\id MAT  
\h MATIU 
\toc1 Matiu 
\toc2 Mat 
\mt1 Matiu  
\mt2 Namnusən Təwɨr Rəha Iesu Kristo Itəm Matiu Təməte  
\imt1 Nəghatən əkuəkɨr rəha naoa u Matiu  
\ip \bd ?Pah təməte naoa u?\bd* Matiu təməte naoa u. In etəm tuelef kit rəha Iesu. Nərgɨn kit mɨn u Lifae. Matiu in etəm Isrel itəm tatos məni rəha takis rəha kapman rəha Rom. Məto Iesu təmaun-in məmə in otuwa rəhan kit etəmim.  
\ip \bd ?Təməte tatuwɨn kəm pah?\bd* Təməte naoa u tatuwɨn o netəm Isrel, məto təməte e nəghatən Kris itəm tahmen əm e Bislama rəha netəm mɨn rafin ikɨn əh.  
\ip \bd ?Nəmegəhən tahro nulan nian təməte?\bd* Naoa u tatɨlpɨn Oltesteman ne Niutesteman məto-inu in tatəghat-in tepət e nəghatən rəha ien mɨn rəha Uhgɨn aupən itəm kəməte e Oltesteman. E nian rəha Iesu, netəm Isrel kəmoatatɨg ahgin kapman rəha Rom. Kəmoatəsahgin suah kit itəm otuwa mosmegəh ilat. Koataun-in suah u məmə Kristo, o Mesaea.  
\ip \bd ?Təməte naoa u o naka?\bd* Matiu təməte naoa u məmə otən-iarəp wɨr məmə Iesu in Kristo (Mesaea), etəm itəm Uhgɨn tɨnəmən rəkɨs məmə otəpanahl-ipa məmə otuwa mosmegəh Isrel. Matiu təməghat-in nəghatən tepət rəha Uhgɨn e Oltesteman itəm ien mɨn kotəghat-in Iesu, kən matəgətun məmə nəghatən mɨn u kotiet-pa e nəmegəhən rəha Iesu. Kən Matiu tolkeike məmə netəmim okotɨtun məmə Iesu in Kig itəm in ilɨs e kig mɨn rafin.  
\c 1  
\s1 Tɨpɨ Iesu Kristo rat mɨn  
\r (Luk 3:23–38)  
\m
\v 1 Inu nərgɨ tɨpɨ Iesu Kristo rat mɨn, kit in Kig Tefɨt, kən kit mɨn in Epraham.\x - \xo 1:1 \xt Jen 22:18; 1 Kron 17:11\x*   
\li1
\v 2 Epraham in tata rəha Aisak,  
\li2 kən Aisak in tata rəha Jekop,  
\li2 kən Jekop in tata rəha Juta ne pian mɨn,   
\li2
\v 3 kən Juta in tata rəha Peres ne Sera, rəhalau mama u Temar,  
\li2 kən Peres in tata rəha Hesron,  
\li2 kən Hesron in tata rəha Ram,\x - \xo 1:3 \xt Jen 38:29–30; Rut 4:18-22\x*   
\li2
\v 4 kən Ram in tata rəha Aminatap,  
\li2 kən Aminatap in tata rəha Nason,  
\li2 kən Nason in tata rəha Salmon,   
\li2
\v 5 kən Salmon in tata rəha Poas u rəhan mama Rehap,  
\li2 kən Poas in tata rəha Opet u rəhan mama u Rut,  
\li2 kən Opet in tata rəha Jese,\x - \xo 1:5 \xt Rut 4:13-17\x*   
\li2
\v 6 kən Jese in tata rəha Kig Tefɨt.\x - \xo 1:6 \xt 2 Saml 12:24\x*  
\li1 Kən Kig Tefɨt in tata rəha Solomon u rəhan mama in pətan rəha Uria aupən,   
\li2
\v 7 kən Solomon in tata rəha Rehopoam,  
\li2 kən Rehopoam in tata rəha Apia,  
\li2 kən Apia in tata rəha Asa,   
\li2
\v 8 kən Asa in tata rəha Jehosafat,  
\li2 kən Jehosafat in tata rəha Jehoram,  
\li2 kən Jehoram in pipi rat rəha Usia,   
\li2
\v 9 kən Usia in tata rəha Jotam,  
\li2 kən Jotam in tata rəha Ahas,  
\li2 kən Ahas in tata rəha Hesekia,   
\li2
\v 10 kən Hesekia in tata rəha Manase,  
\li2 kən Manase in tata rəha Amon,  
\li2 kən Amon in tata rəha Josaea,   
\li2
\v 11 kən Josaea in tata rəha Jekonaea ne pian mɨn, kən uarisɨg lan, tɨkɨmɨr mɨn rəha noanol mɨn rəha Isrel kəmotəmɨk ilat motuwɨn Papilon məmə ilat okotuwa slef mɨn rəhalat.\x - \xo 1:11 \xt 2 King 22—24; 2 Kron 36:10; Jer 27:20\x*   
\li1
\v 12 Kən inu nərgɨ pipi mɨn itəm təmətuoun e nian noanol mɨn rəha Isrel kəmotuwɨn Papilon.  
\li2 Jekonaea in tata rəha Sealtiel,  
\li2 kən Sealtiel in pipi rəha Serupapel,\x - \xo 1:12 \xt Esra 3:2\x*   
\li2
\v 13 kən Serupapel in tata rəha Apiut,  
\li2 kən Apiut in tata rəha Eliakim,  
\li2 kən Eliakim in tata rəha Asor,   
\li2
\v 14 kən Asor in tata rəha Satok,  
\li2 kən Satok in tata rəha Akim,  
\li2 kən Akim in tata rəha Eliut,   
\li2
\v 15 kən Eliut, in tata rəha Eleasar,  
\li2 kən Eleasar in tata rəha Matan,  
\li2 kən Matan in tata rəha Jekop,   
\li2
\v 16 kən Jekop in tata rəha Josep u iərman rəha Meri.  
\li2 Kən Meri təmɨləs Iesu, kən kətaun-in məmə Kristo itəm Uhgɨn təmən məmə otahl-ipa.   
\p
\v 17 Təmətuoun e Epraham mətoarus-pən Kig Tefɨt, pipi rat mɨn əm u neen kəməte rəkɨs nərgɨlat, ilat fotin. Kən təmətuoun mɨn e Kig Tefɨt mətoarus-pən noanol mɨn rəha Isrel kəmotuwɨn Papilon, pipi rat mɨn ilat rafin fotin. Kən təmətuoun mɨn e noanol mɨn rəha Isrel kəmotuwɨn Papilon mətoarus-pən Kristo itəm Uhgɨn təmən məmə otahl-ipa, pipi rat mɨn ilat rafin fotin.   
\s1 Naiirən rəha Iesu Kristo  
\r (Luk 2:1-7)  
\p
\v 18 Inu namnusən rəha naiirən rəha Iesu Kristo. Mama rəha Iesu, nərgɨn u Meri, kɨnən rəkɨs məmə okos rəhan kətɨm kan məmə otətəu-pən suah kit, nərgɨn u Josep. Məto e nian kəsueamən əh muatɨg kitiəh, kən Josep təsuwɨnən əh mehm, məto Narmɨn Rəha Uhgɨn tɨnol məmə Meri tɨnəpək-əpək rəkɨs.\x - \xo 1:18 \xt Luk 1:27,35\x*  
\v 19 Kən rəhan iaguɨhl Josep in etəm ətuatɨp, kən tatətəlɨg-in məmə otapəs Meri, məto in təsolkeikeən məmə otol Meri taulɨs, kən nɨkin təht məmə otəsən-iarəpən kəm netəmim.   
\p
\v 20 Məto nian nɨkin təmatəht məmə in otol nətəlɨgən əh, kən nagelo kit rəha Iərəmərə təmuwa ron e napɨlaiirən mən-ipən kəm in məmə, “Josep, mipɨ Tefɨt rat. Onəkəsəgɨnən məmə onakit Meri məmə in rəham pətan, məto-inu suakəku əh tətatɨg lan, in təmɨsɨ-pən əm o Narmɨn Rəha Uhgɨn.  
\v 21 Kən in otɨləs nətɨn kit iərman, kən onəkaun-in nərgɨn məmə Iesu məto-inu in otosmegəh rəhan mɨn netəmim e nolən tərat mɨn rəhalat.”\f + \fr 1:21 \ft Iesu, nɨpətɨ tatən məmə, “Iərəmərə tatosmegəh” \f* \x - \xo 1:21 \xt Luk 1:31; 2:21\x*  
\v 22 Natɨmnat mɨn rafin əh kəmotuwa kol əm nɨpahrienən e nəghatən rəha Iərəmərə itəm rəhan kit ien təmən aupən ikɨn məmə,  
\v 23 “Pətan əkəku kit itəm iərman təsuwɨnən əh ron, otəpəs məwɨg, kən panɨləs nətɨn kit iərman, kən okaun-in nərgɨn məmə Emanuel,”\x - \xo 1:23 \xt Aes 7:14\x* inu nɨpətɨn təmə, “Uhgɨn tətatɨg kitat min.”   
\p
\v 24 Kən nian Josep təmaiir, kən təmətəu-pən əm nəghatən rəha nagelo rəha Iərəmərə. Kən təmuwɨn mit Meri muwa e rəhan latuənu məmə rəhan pətan,  
\v 25 məto in təməsuwɨnən əh mehm matuwɨn matuwɨn mətoarus-pən Meri tɨləs nətɨn iərman. Kən Josep təmaun-in nərgɨn məmə Iesu.\x - \xo 1:25 \xt Luk 2:21\x*   
\c 2  
\s1 Netəm-iasol kəmotairahgin Iesu  
\m
\v 1 Iesu təmaiir əpəh nɨtən rəha Jutia e taon Petlehem e nian Kig Herot Asol in təmatərəmərə lan. Kən uarisɨg ikɨn, netəm-iasol mɨn neen kəmotɨsɨ-par isəu motuwa Jerusalem. Kotenatɨg wɨr e nənən nɨpətɨ məhau mɨn. Kən motuwa motətapəh məmə,  
\v 2 “?Suakəku u in hiə, itəm in təmaiir məmə in kig rəha netəm Isrel? Emotehm rəhan məhau təmər əpəh par, kən ekoatuwa məmə ekotos-ipən nɨsiaiiən kəm in.”\x - \xo 2:2 \xt Nam 24:17\x*   
\p
\v 3 Nian Kig Herot Asol təməto nəghatən əh, ilat netəm Jerusalem nɨkilat rafin təmərat.  
\v 4 Kən təmargəfɨmɨn pris asol mɨn ne iəgətun mɨn rəha Lou rəha nəfakən rəha netəm Isrel, kən matətapəh olat məmə, “?Kristo itəm Uhgɨn tɨnəmən rəkɨs məmə otahl-ipa, in otaiir hiə?”  
\v 5 Kən kəmotən-ipən kəm in məmə, “In otaiir əpəh taon Petlehem e nɨtən rəha Jutia. Məto-inu ien kit rəha Uhgɨn aupən, təməte tol min-nulan məmə,  
\v 6 ‘Ik Petlehem əpəh e nɨtən Juta, okol kəsənən məmə ik nat əpnapɨn e netəm-iasol mɨn əpəh ikɨn Juta, məto-inu etəm-iasol kit otɨsɨ-pən lam, kən in otatehm wɨr rəhak mɨn netəm Isrel tahmen-pən e etəm tatehm wɨr rəhan sipsip mɨn.’”\x - \xo 2:6 \xt Maeka 5:2; Jon 7:42\x*   
\p
\v 7 Kən Kig Herot Asol təmaun-in netəm kotenatɨg wɨr e nənən nɨpətɨ məhau mɨn kotuwa tuəfɨmɨn anion ilat, matətapəh olat məmə məhau əh təmər ətuatɨp e nian naka, kən kəmotən-ipən nian rəha məhau kəm in.  
\v 8 Kən in təmən-ipən kəm ilat məmə, “Otuwɨn Petlehem motegəs-in wɨr suakəku. Nian onəkotehm un, kən nakotos nəghatən lan motuwa məmə io mɨn ekuwɨn mos-ipən nɨsiaiiən kəm in.”   
\p
\v 9-10 Nian kəmotəto nəghatən əh, kəmotiet motuwɨn, kən motehm məhau ilouin itəm kəmotehm əpəh par. Nian kəmotehm mɨn məhau əh, nɨkilat təmagien təmagien. Kən məhau un təmaupən-in ilat muwɨn matətul ətuatɨp əh suakəku ilouin tətapɨl ikɨn.\fig |alt="Three wise men offering gifts to Jesus" src="LB00295B.TIF" size="col" loc="Mat 2:9-12" ref="Mat 2:9-10" \fig*  
\v 11 Kən kəmotuwɨn əh imə, motehm suakəku ilau rəhan mama Meri. Kən kəmotɨsin nulɨlat moatos-ipən nɨsiaiiən kəm suakəku əh. Kən kəmotielɨg nautə e rəhalat kətɨm mɨn itəm nəmtɨlat tiəkɨs, moatos-ipən kəm in. Kəmoatos-ipən iaen u kol tatɨpɨt-ɨpɨt, ne nat kit mɨn itəm nəmiəwɨn təwɨr nian katuwan e nɨgəm, nərgɨn u frankinsens, ne fomat itəm nəmiəwɨn təwɨr, nərgɨn u mɨr.\x - \xo 2:11 \xt Sam 72:10-15; Aes 60:6\x*   
\p
\v 12 Kən Uhgɨn təmən-iəhau ilat e napɨlaiirən məmə okəsotɨtəlɨg-pənən o Kig Herot Asol. Kən inəh ilat kəmotawɨlək-in Kig Herot motuwɨn-pən e suatɨp pɨsɨn moatuwɨn iməlat ikɨn.   
\s1 Josep ne Meri kəmialəs Iesu məhlagɨm məhaluwɨn əpəh Ijip  
\p
\v 13 Nian netəm kotenatɨg wɨr mɨn u kəmotiet rəkɨs mɨnoatuwɨn, kən nagelo kit rəha Uhgɨn təmuwa miet-arəpa o Josep e napɨlaiirən matən-ipən kəm in məmə, “Ətul uəhai, mɨləs suakəku ilau rəhan mama, onəkəhlagɨm məhaluwɨn əpəh Ijip. Kən onatəhlatɨg əh-ikɨn mətoarus-pən io əm ekən-ipɨnə mɨn kəm ik məmə onəkəhalɨtəlɨg-pa mɨn, məto-inu otəsuwəhən, Kig Herot Asol team-in suakəku u məmə otohamnu.”   
\p
\v 14 Kən əmun e nian əh lapɨn, Josep təmətul mɨləs suakəku ilau rəhan mama məhlagɨm mətəhaluwɨn əpəh Ijip.  
\v 15 Kən kəmətəhlatɨg e nɨməptən əh mətoarus-pən Kig Herot Asol otɨmɨs. Nat u tɨnuwa məmə otol nɨpahrienən e nəghatən itəm Iərəmərə təmən rəkɨs aupən e nəghatən rəha ien kit tatən min-nulan məmə, “Emaun-in nətɨk iərman məmə otiet rəkɨs Ijip.”\x - \xo 2:15 \xt Hos 11:1\x*   
\s1 Mopael mɨn rəha Kig Herot Asol kəmotohamnu nɨsualkələh nəman  
\p
\v 16 Kən e nian Kig Herot Asol təmɨtun məmə netəm kotenatɨg wɨr e məhau mɨn kəməsotolən nəwian motawɨlək-in motagɨm, kən nɨkin təmahmə pɨk agɨn. Kən in təmahl-ipən rəhan mopael mɨn məmə okotuwɨn Petlehem ne ikɨn mɨn rafin tɨtəlau lan, məmə okoteam-in nɨsualkələh iərman mɨn itəm rəhalat nup təsaprəkɨs-inən nup kəiu, kən okotohamnu ilat rafin. In təmɨtəpun nup kəiu nəhlan məto-inu nɨkin təməht məmə nian ətuatɨp əh itəm netəm kotenatɨg kəmotehm məhau lan.  
\v 17 Natɨmnat mɨn u təmol nəghatən u tuwa mol nɨpahrienən lan itəm ien Jeremaea tɨnəmən rəkɨs aupən ikɨn məmə,  
\v 18 “Netəm Rama kəmotəto pətan kit tətasək tətasək məto-inu tatəto tərat agɨn. Pətan əh in Rejel, in tətasək o rəhan nɨsualkələh. Kən məsolkeikeən məmə suah kit otuwa məghat mɨləs-ipər mɨn rəhan nətəlɨgən məto-inu rəhan mɨn nɨsualkələh kɨnotɨmɨs rafin.”\x - \xo 2:18 \xt Jer 31:15\x*\f + \fr 2:18 \ft E ves u, nərgɨn u Retiel, tatətul o mama mɨn rafin rəha Isrel.\f*   
\s1 Josep ne Meri ne suakəku kəməhaliet Ijip məhalɨtəlɨg-pən Nasaret  
\p
\v 19 Uarisɨg e nian Kig Herot Asol təmɨmɨs, məto Josep ne Meri ne suakəku katəhlatɨg əh əpəh Ijip, kən nagelo kit rəha Uhgɨn təmuwa o Josep e napɨlaiirən kit matən-ipən kəm in məmə,  
\v 20 “Josep. Ətul mɨləs suakəku ne rəhan mama kən məhalɨtəlɨg-pən e nəptən əh Isrel, məto-inu netəm mɨn u kəmotolkeike məmə okotohamnu suakəku, ilat kɨnotɨmɨs rəkɨs.”  
\v 21 Kən Josep təmətul mɨləs suakəku əh ne rəhan mama, kən məhalɨtəlɨg-pən mɨn e nəptən əh Isrel.   
\p
\v 22 Məto nian Josep təməto məmə Akeleas təmos nəme rəhan tata Kig Herot Asol matərəmərə e Jutia, kən in təməgin nɨtəlɨg-pənən Jutia. Kən Uhgɨn təməghat kəm Josep e napɨlaiirən kit mɨn məmə in otəsuwɨnən Jutia, kən təmiet muwɨn ikɨn pɨsɨn e nɨtən asol Kalili.  
\v 23 Kən kəməhaluwɨn mətəhlatɨg nɨtən əh Kalili e taon kit, nərgɨn u Nasaret, məmə otol nəghatən rəha ien mɨn rəha Uhgɨn aupən otuwa mol nɨpahrienən. Ilat kəmotən-ipən məmə, “Okotən məmə in etəm Nasaret.”\x - \xo 2:23 \xt Aes 11:1; 53:2; Luk 2:39; Jon 1:45\x*   
\c 3  
\s1 Jon Baptais tətamnus-iarəp nəghatən rəha Uhgɨn  
\r (Mak 1:1-8; Luk 3:1-9, 15-17;  //  Jon 1:19-28)  
\m
\v 1 Nup mɨn neen tɨnuwa mɨnuwɨn rəkɨs, kən Jon Baptais təmiet-arəpa, kən mətamnus-iarəp nəghatən rəha Uhgɨn əpəh Jutia ikɨn taruən-aruən ikɨn,\fig |alt="John the Baptist in the wilderness" src="LB00296B.TIF" size="col" loc="Mat 3:1-12" ref="Mat 3:1" \fig*  
\v 2 matən məmə, “Otəuhlin itəmat e rəhatəmat nolən rat mɨn, kən motuwɨn o Uhgɨn, məto-inu, nian itəm Uhgɨn otərəmərə e netəmim rafin tɨnatuwa iuəhkɨr.”\x - \xo 3:2 \xt Mat 4:17; Mak 1:15\x*  
\v 3 Jon Baptais u, itəm Aesea, ien rəha Uhgɨn aupən, təmatəghat-in məmə, “Suah kit tətaun əpəh ikɨn taruən-aruən ikɨn matən məmə, ‘Itəmat, otol əpen-əpenə rəha Iərəmərə, kən motol rəhan suatɨp tətuatɨp.’”\x - \xo 3:3 \xt Aes 40:3\x*   
\p
\v 4 Jon tatuwɨn e natɨmnat itəm kəmol e nɨməme nat megəh kit katən məmə kamel, kən rəhan kətəut kəmol e nuwigɨ kau, kən nɨgɨn nagwənən, tatun pitɨp ne nahui sukapak.\f + \fr 3:4 \ft Jon tatuwɨn e natɨmnat itəm tahmen e rəha ien Elaija təmatuwɨn lan aupən.  //  (2 King 1:8, Sek 13:4). Netəm Isrel, nɨkilat təmatəht məmə Elaija otɨtəlɨg-pa mɨn e nətueintən nian kit mɨn məmə otol əpen-əpenə e netəmim o nuwamen rəha Kristo (Mal 4:5-6). Uarisɨg, Iesu təmuhapɨk lan məmə Jon in ien kit tahmen e Elaija itəm nɨki netəmim tatəht məmə otuwa mɨn. (Mat 11:14, 17:10-13).\f* \x - \xo 3:4 \xt 2 King 1:8\x*  
\v 5 Kən netəmim tepət kəmotɨsɨ-pən Jerusalem, ne ikɨn mɨn nɨtən Jutia, ne ikɨn mɨn iuəhkɨr o nəhau əh Jotan, kəmotuwa məmə okotəplan Jon.  
\v 6 Kən kəmotən-iarəp rəhalat nolən rat mɨn, kən in təmol baptais elat e nəhau əh Jotan.   
\p
\v 7 Məto nian Jon təməplan məmə Farisi mɨn ne Satusi mɨn tepət kəmotuwa məmə otol baptais elat, kən təmən-ipən kəm ilat məmə, “!Itəmat nəkotahmen e təgəluə mɨn! Rəhatəmat nolən teko-eko. ?Nɨkitəmat təht məmə okəmə nəkoatol əm baptais u, kən onəkotagɨm tənin nalpɨnən ne neməha rəha Uhgɨn itəm otuwa? !Kəp!\x - \xo 3:7 \xt Mat 12:34; 23:33\x*  
\v 8 Otol natɨmnat itəm koatəgətun məmə nəmotəuhlin nətəlɨgən rəhatəmat, motapəs pahrien nolən rat mɨn, kən motuwɨn o Uhgɨn.   
\p
\v 9 “Kən sotən atɨpən kəm itəmat e nausitən məmə itəmat nəkotətuatɨp əm məto-inu itəmat noanol mɨn rəha Epraham. !Kəp! Inu nat əpnapɨn əm. Iatən kəm itəmat məmə nat əpnapɨn kəpiel mɨn əm, məto Uhgɨn tɨtun nəuhlinən ilat kotuwa noanol mɨn rəha Epraham.\f + \fr 3:9 \ft Netəm Isrel, nɨkilat təht məmə in nat asol məmə ilat noanol pahrien rəha Isrel, məto nat asol e nɨganəmtɨ Uhgɨn məmə netəmim okotəkəike kəuhlin rəhalat nətəlɨgən kən motol nəwian.\f* \x - \xo 3:9 \xt Jon 8:33,39; Rom 4:12\x*  
\v 10 Məto-inu roiu ne, Uhgɨn tɨnətul matɨp rəkɨs məmə otahtɨl-pən nɨg əpəh e nəukətɨn. Kən okəmə nɨg kit təsoe-inən noan itəm təwɨr, kən in otahtɨl mərakin-pən e nɨgəm.\x - \xo 3:10 \xt Mat 7:19; Luk 13:6-9\x*   
\p
\v 11 “Roiu, iatol baptais etəmat e nəhau məto-inu, itəmat nəmotəuhlin rəhatəmat nətəlɨgən o nolən rat mɨn rəhatəmat. Məto etəmim kit otuwa itəm rəhan nəsanənən ne nepətən taprəkɨs-in io. Kən io ləhau agɨn, esahmen-pənən məmə ekɨləs rəhan put tahmen e rəhan iolwək. Kən suah əh, in otol baptais etəmat e Narmɨn Rəha Uhgɨn ne nɨgəm.\x - \xo 3:11 \xt Jon 1:26-27,33; Wək 1:5\x*  
\v 12 In tatətul matɨp o nakilən nolən rəha netəmim məmə otoor netəmim, tahmen-pən e etəm tətasum matoor nagwənən təwɨr ne nagwənən tərat. Tatos nagwənən təwɨr matuwɨn latuənu. Məto tatərakin-pən nagwənən tərat e nɨgəm asol itəm tatuəp namnun tɨkə.”   
\s1 Jon təmol baptais e Iesu  
\r (Mak 1:9-11; Luk 3:21-22)  
\p
\v 13 Kən Iesu təmiet e nɨtən Kalili muwa e nəhau Jotan məmə Jon otol baptais lan.  
\v 14 Məto Jon tatən-iəhau əskasɨk in mən-ipən məmə, “Tətuatɨp əm məmə ik onəkol baptais lak. ?Tahro natuwa məmə ekol baptais lam?”  
\v 15 Məto Iesu təmən-ipən kəm in məmə, “Kəp. Pəs otol nəhlan roiu. E nolən əh, kilau okioal nat kit itəm Uhgɨn tolkeike.” Kən Jon təmegəhan-in.   
\p
\v 16 Kən Jon təmol baptais e Iesu, kən roiu agɨn Iesu təmər e nəhau, kən əmun nego e neai təmerəh, kən təməplan Narmɨn Rəha Uhgɨn təmeiuaiu-pa tahmen e mak, kən məpələh-pər lan.\x - \xo 3:16 \xt Jon 1:32\x*  
\v 17 Kən nəwia Uhgɨn təmɨsɨ-pən e neai matən məmə, “Inu nətɨk keike itəm iakolkeike pɨk, kən nɨkik tagien pɨk ron.”\x - \xo 3:17 \xt Sam 2:7; Aes 42:1; Mat 12:18; 17:5; Luk 9:35\x*   
\c 4  
\s1 Setan təmos-ipən-os-ipən  //  kəm Iesu  
\r (Mak 1:12-13; Luk 4:1-13)  
\m
\v 1 Kən Narmɨn Rəha Uhgɨn təməghat-pən e nɨki Iesu məmə in otuwɨn əpəh ikɨn taruən-aruən ikɨn məmə Setan otos-ipən-os-ipən kəm in. Kən Iesu təmuwɨn ikɨn.\x - \xo 4:1 \xt Hip 2:18; 4:15\x*  
\v 2 Kən Iesu təmapəs nagwənən o nian foti, e nərauiəgən ne lapɨn, kən uarisɨg lan nəumɨs təmus pɨk.\x - \xo 4:2 \xt Eks 34:28\x*  
\v 3 Kən Setan təmuwa mɨnatos-ipən-os-ipən kəm Iesu mən-ipən kəm in məmə, “Okəmə ik Nətɨ Uhgɨn, ən-ipən kəm kəpiel mɨn pəs kotəuhlin ilat motuwa motol pɨret lan.”   
\p
\v 4 Məto Iesu təmuhalpɨn nəghatən rəha Setan məmə, “Kəməte e Naoa Rəha Uhgɨn məmə, ‘Netəmim okol kəsotatɨgən e nagwənən əm, məto okotatɨg e nəghatən mɨn rafin itəm tatɨsɨ-pən o Uhgɨn.’”\x - \xo 4:4 \xt Dut 8:3, Kol 1:16-17\x*   
\p
\v 5 Kən Setan təmit Iesu mian əpəh Jerusalem, e nətuei nimə əpəh ilɨs agɨn e Nimə Rəha Uhgɨn,\fig |alt="Corner of Herods temple, pinnacle" src="LB00249B.TIF" size="col" loc="Mat 4:5-6" ref="Mat 4:5" \fig*  
\v 6 kən mən-ipən kəm Iesu məmə, “Okəmə ik Nətɨ Uhgɨn, ətɨpən əpəh ləhau e nɨsɨp, məto-inu Naoa Rəha Uhgɨn tatən məmə, ‘Uhgɨn otən-ipən kəm rəhan nagelo mɨn məmə okoatehm wɨr ik, kən motɨləs əm ik ilɨs e nelmɨlat məmə nəkəsorinən nelkəm məsɨn ne e kəpiel.’”\x - \xo 4:6 \xt Sam 91:11-12\x*   
\p
\v 7 Kən Iesu təmuhalpɨn nəghatən rəha Setan məmə, “Naoa Rəha Uhgɨn tatən mɨn məmə, ‘Okol nəkəsotos-ipən-os-ipənən kəm rəhatəmat Iərəmərə Uhgɨn məmə otol nat kit, kən məmə onəkotəplan məmə in tətatɨg itəmat min, o kəp.’”\x - \xo 4:7 \xt Dut 6:16\x*   
\p
\v 8 Kən Setan təmit mɨn Iesu mian əpəh ilɨs e nɨtot asol, kən təməgətun in e kantri mɨn rafin e nətueintən, ne nəsanənən rəhalat, ne natɨmnat wɨr agɨn mɨn rafin itəm kotatɨg lan,  
\v 9 kən təmən-ipən kəm Iesu məmə, “Natɨmnat rafin mɨn əh, oekos-ipɨnə kəm ik məmə onatərəmərə olat, okəmə nəkɨsin-pa nulɨm kən məfak-pa kəm io.”   
\p
\v 10 Kən Iesu təmuhalpɨn rəhan nəghatən məmə, “!Uwɨn isəu, Setan! Naoa Rəha Uhgɨn tatən məmə, ‘Onəkotəfak əm kəm rəhatəmat Iərəmərə Uhgɨn, kən in əm, onəkotol əm rəhan nətəlɨgən.’”\x - \xo 4:10 \xt Dut 6:13\x*   
\p
\v 11 Kən Setan təmagɨm mapəs Iesu, kən nagelo mɨn kəmotuwa motasitu lan.   
\s1 Iesu tɨnətuoun matən-iarəp nəghatən rəha Uhgɨn  //  e nɨtən Kalili  
\r (Mak 1:14-15; Luk 4:14-15)  
\p
\v 12 Kən e nian əh, kəmaskəlɨm Jon Baptais kɨləs-ipən e kalapus. Kən nian Iesu təməto nəghatən lan, kən in təmiet muwɨn e nɨtən Kalili.\x - \xo 4:12 \xt Mat 14:3; Mak 6:17; Luk 3:19-20\x*  
\v 13 Kən təmapəs natɨgən Nasaret, kən miet muwɨn əpəh ləhau e taon kit, nərgɨn u Kapaneam, iuəhkɨr o Lek Kalili, kən mətatɨg ikɨn əh e nɨtən asol rəha noanol mɨn rəha Sepulun ne Naptali aupən.  
\v 14 Təmuwɨn ikɨn əh məmə nəghatən rəha ien Aesea otuwa mol nɨpahrienən lan itəm təmən aupən məmə,  
\v 15 “Nəptən rəha noanol rəha Sepulun, ne nəptən rəha noanol rəha Naptali tatəməhl e suatɨp tatuwɨn e lek Kalili, entənɨpən-pən e nəhau Jotan. Inu nɨtən asol Kalili, ima Iaihluə mɨn.  
\v 16 Netəm ikɨn kəmotatɨg e napinəpən, məto kəmotəplan nəhag-əhagən asol kit. Kən tɨnatian, kən nəhag-əhagən asol təmasiəgəpɨn ilat itəm kəmotatɨg e napinəpən rəha nɨmɨsən u tatəfətain ilat nian rafin.”\x - \xo 4:16 \xt Aes 9:1-2\x*   
\p
\v 17 Kən mətuoun e nian əh, Iesu təmatən-iarəp nəghatən rəha Uhgɨn matən məmə, “Otəuhlin itəmat e rəhatəmat nolən rat mɨn, kən motɨtəlɨg-pən o Uhgɨn, məto-inu nərəmərəən rəha Uhgɨn tɨnatuwa iuəhkɨr.”\x - \xo 4:17 \xt Mat 3:2; 19:27\x*   
\s1 Iesu təmaun-in netəmim kuwɨt məmə okotətəu-pən in  
\r (Mak 1:16-20; Luk 5:1-11)  
\p
\v 18 Iesu təmətaliwək e nɨkalɨ Lek Kalili, kən məplan suah mil kəiu ilau pian, Antru ne Saimon, u nərgɨn kit mɨn u Pita. Ilau katuərakin net e Lek Kalili məto-inu ilau etəmim mil rəha niuwən nəm mɨn.\fig |alt="fishing boat" src="HK00208B.TIF" size="col" loc="Mat 4:18-22" ref="Mat 4:18" \fig*  
\v 19 Kən təmən-ipən kəm ilau məmə, “Uea, mətəu-pa io, muea rəhak etəmim mil, kən io ekol itəmlau nakuea etəmim mil rəha niuwən netəmim məmə okotuwa rəhak mɨn netəmim.”  
\v 20 Kən roiu agɨn, ilau kəmuapəs rəhalau net, kən muətəu-pən.   
\p
\v 21 Kən Iesu təmaliwək muwɨn noan məsɨn mɨn, kən məplan suah mil kəiu mɨn ilau pian, nərgɨlau u Jemes ne Jon, nətɨ Sepeti mil. Katuəpələh e nɨpəgnoa pot iləhal rəhalau tata matuəhl wɨr rəhalau net mɨn, kən Iesu təmaun-in ilau məmə okuea miauarisɨg-in in.  
\v 22 Kən roiu agɨn, ilau kəmuətul muapəs pot ne tata rəhalau, kən muətəu-pən Iesu.   
\s1 Iesu təməgətun netəmim kən matol-wɨr netəmim e nɨmɨsən  
\r (Luk 6:17-19)  
\p
\v 23 Kən Iesu təmaliwək ikɨn mɨn rafin e nɨtən Kalili, matəgətun netəmim əpəh e nimə mɨn rəha nuəfɨmɨnən, kən matən-iarəp namnusən təwɨr rəha nərəmərəən rəha Uhgɨn kəm netəmim, kən matol-wɨr netəmim itəm koatɨmɨs e nɨmɨsən rafin, ne netəmim itəm nɨpətɨlat tərat o nɨmɨsən rafin.\x - \xo 4:23 \xt Mat 9:35; Mak 1:39; Wək 10:38\x*  
\v 24 Kən namnusən e Iesu təmɨtəlau rafin e profens ikɨn Siria, kən netəmim kəmotəmɨk netəmim rafin itəm koatɨmɨs motuwa o Iesu, rəhalat nɨmɨsən tol min-nulan: neen koatɨmɨs, neen nɨpətɨlat tɨtahmə, neen narmɨn rat tətatɨg elat, neen koatos nɨmɨsən rəha mənɨg moataut, kən neen nɨpətɨlat məsɨn təmɨmɨs. Məto Iesu təmol-wɨr ilat.\x - \xo 4:24 \xt Mak 6:55\x*  
\v 25 Kən nɨmanin netəmim kəmotiet e nɨtən Kalili, ne ikɨn Tekapolis, ne Jerusalem əpəh Jutia, ne ikɨn pɨsɨn mɨn neen əpəh Jutia, ne ikɨn mɨn entənɨpən-pən e nəhau Jotan, kən ilat rafin kəmotuarisɨg-in Iesu.\x - \xo 4:25 \xt Mak 3:7-8\x*   
\c 5  
\s1 Əpəh ilɨs e nɨtot, Iesu təməgətun rəhan netəmim itəm koatuarisɨg-in in  
\m
\v 1 Nian Iesu təməplan nɨmanin netəmim itəm koatətəu-pən in, kən in təmuwɨn əpəh ilɨs e nɨtot, kən məpələh, kən rəhan netəmim itəm koatuarisɨg-in in, ilat kəmotuwa.  
\v 2 Kən mɨnətuoun matəgətun ilat.  
\s1 Netəmim itəm koatatɨg e nəwɨrən pahrien  
\p Iesu təmən məmə,   
\q1
\v 3 “Nakoatatɨg e nəwɨrən pahrien nian nəkoatɨləs-iəhau itəmat, moatən e nɨkitəmat məmə nakoatəkul-pən əm e Uhgɨn. In nəwɨrən pahrien məto-inu, itəmat netəmim rəha Uhgɨn, kən in tatərəmərə etəmat.\x - \xo 5:3 \xt Aes 57:15\x*   
\q1
\v 4 Nakoatatɨg e nəwɨrən pahrien nian nakoatasək kən nɨkitəmat tɨtahmə.\f + \fr 5:4 \ft Iesu təsən ətuatɨpən ikɨn-u məmə suah kit təmahro nɨkin tɨtahmə. Kəm-naka nɨkin tɨtahmə o nolən rat rəhan, o kəm-naka nɨkin tɨtahmə məto-inu suah kit təmɨmɨs, o kəm-naka in nat kit mɨn.\f* In nəwɨrən pahrien məto-inu, Uhgɨn otos-iəhau nɨkitəmat.\x - \xo 5:4 \xt Aes 61:2-3; Nol Əpən 7:17\x*   
\q1
\v 5 Nakoatatɨg e nəwɨrən pahrien nian nəsotos-ipər atɨpən itəmat. In nəwɨrən pahrien məto-inu, o nian kit Uhgɨn otos-ipɨnə nətueintən kəm itəmat u rəhan mɨn.\x - \xo 5:5 \xt Sam 37:11\x*   
\q1
\v 6 Nakoatatɨg e nəwɨrən pahrien nian nakotolkeike pɨk e nɨkitəmat rafin agɨn məmə nəmegəhən rəhatəmat okotətuatɨp e nɨganəmtɨ Uhgɨn. In nəwɨrən pahrien məto-inu, Uhgɨn otol rəhatəmat nəmegəhən kotətuatɨp e nɨganəmtɨn.\x - \xo 5:6 \xt Aes 55:1-2\x*   
\q1
\v 7 Nakoatatɨg e nəwɨrən pahrien nian nakotasəkitun netəmim. In nəwɨrən pahrien məto-inu, Uhgɨn otasəkitun itəmat.   
\q1
\v 8 Nakoatatɨg e nəwɨrən pahrien nian nɨkitəmat tətuatɨp məwɨr. In nəwɨrən pahrien məto-inu, onəkotəplan Uhgɨn.   
\q1
\v 9 Nakoatatɨg e nəwɨrən pahrien nian itəmat netəmim rəha nələhəuən nəməlinuən. In nəwɨrən pahrien məto-inu, okaun-in itəmat məmə nenətɨ Uhgɨn.   
\q1
\v 10 Nakoatatɨg e nəwɨrən pahrien nian nəkoatol natɨmnat itəm kotətuatɨp e nɨganəmtɨ Uhgɨn, kən netəmim koatol tərat kəm itəmat ron. In nəwɨrən pahrien məto-inu, itəmat netəmim rəha Uhgɨn, kən in tatərəmərə etəmat.\x - \xo 5:10 \xt 1 Pita 3:14\x*   
\p
\v 11 “Nakoatatɨg e nəwɨrən pahrien nian netəmim koatol natɨmnat mɨn tərat kəm itəmat məto-inu itəmat netəmim rəhak, inəh koatən rat itəmat, kən moatərəkɨn itəmat, kən moateiuə-in itəmat moatən nəghatən tərat mɨn moatərəkɨn itəmat lan.\x - \xo 5:11 \xt 1 Pita 4:14\x*  
\v 12 Nɨpahrienən, netəmim kəmoatol nolən ahmen mɨn əm kəm ien mɨn aupən ikɨn itəm ilat koatol kəm itəmat. Kən otagien pɨk, məto-inu nətouən asol rəhatəmat tətatɨg əpəh e nego e neai.\x - \xo 5:12 \xt 2 Kron 36:16; Wək 7:52\x*   
\s1 Sol ne nəhag-əhagən  
\r (Mak 9:50; Luk 14:34-35)  
\p
\v 13 “Itəmat nəkotahmen e sol kəm netəmim rafin e nətueintən.\f + \fr 5:13 \ft Sol tatol nagwənən tatətehen wɨr, kən məsəratən. Təwɨr məmə nolən rəhatat otətasitu e netəmim məmə ilat kotuwa netəm kotətuatɨp. Məto tərat okəmə nolən rəhatat tatiuw-pən netəmim e nolən rat.\f* ?Məto okəmə rəhan nətehenən tɨnɨkə, otahro muwa mətehen mɨn? Təsəwɨr mɨnən o nat kit mɨn, okərakin, kən netəmim kotaliwək lan.  
\v 14 Itəmat nəhag-əhagən rəha netəmim e nətueintən. Taon itəm kəmol əpəh ilɨs e nɨtot, okol təsəhluaigən.\x - \xo 5:14 \xt Jon 8:12; 9:5\x*  
\v 15 Kən etəmim kit tɨkə məmə otasiepən e lait, kən məfətain-iəhau e kətɨm. Kəp, nian tasiepən e lait, kən in otəkəike mətu-pər ikɨn lait tatəpələh ikɨn məmə lait otasiəgəpɨn rafin nɨpəgnoa nimə o netəmim rafin.\x - \xo 5:15 \xt Mak 4:21; Luk 8:16; 11:33\x*  
\v 16 Kən e nolən ahmen mɨn əm, otol rəhatəmat lait e nəmegəhən rəhatəmat tasiə məmə netəmim okotəplan wək wɨr mɨn itəm itəmat nəkoatol, kən ilat okotɨləs-ipər nərgɨ tata Uhgɨn itəm tətatɨg e nego e neai.”\x - \xo 5:16 \xt Efes 5:8-9; 1 Pita 2:12\x*   
\s1 Lou rəha Moses  
\p
\v 17 Kən Iesu təmatəkəike matən-ipən kəm ilat məmə, “Təsəwɨrən məmə nɨkitəmat otəht məmə emuwa məmə ekərakin Lou itəm Uhgɨn təmos-ipən kəm Moses ne ien mɨn aupən. !Kəp! Eməsuwamən məmə ekərakin ilat, məto emuwa məmə ekol nɨpətɨ nəghatən mɨn əh okotuwa motol nɨpahrienən.\x - \xo 5:17 \xt Rom 3:31\x*  
\v 18 Pahrien, iatən kəm itəmat məmə nian nəptən ne neai kətuatɨg, kən Lou, in mɨn otatɨg. Kən okol nat kit otəsɨkəən lan, nat əpnapɨn in leta əkəku agɨn, kən Lou otətul motol wək mətoarus-pa nəghatən mɨn rafin rəha Lou kotuwa motol nɨpahrienən lan.\x - \xo 5:18 \xt Luk 16:17; 21:33\x*  
\v 19 Kən, o nat əh inəh, suah kit itəm tapəs Lou matəgətun netəmim mɨn məmə ilat mɨn okotapəs, nat əpnapɨn in Lou kit ləhau agɨn, kən okotaun-in suah əh məmə in ləhau agɨn e nərəmərəən rəha Uhgɨn. Məto suah kit itəm tatol Lou mɨn əh, matəgətun netəmim lan, kən okotaun-in suah əh məmə in ilɨs agɨn e nərəmərəən rəha Uhgɨn.\x - \xo 5:19 \xt Jem 2:10\x*  
\v 20 Iatən nəhlan kəm itəmat məto-inu, rəhatəmat nolən otəkəike mətuatɨp wɨr agɨn e nɨganəmtɨ Uhgɨn, taprəkɨs-in nolən mɨn rəha Farisi mɨn ne iəgətun mɨn rəha Lou itəm nɨkilat əm təht məmə kotətuatɨp wɨr. Okəmə rəham nolən təsətuatɨp wɨrən nəhlan, kən okol nəsuwɨnən matɨg ahgin nərəmərəən rəha Uhgɨn.”   
\s1 Suah kit itəm neməha tatol  
\r (Luk 12:57-59)  
\p
\v 21 Kən Iesu təmən mɨn məmə, “Itəmat nəmotəto rəkɨs nəghatən itəm iəgətun mɨn kəmotən kəm pipi rat mɨn rəhatəmat aupən. Ilat kəmotən məmə, ‘Əsotohamnuən etəmim,’ kən ‘Etəmim itəm təmohamnu itəm, otəkəike mətul e nɨganəmtɨ kot mos nalpɨnən.’\x - \xo 5:21 \xt Eks 20:13; Dut 5:17\x*  
\v 22 Məto io iatən kəm itəmat məmə,\f + \fr 5:22 \ft Iesu təməsənən məmə Lou in tərat. Məto in tatən-iarəp lou itəm təwɨr pɨk, kən matek nɨki netəmim.\f* okəmə suah kit neməha tatol o nat kit pian təmol, kən tətuatɨp məmə suah əh itəm neməha təmol, otətul e nɨganəmtɨ kot. Kən okəmə suah kit tatən rat pian, kən tətuatɨp məmə in otətul e nɨganəmtɨ kaonsel asol. Kən okəmə suah kit tətau-iərmɨs-in suah kit,\f + \fr 5:22 \ft Nəghatən u “tətau-iərmɨs-in,” tatəghat-in nəghatən mɨn tahmen e “Ik iərmɨs,” o “Ik ialməl,” o “Rəhm-kapə təpiə,” o “Ik nətɨ iərmɨs.”\f* kən tətuatɨp məmə etəm təmən nəghatən əh otuwɨn e nɨgəm asol.\x - \xo 5:22 \xt 1 Jon 3:15\x*   
\p
\v 23 “Kən o nat əh inəh, okəmə nian natuwɨn e olta e Nimə Rəha Uhgɨn məmə onəkos-ipən nat kit kəm Uhgɨn, məto ikɨn əh, nɨkim tɨnəht piam itəm tatol neməha kəm ik o nat kit nəmol kəm in itəm təsahmenən,\x - \xo 5:23 \xt Mak 11:25\x*  
\v 24 əpəs pitən rəham nat əh, kən muwɨn məplan piam muəg-ətuatɨp-in nətəlɨgən rəhatəlau, muapəs nolə tɨkɨmɨr, muea iolɨtɨlau mɨn, kən uarisɨg nəpanɨtəlɨg muwɨn mos-ipən nat kit rəham kəm Uhgɨn e olta əpəh e Nimə Rəha Uhgɨn.   
