\id DAN - Toma Bible \ide UTF-8 \h Daniyɛle \toc1 Daniyɛle Ná-Sɛʋɛi \toc2 Daniyɛle \toc3 Dan \mt1 Daniyɛle \mt2 Ná-Sɛʋɛi \imt Sɛʋɛi lɔɔzeizuʋɛ ma woo mɔungiti \ip Daniyɛle Ná-Sɛʋɛi ɠa GALA goo wo nui Daniyɛle ná-eteai zu vaiti suɠulazu, naa ʋɛɛ faawokɛɛyeeluɠɔ ɠulakɛlɛmaiti ba é ti ɠaani, siɛgi zu ti ɠɛni la duɔlai zu ʋelei zu Ɓaɓilɔne. Toɠa ɓɔɛzu ɓalaa é lo Daniyɛle ta bɔɔla saʋagɔiti ta-wooɠɛɠiladai ʋa, naa ʋɛɛ GALA gooiti ba, é lo zii ɠiligiti, ta eteai ʋa. É zo kona undɔzita dɔɔlugɔi (605) ma, é zeeli kona undɔɔlugɔ puusaʋagɔ maazu lɔɔlugɔ (535) ɠɛɠala ma, aisa Yesu Kilista ʋa zɔlɔɔ, faiti ti leʋegai naama ziɛgi zu, naati ka sɛʋɛi nii ti zuɠulazu. Naama yeeɠɛɠalai zu Daniyɛle botii ɠɛɛni masa seizu naanigɔ ná-yeeɠɛɠala zu Ɓaɓilɔne. Ʋelei nuɓusɛi ná-kisiɛi la pɔlɔma, kaaʋɛ ga Daniyɛle ɠa é sɛʋɛi nii zɛʋɛai yeeɠɛɠalai zu é ɠɛni la Ɓaɓilɔne. Tanigaa ti ɠɛ sɛʋɛi ʋaalobazuʋɛ ɠilagilagi ɠɛɛʋɛ yeeɠɛɠalaiti su, niiti ti la ga faa ɠila. \ip Daniyɛle Ná-Sɛʋɛi ɠɛɛʋɛ nii a kɛ Izilayɛle nui niiti ti ɠɛni kula zou ʋa ʋelei zu, ta zɔiti ti ʋaazu zɔlɔɔsu ʋelela ʋelei yeeɠɛɠalaiti su, kito ge ve tiya, siɛgi zu yeeɠɛɠala ɓaaɓaagiti ti ʋaazu la. GALA ge dɛɛʋɛ ga ná-zobogi ɠa masagiti ta ziiti pɛ maazu ga faiti maaʋele ti leʋegai Daniyɛle ná-eteai zu, ta GALA gooiti é ti woni é lo ʋelela ʋelei ʋa. Naa ɠa kpɔba ɠɛɛzu GALA Daawoo Zɛʋɛi zu ga nu GALA ná-masadai ɠaaɠa ga pagɔ Minazeɠe Niinɛi zu. Mesi ná-fai wogɛ ma yeeluɠɔ (\xt 7:13-14\xt*). Daniyɛle ná-kulakɛlɛmaiti é lo etea ɠaaɓela foloiti ba, Yesu ɓɔɛni é lo naati ba (\xt Mat 24:15; Mak 13:14\xt*), ta ma vaiti ta ɠaazu Kulakɛlɛma Zɛʋɛi zu. Daniyɛle ɠɛni ɠidaazu GALA gooiti bu, niiti Zelemi ti woni (\xt 9:1-3\xt*). \iot Unsosuʋɛ \io1 1. Daniyɛle ta bɔɔlaiti ti ɠɛai ma Ɓaɓilɔne, Neɓukadenɛzaal ná-masadai ma yeeɠɛɠalai laawu (\xt 1:1—4:34\xt*). \io1 2. Masagi Ɓɛlesazaal ná-kulakɛlɛmai ʋoluwo fai Daniyɛle ʋɛ (\xt 5:1-30\xt*). \io1 3. Daniyɛle ʋili fai zala yeɠei zu Daliyuse ná-masadai ma yeeɠɛɠalai laawu (\xt 6:1-29).\xt* \io1 4. Kulakɛlɛmai niiti GALA ge ti lɛɛni ga Daniyɛle, é lo ʋelela ʋele vaiti ba (\xt 7:1—12:13\xt*). \io2 a. Daniyɛle ʋelela ʋele vaiti ma ɠulakɛlɛma felegɔiti suɠulani, é ʋɛɛ ti-ʋoluʋɛti ba (\xt 7:1—8:27\xt*). \io2 b. Daniyɛle GALA falini ná-nuɓusɛiti bɛ, tama é gooɠaaʋotegi zɔlɔɔ geezuɠeelai Gaɓiliyɛle ya (\xt 9:1-27\xt*). \io2 ɓ. Gaɓiliyɛle ʋelela ʋele vaiti kulani kɛlɛma, naa ʋɛɛ yeeɠɛɠala ɠaaɓelagiti ba (\xt 10:1—12:13\xt*). \c 1 \s Daniyɛle ta bɔɔla saʋagɔiti // ti ɠɛai ma Ɓaɓilɔne \p \v 1 Zuda masagi Yeɠoyakime ná-masadai ma ɠona saʋasiɛi, Ɓaɓilɔne masagi Neɓukadenɛzaal ʋaani, é Zeluzalɛme zei kɛlɛ su, é so. \v 2 Maliɠii Yeɠoyakime lɔɔni zeezu, é pɛɛ GALA sei ʋɛlɛi wu zɔɔlaiti gilazuʋɛ ʋa. É liini ga kɔɔ luɔiti Ɓaɓilɔne yooi zu, é sɔɔlaiti pu ná-kɔɔɠɔ gani pɛlɛi wu, naavolo makɛsuʋɛ. \p \v 3 Neɓukadenɛzaal devei veeni ná-botiɠɛ nuiti ta-ɠundiɠii Asapenaze ya ga é yeelo zinipoi tanigaa ʋa Izilayɛle nuiti saama, niiti ti ɠulaai masa pɛlɛyeɠei wu, ɓaa seizumaanɛ pɛlɛyeɠeiti bu. \v 4 Nɛɛʋuzu maa la nɛɛni é ʋa ɠɛ zinipoi naati ba, ti maanɛɛʋɛ ti ɠɛ ga zaalamaiti, ti laavegai ga ɠimalai ta keleɠelegi ta kalagi, ta zoo ti botii ɠɛ masagi ná-pɛlɛi wu, ta nu ɠa zoo ti ɠalasu ga Ɓaɓilɔne nuiti daawooi ta ta-zɛʋɛiti. \v 5 Masagi deveni ga folo-o-folo, ti ɗa naama laamianigi ta naama lɔɔi ma zii nɔ ve ti ya, nii é ɠɛni veezu tɔ ɓɔɠɔi ya, ti ti ɠala kona saʋagɔ laawu. Naama ɠonagiti ta ɓena, ta lɔ niina masagi ná-botii zu. \p \v 6 Niiti ti yeeloni ti ʋa Zuda ná-bolodai zu, Daniyɛle ta Ɠanania, naa ʋɛɛ Misayɛle ta Azalia ʋa, ti ɠɛni naati saama. \v 7 Masagi ná-botiɠɛ nu wolaiti ta-ɠundiɠii daasei niinɛiti pɛɛni ti ʋa. É Daniyɛle laasei pɛɛni ga «Ɓɛlɛtasaal», é Ɠanania laasei pɛɛ ga «Sadalake», é Misayɛle laasei pɛɛ ga «Mesake», ta é Azalia laasei pɛɛ ga «Aɓɛde-Nego». \p \v 8 Daniyɛle deveni yiimaʋɛ ga é la ɓɔɠɔ ɠɔzɔa ga masagi ná-daamianigi, ta dɔɔi nii masagi ɠɛni kpɔlezu. É botiɠɛ nu wolaiti ta-ɠundiɠii maanɛɛnɛni ga naa mina da mɛɛ ga kɛni é ɓɔɠɔ ɠɔzɔ ga daamianigi naama ziiti. \v 9 GALA ge vaani bu ga Daniyɛle zaalai ta maawɔinɠai zɔlɔɔ botiɠɛ nu wolaiti ta-ɠundiɠii ya. \v 10 Botiɠɛ nu wolaiti ta-ɠundiɠii ɠɛni Daniyɛle ma: «Nà luazu màliɠii masagi ʋa, é lɔɔzei devei ʋa é bogai wa-laamiani fai ta wa-ɓɔɔle ɗɛi vai zu, é mina ʋa é ʋa ɓe ɠaazu ʋagɔ ʋɛtɛsu wo ʋa ga zɔɔma zinipoiti kɛʋele, naa ɠa ɠɛɛna, wo maaʋele ma, masagi ɠa nɔ̀ungi leʋe.» \p \v 11 Daniyɛle ɠɛni zunui naa ma, nii botiɠɛ nu wolaiti ta-ɠundiɠii tɔ ɓɔɠɔi ta Ɠanania ta Misayɛle ta Azalia ta-wɛlɛma vai ɠalivaani ma: \v 12 «Soma è gi ʋoluɠula, gɛi gi ga ɗa-wotiɠɛ nuiti, folo puugɔ laawu, ti ɗa nɔ daamiani kpulukpulugiti fe gi ya gi ɗa mi, ta kpɔɔle ɗɛi nɔ. \v 13 Naa ʋoluma, ɗa gi-ɠaazuɠɔlɔgiti ta zinipoi zɔiti gaazuɠɔlɔgiti pɛtɛ niina, niiti ti masagi ná-daamianigiti miizu, ɗa gi zo niina, gɛi gi ga ɗa-wotiɠɛ nuiti, eɠɛʋelei ɗa kaa la.» \p \v 14 É yeezeini naa wu nii ti falini ma, é ti ʋoluɠula folo puugɔ laawu. \v 15 Folo puugɔiti kpegai ma, ti-ɠɔlɔgiti ti wola vizɔni, ti lɔtɔ, ti leʋe zinipoi zɔiti ba, niiti ti ɠɛni masagi ná-daamianigiti miizu. \v 16 É zo názu ma niina, zunui nii é ɠɛni ti makɛsu, naa ɓena ta-laamianigiti ta ta-lɔɔi zeɠe ɓɔɠɔ ʋɛ, é ɗa daamiani kpulukpulugiti nɔ ve ti ya. \v 17 GALA ge faaɠwɛgi, ta sɛʋɛ ɠwɛgi, ta ɠimalai veeni zinipo naanigɔi naati bɛ. Naa pɛ poluma, Daniyɛle zooni kulakɛlɛmaiti kpein poluʋɛ ɠaaɠaazu ta segiti. \p \v 18 Kona saʋagɔiti kpegai ma, nii masagi Neɓukadenɛzaal boni ga ti li ga tiye pɔ, botiɠɛ nu wolaiti ta-ɠundiɠii liini ga tiye pɔ bɛ. \v 19 Masagi yɛpɛni ti pɛ pɔ. Naama zinipoiti kpein saama, tanɔpɛ ge la zɔlɔɔni é ʋa ɠɛ ga Daniyɛle ɠɛʋele ta Ɠanania, ta Misayɛle, ta Azalia. Naa ɠa é kɛɛni niina ti lɔɔni masagi ná-botii zu. \v 20 Fai kpein é loni ɠimalai ʋa ta faaɠwɛgi é lo naa kpein ba, niiti masagi ɓena ti ɠaazaɠa ti ma, é ti ɠaani ga ti vizɔgɛ ná zeizu ɠɛ puu, é leʋe molikula nuiti ba, ta kpaamaazu zoɠoiti kpein ba, ti ɠɛni ná-masadai ma yooi kpein su. \p \v 21 Ʋele ɠana Daniyɛle yɛni la, eyɛsu masagi Siluse ná-kona mɔungi lɔɔzei. \c 2 \s Masagi Neɓukadenɛzaal ná-se mɔungi \p \v 1 Masagi Neɓukadenɛzaal ná-masadai ma ɠonagi velesiɛi ma ziɛgi zu, é segi woni. Naa gola yiiɓɔlɔni, é la mɔ ɲiimɛnii woni. \v 2 É deveni ga ti molikula nuiti toli, ta kpaamaazu zoɠoiti, ta mɔta nuiti, ta adɔɓɛɛ nuiti, ga ti ná-segi ɠula kɛlɛma bɛ. Ti ʋaani, ti lo masagi ɠakala. \p \v 3 Masagi ɠɛni ti ma: «Gè se bogɛ, zìiɓɔlɔ ʋe, tɔɔzei nà pɔ ga gè segi naa ɠwɛɛ.» \v 4 Ɓaɓilɔne ɠima nuiti ti masagi wooɠaaʋoteni Alamea wooi zu,\f + \fr 2:4 \fr*\fq Alamea wooi zu\fq*\ft : Alamea wooi ɠɛni ga zii wooi naa nii ɛsɛ pɛ ge ɠɛni mɛnisu Ɓaɓilɔne yooi zu ná pɛ, kona undɔsaʋa (800), aisa Yesu ʋa zɔlɔɔ.\ft*\f* ti ɠɛ ma: «È-zii zuɠooza, Masagi! Segi wo gi ma, gɛi gi ga ɗa-wotiɠɛ nuiti, naazu gá poluʋɛ lɛ ga ɗe.» \p \v 5 Masagi kpɔɛi zeɠeni, é ɠɛ Ɓaɓilɔne ɠima nuiti ma: «Pɛtɛ nii gè devea: Ni wo la segi ta poluʋɛ lɛɛni ga ze, wa leʋeleʋe, wa-ʋɛlɛiti ti ɠɛ ga kpoɠamaʋɛ. \v 6 Kɛlɛ ni wa segi ta poluʋɛ wona mà, nà faanɛɛ ɠɛ wo ʋɛ, gè wo mɛɛinti fe, ta gè lɛbiya wolaiti pɛɛ ba. Naa ɠa é ba, à segi ta poluʋɛ lɛ ga ze.» \p \v 7 Ti masagi wooɠaaʋoteni, ná zeizu velesiɛi zu, ti ɠɛ ma: «Segi wo gi ma, gɛi gi ga ɗa-wotiɠɛ nuiti, gá poluʋɛ lɛ.» \v 8 Masagi ɓɔɛni ti ʋɔ ʋolu, é ɠɛ ma: «Gè kwɛɛga gaamazu ga wa pɔ wo yeeɠɛɠala zɔlɔɔ nɔ, tɔɔzei wo nà-devei ʋɛtɛga. \v 9 Kɛlɛ ni wo la naa lɛɛni ga ze, nii sègai la, wo pɛ wa suɓolo ɠɔmɔ ga ɠɛʋele nɔ. Wo ɓɔɠɔ ɠaaʋɛ, wo zoloo ma ga wo zɛɛ ɓɔɛiti bo mà, ta yaava ɓɔɛiti, eyɛsu faiti ti valibo. Naa ɠa é ba, à segi wo mà, nà kwɛɛ naazu ga wa zoo wo poluʋɛ wo mà.» \p \v 10 Ɓaɓilɔne ɠima nuiti ti gooɠaaʋoteni, ti ɠɛ ma: «Nu nɔpɛ ge la eteai zu, nii a zoo naa ɠɛɠalai wosu, nii masagi maaɠaazaɠabosu. Naa ɠa é ba, masa nɔpɛ, é wɔɔlɔni, ɓaa é ɠɛni ga zeeɠaaɓaa nu, tanɔpɛ ge la dɛ nii ɠɛɠala vaa maaɠaazaɠaboni molikula nu ma, ɓaa kpaamaazu zoɠo, ɓaa adɔɓɛɛ nu. \v 11 Nii masagi maaɠaazaɠabosu, naa wola ɓaaʋɛ. Nu ɠili nɔpɛ ge la ná, nii a zoo é naa wo masagi ma, kɛni galagiti niiti ti la zeini nuɓusɛiti saama eteai zu.» \p \v 12 Gaamago, masagi yiiɠaawanani, ziiɠula gola. É deveni ga ti Ɓaɓilɔne ɠima nuiti kpein paa. \v 13 Tɔgi zeini, ti zeze la, ga ti ɠima nuiti pɛ paa, ti ɠɛni Daniyɛle ta bɔɔlaiti gaiziɛzu ga ti ti ʋaa. \p \v 14 Daniyɛle daani ma kpɛ, é ɓɔɛ masagi makɛ nuiti ta-ɠundiɠii Aliyɔke ʋɔ ga ɠimalai, nii é liini Ɓaɓilɔne ɠima nuiti paa vai ma. \v 15 É ɠɛni Aliyɔke ma: «Leeni vaa zu masagi ná-tɔgi wola ɓaai ɠani?» Aliyɔke