va kov e non manih po teꞌ varih to vöknah ne a ma taateꞌ pee, amot ne Sosoenën se vahoꞌ en pee manih po vovoh. Ko teꞌ varih to kë koman hah a ne, amot ne Sosoenën se vahoꞌ rakah en maꞌ pee manuh po suksuk.”   
\s1 E Ieesuꞌ To Vakön Soe A Ö Neꞌ Se Mët Ko Sun Hah  
\r Mak 10:32-34, me Luk 18:31-33  
\p
\v 17 E Ieesuꞌ to soe vahik a soe vapipinoꞌ vaꞌih, pareꞌ nönö avoeꞌ nö e non manuh Jerusalëm, ko me en pa ma vamomhë peꞌ. Ee to nönö nö ne, keꞌ me ke en pa havun me ra poa vamomhë peꞌ, pareꞌ soe ke rapoë pan,  
\v 18 “Pënton öm pa tah söꞌ soe ka neöm. Kuru na to nönö no Jerusalëm. Ka napan varih to hat ov a no neöꞌ e Koaꞌ Teꞌ pa Napan Kurus se heꞌ ee peöꞌ manih pa koreero teꞌ susunön ësës heꞌ, me ro teꞌ vavaasis to nat i ne o Vavaasis pe Mosës. Kee vahoꞌ ee peöꞌ po vahutët, pare vaonöt ee pa ip vamët a neoꞌ.  
\v 19 Ee se heꞌ a neoꞌ manih pa koreero upöm teꞌ to hikta teꞌ ne pan ee ro Jiuꞌ. Ko teꞌ poë varih se kö a neoꞌ, pare rëp a neoꞌ po uris. Pare ni ee peöꞌ pa kuruse. Ivëhkëk, po vakön poen ne eöꞌ se sun taneꞌ hah eoꞌ maꞌ po vapeepe.”   
\s1 E Jëmis Pen Jon To Iu Ne A Tasun Apuh  
\r Mak 10:35-45  
\p
\v 20 E Ieesuꞌ to soe vahik ke ra ma vamomhë peꞌ a ma soe varih, ke köövo pe Sëbëdiꞌ nö vaꞌpeh me en maꞌ pa poa sunaiꞌeah, pareꞌ vatokon manih pa matan e Ieesuꞌ, pareꞌ hi poan a ö neꞌ se heꞌ a poa koaꞌ peꞌ ta tah.  
\v 21 Ke Ieesuꞌ hi poan pan, “Eën iu nom ataeah?” Ke köövo pe Sëbëdiꞌ piun a hi peꞌ, pareꞌ soe pan, “Soe vaman rakah ka neoꞌ ah, amot nën se tavus a teꞌ sunön va Israël, ka poa koaꞌ peöꞌ teꞌ vaꞌpeh me a nom oah manih pa Matop Vih pën. A paeh se ihoꞌ non manih pa papmatö pën, ka meh ihoꞌ non manih pa papkiruk pën.”   
\p
\v 22 Ke Ieesuꞌ pënton a hi pamëh, pareꞌ tarih manih pe Jëmis pen Jon, ko soe ke rapoë pan, “Eöm to hikta nat vavih nem pataeah nöm to ihi nem pom. Eöm antoen kës e nem pa kaak pa kap vëh nöꞌ se kaak manih peꞌ. Paröm antoen kës e nem pa teꞌ o kamis vëh nöꞌ se teꞌ?” Kee soe ee pan, “A, emöm to onöt e nem.”  
\v 23 Ke Ieesuꞌ piun rapoë, pareꞌ soe pan, “Oman, eöm to onöt e nem pa kaak taneꞌ manih pa kap peöꞌ. Ivëhkëk, eöꞌ to hikta teꞌ me noꞌ to kikis marën a kon eteh se ihoꞌ manih pa papmatö peöꞌ me a papkiruk peöꞌ. Ahik! E Tamön koman se heꞌ a poa ö ihihoꞌ poë varih manih pe retereh neꞌ to vamatop keon ke voh en pee.   
\p
\v 24 A meh havun vamomhë to pënton a soe vaꞌih, pare pah heve ov e ne pa poa tom mahin.  
\v 25 Ivëhkëk, e Ieesuꞌ to vaoe ununun en pa ma vamomhë peꞌ, kee tönun ee maꞌ manih peꞌ, keꞌ soe ke rapoë pan, “Eöm nat e nem, po teꞌ susunön va po teꞌ varih to hikta teꞌ ne ro Jiuꞌ to hikta vaman ne e Sosoenën, pare matop vakis rakah e ne pa napan pee. Me o upöm teꞌ apaꞌpuh pee to kikis rakah ov e ne pa napan pee se vavatet ne a ma soe pee.  
\v 26 Köꞌ iu noꞌ a taateꞌ teꞌteꞌ vasusunön se nat non teꞌ non topniineöm. Ivëh, keteh to kehkeh tavus non a teꞌ sunön manih peöm, eꞌ se teꞌ non a teꞌ kikiu peöm kurus.  
\v 27 Keteh to kehkeh vovoh non manih peöm, eꞌ se tavus a teꞌ kikiu akuk manih peöm.  
\v 28 Eꞌ to teꞌ akuk va kov e non manih peöꞌ e Koaꞌ Teꞌ pa Napan Kurus to hikta nö voh maꞌ pan a napan se kiu vaꞌaus a ne neoꞌ. Ahik, eöꞌ to nö voh maꞌ pa vaꞌaus raoe, me eöꞌ se heꞌ o toꞌtoꞌ peöꞌ manih pa ö ne eöꞌ se mët marën a hehe a napan varih no a taateꞌ hat to nohnoh non rapoë.”   
\s1 E Ieesuꞌ To Vatoꞌ Hah A Poa Teꞌ Kehoꞌ  
\r Mak 10:46-52, me Luk 18:35-43  
\p
\v 29 E Ieesuꞌ me ra ma vamomhë peꞌ to këh ee pa vöön va Jerikoꞌ ka nap peo rakah suk ee maꞌ peꞌ.  
\v 30 A poa teꞌ kehoꞌ to ihoꞌ ne sinten hanan to pënton a soe to soe non pan e Ieesuꞌ to oꞌoah nö non. Ee to taneo ee pa kokoeꞌ suk na poë pan, “Koaꞌ supnaiꞌ pe Devit, ururuan a möm ah.”  
\v 31 A napan to pënton rapoë pon to kokoeꞌ suk nö ne maꞌ, pare siröꞌ rapoë pon ko soe pan, “Vatotomin öm pom.” Ivëhkëk, ee pon to pah kokoeꞌ suntan avoeꞌ suk nö e ne maꞌ pan, “Sunön Koaꞌ supnaiꞌ pe Devit, ururuan a möm ah.”  
\v 32 E Ieesuꞌ to sun en, pareꞌ vaoe en na pee pon, pareꞌ hi rapoë pan, “Eöm iu nem ataeah ne eöꞌ se nok manih peöm?”  
\v 33 Kee soe maꞌ pan, “Sunön, emöm to iu nem a ö nën se kap hah a ma matanmöm.”   
\p
\v 34 Ke Ieesuꞌ tamak rakah en pee pon, pareꞌ vaket pa poa matëëre, ka varuꞌ rakah vakomanih, no a ma matëëre to takap hah ee, kee ep vavih hah ee. Pare vatet ee pe Ieesuꞌ.   
\c 21  
\s1 E Ieesuꞌ To Vos Manuh Jerusalëm Vamanih Pa Teꞌ Sunön  
\r Mak 11:1-11, me Luk 19:28-40, me Jon 12:12-19  
\p
\v 1 E Ieesuꞌ me ra ma vamomhë peꞌ to këh ee maꞌ pa vöön va Jerikoꞌ, pare öök vatët ee manih Jerusalëm. Ee to vos momoaan ee pa vöön nee to pokaꞌ ne Bëtfes, a vöön pamëh to teꞌ non Tope Öliv. Ee to teꞌ ne nën, ke Ieesuꞌ vanö vovoh en pa poa vamomhë peꞌ.  
\v 2 Pareꞌ soe ke rapoë pan, “Nö na manuh pa vöön vöh na to ep no na. Eöm se nö nën, paröm taum a tönkiꞌ nee to nohtöön poë po uris, keꞌ sun vaꞌpeh me non e koaꞌ peꞌ. Paröm ihan raoe, ko me maꞌ raoe manih peöꞌ.  
\v 3 Ka ta pah teꞌ se keh hi a neöm ta hi, köm soe ke eah pan, ‘E Topoan to teꞌ me non a kiu manih pee.’ Eꞌ se heꞌ vëvëhöꞌ hah en maꞌ pee.”   
\p
\v 4 Eꞌ a tah pamëh se tanok ko vapuh rakah a soe no a teꞌ vanënën soe to soe voh. Eꞌ to soe voh pan,   
\q1
\v 5 “Soe ke ra napan va Jerusalëm,  
\q2 ‘E sunön peöm to nö en maꞌ.  
\q1 Eꞌ to nö va maꞌ manih pa teꞌ akuk to hikta teꞌ me non to ëhnan,  
\q2 pareꞌ tok maꞌ pa tönkiꞌ sekaꞌ.’” \rq Ais 62:11, Sek 9:9\rq*   
\p
\v 6 A poa vamomhë peꞌ to nö, pare taum va ee manih pö neꞌ to soe va i rapoë.  
\v 7 Ee to me ee maꞌ pa sinan tönkiꞌ me e koaꞌ peꞌ, pare pan a ma ohop rë manih pa tonun a poa tönkiꞌ, ke Ieesuꞌ tok poꞌ en.  
\v 8 Ka napan o pöh peo rakah to ihan a ma ohop rërë pee, pare panpan ee manih hanan. Ko upöm moes maꞌ a ma pea naon, ko vahoꞌ ee manih hanan.  
\v 9 Ka napan varih to vovoh nö ke ne e Ieesuꞌ, me ro teꞌ varih to suksuk nö ne maꞌ poë. Ee to tataoa nö ne maꞌ, pare sosoe va ne manih pan,  
\q1 “Vaeö ke na e Kristo, e Koaꞌ supnaiꞌ pe Devit!  
\q1 E Sosoenën to tapui a oah,  
\q2 suk eën to nö maꞌ pa ëhnan e Sunön. \rq Sng 118:26\rq*  
\q1 Vaeö rakah, ko kë a ëhnan e Sosoenën.”   
\p
\v 10 E Ieesuꞌ to vos manuh Jerusalëm ka napan töhkak, pare vaiihi e ne pan, “A teꞌ vëh eꞌ rakah eteh?”  
\v 11 Ka napan varih to tataoa nö ne soe ke rapoë pan, “A teꞌ vaꞌih, eꞌ e Ieesuꞌ, ka muhin peꞌ ivëh Galiliꞌ, ka vöön peꞌ ivëh Nasarët. Eꞌ a teꞌ vanënën soe pamëh ne Sosoenën to heꞌ voh a ra.’   
\s1 E Ieesuꞌ To Veo A Napan To Nonok Moniꞌ Ne Koman Iuun Hinhin Apuh  
\r Mak 11:15-19, me Luk 19:45-48, me Jon 2:13-22  
\p
\v 12 E Ieesuꞌ to vos manuh Jerusalëm, pareꞌ ho koman Iuun Hinhin Apuh, pareꞌ veo tavus en pa napan to vavavoen ne a ma tah pee, Eꞌ to koep en pa ma pok  
\m po teꞌ varih to papanih moniꞌ ne.\f + \fr 21:12 \ft A napan to nok suk a ö papanih moniꞌ manih koman Iuun Hinhin Apuh, suk a napan varih to iu voen ne a ma tah koman Iuun Hinhin Apuh, ee se panih a ma moniꞌ pee nën pa moniꞌ va pa Iuun Hinhin Apuh. Ee hikta onöt ne a voen a vönaꞌ va pa ës ke na e Sosoenën pa moniꞌ va Room, me a teꞌ moniꞌ va Grik.\f* Pareꞌ koep en pa ma ö ihihoꞌ po teꞌ varih to vavavoen ne o panuh.  
\v 13 E Ieesuꞌ to soe ke rapoë pan. “Manih po Puk Vapenpen no a teꞌ vanënën soe e Aisaëaꞌ to kiun voh to soe va non manih pan,  
\q1 ‘A iuun peöꞌ eꞌ a iuun hinhin pa napan kurus.’ \rq Ais 56:7\rq*  
\m Ivëhkëk, eöm to rih a iuun pe Sosoenën, paröm nok em peꞌ  
\q1 “A ö vavakoaan po teꞌ kakaveo.” \rq Jer 7:11\rq*   
\p
\v 14 E Ieesuꞌ to teꞌ non koman Iuun Hinhin Apuh, ka nap kekehoꞌ, me ro teꞌ hathat ma moe nö ee maꞌ manih peꞌ, keꞌ vavatoꞌ hah en pee.  
\v 15 O teꞌ susunön ësës heꞌ, me ro teꞌ vavaasis to nat i ne o Vavaasis pe Mosës to ep a ma tah vatoksean ne Ieesuꞌ to nok nën, pare tënan pet ee po koaꞌ to tataoa ne koman Iuun Hinhin Apuh, pare sosoe va ne manih pan, “Kë a ëhnan e Ieesuꞌ, eꞌ e Kristo e koaꞌ pe Devit.” A ma taateꞌ poë varih to vaheve rakah ee po teꞌ susunön ësës heꞌ, me ro teꞌ vavaasis varih to nat ne sih o Vavaasis pe Mosës.   
\p
\v 16 O teꞌ susunön ësës heꞌ, me ro teꞌ vavaasis to nat i ne o Vavaasis pe Mosës to nö ee manuh pe Ieesuꞌ, pare hi poë pan, “Eën nat kës e nom pa tah no koaꞌ varih to sosoe ne, ha?” Ke Ieesuꞌ piun rapoë, pareꞌ soe pan, “A, eöꞌ to pënton e noꞌ, paröꞌ nat e noꞌ pa tah nee to sosoe ne. Ke eöm poꞌ, eöm to hikta ëh pöꞌ voh a soe to kiun non manih po puk pe Sosoenën to soe non pan,  
\q1 ‘Eën koman to vavaasis voh o koaꞌ sosoneꞌ rakah,  
\q2 pa kë a ëhnöömah.’” \rq Sng 8:2\rq*   
\p
\v 17 Manih pa po poen pamëh ne Ieesuꞌ to këh en po teꞌ susunön ësës heꞌ, me ro teꞌ vavaasis to nat i ne o Vavaasis pe Mosës, pareꞌ nö en manuh Bëtaniꞌ.   
\s1 O Kikis Va Po Vaman  
\r Mak 11:12-14; 11:20-24  
\p
\v 18 A muhin to takah en, ke Ieesuꞌ taneꞌ hah maꞌ manuh Bëtaniꞌ, ko nönö hah nö non manuh Jerusalëm, pareꞌ haraꞌ en po maë.  
\v 19 Eꞌ to ep a vu naon nee to pokaꞌ ne o fik to sun non sinten hanan, pareꞌ nö manuh pa vu naon pamëh, ivëhkëk, eꞌ to hikta teꞌ voaꞌ non. A uvin varoe ko neah to teꞌ non. Ke Ieesuꞌ soe ke o naon pamëh pan, “Eën hikta se vovoaꞌ amot hah nom.” Ka uvin o naon pamëh rak vëvëhöꞌ rakah en.   
\p
\v 20 Ka ma vamomhë ep a tah ne Ieesuꞌ to nok, pare pah toksean rakah ee. Pare vaiihi e ne pan, “Vahvanih ko naon vëh rak vëvëhöꞌ vamanih, pa soe akuk pe Ieesuꞌ?”   
\p
\v 21 Ke Ieesuꞌ piun a soe pee, pareꞌ soe pan, “Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, eöm se keh teꞌ rakah me nem o vaman, paröm hikta teꞌ me nem ta ma kokoman peo. A, eöm to onöt e nem pa nok a taateꞌ nöꞌ to nok manih pa vu naon vëh, me a ma meh taneah nöm to onöt e nem pa nok. Eöm to onöt e nem pa taꞌ a tope vëh pan, ‘Sun ah parën vi kunah koman hah keo manuh koman tahiꞌ.’ Eꞌ se pënton en pa soe peöm.  
\v 22 Eöm se keh teꞌ rakah me nem o vaman, paröm hin manuh pe Sosoenën, eöm se kon em pataeah nöm to hinhin suk nem.”   
\s1 O Teꞌ Susunön Ësës Heꞌ To Hi E Ieesuꞌ, Pan Eteh To Heꞌ Poan O Kikis  
\r Mak 11:27-33, me Luk 20:1-8  
\p
\v 23 E Ieesuꞌ to ho hah en manuh koman a Iuun Hinhin Apuh, pareꞌ vavaasis non a napan nën. Ko teꞌ susunön ësës heꞌ, me ro teꞌ susunön po Jiuꞌ nö maꞌ manih peꞌ, pare hi poë pan, “Soe ka möm ah. A tasun taeah nën to teꞌ me nom parën nonok nom a ma kiu varih? Eteh to heꞌ a oah a tasun pamëh?”   
\p
\v 24 Ke Ieesuꞌ piun rapoë pareꞌ soe pan, “Eöꞌ me se hi a neöm ta teꞌ hi, eöm se keh piun em peöꞌ, a, eöꞌ me se soe keoꞌ peöm peteh to heꞌ a neoꞌ a tasun, köꞌ nonok noꞌ a ma kiu varih.  