\p
\v 25 “Kən okəmə nəmol nat kit təsahmenən e etəmim kit, kən etəmim un tolkeike məmə otɨləs ik muwɨn e kot, təwɨr məmə nakuwɨn uəhai əm, nian nəsianən əh e kot, kən muəg-ətuatɨp-in nɨpəgnəmtɨn rəhatəlau pitən. Okəmə nakapəs, etəmim un otɨləs-ipən ik e nelmɨ etəm tətakil nəghatən, kən etəm tətakil nəghatən otos-ipən ik e nelmɨ polis, kən polis otɨləs-ipən ik e kalapus.  
\v 26 Nɨpahrienən iatən kəm itəmat məmə, okəmə tol nəhlan, okol nəsietən e kalapus mətoarus nakətou rafin agɨn nalpɨnən rəham.”   
\s1 Etəmim itəm tətakləh-in pətan  
\p
\v 27 Kən Iesu tatəkəike matən-ipən kəm ilat məmə, “Itəmat nəmotəto rəkɨs nəghatən u məmə, ‘Itəmat itəm nəmotol marɨt rəkɨs, nəsotakləh-inən nɨpɨtan pɨsɨn mɨn.’\x - \xo 5:27 \xt Eks 20:14; Dut 5:18\x*  
\v 28 Məto io, io iatən kəm itəmat məmə nian suah kit itəm tɨnol marɨt rəkɨs tatəplan pətan pɨsɨn kit matolkeike məmə otakləh-in, kən in tɨnol rəkɨs təfagə rat e nɨkin, tahmen əm məmə in tɨnakləh-in pahrien.  
\v 29 Okəmə nɨganəmtɨm tol ik natol təfagə, kən təwɨr məmə nakɨləs-irəkɨs mərakin. Təməwɨr məmə nɨpətɨm məsɨn tɨkə, taprəkɨs-in nɨpətɨm rafin okərakin-pən e nɨgəm asol namnun tɨkə.\x - \xo 5:29 \xt Mat 18:9; Mak 9:47\x*  
\v 30 Kən okəmə nelməm tol ik natol təfagə, kən təwɨr məmə nakətatɨp rəkɨs mərakin. Təməwɨr məmə nɨpətɨm məsɨn tɨkə, taprəkɨs-in nɨpətɨm rafin okərakin-pən e nɨgəm asol namnun tɨkə.”\f + \fr 5:30 \ft Inu nimaa nəghatən itəm tatəgətun məmə Iesu tolkeike məmə kitat okotəkəike motol wək əskasɨk o napəsən rəhatat nolən rat mɨn.\f* \x - \xo 5:30 \xt Mat 18:8; Mak 9:43\x*   
\s1 Etəmim itəm tətapəs  //  rəhan pətan  
\r (Mat 19:9; Mak 10:11-12;  //  Luk 16:18)  
\p
\v 31 Kən Iesu təmən mɨn məmə, “Itəmat nəmotəto rəkɨs nəghatən u məmə, ‘Etəmim itəm otapəs rəhan pətan, in otəkəike mos-ipən naoa kit kəm in itəm tatəgətun məmə in tɨnapəs in.’\x - \xo 5:31 \xt Dut 24:1-4; Mak 10:4\x*  
\v 32 Məto io, io iatən kəm itəmat məmə, okəmə pətan kit itəm təmol marɨt təsuwɨnən mehm suah pɨsɨn kit, məto rəhan iərman tatol tifos mətapəs in, kən suah un tatol təfagə rat. Kən okəmə pətan əh tatətəu-pən suah pɨsɨn, kən pətan əh tatol təfagə, məto nəmkakiəhən rəha iərman rəhan aupən. Kən suah u itəm tatit pətan əh, in mɨn tatol təfagə.”   
\s1 Noanawɨl mɨn  
\p
\v 33 Kən Iesu təmən mɨn məmə, “Nəmotəto rəkɨs nəghatən kit mɨn itəm iəgətun mɨn kəmotən kəm rəhatat pipi mɨn aupən məmə, ‘Nəsotətgəhlən noanawɨl mɨn rəhatəmat itəm nəmotos, məto nəkotəkəike motol nat naka itəm nəmotos noanawɨl lan kəm Uhgɨn məmə nəkotol.’\x - \xo 5:33 \xt 1 Kor 7:10-11\x* \x - \xo 5:33 \xt Lev 19:12; Nam 30:2; Dut 23:21\x*  
\v 34 Məto io, io iatən kəm itəmat məmə, sotos əmən noanawɨl o nat kit məmə otol rəhatəmat nəghatən təskasɨk. Sotosən noanawɨl o nego e neai məto-inu ikɨn əh Uhgɨn tatərəmərə lan, kən nolən əh tahmen məmə noatos noanawɨl o Uhgɨn.\x - \xo 5:34 \xt Aes 66:1; Mat 23:22; Jem 5:12\x*  
\v 35 Kən sotosən noanawɨl o nətueintən məto-inu ikɨn əh Uhgɨn tatərəmərə lan, kən nolən əh tahmen məmə noatos noanawɨl o Uhgɨn. Kən sotosən noanawɨl o Jerusalem məto-inu ikɨn əh in taon rəha Uhgɨn, u in Kig asol ikɨn, kən nolən əh tahmen məmə noatos noanawɨl o Uhgɨn.\x - \xo 5:35 \xt Sam 48:2; Aes 66:1\x*  
\v 36 Kən sotosən noanawɨl o rəhatəmat-kapə, məto-inu rəhatəmat nəsanənən tɨkə məmə nakotəuhlin noanutəmat kit tuwa məruən o mapɨn. Uhgɨn əm tatərəmərə e natɨmnat e nəmegəhən rəhatəmat. Kən nolən əh tahmen məmə noatos noanawɨl o Uhgɨn.  
\v 37 Məto apəs rəhatəmat nəghatən nian rafin otən əm nɨpahrienən. Kən okəmə rəhatəmat nətəlɨgən e nat kit in ‘əwəh,’ kən nakotən əm məmə, ‘əwəh.’ Kən okəmə rəhatəmat nətəlɨgən e nat kit in ‘kəpə,’ kən nakotən əm məmə, ‘kəpə.’ Nəghatən mɨn itəm kotaprəkɨs-in ‘əwəh’ o ‘kəpə,’ koatɨsɨ-pən e Setan.”   
\s1 Nalpɨnən  
\r (Luk 6:29-30)  
\p
\v 38 Kən Iesu təmatəkəike matən məmə, “Nəmotəto rəkɨs nəghatən kit məmə, ‘Okəmə suah kit tərəkɨn nɨganəmtɨm kit, kən netəmim okotərəkɨn mɨn nɨganəmtɨn kit. Kən okəmə suah kit tərəkɨn nəluəm kit, kən netəmim okotərəkɨn mɨn nəluɨn kit.’\x - \xo 5:38 \xt Eks 21:24; Lev 24:20; Dut 19:21\x*  
\v 39 Məto io, io iatən kəm itəmat məmə, nəsalpɨnən nəratən kəm etəmim itəm təmol tərat kəm ik. Okəmə suah kit təhai ik mem nɨkapɨm matɨp, kən nakəkəike maləlin-pən mɨn nɨkapɨm mol pəs tem mɨn.  
\v 40 Kən okəmə suah kit tɨləs ik mian e kot, kən matəkəike ron ik məmə nakos-ipən rəham sot əkəku kəm in məmə otəg-ətuatɨp-in rəhatəlau nəratən, kən nakəkəike mos-ipən mɨn rəham sot asol.  
\v 41 Kən okəmə mopael kit rəha netəm Rom tatəkəike ron ik məmə nəkɨləs rəhan kətɨm muwɨn kilometa kitiəh, məto ik nakəkəike mɨləs mɨn muwɨn kilometa kit mɨn tol kəiu.  
\v 42 Okəmə suah kit tateasiə-in ron ik, kən ik nakəkəike mos-ipən kəm in. Kən okəmə suah kit tolkeike məmə in otos rəham nat kit muwɨn kənu mos mɨtəlɨg mɨn muwa, kən nəsənən məmə nakapəs, nakəkəike mos-ipən.”   
\s1 Nolən rəha nolkeikeən  //  tɨkɨmɨr mɨn  
\r (Luk 6:27-28, 32-36)  
\p
\v 43 Kən Iesu təmən mɨn məmə, “Nəmotəto rəkɨs məmə, ‘Onəkotolkeike rəhatəmat mɨn, kən motetəhau tɨkɨmɨr mɨn rəhatəmat.’\x - \xo 5:43 \xt Lev 19:18\x*  
\v 44 Məto io, io iatən kəm itəmat məmə onəkotolkeike rəhatəmat tɨkɨmɨr mɨn, kən motəfak o netəm mɨn u itəm koatol nəratən kəm itəmat,\x - \xo 5:44 \xt Eks 23:4-5; Luk 23:34; Wək 7:60; Rom 12:14,20\x*  
\v 45 kən nolən əh otəgətun məmə itəmat nenətɨ Uhgɨn rəhatəmat itəm tətatɨg ilɨs e nego e neai. Kən otol nəhlan məto-inu rəhatəmat tata Uhgɨn təmol mɨtgar tətasiəgəpɨn netəmim itəm kotəwɨr ne netəmim itəm kotərat, kən in mətahl-ipa nuhuən kəm netəm mɨn u itəm rəhalat nəmegəhən tətuatɨp, ne netəm mɨn u itəm rəhalat nəmegəhən təsətuatɨpən.  
\v 46 ?Okəmə nakotolkeike əm netəm mɨn u itəm kotolkeike itəmat, kən nɨkitəmat təht məmə Uhgɨn otətou itəmat o nolən kit itəm təwɨr? !Kəp! !Netəm mɨn u itəm koatos məni rəha takɨs, itəm katən məmə netəm rat, ilat mɨn kotolkeike ilat mɨn!  
\v 47 ?Kən okəmə nakotos əm itəmat mɨn neen moatəghat kəm ilat mɨn, məto tahro? ?Nɨkitəmat təht məmə nəkoatol nat kit itəm in təwɨr taprəkɨs-in netəm əpnapɨn? Kəp. Netəmim mɨn itəm kəsotɨtunən Uhgɨn, ilat mɨn koatol nəhlan.  
\v 48 Tol nəhlan, itəmat nenətɨ Uhgɨn, nəkotəkəike motol nolən itəm in təwɨr mətuatɨp nian rafin, tahmen-pən əm məmə rəhatəmat Tata Uhgɨn in tatol.”\x - \xo 5:48 \xt Lev 19:2; Dut 18:13\x*   
\c 6  
\s1 Nolən mɨn itəm təwɨr kəm Uhgɨn  
\m
\v 1 Kən Iesu təmən mɨn məmə, “Sotolən məmə nəkotol nolən mɨn itəm təwɨr kəm Uhgɨn məmə netəmim okotəplan itəmat ron. Okəmə nəkotol məmə netəmim okotəplan, kən Uhgɨn əpəh e nego e neai otəsətouən itəmat ron.\x - \xo 6:1 \xt Mat 23:5\x*   
\s1 Nolən itəm təwɨr o nos-ipənən kəm ian-rat mɨn  
\p
\v 2 “Tol nəhlan, okəmə nakotos-ipən nat kit kəm ian-rat mɨn məmə nakotasitu elat, nəsotolən e nolən rəha netəmim itəm rəhalat nənən təwɨr, məto nɨkilat tamkɨmɨk. Nian ilat kotasitu e ian-rat mɨn, rəhalat iolwək mɨn koatahl təwi moatol-arəp e nimə rəha nuəfɨmɨnən ne ihluə e suatɨp asol məmə netəmim okotɨtun. Koatol nəhlan məmə netəmim okotɨsiai-in ilat. Nɨpahrienən iatən kəm itəmat məmə, ilat kɨnotos rəkɨs nətouən rəhalat, inəh nɨsiaiiən rəha netəmim.  
\v 3 Məto itəmat, okəmə nakotos-ipən nat kit kəm ian-rat mɨn məmə nakotasitu elat, nəkotəkəike motol məmə netəmim okəsotəplanən, nat əpnapɨn rəhatəmat mɨn netəmim.  
\v 4 Otol nəhlan məmə netəmim okotəruru rəhatəmat nolən wɨr mɨn, kən rəhatəmat Tata itəm tatəplan rəhatəmat nolən anion mɨn, in otətou itəmat o rəhatəmat nolən wɨr mɨn.”   
\s1 Nolən rəha nəfakən  
\r (Luk 11:2-4)  
\p
\v 5 Kən Iesu təmatəkəike matən məmə, “Nian nakotəghat kəm Uhgɨn e nəfakən, kən sotolən e nolən rəha netəmim itəm rəhalat nənən təwɨr, məto nɨkilat tamkɨmɨk. Netəm mɨn əh, ilat kotolkeike məmə okotətul əpəh e nimə rəha nuəfɨmɨnən, ne ihluə e suatɨp asol, kən motəfak məmə netəmim okotəplan motəto ilat. Nɨpahrienən iatən kəm itəmat məmə ilat kɨnotos rəkɨs nətouən rəhalat, inəh nɨsiaiiən rəha netəmim.\x - \xo 6:5 \xt Mat 23:5; Luk 18:10-14\x*  
\v 6 Məto nian nakotəghat kəm Uhgɨn e nəfakən, nakotuwɨn əpəh e nɨpəgnoa nimə rəhatəmat, kən motahtosɨg e toa, kən motəfak kəm Uhgɨn itəm tətatɨg ikɨn əh itəm netəmim kəsotəplanən itəmat. Kən rəhatəmat Tata itəm tatəplan rəhatəmat nolən anion mɨn, in otətou itəmat o rəhatəmat nolən wɨr mɨn.   
\p
\v 7 “Kən nian nakotəghat kəm Uhgɨn e nəfakən, sotargətainən nəghatən mɨn tepət tepət u nɨpətɨn tɨkə, tahmen e netəm kotəruru Uhgɨn. Nɨkilat təht məmə rəhalat uhgɨn mɨn okotəto ilat o nəghatən mɨn tepət itəm koatəfak moatən.\x - \xo 6:7 \xt 1 King 18:26-29\x*  
\v 8 Sotolən məmə ilat ne, məto-inu uarisɨg nakotətapəh ron, məto rəhatəmat Tata Uhgɨn tɨnɨtun rəkɨs nat naka itəm nakotoleike.\x - \xo 6:8 \xt Mat 6:32\x*   
\p
\v 9 “Kən tol min-nəhlan, nian nakotəghat kəm Uhgɨn e nəfakən, kən otəfak mihin nulan:  
\q1 ‘Tata rəhatɨmat itəm nətatɨg e nego e neai, pəs netəmim kotɨsiai-in ik.   
\q1
\v 10 Pəs nərəmərəən rəham tuwa, kən pəs nat itəm ik nakolkeike in otuwa mol nɨpahrienən lan ikɨn-u e nətueintən, tahmen-pən əm ilɨs e nego e neai.\x - \xo 6:10 \xt Luk 22:42\x*   
\q1
\v 11 Os-ipa nagwənən kəm itɨmat tahmen-in rəha nian roiu.   
\q1
\v 12 Kən aluin məsalpɨnən, nolən rat mɨn rəhatɨmat, tahmen-pən əm məmə itɨmat ekotaluin məsotaskəlɨm-iəkɨsən e nɨkitɨmat nolən rat mɨn rəha netəmim itəm koatol nəratən kəm itɨmat.\x - \xo 6:12 \xt Mat 6:14-15; 18:21-35\x*   
\q1
\v 13 Kən segəhan-inən itɨmat ekotuwɨn ima nos-ipən-os-ipənən, ikɨn itəm məta oekotakiə motol nolən rat, məto os-irəkɨs itɨmat e nelmɨ Setan.’\x - \xo 6:13 \xt Luk 22:40; Jem 1:13; Jon 17:15; 2 Tes 3:3; 2 Tim 4:18\x*   
\p
\v 14 “Okəmə itəmat nəkotaluin, məsotaskəlɨm-iəkɨsən e nɨkitəmat nolən rat mɨn rəha netəmim itəm koatol kəm itəmat, kən rəhatəmat Tata Uhgɨn e nego e neai, in otaluin məsalpɨnən, rəhatəmat nolən rat mɨn.\x - \xo 6:14 \xt Mak 11:25-26\x*  
\v 15 Məto okəmə itəmat nəsotaluinən, motaskəlɨm-iəkɨs e nɨkitəmat nolən rat mɨn rəha netəmim itəm koatol kəm itəmat, kən okol rəhatəmat Tata Uhgɨn otəsaluinən kən malpɨn nolən rat mɨn rəhatəmat.”   
\s1 Nolən rəha nətuakəmən  
\p
\v 16 Kən Iesu təmatən mɨn məmə, “Nian nakotətuakəm motapəs nagwənən motəfak kəm Uhgɨn, sotolən nɨganəmtɨtəmat təpou tahmen-pən e netəm mɨn u itəm rəhatəmat nənən təwɨr, məto nɨkilat tamkɨmɨk. Ilat koatol nɨganəmtɨlat tol pɨsɨn, məmə netəmim okotəplan ilat məmə nəumɨs tɨnus ilat, kən netəmim okotɨsiai-in ilat. Nɨpahrienən iatən kəm itəmat məmə ilat kɨnotos rəkɨs nətouən rəhalat, inəh nɨsiaiiən rəha netəmim.\x - \xo 6:16 \xt Aes 58:5-9\x*  
\v 17 Məto nian nakotətuakəm motapəs nagwənən moatəfak kəm Uhgɨn, onəkotaikuas e nɨganəmtɨtəmat, kən motol-pən oel etəmat,  
\v 18 məmə netəmim okəsotəplanən məmə nakotətuakəm motapəs nagwənən moatəfak kəm Uhgɨn, kən rəhatəmat Tata itəm tatəplan rəhatəmat nolən anion mɨn, in otətou itəmat o rəhatəmat nolən wɨr mɨn.”   
\s1 Nat təwɨr əpəh e nego e neai  
\r (Luk 11:34-36)  
\p
\v 19 Kən Iesu təmatən mɨn məmə, “Təsəwɨrən məmə nəkotuargətain rəhatəmat nat wɨr mɨn e nətueintən u məmə rəhatəmat nautə otepət, məto-inu e nətueintən u, wɨn mɨn kotɨtun nunən, kən namtəən tɨtun nərəkɨnən natɨmnat mɨn əh, kən iakləh mɨn kotɨtun nəhapən rəhatəmat nimə motuwɨn imə kakləh-in rəhatəmat natɨmnat.\x - \xo 6:19 \xt Jem 5:1-3\x*  
\v 20 Məto təwɨr məmə nəkotuargətain rəhatəmat nat wɨr mɨn əpəh e nego e neai. Ikɨn əh wɨn mɨn kəsotunən, kən namtəən okol təsərəkɨnən natɨmnat mɨn əh, kən iakləh mɨn okol kəsotakləh-inən.\x - \xo 6:20 \xt Mat 19:21; Luk 18:22\x*  
\v 21 Iatən nəhlan məto-inu, ikɨn pəhruən rəhatəmat natɨmnat wɨr mɨn koatəməhl ikɨn, məto nian rafin nɨkitəmat otəkəike matəht natɨmnat mɨn əh-ikɨn əh.   
\p
\v 22 “Nɨganəmtɨm in tahmen e lait itəm tatos-ipən nəhag-əhagən kəm nɨpətɨm. Okəmə nɨganəmtɨm mil kuəwɨr, tahmen əm məmə nɨpətɨm tərioah e nəhag-əhagən.  
\v 23 Məto okəmə nɨganəmtɨm mil kuərat, tahmen əm məmə nɨpətɨm in tərioah e nalugɨnən. !Kən okəmə nəhag-əhagən e nɨpətɨm in napinəp əmən, tahmen əm məmə ik nəkətatɨg e napinəpən asol agɨn-əh!\f + \fr 6:23 \ft Nɨpətɨn kit rəha “nɨganəmtɨm mil kuəwɨr” təmə, ik etəm kit itəm nɨkim tagien o nasituən netəmim e rəham məni. Kən nɨpətɨn kit rəha “nɨganəmtɨm mil kuərat” təmə, ik iaumɨs kit.\f*   
\p
\v 24 “Etəmim tɨkə itəm tɨtun nuwamən in slef rəha etəm-iasol kəiu. Okəmə in tətalkut məmə otol nəhlan, kən otolkeike kit mol nəwian, kən metəhau kit məsolən nəwian. Okol nəsolən slef rəha Uhgɨn ne məni e nian kitiəh əm.”   
\s1 Təsəwɨrən məmə  //  nakotətəlɨg-in pɨk  
\r (Luk 12:22-31)  
\p
\v 25 Kən Iesu təmən məmə, “Kən o natɨmnat mɨn əh, io iatən kəm itəmat məmə, təsəwɨrən məmə nakotətəlɨg-in pɨk rəhatətmat nəmegəhən məmə onəkotun naka, kən motənɨm naka. Kən təsəwɨrən məmə nakotətəlɨg-in pɨk nɨpətɨtəmat məmə onəkotos hiə rəhatəmat napən. ?Nəukətɨ nəmegəhən rəhatɨmat tatəmegəh əm e nagwənən, o kəp? Kəp. ?Kən naka in nat asol o nɨpətɨtat, napən, o kəp? Kəp.\x - \xo 6:25 \xt Fil 4:6; 1 Tim 6:6-8; 1 Pita 5:7\x*  
\v 26 Otəplan-tu mənɨg mɨn itəm koatiwɨg moatan. Ilat kəsotasumən, kən ilat kəsotələhəu-wɨrən nagwənən e nɨpəgnoa nimə, məto Tata rəhatəmat e nego neai, in tatos-ipən nagwənən kəm ilat. ?Kən e nɨganəmtɨn, nɨkitəmat təht məmə in tolkeike pɨk itəmat taprəkɨs-in mənɨg mɨn? !Əwəh!\x - \xo 6:26 \xt Mat 10:29-31; Luk 12:6-7\x*  
\v 27 ?Nɨkitəmat təht məmə rəhatəmat nətəlɨgən pɨk tɨtun nolən rəhatəmat nəmegəhən təfəməh? !Kəp! Nolən rəha nətəlɨgən pɨk təsafin-pənən aua kitiəh əm e rəhatəmat nəmegəhən.   
\p
\v 28 “?Kən təhrol nɨkitəmat tatəht pɨk napən onəkotuwɨn lan? Nɨkitəmat təht-tu nəguɨ nɨg mɨn itəm koatəwiə əpnapɨn əm. Ilat kəsotol pɨkən wək o nəhlən rəhalat napən.  
\v 29 Məto ekən kəm itəmat məmə Kig Solomon, in etəmim rəhan nautə tepət, kən rəhan napən itəm tatuwɨn-in, ilat kotəwɨr motaprəkɨs. Məto nəguɨ nɨg əpnapɨn mɨn kotəwɨr taprəkɨs-in rəhan napən.\x - \xo 6:29 \xt 1 King 10:4-7; 2 Kron 9:3-6\x*  
\v 30 Uhgɨn təmol manuwɨhl əpnapɨn əm təwɨr pɨk e nəguɨ nɨg mɨn əh. Məto manuwɨhl əh in rəha nian kitiəh əm, kən olawɨg kuwan e nɨgəm. ?Kən okəmə Uhgɨn tatol-wɨr manuwɨhl əh, kən nɨkitəmat təht məmə Uhgɨn otos-ipɨnə napən itəm nəkotəkəike motuwɨn lan? !Əwəh! In otol nəhlan. !Ei, rəhatəmat nahatətəən in təkəku agɨn!   
\p
\v 31 “Tol nəhlan, təsəwɨrən məmə itəmat nakotətəlɨg-in pɨk məmə, ‘?Ekotun naka?’ o ‘?Ekotənɨm naka?’ o ‘?Ekotos hiə napən motuwɨn-in?’  
\v 32 Sotətəlɨg-in pɨkən. Netəm itəm kotəruru Uhgɨn, ilat koatətəlɨg-in pɨk natɨmnat itəm tol nəhlan. Məto itəmat nenətɨ Uhgɨn mɨn, kən rəhatəmat Tata əpəh e nego e neai, in tɨtun məmə nəkotəkəike motos natɨmnat mɨn əh.\x - \xo 6:32 \xt Mat 6:8\x*  
\v 33 Məto pəs onəkotol nərəmərəən rəha Uhgɨn, ne nəmegəhən ətuatɨp itəm Uhgɨn tolkeike, ilau okuətul aupən e nəmegəhən rəhatəmat. Nian nəkotol nəhlan, kən Uhgɨn otos-ipɨnə mɨn natɨmnat mɨn əh kəm itəmat.\x - \xo 6:33 \xt 1 King 3:11-14; Sam 37:4,25; Rom 14:17\x*  
\v 34 Tol nəhlan, təsəwɨrən məmə nakotətəlɨg-in pɨk natɨmnat itəm onəkotəkəike motos olawɨg, məto-inu natɨmnat rəha olawɨg, ilat rəha olawɨg. Nəratən rəha nian kitiəh, in tɨnahmen rəkɨs rəha nian kitiəh.   
\c 7  
\s1 Sotakilən nolən rəha  //  suah kit mɨn  
\r (Luk 6:37-38, 41-42)  
\m
\v 1 Okəmə nakotakil rat netəmim, kən Uhgɨn otələhəu nəghatən rəha nalpɨnən rəhatəmat.\x - \xo 7:1 \xt Rom 2:1; 1 Kor 4:5; Jem 4:11-12\x*  
\v 2 Tol nəhlan məto-inu, nəghatən əskasɨk itəm nakoatən məmə suah kit in etəm rat, kən Uhgɨn otətəu-pən əm o nənən rəhatəmat nolən rat mɨn. Okəmə nakotakil etəmim e nolən itəm tətuatɨp, kən Uhgɨn otakil itəmat e nolən itəm tətuatɨp. Məto okəmə nakotakil rat netəmim e nolən əskasɨk, kən Uhgɨn otakil itəmat e nolən ahmen mɨn əm.\x - \xo 7:2 \xt Mak 4:24\x*  
\v 3 ?Tahro nakoatən nɨmɨsmɨsɨ nɨg itəm tətatɨg e nɨganəmtɨ piatəmat mɨn, məto itəmat nəsotəplanən nɨg asol itəm tətatɨg e nɨganəmtɨtəmat?  
\v 4 ?Kən tahro nakoatən məmə, ‘Ei piak, pəs ekos-irəkɨs nɨmɨsmɨsɨ nɨg e nɨganəmtɨm,’ məto nəsotəplanən nɨg asol e nɨganəmtɨtəmat?  
\v 5 !Rəhatəmat nənən təwɨr, məto nɨkitəmat tamkɨmɨk! Otaupən, motos-irəkɨs nɨg asol e nɨganəmtɨtəmat, kən nəkotɨtun nəplan wɨrən nohrəkɨsən nɨmɨsmɨsɨ nɨg itəm tətatɨg e nɨganəmtɨ piatəmat mɨn.   
\p
\v 6 “Sotos-ipənən natɨmnat rəha Uhgɨn kəm kuri mɨn, kən sotərakin-pənən rəhatəmat nat wɨr mɨn kəm pɨkəs mɨn.\f + \fr 7:6 \ft Nəghatən Kris ətuatɨp tatən məmə, “sotərakin-pənən rəhatəmat perel kəm pɨkəs mɨn.” Perel u, in kəpiel kit itəm nəmtɨn tiəkɨs. Təmɨsɨ-pən e nɨki iarou. Kəm-naka, “kuri” ne “pɨkəs” katuəpsen-pən netəm rat. \f* Okəmə nəkotol nəhlan, kən ilat okotaliwək lan kən moteirair motus itəmat.”\fig |alt="string of pearls" src="LB00171B.TIF" size="col" loc="Mat 7:6" ref="Mat 7:6" \fig*   
\s1 Nolən ətuatɨp o nətapəh-inən nat kit o Uhgɨn  
\r (Luk 11:9-13; 6:31)  
\p
\v 7 Kən Iesu təmatəkəike matən məmə, “Ekən kəm itəmat məmə, otətapəh-in kəm Uhgɨn o natɨmnat, kən in otos-ipɨnə kəm itəmat. Kən otegəs-in pəs nakotehm. Kən otəht-əht toa pəs toa oterəh otəmat.\x - \xo 7:7 \xt Mak 11:24; Jon 14:13; 15:7; 16:23-24\x*  
\v 8 Ekən nəhlan məto-inu netəmim rafin itəm koatətapəh-in, kən okotos. Kən netəm mɨn u itəm koategəs-in, kən okotehm. Kən netəmim itəm koatəht-əht toa, kən toa oterəh olat.\x - \xo 7:8 \xt Jon 15:7; Jem 4:3; 1 Jon 3:22 \x*   
\p
\v 9 “?Itəmat pah, nian nətɨn tatətapəh-in pɨret, məto in tatos-ipən kəpiel? !Kəp!  
\v 10 ?O, nian in tatətapəh-in nəm, məto in tatos-ipən sɨnek? !Kəp!  
\v 11 Nat əpnapɨn itəmat netəmim rəha nətueintən nakotərat, məto nakoatos-ipən natɨmnat wɨr mɨn kəm nenətɨtəmat mɨn. !Məto Tata Uhgɨn e nego e neai, nolən rəhan in təwɨr pɨk maprəkɨs-in nolən rəhatəmat, kən nɨpahrienən, in otos-ipən natɨmnat wɨr mɨn kəm netəm mɨn u itəm koatətapəh-in ron!\x - \xo 7:11 \xt Jem 1:17\x*  
\v 12 Kən tol nəhlan, otol təwɨr kəm netəmim rafin e nolən mɨn rafin itəm nakotolkeike məmə netəmim okotol min kəm itəmat. Inu nɨpətɨ Lou itəm Uhgɨn təmos-ipən kəm Moses, ne nəukətɨ nəghatən itəm təmos-ipən kəm ien mɨn aupən.”\x - \xo 7:12 \xt Mat 22:39-40; Luk 6:31; Rom 13:8-10\x*   
\s1 Suatɨp kəiu  
\r (Luk 13:24)  
\p
\v 13 Iesu təmən mɨn məmə, “Itəmat onəkotəkəike motuwɨn-pən e nafiluə itəm təkəku, məto-inu nafiluə itəm iahgin ne suatɨp itəm tɨmətɨg əm tatuwɨn o nərəkɨnən, kən netəmim tepət koatuwɨn-pən e nafiluə əh.  
\v 14 Məto nafiluə itəm təkəku, ne suatɨp itəm tiəkɨs tatuwɨn o nəmegəhən, kən netəmim noan məsɨn əm okotəplan.”   
\s1 Nɨg ilau noan  
\r (Luk 6:43-44)  
\p
\v 15 Kən Iesu təmən məmə, “Oatəto wɨr itəmat o ien eiueiuə mɨn. Ilat koatuwa moatəghat mətɨg e nolən əpou tahmen e sipsip, məto əpəh imə e nɨkilat, ilat kotahmen e kuri iarupɨn.\x - \xo 7:15 \xt Mat 24:24; Wək 20:29; 2 Pita 2:1\x*  
\v 16 Kən e nəmegəhən rəhalat, nəkotəplan noan, kən nəkotɨtun naka tətatɨg e nɨkilat. Netəmim okol kəsotuwɨnən e nolkosɨk o iapɨl-iapɨl moatəhl noa nɨg itəm təwɨr mətehen tahmen e krep o fik.\x - \xo 7:16 \xt Kal 5:19-22; Jem 3:12\x*  
\v 17 Tol min-nulan, nɨg itəm təwɨr tatoe-in noan itəm təwɨr, məto nɨg itəm tərat tatoe-in noan itəm tərat.  
\v 18 Nɨg itəm təwɨr okol təsoe-inən noan itəm tərat, kən nɨg itəm tərat, okol təsoe-inən noan itəm təwɨr.  
\v 19 Nɨg mɨn rafin itəm kəsotoe-inən noalat itəm təwɨr, okəte rəkɨs ilat, kərakin-pən ilat e nɨgəm.\x - \xo 7:19 \xt Mat 3:10; Luk 3:9; Jon 15:6\x*  
\v 20 Tol nəhlan, e nəmegəhən rəha ien eiueiuə mɨn əh, onəkotəplan noan, kən nəkotɨtun naka tətatɨg e nɨkilat.\x - \xo 7:20 \xt Mat 12:33\x*   
\p
\v 21 “Sənəmə netəmim rafin itəm kotaun-in io motən məmə, ‘Iərəmərə, Iərəmərə,’ itəm ilat kotɨtun nuwɨnən motatɨg ahgin nərəmərəən rəha Uhgɨn məto ilat mɨn əm u itəm koatol nəwia rəhak Tata itəm tətatɨg e nego e neai.\x - \xo 7:21 \xt Luk 6:46; Jem 1:25\x*  
\v 22 E nian Uhgɨn otakil netəmim rafin, netəmim tepət okotən kəm in məmə, ‘!Iərəmərə, Iərəmərə! ?Tahro? ?Nəkɨtun o kəp məmə, itɨmat emotən-iarəp nəghatən rəham itəm nəmos-ipa kəm itɨmat, kən motəhg-iarəp narmɨn rat mɨn e nərgəm, kən motol natɨmnat pɨspɨs mɨn e nərgəm?’  
\v 23 Kən oekən-ipən ətuatɨp kəm ilat məmə, ‘Aupən ekəruru itəmat, kən u-roiu mɨn ekəruru itəmat. !Otuwɨn isəu ron io, itəmat netəm noatol nolən tərat!’”\x - \xo 7:23 \xt Luk 13:25-27; Sam 6:8; 2 Tim 2:19\x*   
\s1 Etəmim kəiu kəmiailəkɨn nimə  
\r (Mak 1:22; Luk 6:47-49)  
\p
\v 24 Kən Iesu təmol namnun rəhan nəghatən məmə, “Okəmə itəmat u itəm nəmotəto nəghatən mɨn u rəhak kən moatol, kən onəkotahmen e etəmim itəm tenatɨg, in təmiləkɨn-pən nəukətɨ rəhan nimə e kəpiel.  
\v 25 Kən nuhuən təməfɨk, kən naruəh taiu, kən nɨmətag asol telel moh nimə. Məto nimə təsietən məto-inu kəmiləkɨn-pən nəukətɨn e kəpiel.  
\v 26 Okəmə itəmat u itəm nəmotəto nəghatən mɨn u rəhak kən məsotolən, kən onəkotahmen e etəmim itəm təsətəlɨg-in wɨrən nolən natɨmnat kən in ialməl, in təmiləkɨn-pən nəukətɨ rəhan nimə e nɨməkləkɨl əm.  
\v 27 Kən nuhuən təməfɨk, kən naruəh taiu, kən nɨmətag asol telel moh nimə. Kən nimə təmiet, kən nian təmiet, məto təmərat agɨn.”   
\s1 Nəghatən rəha Iesu, nəsanənən tətatɨg lan  
\p
\v 28 Kən nian Iesu təmol namnun rəhan nəghatən, kən netəmim narmɨlat təmiwɨg pɨk ron,  
\v 29 məto-inu nian tatəgətun, sənəmə tahmen e rəhalat iəgətun mɨn rəha Lou, məto rəhan nəghatən təfɨgəm, nepətən əh-ikɨn.\x - \xo 7:29 \xt Mak 1:22; Luk 4:32\x*   
\c 8  
\s1 Iesu təmol-wɨr suah kit təmos nɨmɨsən u leprosi  
\r (Mak 1:40-45; Luk 5:12-16)  
\m
\v 1 Nian Iesu təmeiuaiu-pa e nɨtot, netəmim tepət kəmotətəu-pən.  
\v 2 Kən suah kit nɨmɨsən u leprosi\f + \fr 8:2 \ft E Naoa Rəha Uhgɨn, nəghatən u “leprosi” tatəghat-in nɨmɨsən pɨsɨn pɨsɨn mɨn rəha nuwigɨtəm. Nɨmɨsən mɨn u tatərəkɨn nuwigɨtəm, kən Lou rəha Moses tatən məmə suah kit itəm təmos nɨmɨsən nəhlan, in tamkɨmɨk e nɨganəmtɨ Uhgɨn.  //  Afin Lev 13-14. \f* təmol təmuwa ron, mɨsin-pən nulɨn o Iesu, kən mən məmə, “Iərəmərə, okəmə nakolkeike, kən nəkɨtun nol-wɨrən io kən mafəl rəkɨs namkɨmɨkən lak.”  
\v 3 Kən Iesu təməg-əfəməh-in nelmɨn mələhəu-pən lan, mən məmə, “Əwəh. Iakolkeike. Əwɨr-ta.” Kən roiu agɨn-əh, nɨmɨsən leprosi təmagɨm mɨkə lan.  
\v 4 Kən Iesu təmən-ipən kəm in məmə, “Əsən-iarəpən natɨmnat mɨn u kəm netəmim, məto uwɨn əm mehm pris kit pəs in tehm məmə nɨpətɨm tɨnol min-nulan, kən os-ipən kəm in nat u itəm Lou rəha Moses təmən o suah kit itəm rəhan leprosi tɨnɨkə, kən netəmim okotɨtun məmə nɨpahrienən nɨnəwɨr, kən rəham namkɨmɨkən tɨnɨkə.”\x - \xo 8:4 \xt Lev 14:1-32; Mat 9:30; Luk 17:14\x*   
\s1 Nahatətəən rəha etəm-iasol kit rəha mopael mɨn  
\r (Luk 7:1-10)  
\p
\v 5 Kən Iesu təmuwɨn miet-arəpən əpəh e taon Kapaneam, kən etəm-iasol kit rəha mopael mɨn rəha netəm Rom təmuwa məplan Iesu, kən mətasək-pən ron matən məmə,  
\v 6 “Iərəmərə, rəhak iolwək tatɨmɨs, kən mətapɨl əpəh e nimə rəhak, nɨpətɨn rafin təmɨmɨs, kən tatəto tərat pɨk.”  
\v 7 Kən Iesu təmən-ipən kəm in məmə, “Oekɨmnə mol in təwɨr mɨn.”   
\p
\v 8 Kən etəm-iasol rəha mopael mɨn təmən-ipən kəm in məmə, “Iərəmərə, io etəmim kit itəm esətuatɨpən, kən esahmenən məmə ik onəkuwa e rəhak nɨpəgnoa nimə. Ən əm nəghatən kit, kən ekɨtun məmə in otəto təwɨr mɨn.\fig |alt="roman centurion" src="HK00193B.TIF" size="col" loc="Mat 8:8-13" ref="Mat 8:8" \fig*  
\v 9 Ekɨtun məmə nɨmɨsən əh otəkəike mol nəwiam, məto-inu io mɨn, rəhak netəm-iasol mɨn kotərəmərə lak, kən iatol nəwialat, kən mopael mɨn neen əh-ikɨn itəm io ekərəmərə elat. Okəmə ekən kəm kit məmə, ‘Uwɨn,’ kən tuwɨn. Kən okəmə ekən kəm kit məmə, ‘Wa,’ kən tuwa. Kən okəmə ekən kəm rəhak slef məmə, ‘Ol nat u,’ kən tol nat əh.”   
\p
\v 10 Nian Iesu təməto nəghatən əh, kən narmɨn təmiwɨg pɨk ron, kən təmən-ipən kəm netəmim itəm koatuarisɨg-in məmə, “Nɨpahrienən iakatən kəm itəmat məmə, suah u sənəmə in etəm Isrel. Kən nat əpnapɨn noanol mɨn rəha Isrel, məto esehmən ilat kit itəm rəhan nahatətəən təskasɨk tahmen-pən lan.  
\v 11 Iatən kəm itəmat məmə netəmim tepət okotɨsɨ-pən e nɨkalɨn par ikɨn ne e nɨkalɨn pah ikɨn, okotuwa motagwən kitiəh e tepɨl ilat Epraham, ne Aisak, ne Jekop əpəh e nərəmərəən əpəh e nego e neai.\x - \xo 8:11 \xt Luk 13:29\x*  
\v 12 Məto itəmat noanol rəha Isrel itəm Uhgɨn təmaupən mɨtəpun itəmat məmə in otərəmərə etəmat, in otərakin-pən itəmat ihluə e napinəpən, kən ikɨn əh, netəmim okotasək kən moatəto tərat, kən moatəgətain nəluɨlat mɨn.”\x - \xo 8:12 \xt Mat 22:13; 25:30; Luk 13:28\x*   
\p
\v 13 Kən Iesu təmən-ipən kəm etəm-iasol rəha mopael mɨn məmə, “Atuwɨn. Rəham iolwək otəwɨr tol əm məmə inu ne nəmahatətə məmə Uhgɨn otol mihin.” Kən e nian ətuatɨp əh, nɨpətɨ iolwək rəha etəm-iasol rəha mopael mɨn təmuwa məwɨr mɨn.   
\s1 Iesu təmol nɨmɨsən tepət kotəwɨr mɨn  
\r (Mak 1:29-34; Luk 4:38-41)  
\p
\v 14 Kən Iesu təmuwɨn e nimə rəha Pita, kən muwɨn imə məplan uhu Pita tatətəp-ətəp mətapɨl.  
\v 15 Kən təməg-əfəməh-in nelmɨn mek nelmɨ pətaguɨhl un, kən nətəp-ətəpən təmagɨm mɨkə, kən tɨnətul. Kən mɨnatol nagwənən nɨgɨ Iesu.   
\p
\v 16 Kən ehnaipən in, netəmim kəmotəmɨk netəmim tepət itəm narmɨn rat tətatɨg elat motuwa o Iesu, kən Iesu təməhg-iarəp narmɨn rat mɨn e nəghatən əm rəhan, kən mol-wɨr netəmim rafin itəm koatɨmɨs.  
\v 17 Natɨmnat mɨn əh təmol nəhlan məmə otol nəghatən rəha ien Aesea tuwa mol nɨpahrienən lan, itəm təmən aupən ikɨn məmə,  
\q1 “In təmos-irəkɨs nɨmɨsən mɨn rəhatat,  
\q1 kən mol nɨpətɨtat mɨn itəm kotahmə, kotəwɨr.”\x - \xo 8:17 \xt Aes 53:4\x*   
\s1 Etəmim kəiu kəmioalkeike məmə okiauarisɨg-in Iesu  
\r (Luk 9:57-62)  
\p
\v 18 Kən nian Iesu təməplan nɨmanin netəmim itəm koatɨtəlau in, kən təmən-ipən kəm rəhan netəmim məmə okotuwɨn e nɨkalɨ lek entənɨpən-pən.  
\v 19 Kən iəgətun kit rəha Lou təmuwa mən-ipən kəm in məmə, “Iəgətun. Hiə ikɨn onakatuwɨn-pən ikɨn, oekətəu-pən ik.”   
\p
\v 20 Məto Iesu təmən-ipən kəm in məmə, “Kuri iarupɨn mɨn, rəhalat nɨpəg tatɨg o napɨlən, kən mənɨg mɨn nimaalat tatɨg o napɨlən. Məto Nətɨ Etəmim,\f + \fr 8:20 \ft Nian Iesu təmən nərgɨn u “Nətɨ Etəmim,” tatəghat-in atɨp in. Nərgɨn u təmiet e Naoa rəha Daniel ne naoa pɨsɨn pɨsɨn mɨn e Oltesteman. Kən nɨpətɨn təmə suah kit itəm təmɨsɨ-pən o Uhgɨn kən matos nepətən rəha Uhgɨn.\f* in rəhan nimə rəha napɨlən tɨkə məmə otuwɨn mapɨl ikɨn.”\x - \xo 8:20 \xt 2 Kor 8:9\x*   
\p
\v 21 Kən etəmim kit mɨn rəha Iesu təmuwa mən-ipən kəm in məmə, “Iərəmərə. Oekətəu-pən ik məto, pəs ekuwɨn pitən mɨtənɨm rəhak tata.”   
\p
\v 22 Məto Iesu təmən-ipən kəm in məmə, “Ətəu-pa io. Netəmim itəm kəsotolən nəwia Uhgɨn, in tahmen əm məmə ilat kɨnotɨmɨs rəkɨs. Pəs ilat okotuwɨn motɨtənɨm rəhalat netəmim itəm kəmotɨmɨs.”   
\s1 Iesu təmən-iəhau nɨmətag asol e Lek Kalili  
\r (Mak 4:35-41; Luk 8:22-25)  
\p
\v 23 Kən Iesu təmuwɨn e pot, kən rəhan mɨn netəmim kotuwɨn ilat min.  
\v 24 Kən təsuwəhən, nɨmətag asol kit tətul kən mɨnol peau-peau asol mɨn e lek, kən nəhau tatər-pən e pot, iuəhkɨr əm pot tətamnɨm, məto Iesu tətapɨl.\x - \xo 8:24 \xt Sam 4:8\x*  
\v 25 Kən kəmotuwɨn motəhgaiir e Iesu motən-ipən məmə, “!Iərəmərə! !Osmegəh kitat! !Otəsuwəhən kotamnɨm!”   
\p
\v 26 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “?Tahro nakotəgɨn pɨk? Rəhatəmat nahatətəən təkəku agɨn.” Kən təmətul mən-iəhau nɨmətag ne peau-peau asol mɨn. Kən nɨmətag təmurahl nelmɨn, kən tɨnəməlinu tɨnəməlinu.\x - \xo 8:26 \xt Mat 14:31; Sam 89:9\x*  
\v 27 Kən netəmim rəha Iesu narmɨlat təmiwɨg pɨk moatən məmə, “!Ei! ?Etəmim naka u? Nat əpnapɨn nɨmətag ne nəhau, məto ilau kətioal nəwian.”   
\s1 Iesu təməhg-iarəp narmɨn rat e etəmim kəiu  
\r (Mak 5:1-20; Luk 8:26-39)  
\p
\v 28 Kən nian Iesu təmuwa miet-pa entənɨpən-pən e lek, ikɨn Katara, kən etəmim kəiu itəm narmɨn rat mɨn kotatɨg elau kəmiaiet-arəpa məmə okuəplan Iesu. Ilau kəmiasɨpən e nɨpəg kəpiel mɨn, ikɨn katɨtənɨm netəmim ikɨn. Ilau kuəsanən mətioh netəmim, kən netəmim koatəgin nuwɨn-pənən ikɨn.  