fai naa ɠaalɛɛni la. \v 16 Gaamago nɔ, Daniyɛle liini masagi ʋɔ bɛ, é maanɛɛnɛ ga é yeeɠɛɠala go ve zea, nii a kɛ é ná-segi ʋoluʋɛ lɛɛ la. \p \v 17 Naa ʋoluma, Daniyɛle ɠalegai ma ma ná-pɛlɛi wu, é niima vai lɛɛni ga bɔɔlaiti, Ɠanania, ta Misayɛle ta Azalia, \v 18 ga ti geeɠɔlɔgiti ta-ƓALAGI ná-maawɔinɠai ɠaiziɛ, é segi ma lɔɔɠuzu vai lɛ ga tiye, naa ɠa a kɛ, ti mina ti ʋaa ta Ɓaɓilɔne ɠima nui zɔiti ʋɔɔma. \p \v 19 Dɔɔɠuzu vai ɠulani kɛlɛma Daniyɛle ʋɛ segi zu ga kpidii. Daniyɛle geeɠɔlɔgiti ta-ƓALAGI maamusɛni, \v 20 é ɠɛ ma: \q «Mamagi ɠa GALA daaseigi ʋɛ eyɛsu ɠɔ! \q Ɠimalai ta zobogi ta tɔnɔ ya. \q \v 21 Toɠa ná-zobo ge yeeɠɛɠalai ta wɔlɔwɔlɔ vaiti ma, \q é masagiti toka, ta é masagiti sei, \q é ɠimalai ve ɠima nuiti zea, \q ta é faaɠaaɠai ve faaɠwɛ nuiti zea, \q \v 22 toɠa ɗa dɔɔɠuzu vai ɠula kɛlɛma, nii kpoma ɠoozaai, \q é kpidii zu vai ɠwɛɛ, \q mazɔlɔɔ wozakalagi ɠa tɔnɔ ya. \q \v 23 Gi-mɛmɛwolaiti ta-ƓALAGI, \q nà è lɛbizu, gè è maamusɛ, \q ɠimalai ta zɛbɛiti faa zu è feai bɛ̀. \q Mazɔlɔɔ nii gi falini è ma, è naa lɛa ga ze, \q è naa lɛa ga giye, nii togai masagi ná-fai ʋa.» \p \v 24 Naa ʋoluma, Daniyɛle liini Aliyɔke ʋɔ bɛ, niigi masagi devei veeni zea, ga é li, é Ɓaɓilɔne ɠima nuiti paa. Gaamanɔ seeliai ma, é ɠɛni ma: «Mina Ɓaɓilɔne ɠima nuiti paa! Li ga ze masagi ʋɔ bɛ, nà ná-segi ʋoluʋɛ wo ma.» \v 25 Gaamago nɔ, Aliyɔke liini ga Daniyɛle masagi ʋɔ bɛ, é ɠɛ ma: «Masagi, gè zunui ta ɠaaʋɛ Zuda ɠɔɔ luɔiti saama, nii a zoo é ɗa-zegi ʋoluʋɛ wo.» \s Daniyɛle masagi ná-segi ʋoluʋɛ // lɛɛ vai la \p \v 26 Masagi kpɔɛi zeɠeni, é ɠɛ Daniyɛle ma, nii daasei ge ʋɛɛni ga Ɓɛlɛtasaal: «Ɗa zoo è segi lɛ ga ze, nii gè bogai, ta poluʋɛ?» \v 27 Daniyɛle masagi wooɠaaʋoteni, é ɠɛ ma: «Dɔɔɠuzu vai nii masagi pɔ é gaaɠa, ɠima nu ɠila kpalaa ge la ná, ɓaa kpaamaazu zoɠo ɠila kpalaa, ɓaa molikula nu ɠila kpalaa, ɓaa somideɠa adɔɓɛɛ nu ɠila kpalaa, nii a zoo é naa lɛ ga ɗe. \v 28 Kɛlɛ masagi Neɓukadenɛzaal, GALAGI ɠa geeɠɔlɔgi zu nii é dɔɔɠuzu vaiti dɛɛzu. Tɔ ɠa é ʋelela ʋele vaiti dɛɛzu ga ɗe, ti ʋaazu ɠɛɛzu. Pɛtɛ deɠɛmu, ɗa-zegi ta kulakɛlɛmaiti è ti ɠaai, è ɠɛai ma ɲiizu. \v 29 Siɛgi zu è laani la, masagi, è tɔɔzeini ga ɠisiaa ʋelela ʋele vai zu. Názuʋɛ ɠa zɔi é dɔɔɠuzu vaiti dɛɛzu, é naa lɛɛni ga ɗe, nii é ʋaazu ɠɛɛzu. \v 30 Ni niima lɔɔɠuzu vai lɛɛʋɛ ga ze, é la ga ɠimala ɠa é sù, é leʋe nu vuluiti kpein tɔnɔi ʋa, kɛlɛ nii a kɛ ɗa-zegi ʋoluʋɛ lɛ ga ɗe, ta è ɗa-yiizoolɛ vai ɠwɛɛ. \p \v 31 «Ee, masagi, kulakɛlɛmai ʋɛtɛ nii è kaai: Vololiba wolai ɠɛni loni è ɠakalaʋɛ, maayikiai, é ɗa volo, é ɗa nu ɠaazuɓɔi, kɛʋelei wola maaluai. \v 32 Vololibai nɔungi ɠɛni ga zanu kitei, kakai ta zeeiti ti ɠɛni ga walii, kogi ta kpalaiti ti ɠɛni ga kɔlu ɓɔigi, \v 33 kɔɠɔiti ti ɠɛni ga kɔlui, kɔɠɔzapalagiti gilazuʋɛ ga kɔlui, gilazuʋɛ ga pɔlɔ ɠalai. \v 34 È yɛni wɛlɛzu ba, eyɛsu kɔtu ɠila ge ɓusɛ gizei ma, nu la vɔɔɠuni ba, é ʋaani, é loɠa vololibai ɠɔɠɔiti ba ti ga kɔlui ta pɔlɔ ɠalaiti, é ti zuɓulukpulu. \v 35 Doɠa ba laa ɠilagi nɔ zu, kɔlui ta pɔlɔ ɠalai, é ɓɔ kɔlu ɓɔigi ʋa, ta wali, ta zanugi, ti pɛ ti ɠɛni ga fufiligi fiilɛi lii la, eɠɛ molo ɓooloi siɛgi zu gaavɛɛzu la foɠoi. Vololibai ʋo gila kpalaa ge la mɔ ɠɛni ɠaani. Kɔtui nii ma é loɠani vololibai ʋa, naa ɠɛɛni ga gize wolai, é eteai pɛ daave.» \p \v 36 «Ɗa-zegi ɠɛni ga naa, masagi. Poluʋɛ ʋɛtɛ niina: \v 37 È wɔɔlɔʋɛ masagiti pɛ ba. Geeɠɔlɔgi zu ƓALAGI masadai vea è ya, ta zobogi, ta zɛbɛi, ta lɛbiyai. \v 38 É nuiti ti-lointi, ta dɔɓɔ zuaiti, ta wɔniiti puuʋɛ è yeezu. Ɗa ɠa è ga ti-maliɠii, ʋɛ nɔpɛ ti ná. Ɗa ɠa è ga nɔungi é ga zanugi. \v 39 Ɗa-masadai ʋoluma, masada ɠili ka wuzeɠe, nii sɛbɛi lɔiɗai ɗɔnɔi ʋa. Naa ʋoluma, masadai zaʋasiɛi nii é ga kɔlu ɓɔigi ɠɛʋelei, naa ɠa zeeli eteai zu ná pɛ. \v 40 Masadai naanisiɛi ɠa ʋaa, kpaai eɠɛ kɔlui, toɠa zei potogi zu. Eɠɛʋelei kɔlui a ɗa anii kpein golowolo la, é dɛɛvɛ, é galeɠale, naama masadai ɠa zɔɔma masadaiti golowolo, é ti lɛɛvɛ, é ti ɠaleɠale. \v 41 Ʋelei è pɛtɛgai la, vololibai ɠɔɠɔzapalagiti ta kɔɠɔ ɓeɠaiti kpɛtɛʋɛ ga penɛ ɠalai, ta kɔlui ti zupuai ga ɓɔɠɔ. Naa ʋoluʋɛ ɠa ga goolaama la ɠɛa naama masadai zu. Kɛlɛ zeeɠaaɓaa vai ta ɠa ɠɛ su ga kɔlui ɠɛʋelei, tɔɔzei è kɔlui ɠaaʋɛ supuai ta penɛ ɠalai. \v 42 Kɛlɛ kɔɠɔ ɓeɠaiti, ʋɛ kɔlui ta penɛ ɠalai ti zupuai ná, naa ɠa dɛɛzu ga naama masadai ɠilazuʋɛ ɠa zɛbɛ, ta gilazuʋɛ la zɛbɛa. \v 43 Naa ɠa dɛɛzu ɓalaa ga masagiti taɠili ʋa ga ti vulu ɓɔɠɔ ma, kɛlɛ naama minazeɠegiti ti la yɛga ma, eɠɛʋelei kɔlui ta penɛ ɠalai ta ɠilibai la ga yɛ ma la. \p \v 44 «Masagi naati ta-ziɛgiti su, geeɠɔlɔgi zu ƓALAGI ɠa masadai ta zei, nii é la ɠoloɠologa eyɛsu pɛ. Naama masadai la lɔa zii ɠili nɔpɛ ná-zobo bu eyɛsu ɠɔ. Naama masadai ɠa zɔɔma masadaiti koloɠolo, é ta-vai pɛ kpe, naa ʋolu toɠa yɛ ná eyɛsu ɠɔ, \v 45 ʋelei è kɔtui ɠaai la, é zeɠe gizei ma, nu yee nɔpɛ ge la zɔɔni ba, é ʋaa, é kɔlui ta kɔlu ɓɔigi, ta penɛ ɠalai, ta walii, ta zanugi ti galeɠale, é ti ɠɛ ga fufiligi. Masagi, GALAGI nii bɔɔlɔai, naa ʋelela ʋele vaiti dɛɛʋɛ ga ɗe, niiti ti ʋaazu ɠɛɛzu. Ɗa-zegi ɠa ga gaamai kulaai kɛlɛma, poluʋɛ nii gè dɛai ga ɗe, nu maanɛɛʋɛ é la da.» \p \v 46 Masagi Neɓukadenɛzaal laani zooi ma, é unpilɛ, é nɔkɔ Daniyɛle wu, é devei ve ga ti zalaɠaiti fe zea, ta vebɛaniiti niiti ti makugi nɛai. \v 47 Naa ʋolu é ɠɛni Daniyɛle ma: «Gaamazu wa-ƓALAGI ɠa bɔɔlɔai galagiti kpein ba, tɔ ɠa é ga masagiti ti-maliɠii. Tɔ ɠila kpe ka é dɔɔɠuzu vaiti kulazu kɛlɛma, tɔɔzei è zooga è dɔɔɠuzu vai nii ɠula kɛlɛma bɛ̀.» \p \v 48 Naa ʋoluma, masagi lɛbiya wolaiti feeni Daniyɛle ʋɛ, ta é faa ɓii mɔinmɔingaa ɠɛ bɛ. É toni ga kundiɠi wolai Ɓaɓilɔne you zɛʋɛi kpein unda, é kɛ ga Ɓaɓilɔne ɠima nuiti kpein ta-ɠundiɠi wolai. \v 49 Daniyɛle ná-maanɛɛnɛi maaʋele ma, masagi kundiɠi losuʋɛti kalivaani Sadalakeni ma ta Mesake, naa ʋɛɛ Aɓɛde-Nego ʋa Ɓaɓilɔne you zɛʋɛi ma. Daniyɛle ɠɛni masagi ná-koizuʋɛ. \c 3 \s Devei vee vai ga nuiti ti vololibai lɛbi \p \v 1 Masagi Neɓukadenɛzaal vololibai ɓɛtɛni ga zanugi, sɔligi ɠɛni ga mɛtɛlɛ ʋuusaʋagɔ (30), kogi ɠɛni ga mɛtɛlɛ saʋagɔ. É gaalɔni nɛmɛi zu nii daaseigi ga Dula, Ɓaɓilɔne you zɛʋɛi ma. \v 2 Naa ʋoluma é keelaiti teʋeni ga ti masagi ná-nu wolaiti toli, ta koʋi laa wola ɠundiɠiiti, ta zou zɛʋɛ ɠundiɠiiti, ta faawo bo nuiti, ta wali makɛ nuiti, ta tukpɔɠaaleʋe nuiti, ta kundiɠiiti, é ʋɛɛ botiɠɛ nu wolaiti ba, ná-zou zɛʋɛiti kpein su. Naama nuiti maanɛɛni ga ti ʋa, ti vololibai ɓɛtɛ vai ma ɠoozunɛɛi ɠula, nii masagi gaalɔni. \v 3 Naama wotiɠɛ nuiti kpein ti ɠaalɛɛni ba deɠɛmu, ti ʋa, ti lo vololibai ɠakala, kpɛtɛ vai ma ɠoozunɛɛi vaa zu. \p \v 4 Maaɓɔgi ma ɠundiɠii wooɠulani ga zɛbɛi, é ɠɛ ma: «Ziiti pɛ ma nuɓusɛiti, ta zooiti pɛ ma nuɓusɛiti, naa ʋɛɛ zii wooiti pɛ ma nuɓusɛiti ba, à woilo niima levei ma: \v 5 Siɛgi zu wo puʋugi wooi mɛnisu da, ta koolei, ta kɔnigi, ta papai, ta doso ɠɔnigi, ta puʋu kpulugi, ta gɛingɛin ganigi ma ziiti kpein gooi, wa laaʋɛɛ zooi ma, wo nɔkɔ vololibai wu é ga zanugi, nii masagi Neɓukadenɛzaal gaalɔgai. \v 6 Nu-o-nu nii é la maaʋɛɛni, é ʋa nɔkɔ, naa ɠa ʋili abuzulugi zaama nii gola ɓadiai, gaamago nɔ.» \v 7 Naa ɠa é ba, ziiti pɛ ma nuɓusɛiti, ta zooiti pɛ ma nuɓusɛiti naa ʋɛɛ zii wooiti pɛ ma nuɓusɛiti ba, ti puʋugi wooi mɛnigai ma feya, ta koolei, ta kɔnigi, ta papai, ta doso ɠɔnigi, ta gɛingɛin ganigiti kpein gooi, ti maaʋɛɛni zooi ma, ti nɔkɔ vololibai wu é ga zanugi, nii masagi Neɓukadenɛzaal gaalɔni. \s Daniyɛle bɔɔla saʋagɔiti ta-wooɠɛɠiladai \p \v 8 Gaamago nɔ, naa ʋolu, Ɓaɓilɔne nui tanigaani ti ʋaani, ti Zuifuiti maalɔ. \v 9 Ti ɓɔɛni masagi Neɓukadenɛzaal ʋɔ, ti ɠɛ ma: «È-zii zuɠooza, masagi! \v 10 Ee, masagi, ɗa ɓɔɠɔgoi ɠa è niima levei veeni ga nu kpein maanɛɛʋɛ ga é maaʋɛɛ, é nɔkɔ vololibai wu é ga zanugi, a puʋugi wooi mɛnina feya, ta koolei, ta kɔnigi, ta papai, ta doso ɠɔnigi, ta puʋu kpulugi, ta gɛingɛin ganigi ma ziiti kpein gooi, \v 11 nu-o-nu nii é la maaʋɛɛni, é ʋa nɔkɔ, naa ɠa ʋili abuzulugi zaama, nii gola ɓadiai. \v 12 Ee, masagi, Zuifu niiti ti ga Sadalake, ta Mesake, ta Aɓɛde-Nego, niiti è Ɓaɓilɔne you zɛʋɛi ma losuʋɛ tanigaa vea ti ya, ti la è ɠaazu ga ani nɔpɛ, ti la ɗa-ɠɔɔɠɔ ganigiti dɛbizu, ta ti la nɔkɔni vololibai wu é ga zanugi, nii è gaalɔgai.» \p \v 13 Neɓukadenɛzaal wola yiiɠaawanani, é devei veeni ga ti ʋa ga Sadalake, ta Mesake, ta Aɓɛde-Nego. Ti ʋaai ma ga tiye masagi ʋɔ bɛ, \v 14 é ɠɛni ti ma: «Gaama ʋe ɓaa, Sadalake, ta Mesake, ta Aɓɛde-Nego, ga wo ɠɛlɛʋɛ ga wo mina nà-kɔɔɠɔ ganigiti dɛbi, wo la nɔkɔni vololibai wu é ga zanugi, nii gè gaalɔgai? \v 15 Niizu à lona, wo