\id MRK - Kwamera Translation (after typesetting 0613) 
\h Mak 
\toc1 Mak 
\toc2 Mak 
\toc3 Mak 
\mt1 Mak  
\imt1 Nəɡkiariien sə rani mə nəfe i nəkukuə  
\ip Mak in rɨməkupwən mɨrai narimnari me ia nɨmɨruien səvəi Iesu. Nətərɨɡien səvəi nərmama mə Mak in iərmama riti sə rɨnakurirə ia Pol mɨne Panapas nəpɨn krouəvisau irapw nəɡkiariien amasan ia kwopun me. Mak in raməɡkiari pɨk ia narəien səvəi Iesu Kristo. Matiu, Mak, Luk, Jon, irəha pam haməɡkiari ia narəien səvəi Iesu Kristo, mətə nəkukuə səvəi Mak rukwakwa mamrai kwərhakwərha nəɡkiariien iərmama rəvsini mukurən. Mak raməɡkiari ia wok səvəi Iesu Kristo maməɡkiari mwi ia nɨmtətien me səməme in rɨno. Mak ramahatən mə Iesu rəmwhen ia iərmama sə ramo wok mauvehi nasoriien. Ikəvsini nəkukuə səvəi Mak nɨpərɨn kahar, nɨpərɨn kuatia raməɡkiari ia nəfe kɨno ia Kristo ia nəfwakiien sampam ia nɨmɨruien səvənhi ia təkure tɨprənə i, maməɡkiari irə mamo sampam ia nemhəien səvənhi mɨne nəpɨn rɨnətui mwi ia nemhəien.  
\c 1  
\s1 Nukune nəɡkiariien amasan  
\p
\v 1 Nukune nəɡkiariien amasan sə raməvisau Iesu Kristo, Tɨni Kumwesən.   
\p
\v 2 \x - \xo 1:2 \xt Mat 11:10\x*Kɨmərai pen nəɡkiariien riti ia nəkukuə səvəi Profet Aesea fwe kupwən. Nəɡkiariien nəha rani iamɨnhi irə mə,  
\q1 “Ətə ro, takərhi pen iərmama sə trəɡkiari tukwini səiou,  
\q2 in trukupwən ia niram mevən, məpərhi səim suatuk.”   
\q1
\v 3 “Reri iərmama riti raməkwein əpwəmwɨs ia kwopun akwesakwes ikɨn mamɨni mə,  
\q2 ‘Kɨmiaha tihaməkeikei mhəpərhi suatuk səvəi Iərɨmənu səkɨtaha,  
\q2 mhəmri atukwatukw suatuk ouihi me səvənhi.’”   
\m
\v 4 \x - \xo 1:4 \xt Wok Me 13:24, 19:4\x*Ro iamɨnhi irə Jon rier irapw ia kwopun akwesakwes ikɨn, maməvisau irapw tɨ nərmama mə, “Kɨmiaha tihaməkeikei mhərərɨɡ ia noien ərəha me səkɨmiaha, mho paptaes, nənə Kumwesən trəpwəh nərpwɨnien noien ərəha me səkɨmiaha.”  
\v 5 Nərmama pam ia tənə Jutia mɨne Jerusalem həuvən tɨ Jon, mamhəni irapw noien ərəha me səvənraha, nənə in ramo paptaes ia nirəha ia nui arɨs Jotan.  
\v 6 \x - \xo 1:6 \xt 2Kinɡ 1:8, Mat 11:8\x*Jon ramarkahu ia tɨnari kɨno ia nɨmwheri kamel, mamətoti ia teki nərimɨru, maməni kinhə mɨne kwənipwət ia sukapak.  
\v 7 \x - \xo 1:7 \xt Wok Me 13:25\x*Ramɨni irapw mə, “Kurirə ia nirak, iərmama riti fwe rauvehe. Nɨskaiien səvənhi rasori məpi raka iou. Iapkəmwhen mhə mə takərpəsuk mɨfi raka nəkwus ia səvənhi put.  
\v 8 Iou iakamo paptaes ia kɨmiaha ia nui, mətə in truvehe mo paptaes ia kɨmiaha ia Nənɨmwɨn Ikinan.”   
\s1 Jon ro paptaes ia Iesu  
\p
\v 9 Ia nəpɨn nəha Iesu ruku pen fwe ia taon nəha Nasaret ia tənə Kalili, muvehe, nənə Jon ro paptaes irə ia nui arɨs Jotan.  
\v 10 Nəpɨn atukwatukw Iesu rutə pehe ia nui, rətoni kəpuapen rəkwaɡ, Nənɨmwɨn Ikinan rosi mak inhərɨpw reiwaiu pehe məkure irə.  
\v 11 \x - \xo 1:11 \xt Sam 2:7, Aes 42:1, Mat 12:18, Mak 9:7\x*Nənə reri Kumwesən ruku pen ia neiai mɨni mə, “Ik nərɨk keikei. Rerɨk raɡien tukw ik.”   
\s1 Setan raməmwur mə tro Iesu rɨmwei ia nərəhaien  
\p
\v 12 Jon rɨno raka paptaes ia Iesu. Nənə Nənɨmwɨn Ikinan rərhi pen Iesu revən ia kwopun akwesakwes ikɨn.  
\v 13 \x - \xo 1:13 \xt Sam 91:11-13\x*Rarə ikɨn meste nəpɨn foti. Ia nəpɨn nəha Setan raməmwur mə tro Iesu rɨmwei ia nərəhaien. Iesu ramarə irəha nəri əprmɨn me. Naɡelo me hamo tukwini nari min.   
\s1 Iesu rɨnaməvisau irapw nəɡkiariien amasan səvəi Kumwesən  
\p
\v 14 \x - \xo 1:14 \xt Mak 6:17\x*Kəkwtəmhiri Jon, kuvehi puvnimwə ia kalapus. Kurirə ikɨn Iesu ruvehe ia tənə Kalili, maməvisau irapw nəɡkiariien amasan səvəi Kumwesən, mamɨni mə,  
\v 15 \x - \xo 1:15 \xt Mat 3:2, Kal 4:4\x*“Təkwtəkwuni rɨno nəpɨn atukwatukw. Nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə ruvəuvehe ipaka. Tihərərɨɡ ia noien ərəha me səkɨmiaha, mhəni nɨpərhienien ia nəɡkiariien amasan səiou.”   
\p
\v 16 Nəpɨn Iesu ramavən ia nɨkare nui asori Kalili, rətoni Saemon irau piəvni nəɡhɨn nə Antru krauerukw net ia nui. Irau krauerukw net ia nui tɨ nəri nə mə irau iərmama mi kravi nəmu.  
\v 17 \x - \xo 1:17 \xt Mat 13:47, Luk 5:1-11\x*Iesu rɨni pen tɨ nirau i mə, “Rouvehe roukurirə iou, pwəh tako kɨmirau tirouvehe iərmama mi sə kravi nərmama.”  
\v 18 Nənə təkwtəkwuni a krouəpwəh net səvənrau roukurirə in. \fig Iərmama riti ravi utə nəmu ia net|alt="Man in boat with fishinɡ net (retrievinɡ fish)" src="LB00210B.TIF" size="col" loc="Bottom riɡht of paɡe" ref="Mak 1:16" \fig*   
\p
\v 19 Kurirə ikɨn Iesu ravən ouihi a mwi, mətoni tɨni Sepeti Jemes mɨne piəvni nəɡhɨn nə Jon. Krauəkure ia nəkwai nɨtətə ouihi riti rautiri net me.  
\v 20 Iesu rətoni irau, məkwein irau. Nənə krouəpwəh səvənrau tata Sepeti raməkure ia nəkwai nɨtətə ouihi irəha nərmama səməme ramərəku irəha tɨ noien wok səvənhi, rouevən roukurirə Iesu.   
\s1 Iesu rəkoui irapw nənɨmwɨn ərəha ia iərmama riti  
\p
\v 21 \x - \xo 1:21 \xt Mat 4:13\x*Iesu mɨne nərmama me səvənhi həuvən ia taon riti nəɡhɨn nə Kapaneam. Ia Sapat Iesu ruvnimwə ia nəkwai nimwəfwaki səvəi nəkur Isrel mamahatən nərmama me.  
\v 22 \x - \xo 1:22 \xt Mat 7:28-29\x*Irəha hərkəri asori nari ia nahatənien səvənhi, tɨ nəri nə mə in ramahatən irəha rəmwhen iərmama sə rauvehi nasoriien ruku pen tɨ Kumwesən. In ropə ia nahatən me səvəi Loa.  
\v 23 Nənə təkwtəkwuni a iərmama riti sə nənɨmwɨn ərəha ramarə irə ruvnimwə pehe ia nəkwai nimwəfwaki səvənraha,  
\v 24 \x - \xo 1:24 \xt Mak 5:7\x*məkwein əpwəmwɨs, mɨni mə, “Iesu, ik iəmə Nasaret! Ikuvehe mə tiko nəfe ia kɨmaha? Ikuvehe mə tikouraha kɨmaha uə? Iakukurən ik. Ik iəmə ikinan səvəi Kumwesən.”   
\p
\v 25 Mətə Iesu rɨnise nənɨmwɨn ərəha, mɨni mə, “Əpwəh nəɡkiariien, mier ia iərmama i.”  
\v 26 \x - \xo 1:26 \xt Mak 9:26\x*Nənə nənɨmwɨn ərəha rəkwein əpwəmwɨs, mɨkiukiu ia nɨpwran, mier.   
\p
\v 27 Kurirə irə nərmama me nənimenraha rier. Haməres irəha me i mə, “Nəfe nəha? Nahatənien vi riti uə? Iəmə i rauvehi nasoriien, mamɨni nəkwan tɨ nənɨmwɨn ərəha me, nənə irəha ho.”  
\v 28 \x - \xo 1:28 \xt Mat 4:24\x*Təkwtəkwuni a mwi nəɡkiariien kamɨni ia Iesu rier mevən ia kwopun me pam ia tənə Kalili.   
\s1 Iesu ro nərmama həpɨk nemhəien rarə ia nirəha həuvehe mhəsanɨn  
\p
\v 29 Iesu rier irapw ia nimwəfwaki səvəi nəkur Isrel irəha Jemes mɨne Jon mɨne Saemon mɨne Antru. Irəha həuvən atukwatukw mhəuvnimwə ia nəkwai nimwə səvəi Saemon mɨne Antru.  
\v 30 Nəpɨn hapirapw fwe ikɨn, nərmama həvisau pen m Iesu mə kaka pran səvəi Saemon ramapri, maməkwiei fifa.  
\v 31 Ro iamɨnhi irə Iesu revən mətoni, muvehi rəɡi prən nəha, mɨvi utə. Təkwtəkwuni a mwi nemhəien raraka ia prən nəha. Rəsanɨn mevən mɨsui raka nəveɡɨnien muvei pen mɨnraha.   
\p
\v 32 Raməruarəv meri ruvəivə. Nənə nərmama me həuvehi pam nərmama səməme nemhəien rarə ia nirəha mɨne səməme nəremhə me kamharə ia nirəha həuvehi irəha mhəuvehe tɨ Iesu.  
\v 33 Nərmama pam ia rukwənu səvəi Saemon housəsɨmwɨn pen irəha ia kwəruə ia nimwə səvənhi.  
\v 34 \x - \xo 1:34 \xt Mak 3:11-12\x*Nənə Iesu ro nərmama həpɨk nemhəien səpəmsəpə rarə ia nirəha həuvehe mhəsanɨn. In rəkoui irapw nəremhə me həpɨk ia nərmama, mətə rɨnise nəremhə me nəha mə tuhəpwəh nəɡkiariien tɨ nəri nə mə irəha həukurən mə in sin.   
\p
\v 35 \x - \xo 1:35 \xt Mat 14:23, Mak 6:46\x*Ia nəpnəpɨn anan, rapitəv ihi, Iesu rətui mevən fwe ia kwopun riti sə nərmama həiwən ikɨn, maməfwaki fwe ikɨn.  
\v 36 Nənə Saemon mɨne in me nepwɨn kamhətui in.  
\v 37 Nəpɨn hətoni Iesu, həni pen tukwe in mə, “Iesu, nərmama pam fwe kamhətui ik.”   
\p
\v 38 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Pwəh səuvən mwi ia rukwənu me nəha ipaka tukutaha. Takəvisau mwi mɨnraha, tɨ nəri nə mə səiou atukwatukw nəha wok iakɨməuvehe tukwe.”  
\v 39 \x - \xo 1:39 \xt Mat 4:23, 9:35\x*Nənə Iesu revən mukurau ia tənə Kalili, maməvisau ia nəkwai nimwəfwaki me səvəi nəkur Isrel, maməkoui irapw nəremhə me ia nərmama.   
\s1 Iesu romasan iərmama riti sə nemhəien skai raməmak ia tekɨn  
\p
\v 40 Iərmama riti nemhəien skai riti raməmak ia tekɨn. In ruvehe tɨ Iesu, mɨnɨmwi nukurhun mi ia nənimen, mɨni pen tukwe in mə, “Mə rerɨm raɡien ko iko iakəmher?”   
\p
\v 41 Nənə Iesu rerɨn rərkwəpɨr tukwe. In rosə pen rəɡɨn, mɨrapi in, mɨni mə, “Rerɨk raɡien. Tikuvehe məmher.”   
\p
\v 42 Nənə təkwtəkwuni a nemhəien raraka irə. Iesu ro nɨpwran ruvehe məmher mwi,  
\v 43-44 \x - \xo 1:43-44 \xt Mak 3:12, 7:36, Lev 14:1-32\x*mərhi pen i, mɨnise pen tukwe in mə, “Tikətui amasan tukwe, məpwəh nɨniien nəfe iakɨno mik tɨ iərmama riti, mətə tikevən atukwatukw tɨ pris pwəh rətoni nɨpwram mə rɨnəmher. Tikuvei pen nəfe m Kumwesən sə Moses rɨməni. Nərmama tuhətoni həukurən mə nemhəien i ruvəiwən ia nɨpwram.”  
\v 45 Mətə nəpɨn iərmama nəha rəpwəh Iesu mier, rɨnani irapw nəfe Iesu rɨno min tɨ nərmama me. Nəɡkiariien səvənhi ruvirɨs ro pen rɨskai tɨ Iesu mə travən mevən mwi ia rukwənu riti mwi. Mətə ramavən a ia kwopun me nərmama həiwən ikɨn. Nərmama pam ia kwopun me kamhəuvehe tukwe.   
\c 2  
\s1 Iesu romasan iərmama riti nɨsun mi krouemhə  
\p
\v 1 Nəpɨn me nepwɨn rukurau, nənə Iesu rɨrərɨɡ pehe mwi ia Kapaneam. Nərmama me həreɡi kaməvisau mə in fwe ia nəkwai nimwə.  
\v 2 Ro iamɨnhi irə irəha həuvən mhousəsɨmwɨn pen irəha me tukwe. Nəkwai nimwə rukuər ia nərmama. Kwopun səvəi nəkureien riwən fwe imwə mɨne ia kwəruə. Iesu raməvisau irapw nəɡkiariien amasan mɨnraha.  
\v 3 Ia nəpɨn nəha nərmama kefə həuvehi iərmama riti mhəuvehe tɨ Iesu. Iərmama nəha nɨsun mi krouemhə. Ko rɨpkavən mhə.  
\v 4 Həuvehi pehe, mətə ko həpkəuvən mhə ipaka tɨ Iesu tɨ nəri nə mə nərmama həpɨk anan. Ro iamɨnhi irə irəha həputə ia təkure nimwə, mho ruei nimwə riti ratukwatukw ia kwopun nəha Iesu raməkure ikɨn. Ho pam ruə, həuvehi irapw nɨməhan sə iərmama nɨsun mi krouemhə ramapri irə reiwaiu.  
\v 5 \x - \xo 2:5 \xt Luk 7:48\x*Nəpɨn Iesu rətoni nahatətəien səvənraha, rɨni pen tɨ iərmama sə nɨsun mi krouemhə mə, “Nərɨk, iakɨnenouenou raka noien ərəha me səim.”   
\p
\v 6 Nahatən me nepwɨn səvəi Loa kamhəkure fwe ikɨn, rerɨnraha ramrhi mə,  
\v 7 \x - \xo 2:7 \xt Aes 43:25, 1Jon 1:9\x*“Rəfo iəmə nəha raməɡkiari iamɨnha irə mɨne? Nəɡkiariien nəha rərəha. Kumwesən əpa rukurən nenouenouien noien ərəha me. Sin mwi rukurən noien?”   
\p
\v 8 Təkwtəkwuni a Iesu rukurən nətərɨɡien səvənraha, mɨni pen tɨ nirəha i mə, “Rəfo rerɨmiaha ramrhi iamɨnhi?  