\v 29 Kən əmun narmɨn rat mɨn itəm kotatɨg elau kəmotaget əfəməh motən məmə, “!Ik Nətɨ Uhgɨn! ?Nəmuwa məmə nakahrol itɨmat? ?Nəmuwa məmə nakol nalpɨnən kəm itɨmat itəm təsolən əh nian rəhan?”\x - \xo 8:29 \xt Mak 1:24; Luk 4:41\x*   
\p
\v 30 Iuəhkɨr əm olat, pɨkəs mɨn tepət əh-ikɨn kotagwən,  
\v 31 kən narmɨn rat mɨn kotasək-pən o Iesu motən məmə, “Okəmə nəkəhg-iarəp itɨmat, ahl-ipən itɨmat ekotuwɨn e pɨkəs mɨn əh.”   
\p
\v 32 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “Otuwɨn.” Kən narmɨn rat mɨn kəmotiet elau, motaiu motuwɨn e pɨkəs mɨn, kən əmun pɨkəs mɨn ilat rafin kəmotaiu moteiuaiu ikɨn təkul-əkul ikɨn, kən motiet-pən e lek motamnɨm.  
\v 33 Kən netəmim itəm koatehm pɨkəs mɨn, kəmotagɨm motuwɨn e taon motən-iarəp natɨmnat rafin, ne natɨmnat itəm Iesu təmol kəm suah mil itəm narmɨn rat mɨn kotatɨg elau.  
\v 34 Kən əmun netəmim rafin rəha taon kəmotuwa məmə okotəplan Iesu. Kən nian kəmotəplan in, kən kəmoatəkəike əskasɨk kəm in məmə otəkəike miet əh-ikɨn əh.   
\c 9  
\s1 Iesu təmol-wɨr etəm  //  nɨpətɨn təmɨmɨs  
\r (Mak 2:1-12; Luk 5:17-26)  
\m
\v 1 Kən Iesu təmuwɨn e pot muwɨn entənɨpən-pən e lek, kən miet-arəpa iman ikɨn, e taon Kapaneam.\x - \xo 9:1 \xt Mat 4:13\x*  
\v 2 Kən netəmim neen kəmotɨləs etəmim kit motuwa ron. Nɨpətɨn məsɨn təmɨmɨs, kən mətapɨl e rəhan nɨmɨtiwɨn. Kən nian Iesu təməplan rəhalat nahatətəən, kən təmən-ipən kəm etəm tatɨmɨs un məmə, “Nətɨk, əsəgɨnən. Rəham nolən rat mɨn emos-irəkɨs rəkɨs.”   
\p
\v 3 Kən nian kəmotəto nəghatən əh, iəgətun mɨn neen rəha Lou kotən-ipən kəm ilat mɨn məmə, “Nəghatən əh tərat. Suah əh tatəghat məmə otol məmə in Uhgɨn.”   
\p
\v 4 Məto Iesu tɨtun nətəlɨgən rəhalat kən təmən-ipən kəm ilat məmə, “?Tahro itəmat nakoatos nətəlɨgən itəm tərat min-nulan?\x - \xo 9:4 \xt Luk 9:47; Jon 2:25\x*  
\v 5 ?In pəhruən tɨmətɨg məmə oekən, məmə, ‘Emafəl rəkɨs rəham nolən rat mɨn,’ o ‘Ətul maliwək’?\f + \fr 9:5 \ft Okəmə Iesu tɨtun nol-wɨrən suah kit, kən tatəgətun məmə tatos nəsanənən o Uhgɨn məmə otafəl rəkɨs nolən rat mɨn rəha netəmim.\f*  
\v 6 Kən roiu ekol nat kit məmə nəkotɨtun məmə Nətɨ Etəmim tatos nepətən ikɨn-u e nətueintən məmə otafəl rəkɨs təfagə rat mɨn.” Kən in təmən-ipən kəm suah əh tatɨmɨs məmə, “Ətul mɨləs rəham nɨmɨtiwɨn maliwək matuwɨn latuənu.”\x - \xo 9:6 \xt Jon 17:2\x*  
\v 7 Kən suah u tatɨmɨs təmətul maliwək matuwɨn latuənu.  
\v 8 Kən nian nɨmanin netəmim kəmotəplan nat əh, kən kəmotəgɨn, kən motənwiwi nərgɨ Uhgɨn itəm təmos-ipən nepətən kəm etəmim məmə otol nəhlan.   
\s1 Iesu təmaun-in Matiu  
\r (Mak 2:13-17; Luk 5:27-32)  
\p
\v 9 Kən Iesu təmaliwək muwɨn məsɨn mɨn, məplan suah kit, nərgɨn u Matiu. In etəmim itəm tatos məni rəha takɨs, kən tatəpələh ikɨn katətou-pən takɨs ikɨn. Kən Iesu təmən-ipən kəm in məmə, “Uarisɨg-in io, muwa etəmim rəhak.” Kən in təmətul muarisɨg-in Iesu.   
\p
\v 10 Kən Iesu təmuwɨn mətagwən e nimə rəha Matiu, kən netəmim tepət rəha nosən məni rəha takɨs kəmotuwa, kən netəmim tepət itəm koatol təfagə rat\f + \fr 9:10 \ft Farisi mɨn, ilat kəmoatətəu-pən wɨr agɨn-əh Lou rafin itəm Uhgɨn təmos-ipən kəm Moses məmə Moses otos-ipən kəm netəm Isrel. Kən ilat koatətəu-pən wɨr mɨn nəghatən mɨn itəm kəmotɨsɨ-pən e Lou rəha Moses, məto netəmim əm kəmotol, sənəmə Lou ətuatɨp mɨn rəha Uhgɨn. Kən Farisi mɨn, katən məmə netəmim rafin itəm kəsotətəu-pənən lou əlkələh mɨn əh, ilat iol təfagə.\f* kəmotuwa, kən ilat kəmotuwa motəpələh motagwən ilat Iesu ne rəhan netəmim.  
\v 11 Kən nian Farisi mɨn kəmotəplan nat əh, kən kotən-ipən kəm netəm rəha Iesu məmə, “?Tahro rəhatəmat iəgətun tətagwən kələh ilat netəm koatos məni rəha takɨs ne netəm koatol təfagə?”\x - \xo 9:11 \xt Luk 15:2\x*   
\p
\v 12 Məto Iesu təməto rəhalat nəghatən kən təmən-ipən kəm ilat məmə, “Etəmim itəm təsɨmɨsən təsuwɨnən məplan tokita. Məto etəmim u itəm tatɨmɨs, in otəkəike muwɨn məplan tokita.  
\v 13 Otuwɨn motegəs-in motol nɨpətɨ nəghatən u pahrien itəm Naoa Rəha Uhgɨn tatən məmə,  
\q1 ‘Nat kit tatol nɨkik tətagien, inu məmə onəkotasəkitun netəmim, məto sənəmə rəhatəmat sakrifais mɨn itəm nəkoatol moatos-ipa kəm io itəm tatol nɨkik tətagien.’\x - \xo 9:13 \xt Hip 10:8; Hos 6:1-6; Maeka 6:6-8; 1 Saml 15:22\x*\f + \fr 9:13 \ft Nian Uhgɨn təmən nəhlan, nɨpətɨn məmə in otapəs rəhalat sakrifais mɨn məto-inu nəratən tətatɨg e nɨkilat. Uhgɨn təmən məmə ilat kotəkəike motasəkitun netəmim.\f*  
\m Iatən tol min-nulan məto-inu eməsuwamən məmə ekaun-in netəm mɨn u itəm nɨkilat təht məmə kɨnotətuatɨp rəkɨs məmə okotuarisɨg-in io, məto emuwa məmə ekaun-in netəm mɨn u, netəm nol təfagə məmə okotuarisɨg-in io.”   
\s1 Nolən rəha napəsən nagwənən o Uhgɨn  
\r (Mak 2:18-22; Luk 5:33-39)  
\p
\v 14 Kən netəmim rəha Jon Baptais kəmotuwa motəplan Iesu motən-ipən kəm in məmə, “Əplan-tu. Itɨmat ekotətuakəm motapəs nagwənən motəfak kəm Uhgɨn, kən Farisi mɨn, ilat mɨn koatol mihin. ?Məto təhrol e rəham netəmim kəsotolən nəhlan?”\x - \xo 9:14 \xt Luk 18:12\x*   
\p
\v 15 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “?Nian netəmim koatol marɨt rəha suah kit, kən in tətatɨg e nagwənən rəhan ilat in mɨn neen, nɨkitəmat təht məmə in mɨn neen okotasək? !Kəp! Məto nian əh-ikɨn itəm tatuwa məmə netəmim okotɨləs-irəkɨs etəmim itəm katol nagwənən rəhan. Kən e nian əh, in mɨn neen kotɨtun napəsən nagwənən.   
\p
\v 16 “Kən etəmim kit tɨkə məmə otos nɨmɨsmɨsɨ nɨməhan wi kit, kən məhlətain-pən e nɨməhan oas rəhan itəm təməhap, məto-inu okəmə tol nəhlan, kən nɨmɨsmɨsɨ nɨməhan wi tɨtun nəhapən nɨməhan oas, kən ikɨn təməhap ikɨn aupən tɨtun nuwamən mol iahgin pɨk agɨn.   
\p
\v 17 “Kən etəmim kit tɨkə məmə otos wain itəm kəmol wi, kən miuw-pən e pətəl oas u təskasɨk itəm kəmol e nuwigɨ nəni. Okəmə tol nəhlan, kən wain otahləpɨk, kən pətəl otəhap, kən wain otəhtəg, kən pətəl otərat.\f + \fr 9:17 \ft Afin futnot e Luk 5:37\f* Məto wain itəm kəmol wi okəkəike kiuw-pən e pətəl itəm kəmol wi tɨmətmətɨg, kən wain ne pətəl katuəməhl wɨr.”\f + \fr 9:17 \ft Iesu təmən nəhlan məmə in otəgətun ilat məmə rəhan nəgətunən in tuwiwi mol pɨsɨn e nəgətunən rəha Farisi mɨn ne iəgətun mɨn rəha Lou.\f*\fig |alt="wineskin" src="LB00145B.TIF" size="col" loc="Mat 9:17" ref="Mat 9:17" \fig*   
\s1 Pətagwəhl kit itəm tatɨmɨs ne pətan əkəku kit itəm təmɨmɨs  
\r (Mak 5:21-43; Luk 8:40-56)  
\p
\v 18 Nian Iesu tatən-ipən natɨmnat mɨn əh kəm ilat, etəm-iasol kit tuwa mɨsin-pən nulɨn o Iesu məmə, “Nətɨk pətan əkəku təmɨmɨs roiu əm. Məto wa, mələhəu-pən nelməm lan, kən otəmegəh mɨn.”  
\v 19 Kən Iesu təmətul ne rəhan netəmim, motuarisɨg-in suah un motuwɨn.   
\p
\v 20 Kən əmun pətan kit əh-ikɨn itəm tatos nɨmɨsən rəhalat nɨpɨtan nian rafin əm, mɨnos nup tuelef.\f + \fr 9:20 \ft Lou təmən məmə nɨmɨsən u leprosi təmol pətan əh tamkɨmɨk, kən okəmə tatek suah kit, kən in mɨn otamkɨmɨk.\f* Kən pətan əh təmɨsɨ-pən e məntaa Iesu ikɨn, kən mea-pən mek nɨpəgnəmtɨ kot məsɨn rəhan,  
\v 21 təmol nəhlan məto-inu tatən atɨp kəm in məmə, “Okəmə ekek əm rəhan kot, kən rəhak nɨmɨsən otol namnun.”\x - \xo 9:21 \xt Mat 14:36\x*   
\p
\v 22 Kən Iesu təmeirair məplan pətan əh, kən mən-ipən kəm in məmə, “Nətɨk pətan, əsəgɨnən. Rəham nahatətəən təmol ik nɨnəwɨr mɨn.” Kən e nian əh, rəhan nɨmɨsən təmɨkə.   
\p
\v 23 Kən nian Iesu təmuwa miet-arəpa e nimə rəha etəm-iasol əh, kən təmuwɨn imə məplan netəmim koatahl nau motan napuən lan rəha nɨmɨsən, kən netəmim kəmoatasək pɨk.  
\v 24 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Otiet motuwɨn isəu, məto-inu pətan əkəku un təsɨmɨsən, məto in tətapɨl əm.” Kən ilat kəmotalah e Iesu.  
\v 25 Məto nian netəmim kəmotiet motuwɨn ihluə, kən tuwɨn imə, maskəlɨm nelmɨ pətan əkəku, kən pətan əkəku un təmətul.  
\v 26 Kən namnusən rəha nat u təmaiu mɨtəlau rafin e nəptən əh.   
\s1 Iesu təmol-wɨr iganəmtɨn rat kəiu  
\p
\v 27 Kən nian Iesu təmiet ikɨn əh, məto iganəmtɨn rat mil kəiu kəmuətəu-pən in, kən mətuagət əfəməh məmə, “!Mipɨ Kig Tefɨt, asəkitun itɨmlau!”\x - \xo 9:27 \xt Mat 20:29-34\x*   
\p
\v 28 Nian Iesu tɨnuwɨn əpəh imə, kən iganəmtɨn rat mil kuea ron. Kən Iesu təmən-ipən kəm ilau məmə, “?Itəlau nətuahatətə məmə ekɨtun nol-wɨrən nɨganəmtɨtəlau, o kəp?” Kən ilau kuən-ipən məmə, “Əwəh, Iərəmərə.”\fig |alt="Jesus healing two blind men" src="LB00312B.TIF" size="col" loc="Mat 9:28-31" ref="Mat 9:28" \fig*   
\p
\v 29 Kən Iesu təmələhəu-pən nelmɨn e nɨganəmtɨlau mən-ipən məmə, “Uhgɨn otol-wɨr nɨganəmtɨtəlau məto-inu nəmuahatətə lan.”  
\v 30 Kən nɨganəmtɨlau tɨnəwɨr kən kɨnatuəplan nat. Kən Iesu təmən-ipən əskasɨk kəm ilau məmə, “Onəsuən-iarəpən natɨmnat mɨn u kəm netəmim.”\x - \xo 9:30 \xt Mat 8:4\x*  
\v 31 Məto ilau kəmiaiet mian, kən muən-iarəp namnusən rəha Iesu tuwɨn mɨtəlau e ikɨn mɨn rafin e nəptən u.   
\s1 Iesu təməhg-iarəp narmɨn rat e etəm təruru nəghatən  
\p
\v 32 Nian suah mil u kəmiaiet, netəmim kotɨləs etəmim kit təruru nəghatən motuwa o Iesu. Suah əh in təruru nəghatən məto-inu narmɨn rat tətatɨg lan.  
\v 33 Kən Iesu təməhg-iarəp narmɨn rat e suah əh, kən tɨnatəghat. Kən nɨmanin netəmim narmɨlat təmiwɨg pɨk ron, kən motən məmə, “Suah kit təsəplanən nat kit tol nulan əpəh Isrel nian kit ne.”\x - \xo 9:33 \xt Mak 2:12\x*   
\p
\v 34 Məto Farisi mɨn kəmotən məmə, “Tatos nəsanənən o etəm-iasol rəha narmɨn rat mɨn məmə otəhg-iarəp narmɨn rat mɨn.”\x - \xo 9:34 \xt Mat 12:24; Mak 3:22; Luk 11:15\x*   
\s1 Iesu nɨkin təmahmə pɨk o netəmim  
\p
\v 35 Kən Iesu təmaliwək matuwɨn e taon ne latuənu mɨn rafin, kən matəgətun əpəh e nɨpəgnoa nimə mɨn rəha nuəfɨmɨnən, matən-iarəp namnusən təwɨr rəha nərəmərəən rəha Uhgɨn, kən matol-wɨr netəmim rafin itəm koatɨmɨs, ne netəmim rafin itəm nɨpətɨlat tərat koatəwɨr.\x - \xo 9:35 \xt Mat 4:23; Mak 1:39\x*  
\v 36 Nian təməplan nɨmanin netəmim tɨnepət pɨk, kən nɨkin təmahmə pɨk olat məto-inu kɨnotos pɨk nahməən, kən motəruru nasitu-atɨpən e rəhalat nəmegəhən, kɨnotahmen e sipsip mɨn itəm etəmim tɨkə o nehmən ilat.\x - \xo 9:36 \xt Nam 27:17; 1 King 22:17; Sek 10:2; Mat 14:14; Mak 6:34\x*  
\v 37 Kən Iesu təmən-ipən kəm rəhan mɨn netəmim məmə, “!Otəplan-tu! Nagwənən tepət əpəh e nasumən itəm kɨnotɨmətə, məto iolwək mɨn noan məsɨn əm kotəulək-in.\x - \xo 9:37 \xt Luk 10:2\x*  
\v 38 Kən otəfak-pən o etəm-iasol rəha nasumən məmə otahl-ipa iolwək mɨn tepət məmə okotuwɨn kəulək-in nasumən rəhan.”   
\c 10  
\s1 Netəm tuelef rəha Iesu  
\r (Mak 3:13-19; Luk 6:12-16)  
\m
\v 1 Kən Iesu təmaun-in netəm tuelef rəhan kotuwa kitiəh, kən mos-ipən nəsanənən kəm ilat məmə ilat kotɨtun nəhg-iarəpən narmɨn rat mɨn e netəmim, kən motɨtun nol-wɨrən nɨmɨsən mɨn rafin, ne netəm mɨn u nɨpətɨlat təmərat.\x - \xo 10:1 \xt Mak 6:7; Luk 9:1\x*   
\p
\v 2 Kən inu nərgɨ netəm tuelef rəha Iesu: in taupən Saimon, u nərgɨn kit mɨn un Pita; ne təhan Antru; ne Jemes ne pian Jon, nətɨ Sepeti mil;  
\v 3 ne Filip ne Patolomiu; ne Tomas ne Matiu, etəmim rəha nosən məni rəha takɨs; ne Jemes nətɨ Alfeas; ne Tateas;  
\v 4 ne Saimon u kətaun-in məmə Selot;\f + \fr 10:4 \ft Selot in suah kit itəm in tatətul əskasɨk o kantri rəhan. Əplan e tiksonari.\f* ne Jutas Iskariot u təmegəhan-in-pən Iesu tuwɨn e nelmɨ rəhan tɨkɨmɨr mɨn.   
\s1 Iesu təmahl-iarəp rəhan netəmim tuelef  
\r (Mak 6:7-13; Luk 9:1-6)  
\p
\v 5 Kən nian Iesu təmahl-iarəp rəhan netəmim tuelef məmə okotuwɨn motol wək rəhan, təmaupən məghat kəm ilat məmə, “Itəmat onəsotuwɨnən o netəm mɨn un sənəmə noanol mɨn rəha Isrel, kən məsotuwɨnən e taon kit rəha netəm Sameria,  
\v 6 məto onəkotuwɨn o noanol mɨn rəha Isrel itəm kotahmen e sipsip mɨn koatəlue.\x - \xo 10:6 \xt Jer 50:6\x*  
\v 7 Kən nian nakotuwɨn, nəkotəkəike motən-iarəp məmə, ‘Nian itəm Uhgɨn otərəmərə e netəmim rafin lan, tɨnatuwa iuəhkɨr.’\x - \xo 10:7 \xt Mat 3:2; 4:17; Luk 10:9,11\x*   
\p
\v 8 “Kən itəmat nəkotəkəike motol netəm koatɨmɨs kotəwɨr mɨn. Kən itəmat nəkotəkəike motol netəm kəmotɨmɨs kotəmegəh mɨn. Kən netəmim itəm leprosi tatol ilat, nəkotəkəike motol nɨpətɨlat tuwa məwɨr mɨn. Kən netəmim itəm narmɨn rat tətatɨg elat, itəmat nəkotəkəike matəhg-iarəp narmɨn rat mɨn kotuwɨn isəu olat. Kən nəsanənən itəm nəmotos, nəməsotosən nəmtɨn. Kən onəkotəkəike motol wək əm, netəmim okəsətouən itəmat lan.  
\v 9 Nian nakotuwɨn, nəsotosən məni.\x - \xo 10:9 \xt Luk 10:4\x*  
\v 10 Kən məsotəmɨkən rəhatəmat kətɨm mɨn. Kən natɨmnat itəm nakoatuwɨn-in, in əm un, məsotos mɨnən iahgoau kit mɨn. Kən məsotosən put, ne kasɨkɨn rəhatəmat mɨn. Iatən nəhlan məto-inu tətuatɨp əm məmə katos-ipən kəm iolwək mɨn natɨmnat itəm tətuatɨp o natɨgən rəhalat.\x - \xo 10:10 \xt Luk 10:7; 1 Kor 9:14\x*   
\p
\v 11 “Nian nakotuwɨn e taon kit o latuənu kit, nəkotəkəike motehm etəmim kit itəm nɨkin tagien məmə nakotuwɨn mətatɨg itəmat min, kən nakoatatɨg ikɨn əh mətoarus-pən nian nakotiet mɨn.  
\v 12 Nian nakotuwɨn kətatɨg e nimə kit, nəkotəkəike kəghat wɨr kəm ilat məmə, ‘Nəməlinuən tətatɨg otəmat.’\x - \xo 10:12 \xt Luk 10:5-6\x*  
\v 13 Kən okəmə netəmim e nɨpəgnoa nimə u, nɨkilat tagien məmə okotos itəmat, kən pəs rəhatəmat nəghatən rəha nəməlinuən tətatɨg olat. Məto okəmə nɨkilat təsagienən otəmat, nəkotəkəike motos nəghatən rəha nəməlinuən moatuwɨn.   
\p
\v 14 “Kən okəmə netəmim neen kəsotolkeikeən məmə okotit itəmat nakotuwɨn e rəhalat nɨpəgnoa nimə, o kəsotətəlɨg-inən rəhatəmat nəghatən, kən nian nəkoatiet e nimə rəhalat, o rəhalat latuənu, nəkotəkəike motohapɨspɨs rəkɨs nɨsɨp e nelkɨtəmat məmə ilat okotɨtun məmə nəmotəuhlin-pən məntaatəmat olat.\x - \xo 10:14 \xt Luk 10:10-12; Wək 13:51\x*  
\v 15 Nɨpahrienən iatən kəm itəmat, e nian itəm Uhgɨn otakil netəmim, nalpɨnən rəha netəm mɨn əh in otəskasɨk pɨk maprəkɨs-in nalpɨnən rəha netəm kotərat aupən e taon mil əh, Sotom ne Komora.”\x - \xo 10:15 \xt Mat 11:24; Jaj 7\x*   
\s1 Netəmim okotol tərat kəm netəmim rəha Iesu  
\p
\v 16 Kən Iesu təmatəkəike matən məmə, “Otətəlɨg-in-tu. Etahl-ipən itəmat nakoatuwɨn tahmen e sipsip mɨn itəm kəmotuwɨn ilugɨn e kuri iarupɨn mɨn. Onəkotəkəike motenatɨg wɨr tahmen e malɨkɨm, kən itəmat motan mətɨg tahmen e mənɨg mak.\x - \xo 10:16 \xt Luk 10:3; Rom 16:19\x*  
\v 17 Onakoatəto wɨr itəmat o netəmim, məto-inu ilat okotɨləs itəmat məmə nəkoatətul e nɨganəmtɨ kaonsel rəhalat, kən okotalis itəmat əpəh imə e nimə rəha nuəfɨmɨnən.   
\p
\v 18 “Kən məto-inu itəmat netəmim rəhak, okotewkəkan itəmat nakotuwɨn motətul e nɨganəmtɨ etəm-iasol mɨn rəha kapman mɨn, ne kig mɨn məmə onəkotən-iarəp nəghatən təwɨr rəhak e nɨganəmtɨlat, kən e nɨganəmtɨ Iaihluə mɨn.  
\v 19 Nian ilat okotuwa motɨləs itəmat, kən nɨkitəmat təsəht pɨkən məmə onəkotuwɨn motən məmə naka, o nakotəhrol nulan motəghat. Nəsotəgɨnən məto-inu Narmɨn Rəha Uhgɨn, in otos-ipɨnə nəghatən itəm onəkotən e nian ətuatɨp əh.  
\v 20 Nəsotəgɨnən məto-inu sənəmə itəmat onəkotəghat, məto Narmɨn Rəha rəhatəmat Tata, otos-ipɨnə nəghatən kəm itəmat məmə nakoatən-iarəp.\x - \xo 10:20 \xt Mak 13:9-11; Luk 12:11-12; 21:12-15\x* \x - \xo 10:20 \xt Jon 14:26\x*   
\p
\v 21 “Netəmim okotegəhan-in-pən pialat ətuatɨp mɨn kəm rəhalat tɨkɨmɨr mɨn məmə okotohamnu ilat, kən tata mɨn okotol mihin mɨn kəm nenətɨlat ətuatɨp mɨn, kən nɨsualkələh okotətul motol nolən ahmen mɨn əm kəm rəhalat tata mɨn ne mama mɨn məmə okotohamnu ilat.\x - \xo 10:21 \xt Jon 14:26\x*  
\v 22 Netəmim rafin okotetəhau itəmat o nərgək. Məto etəm otətul əskasɨk mətoarus-pən natɨmnat mɨn un okotol namnun, kən Uhgɨn otosmegəh.  
\v 23 Nian okotol tərat kəm itəmat e taon kit, kən nakotiet motagɨm motuwɨn e taon pɨsɨn kit mɨn. Iatən pahrien kəm itəmat məmə okol nəsotuwɨn rafinən e taon mɨn rəha Isrel mətoarus-pən Nətɨ Etəmim in otuwa mɨn.   
\p
\v 24 “Netəmim itəm koatətəlɨg-in, okol kəsotaprəkɨs-inən rəhalat iəgətun, kən iolwək mɨn, okol kəsotaprəkɨs-inən rəhalat etəm-iasol.\x - \xo 10:24 \xt Luk 6:40; Jon 13:16; 15:20\x*  
\v 25 Netəm katəgətun ilat, kotəkəike motagien məmə okotuwa motahmen e iəgətun rəhalat, kən iolwək mɨn kotəkəike motagien məmə okotuwa motahmen e etəm-iasol rəhalat. Io, io etəm-iasol rəha nimə. Okəmə netəmim neen kotən rat io məmə io Pielsepul, u nərgɨn kit rəha Setan, kən okol tahmen mɨn əm e iolwək mɨn rəha nimə rəhak.”\x - \xo 10:25 \xt Mat 9:34; 12:24; Mak 3:22; Luk 11:15\x*   
\s1 Etəmim rəha Iesu  //  təsəginən etəmim  
\r (Luk 12:2-7)  
\p
\v 26 Kən Iesu təmən məmə, “Tol nəhlan, əsotəginən netəmim. Natɨmat itəm netəmim koatəfətain, Uhgɨn otɨləs-iarəpa ikɨn tagəhag ikɨn, kən natɨmnat itəm netəmim koatəhluaig-in, Uhgɨn otɨləs-iarəpa, netəmim rafin kotəplan.\x - \xo 10:26 \xt Mak 4:22; Luk 8:17\x*  
\v 27 Natɨmnat itəm iatən kəm itəmat e napinəpən, itəmat onəkotəkəike motən-iarəp mɨn e nəhag-əhagən, kən natɨmnat itəm iatən anion, itəmat onəkotəkəike motən-iarəp asol e nɨganəmtɨ netəmim.   
\p
\v 28 “Sotəginən netəmim itəm kotɨtun nohamnuən nɨpətɨtəmat, məto okol kəsotohamnuən narmɨtəmat. Məto nəkotəgin Uhgɨn itəm tɨtun nərəkɨnən nɨpətɨtəmat ne narmɨtəmat e nɨgəm asol.\x - \xo 10:28 \xt Rom 8:31; Jem 4:12\x*  
\v 29 Otəplan-tu. Mənɨg əlkələh mɨn, netəmim koatol-salɨm-in məni əkəku əm. Məto okəmə rəhatəmat Tata Uhgɨn təsegəhan-inən ilat, okol kit təsɨmɨsən.  
\v 30 Kən noanutəmat e rəhatəmat-kapə, Uhgɨn tətafin rafin ilat.  
\v 31 !Tol nəhlan, sotəgɨnən! Uhgɨn tolkeike pɨk itəmat taprəkɨs-in mənɨg əlkələh mɨn əh.\x - \xo 10:31 \xt Mat 6:26\x*   
\p
\v 32 “Tol nəhlan, okəmə etəmim otən-iarəp nərgək e nɨganəmtɨ netəmim, kən io mɨn iatən-iarəp nərgɨn e nɨganəmtɨ rəhak Tata e nego e neai.  
\v 33 Məto okəmə etəmim otən-iarəp e nɨganəmtɨ netəmim məmə in sənəmə rəhak, kən ekən-iarəp e nɨganəmtɨ rəhak Tata e nego e neai məmə in sənəmə rəhak.\x - \xo 10:33 \xt Luk 12:8-9\x*   
\p
\v 34 “Nɨkitəmat təsəhtən məmə emuwa məmə ekələhəu nəməlinuən e nətueintən. Eməsuwamən məmə ekələhəu nəməlinuən, məto emuwa məmə ekol netəmim kotəmou.  
\v 35 Iatən nəhlan məto-inu emuwa məmə ekol iərman otol tɨməht ilau rəhan tata, kən pətan otol tɨməht ilau rəhan mama, kən pətan otol tɨməht ilau uhun,  
\v 36 kən etəmim otol tɨkɨmɨr ilat atɨp rəhan mɨn.\x - \xo 10:36 \xt Maeka 7:6; Luk 12:51-53;\x*\f + \fr 10:36 \ft Nuwamən rəha Iesu otol məmə netəmim okotoor ilat mɨn məto-inu, neen okotahatətə lan, məto neen okəsotahatətəən lan, kən moatetəhau.\f*   
\p
\v 37 “Kən etəmim itəm tolkeike pɨk rəhan tata ne mama taprəkɨs-in io, in təsahmenən məmə otuwa rəhak etəmim. Kən etəmim itəm tolkeike pɨk netɨn iərman o pətan taprəkɨs-in io, in təsahmenən məmə otuwa rəhak etəmim.\x - \xo 10:37 \xt Luk 14:26-27\x*  
\v 38 Kən etəmim itəm təsɨləsən rəhan nɨg kəməluau muarisɨg-in io,\f + \fr 10:38 \ft Nɨpətɨ nəghatən rəha Iesu sənəmə rəhan netəmim okotəkəike kɨmɨs e nɨg kəməluau tahmen əm lan. Nɨpətɨ nəghatən u məmə kitat rafin kitiəh kitiəh kotəkəike motegəhan-in məmə Uhgɨn otol nəwian e nəmegəhən rəhatat. Okəm-naka netəmim okotol nəratən kəm kitat, okəm-naka kitat okotɨmɨs o nərgɨn, o kəm-naka nəratən mɨn əh otəsuwamən e nəmegəhən rəhatat. Kitat kotəruru, məto kotətul matɨp əm o natɨgən e nəmegəhən itəm Uhgɨn tolkeike.\f* in təsahmenən məmə otuwa rəhak etəmim.  
\v 39 Kən etəmim itəm tatol pɨk wək əm məmə rəhan nəmegəhən e nətueintən u in otəwɨr, otəmkarəpən e nəmegəhən pahrien. Məto etəmim itəm otɨmɨs o nərgək, in otos nəmegəhən lilɨn.\x - \xo 10:39 \xt Mat 16:24-25; Mak 8:34-35; Luk 9:23-24; 17:33; Jon 12:25 \x*   
\p
\v 40 “Kən etəmim itəm tatos itəmat e nɨkin agien, kən tahmen əm məmə tatos io e nɨkin agien. Kən etəmim itəm tatos io e nɨkin agien, kən tahmen əm məmə tatos etəm u itəm təmahl-ipa io.\x - \xo 10:40 \xt Mak 9:37; Luk 10:16; Jon 13:20\x*  
\v 41 Kən etəmim itəm tatos e nɨkin agien ien rəha Uhgɨn, məto-inu in tɨtun məmə suah u in ien rəha Uhgɨn, in otos nətouən lan, tahmen əm e itəm ien mɨn koatos. Kən etəmim itəm tatos e nɨkin agien etəm ətuatɨp, məto-inu in tɨtun məmə in etəm ətuatɨp, in otos nətouən lan, tahmen əm e etəm ətuatɨp.  
\v 42 Kən etəmim itəm tatos-ipən nəhau ətəp noan-məsɨn əm kəm rəhak etəmim, məto-inu in tɨtun məmə rəhak etəmim, nat əpnapɨn rəhak etəmim in ləhau agɨn, nɨpahrienən iatən kəm itəmat məmə, okol təsəmkarəpənən e rəhan nətouən.”   
\c 11  
\s1 Iesu ne Jon Baptais  
\r (Luk 7:18-35)  
\m
\v 1 Nian Iesu tɨnol namnun nəgətunən rəhan netəm tuelef, təmiet ikɨn əh muwɨn e taon mɨn e nɨtən Kalili, matəgətun netəmim kən matən-iarəp nəghatən rəha Uhgɨn kəm ilat.   
\p
\v 2 E nian əh, Jon Baptais tətatɨg e kalapus, kən in təməto namnusən e wək itəm Iesu tatol. Kən təmahl-ipa rəhan neen netəmim kotuwɨn motətapəh ron məmə,  
\v 3 “?Tahro? ?Ik u etəm kəmatən aupən məmə suah kit otuwa, o itɨmat ekoatəsahgin etəmim kit mɨn məmə otəpanuwa mɨn?”   
\p
\v 4 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “Otuwɨn motəplan Jon motən-ipən nat naka itəm nəmotuwa motəto kən motəplan:  
\v 5 netəm nɨganəmtɨlat təpɨs kɨnoatəplan nat. Kən netəmim itəm nelkɨlat tərat kɨnotəto təwɨr kən mɨnotaliwək. Kən netəm mɨn u kəmotos nɨmɨsən leprosi, nuwigɨlat tɨnəwɨr. Kən netəm mɨn u matəlgɨlat təmalu, roiu matəlgɨlat tɨnoag, kən netəm mɨn u kəmotɨmɨs, kɨnotəmegəh mɨn. Kən ian-rat mɨn, roiu əh suah kit tɨnatən-iarəp namnusən təwɨr kəm ilat.\x - \xo 11:5 \xt Aes 35:5-6; 61:1\x*  
\v 6 Etəmim otatɨg e nəwɨrən pahrien okəmə in təsəhlmanən rəhan nahatətəən lak o natɨmnat itəm io ekol.”   
\s1 Iesu təməghat-in Jon Baptais  
\p
\v 7 Nian netəmim rəha Jon koatɨtəlɨg, kən Iesu tɨnətuoun matəghat-in Jon kəm netəm mɨn u koatəpələh əh-ikɨn, matən məmə, “?Aupən, nəmotuwɨn ikɨn taruən-aruən ikɨn məmə nəkotəplan naka? ?Nəmotuwɨn məmə nəkotəplan suah kit tahmen e nuwig itəm nɨmətag tətahləpɨk-ahləpɨk əpnapɨn əm? Kəp.  
\v 8 ?Kən tahro itəmat nəmoatiet, məmə nəkotəplan suah kit itəm tatuwɨn e napən wɨr nəmtɨn tiəkɨs? Kəp. Netəm kotuwɨn e napən wɨr tol nəhlan, nian rafin kotatɨg e nimə rəha kig.  
\v 9 ?Kən tahro itəmat nəkoatiet, məmə nəkotəplan ien kit? Əwəh, nɨpahrienən, kən etəmim əh in ilɨs taprəkɨs-in ien.  
\v 10 Inu etəm Naoa Rəha Uhgɨn təmatəghat-in nian Uhgɨn təmən məmə,  
\q1 ‘Otəplan-tu. Iatahl-ipɨnə rəhak iahləpis itəm otos rəhak nəghatən.  
\q1 In otaupən-in ik məmə otol əpen-əpenə e rəham suatɨp.’\x - \xo 11:10 \xt Mal 3:1; Luk 1:76\x*   
\m
\v 11 Nɨpahrienən iatən kəm itəmat, etəmim tɨkə itəm təmaiir e nətueintən in ilɨs taprəkɨs-in Jon Baptais, kən məto etəm ləhau agɨn e nərəmərəən rəha Uhgɨn, in ilɨs taprəkɨs-in Jon.\f + \fr 11:11 \ft Ves u tatən məmə wək rəha Jon, in wək itəm tatos nɨsiaiiən. In tatol əpen-əpenə suatɨp rəha Kristo itəm Uhgɨn otahl-ipa, kən in tatən-iarəp məmə Kristo tɨnatuwa. Wək u in wək asol. Kən Jon in etəm-iasol məto-inu in tatos wək əh. Məto nat kit itəm in təwɨr taprəkɨs-in wək rəha Jon, in məmə suah kit tatuwa etəm rəha Uhgɨn nian in tətahatətə e Iesu Kristo.\f*  
\v 12 E nian Jon Baptais təmətuoun matən-iarəp nəghatən rəha Uhgɨn mətoarus-pa roiu, nərəmərəən rəha Uhgɨn in təskasɨk məmə otol wək matuwɨn. Kən netəmim itəm kotəskasɨk kotalkut pɨk məmə okotuwɨn motatɨg ahgin.  
\v 13 Iatən nəhlan məto-inu, aupən agɨn mətoarus-pa nian rəha Jon, nəghatən mɨn rəha Lou itəm Uhgɨn təmos-ipən kəm Moses, ne nəghatən mɨn rəha ien mɨn rəha Uhgɨn, koatən-iarəp nərəmərəən rəha Uhgɨn.\x - \xo 11:13 \xt Luk 16:16\x*  
\v 14 Kən okəmə nɨkitəmat tagien məmə nakotos nətəlɨgən u, ekən məmə Jon in Elaija itəm in ien kit aupən kəmatən məmə otuwa.\x - \xo 11:14 \xt Mal 4:5; Mat 17:10-13; Mak 9:11-13\x*  
\v 15 Etəm matəlgɨn tatɨg, təwɨr məmə in otətəlɨg-in wɨr kən mɨtun nəghatən mɨn u.   
\p
\v 16 “?Netəm mɨn u itəm koatatɨg roiu, ilat kotəhrol nulan? Ilat kotahmen e nɨsualkələh itəm koatəpələh ikɨn katol maket ikɨn moatakuhl motaun-in ilat mɨn neen məmə,  
\v 17 ‘Itɨmat emotahl nau kəm itəmat məmə onakoatol danis rəha nagienən lan, məto itəmat nəkəsotolən danis. Kən itɨmat emoatasək eiuə rəha nɨmɨsən, məto nəsotasəkən kitat min itɨmat.’  
\v 18 Iatən nəhlan məto-inu Jon təmuwa, kən matətuakəm mətapəs nagwənən matəfak kəm Uhgɨn, kən məsənɨmən wain. Kən netəmim kotən məmə, ‘Suah əh, narmɨn rat kit tətatɨg lan.’  
\v 19 Məto nian io, Nətɨ Etəmim, emuwa kən mətagwən kən matənɨm wain, kən netəmim kotən məmə, ‘Otəplan-tu, suah əh in etəmim rəha nagwən pɨkən ne etəmim rəha napɨsən, kən motan kələh ilat netəmim rəha nosən məni e takɨs, ne netəmim itəm nol təfagə.’ Məto netəmim itəm koatətəu-pən nɨtunən rəha Uhgɨn koatol wək wɨr mɨn. Kən wək wɨr mɨn əh koatəgətun məmə nɨtunən rəha Uhgɨn in nɨpahrienən.”\x - \xo 11:19 \xt Mat 9:14\x*   
\s1 Nahməən asol otuwa  
\r (Luk 10:13-15)  
\p
\v 20 Kən Iesu təməghat əskasɨk e netəm e taon mɨn əh itəm in təmol nat pɨspɨs tepət ikɨn e nɨganəmtɨlat. Təməghat nəhlan məto-inu ilat kəsotəuhlinən nətəlɨgən rəhalat o rəhalat nolən rat mɨn.  
\v 21 Təmən məmə, “!Itəmat netəm Korasin, kəsi, nahməən asol otuwa otəmat! !Itəmat netəm Petsaeta, kəsi, nahməən asol otuwa otəmat! Məto-inu emol pap nat pɨspɨs tepət e taon rəhatəmat! Kən okəmə emol natɨmnat mɨn əh əpəh Taea ne Saeton aupən, okol netəmim əh-ikɨn əh kəmotəuhlin rəhalat nətəlɨgən e nolən rat mɨn, kən ilat kəmotuwɨn e natɨmnat rat motuwɨn moatəpələh e nəmtap e nɨgəm motəgətun məmə koatəto tərat agɨn o rəhalat nolən rat mɨn.   
\p
\v 22 Məto iatən kəm itəmat məmə e nian əh itəm Uhgɨn otol nalpɨnən kəm netəmim, nalpɨnən rəhatəmat in otəskasɨk, maprəkɨs-in nalpɨnən rəha netəm Taea ne Saeton aupən ikɨn.\x - \xo 11:22 \xt Aes 23; Esik 26-28; Joel 3:4-8; Amos 1:9-10; Sek 9:2-4\x*  
\v 23 “?Kən itəmat netəm Kapaneam, nɨkitəmat təht məmə Uhgɨn otɨləs-ipər itəmat e ikɨn rəha nɨsiaiiən əpəh e nego e neai? !Kəp! Məto Uhgɨn otəhlman itəmat nakotuwɨn ləhau agɨn, imə naulɨsən, məto-inu emol nat pɨspɨs tepət e taon rəhatəmat. Kən okəmə emol natɨmnat mɨn əh əpəh Sotom, kən netəm ikɨn kəmotəuhlin rəhalat nətəlɨgən, kən okol Uhgɨn təməsərəkɨnən Sotom, kən təmətatɨg əm mətoarus-pa u-roiu.\x - \xo 11:23 \xt Jen 19:24-28; Aes 14:13-15\x*  
\v 24 Məto iatən kəm itəmat məmə e nian əh itəm Uhgɨn otol nalpɨnən kəm netəmim, nalpɨnən rəhatəmat in otəskasɨk, taprəkɨs-in nalpɨnən rəha netəm Sotom aupən ikɨn.”\x - \xo 11:24 \xt Mat 10:15; Luk 10:12\x*   
\s1 Itəmat itəm nɨnotəpou  
\r (Luk 10:21-22)  
\p
\v 25 Kən e nian əh, Iesu təməfak matən məmə, “Tata Uhgɨn, ik Iərəmərə rəha natɨmnat rafin ilɨs e neai ne ləhau e nətueintən. Iatənwiwi ik məto-inu nəməhluaig-in nɨpətɨ natɨmnat mɨn u e nɨganəmtɨ netəmim itəm kotenatɨg motɨtun wɨr nat. Kən nəmol-arəp kəm netəmim itəm kotahmen-pən əm e nɨsualkələh məmə okotɨtun wɨr.\x - \xo 11:25 \xt 1 Kor 1:26-29\x*  
\v 26 Əwəh, Tata, inu nat kit itəm nakolkeike.”   
\p
\v 27 Kən Iesu təmatəkəike matən kəm ilat məmə, “Rəhak Tata təmos-ipa nɨtunən rafin agɨn kəm io. Kən suah kit tɨkə itəm tɨtun wɨr io u Nətɨ Uhgɨn, məmə io pah ətuatɨp. Məto Tata Uhgɨn əm tɨtun. Kən suah kit tɨkə itəm tɨtun wɨr Uhgɨn, məto io pɨsɨn əm u Nətɨ Uhgɨn, ekɨtun, ne netəmim itəm io emɨtəpun məmə ekol-arəp Tata Uhgɨn kəm ilat.\x - \xo 11:27 \xt Mat 28:18; Jon 1:18; 3:35; 10:15; 17:2\x*   
\p
\v 28 “Otuwa ron io, itəmat itəm nəkotol pɨk wək kən nɨnotəpou o natipa-inən katipa əfɨgəm mɨn, kən ekos-ipɨnə namegən.\f + \fr 11:28 \ft Nəghatən u ‘natipa-inən katipa əfɨgəm mɨn’ tatəghat-in Lou rəha netəm Isrel itəm kotahmen e nat təfɨgəm məto-inu Lou mɨn u, ilat kotəskasɨk pɨk, kən tiəkɨs o nolən.\f* \x - \xo 11:28 \xt Jer 31:25\x*  
\v 29 Pəs kotalis rəhak katipa, kən pəs iakaupən məgətun itəmat lan. Iatən nəhlan məto-inu io etəm mətɨg, kən rəhak nətəlɨgən in ləhau. Kən onəkotos namegən e rəhatəmat nəmegəhən.  
\v 30 Tol nəhlan məto-inu rəhak wək ekos-ipɨnə kəm itəmat in tɨmətɨg, kən rəhak katipa in toigoig.”\x - \xo 11:30 \xt 1 Jon 5:3\x*   
\c 12  
\s1 Iərəmərə rəha Sapat  
\r (Mak 2:23—3:6; Luk 6:1-11)  
\m
\v 1 Kən e nian əh e Sapat kit, Iesu ne rəhan mɨn netəmim kəmotaliwək motuwɨn-pən e nasumən rəha wit, nat kit tahmen e rais, kən rəhan netəmim nəumɨs təmus ilat, kən kəmotəhl noa wit kən motun.\x - \xo 12:1 \xt Dut 23:25\x*\fig |alt="Ripe grainfield for harvest" src="LB00101B.TIF" size="col" loc="Mat 12:1-8" ref="Mat 12:1" \fig*  
\v 2 Məto nian Farisi mɨn kəmotəplan ilat, kən kəmotən-ipən kəm Iesu məmə, “!Ei, əplan-tu! Rəham netəmim koatol nat kit itəm koatətgəhl Lou rəha Sapat.”\x - \xo 12:2 \xt Eks 20:10\x*   
\p
\v 3 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “?Nəmotafin o kəp, nat naka itəm Kig Tefɨt təmol aupən, nian in ne rəhan mɨn netəmim nəumɨs təmus ilat?  