ɠɛʋele ɓɛtɛ, siɛgi zu wo puʋugi wooi mɛnisu da, ta koolei, ta kɔnigi, ta papai, ta doso ɠɔnigi, ta puʋu kpulugi, ta gɛingɛin ganigi ma ziiti kpein gooi, wa maaʋɛɛ, wo nɔkɔ vololibai wu, nii gè kpɛtɛai. Ni wo la kɛɛni wo ʋa nɔkɔ bu, wa ʋili gaamago nɔ abuzulugi zaama. Galagi ɓɛgele ɠa a zoo é wo ɠula zèa?» \p \v 16 Sadalake ta Mesake ta Aɓɛde-Nego ti masagi wooɠaaʋoteni, ti ɠɛ ma: «Masagi, gi la pɔ ga gi ʋa ɓɔɠɔ maalobo. \v 17 Anɛɛ naa ʋe, suɠwɛɛ ga gá-ƓALAGI, GALAGI nii gi dɛbizu, zobogi ɠa bɛ é gi ɠizo. Ungo, masagi, toɠa gi ɠula abuzulugi zu, é gi ɠula è ya. \v 18 Anɛɛ naa laade, kwɛɛ, masagi, ga gi la ɗa-ɠɔɔɠɔ ganigiti dɛbia, ta gi la nɔkɔga vololibai wu é ga zanugi, nii è gaalɔgai.» \p \v 19 Neɓukadenɛzaal wola yiiɠaawanani, gaazulo pelei valiboni Sadalake ta Mesake ta Aɓɛde-Negoni kakala. É devei veeni ga ti abuzulugi ɓadi ná zeizu ɠɛ lɔfela, é leʋe pɔlɔmai ʋa. \v 20 É devei veeni ná-salaʋusui tanigaani zea, niiti ti wola zulogai ná-kɔɔɓɔgi zaama, ga ti Sadalakeni gili, ta Mesake, ta Aɓɛde-Nego, ga ti ti ʋili abuzulugi zu, nii gola ɓadiai. \v 21 Gaamago nɔ, ti niima zunu saʋagɔiti gilini, ti maaɠiliai ga ta-zɔɔlaiti, ta-zeɠewuzeɠeiti, ta ta-wɔɔlɔgiti, ti ti ʋilini abuzulugi zu gola ɓadiai. \v 22 Tɔɔzei masagi ná-devei ʋa nii gola ɓɛlɛni, ti abuzulugi ɓadini da ge leʋe. Abuzogi salaʋusuiti paani, niiti ti Sadalake ta Mesake ta Aɓɛde-Negoni pilini abui zu. \v 23 Sadalake ta Mesake ta Aɓɛde-Negoni giliai yɛni de, ti loo abuzulugi zaama. \s Daniyɛle bɔɔla saʋagɔiti kizo fai // abuzulugi ma \p \v 24 Gaamago nɔ, masagi Neɓukadenɛzaal wuzeɠeni, daavɔ, é ɠɛ ná-nu wolaiti ma: «Zunu saʋagɔiti ti ɠiliai, naati tɛi ade ʋa ti ʋili abui zu ɓaa?» Ti gooɠaaʋoteni, ti ɠɛ ma: «Zekana kɛai la, masagi.» \v 25 Masagi ɠɛni ti ma ʋolu: «Kɛlɛ tama, nà nu naanigɔ ɠaazu, ti la ɠilini, ti ɗa ziɛ abui zaamaʋɛ ɓɔɠɔi. Faa nɔpɛ ge la ti taɠila kpalaa ba. Naanisiɛi ɠaazuʋɛ ɠulaʋɛ ga galagiti ti-loun zunui ta ɠaazu.» \p \v 26 Neɓukadenɛzaal maaɓuɠani abuzulugi laaʋɛ ʋa, é wooɠula, é ɠɛ ma: «Sadalake, Mesake, ta Aɓɛde-Nego, GALA nii é Anii-Pɛ-Unda ná-botiɠɛ nuiti, à ɠula lɛɛ, wo ʋa!» Gaamago nɔ, ti saʋagɔ pɛ ti ɠulani abui zaama. \v 27 Masagi ná-nu wolaiti, ta koʋi laa wola ɠundiɠiiti, ta zou zɛʋɛ ɠundiɠiiti, ta masagi ná-botiɠɛ nu wolaiti, ti pɛ ti maaɓɔni ti ma ga ti ti ʋɛtɛ. Abu ʋo ge la ɠɛni ti ʋa, tɔundeɠaiti gaa la ɠɛni ɠalani, ti ma zeɠeiti ti la ɠɛni ɠalani, abu maku nɔpɛ ge la ɠɛni ti ʋa. \v 28 Masagi Neɓukadenɛzaal wooɠulani, é ɠɛ ma: «Mamagi ɠa Sadalake ta Mesake ta Aɓɛde-Negoni ta-ƓALAGI ʋɛ! É ná-geezuɠeelai leʋegɛ ga é ná-botiɠɛ nuiti kizo, niiti ti laai da, ti la kɛɛni ti ʋa ɠolo nà-devei ʋɛ, masa devei. Ti yiimazeɠeni ga ti-ɓusɛi lɔɔ vai maanɔɠɔiti su, kɛlɛ ti mina kɔɔɠɔ ganigiti dɛbi, ɓaa ti ʋa nɔkɔ ti wu, kɛni ta-ƓALAGI nɔ. \v 29 Naa ɠa é ba, gè tɔgi zeiɗa, ga nu nɔpɛ é ɠula nuɓusɛiti saama, ta ziiti, ta zii wooiti, a Sadalake ta Mesake ta Aɓɛde-Negoni ta-ƓALAGI ná-fai zona ga yɔɔɠɛ faa, naama nui ɠa leʋeleʋe, é ɓulukpulu, ná-pɛlɛi ɠa lati é ɠɛ ga kpoɠamaʋɛ. Tɔɔzei gala kili nɔpɛ ge la ná, nii a zoo é nu ɠizo ga tɔun kɛʋele.» \p \v 30 Naa ʋoluma, masagi tosu ɓii gola ɠalivaani Sadalake ta Mesake ta Aɓɛde-Negoni ma, é leʋe ma mɔun keleiti ba, Ɓaɓilɔne you zɛʋɛi zu. \c 4 \s Masagi ná-segi velesiɛi: Gulu wolai \p \v 1 Masagi Neɓukadenɛzaal wooi laazeelini nuɓusɛiti kpein ma, ziiti kpein saama, ta zii wooiti kpein eteai zu ná pɛ ga: Ziilɛigi ve wo ʋɛ ga bɔɔlɔa! \v 2 Gè pɛtɛgɛ ga pagɛ, gè poogiti ta laavɔɔ vaiti dɛɛ, GALA nii é Anii-Pɛ-Unda, niiti é ti ɠɛa bɛ̀: \q \v 3 Ná-poogiti gola wɔɔlɔʋɛ! \q Ná-laavɔɔ vaiti gola yeeɠaaɓaʋɛ! \q GALAGI naa ɠa masadai ɠɛ eyɛsu ɠɔ, \q ná-bɔɔlɔlai ɓela ge la ɠɛa ba! \p \v 4 Nà Neɓukadenɛzaal, gè ɠɛni zeini kpɛ ziilɛigi zu nà-masa pɛlɛi wu, kòozunɛai nà-kpɛtɛi zu. \v 5 Kpidii ta, gè ɠɛni laani nà-betei zu, gè segi ta woni nii é kpɔ̀lɔni, tɔɔzei nii gè kaani, naa ɠa é màaluani. \v 6 Gè devei veeni ga ti Ɓaɓilɔne ɠima nuiti kpein gaalɛ ba pɔ̀ bɛ, naa ɠa a kɛ ti segi naa ʋoluʋɛ lɛ ga ze. \v 7 Siɛgi zu molikula nuiti ti ʋaani la, ta kpaamaazu zoɠoiti, ta adɔɓɛɛ nuiti, ta somideɠa adɔɓɛɛ nuiti, gè nà-segi woni ti ma, kɛlɛ ti tanɔpɛ ge la zooni é ʋa poluʋɛ wo mà. \v 8 Ná tago kɛai ma, Daniyɛle ɓalaagi ʋaani pɔ̀ bɛ. Zunui niigi daasei pɛai ga Ɓɛlɛtasaal, nii kulaai nà-galagi laaseigi zu, nii gala ɲadegaiti ta-yɛnvui su. Gè nà-segi zuɠulani ma, gè ɠɛ ma: \v 9 «Ɓɛlɛtasaal, molikula nuiti ta-ɠundiɠii, gè kwɛni ga gala ɲadegaiti ta-yɛnvui ɠa è zu. Naa ɠa é ba, dɔɔɠuzu vaa nɔpɛ ge la ɓaani è ya. Nii gè kaai segi zu, naa ʋoluʋɛ wo mà. \v 10 Siɛgi zu gè ɠɛni laani la nà-betei zu, pɛtɛ nii gè kaani: \q Gulu wolai ta ɠɛni loni zou zaamaʋɛ, gola ɠoozaai. \q \v 11 Gului naa ɠaaɠoozani, é wɔɔlɔ, \q ma ɓeke koozagiti ti ɠɛni vɔɔɠuzu geeɠɔlɔgi ʋa. \q É ɠɛni ɠaazu eteai zu ná pɛ. \q \v 12 Gaalaagi ʋani, gaawaai wola mɔinni, \q anii kpein ge ɠɛni ɠɔnɔgi zɔlɔɔsu zea. \q Dɔɓɔ zuaiti ti ɠɛni lɔɔɠuzu ma niinigi wu, \q wɔniiti ti ɠɛni laɠagiti tosu ma ɓekegiti su. \q Kpɛtɛani ɠilagilagi pɛ ge ɠɛni ɠɔnɔgi zɔlɔɔsu zea. \p \v 13 «Gè yɛni nɔ dɛ laani nà-betei zu, gè geezuɠeelai ta ɠaani mɔnɔ, é ɗa yei, é zeɠe geezuʋɛ. \v 14 É ɓainni ga woo wola, é ɠɛ ma: \q ‹À gului nii ʋɔ, wo ma ɓekegiti teʋe ga, \q wo gaalaagiti folo ga, wo ma waaiti suvaza! \q Suaiti ti ɠula bu, ti ʋela, ti maaɠooza ba, \q ta wɔniiti ti ɠula ma ɓekegiti ga. \q \v 15 Kɛlɛ à ma unkpulugi ta ma zapeiti zɛ zooi wu, \q tufai zaama dɔɓɔi zu, \q wo kɔlu yɔlɔɠɔi velevele ma ta kɔlu ɓɔi yɔlɔɠɔi. \q É yɛɓɛ ga geezu nɔɗagi, \q ta é laami ga tufai ga suaiti kɛʋele. \q \v 16 Ná-nuɓusɛ ɠigi ɠa valibo, \q sua ɠigi ɠa ve zea, \q é yɛ naama yai zu kona dɔfela laawu. \p \v 17 « ‹Devei nii ɠulaʋɛ geezuɠeelaiti zea, fuluanii niiti ti ɠaazua yeenɔpɛ, naa ɠa a kɛ nii kpein é vulua, naati ti kwɛɛ ga GALA nii é Anii-Pɛ-Unda, nuɓusɛiti ta masadaiti maliɠii ʋe. Toɠa masadai ve naa ya, nii é pɔ, toɠa zoo nɛi é ɓɔɠɔmaayei nui unbuzeɠe nuiti saama.› \p \v 18 «Segi ɠana gè boni, nɔ̀un nà, masagi Neɓukadenɛzaal. Ɗɛi è ga Ɓɛlɛtasaal, soma è poluʋɛ lɛ ga ze. Nà-masadai zu ɠima nuiti ti taɠila kpalaa ge la zooni è ʋa bo mà, kɛlɛ ɗɔun ɗa zoo, mazɔlɔɔ galagiti ti ɲadegai, naati ta-yɛnvui ɠa é è zu.» \s Daniyɛle masagi ná-segi ʋoluʋɛ wo fai \p \v 19 Daniyɛle nii é lolisu ga Ɓɛlɛtasaal sasuɓalini, é lua ɠite ná-kisiɛiti su, eyɛsu ná tago kɛ sɛ. Masagi ɠɛ ma: «Ɓɛlɛtasaal, segi nii ta poluʋɛ mina è maalua.» Ɓɛlɛtasaal gooɠaaʋoteni, é ɠɛ ma: «Màliɠii, toɠa nɛɛ bɛ̀ ga segi nii ɠɛ ga è zili nuiti tɔnɔ, ta poluʋɛ ɠɛ ga è-ɓɔɛɲɔɠɔiti tɔnɔ! \v 20 Gulu wolai naa è kaai, gaaɠoozaai ta bɔɔlɔai, ma ɓekegi vɔɔɠuzu geei ʋa, ta é ɠɛni ɠaazu eteai zu ná pɛ, \v 21 gulu wolai naa, nii gaalaagi ʋani ta gaawaai wola mɔinni, ɛsɛ pɛ kɔnɔgi ɠɛni zea, dɔɓɔ zuaiti ti ɠɛni lɔɔɠuzu bu, ta wɔniiti ti ɠɛni laɠagiti tosu ma ɓekegiti su, \v 22 ee, masagi, ɗa ɠa è ɓaɠoai, è yeeɠaaɓa, ɗa-ɓaɠoi ɠɛ é zei geei ʋa, ta ɗa-zobodai lia eyɛsu é zeeli zou ɓela ga. \v 23 Naa ʋolu è geezuɠeelai ta ɠaani, é ɗa yei, é zeɠe geezuʋɛ, é devei ve ga: ‹À gulu wolai ʋɔ, wo koloɠolo! Kɛlɛ à ma unkpulugi yɛ ná ta ma zapeiti, tufai zaama dɔɓɔi zu, wo maavelevele ga kɔlu yɔlɔɠɔi ta kɔlu ɓɔi yɔlɔɠɔi. É yɛɓɛ ga geezu nɔɗagi, ti ɓɔ tufai ma ta dɔɓɔ zuaiti kona dɔfela laawu.› \v 24 Poluʋɛ ʋɛtɛ, ee, masagi: GALA nii é Anii-Pɛ-Unda, naa ná-devei ɠa é lo ɗa màliɠii masagi. \v 25 Ta è ɓɛ nuiti saama, ɗa zei dɔɓɔ zuaiti saama, è ɗa tufai mi ga nikɛiti kɛʋele, ɗa yɛɓɛ ga geezu nɔɗagi. Ɗa yɛ naama yai zu eyɛsu kona dɔfela ɓudɛ è maazu, eyɛsu è kwɛɛ ga GALAGI nii é Anii-Pɛ-Unda, nuiti ta-masadaiti maliɠii ʋe, toɠa ɗa masadai ve naama nui ya, nii tɔun ge pɔ. \v 26 Devei bogai ga gulu wolai ma unkpulugi ta ma zapeiti ti yɛ ná, naa ʋoluʋɛ ɠa ga ɗa-masadai ɠa ve è ya, siɛgi zu ɗa kwɛɛna da ga geeɠɔlɔgi zu ƓALAGI ɠa é ga fai pɛ maliɠii. \v 27 Naa ɠa é ba, ee, masagi, yeezei nà-tɛnɛ gooi wu ga pagɔ: Ɓeteʋe ɗa-ɠotoiti ba ta ɗa-vaaɠaazagiti, telebodai ɠɛ, ɠɛ ga nu ʋagɔ maanɔɠɔ nuiti bɛ, tanisu ɗa-undaanɛ voloi zu ɠa ɠooza.» \s Segi ʋilɛ fai su \p \v 28 Nii kpein é woni masagi Neɓukadenɛzaal ná-faa zu, naati ti ʋilɛni su. \v 29 Kona gila teʋegai ma, é yɛni ziɛziɛsu masa pɛlɛi ɠɔmaʋɛ ná ɓɛtɛai ga dooɠo bosuʋɛ, Ɓaɓilɔne taazuʋɛ, \v 30 é wooɠulani, é ɠɛ ma: «Ɓaɓilɔne taa wolai ʋɛtɛ, nii gè toga ga masa seizuʋɛ. Toɠa nà-zobogi wɔɔlɔ ʋelei lɛɛzu, ta sɛ̀bɛi maawui ʋelei.» \v 31 Masagi yɛni nɔ naama ɓɔɛiti bosu, wooi ta zeɠe geezuʋɛ, é ɠɛ ma: «Masagi Neɓukadenɛzaal, woilo niima wooleʋegi ma: Ɗa-masadai ɠulaa è ya! \v 32 Ɗa ɓɛɛzu, è ɠula nuiti saama. È zei dɔɓɔ zuaiti saama, è ɗa tufai mi ga nikɛiti kɛʋele. Ɗa yɛ naama yai zu kona dɔfela laawu, eyɛsu è kwɛɛ ga GALA nii é Anii-Pɛ-Unda, tɔ ɠa é ga nuɓusɛiti ta-masadaiti maliɠii, ta toɠa masadai ve naama nui ya, nii é pɔ.» \v 33 Gaamago nɔ, naama ɓɔɛi ʋilɛni su. Neɓukadenɛzaal ɓɛɛni, é tɔɔzei ga tufai mia ga nikɛiti kɛʋele, é yɛɓɛ ga geezu nɔɗagi. Unma undeɠai ɠoozani eɠɛ koɠɛi ɠoʋe deɠaiti, ta saingiti ti ɠooza eɠɛ wɔni zaingaa. \s Neɓukadenɛzaal ná-masadai zɔlɔɔ fai ʋolu \p \v 34 «Kona dɔfelai ɓegai ma, nà Neɓukadenɛzaal gè ɠaazuloni geeɠɔlɔgi ʋa, faaɠaaɠaa ɠigi veeni bɛ̀. Gè GALA mamani, nii é Anii-Pɛ-Unda ta é vulua ɠɔoɠɔ. Gè tɔɔzeini ga gè ɗa maamusɛ ta gè ɗa ná-lɛbiyai lɛ: Ɓela ge la ná-zobodai ʋa, ta ná-masadai ɠa yɛ ná ɠɔ. \v 35 Etea nuɓusɛiti mɔinʋɛ ʋele-o-ʋele, kɛlɛ ti la ga ani nɔpɛ gaazu, toɠa ɗa ti zo nɔ eɠɛʋelei nɛai la bɛ, é zo geezu aniiti ma, é li nuɓusɛiti pɔ. Nu nɔpɛ ge la loga daalɔɠɔma, ɓaa é ʋa zelilo ma, é ʋa ɠɛ ma: ‹Leeni ɠa è kɛɛzu?