\id TIT  
\h TAETAS 
\toc1 Taetas 
\toc2 Taet 
\mt1 Taetas  
\mt2 Naoa itəm Pol təməte tuwɨn kəm Taetas  
\imt1 Nəghatən əkuəkɨr rəha naoa u Taetas  
\ip \bd ?Pah təməte naoa u?\bd* Aposol Pol təməte naoa u.  
\ip \bd ?Təməte tatuwɨn kəm pah?\bd* Pol təməte naoa u tatuwɨn kəm Taetas. Taetas in Iaihluə kit itəm təmahatətə e Kristo. Pol təmiuw-pa in o Kristo, kən Taetas təmol wək tepət ilau Pol tahmen əm e Timoti. Koatehm nərgɨn nian tepət e Niutesteman.  
\ip \bd ?Nəmegəhən tahro nulan nian təməte?\bd* Pol ne Taetas kəmian e nəptən u Krit, kən ilau kəmuətuoun niməfak kit ikɨn-u. Pol təmiet mɨn, məto təmən-ipən kəm Taetas məmə in otətatɨg mol rafin wək mɨn ikɨn əh. Krit in nəptən kit itəm tərioah wɨr e nolən rat mɨn, tahmen məmə inu netəmim koateiuə pɨk nian rafin, moatagwən pɨk, kən moatəlpah koatəlpah. Neen koatuwa e niməfak kən moatən nəghatən eiuə tepət məmə okotos məni lan.  
\ip \bd ?Təməte naoa u o naka?\bd* Pol tolkeike məmə otasitu e Taetas e rəhan mɨn wək əpəh e niməfak əpəh Krit. Taetas otəkəike mɨləs-ipər netəmim məmə okotuwa elta mɨn o nehmən niməfak. Kən Pol tatəghat-in nolən rəha nəghatən kəm netəm mɨn u kəsotətəu-pənən nətəlɨgən rəha Taetas. Kən mos-ipən nəgətunən neen rəha nahatətəən ne naliwəkən ətuatɨp. Kən in təmən məmə Timoti otahtosɨg-in wɨr nəgətunən eiuə mɨn. Namnun nəghatən təmən məmə otahl-ipa etəmim kit tuwa masitu e niməfak, kən Taetas in otəkəike muwa mɨn masitu e Pol.  
\c 1  
\s1 Pol təmən təwɨr kəm Taetas  
\p
\v 1 Taetas. Io Pol, iatəte naoa u kəm ik. Io slef kit rəha Uhgɨn, kən io aposol kit rəha Iesu Kristo. Təmahl-ipa io məmə ekasitu e netəmim itəm Uhgɨn təmɨtəpun rəkɨs ilat məmə rəhan mɨn, mɨləs-ipər nahatətəən rəhalat, masitu elat məmə okotɨtun nəgətunən pahrien. Nian netəmim koatətəu-pən nəgətunən pahrien əh, kən rəhalat nəmegəhən otətuatɨp kotahmen-pən e nolən itəm Uhgɨn tolkeike.  
\v 2 Kitat kotɨtun nɨpahrienən əh, kən motahatətə lan. Kən e nolən əh, rəhatat nətəlɨgən tətatɨg əskasɨk rəkɨs məmə okotos nəmegəhən lilɨn. Aupən aupən agɨn itəm Uhgɨn təməsolən əh natɨmnat rafin, məto Uhgɨn tɨnəmən rəkɨs nəmegəhən lilɨn əh, məmə in otol mihin. Kən kitat kotɨtun məmə in təseiuən nian kit ne.\x - \xo 1:2 \xt Kol 1:27 \x*  
\v 3 Kən e nian ətuatɨp itəm Uhgɨn təmən, in təmol məmə netəmim okotɨtun nəghatən rəhan. Ilat kotɨtun məto-inu Uhgɨn Iosmegəh rəhatat təmən mələhəu nəghatən kit məmə təmos-ipa wək u tətatɨg e nelmək məmə io ekən-iarəp nəghatən əh rəha nəmegəhən lilɨn.   