\v 25 Soe ka neoꞌ öm, a tasun vëh pa pupui a napan ne Jon Tövapupui to heꞌ voh, taneꞌ maꞌ pe Sosoenën, keꞌ, eꞌ taneꞌ maꞌ manih pa napan ah?”  
\p O teꞌ susunön ësës heꞌ, me ro teꞌ vavaasis to nat i ne o Vavaasis pe Mosës, to vaiihi koman suk e ne pa hi pe Ieesuꞌ, pare sosoe ne pan, “Ea se keh soe pan a kiu ne Jon to nonok non to taneꞌ maꞌ manuh pe Sosoenën, keꞌ soe en pan, ‘Vahvapoꞌnih ka hikta vaman no e Jon?’  
\v 26 Ka se keh soe ee pan, ‘Eꞌ a kiu pa teꞌ.’ A, ea se nanaöp e no pa napan se ip ee pea, suk ee to vaman e ne pe Jon a teꞌ vanënën soe.”   
\p
\v 27 Kee piun e Ieesuꞌ, pare soe pan, “Emöm to hikta nat nem.”  
\p Ivëh, ke Ieesuꞌ soe ke poꞌ rapoë pan, “Eöꞌ me hikta se soe ka noꞌ neöm peteh to heꞌ a neoꞌ a tasun vaꞌih köꞌ nonok noꞌ a ma kiu varih.”   
\s1 A Soe Vapipinoꞌ Va Pa Poa Koaꞌ  
\p
\v 28 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non, pareꞌ soe ke poꞌ o teꞌ susunön ësës heꞌ, me ro teꞌ susunön po Jiuꞌ va Israël pan, “Eöm koman va poꞌ nem nih pa ö no a pah teꞌ to teꞌ me non a poa koaꞌ oeteꞌ peꞌ. Ko pöh poen ne tamëëre to nö manuh pe koaꞌ vamomoaan, pareꞌ soe pan, ‘Koaꞌ peöꞌ, kuru nöꞌ to iu noꞌ a ö nën se nö manuh po tökiu voaën peöꞌ parën kiu maꞌ.’  
\v 29 Ke sunaiꞌeah vaꞌsik en. Pareꞌ teꞌ non, ko panih o kokoman peꞌ ko nö hah en pa kiu.  
\v 30 Vasuksuk ne tamëëre to nö en manuh pe meh sunaiꞌeah, pareꞌ soe ke poan pan, ‘Koaꞌ peöꞌ, kuru nöꞌ to iu noꞌ a ö nën se nö parën kiu maꞌ manuh po tökiu voaën peöꞌ.’ Ke sunaiꞌeah manat en, ivëhkëk, eꞌ to koe en, pareꞌ hikta nö pa kiu.”  
\v 31 Ke Ieesuꞌ hi poꞌ en pee pan, “Eteh rakah pa poa koaꞌ varih to pënton a soe pe tamëëre?” Kee piun a soe pe Ieesuꞌ, pare soe pan, “E koaꞌ vamomoaan.” Ke Ieesuꞌ soe ke rapoë pan, “A, eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm. A nap kokon takis, me ra nap rëhrëh se vovoh ke peöm manuh pa Matop Vih va pa Vöön va Kin, suk ee to tamak a ma taateꞌ hat pee, pare panih ee.  
\v 32 E Jon to nö voh maꞌ pa vataare a neöm a taateꞌ totoopin, köm hikta vaman voh eah. Ivëhkëk, a nap kokon takis me ra nap rëhrëh to tënan voh a soe pe Jon, pare vaman e peꞌ. Eöm to pënton voh em po vavaasis pamëh, ivëhkëk, eöm to rës e nem pa panih a ma taateꞌ hat peöm, paröm vaman.”   
\s1 A Soe Vapipinoꞌ Va Pa Nap Hat To Matop Ne O Tökiu Voaën  
\r Mak 12:1-12, me Luk 20:9-19  
\p
\v 33 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ me e non po teꞌ susunön ësës heꞌ, me ro teꞌ susunön po Jiuꞌ, pareꞌ soe pan, “Eöm se pënton vavih rakah nem po vahutët vaꞌih nöꞌ se soe ka neöm. A pah teꞌ to nep voh a rak voaën, pareꞌ eean tavi poan. Pareꞌ een a koveꞌ marën a vahoꞌ a ma voaꞌ voaën nën, pareꞌ kom ko hun tavus maꞌ. Eꞌ to eok en pa iuun no a teꞌ se teꞌ non, pareꞌ ut non pa rak voaën pamëh. Pareꞌ heꞌ en po upöm teꞌ, kee kiu moniꞌ e ne manih peꞌ, eꞌ he nö varo en pa meh muhin.  
\v 34 Vasuksuk poꞌ no a voaꞌ to vamatop ee pa oes, ke tövaneah pa rak voaën vanö en maꞌ pa ma teꞌ kikiu peꞌ manih po teꞌ varih to matop ro ne pa rak voaën, pan ee se teꞌ ke poë ta ma teꞌ voaꞌ voaën va pa rak peꞌ.  
\v 35 Ivëhkëk, o teꞌ varih to vaneah ro ne pa nep voaën to öt a ma teꞌ kikiu pe tövaneah pa rak voaën, pare vakmis ee pee, ko ip vamët ee pa meh. Ka vakön teꞌ kikiu nee to tösvös poë, keꞌ mët en.  
\v 36 Ke tövaneah pa rak voaën vanö hah en po upöm teꞌ kikiu peꞌ to peo oah e ne pa ma teꞌ varih neꞌ to vanö moaan manuh po teꞌ varih to matop ro ne a rak voaën. Ka napan varih to matop ro ne pa rak voaën nok va ee pee manih po teꞌ varih to vovoh moaan maꞌ.  
\v 37 E tövaneah pa rak voaën to koman en pa vanö maꞌ e koaꞌ koman peꞌ. Eꞌ to koman non pan a napan varih to matop ro ne pa rak voaën se ta e ne pe sunaiꞌeah.  
\v 38 Ivëhkëk, a napan varih to matop ro ne pa rak voaën to ep i na e koaꞌ peꞌ to nö maꞌ, pare soe va ee manih pan, ‘Ivaꞌih e koaꞌ peꞌ. Ka rak voaën vaꞌih se vaneah amot e non peꞌ. Ea se keh ip vamët eah, ko vaneah varuꞌ e no pa rak voaën vaꞌih.’  
\v 39 Ivëh, ka napan varih to matop ro ne a rak voaën öt e koaꞌ pamëh, pare vi tavus këh ee peꞌ pa rak, ko ip vamët ee peꞌ.   
\p
\v 40 “Ke tövaneah pa rak voaën se poꞌ nok vah va i ra napan varih nih to matop ro ne a rak peꞌ pö neꞌ se hah ma?”   
\p
\v 41 Ko teꞌ susunön ësës heꞌ, me ro teꞌ susunön po Jiuꞌ soe ke Ieesuꞌ pan, “Eꞌ se ip vamët vahik rakah en po teꞌ hat poë varih. Pareꞌ heꞌ en pa rak voaën pamëh manih po upöm teꞌ, kee matop ro ne. Ko poen nee se oes a voaën, ee se heꞌ ee peꞌ a ma teꞌ voaꞌ voaën va pa rak pamëh.”   
\p
\v 42 Ke Ieesuꞌ soe ke rapoë pan, “Eöm to hikta ëh pöꞌ voh a soe vaꞌih to kiun non po Puk Vapenpen to soe suk voh non e Kristo, pareꞌ soe non pan,  
\q1 ‘A vös vaꞌih no a nap ekeok to vi tavus in,  
\q2 to tavus en a vös vamomoaan vëh to toon vakis non a iuun.  
\q1 E Sunön to nok a vös pamëh,  
\q2 keꞌ tavus en o toon to toon vakis non a iuun,  
\q3 pareꞌ paraꞌ ep vamanin manih pa mataara.’ \rq Sng 118:22-23\rq*   
\p
\v 43 “Ivëh, köꞌ se soe rakah keoꞌ peöm, e Sosoenën se kon këh en peöm pa Matop Vih peꞌ, pareꞌ heꞌ en peꞌ manih pa napan varih to tëtënan ne a ma soe peꞌ, pare vavatet ne.  
\v 44 Ka teꞌ to kuꞌ, pareꞌ vuꞌ na pa tonun vös pamëh eꞌ se takök vatam en. Ivëhkëk, a vös pamëh se keh vuꞌtöön na ta teꞌ. A teꞌ pamëh se kakaaroe rakah en.”   
\p
\v 45 O teꞌ susunön ësës heꞌ, me ro Parësiꞌ to pënton a soe vapipinoꞌ ne Ieesuꞌ to nonok non, pare nat ee pe Ieesuꞌ to huh e non pee pa soe vapipinoꞌ pamëh.  
\v 46 Eꞌe to kehkeh öt e ne pe Ieesuꞌ. Ivëhkëk, ee to nanaöp e ne pa napan, suk a napan to vaman e ne pe Ieesuꞌ a teꞌ vanënën soe.   
\c 22  
\s1 A Soe Vapipinoꞌ Va Pa Taëën Va Po Vaen  
\r Luk 14:16-24  
\p
\v 1 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ me e non pa napan, pareꞌ hutët hah ken pee po moeh vahutët pa soe vapipinoꞌ, eꞌ to soe ke rapoë pan,  
\v 2 “A Matop Vih va pa Vöön va Kin to teꞌ va non manih pa teꞌ sunön to vamatop o vaënëën va po vaen pe sunaiꞌeah.  
\v 3 Eꞌ to vamatop vahik en, pareꞌ vanö en po vipuh manuh pa napan varih se nö maꞌ manih pa taëën pamëh. Ko poen no a taëën to vamatop vahik en, keꞌ vanö en pa nap kiu peꞌ, kee nö ee ko vaoe ee maꞌ po teꞌ varih neꞌ to vanö voh o vipuh manih pee. Ivëhkëk, ee to koe ee pa nö maꞌ.  
\v 4 Vasuksuk neꞌ to vanö en po upöm teꞌ kikiu peꞌ, pareꞌ soe ke rapoë pan, “Soe ke ro teꞌ varih na to vanö voh o vipuh manih pee, pan, “A taëën to vamatop vahik en. Emöm to ip em pa kaöꞌ vusvus, ka ma moeh tah kurus vamatop vahik ee. Ke sunön peöꞌ to iu non a ö söm nö maꞌ pa taëën va po vaen pe sunaiꞌeah.” ’  
\v 5 Ivëhkëk, a napan to hikta nö maꞌ. E tövaneah pa taëën to vanö voh o vipuh manih pa napan, kee pënton varo ee pa soe peꞌ, pare vanönö ee pa nok a ma kiu pee. A paeh to nö en po tökiu peꞌ. Ka meh nö en pa matop a sitoaꞌ peꞌ.  
\v 6 Ko upöm öt a ma teꞌ kikiu pe tövaneah pa taëën, pare ip naon rapoë, kee mëtmët ee.  
\v 7 A teꞌ sunön to pënton a tah vaꞌih to tanok manih pa nap kiu peꞌ, pareꞌ pah heve suntan en. Eꞌ to vanö en pa nap vëvënsun peꞌ, kee ip vahik rakah ee pa napan varih to ip a nap kiu peꞌ, pare ës ee pa ma vöön pee.   
\p
\v 8 “Ivëh, ka teꞌ sunön soe ke ra nap kiu peꞌ pan, ‘A taëën va po vaen pe koaꞌ peöꞌ to vamatop vahik en. Ivëhkëk, a napan varih nöꞌ to vanö o vipuh peöꞌ manih pee, ee to hikta vih onöt ne a nö maꞌ pa taëën pamëh.  
\v 9 Ivëh, köꞌ iu noꞌ a ö nöm se nö manuh pa ma sinten hanan, paröm vaoe maꞌ ere tereh nöm to ep. Paröm soe ke raoe kee nö maꞌ pa taëën peöꞌ.’  
\v 10 Ka nap kiu pa teꞌ sunön suk ee pa ma hanan. Pare meeme ee maꞌ pere tereh nee to onöt ne a taum. O teꞌ vihvih me ro teꞌ o hathat, kee nö ee maꞌ ka iuun no a taëën va po vaen to teꞌ non puh rakah en pa napan.   
\p
\v 11 “Ka teꞌ sunön ho en koman iuun pa ep pa napan varih to nö maꞌ, pareꞌ ep in a pah teꞌ to teꞌ non nën to hikta hop maꞌ to ohop va pa taëën va po vaen.  
\v 12 Ka teꞌ sunön pamëh soe ka teꞌ pamëh pan, ‘Kea, eën ho vah va maꞌ nih manih? Eën to hikta ohop nom o ohop va pa taëën va po vaen.’ Ivëhkëk, a teꞌ pamëh to hikta soe ta tah.  
\v 13 Ivëh, ka teꞌ sunön soe ke ra nap kiu peꞌ pan, ‘Öt öm a teꞌ vëh, paröm nohnoh a poa koreneah me a poa moneah, paröm vi tavus na eah manuh pa vöön popoen. Manih pa vöön popoen pamëh no a napan se vaokook kov e ne, pare vakuskus rivon kov e ne po kamis.’   
\p
\v 14 E Ieesuꞌ to heꞌ vahik a soe vapipinoꞌ peꞌ, pareꞌ vamaaka en pa pusun in a soe pamëh, pareꞌ soe ke ra napan pan, “E Sosoenën to iu non sih a nap peo se nö maꞌ manih pa iuun peꞌ. Ivëhkëk, a ma siꞌ pah teꞌ ro to tënan o vipuh peꞌ, ee o teꞌ poë varih ne Sosoenën to pitöꞌ koman voh en pee.”   
\s1 A Nap Susunön Po Jiuꞌ To Kehkeh Punöꞌ Ne E Ieesuꞌ  
\r Mak 12:13-17, me Luk 20:20-26  
\p
\v 15 O Parësiꞌ to këh ee pe Ieesuꞌ to vavaasis non a napan, pare nok ee po kokoman va pa ö nee se punöꞌ poë po vahutët, ko vahoꞌ poë po vahutët suk a ma soe koman peꞌ.  
\v 16 Ee to nö, pare vanö ee maꞌ pa ma teꞌ vamomhë koman pee, me ro teꞌ varih to vavatet ne sih o kum pe Hëërot. Kee nö maꞌ manih pe Ieesuꞌ, pare soe pan, “Apuh, emöm to nat e nem pën a teꞌ sosoe man rakah. Pamöm nat e nem pën to vavaasis nom sih a napan a taateꞌ pe Sosoenën. Parën hikta nat nom pa koman varoe ta pah teꞌ, ko hikta nat nom pa soe ta pah soe manih pa teꞌ hikto ëhnan, me a teꞌ to teꞌ me non o ëhnan.  
\v 17 Soe ka möm ah, eꞌ vih kës e non pea pa heꞌ a takis manih pe Sisaꞌ, keꞌ a hik?”   
\p
\v 18 Ivëhkëk, e Ieesuꞌ to nat momoaan en pa ma kokoman po teꞌ poë varih to kehkeh punöꞌ ne poë, ivëh, neꞌ to soe suk va i ra poë manih pan, “Eöm o teꞌ o pöh pikpiuk rakah, eöm pupunöꞌ suk a no neoꞌ ataeah?  
\v 19 Vataare suk voh a neoꞌ öm ta pah moniꞌ va pa moniꞌ vëh nöm to tatakis nem sih.” Kee vataare ee peꞌ po pöh voaꞌ moniꞌ.  
\v 20 Ke Ieesuꞌ hi en pee pan, “A ëhnan me o kahoꞌ peteh ivëh to teꞌ non pa moniꞌ vëh?”   
\p
\v 21 Kee piun e Ieesuꞌ, pare soe pan, “Pe Sisaꞌ.” Ke Ieesuꞌ soe ke poꞌ rapoë pan, “A tah to vaneah non pe Sisaꞌ nöm se heꞌ e Sisaꞌ. Ka tah to vaneah non pe Sosoenën nöm se heꞌ e Sosoenën.”   
\p
\v 22 Ee to pënton a soe pe Ieesuꞌ, pare töhkak vahat rakah ee, ko këh ee peꞌ, pare vanönö ee.   
\s1 Ee To Hi E Ieesuꞌ Pa Mët Me A Sun Hah Pa Teꞌ  
\r Mak 12:18-27, me Luk 20:27-40  
\p
\v 23 Manih po poen avoeꞌ pamëh o Sëdiusi to nö maꞌ manih pe Ieesuꞌ. O Sëdiusi, ee o kum teꞌ to hikta vaman ne pan, a nap mët se sun taneꞌ hah ee manih po vapeepe, to hi poë a hi, pare soe pan,  
\v 24 “Apuh, e Mosës to soe voh ka ra pan, ‘Ta pah teꞌ se keh mët akuk eꞌ hikta vatvus ta pah koaꞌ manih pe köövo peꞌ, ke kea peꞌ me hah e köövo amop peꞌ, pareꞌ vatvus a koaꞌ se kon a ëhnan e kea peꞌ.’  
\v 25 Eꞌ to teꞌ voh non a kën tom mahin, a tönim koaꞌ me ra pöök. Ka teꞌ apuh vaen en, pareꞌ hikta vatvus ta koaꞌ eꞌ he mët en. Ivëh, ke kea peꞌ me hah en pe köövo ne kea apuh peꞌ to mët këh.  
\v 26 Ke vapöök kea peꞌ mët pet en. Eꞌ he hikta vatvus avoeꞌ non ta koaꞌ, ka vakön kea pee nok pet va en nën. Keꞌe kurus rakah to mët vahik akuk rakah ee. Ee hikta vatvus ta pah koaꞌ.  