\v 4 In təmuwɨn imə e Nimə Tapolen Rəha Uhgɨn, kən mos pɨret mun itəm pris mɨn kɨnotos-ipən rəkɨs kəm Uhgɨn. Kən nolən əh tatətgəhl Lou, məto-inu pɨret əh, Lou tatən məmə pris mɨn əm kotɨtun nunən.\x - \xo 12:4 \xt 1 Saml 21:1-6\x* \x - \xo 12:4 \xt Lev 24:5-9\x*  
\v 5 ?Kən nəmotafin e Lou o kəp, məmə nian rafin e Sapat, pris mɨn əpəh e Nimə Rəha Uhgɨn, ilat koatol wək rəhalat itəm tatətgəhl Lou rəha Sapat? Məto Uhgɨn tatəplan məmə nat əh in tətuatɨp əm.\x - \xo 12:5 \xt Nam 28:9-10\x*  
\v 6 Məto iatən kəm itəmat məmə suah kit u ikɨn-u in ilɨs taprəkɨs-in Nimə Rəha Uhgɨn.\x - \xo 12:6 \xt Mat 12:41-42\x*  
\v 7 E Naoa Rəha Uhgɨn, in tatən məmə,  
\q1 ‘Nat kit tatol nɨkik tətagien, inu məmə onəkotasəkitun netəmim, məto sənəmə rəhatəmat sakrifais mɨn itəm nəkoatol moatos-ipa kəm io itəm tatol nɨkik tətagien.’\x - \xo 12:7 \xt Hos 6:6; Mat 9:13\x*  
\m Okəmə nəkotɨtun nɨpətɨ nəghatən u, kən netəm mɨn u itəm kotətuatɨp, okol nəsotakilən ilat motən məmə ilat koatol nolən rat.  
\v 8 Iatən nəhlan məto-inu io, Nətɨ Etəmim, io Iərəmərə rəha Sapat.”   
\p
\v 9 Kən Iesu təmiet ikɨn əh, maliwək matuwɨn əpəh imə e nimə rəha nuəfɨmɨnən rəhalat.  
\v 10 Kən əmun ikɨn əh, suah kit əh-ikɨn nelmɨn təmɨmɨs, təsəg-ətuatɨp-inən. Kən kəmotətapəh o Iesu məmə, “?Tahro? ?In tətuatɨp e Lou məmə e Sapat, etəmim tɨtun nol-wɨrən etəmim itəm tatɨmɨs?” Ilat kəmotətapəh ron məto-inu koategəs-in nat tərat kit rəha Iesu itəm ilat okotɨləs-ipən in e kot ron.\x - \xo 12:10 \xt Luk 14:3\x*   
\p
\v 11 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “?Okəmə itəmat kit rəhan kit sipsip, kən sipsip un tiwɨg-pən e noakɨmɨl e Sapat, nɨkitəmat təht məmə suah əh otuwɨn miuw-pər-pa mɨn? !Əwəh! Otəkəike muwɨn miuw-pər.  
\v 12 !Məto etəmim, in nat keike taprəkɨs-in sipsip! Kənu, in tətuatɨp əm e Lou məmə natol nat itəm təwɨr e Sapat.”\x - \xo 12:12 \xt Luk 14:5\x*   
\p
\v 13 Kən təmən-ipən kəm etəm nelmɨn təmɨmɨs məmə, “Əg-ətuatɨp-in-tu nelməm.” Kən təməg-ətuatɨp-in nelmɨn, kən nelmɨn tɨnuwa mɨnəwɨr agɨn mɨn, tɨnahmen e nelmɨn kit mɨn.  
\v 14 Məto Farisi mɨn kəmotiet motuwɨn ihluə mɨnoatəte noa ron məmə okotohamnu Iesu.\x - \xo 12:14 \xt Jon 5:16\x*   
\s1 Iolwək itəm Uhgɨn təmɨtəpun  
\p
\v 15 Kən Iesu təmɨtun nətəlɨgən rəhalat, kən təmiet ikɨn əh. Kən netəmim tepət kəmotuarisɨg in. Kən in təmol-wɨr nɨmɨsən rafin rəhalat kotuwa motəwɨr mɨn.  
\v 16 Kən təmən-iəhau ilat məmə okəsotən-iarəpən in kəm netəmim mɨn.\x - \xo 12:16 \xt Mat 8:4; Mak 3:12\x*  
\v 17 Natɨmnat mɨn əh kəmotiet məmə nəghatən rəha Naoa Rəha Uhgɨn otuwa mol nɨpahrienən lan. Uhgɨn təmos-ipən kəm ien Aesea u aupən o nən-iarəpən məmə,   
\q1
\v 18 “Inu iolwək rəhak itəm io enɨtəpun rəkɨs,  
\q1 iakolkeike pɨk in, kən nɨkik tagien pɨk ron.  
\q1 Kən io oekol məmə Narmɨn Rəhak otuwa mərioah lan.  
\q1 Kən in otən-iarəp nolən ətuatɨp rəhak ne nosmegəhən rəhak e nɨganəmtɨ netəmim e nəptən pɨsɨn pɨsɨn mɨn.\x - \xo 12:18 \xt Mat 3:17\x*   
\q1
\v 19 Okol in təsərgəhəuən kən məsagət əfəməhən,  
\q1 məsəghat pɨkən ikɨn netəmim kotargəfɨmən ilat mɨn ikɨn.   
\q1
\v 20 In etəm mətɨg,  
\q1 kən in otol təwɨr kəm netəmim itəm koatəpou kən rəhalat nəsanənən tɨkə.\f + \fr 12:20 \ft Nəghatən Kris ətuatɨp rəha ves 20 tatən məmə, “Okol təsatgəhlən nuwig kit itəm təmeko, kən okol təsəmkəmɨs agɨn-əhən wik rəha lait itəm tatəhaniəm əm.”\f*  
\q1 In otol nəhlan mətoarus-pa nolən itəm in tətuatɨp, otol win e nolən itəm tərat.   
\q1
\v 21 Kən netəm u sənəmə noanol mɨn rəha Isrel,  
\q1 ilat okotələhəu-pən əskasɨk rəhalat nətəlɨgən tətatɨg lan,  
\q1 məmə in otosmegəh ilat.”\x - \xo 12:21 \xt Aes 42:1-4\x*   
\s1 Iesu ne Pielsepul  
\r (Mak 3:20-30;  //  Luk 11:14-23; 12:10)  
\p
\v 22 Kən netəmim kəmotɨləs suah kit motuwa kəm Iesu itəm nɨganəmtɨn təpɨs kən təsəghatən məto-inu narmɨn rat kit tətatɨg lan. Kən Iesu təmol-wɨr mɨn, kən suah əh tənatəplan nat kən mɨnatəghat.  
\v 23 Kən netəmim rafin narmɨlat təmiwɨg motən məmə, “?Okəmə naka suah u in Mipɨ Kig Tefɨt itəm Uhgɨn təmən məmə otahl-ipa?”   
\p
\v 24 Kən nian Farisi mɨn kəmotəto nat əh ne nəghatən lan, kən kəmotən məmə, “Suah əh tatəhg-iarəp narmɨn rat mɨn e nəsanənən əm rəha Pielsepul u etəm-iasol rəha narmɨn rat mɨn.”\x - \xo 12:24 \xt Mat 9:34; 10:25\x*   
\p
\v 25 Məto Iesu tɨtun nətəlɨgən rəhalat, kən təmən-ipən kəm ilat məmə, “Okəmə netəmim e kantri kit koatoor ilat mɨn, kən okotərəkɨn rəhalat kantri. Kən tahmen-pən əm e taon kit o latuənu kit, okəmə netəmim kotoor ilat mɨn, kən okotərəkɨn taon un o latuənu un.   
\p
\v 26 “Kən okəmə Setan tatəhg-iarəp narmɨn rat mɨn rəhan e netəmim, kən tatol atɨp əm tɨkɨmɨr kəm in. ?Kən otahro nulan, rəhan nərəmərəən otətul?  
\v 27 ?Kən okəmə io iatəhg-iarəp narmɨn rat mɨn e nəsanənən rəha Pielsepul, kən tahro e rəhatəmat mɨn netəmim? ?Ilat koatəhg-iarəp narmɨn rat mɨn e nəsanənən rəha pah? ?Rəha Setan? Kəp. Kən tərat məmə nakoatən məmə io iatol nəhlan. Tol nəhlan, rəhatəmat netəmim okotakil nəghatən mɨn rəhatəmat, motən məmə in neiueiuəən.  
\v 28 Məto okəmə iatəhg-iarəp narmɨn rat mɨn e nəsanənən rəha Narmɨn Rəha Uhgɨn, kən nərəmərəən rəha Uhgɨn tɨnuwa rəkɨs otəmat.\x - \xo 12:28 \xt Wək 10:38; 1 Jon 3:8\x*   
\p
\v 29 “Kən ekən e suatɨp kit mɨn tol nulan məmə, etəmim kit tɨkə məmə tɨtun nuwɨnən e nimə rəha etəmim kit itəm təsanən məmə otəmɨk rəhan natɨmnat. Məto otaupən məlis ətain etəm u itəm təsanən, uarisɨg təpanuwɨn imə məmki-rəkɨs rəhan natɨmnat.   
\p
\v 30 “Etəm u itəm təsuarisɨg-inən io, in rəhak tɨkɨmɨr. Kən etəm u itəm təsargətainən sipsip mɨn, in tatoor ilat kotagɨm atit.\x - \xo 12:30 \xt Mak 9:40; Luk 9:50\x*  
\v 31 Tol nəhlan iatən kəm itəmat məmə, Uhgɨn otafəl rəkɨs nolən rat mɨn rafin pɨsɨn pɨsɨn,\f + \fr 12:31 \ft Uhgɨn tətafəl rəkɨs nolən rat mɨn nian netəmim kotəuhlin rəhalat nətəlɨgən kən moatətapəh-in məmə in otaluin məsalpɨnən rəhalat nolən rat mɨn.\f* ne nəghatən rat mɨn rafin pɨsɨn pɨsɨn itəm netəmim koatən lan, məto otol nalpɨnən kən məsaluinən nəghatən rat mɨn itəm netəmim koatən e Narmɨn Rəhan.\x - \xo 12:31 \xt Hip 6:4-6\x*  
\v 32 Kən okəmə etəmim tatən rat io, Nətɨ Etəmim, kən Uhgɨn otaluin kən məsalpɨnən. Məto etəmim itəm tatən rat Narmɨn Rəha Uhgɨn, Uhgɨn okol təsaluinən nian kit, e nətueintən u, ne e nian itəm tatuwa.\f + \fr 12:32 \ft Netəmim neen kotən məmə nəghatən u tatəghat-in netəm mɨn u itəm kəmoatən məmə Iesu tatol-wɨr netəmim e nəsanənən rəha Setan. Tahmen əm məmə ilat kotaun-in məmə Narmɨn Rəha Uhgɨn in Setan. Netəmim neen mɨn kotən məmə nəghatən u tatəghat-in netəmim itəm kəsotahatətəən əh e Iesu, kən motapəs wək rəha Narmɨn Rəha Uhgɨn.\f*   
\p
\v 33 “Okəmə nɨg in təwɨr, kən noan in təwɨr, okəmə nɨg in tərat, kən noan in tərat. Tol nəhlan məto-inu itəmat nəkotəplan əm e noa nɨg məmə nɨg in təwɨr o nɨg in tərat.\f + \fr 12:33 \ft Nɨpətɨ nəghatən rəha Iesu məmə in etəm təwɨr məto-inu tatol əm natɨmnat wɨr mɨn.\f* \x - \xo 12:33 \xt Mat 7:16-20\x*  
\v 34 !Itəmat nəkotahmen e sɨnek! Itəmat noatol nolən eko-eko, kən itəmat netəm nakotərat. Okol nəsotənən nat təwɨr kit, məto-inu nian etəmim tatəghat, tatən əm nat naka itəm tərioah e nɨkin.\x - \xo 12:34 \xt Mat 3:7; 15:18; Luk 3:7; 6:43-45\x*  
\v 35 Etəmim itəm nətəlɨgən təwɨr tərioah e nɨkin, nian rafin in tatən nat itəm in təwɨr. Kən etəmim itəm nətəlɨgən rat tərioah e nɨkin, nian rafin in tatən nat itəm tərat.  
\v 36 Iatən kəm itəmat məmə e nian Uhgɨn otakil netəmim lan, netəmim okotəkəike kən-iarəp kəm in məmə tahro ilat kəmoatən nəghatən rat əpnapɨn mɨn rafin rəhalat.  
\v 37 Tol nəhlan, in otakil rafin nəghatən pɨsɨn mɨn rəhatəmat, məmə itəmat netəm kotətuatɨp o netəm kotərat.”   
\s1 Nəmtətin rəha Jona  
\r (Mak 8:12; Luk 11:29-32)  
\p
\v 38 Kən iəgətun mɨn neen rəha Lou ne Farisi mɨn kəmotən-ipən kəm in məmə, “Iəgətun. Ekotolkeike məmə ekotəplan nəmtətin kit itəm tapɨspɨs itəm ik onəkol.”\x - \xo 12:38 \xt Mat 16:1; Luk 11:16; Jon 6:30\x*;   
\p
\v 39 Məto təmən-ipən kəm ilat məmə, “Itəmat netəm roiu ne, nakotərat, nəmotapəs rəhatəmat nahatətəən o Uhgɨn, tahmen e pətan kit tapəs rəhan iərman matətəu-pən suah pɨsɨn. Kən roiu nakotolkeike məmə ekol nəmtətin kit itəm otəgətun məmə emɨsɨ-pən o Uhgɨn. Məto Uhgɨn otos-ipən əm nəmtətin kitiəh əm, kən inəh nəmtətin rəha ien əh Jona.\x - \xo 12:39 \xt Jona 1:17; Mat 16:4; Mak 8:12\x*  
\v 40 Tahmen əm məmə Jona təməməhl e nian kɨsɨl lapɨn ne nərauiəgən e nərpɨ nəm asol, kən Nətɨ Etəmim, in otəməhl nian kɨsɨl lapɨn ne nərauiəgən əpəh e nɨki nəptən.\x - \xo 12:40 \xt Jona 1:17\x*   
\p
\v 41 “E nian əh itəm Uhgɨn otakil netəmim rafin, kən netəm Nineva aupən, ilat okotətul motən-iarəp məmə itəmat noanol rəha Isrel nakotərat. Okotɨtun nənən nəhlan məto-inu nian ilat kəmotəto nəghatən rəha ien əh Jona, ilat kəmotəuhlin rəhalat nətəlɨgən o rəhalat nolən rat mɨn. Kən otəplan-tu, suah kit itəm ilɨs taprəkɨs-in Jona tɨnuwa.\x - \xo 12:41 \xt Jona 3:5\x*  
\v 42 Kən e nian əh itəm Uhgɨn otakil netəmim rafin, kən kwin rəha nəptən pis ikɨn,\x - \xo 12:42 \xt 1 King 10:1; 2 Kron 9:1\x* in otətul mən-iarəp məmə itəmat netəm nakotərat. Otɨtun nənən nəhlan məto-inu, in təmiet e nɨkalɨn nəptən əpəh isəu agɨn, kən maliwək muwa məmə otəto nəghatən rəha Kig Solomon itəm tenatɨg wɨr. Kən otəplan-tu, suah kit itəm ilɨs taprəkɨs-in Kig Solomon tɨnuwa.   
\p
\v 43 “Nian narmɨn rat tiet e etəmim, kən in otuwɨn maliwək mətan əpəh ikɨn nɨg ne niamɨtə tɨkə ikɨn, kən nəhau tɨkə ikɨn, mategəs-in ikɨn otatɨg mameg ikɨn, məto təsəplanən.  
\v 44 Kən tən atɨp əm kəm in məmə, ‘Ekɨtəlɨg-pən e rəhak nimə itəm emɨsɨ-pən ikɨn.’ Kən nian tuwa məplan nimə, etəmim tɨkə ikɨn, kən kəmafəl, kən məlɨn wɨr natɨmnat.  
\v 45 Kən tuwɨn mit narmɨn rat sepɨn mɨn itəm kotərat pɨk taprəkɨs-in in, kən motuwɨn imə motatɨg, kən natɨgən rəha suah əh roiu tərat pɨk taprəkɨs-in rəhan natɨgən itəm aupən. Kən kotahmen əm e itəmat netəm kotərat itəm nəkotatɨg roiu.”\x - \xo 12:45 \xt Luk 11:24-26; 2 Pita 2:20\x*   
\s1 Mama rəha Iesu ne pian mɨn  
\r (Mak 3:31-35; Luk 8:19-21)  
\p
\v 46 Nian Iesu tatəghat əh kəm netəmim, kən rəhan mama ne pian mɨn koatətul əpəh ihluə moatətapəh-in məmə okotəghat kəm in.  
\v 47 Kən etəmim kit təmən-ipən kəm Iesu məmə, “Rəham mama ne piam mɨn əpəh ihluə koatətul. Ilat kotolkeike məmə okotəghat kəm ik.”\f + \fr 12:47 \ft E kopi oas mɨn neen rəha Niutesteman itəm kəməte e nəghtən Kris aupən, ves 47 tɨkə.\f*  
\v 48 Kən Iesu təmən-ipən kəm suah əh itəm təmən-iarəp məmə, “?Pah u rəhak mama, kən pah u piak mɨn?”  
\v 49 Kən məg-ətuatɨp-in-pən nelmɨn məgətun-pən rəhan netəmim, kən mən məmə, “!Inu rəhak mama ne piak mɨn!  
\v 50 Iatən nəhlan məto-inu pah u tatol nəwia rəhak Tata əpəh ilɨs e nego e neai, in piak, ne wɨnɨk, ne rəhak mama.”\x - \xo 12:50 \xt Rom 8:29\x*   
\c 13  
\s1 Nimaa nəghatən e nəptən  
\r (Mak 4:1-20; Luk 8:4-15)  
\m
\v 1 E nian ətuatɨp əh, Iesu təmiet e nimə muwɨn matəpələh əpəh iuəhkɨr e nɨkalɨ Lek Kalili.  
\v 2 Məto-inu netəmim tepət kəmotuwa kətul kɨtəlau in, kən in təmuwɨn e bot kit matəpələh. Kən netəmim kəmoatətul ipar.\x - \xo 13:2 \xt Luk 5:1-3\x*  
\v 3 Kən in təmən-ipən natɨmnat tepət kəm ilat e nimaa nəghatən mɨn.  
\p Təmən məmə, “Etəmim kit təmuwɨn məmə oteatəgtəg rəhan nɨkuti wit əpəh e rəhan nasumən.  
\v 4 Kən nian təmərakin-rakin rəhan nɨkuti wit, neen kəmotɨsas-pən e suatɨp, kən mənɨg mɨn kəmotuwa motun ilat rafin.  
\v 5 Kən nɨkuti wit neen kəmotɨsas-pən e nəptən itəm kəpiel iuəhkɨr əm. Kəmotəwiə uəhai əm məto-inu nəptən noan məsɨn əm.  
\v 6 Məto nian mɨtgar tər, kən məhg ilat koatauke-auke məto-inu nokɨlat təseiuaiu pɨkən.  
\v 7 Kən nɨkuti wit neen kotɨsas-pən e nɨki nəlkosɨk, kən nian nɨkuti wit kotəwiə məto nəlkosɨk tətatu-atu ilat kən kəmotamɨs.  
\v 8 Kən nɨkuti wit neen mɨn kəmotɨsas-pən e nəptən itəm təwɨr, kən kəmotoe-in noalat, neen noalat wan-hanrɨt, neen noalat sikiste, neen noalat tate.  
\v 9 Etəm matəlgɨn tatɨg, təwɨr məmə in otətəlɨg-in wɨr kən mɨtun nəghatən mɨn u.”   
\p
\v 10 Kən netəm rəha Iesu kəmotuwa motətapəh ron məmə, “?Tahro natəghat kəm netəmim e nimaa nəghatən mɨn?”   
\p
\v 11 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “Iatən nəhlan məto-inu itəmat un, Uhgɨn təmerəh e suatɨp otəmat məmə itəmat onəkotɨtun nəghatən anion mɨn rəha nərəmərəən rəha Uhgɨn. Məto ilat əh, Uhgɨn təməserəhən e suatɨp nulan olat.  
\v 12 Tol nəhlan məto-inu, etəm u itəm rəhan əh-ikɨn nɨtunən, Uhgɨn otos-ipən mɨn nɨtunən kəm in, kən rəhan nɨtunən in otepət pɨk. Məto etəm u itəm rəhan nɨtunən tɨkə, Uhgɨn otos-irəkɨs rafin rəhan nɨtunən itəm nɨkin təht məmə in tatos.\x - \xo 13:12 \xt Mat 25:29; Mak 4:25; Luk 8:18; 19:26\x*  
\v 13 Iatəghat e nimaa nəghatən kəm ilat məto-inu ilat koatəplan pap məto kəsotɨtunən, kən ilat koatəto pap məto kəsotɨtun wɨrən.  
\v 14 Nəmegəhən rəhalat tatol nəghatən rəha ien Aesea tatuwa matol nɨpahrienən lan. In təmən məmə,  
\q1 ‘Okoatəto, moatəto, moatəto,  
\q1 məto okol kəsotɨtunən.  
\q1 Kən okoatəplan, moatəplan, moatəplan,  
\q1 məto okol kəsotɨtunən nian kit.   
\q1
\v 15 Tol nəhlan məto-inu nɨkilat tɨnuwa məskasɨk,  
\q1 kən kɨnotəpou-in nətəlɨg-inən,  
\q1 kən motahtosɨg-in nɨganəmtɨlat.  
\q1 Okəmə təsolən nəhlan, okəm-naka ilat okotəplan e nɨganəmtɨlat,  
\q1 kən ilat okotətəlɨg-in e matəlgɨlat,  
\q1 kən nɨkilat otəmət-mətɨg,  
\q1 kən okotɨtun,  
\q1 kən okotəuhlin-pa ilat ron io məmə ekosmegəh ilat.’\x - \xo 13:15 \xt Aes 6:9-10; Jon 12:40; Wək 28:26-27\x*   
\m
\v 16 Məto itəmat u, Uhgɨn təmawte-in rəhan nəwɨrən kəm itəmat, kən nian nəkotəplan, nəkotɨtun, kən nian nakotəto, nəkotɨtun.  
\v 17 Nɨpahrienən iatən kəm itəmat məmə, ien mɨn tepət ne netəm ətuatɨp mɨn tepət kəmotolkeike pɨk məmə okotəplan nat naka itəm nakoatəplan, məto kəsotəplanən. Kən motolkeike pɨk məmə okotəto nat naka itəm nakoatəto, məto kəsotətoən.”\x - \xo 13:17 \xt Luk 10:23-24\x*   
\p
\v 18 Kən Iesu təmatəkəike matən məmə, “Itəmat otətəlɨg-in wɨr-tu məmə nəkotɨtun nɨpətɨ nimaa nəghatən rəha etəm u itəm təmərakin nɨkuti wit.  
\v 19 Nɨkuti wit itəm təmɨsas e suatɨp, in tahmen e etəmim itəm təto nəghatən rəha nərəmərəən rəha Uhgɨn, məto in təsɨtunən. Kən Setan tuwa mos-irəkɨs uəhai əm nəghatən əh itəm təmuwɨn e nɨkin.   
\p
\v 20 “Kən nɨkuti wit itəm təmɨsas-pən e nɨsɨp itəm kəpiel iuəhkɨr əm, in tahmen e etəmim itəm tatəto nəghatən rəha Uhgɨn, kən mos e nɨkin agien,  
\v 21 məto nokɨn təseiuaiu pɨkən, kən tatətul əm o nian əkuəkɨr əm. Nian nəsəsauən, o nəratən tuwa e nəmegəhən rəhan o nəghatən əh, kən təme uəhai əm e rəhan nahatətəən.   
\p
\v 22 “Kən nɨkuti wit itəm təmɨsas-pən e nɨki nəlkosɨk, in tahmen e etəmim itəm təto nəghatən rəha Uhgɨn, məto rəhan nətəlɨgən tatuwɨn pɨk o natɨmnat rəha nətueintən, kən in tolkeike məmə rəhan nautə otepət, kən nətəlɨgən mɨn əh kotatu-atu nəghatən rəha Uhgɨn, kən nəghatən əh təsoe-inən noan.\x - \xo 13:22 \xt Luk 12:16-21; 1 Tim 6:9-10,17\x*   
\p
\v 23 “Məto nɨkuti wit itəm təmɨsas-pən e nəptən wɨr, in tahmen e etəmim itəm təto nəghatən rəha Uhgɨn kən mɨtun nɨpətɨn. Kən e nəmegəhən rəhan, in otoe-in noan, nian neen noan wan-hanrɨt, nian neen noan sikiste, kən nian neen noan tate.”   
\s1 Nimaa nəghatən e manuwɨhl itəm tərat  
\p
\v 24 Kən Iesu təmuəh nimaa nəghatən kit mɨn kəm ilat matən məmə, “Nərəmərəən rəha Uhgɨn, in tahmen e etəmim kit itəm təmərakin nɨkuti wit e rəhan nasumən.  
\v 25 Məto nian in ne rəhan mɨn netəmim kəmoatapɨl, rəhan kit tɨkɨmɨr təmuwɨn mərakin nɨkuti manuwɨhl rat mɨn e rəhan nasumən, kən magɨm.  
\v 26 Kən nɨkuti wit wɨr mɨn kəmotəwiə motol iahgin motol noalat. Məto e nian əh, nɨkuti manuwɨhl rat mɨn kəmotər mɨn motuwa motol iahgin.   
\p
\v 27 “Kən slef mɨn rəha etəmim əh, kəmotuwa motəplan in, motən məmə, ‘Etəm-iasol. ?Nɨkuti wit mɨn itəm nəmərakin e rəham nasumən, ilat nɨkuti wit wɨr mɨn əm, o kəp? ?Məto tahro nɨkuti manuwɨhl rat mɨn kɨnotər?’  
\v 28 Kən təmən-ipən kəm ilat məmə, ‘Tɨkɨmɨr kit təmol nat əh.’  
\p “Kən rəhan slef mɨn kotən-ipən kəm in məmə, ‘?Məto tahro? ?Nakolkeike məmə itɨmat ekotuwɨn kew rəkɨs manuwɨhl rat mɨn əh?’   
\p
\v 29 “Məto təmən-ipən kəm ilat məmə, ‘Kəpə. Otapəs. Okəmə itəmat nakotuwɨn kew rəkɨs manuwɨhl rat mɨn, kən məta nakotew rəkɨs mɨn wit wɨr mɨn.  
\v 30 Pəs ilau kərən əm kuər mətoarus-pən wit tɨnɨmətə. Kən ekən-ipən kəm netəmim itəm okotəulək-in wit məmə ilat okotaupən motew rəkɨs manuwɨhl itəm tərat motəlis o nərakin-pənən e nɨgəm. Uarisɨg okotəulək-in wit wɨr mɨn moatəmɨk moatuwa e nɨpəgnoa nimə rəhak itəm katəlɨn nagwənən ikɨn.’”   
\s1 Nimaa nəghatən e  //  nɨkuti mastat\f + \fr 13:31 \ft Mastat in nɨg itəm katol-pən nɨkutin e nagwənən məmə tatəpien wɨr. Nɨkutin in natiəkəku agɨn.\f*  
\r (Mak 4:30-32; Luk 13:18-19)  
\p
\v 31 Kən Iesu təmuəh nimaa nəghatən kit mɨn kəm ilat məmə, “Nərəmərəən rəha Uhgɨn in tahmen e nɨkuti mastat itəm etəmim təmos muwɨn məfe e rəhan nasumən.  
\v 32 Nɨkuti mastat əh in nətɨn agɨn, məto nian in otəwiə, in otuwa iahgin tahmen e nɨg kit, kən mənɨg mɨn itəm koatiwɨg ilɨs okotuwa motol nimaalat e nelmɨn mɨn.”   
\s1 Nimaa nəghatən e is  
\r (Mak 4:33-34; Luk 13:20-21)  
\p
\v 33 Kən Iesu təmuəh nimaa nəghatən kit mɨn məmə, “Nərəmərəən rəha Uhgɨn in tahmen-pən e is noan məsɨn itəm pətan kit tətalkin e flaoa tepət itəm kəmol-pən e pesɨn asol, kən tətahl flaoa rafin tətasis matol iahgin.”   
\p
\v 34 Natɨmnat mɨn əh rafin, Iesu təmuəh nimaa nəghatən lan kəm netəmim. Nɨpahrienən məmə təməsənən nat kit kəm ilat okəmə təməsuəhən nimaa nəghatən.  
\v 35 Nolən əh təmol nəghatən rəha ien aupən tatuwa matol nɨpahrienən lan. Təmən məmə,  
\q1 “Ekən-iarəp rəhak nəghatən e nuəhən nimaa nəghatən mɨn.  
\q1 Ekən-iarəp natɨmnat itəm eməhluaig-in ilat nian emətuoun matol nətueintən mətoarus-pa u-roiu.”\x - \xo 13:35 \xt Sam 78:2\x*   
\s1 Iesu təmən nɨpətɨ nimaa nəghatən e manuwɨhl  
\p
\v 36 Kən Iesu təmiet rəkɨs e netəmim, kən muwɨn e nɨpəgnoa nimə kit. Kən rəhan mɨn netəmim kəmotuwa ron motətapəh məmə, “Ən-tu kəm itɨmat nɨpətɨ nimaa nəghatən e manuwɨhl itəm təmər e nasumən.”   
\p
\v 37 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Etəmim itəm təmərakin nɨkuti wit e nasumən, inu io, Nətɨ Etəmim.  
\v 38 Kən nasumən, in nətueintən, kən nɨkuti wit wɨr mɨn, ilat u netəmim rəha Uhgɨn itəm tatərəmərə elat. Kən manuwɨhl rat mɨn, ilat netəmim rəha Setan.  
\v 39 Kən tɨkɨmɨr itəm təmuwɨn mərakin manuwɨhl rat, in Setan. Kən nian okəulək-in nasumən, in namnun nian, kən netəmim itəm koatəulək e nasumən, ilat u nagelo mɨn.  
\v 40 Okotəmɨk manuwɨhl rat motan-ətɨp e nɨgəm, nolən əh tahmen əm e namnun nian.\x - \xo 13:40 \xt Sam 78:2\x*   
\p
\v 41 “Io Nətɨ Etəmim, ekahl-ipɨnə nagelo mɨn rəhak okotuwɨn ikɨn iatərəmərə ikɨn, motoe rəkɨs natɨmnat rafin ne netəmim rafin itəm koatiuw-pən netəmim o nolən təfagə rat mɨn.\x - \xo 13:41 \xt Mat 24:31; 25:31; Mak 13:27\x*  
\v 42 Ilat okotərakin-pən ilat e nɨgəm asol, kən ikɨn əh netəmim okotasək kən moatəgətain nəluɨlat mɨn.\x - \xo 13:42 \xt Mat 8:12\x*  
\v 43 Kən netəm kotətuatɨp okotasiə tahmen e mɨt e nərəmərəən rəha rəhalat Tata Uhgɨn. Etəm matəlgɨn tatɨg, in otəkəike mətəlɨg-in wɨr nəghatən mɨn u.”\x - \xo 13:43 \xt Mat 8:12\x*   
\s1 Nimaa nəghatən e bokis məni itəm tatəhluaig  
\p
\v 44 Kən Iesu təmatəkəike matən məmə, “Nərəmərəən rəha Uhgɨn in tahmen e bokis məni kit itəm tatəhluaig e nəptən kit. Kən etəmim kit təmətan məplan bokis məni əh, kən tatɨg mɨtənɨm mɨn. Nɨkin təmagien pɨk, kən təmuwɨn mol-salɨm-in natɨmnat rafin rəhan, kən mos-nəmtɨn nəptən əh.”   
\s1 Nimaa nəghatən e kəpiel perel  
\p
\v 45 Kən Iesu təmən məmə, “Nərəmərəən rəha Uhgɨn in tahmen e etəmim itəm tategəs-in natɨmnat, kən matol-salɨm-in mɨn. Kən in tategəs-in kəpiel wɨr mɨn nəmtɨlat tiəkɨs, katən məmə perel.  
\v 46 Nian təməplan perel kit itəm təwɨr pɨk agɨn, kən in təmuwɨn mol-salɨm-in rəhan natɨmnat rafin, kən muwɨn mos-nəmtɨn perel əh kən mɨləs rəhan.”   
\s1 Nimaa nəghatən e net rəha niuwən nəm  
\p
\v 47 Kən Iesu təmatəkəike matən məmə, “Nərəmərəən rəha Uhgɨn in tahmen e nian netəmim koatərakin-pən net əpəh itəhəi moatos nəm pɨsɨn pɨsɨn mɨn lan.  
\v 48 Nian net tɨnərioah e nəm, kən kotiuw-par net, kən motoor nəm mɨn motaii-pən nəm wɨr mɨn e kətɨm asol mɨn rəhalat, məto okotərakin nəm itəm kotərat.\fig |alt="men taking fish out of a net" src="LB00212B.TIF" size="col" loc="Mat 13:48" ref="Mat 13:48" \fig*  
\v 49 Kən e namnun nian, nagelo mɨn okotuwa motos-irəkɨs netəmim itəm kotərat o netəmim itəm kotətuatɨp,  
\v 50 kən motərakin-pən netəm kotərat e nɨgəm asol, kən ikɨn əh netəmim okotasək moatəgətain nəluɨlat.\x - \xo 13:50 \xt Mat 13:42; Luk 13:28\x*   
\p
\v 51 “?Itəmat nəkotɨtun natɨmnat mɨn un, o kəp?” Kən ilat kəmotən kəm in məmə, “Əwəh.”  
\v 52 Kən təmən kəm ilat məmə, “Tol nəhlan, iəgətun mɨn rafin rəha Lou itəm kəməgətun wɨr ilat e nərəmərəən rəha Uhgɨn, kotahmen e etəm-iasol rəha nimə itəm rəhan nautə tepət. Kən nian kit in tatos-irəkɨs nat wi e rəhan nautə, kən nian kit mɨn tatos-irəkɨs nat oas.”\f + \fr 13:52 \ft Kəm-naka nəghatən u ‘nat oas’ tatəghat-in nəghatən rəha Uhgɨn itəm kəməte rəkɨs e Naoa Rəha Uhgɨn əpəh e Oltesteman, kən nəghatən u ‘nat wi e rəhan nautə’ tatəghat-in nəgətunən wi rəha Iesu. \f*   
\s1 Ien itəm kəsɨsiai-inən  
\r (Mak 6:1-6; Luk 4:16-30)  
\p
\v 53 Nian Iesu tɨnol namnun nuəhən nimaa nəghatən mɨn əh, kən təmiet ikɨn əh,  
\v 54 muwɨn iman ikɨn. Kən təmatəgətun netəmim əpəh e nimə rəha nuəfɨmɨnən, kən narmɨlat təmiwɨg, kən kotən məmə, “?Suah u təmɨləs hiə nenatɨgən əh ne nəsanənən əh o nolən nat pɨspɨs mɨn?\x - \xo 13:54 \xt Jon 7:15\x*  
\v 55 Suah əh, kitat kotɨtun wɨr in. ?In netɨ etəmim itəm tatol nimə, o kəp? ?Kən rəhan mama, in Meri, kən pian mɨn ilat Jemes, ne Josep, ne Saimon, ne Jutas, o kəp?\x - \xo 13:55 \xt Jon 6:42\x*  
\v 56 ?Kən rəhan kaka mɨn kitat min ilat, o kəp? ?Təmos hiə nɨtunən o nolən natɨmnat mɨn əh?”  
\v 57 Kən nɨkilat təsagienən ron kən motəuhlin məntaalat ron.  
\p Məto Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “Okəmə suah kit in ien, netəmim rafin koatɨsiai-in. Məto rəhan mɨn netəmim əpəh latuənu ne rəhan mɨn netəmim e nɨpəgnoa nimə rəhan, ilat əm kəsotɨsiai-inən.”\x - \xo 13:57 \xt Jon 6:42\x*   
\p
\v 58 Kən təməsolən nat pɨspɨs tepət ikɨn əh, məto-inu ilat kəsotahatətəən lan.   
\c 14  
\s1 Kig Herot Antipas  //  təməghat o Iesu  
\r (Mak 6:14-29; Luk 9:7-9)  
\m
\v 1 E nian əh, Kig Herot Antipas u tatərəmərə e nɨtən Kalili, təməto namnusən rəha Iesu.  
\v 2 Kən təmən-ipən kəm rəhan etəm-iasol mɨn məmə, “Suah u in Jon Baptais itəm təməmegəh mɨn e nɨmɨsən. Tol nəhlan tatos nəsanənən əh o nolən nat pɨspɨs mɨn.”   
\s1 Nɨmɨsən rəha Jon Baptais  
\p
\v 3-4 Herot Antipas təməghat nəhlan məto-inu in təmohamnu rəkɨs Jon Baptais. Inu namnusən e nɨmɨsən rəha Jon Baptais, tol min-nulan.  
\p Aupən ikɨn, Kig Herot Antipas təmakləh-in Herotias u pətaguɨhl rəha pia Herot u, Filip Kitiəh. Kən Jon təmən-ipən kəm in məmə, “Təsətuatɨpən məmə nəkɨləs pətan u, məto-inu nakatətgəhl Lou.” Kən Herot Antipas təmaskəlɨm Jon o Herotias, məlis ətain, mɨləs-ipən e kalapus.\x - \xo 14:3-4 \xt Lev 18:16; 20:21; Luk 3:19-20\x*  
\v 5 Herot Antipas tolkeike məmə in otohamnu Jon, məto təməsolən məto-inu tatəgin netəmim. Ilat koatɨsiai-in Jon moatən məmə in ien kit.\x - \xo 14:5 \xt Mat 21:26\x*   
\p
\v 6 Məto nian kit, Herot Antipas təmol lafet kit rəha nian təmaiir lan, kən pətan əkəku, nətɨ Herotias, təmol danis aupen e nɨganəmtɨ netəmim rafin. Kən rəhan nolən danis təmol Herot Antipas nɨkin təmuwɨn pɨk lan,  
\v 7 kən tol nəhlan, in təmən-iəkɨs mos noanawɨl məmə in otos-ipən nat naka itəm pətan əkəku əh tolkeike.  
\v 8 Kən Herotias təməghat kəm nətɨn, kən nətɨn təmən-ipən kəm Herot Antipas məmə, “Os rəhn-kapə Jon Baptais e plet kit muwa ikɨn-u mos-ipa kəm io roiu.”  
\v 9 Kən kig, nɨkin təpou. Məto təmən-ipən kəm rəhan netəmim məmə ilat okotol nəwia nətɨ Herotias, məto-inu o rəhan noanawɨl ne nəniəkɨsən itəm təmol e nɨganəmtɨ netəmim.  
\v 10 Kən təmahl-ipən netəmim neen kotuwɨn e kalapus, kən ilat kəmotətatɨp rəkɨs rəhn-kapə Jon ikɨn əh,  
\v 11 motələhəu-pən e plet kit, motos motuwa, motos-ipən kəm nətɨ Herotias, kən in təmos-ipən kəm rəhan mama.  
\v 12 Kən netəmim rəha Jon kəmotuwɨn motɨləs nɨpətɨn motuwɨn motɨtənɨm, kən motuwɨn motən-ipən kəm Iesu.   
\s1 Iesu təmagwən netəmim  //  faif-taosan  
\r (Mak 6:30-44; Luk 9:10-17; Jon 6:1-14)  
\p
\v 13 Nian Iesu təməto namnusən əh, kən təmətɨpən e bot kit muwɨn əpəh ikɨn kɨkə-kɨkə ikɨn. Məto nian nɨmanin netəmim kəmotɨtun ikɨn təmuwɨn ikɨn, ilat kəmotiet e rəhalat latuənu mɨn motaliwək ipar motuarisɨg-in Iesu.  
\v 14 Nian Iesu təmuwar, təməplan nɨmanin netəmim tepət, kən nɨkin təmahmə olat matakeike ilat, kən mol-wɨr nɨmɨsən mɨn rəhalat.   
\p
\v 15 Kən ehnaipən iuəhkɨr o napinəpən, rəhan mɨn netəmim kəmotuwa ron moatən məmə, “Ikɨn-u, ikɨn kɨkə-kɨkə ikɨn, kən otəsuwəhən talugɨn. Ahl-ipən nɨmanin netəmim məmə okotuwɨn latuənu mɨn motos-nəmtɨn nɨgɨlat neen nagwənən.”   
\p
\v 16 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Kəp. Otəpəs əm ilat kotatɨg, kən itəmat əm otagwən ilat.”   
\p
\v 17 Məto komotən-ipən kəm in məmə, “Itɨmat ekoatos əm pɨret faif ne nəm kəiu.”   
\p
\v 18 Kən təmən məmə, “Otos motuwa kəm io.”  
\v 19 Kən mən-ipən kəm netəmim məmə okotəpələh ləhau e manuwɨhl. Kən təmos pɨret faif ne nəm kəiu əh, masɨpər əpəh e neai, matəfak-pən ron, kən məmkas pɨret. Kən təmos-ipən kəm rəhan mɨn netəmim, kən ilat kotos-ipən kəm nɨmanin netəmim.\x - \xo 14:19 \xt Mat 15:35-39; Mak 8:6-10\x*  
\v 20 Kən ilat rafin kəmotagwən, nərpɨlat tasis. Kən nɨmɨsmɨsɨ nagwənən itəm kəmotapəs, netəmim rəha Iesu kəmotaii-pən e kətɨm asol ilat tuelef itəm kəmotər kər wɨr.  
\v 21 Kən netəmim itəm kəmotagwən, nəman əm tahmen e faif-taosan, məto kəsafinən nɨpɨtan ne nɨsualkələh.   
\s1 Iesu təmaliwək e nəhau  
\r (Mak 6:45-52; Jon 6:16-21)  
\p
\v 22 Kən Iesu təmən kəm rəhan netəmim məmə ilat okotətɨpən e bot motaupən moatuwɨn entənɨpən-pən e lek, məto in otahl-ipən netəmim kotɨtəlɨg-pən iməlat mɨn ikɨn.  
\v 23 Nian tɨnahl-ipən rəkɨs netəmim, kən muwɨn əpəh ilɨs e nɨtot kit in pɨsɨn əm, məmə otəfak. Nian tɨnalugən, Iesu pɨsɨn əm əh-ikɨn,\x - \xo 14:23 \xt Luk 6:12; 9:28\x*  
\v 24 məto bot tɨnuwɨn rəkɨs ilugɨn e lek, kən tɨnatɨləs pɨkən nɨmətag, kən peau-peau mɨn kɨnoatoh bot.   
\p
\v 25 Kən lapɨn iuəhkɨr o nianən, Iesu təmaliwək e nətuei nəhau muwa olat.  
\v 26 Məto nian netəmim rəha Iesu kəmotəplan in tətaliwək e nətuei nəhau, kən kəmotəgɨn pɨk moatən məmə, “!Ei, narmɨ etəmim kit!” Kən kəmotasək əfəməh məto-inu koatəgɨn.\x - \xo 14:26 \xt Luk 24:37\x*   
\p
\v 27 Məto uəhai əm, Iesu təməghat kəm ilat məmə, “!Ei, nɨkitəmat tətul məha-məha. Io əpəh. Sotəgɨnən!”   
\p
\v 28 Kən Pita təmə, “Iərəmərə, okəmə ik pahrien, kən aun-in io ekaliwək e nətuei nəhau mɨnə.”   
\p
\v 29 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Wa.”  
\p Kən Pita tiet e nətuei bot, kən maliwək e nətuei nəhau matuwɨn o Iesu.  
\v 30 Məto nian təməplan nɨmətag, kən nɨkin təməgɨn pɨk, kən mɨnətuoun mətamnɨm mətasək-pən o Iesu matən məmə, “!Iərəmərə, asitu lak!”  
\v 31 Kən roiu agɨn, Iesu təmea-pən maskəlɨm Pita, kən mən-ipən kəm in məmə, “Ik rəham nahatətəən təkəku agɨn. ?Tahro rəham nahatətəən təkəku lak?”\x - \xo 14:31 \xt Mat 8:26; Mak 4:39\x*  
\v 32 Kən nian kəmuətɨpən e bot, kən nɨmətag təmurahl nelmɨn.  
\v 33 Kən ilat e nətuei bot kəmotos-ipən nɨsiaiiən asol kəm in moatən məmə, “Pahrien, ik Nətɨ Uhgɨn.”   
\p
\v 34 Nian kɨnotuwɨn entənɨpən-pən, kəmotuwar e nəptən Kenesaret.  
\v 35 Kən nian netəmim əh-ikɨn əh kɨnotɨtun Iesu, kotahl-ipən nəghatən tuwɨn mɨtəlau o netəmim e latuənu mɨn rafin əh-ikɨn. Kən kəmotos rəhalat mɨn netəmim itəm koatɨmɨs motuwa o Iesu,  
\v 36 kən kəmotəkəike o Iesu məmə ilat itəm koatɨmɨs okotek əm nɨpəgnəmtɨ kot rəhan. Kən ilat rafin itəm kəmotek nɨpəgnəmtɨ kot rəhan, rəhalat nɨmɨsən təmɨkə, kən kəmotəwɨr.\x - \xo 14:36 \xt Mat 9:20-21; Mak 6:53-56\x*   
\c 15  
\s1 Nat itəm tatol  //  etəmim tamkɨmɨk  
\r (Mak 7:1-23)  
\m
\v 1 Kən Farisi mɨn neen ne iəgətun mɨn neen rəha Lou kəmotɨsɨ-pən Jerusalem motuwa o Iesu. Kən motətapəh ron məmə,  
\v 2 “?Tahro rəham netəmim koatətgəhl kastom rəhatat itəm rəhatat pipi mɨn aupən kəmotəgətun kitat lan? Ilat kotagwən, məto kəsotaupənən motaikuas e nelmɨlat.”   