\p
\v 4 Taetas, rəhalau nahatətəən kitiəh, kən e nolən rəha nahatətəən, in tahmen əm mə ik nətɨk pahrien. Rəhak nəfakən məmə Uhgɨn Tata rəhatat ilau Kristo Iesu, Iosmegəh rəhatat, pəs okuawte-in rəhalau nəwɨrən kəm ik, kən muələhəu nəməlinuən tətatɨg ron ik.\x - \xo 1:4 \xt Rom 1:7; 2 Kor 8:23; Kal 2:3 \x*   
\s1 Wək rəha Taetas əpəh Krit  
\p
\v 5 E nian emiet Krit, kən emələhəu ik nəkətatɨg məmə onəkol rafin wək itəm tətatɨg, kən məmə onakɨləs-ipər elta mɨn rəha niməfak, e taon mɨn rafin e nɨtən Krit tahmen əm mə inu emən mihin kəm ik.  
\v 6 Elta mɨn rəha niməfak okəike kəsehm-pənən nolən rat kit e rəhalat nəmegəhən, kən rəhalat pətan kitiəh əm, kən rəhalat nɨsualkələh okotəkəike motahatətə e Uhgɨn, kən məsotan əpnapɨnən motol natɨmnat təsahmenən, kən məsotəhtən nəwia rəhalat tata ne mama məmə netəmim okotən rat ilat ron.  
\v 7 Nəmegəhən rəha elta mɨn rəha niməfak otəkəike mətuatɨp wɨr məto-inu ilat koatos wək asol rəha Uhgɨn. Ilat itəm koatehm wɨr netəmim okotəkəike motol mihin məmə kəsotɨləs-ipər atɨpən ilat motol rəhalat nəghatən məmə netəmim okotəgin, kən nɨkilat təsahmə uəhaiən. Sənəmə ilat netəmim rəha napɨsən o nəmouən, kən sənəmə ilat netəmim rəha nosən məni e neiueiuəən.   
\p
\v 8 Məto nəmegəhən rəhalat in otəkəike mol min-nulan. Ilat okotəkəike moatehm wɨr netəmim itəm koatuwa əh rəhalat ikɨn. Ilat netəm kotolkeike mə okotol əm natɨmnat itəm təwɨr, kən nolən rəhalat in tatəgətun mə ilat netəm mətə, kən kotenatɨg. Ilat netəm rəha nətəu-pənən nəghatən rəha Uhgɨn. Rəhalat nəmegəhən in otəkəike mətuatɨp wɨr e nɨganəmtɨ Uhgɨn. Ilat kotɨtun nən atɨpən e nɨkilat məmə kotapəs nolən natɨmnat itəm tərat kən moatol əm nat itəm təwɨr.  
\v 9 Ilat okotəkəike motahatətə əskasɨk e nəghatən rəha namnusən təwɨr məmə in nɨpahrienən tahmen-pən mə kəməgətun ilat lan. Kən inəh, ilat kotenatɨg wɨr o nəgətunən netəmim e nəgətunən pahrien itəm tətuatɨp məmə ilat okotətəu-pən. Kən nian netəmim neen okoatən nəghatən mɨn itəm tol pɨsɨn e nəgətunən pahrien, kən netəm-iasol mɨn rəha niməfak okotəgətun ətuatɨp ilat motən-ipən kəm ilat məmə rəhalat nəgətunən in neiueiuəən.\x - \xo 1:9 \xt 1 Tim 3:2-7; 2 Tim 2:24-26 \x*   
\p
\v 10 Iatəghat min-nulan məto-inu netəmim tepət e niməfak əpəh Krit kotetəhau nəgətunən pahrien u. Ilat, nəghatən rəhalat tɨtatɨperəh pɨk tahmen e kaluəluə, məto nuhuən lan tɨkə, kən moatiuw rəkɨs netəmim neen e nəgətunən eiueiuə mɨn rəhalat. Netəmim tepət itəm koatən məmə okəkəike kəhg-ipən netəmim, ilat iəgətun eiueiuə mɨn.\x - \xo 1:10 \xt 1 Tim 4:7 \x*  
\v 11 Ahtosɨg-in nəghatən rəhalat məmə okəsotəgətunən e niməfak nəgətunən əh kotərat itəm kəsotətuatɨpən məmə okotəgətun, məto-inu nəgətunən rəhalat tatərəkɨn-rəkɨn nahatətəən rəha noanol mɨn rafin rəha netəmim neen. Ilat koatəgətun neiueiuəən əh məto-inu kotolkeike məmə okotos məni lan, məto kəsotaulɨsən lan.\x - \xo 1:11 \xt 2 Tim 3:5-6; 1 Pita 5:2 \x*  
\v 12 Etəm Krit kit aupən, in ien kit rəhalat, in mɨn təmən min-nulan məmə, “Netəm Krit, ilat netəm rəha neiueiuəən nian rafin. Kən ilat kotahmen e kuri iarupɨn mɨn. Kən ilat nəlpah, nian rafin kotolkeike məmə kotagwən əm lan.”  
\v 13 Məto nəghatən rəha ien u, in tol əm nɨpahrienən. Kən tol nəhlan, əhai ilat mən-ipən kəm ilat məmə rəhalat nəgətunən in neiueiuəən, pəs ilat okotahatətə əm e nəghatən pahrien,\x - \xo 1:13 \xt 2 Tim 4:2 \x*  
\v 14 kən ilat okəsotətəu-pənən noanage rəha netəm Isrel ne nəghatən rəha netəm koatapəs nəghatən pahrien.\x - \xo 1:14 \xt 1 Tim 4:7 \x*  
\v 15 Kən nəkotɨtun məmə netəmim itəm kotətuatɨp e nɨganəmtɨ Uhgɨn, nat tɨkə itəm otol ilat kotamkɨmɨk. Məto netəmim itəm koatamkɨmɨk e nɨganəmtɨ Uhgɨn məto-inu ilat kəsotahatətəən e Iesu, kən nolən kit tɨkə itəm otol ilat kotətuatɨp. Kən tol min-nəhlan, nətəlɨgən ne nɨkilat kərən kəsuətuatɨpən, kən ilat kotəruru nakilən nat itəm təwɨr, ne nat itəm tərat.  
\v 16 Ilat koatən məmə kotɨtun Uhgɨn, məto nolən rəhalat tatəgətun məmə koateiuə, ilat koatəuhlin məntaalat kəm Uhgɨn. Netəm mɨn əh kotərat agɨn, kotalməl koatəht nəwia Uhgɨn, kən okol ilat kəsotolən nat wɨr kit ne.\x - \xo 1:16 \xt 1 Jon 1:6; 2:4 \x*   
\c 2  
\s1 Nəgətunən itəm tətuatɨp  
\p
\v 1 Məto ik Taetas, ik onəkəike məgətun wɨr netəmim e nəgətunən itəm tatətəu-pən nəghatən ətuatɨp e Iesu.  
\v 2 Ik onəkəike məgətun iaguɨhl mɨn məmə e naliwəkən rəhalat, ilat okotan mətɨg, kən məsotənɨm pɨkən wain, kən nolən rəhalat otəkəike mətuatɨp wɨr pəs netəmim okotɨsiai-in ilat, kən ilat okotəkəike moatətul əskasɨk kən moatol natɨmnat e nenatɨgən. Nahatətəən rəhalat otəkəike mamnɨm wɨr e nəghatən rəha Uhgɨn. Kən ilat okotəkəike motolkeike netəmim. Kən motəkəike kətul tiəkɨs e nian iəkɨs mɨn itəm koatuwa e rəhalat nəmegəhən.  