\v 27 Ke köövo amop pamëh pah mët suk poꞌ en pee kurus.  
\v 28 Ivëh, ka nat e no pa tönim me ra poa teꞌ to vameeme petpet voh e ne pa pah köövo. Ko poen no a nap mët se sun taneꞌ hah manih po vapeepe, eteh rakah poꞌ se vaneah totoopin non pe köövo vëh, no a kën tom mahin varih to me voh ne?”   
\p
\v 29 Ke Ieesuꞌ piun rapoë, pareꞌ soe pan, “Eöm o teꞌ o nun rakah to hikta nat vavih nem pataeah no Puk Vapenpen to sosoe non sih, paröm hikta nat vavih me nem po kikis pe Sosoenën.  
\v 30 O poen no a nap mët se sun taneꞌ hah maꞌ po vapeepe, a napan kurus hikta se vavaen hah ne. Suk ataeah, eꞌe se teꞌ va e ne manih po ankeroꞌ manuh pa vöön va kin.  
\v 31 Eöm hikta ëh pöꞌ voh a soe ne Sosoenën to sosoe voh ka non neöm pan, a nap mët se toꞌtoꞌ hah, pare sun hah ee.  
\v 32 E Abraham, ke Aësak, ke Jekop to mët moaan rakah voh ee po poen ne Sosoenën to soe voh pan,  
\q1 ‘Eöꞌ e Sosoenën pe Abraham,  
\q2 me eöꞌ e Sosoenën pe Aësak,  
\q3 me eöꞌ e Sosoenën pe Jekop.’ \rq Eks 3:6\rq*  
\m Ke Sosoenën pamëh, eꞌ hikta teꞌ non pan eꞌ e Sosoenën pa nap mët. Ahik. Eꞌ e Sosoenën pa nap toꞌtoꞌ.”   
\p
\v 33 A napan to pënton a soe vaꞌih, pare pah toksean rakah ee po vavaasis pe Ieesuꞌ.   
\s1 A Taateꞌ To Apuh Oah Non A Ma Meh Taateꞌ  
\r Mak 12:28-31, me Luk 10:25-28  
\p
\v 34 O Parësiꞌ to pënton ee pa ö ne Ieesuꞌ to sunpip rakah en po Sëdiusi pa ma soe peꞌ. Ko Sëdiusi hikta onöt ne a soe ta tah, suk e Ieesuꞌ to nok raoe, kee nun rakah ee. Ivëh, ko Parësiꞌ tönun hah me ee pe Ieesuꞌ,  
\v 35 manih pee to teꞌ non a pah teꞌ to nat suntan rakah non o Vavaasis Pe Mosës. Ka to Parësiꞌ pamëh to kehkeh punöꞌ non e Ieesuꞌ.  
\v 36 Pareꞌ soe pan, “Apuh, a taateꞌ taeah to apuh oah non manih po Vavaasis pe Mosës?”  
\v 37 Ke Ieesuꞌ piun poan, pareꞌ soe pan,  
\q1 “Eöm se iu rakah nem e Sunön Sosoenën peöm manih pa ma kupu peöm,  
\q2 me manih pa ma apeneöm,  
\q3 me manih pa ma kokoman peöm.” \rq Lo 6:5\rq*   
\m
\v 38 Ee ivarih, a ma taateꞌ to apuh oah ne a ma meh taateꞌ.  
\v 39 Ka vapöök taateꞌ to vatoe e non pa ma taateꞌ vamoaan to soe va ne manih pan,  
\q1 ‘Eën se iu nom a meh teꞌ vamanih pa ö nën to iu hah va ka nom.’ \rq Lev 19:18\rq*   
\m
\v 40 A poa taateꞌ poë varih, ee a pusun rakah kov in a ma Vavaasis kurus pe Mosës, me a ma Soe po Teꞌ Vanënën Soe.”   
\s1 E Ieesuꞌ To Hi O Parësiꞌ, Pan E Kristo Eteh  
\r Mak 12:35-37, me Luk 20:41-44  
\p
\v 41 O Parësiꞌ to teꞌ tönun avoeꞌ e ne, ke Ieesuꞌ hi rapoë a hi vaꞌih,  
\v 42 “Eöm koman va nem nih pe Kristo, eꞌ e koaꞌ peteh?”  
\p Ko Parësiꞌ piun poë, pare soe pan, “E Kristo, eꞌ e koaꞌ pe Devit.”   
\p
\v 43 Ke Ieesuꞌ hi hah en pee pan, “Suk ataeah, ka Tuvuh Vasioꞌ heꞌ voh o kokoman manih pe Devit, keꞌ pokaꞌ en pa teꞌ pamëh e Sunön peöꞌ? E Devit to soe vavoh manih komön a Puk Vaëhëh vamanih pan,   
\q1
\v 44 ‘E Sosoenën to soe ke Devit pan,  
\q2 “E Kristo e Sunön pën.”  
\q1 ‘Ke Sosoenën sosoe avoeꞌ ke non pe Kristo pan,’  
\q1 “Ihoꞌ ah manih pa papmatö peöꞌ,  
\q2 ko teꞌ nom nën keꞌ onöt po poen nöꞌ se vahoꞌ o teꞌ varih to vakihat me a nom oah manih paan a matop pën.’” \rq Sng 110:1\rq*   
\m
\v 45 “E Devit to popokaꞌ non sih e Ieesuꞌ Kristo e Sunön, ivëh, ke Kristo hikta teꞌ varoe non pan eꞌ e koaꞌ pe Devit. Ahik! Eꞌ to teꞌ me e non e Sunön peꞌ.”  
\v 46 Ahik rakah ta paeh va po Parësiꞌ to piun a soe pe Ieesuꞌ. Taneo rakah non po poen pamëh no a hikta pah teꞌ nat to onöt non a hi hah e Ieesuꞌ ta ma meh hi.   
\c 23  
\s1 O Parësiꞌ Me Ro Teꞌ Vavaasis To Nat I Ne O Vavaasis pe Mosës To Nok A Ma Taateꞌ Hat Manih Pe Ieesuꞌ  
\r Mak 12:38-39, me Luk 11:43; 11:46; 20:45-46  
\p
\v 1 Vasuksuk ne Ieesuꞌ to soe ke ra napan me ra ma vamomhë peꞌ pan,  
\v 2 “O teꞌ vavaasis varih to nat ne sih o Vavaasis pe Mosës, me ro Parësiꞌ pare öt ne a tasun va pa vamaaka a pusun in o Vavaasis pe Mosës manih pa napan.  
\v 3 Ivëh, köm se tënan ko vatet em pa ma taneah nee to soe ka neöm. Ivëhkëk, eöm se nat nem vatet a ma taateꞌ nee to nonok ne. Suk ataeah, eꞌe to hikta vavatet ne a ma tah nee to vavaasis ne.  
\v 4 Ee to nok ka neöm a ma taateꞌ kikis, pan eöm se vavatet nem. Ivëhkëk, eꞌe koman to hikta iu ne a vaꞌaus a neöm pa vatet vavih a ma taateꞌ poë varih.   
\p
\v 5 “A ma tah kurus nee to nonok ne pan a napan se ep. Pare nat ne rapoë ro teꞌ vivihan. Ivëh, kee öt ne a ma siꞌ voh no a ma pah ö soe pe Sosoenën to kiun ne, pare noh a ma voh poë varih manih pa ma naire, keꞌ pa ma koreere. Pare ohop ne a ma ohop rë. Pare nok a ma ohop vihvih nee to hinhin me ne sih, ko uris rë nee to kun tonun po ohop pamëh.  
\v 6 Ka manih pa ma taëën apaꞌpuh nee to iu ihoꞌ vovoh rakah ne pa ma ö ihihoꞌ po teꞌ susunön, me manuh koman a ma iuun hinhin soneꞌ pee, nee to iu rakah ne a ihoꞌ po matan.  
\v 7 Pare iu rakah ne pan a napan se ta ne rapoë pa ma ö totoaan, pare popokaꞌ ne rapoë o teꞌ apuh.   
\p
\v 8 “Ivëhkëk, eöm se nat nem koman nem pan a napan se popokaꞌ a non neöm ‘a Tövavaasis’, suk ataeah, e Sosoenën varoe ko a paeh a Tövavaasis peöm. Ke eöm kurus varih a kën tom kea.  
\v 9 Paröm nat nem pokaꞌ ta pah teꞌ va po oeh vëh ‘e Tamön’, suk ataeah eöm to teꞌ varoe me ko nem a pah Tamëneöm to teꞌ non pa vöön va kin, ivëh e Sosoenën.  
\v 10 Paröm nat nem koman nem pan a napan se pokaꞌ a non neöm ‘o Sunön’, suk ataeah, a pah Sunön ro ko peöm, ivëh e Kristo.  
\v 11 Ka teꞌ to apuh non manih peöm, eꞌ a teꞌ kikiu, eꞌ to kiu non manih peöm.  
\v 12 Ka teꞌ se keh kë koman hah a non, e Sosoenën se vöknah en peꞌ. Ka teꞌ se keh vöknah hah a non, e Sosoenën se kë en peꞌ.”   
\s1 E Ieesuꞌ To Soe Tavus A Taateꞌ Hat Po Teꞌ Vavaasis To Nat I Ne O Vavaasis Pe Mosës, Me Ro Parësiꞌ  
\r Mak 12:40, me Luk 11:39-52; 20:47  
\p
\v 13-14 E Ieesuꞌ to toto avoeꞌ e non, pareꞌ soe pan, “Varenan rakah peöm varih o teꞌ vavaasis to nat nem o Vavaasis pe Mosës, me eöm o Parësiꞌ, eöm o teꞌ o mokoꞌ rivon rakah. Paröm pikpiuk, eöm rakah ko varih to susunpip nem a napan pa nö manuh pa Matop Vih va pa Vöön va Kin. O upöm teꞌ to kehkeh nö ne nën köm sosoepip e nem pee. Suk eöm to hikta onöt nem a nö nën.\f + \fr 23:13-14 \ft O upöm teꞌ nat to kokoman ne pan a meh soe to teꞌ non koman a ves 13-14. A soe pamëh to sosoe va non manih pan, “Varenan rakah peöm varih o teꞌ vavaasis to nat nem o Vavaasis pe Mosës, me ro Parësiꞌ, eöm o teꞌ o pöh mokoꞌ rivon, paröm pikpiuk. Eöm to nat rakah nem a piuk o siꞌ köövo amop, paröm öt këh raoe a ma iuun pee. Paröm piuk hah ëm pa nok a ma hin rë. Ivëh, ko poen no vahutët pe Sosoenën se tavus, eöm se kon o kamis o pöh apuh rakah. Suk a ma taateꞌ hat peöm.” Ep na pe Mak 12:40.\f*   
\p
\v 15 “Varenan rakah peöm varih o teꞌ vavaasis to nat nem o Vavaasis pe Mosës, me ro Parësiꞌ, eöm o teꞌ o pöh mokoꞌ rivon, paröm pikpiuk. Eöm to vavatvi kov e nem sih po oeh me manih tahiꞌ pan eöm se ep këh maꞌ ta ma teꞌ, kee suk a taateꞌ hat peöm. O poen nöm to taum em po teꞌ poë varih, eöm to vanun em pee. Ivëh, ke eöm kurus se nö em po suraꞌ ësës tamoaan.   
\p
\v 16 “Varenan rakah peöm varih o teꞌ vavaasis to nat nem o Vavaasis pe Mosës, me o Parësiꞌ, eöm o kekehoꞌ. Eöm to kehkeh vovoh ke nem sih a napan pa matop raoe, ivëhkëk, eöm to hikta onöt nem. Eöm me to sosoe nem sih pan, ta pah teꞌ se keh nok a soe man peꞌ manuh pa Iuun Hinhin Apuh pe Sosoenën marën a vakikis a soe peꞌ, eöm se soe em pan, eꞌ se vaörakuk en pa soe man peꞌ. Ivëhkëk, ta pah teꞌ se keh nok rakah a soe man peꞌ pan a gol to pet non pa Iuun Hinhin Apuh pe Sosoenën, a, eöm se soe em pan, eꞌ se vatet rakah a soe man peꞌ.”  
\v 17 E Ieesuꞌ to toto avoeꞌ e non, pareꞌ soe pan, “Eöm rakah varih to teꞌ va nem manih pa ö no teꞌ ponkiꞌ komë to teꞌ va ne sih, paröm teꞌ pet va e nem manih po teꞌ kekehoꞌ. Ataeah to apuh non manih po epep pe Sosoenën, a gol, keꞌ a Iuun Hinhin Apuh? A gol to pet non sih manih pa Iuun Hinhin Apuh, pareꞌ teꞌ non a tah vivihan. Suk eꞌ to pet non pa iuun pe Sosoenën.  
\v 18 Keteh to nok a soe man peꞌ, pareꞌ vakikis na a soe pamëh manuh pa pok vapenpen pe Sosoenën, köm soe kem peꞌ pan, eꞌ se vaörakuk en pa soe man peꞌ. Ivëhkëk, eꞌ se keh vakikis na a soe man pamëh manuh po heꞌ to tok non pa pok vapenpen pe Sosoenën, a, köm soe kem peꞌ pan, eꞌ se vatet rakah a soe man peꞌ.  
\v 19 Eöm o kekehoꞌ, ataeah to apuh non po epep pe Sosoenën, o heꞌ, keꞌ a pok vapenpen? O heꞌ to tok non pa pok vapenpen, pareꞌ teꞌ non a tah vivihan.  
\v 20 Ivëh, ka teꞌ to nok a soe man peꞌ, pareꞌ vakikis a soe man peꞌ manuh pa pok vapenpen, eꞌ to vakikis a soe pamëh manuh pa pok vapenpen me a ma tah to tok ne nën.  
\v 21 Ka teꞌ to nok a soe man peꞌ, pareꞌ vakikis a soe man peꞌ manuh pa Iuun Hinhin Apuh, eꞌ to vakikis a soe pamëh manuh pa Iuun Hinhin Apuh me a ma tah to pet ne nën.  
\v 22 Ka teꞌ to nok a soe man peꞌ, pareꞌ vakikis a soe man peꞌ manuh pa vöön va kin, eꞌ to vakikis a soe pamëh manuh pe Sosoenën me a ö ihoꞌ peꞌ.   
\p
\v 23 “Varenan rakah peöm o teꞌ vavaasis to nat i ne o Vavaasis pe Mosës, me ro Parësiꞌ, eöm o teꞌ o pöh mokoꞌ rivon, paröm pikpiuk. Eöm to kökök nö nem sih a ma tah na to hovën marën a vaninin vih a taëën, a ma tah poë varih nöm to nep, paröm ununun a havun ö tah, ko kon taneꞌ a pah ö tah nën, ko heꞌ na e Sosoenën. Ivëhkëk, eöm to vanun voh em pa ma meh taateꞌ to teꞌ apuh oah ne a taateꞌ heꞌheꞌ. A ma taateꞌ apuh poë varih to teꞌ ne manih komön o Vavaasis pe Mosës. Ee ivarih a ma taateꞌ poë varih, a taateꞌ va pa vaꞌaus a ma teꞌ arus no a napan to kehkeh miröꞌ ne rapoë, me a taateꞌ ururuan, me a taateꞌ va pa vaman e Sosoenën. Eöm se vavatet rakah nem a ma taateꞌ poë varih, paröm heꞌheꞌ nem na e Sosoenën a pah ö tah nöm to kon taneꞌ manih koman a ma tah nöm to nepnep nem.  
\v 24 Eöm varih to iu matop nem sih a napan, ivëhkëk, eöm o kekehoꞌ. Paröm vavatet vatëh nem a taateꞌ heꞌheꞌ, ko vanun em pa ma taateꞌ apaꞌpuh. Ivëh, köm teꞌ va e nem manih pa teꞌ to kon taneꞌ a kuvi manih po kaak peꞌ. Ivëhkëk, eꞌ to hikta ep pet non pa tampu to teꞌ non po kaak, pareꞌ kaak vaꞌpeh me en peꞌ.   
\p
\v 25 “Varenan rakah peöm varih o teꞌ vavaasis to nat i nem o Vavaasis pe Mosës, me ro Parësiꞌ, eöm o teꞌ o pöh mokoꞌ rivon, paröm pikpiuk. Eöm to pupui vavoon varoe nem a tonun a ma kap me o peret. Ivëhkëk, manih pa komëneöm no a taateꞌ hat, me a taateꞌ kaveo to puh rakah e non.  
\v 26 Ke eöm varih o Parësiꞌ, eöm o kekehoꞌ, vamomoaan nöm se pupui vavoon a koman a ma kap, me a ma peret, kee teꞌ voon ne, köm pah pupui vavoon poꞌ a ma ö tonun. Eꞌ to teꞌ akuk va kov e non manih peöm. Eöm se panih momoaan a ma taateꞌ hat peöm, paröm vovoh poꞌ ke nem a napan.   
\p
\v 27 “Varenan rakah peöm o teꞌ vavaasis to nat i nem o Vavaasis pe Mosës, me ro Parësiꞌ, eöm o teꞌ o pöh mokoꞌ rivon, paröm pikpiuk. Eöm to teꞌ va nem manih pa koveꞌ teꞌ mët, paröm ep vavih e nem manih mahën, ivëhkëk, manih pa komëneöm, a koveꞌ teꞌ mët to teꞌ e non, köm kakaun a tonun a koveꞌ pamëh po uh kakaare. Ivëh, ka manih tonun a koveꞌ pamëh to parin a matan vavih rakah pa ep. Ivëhkëk, manih pa koman a koveꞌ pamëh to puh rakah non pa ma soaꞌ teꞌ me a ma tah koa.  