\p
\v 3 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “?Məto tahro itəmat mɨn nakoatətgəhl Lou rəha Uhgɨn o naskəlɨm əskasɨkən kastom rəhatəmat?  
\v 4 Iatən nəhlan məto-inu, Uhgɨn təmən məmə, ‘Nəkotəkəike motɨsiai-in rəhatəmat tata ne mama,’\x - \xo 15:4 \xt Eks 20:12; Dut 5:16\x* kən təmən mɨn məmə, ‘Etəmim itəm otəghat rat e rəhan tata o mama, okəkəike kohamnu.’\x - \xo 15:4 \xt Eks 21:17; Lev 20:9\x*  
\v 5 Məto itəmat nakotən məmə, okəmə suah kit rəhan kit məni əh-ikɨn itəm in tɨtun nasituən e rəhan tata ne mama lan, in tɨtun nənən kəm ilau məmə, ‘Kəsi, emələhəu pɨsɨn məni u məmə rəha Uhgɨn,’  
\v 6 kən okol in otəsɨsiai-inən rəhan tata, kən məsos-ipənən məni u kəm in. E nolən əh, itəmat noatol nəghatən rəha Uhgɨn tatol nat əpnapɨn lan, məto-inu itəmat nakotolkeike məmə nakotaskəlɨm kastom rəhatəmat mɨn əm.  
\v 7 !Rəhatəmat nənən təwɨr, məto nɨkitəmat tamkɨmɨk! Ien Aesea təməghat-in itəmat ətuatɨp nian təmatən-iarəp nəghatən rəha Uhgɨn itəm tatən məmə,   
\q1
\v 8 ‘Netəm mɨn u koatɨsiai-in io e nohlɨlat əm,  
\q1 məto nɨkilat isəu ron io,   
\q1
\v 9 Rəhalat nolən rəha nəfakən ron io in nat əpnapɨn əm,  
\q1 kən nian koatəgətun, koatən məmə nəghatən mɨn rəhak,  
\q1 məto in nəghatən mɨn rəha netəmim əm.’”\x - \xo 15:9 \xt Aes 29:13\x*   
\p
\v 10 Kən Iesu təmaun-in netəmim məmə okotuwa ron, kən mən-ipən kəm ilat məmə, “Otətəlɨg-in-tu, kən motɨtun nat u.  
\v 11 Nat naka itəm katun, təsolən etəmim tamkɨmɨk e nɨganəmtɨ Uhgɨn, məto nat naka itəm tatiet e nohlɨ etəmim, in tatol etəmim tamkɨmɨk e nɨganəmtɨ Uhgɨn.”\x - \xo 15:11 \xt Mat 12:34\x*   
\p
\v 12 Kən rəhan netəmim kotuwa ron moatətapəh məmə, “?Nəkɨtun məmə Farisi mɨn, nɨkilat tərat nian kəmotəto nəghatən əh?”  
\v 13 Kən təmən-ipən məmə, “Nɨg mɨn rafin itəm rəhak Tata əpəh e nego e neai təməsəfeən, okew-pər ilat nokɨn.  
\v 14 Apəs ilat. Ilat koatit netəmim, məto nɨganəmtɨlat təpɨs. Okəmə etəmim itəm nɨganəmtɨn təpɨs tit etəmim kit mɨn itəm nɨganəmtɨn təpɨs, kən ilau kərən okiaiwɨg-pən e noakɨmɨl.”\x - \xo 15:14 \xt Luk 6:39; Rom 2:19\x*   
\p
\v 15 Kən Pita təmən-ipən kəm in məmə, “Ən-tu nɨpətɨ nimaa nəghatən kəm itɨmat.”   
\p
\v 16 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “?Itəmat rəhak netəmim, məto itəmat mɨn nəsotɨtunən əh?  
\v 17 ?Nəkotɨtun o kəp məmə, nat naka itəm tatuwɨn e nohlɨ etəmim meiuaiu e nərpɨn, kən miet mɨn e nɨpətɨ etəmim?  
\v 18 Məto natɨmnat itəm tatɨsɨ-pən e nɨki etəmim kən matiet e nohlɨ etəmim, matol etəmim tətamkɨmɨk e nɨganəmtɨ Uhgɨn.  
\v 19 Tol nəhlan məto-inu, natɨmnat itəm tatɨsɨ-pən e nɨki etəmim kotol nulan: nətəlɨgən tərat mɨn; nohamnuən etəmim; nakləh-inən pətan; nɨpɨtan ne nəman ne, koatit anion ilat mɨn; nakləhən; nəghat eiuəən e netəmim; nən ratən nərgɨ etəmim.  
\v 20 Inu natɨmnat itəm tol etəmim tətamkɨmɨk e nɨganəmtɨ Uhgɨn, məto okəmə suah kit təsaikuasən nelmɨn kən mətagwən, inu təsolən in tamkɨmɨk e nɨganəmtɨ Uhgɨn.”   
\s1 Nahatətəən rəha  //  pətan Iaihluə  
\r (Mak 7:24-30)  
\p
\v 21 Kən Iesu təmiet ikɨn əh, kən muwɨn ikɨn itəm taon kəiu əh, Taea ne Saeton katuəməhl ikɨn.  
\v 22 Kən pətan kit əh-ikɨn, Iaihluə u pətan Kenan, təmuwa ron mətasək əfəməh məmə, “Iərəmərə, Mipɨ Tefɨt, asəkitun io. Narmɨn rat kit təskasɨk təmatɨg e nətɨk pətan matərəkɨn in.”   
\p
\v 23 Məto Iesu təsən-ipən agɨn-əhən nəghatən kit kəm in. Kən rəhan netəmim kotuwa moatəkəike ron, motən məmə, “Ahl-ipən in isəu, məto-inu tətasək əfəməh matuarisɨg-in kitat.”   
\p
\v 24 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “Kəmahl-ipa əm io o sipsip mɨn rəha noanol rəha Isrel itəm kəmotəlue.”\x - \xo 15:24 \xt Mat 10:6\x*  
\v 25 Məto pətan əh təmuwa mɨsin nulɨn aupən e Iesu matən məmə, “Iərəmərə, asitu lak.”  
\v 26 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Təsətuatɨpən məmə ekos nagwənən nɨgɨ nɨsualkələh, kən mərakin-pən kəm kuri mɨn.”\f + \fr 15:26 \ft Nəghatən u ‘nɨsualkələh’ tatəghat-in netəm Isrel, kən nəghatən u ‘kuri’ tatəghat-in Iaihluə mɨn.\f*  
\v 27 Kən pətan u təmən-ipən məmə, “Əwəh, Iərəmərə. Məto kuri mɨn koatun nɨmɨsmɨsɨ nagwənən itəm təmɨsas e tepɨl rəha iərəmərə mɨn rəhalat.”  
\v 28 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Ei, pətan. !Rəham nahatətəən in iahgin! Nat naka itəm nakolkeike, otuwa mol nɨpahrienən.” Kən roiu agɨn, netɨn pətan təməwɨr.   
\s1 Iesu təmol-wɨr nɨmɨsən tepət  
\p
\v 29 Kən Iesu təmiet ikɨn əh maliwək e nɨkalɨ Lek Kalili. Kən mər muwɨn əpəh ilɨs e nɨtot kit kən matəpələh.  
\v 30 Nɨmanin netəmim kəmotuwa ron, moatəmɨk netəm mɨn u itəm nelkɨlat təməfaiu-əfaiu, ne netəm nɨganəmtɨlat təpɨs, ne netəm nɨpətɨlat məsɨn təmɨmɨs, ne netəm kotəruru nəghatən, ne nɨmɨsən pɨsɨn pɨsɨn mɨn. Kən motəlɨn-pən ilat iuəhkɨr o Iesu, kən təmol-wɨr ilat.  
\v 31 Kən nɨmanin netəmim narmɨlat təmiwɨg nian kəmotəplan netəm kotəruru nəghatən kɨnotəghat, ne netəm nɨpətɨlat məsɨn təmɨmɨs kɨnotəwɨr, ne netəm nelkɨlat təməfaiu-əfaiu kɨnotaliwək, ne netəm nɨganəmtɨlat təpɨs kɨnoatəplan nat. Kən moatənwiwi Uhgɨn rəha Isrel.\x - \xo 15:31 \xt Mak 7:37\x*   
\s1 Iesu təmagwən netəmim  //  fo-taosan  
\r (Mak 8:1-10)  
\p
\v 32 Kən Iesu təmaun-in rəhan netəmim kotuwa ron, təmən-ipən kəm ilat məmə, “Nɨkik tɨnahməh pɨk o netəmim mɨn u. Kitat min ilat o nian kɨsɨl əh-roiu, kən nat tɨkə məmə okotun. Esolkeikeən məmə ekahl-ipən ilat koatuwɨn, nəumɨs tus ilat, mətan, neen kotɨmɨs-eah əpəh e suatɨp.”\x - \xo 15:32 \xt Mat 14:14\x*   
\p
\v 33 Kən rəhan netəmim kotən-ipən kəm in məmə, “?Okotos hiə pɨret u ikɨn-u, ikɨn taruən-aruən ikɨn itəm tahmen məmə okotagwən nɨmanin netəmim lan?”   
\p
\v 34 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “?Pɨret kuwəh u nakoatos?”  
\p Kən kotən-ipən məmə, “Ekoatos pɨret sepɨn ne nəm əkəku noan məsɨn əm.”   
\p
\v 35 Kən Iesu təmən-ipən kəm nɨmanin netəmim məmə okotəpələh e nəptən.  
\v 36 Kən təmos pɨret ilat sepɨn, ne nəm əlkələh, kən məfak-pən lan, kən məmkas ilat, mos-ipən kəm rəhan netəmim mɨn, kən kotos-ipən kəm netəmim.  
\v 37 Kən ilat rafin kəmotun nərpɨlat tasis. Kən netəmim rəha Iesu kotaii-pən nɨmɨsmɨsɨ nagwənən itəm kəmotun kapəs e kətɨm asol ilat sepɨn, kəmotər kər wɨr.  
\v 38 Netəmim itəm kəmotun, nəman ilat fo-taosan, məto kəsafinən nɨpɨtan ne nɨsualkələh.  
\v 39 Kən Iesu tahl-ipən nɨmanin netəmim koatuwɨn, kən in təmətɨpən e bot muwɨn ikɨn Makatan.   
\c 16  
\s1 Farisi mɨn ne Satusi mɨn koatətapəh o nəmtətin kit  
\r (Mak 8:11-13; Luk 12:54-56)  
\m
\v 1 Kən Farisi mɨn ne Satusi mɨn kəmotuwa o Iesu, kən kəmotəghat əuhlin kəm in məmə otol kəm ilat nəmtətin kit rəha nego e neai, inu nat pɨspɨs asol itəm otəgətun məmə Uhgɨn təmahl-ipa in.\f + \fr 16:1 \ft Farisi mɨn ne Satusi mɨn, nɨkilat təht məmə Iesu təruru nolən nəmtətin kit, kən netəmim okotəplan məmə in təsɨsɨ-pən e Uhgɨn.\f* \x - \xo 16:1 \xt Mat 12:38; Luk 11:16\x*  
\v 2 Kən təmən-ipən kəm ilat məmə, “Nian tɨnehnaipən, nakotən məmə, ‘olawɨg tərauiə, məto-inu napuə tɨnasiə.’  
\v 3 Kən laulaugɨn nakotən məmə, ‘Nuhuən otəfɨk, məto-inu napuə tɨnasiə mɨtəlau.’ Nəkotɨtun nənən nɨpətɨ nəmtətin mɨn e nɨmal napuə itəm tatiet, məto nəkotəruru nənən nɨpətɨ nəmtətin itəm nəkotəplan əh-roiu.   
\p
\v 4 “Itəmat netəm roiu ne, nakotərat, itəmat netəm Isrel nəmotapəs rəhatəmat nahatətəən o Uhgɨn, tahmen e pətan kit tapəs rəhan iərman matətəu-pən suah pɨsɨn. Kən roiu nakotolkeike məmə ekol nəmtətin kit itəm otəgətun məmə emɨsɨ-pən o Uhgɨn. Məto Uhgɨn otos-ipən əm nəmtətin kitiəh əm, kən inəh nəmtətin rəha ien əh Jona.”\x - \xo 16:4 \xt Mat 12:40; Jona 1:17\x* Kən təmapəs ilat matuwɨn.   
\s1 Is rəha Farisi mɨn ne Satusi mɨn  
\r (Mak 8:14-21)  
\p
\v 5 Nian Iesu ne rəhan mɨn netəmim kəmoatuwɨn entənɨpən-pən e Lek Kalili, rəhan netəmim kəmotaluin məmə okotos pɨret neen. Kən nian kɨnotuwɨn entənɨpən-pən,  
\v 6 kən təmən-ipən kəm rəhan netəmim məmə, “Onakoatəto itəmat o is rəha Farisi mɨn ne Satusi mɨn.”\x - \xo 16:6 \xt Luk 12:1\x*   
\p
\v 7 Kən kəmoatən-ipən kəm ilat mɨn məmə, “Tatəghat nəhlan məto-inu kəmotaluin nəmɨkən pɨret neen.”   
\p
\v 8 Məto Iesu tɨnɨtun rəhalat nətəlɨgən, kən təmən-ipən kəm ilat məmə, “Ei, rəhatəmat nahatətəən təkəku agɨn. ?Tahro nakoatən-ipən kəm itəmat mɨn məmə pɨret tɨkə otəmat?  
\v 9 ?Nəsotɨtunən əh, o kəp? ?Nɨnotaluin pɨret faif u itəm emagwən netəmim faif-taosan lan, kən uarisɨg, nəmotaii-pən nɨmɨsmɨsɨ nagwənən itəm kəmapəs e kətɨm asol kuwəh?\x - \xo 16:9 \xt Mat 14:17-21\x*  
\v 10 ?Kən nɨnotaluin pɨret sepɨn u itəm emagwən netəmim fo-taosan lan, kən uarisɨg, nəmotaii-pən nɨmɨsmɨsɨ nagwənən itəm kəmapəs e kətɨm asol kuwəh?\x - \xo 16:10 \xt Mat 15:34-38\x*  
\v 11 ?Tahro itəmat nəsotɨtunən məmə esəghat-inən pɨret? Oatəto itəmat o is rəha Farisi mɨn ne Satusi mɨn.”  
\v 12 Kən e nian əh, ilat kəmotɨtun məmə in təsəghat-inən is rəha nolən pɨret məmə okoatəto ilat ron, məto okoatəto ilat o nəghatən mɨn itəm Farisi mɨn ne Satusi mɨn koatəgətun netəmim lan.   
\s1 Pita təmən məmə Iesu in Kristo  
\r (Mak 8:27-30; Luk 9:18-21)  
\p
\v 13 Nian Iesu təmuwa ikɨn Sisaria Filipae, mən-ipən kəm rəhan netəmim məmə, “?Netəmim kotən məmə pah u io, Nətɨ Etəmim?”   
\p
\v 14 Kən kotən-ipən məmə, “Neen koatən məmə ik Jon Baptais, neen koatən məmə ik ien Elaija, kən neen koatən məmə ik ien Jeremaea, o ien kit aupən ikɨn.”\x - \xo 16:14 \xt Mat 14:1-2; Mak 6:14-15; Luk 9:7-8\x*   
\p
\v 15 Kən təmən-ipən kəm ilat məmə, “?Məto tahro etəmat? ?Nakotəmə pah u io?”   
\p
\v 16 Kən Saimon Pita təmən-ipən məmə, “Ik Kristo itəm Uhgɨn təmən məmə otahl-ipa, ik Nətɨ Uhgɨn itəm tətatɨg matəmegəh.”\x - \xo 16:16 \xt Jon 6:69\x*   
\p
\v 17 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Uhgɨn təmawte-in rəhan nəwɨrən kəm ik, Saimon nətɨ Jona, məto-inu sənəmə etəmim əm təmol-arəp nat u kəm ik, məto rəhak Tata əpəh e nego e neai itəm təmol əp nat u kəm ik.\x - \xo 16:17 \xt Kal 1:15-16\x*  
\v 18 Kən ekən-ipɨnə kəm ik məmə ik Pita, u nɨpətɨn təmə kəpiel. Kən ekiləkɨn rəhak niməfak e kəpiel u, kən okol nəsanənən rəha nɨmɨsən\f + \fr 16:18 \ft Nat u tatəghat-in nian suah kit təmɨmɨs, məto nɨmɨsən, rəhan nəsanənən tɨkə o etəmim itəm tətahatətə e Uhgɨn.\f* otəsaprəkɨs-inən.\x - \xo 16:18 \xt Jon 1:42; Efes 2:20\x*  
\v 19 Ekos-ipɨnə kəm ik nepətən itəm tatɨsɨ-pən o Uhgɨn əpəh e nego e neai. Kən əpəh e nego e neai, Uhgɨn tɨnegəhan-in rəkɨs nəwiam itəm onakən e nətueintən. Nian onakahtosɨg-in nat kit, o onategəhan-in nat kit, kən otol mihin.”  
\v 20 Kən mən-ipən əskasɨk kəm rəhan netəmim məmə okəsotən-ipənən kəm suah kit məmə in Kristo itəm Uhgɨn təmən məmə otahl-ipa.   
\s1 Iesu təmən-iarəp  //  rəhan nɨmɨsən  
\r (Mak 8:31—9:1; Luk 9:22-27)  
\p
\v 21 E nian əh, Iesu təmətuoun matən-iarəp kəm rəhan netəmim məmə in otəkəike muwɨn Jerusalem, kən etəm-iasol mɨn rəha noanol rəha Isrel, ne pris asol mɨn, ne iəgətun mɨn rəha Lou, okotol in təto nahməən e nəratən tepət, kən okotohamnu in, kən uarisɨg e nian kɨsɨl, in otəmegəh mɨn e nɨmɨsən.   
\p
\v 22 Kən Pita tos pɨsɨn Iesu, kən mətuoun matən-iəhau matən məmə, “Iərəmərə, Uhgɨn otəkəike mahtosɨg-in nat əh. !Nat əh okol təsuwamən mol nɨpahrienən lan!”   
\p
\v 23 Kən Iesu talalin mən-ipən kəm Pita məmə, “!Setan! !Uwɨn isəu ron io! Ik nətahtosɨg-in io. Rəham nətəlɨgən sənəmə nətəlɨgən rəha Uhgɨn, məto in nətəlɨgən rəha netəmim əm.”   
\p
\v 24 Kən Iesu təmən-ipən kəm rəhan netəmim məmə, “Etəmim itəm tolkeike məmə otuarisɨg-in io, otəkəike maluin atɨp in, kən mɨləs rəhan nɨg kəməluau mətəu-pa io.\x - \xo 16:24 \xt Mat 10:38; Luk 14:27\x*  
\v 25 Tol nəhlan məto-inu, etəmim itəm tatol pɨk wək əm məmə rəhan nəmegəhən e nətueintən u in otəwɨr, otəmkarəpən e nəmegəhən pahrien. Məto etəmim itəm otɨmɨs o nərgək, in otos nəmegəhən lilɨn.\x - \xo 16:25 \xt Mat 10:39; Luk 17:33; Jon 12:25\x*  
\v 26 ?Okəmə etəmim kit tatos rafin natɨmnat e nətueintən, məto uarisɨg lan otɨmɨs kən təsosən nəmegəhən lilɨn, in təmol win e nat kit təwɨr, o kəp? Kəp. Okol suah əh təsos-ipənən nat kit kəm Uhgɨn məmə Uhgɨn otos-ipən nəmegəhən lilɨn kəm in.\x - \xo 16:26 \xt Mat 4:8-9\x*  
\v 27 Tol nəhlan məto-inu, io Nətɨ Etəmim epanuwa itɨmat nagelo mɨn e nəsanənən ne nepətən əhag-əhag asol rəha Tata rəhak, kən ekos-ipən nətouən kəm netəmim rafin e wək ətuatɨp itəm kəmotol.\x - \xo 16:27 \xt Sam 62:12; Prov 24:12; Mat 25:31; Rom 2:6; Nol Əpən 22:12\x*  
\v 28 Iatən-ipɨnə nɨpahrienən məmə netəmim neen koatətul ukɨn-u itəm kəsotɨmɨsən motəmegəh əm nian Nətɨ Etəmim u in kig, otuwa məmə in otərəmərə e natɨmnat rafin.”   
\c 17  
\s1 Nɨpətɨ Iesu təmuwa mol pɨsɨn  
\r (Mak 9:2-13; Luk 9:28-36)  
\m
\v 1 Nian sikis tɨnuwa mɨnuwɨn rəkɨs, Iesu tit Pita, ne Jemes, ne Jon u pia Jemes, mit iləhal motuwɨn əpəh ilɨs e nɨtot əfəməh, ilat pɨsɨn əm.  
\v 2 Kən ikɨn əh, nɨpətɨ Iesu təməuhlin muwa mol pɨsɨn. Rəhn-kapə təmasiə məhag-əhag tahmen e mɨtgar, kən rəhan natɨmnat tɨnuwa məruən məhag-əhag.\x - \xo 17:2 \xt 2 Pita 1:16-18\x*  
\v 3 Roiu agɨn, Moses ne Elaija kəmiaet-arəpa mətəhaləghat iləhal Iesu.   
\p
\v 4 Kən Pita təmən-ipən kəm Iesu məmə, “Iərəmərə. Təwɨr məmə itɨməhal eməhaluwa ikɨn-u. Okəmə nakolkeike, ekiləkɨn makeen kɨsɨl u ikɨn-u, rəham kit, kən rəha Moses kit, kən rəha Elaija kit.”   
\p
\v 5 Nian Pita təmatəghat əh, mal napuə itəm təhag-əhag təmuwa malpin ilat, kən kəmotəto nəwia suah kit təmiet e mal napuə matən məmə, “Inu nətɨk itəm iakolkeike pɨk. Nɨkik tagien pɨk ron. !Əhalətəlɨg-in in!”\x - \xo 17:5 \xt Dut 18:15; Sam 2:7; Aes 42:1; Mat 3:17; Mak 1:11; Luk 3:22\x*   
\p
\v 6 Nian suah miləhal əh kəməhaləto nəghatən əh, kəməhalɨsɨ-pər məhalɨtənɨm-pən rəhaləhal-kapə e nəptən məhaləgɨn pɨk.  
\v 7 Məto Iesu təmuwa mek iləhal matən məmə, “Əhalətul. Əsəhaləgɨnən.”  
\v 8 Nian kəməhlasɨpər, məsəhaləplanən suah kit, məto Iesu pɨsɨn əm.   
\p
\v 9 Nian kəmoteiuaiu-pa e nɨtot, Iesu təmən kəm iləhal məmə, “Əsəhalənən kəm etəmim kit nat naka itəm nəməhaləplan mətoarus-pən Nətɨ Etəmim otəmegəh mɨn e nɨmɨsən.”   
\p
\v 10 Kən kəməhalən-ipən məmə, “?Məto tahro iəgətun mɨn rəha Lou koatən məmə Elaija otəkəike maupən muwa mɨn?”\f + \fr 17:10 \ft Nian Uhgɨn təməghat kəm iləhal əpəh e nɨtot, iləhal kəhalɨtun məmə Iesu in Kristo itəm otuwa. Kən kəhalɨtun məmə Elaija otəkəike maupən muwa mɨn, məto kəsəhaləplanən məmə Elaija təmuwa mol əpen-əpenə natɨmnat rafin. Tol nəhlan, rəhalat nətəlɨgən tɨnol nəruruən, məto-inu Iesu itəm in Kristo tɨnuwa rəkɨs, məto Elaija təsuwamən əh.\f* \x - \xo 17:10 \xt Mal 4:5\x*   
\p
\v 11 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Nɨpahrienən məmə Elaija otəkəike maupən muwa məmə otol-wɨr mɨn natɨmnat rafin.\x - \xo 17:11 \xt Mal 4:5-6\x*  
\v 12 Məto ekən-ipɨnə kəm itəməhal məmə, Elaija tɨnuwa rəkɨs, məto netəmim kəsotɨtunən in, kən motol tərat lan. E nolən ahmen mɨn əm, Nətɨ Etəmim otəto nahməən e nelmɨlat.”\x - \xo 17:12 \xt Mat 11:14\x*  
\v 13 Kən rəhan netəmim kɨnotɨtun məmə tatəghat-in Jon Baptais kəm ilat.\x - \xo 17:13 \xt Luk 1:17\x*   
\s1 Iesu təməhg-iarəp narmɨn rat e suakəku kit  
\r (Mak 9:14-32; Luk 9:37-45)  
\p
\v 14 Nian kɨnotiet-pa o nɨmanin netəmim, suah kit tuwa mɨsin nulɨn aupən-in Iesu,  
\v 15 kən məmə, “Iərəmərə, asəkitun nətɨk. Tətaut, kən matəto pɨk nahməən lan. Nian tepət tatiet-pən e nɨgəm, matiet-pən ləhau e nəhau.  
\v 16 Emɨləs muwɨn o rəham netəmim, məto kotəruru nol-wɨrən.”   
\p
\v 17 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Ei, itəmat netəm roiu nəsotahatətəən, kən nɨnotuwɨn isəu o suatɨp rəha Uhgɨn. ?Onəghan nəpanotɨtun? ?Oekətatɨg kitat min itəmat mətoarus nian naka? Otɨləs suakəku motuwa kəm io.”  
\v 18 Kən Iesu təməghat əskasɨk kəm narmɨn rat, kən tiet e suakəku, kən roiu agɨn suakəku təməwɨr.   
\p
\v 19 Kən rəhan netəmim kəmotuwa kətul pɨsɨn ilat Iesu, kən motətapəh ron məmə, “?Tahro itɨmat ekotəruru nəhg-iarəpən narmɨn rat?”\x - \xo 17:19 \xt Mat 10:1\x*   
\p
\v 20 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “Məto-inu rəhatəmat nahatətəən təkəku əm, təsahmenən. Məto iakatən pahrien kəm itəmat məmə, okəmə rəhatəmat nahatətəən əh-ikɨn, nat əpnapɨn tahmen e nɨkuti mastat u nətɨn agɨn, kən nəkotɨtun nən-ipənən kəm nɨtot u məmə, ‘Otiet u ikɨn-u, muwɨn ikɨn əh,’ kən nɨtot otiet, kən nat kit tɨkə itəm itəmat nəkotəruru nolən.”\f + \fr 17:20 \ft E kopi oas mɨn neen rəha Niutesteman itəm kəməte e nəghatən Kris aupən, kəsəteən ves 21 u: Məto suah kit itəm tolkeike məmə otəhg-iarəp narmɨn rat mɨn nəhlan, in otəkəike matəfak kən matətuakəm.\f* \x - \xo 17:20 \xt Mat 21:21; Mak 11:23; Luk 17:6; 1 Kor 13:2\x*   
\p
\v 22 Nian kəmotuwa kitiəh əpəh Kalili, Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “Io Nətɨ Etəmim, suah kit otegəhan-in-pən io e nelmɨ tɨkɨmɨr mɨn.\x - \xo 17:22 \xt Mat 16:21\x*  
\v 23 Netəmim okotohamnu io, kən uarisɨg e nian kɨsɨl, Uhgɨn otosmegəh mɨn io e nɨmɨsən.” Kən rəhan netəmim kəmotəto tərat pɨk agɨn o nəghatən əh.   
\s1 Takis rəha Nimə Rəha Uhgɨn  
\p
\v 24 Nian Iesu ne rəhan netəmim kəmotuwa Kapaneam, netəmim rəha nosən məni rəha takɨs rəha Nimə Rəha Uhgɨn, kəmotuwa o Pita motən məmə, “?Tahro? ?Rəham iəgətun tatətou takɨs u, o kəp?”\x - \xo 17:24 \xt Eks 30:13; 38:26\x*   
\p
\v 25 Kən Pita təmən-ipən məmə, “Əwəh, tatətou.”  
\p Nian Pita təmuwɨn e nɨpəgnoa nimə, kən Iesu təmaupən məghat matən kəm in məmə, “?Saimon, nɨkim təht mə naka? ?Kig mɨn rəha nətueintən koatos takɨs o pah, koatos o rəhalat mɨn netəmim, o netəm pɨsɨn mɨn?”   
\p
\v 26 Pita təmən-ipən məmə, “Koatos o netəm pɨsɨn mɨn.”  
\p Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Kən tol nəhlan, netəm rəha kig kəsotətouən.  
\v 27 Məto kitat kəsotolkeikeən məmə kotol ilat kotəto tərat otat. Kən tol nəhlan, təwɨr məmə ik onəkuwɨn əpəh ləhau e lek, mərakin rəham nɨpien o niuwən nəm. Nəm itəm nakaupən miuw, nakəhap nɨpəgnoan, kən onəkəplan məni silfa kit tahmen-in nətouən takɨs. Os muwɨn mos-ipən kəm ilat o nətouən rəhalau takɨs.”   
\c 18  
\s1 Etəm-iasol e nərəmərəən  //  rəha Uhgɨn  
\r (Mak 9:33-37; Luk 9:46-48)  
\m
\v 1 E nian əh, netəmim rəha Iesu kəmotuwa ron motətapəh ron məmə, “?Pah u in etəm-iasol e nərəmərəən rəha Uhgɨn?”\x - \xo 18:1 \xt Luk 22:24\x*   
\p
\v 2 Kən Iesu taun-in suakəku kit tuwa mətul ilugɨn elat,  
\v 3 kən mən məmə, “Pahrien iatən kəm itəmat məmə okəmə nəsotəuhlinən itəmat motuwa motahmen e nɨsualkələh, okol nəsotuwɨnən motatɨg ahgin nərəmərəən rəha Uhgɨn.\x - \xo 18:3 \xt Mat 19:14; Mak 10:15; Luk 18:17\x*  
\v 4 Tol nəhlan, pah u otɨləs-iəhau atɨp in tahmen e suakəku u, in etəm-iasol e nərəmərəən rəha Uhgɨn.   
\p
\v 5 “Okəmə suah kit in ləhau tahmen e suakəku u, kən etəmim kit nɨkin tagien o nosən suah u muwɨn e nɨpəgnoa nimə rəhan, kən okəmə tatol e nərgək, kən tahmen məmə tatos io mɨn e nɨkin agien.\x - \xo 18:5 \xt Mat 10:40; Luk 10:16; Jon 13:20\x*   
\p
\v 6 “Məto okəmə etəmim kit tatiuw-pən rəhak kit etəmim u tahmen e suakəku əh, məmə otol nolən rat, kən suah əh, Uhgɨn otol nalpɨnən asol kəm in. Kən nalpɨnən əh otəskasɨk taprəkɨs okəmə kətu-pən kəpiel kit e nentou, kən kərakin-pən əpəh itəhəi lokamnɨm məmə otamnɨm.\x - \xo 18:6 \xt Mak 9:42; Luk 17:1-2\x*   
\p
\v 7 “Kəsi, nahməən asol otuwa o netəmim rəha nətueintən, itəm koatos-ipən-os-ipən kəm netəmim məmə okotol təfagə rat. Nos-ipən-os-ipənən mɨn əh okotəkəike motuwa. Məto kəsi, nahməən asol otuwa o suah u itəm in suatɨp rəha nəratən əh.  
\v 8 Okəmə nelməm o nelkəm tol ik natol təfagə, kən nakəte rəkɨs mərakin. Məto-inu təwɨr pɨk məmə nian nakuwɨn e nego e neai, nelkəm kit o nelməm kit tɨkə, taprəkɨs-in məmə ik nataskəlɨm nelməm kərən mil ne nelkəm kərən mil əh-ikɨn, kən kərakin-pən ik e nɨgəm itəm tatuəp namnun tɨkə.\x - \xo 18:8 \xt Mat 5:29-30\x*  
\v 9 Okəmə nɨganəmtɨm tol ik natol təfagə, kən asul-irəkɨs mərakin. Məto-inu təwɨr pɨk məmə nian nakuwɨn e nego e neai, nɨganəmtɨm kit tɨkə, taprəkɨs-in inu məmə ik nataskəlɨm nɨganəmtɨm kərən mil, kən kərakin-pən ik e nɨgəm asol itəm tatuəp namnun tɨkə.”\x - \xo 18:9 \xt Mak 9:43-48\x*   
\s1 Nimaa nəghatən o sipsip  //  itəm təməlue  
\r (Luk 15:3-7)  
\p
\v 10 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Nəkotəkəike moatɨtun wɨr məmə nəsotehm-iəhauən netəmim rəhak mɨn itəm kotahmen e nɨsualkələh, məto-inu iatən kəm itəmat məmə nagelo mɨn itəm koatehm ilat, nian rafin ilat koatətul e nɨganəmtɨ rəhak Tata u tətatɨg əpəh e nego e neai məmə okotən-iarəp ilat kəm Uhgɨn.\f + \fr 18:10 \ft E naoa oas agɨn tepət rəha Niutesteman itəm kəməte e nəghatən Kris aupən ikɨn, ves 11 tɨkə. In tatən məmə, “Kən io, Nətɨ Etəmim, emuwa məmə ekosmegəh ilat u itəm kəmotəlue.”\f* \x - \xo 18:10 \xt Hip 1:14\x*\fig |alt="shepherd finding a sheep" src="BK00005B.TIF" size="col" loc="Mat 18:10-14" ref="Mat 18:10" \fig*   
\p
\v 12 “?Nɨkitəmat təht məmə naka? ?Okəmə etəmim kit rəhan sipsip wan-hanrɨt, kən kitiəh təlue mətan, kən suah əh otol naka? In otapəs ilat nainti-nain əpəh e nɨtot, kən muwɨn megəs-in itəm un itəm təməlue.  
\v 13 Kən okəmə təməplan, iatən pahrien kəm itəmat məmə, nɨkin otagien o sipsip u kitiəh əm, taprəkɨs-in ilat u sipsip nainti-nain itəm kəsotəlueən.  
\v 14 E nolən ahmen mɨn əm, rəhatəmat Tata əpəh e nego e neai, in təsolkeikeən məmə rəhan kit suakəku otuwɨn məlue.”   
\s1 Piam itəm tatol nəratən  //  kəm ik  
\r (Luk 17:3)  
\p
\v 15 Kən Iesu təmən məmə, “Okəmə piam kit tol nolən rat kit kəm ik, uwɨn məplan itəlau pɨsɨn əm, kən nakən-ipən nat naka itəm təmol təsətuatɨpən. Okəmə tatətəlɨg-in ik, rəham nəghatən otol in tatɨtəlɨg-pa mɨn nakuəwɨr otəlau mɨn.\x - \xo 18:15 \xt Luk 17:3; Kal 6:1\x*  
\v 16 Məto okəmə təsətəlɨg-inən ik, os etəmim kitiəh o kəiu məhaluwɨn mɨn məhaləplan məmə nəghatən mɨn rafin itəm onəkotən, okotɨtun məmə ilat rafin nɨpahrienən əm.\x - \xo 18:16 \xt Dut 19:15; Jon 8:17\x*  
\v 17 Məto okəmə təsətəlɨg-inən ilat, ən-ipən kəm niməfak. Məto okəmə təsətəlɨg-inən niməfak, kən niməfak otəplan in tahmen e Iaihluə o etəmim rəha nosən məni e takɨs.   
\p
\v 18 “Iatən pahrien kəm itəmat məmə, əpəh e nego e neai, Uhgɨn tɨnegəhan-in rəkɨs nəwiatəmat itəm nakotən e nətueintən. Nian nəkoatahtosɨg-in nat kit o nakoategəhan-in nat kit, kən otol mihin.\x - \xo 18:18 \xt Mat 16:19; Jon 20:23\x*   
\p
\v 19 “Kən iatən mɨn kəm itəmat məmə, okəmə itəlau kəiu nakuən nəghatən kit muəlis e nat kit itəm nakətuətapəh ron o Uhgɨn, kən rəhak Tata əpəh e nego e neai otol nat naka itəm nakətuətapəh ron.\x - \xo 18:19 \xt Mak 11:24; Jon 15:7\x*  
\v 20 Tol nəhlan məto-inu, ikɨn pəhruən etəmim kəiu o kɨsɨl kəhaluwa kitiəh e nərgək, io itɨmat min ilat.”   
\s1 Nimaa nəghatən e etəmim itəm təsaluinən kaon rəha suah kit  
\p
\v 21 Kən Pita təmuwa o Iesu kən mətapəh ron məmə, “Iərəmərə. ?Ekaluin nolən tərat itəm piak təmol kəm io mau kuwəh? ?Mau sepɨn tahmen, o?”   
\p
\v 22 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Iakən-ipɨnə kəm ik məmə, sənəmə mau sepɨn əm, məto mau sepɨnte-sepɨn.\f + \fr 18:22 \ft Nɨpətɨn rəha “mau sepɨnte-sepɨn” məmə kitat kotəkəike motaluin nəratən rəha suah kit nian rafin, namnun tɨkə.\f* \x - \xo 18:22 \xt Luk 17:4\x*   
\p
\v 23 “Nakəkəike mol nəhlan məto-inu nərəmərəən rəha Uhgɨn in tol nulan. Kig kit tolkeike məmə otəplan-tu kaon mɨn itəm rəhan netəmim kəmotol kəm in məmə ilat okotətou.  
\v 24 Nian tɨnətuoun wək əh, kotɨləs rəhan kit iolwək motuwa ron itəm təmol kaon iahgin iahgin, tahmen e ten-taosan talen.\f + \fr 18:24 \ft Ten-taosan talen - Wan talen tahmen e faif-milian vatu. Kən məni rafin u, ten-taosan talen tahmen e fifti-taosan-milian vatu.\f*  
\v 25 Məto suah əh tɨnəruru nətouən, kən tol nəhlan, kig təmən məmə okol-salɨm-in in, ne rəhan pətan, ne rəhan nɨsualkələh, ne rəhan natɨmnat mɨn rafin məmə otətou rəhan kaon.   
\p
\v 26 “Kən rəhan iolwək təmeiuaiu mɨsin nulɨn aupən in. Kən matəkəike ron matən-ipən kəm in məmə, ‘Awi. ?Nəkɨtun nos-ipamən nian əkuəkɨr məsɨn kəm io məmə ekətou rafin rəhak kaon?’  
\v 27 Kən rəhan etəm-iasol təmasəkitun in, kən mapəs rafin rəhan kaon məmə otəsətouən nian kit ne, kən megəhan-in məmə otuwɨn.   
\p
\v 28 “Məto nian iolwək u təmuwɨn, kən məplan etəmim kit u təmol kaon kəm in, wan-hanrɨt tenarius.\f + \fr 18:28 \ft Roiu, wan-hanrɨt tenarius tahmen e wan-hanrɨt-taosan vatu.\f* Ilau kərən iolwək mil kətioal wək kitiəh əm rəha etəm-iasol. Kən iolwək itəm etəm-iasol təmaluin rəhan kaon, in təmaskəlɨm itəm u kit kəmətioal wək kələh, kən matəmkətɨp nentou, matən məmə, ‘!Ətou-pa rəham kaon itəm nəmol kəm io!’   
\p
\v 29 “Kən iolwək un itəm təmol kaon kəm in, teiuaiu mɨsin nulɨn matəkəike ron matən məmə, ‘Awi. ?Nəkɨtun nos-ipamən nian əkuəkɨr məsɨn kəm io məmə ekətou rəhak kaon?’   
\p
\v 30 “Məto in təmə, kəp. Kən təmuwɨn mən məmə okɨləs suah u kan kɨləs-ipən e kalapus mətoarus-pa otətou rafin rəhan kaon mɨn itəm təmol.  
\v 31 Nian iolwək mɨn neen kəmotəplan nat əh, nɨkilat təmahmə pɨk ron, kən motuwɨn motən-ipən kəm etəm-iasol natɨmnat rafin itəm kəmotəplan.   
\p
\v 32 “Kən etəm-iasol təmaun-in iolwək un tuwa təmən-ipən kəm in məmə, ‘Ik iolwək itəm tərat agɨn. Emapəs rafin rəham kaon məto-inu nəmatəkəike ron io.  
\v 33 ?Tahro nəsasəkitunən suah u natioal wək itəlau min, tahmen-pən əm e itəm emol kəm ik?’  
\v 34 Kən neməha təmol etəm-iasol, kən təmən məmə okɨləs kan kɨləs-ipən e kalapus məmə etəm tatehm kalapus otol nalpɨnən kəm in mətoarus-pən otətou rafin rəhan kaon itəm təmol.”\x - \xo 18:34 \xt Mat 5:25-26\x*   
\p
\v 35 Kən nian Iesu təmol namnun nimaa nəghatən, təmən-ipən kəm ilat məmə, “Kən e suatɨp kitiəh əm, rəhak Tata əpəh e nego e neai, otol kəm itəmat rafin, okəmə nəsotaluin pahrienən nəratən itəm piatəmat mɨn koatol kəm itəmat.”\x - \xo 18:35 \xt Mat 6:15; Mak 11:25; Efes 4:32; Kol 3:13\x*   
\c 19  
\s1 Iərman ne pətan kətuapəs ilau mɨn  
\r (Mak 10:1-12; Luk 16:18)  
\m
\v 1 Nian Iesu təmol namnun nənən natɨmnat mɨn u, təmiet Kalili muwɨn nɨtən Jutia entənɨpən-pən e nɨkalɨ nəhau Jotan.  
\v 2 Kən nɨmanin netəmim kəmotuarisɨg-in in motuwɨn əh-ikɨn əh, kən təmol-wɨr ilat e nɨmɨsən mɨn.   
\p
\v 3 Kən Farisi mɨn neen kəmotol noa eko-eko məmə otiuw-pən Iesu o nənən nəghatən kit itəm təsətuatɨpən. Kəmotuwa o Iesu motən məmə, “?Lou tatən məmə iərman tɨtun napəsən rəhan pətan o nat əpnapɨn əm kit, o kəp?”   
\p
\v 4 Kən təmən-ipən məmə, “?Nəmotafin o kəp məmə, e nətuounən muwɨn mətoarus-pa u-roiu, Uhgɨn u itəm təmol netəmim rafin, təmol iərman ne pətan?\x - \xo 19:4 \xt Jen 1:27; 5:2\x*  
\v 5 Kən Suah u təmən məmə, ‘O nat əh in əh, iərman otəpanapəs rəhan tata ne mama, kən mətuatɨg ilau rəhan pətan. Kən ilau okuea nɨpətɨlau kitiəh.’\x - \xo 19:5 \xt Jen 2:24; Efes 5:31\x*  
\v 6 Kən roiu, ilau sənəmə kəiu, məto kitiəh əm. Uhgɨn tɨnɨlpɨn ilau kɨnuea mɨnioal kitiəh, kən o nat əh, pəs etəmim kit okol təsətatɨpən rəhalau natɨgən.”   
\p
\v 7 Kən Farisi mɨn kotən-ipən məmə, “?Məto tahro Moses təmən məmə etəmim tɨtun nos-ipənən naoa kit kəm rəhan pətan o napəsən, kən mahl-ipən tatuwɨn?”\x - \xo 19:7 \xt Dut 24:1-4; Mat 5:31\x*   
\p
\v 8 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Moses təmegəhan-in itəmat noanol rəha Isrel məmə onəkotapəs rəhatəmat nɨpɨtan mɨn məto-inu rəhatəmat-kapə təskasɨk pɨk. Məto aupən, təməsolən nulan.  
\v 9 Məto iakatən kəm itəmat məmə, okəmə suah kit tatol tifos mətapəs rəhan pətan itəm təməsətəu-pən anionən iərman pɨsɨn kit, kən suah u mit pətan pɨsɨn, tahmen əm məmə in tətakləh-in pətan əh, mateguafəl rəhan pətan ətuatɨp.”\x - \xo 19:9 \xt Mat 5:32; 1 Kor 7:10-11\x*   
\p
\v 10 Kən netəmim rəha Iesu kotən kəm in məmə, “Okəmə natɨgən rəha iərman ne pətan təskasɨk pɨk nulan, təwɨr məmə iərman ne pətan okəsioalən marɨt.”   
\p
\v 11 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Sənəmə netəmim rafin okotɨtun nosən nəghatən u, məto netəm mɨn əm un itəm kəmos-ipən nəghatən u kəm ilat, in rəhalat əm.  
\v 12 Tol nəhlan məto-inu, netəmim neen okəsotolən marɨt o nat pɨsɨn pɨsɨn mɨn. Kit okol təsolən marɨt məto-inu nɨpətɨn məsɨn tərat nian təmaiir. Kit okol təsolən marɨt məto-inu netəmim kəmotərəkɨn nɨpətɨn məsɨn. Kən kit tatən atɨp məmə in otəsolən marɨt məmə otol wək rəha nərəmərəən rəha Uhgɨn. Etəmim itəm tɨtun nosən nəghatən u, in təike mos.”   
\s1 Iesu təməfak o nɨsualkələh  
\r (Mak 10:13-16; Luk 18:15-17)  
\p
\v 13 Kən netəmim kəmotəmɨk nɨsualkələh motuwa o Iesu məmə otələhəu-pən nelmɨn elat, kən məfak olat. Məto netəmim rəha Iesu kəmotən-iəhau ilat.  
