\id TIT - Kwamera Translation (after typesetting 0613) 
\h Taetas 
\toc1 Taetas 
\toc2 Taetas 
\toc3 Taet 
\mt1 Taetas  
\imt1 Nəɡkiariien sə rani mə nəfe i nəkukuə  
\ip Taetas in riti nəha Pol. Iasitu riti səvəi Pol. Nəpɨn nepwɨn in ramavən irau Pol. Nakalasia me fwe tənə əmwerɨs riti kani mə Krit, Taetas in iəmə asori riti səvənraha. Nəkukuə i rəmwhen ia nəkukuə mi səvəi Timoti. Nakalasia me fwe Krit həpkukurən amasan mhə noien səvəi nəfwakiien tɨ nəri nə mə irəha həpkuvehe vi a mhahatətə ia Kristo. Ro pen iərmama traməkeikei mevən masitu ia nirəha. Pol rɨni pen tɨ Taetas mɨne nakalasia me fwe ikɨn mə tuhəfarə irə. Pol rɨni pen tɨ Taetas mə trahatən irəha ia nɨpərhienien. In rahatən mwi Taetas ia niriien nakalasia me.  
\c 1  
\s1 Pol ramrai nəkukuə i m Taetas  
\p
\v 1 Iou Pol, iou iərmama riti sə iakamo tukwini nari m Kumwesən, nənə iou aposol riti səvəi Iesu Kristo. In rərhi pen iou mə takasitu ia nərmama me səməme Kumwesən ruvərfi raka irəha. In rokeikei mə takasitu ia nirəha ia nahatətəien səvənraha, nənə masitu mwi ia nirəha mə tuhəukurən nəɡkiariien pərhien sə ramahatən noien me Kumwesən rokeikei.  
\v 2 \x - \xo 1:2 \xt Kol 1:27\x*In rərhi pen iou mə takasitu ia nirəha pwəh həmri pen əknekɨn nətərɨɡien səvənraha ia nɨmɨruien rerɨn. Fwe tui, nəpɨn tɨprənə ramiwən ihi, Kumwesən sə rɨpkeikuə mhə ruvəni raka mə truvei pen nɨmɨruien rerɨn nəha mɨnraha,  
\v 3 \x - \xo 1:3 \xt Efes 1:9-10, Taet 2:10, 3:4, 1Tim 1:1,11\x*nənə ia nəpɨn atukwatukw səvənhi in ro pui nɨmɨruien nəha ia nəɡkiariien səvənhi. Kumwesən sə rauvehimɨru kɨtaha rəmri pehe nəɡkiariien nəha ia rəɡɨk mɨni nəkwan mə takəvisau irapw irə.   
\p
\v 4 \x - \xo 1:4 \xt 2Kor 8:23, Kal 2:3, 2Tim 1:2, 4:10, Rom 1:7\x*Nəkukuə i rauvehe tukw ik Taetas. Ia nahatətəien səkrau ikəmwhen ia nərɨk pərhien. Pwəh Kumwesən Tata səkɨtaha mɨne Iesu Kristo sə rauvehimɨru kɨtaha trouəriari pehe namasanien mɨne nəmərinuien mik.   
\s1 Wok sə Taetas ramo ia tənə Krit  
\p
\v 5 Iakɨnəpwəh ik ia tənə Krit mə tikəmri atukwatukw narimnari me səməme krau krɨpko mhə sampam irə. Rəmwhen iakɨməni pehe tukw ik i, tikaməkeikei mevən ia rukwənu me pam muvehi utə elta me səvəi nəfwakiien.  
\v 6 \x - \xo 1:6 \xt 1Tim 3:2-7, 2Tim 2:24-26\x*Ikukurən nuvehi utəien iərmama riti trɨni mɨnuə noien səvənhi ratukwatukw pam, səvənhi pran kuatia, nɨpwnətɨn me kamhəni nɨpərhienien ia Iesu, kɨpkɨni mhə irəha mə kənkapwənraha rɨskai, uə həpwəh nɨsiaiien tata mɨne mama səvənraha.  