\v 9 Nəɡkiariien mi sə pəku nəha rɨməru tukw iou tɨ nɨniien tɨ iərmama i nɨsun mi krouemhə: nəɡkiariien i mə, ‘Iakɨnenouenou raka noien ərəha me səim,’ uə nəɡkiariien i mə, ‘Ərer, muvehi nɨməhan səim, mavən mamevən’?  
\v 10 Mətə iakokeikei mə kɨmiaha tihəukurən mə iou, Iəməti Iərmama, iakauvehi nasoriien ia tɨprənə i. Iakukurən nenouenouien noien ərəha me.”  
\v 11 Nənə Iesu rɨni pen tɨ iərmama sə nɨsun mi krouemhə mə, “Iakani pehe tukw ik i mə ərer, muvehi nɨməhan səim, mavən mamevən fwe imwam.”  
\v 12 \x - \xo 2:12 \xt Mat 9:33\x*Təkwtəkwuni a rərer, muvehi nɨməhan səvənhi ia nəmri nərmama, mavən mamevən. Nənə irəha nənimenraha rier. Həɡnəɡɨni Kumwesən mə, “Səpkətə raka mhə nari riti iamɨnhi irə ia nəpɨn riti!”   
\s1 Iesu rəkwein Livae mə trukurirə in  
\p
\v 13 Iesu revən mwi mamavən ia nɨkare nui asori Kalili. Nərmama həpɨk həuvehe tukwe, nənə in ramahatən irəha.  
\v 14 \x - \xo 2:14 \xt Jon 1:43\x*Ia nəpɨn nəha ramavən mətoni Livae tɨni Alfeas raməkure ia nimwə kamərəku pen takis ikɨn. Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Kurirə iou.” Nənə Levi rɨskəmter mukurirə in.   
\p
\v 15 Kurirə irə Iesu revən maməni nari ia nəkwai nimwə səvəi Livae. Nərmama kamərəku pen takis mɨnraha mɨne nərmama ərəha me nepwɨn mwi həpɨk kamhani pəri nari irəha min mɨne nərmama me səvənhi. (Ro iamɨnhi irə mɨne tɨ nəri nə mə nərmama kamərəku pen takis mɨnraha mɨne nərmama ərəha me nepwɨn mwi həpɨk kamhəkurirə ia Iesu.)  
\v 16 \x - \xo 2:16 \xt Mat 11:19, Luk 15:1-2\x*Nənə nahatən me səvəi Loa, irəha mwi Farisi me, həuvehe mhətoni Iesu raməni nari irəha nərmama kamərəku pen takis mɨnraha mɨne nərmama ərəha me nepwɨn mwi. Irəha həres nərmama me səvənhi mə, “Rəfo in raməni nari irəha nərmama kamərəku pen takis mɨnraha mɨne nərmama ərəha me nepwɨn mwi?”   
\p
\v 17 Nəpɨn Iesu rɨreɡi nəɡkiariien səvənraha, rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Nərmama həsanɨn tuhətui tokta tɨ nəfe? Mətə nərmama kamhemhə kamhətui tokta. Iou iapkuvehe mhə mə takəkwein nərmama atukwatukw me, mətə iakuvehe mə takəkwein nərmama ərəha me.”   
\s1 Noien vi ko rɨpkuvehe mhə mo kuatia irau noien ivɨs  
\p
\v 18 Nəpɨn riti nərmama me səvəi Jon Paptaes irəha Farisi me kamhəpwəh naniien nari tɨ nəfwakiien. Nərmama nepwɨn həuvehe mhəres Iesu i mə, “Rəfo nərmama me səvəi Jon mɨne Farisi me kamhəpwəh naniien nari tɨ nəfwakiien, mətə səim nərmama me həpko mhə?”   
\p
\v 19 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Nərmama ia nəveɡɨnien i kamo tɨ narə viien səvəi iərman mɨne pran tuhaməkeikei mhani nari, mamhaɡien, tɨ nəri nə mə iərman sə rɨpkarə vi a irau pran səvənhi ramarə irəha mɨnraha. Rɨpkatukwatukw mhə mə irəha tuhəpwəh naniien nari tɨ nəfwakiien ia nəpɨn nəha.  
\v 20 Mətə trɨpkuvehe ia nəpɨn sə tɨpkuvehi raka iərman sə rɨpkarə vi a irau pran səvənhi trɨpkarə mhə mwi irəha mɨnraha. Ia nəpɨn nəha irəha tuhəpwəh naniien nari tɨ nəfwakiien.   
\p
\v 21 Iərmama riti riwən ko ruvehi nɨpəri tɨnari vi mɨtiri tukuahaɡ ia ruei tɨnari ivɨs. Trɨni mɨnuə ro iamɨnhi irə, nɨpəri tɨnari vi truvehe mɨkɨmkɨm, meitehi tɨnari ivɨs mo ruen rasori.  
\v 22 Iərmama riti riwən ko rətəɡi pen waen vi ia tɨki waen tui sə kɨno ia teki nəni. Trɨni mɨnuə ro iamɨnhi irə, waen vi trəse tɨki waen tui rəsisi məpəruə. Nənə tɨki waen tui mɨne waen vi irau pəri krouərəha. Mətə waen vi tukətəɡi pen ia tɨki waen vi me.”   
\s1 Iesu in Iərɨmənu səvəi Sapat  
\p
\v 23 Nəpɨn riti ia Sapat Iesu ramavən maməpi sɨmwɨn ia nɨmei wit me nepwɨn. Nərmama me səvənhi kamhəkurirə in, mamhesi kwənkwai wit, mamhani.  
\v 24 \x - \xo 2:24 \xt Dut 23:25\x*Ro iamɨnhi irə Farisi me həni pen tɨ Iesu i mə, “Ətə ro. Nərmama me səim kamho noien riti rɨpkatukwatukw mhə ia Loa səkɨtaha mə tuko ia sapat. Rəfo kamho iamɨnha irə?”   
\p
\v 25-26 \x - \xo 2:25-26 \xt 1Saml 21:1-6, Lev 24:5-9\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Rosi kɨmiaha hiəpkəvsini raka mhə ia Nəkukuə Ikinan nəfe Kiɡ Tevɨt rɨno fwe kupwən uə? Ia nəpɨn nəha Apiatar rauvehi wok irə səvəi pris asori anan, Kiɡ Tevɨt mɨne nərmama me səvənhi nəveɡɨnien riwən tɨ nirəha, nukumhə rɨnahi irəha. Nənə Kiɡ Tevɨt ruvnimwə ia nimwə səvəi Kumwesən, muvehi bred ikinan sə raməmak ia nɨfatə. \fig Bred ikinan|alt="Holy bread" src="HK00258B.TIF" size="col" loc="Mark 2:25-26" ref="Mak 2:25-26" \fig*Rɨpkatukwatukw mhə ia Loa səkɨtaha mə in trəni bred nəha, pris me əpa həukurən naniien. Mətə Kiɡ Tevɨt rəni, muvei pen mwi m nərmama me səvənhi hani.”   
\p
\v 27 \x - \xo 2:27 \xt Dut 5:14\x*Nənə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨno Sapat tɨ iərmama. Kɨpko mhə iərmama tɨ Sapat.  
\v 28 Ro pen iou, Iəməti Iərmama, iakamərɨmənu ia Sapat.”   
\c 3  
\s1 Iesu romasan rəɡi iərmama riti  
\p
\v 1 Iesu revən muvnimwə mwi ia nimwəfwaki səvəi nəkur Isrel. Iərmama riti ia nəkwai nimwəfwaki nəha rəɡɨn rərfe ko rɨpkuvi atukw mhə i.  
\v 2 Nəmə asori me kamhətə Iesu mə trəfo irə mɨne. Trɨni mɨnuə romasan iərmama nəha ia Sapat, tuhəni ərəha in tukwe.  
\v 3 Iesu rɨni pen tɨ iərmama sə rəɡɨn rərfe mə, “Ərer ia kurkwai nərmama.”   
\p
\v 4 \x - \xo 3:4 \xt Luk 14:3\x*Nənə Iesu rəres pen irəha i mə, “Ratukwatukw ia Loa səkɨtaha mə ia Sapat tuko noien amasan uə tuko noien ərəha? Ratukwatukw mwi mə tukuvehimɨru iərmama uə tukousi əpune?” Iesu rəres pen irəha i, mətə həpwəh nəɡkiariien.   
\p
\v 5 \x - \xo 3:5 \xt Jon 11:33\x*In rəti ərari mamətə irəha. Niemaha rəpi. Rerɨn rəpou tɨ nəri nə mə kənkapwənraha rɨskai. Nənə in rɨni pen tɨ iərmama sə rəɡɨn rərfe mə, “Tiko muvi atukw rəɡɨm.” Iərmama nəha ruvi atukw rəɡɨn. Rəɡɨn ruvehe mamasan mwi.  
\v 6 \x - \xo 3:6 \xt Mat 22:15-16\x*Nənə Farisi me həier irapw, mhəuvən akwauakw tɨ nərmama me səvəi Kiɡ Herot. Irəha housəsɨmwɨn irəha me mhəni ərəha Iesu, mamhətui suatuk mə tuhousi əpune in.   
\s1 Nərmama həpɨk kamhəkurirə ia Iesu  
\p
\v 7 Iesu rier irəha nərmama me səvənhi, mevən fwe ia nui asori Kalili. Nəkur Kalili həpɨk həkurirə i.  
\v 8 \x - \xo 3:8 \xt Mat 4:25\x*Nərmama həpɨk mwi nəha ikɨn nəpɨn həreɡi narimnari me nəha Iesu ramo həuvehe mhətoni in. Nepwɨn həuku pen ia tənə Jutia mɨne Jerusalem, nepwɨn həuku pen ia tənə Itumia, nepwɨn həuku pen ia nui arɨs Joten pen, nepwɨn mwi həuku pen ia kwopun me nəha ipaka tɨ taon mi nəha Taea mɨne Saeton.  
\v 9 \x - \xo 3:9 \xt Mak 4:1, Luk 5:1-3\x*Tɨ nəri nə mə nərmama me nəha həpɨk anan, Iesu rɨni pen tɨ nərmama me səvənhi mɨnuə tuhəpnəpenə ia nɨtətə ouihi riti pwəh in rəkure irə kamo nərmama həsɨɡəsɨɡi in.  
\v 10 \x - \xo 3:10 \xt Mat 14:36\x*In rɨni iamɨnhi irə mɨne tɨ nəri nə mə in rɨnomasan raka nərmama həpɨk mo pen səməme kamhemhə kamhəuvehe ipaka tukwe mə tuhərapi in.  
\v 11 \x - \xo 3:11 \xt Luk 4:41\x*Nənə ia nəpɨn me, nəpɨn nənɨmwɨn ərəha me səməme kamharə ia nərmama kamhətoni in, kamhənɨmwi nukurhunraha ia nənimen, mamhəkwein asori, mamhəni mə, “Ik Tɨni Kumwesən.”  
\v 12 \x - \xo 3:12 \xt Mak 1:34\x*Mətə Iesu ranise pen əknekɨn tɨ nirəha i mə tuhəpwəh nəkwein əpwəmwɨsien nəɡhɨn iamɨnhi kamo nərmama həreɡi həukurən in.   
\s1 Aposol me səvəi Iesu Kristo  
\p
\v 13 Iesu rutə ia təkuər riti, məkwein nərmama me səvənhi səməme in rokeikei mə irəha tuhəuvehe tukwe, nənə irəha həuvehe.  
\v 14 In rərpwi rəɡɨn ia nirəha pam twelef, mɨseɡi pen nəɡhɨnraha mə aposol me.\f + \fr 3:14 \ft “Aposol” Nɨpwrai nəɡkiariien nəha in i mə, “Iərmama sə kamərhi.”\f* Irəha tuhamarə pəri irəha Iesu. In trərhi pen irəha həuvən mhəvisau irapw nəɡkiariien amasan.  
\v 15 In truvei pen nasoriien mɨnraha. Ia nasoriien nəha irəha tuhəkoui irapw nəremhə me ia nərmama.  
\v 16 \x - \xo 3:16 \xt Jon 1:42\x*Nəɡhi aposol me nəha ro iamɨnhi irə: Saemon (iəmə Iesu rɨseɡi pen nəɡhɨn sə vi mə Pita).  
\v 17 \x - \xo 3:17 \xt Luk 9:54\x*Nənə Jemes mɨne piəvni nəɡhɨn nə Jon (irau tɨni Sepeti mi. Iesu rɨseɡi pen nəɡhɨnrau sə vi mə Poanejes. Nɨpwrai nəɡkiariien nəha in nə mə tɨni karuəruə mi).  
\v 18 Nənə Antru, mɨne Filip, mɨne Patolomiu, mɨne Matiu, mɨne Tomas, mɨne Jemes tɨni Alfeas, mɨne Tateas, mɨne Saemon (iəmə sə kupwən rakurirə nəmə me nəha kamhəmwur mə tuhəkoui irapw nəkur Rom).\f + \fr 3:18 \ft Nəmə me nəha səməme kamhəmwur mə tuhəkoui irapw nəkur Rom rerɨnraha rɨpkaɡien mhə mə nəkur Rom kamhərɨmənu ia nəkur Isrel. Ro pen kamharuaɡən, mamhousi nəkur Rom tukwe.\f*  
\v 19 Nənə Jutas Iskariot (iəmə sə ruvehi pen Iesu ia rəɡi nərmama səməme kamhəmwəki in).   
\s1 Nahatən me səvəi Loa həni ərəha Iesu  
\p
\v 20 Kurirə irə Iesu revən muvnimwə ia nimwə riti. Nərmama me həuvehe mwi tukwe. Irəha həpɨk. Ro pen Iesu mɨne nərmama me səvənhi nəpɨn səvənraha riwən tɨ nəniien nari.  
\v 21 \x - \xo 3:21 \xt Jon 10:20\x*Nəpɨn nəkur imwəni me həreɡi nəfe Iesu ramo, həuvən mə tuhəuvehi raka in, mhəni mə, “In ramarməri.”   
\p
\v 22 \x - \xo 3:22 \xt Mat 9:34, 10:25\x*Ia nəpɨn nəha nahatən me nepwɨn səvəi Loa həuku pen fwe ia Jerusalem, mhəni ərəha Iesu, mhəni mə, “Pielsepul ramarə ia iəmə nəha. Iəmə nəha raməkoui irapw nəremhə me ia nɨskaiien səvəi iəremhə sə in rasori ia nəremhə me.”   
\p
\v 23 Irəha həni ərəha Iesu iamɨnhi irə ro pen Iesu rəkwein pen irəha həuvehe. Rəɡkiari mɨnraha, mɨni nusipekɨnien riti tɨ nirəha i mə, “Rəfo irə? Ko Setan rəkoui irapw nəremhə me səvənhi ia nərmama uə rekəm?\f + \fr 3:23 \ft Nəɡkiariien səvəi nəkur Kris kupwən rɨni mə, “Rəfo, ko Setan rəkoui irapw Setan?”\f*  
\v 24 Trɨni mɨnuə ieni riti ruai narəien səvənhi ro kəru irə, nərmama me səvənhi kamhousi irəha me, nɨtətə sə ieni nəha ramərɨmənu irə ko rɨpkərer əpwəmwɨs mhə.  
\v 25 Trɨni mɨnuə nərmama səməme kamharə ia nəkwai nimwə riti həuai narəien səvənraha ro kəru irə, kamhousi irəha me, irəha ko həpkarə amasan mhə.  
\v 26 Nənə trɨni mɨnuə Setan ruai narəien səvənhi ro kəru irə, raməkoui irapw nəremhə me səvənhi ia nərmama, noien səvəi Setan ko rɨpkərer əpwəmwɨs mhə. Trəsas miwən.  
\v 27 Iərmama riti riwən ko revən ia nəkwai nimwə səvəi iəmə skai riti, makres narimnari me səvənhi. In traməkeikei mukupwən məkwtəmhiri iəmə skai nəha, mərihi rəɡɨn mi mɨne nɨsun mi. Kurirə irə in rukurən nevənien makres narimnari me fwe ia nəkwai nimwə səvənhi.   
\p
\v 28 Iakani nɨpərhienien tukumiaha i. Kumwesən rukurən nenouenouien nərəhaien me pam səməme nɨpwnəti nərmama me tuho uə tuhəni irə, məpwəh nərpwɨnien.  
\v 29 Mətə iərmama sə trɨni ərəha Nənɨmwɨn Ikinan, Kumwesən trɨpkenouenou mhə nərəhaien səvənhi ia nəpɨn riti. Nərpwɨnien səvənhi trarə rerɨn.”   