\v 28 Eꞌ to vatoe akuk va kov e non manih peöm no a napan to ep ka ne neöm ko koman ne pan, eöm o teꞌ to nonok nem a ma taateꞌ totoopin. Ivëhkëk, manih pa ma komëneöm to puh rakah ne pa ma piuk me a ma taateꞌ hat.   
\p
\v 29 “Varenan rakah peöm o teꞌ vavaasis to nat i nem o Vavaasis pe Mosës, me ro Parësiꞌ, eöm o teꞌ o pöh mokoꞌ rivon rakah, paröm pikpiuk. Eöm to nok vavavih a ma koveꞌ no teꞌ vanënën soe to mët ko pe ne, paröm vatëk vavavih o koveꞌ po teꞌ varih to nonok ne a ma taateꞌ totoopin to mët ko pe ne.  
\v 30 Paröm sosoe nem sih pan eöm se keh teꞌ voh nem po poen voh pa kën sipun, eöm to hikta onöt nem a vaꞌaus raoe pa ip vamët o teꞌ vanënën soe.  
\v 31 Ivëh, ka soe koman peöm ivëh to vataare en peöm ivarih o pus koaꞌ po teꞌ varih to ipip vamët voh ne po teꞌ vanënën soe.  
\v 32 Ivëh, köm vapuh rakah em pa taateꞌ hat voh pa kën sipuineöm.   
\p
\v 33 “Eöm to teꞌ rakah va e nem manih po kuruꞌ, eöm to hikta onöt nem a rusin këh e Sosoenën pö neꞌ se vanö a neöm manuh po suraꞌ ësës tamoaan.  
\v 34 Ivëh, köꞌ se soe keoꞌ peöm pa tah vaꞌih, eöꞌ se vanö ka nös neöm o teꞌ vanënën soe, me ro teꞌ varih to teꞌ me ne a ma kokoman vih, me ro tövavaasis. Ka ma pa paeh va pee nöm se ip vamët. Paröm ni em po upöm pee manih pa kuruse. Paröm öt o upöm pee, ko rëp raoe po uris koman a ma iuun hinhin soneꞌ peöm. Ko nö vavah pa vaiu raoe pa ma vöön peöm marën a vakmis raoe.  
\v 35 Ivëh, ka hat va pa napan varih to ip vamët voh o teꞌ vanënën soe, me ro teꞌ varih to nonok ne a ma taateꞌ totoopin, ne eöm varih se teen rakah. O teꞌ varih ne sipuineöm to ip vamët voh to taneo non manih pe Ebel, a teꞌ totoopin, pare ipip vamët voh ne sih o teꞌ vih poë varih, ko hik non manih pa mët pe Sakarias sunaiꞌ Berekiaꞌ. E Sakarias, eꞌ a teꞌ ësës heꞌ sunön po Jiuꞌ nee to ip vamët voh poë manih topnin a iuun pe Sosoenën me a pok vapenpen peꞌ. A taateꞌ va pa ip vamët o teꞌ ësës heꞌ sunön po Jiuꞌ, ne Sosoenën to vateꞌ voh manih po teꞌ to teꞌ toꞌtoꞌ ne kuru se kon kamis suk a ma teꞌ poë varih.  
\v 36 Eöm me to nonok e nem pa taateꞌ pamëh, ivëh, köꞌ soe vaman rakah keoꞌ peöm, e Sosoenën se vateen a neöm o Jiuꞌ pa ma mët poë varih, pareꞌ vakmis suk en peöm.”   
\s1 E Ieesuꞌ To Tamak A Vöön Va Jerusalëm  
\r Luk 13:34-35; 19:41-44  
\p
\v 37 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non, pareꞌ soe pan, “Jerusalëm, Jerusalëm, eöm a ma nap susunön to töstösvös nem sih a ma teꞌ vanënën soe ne Sosoenën to vanö nös manem peöm. A ma poen peo neöꞌ to iu ununun noꞌ sih a ma koaꞌ pën, vamanih pa ö ne toaꞌ sin to ununun va non sih a ma soneꞌ peꞌ manih pa paan a paknaneah. Ivëhkëk, eöm to hikta iu nem.  
\v 38 Pënton nem öm, eöꞌ e Sunön to këh voh eoꞌ pa vöön peöm me a Iuun Hinhin Apuh peöm.  
\v 39 Eöꞌ to soe va keoꞌ peöm manih pan, eöm hikta se ep hah a nem neoꞌ manih po oeh vëh, keꞌ onöt rakah pa ö söꞌ hah va maꞌ manih pe Sunön peöm, köm soe em pan,  
\q1 ‘E Sosoenën se tapui a teꞌ vëh to nö maꞌ pa ëhnan e Sunön.’” \rq Sng 118:26\rq*   
\c 24  
\s1 E Ieesuꞌ To Soe Pan A Iuun Hinhin Apuh Se Takök  
\r Mak 13:1-2, me Luk 21:5-6  
\p
\v 1 E Ieesuꞌ to këkëh ko non a sinten a Iuun Hinhin Apuh, ka ma vamomhë peꞌ nö ee maꞌ manih peꞌ. Ko vataare poë a ma iuun va pa Iuun Hinhin Apuh.  
\v 2 Ivëhkëk, e Ieesuꞌ to soe ke rapoë pan, “Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, a ma iuun kurus varuh na to ep no, ee kurus se tatakök ee. Ahikta pah vös to onöt non a tok pa tonun a meh. Ahik. Eꞌe se taru kunah kurus ee maꞌ.”   
\s1 E Ieesuꞌ To Soe Pan A Ma Punis Peo Se Tavus Maꞌ  
\r Mak 13:3-13, me Luk 21:7-19  
\p
\v 3 Vasuksuk ne Ieesuꞌ to ihoꞌ non Tope Öliv, ka ma vamomhë varoe peꞌ nö ee maꞌ manih peꞌ, pare hi poë pan, “Soe ka möm ah o poen poanheh no a ma tah poë varih se tavus. Me o vëknöm taeoh nemöm se inan suk to tavus maꞌ, pamöm nat poꞌ o poen hah pën me o poen no oeh vëh se hik.”   
\p
\v 4-5 Ke Ieesuꞌ piun rapoë, pareꞌ soe pan, “Matop vavih nem, ta pah teꞌ tomeꞌ piuk ka neöm. A nap peo rakah se nö maꞌ, pare popokaꞌ ne a ëhnaneoꞌ, pare soe vamanih pan, ‘Eöꞌ ivëh e Kristo’, pare piuk ee pa napan.  
\v 6 Eöm se tënan o vapus me o vahutët va po vapus, to nönö non maꞌ. Ivëhkëk, eöm se koe a naöp. A ma tah kurus poë varih se tavus ee. Ivëhkëk, o poen no oeh se hik to meꞌ e non pa tavus maꞌ.  
\v 7 A napan va pa pah muhin se sun, pare vapus me ee pa napan va pa meh muhin. Ka matop vih pa pah teꞌ sunön se sun, pareꞌ vapus me en pa teꞌ matop vih pa meh teꞌ sunön. Ka manih pa ma meh muhin no o maë apuh se tavus, ka rikrik kö en.  
\v 8 A ma tah poë varih se tavus momoaan vamanih pa ö ne köövo to haraꞌ o kamis va pa ö neꞌ to kehkeh vahuh non.”   
\p
\v 9 “O teꞌ se öt a neöm, pare vakmis ee peöm ko ip vamët ee peöm. A ma muhin kurus se heve ov e ne peöm, suk eöm to vaman, paröm vatet a nem neoꞌ.  
\v 10 Manih po poen pamëh, a nap peo rakah to vaman voh ee peöꞌ se tarih, ko vikuh ee peöm pa nap hat.  
\v 11 Ko teꞌ vanënën soe pikpiuk se tavus maꞌ, pare piuk a ma nap peo rakah.  
\v 12 Ka napan heꞌ tonun ee pa taateꞌ vih vëh, a taateꞌ iu teꞌ, suk a taateꞌ hat to pupu vaꞌpuh nö e non maꞌ.  
\v 13 Ivëhkëk, o teꞌ varih to teꞌ vakis ne pa teꞌ a ma punis, pare öök na po poen no o oeh se hik, e Sosoenën se hehe en pee.  
\v 14 Ka Soe Vih va pa Matop Vih Pe Sosoenën no a napan se vavaasis manih po oeh avoes, ka napan sih tenan voh, ko oeh pah hik poꞌ en.”   
\s1 A Punöꞌ Hat Rakah Se Tavus  
\r Mak 13:14-23, me Luk 21:20-24  
\p
\v 15 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non, pareꞌ soe pan, “Eöm se ep rakah em pa Tah A Pah Hat Rakah no a teꞌ vanënën soe vëh e Dëniël to sosoe suk voh non. A Tah Hat pamëh to sun non pa iuun pe Sosoenën. Ka teꞌ to ëhëh non a soe, eꞌ se maaka vavih rakah non pa pusun in a soe pamëh.  
\v 16 Manih po poen no a Tah Hat pamëh se tavus maꞌ ka napan varih to teꞌ ne manih pa muhin va Jiutiaꞌ, ee se rusin ee manuh pa moeh totope.  
\v 17 Ka ta pah teꞌ se keh tok non pa tonun iuun peꞌ, ka Tah Hat pamëh tavus eꞌ to hikta onöt non a kunah taneꞌ tonun iuun pa kokon tavus a ma tah peꞌ to pet ne koman iuun, eꞌ se rusin en.  
\v 18 Ka teꞌ vëh to teꞌ non pa rak peꞌ, eꞌ to hikta onöt non a tapiun vos hah iuun pa kon ohop rë peꞌ.  
\v 19 Varenan rakah po köövo kikiuk me ro teꞌ köövo varih to vasisiꞌ ne o koaꞌ pee manih po poen pamëh, suk ee to hikta onöt ne a rusin vëhöꞌ.  
\v 20 Manih po Poen Apaapo me o poen no a tuvuh apuh rakah se tavus maꞌ, eöm hikta onöt nem a rusin vëhöꞌ këh a punis apuh pamëh, ivëh, köm se hinhin vakis nem manih pe Sosoenën, keꞌ se vaꞌaus a neöm.  
\v 21 Manih po poen pamëh no a punis apuh rakah se tavus. Moaan voh po poen ne Sosoenën to nok voh o oeh, pareꞌ nö non maꞌ, ko tavus non manih kuru no a punis to matan va non manih to hikta tavus voh. Ka amot me no o vu punis pamëh to hikta onöt non a tavus hah.  
\v 22 Ke Sosoenën se keh hikta moes a ma poen va pa ma punis poë varih, a napan kurus se ro vahik voh ee. Ivëhkëk, e Sosoenën to koman non a napan varih to vaman ne e Ieesuꞌ. Ivëh, neꞌ to vakökööt suk voh pa ma poen poë varih.   
\p
\v 23 “Manih pa ma poen poë varih, no teꞌ se keh soe ka neöm pan, ‘Ep këk öm, e Ieesuꞌ Kristo ivëh, keꞌ, eꞌ ivöh.’ Eöm se koe a vaman raoe.  
\v 24 Suk ataeah, o Kristo vapikpiuk, me ro teꞌ vanënën soe vapikpiuk se tavus maꞌ, pare vatvus a ma kiu apaꞌpuh me a ma tah vatoksean. Ee to hikta onöt ne a nok a ma tah poë varih manih pa napan ne Sosoenën to soe a ö neꞌ se kon hah raoe. Ee se piuk vahok ee pa napan.  
\v 25 Kuru, nöꞌ to kömköm vovoh a noꞌ neöm a tah pamëh he meꞌ e non pa tanok.   
\p
\v 26 “Ivëh, ka napan se keh soe ka neöm pan, e Kristo to teꞌ non manuh po meoh oeh, köm nat nem nö nën. Kee se keh soe ka neöm pan, eꞌ to teꞌ vakoaan non manuh, koe a vaman.  
\v 27 Eöꞌ e Koaꞌ Teꞌ Pa Napan Kurus se nö maꞌ, ka napan se ep a neoꞌ. Eꞌ se matan va non manih pa ö no a vakës to vavakës non manuh pa akis. Ka napan se ep a tah pamëh pa ma muhin kurus.   
\p
\v 28 Manih pa ö poanheh no a tah koa to pët non, manih pa ö pamëh a ma növan ënëën tah koa to tötönun ne sih nën.”\f + \fr 24:28 \ft E Ieesuꞌ to soe vapipinoꞌ a ö no a soe peꞌ se tavus vamaaka pa matëëra napan. Eꞌ to teꞌ va non manih pa taateꞌ po növan ënëën tah mët. A ëhnëëro növan poë varih, o valjah. O növan poë varih to ënëën varoe ne sih a ma tah mët to taneo ne a koa. A ma valjah peo to nönö ne maꞌ marën a ëën a tah mët. O teꞌ se keh ep a ma valjah peo to vatvi ne kin, ee to nat ee pan a tah mët to teꞌ non nën. Eꞌ to teꞌ akuk va kov e non manih pa ö no a napan se ep e Ieesuꞌ se hah vamaaka va maꞌ, eꞌ to hikta se vavakoaan nö non maꞌ.\f*   
\s1 A Hah Pe Koaꞌ Teꞌ Pa Napan Kurus  
\r Mak 13:24-27, me Luk 21:25-28  
\p
\v 29 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non, pareꞌ soe vamanih pan, “O poen no a ma punis poë varih to hik ee, ka ma teꞌ tah varih tanok pet,  
\q1 ‘A potan se popoen,  
\q2 ka sivö hikta se paapa non.  
\q1 O vesun se vuꞌvuꞌ taneꞌ ee maꞌ akis.  
\q1 Ko kikis vöh akis se panih,  
\q2 ko takö ee.’” \rq Ais 13:10; 34:4\rq*   
\p
\v 30 “Manih po poen pamëh, eꞌ se teꞌ non o vëknöm se tavus manuh pa akis to vateeraꞌ a no neoꞌ e Koaꞌ Teꞌ Pa Napan Kurus se nö maꞌ, ka napan kurus va po oeh se vaokook. Ee se ep a neoꞌ e Koaꞌ Teꞌ Pa Napan Kurus se nö vaꞌpeh me maꞌ a unöh manuh pa akis. Eöꞌ se nö me maꞌ o kikis apuh me o maaka.  
\v 31 A suvin se tanih, pareꞌ kopös rakah en po oeh kurus, ke eöꞌ se vanö maꞌ o ankeroꞌ peöꞌ, kee ununun taneꞌ maꞌ a napan ne Sosoenën to soe a ö neꞌ se kon hah raoe po taanaꞌ ö noton in o oeh.”   
\s1 O Vavaasis Va Po Naon Vëh O Fik To Vamaaka Non A Hah Pe Kristo  
\r Mak 13:28-31, me Luk 21:29-33  
\p
\v 32 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non, pare soe pan, “Eöm se kon taneꞌ o vavaasis manih po naon vëh o fik. A ma pean se keh koos maꞌ, pare pau vavoon hah maꞌ, a, köm nat em po poen no a potan se pa, to taneo en.  
\v 33 Keꞌ teꞌ akuk va kov e non manih pan, o poen ne eöm se ep in a ma tah poë varih se tavus, eöm se nat em po poen hah peöꞌ e Koaꞌ Teꞌ Pa Napan Kurus to öök vatët en maꞌ manih po hopaꞌ.  
\v 34 Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm. A ma napan va kuru to hikta se mët vahik ne, ka ma tah poë varih se tavus ee maꞌ.  
\v 35 A akis me o oeh se hik ee, ivëhkëk, a soe peöꞌ to hikta se hik non, eꞌ se teꞌ tamoaan e non.”   
\s1 Ahikta Teꞌ To Nat Non Po Poen Me A Aoaꞌ No A Ma Tah Poë Varih Se Tavus  
\r Mak 13:32-37, me Luk 17:26-30; 17:34-36  
\p
\v 36 “Ivëh, ka hikta pah teꞌ to nat non, po poen me a aoaꞌ ne eöꞌ to sosoe suk noꞌ. O ankeroꞌ va pa vöön va kin, me eöꞌ e koaꞌ pe Sosoenën, emöm to hikta nat nem po poen ne eöꞌ se hah maꞌ, e Tamön varoe to nat non.  
\v 37 A ma taateꞌ varih to tanok voh manih po poen pe Noaꞌ se tanok pet ee manih po poen ne eöꞌ e Koaꞌ Teꞌ Pa Napan Kurus se hah maꞌ.  
\v 38 O poen no a unat apuh to hikta tavus avoeꞌ voh non maꞌ, a napan to ënëën e ne ko kakaak e ne. Pare vavaen e ne, keꞌ antoen rakah po poen ne Noaꞌ to hop en po paröꞌ me ra kën tom sinan peꞌ.  
\v 39 Ee to posean voh ne pa ma taateꞌ varih, pare hikta nat ne pataeah se tavus manih pee. Ee to teꞌteꞌ pinpiun vah ne ka unat tavus maꞌ ko kopös rapoë, kee mëtmët vahik ee. A ma taateꞌ poë varih to se vatoe e non po poen ne eöꞌ e Koaꞌ Teꞌ Pa Napan Kurus se nö maꞌ.  
\v 40 Manih po poen pamëh no a poa teꞌ to kikiu ne pa rak, ke Sosoenën se me en pa paeh, ko këh en pa meh.  
\v 41 A poa köövo se nonok praoaꞌ, ke Sosoenën se me en pa paeh, ka meh neꞌ to këh en.   