› \p \v 36 «Faaɠaaɠaa ɠigi veeni bɛ̀ názuʋɛ. Nà-masadai ma lɛbiyai vaa zu, masadai ma losuʋɛ ta ma ɠaazu unfegi veeni zèa ɓalaagi. Nà-kundiɠiiti ta nà-botiɠɛ nu wolaiti ti ʋaani ga suvilɛ ti dàaɠomi. Ti sèi ʋolu nà-masadai zu, ta gè lɛbiyai zɔlɔɔni ʋolu, é leʋe ma mɔungi ʋa. \v 37 Naa ɠa é ba niizu, nà Neɓukadenɛzaal, nà geeɠɔlɔgi ma Masagi maamusɛzu, gè guyei loo bɛ, gè dɛbi! Nii kpein é kɛɛzu, ta ga gaamai, ti zɔlegɛ. Zobogi ɠa bɛ é naati maayei, niiti ti ziɛzu wasogi zu.» \c 5 \s Masagi Ɓɛlesazaal ná-koozunɛ laami wolai \p \v 1 Foloi ta, masagi Ɓɛlesazaal ná-botiɠɛ nu wolaiti tolini daami wolai ta ma, ti ɠɛni ga nu waagila (1.000), é tɔɔzeini ga dɔɔi ɓɔlea ti ɠaazu. \v 2 É dɔɔi ɠɔɠɔgai ma, é devei veeni ga ti ʋa ga zanu aniɲakaiti ta wali aniɲakaiti, niiti kɛɛɠɛ Neɓukadenɛzaal ti zeɠeni GALA sei ʋɛlɛi wu Zeluzalɛme. É ɠɛni pɔ é ti zeɠe, ti ɗa ɓɔɔle su ta ná-botiɠɛ nu wolaiti, ta anzaiti, ta anzaiti ti la vuluni ga zɔiti kɛʋele. \v 3 Ti ʋaani niina ga zanu aniɲakaiti niiti ti zeɠeni GALA sei ʋɛlɛi wu Zeluzalɛme. Masagi ti zeɠeni ga ti ɓɔɔle su ta ná-nu loligaiti. \v 4 Ti pɛ ti dɔɔi wola ɓɔleai ma, ti tɔɔzeini ga guyei loa, ti ɗa kɔɔɠɔ ganigiti maamusɛ, niiti ti ɓɛtɛai ga zanugi, ta walii, ta kɔlu ɓɔigi, ta kɔlui, ta gului, ta kɔtui. \p \v 5 Gaamago nɔ, nu yeei ta ɠulani kɛlɛma, fitina zei anii ɠobaʋɛ. É sɛʋɛi ɠɛɛni masagi ná-pɛlɛi ma koozuʋɛ, ná ɠobegai ga kobegi. Siɛgi zu masagi naama yeei ɠaani la, é ɗa sɛʋɛi ɠɛ, \v 6 dɔtɔzuleʋeni, é ɠɛ wuulee ná-kisiɛiti su. É ʋalani ná-kitosuʋɛ pɛ ma, ta ɲiibiiti ti ɗa ziɠa ɓɔɠɔ ʋa. \v 7 É devei veeni ga woo wola, ga ti ʋa ga kpaamaazu zoɠoiti, ta adɔɓɛɛ nuiti, ta somideɠa adɔɓɛɛ nuiti, é ɠɛ ti ma: «Nu-o-nu nii a zoona é niima zɛʋɛi ɠala, é poluʋɛ wo mà, seɠeungi kpɔiɗai, naa ɠa loo kɔba, ta zanu ansai ɠa ʋili kɔbu, ta toɠa kundiɠilai ma losu zaʋasiɛi zɔlɔɔ masadai zu.» \p \v 8 Ɠima nuiti kpein ti ɠɛni botii ɠɛɛzu masagi ʋa, ti pɛ ti lɛɛni pɛlɛi wu, kɛlɛ ti taɠila kpalaa ge la zooni é ʋa sɛʋɛi naa ɠala, ɓaa é ʋa poluʋɛ wo masagi ma. \v 9 Masagi Ɓɛlesazaal ɠɛni wuulee, gola lɔtɔzuleʋe, ná-nu wolaiti ɓɔɠɔi ɓalaa ti ɠɛ unga wuulee. \p \v 10 Masagi dee, masagi ta ná-nu wolaiti sɔngɔ wooi mɛnigai ma, é lɛɛni koozunɛ laamii wo pɛlɛi wu, é ɠɛ masagi ma: «È-zii zuɠooza faan! Ɗa-ɠisiɛiti ti mina è ɠɛ wuulee, ta è lɔtɔzu mina leʋe. \v 11 Zunui ta ɠa ɗa-masadai zu, nii gala ɲadegaiti ti-yɛnvui su. È-ɠɛɛ ná-siɛgi zu, tɔ ɠa é ɠɛni faiti suɠalasu, keleɠelegɛ ta ɠimalai veeʋɛ bɛ, eɠɛ galagiti ta-ɠimalai ɠɛʋele. Naa ɠa é kɛɛni è-ɠɛɛ, masagi Neɓukadenɛzaal kɛɛni ga molikula nuiti ta-ɠundiɠii, ta kpaamaazu zoɠoiti, ta adɔɓɛɛ nuiti, ta somideɠa adɔɓɛɛ nuiti. \v 12 Naama yɛnvui ɠa zea yɛ, nii a faiti zɔɠɔzuɠula la, ta keleɠelegi, ta zobogi a segiti poluwo da, ta faalaaliiti poluʋɛ, ta é faaɓaagiti gaaɠula ba. Deɠɛmu ti ʋaa ga zunui ná, Daniyɛle naa, nii masagi daasei pɛɛni ga Ɓɛlɛtasaal. Toɠa sɛʋɛ ɠɛai naa ʋoluʋɛ lɛ.» \s Daniyɛle sɛʋɛ ɠɛai ʋoluʋɛ lɛɛ vai \p \v 13 Ti liini ga Daniyɛle masagi ʋɔ bɛ. Naa gaazaɠani ga: «Ɗa ɠa è ga Daniyɛle, nii é kɔɔzogiti saama, ti zeɠeai Zuda, kɛ̀ɛ nii é ɠɛni ga masagi é ʋaani ga tiye, ti zeɠe Zuda yooi zu? \v 14 Gè mɛnigɛ ga galagiti zɛnvui ɠa è zu, ta ɗa faiti suɠalasu, ta keleɠelegi, ta ɠimala wolai. \v 15 Ti ʋaa pɔ̀ bɛ ga ɠima nuiti ta adɔɓɛɛ nuiti ga ti sɛʋɛi tɛi kala, ti poluʋɛ wo mà, kɛlɛ ti la zooni ti ʋa wooiti poluʋɛ wo. \v 16 Gè mɛnigɛ ga ɗɔun ɗa zoo è faalaaliiti poluʋɛ wo, ta è faaɓaagiti gaaɠula ba. Ni ɗa zoo è sɛʋɛ ɠɛai tɛi kala, è poluʋɛ wo mà, seɠeungi kpɔiɗai, naa ɠa loo è ɠɔba, ta zanu ansai ɠa loo è ɠɔbu, ɗa kundiɠilai ma losuʋɛ zaʋasiɛi zɔlɔɔ zou masadai zu.» \p \v 17 Daniyɛle masagi wooɠaaʋoteni, é ɠɛ ma: «Màliɠii, ɗa zoo è ɗa-vebɛaniiti makɛ ɓɔɠɔ ʋɛ, ɓaa è fe taɠili bɛ. Anɛɛ naa ʋe, nà sɛʋɛ ɠɛai naa ɠalasu è ʋɛ, masagi, gè poluʋɛ wo è ma. \v 18 GALA nii é Anii-Pɛ-Unda, naa è-ɠɛɛ Neɓukadenɛzaal ɠɛɛni ga masa gola, niigi lɛbiyai ta ɠaazu unfegi ɠɛni bɛ. \v 19 Ɠaazu unfegi maaʋele ma nii GALA ge feeni bɛ, zooiti kpein su nuɓusɛiti, ta ziiti kpein, ta zii woo wo nuiti kpein, ti zu ɠɛni ɓalizu gaazu, ti ɗa lua. Nii a la ɠɛ pɔ ga é paa, é ɓena naa ʋaa, nii a la ɠɛ pɔ ga é zɛ vulua, é ɓena naa yɛ vulua. É ɓena tanigaani bɔɔlɔ, é tanigaani pɛlɛʋɛlɛ. \v 20 Kɛlɛ é ɠɛni ga waso nu, é yii zasani ná-gaazulɛɛi zu. Naazu ɠa é lokani la, é ɠula ná-masa kpɔkpɔgi ɠa, é ʋala lɛbiyai ma. \v 21 É ɓɛɛni nuiti saama, é vulua é ɗa suaiti daaʋokɔɠɔ, é zeini dɔɓɔ zoovalegiti saama, é ɗa tufai mi ga nikɛiti kɛʋele, geezu nɔɗagi ɗa zɛɓɛ, eyɛsu foloi é kwɛɛni la ga GALAGI nii é Anii-Pɛ-Unda, naa ɠa é ga nuɓusɛiti ta-masadaiti ti-maliɠii, ta toɠa ɗa naama nui zei masadai zu, nii é pɔ. \v 22 Ɗa ma, Ɓɛlesazaal, ɗɛi è ga ná-doun zunui, è ɠɛɛʋɛ niima vai kpein kwɛɛ ga pagɔ, kɛlɛ anɛɛ naa ʋe, è la ɠɛɛni ga ɓɔɠɔmaayei nu è-yiimaʋɛ. \v 23 È wuzeɠeʋɛ geeɠɔlɔgi Maliɠii GALA daalɔɠɔma, è ʋaaʋɛ ga sei ʋɛlɛi wu aniɲaka ɲadegaiti è ʋɔ bɛ, wo ti zeɠeʋɛ, wo dɔɔi ɓɔle ti zu, ɗa-o, ɗa-wotiɠɛ nu wolaiti-yo, è-anzaiti-yo, ta è-anzaiti ti la vuluni ga zɔiti kɛʋele. É ɓudɛ naa maazu, è guyei looʋɛ, è ɗa kɔɔɠɔ ganigiti maamusɛ niiti ti ɓɛtɛai ga walii ta zanugi, ta kɔlu ɓɔigi, ta kɔlui, ta gului, ta kɔtui, kɔɔɠɔ ganigiti è ti ɠaazu ga galagiti, kɛlɛ ti la wozaɠaazu, ti la faa mɛnisu, ta ti la faa nɔpɛ kwɛɛ. Kɛlɛ è ɠɛlɛʋɛ ga è mina lɛbiyai ve GALA bɛ nii è-yɛnvui zea niizu, ta è yeeluɠɔ ʋele vaiti pɛ. \v 24 Naa ɠa é kɛa naama yeei leʋegai ga é sɛʋɛi naa ɠɛ. \p \v 25 «Pɛtɛ nii ɠa sɛʋɛai: MENE, MENE, TEKELE, PALESINE. \v 26 Pɛtɛ naama wooi ʋoluʋɛ ɠa é ga nii: MENE ʋoluʋɛ ɠa ga ‹gaalu›: GALA ge ɗa-masadai ma ɠonagi ma voloi ɠaaluga, ɗa-masadai ɓega. \v 27 TEKELE ʋoluʋɛ ɠa é ga ‹kɔɠɔ›: È ɠɔɠɔgɛ kiloi ɠa, kɛlɛ kaaʋɛ ga è veɠagɛ. \v 28 PALESINE ʋoluʋɛ ɠa é ga ‹gaaɠwɛ›: Ɗa-masadai ɠaaɠwɛɛʋɛ, é ve Mɛde nuiti zea ta Pɛɛlese nuiti.» \p \v 29 Gaamago nɔ, Ɓɛlesazaal devei veeni ná-botiɠɛ nuiti zea ga seɠeungi nii kpɔiɗai, ti naa loo Daniyɛle ɠɔba, ti zanu ansai loo kɔbu. Ti zezeni la ɓalaa ga Daniyɛle kundiɠilai ma losuʋɛ zaʋasiɛi zɔlɔɔga zou masadai zu. \p \v 30 Kɛlɛ naama ɓidii nɔ, nui tanigaa ti Ɓaɓilɔne masagi Ɓɛlesazaal ʋaani. \p \v 31 Mɛde nui Daliyuse masadai zɔlɔɔni, ná-kona ʋuulɔzita maazu felegɔi (62) laawuʋɛ. \c 6 \s Daniyɛle zili nuiti ti toloi ɠula vai la \p \v 1 Daliyuse deveni ga é yeelo ná-nu wola ungila puufelegɔ (120) ʋa ga ti zei ná-masa zooi unda. \v 2 É kundiɠi wola saʋagɔ zeini ti unda, naati ka ná-nu wolaiti ti ɓena ʋoluvaawo ti ma é lo ta-wotiiti ba, naa ɠa a kɛ nu nɔpɛ ge mina masagi ɓɔlɔ, é ʋa lo ná-sɔlɔɔgiti ba. Daniyɛle ɠɛni ga kundiɠi wolai naa ta ɠila. \v 3 Daniyɛle leʋeni zɔ felegɔiti ba ta masagi ná-nu wolaiti kpein, ga zɛnvui nii é zea yɛ, nii a ɗa faiti zɔɠɔzuɠula la. Naama ʋele ma, masagi ɠɛni ɠisiɛzu ga é kundiɠilai gila kaliva ma, nii togai masadai ma yooi kpein ba. \p \v 4 Naama vaa zu, kundiɠi wolai zɔiti ta masagi ná-nu wolaiti ti tɔɔzeini ga fai ta ɠaiziaa nii ta Daniyɛle ʋeelala la, é lo masada yooi ná-faaɠaaɠulabaiti ba. Kɛlɛ ti la faaɠaaza nɔpɛ kaani, ta kakama vaa nɔpɛ, mazɔlɔɔ ba é ɠɛni ga lada nu gola. Faa nɔpɛ ge la ɠɛni ná, nii nu a la zelilo ma su. \v 5 Naama zunuiti ti ɠɛni ɓɔɠɔ ma: «Ade la faa nɔpɛ kaa, nii a Daniyɛle ʋeelala, kɛni ni ada gila kaana é ʋilɛ ná-GALAGI ná-tɔgi ʋa.» \p \v 6 Gaamago, kundiɠi wola felegɔiti ta masagi ná-nu wolaiti ti liini masagi ʋɔ bɛ, ti ɠɛ ma: «È-zii zuɠooza, Masagi Daliyuse. \v 7 Kundiɠi wolaiti kpein, ta koʋi laa wola ɠundiɠiiti, ta masagi ná-nu wolaiti, ta faawo bo nuiti, ta zou zɛʋɛ ɠundiɠiiti, ti maaɓɔgi wogɛ, ti zoloo ma ga masagi tɔgi zei, nii su vai a ɠɛ ga nii: Folo ʋuusaʋagɔ (30) laawu, nu nɔpɛ a fali woo laazeelina gala kiligi ta ma, ɓaa nui ta, é ɠula ɗa ɓɔɠɔi nɔ è ʋolu, masagi, naama nui ɠa ʋili zalaiti ta-yeɠei zu. \v 8 Masagi, devei nii maazuɓaa, è yeeʋo pilɛ su, naa ɠa a kɛ ta mina ɠula da, é ɠɛ ga Mɛde ta Pɛɛlese nuiti ta-lɔgi ɠɛʋele, nii é la ɗa ga valiboga.» \v 9 Naa ɠa é ba, masagi Daliyuse yeeʋo pilɛni tɔgi ma zɛʋɛi zu. \s Daniyɛle ʋili fai zalaiti ta-yeɠei zu \p \v 10 Siɛgi zu Daniyɛle kwɛɛni la ga masagi yeeʋo pilɛga naama levei ma zɛʋɛi zu, é liini ná-pɛlɛi wu. Sangasoi zu, fenɛtɛlɛiti ta ná, niiti ti laa ɠɛni laosu ga Zeluzalɛme letema ʋele. Miná ɠa ná ɓena ɠɛ saʋa folo-o-folo, é ɗa ʋilɛ ɲiibiɠa ná, é ɗa ná-GALA fali, é ɗa maamusɛ. É kɛɛni eɠɛʋelei pɔlɔma é ɠɛni kɛɛzu la. \v 11 Daniyɛle zili nuiti ti ʋaani ga gaazuvilɛi, ti ka, é ɗa GALA fali, é ɗa wooɠula ná-GALAGI ma. \v 12 Ti liini, ti ɓɔɛ masagi ʋɔ é ʋilɛ tɔgi ʋa é seiɗai, ti ɠɛ ma: «Màliɠii, è la yeeʋo pilɛni tɔ sɛʋɛi zu ɓaa, nii é ɠɛɛzu ma, folo ʋuusaʋagɔ (30) laawu, nu nɔpɛ nii a gala kili falina, ɓaa nui ta, é ɠula ɗa ɓɔɠɔi è ʋolu, naa maanɛɛʋɛ ga é ʋili zalaiti ta-yeɠei zu?» Masagi ɠɛ ti ma: «Zekana devei woni la, eɠɛʋelei Mɛde ta Pɛɛlese nuiti ta-lɔgi la, nii é la valiboga.» \v 13 Zunui naati ti ɓɔɛni ʋolu, ti ɠɛ ma: «Tama-o, kɔɔzogiti ti zeɠeai Zuda yooi zu, ti ɠila ka ná nii é ga Daniyɛle, é la unfesu è ma, é la unfesu tɔgi ma nii è yeeʋo pilɛgai su. Toɠa ná-GALAGI valizu ná zeizu ɠɛ saʋa foloi ma.» \p \v 14 Tɛi masagi naama ɓɔɛiti mɛnini, zii wola ɓɔlɔni koozu, é kɛɛni ʋele-o-ʋele ga é Daniyɛle maazasa, eyɛsu foloi da, é ɠɛni pelei ta ɠaiziɛzu, ʋelei a kizo da. \v 15 Kɛlɛ Daniyɛle zili nui naati ti ɠaleni ma gaamago, ti ɠɛ masagi ma: «Màliɠii, ɠizɛ su ga, eɠɛʋelei Mɛde nuiti ta Pɛɛlese nuiti ta-lɔgi la, devei ɓaa tɔgi nii kulaai masagi laaʋɛ, é bo, naa la valiboga.» \p \v 16 Naa ma, masagi devei veeni ga ti ʋa ga Daniyɛle, ti pili zalaiti ta-yeɠei zu. Masagi ɠɛ Daniyɛle ma: «Ɗa-ƓALAGI ɠila kpe nɔ, nii è dɛbizu folo-o-folo, naa zoo é è ɠizo kae.» \v 17 Ti ʋaani ga kɔtu ɠila, ti pilɛ zeɠei laaʋɛ. Masagi yeeʋo pilɛ ba, ta ná-botiɠɛ nu wolaiti ɓalaa ti yeeʋo pilɛ ba, nii a kɛ faa nɔpɛ ge mina zeɠe ma Daniyɛle letegi. \v 18 Naa ʋoluma, masagi ɠaleni ma ná-pɛlɛi wu kpidii. É la kɛɛni daamiani nɔpɛ pɔ, anɛɛ ɲiimɛnii é la ɠɛni boni, é ɠɛlɛni gaazu lele vaiti pɛ ba. \s Kpaamaazu zɔlɔɔ fai Daniyɛle ʋɛ // zalaiti ta-yeɠei zu \p \v 19 Sobui nɔ wozaɠalasuʋɛ, masagi wuzeɠeni, é li ga gaazuvilɛi zalaiti ta-yeɠe laaʋɛ. \v 20 É maaɓuɠazuʋɛ zeɠe laaʋɛ ʋa, é Daniyɛle lolini ga gaazuɠilii, é ɠɛ ma: «Zɛnvu su ƓALAGI ná-botiɠɛ nui Daniyɛle, ɗa-ƓALAGI nii è dɛbizu folo-o-folo, soogɛ ɓaa é è ɠizo zalaiti saingiti ma?» \v 21 Daniyɛle gooɠaaʋoteni, é ɠɛ ma: «Ee, masagi, è-zii zuɠooza faan! \v 22 Nà-GALAGI ná-geezuɠeelai leʋegɛ, é ʋaa, é zalaiti daaʋɛ zo, ti la mɔ faa nɔpɛ kɛɛni ga ze. Tɔɔzei ba ga gè la ɠɛɛni ga sɔba nu nà-GALAGI ɠaazu, gè la faaɠaaza nɔpɛ kɛɛni ɓalaagi ɗɔun è ɠaazu, masagi!» \p \v 23 Masagi wola ɠoozunɛɛni, é devei wo ga ti Daniyɛle ɠula zeɠei zu. Ti kulaai ma zeɠei zu, ti pɛtɛni ga pala ʋo gila kpalaa ge la ʋɛɛni ba, tɔɔzei ba ga é laani ná-GALAGI la. \v 24 Naa ʋoluma masagi devei veeni ga ti zunui naati so, niiti ti Daniyɛle maalɔɔni, ti ʋa ga tiye, ti ti ʋili zalaiti ta-yeɠei zu, é ʋɛɛ ti-anzaiti ta ti-lointi ba. Ti ɠɛɛzu ti zeeli zeɠei ɓomaʋɛ, zalaiti ti ti zoni, ti ti ma ɠaeiti kpein golowolo. \p \v 25 Naa ʋoluma, masagi Daliyuse sɛʋɛi ɠɛɛni nuɓusɛiti kpein ma, ziiti, ta zii woo wo nuiti kpein ma, ti zeini eteai zu ná pɛ: «Gè ɠɛ ziilɛigi ve wo ʋɛ ga mɔinɗa. \v 26 Gè devei woga ga nii: Nà-masadai ma yooi zu, ʋɛ kpein gè ná levezu, nui ɠilagilagi pɛ maanɛɛʋɛ é unfema wola ve Daniyɛle ná-GALAGI ʋɛ. \q Tɔ ɠa é ga zɛnvu su ƓALAGI, tɔ ɠa é ná ɠɔ. \q Ná-masadai la ɠoloɠologa eyɛsu pɛ, \q ná-bɔɔlɔlai ɠa yɛsu ná ɠɔ. \q \v 27 Tɔ ɠa é nui unmɔɔsu, é kizo. \q Tɔ ɠa é maaɓɛlɛ vaiti kɛɛzu ta laavɔɔ vaiti, \q geeɠɔlɔgi zu ta zooi ma. \q Tɔ ɠa é Daniyɛle ɠizoga zalaiti saingiti ma.» \p \v 28 Naa pɛ poluma, Daniyɛle tosu wola zɔlɔɔni Daliyuse ná-masadai ma voloi zu ta Siluse, Pɛɛlese masagi. \c 7 \s Kulakɛlɛma mɔungi: Sua naanigɔiti \p \v 1 Ɓɛlesazaal Ɓaɓilɔne masagi ná-masadai ma ɠona mɔungi zu, Daniyɛle yɛni laani ná-betei zu, é segi ta wo, é kulakɛlɛmaiti ka kigi zu. Naa zeɠeai ma ga, é ná-segi zɛʋɛni. Tɔ ɠa é ga nii. \v 2 Pelegi é suɠulani la, é ɠɛ ma: \p «Kulakɛlɛmaiti su kpidii zu, gè fiilɛi ɠaani, é zeɠe ʋepema naanigɔiti geeɠɔlɔgi wu, é yei ga zeeɠaaɓaai kpoloɗɛ wolai ɠa. \v 3 Sua wola naanigɔiti ti ɗa ɠula kpoloɗɛi wu, ti ma zii la ɠɛni ɓɔni. \v 4 Sua mɔungi ɠulani eɠɛ zalai, kɛlɛ koɠɛ ɠoʋegiti ka ti ɠɛni ba. Tɛi gè ɠɛni wɛlɛzu, koʋegiti ti ɠulani ba, buzeɠeni zooi ma, é loni ʋoluzu ɠɔɠɔzapala felegɔiti ga eɠɛ nu vului, nuɓusɛ ɠigi veeni zea. \v 5 Suai velesiɛi ɠulani eɠɛ filɛ zuai taɠili. Tago wuzeɠea ɠɛni de, sua ɠaka ɠaegi saʋagɔ ɠɛni daaʋɛ ɲiigaiti zɔɠɔzu. Devei veeni zea ga é li, é laami ga sua mɔinmɔin. \v 6 Gè ɠɛni ba, gè ɗa wɛlɛ, gè suai taɠili kaani, kulaai ga kɔii, wɔni ɠoʋegiti ti ɠɛni ba ga naanigɔ poluʋelei, nɔungi ɠɛ ba ɓalaa ga naanigɔ, zobogi veeni zea ga é masadai ɠɛ. \v 7 Gè ɠɛni ba, gè ɗa wɛlɛ kulakɛlɛmaiti ba ti ɠɛni ɠulazu bɛ̀ kɛlɛma kpidii. Suai naanisiɛi gè kaani, gola maaluani, maayikini gola, zeeɠaaɓa é leʋe kɛɛzu ʋa. Kɔlu ɲiiga wolaiti ka ti ɠɛni daa. É ɗa ná-ani zogaiti mi, é ɗa ti leʋeleʋe su, é ɗa ɠɔɠɔziɛ naa zu, nii é la ɠɛni miizu. Ma zii ɠɛni yɛ. É la ɠɛni ʋɛɛni sua saʋagɔ mɔungiti ba. Minɛ puugɔ ɠɛni ba. \v 8 Tɛi gè ɠɛni minɛi naati pɛtɛsu, gè ɗa ɠida ta-vaiti bu, minɛ niinɛi, gola lɔiɗai, é tɔɔzeini ga wuzeɠea zɔiti saama, é minɛ saʋagɔ lɔɔɠula, é ti loo. Sua minɛ niinɛi ɠaazuʋɛti ti ɠɛni ba eɠɛ nu vului, ta daaʋɛ ɠɛni ba, é ɗa waso kpɔɛiti bo. \p \v 9 «Gè yɛni wɛlɛzu, masa kpɔkpɔgiti ti ʋilɛ, Kɛwola Wɔlɔi\f + \fr 7:9 \fr*\fq Kɛwola Wɔlɔi\fq*\ft : Niima wooi ɠa wosu, é lo GALA ɓɔɠɔi ʋa.\ft*\f* ʋaani, é zei. Seɠe ɠolegi ɠɛni kɔba, koleai eɠɛ kobe kolegi, ta nɔundeɠai ɠoleai eɠɛ baala deɠa ɠole pepegi. Ná-masa kpɔkpɔgi ɠɛni eɠɛ abuzogi, kɔɠɔiti kiliɠiligai eɠɛ wotolo ɠɔɠɔi, ti ɠɛ eɠɛ abu ɠɛzɛi. \v 10 Abui ɠɛni yeizu eɠɛ ziɛ wola, é ɗa leʋe kakalaʋɛ. Nuɓusɛ waa mɔinmɔin seizu waa mɔinmɔin ge ɠɛni loni kakalaʋɛ, ti ɗa botii ɠɛ bɛ. Tukpɔɠaaleʋe nuiti ti zeini, ti sɛʋɛiti daalao. \p \v 11 «Gè yɛni wɛlɛzu naazu, tɔɔzei waso kpɔɛiti ba ma minɛ goi ɠɛni bosu, é ɗa zɔngɔ. Gè yɛni nɔ wɛlɛzu, ti suai naanisiɛi ʋaa. Ti kpusɛi ɠoloɠoloni, ti pili abui zu ga é ɠala. \v 12 Zɔɔma zuaiti ti ʋalani ta-ɠundiɠilai ma, kɛlɛ é veeni ti ʋɛ ga ti-zii zuɠooza yeeɠɛɠala laawu. \p \v 13 «Gè ɠɛni nɔ wɛlɛzu kulakɛlɛmaiti ba niiti ti ɠɛni ɠulazu bɛ̀ kɛlɛma kuai. Nu ná-doun zunui ta ʋaani geeɠɔlɔgi ma lonaɓiingiti maazu. É liini kɛwola wɔlɔi ʋɔ pelei, ti liini la naa ɠakala. \v 14 Kundiɠilai ta lɛbiyai ta masadaiti ti veeni zea, naa ɠa a kɛ zooiti kpein su nuɓusɛiti, ta ziiti kpein, ta zii woo wo nuiti kpein ti botii ɠɛ bɛ. Ná-kundiɠilai ɠa lɛbi eyɛsu ɠɔ, kpela ge la ɠɛa ba, ta ná-masadai la ɠoloɠologa eyɛsu ɠɔ.» \s Kulakɛlɛma mɔungi ʋoluwo fai \p \v 15 «Nà Daniyɛle, zìi wola ɓɔlɔni kòozu, kulakɛlɛmai naati ti ɗa màalua. \v 16 Gè maaɓuɠani nui naati gila ba ti ɠɛni loni ná, gè gaazaɠa ga nii gè kaai, é ma ɠaama ɠitei lɛ ga ze. É poluʋɛ lɛɛni ga ze naazu: \v 17 ‹Naama zua maayikiaiti ta ga etea masada naanigɔiti tɔɔzeizuʋɛ. \v 18 Ti ʋoluma, GALA é Anii-Pɛ-Unda, naa ná-nu ɲadegaiti ta masadai zɔlɔɔ. Toɠa yɛ ti ya eyɛsu ɠɔ.› \p \v 19 «Naa ʋoluma gè ɠɛni pɔ ga suai naanisiɛi ná-fai ɠole bɛ̀, nii zɔɠɔzu ɠɛni ti ʋa ta zɔ saʋagɔiti, gola maaluani, é leʋe kɛɛzu ʋa, ná-kɔlu ɲiigaiti maaʋele ma, ta ná-kɔlu ɓɔigi zaingiti, é ɗa ná-ani zogaiti mi, é ɗa ti leʋeleʋe su, é ɗa ɠɔɠɔziɛ naa zu, nii é la ɠɛni miizu. \v 20 Gè ɠɛa pɔ gè ɠi sɔlɔɔ ɓalaa, é lo suai ʋa nii minɛ puugɔiti ti ɠɛni unba, ta é lo zɔɔma minɛi ʋa, é ʋɔnɔni, é saʋagɔ loo bu ti zaama, minɛi naa gaazuɠɛzɛiti ti ɠɛni ba, ta daaʋɛ é ɗa waso kpɔɛiti bo da, é ɠɛ eɠɛ a wɔɔlɔ é leʋe zɔiti ba. \v 21 Siɛgi zu gè ɠɛni wɛlɛzu la, é kɔɔi ʋɛɛni nu ɲadegaiti ba, é ɠɛni pilɛ sɔlɔɔsu ti ma. \v 22 Kɛlɛ kɛwola wɔlɔi ʋaani, nii é ga GALA nii é Anii-Pɛ-Unda, é ná-nuɓusɛiti tukpɔɠaaleʋe. Siɛgi zu yeeɠɛɠalai zeelini la, nuɓusɛ ɲadegaiti ti masadai zɔlɔɔni, é ɠɛ ga tɔnɔ. \p \v 23 «É ɠɛni mà: ‹Suai naanisiɛi ɠa ga masadai naanisiɛi nii tɔɔzeiɗai zooi ma, ti yeeɠaaɠwɛɛʋɛ ta zɔiti kpein. Naama masadai ɠa zooi ná pɛ mi, é ɠɔɠɔziɛ su, é teʋeleʋe su. \v 24 Ma minɛ puugɔiti ta ga masa puugɔiti ti yɛsu zeizu ɓɔɠɔ ʋotogi zu naama masadai unda. Masagi puugɔ maazu ɠilasiɛi (11), nii é la ga zɔiti kɛʋele ti leʋegai, naa ɠa zobogi zɔlɔɔ, toɠa masa saʋagɔiti too bu. \v 25 Toɠa bɛlɛlala ɓɔɛiti bo GALA daalɔɠɔma nii é Anii-Pɛ-Unda, é GALA nii é Anii-Pɛ-Unda naa ná-nu ɲadegaiti nimizaa, toɠa ɠɛ kisu ga é siɛgiti ta tɔgi valibo, nu ɲadegaiti ta lɔ zeezu kona saʋagɔ ta tukpɛ (3,5) daawu. \v 26 GALA ná-tukpɔɠaaleʋei ɠa ʋaa naa ʋolu, ta ná-masadai ɠula zea, é ɠoloɠolo, gaaʋala ba eyɛsu ɠɔ. \v 27 Etea masadaiti kpein, ta-masadai, ta-ɠundiɠilai, ti wɔɔlɔ ʋeleiti ta ve, GALA nii é Anii-Pɛ-Unda, naa ná-nu ɲadegaiti zea. Ná-masadai ɠa ga ɠɔoɠɔ masadai, eteai zu zobobɛ nuiti kpein ta ɠolo bɛ, ti ɗa botii ɠɛ bɛ.