\v 3 Kən e nolən kitiəh əm, nəkəike məgətun wɨr nɨpɨtaguɨhl mɨn məmə ilat okotəkəike motol nolən itəm tətuatɨp məmə otos-ipən nɨsiaiiən kəm Uhgɨn. Kən ilat okəsotənən nɨkalɨ netəmim. Kən sənəmə nɨpɨtan rəha napɨsən. Məto ilat otəkəike motəgətun nəmegəhən ətuatɨp.\x - \xo 2:3 \xt 1 Tim 3:11 \x*  
\v 4 Inəh, ilat okotəgətun nɨpɨtan mɨn e suatɨp itəm ilat okotolkeike rəhalat mɨn nəman ne nenətɨlat mɨn.  
\v 5 Ilat okotəkəike motəgətun nɨpɨtan məmə ilat nɨpɨtan mətɨg itəm nəmegəhən rəhalat in tətuatɨp, kən ilat kəsotan əpnapɨnən, kən moatɨsiai-in rəhalat nəman mɨn, kən moatehm wɨr natɨmnat mɨn rəha latuənu, kən ilat moatol təwɨr kəm netəmim. Nian koatol nolən tol min-nulan, kən otahtosɨg-in netəmim məmə kəsotən ratən nəgətunən rəha Uhgɨn.\x - \xo 2:5 \xt Efes 5:22 \x*   
\p
\v 6 Kən e suatɨp kitiəh mɨn, otəghat əskasɨk kəm netəm aluə məmə ilat kotɨtun nən atɨpən e nɨkilat məmə kotapəs nolən natɨmnat itəm tərat kən moatol əm nat itəm təwɨr.  
\v 7 Kən ik, e natɨmnat rafin, onəkol əm nat ətuatɨp mɨn, pəs ilat okotətəu-pən nat naka itəm ik nakatol. Nian onakəgətun, nəmegəhən rəham otəkəike mətuatɨp, mol nəghatən rəham təfɨgəm.\x - \xo 2:7 \xt 1 Tim 4:12 \x*  
\v 8 Ik onakəkəike matən əm nəghatən pahrien itəm netəmim okol kəsotəplanən məntaa rəham nəghatən kən motən rat. Pəs in otol rəham tɨkɨmɨr mɨn okotaulɨs lan məto-inu ilat kəsotehm-pənən nolən rat kit ne lam, kən məsotənən nat tərat kit etat.\x - \xo 2:8 \xt 1 Pita 2:15 \x*   
\p
\v 9 Əgətun wɨr slef mɨn məmə ilat okotol nəwia rəhalat etəm-iasol mɨn e natɨmnat rafin, məmə nɨkilat otagien o wək rəhalat. Slef mɨn okəsotənən nɨtai nəghaten rəha etəm-iasol mɨn rəhalat,\x - \xo 2:9 \xt 1 Tim 6:1 \x*  
\v 10 kən məsotakləhən kəm ilat, məto nian rafin ilat okotəkəike moatol natɨmnat ətuatɨp mɨn, məmə rəhalat etəm-iasol mɨn okotən nɨpahrienən e rəhalat wək. E nolən itəm okotol e natɨmnat rafin, otəgətun məmə nəgətunən rəha Uhgɨn, Iosmegəh rəhatat in tətuatɨp məwɨr.   
\p
\v 11 Ik onakəkəike məgətun natɨmnat mɨn əh rafin məto-inu Uhgɨn təmerəh rəkɨs e suatɨp kəm netəmim rafin məmə otosmegəh ilat lan nian tətawte-in rəhan nəwɨrən kəm ilat.  
\v 12 Nəwɨrən əh rəha Uhgɨn tatəgətun məmə nian kitat koatatɨg əh e nətueintən, kotəkəike motapəs nətəu-pənən nolən rat mɨn ne natɨmnat rat mɨn rəha nətueintən itəm koatəwiə e nɨkitat, məto okotan mətɨg, kən nəmegəhən rəhatat otətuatɨp wɨr motahmen-pən mə kitat netəmim rəha Uhgɨn.\x - \xo 2:12 \xt 1 Jon 2:16 \x*  
\v 13 Nəmegəhən rəhatat in otəkəike matol min-nulan nian kitat okoatəsahgin nian Iesu Kristo, rəhatat Uhgɨn ne rəhatat Iosmegəh, in otuwa mɨn lan e nəsanənən ne nəwɨrən. Nian əh in təwɨr agɨn, kən kitat kotɨtun mə otəpanuwa, kən matol nɨkitat tətagien.  