\p
\v 42 Ivëh, köm se ut vavih nem ko teꞌ vamatop nem, suk eöm to hikta nat nem po poen poanheh ne Sunön peöm Ieesuꞌ Kristo se hah maꞌ manih po oeh vëh.  
\v 43 Eöm se nat va nem manih pan, e tövaneah pa iuun se keh nat momoaan en po poen no a teꞌ kakaveo se nö maꞌ, eꞌ hikta se vatö ke non a teꞌ kakaveo a iuun, keꞌ kök, pareꞌ ho.  
\v 44 Ivëh, köm se teꞌ vamatop nem pa ma poen kurus, suk eöꞌ e Koaꞌ Teꞌ Pa Napan Kurus tomeꞌ vöhnun a maꞌ neöm.”   
\s1 A Soe Vapipinoꞌ Va Pa Poa Teꞌ Kikiu, A Teꞌ A Vih Me A Teꞌ A Hat  
\r Luk 12:42-46  
\p
\v 45 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non, pareꞌ soe pan, “A teꞌ kikiu to teꞌ me pöꞌ e non po kokoman vih, pareꞌ matop vavih e non pa kiu peꞌ? E sunön koman peꞌ se kon poan e susun po teꞌ kikiu peꞌ, pareꞌ heꞌheꞌ non raoe a taëën po poen ne sunön to vateꞌ.  
\v 46 Amot no e sunön peꞌ se hah maꞌ, pareꞌ këh taum a teꞌ kikiu peꞌ to teꞌ avoeꞌ va e non pa ö neꞌ to soe va voh in poan, a, a teꞌ sunön se heꞌ poan o voen vih peꞌ.  
\v 47 Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, a teꞌ sunön se vahoꞌ en pa teꞌ kikiu peꞌ pa matop a ma tah kurus peꞌ.  
\v 48 Ivëhkëk, ataeah poꞌ se tavus pa ö no a teꞌ kikiu se keh teꞌ non a teꞌ kikiu hat, pareꞌ keh koman va non manih pan, ‘E sunön peöꞌ hikta se nö vëhöꞌ hah no maꞌ.’  
\v 49 Ivëh, ka teꞌ kikiu pamëh taneo en pa ip o upöm teꞌ kikiu, pareꞌ vavaëën me e non po teꞌ kakaak vatëh.  
\v 50 A teꞌ sunön peꞌ se vöhnun maꞌ poan po poen neꞌ to hikta vamatop non, me a aoaꞌ neꞌ to hikta nat non.  
\v 51 Ka teꞌ sunön se vakmis rakah en pa teꞌ kikiu pamëh. Pareꞌ veo en peꞌ, keꞌ nö ko teꞌ vaꞌpeh me non pa nap mokoꞌ rivon. Manuh nën no a napan se vaokook kov e ne, pare vakuskus rivon kov e ne po kamis.   
\c 25  
\s1 A Soe Vapipinoꞌ Va Pa Havun Köövo Sepeꞌ  
\p
\v 1 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non, pareꞌ soe pan, “Po poen ne eöꞌ e Koaꞌ Teꞌ Pa Napan Kurus se tavus maꞌ, a Matop Vih va pa Vöön va Kin se matan va non manih po vahutët va pa havun köövo sepeꞌ to kon a ma ram pee, pare öhön ee pe voe tövaen manuh hanan.  
\v 2-4 Ka manih pee, a havun köövo sepeꞌ poë varih, no a tönim to papön, suk ee to kon a ma ram pee, ivëhkëk, ee to hikta teꞌ vaꞌpeh me maꞌ ta ma meh ö kompoꞌ\f + \fr 25:2-4 \ft O kompoꞌ no Jiuꞌ to vavapnih ne po ram nee to nok taneꞌ manih po voaꞌ naon vëh o Öliv.\f* ov in a ma ram. Ka meh tönim to natsean, pare kon a ma ram pee, ko isu a ma puto kompoꞌ, pare teꞌ vaꞌpeh me ee maꞌ pa ma teꞌ ram pee.  
\v 5 Ivëhkëk, e voe tövaen to hikta nönö vëvëhöꞌ non maꞌ, ko köövo sesepeꞌ poë varih mët rakah ee po mamaasoe, pare koroh varo rakah ee.   
\p
\v 6 Pa topnin poen rakah no a napan to pënton a pah teꞌ to soe vamanih, ‘E voe tövaen to nö en maꞌ. Sun öm, paröm öhön eah.  
\v 7 Ivëh, ka kën mon sesepeꞌ poë varih sun, pare vamatop ee pa ma ram pee.  
\v 8 Ivëhkëk, a tönim sepeꞌ papön varih to sun, pare soe ke ra tönim natsean pan, ‘Heꞌ a möm ta ma teꞌ ö kompoꞌ, kemöm vapnih a ma teꞌ ram pemöm. A ma teꞌ ram pemöm to muteꞌ ee, suk o kompoꞌ to kit en.’  
\v 9 Ivëhkëk, a tönim köövo sepeꞌ natsean varih to piun rapoë, pare soe pan, ‘Ahik, o kompoꞌ vaꞌih to hikta antoen a rora kurus. Eꞌ to vih non peöm se nö, paröm voen maꞌ ta ma teꞌ ö kompoꞌ koman peöm.’  
\v 10 A tönim köövo sepeꞌ varih to posean vure pa nö pa vavoen kompoꞌ. Ke voe tövaen nö en maꞌ. Ka tönim köövo sepeꞌ natsean varih to teꞌ vamatop ne sih, nö vaꞌpeh me ee peꞌ manuh pa taëën va po vaen. Kee ho ee koman iuun, ko panih ee maꞌ po hopaꞌ.   
\p
\v 11 Vasuksuk no a meh tönim köövo to hah maꞌ, pare ep o hopaꞌ to papanih en, pare tekteok ne o hopaꞌ, pare sosoe ne pan, ‘Sunön, Sunön, peret ka nös möm ah.’  
\v 12 Ivëhkëk, e voe tövaen to soe maꞌ pan, ‘Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, Eöꞌ to hikta nat noꞌ peöm.’”   
\p
\v 13 Ivëh, ke Ieesuꞌ soe ke poꞌ rapoë pan, “Eöm se teꞌ vamatop nem, suk ataeah, eöm to hikta nat nem po poen, me a aoaꞌ poanheh ne eöꞌ e Koaꞌ Teꞌ pa Napan Kurus se hah maꞌ.”   
\s1 A Soe Vapipinoꞌ Va Pa Nap Kiu To Kon A Moniꞌ Pe Torara Pee  
\r Luk 19:11-27  
\p
\v 14 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non, pareꞌ soe pan, “A Matop Vih va pa Vöön va Kin to teꞌ va e non manih pe torara to kehkeh nö non pa meh muhin, pareꞌ vaoe na a ma teꞌ kikiu peꞌ, kee nö maꞌ keꞌ heꞌ vakëkëh raoe a ma tah peꞌ te matop ne.  
\v 15 Eꞌ to heꞌ suk na o nat pa ma paeh teꞌ kikiu peꞌ. Eꞌ to heꞌ en pa pah teꞌ kikiu peꞌ pa K5,000.00, ka vapöök neꞌ to heꞌ a K2,000.00, ka vakön pa K1,000.00. Eꞌ to heꞌ vahik rapoë a moniꞌ peꞌ, pareꞌ nö poꞌ en pa meh muhin pa vavih.  
\v 16 Ka teꞌ vëh to kon voh a K5,000.00, to vakiu vëvëhöꞌ rakah en pa K5,000.00 pamëh, pareꞌ kon en pa meh K5,000.00 to tok maꞌ.  
\v 17 Ka teꞌ vëh to kon voh a K2,000.00, to vakiu a K2,000.00 pamëh, pareꞌ kon a meh K2,000.00 to tok maꞌ.  
\v 18 Ivëhkëk, a teꞌ vëh to kon a K1,000.00, to teꞌ a moniꞌ pamëh, pareꞌ en a koveꞌ manih po oeh ko pe en pa moniꞌ.   
\p
\v 19 E torara pee to teꞌ varë vahik en, pareꞌ hah en maꞌ, pareꞌ hi en pa ma teꞌ kikiu peꞌ pa ö nee to nok vah va in a moniꞌ peꞌ.  
\v 20 Ka teꞌ kikiu vëh to kon voh a K5,000.00, to nö me en maꞌ pa meh K5,000.00. Pareꞌ soe ke torara peꞌ pan, ‘Torara peöꞌ, eën to vaman voh e nom peöꞌ se matop vavih noꞌ a K5,000.00 pën. Eöꞌ to vakiu voh a moniꞌ pën, paröꞌ kon eoꞌ pa meh K5,000.00 to tok maꞌ.’  
\v 21 Ke torara peꞌ soe ke poan pan, ‘Eën a teꞌ kikiu vih rakah. Eën to nok voh a kiu vih rakah, parën matop voh nom a siꞌ tah soneꞌ. Ivëh, köꞌ vaman e noꞌ pën se matop e nom pa ma tah peo peöꞌ. Nö mah, ko vaeö me a neoꞌ.’   
\p
\v 22 Ka teꞌ kikiu vëh to kon a K2,000.00 nö me en maꞌ pa meh K2,000.00. Pareꞌ soe ke torara peꞌ pan, ‘Torara peöꞌ, eën to vaman voh e nom peöꞌ se matop vavih noꞌ a K2,000.00 pën. Eöꞌ to vakiu voh a moniꞌ pën, paröꞌ kon eoꞌ pa meh K2,000.00 to tok maꞌ.’  
\v 23 Ke torara peꞌ soe ke poan pan, ‘Eën a teꞌ kikiu vih rakah. Eën to nok voh a kiu vih rakah, parën matop voh nom a siꞌ tah soneꞌ. Ivëh, köꞌ vaman e noꞌ pën se matop e nom pa ma tah peo peöꞌ. Nö mah, ko vaeö me a neoꞌ.’   
\p
\v 24 Ka teꞌ vëh to kon voh a K1,000.00 nö maꞌ, pareꞌ soe ke torara peꞌ pan, ‘Torara peöꞌ, eöꞌ to nat e noꞌ pën no a taateꞌ pën to parin a hivaꞌ. A ma taëën nën to ënëën nom sih, ee a ma taëën nën to hikta nep voh. Parën osoes nom a voaꞌ nën to hikta poꞌpoꞌ voh.  
\v 25 Ivëh, nöꞌ to nanaöp suk voh noꞌ, paröꞌ nö ko koaan eoꞌ pa K1,000.00 pën manuh po oeh. Keꞌ ivaꞌih a moniꞌ pën.’   
\p
\v 26 Ke torara peꞌ soe ke poan pan, ‘Eën a teꞌ hat rakah, parën karauh. Eën to soe ka neoꞌ pan, eën to nat e nom peöꞌ to enen noꞌ sih a ma tah nöꞌ to hikta nep voh. Me eöꞌ to osoes noꞌ a voaꞌ nöꞌ to hikta poꞌpoꞌ voh.  
\v 27 Ivëh, kën hikta vahoꞌ suk poꞌ voh a moniꞌ peöꞌ ataeah pa benk, köꞌ se hah maꞌ, ko kon a moniꞌ peöꞌ me a teꞌ to teꞌ oah non.’  
\v 28 Ke torara soe ke a meh teꞌ kikiu pan, ‘Öt këh a teꞌ vëh a K1,000.00, parën heꞌ a teꞌ vëh to teꞌ me non a K10,000.00.  
\v 29 O teꞌ varih to vaneah ne a ma siꞌ tah keok, eöꞌ se heꞌ oah eoꞌ pee pa ö nee to öt va ne. Ivëhkëk, o teꞌ varih to hikta vaneah ne a ma tah peo, eöꞌ se kon këh eoꞌ pee pa ma siꞌ tah nee to vaneah ne.’  
\v 30 Ke torara soe pan, ‘Vi na öm a teꞌ kikiu karauh vëh manuh pa vöön popoen. Manuh pa vöön pamëh no a napan se vaokook kov e ne, pare vakuskus rivon kov e ne po kamis.’   
\s1 E Koaꞌ Teꞌ Pa Napan Kurus Se Kiiki A Napan Kurus  
\p
\v 31 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ e non, pareꞌ soe pan, “Eöꞌ e Koaꞌ Teꞌ Pa Napan Kurus se hah me maꞌ o kikis peöꞌ manih po oeh vamanih pa teꞌ Sunön me ro ankeroꞌ peöꞌ. Eöꞌ se tavus a teꞌ Sunön, paröꞌ ihoꞌ pa ö ihihoꞌ pa teꞌ sunön marën a kiiki a ma taateꞌ pa napan.  
\v 32 Ka napan va po oeh kurus tönun maꞌ manih peöꞌ. Köꞌ ki vakëh eoꞌ pee po pöök kum. Keꞌ matan va non manih pa teꞌ mamatop sipsip to ki vakëh o sipsip me ro meemeꞌ.  
\v 33 Eöꞌ se vahoꞌ o teꞌ varih to nonok ne sih a ma taateꞌ totoopin manih pa papmatö peöꞌ. Ko teꞌ varih to hikta vavatet voh ne a soe peöꞌ pen Tamaneoꞌ Sosoenën se nö ee manuh pa papkiruk peöꞌ.  
\v 34 Ke eöꞌ a teꞌ Sunön se soe va eoꞌ po teꞌ varih to teꞌ ne manih pa papmatö peöꞌ to nonok ne sih a ma taateꞌ totoopin pan, ‘Nö maꞌ öm, eöm varih ne Tamön to tapui voh en peöm. Nö maꞌ öm, paröm teꞌ nem manih pa Matop Vih ne Sosoenën to vamatop anoeh voh a neöm, taneo non maꞌ po poen ne Sosoenën to soe ko oeh tavus.’  
\v 35 Suk ataeah, eöꞌ to maë, köm makën em peöꞌ, ko manoe, köm heꞌ em peöꞌ pa ruen, köꞌ kaak eoꞌ. Paröꞌ teꞌ varo këh noꞌ a vöön peöꞌ, köm me em peöꞌ pa ma iuun peöm.  
\v 36 Ko poen nöꞌ to arus rara, köm rara em peöꞌ, köꞌ haraꞌ a hiinana, köm matop e nem peöꞌ, köꞌ teꞌ noꞌ pa nohnoh, köm nönö e nem na pa ep a neoꞌ.’   
\p
\v 37 Ko teꞌ varih to nonok ne sih a ma taateꞌ totoopin se soe ee pan, ‘Sunön, o poen poanheh nemöm to ep ka oah to maë, pamöm makën a oah? Me o poen poanheh nemöm to ep ka oah to manoe, pamöm heꞌ oah a ruen kën kaak?  
\v 38 O poen poanheh nemöm to ep ka oah to teꞌ varo këh nom a vöön pën, pamöm vaoe a oah pa ma iuun pemöm? Me o poen poanheh nemöm to ep ka oah to hikta teꞌ me nom to rara, pamöm heꞌ oah o rara kën rara?  
\v 39 O poen poanheh nemöm to ep ka oah to haraꞌ nom a hiinana, me eën to teꞌ nom pa nohnoh, kemöm matop ka nom oah?’  
\v 40 Ke eöꞌ a teꞌ Sunön se piun rapoë, paröꞌ soe ke rapoë pan, ‘Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, a ma moeh tah nöm to nok voh manih pa ma kea peöꞌ varih, eöm to nok me em manih peöꞌ.’   
\p
\v 41 “Ke eöꞌ a teꞌ Sunön se soe vahik vakomanih, paröꞌ soe ke poꞌ o teꞌ varih to teꞌ ne manih pa papkiruk peöꞌ to hikta nonok ne sih a ma taateꞌ totoopin pan, ‘Këh a na neoꞌ öm. E Sosoenën to soe voh en peöm varih se kon kamis. Eöm se nö manuh po suraꞌ vëh to hikta onöt non a muteꞌ. A suraꞌ pamëh to vamatop anoeh e non pe susun po oraꞌ hat, me ro ankeroꞌ peꞌ.  
\v 42 Suk ataeah, eöꞌ to haraꞌ voh noꞌ o maë, köm hikta makën a neoꞌ. Ko manoe, köm hikta heꞌ a neoꞌ ta ruen, köꞌ kaak.  
\v 43 Paröꞌ teꞌ varo këh noꞌ a vöön peöꞌ, köm hikta vaoe a neoꞌ pa ma iuun peöm, ko hikta teꞌ me noꞌ to rara, köm hikta heꞌ a neoꞌ to rara. Paröꞌ haraꞌ noꞌ a hiinana, me eöꞌ to teꞌ noꞌ pa nohnoh, köm hikta nö maꞌ pa ep a neoꞌ.’   
\p
\v 44 “Ka napan poë varih to antoen e ne pa piun a neoꞌ pan, ‘Sunön, o poen poanheh nemöm to ep voh ka nom oah to teꞌ maë nom, parën teꞌ manoe nom? Me o poen poanheh nemöm to ep voh ka nom oah to teꞌ varo këh nom a vöön pën? Me o poen poanheh nemöm to ep ka oah to hikta teꞌ me nom to rara, me eën to teꞌ nom pa nohnoh? Emöm ep voh nem a ma tah varih nih, pamöm hikta vaꞌaus a oah?’  
\v 45 Ke eöꞌ a teꞌ Sunön se piun va in a soe pee manih pan, ‘Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, a ma moeh tah kurus nöm to hikta nok voh manih pa ma teꞌ peöꞌ varih, eöm to hikta nok voh manih peöꞌ.’   
\p
\v 46 “O teꞌ varih to vatösoe voh ne, eöꞌ e Sunön se veo eoꞌ pee, kee nö ee pa vöön va po kamis teꞌteꞌ tamoaan. Ko teꞌ varih to nonok ne sih a ma taateꞌ totoopin, ne eöꞌ e Sunön se me eoꞌ pee manuh pa vöön va kin kee kon ee po toꞌtoꞌ tamoaan.”   