› \p \v 28 «Fai nii ɠaaɓelazuʋɛ ɠa. Nɔ̀un nà, Daniyɛle, gè wola luani nà-kisiɛiti su, dɔ̀tɔzuleʋeni, gè ɗa nɔ ɠisiɛ su.» \c 8 \s Kulakɛlɛmai velesiɛi: // Baala sinɛ wolai ta boli zinɛi \p \v 1 «Masagi Ɓɛlesazaal ná-masadai ma ɠonagi zaʋasiɛi, nà Daniyɛle, gè se niinɛ woni, ma mɔungi ʋoluma, nii gè boni. \v 2 Pɛtɛ nii gè kaani naazu: Gè ɠɛni Elame you zɛʋɛi ma laa wolai zu nii é ga Suze, ziɛ wolai nii daasei ge ga Ulayi, naa laaʋɛ. \v 3 Siɛgi zu gè ɠɛni wɛlɛzu la, gè baala sinɛ wola ɠila kaani loni ziɛ wolai laaʋɛ. Minɛ felegɔ ɠɛni ba ti wola ɠoozaai, kɛlɛ anɛɛ naa ʋe, zɔi é ʋɔnɔni ga gaaɓela, naa ɠoozani é leʋe zɔi ʋa. \v 4 Gè baala sinɛ wolai ɠaani, é ɗa minɛiti siɠa folo liizu ʋelei ʋa, ta nu ɠɔʋɛzu ʋelei, ta nu yeezazu ʋelei. Sua ɠili gila kpalaa ge la ɠɛni zoosu é ʋa lo daawu, nu la ɠɛni zooga é ʋa nu nɔpɛ kula zeezu. Nii é ɠɛni nɛɛzu bɛ, naa nɔ ɠa é ɠɛni kɛɛzu, ná-zeeɠaaɓaai ɠɛni wɔɔlɔzu nɔ. \p \v 5 «Siɛgi zu gè ɠɛni ɠisiɛzu la naa zu nii gè kaani, boli zinɛ wolai ʋaani, é zeɠe folo liizu ʋelei, é ɠɛni ɓizɛzu eteai zu ga gaazuvilɛi eyɛsu kɔɠɔ la ɠɛni zɔɔzu zooi ʋa. Boli zinɛi naa, minɛ maayiki golai ɠɛni loni gaazuɠɛzɛiti zɔɠɔzuʋɛ. \v 6 É zeelini baala sinɛ wolai ma nii minɛi ɠɛni fele, gè kaani loni ziɛ wolai laaʋɛ, é ziɠani ba ga zuvikɛi kpein. \v 7 Gè kaani, é zeeli baala sinɛ wolai ma, é yiiɠaawana, é siɠa, é naa minɛ felegɔiti kpulukpulu. Boli zinɛ wolai zɛba é baala sinɛ wolai loo zooi ma, zɛbɛ la mɔ ɠɛni ba é ʋa maaɠɔkɔ zea. Boli zinɛ wolai ɠɔɠɔloni ma, nu nɔpɛ ge la zooni é ʋa unmɔɔ, é ʋa kula zea. \v 8 Boli zinɛi wola wɔɔlɔni, kɛlɛ siɛgi zu ná-zeeɠaaɓaai ɠwɛgi zeelini la, minɛ wolai ɠaleni ga nɔ kpaun. Minɛ maayiki naanigɔ ʋɔnɔni potogi zu, ti lete zooi ma zoko naanigɔiti ma. \p \v 9 «Minɛ lɔilɔi ko ɠulani ti taɠila ba, naa ná-zeeɠaaɓaai wola wɔɔlɔni nu yeezazu ʋele yooiti su, ta folo ɠulazu ʋelei, ta zooi naa zu nii pagai zooiti pɛ ba. \v 10 É wuzeɠeni ɓalaa geeɠɔlɔgi zu ɠɔɔʋɛbɛiti daalɔɠɔma, é ma mɔinmɔin too zooi ma ti zaama, ta somideɠai ma mɔinmɔin, é ɠɔɠɔlo ti ma. \v 11 É laalɛɛni ɓalaagi geeɠɔlɔgi ma ɠɔɔʋɛbɛiti ta-ɠundiɠii\f + \fr 8:11 \fr*\fq geeɠɔlɔgi ma ɠɔɔʋɛbɛiti ta-ɠundiɠii\fq*\ft : Kundiɠii naa ɠa ga GALA ɓɔɠɔi.\ft*\f* wu, é zalaɠa vai zeɠe ga, nii é ɠɛni ɠulazu naa ʋɛ folo-o-folo, é naa ná-ada ɲadegai ɠɔzɔ.\f + \fr 8:11 \fr*\ft Wɛlɛ ʋɛ: \+xt 11:31\+xt*.\ft*\f* \v 12 Geeɠɔlɔgi ma ɠɔɔʋɛbɛi lɔɔni zeezu, é ɓɔ zalaɠai ʋa é ɠɛni ɠulazu folo-o-folo tɔɔzei tɔ koloɠolo fai ʋa. Minɛi gaamai ʋuuni ya zooi ma, ta é zobo sɔlɔɔni kɛɛ vai kpein su. \p \v 13 «Gè geezuɠeela ɠila goomɛnini, é ɗa ɓɔɛ, geezuɠeela ɠili ge gaazaɠani, é ɠɛ ma: ‹Fai niiti ti lɛɛzu kulakɛlɛmai zu, ta yɛsu ɠɛɛzu eyɛsu yeelɛ? Folo-o-folo zalaɠa ɠulaai seɠeai ga, naa ɠa ɠɛɛzu ga yeeɠɛɠala lielegɔ, ta tɔ koloɠolo fai, ta ada ɲadegai ɠɔzɔ vai, ta kɔɠɔlomai bogai ga geeɠɔlɔgi ma ɠɔɔʋɛbɛi?› \v 14 Nu ɲadega mɔungi gooɠaaʋoteni, é ɠɛ ma: ‹Kɛni sobu ta kpɔkɔ waafelegɔ unsaʋagɔ (2.300) leʋe pɛ, naa ʋoluma ada ɲadegai ná-botii lɔɔ ɠa zei niina.› » \s Kulakɛlɛmai velesiɛi ʋoluwo fai \p \v 15 «Siɛgi zu nɔ̀un nà, Daniyɛle, gè ɠɛni wɛlɛzu la kulakɛlɛmai naa ʋa, gè ɠɛni ɠɛɛzu gè poluʋɛ ɠwɛɛ, gè gaaɠa, pɛtɛ anii ta loni kàkala, kulaai ga zunui. \v 16 Gè wooi ta mɛnini, é zeɠe ziɛ wolai naa ʋɔ bɛ nii é ga Ulayi, é ɠɛ ma: ‹Gaɓiliyɛle, kulakɛlɛmai ʋoluʋɛ wo zunui tɛi ma, nii é kaai.› \v 17 Gaɓiliyɛle maaɓuɠani bà ʋɛ gè ɠɛni ná. Gè luani, gè loo zooi ma, dàaʋɛɛ. É ɠɛ mà: ‹Ɗa ʋe, zunui, gaaɠa, mazɔlɔɔ kulakɛlɛmai tɛi ka yeeɠɛɠala ɠaaɓelagiti ta-vai wosu.› \p \v 18 «Siɛgi zu é ɠɛni ɓɔɛzu pɔ̀ la, dàaʋɛa ɠɛni de nɔ zooi ma, sùɠilini. É yeeʋɛɛni bà, é bùzeɠe, \v 19 naa ʋolu é ɠɛni mà: ‹Nà naa lɛɛzu ga ɗe, nii é ʋaazu ɠɛɛzu yeeɠɛɠalai naa ma deveai, yeei GALA ná-ziiɠaawanai ʋaazu ɠaaɓelasu da. \v 20 Baala sinɛ wolai nii è kaai, minɛi ba fele, naa ɠa é ga Mɛde nuiti ta Pɛɛlese nuiti ta-masadai. \v 21 Boli zinɛ wolai ɠa é ga Gelɛse nuiti ta-masadai. Minɛ wolai nii é ʋilɛni gaazuɠɛzɛiti zɔɠɔzuʋɛ, naa ɠa é ga masa mɔungi. \v 22 Siɛgi zu minɛi ɠaleni la, minɛ naanigɔ ɠiligaa ti ʋɔnɔni potogi zu. Naati ta ga masada naanigɔ niiti ti ʋaazu zeizu tɔun potogi zu, kɛlɛ ta-yeeɠaaɓaai la ɠɛa ga nɔnɔ ma zɛbɛi ɠɛʋele. \v 23 Siɛgi zu ma masadaiti ti zeelizu la ɠwɛgi ma, ta tɔ koloɠolo nuiti ti ta-lɔ koloɠologi laazeelizu la, waso masagi ɠa wuzeɠe, nii é ga yaava nu wolai. \v 24 Ná-zobogi ɠa wɔɔlɔ, kɛlɛ naa la zeɠea tɔ ɓɔɠɔi sɛbɛi zu. Toɠa koozuʋili faa zuɠoloɠologiti kɛ, toɠa zobo sɔlɔɔ kɛɛ vai kpein su, eyɛsu é zobobɛ nuiti tanigaa ma zuwu ɠaaleʋe, ta nu ɲadegaiti ta-nuɓusɛiti. \v 25 Ná-keleɠelegi zu, toɠa zoo é zɔiti yaava. Ná-wasogi zu, toɠa nui ma mɔinmɔin ma zuwu ɠaaleʋe, niiti ti kaazu ga ta zeini ziilɛigi zu. Toɠa wuzeɠe kundiɠiiti ta-ɠundiɠii laalɔɠɔma. Názu ɠa a ɠoloɠolo da, nu nɔpɛ ge la ʋɔɔpɛɛni ba. \v 26 Sobuiti ta kpɔkɔiti ta-vai nii è kaa kulakɛlɛmai zu, toɠa ga gaamai. Kulakɛlɛmai ná-fai naa makɛ dɔɔɠuzu, mazɔlɔɔ togɛ yeeɠɛɠalaiti ba niiti ti maaɠoozaai.› \p \v 27 «Nà, Daniyɛle, gè foloi tanigaa ɠɛni zɛbɛ la bà, gè ɗa zeeɓɛ. Fìzɔgai ma, gè nà-botiiti tɔɔzeini ʋolu masagi ʋɔ bɛ. Gè ɠɛni dɛ wuulee kulakɛlɛmai naa ma vaa zu, tɔɔzei gè la ɠɛni ná-fai ɠaaɠaani ɲɛgɛlɛin.» \c 9 \s Daniyɛle ná-GALA falii \p \v 1 «Zɛɛlesɛse ná-doun zunui Daliyuse ná-masadai ma ɠona mɔungi, Mɛde nuiti ma zii, é ɠɛni ga Ɓaɓilɔne nuiti ta-masagi, \v 2 nà Daniyɛle, gè sɛʋɛ ɲadegaiti kalani, gè naa ʋoluʋɛ ɠaaɠaani naazu, nii Ɠɔoɠɔ GALAGI boni GALA goo wo nui Zelemi ma, é lo kona ʋuulɔfelai (70) ma vaa ʋa, nii Zeluzalɛme maanɛɛni é kɛ koloɠologai zu.\f + \fr 9:2 \fr*\ft Wɛlɛ ʋɛti: \+xt Zel 25:11-12; 29:10\+xt*.\ft*\f* \v 3 Gè ɠaaʋoteni Maliɠii GALA ma, nii a kɛ gè GALA falii ɠɛ ta gè maanɛɛnɛi wo, gè zugi zo, gè saa wɔlɔ wo seɠei looni ɠɔba, gè zuʋui ziɛ ɓɔɠɔ ma. \v 4 Gè Ɠɔoɠɔ GALAGI nà-GALAGI valini, gè kotoiti ma losɔgai wo, gè ɠɛ ma: ‹Ee, Maliɠii, GALA golai nii maayikiai, ɗɛi è ɗa minazeɠegi laazeelizu naati bɛ niiti ti ɠolozu ɗa-leveiti bɛ, ɗa ga wooɠɛɠila nu naati bɛ niiti ti è nɛai ʋɛ, \v 5 gi kololalai ɠɛɛʋɛ, gi kotoi ɠɛ, gá ga sɔba nuiti, gi wuzeɠeʋɛ è laalɔɠɔma, gi ʋoluavegɛ ɗa-leveiti ba ta ɗa-lɔgiti. \v 6 Gi la woiloni ɗa-wotiɠɛ nuiti GALA goo wo nuiti gooi ma, niiti ti ɠɛni ɓɔɛzu è-laaseigi zu gá-masagiti pɔ, ta gá-ɠundiɠiiti, ta gi-mɛmɛwolani, ta zooi zu nuɓusɛiti kpein pɔ. \v 7 Ɗɔun, Màliɠii, è lelebogɛ! Gɔun, gi letema, unfegi ɠa gi su, eɠɛʋelei é la za voloi zu, zekana é la gi ya, Zeluzalɛme nuiti, gɛi gi ga Zuda you zu nuiti, ta Izilayɛle nui zɔiti kpein, ɓuɠama ɓaa ɠoozama, niiti ti vazagai zooiti su, ʋɛ è ti ɓɛai, ti vaza náti, tɔɔzei ta-wooʋaladai ʋa nii ti kɛɛni è laalɔɠɔma. \v 8 Ɠɔoɠɔ GALAGI, unfegi ɠa gi ɠaazu, gá gá-masagiti, gá gá-ɠundiɠiiti, gá gi-ɠɛwolani, mazɔlɔɔ gi kotoi zeɠea è ʋɔ. \v 9 Kɛlɛ ɗɔun ɗa, Maliɠii gá-ƓALAGI, ɗa gi zuvaayɛsu ɗa-maawɔinɠai zu, anɛɛ ni gi wuzeɠeni è laalɔɠɔma. \v 10 Gi la woiloni è-woo ma, siɛgi zu è ɠɛni bosu la gi ma ga gi ɠolo tɔgiti bɛ è ti lɛɛni ga giye ga ɗa-wotiɠɛ nuiti GALA goo wo nuiti maaʋele. \v 11 Izilayɛle nuɓusɛiti kpein ti ɗa-lɔgi ɠoloɠoloni ta ti ʋoluave ga ti mina woilo ɗa-lɛnɛ gooiti ma. Gá-ɠololalaiti maaʋele ma, foovooi ma vai zɛʋɛai ɗa-wotiɠɛ nui Moize ná-tɔgi zu, naa laa gi unma. \v 12 È naa laazeelia, nii è boni é lo gá ɓɔɠɔgoi gi ʋa, ta kundiɠiiti ti gi levezu. È ʋaa ga maanɔɠɔiti gi ʋɔ Zeluzalɛme, niiti nu la dɛ ti ɠɛɠala ɠaani ada ɠili eteai zu. \v 13 Eɠɛʋelei sɛʋɛai la Moize ná-tɔgi zu, naama maanɔɠɔiti kpein ti zeeliʋɛ gi ma. Gɔun gá, Ɠɔoɠɔ GALAGI gá-ƓALAGI, gi la è maanɛɛnɛni, gi la ʋoluaveni gá-vaaɠaaza golaiti ba, ta gi la ɗa-ɠaamai yɔɠɔzuɠulani. \v 14 Naa ɠa é kɛa è niima maanɔɠɔiti seiɗa gi ma. Tɔɔzei Ɠɔoɠɔ GALAGI gá-ƓALAGI, è lelebogɛ naa kpein su nii è kɛɛzu, kɛlɛ gɔun, gi la woiloni ɗa-lɛnɛ gooiti ma. \p \v 15 « ‹Maliɠii gá-ƓALAGI, siɛgi zu è ɗa-nuɓusɛiti kulani la Ezipete yooi zu ga ɗa-ɠaaɓaai, è lɔɠɔ zɔlɔɔgɛ nii é wosu zaaɠaza. Kɛlɛ gɔun, gi kololalai ɠɛɛʋɛ, gi ɠɛ ga sɔba nuiti. \v 16 Maliɠii, ɗa-vaaɓɔɠɔiti maaʋele ma, ɗa-yiiɠaawana wolai ɠaaɠale ma, é mina zeeli Zeluzalɛme ma, ɗa-laa wolai, ta ɗa-ɠize ɲadegai. Gá-vaaɠaaza golaiti maaʋele ma ta gi-ɠɛwolani ta-ɠotoiti, ziiti ti gi-maaɠoolii zu Zeluzalɛme ta ɗa-nuɓusɛiti goizuɓɔlɔzu ga poomugiti. \v 17 Woilo deɠɛmu, Maliɠii gá-ƓALAGI, GALA falii ma ta maanɛɛnɛiti ma gè ti laazeelizu è ma, nɛ̀i gè ga ɗa-wotiɠɛ nui. Ɗa ɓɔɠɔi ɗa-nɛɛbɛi vaa zu, ɠaazu ʋagɔi lo ɗa-ada ɲadegai ʋa, nii koloɠologai. \v 18 Nà-GALAGI, woilo ga pagɔ, ɠaazuzeɠe ma, è wɛlɛ gá-laa wolai ɠoloɠolo pelei ʋa, nii è-laaseigi ʋɛai ba. Mazɔlɔɔ gá-wotiiti ma lelebo faa laade gi ʋa ɠɛ gá-maanɛɛnɛ wooiti daazeelizu la è ma, kɛlɛ kɛni ɗa-maawɔinɠaa wolai maaʋele ma. \v 19 Maliɠii, woilo gi-woo ma! Maliɠii, gi zuvaayɛ! Maliɠii, woilo! Ɗa ɓɔɠɔi ɗa-nɛɛbɛi vaa zu, nà-GALAGI, gi maalobo. Mina nɛkɛ niima laa wolai vaa zu, ta niima nuɓusɛiti ti ɠalivaai è ma.