\v 7 \x - \xo 1:7 \xt 1Kor 4:1\x*Iəmə asori sə ramətui tɨ nakalasia me ramo tukwini nari m Kumwesən, ro iamɨnhi irə noien səvənhi traməkeikei matukwatukw pam. Rərəha mə kənkapwə rɨskai, uə niemaha raməpi akwauakw in, uə ramənɨmwi pɨk, uə ramousi iərmama, uə ramo noien ikou mauvehi mane irə.  
\v 8 Mətə iərmama sə rauvehi wok i traməkeikei mo iamɨnhi irə: In raməsevər ia rukwənu səvənhi tɨ nərmama pwɨspwɨs me. In rokeikei noien amasan, nənə mukurən nari. In ramo noien atukwatukw mɨne noien sə rəmher mo ikinan i. In ramatuakəm amasan.  
\v 9 \x - \xo 1:9 \xt 2Tim 4:3, Taet 2:1\x*In traməkeikei məkwtəmhiri əknekɨn nəɡkiariien pərhien sə kɨnahatən in irə. Ia noien nəha in rukurən nasituien ia nərmama, mahatən irəha ia nəɡkiariien atukwatukw, mukurən mwi nəmri atukwatukwien nərmama səməme kamhəni nəɡkiariien sə ropə ia nəɡkiariien nəha.   
\p
\v 10 \x - \xo 1:10 \xt 1Tim 4:7\x*Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə nərmama həpɨk kənkapwənraha rɨskai. Irəha kamhəni nəɡkiariien me nepwɨn nɨpwran riwən, mamheikuə ia nərmama. Pərhien nəkur Isrel me nepwɨn nəha irəha kamho iamɨnhi irə mhəpi raka nərmama me nepwɨn. Irəha kamhəni mə tukaməkeikei kuvehi ninhum m nərmama tɨ nahatən penien mə irəha nərmama me səvəi Kumwesən.  
\v 11 \x - \xo 1:11 \xt Jon 10:12, 1Tes 5:2, 2Tim 3:6\x*Tikərəpinhə rə ia nəɡkiariien səvənraha, tɨ nəri nə mə irəha kamhouraha nərmama pam ia nəkwai nimwə nepwɨn, mamhahatən nərmama ia nəɡkiariien sə rɨpkatukwatukw mhə mə tukahatən. Irəha kamho mə tuhəuvehi mane irə, mhəpwəh naurɨsien i.  
\v 12 Iəmə Krit riti kupwən in profet riti səvənraha, in mwi rɨməni iamɨnhi mə, “Nəkur Krit irəha nərmama səvəi neikuəien ia nəpɨn me pam. Irəha həmwhen ia nəri əprmɨn me. Irəha rarpaha me. Nəpɨn me irəha hokeikei mə tuhamani a nari.”  
\v 13 \x - \xo 1:13 \xt 2Tim 4:2\x*Nəɡkiariien səvəi profet nəha ro a nɨpərhienien. Ro iamɨnhi irə tikəɡkiari skai mɨnraha pwəh irəha həuvehe mhahatətə ia nəɡkiariien sə ratukwatukw,  
\v 14 \x - \xo 1:14 \xt 1Tim 4:7\x*mhəpwəh nesi penien kwənaɡei me səvəi nəkur Isrel mɨne natuakəmien me səvəi nərmama me səməme hənəpwəh nəɡkiariien pərhien.  
\v 15 \x - \xo 1:15 \xt Mat 15:11, Rom 14:20\x*Nərmama səməme həmher ia nəmri Kumwesən nari riti riwən sə tro irəha həuvehe mhəmkemɨk. Mətə nərmama səməme həmkemɨk ia nəmri Kumwesən tɨ nəri nə mə həpwəh nɨniien nɨpərhienien ia Iesu, nənə noien riti riwən sə tro irəha həmher. Ro iamɨnhi irə nətərɨɡien səvənraha ramevən əpa tɨ nərəhaien, həreirei nəkiriien noien me.  
\v 16 \x - \xo 1:16 \xt 2Tim 3:5, 1Jon 1:6, 2:4\x*Irəha həni mə həukurən Kumwesən, mətə noien səvənraha ramahatən pen mə rekəm irəha həreirei in. Nərmama me nəha hərəha anan, mamhərui nəkwai Kumwesən. Irəha ko həpko mhə nari amasan riti.   