\c 26  
\s1 A Nap Susunön Po Jiuꞌ To Nok O Kokoman Va Pa Ip Vamët E Ieesuꞌ  
\r Mak 14:1-2, me Luk 22:1-2, me Jon 11:45-53  
\p
\v 1 E Ieesuꞌ to vavaasis vahik a napan, pareꞌ soe ke ra ma vamomhë peꞌ pan,  
\v 2 “Eöm nat e nem eh? O pöök poen to meꞌ avoeꞌ e ne, ka Taëën Apuh va po Pasovaꞌ se tavus en. Manih pa Taëën Apuh pamëh ne eöꞌ e Koaꞌ Teꞌ Pa Napan Kurus, nee se vahoꞌ ee peöꞌ pa koreera napan varih to hat ov a ne neoꞌ, pare ni a neoꞌ, ko vahan ee peöꞌ pa kuruse.”   
\p
\v 3 Manih po poen pamëh no teꞌ susunön ësës heꞌ, me o teꞌ apaꞌpuh po Jiuꞌ to tönun manih pa iuun pa Teꞌ Susun po Teꞌ Ësës Heꞌ, a ëhnaneah e Kaëfas.  
\v 4 Manih po ihoꞌ pamëh, nee to nok o kokoman va pa ö nee se öt koe e Ieesuꞌ, ko ip vamët poë.  
\v 5 Ivëhkëk, ee to soe pan, “Ea se nat no nok a tah pamëh, ea se anoeh no ka Taëën Apuh va po Pasovaꞌ oah voh. Eꞌ to hat non pa ö no a napan se ep a tah vëh ko kunkuin to vapus.”   
\s1 A Köövo To Uh A Pasun E Ieesuꞌ Po Vanom  
\r Mak 14:3-9, me Jon 12:1-8  
\p
\v 6 E Ieesuꞌ to teꞌ non pa vöön nee to popokaꞌ ne Bëtaniꞌ. Eꞌ to teꞌ non pa iuun pe Saëmon vëh to teꞌ me voh non a mët töpaꞌ.  
\v 7 Eꞌ to teꞌ non koman iuun ka köövo nö maꞌ manih peꞌ. Eꞌ to teꞌ maꞌ o puto vanom o pöh voen vapeah. Pareꞌ koꞌ o vanom pamëh manih pa pasun e Ieesuꞌ pa ö neꞌ to ënëën non.  
\v 8 A ma vamomhë peꞌ to ep a tah to tanok manih pe Ieesuꞌ, pare pah haraꞌ vahat e ne, pare soe ee pan, “Vahvanih ke köövo koꞌ vakit akuk o vanom vëh?  
\v 9 Ea se keh vavoen o vanom vëh, ea se kon a moniꞌ a pah apuh. Ka moniꞌ pamëh na se vaꞌaus o teꞌ arus.”   
\p
\v 10 Ivëhkëk, e Ieesuꞌ to nat en pataeah nee to sosoe suk ne, pareꞌ soe ke rapoë pan, “Suk ataeah, köm vatamak e köövo vëh, a tah neꞌ to nok manih peöꞌ to vih, pareꞌ matan vavih.  
\v 11 A nap arus se teꞌ tamoaan me e ne peöm. Ivëhkëk, eöꞌ to hikta se teꞌ tamoaan me a noꞌ neöm.  
\v 12 E köövo vëh to koꞌkoꞌ o vanom manih pa pasuneoꞌ, eꞌ to vamatop non a ö nöꞌ se mët, kee pe ee peöꞌ.  
\v 13 Eöꞌ to soe vamaman rakah keoꞌ peöm, manih po oeh avoes no a napan se keh vavatvus ne a Soe Vih pe Sosoenën. Ee se vavasoe suk vaviꞌ e ne pa tah ne köövo vëh to nok manih peöꞌ, ka napan sih koman hah ne poë.”   
\s1 E Jiutas Va Iskariot To Vikuh E Ieesuꞌ Manih Po Teꞌ Susunön Ësës Heꞌ  
\r Mak 14:10-11, me Luk 22:3-6  
\p
\v 14 Manih po poen pamëh no a paeh va pa havun me ra poa vamomhë pe Ieesuꞌ to nö en manuh po teꞌ susunön ësës heꞌ, a ëhnaneah e Jiutas Iskariot.  
\v 15 E Jiutas to nö, pareꞌ soe pan, “Eöm se poꞌ voen a neoꞌ pataeah pa ö nöꞌ seꞌ heꞌ a neöm e Ieesuꞌ? Kee heꞌ ee peꞌ po 30 voaꞌ moniꞌ silvaꞌ.\f + \fr 26:15 \ft O voen in o 30 voaꞌ moniꞌ silvaꞌ to onöt non a K2,400.00.\f*  
\v 16 Taneo non po poen pamëh ne Jiutas Iskariot to iu vah këh non ta hanan neꞌ se vikuh vah va in e Ieesuꞌ.   
\s1 E Ieesuꞌ To Vaëën Me Ra Ma Vamomhë Peꞌ Pa Taëën Apuh Va Po Pasovaꞌ  
\r Mak 14:12-21, me Luk 22:7-14; 22:21-23, me Jon 13:21-30  
\p
\v 17 O poen vamomoaan in a Taëën Apuh va pa Taëën Hikto Is vëh, o Pasovaꞌ to tavus en, ka a ma vamomhë nö ee manih pe Ieesuꞌ, pare hi poë pan, “Eën iu nöm a ö nemöm se vamatop a Taëën Apuh va po Pasovaꞌ nih?”   
\p
\v 18 Ke Ieesuꞌ soe ken pee pa pah teꞌ, pareꞌ soe pan “Eöm se nö na pa vöön va Jerusalëm, paröm nö manuh pa teꞌ vëh, paröm soe keah pan, ‘E Apuh to soe maꞌ pan, o poen mët peꞌ to öök vatët en, ke eꞌ me ra ma vamomhë peꞌ se ëën a Taëën Apuh va po Pasovaꞌ manih pa iuun pën.’”   
\p
\v 19 O vamomhë to nok va ee manih pa ö ne Ieesuꞌ to soe va i rapoë, pare vamatop ee pa taëën va pa Taëën Apuh va po Pasovaꞌ nën.   
\p
\v 20 A muhin to matanpoen en, ke Ieesuꞌ ihoꞌ, ko vaëën vaꞌpeh me ra ma vamomhë peꞌ.  
\v 21 Ee to ënëën ne ke Ieesuꞌ soe pan, “Eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, a paeh koman va peöm varih o vamomhë peöꞌ ivëh, se vikuh ka neoꞌ.”   
\p
\v 22 A soe vaꞌih to vatamak rakah en pa ma vamomhë peꞌ, kee taneo ee pa hi papaeh poë pan, “Sunön, eöꞌ pöꞌ, ha?”   
\p
\v 23 Ke Ieesuꞌ piun rapoë, pareꞌ soe pan, “Eöm se keh ep a teꞌ vëh to vahoꞌ vaꞌpeh a koreneah me a teꞌ koreneoꞌ manih pa hun taëën vëh pa tis, eꞌ ko a teꞌ pamëh se vikuh ka neoꞌ pa nap hat.  
\v 24 Eöꞌ e Koaꞌ Teꞌ Pa Napan Kurus se mët eoꞌ, vamanih pa ö no Puk Vapenpen to soe va non. Ivëhkëk, varenan rakah pa teꞌ vëh to vikuh ka neoꞌ po teꞌ varih to hat ov a no neoꞌ sih. Eꞌ to vih non pa ö no e sinan a teꞌ pamëh se hikta vahuh voh poan.”   
\p
\v 25 Ke Jiutas soe ke Ieesuꞌ pan, “Apuh, eöꞌ pöꞌ, ha?”  
\p Ke Ieesuꞌ piun poan, pareꞌ soe pan, “Eꞌ to teꞌ va i non nën.”   
\s1 E Ieesuꞌ To Vaëën Me A Ma Vamomhë Peꞌ  
\r Mak 14:22-26, me Luk 22:15-20, me 1 Körin 11:23-25  
\p
\v 26 E Ieesuꞌ me ra ma vamomhë peꞌ to ënëën ne, keꞌ kon a ö taëën, pareꞌ hin na e Sosoenën, ko soe vavihvih ke na eah, pareꞌ kök a ö taëën pamëh, ko ki vakëkëh ke ra ma vamomhë peꞌ, pareꞌ soe ke rapoë pan, “Kon öm a ö taëën vëh, ko ëën. A ö taëën vaꞌih eꞌ a sionineoꞌ.”   
\p
\v 27 Pareꞌ kon pet en na pa kap voaën, pareꞌ soe vavihvih ke na e Sosoenën, pareꞌ heꞌ raoe, ko soe pan, “Eöm kurus varih se kaak manih pa kap vaꞌih,  
\v 28 eꞌ vaꞌih o eraꞌ peöꞌ, o eraꞌ pamëh to vataare non o vatompoan voon. O eraꞌ pamëh se takoꞌ marën a voen hah a neöm a ma napan kurus. Eꞌ to vataare non a napan pan e Sosoenën se ihan anoe en pa ma hat pa nap peo, vamanih pa ö neꞌ to soe vaman vavoh.  
\v 29 Eöꞌ to soe vamaman rakah keoꞌ peöm, eöꞌ hikta se kaak hah noꞌ o voaën vaꞌih keꞌ onöt non po poen nöꞌ se kaak vaꞌpeh me a neöm po voaën voon manuh pa Matop Vih Pe Tamön.”   
\p
\v 30 Kee nok ee po vaëhëh, ko no ee Tope Öliv.   
\s1 O Vamomhë Se Heꞌ Tonun Kurus Ee Pe Ieesuꞌ  
\r Mak 14:27-31, me Luk 22:31-34, me Jon 13:36-38  
\p
\v 31 E Ieesuꞌ to soe ke ra ma vamomhë peꞌ pan, “Kuru po poen vëh, ne eöm kurus se rusin këh em peöꞌ, suk ataeah, o Puk Vapenpen pe Sosoenën to soe non pan,  
\q1 ‘E Sosoenën to se ip vamët en pa teꞌ utut sipsip,  
\q2 ko sipsip se rusin vakëkëh ee.’ \rq Sek 13:7\rq*   
\m
\v 32 Ivëhkëk, eöꞌ se sun taneꞌ hah po vapeepe, paröꞌ vovoh keoꞌ peöm manuh Galiliꞌ.”   
\p
\v 33 Ke Pitaꞌ piun a soe peꞌ, pareꞌ soe pan, “O upöm vamomhë se keh ep ataeah to tavus manih pën, pare varurusin ee, suk o vaman pee to hikta teꞌ kikis non. Ivëhkëk, eöꞌ hikta onöt noꞌ a rusin këh a oah.”   
\p
\v 34 Ke Ieesuꞌ piun poan, pareꞌ soe pan, “Nös pa popoen e toaꞌ oeteꞌ se meꞌ avoeꞌ e non pa tötö, eën se kukön soe eom pan, eën to hikta nat nom peöꞌ.”   
\p
\v 35 Ke Pitaꞌ soe ke Ieesuꞌ pan, “Eöꞌ hikta onöt rakah noꞌ a soe vamanih pan, ‘Eöꞌ to hikta nat noꞌ pën.’ Eꞌ to onöt e non pa napan se ip vamët ee peöꞌ, köꞌ mët vaꞌpeh me eoꞌ pën.”  
\p Ko upöm vamomhë soe kurus pet va ee nën.   
\s1 E Ieesuꞌ To Hinhin Non Manih Pa Rak Va Gëtsëmaniꞌ  
\r Mak 14:32-42, me Luk 22:39-46  
\p
\v 36 E Ieesuꞌ to nö vaꞌpeh me ra ma vamomhë peꞌ pa ö muhin va Gëtsëmaniꞌ. Pareꞌ soe ke ra ma vamomhë peꞌ pan, “Ihoꞌ nem manih. Köꞌ nö, ko hin manuh pa ö vöh.”  
\v 37 Ke Ieesuꞌ me en pe Pitaꞌ, pen a poa sunaiꞌ Sëbëdiꞌ, e Jëmis pen Jon, kee nö vaꞌpeh me ee peꞌ. Eꞌ to tamak vörep rakah en, ko haraꞌ vapunis rakah e non.  
\v 38 Pareꞌ soe ke rapoë pan, “O kupu peöꞌ to puh rakah non po tamak, köꞌ haraꞌ ke noꞌ pan eöꞌ se mët eoꞌ. Teꞌ nem manih, paröm hinhin vaꞌpeh me a no neoꞌ.”   
\p
\v 39 Ke Ieesuꞌ huk amot këh en pee. Pareꞌ vahoꞌ rakah en pa pasuneah po oeh, pareꞌ hinhin va non manih pan, “Tamön eꞌ to vih non pën se nat nom heꞌ a neoꞌ o kamis vaꞌih. Ivëhkëk, Tamön eën se nat nom suk o iu peöꞌ, ahik, eën se vatet varoe o iu koman pën.”   
\p
\v 40 Eꞌ to taneꞌ hah maꞌ pa ö neꞌ to hinhin non, pareꞌ ep in a ma vamomhë peꞌ to koroh, pareꞌ soe ke Pitaꞌ pan, “Eöm hikta onöt rakah ko nem a ut vaꞌpeh me voh a neoꞌ pa ta pah aoaꞌ, ha?  
\v 41 Ut nem, paröm hinhin nem, eöm tomeꞌ kuꞌ em pa ö no a punöꞌ se tavus a neöm. O apen to iu e non pa vatet a ma taateꞌ vih, ivëhkëk, o sionin to susunë e non pa vatet.”   
\p
\v 42 Eꞌ to hah en, pareꞌ vapöök hin va en manih pan, “Tamön, eꞌ to vih non pa ö söꞌ vaniu këh eoꞌ po kamis vaꞌih, keꞌ, eöꞌ se keh teꞌ eoꞌ po kamis pamëh. Köꞌ iu noꞌ ataeah nën to iu nom se tanok va en manih pa ö nën to iu va nom.”  
\v 43 E Ieesuꞌ to hah taneꞌ maꞌ pa hin, pareꞌ nö en manuh pa ma vamomhë peꞌ. Pareꞌ taum raoe to koroh ne, suk ee to mët rakah ee po mamaasoe.   
\p
\v 44 Eꞌ to këh hah en pee, pareꞌ hah ko vakön hin hahah kov en. Pa pah ta hin vëh neꞌ to nonok moaan non.  
\v 45 Vasuksuk neꞌ to hah en manuh pa ma vamomhë peꞌ, pareꞌ soe ke rapoë pan, “Eöm koroh vavuriah avoeꞌ e nem, ha? Pënton öm! O poen peöꞌ to tavus en no a napan se heꞌ ee peöꞌ e Koaꞌ Teꞌ Pa Napan Kurus manih pa koreera nap hat.  
\v 46 Sun öm, ka nö ee. A teꞌ vëh to vikuh a neoꞌ to nö en maꞌ pa öt a neoꞌ.”   
\s1 E Jiutas To Heꞌ E Ieesuꞌ Pa Koreero Teꞌ To Vakihat Me Ne Poë  
\r Mak 14:43-50, me Luk 22:47-53, me Jon 18:3-12  
\p
\v 47 E Ieesuꞌ to vavaato avoeꞌ me non pa ma vamomhë peꞌ, ke Jiutas a paeh va pa havun me ra poa vamomhë peꞌ öök en maꞌ. Eꞌ to nö vaꞌpeh me maꞌ a nap peo rakah to teꞌ me ne a ma rapis rë, me a ma tanaon. O teꞌ susunön ësës heꞌ, me a nap susunön po Jiuꞌ to vanö maꞌ rapoë.  
\v 48 Ke Jiutas a teꞌ vëh to vikuh in e Ieesuꞌ pa koreera nap hat, to heꞌ maꞌ o vëknöm manih pa napan pan, “A teꞌ vëh nöꞌ se keh umaꞌ eah, eꞌ kuru a teꞌ pamëh, söm öt eah.”   
\p
\v 49 Ka varuꞌ vakomanih ne Jiutas to tavus manih pe Ieesuꞌ, pareꞌ soe ke poan pan, “Poen avih, Apuh!” Pareꞌ umaꞌ en peꞌ.   
\p
\v 50 Ke Ieesuꞌ soe ke poan pan, “Kea, nok vëvëhöꞌ a tah nën to nö maꞌ pa nok manih peöꞌ.”  
\p Ka napan varih to nö me maꞌ e Jiutas, öt poë, ko nohnoh ee peꞌ.  
\v 51 Ka pah teꞌ to teꞌ vaꞌpeh me non e Ieesuꞌ, eꞌ e vamomhë koman peꞌ to ep a tah to tanok manih pe Ieesuꞌ, pareꞌ rëh taneꞌ o rapis rë pa ö pepet peꞌ, ko moes kurus en pa tenan a teꞌ kikiu pa Teꞌ Susun po Teꞌ Ësës Heꞌ.  
\v 52 Ke Ieesuꞌ soe ke vamomhë peꞌ pan, “Vahoꞌ hah o rapis rë pën manih pa ö pepet peꞌ. O teꞌ varih to vavapus me ne o rapis rë, o rapis rë pamëh se miröꞌ koman hah en pee.  
\v 53 Eöm to nat pöꞌ e nem, eöꞌ se keh hin e Tamön a ö neꞌ se heꞌ a maꞌ neoꞌ o pöh havun me ro pöök kum ankeroꞌ vëvënsun, kee vaꞌaus a neoꞌ, eꞌ se heꞌ en peöꞌ.  