\v 14 Iesu nɨkin təmagien məmə otɨmɨs otat, kən mətou nəmegəhən rəhatat mos-irəkɨs e nəsanənən rəha nolən rat mɨn rafin, kən mafəl wɨr kitat məmə kitat okotuwa rəhan mɨn netəmim itəm kotolkeike məmə koatol əm nat itəm təwɨr.\x - \xo 2:14 \xt Eks 19:5; Dut 7:6; Esik 37:23; Kal 1:4; 1 Pita 2:9 \x*   
\p
\v 15 Natɨmnat mɨn u, onatəgətun ilat e niməfak. Ləs-ipər nətəlɨgən rəhalat məmə okoatətəu-pən Iərəmərə, kən məghat əskasɨk kəm netəm koatətəu-pən nəghatən eiueiuə mɨn. Uhgɨn təmos-ipɨnə wək əh kəm ik, kən əghat min-nulan. Əsolən məmə etəmim kit otən rat ik.\x - \xo 2:15 \xt 1 Tim 4:12 \x*   
\c 3  
\s1 Nolən rəha iəfak mɨn  
\p
\v 1 Taetas, ən-ipən wɨr mɨn kəm rəham netəmim məmə okotɨsiai-in netəm-iasol ne kapman rəhalat. Okotəkəike moatol nəwialat, kən moatətul matɨp e nian rafin o nolən wək itəm otasitu e netəmim.\x - \xo 3:1 \xt Rom 13:1-7; 1 Pita 2:13-14 \x*  
\v 2 Kən ilat okəsotəghat eiuən o nərəkɨnən nərgɨ netəmim, kən okəsotolən tɨməht, məto ilat nan mətɨg əm kən moatol təwɨr kəm netəmim, kən motos-iəhau rəhalat nətəlɨgən moatɨsiai-in netəmim rafin.   
\p
\v 3 Koatol min-nulan məto aupən kitat kotərat kəmotahmen əm elat. Kən Uhgɨn təmasitu etat nian kitat mɨn kəmoatol nolən rat mɨn əh, kitat ialməl mɨn. Kəməsotolən nəwia Uhgɨn. Nos-ipən-os-ipənən rəha nəratən təmərəkɨn kitat. Kən nolən rat mɨn rəhatat itəm kitat kəmoatolkeike, kəmoatərəmərə etat. Kitat kəmoatol əm nəwialat, kən kəmoatol nolən rat rafin. Kən kəmoatolkeike natɨmnat mɨn rəha netəm pɨsɨn. Nolən rat rəhatat təmol məmə netəmim kotetəhau kitat, kən kitat kəmoatetəhau kitat mɨn.\x - \xo 3:3 \xt 1 Kor 6:9-11; Efes 2:1-2; 5:8 \x*   
\p
\v 4 Məto nian nolkeikeən ne nəwɨrən rəha Uhgɨn Iosmegəh rəhatat təmiet-arəpa,  
\v 5 kən in təmosmegəh kitat, məto sənəmə təmol məto-inu kitat netəm ətuatɨp. !Kəp! In təmosmegəh kitat məto-inu təmasəkitun kitat. In təmosmegəh kitat nian Narmɨn Rəha Uhgɨn təmafəl rəkɨs nolən rat mɨn kən kotaiɨr wi mɨn, kən Narmɨn təməwiək-in nɨkitat.\x - \xo 3:5 \xt 2 Tim 1:9; Hip 10:22 \x*  
\v 6 Narmɨn u inu, Iesu Kristo Iosmegəh rəhatat in suatɨp məmə Uhgɨn tatətəlmɨn nɨkitat tatər lan e nɨkin agien.\x - \xo 3:6 \xt Wək 2:17-18 \x*  
\v 7 In təmol kitat kotətuatɨp e nɨganəmtɨn e nəwɨrən rəhan məmə okotahatətə e rəhan nəghatən itəm təmən kəm kitat mə o nian kit kitat kotatɨg itulɨn kitat min.  