\v 14 Məto Iesu təmən-ipən məmə, “Pəs nɨsualkələh kotuwa ron io, sotən-iəhauən ilat, məto-inu nərəmərəən rəha Uhgɨn in rəha netəmim mɨn u kotol nulan.”\x - \xo 19:14 \xt Mat 18:2-3\x*  
\v 15 Kən təmələhəu-pən nelmɨn elat, kən miet ikɨn əh.   
\s1 Etəm aluə itəm rəhan  //  nautə tepət  
\r (Mak 10:17-31; Luk 18:18-30)  
\p
\v 16 Kən suah kit təmuwa o Iesu mən-ipən məmə, “Iəgətun. ?Io ekəkəike mol wək naka itəm in təwɨr məmə ekos nəmegəhən lilɨn?”   
\p
\v 17 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “?Tahro nakatətapəh ron io o nat naka itəm təwɨr? Suah kitiəh əm itəm in təwɨr. Okəmə nakolkeike məmə nakos nəmegəhən lilɨn, ətəu-pən nəghatən mɨn rəha Lou.”\x - \xo 19:17 \xt Lev 18:5; Luk 10:28\x*   
\p
\v 18 Kən suah u təmən-ipən məmə, “?Lou mɨn pəhruən?”  
\p Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Sohamnuən etəmim, kən məsakləh-inən pətan, kən məsakləhən, kən məseiueiuəən e kot,\x - \xo 19:18 \xt Eks 20:13-16; Dut 5:17-20\x*  
\v 19 kən mɨsiai-in rəham tata ne mama, kən molkeike ik kit tahmen əm məmə nakolkeike atɨp ik.”\x - \xo 19:19 \xt Eks 20:12; Lev 19:18\x*   
\p
\v 20 Kən etəm aluə u təmən-ipən məmə, “Natɨmnat rafin un iakatol. ?Nat naka mɨn əh-ikɨn itəm eməsolən?”   
\p
\v 21 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Okəmə nakolkeike məmə rəham nolən otətuatɨp agɨn, uwɨn mol-salɨm-in rəham nautə, kən mos-ipən məni lan kəm ian-rat mɨn. Kən ik onakos natɨmnat wɨr əpəh e nego e neai. Kən wa, mətəu-pa io.”   
\p
\v 22 Nian etəm aluə təməto nəghatən əh, kən təmagɨm matuwɨn nɨkin təpou məto-inu rəhan nautə tepət.   
\p
\v 23 Kən Iesu təmən-ipən kəm rəhan mɨn netəmim məmə, “Ekatən pahrien məmə, tiəkɨs o etəmim itəm rəhan nautə tepət məmə otuwɨn matɨg ahgin nərəmərəən rəha Uhgɨn.  
\v 24 Kən iatən mɨn kəm itəmat məmə, tiəkɨs məmə kamel otuwɨn-pən e nɨpəg nitel, məto tiəkɨs pɨk məmə etəm rəhan nautə tepət otuwɨn matɨg ahgin nərəmərəən rəha Uhgɨn.”   
\p
\v 25 Nian netəmim rəha Iesu kəmotəto nəghatən əh, narmɨlat təmiwɨg pɨk, kən motən-ipən məmə, “?Kən pah tɨtun nosən nəmegəhən lilɨn?”   
\p
\v 26 Kən Iesu təplan ilat kən mən məmə, “Nat u, okol etəmim təsolən. Məto Uhgɨn, in tɨtun nolən natɨmnat rafin.”\x - \xo 19:26 \xt Job 42:2\x*   
\p
\v 27 Kən Pita təmən-ipən məmə, “Emotapəs natɨmnat rafin məmə ekotətəu-pən ik. ?Nat naka u, o nian kit in rəhatɨmat?”   
\p
\v 28 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “Iatən pahrien kəm itəmat məmə, e nian itəm natɨmnat rafin okotəuhlin motuwa motuwiwi, kən Nətɨ Etəmim otəpələh e rəhan jea rəha kig itəm in təhag-əhag məwɨr agɨn, kən itəmat un itəm nəmoatətəu-pa io, onəkotəpələh mɨn e jea rəha kig ilat tuelef, kən motərəmərə e noanol mɨn ilat tuelef rəha Isrel.\x - \xo 19:28 \xt Mat 25:31; Luk 22:30; Nol Əpən 3:21\x*  
\v 29 Kən netəmim rafin un itəm kəmotapəs rəhalat nimə mɨn, o pialat mɨn, o wɨnɨlat mɨn, o rəhalat tata o mama, o nenətɨlat mɨn, o rəhalat nəptən mɨn o nərgək, Uhgɨn otos-ipən natɨmnat mɨn əh tepət pɨk agɨn kəm ilat, kən mos-ipən nəmegəhən lilɨn kəm ilat.  
\v 30 Məto netəmim tepət itəm koatətul aupən e nətueintən roiu, okotuwa motətul uarisɨg e nəmegəhən itəm otuwa. Kən netəmim təpət itəm koatətul uarisɨg e nətueintən roiu, okotuwa motətul aupən e nəmegəhən itəm otuwa.”\x - \xo 19:30 \xt Mat 20:16; Luk 13:30\x*   
\c 20  
\s1 Nimaa nəghatən e iolwək mɨn əpəh e nasumən  
\m
\v 1 “Tol nəhlan məto-inu nərəmərəən rəha Uhgɨn tahmen e etəm-iasol kit rəha nasumən. Təmiet laulaugɨn agɨn məmə otegəs-in netəmim okotuwa motol wək e rəhan nasumən.  
\v 2 Kən in təmən məmə otətou ilat kitiəh kitiəh wan tenarius\f + \fr 20:2 \ft Tenarius kitiəh in tahmen e nətouən rəha wək o nian kitiəh. Roiu, wan tenarius tahmen e wan-taosan vatu. \f* e nian kitiəh, kən mahl-ipən ilat kotuwɨn e rəhan nasumən.   
\p
\v 3 “Iuəhkɨr nain klok laulaugɨn, təmiet muwɨn e maket məplan netəmim neen koatətul məsotolən nat kit.  
\v 4 Kən təmən-ipən kəm ilat məmə, ‘Itəmat mɨn, otuwɨn motol wək əpəh e rəhak nasumən, kən ekətou itəmat e məni itəm tətuatɨp.’  
\v 5 Kən kəmotuwɨn.  
\p “Kən iuəhkɨr o tina, təmiet muwɨn mol nat kitiəh əm, kən mol mɨn e tri klok ehnaipən.  
\v 6 Kən iuəhkɨr e faif klok ehnaipən, təmiet muwɨn məplan netəmim neen mɨn koatətul əpnapɨn əm. Kən təmən-ipən kəm ilat məmə, ‘?Tahro nəkoatətul ikɨn-u nian apiəpiə kit, məsotolən nat kit?’  
\v 7 Kən kotən-ipən məmə, ‘Məto-inu suah kit təsegəs-inən itɨmat məmə ekotol wək rəhan.’ Kən təmən-ipən kəm ilat məmə, ‘Itəmat mɨn otuwɨn kol wək e rəhak nasumən.’ Kən ilat kəmotuwɨn.   
\p
\v 8 “Nian tɨnehnaipən, etəm-iasol rəha nasumən təmən-ipən kəm rəhan etəmim itəm tatehm rəhan iolwək mɨn məmə, ‘Aun-in iolwək mɨn kotuwa, nakos-ipən rəhalat məni. Nakətuoun mətou netəm itəm kəmotuwa uarisɨg muwɨn mətoarus netəm kəmotaupən motol wək.’\x - \xo 20:8 \xt Lev 19:13; Dut 24:15\x*   
\p
\v 9 “Kən iolwək mɨn itəm kəmotuwa motol wək e faif klok, kəmotuwa kən təmətou ilat wan tenarius kitiəh kitiəh.  
\v 10 Tol nəhlan, netəm mɨn u itəm kəmotaupən kol wək, nɨkilat təht məmə okotos məni taprəkɨs-in itəm mɨn u kəmotol wək uarisɨg. Məto ilat kitiəh kitiəh kəmotos mɨn əm wan tenarius.  
\v 11 Nian kəmotos məni, kən kəmoatəghat-əghat kəm ilat mɨn məmə nɨkilat təsagienən o məni, kən motən-ipən kəm etəm-iasol rəha nasumən məmə,  
\v 12 ‘Netəm mɨn u itəm kəmotol wək uarisɨg, kəmotol wək əm e aua kitiəh əm, məto ik nəmətou itɨmat min ilat tahmen-ahmen əm. Məto itɨmat emotol wək asol e nərauiə əskasɨk e nian apiəpiə.’   
\p
\v 13 “Məto etəm-iasol təmən-ipən kəm ilat kit məmə, ‘Io kit. Esakləh-inən ik. ?Nəmən məmə nakol wək o wan tenarius, o kəp?  
\v 14 Os rəham məni matuwɨn. Iakolkeike məmə ekətou etəm u itəm təmol wək uarisɨg tahmen əm lam.  
\v 15 Rəhak u məni. ?Ekɨtun nolən nəhlan nat naka itəm iakolkeike, o kəp? ?Natetəhak olat məto-inu io iakəwɨr olat?’”   
\p
\v 16 Kən nian Iesu təmol namnun nimaa nəghatən, təmən-ipən kəm ilat məmə, “Tol nəhlan, etəm tatuarisɨg otaupən, kən etəm tətaupən otuarisɨg.”\x - \xo 20:16 \xt Mat 19:30; Mak 10:31\x*   
\s1 Iesu təmən-iarəp  //  rəhan nɨmɨsən  
\r (Mak 10:32-34; Luk 18:31-34)  
\p
\v 17 Kən nian Iesu təmatuwɨn Jerusalem, təmos rəhan netəmim tuelef motətul pɨsɨn, kən təmən-ipən kəm ilat məmə,  
\v 18 “Koatuwɨn əpəh ilɨs Jerusalem, kən io Nətɨ Etəmim, okegəhan-in-pən io kəm pris asol mɨn ne iəgətun mɨn rəha Lou. Kən okotiuw-iarəp io məmə ekɨmɨs,\x - \xo 20:18 \xt Mat 16:21; 17:22-23\x*  
\v 19 kən motɨləs-ipən io kəm Iaihluə mɨn məmə okotəsan lak, kən motalis motoh, kən motətu-pər io e nɨg kəməluau məmə ekɨmɨs. Kən uarisɨg e nian kɨsɨl, kən Uhgɨn otosmegəh mɨn io e nɨmɨsən.”   
\s1 Nətapəhən rəha mama kit  //  o Iesu  
\r (Mak 10:35-45)  
\p
\v 20 Kən pətan rəha Sepeti, tɨləs nətɨlau mil muwa mɨsin-pən nulɨn o Iesu, matətapəh-in nat kit ron.  
\v 21 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “?Nakolkeike naka?”  
\p Kən pətan təmən-ipən məmə, “Pəs nakegəhan-in məmə nətɨk mil u, ilau kərən kit otəpələh e nɨkaləm matɨp, kən kit təpələh e nɨkaləm mol, ikɨn mɨn rəha nəsanənən ne nɨsiaiiən, nian natərəmərə lan.”\x - \xo 20:21 \xt Mat 19:28; Luk 22:30\x*   
\p
\v 22 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilau məmə, “Nəkuəruru nat itəm natuətapəh ron. ?Tahro? ?Itəmlau, nɨkitəlau təht məmə nəkuahmen məmə kitəhal kəhalətul e nɨgəm rəha nuwigɨ nien itəm io ekəike mətul lan?”\f + \fr 20:22 \ft Nəghatən Kris ətuatɨp tatən məmə, ‘?Itəmlau, nɨkitəlau təht məmə nəkuahmen məmə kitəhal okəhalənɨm kələh e kap rəha nətoən nahməən itəm io ekəike mənɨm lan?’\f* Kən kuən-ipən kəm Iesu məmə, “Əwəh, ekiatun.”\x - \xo 20:22 \xt Mat 26:39; Jon 18:11\x*   
\p
\v 23 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilau məmə, “Pahrien, onakuəkəike muənɨm-pən e rəhak kap rəha nətoən nahməən. Məto o nəpələhən e nɨkalɨk matɨp ne mol, sənəmə rəhak məmə ekən. Ikɨn mil əh, ilau rəha netəm mɨn u itəm Uhgɨn təmol əpen-əpenə olat.”   
\p
\v 24 Nian netəmim ten mɨn rəha Iesu kəmotəto nəghatən əh, kən neməha təmol pɨk ilat o suah mil ilau pian.  
\v 25 Məto Iesu taun-in ilat kotuwa kitiəh, kən mən-ipən kəm ilat məmə, “Nəkotɨtun rəkɨs nolən rəha netəm-iasol rəha Iaihluə mɨn. Ilat koatol təskasɨk pɨk kəm rəhalat netəmim mɨn. Kən rəhalat kapman mɨn koatol ilat kotəməhl ləhau e nərəmərəən rəhalat.\x - \xo 20:25 \xt Luk 22:25-26\x*  
\v 26 Məto itəmat, okol nəsotolən nəhlan. Məto okəmə itəmat kit tolkeike məmə otuwa in etəm-iasol kit rəhatəmat, in otəkəike muwa tahmen e iolwək kit rəhatəmat,\x - \xo 20:26 \xt Mat 23:11; Mak 9:35\x*  
\v 27 kən okəmə itəmat kit tolkeike məmə otətul aupən etəmat, in otəkəike muwa slef rəhatəmat.  
\v 28 Nolən əh tahmen əm lak, Nətɨ Etəmim. Eməsuwamən məmə netəmim okotol wək rəhak, məto emuwa məmə ekol wək rəhalat, kən ekos-ipən rəhak nəmegəhən məmə ekɨkɨs ilat e rəhalat nolən rat mɨn.”\x - \xo 20:28 \xt Luk 22:27; Fil 2:7\x*   
\s1 Iganəmtɨn rat mil  //  kəmuəplan nat  
\r (Mak 10:46-52; Luk 18:35-43)  
\p
\v 29 Nian Iesu ne rəhan mɨn netəmim kəmoatiet e taon Jeriko, nɨmanin netəmim kəmotətəu-pən in.  
\v 30 Kən iganəmtɨn rat mil kəiu katuəpələh e nɨkalɨ suatɨp, kən nian kəmuəto məmə Iesu taliwək e suatɨp matuwa, kən kəmuagət əfəməh muən məmə, “!Iərəmərə, Mipɨ Tefɨt, asəkitun itɨmlau!”   
\p
\v 31 Kən məto, nɨmanin netəmim koatən-iəhau ilau, motən-ipən məmə kəsuagət pɨkən, məto ilau kuagət pɨk agɨn mɨn məmə, “!Iərəmərə, Mipɨ Tefɨt, asəkitun itɨmlau!”   
\p
\v 32 Kən Iesu tətul maun-in ilau, mən-ipən məmə, “?Nakioalkeike məmə ekol naka kəm itəlau?”   
\p
\v 33 Kən kuən-ipən məmə, “Iərəmərə, ekioalkeike məmə ekuəplan nat.”   
\p
\v 34 Kən Iesu təmasəkitun ilau, kən mek nɨganəmtɨlau. Kən roiu agɨn, kɨnatuəplan nat, kən matuətəu-pən Iesu.   
\c 21  
\s1 Iesu təmuwɨn əpəh Jerusalem mol əp məmə in Kig  
\r (Mak 11:1-11; Luk 19:28-40;  //  Jon 12:12-19)  
\m
\v 1 Nian kɨnotuwa iuəhkɨr o Jerusalem, kɨnotuwa Petfas e Nɨtot Rəha Nɨg U Olif, kən Iesu tahləpis rəhan etəmim kəiu,  
\v 2 kən mən-ipən kəm ilau məmə, “Ian əpəh e latuənu aupən etat, kən ikɨn əh, nakuəplan togki kit kəməruətain ilau nətɨn. Kən nəkiakɨs ilau muasɨg muea kəm io.  
\v 3 Okəmə suah kit tən nat kit kəm itəlau, nəkuən-ipən kəm in məmə Iərəmərə tolkeike ilau, kən otəpanahl-ipa ilau e nian əh.”   
\p
\v 4 Nat u təmuwa məmə in otol nəghatən naka itəm ien təmən otuwa mol nɨpahrienən. Ien təmən məmə,   
\q1
\v 5 “Otən-ipən kəm Nətɨn Pətan Saeon\f + \fr 21:5 \ft Nəghatən u “Nətɨn Pətan Saeon” tatəghat-in netəm Jerusalem.\f* məmə,  
\q1 ‘Otəplan-tu, rəhatəmat kig tatuwa otəmat,  
\q1 rəhan nətəlɨgən in ləhau,  
\q1 kən mətasuə e togki,  
\q1 ne togki u in nətɨn əm.’”\x - \xo 21:5 \xt Sek 9:9\x*   
\p
\v 6 Kən etəmim mil rəha Iesu kəmian mioal nat naka itəm Iesu təmən məmə okioal.  
\v 7 Kəmuasɨg togki ne nətɨn, kən muəfətain noankawi togki mil e rəhalau kot mɨn, kən Iesu təpələh-pər lan.\fig |alt="Jesus riding donkey" src="LB00315B.TIF" size="col" loc="Mat 21:7-11" ref="Mat 21:7" \fig*  
\v 8 Nɨmanin netəmim tepət koatəpen rəhalat kot mɨn əpəh e suatɨp, kən neen kotəte nɨmalɨ nɨg mɨn, kən motəpen ilat e suatɨp.  
\v 9 Kən nimanin netəmim itəm kotaupən e Iesu, ne nɨmanin netəmim itəm kotuarisɨg-in Iesu, koatagət əfəməh moatən məmə,  
\q1 “!Hosana\f + \fr 21:9 \ft Nɨpətɨ nəghatən u “Hosana” təmə, “ənwiwi.’\f* o Mipɨ Tefɨt!  
\q1 !Iərəmərə Uhgɨn tətatɨg ilau suah u itəm tatuwa e nərgɨn!\x - \xo 21:9 \xt Sam 118:26\x*  
\q1 !Hosana o Uhgɨn əpəh ilɨs e nego e neai!”   
\p
\v 10 Nian Iesu təmiet-arəpa Jerusalem, netəmim rafin əh-ikɨn nɨkilat təmaut, kən moatən nəghatən tepət moatətapəh məmə, “?Pah u?”   
\p
\v 11 Kən nɨmanin netəmim kotən məmə, “Inu ien Iesu, rəha Nasaret, əpəh e nɨtən Kalili.”   
\s1 Iesu əpəh e Nimə Rəha Uhgɨn  
\r (Mak 11:15-19; Luk 19:45-48; Jon 2:13-22)  
\p
\v 12 Kən Iesu təmuwɨn əpəh imə e Nimə Rəha Uhgɨn, kən məhg-iarəp netəmim itəm koatol-salɨm-in ne moatos-nəmtɨn natɨmnat əh-ikɨn məmə okotol sakrifais lan. Kən mahwin tepɨl mɨn itəm kətawluin məni ikɨn, kən mahwin jea mɨn rəha netəm mɨn u koatol-salɨm-in ioen mɨn.  
\v 13 Kən mən-ipən kəm ilat məmə, “Kəməte e Naoa Rəha Uhgɨn məmə, ‘Rəhak nimə, okaun-in məmə nimə rəha nəghatən kəm Uhgɨn e nəfakən,’\x - \xo 21:13 \xt Aes 56:7\x* məto itəmat nəmotol məmə in ‘nimə rəha iakləh mɨn.’” \x - \xo 21:13 \xt Jer 7:11\x*   
\p
\v 14 Kən iganəmtɨn rat mɨn ne netəm nelkɨlat təməfaiu-əfaiu kəmotuwa ron əpəh e Nimə Rəha Uhgɨn, kən tol-wɨr ilat.  
\v 15 Məto nian pris asol mɨn ne iəgətun mɨn rəha Lou kəmotəplan nat wɨr mɨn itəm in təmol, kən motəplan mɨn nɨsualkələh koatagət əfəməh əpəh e Nimə Rəha Uhgɨn, moatən məmə, “!Hosana o Mipɨ Tefɨt!” neməha təmol ilat.  
\v 16 Kən kotən-ipən kəm Iesu məmə, “?Nakatəto nat naka itəm nɨsualkələh koatən, o kəp?” Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “Əwəh. ?Nəmotafin, o kəp, nəghatən suah kit təmen kəm Uhgɨn itəm tatən nulan məmə,  
\q1 ‘E nohlɨ nɨsualkələh agɨn ne nɨsualkələh mətmətɨg,  
\q1 nəmol məmə ilat okotənwiwi ik’?”\x - \xo 21:16 \xt Sam 8:2\x*   
\p
\v 17 Kən təmapəs ilat miet Jerusalem muwɨn e taon Petani, mapɨl ikɨn.   
\s1 Nɨg kit fik təmauke-auke  
\r (Mak 11:12-14, 20-26)  
\p
\v 18 Laulaugɨn agɨn, Iesu təmatɨtəlɨg-pən Jerusalem, kən nəumɨs tɨnus.  
\v 19 Kən təməplan nɨg u fik e nɨkalɨ suatɨp, kən təmuwɨn ron məto təsəplanən noan kit, tatəplan əm nɨmalɨn. Kən təmən-ipən kəm nɨg u məmə, “!Okol nəsoe mɨnən!” Kən roiu agɨn, nɨg təmauke-auke.   
\p
\v 20 Nian rəhan netəmim kəmotəplan nat əh, kən narmɨlat təmiwɨg, kən motən-ipən kəm Iesu məmə, “?Tahro nɨg əh fik təmauke-auke uəhai əm nəhlan?”   
\p
\v 21 Məto Iesu təmən-ipən məmə, “Iatən-ipɨnə nɨpahrienən məmə okəmə nakoatos nahatətəən, kən rəhatəmat nətəlɨgən təsolən kəiu, nəkotɨtun nolən nat naka itəm emol e nɨg u fik. Məto sənəmə in əm əh, nəkotɨtun nən-ipənən kəm nɨtot əh məmə, ‘Uwɨn mamnɨm əpəh itəhəi,’ kən otol nəwiatəmat.\x - \xo 21:21 \xt Mat 17:20; Luk 17:6; Jon 14:12; 1 Kor 13:2\x*  
\v 22 Okəmə nakotahatətə, kən onəkotos nat naka itəm nakoatətapəh-in e nəfakən.”\x - \xo 21:22 \xt Mat 7:7-11; 18:19\x*   
\s1 Nətapəhən o nepətən  //  rəha Iesu  
\r (Mak 11:27-33; Luk 20:1-8)  
\p
\v 23 Iesu təmuwɨn e Nimə Rəha Uhgɨn, kən nian təmatəgətun, pris asol mɨn ne netəm-iasol rəha netəm Isrel, koatuwa ron motən-ipən məmə, “?Natol natɨmnat mɨn u e nepətən rəha pah? ?Kən pah təmos-ipɨnə nepətən un?”   
\p
\v 24 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Iakətapəh-in-pɨnə nəghatən kit kəm itəmat. Okəmə nakotos-ipa nəghatən kit, kən ekən-ipɨnə kəm itəmat məmə nepətən naka itəm ekatol natɨmnat mɨn u lan.  
\v 25 ?Nepətən rəha Jon təmɨsɨ-pən hiə o nolə baptais? ?Təmɨsɨ-pən e nego e neai, o rəha netəmim əm?”  
\p Kən kəmotən-ipən kəm ilat mɨn məmə, “Okəmə kotən məmə, ‘Nepətən rəha Jon təmɨsɨ-pən e nego e neai,’ kən otən məmə, ‘?Məto tahro nəsotənən nɨpahrienən lan?’  
\v 26 Məto okəmə kotən məmə, ‘Rəha netəmim əm,’ kitat koatəgin netəmim, məto-inu nɨkilat təht məmə Jon in ien kit rəha Uhgɨn.”\x - \xo 21:26 \xt Mat 14:5\x*   
\p
\v 27 Tol nəhlan, kəmotən-ipən kəm Iesu məmə, “Itɨmat ekotəruru.” Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “Kən io mɨn, okol ekəsənən kəm itəmat məmə e nepətən naka ekatol natɨmnat mɨn u lan.”   
\s1 Nimaa nəghatən e suah mil kəiu  
\p
\v 28 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “?Tahro? ?Nɨkitəmat tatəht məmə naka? Suah kit, nətɨn iərman kəiu. Kən təmuwɨn mən-ipən kəm itəm iahgin lan məmə, ‘Nətɨk, uwɨn mol wək u-roiu əpəh e nasumən.’  
\v 29 Məto nətɨn təmən-ipən məmə, ‘Iakapəs.’ Kən matɨg məuhlin mɨn rəhan nətəlɨgən, kən muwɨn e nasumən.   
\p
\v 30 “Kən tata tuwɨn o nətɨn itəm təkəku, mən-ipən mɨn kəm in nat kitiəh əm. Kən nətɨn təmən-ipən məmə, ‘Əwəh, tata, ekuwɨn,’ məto təmapəs-pən e nasumən.   
\p
\v 31 “?Otən-tu məmə suakəku mil u in pəhruən, təmol nəwia rəhan tata?”  
\p Kən kəmotən-ipən məmə, “Suakəku itəm iahgin lan.”  
\p Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “Əwəh, in ətuatɨp. Kən iakatən-ipɨnə nɨpahrienən məmə, netəm koatos məni rəha takɨs, ne nɨpɨtan rəha suatɨp koatuwɨn e nərəmərəən rəha Uhgɨn aupən etəmat,  
\v 32 məto-inu Jon təmuwa otəmat məmə otəgətun suatɨp rəha nolən ətuatɨp, kən məto itəmat nəsotənən nɨpahrienən lan, məto netəm koatos məni rəha takɨs, ne nɨpɨtan rəha suatɨp kəmotən nɨpahrienən lan. Kən nəmotəplan pap nat əh, məto nəməsotəuhlinən itəmat e rəhatəmat nolən rat mɨn, kən məsotənən nɨpahrienən lan.”\x - \xo 21:32 \xt Luk 3:12; 7:29-30\x*   
\s1 Nimaa nəghatən e netəmim rat itəm koatehm nasumən  
\r (Mak 12:1-12; Luk 20:9-19)  
\p
\v 33 Kən Iesu tatəkəike matən məmə, “Otətəlɨg-in-tu nimaa nəghatən kit mɨn. Etəm-iasol kit rəha nasumən, təmol nasumən kit e nol kit katən məmə krep, u katol wain lan. Kən mol fenis e kəpiel muwɨn mɨtəlau lan. Kən mol ikɨn kit o nolən nəme naliwək-aliwəkən e noa krep məmə nahuin otaiu kən kol wain lan. Kən mol nimə kit itəm in ilɨs məmə etəmim otaiu lan matehm wɨr nasumən o nat megəh mɨn ne netəmim. Kən təmegəhan-in-pən nasumən kəm netəmim məmə okotasum lan, kən motoor noa krep, məsɨn rəhan, məsɨn rəhalat. Kən miet muwɨn o naliwəkən ik pɨsɨn kit.\x - \xo 21:33 \xt Aes 5:1-2\x*\fig |alt="walled vineyard, watchtower, winepress" src="LB00103B.TIF" size="span" loc="Mat 21:33-40" ref="Mat 21:33" \fig*  
\v 34 Nian krep tɨnəmarəg, kən tahl-ipən rəhan slef mɨn məmə okotuwɨn e nasumən rəha krep, motətapəh o netəm koatol wək e nasumən məmə okotos-ipən rəhan krep məsɨn kəm ilat.   
\p
\v 35 “Məto netəm koatol wək e nasumən kəmotaskəlɨm rəhan slef mɨn, kən motoh kit, motohamnu kit, motaht e kəpiel itəm tatol kɨsɨl lan.  
\v 36 Kən tahl-ipən mɨn slef mɨn neen kotuwɨn olat, ilat tepət taprəkɨs-in itəm aupən mɨn. Kən netəm koatol wək e nasumən kotol tərat kəm ilat e nolən ahmen mɨn əm itəm kəmotol kəm netəm aupən.  
\v 37 Namnun agɨn, tahl-ipən nətɨn iərman tuwɨn olat, kən mən məmə, ‘Ilat okotəkəike motɨsiai-in nətɨk.’   
\p
\v 38 “Məto nian netəm koatol wək e nasumən kəmotəplan nətɨn, kən kotən-ipən kəm ilat mɨn məmə, ‘Inu nətɨ etəm-iasol itəm otərəmərə e nasumən nian rəhan tata otɨmɨs. Pəs kotuwɨn motohamnu mɨn, kən motərəmərə e nasumən rəhan.’\x - \xo 21:38 \xt Mat 27:18\x*  
\v 39 Kən kəmotaskəlɨm motatɨpin-iarəp e nasumən, kən motohamnu.”\x - \xo 21:39 \xt Hip 13:12\x*   
\p
\v 40 Kən nian Iesu təmol namnun nimaa nəghatən, kən təmən məmə, “?Tol nulan, nian etəm-iasol rəha nasumən otuwa, kən otol naka kəm netəmim itəm təmegəhan-in nasumən kəm ilat?”   
\p
\v 41 Kən kəmotən-ipən məmə, “Otərək-rəkɨn agɨn-əh netəm rat mɨn əh, motohamnu ilat. Kən uarisɨg, təpanegəhan-in rəhan nasumən əh tuwɨn e nelmɨ netəm pɨsɨn neen, kən e nian ətuatɨp itəm krep tatəmarəg, ilat okotos-ipən noan məsɨn rəhan.”   
\p
\v 42 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “?Nəmotafin Naoa Rəha Uhgɨn u, o kəp? Tatən məmə,  
\q1 ‘Kəpiel u itəm netəm rəha niləkɨnən nimə kəsotolkeikeən motapəs,  
\q1 in tɨnuwa kəpiel keike o nolən nimə.  
\q1 Iərəmərə təmol nat u,  
\q1 kən in nat təwɨr agɨn e nɨganəmtɨtat.’\x - \xo 21:42 \xt Sam 118:22-23; Rom 9:33; 1 Pita 2:6-8\x*   
\m
\v 43 Tol nəhlan, iatən kəm itəmat məmə nərəmərəən rəha Uhgɨn okoh-rəkɨs otəmat, kən kos-ipən kəm netəmim mɨn u itəm okotol noalat.  
\v 44 Okəmə suah kit otɨsɨ-pər e kəpiel u, kəpiel otətarerəh-ətarerəh, məto okəmə kəpiel otɨsɨ-pər lan, otəpələh-ərən in.”\f + \fr 21:44 \ft E kopi oas mɨn neen rəha Niutesteman itəm kəməte e nəghatən Kris aupən, nəghatən rəha ves 44 u tɨkə.\f*   
\p
\v 45 Nian pris asol mɨn ne Farisi mɨn kəmotəto nimaa nəghatən itəm Iesu təmuəh, kən kɨnotɨtun məmə tatəghat-in ilat.  
\v 46 Kən kɨnotegəs-in suatɨp kit məmə okotɨləs Iesu lan kan e kalapus, məto koatəgin nɨmanin netəmim, məto-inu netəmim koatən məmə in ien kit.   
\c 22  
\s1 Nimaa nəghatən e nagwənən asol rəha marɨt  
\m
\v 1 Kən Iesu təmuəh nimaa nəghatən kit mɨn kəm ilat məmə,  
\v 2 “Nərəmərəən rəha Uhgɨn in tahmen e kig kit itəm təmol əpen-əpenə e nagwənən asol o marɨt rəha nətɨn.  
\v 3 Kən mahl-ipən rəhan iolwək mɨn məmə okotuwɨn o netəmim mɨn u itəm təmahl-ipən rəkɨs nəghatən olat məmə okotuwa o nagwənən rəha marɨt. Məto kotən məmə kol kəsotuwamən.   
\p
\v 4 “Kən tahl-ipən rəhan iolwək neen mɨn, mən-ipən kəm ilat məmə, ‘Otuwɨn motən-ipən kəm netəm mɨn u itəm emahl-ipən rəkɨs nəghatən olat məmə, enol əpen-əpenə rəkɨs e rəhak nagwənən. Rəhak kau mɨn ne nətɨ kau mɨn rəhak itəm kotəhg-əhg wɨr, emoh rəkɨs ilat, kən natɨmnat rafin tɨnahmen. Otuwa e nagwənən rəha marɨt.’   
\p
\v 5 “Məto kəsotətəlɨg-inən iolwək mɨn, kən motagɨm mɨn, kit tatuwɨn e rəhan nasumən, kit tatuwɨn e rəhan stoa.  
\v 6 Kən neen kotaskəlɨm iolwək mɨn rəhan, motol tərat kəm ilat, kən motohamnu ilat.\x - \xo 22:6 \xt Mat 21:35\x*  
\v 7 Kən kig, neməha təmol pɨk. Kən tahl-ipən rəhan mopael mɨn kotuwɨn, kən motohamnu netəmim mɨn u itəm kəmotohamnu rəhan iolwək mɨn, kən motasiepən e rəhalat taon asol.   
\p
\v 8 “Kən mən-ipən kəm rəhan iolwək mɨn məmə, ‘Kɨnol əpen-əpenə rəkɨs e nagwənən rəha marɨt, məto netəm mɨn u itəm emahl-ipən rəkɨs nəghatən olat, nolən rəhalat təsahmenən məmə okotuwa.  
\v 9 Tol nəhlan, otuwɨn əpəh e suatɨp asol mɨn kən motən-ipən kəm netəmim əpnapɨn rafin itəm nakoatəplan məmə okotuwa e nagwənən rəha marɨt.’  
\v 10 Kən iolwək mɨn kəmotuwɨn əpəh e suatɨp asol mɨn, kəmotuəfɨmɨn netəmim rafin itəm kəmotəplan ilat, netəmim itəm kotəwɨr ne netəm itəm kotərat, kən ikɨn kətagwən ikɨn təmərioah e netəmim.   
\p
\v 11 “Məto nian kig təmuwa məplan netəmim, təməplan etəmim kit əh-ikɨn itəm təsuwɨnən e natɨmnat rəha marɨt.  
\v 12 Kən kig təmən-ipən məmə, ‘?Io kit, nəmahro? ?Nəmuwa imə məto nəməsuwɨnən e natɨmnat rəha marɨt?’ Kən suah u tɨnəruru nuhalpɨnən nəghatən rəhan.   
\p
\v 13 “Kən kig təmən-ipən kəm rəhan mɨn netəmim məmə, ‘Okotəlis ətain nelmɨn ne nelkɨn, kən motərakin-iarəp əpəh e nalugɨnən itəm ikɨn kətasək ikɨn, kən katəgətain nəluɨtəm ikɨn.’”\x - \xo 22:13 \xt Mat 8:12; 25:30; Luk 13:28\x*   
\p
\v 14 Kən Iesu təmatəkəike mən məmə, “Tol nəhlan məto-inu netəmim tepət, kətahl-ipən nəghatən olat, məto noan məsɨn əm itəm katɨtəpun ilat.”   
\s1 Takis rəha Kig Sisa  
\r (Mak 12:13-17; Luk 20:20-26)  
\p
\v 15 Kən Farisi mɨn kəmotiet motuwɨn motol noa eko-eko mɨn məmə otiuw-pən Iesu o nənən nəghatən kit itəm təsətuatɨpən.\x - \xo 22:15 \xt Mak 3:6\x*\fig |alt="faces of silver roman denarius" src="HK00166B.TIF" size="col" loc="Mat 22:15-22" ref="Mat 22:15" \fig*  
\v 16 Kən kotahl-ipən rəhalat netəmim kotuwɨn o Iesu ilat netəmim rəha pati rəha Herot. Kən motən-ipən məmə, “Iəgətun. Ekotɨtun məmə ik etəm ətuatɨp, kən matəgətun ətuatɨp pahrien suatɨp rəha Uhgɨn. Nəsolən məmə nətəlɨgən rəha netəmim okotiuw rəkɨs rəham nətəlɨgən, məto-inu natol tahmen-ahmen əm kəm netəmim rafin, okəmə in etəm-iasol o etəm əpnapɨn əm.  
\v 17 Kən ən-tu kəm itɨmat rəham nətəlɨgən e nat u. ?Tətuatɨp məmə okətou-pən takɨs kəm Kig Sisa, o kəp?”   
\p
\v 18 Məto Iesu tɨnɨtun rəhalat nətəlɨgən rat mɨn, kən təmən-ipən kəm ilat məmə, “!Rəhatəmat nənən təwɨr, məto nɨkitəmat tamkɨmɨk! ?Tahro nakotalkut məmə nəkotol noa eko-eko ron io?  
\v 19 Otəgətun-tu məni itəm katətou takɨs lan.” Kən kotos məni\f + \fr 22:19 \ft Məni itəm kəmotos motuwa in koen məni kit, nərgɨn u ‘tenarius,’ itəm tahmen e wan-taosan vatu.\f* motuwa kəm in,  
\v 20 kən təmən-ipən kəm ilat məmə, “?Narmɨ pah u, kən nərgɨ pah u e məni u?”   
\p
\v 21 Kən kotən-ipən məmə, “Kig Sisa.”  
\p Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “Naka u rəha Kig Sisa, otos-ipən kəm Kig Sisa. Kən naka u rəha Uhgɨn, otos-ipən kəm Uhgɨn.”\x - \xo 22:21 \xt Rom 13:7\x*   
\p
\v 22 Nian kəmotəto nəghatən əh, narmɨlat təmiwɨg. Kən kəmotapəs Iesu motagɨm.   
\s1 Nian Uhgɨn otosmegəh netəmim e nɨmɨsən  
\r (Mak 12:18-27; Luk 20:27-40)  
\p
\v 23 E nian əh inəh, Satusi mɨn kəmotuwa o Iesu. Ilat koatən məmə netəmim okəsotəmegəh mɨnən e nɨmɨsən. Kən kotən-ipən kəm Iesu məmə,\x - \xo 22:23 \xt Wək 23:8\x*  
\v 24 “Iəgətun. Moses təmən kəm itɨmat məmə, okəmə etəmim otɨmɨs kən məsɨləsən nətɨn kit, kən pian otəkəike mit nəutahlɨmɨs əh məmə otɨləs suakəku o niuw-pərən nərɨg rəha pian itəm təmɨmɨs.\x - \xo 22:24 \xt Dut 25:5\x*   
\p
\v 25 “Kən ikɨn əh imatɨmat ikɨn, netəm ilat pialat mɨn ilat sepɨn. Itəm təmaupən maiir təmol marɨt, kən mɨmɨs, məsɨləsən nətɨn kit, kən pian itəm tatol kəiu lan tit nəutahlɨmɨs.  
\v 26 Kən in mɨn təmɨmɨs məsɨləsən nətɨn kit, kən itəm tatol kɨsɨl lan ne ilat rafin muwɨn mətoarus-pən itəm tatol sepɨn, kəmotol nat kitiəh əm.  
\v 27 Kən əmun, nəutahlɨmɨs tɨmɨs.  
\v 28 ?Tol nəhlan, ən-tu kəm itɨmat məmə, e nian itəm Uhgɨn otosmegəh netəmim lan e nɨmɨsən, pətan əh in rəha pah, məto-inu ilat rafin əh sepɨn kəmotol marɨt e pətan əh?”   
\p
\v 29 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “Itəmat nəmotən-arəpən e rəhatəmat nəghatən məto-inu nəsotɨtunən Naoa Rəha Uhgɨn ne nəsanənən rəhan.  
\v 30 Nian Uhgɨn otosmegəh netəmim e nɨmɨsən, kən netəmim okəsətolən marɨt, okotahmen e nagelo mɨn əpəh e nego e neai.  
\v 31 ?Nəmotafin o kəp, Naoa Rəha Uhgɨn itəm tatəghat-in nian Uhgɨn otosmegəh netəmim e nɨmɨsən? Tatən məmə,  
\v 32 ‘Io Uhgɨn rəha Epraham, io Uhgɨn rəha Aisak, kən io Uhgɨn rəha Jekop.’\x - \xo 22:32 \xt Eks 3:6\x* In sənəmə Uhgɨn rəha netəm kəmotɨmɨs, məto in Uhgɨn rəha netəmim itəm koatəmegəh, tahmen-pən mɨn e təs miləhal.”   
\p
\v 33 Nian nɨmanin netəmim kəmotəto nəghatən əh, narmɨlat təmiwɨg e nəgətunən rəhan.   
\s1 Lou itəm in ilɨs pɨk  
\r (Mak 12:28-34)  
\p
\v 34 Nian Farisi mɨn kəmotəto məmə Iesu təmoh-iəhau Satusi mɨn e rəhan nəghatən, kən Farisi mɨn kəmotuwa kitiəh.  
\v 35 Kən kit itəm tɨtun pɨk Lou, təmən-ipən nəghatən kit kəm Iesu məmə Iesu otən nəghatən kit təsətuatɨpən, məmə,  
\v 36 “?Lou pəhruən rəha Uhgɨn u in ilɨs pɨk?”   
\p
\v 37 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Nakəkəike molkeike Iərəmərə Uhgɨn rəham e nɨkim rafin, ne nəmegəhən rafin rəham, ne nətəlɨgən rafin rəham.\x - \xo 22:37 \xt Dut 6:5\x*  
\v 38 Inu in Lou itəm tətaupən kən in ilɨs pɨk.  
\v 39 Kən Lou itəm tatol kəiu lan, in iuəhkɨr tahmen əm, məmə, ‘Nakəkəike molkeike ik kit tahmen əm məmə nakolkeike atɨp ik.’\x - \xo 22:39 \xt Lev 19:18; Mat 7:12\x*  
\v 40 Kən Lou mil u kəiu, ilau nəukətɨ Lou rafin, ne naoa rəha ien mɨn rafin aupən.”\x - \xo 22:40 \xt Rom 13:10; Kal 5:14\x*   
\s1 Kristo in nətɨ pah  
\r (Mak 12:35-37; Luk 20:41-44)  
\p
\v 41 Kən e nian Farisi mɨn kotuəfɨmɨn ilat mɨn, kən Iesu təmən-ipən məmə,  
\v 42 “?Nɨkitəmat təht məmə naka, e Kristo itəm Uhgɨn təmən məmə otahl-ipa? ?In tatɨsɨ-pən e noanol rəha pah?”  
\p Kən ilat kotən-ipən məmə, “In noanol rəha Tefɨt.”\x - \xo 22:42 \xt Jon 7:42\x*   
\p
\v 43 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Məto tahro e Tefɨt, itəm tatəghat e narmɨn rəha Uhgɨn, tətaun-in Kristo məmə ‘Iərəmərə.’ Məto-inu tatən məmə,   
\q1
\v 44 ‘Iərəmərə təmən kəm rəhak Iərəmərə məmə,  
\q1 “Əpələh e nɨkalɨk e nelmək matɨp, ikɨn rəha nəsanənən ne nɨsiaiiən,  
\q1 mətoarus ekɨləs-iəhau rəham tɨkɨmɨr mɨn ləhau e nelkəm.”’\x - \xo 22:44 \xt Sam 110:1; Mat 26:64\x*   
\m
\v 45 ?Kən okəmə Tefɨt tətaun-in Kristo məmə ‘rəhak Iərəmərə,’ kən otahro məmə Kristo in mipɨ Tefɨt rat?”  
\v 46 Kən etəmim kit təsuhalpɨnən nəghatən rəha Iesu. Kən e nian əh matuwɨn, kəmotəgɨn o nətapəh-inən nəghatən kit mɨn tol min-nəhlan.   
\c 23  
\s1 Nahməən asol sepɨn  //  itəm otatuwa  
\r (Mak 12:38-40;  //  Luk 11:37-54; 20:45-47)  
\m
\v 1 Kən Iesu təmən-ipən kəm nɨmanin netəmim ne rəhan mɨn netəmim məmə,  
\v 2 “Iəgətun mɨn rəha Lou ne Farisi mɨn koatos nepətən məmə okotən-iarəp Lou rəha Moses kəm itəmat.  
\v 3 Tol nəhlan, nəkotəkəike motətəu-pən kən motol natɨmnat rafin itəm koatən kəm itəmat. Məto nəsotolən nat naka itəm koatol, məto-inu ilat kəsotolən nat naka itəm koatən-iarəp.\x - \xo 23:3 \xt Mal 2:7-8\x*  
\v 4 Koatəkəike o netəmim məmə okotətəu-pən lou əskasɨk mɨn itəm kotahmen e katipa əfɨgəm, məto okol kəsotos-ipənən noanelmɨlat məmə okasitu elat.   
\p
\v 5 “Natɨmnat rafin itəm ilat koatol, koatol əm məmə netəmim okotəplan. Nəkotɨtun paos itəm netəmim kəmotaii-pən nəghatən rəha Naoa Rəha Uhgɨn ikɨn, kənu motəlis rəhalat-kapə ne nelmɨlat lan.\f + \fr 23:5 \ft paos - inu bokis əkəku kit kəmol e nuwigɨ kau. Kəmotəte rəkɨs əlkələh nəghatən rəha Naoa Rəha Uhgɨn motaii-pən lan (Eks 13:1-10,11-16;  //  Dut 6:4-9; 11:13-21). Netəmim kəmotol nəhlan məto-inu kəmotolkeike məmə otol nəghatən itəm tətatɨg e Dut 6:8 ne 11:18. Kən nəman rafin rəha noanol rəha Isrel itəm kɨnotos rəkɨs nup tatin, ilat okotuwɨn e paos mɨn əh nian tepət, kən nian rafin e nian rəha nəfakən. Katəlis e nɨpɨnəgɨn ne nelmɨn mol e nol kəmol e nuwɨgɨ kau. E nəghatən Inglis, katən paos mɨn əh, “phylacteries.”\f* Məto rəha iəgətun mɨn rəha Lou ne Farisi mɨn, rəhalat paos in iahgɨn taprəkɨs. Kən nəkotɨtun nol əlkələh mɨn itəm koatəkul-pən e nɨpəgnəmtɨ kot mɨn, itəm tatəgətun məmə etəmim in təskasɨk o nətəu-pənən Lou. Məto rəha iəgətun mɨn rəha Lou ne Farisi mɨn, rəhalat nol kaifəməh pɨk.\x - \xo 23:5 \xt Eks 13:9; Nam 15:38-39; Dut 6:8; Mat 6:1\x*\fig |alt="man with phylactery" src="HK00274B.TIF" size="col" loc="Mat 23:5" ref="Mat 23:5" \fig*  
\v 6 Kən e lafet mɨn, ilat kotolkeike ikɨn rəha nɨsiaiiən, kən əpəh e nimə rəha nuəfɨmɨnən, ilat kotolkeike məmə okotəpələh ima netəm-iasol mɨn ikɨn.  