\c 2  
\s1 Taetas traməkeikei mahatən nəɡkiariien sə ratukwatukw  
\p
\v 1 \x - \xo 2:1 \xt Taet 1:9\x*Mətə ik Taetas nəɡkiariien səim traməkeikei mesi pen nəɡkiariien kamahatən nərmama irə sə ratukwatukw.  
\v 2 Tikahatən nərɡharə me mə rərəha irəha nərmama səvəi nənɨmwiien. Irəha tuhaməkeikei mhəukurən nari, pwəh nərmama həsiai irəha. Irəha tuhaməkeikei mamhahatətə pərhien, mamhokeikei nərmama, mamhərer əknekɨn ia nəpɨn me.   
\p
\v 3 \x - \xo 2:3 \xt 1Tim 3:11\x*Ia noien kuatia a, tikahatən nɨprənemə me mə irəha tuhaməkeikei mho noien sə ro ikinan i rəmwhen sə Kumwesən rokeikei. Rərəha mə irəha kamhəni nɨkare nərmama, uə kamhənɨmwi pɨk nənɨmwien skai rəmwhen ia waen. Irəha tuhaməkeikei mhahatən nəɡkiariien sə ramasan,  
\v 4 mamhəvəhaɡ m nɨpran me səməme harə vi a irəha nərman mə irəha tuhaməkeikei mhokeikei səvənraha me nərman me mɨne nɨpwnətɨnraha me.  
\v 5 \x - \xo 2:5 \xt Efes 5:22\x*Irəha tuhaməkeikei mhəvəhaɡ m nɨpran me i mə irəha tuhəuvehe mho irəha nɨpran me səməme həukurən nari, mhəmher, mamhətui amasan tɨ narimnari me fwe ia rukwənu, nənə mamhəsiai nərman me səvənraha. Nəpɨn kamho noien sə ro iamɨnhi, nənə, tuhərəpinhə ia nərmama me mə tuhəpwəh nɨni ərəhaien nəɡkiariien səvəi Kumwesən.   
\p
\v 6 Ia noien kuatia a mwi, tikəɡkiari amasan m ntəmaruə me mə irəha tuhaməkeikei mho narimnari me sə ramahatən pen mə irəha həukurən nari.  
\v 7 \x - \xo 2:7 \xt 1Tim 4:12, 1Tes 5:3\x*Nənə ik, ia narimnari me pam, tikamo a noien sə ramasan pwəh irəha hesi pen nəfe ikamo. Nəpɨn tikahatən, nɨmɨruien səim traməkeikei matukwatukw mo nəɡkiariien səim rɨpam mo nərmama həsiai irə.  
\v 8 \x - \xo 2:8 \xt 1Tes 2:15\x*Tikaməkeikei mamɨni a nəɡkiariien pərhien mə nərmama tuhəpwəh nətoniien təkutai nəɡkiariien səim mhəni ərəha. Pwəh in tro nərmama səməme haməmwəki ik tuhaurɨs tukwe tɨ nəri nə mə irəha həpkətoni mhə noien ərəha riti səim, nənə, mhəpwəh nɨni ərəhaien kɨtaha.   
\p
\v 9 \x - \xo 2:9 \xt 1Tim 6:1\x*Tikahatən slef me mə irəha tuhaməkeikei mho nəkwai nəmə asori me səvənraha ia narimnari me pam pwəh rerɨnraha raɡien tɨ wok səvənraha. Slef me tuhəpwəh nɨniien tai nəɡkiariien səvəi nəmə asori me səvənraha,  
\v 10 \x - \xo 2:10 \xt Taet 1:3\x*nənə, mhəpwəh nakresien mɨnraha. Mətə nəpɨn me pam irəha tuhaməkeikei mho amasan nari pwəh nəmə asori me səvənraha tuhəni nɨpərhienien ia wok səvənraha. Noien me nəha tuho ia narimnari me pam rəmwhen mə kaməkwani pen tihinari me ia nəɡkiariien səvəi Kumwesən, Kumwesən sə rauvehimɨru kɨtaha.   
\p
\v 11 Krau kraukurən mə namasanien səvəi Kumwesən ruvəier pehe raka tɨ nərmama me pam. In nəha namasanien sə rauvehimɨru nərmama irə.  