\p
\v 30 Iesu rɨni nəɡkiariien nəha tɨ nəri nə mə nahatən me səvəi Loa haməni mə, “Nənɨmwɨn ərəha ramarə irə.”   
\p
\v 31 \x - \xo 3:31 \xt Mak 6:3, Jon 2:12, Wok Me 1:14\x*Ia nəpɨn nəha piəvi Iesu me mɨne mama səvənhi həuvehe mamhərer fwe iruə, mhərhi pen nəɡkiariien tɨ Iesu mə truvehe.  
\v 32 Nərmama həpɨk kamhəkure kurkurau ia Iesu. Irəha həni pen tukwe in mə, “Ətə ro! Səim fwe mama mɨne piam me kamhərer fwe iruə mamhəres ik.”   
\p
\v 33 Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Sin nəha səiou mama? Nɨsɨmə nəha piak me?”  
\v 34 In rəti ərari mamətə səməme kamhəkure kurkurau i, mɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha i səiou mama me. Kɨmiaha i piak me.  
\v 35 Nərmama səməme kamho nəkwai Kumwesən, irəha həmwhen ia mama me mɨne piak me səiou.”   
\c 4  
\s1 Iesu rusipekɨn ia iərmama sə rauini nuni nari ia nəmhien  
\p
\v 1 \x - \xo 4:1 \xt Mak 3:7-9, Luk 5:1-3\x*Iesu rɨnamahatən mwi nərmama ia nɨkare nui asori. Nərmama me həpɨk həuvehe mhousəsɨmwɨn pen irəha me tukwe. Ro pen Iesu rəputə ia nɨtətə ouihi riti fwe peraha, məkure irə. Nərmama me pam kamhərer parei ia nɨkare nui asori.  
\v 2 \x - \xo 4:2 \xt Mat 13:34, Mak 4:33-34\x*Iesu ramahatən irəha narimnari me rɨpɨk ia nusipekɨnien me. Nəpɨn ramahatən irəha, rani mə,  
\v 3 “Tihəreɡi ro! Iərmama riti revən mə truini nuni nari ia nəmhien səvənhi.  
\v 4 Nəpɨn rauini pen nuni nari me, nuni nari me nepwɨn həsas pen ia suatuk. Menu me həuvehe mhani pam.  
\v 5 Nuni nari me nepwɨn həsas pen ia təkure kəpwier sə tɨprənə rouihi ikɨn. Həutə akwauakw tɨ nəri nə mə nuanraha rɨpkeiwaiu amasan mhə ia tɨprənə.  
\v 6 Nuanraha rouihi. Ro pen nəpɨn meri rəkwiri, mənhi, haukei pam.  
\v 7 Nuni nari me nepwɨn həsas pen ia tɨprənə sə nəkwus ərəha rautə irə. Nəkwus ərəha me nəha həuvirɨs mhəuvehe mhousəman pam. Ro pen nuni nari me həpkukuə mhə.  
\v 8 Nuni nari me nepwɨn həsas pen ia tɨprənə amasan, mhəutə amasan, mhəukuə. Nepwɨn kwənkwan toti, nepwɨn kwənkwan sikisti, nepwɨn kwənkwan hantret.”   
\p
\v 9 Iesu rɨni mə, “Iərmama sə nəkwəreɡɨn rarə tɨ nɨreɡiien nari traməkeikei mətərɨɡ amasan.”   
\s1 Nərmama me səvəi Iesu həres nɨpwrai nusipekɨnien me  
\p
\v 10 Nəpɨn Iesu əpa, nərmama səvənhi twelef həuvehe irəha nərmama me nepwɨn mwi səməme kamharə ipaka tɨ Iesu, mhəres pen mə rəfo in ramahatən nərmama ia nusipekɨnien me.  
\v 11 Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha nərmama me səiou kɨnəsevər ia suatuk tukumiaha hiəukurən nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə mə in rəfo irə. Mətə nərmama iruə me, iakamahatən irəha ia nusipekɨnien me a,  
\v 12 \x - \xo 4:12 \xt Jon 12:40, Wok Me 28:26-27\x*mə irəha tuhətə, mətə tuhəpwəh nətəien mhəukurən. Irəha tuhəreɡi, mətə tuhəpwəh nɨreɡiien mhəukurən. Ro iamɨnhi irə ko irəha həpwəh nɨrərɨɡien mhəuvehe tɨ Kumwesən mɨnuə in trenouenou noien ərəha me səvənraha.”   
\s1 Iesu rɨni irapw nɨpwrai nusipekɨnien  
\p
\v 13 Iesu rəres pen nərmama me səvənhi mə, “Rəfo? Kɨmiaha hiəreirei nɨpwrai nusipekɨnien səvəi iərmama sə rauini nuni nari? Ro iamɨnhi irə tihəfo mhəukurən mwi nusipekɨnien me nepwɨn mwi?  
\v 14 Iərmama sə rauini nuni nari rəmwhen ia iərmama sə raməvisau irapw nəɡkiariien amasan.  
\v 15 Nərmama nepwɨn həmwhen ia nuni nari sə həsas pen ia suatuk. Nəpɨn hamətərɨɡ iərmama raməvisau irapw nəɡkiariien amasan, təkwtəkwuni a mwi Setan ruvehe muvehi raka nəɡkiariien nəha hamreɡi.  
\v 16 Nərmama nepwɨn həmwhen ia nuni nari sə həsas pen ia təkure kəpwier. Nəpɨn hamreɡi nəɡkiariien amasan, həuvehi, mhaɡien tukwe.  
\v 17 \x - \xo 4:17 \xt Mat 26:31\x*Mətə nəɡkiariien nəha rɨpkeiwaiu amasan mhə ia rerɨnraha rəmwhen ia nuai nei me. Irəha tuhəuvehi nəɡkiariien nəha səvəi nəpɨn ouihi a. Nəpɨn nərmama tuho nəmisəien mɨnraha, uə tuhometə irəha tɨ nəɡkiariien amasan, tuharaka akwauakw a irə.  
\v 18 Nərmama nepwɨn həmwhen ia nuni nari sə həsas pen ia tɨprənə nəkwus ərəha rautə irə. Həreɡi nəɡkiariien amasan,  
\v 19 \x - \xo 4:19 \xt Mat 19:23-24\x*mətə hamətərɨɡ pɨk ia narimnari me səvəi tɨprənə i. Mane rameikuə ia nirəha, mavi raka nətərɨɡien səvənraha. Hokeikei mə tuhəuvehi nautə me nepwɨn mwi. Nətərɨɡien me nəha həuvnimwə ia rerɨnraha mhousəman nəɡkiariien amasan rəpwəh nukuəien.  
\v 20 Mətə nərmama nepwɨn mwi həmwhen ia nuni nari sə həsas pen ia tɨprənə amasan. Irəha həreɡi nəɡkiariien amasan, mhəuvehi, mhəukuə. Riti nukwan toti, riti nukwan sikisti, riti nukwan hantret.”   
\s1 Laet sə kousəman  
\p
\v 21 \x - \xo 4:21 \xt Mat 5:15\x*Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Trɨni mɨnuə iərmama riti ruvehi laet, muvnimwə pehe, ko rəuiui ia nari riti uə rukurei pen ia kwopun afafa ikɨn? Rekəm! Traməkeikei mukurei pen ia nəri kakurei pen laet irə.  
\v 22 \x - \xo 4:22 \xt Mat 10:26, Luk 12:2\x*Narimnari me pam səməme hamərkwafə tuhaməkeikei mhəier irapw. Narimnari me pam səməme haməmak afafa tuhaməkeikei mhəuvehe ia nukuraanien.  
\v 23 Kɨmiaha nərmama nəkwəreɡɨmiaha rarə tɨ nɨreɡiien nari, tihətərɨɡ amasan.”   
\p
\v 24 \x - \xo 4:24 \xt Mat 7:2\x*Iesu rarə mɨni pen mwi tɨ nirəha i mə, “Tihətərɨɡ amasan ia nəfe hiamreɡi. Nəfe nari hiəuvehi pen tukuvehi pehe rəmwhen rɨrərɨɡ mwi tukumiaha nənə kuvehi pehe sə rəkwaku.  
\v 25 \x - \xo 4:25 \xt Mat 13:12\x*Ro iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə iərmama sə kuvei pen nari riti min, ro wok irə, tukuvei pen sə rəkwaku min. Mətə iərmama sə kuvei pen nari riti min, ro nəri auər a irə, tukuvehi raka pam tukwe.”   
\s1 Iesu rusipekɨn ia nuni nari sə rutə  
\p
\v 26 Iesu rɨni mə, “Nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə rəmwhen ia iərmama riti sə ruini nuni nari rəsas pen ia tɨprənə.  
\v 27 \x - \xo 4:27 \xt Jem 5:7\x*Ruini pam nuni nari, mevən mapri. Mapri ia nəpɨn meste rɨran. Revən mamavən. Nənə nuni nari rɨruəruə mutə. Mətə iərmama nəha rɨreirei mə rəfo mo iamɨnhi irə.  
\v 28 Tɨprənə a ro nuni nari rutə, merɨp tukun, mɨfi tihin, mo kwənkwan.  
\v 29 \x - \xo 4:29 \xt Joel 3:13, Rev 14:15\x*Mətə nəpɨn kwənkwan rɨmruə, iərmama nəha revən mesi, tɨ nəri nə mə nəpɨn atukwatukw nəha səvənhi.”   
\s1 Iesu rusipekɨn ia nuni nari sə rouihi  
\p
\v 30 Iesu rɨni mə, “Tsəfni ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə? Rəfo irə? Nəfe nəha nəɡkiariien tsəni mhəusipekɨn irə?  
\v 31 Nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə rəmwhen ia kwənuni nei nəha mastat. Nəpɨn kɨnɨmwi pen ia tɨprənə, nuni mastat rouihi anan ia nuni nei me.  
\v 32 Mətə nəpɨn kɨnɨmwi pen pam, rutə masori məpi raka nəpɨɡɨn me pam. Rəɡrəɡɨn rasori. Menu me ia nɨmaɡouaɡou ho pen kwətəpaɡ me səvənraha irə, mhəkure afafa irə.”   
\p
\v 33 Iesu rɨni irapw nusipekɨnien me rɨpɨk mwi həmwhen ia səməme i, mamahatən nərmama me ia nəɡkiariien amasan, mɨni pen atukwatukw rəmwhen mə irəha tuhəreɡi mhəukurən.  
\v 34 Iesu rəpwəh nɨniien nəɡkiariien əpə iti mwi tɨ nirəha, nusipekɨnien me a. Mətə kurirə ikɨn, nəpɨn Iesu mɨne nərmama me səvənhi irəha əpa, rɨni irapw pam nɨpwrai nəɡkiariien.   
\s1 Iesu rɨnise nɨmətaɡi asori ia nui asori Kalili  
\p
\v 35 Ia nəpɨn nəha rɨnaməruarəv, Iesu rɨni pen tɨ nərmama me səvənhi mə, “Pwəh səpi sɨmwɨn pen fwe ia nɨkare nui.”  
\v 36 Nənə irəha həpwəh nərmama me, mhəputə ia nəkwai nɨtətə ouihi sə Iesu raməkure irə, mamhəuvən. Nɨtətə ouihi me nepwɨn mwi kamhəkurirə irəha.  
\v 37 Ia nəpɨn nəha nɨmətaɡi asori riti rɨskəmter. Peiau peiau raməpwi nɨtətə ouihi mamati pen mɨnakuər.  
\v 38 Iesu raməsauə mamapri fwe ia kurirə ia nɨtətə ouihi. Nərmama me səvənhi həsuəpwiri in mhəni pen tukwe in mə, “Iahatən, ətə ro! Na tsəmwhenɨmw! Iko nəri auər a ia kɨtaha mik uə?”   
\p
\v 39 Iesu rərer mɨnise nɨmətaɡi, məɡkiari m nui mə, “Tikeiwaiu, məmərinu.” Nɨmətaɡi reiwaiu. Nui rəmərinu. Narimnari me pam həuvehe mhəmərinu.  
\v 40 Nənə Iesu rɨni pen tɨ nərmama me səvənhi mə, “Rəfo hiamhekɨr iamɨnhi irə? Kɨmiaha hiəpkahatətə mhə ihi ia nirak uə?”   
\p
\v 41 Mətə irəha həhekɨr pɨk, mhəres pen irəha me i mə, “Nəfe nəha iərmama? Nɨmətaɡi mɨne nui krauo nəkwan!”   
\c 5  
\s1 Iesu rəkoui irapw nənɨmwɨn ərəha ia iəmə Karasa riti  
\p
\v 1 Irəha həier pen ia nɨkare nui asori ia tənə səvəi nəmə Karasa.  
\v 2 \x - \xo 5:2 \xt Mak 1:23\x*Nəpɨn nɨtətə ouihi ruvehe mərer, Iesu ruvarei, nənə iərmama riti ruku pen ia kwopun kanɨmwi nərmama ikɨn mier pehe tukwe. Nənɨmwɨn ərəha ramarə irə.  
\v 3 Iərmama nəha ramarə ia kwopun kanɨmwi nərmama ikɨn. Iərmama riti mwi riwən nɨskaiien səvənhi rəmwhen mə trəkwtəmhiri iərmama nəha mərihi mwi in. Jen rəpwəh nəmwhenien.  
\v 4 Nəpɨn rɨpɨk hənərihi raka rəɡɨn mi mɨne nɨsun mi ia jen, mətə rəvi əmwsəmwesi jen sə rəkwtəmhiri rəɡɨn, mousi testesi jen sə rəkwtəmhiri nɨsun.  
\v 5 Ia nəpɨn mɨne ia ran ramavən ia kwopun kanɨmwi nərmama ikɨn mɨne ia təkure təkuər me, maməkwein əpwəmwɨs, maməkwi testesi atukw a in ia kəruəterei.   
\p
\v 6 Nəpɨn iərmama nəha rəti pen mətoni Iesu isipwɨn kwopti ramavən mauvehe, raiu muvehe mɨnɨmwi nukurhun mi ia nənimen,  
\v 7 \x - \xo 5:7 \xt Mak 1:24\x*maməɡkiari asori, mamɨni mə, “Iesu. Kumwesən sə rasori anan tɨni nə ik. Ikuvehe mə tikəfo iou irə? Ia nəɡhi Kumwesən iakase ik tikəpwəh noien nəmisəien miou.”  
\v 8 In raməɡkiari iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə Iesu ruvəni pen raka tukwe in mə, “Ik, nənɨmwɨn ərəha, tikier ia iərmama i.”  
\v 9 Iesu rəres pen in i mə, “Nəɡhɨm sin?”  
\p Mɨreɡi rɨni mə, “Iou nəɡhɨk Nəkuər tɨ nəri nə mə kɨmaha iahəpɨk.”  
\v 10 In ramase Iesu, maməɡkiari asori mə trəpwəh nərhiien irəha həuvən isipwɨn.   
\p
\v 11 Mətə toue pɨkə me həpɨk anan kamhərku ia kwopun nəha.  
\v 12 Nənɨmwɨn ərəha me nəha hamase Iesu i mə, “Tikərhi pen kɨmaha iahəuvən ia pɨkə me. Pwəh iahəuvnimwə ia rerɨnraha.”  
\v 13 Iesu rəseni irəha. Ro pen nənɨmwɨn ərəha me həier ia iərmama nəha mhəuvnimwə ia reri pɨkə me. Pɨkə me, ipaka irəha pam 2000, haiu, mheiwaiu ia nəpatu, mhəsas pen ia təmwei nui asori, məmwhenɨmw.   
\p
\v 14 Nərmama səməme kamhətui tɨ pɨkə me hap, mhəuvən ia taon səvənraha mɨne ia rukwənu me, mhəni irapw nəfe hənətoni. Nəpɨn nərmama me həreɡi, həuvən mə tuhəspau i mə rəfo irə.  
\v 15 Irəha həuvehe tɨ Iesu, mhəti pen mhətoni iərmama sə nənɨmwɨn ərəha me həpɨk hənarə irə. Rarkahu, maməkure, nətərɨɡien səvənhi rɨnəmak amasan. Irəha hətoni həhekɨr.  
\v 16 Nənə səməme hənətoni həni irapw tɨ nirəha i nəfe kɨno ia iərmama nəha mɨne pɨkə me.  
\v 17 Nənə irəha hənamase Iesu mə trəpwəh tənə səvənraha mamevən.   
\p
\v 18 Nəpɨn Iesu rɨnaməputə ia nɨtətə ouihi, iərmama sə nəremhə me hənarə irə raməres in mə trəseni in pwəh revən irau min.  