\v 8 Inu nəghatən kit in nəghatən pahrien.  
\p Kən io ekolkeike məmə onakəgətun wɨr netəmim lan məmə okotɨtun wɨr. Nəgətunən mɨn əh okotasitu e iəfak mɨn məmə rəhalat nətəlɨgən otətatɨg əskasɨk əm e nolən natɨmnat itəm təwɨr. Nəgətunən mɨn u ilat kotəwɨr kən okotasitu wɨr e netəmim.  
\v 9 Məto apəs nəghatən alməl mɨn itəm netəmim koatən tol min-nulan: koatəghat o noanol mɨn rəhalat tuwɨn muwɨn mɨləs tɨpɨlat rat agɨn mɨn; kən moatetet ilat mɨn kən moatən-iəhau ilat mɨn o nɨpətɨ nəghatən rəha Lou rəha Moses. Apəs əm nəghatən mɨn u məto-inu okol təsasituən e suah kit ne, kən rəhan nəwɨrən tɨkə.\x - \xo 3:9 \xt 2 Tim 2:14,16 \x*  
\v 10 Okəmə suah kit tatol netəmim koatoor ilat mɨn o nəghatən tol min-nulan, onəkuwɨn məghat əskasɨk kəm in kən mən-iəhau. Məto okəmə tatol mɨn, kən nakuwɨn mɨn mən-iəhau mɨn. Okəmə nəmən-iəhau pap mau kəiu, məto in tatəkəike e rəhan nolən, kən otətul-pən isəu ron motapəs.\x - \xo 3:10 \xt Mat 18:15-17 \x*  
\v 11 Məto ik nəkɨtun məmə suah kit tol min-nulan, rəhan nətəlɨgən tərat kən tatol keko-eko, kən matol təfagə rat e nɨganəmtɨ Uhgɨn. Rəhan əm nolən tatəgətun mə in iol tərat.   
\s1 Namnun nəghatən rəha Pol  
\p
\v 12 Oekahl-ipɨnə suah mil u kit, Atemas o Tikikas otɨmnə mehm ik. Nian otɨmnə, ik onakəkəike meam-in uəhai əm suatɨp mə onakɨmnə mehm io əpəh taon Nikopolis, məto-inu io emolkeike məmə ekuwɨn matɨg ikɨn e nian rəha nətəpən.\x - \xo 3:12 \xt Efes 6:21-22; Kol 4:7-8 \x*  
\v 13 Kən etəmim kəiu, Apolos ne Sinas u in ienatɨg e lou,\f + \fr 3:13 \ft Ienatɨg e lou - Suah kit itəm tɨtun wɨr lou rəha kot, kən in tatəghat rəha netəmim itəm koatuwɨn e kot.\f* ilau katualiwək e rəhalau naliwəkən, məto ik onakasitu elau məmə natɨmnat rafin rəhalau otəkəike mətatɨg.\x - \xo 3:13 \xt Wək 18:24; 1 Kor 3:5-6 \x*   
\p
\v 14 Rəhatat netəmim okotəkəike motɨtun wɨr suatɨp o nolən wək kən moatol nat itəm təwɨr məmə ilat kotɨtun nasituən e netəmim neen itəm rəhalat natɨmnat təsahmenən. Təsəwɨrən məmə ilat kotatɨg əpnapɨn əm.\x - \xo 3:14 \xt Efes 4:28 \x*   
\p
\v 15 Netəm mɨn u itəm itɨmat ekoatatɨg koatahl-ipɨnə nəghatən wɨr kəm itəmat. Kən ən təwɨr kəm iəfak mɨn itəm kotolkeike itɨmat.  
\p Pəs Uhgɨn otawte-in rəhan nəwɨrən kəm itəmat.