\v 54 Ivëhkëk, eöꞌ se keh nok va nën, a soe to kiun non po Puk pe Sosoenën to hikta onöt non a tavus vaman. O Puk pe Sosoenën to soe non pan, a ma tah kurus rakah poë varih se tavus ee manih peöꞌ.”   
\p
\v 55 Ke Ieesuꞌ soe ke ra napan varih to nö maꞌ pa öt poë pan, “Eöm nö maꞌ pa öt a neoꞌ, paröm teꞌ em maꞌ pa ma rapis rëërë, me a ma tanaon ke pan, eöꞌ a teꞌ kakaveo toh? A ma poen kurus nöꞌ to teꞌ tamoaan e noꞌ koman a Iuun Hinhin Apuh, paröꞌ vavaasis noꞌ sih. Ivëhkëk, eöm hikta iu öt poꞌ voh a nem neoꞌ nën toh?  
\v 56 Ivëh, ka ma tah poë varih tavus marën a vapuh a soe no a nap vanënën soe to kiun voh manih po Puk pe Sosoenën.” Ko vamomhë pe Ieesuꞌ varurusin këh ee peꞌ.   
\s1 Ee To Vahoꞌ Ee Pe Ieesuꞌ Po Vahutët  
\r Mak 14:53-65, me Luk 22:54-55; 22:63-71, me Jon 18:13-14; 18:19-24  
\p
\v 57 O teꞌ varih to öt e Ieesuꞌ to me ee peꞌ manuh pa iuun pa Teꞌ Susun po Teꞌ Ësës Heꞌ vëh e Kaëfas. A iuun pamëh no o teꞌ vavaasis to nat i ne o Vavaasis pe Mosës, me ra nap susunön po Jiuꞌ to vatönun ne nën.  
\v 58 E Pitaꞌ to suksuk amot nö e non maꞌ pa napan to meeme nö ne e Ieesuꞌ. Pareꞌ ho en koman a eean vëh to tavi non a iuun pa Teꞌ Susun po Teꞌ Ësës Heꞌ. Pareꞌ ihoꞌ vaꞌpeh me e non po teꞌ utut, suk eꞌ to kehkeh ep non pataeah se tavus manih peꞌ Ieesuꞌ.  
\v 59 Ko teꞌ susunön ësës heꞌ, me ro Kum Teꞌ Susunön po Jiuꞌ vaoe ee na pa ma meh teꞌ, kee nö ee maꞌ, pare vavaꞌaus ee pa vatvus maꞌ a ma soe piuk ov in a ma tah ne Ieesuꞌ to nok voh. Suk ee to kehkeh taum ne ta hanan nee se ip vamët koe vah va in poë.  
\v 60 Ka nap peo rakah nö maꞌ, pare vapokaꞌ ee peꞌ pa ma piuk peo. Ivëhkëk, o Vakum Teꞌ Susunön po Jiuꞌ to hikta taum ta soe man to vih non nee se ip vamët suk poë. Ivëhkëk, a meh poa teꞌ to nö maꞌ,  
\v 61 pare soe ee pan, “A teꞌ vëh to soe voh pan, ‘Eöꞌ se miröꞌ eoꞌ pa Iuun Hinhin Apuh pe Sosoenën, paröꞌ eok hah eoꞌ peꞌ po kukön poen.’”   
\p
\v 62 Ka Teꞌ Susun po Teꞌ Ësës Heꞌ sun, pareꞌ soe pan, “Eën hikta pinpiun suk nom a ma soe varih ataeah no a napan to popokaꞌ a nom oah?”  
\v 63 Ivëhkëk, e Ieesuꞌ to hikta tooto non, ka Teꞌ Susun po Teꞌ Ësës Heꞌ hi hah en peꞌ pan, “Eöꞌ to soe rakah ka oah pa ëhnan e Sosoenën toꞌtoꞌ tamoaan, soe vaman rakah ka möm ah. Eën kov e Kristo Koaꞌ pe Sosoenën, ëh?”  
\v 64 Ke Ieesuꞌ piun poan, pareꞌ soe pan, “A ma soe varih, ee ma soe koman pën, ivëhkëk, eöꞌ to soe vaman rakah keoꞌ peöm, amot nöm se ep ka neoꞌ e Koaꞌ Te Pa Napan Kurus se ihoꞌ noꞌ pa papmatö pe Sosoenën a Kikis Vi, paröꞌ kunah vaꞌpeh me maꞌ a unöh vöh pa akis.”   
\p
\v 65 Ka Teꞌ Susun po Teꞌ Ësës Heꞌ pënton a soe vaꞌih ne Ieesuꞌ to soe, pareꞌ töhkak rakah en, ko si en po ohop peꞌ,\f + \fr 26:65 \ft A taateꞌ va pa si o ohop to vataare non pan a Teꞌ Susun po Teꞌ Ësës Heꞌ to tamak, pareꞌ heve suk eꞌ to koman non pan e Ieesuꞌ to sosoe oꞌoah e non pe Sosoenën.\f* pareꞌ soe pan, “A teꞌ vaꞌih to sosoe oꞌoah e non pe Sosoenën. Ea hikta se vaiu hah no ta ma meh teꞌ se vatvus maꞌ ta ma meh soe, suk eöm to pënton koman e nem peꞌ to sosoe oꞌoah e non pe Sosoenën.”  
\v 66 Ka Teꞌ Susun po Teꞌ Ësës Heꞌ hi en po Vakum Teꞌ Susunön po Jiuꞌ pan, “Eöm koman poꞌ nem pan, ea se nok va in a teꞌ vëh nih?”  
\p Kee soe maꞌ pan, “Eꞌ to vih non peꞌ se mët rakah en.”   
\p
\v 67 Ka napan varih to teꞌ ne nën teteo ee pa matan e Ieesuꞌ, pare töstös ee peꞌ, ko upöm tatapan poë,  
\v 68 pare soe ke poë pan, “Pokaꞌ oon ka möm ah. Eën poꞌ e Kristo toh! Eteh rakah ivëh to tös a oah?”   
\s1 E Pitaꞌ To Soe Pan Eꞌ To Hikta Nat Non E Ieesuꞌ  
\r Mak 14:66-72, me Luk 22:56-62, me Jon 18:15-18; 18:25-27  
\p
\v 69 Manih po poen avoeꞌ pamëh ne Pitaꞌ to ihoꞌ non koman a eean pa ö pëpënton vahutët, ka pah köövo sepeꞌ to kiu non nën, nö maꞌ manih peꞌ, pareꞌ soe ke poan pan, “Eën me poꞌ kuru a meh teꞌ to teꞌ vaꞌpeh me voh nom e Ieesuꞌ va Galiliꞌ toh.”   
\p
\v 70 Ivëhkëk, e Pitaꞌ to vonih, pareꞌ soe pan, “Eöꞌ to hikta nat noꞌ pataeah nën to vavaato suk nom.”  
\v 71 Eꞌ to këh en pa ö pëpënton vahutët, pareꞌ nö en manuh po hopaꞌ va pa eean. Ka meh köövo kikiu ep poan, pareꞌ soe ke ra napan to sun vatët ne pan, “A teꞌ vëh to teꞌ vaꞌpeh me voh e non pe Ieesuꞌ va Nasarët.”   
\p
\v 72 Ke Pitaꞌ soe hahah kov en pan, “Eöꞌ to soe vamaman rakah eoꞌ, peöꞌ to hikta nat rakah noꞌ pa teꞌ vëh.”   
\p
\v 73 Ka meh siꞌ ö oah en ka napan varih to sun vatët ne nën to nö ee maꞌ manih pe Pitaꞌ, pare soe ke poë pan, “Oman rakah, eën a meh va pee, a to pën to vataare e non pën a meh va pee.”   
\p
\v 74 Varuꞌ vakomanih ne Pitaꞌ to soe vakis rakah en pan, “Eöꞌ to hikta teꞌ vaꞌpeh me voh noꞌ eah, paröꞌ hikta nat rakah noꞌ pa teꞌ vëh. Oman rakah, e Sosoenën se vakmis en peöꞌ pa ö ne eöꞌ se keh hikta sosoe noꞌ, oman!  
\p Ka varuꞌ vakomanih no e toaꞌ oeteꞌ to tötö en.  
\v 75 Ke Pitaꞌ koman hah poꞌ en pa soe ne Ieesuꞌ to soe ke voh poan pan, “Vamomoaan in a ö no e toaꞌ oeteꞌ se meꞌ avoeꞌ e non pa tötö, eën se kukön soe eom pan, eën to hikta nat nom peöꞌ.” Eꞌ to vamösru, ko tavus hah ken manih po hopaꞌ va pa eean pamëh, pareꞌ pah ook suntan rakah en.   
\c 27  
\s1 A Nap Vëvënsun To Me Ee Pe Ieesuꞌ Manuh Pe Paëlat  
\r Mak 15:1, me Luk 23:1-2, me Jon 18:28-32  
\p
\v 1 Pa pöstakah rakah no teꞌ susunön ësës heꞌ, me ro teꞌ susunön po Jiuꞌ to vaonöt ee po kokoman va pa ip vamët e Ieesuꞌ.  
\v 2 Ee to nohnoh poë, pare me ee peꞌ, ko heꞌ ee peꞌ manuh pe susun pa kaman, vëh e Paëlat.   
\s1 E Jiutas To Ip Koman Hah Ea  
\r Aposol 1:18-19  
\p
\v 3 E Jiutas a teꞌ vëh to vikuh in e Ieesuꞌ manih pa napan varih to hat ov e ne poë, to ep en pa napan poë varih to soe ee pa ip vamët poë, pareꞌ pah tamak suntan en pataeah neꞌ to nok manih pe Ieesuꞌ. Ivëh, keꞌ teꞌ hah en pa kukön havun voaꞌ moniꞌ silvaꞌ varih no teꞌ susunön ësës heꞌ, me ro teꞌ susunön po Jiuꞌ to heꞌ voh poë,  
\v 4 pareꞌ soe pan, “Eöꞌ to nok a hat, eöꞌ to heꞌ voh a neöm a teꞌ vëh to hikta nok voh ta hat.”  
\p Ko teꞌ susunön poë varih piun poë, pare soe pan, “Eꞌ a tah pamëh to hikta teꞌ non pan eꞌ a tah pemöm, ahik, eꞌ a tah koman pën.”   
\p
\v 5 E Jiutas to pënton vakomanih, pareꞌ vi ho en na pa moniꞌ manuh pa koman a Iuun Hinhin Apuh, pareꞌ nö ko oot en.   
\p
\v 6 Ko teꞌ susunön ësës heꞌ kon ee pa moniꞌ pamëh, pare soe pan, “A moniꞌ vaꞌih eꞌ a moniꞌ to voen non o eraꞌ pa teꞌ ip, ka hikta se vahoꞌ vaꞌpeh me no a moniꞌ va pa Iuun Hinhin Apuh, suk ataeah, o Vavaasis pe Mosës to soepip e non pea pa öt o vu moniꞌ poë varih.”  
\v 7 Ivëh, kee vaonöt ee pa soe va pa ö nee se voen ta ö oeh pa nap nonok nöh, a ö oeh pamëh nee to voen suk a pe o teꞌ va pa ma meh muhin to mët manih Jerusalëm.  
\v 8 Ivëh, nee to popokaꞌ suk ne sih a ö oeh pamëh pan, “O Oeh Va Po Eraꞌ.”   
\p
\v 9 Ivëh, kataeah no a teꞌ vanënën soe vëh e Jeremaëaꞌ to sosoe suk voh non to tavus vaman en. Eꞌ to soe voh pan,  
\q1 “Ee to kon a kukön havun voaꞌ moniꞌ silvaꞌ  
\q2 to voen non a teꞌ pamëh  
\q3 no a napan va Israël to vaonöt voh.   
\q1
\v 10 E sunön to soe ka neoꞌ pan a moniꞌ pamëh  
\q2 nee to voen voh a ö oeh pa nap nonok nöh.” \rq Sek 11:12-13, me Jer 32:6-9\rq*   
\s1 E Paëlat To Hi E Ieesuꞌ A Ma Hi  
\r Mak 15:2-5, me Luk 23:3-5, me Jon 18:33-38  
\p
\v 11 E Ieesuꞌ to nö, pareꞌ sun en pa matan e susun pa kaman vëh, e Ponsius Paëlat. Keꞌ hi poan pan, “Eën ko a teꞌ sunön po Jiuꞌ, ha?” Ke Ieesuꞌ soe ke poan pan, “Eën koman to soe va eom nën.”  
\v 12 O teꞌ susunön ësës heꞌ, me ra nap susunön to pokaꞌ poë pa ma soe peo. Ivëhkëk, e Ieesuꞌ to hikta piun ta soe.   
\p
\v 13 Ke Paëlat hi hahah kov en peꞌ pan, “Eën hikta tënan nom pa ma soe varih no a napan to vavateen a nom oah, ha?”   
\p
\v 14 Ke Ieesuꞌ hikta piun ta pah soe pe Paëlat. Ivëh, ke Paëlat pah toksean rakah en.   
\s1 E Paëlat To Kehkeh Hehe Non E Ieesuꞌ Pa Mët  
\r Mak 15:6-15, me Luk 23:13-25, me Jon 18:38-40; 19:1-16  
\p
\v 15 Pa ma kirismas kurus pa Taëën Apuh va po Pasovaꞌ, no a teꞌ susun pa kaman se vatvus taneꞌ maꞌ a pah teꞌ nohnoh no a napan koman to iu ne.  
\v 16 Manih po poen pamëh to teꞌ non a pah teꞌ to teꞌ non pa nohnoh, no a napan to nat ne poë no a taateꞌ peꞌ to parin hat rakah. Ka ëhnaneah e Barabas.  
\v 17 Ivëh, ko poen pamëh no a napan to tönun maꞌ manih pa teꞌ susun vëh e Paëlat. Keꞌ hi a napan, pareꞌ soe pan, “Eöm iu nem eteh nöꞌ se vatvus këh nös eah pa nohnoh? E Barabas, keꞌ, e Ieesuꞌ vëh nee to popokaꞌ ne poë e Kristo?”  
\v 18 E Paëlat to soe vamanih, suk eꞌ to nat e non pee to puhioꞌ ne e Ieesuꞌ, ivëh, nee to vahoꞌ suk maꞌ poë manih pa koreneah.   
\p
\v 19 O poen ne Paëlat to ihoꞌ non pa ö ihihoꞌ pa teꞌ susun pëpënton vahutët, ke köövo manot peꞌ vanö ken maꞌ peꞌ pa soe to soe non pan, “Koe a ip vamët a teꞌ maneom, suk ataeah, eꞌ a teꞌ to hikta teꞌ non pan eꞌ a teꞌ nonok hat. Pa poen pa popoen nöꞌ to ep o tatarep, paröꞌ haraꞌ vahat rakah e noꞌ.”   
\p
\v 20 O teꞌ susunön ësës heꞌ, me ro teꞌ susunön pa napan to heꞌ kokoman ee pa napan pan, ee se hin vakis na e Paëlat, keꞌ vatvus këh maꞌ e Barabas pa nohnoh, ko ip vamët varoe e Ieesuꞌ.  
\v 21 Ke Paëlat hi rapoë pan, “E Barabas pen e Ieesuꞌ to teꞌ ne manih, ke eöm iu nem eteh nöꞌ se vanö hah nös manem peöm?” Ka napan soe pan, “Emöm to iu nem e Barabas.”   
\p
\v 22 Ke Paëlat hi hah en pee pan, “Keöꞌ se nok poꞌ ataeah manih pe Ieesuꞌ vëh nee to popokaꞌ ne poë e Kristo?” Ka napan piun e Paëlat, pare soe pan, “Ni öm eah pa kuruse.”   
\p
\v 23 Ke Paëlat soe pan, “Suk ataeah, a hat taeah neꞌ to nok?” Ivëhkëk, a napan to taoa suntan rakah ee ko soe ke Paëlat pan, “Ni öm eah pa kuruse.”   
\p
\v 24 E Paëlat to nat en pa napan to hikta antoen ne a tënan poë. A siꞌ ö hat ko vapus tavus en. Ivëh, keꞌ pupui en pa koreneah pa ruen, pa matëëra napan, pareꞌ soe pan, “A mët pa teꞌ vëh, nöꞌ hikta se teen noꞌ, ahik, eöm koman se teen a mët pamëh.”   
\p
\v 25 Ka napan kurus poë varih soe maꞌ pan, “Emöm koman se teen a mët pa teꞌ vaꞌih me ra ma koaꞌ pemöm.   
\p
\v 26 E Paëlat to vanö toꞌtoꞌ hah en maꞌ pe Barabas. Ivëhkëk, eꞌ to heꞌ en pe Ieesuꞌ manih pa nap vëvënsun, pan ee se rëp poë po uris rëprëp teꞌ, pare ni poë pa kuruse.   
\s1 O Teꞌ Vëvënsun To Kö E Ieesuꞌ  
\r Mak 15:16-20, me Jon 19:2-3  
\p
\v 27 Ka nap vëvënsun pa teꞌ susun vëh e Paëlat to me ho ee pe Ieesuꞌ manuh pa koman iuun pa teꞌ susun, ka nap vëvënsun tönun töön ee peꞌ.  