\v 19 Mətə Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Rekəm. Tikevən fwe imwam, mətoni ik me nepwɨn, məvisau mɨnraha narimnari me Iərɨmənu rɨno mik, mɨni mə rerɨn rərkwəpɨr tukw ik.”  
\v 20 \x - \xo 5:20 \xt Mat 4:25, Mak 7:31\x*Nənə iərmama nəha revən fwe ia Tekapolis, kwopun taon ten ikɨn, maməvisau narimnari me nəha Iesu rɨno min. Nərmama pam həreɡi, hamərkərinari irə.   
\s1 Prənouihi riti sə remhə mɨne pran riti sə nemhəien rɨnəmak tui irə  
\p
\v 21 Iesu rəputə ia nɨtətə ouihi, məpi sɨmwɨn mwi ia nui asori Kalili, muvarei ia nɨkaren pen. Nəpɨn rauvarei ihi, nərmama həpɨk həuvehe mhousəsɨmwɨn pen irəha me tukwe.  
\v 22 Nənə iəmə asori riti səvəi nimwəfwaki səvəi nəkur Isrel ruvehe. Nəɡhɨn nə Jaeras. Nəpɨn rətə Iesu, ruvehe mɨnɨmwi nukurhun mi ia nənimen,  
\v 23 \x - \xo 5:23 \xt Mat 8:3, Mak 7:32\x*mamase in mə, “Prənouihi səiou na tremhə. Tikuvehe məmrutə ro rəɡɨm ia nɨpwran pwəh ruvehe məsanɨn, mɨmɨru.”  
\v 24 Nənə Iesu rukurirə in rouevən.  
\p Nərmama həpɨk həukuraukurau irə, mamhəkurirə i.  
\v 25 Pran riti fwe ikɨn ramemhə ia nemhəien səvəi nɨpran. Nemhəien nəha rɨnarə rerɨn irə muvehi nuk twelef.  
\v 26 Ruvavən raka tɨ tokta me həpɨk, mɨreɡi nəmisəien me səpəmsəpə ia rəɡɨnraha, mouraha pam mane səvənhi ia nemhəien, mətə nemhəien səvənhi rəpwəh neiwaiuien. Ruvehe mamasori.  
\v 27 In ruvəreɡi raka nərmama kamhəvisau Iesu. Ro pen ruvehe ia reri nəkuər səməme kamhəkurirə ia Iesu, mɨrapi tɨnari səvənhi.  
\v 28 \x - \xo 5:28 \xt Mat 14:36\x*Rerɨn ramrhi mə, “Rosi ko iakrapi tɨnari səvənhi, nemhəien səiou triwən.”  
\v 29 Nəpɨn rɨrapi tɨnari səvəi Iesu, təkwtəkwuni a mwi nɨmwapw rama. Prən nəha rɨreɡi mə nɨpwran rɨnəsanɨn.   
\p
\v 30 \x - \xo 5:30 \xt Luk 6:19\x*Ia nəpɨn nəha Iesu rɨreɡi mə nəɡsen rier irə mevən mo nari riti. Rəti kurirə ia reri nərmama, maməres mə, “Sin rɨrapi tɨnari səiou?”   
\p
\v 31 Mɨreɡi nərmama me səvənhi həni pen tukwe in mə, “Ikətə nərmama me i həpɨk kamhousəsɨmwɨn pehe ipaka tukw ik. Rəfo ikaməres mə sin rɨrapi ik?”   
\p
\v 32 Mətə Iesu rəti ərari mamətui mə sin rɨrapi in.  
\v 33 Pran sə rɨrapi Iesu rukurən nəfe Iesu rɨno min. Ro iamɨnhi irə ruvehe mɨnɨmwi nukurhun mi ia nəmri Iesu, mehekɨr mətəmnɨmwɨn, mɨni irapw pam nɨpərhienien səvənhi.  
\v 34 \x - \xo 5:34 \xt Mak 10:52, Luk 7:50, 17:19\x*Iesu rɨreɡi, mɨni pen tɨ prən i mə, “Nərɨk, nahatətəien səim rɨno raka ik ikuvehe məsanɨn. Nəmərinuien ramarə tukw ik. Evən! Nemhəien səim ruvəiwən.”   
\p
\v 35 Nəpɨn Iesu raməɡkiari ihi, nərmama nepwɨn həuku pen ia nimwə səvəi iəmə asori nəha Jaeras, mhəuvehe, mhəni mə, “Səim prən ouihi ruvamhə raka. Ramasan mə ikɨni pen tɨ iahatən i mə in trəpwəh pehe.”   
\p
\v 36 Mətə Iesu ro nəri auər a ia nəfe irəha haməni, mɨni pen tɨ Jaeras i mə, “Tikəpwəh nehekɨrien, mɨni a nɨpərhienien ia nirak.”   
\p
\v 37 Ia nəpɨn nəha Iesu rɨnise pen tɨ nərmama mə tuhəpwəh nukurirəien in. Mətə rəseni a Pita, Jemes, mɨne Jon piəvi Jemes.  
\v 38 Nəpɨn irəha həuvən mhapirapw ia nimwə səvəi Jaeras, Iesu rəti pen mətə kamho nurɨɡrɨɡien asori. Nərmama kamhapi mamhasək əpwəmwɨs.  
\v 39 Mətə Iesu ruvnimwə ia nəkwai nimwə məres pen irəha i mə, “Rəfo hiaməurɨɡrɨɡ mamhasək? Prənouihi nəha rɨpkemhə mhə, mətə ramapri a.”   
\p
\v 40 \x - \xo 5:40 \xt Jon 11:11\x*Irəha həreɡi, harɨs ia Iesu. Mətə in rərhi irapw irəha həuvən fwe iruə, miri tata mɨne mama səvəi prən ouihi irəhar nərmama kahar səvənhi həuvən fwe ia kwopun prən ouihi raməmak ikɨn.  
\v 41 \x - \xo 5:41 \xt Luk 7:14\x*Nənə in ruvehi rəɡi prən ouihi nəha, mɨni pen tukwe in mə, “Talita kum.” Nɨpwrai nəɡkiariien nəha rɨni iamɨnhi irə mə, “Prənouihi, iakɨni pehe tukw ik i mə ərer.”  
\v 42 Təkwtəkwuni a prən ouihi rɨskəmter mavən. (Prənouihi nəha nuk səvənhi twelef.) Nəpɨn nərmama hətoni nəfe Iesu rɨno, nənimenraha rier pɨk.  
\v 43 \x - \xo 5:43 \xt Mak 1:44, 7:36\x*Mətə Iesu rɨnise pen tɨ nirəha i mə, “Tihəpwəh nəvisauien noien i m nərmama. Həuvei pen nəveɡɨnien riti min pwəh rəni.”   
\c 6  
\s1 Nəmə Nasaret həpwəh nɨsiaiien Iesu  
\p
\v 1 Iesu rəpwəh kwopun nəha mevən fwe imwəni. Nərmama me səvənhi irəha mwi həkurirə in mhəuvən fwe ikɨn.  
\v 2 \x - \xo 6:2 \xt Jon 7:15\x*Nəpɨn Sapat ruvehe, Iesu rɨnamahatən nərmama ia nəkwai nimwəfwaki səvəi nəkur Isrel. Nərmama həpɨk səməme kamhətərɨɡ Iesu hərkərinari irə, mamhəres mə,  
\p “Iəmə i ruvehi narimnari me nəha pəku? Muvehi nukurənien nəha pəku? Raməfo irə mamo nɨmtətien asori me?  
\v 3 \x - \xo 6:3 \xt Jon 6:42\x*Kwa kapenta i tɨni Meri! Piəvni me nə Jemes, Josef, Jutas mɨne Saemon. Kɨtiriməni me hamarə ia rukwənu i kɨtaha mɨnraha.” Irəha rerɨnraha rɨpkaɡien mhə tɨ Iesu. Həpwəh nɨsiaiien in.   
\p
\v 4 \x - \xo 6:4 \xt Jon 4:44\x*Ro iamɨnhi irə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Nərmama ia kwopun me kamhəsiai profet riti, mətə ia imwəni atukwatukw, nəkur imwəni me mɨne nərmama səməme kamharə ia nəkwai nimwə səvənhi ko həpwəh nɨsiaiien in.”  
\v 5 Nənə Iesu rɨpko mhə nɨmtətien rɨpɨk fwe imwəni. Ro kəru uə kahar a, məmrutə rəɡɨn mi ia nərmama səməme nemhəien rarə ia nirəha, mo irəha həuvehe mhəsanɨn.  
\v 6 In ramərkərinari ia nəkur imwəni me tɨ nəri nə mə irəha həpkɨni mhə nɨpərhienien irə.  
\s1 Iesu rərhi pen nərmama səvənhi twelef həuvən mhəvisau irapw nəɡkiariien amasan  
\p Iesu ramevən ia rukwənu me mamahatən nərmama me.  
\v 7 \x - \xo 6:7 \xt Luk 10:1\x*Ia nəpɨn nəha in rəkwein nərmama səvənhi twelef həuvehe. Nənə in rɨnamərhi pen irəha kəru kəru ia kwopun me, muvei pen nasoriien mɨnraha. Ia nasoriien nəha irəha tuhəkoui irapw nənɨmwɨn ərəha me ia nərmama.   
\p
\v 8-9 \x - \xo 6:8-9 \xt Luk 10:4-11\x*Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Tihəpwəh nuvehiien narimnari me səvəi suatuk, nəveɡɨnien uə tənərɨpw uə mane. Tiharkahu ia karkahu kuatia a, mhəuvehi pen put, mhəuvehi kaskɨn a, mhəuvehi mamhəuvən.  
\v 10 Nəpɨn hiəuvən ia kwopun riti, mhəuvnimwə ia nəkwai nimwə, tiharə ia nimwə nəha meste tihəier.  
\v 11 \x - \xo 6:11 \xt Wok Me 13:51\x*Trɨni mɨnuə fwe ia kwopun riti nərmama həpkəseni mhə kɨmiaha, həpkokeikei mhə mə tuhəreɡi nəɡkiariien səkɨmiaha, nəpɨn kɨmiaha hiəpwəh imwənraha, tihounouini raka nɨməkwrur ia nɨsumiaha. Noien nəha hio ro nɨmtətien mɨnraha, mamahatən pen mə həno noien ərəha.”   
\p
\v 12 Iesu rɨni pen pam nənə irəha həuvən mamhəvisau irapw mə nərmama tuhaməkeikei mhərərɨɡ ia noien ərəha me səvənraha.  
\v 13 \x - \xo 6:13 \xt Jem 5:14\x*Irəha kamhəkoui irapw nəremhə me həpɨk ia nərmama, mamhətəɡi pen oel ia kənkapwə nərmama səməme nemhəien rarə ia nirəha, mho irəha həuvehe mhəsanɨn.   
\s1 Kɨnəfo Jon Paptaes remhə  
\p
\v 14 \x - \xo 6:14 \xt Mat 16:14, Mak 8:28\x*Kiɡ Herot rɨreɡi narimnari me səməme Iesu ramo tɨ nəri nə mə nərmama kamhəni pɨk nəɡhi Iesu. Nepwɨn kamhəni mə, “In Jon Paptaes. Rɨnətui mwi ia nemhəien səvənhi ro pen rauvehi nɨskaiien mamo nɨmtətien me.”   
\p
\v 15 Nepwɨn kamhəni mə, “In Profet Elaeja.” Nepwɨn mwi kamhəni mə, “In profet riti rəmwhen ia profet kupwən me.”   
\p
\v 16 Mətə nəpɨn Kiɡ Herot rɨreɡi, rɨni mə, “Jon sə iakɨnərai raka kənkapwə rɨnətui mwi ia nemhəien səvənhi.”   
\p
\v 17-18 \x - \xo 6:17-18 \xt Lev 18:16\x*Kiɡ Herot rɨni nəɡkiariien nəha tɨ nəri nə mə fwe kupwən in rakres Herotias pran səvəi piəvni nəɡhɨn nə Filip. Mətə Jon rɨni pen tukwe in mə, “Ikakres pran səvəi piam noien nəha rɨpkatukwatukw mhə ia Loa.” Nənə tɨ prən nəha Kiɡ Herot rɨni nəkwan kərihi tərini Jon kuvehi puvnimwə ia kalapus.  
\v 19 Nəpɨn Jon raməmak fwe ia kalapus, Herotias raməmwəki afafa a in, mamokeikei mə trousi əpune Jon, mətə rəknekɨn tukwe tɨ noien.  
\v 20 Kiɡ Herot rehekɨr Jon, mukurən mə in iəmə ikinan riti sə noien səvənhi ratukwatukw. In ramətui amasan tɨ Jon mə iərmama riti trəpwəh nourahaien. Nɨpərhienien nəpɨn Kiɡ Herot rɨreɡi Jon raməɡkiari, nətərɨɡien səvənhi rəvsausɨni pɨk, mətə rerɨn raɡien mə trɨreɡi.   
\p
\v 21 Herotias rokeikei mə trousi əpune Jon, mətə rəknekɨn. Mətə in rətoni suatuk tukwe ia nəpɨn Kiɡ Herot rɨnətui irə. Ia nəpɨn nəha Kiɡ Herot ro nəveɡɨnien asori riti sənəi nəmə asori me səməme kamharə ipaka tukwe in mɨne nəmə asori me səvəi naruaɡən me mɨne nəmə asori me ia tənə Kalili.  
\v 22 Nəpɨn irəha kamhani pəri nari, prən ouihi səvəi Herotias ruvehe mamotanis ia nəmrɨnraha. Kiɡ Herot mɨne nəmə asori me səməme kamhani pəri nari irəha min hətoni rerɨnraha raɡien tukwe. Ro iamɨnhi irə Kiɡ Herot rɨni pen tɨ prən ouihi nəha mə, “Ikokeikei nəfe ikəres i. Iou takuvei pehe mik.”  
\v 23 \x - \xo 6:23 \xt Esta 5:3,6, 7:2\x*Kiɡ Herot rɨni nəkwan muvehi kwəsuahi tukwe, mɨni mə, “Nəfe ikəres, takuvei pehe. Nɨtətə səiou iakamərɨmənu irə ikuə takərpɨfi ia nɨpərɨn kəru, muvei pehe riti mik, takaməkeikei mo.”   
\p
\v 24 Kurirə irə prən ouihi nəha revən mɨni pen tɨ səvənhi mama mə, “Mama, takəres nəfe?”  
\p Mɨreɡi rɨni mə, “Evən məres kənkapwə Jon Paptaes.”   
\p
\v 25 Ro iamɨnhi irə prən ouihi nəha raiu akwauakw mevən tɨ Kiɡ Herot, mɨni pen tukwe in mə, “Iakokeikei mə təkwtəkwuni tikuvei pehe kənkapwə Jon Paptaes ia tikiplet.”   
\p
\v 26 Kiɡ Herot rerɨn rəpou pɨk tukwe. Mətə tɨ nəri nə mə rɨməuvehi kwəsuahi ia nəmri nəmə asori me səməme kamhani pəri nari irəha min, rəpwəh nokeikeiien mə trətefi nəɡkiariien səvənhi sə rɨməni pen tɨ prən ouihi i.  
\v 27 Təkwtəkwuni a in rərhi pen iaruaɡən riti mɨni pen tukwe mə trevən muvehi kənkapwə Jon muvehi muvehe. Iaruaɡən nəha revən fwe ia kalapus, mərai raka kənkapwə Jon,  
\v 28 məmri pen ia tikiplet, muvehi muvehe, muvei pen m prən ouihi. Prənouihi nəha ruvehi mevən, muvei pen m səvənhi mama.  
\v 29 Nəpɨn nərmama me səvəi Jon həreɡi, həuvehe mhəuvehi nɨpwrai Jon, mhəuvən mhəmri pen ia nɨpəɡ sə kanɨmwi iərmama ikɨn.   
\s1 Iesu rəkwməni nərmama me həpɨk ikəvsini nərman me əpa irəha pam faef-taosen  
\p
\v 30 \x - \xo 6:30 \xt Luk 10:17\x*Aposol me hərərɨɡ pehe mwi tɨ Iesu, mhəni pen tukwe in narimnari me həno mɨne nəɡkiariien me səməme hənahatən nərmama me irə.  
\v 31 \x - \xo 6:31 \xt Mak 3:20\x*Nənə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Həuvehe kɨmiaha əpa. Pwəh səuvən ia kwopun riti nərmama həiwən ikɨn, mhapwɨs ouihi a.” In rɨni iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə nərmama həpɨk kamhəuvehe tukwe mamhəuvən. Ro pen nəpɨn səvənraha riwən tɨ nəniien nari.   
\p
\v 32 Irəha həputə ia nɨtətə ouihi riti, irəha əpa, mamhəuvən fwe ia kwopun riti nərmama həiwən ikɨn.  