\v 7 Kən e ikɨn katol maket ikɨn, ilat kotolkeike məmə netəmim kotən təwɨr kəm ilat, kən motaun-in ilat məmə ‘Rapai’ u nɨpətɨn təmə ‘etəm in ilɨs.’\f + \fr 23:7 \ft Okəmə iəgətun rəha Lou təmaliwək matuwa iuəhkɨr ron ik, nakətul e nɨsiaiiən, kən nakatən təwɨr kəm in, maun-in in məmə, “etəm-iasol,” o “Tata,” o “Rapai.” Kən noanol rəha Isrel kətaun-in rəhalat iəgətun asol mɨn itəm ilat ilɨs pɨk məmə “Rapai,” u nɨpətɨn təmə “etəm in ilɨs” o “etəm tatəmɨk netəmim.”\f*  
\v 8 Məto sotolən məmə netəmim okotaun-in itəmat məmə ‘Rapai, u etəm in ilɨs,’ məto-inu rəhatəmat Etəm-iasol kitiəh əm, kən itəmat piatəmat mɨn.  
\v 9 Kən sotaun-inən suah kit u e nətueintən məmə, ‘Tata, etəm katɨsiai-in,’ məto-inu Tata rəhatəmat kitiəh əm əpəh ilɨs e nego e neai.  
\v 10 Kən sotolən məmə netəmim okotaun-in itəmat məmə, ‘Iəgətun,’ məto-inu rəhatəmat Iəgətun kitiəh əm, Kristo itəm Uhgɨn təmən məmə otahl-ipa.  
\v 11 Etəm u in ilɨs etəmat, in iolwək rəhatəmat.\x - \xo 23:11 \xt Mat 20:26; Mak 9:35; Luk 22:26\x*  
\v 12 Tol nəhlan məto-inu, etəmim itəm otos-ipər atɨp in, Uhgɨn otɨləs-iəhau, kən etəmim itəm otos-iəhau atɨp in, Uhgɨn otɨləs-ipər.\x - \xo 23:12 \xt Job 22:29; Prov 29:23; Luk 14:11; 18:14\x*   
\p
\v 13 “!Kəsi, nahməən asol otuwa otəmat iəgətun mɨn rəha Lou, ne Farisi mɨn! !Rəhatəmat nənən təwɨr, məto nɨkitəmat tamkɨmɨk! Nakotahtosɨg-in o netəmim suatɨp o nuwɨnən matɨg ahgin nərəmərəən rəha Uhgɨn, məto itəmat nəsotuwɨnən, kən nəsotegəhan-inən məmə netəmim okotuwɨn ikɨn, nat əpnapɨn ilat kotolkeike məmə okotuwɨn.\f + \fr 23:13 \ft E kopi oas mɨn neen rəha Niutesteman itəm kəməte e nəghatən Kris aupən, nəghatən rəha ves 14 u tɨkə. Tatən məmə, “Kəsi, nahməən asol otuwa otəmat iəgətun mɨn rəha Lou, ne Farisi mɨn. !Rəhatəmat nənən təwɨr, məto nɨkitəmat tamkɨmɨk! Nakotakləh-in natɨmnat rəha nəutahlɨmɨs mɨn, məto nian kitiəh əm, nəkotol nəfakən əfəməh mɨn məmə netəmim okotɨsiai-in itəmat. E nolən əh, rəhatəmat nalpɨnən otəskasɨk təhmɨn mɨn.”\f*   
\p
\v 15 “!Kəsi, nahməən asol otuwa otəmat iəgətun mɨn rəha Lou, ne Farisi mɨn! !Rəhatəmat nənən təwɨr, məto nɨkitəmat tamkɨmɨk! Nɨkitəmat tagien əm məmə nakotuwɨn isəu e nego, o e naliwəkən əm o nuwɨnən e nəptən pɨsɨn pɨsɨn mɨn məmə nakotiuw-pa etəmim kitiəh əm e nəfakən rəhatəmat. Məto nian suah kit tatos nolən mɨn əh rəhatəmat, kən tatuwa etəm rat taprəkɨs-in itəmat, kən nəmotol məmə in otəkəike mos nalpɨnən rəha nɨgəm asol taprəkɨs-in itəmat.   
\p
\v 16 “!Kəsi, nahməən asol otuwa otəmat itəm noatit netəmim məto nɨganəmtɨtəmat təpɨs! Itəmat nakoatən məmə, ‘Okəmə suah kit tatos noanawɨl o Nimə Rəha Uhgɨn məmə otol rəhan nəghatən tatətul-iəkɨs, okəmə təsolən, məto in nat əpnapɨn əm. Məto okəmə suah kit tatos noanawɨl o iaen u kol tatɨpɨt-ɨpɨt rəha Nimə Rəha Uhgɨn, kən in otəkəike mol nəwian itəm təmos noanawɨl ron.’\x - \xo 23:16 \xt Mat 15:14\x*  
\v 17 !Itəmat netəm nakotalməl, nɨganəmtɨtəmat təpɨs! ?Naka u in ilɨs, iaen u kol tatɨpɨt-ɨpɨt, o Nimə Rəha Uhgɨn itəm tatol kol tasim?  
\v 18 Nakotən mɨn məmə, ‘Okəmə suah kit tatos noanawɨl o olta, in nat əpnapɨn əm. Məto okəmə suah kit tatos noanawɨl e sakrifais itəm tatəpələh lan, kən in otəkəike mol nəwian itəm təmos noanawɨl ron.’  
\v 19 !Itəmat netəm nɨganəmtɨtəmat təpɨs! ?Naka u in ilɨs, sakrifais o olta itəm tatol sakrifais tasim?  
\v 20 Tol nəhlan, etəm tatos noanawɨl e olta, pahrien, tatos noanawɨl e olta ne natɨmnat rafin itəm tatəpələh lan.  
\v 21 Kən etəm tatos noanawɨl e Nimə Rəha Uhgɨn, pahrien tatos noanawɨl e Nimə Rəha Uhgɨn ne Suah u tətatɨg ikɨn.  
\v 22 Kən etəm tatos noanawɨl e nego e neai, pahrien tatos noanawɨl o jea rəha kig u in rəha Uhgɨn, kən tatos noanawɨl o Suah u tatəpələh-pər lan.\x - \xo 23:22 \xt Aes 66:1; Mat 5:34\x*   
\p
\v 23 “!Kəsi, nahməən asol otuwa otəmat iəgətun mɨn rəha Lou, ne Farisi mɨn! !Rəhatəmat nənən təwɨr, məto nɨkitəmat tamkɨmɨk! Nəkoatətəu-pən lou əlkələh mɨn moatos-ipən tait rəha rəhatəmat nɨmalɨ nɨg nəmiəwɨlat tatəpien u katos-ipən e nagwənən, katən məmə min, ne til, ne kumɨn. Məto nakotapəs nat asol e Lou, inu etəm tatol tətuatɨp kən mahmen-ahmen əm kəm netəmim, kən mətasəkitun netəmim, kən tatol nian rafin nat naka itəm təike matol. Təwɨr nəkoatol lou əlkələh mɨn, məto nəkotəkəike moatol lou asol mɨn, məto kəp, nəsotolən.\x - \xo 23:23 \xt Lev 27:30; Maeka 6:8\x*  
\v 24 !Itəmat noatit netəmim məto nɨganəmtɨtəmat təpɨs! !Itəmat netəmim noategəs-in miminao e rəhatəmat kap məmə ko nəsotərgeən, məto nəkotərge nat megəh asol u kamel!   
\p
\v 25 “!Kəsi, nahməən asol otuwa otəmat iəgətun mɨn rəha Lou, ne Farisi mɨn! !Rəhatəmat nənən təwɨr, məto nɨkitəmat tamkɨmɨk! Nakotafəl ihluə e kap ne plet, məto əpəh imə tamkɨmɨk, kotərioah e nagwənən ne nənɨmən itəm nəmotakləh-in, o natɨmnat itəm nəmotos məto-inu itəmat iaumɨs mɨn kən nian rafin nəkoatol əm natɨmnat rat mɨn itəm tətatɨg e rəhatəmat nətəlɨgən.\x - \xo 23:25 \xt Mak 7:4\x*  
\v 26 !Itəmat Farisi mɨn, nɨganəmtɨtəmat təpɨs! Otaupən kafəl əpəh imə e kap ne plet, kən ihluə mɨn in təwɨr təsamkɨmɨkən.   
\p
\v 27 “!Kəsi, nahməən asol otuwa otəmat iəgətun mɨn rəha Lou, ne Farisi mɨn! !Rəhatəmat nənən təwɨr, məto nɨkitəmat tamkɨmɨk! Nəkotahmen e suwɨt rəha netəm kəmotɨmɨs itəm kəmuəh e pen ruən. Ihluə, netəmim kotəplan məmə təwɨr, məto əpəh imə tərioah e nɨkɨlkɨli netəm kəmotɨmɨs, ne natɨmnat rafin itəm tamkɨmɨk.\x - \xo 23:27 \xt Wək 23:3\x*  
\v 28 E nolən ahmen mɨn əm, ihluə, e nolən rəhatəmat, netəmim kotəplan məmə itəmat nəkotətuatɨp. Məto imə, e nɨkitəmat, nakotərioah e nəghatən nakotən məsotolən, ne nolən rat agɨn mɨn.\x - \xo 23:28 \xt Luk 16:15\x*   
\p
\v 29 “!Kəsi, nahməən asol otuwa otəmat iəgətun mɨn rəha Lou, ne Farisi mɨn! !Rəhatəmat nənən təwɨr, məto nɨkitəmat tamkɨmɨk! Nakotiləkɨn nimə e kəpiel rəha suwɨt rəha ien mɨn aupən ne netəm kotətuatɨp, kən moatol nəhlɨp e kəpiel kən moatol malə-malə lan.  
\v 30 Kən nakotən-ipən məmə, ‘Okəmə itɨmat emotatɨg e nian mɨn rəha tɨpɨtat mɨn, okol itɨmat eməsotasituən elat motohamnu ien mɨn.’  
\v 31 E nəghatən əh, nakoatən-iarəp məmə itəmat noanol ətuatɨp mɨn rəha tɨpɨtɨmat mɨn aupən itəm kəmotohamnu ien mɨn əh, kən nakotahmen-ahmen əm elat.\x - \xo 23:31 \xt Wək 7:52\x*  
\v 32 Kən təwɨr əm, itəmat otəkəike motol namnun wək itəm tɨpɨtəmat mɨn kəmotətuoun.   
\p
\v 33 “!Itəmat sɨnek mɨn, ne netɨ sɨnek mɨn! ?Nɨkitəmat tatəht məmə okol nakotagɨm e nalpɨnən e nɨgəm asol? !Kəp!\x - \xo 23:33 \xt Mat 3:7; 12:34; Luk 3:7\x*  
\v 34 Tol nəhlan, ekahl-ipɨnə ien mɨn, ne netəm kotenatɨg, ne iəgətun mɨn. Neen, itəmat onəkotohamnu ilat motətu-pər elat e nɨg kəluau, neen onəkotalis motoh ilat əpəh e nimə rəha nuəfɨmɨnən rəhatəmat, kən neen nakotɨtəp ilat kotiet e taon kit motiet motuwɨn e kit.  
\v 35 Kən tol nəhlan, itəmat onəkotos nalpɨnən rəha netəmim itəm kəmotohamnu netəmim rafin itəm kotətuatɨp, itəm tətuoun e Epel\x - \xo 23:35 \xt Jen 4:8; Hip 11:4\x* itəm in tətuatɨp, muwɨn mətoarus-pən Sekaraea, nətɨ Perekia,\x - \xo 23:35 \xt Sek 1:1\x* itəm tɨpɨtəmat mɨn kəmotohamnu e Nimə Rəha Uhgɨn ilugɨn e olta ne nimə.\x - \xo 23:35 \xt 2 Kron 24:21\x*  
\v 36 Iatən pahrien kəm itəmat məmə, nalpɨnən rafin u otuwa o netəm rəha Isrel itəm kotatɨg roiu.   
\p
\v 37 “!Awe, netəm Jerusalem, netəm Jerusalem! Itəmat nakotohamnu ien mɨn rəha Uhgɨn, kən netəmim itəm Uhgɨn təmahl-ipa kəm itəmat, nəkotahtɨmnu ilat e kəpiel apɨn, inəh netəm u rəha Uhgɨn itəm koatos nəghatən rəhan. Nian tepət iatəg-əfəməh-in nelmək məmə iatəmɨk-əfɨmɨn wɨr itəmat matos wɨr itəmat, tahmen-pən e mənɨg itəm tatu nenətɨn mɨn e nɨkwɨn, məto itəmat nɨkitəmat təsagienən ron kən motapəs io.  
\v 38 Otəplan-tu. Uhgɨn tɨnapəs itəmat, rəhatəmat nimə nəratən otoh, kən nat otɨkə ikɨn.\x - \xo 23:38 \xt 1 King 9:7-8; Jer 22:5\x*  
\v 39 Kən ekən kəm itəmat məmə, nat əh in nɨpahrienən məto-inu onəsotəplan mɨnən io mətoarus nakotən məmə,  
\q1 ‘!Iərəmərə Uhgɨn tətatɨg ilau suah u itəm tatuwa e nərgɨn!’”\x - \xo 23:39 \xt Sam 118:26; Luk 13:34-35\x*   
\c 24  
\s1 Nəmtətin mɨn rəha  //  namnun nian  
\r (Mak 13:1-37; Luk 21:5-36)  
\m
\v 1 Iesu təmiet e Nimə Rəha Uhgɨn maliwək matuwɨn, kən rəhan mɨn netəmim kotuwa motən-ipən kəm in məmə otəplan-tu nimə mɨn u əpəh e Nimə Rəha Uhgɨn.\fig |alt="Herod’s temple" src="LB00250B.TIF" size="span" loc="Mat 24:1-2" ref="Mat 24:1" \fig*  
\v 2 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Əwəh, otəplan-tu nimə mɨn əh. Nɨpahrienən iatən kəm itəmat məmə nimə mɨn əh netəmim okotəhap-əhap kəpiel mɨn elat. Okol kəpiel kit təsəməhlɨn e nəmeen.”\x - \xo 24:2 \xt Luk 19:44\x*   
\p
\v 3 Kən uarisɨg lan, Iesu təmaliwək ilat rəhan netəmim motuwɨn əpəh e Nɨtot Rəha Nɨg U Olif kən matəpələh. Kən rəhan netəmim kotuwa pɨsɨn əm ron motən-ipən məmə, “?Otən-tu məmə natɨmnat mɨn u okotuwa e nian naka, kən nəmtətin naka otol-arəp məmə rəham nuwamən ne namnun nian tɨnuwa iuəhkɨr?”   
\p
\v 4 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “Oatehm wɨr itəmat məmə etəmim kit otəseiuə-inən itəmat,  
\v 5 məto-inu netəmim tepət okotuwa motos nərgək moatən məmə, ‘Io Kristo itəm Uhgɨn təmən məmə otahl-ipa,’ kən okoteiuə-in netəmim tepət.\x - \xo 24:5 \xt Mat 24:23-24; 1 Jon 2:18\x*  
\v 6 Onəkotəto namnusən rəha nəluagɨnən mɨn, kən onəkotəto nəghatən əpnapɨn mɨn məmə netəmim koatəluagɨn. Məto nakoatehm wɨr itəmat məmə nəsotəgɨnən. Natɨmnat mɨn əh otəkəike motuwa motol nɨpahrienən lan, məto namnun nian otəpanuwa.  
\v 7 Noanol mɨn okotoh noanol mɨn, kən kantri mɨn okotoh kantri mɨn. Nəumɨs otan, kən namig otəloal ikɨn mɨn tepət.  
\v 8 Natɨmnat mɨn əh, nətuounən əm rəha nəratən, tahmen e pətan itəm tɨnətuoun matəto nahməən o neməkən.   
\p
\v 9 “E nian mɨn əh, netəmim okotegəhan-in-pən itəmat məmə okol nəratən kəm itəmat, kən kohamnu itəmat, kən netəmim rəha noanol mɨn rafin okotetəhau itəmat məto-inu o nərgək.\x - \xo 24:9 \xt Mat 10:22\x*  
\v 10 Kən e nian mɨn əh, netəmim tepət okotapəs rəhalat nahatətəən, kən okotegəhan-in-pən ilat mɨn e nelmɨ tɨkɨmɨr mɨn rəhalat, kən motetəhau ilat mɨn,  
\v 11 kən ien eiueiuə mɨn okotuwa moteiuə-in netəmim tepət.\x - \xo 24:11 \xt Mat 24:5,24; 1 Jon 4:1\x*  
\v 12 Məto-inu nəratən tɨnatepət, iuəhkɨr netəmim rafin rəhalat nolkeikeən o Uhgɨn otɨkə,  
\v 13 məto etəmim itəm otətul əskasɨk mətoarus namnun nian, kən Uhgɨn otosmegəh in.\x - \xo 24:13 \xt Mat 10:22\x*  
\v 14 Kən namnusən təwɨr əh rəha nərəmərəən rəha Uhgɨn, okən-iarəp ikɨn mɨn rafin e nətueintən, məmə suatɨp əh-ikɨn rəha kantri mɨn rafin o nətəlɨg-inən, kən namnun nian otuwa.\x - \xo 24:14 \xt Mat 28:19\x*   
\p
\v 15 “Ien u Taniel təməghat-in nat kit katən məmə, ‘nat itəm Uhgɨn tatetəhau, kən matol Nimə Rəha Uhgɨn tamkɨmɨk’\x - \xo 24:15 \xt Dan 9:27; 11:31; 12:11\x* (nian nakotafin, otətəlɨg-in nɨpətɨn). Tol nəhlan, nian nat tərat əh tatətul e Nimə Rəha Uhgɨn,  
\v 16 kən itəmat itəm nəkotatɨg Jutia, nakotiet motagɨm motuwɨn motəhluaig e nɨtot mɨn.  
\v 17 Okəmə etəmim tətameg ihluə e rəhan nimə, okol təsuwɨnən imə mos mɨn rəhan natɨmnat.\x - \xo 24:17 \xt Luk 17:31\x*  
\v 18 Okəmə etəmim əpəh e nasumən rəhan, okol təsɨtəlɨg-pənən latuənu mos rəhan kot.\fig |alt="single story flat roofed house" src="LB00234B.TIF" size="col" loc="Mat 24:18" ref="Mat 24:18" \fig*  
\v 19 !Kən kəsi o nɨpɨtan u itəm kotəpɨk-əpɨk, ne nɨpɨtan itəm kotapinahin nɨsualkələh e nian əh, məto-inu ilat okotəto tərat pɨk agɨn!  
\v 20 Təwɨr nakotəfak məmə onakəsotagɨmən e nəratən əh e nian rəha nətəpən, o e nian rəha Sapat,  
\v 21 məto-inu e nian əh, nəratən asol otuwa itəm etəmim təməsəplanən tol mihin nəhlan aupən mətoarus-pa u-roiu, kən okol nəratən asol kit tol nəhlan otəsuwa mɨnən nian kit tahmen e in əh.\x - \xo 24:21 \xt Dan 12:1\x*  
\v 22 Kən okəmə Uhgɨn təsətatɨpən nian rəha nəratən əh, okol etəmim kit təməsəmegəhən. Məto Uhgɨn otətatɨp nian əh o rəhan mɨn netəmim itəm təmɨtəpun rəkɨs ilat.   
\p
\v 23 “E nian əh, okəmə suah kit otən-ipɨnə kəm itəmat məmə, ‘!Otəplan-tu, inu Kristo itəm Uhgɨn təmən məmə otəpanahl-ipa!’ o ‘!In əpəh!’ sotənən nɨpahrienən lan,\x - \xo 24:23 \xt Mat 24:5\x*  
\v 24 məto-inu netəmim neen okotuwa motən məmə ilat Kristo, ne ien eiueiuə mɨn okotuwa, kən ilat okotol nəmtətin asol mɨn, ne nat pɨspɨs mɨn məmə okoteiuə-in netəmim, kən okotalkut məmə okoteiuə-in netəmim itəm Uhgɨn təmɨtəpun rəkɨs ilat, okəmə ilat kotɨtun nolən.\x - \xo 24:24 \xt Dut 13:1-3; 2 Tes 2:8-9; Nol Əpən 13:13-14\x*  
\v 25 Nɨkitəmat otəkəike matəht wɨr nəghatən mɨn u itəm emən rəkɨs kəm itəmat, uarisɨg natɨmnat mɨn u okotuwa motol nɨpahrienən lan.   
\p
\v 26 “Tol nəhlan, okəmə suah kit tən kəm itəmat məmə, ‘In əpəh, ikɨn taruən-aruən ikɨn,’ əsotuwɨnən. O suah kit tən məmə, ‘In ikɨn-u e nɨpəg noa nimə,’ sotənən nɨpahrienən lan,\x - \xo 24:26 \xt Luk 17:23-24\x*  
\v 27 məto-inu nian Nətɨ Etəmim otɨtəlɨg-pa mɨn, otuwa uəhai əm, kən netəmim rafin okotəplan, tahmen e nɨpɨtən itəm təmɨpɨt masiəgəpɨn rafin neai.\x - \xo 24:27 \xt Mat 24:37-39\x*  
\v 28 Nian nat megəh kit təmɨmɨs, nəkotəplan kuəriə mɨn kotuwa məmə okotun. E nolən ahmen mɨn əm, nian nəkotəplan nəmtətin mɨn əh, nəkotɨtun məmə otəsuwəhən ekuwa mɨn.\x - \xo 24:28 \xt Luk 17:37\x*   
\p
\v 29 “Nian ətuatɨp nəratən əh otol namnun, kən  
\q1 ‘mɨtgar otəpɨs agɨn,  
\q1 kən məwɨg otəsəmɨlhən mɨnən,  
\q1 kən məhau mɨn okotɨsas e neai,  
\q1 kən Uhgɨn otəloal e nəsanənən mɨn əpəh e neai.’\x - \xo 24:29 \xt Aes 13:10; 34:4; Esik 32:7; Joel 2:10,31; 2 Pita 3:10; Nol Əpən 6:12-13\x*\f + \fr 24:29 \ft Məta “nəsanənən mɨn əpəh e neai” tatəpsen-pən narmɨn mɨn, o kəm-naka natɨmnat tahmen-pən e mɨt ne məwɨg əpəh e neai.\f*   
\p
\v 30 “E nian əh, nəmtətin rəha Nətɨ Etəmim otol-arəp e neai, kən noanol mɨn rafin e nətueintən okotasək e nəgɨnən. Kən okotəplan io, Nətɨ Etəmim ekuwa e nɨmal napuə e neai e nəsanənən ne nepətən əhag-əhag asol rəha Uhgɨn itəm otasiə mɨtəlau lak.\x - \xo 24:30 \xt Dan 7:13; Sek 12:10; Nol Əpən 1:7\x*  
\v 31 Kən ekahl-ipən rəhak nagelo mɨn kotiet nian okotəto təwi otasək əfəməh, kən ilat okotuwɨn ikɨn mɨn rafin e nətueintən, motos-irəkɨs rəhak netəmim itəm Uhgɨn təmɨtəpun rəkɨs ilat, kən kuəfɨmɨn ilat kitiəh.\x - \xo 24:31 \xt 1 Kor 15:52; 1 Tes 4:16\x*   
\p
\v 32 “Nɨkitəmat otəkəike matəht nɨg u fik.\f + \fr 24:32 \ft Nɨg u fik tahmen e naip.\f* Nian ətuatɨp itəm nelmɨn mɨn kɨnotətuoun katəwiə, kən nɨmalɨn mɨn kɨnoatərget, itəmat nəkotɨtun məmə nian əh inəh itəm nakotasum lan rəhatəmat.  
\v 33 Kən e nolən ahmen mɨn əm, nian nəkotəplan nəmtətin mɨn əh, onəkotɨtun məmə otəsuwəhən ekuwa mɨn roiu agɨn.  
\v 34 Iatən pahrien kəm itəmat məmə netəmim itəm kotatɨg u-roiu, okol kəsotɨmɨs rafinən mətoarus natɨmnat mɨn əh okotuwa kol nɨpahrienən lan.\f + \fr 24:34 \ft Suatɨp kit mɨn rəha nəuhlinən ves 34 tatən məmə, “Iatən pahrien kəm itəmat məmə noanol u rəha Isrel otəsɨkəən mətoarus natɨmnat mɨn əh okotuwa motol nɨpahrienən lan.”\f* \x - \xo 24:34 \xt Mat 16:28\x*  
\v 35 Neai ne nətueintən okiakə, məto nəghatən mɨn rəhak okol kəsotɨkəən.”\x - \xo 24:35 \xt Mat 5:18\x*   
\s1 Etəmim tɨkə itəm tɨtun nuwamən rəha Iesu Kristo  
\p
\v 36 Kən Iesu təmatəkəike matən məmə, “Suah kit təsɨtunən nian o aua ətuatɨp rəha natɨmnat mɨn əh. Nagelo mɨn əpəh e neai kotəruru, kən io mɨn Netɨ Etəmim ekəruru. Məto Tata Uhgɨn əm in tɨtun nian ətuatɨp əh.\x - \xo 24:36 \xt Wək 1:7; 1 Tes 5:1-2\x*  
\v 37 E nian io Nətɨ Etəmim ekuwa lan, otahmen e nian rəha Noah aupən ikɨn itəm netəmim kəsotol əpen-əpenəən ron.\x - \xo 24:37 \xt Jen 6:5-8\x*  
\v 38 E nian əh, itəm naruəh təsaiuən əh, netəmim koatagwən, moatənɨm, moatol marɨt, inəh natɨmnat rafin kəmoatol e nəmegəhən rəhalat, mətoarus-pən Noah təmuwɨn imə e nɨpəgnoa nego rəhan,  
\v 39 kən ilat kɨnotəruru nat naka otuwa mətoarus-pa naruəh təmaiu məmɨk ilat rafin. In əh otol tahmen əm e nian Nətɨ Etəmim otuwa.\x - \xo 24:39 \xt Jen 7:21-23; Luk 17:26,27\x*  
\v 40 Etəmim kəiu e nasumən, kən okos kitiəh, kapəs kitiəh.  
\v 41 Pətan kəiu katuəpələh kitiəh matioal nagwənən, kən okos kitiəh, kapəs kitiəh.   
\p
\v 42 “Tol nəhlan, nəkotəkəike motaiir, məto-inu nəkotəruru nian naka rəhatəmat Iərəmərə otuwa lan.\x - \xo 24:42 \xt Mat 25:13\x*  
\v 43 Məto nəkotəkəike motɨtun nat u. Okəmə etəm-iasol rəha nimə tɨtun nian ətuatɨp lapɨn itəm iakləh otuwa, kən in otəkəike mətaiir matehm wɨr nimə məmə iakləh otəsəhapən muwɨn imə.\x - \xo 24:43 \xt Luk 12:39-40; Nol Əpən 16:15\x*  
\v 44 Kən itəmat mɨn onəkotəkəike moatətul matɨp, məto-inu Nətɨ Etəmim otuwa e aua əm itəm nɨkitəmat təsəhtən.   
\p
\v 45 “Nɨkitəmat otəkəike matəht wɨr nolən rəha iolwək itəm in tenatɨg kən tətaskəlɨm wɨr wək rəhan kən məsapəsən. Etəm-iasol təmələhəu məmə iolwək əh otərəmərə e rəhan mɨn rafin iolwək mɨn məmə in otos-ipən nagwənən kəm ilat e nian ətuatɨp.  
\v 46 Kən okəmə etəm-iasol otuwa məplan etəm tatərəmərə e iolwək mɨn rəhan, kən matol-wɨr rəhan wək, kən otos-ipən nətouən kit kəm suah əh.  
\v 47 Iatən-ipɨnə nɨpahrienən məmə etəm-iasol əh otələhəu in tərəmərə e natɨmnat rafin rəhan.\x - \xo 24:47 \xt Mat 25:21,23\x*  
\v 48 Məto okəmə iolwək əh, in etəm rat, kən nɨkin otəht məmə, ‘Rəhak etəm-iasol təsuwamən nuwəh,’  
\v 49 kən mətuoun matoh iolwək mɨn neen, kən muwɨn magwən mənɨm ilat netəm kotapɨs.  
\v 50 Kən etəm-iasol rəha iolwək əh otuwa e nian ne aua itəm iolwək nɨkin təsəhtən məmə rəhan etəm-iasol otuwa lan.  
\v 51 Etəm-iasol əh otol nalpɨnən asol kəm iolwək əh kən mərakin-pən ikɨn rəha netəm rəhalat nənən təwɨr, məto nɨkilat tamkɨmɨk. Ikɨn əh, netəmim okotasək moatəgətain nəluɨlat.”\x - \xo 24:51 \xt Luk 12:42-46\x*   
\c 25  
\s1 Nimaa nəghatən o nɨpɨtan əlkələh ilat ten  
\m
\v 1 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “E nian itəm rəhatəmat Iərəmərə otuwa mɨn, nərəmərəən rəha Uhgɨn otol nəhlan. Nɨpɨtan əlkələh\f + \fr 25:1 \ft Nɨpɨtan əh, kəsotolən əh marɨt. Koatos nup tuente ne.\f* ilat ten kəmotiet lapɨn məmə okotuwɨn e marɨt kit, kən moatəsahgin etəm otol marɨt otuwa mos rəhan pətan muwɨn e rəhan nimə, əpəh ikɨn katol lafet ikɨn. Ilat ten kəmotos rəhalat lait.\x - \xo 25:1 \xt Luk 12:35; Nol Əpən 19:7\x*  
\v 2 Faif kotalməl, kən faif kotenatɨg.  
\v 3 Nɨpɨtan mɨn u ilat faif itəm kotalməl kəmotos rəhalat lait mɨn, məto kəsotosən karasin məsɨn mɨn o niuw-pənən e lait.  
\v 4 Məto nɨpɨtan mɨn u ilat faif itəm kotenatɨg kəmotos rəhalat lait mɨn, kən motos mɨn karasin məsɨn o niuw-pənən e rəhalat lait.  
\v 5 Kən etəm otol marɨt təsuwa uəhaiən, kən napɨlən tɨnatos ilat koatiuw nəm, kən mɨnotapɨl.   
\p
\v 6 “Kən lapɨn agɨn, suah kit təmagət əfəməh məmə, ‘!Etəmim itəm otol marɨt tatuwa u-roiu! !Otuwa motəplan!’   
\p
\v 7 “Kən nɨpɨtan əlkələh u ilat ten kəmotaiir motuarin asol rəhalat lait mɨn.  
\v 8 Kən nɨpɨtan itəm kotalməl kotən-ipən kəm nɨpɨtan itəm kotenatɨg məmə, ‘!Awi! Otos-ipa rəhatəmat məsɨn karasin məto-inu rəhatɨmat karasin e rəhatɨmat lait kɨnotamɨr, otəsuwəhən kotəpɨs.’   
\p
\v 9 “Məto nɨpɨtan itəm kotenatɨg kotən-ipən kəm ilat məmə, ‘!Kəp! Karasin mɨn u kəsotahmenən o kitat rafin. Məto otɨtəlɨg motuwɨn motos-nəmtɨn rəhatəmat neen karasin əpəh e stoa.’   
\p
\v 10 “Məto nian nɨpɨtan itəm kotalməl kəmotaliwək motɨtəlɨg moatuwɨn o karasin, kən etəm itəm otol marɨt təmuwa. Kən nɨpɨtan əlkələh itəm koatətul matɨp, kəmotuwɨn ilat min e nagwənən rəha marɨt, kən motuwɨn imə. Kən kahtosɨg e toa.   
\p
\v 11 “Uarisɨg, nɨpɨtan əlkələh itəm kotalməl kəmotɨtəlɨg-pa motaun motəmə, ‘!Etəm-iasol, etəm-iasol! !Egəhan-in itəmat ekotɨmnə imə!’\x - \xo 25:11 \xt Luk 13:25-27\x*   
\p
\v 12 “Məto etəm otol marɨt təmən-ipən kəm ilat məmə, ‘Iatən-ipɨnə pahrien məmə, io ekəruru itəmat.’”\x - \xo 25:12 \xt Mat 7:23\x*   
\p
\v 13 Kən nian Iesu təmol namnun nimaa nəghatən, təmən-ipən kəm ilat məmə, “Tol nəhlan, itəmat nəkotəkəike motaiir, məto-inu nəkotəruru nian ne aua rəha rəhatəmat Iərəmərə otuwa lan.”\x - \xo 25:13 \xt Mat 24:42\x*   
\s1 Nimaa nəghatən e iolwək e məni kɨsɨl  
\p
\v 14 Kən Iesu təmuəh nimaa nəghatən kit mɨn məmə, “Ekən mɨn məmə e nian itəm rəhatəmat Iərəmərə otuwa mɨn, nərəmərəən rəha Uhgɨn otol nəhlan. Etəm-iasol kit təmol əpen-əpenə məmə otaliwək muwɨn e nəptən pɨsɨn kit muwɨn isəu. Kən maun-in rəhan iolwək mɨn kotuwa, kən tələhəu-pən e nelmɨlat rəhan məni mɨn məmə okotol nat kit lan.  
\v 15 Təmos-ipən tətəu-pən nɨtunən rəhalat məmə okotol wək lan. E etəmim kitiəh, təmos-ipən kətɨm faif kəmotər-motərioah e məni, u məni tepət pɨk agɨn. Kən kit mɨn, təmos-ipən mɨn kətɨm kəiu tahmen əm, u məni tepət pɨk. Kən kit mɨn, təmos-ipən kətɨm kitiəh tahmen əm, u məni tepət.\f + \fr 25:15 \ft Nəghatən Kris ətuatɨp tatən məmə, təmos-ipən “talen” pɨsɨn pɨsɨn mɨn kəm ilat, faif talen, ne tu talen, ne wan talen. Faif talen tahmen e tuente-faif-milian vatu. Tu talen tahmen e ten-milian vatu. Kən wan talen tahmen e faif-milian vatu.\f* Kən etəm-iasol təmiet muwɨn e rəhan naliwəkən.\x - \xo 25:15 \xt Rom 12:6\x*   
\p
\v 16 Kən iolwək itəm təmos kətɨm faif təmuwɨn uəhai əm mol bisnes lan, kən təmos mɨn kətɨm faif mɨn.  
\v 17 Kən tahmen-ahmen əm, iolwək itəm təmos kətɨm kəiu, təmuwɨn mol bisnes lan, kən mos mɨn kətɨm kəiu mɨn.  
\v 18 Məto iolwək itəm təmos kətɨm kitiəh, in təmuwɨn mel noakɨmɨl məhluaigin-pən məni rəha rəhan etəm-iasol ikɨn.   
\p
\v 19 “Kən nup tepət tɨnuwa mɨnuwɨn, kən etəm-iasol rəha iolwək mɨn u tɨnɨtəlɨg-pa, kən maun-in rəhan iolwək mɨn məmə otəplan-tu məmə ilat kəmotol naka e məni mɨn itəm təmos-ipən kəm ilat.  
\v 20 Iolwək itəm təmos kətɨm faif, təmuwa matos kətɨm faif mɨn itəm təmos, mətul e nɨganəmtɨ etəm-iasol məmə, ‘Etəm-iasol. Aupən nəmələhəu-pən kətɨm faif e nelmək. Kən emol bisnes lan, kən mos mɨn iahgoau kətɨm faif u.’   
\p
\v 21 “Kən etəm-iasol təmən-ipən kəm in məmə, ‘Nəmol təwɨr, kən ik iolwək təwɨr itəm nataskəlɨm wɨr wək rəham kən məsapəsən. Nəmol təwɨr nəhlan e natɨmnat mɨn əh noan məsɨn, kən ekələhəu ik nakərəmərə e natɨmnat tepət. !Wa imə matɨg ahgin nagienən rəha etəm-iasol rəham!’\x - \xo 25:21 \xt Mat 24:45-47; Luk 16:10\x*   
\p
\v 22 “Iolwək itəm təmos-ipən kətɨm kəiu kəm in, təmuwa mən-ipən məmə, ‘Etəm-iasol. Aupən nəmələhəu-pən kətɨm kəiu e nelmək. Kən emol bisnes lan, kən mos mɨn iahgoau kətɨm kəiu u.’   
\p
\v 23 “Kən rəhan etəm-iasol təmən-ipən məmə, ‘Nəmol təwɨr, kən ik iolwək təwɨr itəm nataskəlɨm wɨr wək rəham kən məsapəsən. Nəmol təwɨr nəhlan e natɨmnat mɨn əh noan məsɨn, kən ekələhəu ik nakərəmərə e natɨmnat tepət. !Wa imə, kuagien!’   
\p
\v 24 “Iolwək itəm kəmos-ipən kətɨm kitiəh kəm in, təmuwa mən-ipən məmə, ‘Etəm-iasol. Ik etəm nakatəkəike pɨk o netəmim. Kən ik natos nagwənən e nasumən itəm nəməsasum-inən, kən matəhl noa nɨg e nɨg itəm nəməsəfeən.  
\v 25 Kən eməgin ik, məmə okəmə emərəkɨn rəham məni, kən onəkol nalpɨnən asol kəm io, kən emos rəham məni muwɨn məhluaig-in e nɨsɨp. Ah, inu rəham məni.’   
\p
\v 26 “Kən rəhan etəm-iasol təmən-ipən məmə, ‘!Ik iolwək rat, ik iəlpah! Ik nəkɨtun rəkɨs məmə iakatos nagwənən e nasumən itəm esasum-inən, kən matəhl noa nɨg e nɨg itəm eməsəfeən.  
\v 27 ?Tahro nəsuwɨnən mələhəu-pən rəhak məni e bank, u in nimə rəha nələhəuən məni? Okəmə nəmol nəhlan, nian emɨtəlɨg-pa, ekuwɨn mos rəhak məni, kən ekos məni məsɨn mɨn itəm bank otos-ipa.’  
\v 28 Kən etəm-iasol təmən-ipən kəm rəhan iolwək pɨsɨn məmə, ‘Os-irəkɨs məni ron mos-ipən kəm iolwək u itəm təmos kətɨm faif,  
\v 29 məto-inu etəmim u itəm tɨnos rəkɨs nat kit mol wək lan tuwa mepət, kən okos-ipən neen mɨn, rəhan natɨmnat tepət. Məto etəmim itəm təsolwəkən rəhan tuwa mepət, okos-irəkɨs rafin natɨmnat ron.\x - \xo 25:29 \xt Mat 13:12; Mak 4:25; Luk 8:18\x*  
\v 30 Kən iolwək u iəlpah itəm təruru nolən nat təwɨr kit, ərakin-pən ihluə e napinəpən, ikɨn əh kətasək ikɨn katəgətain nəluɨtəm.’”\x - \xo 25:30 \xt Mat 8:12; Luk 13:28\x*   
\s1 Sipsip mɨn ne nəni mɨn  
\p
\v 31 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Nian Nətɨ Etəmim otuwa e nepətən əhag-əhag ne nəsanənən rəhan, ilat nagelo mɨn rafin, in Kig, kən in otəpələh e rəhan jea rəha Kig matərəmərə e nəsanənən ne nepətən əhag-əhag rəhan.\x - \xo 25:31 \xt Mat 16:27; 19:28\x*  
\v 32 Netəmim rafin e noanol mɨn rafin e nətueintən, okotuəfɨmɨn ilat min e nɨganəmtɨn, kən in otoor netəmim tahmen e etəmim itəm tatehm sipsip mɨn tatoor sipsip mɨn ne nəni mɨn.\x - \xo 25:32 \xt Esik 34:17; Nol Əpən 20:11-13\x*  
\v 33 In otoor sipsip mɨn kotuwa kan e nelmɨn matɨp, kən nəni mɨn okotuwɨn e nelmɨn mol.   
\p
\v 34 “Kən Kig otən-ipən kəm netəm mɨn un e nelmɨn matɨp məmə, ‘Otuwa, itəmat u itəm Uhgɨn təmawte-in rəkɨs rəhan nəwɨrən kəm itəmat. Otuwa motos nat naka u itəm Uhgɨn təmələhəu pɨsɨn rəhatəmat. Otuwa motatɨg ahgin nərəmərəən rəhan itəm təmol əpen-əpenə lan aupən təpanol nətueintən.  
\v 35 Otuwa motos, məto-inu nian nəumɨs təmus io, nəmotos-ipa nagwənən ekun; kən emətoaoa, nəmotos-ipa nəhau ekənɨm; kən io iapɨspɨs, nəmotit io kotuwɨn e rəhatəmat latuənu;\x - \xo 25:35 \xt Aes 58:7\x*  
\v 36 kən rəhak napən tɨkə, kən nəmotos-ipa napən kəm io; kən matɨmɨs, nəmotehm wɨr io; kən emətatɨg e kalapus, nəmotuwa kuag-pənin io.’   
\p
\v 37 “Kən netəm kotətuatɨp okotən-ipən kəm in məmə, ‘?Iərəmərə, nian naka emotəplan ik nəumɨs təmus ik, kən emotagwən ik; o nəmoaoa, kən emotos-ipɨnə nəhau məmə nakənɨm?  
\v 38 ?Nian naka emotəplan ik iapɨspɨs, kən emotit ik motuwa latuənu; o rəham napən tɨkə, kən emotos-ipɨnə napən kəm ik?  
\v 39 ?Nian naka emotəplan ik nakatɨmɨs, o nəmətatɨg e kalapus, kən emotɨmnə kuag-pənin ik?’   
\p
\v 40 “Kən Kig otən-ipən məmə, ‘Iatən-ipɨnə nɨpahrienən məmə nat naka itəm nəmotol kəm piak mɨn u kit, nat əpnapɨn in ian-rat, məto nəmotol kəm io.’\x - \xo 25:40 \xt Prov 19:17; Mat 10:42; Mak 9:41\x*   
\p
\v 41 “Kən in otən-ipən kəm netəm mɨn u e nelmɨn mol məmə, ‘Otuwɨn isəu ron io. Uhgɨn tɨnələhəu rəkɨs rəhatəmat nalpɨnən. Otuwɨn e nɨgəm asol itəm tatuəp namnun tɨkə u Uhgɨn təmol rəha Setan ne nagelo mɨn rəhan.\x - \xo 25:41 \xt Mat 7:23\x*  
\v 42 Otuwɨn isəu məto-inu nian nəumɨs təmus io, nəsotos-ipamən nagwənən kit məmə ekun; kən emətoaoa, nəsotos-ipamən nəhau məmə ekənɨm;  
\v 43 kən io iapɨspɨs, nəsotaun-inən io məmə ekuwa latuənu; kən rəhak napən tɨkə, nəsotos-ipamən napən kit rəhak; kən ematɨmɨs, mətatɨg e kalapus, nəsotuwamən kuag-pənin io.’   
\p
\v 44 “Kən ilat mɨn okotən-ipa məmə, ‘!Iərəmərə! ?Nian naka itəm emotəplan ik nəumɨs təmus ik, o mətoaoa, o ik iapɨspɨs, o rəham napən tɨkə, o nəmatɨmɨs, o nəmətatɨg e kalapus kən eməsotɨmnə kuag-pənin ik?’   
\p
\v 45 “Kən in otən-ipən kəm ilat məmə, ‘Iatən-ipɨnə pahrien kəm itəmat məmə, okəmə nəməsotasituən e piak mɨn u kit, nat əpnapɨn in ian-rat, məto nəməsotolən kəm io.’   
\p
\v 46 “Kən ilat okotuwɨn motos nalpɨnən itəm namnun tɨkə. Məto netəmim kotətuatɨp okotos nəmegəhən lilɨn.”\x - \xo 25:46 \xt Dan 12:2; Jon 5:29\x*   
\c 26  
\s1 Nalpəkauən o  //  nohamnuən Iesu  
\r (Mak 14:1-2; Luk 21:1-2; Jon 11:45-53)  
\m
\v 1 Nian Iesu təmol namnun nəghatən mɨn əh kəm rəhan netəmim, kən mən-ipən kəm ilat məmə,  
\v 2 “Nəkotɨtun məmə lafet rəha Nuhagego-inən\f + \fr 26:2 \ft lafet rəha Nuhagego-inən in ‘Pasova’ e nəghatən Bislama.\f* otuwa, nian kəiu əm əh-ikɨn. Kən io, Nətɨ Etəmim, okegəhan-in-pən io məmə okətu-pər e nɨg kəməluau.”\x - \xo 26:2 \xt Eks 12:1-27; Mat 20:18\x*   
\p
\v 3 Kən pris asol mɨn ne netəm-iasol rəha noanol rəha Isrel kəmotuəfɨmɨn ilat mɨn e nimə rəha pris asol agɨn u nərgɨn u Kaeafas.  
\v 4 Kən moatəlpəkau məmə okotaskəlɨm Iesu e nolən eko-eko, kən motohamnu in.  
\v 5 Məto motən məmə, “Sənəmə e nian rəha lafet rəha Nuhagego-inən, okol məta netəmim kotoh ilat mɨn.”   