› » \s Kona ʋuulɔfela (70) vaawokɛɛyeeluɠɔ ɓɔɛi // ʋoluʋɛ wo fai \p \v 20 «Gè yɛni GALA falizu, gè ɗa laa zɔ ga ga nà-kotoiti faa ta nà-nuɓusɛi Izilayɛle nuiti ta-ɠotoiti faa, ta gè nà-maanɛɛnɛ wooiti daazeeli Ɠɔoɠɔ GALAGI nà-GALAGI ná-gize ɲadegai vaa zu. \v 21 Siɛgi zu gè ɠɛni ɓɔɛzu la ɠana, geezuɠeelai Gaɓiliyɛle, nii gè kaani nà-kulakɛlɛmai zu nii teʋegai, é ɠoʋeni ga gaazuvilɛ, é maaɓuɠa bà, kpɔkɔ volo zalaɠa ɠula yeeɠɛɠalai. \v 22 É ɠigi veeni bɛ̀, é ɠɛ mà: ‹Daniyɛle, pàaʋɛ niizu ga gè è ɠisuɠala, è gaaɠa ga \v 23 è GALA maanɛɛnɛ vai lɔɔzeiɗai ma feya, keela wooi ta woni, naa ɠa pàai daazeelizu è ma, mazɔlɔɔ GALA ge è nɛɛʋɛ ʋɛ. Ɠaaɓa è keela wooi nii ɠaaɠa, è kulakɛlɛmai ʋoluʋɛ yɔɠɔzuɠa. \p \v 24 « ‹Siɛgi teʋeai ba ɗa-nuɓusɛiti ta ɗa-laa wola ɲadegai vaa ma, naa ɠa é ga puulɔfela (70) zeizu ɠɛ ga kona dɔfela, siɛgi naa vizɔgɛ naa ɠa a kɛ kololalai ɓe ta faaɠaaza golaiti, ta kotoiti ti gba, naa ɠa a kɛ ɠɔoɠɔ telebodai ɠula kɛlɛma, nii a kɛ ɓalaa kulakɛlɛmai ta GALA gooi ti laazeeli, ta nii a kɛ GALA sei ʋɛlɛi ɠaliva ʋolu ga niinɛ. \v 25 Pɛtɛ nii maanɛai è kwɛɛ, è gaaɠa: É zo naama yeeɠɛɠalai ma wooi woni la, é lo duɔlai ɓe fai ʋa, ta Zeluzalɛme lo fai ga niinɛ, eyɛsu zɔi gulɔi ziaai ma nii a kɛ é ɠɛ ga kundiɠii, naa ɠula kɛlɛma, yeeɠɛɠala lɔfela zeizu ɠɛ ga kona dɔfela. Naa ʋoluma, yeeɠɛɠala ʋuulɔzita maazu felegɔ (62) kona dɔfela laawu, taa wolai ta ma wuulaagiti ta lo ʋolu, kɛlɛ naama voloi zu vaiti ta wola ɓaa. \v 26 Yeeɠɛɠala ʋuulɔzita maazu felegɔi (62) a ɓena, zɔi gulɔi ziaai ma nii a kɛ é ɠɛ ga kundiɠii, naa ɠa za, nu nɔpɛ ge la maaloboga. Naa ʋolu kundiɠi ɠila ka ʋa ta ná-kɔɔɓɔgi, ti taa wolai ta ada ɲadegai ɠoloɠolo. Kɛlɛ kundiɠii naa ná-fai ɠa ɓe eɠɛ ziɛve ka li ga ani. Kɛlɛ eyɛsu é za, toɠa faa zuɠoloɠolo kɔɔi ɠɔ, eɠɛʋelei naa leveni la. \v 27 Kona dɔfela ma yeeɠɛɠalaiti daawu, toɠa minazeɠe kpaagiti kpɛtɛ ti yɔɠɔzu ta nu mɔinmɔin. Kona saʋagɔ ta tukpɛgi (3,5) ɠa ɓena, toɠa zalaɠa ɠula vaiti seɠe ga ta GALA kɔɔiti. Kɔzɔba vaa wolai ɠa lɔ GALA sei ʋɛlɛi wu, eyɛsu faa zuɠoloɠologi kpein nii ma levei wogai, naa loo ada zuɠoloɠolo nui ɓɔɠɔi ma.› » \c 10 \s Kulakɛlɛmai saʋasiɛi: Geze zeɠei ma nui \p \v 1 Pɛɛlese masagi Siluse ná-masadai ma ɠonagi zaʋasiɛi, GALA ná-gooleʋe gooi zeelini Daniyɛle ma, nii é ɠɛni lolisu ga Ɓɛlɛtasaal. Wooi naa ɠa ga gaamai, kɔɔ wola ɠa ɠɛɛzu de. É ɠidaani wooi naa wu, é kulakɛlɛmai ná-fai ɠaaɠa. \p \v 2 «Naama ziɛgi zu, nà Daniyɛle, gè kɛɛni ga dɔɔɠɔ saʋagɔ gaalɛi zu. \v 3 Gè la ɠɛni daamiani nɛɛnɛ miizu, gè la sua miini, gè la dɔɔ ɓɔleni, gè la ɠɛni gulɔ maku nɛɛnɛ siɛni ɓɔɠɔ ma, eyɛsu dɔɔɠɔ saʋagɔi naati ti leʋe. \v 4 Alu mɔungi ma volo ʋuufelegɔ maazu naanisiɛi (24) ma, gè ɠɛni ziɛ wolai laaʋɛ nii daa ga Tigele. \v 5 Kɛ̀ai ma wɛlɛzu, gè nui ta ɠaani, maaɠiliai ga geze zeɠei, saamaɠiliai ga zanu kitei ma zaamaɠiligi. \v 6 Kpusɛi ɠɛni eɠɛ kɔtu zɔngɔ ɓaagi, gaazuʋɛ ɠɛni volozu eɠɛ mainmain, gaazuɠɛzɛiti ti ɠɛni eɠɛ abuzogi, zeeiti ta kɔɠɔiti ti ɠɛni volozu eɠɛ kɔlu ɓɔigi é abui zu. A ɠɛna ɓɔɛa eɠɛ nu a ɠɛ bɛbɛ wola zɔngɔ woomɛnisu. \v 7 Nà Daniyɛle, nà ɠila kpe ka gè kulakɛlɛmai naa ɠaani. Nui niiti ti ɠɛni kòba, naati ti la ɠɛni ani nɔpɛ kaani, anɛɛ naa ʋe ti luani, ti ɓizɛ, ti lɔɔɠu. \v 8 Nà ɠila kpe nɔ ɠa gè yɛni wɛlɛzu kulakɛlɛma maayikii naa ʋa. Sɛbɛi ɠulani zèa, gàazuʋɛ valiboni maaʋoolopoolo, fikɛ nɔpɛ ge la mɔ ɠɛni sù. \v 9 Gè nui naa wooiti mɛnini. Daawooi mɛnigai ma, sùɠilini, gè looni, gè laaʋɛɛ zooi ma. \p \v 10 «Pɛtɛ, nui ta yeeveeni bɛ̀, gè ɗa ɓali, é pìlɛ ɲìibiiti ga ta zèeiti. \v 11 Nui naa ɠɛni mà: ‹Daniyɛle, ɗɛi GALA ge è nɛai ʋɛ, ɠaaɓa, è wooi naati gaaɠa, gè ti wosu è ma. Wuzeɠe, è lo, mazɔlɔɔ tèʋegɛ è ma.› Naama wooiti maaʋele ma, gè wuzeɠeni, gè lo, kɛlɛ gè ɗa ɓali dɛ. \p \v 12 «É ɠɛni mà mɔnɔ: ‹Mina lua, Daniyɛle! É zo folo mɔungi ma, è ɗa-ɓɔɠɔmaayeii ta ɗa-ɠoloi ɠulani la kɛlɛma ɗa-ƓALAGI ʋɛ, é ɠɛni è-yiimaʋɛ ga è naati gaaɠa, niiti ti ɠɛɛzu, ɗa-maanɛɛnɛ wooi mɛnini, gè ʋilɛni pelei ma ga gè ʋaa è ʋɔ ga gooɠaaʋotegi. \v 13 Pɛɛlese ná-geezuɠeela ɠundiɠii sàkpeni folo ʋuufelegɔ maazu ɠila (21) daawu, eyɛsu Misɛle, nii é ga geezuɠeela ɠundiɠi wolai ta, naa ʋaa é ɓɔ bà, gè yɛni ná Pɛɛlese masagiti kobaʋɛ. \v 14 Pàaʋɛ niizu ga gè naa ɠaalɛ ga ɗe, nii é ʋaazu ɠɛɛzu ga ɗa-nuɓusɛiti ʋelela ʋelei, mazɔlɔɔ kulakɛlɛma ɠa dɛ ná naama voloiti faa zu.› \p \v 15 «Kɛai ma naama ɓɔɛiti daazeelizu mà, gè unpilɛni, gè ɠaazulo zooi ʋa, gè la ɠɛni zoosu gè ʋa woo ɲɛ gila kpalaa bo. \v 16 Kɛlɛ kpɛtɛanii ta, niigi nuɓusɛ ɠaazuʋɛ ɠɛni ba, naa ʋaani, é yeeʋɛɛ dàkɔlɔgiti ba, gè laalao, gè ɓɔɛ. É yɛni loni kàkalaʋɛ, gè ɠɛ ma: ‹Màliɠii, kulakɛlɛmai nii vaa zu, maaɠili ɠa mà, ta zɛbɛ la mɔ bà. \v 17 Nà zoo ɠale, nɛ̀i gè ga botiɠɛ nu nɔ, gè ʋa yɛpɛ Màliɠii ʋɔ? Zɛbɛ la sù, mavoɠolo nɔ ʋe.› \p \v 18 «Gaamago nɔ, nii gaazuʋɛ ɠulani ga nuɓusɛ ɠaazuʋɛ, naa yeeʋɛɛni bà ga niinɛ ga é zɛbɛ ve bɛ̀ ʋolu. \v 19 Naa ʋolu é ɠɛni mà: ‹Mina lua, GALA nɛɛbɛ nui! Ziilɛigi ɠɛ è ʋa! Zasulo, è zɛbɛ zɔlɔɔ ʋolu!› Kpɔɛ la pɔ̀ ɠilagila, zɛbɛi ɠɛni veezu zèa. Gè ɠɛni ma naazu: ‹Màliɠii, ɗa zoo è ɓɔɛ pɔ̀, mazɔlɔɔ è zɛbɛi vea bɛ̀.› \v 20 É ɠɛni mà: ‹È kwɛɛ lee vaa zu pàai è ʋɔ? Kɛ̀ʋele ɓɛtɛʋɛ niina ga gè ɠale ma, gè Pɛɛlese ná-geezuɠeela ɠundiɠii zakpe. Siɛgi zu gè liizu nɔ la feya, Gelɛse ná-geezuɠeela ɠundiɠii ɠa ʋaazu. \v 21 Kɛlɛ mɔunpa su, nà naa ɠulazu kɛlɛma è ʋɛ, nii sɛʋɛai gaama zɛʋɛi zu. Nu nɔpɛ ge la ɓɔsu bà, gi ʋa sili nui naati sakpe, kɛni Misɛle, nii é ga geezuɠeela ɠundiɠii nii é Izilayɛle makɛsu.› » \c 11 \nb \v 1 « ‹Nà ɓɔɠɔi gè ɓɔni ba, gè lo polu Mɛde nui Daliyuse ná-masadai ma ɠona mɔungi zu.› » \s Kɔɔi ɠɛɛ vai masa seizu felegɔiti zɔɠɔzu \p \v 2 « ‹Niizu nà gaama ɓɔɛi wosu è ma. Pɛtɛ: Masa saʋagɔ ɠa ʋaazu zeizu mɔnɔ Pɛɛlese yooi unda, naanisiɛi ɠa naavoloi wola ɠaalɛ ba, é leʋe zɔiti ba. Siɛgi zu é ɠɛɛzu la ga zobobɛ nu, ga ná-naavolo zɔlɔɔgai, toɠa kɛ ʋele-o-ʋele é wuzeɠe Gelɛse masadai laalɔɠɔma. \v 3 Kɛlɛ kɔɔɠuluɓai gila ka ɠɛ ga Gelɛse masagi. Toɠa masadai ɠɛ zou wola unda. Nii a ɠɛ pɔ, naa nɔ ɠa a kɛ. \v 4 Anɛɛ naa ʋe, siɛgi zu é ná-zobodai zeizu la kpasu ga pagɔ, ná-masadai ma zobogi ɠa ɠoloɠolo, ná-masadai ɠaa ɠa ɠwɛ eteai ma zoko naanigɔiti zɔɠɔzu. Mavofodaiti taade ta zei potogi zu, ná-masadai ma zobogi ɠaa ɠa ɠwɛ, é ve nu ɠiligaa ya, kɛlɛ naati zeeɠaa la ɓaa ga tɔun kɛʋele. \p \v 5 « ‹Zɔi é ʋaazu zeizu nu yeezazu ʋele masadai zu, naa zɛbɛi wola ɠa ɓaɠo, kɛlɛ ná-kɔɔɠuluɓaiti gila, sɛbɛi ɠa ʋaazu ɓaɠozu é leʋe tɔun ba. Toɠa masadai ɠɛ zou wola unda, é leʋe tɔun nɔnɔi ʋa. \v 6 Konagi tanigaani daawu, ta minazeɠe bo ɓɔɠɔ ʋɛ: Nu yeezazu ʋele masagi ná-doun anzanui ɠa zei nu ɠɔʋɛzu ʋele masagi ʋɛ, nii a kɛ goolaamai lɔ ti yɔɠɔzu mɔnɔ. Kɛlɛ ná-zobogi la yɛga zea. Sinigi ɓɔɠɔi la yɛga vulua, ti-loin ɓalaagi. Tɔ ɓalaa ɠa ʋala zɛnvui ma, yeeɠɛɠala ɠila su ta maaɠoolii zu ʋeaiti, kɛɛɠɛ ta sinigi. \p \v 7 « ‹Ná-pɛlɛ wu nui gila ka kɛɛɠɛ ʋogi zeɠe. Toɠa ʋa nu ɠɔʋɛzu ʋele masagi ná-kɔɔɓɔgi laalɔɠɔma, naa ɓɔɠɔ ziɠigiti su. Toɠa laalɛ kɔɔɓɔgi naa wu, é pilɛ sɔlɔɔ ma. \v 8 Toɠa li ga kɔɔzoganiiti Ezipete yooi zu, zooi zu ɠalagiti ma maaniini saɠaaiti, ta aniɲaka ʋagɔiti ti ɓɛtɛai ga zanugi ta walii, niiti ti zɔngɔi ɓaai. Naa ʋoluma, konagi tanigaani daawu maa ɠa ɠooza nu ɠɔʋɛzu ʋele masagi ʋa. \v 9 Naa ma ka ʋaa ʋolu nu yeezazu ʋele masagi ná-zooi zu, toɠa ɠale ma ʋolu ná-zooi zu. \p \v 10 « ‹Nu ɠɔʋɛzu ʋele masagi ná-doun zunuiti ta kɔɔi ɠɛʋele ɓɛtɛ, ta nuɓusɛ mɔinmɔin gaalɛ ba gola. Ti