\v 33 Nərmama həpɨk hənətə Iesu mɨne nərmama me səvənhi həputə ia nɨtətə ouihi, mamhəuvən. Həuvəukurən raka kwopun kamhəuvən ikɨn. Ro pen irəha haraka ia rukwənu me səvənraha, mhaiu akwauakw mhəkurau parei mhəkupwən mhəuvən fwe ikɨn.  
\v 34 \x - \xo 6:34 \xt Mat 9:36\x*Nəpɨn Iesu ruvarei, mətoni nərmama həpɨk, nənə rerɨn rərkwəpɨr tɨ nirəha, tɨ nəri nə mə irəha həmwhen ia sipsip me nepwɨn iərmama riwən trətə amasan irəha. Nənə Iesu rɨnamahatən irəha ia narimnari me rɨpɨk.   
\p
\v 35 \x - \xo 6:35 \xt Mak 8:1-9\x*Nəpɨn meri rakakini, nərmama me səvənhi həuvehe mhətə in, mhəni mə, “Kwopun i nəveɡɨnien riwən ikɨn. Rɨnaməruarəv.  
\v 36 Ramasan mə tikərhi pen nərmama me i həuvən ia nəmhien me mɨne rukwənu me kwərha ipaka pwəh həuvehi nəmri nəveɡɨnien sənənraha.”   
\p
\v 37 Mətə Iesu rɨni mə, “Kɨmiaha nə tihəuvei pen nəveɡɨnien mɨnraha.”  
\p Mɨreɡi həni pen tukwe in mə, “Rəfo? Ikokeikei mə tahəuvən mhəuvehi nəmri bred ia silin kɨno ia silfa irəha pam tu-hantret, mhəkwməni irəha i?”   
\p
\v 38 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Sənəmiaha bred kevə? Həuvən mhətoni ro.”  
\p Nənə irəha həuvən mhətoni mhəni mə, “Sənəmaha bred krirum mɨne nəmu kəru.”\fig Bred krirum mɨne nəmu kəru|alt="Five bread and two fish" src="5 Loaves&fish_LUK9.tif" size="col" loc="Mark 6:38" copy="Gordon Thompson" ref="Mak 6:38" \fig*   
\p
\v 39-40 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Tihəuvən mhəni pen tɨ nərmama me i mə tuhəuai irəha me, nepwɨn fifti, nepwɨn hantret, pwəh həkure ia nurhi əmrəmerə.” Nənə nərmama həuai irəha me mhəkure.  
\v 41 \x - \xo 6:41 \xt Mak 7:34\x*Nənə Iesu ruvehi bred krirum mɨne kwəti nəmu kəru, məkwətə ia nɨmaɡouaɡou, məfwaki mɨni vivi Kumwesən tukwe, məkwsen bred me, muvei pen m nərmama me səvənhi mə tuhəpeki pen m nərmama me, marə məkwsen mwi kwəti nəmu mi nəha kəru həpeki pen m nərmama me pam.  
\v 42 Nərmama pam hani nari tɨpwɨnraha rəsisi.  
\v 43 Nənə nərmama me səvəi Iesu həvai pen nɨpərpəri bred mɨne nəmu me hənəpwəh ramrɨmər rukuər ia tənərɨpw twelef.  
\v 44 Nərmama me nəha hənani nari həpɨk, ikəvsini nərman me əpa irəha pam faef-taosen.   
\s1 Iesu ravən ia təkure nui asori Kalili  
\p
\v 45 Təkwtəkwuni a mwi Iesu rɨni pen tɨ nərmama me səvənhi mə tuhəputə ia nɨtətə ouihi, mhəkupwən, mhəpi sɨmwɨn ia nui asori Kalili, mhəuvarei mhəuvən fwe ia rukwənu nəha Petsaeta. In tramo mərhi pen nərmama me həuvən fwe imwənraha me.  
\v 46 \x - \xo 6:46 \xt Luk 5:16, 6:12, Luk 9:28\x*Nəpɨn Iesu rəsəkɨr raka mɨnraha, mutə ia təkuər riti mə trəfwaki.   
\p
\v 47 Raməfwaki meste rɨnapitəv. Nəpɨn nəha rɨnapitəv irə, nərmama me fwe ia nəkwai nɨtətə ouihi kamhaiu ihi ia kurkwai nui asori. Iesu in əpa fwe parei.  
\v 48 In rəti peraha, mətoni irəha kamharkut tɨ nəsuəien tɨ nəri nə mə kamhaiu mamhəuvən ia nəmri mətaɡi mwatuk. Ia nəpɨn nəha rɨnamran, Iesu ruvehe tɨ nirəha, mamavən ia təkure nui, mokeikei mə trevən mukurau ia nɨkarenraha.  
\v 49 \x - \xo 6:49 \xt Luk 24:37\x*Nəpɨn nərmama me səvənhi həti pen mhətoni Iesu ravən ia təkure nui asori, rerɨnraha ramrhi mə in iəremhə riti. Hamasək əpwəmwɨs.  
\v 50 Irəha pam hətoni, həhekɨr asori.  
\p Mətə təkwtəkwuni a Iesu rəɡkiari mɨnraha, mɨni mə, “Kɨmiaha tihəpwəh nɨreɡiien rərəha. Kwa iou i. Tihəpwəh nehekɨrien.”  
\v 51 \x - \xo 6:51 \xt Mak 4:39\x*Iesu revən tɨ nirəha, məputə ia nɨtətə ouihi. Ia nəpɨn nəha nɨmətaɡi reiwaiu miwən. Nənə nərmama me səvənhi nənimenraha rier pɨk,  
\v 52 \x - \xo 6:52 \xt Mak 8:17\x*tɨ nəri nə mə həreirei nɨpwrai nɨmtətien Iesu sə rɨno ia bred krirum, mətə nətərɨɡien səvənraha rɨskai pɨk.   
\s1 Iesu ro nəkur Kenesaret həuvehe mhəsanɨn  
\p
\v 53 Irəha həpi sɨmwɨn ia nui asori, mhəuvən mhəuvarei ia tənə Kenesaret.  
\v 54 Nəpɨn hənəkwi tərini raka nɨtətə ouihi səvənraha mhəier, nərmama hətoni, mhəukurən amtia mə Iesu nəha.  
\v 55 Ro pen irəha haiu mhəuvən ia kwopun me pam, mhəuvehi nərmama me səməme nemhəien rarə ia nirəha, mhəuvehi ia nɨməhan me səvənraha, mhəuvehi mhəuvehe tɨ kwopun pəku həreɡi mə Iesu ramarə ikɨn.  
\v 56 \x - \xo 6:56 \xt Mat 14:36\x*Ia kwopun pam Iesu revən ikɨn, ia taon me, uə ia rukwənu asori me, uə ia rukwənu ouihi me, nərmama me həmri nərmama me səməme nemhəien rarə ia nirəha ia kwopun asori me səvənraha me, mamhəres Iesu mə ko irəha hərapi a nusvenhi tɨnari səvənhi. Nənə irəha pam səməme hərapi nusvenhi tɨnari səvənhi həuvehe mhəsanɨn.   
\c 7  
\s1 Nahatən me səvəi Loa mɨne Farisi me kamhəni ərəha Iesu  
\p
\v 1 Farisi me nepwɨn mɨne nahatən me nepwɨn səvəi Loa səməme həuku pen fwe ia Jerusalem housəsɨmwɨn pen irəha me tɨ Iesu,  
\v 2 \x - \xo 7:2 \xt Luk 11:38\x*mhətoni səvənhi nərmama me nepwɨn kamhərui nɨtətə səvəi kaha kupwən me səvənraha, mamhani nəveɡɨnien ia rəɡɨnraha, mətə həpkukupwən mhə mhərkwerɨɡ.  
\v 3 (Farisi me mɨne nəkur Isrel me pam kamhesi pen nɨtətə səvəi kaha kupwən me səvənraha. Trɨni mɨnuə həpwəh nərkwerɨɡien ia rəɡɨnraha, ko həpwəh naniien nari.  
\v 4 \x - \xo 7:4 \xt Mat 23:25\x*Nəpɨn irəha həuku pen fwe maket, mhəuvehe ia rukwənu, tuhaməkeikei mhəkupwən mhərkwerɨɡ. Mə həpwəh, ko həpwəh naniien nari. Natuakəmien me nepwɨn mwi həpɨk kamhesi pen. Kamhəuvehi tɨkikap me mɨne tikinari ouihi me mɨne tikinari asori me səməme kɨno ia pras, mhakiətənɨmw irəha ia nui mə tuho həmher ia nəmri Kumwesən.)   
\p
\v 5 Farisi me mɨne nahatən me səvəi Loa həres pen Iesu i mə, “Rəfo səim nərmama me həpwəh nesi penien nɨtətə səvəi kaha kupwən me? Hamani nari, mətə həpkukupwən mhə mhərkwerɨɡ.”   
\p
\v 6 \x - \xo 7:6 \xt Aes 29:13\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Fwe kupwən, Profet Aesea rɨməni atukwatukw kɨmiaha kəuətkəsuə me. Rəmwhen kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan mə,  
\q1 ‘Nərmama me i kamhəɡnəɡɨni iou ia tərhunraha,  
\q2 mətə nətərɨɡien səvənraha rəmak isipwɨn tukw iou.   
\q1
\v 7 Irəha kamhəfwaki auər a miou.  
\q2 Nəpɨn kamhahatən nərmama, həni mə kamhahatən nəɡkiariien səiou, mətə rekəm.  
\q1 Kamhahatən a nəɡkiariien sə ruku pen tɨ nərmama.’   
\m
\v 8 Kɨmiaha hiənəpwəh raka nəɡkiariien me səvəi Kumwesən, nənə təkwtəkwuni mɨne hiamesi pen a natuakəmien me səvəi nərmama.”   
\p
\v 9 Iesu rarə mɨni pen mwi tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha hiəukurən amasan noien səvəi nərarkiien Loa səvəi Kumwesən mə tihesi pen narəien səkɨmiaha.  
\v 10 \x - \xo 7:10 \xt Eks 20:12, Eks 21:17, Dut 5:16\x*Tihətərɨɡ ro tɨ Moses. Rɨməni mə, ‘Tikɨsiai səim tata mɨne səim mama.’ Rɨni mwi mə, ‘Trɨni mɨnuə iərmama riti rani ərəha səvənhi tata mɨne mama, tukaməkeikei kousi əpune in.’  
\v 11 Mətə kɨmiaha hiaməni mə, ‘Trɨni mɨnuə iərmama riti rɨni pen tɨ səvənhi tata mɨne mama mə, Səiou narimnari me sə trasitu ia kɨmirau ro korpan’ (uə səvəi Kumwesən),  
\v 12 ko rɨpkasitu mhə mwi ia səvənhi tata mɨne mama, muvei pen nari riti mɨnrau. Hiaməsisəɡ iərmama nəha.  
\v 13 Nənə ia noien nəha hiamousi raka nəɡkiariien səvəi Kumwesən ia narəien səkɨmiaha kɨnahatən kɨmiaha irə. Narimnari me rɨpɨk hiamo iamɨnhi.”   
\s1 Nəfe nari tro iərmama ruvehe məmkemɨk ia nəmri Kumwesən  
\p
\v 14 Iesu rəkwein mwi nərmama me həuvehe. Rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha pam tihətərɨɡ amasan ia nirak, mhəukurən nəfe takɨni.  
\v 15 \x - \xo 7:15 \xt Wok Me 10:14-15\x*Nari riti riwən iərmama rəni ko ro in ruvehe məmkemɨk ia nəmri Kumwesən. Mətə narimnari me səməme həuku pen ia rerɨn fwe imwə mamhəier irəha nə kamho in rəmkemɨk ia nəmri Kumwesən.  
\v 16 Kɨmiaha nərmama nəkwəreɡɨmiaha rarə tɨ nɨreɡiien nari, tihətərɨɡ amasan.”   
\p
\v 17 Nəpɨn nəha Iesu rɨskəmter məpwəh nərmama me nəha, muvnimwə fwe ia nəkwai nimwə. Nənə nərmama me səvənhi kamhəres pen in mə trɨni nɨpwrai nusipekɨnien sə rɨməni.  
\v 18 Nənə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha mwi hiamreirei ihi? Hiəpkukurən mhə mə nəfe nəɡhɨn ruku pen fwe iruə muvnimwə ia iərmama ko rɨpko mhə in rəmkemɨk ia nəmri Kumwesən  
\v 19 tɨ nəri nə mə rɨpkuvnimwə mhə ia rerɨn, mətə ramevən ia tɨpwɨn mamier.” (Ia nəɡkiariien nəha, Iesu rɨni irapw mə nəveɡɨnien me pam ramasan tɨ nəniien.)   
\p
\v 20 Iesu rarə mɨni mwi mə, “Nari sə ruku pen ia reri iərmama fwe imwə mamier in nə ramo in rəmkemɨk ia nəmri Kumwesən.  
\v 21 Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə nətərɨɡien ərəha ruku pen fwe imwə ia reri iərmama, mamier. Nərman mɨne nɨpran kamhəiri əpnapen irəha me, nakresien, nousi əpuneien iərmama, nakresien pran səvəi iərməpə,  
\v 22 iərmama raməpwtɨɡ tɨ nautə səvənhi, nəmtɨhaien nari, neikuəien, noien sə ro naurɨsien, nəmwəkiien, nɨni ərəhaien iərmama, nəfiəutəien, narməriien.  
\v 23 Noien ərəha me i kamhəuku pen fwe imwə ia reri iərmama, mamhəier, mamho iərmama rəmkemɨk ia nəmri Kumwesən.”   
\s1 Iesu rəkoui irapw nənɨmwɨn ərəha ia prən ouihi səvəi pran Fonisia  
\p
\v 24 Iesu rier məpwəh kwopun nəha, mevən ipaka tɨ taon nəha Taea. Revən mamarə ia nimwə riti, məpwəh nokeikeiien mə nərmama tuhəukurən in mə ramarə ia kwopun nəha. Mətə ko rɨpkərkwafə mhə tɨ nirəha.  
\v 25-26 Nənə pran riti fwe ikɨn, səvənhi prən ouihi nənɨmwɨn ərəha ramarə irə. Prən nəha rɨpko mhə prən Isrel,\f + \fr 7:25-26 \ft Pran nəha rəɡkiari ia nəɡkiariien səvəi nəkur Kris, mamesi pen kastom səvənraha.\f* mətə rɨnətui fwe ia Fonisia ia tənə Siria. Nəpɨn rɨreɡi mə Iesu in ia kwopun nəha, ruvehe tukwe, mɨnɨmwi nukurhun mi ia nənimen, mamasək teɡɨn in mə, “Tikasitu ia nirak, məkoui irapw iəremhə ia səiou prən ouihi.”   
\p
\v 27 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Pwəh nəkwərhakwərha həkupwən mhani nari tɨpwɨnraha rəsisi. Rəpwəh namasanien mə takuvehi nəveɡɨnien sənəi nəkwərhakwərha, mərarki pen i m kuri me.”   
\p
\v 28 Mɨreɡi prən nəha rɨni pen tukwe in mə, “Iərɨmənu, nɨpərhienien, mətə kuri me fwe ia ruei tepol, irəha mwi kamhani nɨmwəkmwəki nəveɡɨnien sənəi nəkwərhakwərha.”   
\p
\v 29 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Tɨ nəri nə mə ikɨni iamɨnhi irə, ik tikrərɨɡ mamevən. Iəremhə ruvəier raka ia prən ouihi səim.”   
\p
\v 30 Nənə prən nəha rɨrərɨɡ pen fwe imwəni mətə səvənhi prən ouihi ramapri amasan ia nɨməhan səvənhi. Iəremhə naraka irə.   
\s1 Iesu romasan iəpou riti  
\p
\v 31 \x - \xo 7:31 \xt Mat 15:29-31\x*Iesu rəpwəh kwopun səvəi Taea mevən ia taon riti nəɡhɨn nə Saeton, məpwəh muvehe ia Tekapolis, kwopun taon ten ikɨn, məpi sɨmwɨn pehe ia nui asori Kalili.  
\v 32 Ia kwopun nəha nərmama nepwɨn həuvehi iəpou riti sə rɨpkəɡkiari mhə nəkwəreɡɨn ruvisɨmw, mhəuvehi mhəuvehe tɨ Iesu, mhəres pen mə trəmrutə rəɡɨn irə.   
\p
\v 33 \x - \xo 7:33 \xt Mak 5:23, Luk 4:40, 13:13\x*Nənə Iesu riri raka əpa iəpou nəha, rouevən isipwɨn tɨ nərmama, muvei pen nukwai rəɡɨn ia ruei nəkwəreɡi iəpou, mərɡavɨs pen ia rəɡɨn, mɨrapi nərami iəpou irə.  