\v 12 \x - \xo 2:12 \xt 1Jon 2:16, Efes 1:4\x*Namasanien nəha raməvəhaɡ m kɨtaha mə tsəni rekəm ia noien me səməme Kumwesən raməmwəki mɨne noien ərəha me səvəi tɨprənə i nərmama hokeikei pɨk. Ia nɨtətə i ipwet mɨne kɨtaha tsaməkeikei mharə, mamhəukurən nari, mamho noien atukwatukw mɨne noien me səməme Kumwesən rokeikei,  
\v 13 \x - \xo 2:13 \xt 1Kor 1:7, Fil 3:20\x*nənə, mamhəfwini nəpɨn amasan nəha kɨtaha saməmri pen əknekɨn nətərɨɡien səkɨtaha irə. Nəpɨn amasan nəha in nə nəpɨn sə Iesu Kristo trier pehe irə irau nɨskaiien səvənhi. Iesu nə in Kumwesən asori səkɨtaha rauvehimɨru kɨtaha.  
\v 14 \x - \xo 2:14 \xt Kal 1:4, Eks 19:5, Dut 7:6, Sam 130:8, Esik 37:23, 1Tes 2:9\x*In rɨnəseni nɨmɨruien səvənhi memhə tukutaha mə truvehi raka kɨtaha ia noien ərəha me pam, nənə, məpərhi kɨtaha səmher mhəuvehe mho kɨtaha nərmama səvənhi əpa səskai tɨ noien amasan me.   
\p
\v 15 \x - \xo 2:15 \xt 1Tim 4:12\x*Narimnari me i ik tikamahatən nərmama me irə. Tikuvehi utə nətərɨɡien səvənraha, məɡkiari mɨnraha tɨ nɨniseien noien ərəha me səvənraha. Ikauvehi nasoriien tɨ noien nəri i. Pwəh iərmama riti rɨpko mhə nəri auər a ia niram, məpwəh mwi nətəien təkutam.   
\c 3  
\s1 Noien amasan me səməme Taetas traməkeikei məvəhaɡ m nakalasia me irə  
\p
\v 1 \x - \xo 3:1 \xt Rom 13:1-7, 1Tes 2:13-14\x*Taetas. Tiko a pwəh rerɨnraha ramrhi mə tuhəsiai nəmə asori me mɨne nərmama səməme kamhərɨmənu ia nirəha. Tuhaməkeikei mho nəkwanraha, nənə mhərer mwatuk ia nəpɨn me tɨ noien amasan me pam.  
\v 2 \x - \xo 3:2 \xt Fil 4:5\x*Irəha tuhəpwəh nɨni ərəhaien iərmama riti. Ia nəpɨn me tuhaməkeikei mharə ia nəmərinuien, mhəpwəh nəvisəien, nənə mheiwaiu mhasitu ia nərmama me pam.   
\p
\v 3 \x - \xo 3:3 \xt 1Kor 6:11, Efes 2:2, 5:8\x*Irəha tuhaməkeikei mho iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə fwe kupwən kɨtaha mwi səreirei nari, mamhərui nəkwai Kumwesən. Kameikuə ia kɨtaha səpwəh nətəien suatuk atukwatukw. Noien ərəha me nepwɨn sokeikei pɨk mhəreɡi ramasan irə kamhərɨmənu ia kɨtaha. Ia narəien səkɨtaha samo pɨk nərəhaien. Rerɨtaha ramakres narimnari me səvəi nərmama. Kaməmwəki kɨtaha nənə kɨtaha saməmwəki kɨtaha me. Fwe kupwən noien səkɨtaha ro iamɨnha irə,  
\v 4 \x - \xo 3:4 \xt Taet 1:3\x*mətə Kumwesən sə rauvei pehe nɨmɨruien vi m kɨtaha rərhi pehe namasanien mɨne nokeikeiien səvənhi rier pehe tukutaha.  
\v 5 \x - \xo 3:5 \xt 2Tim 1:9, Efes 5:26, Jon 3:5\x*Ia nəpɨn nəha Kumwesən ruvehimɨru kɨtaha. Mətə in rɨpkuvehimɨru mhə kɨtaha tɨ nəri nə mə samo noien amasan me, rekəm. In ruvehimɨru kɨtaha tɨ nəri nə mə rapi kɨtaha. In ruvehimɨru kɨtaha nəpɨn Nənɨmwɨn Ikinan raikuas raka noien ərəha me səkɨtaha, sətui mwi, mhəuvehe mhərməvi mwi.  