taɠila ka lo salaʋusuiti untuɠɔ, ti ɓudɛ kwɛpelegi ma eɠɛ ziɛve gola. A ɠɛna ɠalega ma naa ʋolu ná-zooi zu, toɠa laalɛ sili nuiti ta-laa wolai wu, nii maazasaai. \v 11 Nu yeezazu ʋele masagi ɠa yiiɠaawana niina, é kɔɔi ʋɛɛ nu ɠɔʋɛzu ʋele masagi ʋa. Naa ɓalaagi ɠa nuɓusɛ mɔinmɔin buzeɠe naazu, kɛlɛ nu yeezazu ʋele masagi ɠa zobo sɔlɔɔ ti ma. \v 12 Nu yeezazu ʋele masagi ɠa wola waso, tɔɔzei é pilɛ sɔlɔɔni. Anɛɛ naa ʋe, é salaʋusu waa mɔinmɔingi ʋaa ʋa, é la pilɛ sɔlɔɔga. \v 13 Mazɔlɔɔ nu ɠɔʋɛzu ʋele masagi ɠa bɛbɛ wolai ɠaalɛ ba, nii mɔinɗai é leʋe ma mɔungi ʋa. Konagi tanigaa ta leʋena, toɠa ʋaa niina ga kɔɔɓɔ golai naa, nii kɔɔɠɔ zɔɔla ɠeɠaaɓaagiti ti zea. \p \v 14 « ‹Naama ziɛgi zu ma mɔinmɔin ka wuzeɠe nu yeezazu ʋele masagi laalɔɠɔma. Ziiɠula nuiti ti ɗa-nuɓusɛiti saama, naati ta wuzeɠe ga ti kulakɛlɛma vai laazeeli, kɛlɛ ti la ziaa naa wu. \v 15 Nu ɠɔʋɛzu ʋele masagi ɠa ʋaa, é taa wolai ma ziɠigi maaɠooli, é so. Nu yeezazu ʋele masagi ná-kɔɔɓɔgi, anɛɛ ná-salaʋusu ɠɛzɛiti ta ná, ti la zooga ti ʋa sakpe, ma zɛbɛ la ɠɛa ti ya. \v 16 Nii é nɛɛzu nu ɠɔʋɛzu ʋele masagi ʋɛ, naa ɠa a kɛ, tɔɔzei nu nɔpɛ ge la loga daawu. Toɠa zei zooi zu nii pagai ti pɛ ba, é zou ʋapagi naa zuɠoloɠolo. \v 17 Naa ʋolu toɠa deve ga é ʋa ga ná-masadai ma yeeɠaaɓaai kpein, toɠa kɛ eɠɛ a ɠɛ sɔleda ɠɛɛzu, toɠa ná-doun anzanui ve nu yeezazu ʋele masagi ya ga vului, nii a kɛ é siliɲɔɠɔi ná-zooi lɔ maanɔɠɔi zu, kɛlɛ naa la zolooga ɲɛgɛlɛin. \v 18 Toɠa ɠaazu lati niina ziɛ zaama yooiti ma, é naama mɔinmɔin so. Kɔɔɠuluɓa ɠili ka ʋa, é ná-wasogi ɓe, é bɛlɛlala ɠasɔiti kpein da unma. \v 19 Naa ʋolu toɠa ɠale ma kpɔɠɔ yooi ma laa wolaiti pɔ pelei, niiti siɠigi ti ma, kɛlɛ é la zooga é ʋa kulanuma zɔlɔɔ miná, kɛni nɔ tɔun é za, ná-fai ɠaaʋala ba. \v 20 Maaleʋegi ɠa tooma nu ɠila teʋe masa zooi ma lɛbiya adaʋɛ, kɛlɛ su la ɠooza masagi naa ɠoloɠolo, naa la ɠɛa kɛlɛ zu ɓaa kɔɔɠɔ zu. \p \v 21 « ‹Nii é zeizu potogi zu, naa ɠa ɠɛ ga nui nii ɠaazu unfe ge la bɛ, niigi ti la masadai ma ɠaazu unfegi ɠalivaani ma. Zunui naa ɠa ti yɛsu nɔ ziilɛigi zaamaʋɛ, é ʋa, é masadai zeɠe ga woyai. \v 22 Kɔɔɓɔ gila kpalaa ge la pilɛ sɔlɔɔga ma. Toɠa ti pɛ paa, é minazeɠegi ma nuɓusɛiti ta-ɠundiɠii gila paa. \v 23 Minazeɠegiti ti ɠɛai bɛ, toɠa lo naa ma, é yaavai ɠɛ, ná-zobogi ɠa wɔɔlɔ kenein anɛɛ ni ná-nuɓusɛi wola la mɔinni. \v 24 Ziilɛi siɛgi zu, toɠa li zou zɛʋɛi ɠilazuʋɛ ma adaʋɛti, ʋɛti kulanumai zɔlɔɔsu ná, é naa ɠɛ nii mɛmɛwolani ti la ɠɛni kɛɛni, é toomai ɠɛ zooi zu, é ma aniiti ta ma naavoloiti gaaɠwɛkwɛ ná-nuiti ba. Toɠa ɠisiɛ ɓalaa ga é laalɛ ada makɛgaiti bu. Naa ɠa ɠɛ yeeɠɛɠala go nɔ laawu. \v 25 Tɔɔzei daaʋɛ sɛbɛi ta ná-ziilɔɔi la, toɠa li ga kɔɔɓɔ golai nu yeezazu ʋele masagi laalɔɠɔma. Naa ɓalaa ɠa ɠɛʋele ɓɛtɛ ga kɔɔɓɔ golai, nii gola yeeɠaaɓaai, kɛlɛ é la zooga é ʋa sakpe, mazɔlɔɔ ta woyai ɠili ma. \v 26 Tɔ ɓɔɠɔi maaɠoolizu nuɓusɛiti ta yaava, pilɛ ka zɔlɔɔ ná-kɔɔɓɔgi ma, salaʋusuiti ma mɔinmɔin ka za. \v 27 Masa felegɔiti ta faa ɲɔi ɓɛtɛ yiimaʋɛ, ta zɛɛiti bo ɓɔɠɔ ma taɓali ɠilagi ɠa. Kɛlɛ ta-ɓɔɛzuɠulaiti ti la faa ʋaa, mazɔlɔɔ gaaɓela yeei la dɛ zeelini. \v 28 Nu ɠɔʋɛzu ʋele masagi a ɠɛna lia ná-zooi zu, toɠa li ga naavolo wolaiti. A ɠɛna leʋega, toɠa wuzeɠe minazeɠe ɲadegai ma nuɓusɛiti daalɔɠɔma, eɠɛʋelei é deveni la yiimaʋɛ, naa ʋolu toɠa ɠale ma niina ná-zooi zu. \p \v 29 « ‹Yeeɠɛɠalai ta ɠa zeeli, toɠa li ʋolu nu yeezazu ʋele yooi laalɔɠɔma, kɛlɛ naazu faiti ti la mɔ ɠɛa ga mɔun keleiti kɛʋele. \v 30 Folo liizu ʋele nuiti ta ʋaa daalɔɠɔma keingiti su. Iɲɔ ka leʋe, é ʋoluazo, ná-ziiɠulagi zu ɠa ɓaaɠo niina minazeɠe ɲadegai ma nuɓusɛiti daalɔɠɔma, ta ɓɔɠɔɠaa ta naati, niiti ti la minazeɠe ɲadegai zoni. \v 31 Salaʋusuiti é ti leʋesu, naati ta li, ti GALA sei ʋɛlɛ ɲadegai zo, ti kɔzɔ. Zalaɠai nii é ɠɛni ɠulazu folo-o-folo GALA bɛ, ta naa zeɠe ga, ti kɔzɔba vaa wolai lo. \v 32 Masagi ɓɔɠɔi, ná-zɛɛ minazeɠegiti maaʋele ma, nui ma mɔinmɔin ka ɠɛlɛ minazeɠe ɲadegai ʋa. Kɛlɛ niiti kpein ti ga wooɠɛɠila nu GALA bɛ, naati ta yɛ ti-ziɛ ʋele ʋagɔiti nɔ ʋolu. \v 33 Keleɠele nuiti ti ti zaama, naati ta ma mɔinmɔin kala. Kɛlɛ yeeɠɛɠala laawu ti zaama, tanigaa ta za ga boɠa zɔkpɔi, tanigaa ti ɠala ga abui, tanigaa ti ɠɛ ga kasoɠa nu, ti-ɠɔligiti kula ʋoluma ti ya. \v 34 Naama wɔinzeɠemai laawu, kpɔba go nɔ ɠa ta sɔlɔɔ, mazɔlɔɔ ma mɔinmɔin ka ʋilɛ ti ʋolu, kɛlɛ ti ga woovele nuiti. \v 35 Ma mɔinmɔin ka ɠaka keleɠele nuiti saama, naa ɠa a kɛ kɔzɔi ɠula ti ʋa, ti ɲade, ti ɠole, eyɛsu gaaɓela yeeɠɛɠalai zeeli. Mazɔlɔɔ naa la zeelia ma voloi luɠɔ. \p \v 36 « ‹Masagi ɠa ɠɛ naa nɔ ɠɛɛzu, nii nɛai bɛ. Daa ɠa ve ga wasogi, é ɗa ka ga tɔ ɠa é zeini galagiti kpein unda. Toɠa woo ɲɔiti bo galagiti ta-ƓALAGI laalɔɠɔma, é ɗa li luɠɔma ɠana, eyɛsu GALA ná-ziiɠaawanai ɠula kɛlɛma. Naa ma su, nii GALA ge deveni, naa laa ɠa zeeli. \v 37 Masagi la unfema vea galagiti bɛ, niiti mɛmɛwolani ti ɠɛni nɔkɔsu ti wu, anɛɛ nii é nɛɛni anzanuiti bɛ gola. Toɠa ɓɔɠɔ leve ga bɔɔlɔʋɛ, é leʋe galagiti kpein ba, é la gila kpalaa dɛbia. \v 38 Kɛlɛ tɔun toɠa galagi lɛbi nii é ɓaazu taa wolaiti maazu, nii mɛmɛwolani ti la ɠɛni kwɛɛ. Toɠa zanugi ta wali ta kɔtu zɔngɔ ɓaagiti kula bɛ ga zalaɠai, ta aniiti ti zɔngɔi wola ɓaai. \v 39 Wɛɛn ɠalagi naa ná-kpɔbai zu, toɠa wuzeɠe taaiti daalɔɠɔma, niiti ti maazasaai ga siɠigiti. Toɠa lɛbiyai ve naati bɛ niiti ta yeezei bu, é ti zei ma mɔinmɔin unda, ta zooi ɠaa ɠa ɠwɛ ti ʋa ga ti-mɛɛin. \p \v 40 « ‹Yeeɠɛɠala ɠaaɓelagi zu, nu yeezazu ʋele masagi ɠa wuzeɠe mɔnɔ nu ɠɔʋɛzu ʋele masagi laalɔɠɔma, kɛlɛ naa ɠa li daalɔɠɔma ga ná-kɔɔɠɔ wotoloiti ta ná-soo ɓulugiti ta kɔɔɠɔ ɠein mɔinmɔingaa. Ná-kɔɔɓɔgi ɠa lɔ zou mɔinmɔin su, ta zou ɠwɛpelemaʋɛti maazuɓudɛ eɠɛ ziɛve gola. \v 41 Zooi nii pagai zɔiti pɛ ba, toɠa naa zo, nu mɔinmɔin ka za ná. Kɛlɛ Edɔme nuiti ta Moaɓe nuiti, ta Amɔn nuiti ta-ɠundiɠiiti ta ɠula zea. \v 42 Toɠa masadai ɠɛɛ zooi tanigaani unda, ta Ezipete ɓalaagi. \v 43 Toɠa Ezipete naavoloiti seɠe: zanugi, ta walii, ta anii zɔngɔ ɓaagiti. Liɓi nuiti ta Etiyopi nuiti ta ɠɛ zeezu. \v 44 Wooiti ta zeɠe folo ɠulazu ta nu ɠɔʋɛzu ʋelei ti ʋaa, ti maalua. Toɠa li ga ziiɠula golai, ga é ma mɔinmɔin koloɠolo, é ti zuwuɠaaleʋe. \v 45 Toɠa ná-masadai ma zeɠe ɠotaiti to kpoloɗɛi ta lɛbiya ɠize ɲadegai ti zɔɠɔzuʋɛ. Kɛlɛ saai zeelizu ma, nu nɔpɛ ge la ʋaa é ʋa ɓɔ ba.› » \c 12 \s Kpɔlɔ wolai ma ziɛgi ta gɔvɛiti buzeɠe vai \p \v 1 «Geezuɠeelai ɠɛni mà mɔnɔ: ‹Naama ziɛgi zu, Misɛle ɠa wuzeɠe, nii é ga geezuɠeelaiti ta-ɠundiɠi wolai ta ɗa-nuɓusɛiti makɛ nui. Naa ɠa ɠɛ ga kpɔlɔi ma yeeɠɛɠalai, nii kɛɠala la dɛ ɠɛni kaipa ziiti ti ɠulani, eyɛsu naama ziɛgi tɔna su. Naama ziɛgi zu, ɗa-nuɓusɛi nii kpein, daaseigi a zɛʋɛ zɛnvu zɛʋɛi zu, naati ta ɠizo. \v 2 Ma mɔinmɔin niiti ti ɲiizu kabayeɠei zu, naati ta wuun, tanigaa ti ɠɔoɠɔ zɛnvui zɔlɔɔ, tanigaa ti unfegi zɔlɔɔ, ta ɠɔoɠɔ zɔngɔ zɛlɛbai. \v 3 Niiti ta ɠɛ ga ɠima nuiti, naati ta volo eɠɛʋelei geeɠɔlɔgi ɠaaʋɛ volozu la. Niiti ta nu mɔinmɔin kala ga telebodai, naati ta volo eɠɛ somideɠaiti eyɛsu ɠɔ. \p \v 4 « ‹Ɗa ʋe, Daniyɛle, niima ɓɔɛiti dɔɔɠu, mina sɛʋɛi nii zu vaiti kula kɛlɛma, eyɛsu gaaɓela foloi zeeli. Ma mɔinmɔin ka kala, ta faaɠwɛgi ɠa mɔin.› \p \v 5 «Nà Daniyɛle, gè yɛni wɛlɛzu, zunu felegɔ ɠiligaa ti ɠɛni loni, gilagi ɠɛni kake ʋoluʋɛ ziɛlaʋɛ, zɔi loni ʋɛ ʋele ziɛlaʋɛ. \v 6 Gilagi ɓɔɛni naama nui ʋɔ, nii geze zeɠe ɠɛni kɔba, é loni ziɛ wolai maazu, é ɠɛ ma: ‹Siɛ kpɛgele ɠa niima laavɔɔ vaa wolaiti ti ʋaazu ɓesu da?› \v 7 Geze zeɠe nui yee felegɔiti tɛɛni geezu, gè goomɛnini, é ɗa ɠɛ ma: ‹Nà ɠonazu GALA ma nii é vulua ɠɔoɠɔ, niima vaiti ta lɛbisu su ga kona saʋagɔ ta tukpɛ (3,5). Ta ɓe siɛgi zu GALA ná-nuɓusɛiti ti-zɛbɛi a ɓena da mɛtu.› \p \v 8 «Gè mɛnini, kɛlɛ gè la ɠɛni gaaɠaani. Gè ɠɛni ma: ‹Màliɠii, niima vaa wolaiti gaa ɠa ɓelazu ɠale?› \v 9 É ɠɛni mà: ‹Daniyɛle, li, mazɔlɔɔ niima ɓɔɛiti ta lɔɔɠuzu kpaan, eyɛsu gaaɓela voloi zeeli. \v 10 Ma mɔinmɔin ka gba, ti ɠole, ti ʋoluɠula. Nu ɲɔiti ta yɛ faa ɲɔi nɔ ɠɛɛzu, ta faa ɲɔu ɠɛ nu ɠila kpalaa ge la niima vaiti gaaɠa, kɛlɛ ɠima nuiti ta naama vaiti gaaɠa. \v 11 É zo naama ziɛgi zu ma yeei folo-o-folo zalaɠa ɠulaai zeɠezu ga la, ti kɔzɔba vaa wolai lɔ zalaɠa ɠulazuʋɛ, toɠa ɠɛ ga folo waagila unfelegɔ puutaaʋuugɔ (1.290). \v 12 Undaanɛ nu ɠa ga naa, nii é losu kpaan, é ɠɛ ga wooɠɛɠila nu, eyɛsu é zeeli folo waagila unsaʋagɔ folo ʋuusaʋagɔ maazu lɔɔlugɔi (1.335) ma. \v 13 Ɗɔun è letemazu, Daniyɛle, lo kpaan eyɛsu gaaɓela yeei zeeli. Ɗa dooɠogi zɔlɔɔ naazu, naa ʋolu ɗa wuzeɠe, è ɗa-ɠulanumai zɔlɔɔ etea ɠaaɓela voloi.› »