\v 34 \x - \xo 7:34 \xt Mak 6:41, Jon 11:41\x*Nənə məkwətə ia neiai, meiahaɡ əfi, mɨni pen tɨ iəpou i mə, “Efata!” Nɨpwrai nəɡkiariien nəha “Efata,” in i mə “Əkwaɡ!”  
\v 35 Iesu rɨni iamɨnhi irə mɨne nəkwəreɡi iəpou nəha rəkwaɡ. Rerɨn ruvehe raməɡkiari amasan.   
\p
\v 36 \x - \xo 7:36 \xt Mak 1:43-45\x*Nənə Iesu rɨnise pen əknekɨn tɨ nirəha i mə tuhəpwəh nəvisauien nəfe in rɨno ia iəpou nəha. Mətə nəpɨn rɨnise əknekɨn irəha, həməha mhəni mwi.  
\v 37 \x - \xo 7:37 \xt Aes 35:5\x*Nənimenraha rier pɨk tɨ Iesu. Həni mə, “Eh! Narimnari me i iəmə i ramo rɨrai raka pam! Nərmama səməme nəkwəreɡɨnraha ruvisɨmw, mɨne nərmama səməme həpkəɡkiari mhə, in ramomasan irəha.”   
\c 8  
\s1 Iesu rəkwməni nərmama irəha pam fo-taosen  
\p
\v 1 Ia nəpɨn nəha nərmama həpɨk həuvehe mwi tɨ Iesu. Sənənraha nəveɡɨnien ruvəiwən. Iesu rəkwein nərmama me səvənhi həuvehe. Rɨni pen tɨ nirəha i mə,  
\v 2 \x - \xo 8:2 \xt Mak 6:34-44\x*“Rerɨk rərkwəpɨr tɨ nərmama me i. Hənarə raka nəpɨn kahar kɨtaha mɨnraha nənə sənənraha nəveɡɨnien ruvəiwən.  
\v 3 Irəha nepwɨn həuku pen fwe isipwɨn. Trɨni mɨnuə həpkani mhə nari, iakərhi pen irəha fwe imwənraha, nəmrɨnraha trɨpitəv həmwei ia suatuk.”   
\p
\v 4 Mɨreɡi nərmama me səvənhi həres pen mə, “Kɨtaha tsəfo irə mhəuvehi sənənraha bred? Samarə ia kwopun nəveɡɨnien riwən ikɨn.”   
\p
\v 5 Mɨreɡi Iesu rəres pen irəha i mə, “Sənəmiaha bred kevə?”  
\p Mɨreɡi həni mə, “Sefen.”   
\p
\v 6 Iesu rɨni nəkwan mə nərmama me nəha sənənraha nəveɡɨnien riwən tihəkure ia tɨprənə. Irəha həkure, nənə in ruvehi bred me nəha sefen, məfwaki mɨni vivi Kumwesən tukwe. Nəpɨn rəfwaki pam, maməkwsen bred me, mauvei pen m nərmama me səvənhi mə tuhəpeki pen m nərmama me. Nənə həpeki pen mɨnraha.  
\v 7 Nərmama me səvənhi sənənraha kwopnəti nəmu me nepwɨn mwi fwe ikɨn. Iesu rəfwaki mɨni vivi Kumwesən tukwe. Məfwaki pam, mɨni pen tɨ nirəha i mə, “Nəmu me i mwi tihəpeki pen mɨnraha.”  
\v 8 Nənə nərmama me pam hani nari tɨpwɨnraha rəsisi. Həvai pen nɨpərpəri bred mɨne nəmu me hənəpwəh ramrɨmər rukuər ia tənərɨpw sefen.  
\v 9-10 Nərmama me nəha Iesu rəkwməni irəha ipaka fo-taosen. Nəpɨn Iesu rəkwməni pam irəha, rərhi pen irəha kamhəuvən imwənraha me. Kurirə irə rəputə ia nɨtətə ouihi irəha nərmama me səvənhi mamhəuvən fwe ia kwopun riti nəɡhɨn nə Talmanuta.   
\s1 Farisi me hokeikei mə tuhətoni nɨmtətien riti  
\p
\v 11 \x - \xo 8:11 \xt Mat 12:38\x*Farisi me həuvehe mamhəres Iesu mə, “Ko iko ro nɨmtətien riti sə ruku pen ia neiai pwəh iahətoni mhəukurən mə ik pərhien Kumwesən rərhi pehe ik?”   
\p
\v 12 \x - \xo 8:12 \xt Luk 11:29\x*Iesu rɨreɡi, mɨreɡi rərəha fwe imwə ia rerɨn, mɨni mə, “Nɨmtətien əfo nəha nərmama ipwet mɨne kamhətui? Iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə nərmama ipwet mɨne ro iamɨnhi Kumwesən trəpwəh nuvei penien nɨmtətien riti mɨnraha.”  
\v 13 Ia nəpɨn nəha Iesu rəpwəh irəha, məputə ia nɨtətə ouihi irəha nərmama me səvənhi, mhəier, mamhəuvən ia nɨkare nui.   
\p
\v 14 Nərmama me səvəi Iesu hənenouenou mə tuhəuvehi bred. Sənənraha bred kuatia a ia nəkwai nɨtətə ouihi.  
\v 15 \x - \xo 8:15 \xt Luk 12:1\x*Nənə Iesu rəvəhaɡ mɨnraha, mɨni mə, “Tihətui amasan, mamhəsiari tɨ yis səvəi Farisi me mɨne yis səvəi Kiɡ Herot.”   
\p
\v 16 Mɨreɡi nərmama me səvənhi hənaməɡkiari mɨnraha me i mə, “Sənətaha bred riwən.”   
\p
\v 17 \x - \xo 8:17 \xt Mak 6:52\x*Nəpɨn Iesu rɨreɡi, rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Rəfo hiaməɡkiari m kɨmiaha me mə sənəmiaha bred riwən? Rosi hiəpkətə raka mhə ihi mhəreirei? Rosi kəmkapwəmiaha rɨskai?  
\v 18 \x - \xo 8:18 \xt Jer 5:21, Mak 4:12, Wok Me 28:26\x*Nənimemiaha nə, mətə rəfo hiəpkətə mhə nari? Nəkwəreɡɨmiaha nə, mətə rəfo hiəpkreɡi mhə nari? Rosi rerɨmiaha rɨpkrhi mhə  
\v 19 \x - \xo 8:19 \xt Mak 6:41-44\x*nəpɨn iakɨnəkwsen bred krirum məkwməni nərman faef-taosen irə? Ia nəpɨn nəha kɨmiaha hiəuvehi tənərɨpw kevə rukuər ia nɨpərpəri nəveɡɨnien hənəpwəh ramrɨmər?”  
\p Mɨreɡi həni pen tukwe in mə, “Twelef.”   
\p
\v 20 \x - \xo 8:20 \xt Mak 8:6-9\x*Nənə Iesu rəres pen mə, “Nəpɨn iakɨnəkwməni nərmama fo-taosen ia bred sefen, kɨmiaha hiəuvehi tənərɨpw kevə rukuər ia nɨpərpəri nəveɡɨnien hənəpwəh ramrɨmər?”  
\p Mɨreɡi həni pen tukwe in mə, “Sefen.”   
\p
\v 21 Nənə Iesu rəres pen irəha i mə, “Hiamreirei ihi?”   
\s1 Iesu romasan iərmama riti nənimen rɨfwə  
\p
\v 22 Irəha həuvehe ia taon nəha Petsaeta. Nərmama nepwɨn fwe ikɨn həiri iərman riti nənimen rɨfwə mhəuvehe tɨ Iesu, mhəres Iesu mə Iesu trəmrutə rəɡɨn irə.  
\v 23 Nənə Iesu ruvehi rəɡɨn, miri in rouaraka ia rukwənu. Nənə Iesu rərɡəvəsi nənimen məmrutə rəɡɨn irə, məres in i mə, “Ikamətə nari?”   
\p
\v 24 Mɨreɡi iərmama nəha nənimen rɨfwə rəti ərari mɨni mə, “Iakamətə nərmama me, mətə iapkətə amasan mhə irəha. Iakamətə irəha həmwhen a ia nei me kamhavən.”   
\p
\v 25 Ro iamɨnhi irə Iesu rarə məmri pen mwi rəɡɨn ia nənimen. Iərmama nəha rəməha mətui. Nənə nənimen ruvehe mamasan mətə amasan narimnari.  
\v 26 \x - \xo 8:26 \xt Mak 7:36\x*Nənə Iesu rərhi pen in, mɨni mə, “Tikevən atukwatukw fwe imwam, məpwəh nevənien fwe ia rukwənu nəha krɨməuku pen ikɨn.”   
\s1 Pita rɨni irapw mə Iesu in Kristo  
\p
\v 27 Iesu mɨne səvənhi nərmama me həuvən ia rukwənu me ia tənə riti nəɡhɨn nə Sisaria Filipae.\f + \fr 8:27 \ft Kani kwopun nəha mə “Sisaria Filipae,” tɨ nəri nə mə Sisaria in taon asori riti ia tənə Kiɡ Filip ramərɨmənu ikɨn.\f* Nəpɨn kamhəuvən ia suatuk, Iesu rəres pen səvənhi nərmama me i mə, “Nərmama kamhəni iou mə iou sin?”   
\p
\v 28 \x - \xo 8:28 \xt Mak 6:15\x*Mɨreɡi həni pen tukwe in mə, “Nərmama nepwɨn kamhəni ik mə Jon Paptaes. Nepwɨn kamhəni ik mə Profet Elaeja. Nepwɨn mwi kamhəni ik mə profet kupwən riti səvəi Kumwesən.”   
\p
\v 29 \x - \xo 8:29 \xt Jon 6:68-69, Mak 9:9\x*Nənə Iesu rəres pen irəha mə, “Mətə kɨmiaha hiaməni mə iou sin?”  
\p Mɨreɡi Pita rɨni mə, “Ik Kristo.”   
\p
\v 30 Nənə Iesu rɨnise pen tɨ nirəha i mə tuhəpwəh nɨniien tɨ iərmama riti mə in Kristo.   
\p
\v 31 Ia nəpɨn nəha rɨnamahatən irəha mə, “Iou, Iəməti Iərmama, takaməkeikei mɨreɡi rərəha ia narimnari me rɨpɨk. Nəmə asori me mɨne pris asori me mɨne nahatən me səvəi Loa, irəha tuhəpwəh iou, mhousi əpune iou. Takemhə, nənə, nəpɨn səro kahar irə iakətui mwi.”   
\p
\v 32 Iesu rɨni irapw nəɡkiariien nəha, ro nukurənien i. Mətə Pita riri raka Iesu ia nɨkarenraha, mɨnanise pen tukwe in mə, “Tikəpwəh nɨniien nəɡkiariien nəha ikani.”   
\p
\v 33 Mətə Iesu ruvsini, mətoni nərmama me səvənhi kamhərer. Nənə rɨnise pen tɨ Pita i, mɨni mə, “Setan, evən ia təkutak! Nətərɨɡien səim rɨpkesi pen mhə nətərɨɡien səvəi Kumwesən, mətə ikamesi pen a nətərɨɡien səvəi nərmama.”   
\s1 Iərmama sə rakurirə Iesu traməkeikei məvrani nei kamarkuaui  
\p
\v 34 \x - \xo 8:34 \xt Mat 10:38-39\x*Iesu rəkwein nərmama me pam həuvehe irəha nərmama me səvənhi. In rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iərmama sə rokeikei mə truvehe mo iərmama riti səiou, traməkeikei məpwəh nətərɨɡien səvənhi, muvehi utə nei kamarkuaui səvənhi, məvrani mukurirə iou.  
\v 35 Iərmama sə rokeikei mə trəkwtəmhiri nɨmɨruien səvənhi trarfai irə. Mətə iərmama sə traraka ia nɨmɨruien səvənhi tukw iou mɨne nəɡkiariien amasan səiou truvehi nɨmɨruien rerɨn.  
\v 36 Trɨni mɨnuə iərmama riti rɨpeki pam narimnari me ia tɨprənə i, mo səvənhi i, nənə kurirə ikɨn remhə marfai ia nɨmɨruien rerɨn, noien nəha trəfasitu irə?  
\v 37 Iərmama truvei pen nəfe mərpwɨn tai nɨmɨruien səvənhi?  
\v 38 \x - \xo 8:38 \xt Mat 10:33\x*Nərmama ipwet mɨne noien səvənraha rərəha. Irəha hənəpwəh Kumwesən rəmwhen ia pran riti sə rɨnəpwəh iərman səvənhi, mamesi pen iərman əpə mwi. Trɨni mɨnuə iərmama riti raurɨs ia nəmrɨnraha tɨ nɨniien mə in iərmama riti səiou, raurɨs mwi tɨ nəvisauien nəɡkiariien səiou mɨnraha, iou mwi Iəməti Iərmama, ia nəpɨn nəha takuvehe ia nɨskaiien səvəi tata səiou kɨmaha naɡelo ikinan me, takaurɨs tɨ nɨniien mə iərmama nəha in iərmama riti səiou.”   
\c 9  
\s1 Nɨpwrai Iesu ruvehe mopə  
\p
\v 1 \x - \xo 9:1 \xt Mak 13:30\x*Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə nərmama nepwɨn kamhərer ia kwopun i tuhəpkemhə mhə meste tuhətoni nɨskaiien səvəi Kumwesən rier pehe irau nɨtətə sə in ramərɨmənu irə.”   
\p
\v 2 Nəpɨn sikis rukurau, nənə Iesu riri əpa Pita mɨne Jemes mɨne Jon, həutə parei ia təkuər əpwəmwɨs riti. Ia kwopun nəha irəhar harətoni ia nənimenrahar nɨpwrai Iesu ruvehe mopə.  
\v 3 Səvənhi tɨnari ruvehe məpsan mamser pɨk. Iərmama sə ramaikuas tɨnari ia tɨprənə i ko rɨpkaikuas mhə rəpsan rəmwhen ia tɨnari səvənhi.  
\v 4 Nənə irəhar harətoni Profet Elaeja mɨne Moses krouier pehe, rouəɡkiari irəhar Iesu.   
\p
\v 5 Nənə Pita rɨni pen tɨ Iesu i mə, “Iahatən, ramasan mə kɨmrahar iaharuvehe i. Pwəh kɨmrahar iaharo tənimwə kahar, riti səim, riti səvəi Moses, riti səvəi Profet Elaeja.”  
\v 6 (Pita rɨni iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə irəhar harhekɨr pɨk. Rɨreirei mə trəfni irə.)   
\p
\v 7 \x - \xo 9:7 \xt Mat 3:17, 2Pit 1:17-18, Dut 18:15, Wok Me 3:22\x*Nənə nəpuə riti ruvehe muveɡi irəha. Nənə reri Kumwesən ruku pen ia nəpuə mɨni mə, “In nəha nərɨk keikei. Tihətərɨɡ in.”   
\p
\v 8 Təkwtəkwuni a mwi, Pita, Jemes, mɨne Jon harəti ərari mharəpwəh nətoniien Moses mɨne Profet Elaeja, mətə Iesu əpa irəha min.   
\p
\v 9 \x - \xo 9:9 \xt Mat 12:16, Mak 8:30\x*Nəpɨn kamheiwaiu pehe ia təkuər, Iesu rɨnise pen tɨ nirəhar i mə, “Nəfe hiarɨnətoni kɨmirəhar tiharəpwəh nɨniien tɨ iərmama riti meste iou, Iəməti Iərmama, iakətui mwi ia nemhəien səiou.”  
\v 10 Ro iamɨnhi irə mɨne harəpwəh nɨni irapwien nəfe harɨnətoni, mətə kamharəres irəhar me i mə, “Nəfe nɨpwrai nəɡkiariien nəha Iesu rɨməni pehe tukutahar i mə in trətui mwi ia nemhəien səvənhi?”   
\p
\v 11 Nənə irəhar harəres Iesu mə, “Rəfo nahatən me səvəi Loa kamhəni mə Profet Elaeja traməkeikei mukupwən muvehe?”   
\p
\v 12 \x - \xo 9:12 \xt Mal 4:5, Sam 22:1-18, Aes 53:3\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəhar i mə, “Nɨpərhienien, Profet Elaeja trukupwən muvehe məmri amasan pam narimnari me rəmwhen ia sə fwe kupwən. Mətə rəfo kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan iamɨnhi irə mə iou, Iəməti Iərmama, takaməkeikei mɨreɡi rərəha ia narimnari me rɨpɨk? Tuho ia nirak rəmwhen ia iou iəmə rərəha riti.  