\v 28 Ee to ihan këh ee peꞌ po ohop peꞌ, pareꞌ ohop varuꞌ poë po ohop rë ereraꞌ vamanih pa teꞌ sunön,  
\v 29 pare nok o uvan po uris toꞌtoꞌ, ko uvan poë, ko vaöt a papmatö peꞌ po toknon, pare vatokon ke poë, ko kö poë, pare hinën poë, pare soe pan, “Potan avih Sunön po Jiuꞌ.”  
\v 30 Ee to teteo poë, pare kon o toknon, ko navuh ee pa pasuneah.  
\v 31 Kee vahik kö poë, ko pureꞌ hah këh ee peꞌ po ohop rë vëh nee to ohop poë, pare ohop hah ee peꞌ po ohop koman peꞌ. Ko me ee peꞌ manuh pa ö nee se ni poë pa kuruse.   
\s1 A Nap Vëvënsun To Ni Ee Pe Ieesuꞌ Pa Kuruse  
\r Mak 15:21-32, me Luk 23:26-43, me Jon 19:17-27  
\p
\v 32 A nap vëvënsun to këkëh tavus ne maꞌ a vöön va Jerusalëm, pare akeh a teꞌ va pa vöön va Saëriniꞌ, ka muhin peꞌ ivëh Afrikaꞌ. A ëhnan a teꞌ pamëh e Saëmon. Ee to toon poë pa teꞌ vaꞌaus e Ieesuꞌ pa kuruse.  
\v 33 Ee to tavus ee pa tope nee to pokaꞌ ne a Gölgötaꞌ. A pusun in o ëhnan pamëh to soe va non manih pan, “A ö no a ma kahoꞌ teꞌ to pet ne.”  
\v 34 Ee to tavus nën ka nap vëvënsun hovën ee po voaën pa ëtoꞌ vatö kamis, pare kehkeh ne pan eꞌ se kaak. Eꞌ to punöꞌ en, ivëhkëk, eꞌ to koe en pa ëtoꞌ pais pamëh.   
\p
\v 35 A nap vëvënsun to ni ee peꞌ pa kuruse, pare ki vakëkëh a ma ohop peꞌ manih topniire, pa ö nee to vi a saatuꞌ.  
\v 36 Ee to ihoꞌ ne nën, pare ut ne poë to han non pa kuruse.  
\v 37 Pare kiun a soe vaꞌih nee to vahoꞌ suk voh poë po vahutët, pare ni manih pasun a kuruse peꞌ. A soe pamëh to soe va non manih pan, “IVAꞌIH E IEESUꞌ A TEꞌ SUNÖN PO JIUꞌ.”  
\v 38 Manih pa havin e Ieesuꞌ nee to ni a meh poa teꞌ kakaveo, a paeh to han ke non pa papmatö peꞌ, ka meh han ke non pa papkiruk.   
\p
\v 39 A napan to vaoah ne, pare kökö ne e Ieesuꞌ, ko vaviivi pasun ko vavövöneꞌ poë,  
\v 40 pare soe ee pan, “Eën to soe voh pan, eën se kök a Iuun Hinhin Apuh va Jerusalëm, parën eok hah eöm peꞌ po kukön poen ro, ha? Hehe koman hah voh eo ah, parën këh kunah maꞌ a kuruse mane, pö nën se keh teꞌ nom e Koaꞌ vamaman pe Sosoenën.”   
\p
\v 41 O teꞌ susunön ësës heꞌ, me ro teꞌ vavaasis to nat i ne o Vavaasis pe Mosës, me o teꞌ susunön po Jiuꞌ. Ee me to vavövöneꞌ e ne pe Ieesuꞌ,  
\v 42 pare sosoe ne pan, “Eꞌ to vavaꞌaus voh non o upöm teꞌ, ivëhkëk, eꞌ to hikta onöt non a vaꞌaus koman hah ea.” Pare sosoe me ne pan, ‘Eën se keh teꞌ nom pan eën a Teꞌ Sunön pa napan va Israël. Aeoh! Këh kunah mah a kuruse, kemöm sih vaman poꞌ a oah.’  
\v 43 Eꞌ to vaman non e Sosoenën, pareꞌ sosoe non pan, eꞌ e Koaꞌ pe Sosoenën. Ke Sosoenën se keh iu non poan, eꞌ se vaꞌaus en peꞌ.”   
\p
\v 44 A poa teꞌ kakaveo varih nee to ni sinten a teꞌ kuruse pe Ieesuꞌ. Ee me to vavövöneꞌ e ne peꞌ.   
\s1 E Ieesuꞌ To Mët En  
\r Mak 15:33-41, me Luk 23:44-49, me Jon 19:28-30  
\p
\v 45 Pa topnin potan pa 12 kirök no a popoen to kopös en pa muhin avoes, pareꞌ nö ko hik pa 3 kirök pa matanpoen.  
\v 46 Vatët non pa 3 kirök ne Ieesuꞌ to kokoeꞌ suntan rakah en, pareꞌ soe pan, “Eloi, Eloi, rama sapaktani.” Eꞌ to sosoe va non manih pan, “Sosoenën peöꞌ, Sosoenën peöꞌ, eën varakah ka neoꞌ toh?”   
\p
\v 47 Ka napan to sun vatët ne manih pa ö ne Ieesuꞌ to han non to pënton a ö neꞌ to sosoe va non, pare soe pan, “Eꞌ to vavaoe non e Elaëjaꞌ, pan eꞌ se vaꞌaus poan!”  
\v 48 Ka pah teꞌ vavaveo, pareꞌ vahoꞌ na a ta tah rö ötöt ruen manih po vinikaꞌ, pareꞌ vakapis poan po noton a tanaon, pareꞌ heꞌ e Ieesuꞌ pan eꞌ se kaak.  
\v 49 Ivëhkëk, o upöm to soe ke na poë pan, “Anoeh voh nom ah, ka ep voh no, e Elaëjaꞌ se pöꞌ nö en maꞌ pa vaꞌaus poan, keꞌ ahik.”   
\p
\v 50 Ke Ieesuꞌ pah tötö suntan en, ka apeneah këh en peꞌ, keꞌ mët en.   
\p
\v 51 Ko rara vëh to han non manih pa koman a Iuun Hinhin Apuh tasi taneꞌ maꞌ manuh pasun, pareꞌ öök en manih po kusin, pareꞌ tavus en a poa tan. Ka rikrik ip manih po oeh, ko vös tatapon ee.  
\v 52-53 Ko oeh vëh pa ma vapeepe tatapon ee. Ke Ieesuꞌ sun momoaan hah en, ka nap peo pe Sosoenën varih to mëtmët voh kon hah ee po toꞌtoꞌ, ko sun hah këh ee pa ma koveꞌ pee. Pare vos ee pa vöön apuh po Jiuꞌ vëh Jerusalëm. Ka nap peo rakah ep ee pee.   
\p
\v 54 Ke susun pa nap vëvënsun, me ra nap vëvënsun varih to ut ne pe Ieesuꞌ to ep a rikrik, me a ma meh tah varih to tanok, a mët pe Ieesuꞌ, me a muhin to popoen en, ko vös tatapon ee, pare pah naöp suntan ee, ko soe ee pan, “A teꞌ vëh eꞌ vamaman rakah e Koaꞌ pe Sosoenën.”   
\p
\v 55 O köövo o pöh peo rakah to sun varo këh e ne maꞌ pa kuruse, pare ut ne pataeah se tanok manih pe Ieesuꞌ. O köövo poë varih to heꞌ voh poë a ma taneah neꞌ to kökööt non, ee to vatet taneꞌ voh maꞌ poë manuh pa muhin va Galiliꞌ.  
\v 56 Manih topnin o köövo poë varih, a paeh va pee ivëh e Mariaꞌ va pa vöön va Makdalaꞌ, me e Mariaꞌ sinan e Jëmis, pen kea peꞌ Jeosëp. Ka meh köövo, eꞌ e sinan a poa koaꞌ pe Sëbëdiꞌ.   
\s1 Ee To Vahoꞌ A Sionin E Ieesuꞌ Pa Koveꞌ Nee To Top Voh Pa Vös  
\r Mak 15:42-47, me Luk 23:50-55, me Jon 19:38-42  
\p
\v 57 Manih pa matanpoen pamëh no a pah teꞌ öt ö to taneꞌ maꞌ pa vöön va Arimatiaꞌ, a ëhnan a teꞌ pamëh e Jeosëp. Eꞌ me voh a meh vamomhë pe Ieesuꞌ.  
\v 58 E Jeosëp to nö manuh pe Paëlat, pareꞌ hin eah pan eꞌ se teꞌ a sionin e Ieesuꞌ ko pe. Ke Paëlat taꞌ a nap vëvënsun kee herep taneꞌ a sionin e Ieesuꞌ manih pa kuruse, ko heꞌ ee pe Joesëp.  
\v 59-60 Moaan voh e Jeosëp to taꞌ a nap kiu peꞌ kee top voh a vös. A top pamëh eꞌ o vapeepe koman peꞌ. Ke Jeosëp me ra ma vamomhë peꞌ teꞌ ee pa sionin e Ieesuꞌ, ko kupkup ee peꞌ po rara voon kakaare. Pare teꞌ a sionineah ko vahoꞌ ee peꞌ pa top pamëh. Ee to toon hah maꞌ a meh vös, keꞌ teꞌ va non manih po ipapanih to sunpip non a matan a top vös pamëh ne Ieesuꞌ to pet non, pare hah ee.   
\p
\v 61 Ka poa Mariaꞌ, a teꞌ Mariaꞌ va Makdalaꞌ, me a meh Mariaꞌ e sinan Jëmis, pen Jeosëp to ihoꞌ vatët ne po vapeepe, pare ut ne.   
\s1 A Nap Vëvënsun To Ut Ne Po Vapeepe  
\p
\v 62 Ko meoh poen, eꞌ o Poen Apaapo, no o teꞌ susunön ësës heꞌ, me ro Parësiꞌ to nö ee manuh pe Paëlat,  
\v 63 pare soe ke poë pan, “Apuh, emöm to nat hah a soe no a teꞌ pikpiuk vëh e Ieesuꞌ to teꞌ toꞌtoꞌ voh non, pareꞌ soe pan, ‘O kukön poen se oah, köꞌ toꞌ hah eoꞌ.’  
\v 64 Ivëh, kën se soe vakis rakah ke ra nap vëvënsun varih to ut ne pa koveꞌ, kee ut vavih ne keꞌ öök po vakön poen. A ma vamomhë peꞌ tomeꞌ nö maꞌ, pare teꞌ aven ee pa sionin e Ieesuꞌ, pare soe ke ra napan pan, eꞌ to toꞌ ko sun taneꞌ hah en po vapeepe. Ee tomeꞌ nok to piuk voon to hat oah e non po teꞌ piuk vamoaan. O piuk vamoaan ivëh, ne Ieesuꞌ to soe voh pan, eꞌ e Kristo.”   
\p
\v 65 Ke Paëlat soe ke rapoë pan, “Kon ta ma teꞌ vëvënsun, kee nö ko ut ne po vapeepe. Eöm se nö, paröm nok a ma taneah nom to nat nem.   
\p
\v 66 Ivëh, kee nö kurus ee manuh pa ö ne Ieesuꞌ to pe non, pare nok vavavih rakah ee pa ma taneah to se sunpip non a nap kakaveo. Ee to vahoꞌ ee po supon manih pa vös vëh to sunpip non a matan a koveꞌ, pare vahoꞌ ee pa nap vëvënsun varih to ut ne.   
\c 28  
\s1 E Ieesuꞌ To Sun Taneꞌ Hah Po Vapeepe  
\r Mak 16:1-10, me Luk 24:1-10, me Jon 20:1-18  
\p
\v 1 O Poen Apaapo to oah en, ka muhin takah en po poen vamomoaan in o meoh nënkikiu, ne Mariaꞌ va Makdalaꞌ, me e meh Mariaꞌ vëh e sinan e Jëmis pen e Jeosëp, to nö ee pon pa ep pa ö ne Ieesuꞌ to pe non.  
\v 2 Ka varuꞌ rakah vakomanih no a rikrik to ip en. Ka ankeroꞌ pe Sosoenën taneꞌ maꞌ pa vöön va kin, pareꞌ nö ko vahuk en pa vös vëh to sunpip non a matan a top vëh ne Ieesuꞌ to pet non, ko ihoꞌ e non pa vös pamëh,  
\v 3 pareꞌ ëman va e non manih pa vakës pa kara, ko ohop peꞌ kakaare va e non manih pa unöh kakaare.  
\v 4 Ka nap vëvënsun varih to ut ne pa koveꞌ ep a ankeroꞌ, pare töhkak, ko naöp rakah ee, pare teꞌ ke ne pan a nap mët.   
\p
\v 5 Ka ankeroꞌ soe ke ra poa köövo pan, “Koe a naöp. Eöꞌ to nat e noꞌ peöm to nö maꞌ pa ep këh e Ieesuꞌ vëh, nee to ni voh poë pa kuruse.  
\v 6 Eꞌ to hikta pet non manih. Eꞌ to sun taneꞌ hah en po vapeepe vamanih pa ö neꞌ to soe vavoh. Nö maꞌ öm, paröm ep pa ö no a sionineah to pet voh non,  
\v 7 paröm nö vëhöꞌ na manuh pa ma vamomhë peꞌ, ko soe ke raoe pan, ‘E Ieesuꞌ to sun taneꞌ hah en po vapeepe. Eꞌ se vovoh ken peöm manuh Galiliꞌ. Ke eöm se nö, paröm ep eah nën.’” A ankeroꞌ to vavaato avoeꞌ me e non pa poa köövo, pareꞌ soe pan, “Eöm se nat nem anoe a soe vëh nöꞌ to heꞌ a neöm kuru.”   
\p
\v 8 Ivëh, ka poa köövo poë varih këh vëvëhöꞌ rakah ee po vapeepe. Ee to karë, pare vaeö suntan rakah ee, ko nö ee pa soe vanat a ma vamomhë pe Ieesuꞌ pataeah to tavus vu.   
\p
\v 9 A poa köövo to vavaveo nö ne manuh pa ep pa ma vamomhë pe Ieesuꞌ. Ke Ieesuꞌ akeh rapoë, pareꞌ soe pan, “Pöstakah rakah.” Ka poa köövo huk vatët ee manih peꞌ, ko vaket ee pa moneah, pare kë ee pa ëhnaneah.  
\v 10 Ke Ieesuꞌ soe ke rapoë pan, “Koe a naöp, ko nö, paröm soe ke ra ma vamomhë peöꞌ. Kee nö manuh pa muhin va Galiliꞌ, pare ep ka neoꞌ nën.”   
\s1 A Soe Vanat Pa Nap Vëvënsun  
\p
\v 11 A poa köövo to nönö avoeꞌ nö e ne pa soe ke ra ma vamomhë pe Ieesuꞌ, ka ma meh teꞌ vëvënsun varih to ut ne pa koveꞌ vos ee manuh Jerusalëm pa soe vanat o teꞌ susunön ësës heꞌ pataeah to tanok.  
\v 12 Ko teꞌ susunön ësës heꞌ tönun vaꞌpeh me ee po teꞌ susunön po Jiuꞌ, pare nok ee po kokoman vakoaan. Ee to voen a nap vëvënsun pa moniꞌ a pah apuh rakah,  
\v 13 pare soe ke rapoë pan, “Soe vanat a napan a ö no a ma vamomhë pe Ieesuꞌ to nö maꞌ pa popoen, pare kaveo a sionineah, ko teꞌ varo ee peꞌ pa ö nöm to koroh varo.  
\v 14 A teꞌ susun va pa kaman se keh pënton a ö no vamomhë pe Ieesuꞌ to kaveo a sionin e Ieesuꞌ pa ö nöm to koroh varo, emöm se vaato me em peꞌ, ko vatotoopin em pa tah pamëh. Köm hikta se teꞌ me nem ta punis.”   
\p
\v 15 Ivëh, ka nap vëvënsun öt ee pa moniꞌ no teꞌ susunön ësës heꞌ, me ro teꞌ susunön po Jiuꞌ to voen rapoë, pare vatet ee pa soe pee. Ko vahutët pamëh no o Jiuꞌ to nat avoeꞌ e ne peꞌ kuru.   
\s1 E Ieesuꞌ To Vavaato Me Non A Ma Vamomhë Peꞌ  
\r Mak 16:14-18, me Luk 24:36-49, me Jon 20:19-23  
\p
\v 16 A havun me a pah vamomhë to nö ee Galiliꞌ. Ee to nö ee manuh pa tope vëh ne Ieesuꞌ to soe ke voh rapoë pan ee se nö.  
\v 17 Pare ep ee e Ieesuꞌ manuh pa tope, ko kë ee pa ëhnaneah. Ivëhkëk, o upöm pee to hikta vaman tiroëꞌ ne pan eꞌ e Ieesuꞌ.  
\v 18 Ke Ieesuꞌ huk vatët en maꞌ manih pee, pareꞌ soe ke rapoë pan, “E Sosoenën to heꞌ voh en peöꞌ pa tasun apuh va pa matop a vöön va kin, me o oeh.  
\v 19 Ivëh, köm se nö, paröm vavaasis a napan pa ma ö kurus va po oeh. Kee tavus a ma vamomhë peöꞌ, paröm pupui raoe pa ëhnan e Taman, me Koaꞌ, me a Tuvuh Vasioꞌ.  
\v 20 Eöm se vavaasis raoe pa vatet a ma taateꞌ kurus nöꞌ to vavaasis voh a neöm. Eöꞌ to soe vamaman rakah ke eoꞌ peöm, eöꞌ se teꞌ vaꞌpeh tamoaan me e noꞌ peöm pa ma poen kurus, keꞌ onöt rakah këk po poen no oeh vëh se hik.”