\v 6 \x - \xo 3:6 \xt Wok Me 2:17-18\x*Kumwesən rətəɡi irapw Nənɨmwɨn nəha ruvehe mukuər ia kɨtaha muku pen tɨ Iesu Kristo. Iesu nəha in iərmama sə rauvei pehe nɨmɨruien vi m kɨtaha.  
\v 7 \x - \xo 3:7 \xt Rom 3:24\x*In rasitu ia kɨtaha ia namasanien səvənhi, mo kɨtaha satukwatukw ia nəmri Kumwesən mə kɨtaha tsəuvehi nɨmɨruien rerɨn sə sənəmri pen əknekɨn raka nətərɨɡien səkɨtaha irə.  
\v 8 Nəɡkiariien i in nəɡkiariien pərhien. Nənə iakokeikei mə tikahatən amasan nərmama me ia narimnari me i. Pwəh nərmama səməme həməni nɨpərhienien ia Kumwesən tuhamarə mamho noien amasan me. Narimnari me i hamasan pɨk mamhasitu ia nərmama.   
\p
\v 9 \x - \xo 3:9 \xt 2Tim 2:14,16,23\x*Mətə nəresien me nərmama həreirei nari kamhəni, mɨne nəɡkiariien me kamhəni ia kwənəkwus səvəi kaha kupwən me, mɨne nəvisəien me kamhəvisə mɨnraha me tɨ nɨpwrai Loa səvəi Moses, tikaməkeikei mərer isipwɨn tɨ nirəha, tɨ nəri nə mə ko həpkasitu mhə, namasanien səvənraha riwən.  
\v 10 \x - \xo 3:10 \xt Mat 18:15-17, 2Jon 10\x*Trɨni mɨnuə iərmama riti rɨni nəɡkiariien iamɨnhi meitehi kɨmiaha irə, tikevən mɨnise. Mə ro mwi iamɨnhi, nənə, tikevən mɨnise mwi. Trɨni mɨnuə ikɨnise m kəru, mətə raməkeikei ia noien səvənhi, nənə, tikərer pen isipwɨn tukwe, məpwəh.  
\v 11 \x - \xo 3:11 \xt 1Tim 6:3-5\x*Ikukurən mə iərmama sə ramo iamɨnhi irə, in iəmə rərəha, mamo noien ərəha. Noien səvənhi ramo pui atukw a in mə in iərmama riti Kumwesən trərpwɨn noien ərəha səvənhi.   
\s1 Nəɡkiariien sampam səvəi Pol  
\p
\v 12 \x - \xo 3:12 \xt Efes 6:21-22\x*Takərhi pehe iərman mi i riti Atemas uə Tikikas truvehe mətoni ik. Nəpɨn truvehe irə, tikaməkeikei mətoni akwauakw a suatuk mə tikuvehe mətoni iou fwe taon nəha Nikopolis, tɨ nəri nə mə iou iakokeikei mə takevən marə fwe ikɨn ia nəpɨn səvəi nəkwieiien.  
\v 13 \x - \xo 3:13 \xt Wok Me 18:24, 1Kor 3:5-6, 1Kor 16:12\x*Iərmama mi kəru nəɡhɨnrau nə Apolos mɨne Sinas, Sinas in iərmama riti sə ramowok ia nɨkaren səvəi loa səvəi nəkur Rom, irau krauavən ia navənien səvənrau, mətə tikasitu ia nirau mə nari riti trəpwəh niwən təniien ia nirau.  
\v 14 \x - \xo 3:14 \xt Efes 4:28, Taet 2:14, Mat 7:19\x*Ramasan mə ikahatən nərmama me səkɨtaha mə irəha tuharə mamhəmwur mamho noien amasan me mamhasitu ia nərmama nepwɨn səməme narimnari me səvənraha rɨpkəmwhen mhə. Rərəha mə nərmama me səkɨtaha tuhamarə auər a.   
\p
\v 15 Nərmama me pam səməme kamharə kɨmaha mɨnraha həni ramasan tukw ik. Nənə ik tikɨni tukwini ramasan səkɨmaha revən tɨ nərmama me səməme hokeikei kɨmaha mamhahatətə ia Iesu.  
\p Pwəh namasanien tramarə tukumiaha pam.