\v 13 \x - \xo 9:13 \xt Mat 11:14\x*Mətə iou iakani pehe tukumiaha i mə Profet Elaeja ruvəuvehe raka.\f + \fr 9:13 \ft Iesu rani Jon Paptaes. \f* Nənə nərmama me hesi pen nətərɨɡien səvənraha mho rərəha irə rəmwhen ia Nəkukuə Ikinan rani.”   
\s1 Iesu rəkoui irapw nənɨmwɨn ərəha ia iəkunouihi riti  
\p
\v 14 Iesu irəha Pita, Jemes, mɨne Jon hərərɨɡ pehe mwi tɨ nərmama me səvəi Iesu, mhətoni nərmama həpɨk kamhərer kurkurau ia nərmama me səvəi Iesu. Nahatən me səvəi Loa mɨne nərmama me kamhəvisə mɨnraha me.  
\v 15 Nəpɨn nərmama me hətə Iesu, hərkərinari, mhaiu mhəuvən mhəɡkiari pen min.   
\p
\v 16 Nənə Iesu rəres pen irəha i mə, “Kɨmiaha nahatən me səvəi Loa hiaməɡkiari ia nəfe?”   
\p
\v 17 Mətə riti ia nərmama me nəha rɨni pen tukwe in mə, “Iahatən, iou iakuvehi səiou iəkunouihi muvehe tukw ik. Nənɨmwɨn ərəha riti ramarə irə, mamo rerɨn riwən ko rɨpkəɡkiari mhə.  
\v 18 Kwopun pəku səiou iəkunouihi revən ikɨn, nəpɨn nənɨmwɨn ərəha ruvehi in, ruvehi mouini ia tɨprənə. Nɨsəkwan ramaiu ia tərhun. Ramahi revɨn. Nɨpwran rakɨnkɨn. Iakɨnəres raka nərmama me səim mə tuhəkoui irapw nənɨmwɨn ərəha nəha, mətə həni mə ko həpko mhə.”   
\p
\v 19 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha nəkur ipwet mɨne səkɨmiaha nahatətəien riwən. Tsarə kɨtaha miou mesite nəfe nəpɨn? Tɨnesən mɨne iakapwɨs kɨmiaha? Kɨmiaha tihəuvən mhəuvehi iəkunouihi nəha mhəuvehi mhəuvehe.”   
\p
\v 20 Nənə irəha həuvən mhəuvehi in mhəuvehe tɨ Iesu. Nəpɨn nənɨmwɨn ərəha rətə Iesu, təkwtəkwuni a ro iəkunouihi rɨmwei ia tɨprənə, mərkərekɨr, məsəkwusəkwu. Nɨsəkwan ramaiu ia tərhun.   
\p
\v 21 Nənə Iesu rəres pen səvənhi tata i mə, “Iəkunouihi i ruvehi nemhəien i nuk kevə?”  
\p Mɨreɡi səvənhi tata rɨni mə, “Nemhəien i rɨməuvehi ia nouihiien səvənhi.  
\v 22 Nəpɨn rɨpɨk nənɨmwɨn ərəha i ro iəkunouihi rɨmwei pen ia napw uə ia nui mə tremhə. Mətə mə ikukurən noien nari riti, tikapi tukumrau, masitu ia kɨmrau.”   
\p
\v 23 \x - \xo 9:23 \xt Mat 21:21, Mak 11:23\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Rəfo ikɨni nəɡkiariien nəha mətə mə ikukurən noien? Trɨni mɨnuə iərmama riti rahatətə pərhien ia nirak, iakukurən noien narimnari me pam min.”   
\p
\v 24 \x - \xo 9:24 \xt Luk 17:5\x*Nənə təkwtəkwuni a mwi tata səvəi iəkunouihi nəha rasək əpwəmwɨs, mɨni mə, “Iakahatətə ia niram, mətə nahatətəien səiou rɨpkɨskai mhə. Tikasitu ia nirak!”   
\p
\v 25 Ia nəpɨn nəha nərmama həpɨk kamhaiu mamhəuvehe. Nəpɨn Iesu rətoni irəha, rɨnise pen tɨ nənɨmwɨn ərəha, mɨni mə, “Ik nənɨmwɨn ərəha sə ikamo iərmama tərhun ruvisɨmw mɨne nəkwəreɡɨn ruvisɨmw, iou iakani pehe tukw ik i mə tikier ia iəkunouihi i məpwəh nuvnimwə peheien mwi irə.”   
\p
\v 26 \x - \xo 9:26 \xt Mak 1:26\x*Nənə nənɨmwɨn ərəha rɨkiukiu pɨk ia iəkunouihi, məkwein əpwəmwɨs, mier. Mətə nɨpwrai iəkunouihi nəha ruvehe məpouəpou pam. Ro pen nərmama həpɨk həni mə, “Eh, ruvamhə!”  
\v 27 Mətə Iesu ruvehi rəɡɨn, mɨvi utə, rərer.   
\p
\v 28 Kurirə irə Iesu revən muvnimwə ia nəkwai nimwə. Nəpɨn nərmama me səvənhi me irəha min əpa, həres pen in mə, “Rəfo kɨmaha iahəreirei nəkoui irapwien nənɨmwɨn ərəha nəha?”   
\p
\v 29 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Nənɨmwɨn ərəha sə ro me iamɨnha irə, nari riti riwən ko rəkoui irapw irəha, mətə nəfwakiien əpa.”   
\s1 Iesu rɨni irapw mwi mə in tremhə  
\p
\v 30 \x - \xo 9:30 \xt Jon 7:1\x*Irəha həpwəh kwopun nəha mhəuvən mhəpi sɨmwɨn ia tənə Kalili. Iesu rɨpkokeikei mhə mə nərmama tuhəukurən kwopun me nəha ramarə ikɨn,  
\v 31 \x - \xo 9:31 \xt Mak 8:31, Mak 10:32-34\x*tɨ nəri nə mə ramahatən nərmama me səvənhi, mamɨni pen tɨ nirəha i mə, “Trɨpko mhə tui kuvei pen iou, Iəməti Iərmama, ia rəɡi nərmama. Irəha tuhousi əpune iou. Takemhə, nənə, nəpɨn səro kahar irə iakətui mwi ia nemhəien səiou.”  
\v 32 \x - \xo 9:32 \xt Luk 9:45, 18:34\x*Mətə nərmama me səvənhi həreirei nɨpwrai nəɡkiariien i in rani. Həhekɨr tɨ nəresien in.   
\s1 Iərmama rasori məpi raka  
\p
\v 33 Irəha həuvehe ia Kapaneam. Nəpɨn həuvnimwə ia nəkwai nimwə riti, Iesu rəres pen nərmama me səvənhi mə, “Saməuvehe kɨmiaha hiaməɡkiari ia nəfe?”  
\v 34 Mətə irəha həpwəh nəɡkiariien, tɨ nəri nə mə kamhəuvehe mamhəɡkiari mə sin ia nirəha in rasori.   
\p
\v 35 \x - \xo 9:35 \xt Luk 22:24, Mat 20:25-27, Mak 10:43-44\x*Nənə Iesu rəkure, məkwein nərmama səvənhi twelef həuvehe. Rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iərmama sə rokeikei mə trakupwən ia nərmama me pam, traməkeikei muvehe mukurirə, mamo in iərmama sə ramo tukwini nari m nərmama me pam.”   
\p
\v 36 Nənə Iesu ruvehi iəkunouihi riti mərpwi ia kurkwan ia nirəha, mərəhi utə, marə mɨni pen mwi tɨ nirəha i mə,  
\v 37 \x - \xo 9:37 \xt Mat 10:40\x*“Iərmama sə trəsevər ia rerɨn tɨ iəkunouihi riti sə ro iamɨnhi ia nəɡhɨk rəmwhen mə raməsevər mwi ia rerɨn tukwe iou. Iərmama sə raməsevər ia rerɨn tukw iou rəmwhen mə raməsevər mwi ia rerɨn tɨ Kumwesən sə rɨnərhi pehe iou iakuvehe.”   
\p
\v 38 \x - \xo 9:38 \xt Nam 11:27-29\x*Jon rɨni pen tɨ Iesu i mə, “Iahatən, kɨmaha iahətoni iərmama riti raməkoui irapw nəremhə me ia nəɡhɨm. Iahaməmwur mə tahənise in tɨ nəri nə mə rɨpko mhə in kɨmaha riti.”   
\p
\v 39 \x - \xo 9:39 \xt 1Kor 12:3\x*Mətə Iesu rɨni mə, “Kɨmiaha tihəpwəh nɨniseien in. Iərmama sə ramo nɨmtətien ia nəɡhɨk, ko rəpwəh nɨni ərəha akwauakwien iou.  
\v 40 \x - \xo 9:40 \xt Mat 12:30, Luk 11:23\x*Iərmama sə rəpwəh nɨni ərəhaien kɨtaha in kɨtaha riti.  
\v 41 \x - \xo 9:41 \xt Mat 10:42\x*Iakani nɨpərhienien tukumiaha i. Kɨmiaha nə nərmama me səiou, iou Kristo. Trɨni mɨnuə iərmama riti ruvei pehe nui m kɨmiaha ia nəɡhɨk mə tihənɨmwi, in traməkeikei muvehi nərəkuien səvənhi.”   
\s1 Tikətui amasan tɨ nahatətəien səim  
\p
\v 42 “Nəkwərhakwərha me i səməme kamhahatətə ia nirak, trɨni mɨnuə iərmama riti ro riti rɨmwei ia nərəhaien, Kumwesən trərpwɨn noien ərəha səvənhi. Iərmama nəha trɨreɡi rərəha məpi raka kərihi pen kəruəterei asori ia nɨpətəkinuan kosə irapw i ia təmwei təsi.  
\v 43 \x - \xo 9:43 \xt Mat 5:30\x*Mə rəɡɨm ramo ikamwei ia nərəhaien, tikərai raka. Mə rəɡɨm rɨpɨp mətə ikuvehi nɨmɨruien, ramasan pɨk tukw ik. Rərəha mə rəɡɨm kəru mətə tikevən fwe ia kwopun napw asori rauək rerɨn ikɨn.  
\v 44-45 Mə nɨsum ramo ikamwei ia nərəhaien, tikərai raka. Mə nɨsum rɨpɨp mətə ikuvehi nɨmɨruien, ramasan pɨk tukw ik. Rərəha mə nɨsum mi kəru mətə tukərarki pen ik ia kwopun napw asori rauək rerɨn ikɨn.  
\v 46-47 \x - \xo 9:46-47 \xt Mat 5:29\x*Mə nənimem ramo ikamwei ia nərəhaien, tikukumwiri raka. Mə nənimem kuatia a mətə ikuvnimwə pen ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə, ramasan pɨk tukw ik. Rərəha mə nənimem kəru, mətə tukərarki pen ik ia kwopun napw asori rauək ikɨn.  
\v 48 Ia kwopun nəha  
\q1 ‘irər səməme hamani irəha həpwəh nemhəien.  
\q2 Napw rəpwəh nɨfwəien.’   
\m
\v 49 Napw trətəɡətəɡ pen ia nərmama me pam rəmwhen ia sol sə kamətəɡi pen ia nəveɡɨnien.   
\p
\v 50 \x - \xo 9:50 \xt Mat 5:13, Luk 14:34, Kol 4:6\x*Sol in nari amasan. Mətə trɨni mɨnuə sol nəsienien səvənhi ruvəiwən, tihəfo mho rəsien mwi? Pwəh sol raməmak pen ia rerɨmiaha. Nənə hiamarə ia nəmərinuien.”   
\c 10  
\s1 Iesu rahatən mə iərman mɨne pran trouəpwəh nəpwəhien irau me  
\p
\v 1 Iesu rəpwəh kwopun nəha mevən ia tənə Jutia fwe ia nɨkare nui arɨs Jotan pen. Nərmama həpɨk həuvehe mwi mhousəsɨmwɨn pen irəha me tukwe. In rahatən irəha rosi sə ramo ia nəpɨn me.   
\p
\v 2 Nənə Farisi me nepwɨn həuvehe mhəres pen nari riti min mə tuhəreɡi ro Iesu mə trəfni irə. Irəha həni mə, “Ratukwatukw ia Loa səkɨtaha mə ko iərman riti rəpwəh səvənhi pran uə rekəm?”   
\p
\v 3 Mɨreɡi Iesu rəres pen irəha i mə, “Nəfe nəɡkiariien Moses rɨməni pehe tukumiaha i fwe kupwən?”   
\p
\v 4 \x - \xo 10:4 \xt Dut 24:1-4, Mat 5:31\x*Mɨreɡi həni mə “Moses rɨnəseni mə iərman riti rukurən nɨraiien nɨmwai nəkukuə m pran səvənhi rani mə in rɨnəpwəh in, nənə mərhi pen i ramevən.”   
\p
\v 5 \x - \xo 10:5 \xt Jen 1:27, 5:2\x*Mətə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Moses rɨmərai nəɡkiariien nəha m kɨmiaha tɨ nəri nə mə kəmkapwəmiaha rɨskai.  
\v 6 Mətə Nəkukuə Ikinan rɨni mə fwe ia nukune narəien, ‘Kumwesən rɨno iərmama kəru riti iərman riti pran.’  
\v 7 \x - \xo 10:7 \xt Jen 2:24, Efes 5:31\x*‘Ro iamɨnhi irə iərman traraka ia tata mɨne mama səvənhi mevən rouarə pəri irau pran səvənhi, nənə  
\v 8 irau trouvehe rouəmwhen ia nɨpwrai iərmama kuatia.’ Nəɡkiariien nəha rɨni mə iərman mɨne pran səvənhi krouəpwəh ihi noien iərmama kəru i, mətə krouvəuvehe rouəmwhen ia nɨpwrai iərmama kuatia.  
\v 9 Tɨ nəri nə mə Kumwesən rɨrɨpɨn iərman mɨne pran səvənhi iamɨnhi irə, ro pen rɨpkatukwatukw mhə mə iərman trəpwəh səvənhi pran, mətefi narəien səvənrau.”  
\v 10 Nəpɨn Iesu mɨne nərmama me səvənhi həuvnimwə mwi ia nəkwai nimwə, irəha həres mwi nəɡkiariien i min.  
\v 11 \x - \xo 10:11 \xt Mat 5:32\x*Nənə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iərman sə rəpwəh pran səvənhi miri prən əpə riti mwi ramo noien ərəha ia səvənhi pran. Prən nəha in ramiri rɨpko mhə pran atukwatukw səvənhi.  
\v 12 Rəmwhen a mwi pran sə rəpwəh səvənhi iərman mesi pen iərman əpə riti mwi ramo noien ərəha ia səvənhi iərman. Iərman nəha in ramesi pen rɨpko mhə iərman atukwatukw səvənhi.”   
\s1 Iesu rəkwein amasan ia nəkwərhakwərha  
\p
\v 13 Nəpɨn riti nərmama me kamhəuvehi nəkwərhakwərha me səvənraha, mamhəuvehe tɨ Iesu mə trapi irəha. Nənə nərmama me səvəi Iesu hənise irəha.  
\v 14 Mətə nəpɨn Iesu rətoni, niemaha rəpi. In rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Pwəh nəkwərhakwərha me həuvehe tukw iou. Tihəpwəh nɨniseien irəha. Nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə səvəi nərmama səməme həmwhen ia nəkwərhakwərha me i.  
\v 15 \x - \xo 10:15 \xt Mat 18:3\x*Iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə iərmama traməkeikei mo rəmwhen ia iəkunouihi, muvehi nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə. Mə rɨpko mhə trɨpkuvnimwə mhə ia nɨtətə nəha ia nəpɨn riti.”  
\v 16 Nənə Iesu rərəhi pehe nəkwərhakwərha me, məmrutə rəɡɨn mi ia nirəha, məkwein amasan ia nirəha.   
\s1 Iərmama riti səvənhi nautə rasori rokeikei mə truvehi nɨmɨruien rerɨn  
\p
\v 17 Iesu rɨnamesi pen mwi suatuk səvənhi mamevən. Nənə iərmama riti raiu muvehe mɨnɨmwi nukurhun mi ia nənimen, məres pen in i mə, “Iahatən, ik iəmə amasan. Nəfe noien takaməkeikei mo mə takuvehi nɨmɨruien rerɨn?”   
\p
\v 18 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Rəfo ikɨni mə iou iəmə amasan? Iərmama amasan riti riwən. Kumwesən əpa in ramasan.  
\v 19 \x - \xo 10:19 \xt Eks 20:12-17, Dut 5:16-20, Dut 24:14, Jem 5:4\x*Ik ikuvəukurən raka loa me səvəi Kumwesən. In rɨni mə, ‘Tikəpwəh nousi əpuneien iərmama, məpwəh nakresien pran, məpwəh nakresien, məpwəh neikuəien, məpwəh neikuəien mə tikakres. Tikaməkeikei mɨsiai səim tata mɨne mama.’”   