\s1 Pətan kit təmau Iesu  //  e nat pien-pien  
\r (Mak 14:3-9; Jon 12:1-8)  
\p
\v 6 Nian Iesu əpəh e Petani e nimə rəha suah əh, nərgɨn u Saimon u leprosi təmol,  
\v 7 kən pətan kit təmuwa ron mos senta kit u nəmtɨn tiəkɨs, kəmiuw-pən e pətəl kəmol e kəpiel itəm nəmtɨn tiəkɨs, katən məmə alapasta. Nian Iesu tatəpələh e tepɨl mətagwən, kən pətan u təmau rəhn-kapə e senta un.\x - \xo 26:7 \xt Luk 7:37-38\x*   
\p
\v 8 Nian netəmim rəha Iesu kəmotəplan nat əh, neməha təmol ilat, motən məmə, “?Tahro katərəkɨn nat u?  
\v 9 Senta u, kɨtun nol-salɨm-inən, kən kos məni asol lan, kos-ipən kəm ian-rat mɨn.”   
\p
\v 10 Məto Iesu tɨnɨtun nəghatən itəm koatən, kən mən-ipən kəm ilat məmə, “?Tahro noatən rat pətan u? In təmol nat təwɨr agɨn kəm io.  
\v 11 Ian-rat mɨn nian rafin kotatɨg itəmat min ilat. Məto io, okol esatɨgən kitat min itəmat nian rafin.\x - \xo 26:11 \xt Dut 15:11\x*  
\v 12 Nian təməhtəg-pən e nɨpətɨk, təmol məmə otol əpen-əpenə o nɨtənɨmən io.  
\v 13 Iatən pahrien kəm itəmat məmə, ikɨn mɨn rafin e nətueintən itəm okən-iarəp namnusən təwɨr u, kən okəkəike kən-iarəp mɨn nat naka itəm pətan u təmol, kən nɨkilat otatəht mɨn in.”   
\s1 Pris asol mɨn kəmotətou Jutas məmə otegəhan-in-pən Iesu e nelmɨ rəhan tɨkɨmɨr mɨn  
\r (Mak 14:10-11; Luk 22:3-6)  
\p
\v 14 Kən netəm tuelef u kit rəha Iesu, nərgɨn u Jutas Iskariot, təmuwɨn məplan pris asol mɨn,\fig |alt="Judas with chief priests" src="LB00319B.TIF" size="col" loc="Mat 26:14-16" ref="Mat 26:14" \fig*  
\v 15 kən mən-ipən məmə, “?Onəkotos-ipa naka kəm io okəmə ekegəhan-in-pɨnə Iesu kəm itəmat?” Kən kəmotafin məni ilat rafin tate itəm kəmol e silfa.\x - \xo 26:15 \xt Sek 11:12; Jon 11:57\x*  
\v 16 Kən tətuoun e nian əh, Jutas təmategəs-in suatɨp məmə otegəhan-in-pən Iesu e nelmɨ rəhan tɨkɨmɨr mɨn.   
\s1 Namnun nagwənən  
\r (Mak 14:12-25; Luk 22:7-23; Jon 13:21-30; 1 Kor 11:23-26)  
\p
\v 17 Nian e nətuounən itəm rəha lafet rəha Pret U Is Tɨkə Lan, netəmim rəha Iesu kəmotuwa motən-ipən kəm in məmə, “?Nakolkeike məmə itɨmat ekotol əpen-əpenə hiə rəham nagwənən rəha lafet rəha Nuhagego-inən məmə nakagwən ikɨn?”\x - \xo 26:17 \xt Eks 12:14-20\x*   
\p
\v 18 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Otuwɨn əpəh e taon, kən onəkotəplan suah kit itəm ekən kəm itəmat, kən nakotən-ipən kəm in məmə, ‘Iəgətun tatən məmə: Nian itəm Uhgɨn təmɨtəpun rəkɨs məmə rəhak, tɨnuwa iuəhkɨr. Kən ekol lafet rəha Nuhagego-inən kitiəh itɨmat rəhak netəmim mɨn e rəham nimə.’”  
\v 19 Tol nəhlan rəhan netəmim kəmotol nat naka itəm Iesu təmən məmə okotol o nol əpen-əpenəən o nagwənən rəha lafet rəha Nuhagego-inən.   
\p
\v 20 Nian tɨnehnaipən, Iesu tatəpələh ilat rəhan netəmim tuelef əpəh e tepɨl.\fig |alt="Jesus eating with disciples" src="LB00320B.TIF" size="span" loc="Mat 26:20-29" ref="Mat 26:20" \fig*  
\v 21 Kən nian kəmotagwən, kən təmən-ipən kəm ilat məmə, “Iatən pahrien kəm itəmat məmə itəmat kit otegəhan-in-pən io e nelmɨ tɨkɨmɨr mɨn rəhak.”   
\p
\v 22 Kən nɨkilat tɨnəpou, kən moatən-ipən kəm Iesu kitiəh kitiəh məmə, “?Eh, Iərəmərə, pah u? ?Io?”   
\p
\v 23 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Etəmim itəm otegəhan-in-pən io e nelmɨ tɨkɨmɨr mɨn rəhak, in rəhak kit itəm tatos nɨgɨn pɨret mos-ipən meer e plet kitiəh əm itɨmlau min.\f + \fr 26:23 \ft E nian rəha Iesu, nian netəmim kotagwən kələh, in nəmtətin məmə rəhalat niel in təwɨr.\f* \x - \xo 26:23 \xt Sam 41:9\x*  
\v 24 Io, Nətɨ Etəmim, iatuwɨn e suatɨp rəhak, tahmen-ahmen əm e nəghatən kəməte lak. !Məto kəsi, nahməən asol o etəm u itəm otegəhan-in-pən Nətɨ Etəmim e nelmɨ rəhan tɨkɨmɨr mɨn! Təwɨr pɨk agɨn məmə təməsaiir-əmən.”   
\p
\v 25 Kən Jutas u etəm otegəhan-in-pən Iesu e nelmɨ rəhan tɨkɨmɨr mɨn təmən-ipən məmə, “Iəgətun. ?Pah əh? ?Io?”  
\p Məto Iesu təmən-ipən məmə, “Əwəh, ik. Ik atɨp nəmən.”   
\p
\v 26 Nian kəmoatagwən, Iesu təmos pɨret, məfak ron, məmkas, mos-ipən kəm rəhan netəmim, mən-ipən məmə, “Otos motun, inu nɨpətɨk.”   
\p
\v 27 Kən mos kap wain, məfak ron, mos-ipən kəm rəhan netəmim, mən-ipən məmə, “Otənɨm, itəmat rafin.  
\v 28 Inu nɨtak itəm tatol məmə nəniəkɨsən rəha nasituən in tatətul matəmegəh. Nɨtak u okəhtəg o netəmim tepət məmə otafəl rəkɨs rəhalat nolən rat mɨn.\x - \xo 26:28 \xt Eks 24:8; Jer 31:31-34; Sek 9:11; 1 Kor 10:16\x*  
\v 29 Iatən pahrien kəm itəmat məmə ekəsənɨm mɨnən wain u mətoarus nian itəm ekənɨm wain wi kitat min itəmat əpəh e nərəmərəən rəha Tata rəhak.”   
\p
\v 30 Nian kəmotan napuən əfak kit, motiet motuwɨn e Nɨtot Rəha Nɨg U Olif.\x - \xo 26:30 \xt Luk 22:39; Jon 18:1\x*   
\s1 Iesu təmən-iarəp məmə  //  Pita otapəs in  
\r (Mak 14:26-31; Luk 22:31-34;  //  Jon 13:36-38)  
\p
\v 31 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “O lapɨn əm u, nakotapəs rəhatəmat nahatətəən lak o nat naka itəm okol lak. Naoa Rəha Uhgɨn itəm təkəike mol nɨpahrienən, təmən məmə,  
\q1 ‘Io ekohamnu etəmim itəm tatehm sipsip mɨn,  
\q1 kən sipsip mɨn okotan kitiəh kitiəh.’\x - \xo 26:31 \xt Sek 13:7; Jon 16:32\x*   
\m
\v 32 Məto nian ekəmegəh mɨn e nɨmɨsən, iakaupən muwɨn əpəh Kalili, kən itəmat nəpanotuarisɨg.”\x - \xo 26:32 \xt Mat 28:7,16\x*   
\p
\v 33 Kən Pita təmən-ipən məmə, “Mətan, ilat rafin okotapəs rəhalat nahatətəən lam, məto io, kəp, esapəsən rəhak nahatətəən lam nian kit ne.”   
\p
\v 34 Kən Iesu təmən-ipən kəm Pita məmə, “Iatən-ipɨnə pahrien kəm ik məmə, lapɨn əm u, uarisɨg mənɨg təpanɨmnən, onakən mau kɨsɨl məmə nəkəruru io.”\x - \xo 26:34 \xt Mat 26:69-75\x*   
\p
\v 35 Məto Pita tən məmə, “Nat əpnapɨn ekəkəike mɨmɨs kilau min ik, okol ekəsənən məmə ekəruru ik.” Kən rəhan rafin netəmim kotən mɨn tahmen e Pita.   
\s1 Iesu təməfak əpəh Ketsemani  
\r (Mak 13:32-42; Luk 22:39-46)  
\p
\v 36 Kən Iesu ne rəhan netəmim kəmotuwɨn ikɨn kit katən məmə Ketsemani, kən təmən-ipən kəm ilat məmə, “Oatəpələh ikɨn-u, pəs io ekuwɨn ikɨn əh məghat kəm Uhgɨn e nəfakən.”  
\v 37 Kən təmit Pita ne nətɨ Sepeti mil ilat min, kən nɨkin tɨnahmə pɨk, kən tɨnəto tərat.  
\v 38 Kən təmən-ipən kəm iləhal məmə, “Iakəto nɨkik tɨnahmə pɨk, iuəhkɨr ekɨmɨs lan. Itəməhal ətahləpələh ukɨn-u, mətəhlaiir kitat min io.”\x - \xo 26:38 \xt Jon 12:27\x*   
\p
\v 39 Kən muwɨn noan məsɨn əm, meiuaiu mɨsin-pən rəhn-kapə e nɨsɨp matəfak, matən məmə, “Rəhak Tata, okəmə suatɨp kit mɨn əh-ikɨn o rəham nalpəkauən, pəs nakohrəkɨs ron io nəratən itəm tatuwa. Məto sənəmə nakol nəwiak, məto nakol nəwiam.”   
\p
\v 40 Kən təmɨtəlɨg-pa məplan iləhal kətəhlapɨl. Kən təmən-ipən kəm Pita məmə, “?Tahro nəsəhlaiirən kitat min io o aua kitiəh əm ne?  
\v 41 Atəhlaiir kən mətəhaləfak məmə nəsəhaluwɨnən ima nos-ipən-os-ipənən. Nɨkitəməhal tolkeike, məto nɨpətɨtəməhal təpou.”\f + \fr 26:41 \ft Iesu tolkeike məmə iləhal okəhalətul-iəkɨs məsəhalapəsən rəhalat nahatətəən lan. Afin mɨn ves 31-35.\f*   
\p
\v 42 Kən mɨtəlɨg-pən mɨn matəfak mətau kəiu, matən məmə, “Rəhak Tata, okəmə ekəkəike mos nəratən itəm tatuwa, kən pəs nakol nəwiam.”   
\p
\v 43 Kən nian təmɨtəlɨg-pa, təməplan iləhal kɨnəhlapɨl məto-inu napɨlən tɨnos iləhal.  
\v 44 Kən tapəs iləhal mɨtəlɨg-pən mɨn matəfak mətau kɨsɨl, matən əm nəghatən kitiəh əm.   
\p
\v 45 Kən mɨtəlɨg-pa mən-ipən kəm iləhal məmə, “?Nəkatəhlapɨl əh mətəhlameg, o? Əhaləplan-tu, aua tɨnatuwa iuəhkɨr, kən io Nətɨ Etəmim, okegəhan-in-pən e nelmɨ netəm nol təfagə rat.  
\v 46 !Əhalətul-ta, koatuwɨn! !Etəmim u tatuwa itəm otegəhan-in-pən io e nelmɨ rəhak tɨkɨmɨr mɨn!”\x - \xo 26:46 \xt Jon 14:31\x*   
\s1 Tɨkɨmɨr mɨn rəha Iesu kəmotɨləs motaskəlɨm  
\r (Mak 14:43-50; Luk 22:47-53;  //  Jon 18:2-11)  
\p
\v 47 Nian Iesu təmatəghat-əh, Jutas, in etəm tuelef kit rəha Iesu, təmiet-arəpa ilat nɨmanin netəmim itəm koatəmɨk naip asol rəha nəluagɨnən ne kəsou-əsou. Pris asol mɨn ne netəm-iasol rəha noanol rəha Isrel kəmotahl-ipa ilat.  
\v 48 Jutas təmən-ipən rəkɨs nəghatən kəm ilat məmə, “Pah u itəm ekətuilɨm-pən lan, kən nakotaskəlɨm in.”  
\v 49 Kən roiu agɨn, Jutas təmaliwək muwɨn o Iesu mən-ipən məmə, “!Təwɨr, Iəgətun!” kən mətuilɨm-pən lan.   
\p
\v 50 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Io kit, ol nat naka itəm nəmuwa ron.”  
\p Kən netəmim kəmotaliwək motaskəlɨm Iesu məmə okotɨləs-ipən e kalapus.  
\v 51 Kən etəmim kit rəha Iesu təmea-pən miuw rəkɨs rəhan naip asol rəha nəluagɨnən, kən moahin naip təte-rəkɨs matəlgɨ slef rəha pris asol agɨn.\x - \xo 26:51 \xt Jon 18:26\x*   
\p
\v 52 Kən Iesu təmən-ipən kəm in məmə, “Aii-pən rəham naip e nəmeen, məto-inu netəm mɨn u itəm koatoahin naip, okotɨmɨs e naip.\x - \xo 26:52 \xt Jen 9:6; Nol Əpən 13:10\x*  
\v 53 ?Nɨkim təht məmə ekəruru naun-inən rəhak Tata, kən roiu agɨn otahl-ipa nagelo mɨn taosan tepət tepət\f + \fr 26:53 \ft Nəghatən Kris ətuatɨp tatən məmə, “kampani rəha nagelo tuelef,” itəm tahmen e nagelo sepɨnte-tu-taosan.\f* məmə okotasitu lak?  
\v 54 Məto okəmə ekol nəhlan, okol Naoa Rəha Uhgɨn otəsuwamən mol nɨpahrienən lan, itəm tatən məmə otuwa tol nəhlan.”   
\p
\v 55 E nian əh, Iesu təmən-ipən kəm nɨmanin netəmim məmə, “?Tahro nəmotuwa motəmɨk naip asol mɨn ne kəsou-əsou mɨn? ?Nɨkitəmat təht məmə io iatol nəluagɨnən o nahwinən kapman, o? !Kəp! Nian rafin iakatəpələh əpəh e Nimə Rəha Uhgɨn matəgətun netəmim, kən nəsotuwamən motaskəlɨm io.\x - \xo 26:55 \xt Luk 19:47; 21:37\x*  
\v 56 Məto natɨmnat mɨn əh rafin tɨnuwa mol nɨpahrienən lan məmə Naoa Rəha Uhgɨn itəm ien mɨn aupən kəmotəte otuwa mol nɨpahrienən lan.” Kən rəhan mɨn netəmim kəmotapəs in motagɨm.   
\s1 Iesu təmətul e  //  nɨganəmtɨ kaonsel  
\r (Mak 14:53-65; Luk 22:54-55, 63-71; Jon 18:12-14, 19-24)  
\p
\v 57 Netəm mɨn u itəm kəmotaskəlɨm Iesu, kəmotɨləs motuwɨn o Kaeafas u in pris asol agɨn. Ikɨn əh, iəgətun mɨn rəha Lou ne netəm-iasol mɨn rəha noanol rəha Isrel, koatuwa motuəfɨmɨn ikɨn.  
\v 58 Məto Pita tətan təlɨg-təlɨg matuarisɨg-in Iesu, muwɨn əpəh e latuənu rəha pris asol agɨn. Kən təmuwɨn əpəh e iat matəpələh ilat mopael mɨn məmə otəplan-tu məmə okol naka e Iesu.   
\p
\v 59 Pris asol mɨn ne netəmim rafin rəha kaonsel koategəs-in nəghatən eiueiuə mɨn e Iesu məmə okotohamnu in o nəghatən mɨn əh.  
\v 60 Məto kəsotəplanən nolən rat kit rəhan o nəghatən eiueiuə mɨn rəha netəmim, nat əpnapɨn nəghatən eiueiuə mɨn tepət kəmotiet.  
\p Kən əmun, etəmim kəiu kuea aupən,  
\v 61 kən muən-iarəp məmə, “Suah u təmatən məmə tɨtun nərəkɨnən Nimə Rəha Uhgɨn, kən miləkɨn mɨn e nian kɨsɨl əm.”\x - \xo 26:61 \xt Jon 2:19-21\x*   
\p
\v 62 Kən pris asol agɨn tətul mən-ipən kəm Iesu məmə, “?Tahro nəsəghatən? ?Tahro e nəghatən mɨn əh itəm koatən-iarəp tatɨləs pɨkən ik?”  
\v 63 Məto Iesu təpnapɨn əm məsəghatən.  
\p Kən pris asol agɨn təmən-ipən kəm in məmə, “Onakəkəike mos noanawɨl kit e Uhgɨn itəm tatəmegəh, kən mən-iarəp nɨpahrienən kəm itɨmat məmə ik Nətɨ Uhgɨn ne Kristo itəm Uhgɨn təmən məmə otahl-ipa, o kəp.”\x - \xo 26:63 \xt Aes 53:7; Mat 27:12\x*   
\p
\v 64 Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Əwəh, tol əm məmə inu nəmən mihin ne. Məto ekən-ipɨnə kəm itəmat rafin məmə, e nian itəm otuwa, onəkotəplan io Nətɨ Etəmim ekatəpələh e nɨkalɨn matɨp rəha Uhgɨn u Etəm Təsanən Agɨn, kən mateiuaiu-pa e neai e nɨmal napuə.”\x - \xo 26:64 \xt Sam 110:1; Dan 7:13; Mat 24:30\x*   
\p
\v 65 Kən pris asol agɨn təməhap rəhan napən məto-inu tatəto tərat o nəghatən rəha Iesu, kən mən məmə, “!Tatəghat rat e Uhgɨn!\f + \fr 26:65 \ft Etəm-iasol rəha pris mɨn təmən məmə Iesu təmən rat Uhgɨn məto-inu Iesu tatən məmə in tahmen əm e Uhgɨn.\f* ?Tahro məmə suah kit mɨn təkəike məghat mɨn lan? Otətəlɨg-in-tu, nəmotəto nəghatən rat əh.\x - \xo 26:65 \xt Mat 9:3; Jon 10:33\x*  
\v 66 ?Nɨkitəmat təht məmə naka?”  
\p Kən kəmotən-ipən məmə, “Otəkəike mɨmɨs.”\x - \xo 26:66 \xt Lev 24:16; Jon 19:7\x*   
\p
\v 67 Kən kəmotagəh əpnapɨn əm nɨganəmtɨn, kən motaht e nelmɨlat. Neen kotem e nelmɨlat,\x - \xo 26:67 \xt Aes 50:6; 53:5\x*  
\v 68 kən motən-ipən məmə, “Ei, Kristo. ?Ən-iarəp e nəsanənən rəha Uhgɨn məmə pah təmoh ik?”   
\s1 Pita təmən məmə təruru Iesu  
\r (Mak 14:66-72; Luk 22:56-62; Jon 18:15-18, 25-27)  
\p
\v 69 E nian əh, Pita tatəpələh ihluə e iat rəha nimə, kən iolwək kit pətan əkəku tuwa ron mən-ipən kəm in məmə, “Ik mɨn u, nəmatuarisɨg-in Iesu, etəm Kalili.”   
\p
\v 70 Məto Pita təmən-iamnin kəm ilat rafin məmə, “Iəkəruru nat un itəm nakatən.”   
\p
\v 71 Kən maliwək muwɨn e ket rəha iat, kən ikɨn əh pətan əkəku kit mɨn təməplan in, kən təmən-ipən kəm netəmim ikɨn əh məmə, “Suah u kit u təmatuarisɨg-in Iesu Etəm Nasaret.”   
\p
\v 72 Məto Pita təmən-iamnin əskasɨk mɨn mos noanawɨl məmə, “!Iəkəruru suah əh!”   
\p
\v 73 Təsuwəhən, netəm mɨn u koatətul ikɨn əh kotuwɨn o Pita motən-ipən məmə, “Pahrien məmə ik kit əh, məto-inu nolən rəha nəghatən rəham tahmen əm elat.”   
\p
\v 74 Kən tɨnətuoun maun-in nəratən mɨn koatɨsɨ-pən o Uhgɨn moatuwa ron okəmə teiuə. Kən təmos noanawɨl məmə, “!Iəkəruru suah əh!”  
\p Kən roiu agɨn, mənɨg təmɨmnən.  
\v 75 Kən Pita nɨkin təht nəghatən itəm Iesu təmən kəm in məmə, “Uarisɨg mənɨg otɨmnən, onakən mau kɨsɨl məmə nəkəruru io.” Kən Pita təmiet muwɨn ihluə, kən təmasək təmasək.\x - \xo 26:75 \xt Mat 26:34\x*   
\c 27  
\s1 Jutas təmaril atɨp in  
\r (Mak 15:1; Luk 23:1-2; Jon 18:28-32)  
\m
\v 1 Laulaugɨn agɨn, pris asol mɨn rafin ne etəm-iasol mɨn rəha netəmim kəmotuəfɨmɨn mɨn motəte noa məmə okotətəu-pən suatɨp naka o nohamnuən Iesu.  
\v 2 Kəmotəlis in, kən motɨləs motuwɨn motəhlman-pən e nelmɨ Pailat, kapman rəha Rom.   
\p
\v 3 Nian Jutas u etəm təmegəhan-in-pən Iesu e nelmɨ rəhan tɨkɨmɨr mɨn, təməplan məmə kəmotiuw-iarəp Iesu məmə otɨmɨs, nɨkin tɨnahmə pɨk o nat naka itəm təmol, kən təmɨk məni tate əh itəm kəmol e silfa, məmki-pən kəm pris asol mɨn ne etəm-iasol mɨn rəha noanol rəha Isrel.  
\v 4 Kən mən-ipən məmə, “Emol təfagə məto-inu emegəhan-in-pən e nelmɨ tɨkɨmɨr mɨn suah kit itəm təsolən nat tərat kit.”  
\p Kən kotən-ipən məmə, “Inu nat əpnapɨn əm otəmat. Nat kit rəham əm.”   
\p
\v 5 Tol nəhlan, Jutas təmərakin-pən məni əpəh e Nimə Rəha Uhgɨn, kən in miet magɨm muwɨn maril atɨp in.\x - \xo 27:5 \xt Mat 26:14-15; Wək 1:18-19\x*   
\p
\v 6 Kən pris asol mɨn kəmotuwɨn motuwər məni, kən motən məmə, “Təsətuatɨpən e rəhatat Lou məmə okotələhəu-pən məni u ilat məni rəha Nimə Rəha Uhgɨn, məto-inu kəmos-nəmtɨn nɨta etəmim lan.”  
\v 7 Kən koatən məmə okotos məni əh kən kos-nəmtɨn nəptən kit u aupən katən məmə, “nəptən rəha suah kit itəm tatol sospən e nəptən,” kən koatən məmə okatɨtənɨm iapɨspɨs mɨn ikɨn.  
\v 8 Tol nəhlan, muwa mətoarus-pa u-roiu, netəmim kotaun-in nəptən əh məmə, “Nəptən Rəha Nɨta.”  
\v 9 Kən nəghatən naka itəm ien Jeremaea təmən aupən, təmuwa mol nɨpahrienən lan. Təmən məmə, “Kəmotos məni tate əh itəm kəmol e silfa, inu nəmtɨn itəm netəm Isrel kəmotən o suah u,  
\v 10 kən koatos məni əh məmə okotos-nəmtɨn ‘nəptən o nolən sospən,’ tahmen əm məmə Iərəmərə təmən kəm io.”\x - \xo 27:10 \xt Sek 11:12-13\x*   
\s1 Iesu təmətul e  //  nɨganəmtɨ Pailat  
\r (Mak 15:2-15; Luk 23:3-5, 13-25; Jon 18:33-19:6)  
\p
\v 11 Kən Iesu təmuwɨn mətul e nɨganəmtɨ Pailat, kən təmətapəh ron məmə, “?Ik kig rəha netəm Isrel?”  
\p Kən Iesu təmən-ipən məmə, “Ik nəmən mihin.”   
\p
\v 12 Nian pris asol mɨn ne etəm-iasol mɨn rəha Isrel koatən-iarəp nəghatən mɨn e Iesu, məto Iesu təsuhalpɨnən rəhalat nəghatən.\x - \xo 27:12 \xt Aes 53:7\x*  
\v 13 Kən Pailat təmən-ipən kəm in məmə, “?Nakatəto nəghatən mɨn itəm koatən tatɨləs pɨkən ik, o kəp?”  
\v 14 Məto Iesu təpnapɨn əm məsəghatən məsuhalpɨnən nəghatən kit ilat katən, kən Pailat, narmɨn təmiwɨg pɨk.   
\p
\v 15 Kən e nian rəha lafet rəha Nuhagego-inən, in nolən rəha kapman məmə otahl-iarəp etəmim kit e kalapus itəm nɨmanin netəmim kəmotən.  
\v 16 E nian əh, etəm kit tatəməhl e kalapus, nərgɨn u Parapas. Kən netəmim rafin kotɨtun məmə in təmol tərat pɨk agɨn.  
\v 17 Kən nian nɨmanin netəmim kɨnotuwa, kən Pailat təmətapəh olat məmə, “?Nakotolkeike məmə ekahl-iarəp pah e kalapus tiet matuwɨn, Parapas, o Iesu, kətaun-in məmə Kristo?”  
\v 18 Təmən nəhlan məto-inu in tɨtun məmə kəmotegəhan-in-pən Iesu e nelmɨn məto-inu koatetəhak o Iesu.\x - \xo 27:18 \xt Jon 11:47-48; 12:19\x*   
\p
\v 19 Nian Pailat tatəpələh e jea rəha nakilən nəghatən, rəhan pətan tahl-ipən nəghatən kəm in məmə, “Suah un təsolən nat tərat kit. Əsolən nat kit lan, məto-inu emapɨlaiir lan, kən roiu iatəto tərat agɨn ron.”   
\p
\v 20 Məto pris asol mɨn ne netəm-iasol rəha noanol rəha Isrel kəmotəghat kəm nɨmanin netəmim məmə okotəuhlin nətəlɨgən rəhalat. Kən ilat kəmotətapəh o Pailat məmə otahl-iarəp Parapas, kən kotohamnu Iesu.   
\p
\v 21 Kən Pailat təmətapəh olat məmə, “?Suah mil u, in pəhruən lan ekahl-iarəp?”  
\p Məto nɨmanin netəmim kəmotən-ipən məmə, “Parapas.”   
\p
\v 22 Kən Pailat təmən-ipən məmə, “?Kən oekahro Iesu u kətaun-in mə Kristo?”  
\p Kən nɨmanin netəmim rafin kəmotən-ipən məmə, “!Okətu-pər e nɨg kəluau otɨmɨs!”  
\v 23 Kən Pailat təmən-ipən kəm ilat məmə, “?O naka? ?Təmol nat tərat naka?”  
\p Məto nɨmanin netəmim kəmotagət əfəməh, motən məmə, “!Okətu-pər in e nɨg kəluau otɨmɨs!”   
\p
\v 24 Kən nian Pailat təməplan məmə okol təsələhəuən nəghatən rəhalat, kən ilat kɨnoatətul matɨp o nəmouən, kən tos nəhau maikuas e nelmɨn aupən e nɨmanin netəmim, kən mən-ipən kəm ilat məmə, “Nəghatən kit rəhak tɨkə o suah u, məmə nɨtan otəməhl-pa lak. !Nɨmɨsən rəhan tatəməhl-pɨnə e nelmɨtəmat!”\x - \xo 27:24 \xt Dut 21:6-9\x*   
\p
\v 25 Kən netəmim rafin kəmotən məmə, “!Pəs nɨtan təməhl-pa otɨmat ne nɨsualkələh mɨn rəhatɨmat mɨn!”\x - \xo 27:25 \xt Wək 5:28\x*   
\p
\v 26 Kən Pailat təmahl-iarəp megəhan-in-pən Parapas kəm ilat. Məto təmən məmə okalis Iesu, kən təmegəhan-in-pən in məmə okətu-pər e nɨg kəluau məmə otɨmɨs.   
\s1 Mopael mɨn kəmoatol mɨlə e Iesu  
\p
\v 27 Kən mopael mɨn rəha Pailat kotɨləs Iesu motuwɨn əpəh imə e nimə asol rəha kapman, katən məmə Praetoriam. Kən kəmotaun-in rafin mopael mɨn kotuwa kɨtəlau lan.  
\v 28 Kən motəmki-rəkɨs rəhan natɨmnat, motuwɨn-in-pən kot tasiə kit kəm in, tahmen e kot rəha kig kit.\x - \xo 27:28 \xt Luk 23:11\x*  
\v 29 Kən motuarin-uarin nol itəm tol nihlən-nihlən motol hat lan, motəfauin-pən e rəhn-kapə Iesu motol mɨlə lan məmə in hat rəha kig kit. Kən motələhəu-pən noanɨg kit e nelmɨn matɨp, kən motɨsin nulɨlat aupən in, motol mɨlə lan, motən-ipən məmə, “!Ekotɨsiai-in ik, kig rəha netəm Isrel!”  
\v 30 Kən motagəh lan, kən motɨləs noanɨg motoh rəhn-kapə lan mau tepət.\x - \xo 27:30 \xt Aes 50:6\x*  
\v 31 Nian kɨnotol rəkɨs mɨlə lan, kən motəpeg rəkɨs kot tasiə, motuwɨn-in-pən mɨn rəhan natɨmnat. Kən motɨləs motuwɨn məmə okotətu-pər e nɨg kəluau məmə otɨmɨs.   
\s1 Kəmətu-pər Iesu e nɨg kəluau  
\r (Mak 15:21-32; Luk 23:26-43;  //  Jon 19:17-27)  
\p
\v 32 Nian kəmoatuwɨn, motəplan etəm Saerin kit, nərgɨn u Saimon, kən moatəkəike kəm in məmə otɨləs nɨg kəluau.\fig |alt="Jesus on cross with sign overhead" src="LB00324B.TIF" size="col" loc="Mat 27:32-55" ref="Mat 27:32" \fig*  
\v 33 Kəmotuwa ikɨn kit katən məmə, Kolkota, u nɨpətɨn tatən məmə Louipɨl-uipɨl.  
\v 34 Ikɨn əh kəmotəmki-pən wain kəm Iesu itəm kəmeapətɨp e nat tarɨp. Məto nian Iesu təmənɨm asgəwɨn, kən mapəs nənɨmən.\x - \xo 27:34 \xt Sam 69:21\x*  
\v 35 Nian kəmətu-pər e nɨg kəluau, kən moturin taes o rəhan natɨmnat.\x - \xo 27:35 \xt Sam 22:18\x*  
\v 36 Kən moatəpələh moatuag-pən moatehm Iesu ikɨn əh.  
\v 37 Ilɨs e rəhn-kapə, kəmotəte nɨpəgnəmtɨn nənən. Tatən nəhlan məmə, \sc Inu Iesu, kig rəha netəm Isrel.\sc*  
\v 38 Kən etəmim kəiu itəm kətioh netəmim mətuakləh-in rəhalat natɨmnat, kəmətu-pər ilau e nɨg kəluau, kit e nɨkalɨn matɨp, kit e nɨkalɨn mol.\x - \xo 27:38 \xt Aes 53:12\x*  
\v 39 Kən netəm mɨn u itəm kəmotaliwək motuwa moatuwɨn, motən-ipən nəghatən rat kəm Iesu, moturin-urin rəhalat-kapə,\x - \xo 27:39 \xt Sam 22:7; 109:25\x*  
\v 40 moatən məmə, “Nəmatən məmə onakərəkɨn Nimə Rəha Uhgɨn kən ik pɨsɨn əm miləkɨn o nian kɨsɨl. !Osmegəh atɨp ik! !Kən eiuaiu e nɨg kəluau okəmə ik Nətɨ Uhgɨn pahrien!”\x - \xo 27:40 \xt Mat 26:61; Jon 2:19\x*   
\p
\v 41 E nolən ahmen mɨn əm, pris asol mɨn, ne iəgətun mɨn rəha Lou, ne netəm-iasol mɨn rəha noanol rəha Isrel kotol mɨlə lan,  
\v 42 motən məmə, “Təmosmegəh netəmim, məto okol təruru nosmegəh atɨpən in. In kig rəha Isrel. Okəmə tatite atɨp e nɨg kəluau, kən okotən nɨpahrienən lan.  
\v 43 Tətahatətə e Uhgɨn. Pəs Uhgɨn tɨləs-irəkɨs in əh-roiu okəmə in tolkeike, məto-inu təmən məmə in Nətɨ Uhgɨn.”\x - \xo 27:43 \xt Sam 22:8\x*  
\v 44 E nolən ahmen mɨn əm, iətgəhl lou mil itəm kəmətu-pər iləhal min in e nɨg kəluau, katuən-ipən nəghatən rat tepət kəm in.   
\s1 Iesu tɨnɨmɨs  
\r (Mak 15:33-41; Luk 23:44-49;  //  Jon 19:28-30)  
\p
\v 45 Kən e tuelef klok mətoarus-pən tri klok, napinəpən təmeiuaiu mɨrəfin nat.  
\v 46 Kən iuəhkɨr e tri klok ehnaipən, Iesu təmasək əfəməh mən məmə, \it “!Eloi, Eloi! ?Lama sapaktani?”\it* u nɨpətɨn təmə, “!Uhgɨn rəhak, Uhgɨn rəhak! ?Tahro nakatapəs io?”\x - \xo 27:46 \xt Sam 22:1\x*   
\p
\v 47 Nian netəmim neen itəm kəmoatətul əh-ikɨn kəmotəto təmasək əfəməh nəhlan, kən kotən məmə, “In tətaun-in Elaija.”   
\p
\v 48 Roiu agɨn, kit təmaiu muwɨn mɨləs nat kit tame-ame tahmen e katən,\f + \fr 27:48 \ft Nat u tahmen e nɨmɨsmɨs matres.\f* kən mau e wain u tagɨn, maru e nɨg, kən mɨləs-ipən məmə Iesu otənɨm.\x - \xo 27:48 \xt Sam 69:21\x*  
\v 49 Kən ilat mɨn neen kotən-ipən məmə, “Apəs əm. Pəs koatəplan okəmə Elaija otuwa mosmegəh in, o kəp.”   
\p
\v 50 Kən nian Iesu təmasək əfəməh mɨn, megəhan-in atɨp məmə otɨmɨs, kən rəhan namegən tiet.   
\p
\v 51 E nian ətuatɨp əh, nɨməhan itəm tatəkul e Nimə Rəha Uhgɨn təməhap mol məsɨn kəiu, təmətuoun əpəh ilɨs muwa mol namnun əpəh ləhau. Namig təməloal, kən kəpiel mɨn kəmotɨmɨsmɨs.\x - \xo 27:51 \xt Eks 26:31-33; Hip 10:19-20\x*  
\v 52 Kən suwɨt mɨn itəm kəmol e nɨpəg kəpiel kəmotəhap motoag, kən netəm kotətuatɨp tepət itəm kəmotɨmɨs rəkɨs, kəmotəmegəh mɨn.  
\v 53 Kəmotiet e suwɨt mɨn kəmol e nɨpəg kəpiel, kən uarisɨg Iesu təməmegəh e nɨmɨsən, ilat kəmotuwɨn əpəh Jerusalem motiet-arəp o netəmim tepət.   
\p
\v 54 Kən nian etəm-iasol rəha mopael mɨn rəha netəm Rom ilat netəm mɨn u itəm kəmoatehm Iesu, kəmotəplan namig ne natɨmnat mɨn əh, kəmotəgɨn pɨk, kən motən əfəməh məmə, “!Nɨpahrienən, inu Nətɨ Uhgɨn pahrien!”   
\p
\v 55 Nɨpɨtan tepət kəmoatətul isəu moatəplan. Aupən ikɨn kəmotiet Kalili moatətəu-pən Iesu moatasitu lan e nat pɨsɨn pɨsɨn mɨn.\f + \fr 27:55 \ft Nɨpɨtan mɨn əh kəmotasitu Iesu e nat pɨsɨn pɨsɨn mɨn tahmen e nagwənən, ne nəhau, ne ikɨn rəha napɨlən.\f* \x - \xo 27:55 \xt Luk 8:2-3\x*  
\v 56 Ilat mɨn neen u Meri Maktala, kən Meri u mama rəha Jemes ne Joses, kən mama rəha nətɨ Sepeti mil.   
\s1 Kəmɨtənɨm Iesu  
\r (Mak 15:42-47; Luk 23:50-56;  //  Jon 19:38-42)  
\p
\v 57 Etəm Aramatia u rəhan nautə tepət, nərgɨn u Josep, in etəmim kit rəha Iesu. Nian tɨnatuwa iuəhkɨr o napinəpən,  
\v 58 təmuwɨn məplan Pailat, kən tətapəh-in nɨpətɨ Iesu, kən Pailat tegəhan-in nɨpətɨ Iesu kəm in.\x - \xo 27:58 \xt Dut 21:22-23\x*  
\v 59 Kən Josep təmɨləs nɨpətɨ Iesu muwɨn malpin e nɨməhan ruən wi kit, nərgɨn u linen,  
\v 60 kən mɨləs muwɨn mɨləs-ipən e suwɨt wi kəmel e kəpiel. Suwɨt u in rəha Josep. Kən məsoupəlpəlin-pən kəpiel asol kit mahtosɨg-in nɨpəg kəpiel lan, kən matuwɨn.\x - \xo 27:60 \xt Aes 53:9\x*  
\v 61 Meri Maktala, ne Meri kit mɨn katuəpələh əh iuəhkɨr o suwɨt.   
\s1 Mopael mɨn itəm kəmotehm nɨpəg kəpiel  
\p
\v 62 Nian əh, in nian katol əpen-əpenə o Sapat, kən kəmən lawɨgin e Sapat, pris asol mɨn ne Farisi mɨn kəmotuwɨn motəplan Pailat.  
\v 63 Motən-ipən məmə, “Etəm-iasol. Nɨkitəmat tɨnəht məmə, nian suah əh, etəm rəha neiuəən, təmatəmegəh əh, matən məmə, ‘Nian kɨsɨl otuwa muwɨn, kən Uhgɨn otosmegəh mɨn io e nɨmɨsən.’\x - \xo 27:63 \xt Mat 12:40; 16:21; Mak 9:31; 10:33-34; Luk 9:22; 18:31-33; Jon 2:19-21\x*  
\v 64 Tol nəhlan, ahl-ipən rəham neen mopael okotuwɨn moatehm nɨpəg kəpiel suwɨt mətoarus-pən nian kɨsɨl tuwa muwɨn. Mətan, rəhan netəmim okotuwa kakləh-in nɨpətɨn, kən motən-ipən kəm netəmim məmə təməmegəh mɨn e nɨmɨsən. Kən neiueiuəən u, in otərat taprəkɨs-in itəm aupən.”   
\p
\v 65 Kən Pailat təmən-ipən məmə, “Otos mopael mɨn, kən motuwɨn motol natɨmnat rafin itəm nakotolkeike məmə okotol o nehm wɨrən suwɨt e nɨpəg kəpiel.”  
\v 66 Kən kəmotuwɨn moatehm wɨr nɨpəg kəpiel tol nulan, motələhəu-pən nəmtətin kit e kəpiel.\f + \fr 27:66 \ft Roiu, kitat kəsotɨtun ətuatɨpən məmə kəmol nəmtətin əh o nolən naka. Kəm-naka kəməlis nol kit itəm təmol mak lan, o kəm-naka u, kəmol e plasta. Məto netəmim rafin kotɨtun məmə suah kit otəsɨləs-irəkɨsən. Kən okəmə koatəplan nəmtətin məmə təməhapən, o təmiet rəkɨs, kən mopael mɨn okotɨtun məmə suah kit təmahwin rəkɨs kəpiel.\f* Kən kəmotələhəu mopael mɨn məmə okoatehm ikɨn əh.   
\c 28  
\s1 Iesu təməmegəh mɨn  //  e nɨmɨsən  
\r (Mak 16:1-8; Luk 24:1-12;  //  Jon 20:1-10)  
\m
\v 1 E Sante laulaugɨn agɨn,\f + \fr 28:1 \ft Nəghatən Kris ətuatɨp tatən məmə, ‘Nian Sapat tɨnol namnun, e nian itəm tətaupən e wik \f* təmatian məsian wɨrən, Meri Maktala ne Meri kit mɨn kəmian məmə okiauag suwɨt e nɨpəg kəpiel.   
\p
\v 2 Kən əmun, namig asol kit təməloal məto-inu nagelo kit rəha Iərəmərə təmeiuaiu e nego e neai muwɨn e nɨpəg kəpiel, kən məsoupəlpəl-in rəkɨs kəpiel, kən matəpələh-pər lan.  
\v 3 In tətasiə tahmen e nɨpɨtən, kən rəhan natɨmnat mɨn kotəruən tahmen e nahui noa nɨtəhəi.  
\v 4 Mopael mɨn kəmotəgɨn pɨk, kən motasiəp-asiəp, narmɨlat təmɨkə tahmen e netəm kəmotɨmɨs.   
\p
\v 5 Kən nagelo təmən-ipən kəm pətan mil məmə, “Suəgɨnən, məto-inu ekɨtun məmə natuegəs-in Iesu itəm kəmətu-pər e nɨg kəluau.  
\v 6 Tɨkə u ikɨn-u. In təməmegəh mɨn e nɨmɨsən tahmen əm e inu təmən mihin aupən. Uea muəplan ikɨn təmatəməhl ikɨn.\x - \xo 28:6 \xt Mat 12:40; 16:21\x*  
\v 7 Kən ian uəhai, kən muən-ipən kəm rəhan netəmim məmə, ‘In təməmegəh mɨn e nɨmɨsən, kən in tətaupən-in itəmat matuwɨn əpəh Kalili. Kən ikɨn əh, onəkotəplan in əh-ikɨn.’ Itəla, rəhak u nəghatən enən kəm itəmlau.”   
\p
\v 8 Kən pətan mil kəmuagɨm uəhai əm e suwɨt e nɨpəg kəpiel, matuəgɨn, məto nɨkilau tətagien, mətian məmə okuən-ipən kəm netəmim rəha Iesu.  
\v 9 Kən əmun, Iesu tiet-arəpa olau, mən-ipən məmə, “Təwɨr.” Kən kəmuea o Iesu, muaskəlɨm nelkɨn, kən muəfak kəm in.  
\v 10 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilau məmə, “Suəgɨnən. Ian muən-ipən kəm piak mɨn məmə okotuwɨn Kalili. Ikɨn əh okotəplan io ikɨn.”\x - \xo 28:10 \xt Mat 26:32\x*   
\s1 Nəghatən rəha mopael mɨn  
\p
\v 11 Nian pətan mil kəmualiwək mətian, kən mopael mɨn əh neen kəmotuwɨn e taon, kən motən-ipən kəm pris asol mɨn natɨmnat rafin itəm kəmotəplan.  
\v 12 Nian pris asol mɨn kəmotuwɨn motəplan netəm-iasol rəha noanol rəha Isrel, kən moatol noa kit motəlis nəghatən lan. Kən motos-ipən məni asol kəm mopael mɨn,  
\v 13 motən-ipən kəm ilat məmə, “Nakotən-ipən kəm netəmim məmə, ‘Rəhan netəmim kəmotuwa lapɨn nian itɨmat emotapɨl, motakləh-in nɨpətɨn motɨləs motagɨm.’  
\v 14 Okəmə kapman otəto namnusən u, kən itɨmat ekotəg-ətuatɨp-in nəghatən u kəm in. Itəmat onəsotosən nəratən lan.”  
\v 15 Tol nəhlan, mopael mɨn kəmotos məni, kən motol tahmen-pən əm məmə kəmən mihin kəm ilat. Kən namnusən u təmuwɨn mɨtəlau e netəm Isrel muwa mətoarus-pa roiu.   
\s1 Iesu təmiet-arəpa  //  o rəhan netəmim  
\r (Mak 16:14-18; Luk 24:36-49; Jon 20:19-23)  
\p
\v 16 Kən netəm lepen rəha Iesu kəmotuwɨn Kalili, motuwɨn e nɨtot itəm Iesu təmən kəm ilat məmə okotuwɨn ikɨn.\x - \xo 28:16 \xt Mat 26:32\x*  
\v 17 Nian kəmotəplan in, kən kəmotəfak kəm in, məto neen rəhalat nətəlɨgən tatol kəiu.  
\v 18 Kən Iesu tuwa olat, kən mən-ipən kəm ilat məmə, “Nepətən rafin rəha nego e neai ne nətueintən o nərəmərəən, Uhgɨn təmos-ipa kəm io.\x - \xo 28:18 \xt Jon 13:3; Efes 1:20-22\x*  
\v 19 Tol nəhlan, otuwɨn motiuw netəmim rəha noanol mɨn rafin e nətueintən məmə okotuwa rəhak netəmim, kən motol baptais elat e nərgɨ Tata Uhgɨn, ne Nətɨn, ne Narmɨn,\x - \xo 28:19 \xt Mak 16:15-16; Wək 1:8\x*  
\v 20 kən motəgətun ilat məmə okotətəu-pən rafin nəghatən mɨn itəm emən kəm itəmat. Kən nɨpahrienən, ekətatɨg kitat min itəmat nian mɨn rafin mətoarus namnun nian.”