\p
\v 20 Mɨreɡi iərmama nəha rɨni pen tɨ Iesu i mə, “Iahatən, loa me pam i iakesi pen fwe ia nouihiien səiou meste pehe ipwet mɨne.”   
\p
\v 21 \x - \xo 10:21 \xt Mat 10:38, Mak 8:34\x*Iesu rətə iərmama nəha, rerɨn rokeikei in. Ro iamɨnhi irə rɨni pen tukwe in mə, “Nari kuatia rarə ikəpwəh ihi noien. Evən, məmri pen nəmri nari ia səim narimnari me. Nəpɨn kuvehi nənimen, tikuvehi mane, muvei pen m nərmama nautə səvənraha riwən. Nənə səim nautə trɨpɨk fwe ia neiai. Nəpɨn ikɨno pam, ikuvehe mukurirə iou.”   
\p
\v 22 Nəpɨn iərmama nəha rɨreɡi nəɡkiariien nəha, nənimen rɨsiu. Rəpwəh Iesu mamevən. Rerɨn rəpou tɨ nəri nə mə nautə səvənhi rasori.   
\p
\v 23 \x - \xo 10:23 \xt Mak 4:19, 1Tim 6:17\x*Ia nəpɨn nəha Iesu rəti ərari mətoni nərmama me səvənhi, mɨni pen tɨ nirəha i mə, “Rəknekɨn tɨ nərmama nautə səvənraha rasori mə tuhəuvnimwə ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.”   
\p
\v 24 Nərmama me səvəi Iesu hərkəri asori nari ia nəɡkiariien səvənhi. Mətə Iesu rɨni pen mwi tɨ nirəha i mə, “Nəkwərhakwərha səiou me, rəknekɨn tɨ nuvnimwəien ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.  
\v 25 Iərmama nautə səvənhi rasori rəknekɨn tukwe in mə truvnimwə ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə. Rəknekɨn məpi raka nərimɨru nəha kamel rasu pen ia ruei nitel mier.”   
\p
\v 26 Nəpɨn nərmama me səvəi Iesu həreɡi nəɡkiariien səvənhi, nənimenraha rier. Kamhəres irəha me i mə, “Mə rəknekɨn iamɨnhi, nɨsɨmə nəha ko həuvehi nɨmɨruien?”   
\p
\v 27 Iesu rətə irəha mɨni mə, “Nəri nəha rəknekɨn iərmama ko rɨpko mhə, mətə Kumwesən rukurən noien. Narimnari me pam rɨməru tɨ Kumwesən.”   
\p
\v 28 Ia nəpɨn nəha Pita rɨskəmter mɨni pen tɨ Iesu i mə, “Ətə ro. Kɨmaha iahənəpwəh pam narimnari me səkɨmaha mamhəkurirə ik.”   
\p
\v 29 Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə nərmama me səməme hənəpwəh narimnari me səvənraha tukwe iou mə tuhəuvən mhəvisau irapw nəɡkiariien amasan səiou, irəha pam tuhəuvehi tain. Trɨni mɨnuə iərmama riti rəpwəh nimwə me, uə piəvni me, uə kɨtiriməni me, uə mama mɨne tata səvənhi, uə nəkwərhakwərha me səvənhi, uə tɨprənə səvənhi,  
\v 30 ia nɨtətə ipwet mɨne truvehi mwi tain hantret, nimwə me, mɨne piəvni me, mɨne kɨtiriməni me, mɨne mama me, mɨne nəkwərhakwərha me, mɨne tɨprənə. Tukəmwəki mwi in, ko nəmisəien min tɨ nəɡkiariien amasan səiou. Nənə ia nɨtətə fwe truvehe in truvehi nɨmɨruien rerɨn.  
\v 31 \x - \xo 10:31 \xt Mat 20:16, Luk 13:30\x*Mətə nərmama həpɨk səməme kamhəkupwən tuhəkurirə. Nənə səməme kamhəkurirə tuhəkupwən.”   
\s1 Iesu rɨni irapw mwi mə tremhə  
\p
\v 32 \x - \xo 10:32 \xt Mak 8:31, 9:31\x*Irəha kamhesi pen suatuk mamhəutə pen fwe ia Jerusalem. Iesu rakupwən irəha kamhəkurirə. Səvənhi nərmama me hərkərinari. Nərmama səməme kamhəkurirə ia nirəha kamhəhekɨr. Iesu riri raka əpa nərmama səvənhi twelef mɨnani pen tɨ nirəha i nəfe tuho irə,  
\v 33 mɨni mə, “Hətə ro, kɨtaha saməutə mamhəuvən fwe ia Jerusalem. Ia kwopun nəha tukuvei pen iou, Iəməti Iərmama, ia rəɡi pris asori me mɨne nahatən me səvəi Loa. Irəha tuhəni mə takaməkeikei memhə. Tuhəuvei pen iou ia rəɡi nərməpə rɨpko mhə irəha nəkur Isrel.  
\v 34 Irəha tuharɨs əkenhɨn ia nirak, mhərɡəvəsi iou, mhərisi iou, mhousi əpune iou. Ia nəpɨn sə ro kahar irə takətui mwi ia nemhəien səiou.”   
\s1 Jemes mɨne Jon krouəres pen nari riti m Iesu  
\p
\v 35 Jemes mɨne Jon, tɨni Sepeti mi, irau krouvehe tɨ Iesu rouni pen tukwe in mə, “Iahatən, kɨmrau tarouəres ik ia nari riti. Iarouokeikei mə tikəseni kɨmrau.”   
\p
\v 36 Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Nəfe irouokeikei mə tako m kɨmirau?”   
\p
\v 37 Mɨreɡi krouni mə, “Əseni kɨmrau pwəh riti rəkure ia nɨkarem mwatuk riti ia nɨkarem mour nəpɨn tikuvehi nasoriien səim, mamərɨmənu ia nərmama.”   
\p
\v 38 \x - \xo 10:38 \xt Mak 14:36, Luk 12:50\x*Mətə Iesu rɨni pen tɨ nirau i mə, “Kɨmirau iroureirei nəfe nari irouəres i. Ko kɨmirau irouənɨmwi kap i iou takənɨmwi? Uə ko kakiətənɨmw mwi kɨmirau ia paptaes i sə tukakiətənɨmw iou irə?”   
\p
\v 39 \x - \xo 10:39 \xt Wok Me 12:2, Rev 1:9\x*Mɨreɡi krouni mə, “Kɨmrau iarouəmwhen.”  
\p Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirau i mə, “Kap i iou takənɨmwi, kɨmirau mwi tirouənɨmwi. Tukakiətənɨmw kɨmirau mwi ia paptaes i tukakiətənɨmw iou irə.  
\v 40 Mətə iou ko iakəpwəh nəseniien kɨmirau irouəkure riti ia nɨkarek mwatuk riti ia nɨkarek mour. Mətə kwopun nəha səvəi iərmama mi nəha kɨmərfi raka irau mə trouəkure fwe ikɨn.”   
\p
\v 41 Nəpɨn ten mwi nərmama me səvəi Iesu həreɡi nəresien nəha səvəi Jemes mɨne Jon, niemaha rəpi irəha.  
\v 42 \x - \xo 10:42 \xt Luk 22:25-26\x*Ro iamɨnhi irə Iesu rəkwein irəha həuvehe. Rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha hiəuvəukurən raka noien səvəi nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel. Nəmə asori me səvənraha sə kamhərɨmənu ia nirəha, kamhəfiəutə irəha, mamho nərmama kamho nəkwanraha.  
\v 43 \x - \xo 10:43 \xt Mat 23:11, Mak 9:35\x*Mətə kɨmiaha tihəpwəh noien iamɨnha irə ia kɨmiaha me. Trɨni mɨnuə kɨmiaha riti rokeikei mə truvehe masori ia kɨmiaha, in traməkeikei muvehe mo iərmama sə ramo tukwini nari m kɨmiaha.  
\v 44 Trɨni mɨnuə kɨmiaha riti rokeikei mə trasori makupwən ia kɨmiaha, in traməkeikei muvehe mo iərmama sə ramo auər a wok səkɨmiaha pam.  
\v 45 \x - \xo 10:45 \xt 1Tim 2:5-6\x*Kɨmiaha tiho rəmwhen a ia nirak. Iou, Iəməti Iərmama, iapkuvehe mhə mə nərmama tuho tukwini nari miou, mətə iakuvehe mə tako tukwini nari mɨnraha, muvei pen nɨmɨruien səiou trərəku suatuk tɨ nɨfi rakaien nari ia nərmama həpɨk.”   
\s1 Iesu romasan nəmri iərmama riti nəɡhɨn nə Partimeas  
\p
\v 46 Iesu mɨne nərmama me səvənhi həuvehe mhapirapw ia taon nəha Jeriko. Nəpɨn həier, nərmama həpɨk kamhəkurirə in. Partimeas, tɨni Timeas, raməkure ia nɨkare suatuk mamase mane m nərmama. Partimeas nənimen rɨfwə.  
\v 47 \x - \xo 10:47 \xt Mat 9:27, 15:22\x*Nəpɨn rɨreɡi mə Iesu iəmə Nasaret rɨnauvehe, rɨnaməkwein əpwəmwɨs, mɨnamɨni mə, “Iesu, kwənəkwus səvəi Kiɡ Tevɨt! Api tukw iou!”   
\p
\v 48 Nərmama həpɨk hənise pen tukwe in, mhəni mə, “Afafa, məpwəh nəɡkiariien!”  
\p Mətə Partimeas rarɨpɨn maməkwein əpwəmwɨs mwi, mamɨni mə, “Iesu, kwənəkwus səvəi Kiɡ Tevɨt! Api tukw iou!”   
\p
\v 49 Ia nəpɨn nəha Iesu rərer, mɨni pen tɨ nirəha i mə, “Həkwein iərmama nəha ruvehe.”  
\p Irəha həkwein iərmama sə nənimen rɨfwə, mhəni pen tukwe in mə, “Aɡien, mɨskəmter! Iesu raməkwein ik mə tikevən tukwe.”  
\v 50 Nənə iərmama nəha nənimen rɨfwə ruvehi raka səvənhi karkahu əpwəmwɨs məpwəh, mɨskəmter akwauakw, mevən tɨ Iesu.   
\p
\v 51 Nənə Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Ikokeikei mə tako nəfe mik?”  
\p Mɨreɡi iərmama nəha nənimen rɨfwə rɨni pen tukwe in mə, “Iahatən, iakokeikei mə nənimek trətui pwəh iakətə nari.”   
\p
\v 52 \x - \xo 10:52 \xt Mak 5:34\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Ramasan. Ikukurən nevənien. Nahatətəien səim rɨnomasan raka nənimem.” Nənə təkwtəkwuni nəha nənimen rɨnamasan mɨnətə nari. Nənə Iesu ramesi suatuk mamevən, iərmama nəha rukurirə i.   
\c 11  
\s1 Iesu rapirapw fwe Jerusalem nərmama haməɡnəɡɨni in  
\p
\v 1 Irəha həuvən ipaka tɨ Jerusalem, mhəier pen ia Təkuər Olif\f + \fr 11:1 \ft Olif, in nei riti. Rutə pɨk ia təkuər nəha.\f* ia kwopun nəha ipaka tɨ rukwənu mi nəha Petfas mɨne Petani. Ia nəpɨn nəha Iesu rərhi pen iərmama kəru səvənhi,  
\v 2 mɨni pen tɨ nirau i mə, “Kɨmirau tirouevən fwe ia rukwənu nəha samarəti pen i. Nəpɨn tirouapirapw fwe ikɨn, tirouətə kwəti toɡki riti kɨnəkwi tərini, iərmama rɨpkəkure raka mhə irə. Tiroufi raka nari irə, rouəsɨɡi rouvehe.  
\v 3 Trɨni mɨnuə iərmama riti rəres kɨmirau i mə, ‘Rəfo iroufi raka nari ia kwəti toɡki?’ tirouni pen mə, ‘Iərɨmənu səkɨtaha raməres kwəti toɡki i, mətə trɨpkəpwəmwɨs mhə trərhi pehe mwi i.’”\fig Kwəti toɡki|alt="Donkey colt" src="HK00033B.TIF" size="col" loc="Top riɡht" copy="Horace Knowles" ref="Mak 11:2" \fig*  
\v 4 Ia nəpɨn nəha krauevən rouətoni kwəti toɡki nəha kɨnəkwi tərini pen ipaka tɨ kwəruə ia nimwə riti ramərer ia suatuk. Nəpɨn kroufi raka nari irə,  
\v 5 nərmama nepwɨn səməme kamhərer ipaka tɨ nirau ia kwopun nəha həni mə, “Rəfo iroufi raka nari ia kwəti toɡki?”  
\v 6 Mətə krouni pen nəfe Iesu rɨməni pen tɨ nirau i. Nəpɨn nərmama me nəha həreɡi, həseni irau krouevən.  
\v 7 Irau krouəsɨɡi kwəti toɡki nəha rouvehe tɨ Iesu, rouəpənə pen karkahu əpwəmwɨs mi səvənrau ia təkuren. Nənə Iesu rəkure irə.  
\v 8 Nərmama həpɨk həpənə karkahu əpwəmwɨs me səvənraha ia suatuk. Nərmama nepwɨn mwi həpənə pen nɨmwai nei me sə hənərai ia nɨmei nari.  
\v 9 Nərmama səməme kamhəkupwən mɨne səməme kamhəkurirə ia Iesu, kamhəkwein əpwəmwɨs, mamhəni mə,  
\q1 “Səɡnəɡɨni Kumwesən!  
\q2 Səkwein amasan ia iərmama i rauvehe ia nəɡhi Iərɨmənu səkɨtaha!   
\q1
\v 10 Səkwein amasan ia kiɡ i rauvehe mə truvehi təmwheki kaha səkɨtaha Kiɡ Tevɨt mərɨmənu ia kɨtaha!  
\q2 Kəɡnəɡɨni Kumwesən ia neiai irənhə anan!”   
\p
\v 11 Nənə Iesu ruvnimwə ia Jerusalem, mevən ia nimwə səvəi Kumwesən, maməspau narimnari me fwe ikɨn. Mətə raməruarəv ro pen Iesu rəpwəh mɨrərɨɡ mevən fwe ia Petani irəha twelef nərmama me səvənhi.   
\s1 Iesu rɨni pen tɨ nei riti mə trɨpkukuə mhə mwi  
\p
\v 12 Rakwakwi irə irəha həier ia Petani. Iesu rɨreɡi nukumhə rɨnahi.  
\v 13 \x - \xo 11:13 \xt Luk 13:6\x*Rəti pen mətoni niemɨs\f + \fr 11:13 \ft Fiktri\f* riti ramərer. Nɨmwan rɨpɨk. Iesu revən mə trətə mə nukwan fwe ikɨn uə riwən. Revən ipaka tukwe, mətə nɨmwan me a. Nukwan riwən tɨ nəri nə mə rɨpko mhə nəpɨn atukwatukw sə nei nəha trukuə irə.  
\v 14 \x - \xo 11:14 \xt Mak 11:20\x*Ro iamɨnhi irə Iesu rɨni pen tɨ nei nəha mə, “Iərmama riti trəpwəh mwi nəniien nukwam ia nəpɨn riti.” Nəpɨn Iesu rɨni nəɡkiariien nəha, nərmama me səvənhi həreɡi.   
\s1 Iesu rəkoui irapw nərmama me ia nimwə səvəi Kumwesən  
\p
\v 15 Iesu mɨne nərmama me səvənhi həier pehe ia Jerusalem. Nənə Iesu revən ia nimwə səvəi Kumwesən, mɨnaməkoui irapw nərmama me səməme kamhəmri pen nəmri nari ia narimnari me mɨne səməme kamhəuvehi nəmri narimnari me.\f + \fr 11:15 \ft Nərmama ia maket nəha kamhəmri pen nəmri nari ia narimnari me səvəi nəfwakiien.\f* Rəvsini tepol me səvəi nərmama me kamhəvriwei mane me. Rəvsini jea me səvəi nərmama səməme kauvehi nəmri menu me tɨ nirəha,  
\v 16 mɨnise pen tɨ nərmama mə tuhəpwəh nuvehiien narimnari me mhəpi sɨmwɨn ia kwopun nəha nimwə səvəi Kumwesən ramərer ikɨn.  
\v 17 Nənə Iesu rɨnamahatən irəha mə, “Kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan mə,  
\q1 ‘Tukani nimwə səiou  
\q2 mə nimwəfwaki səvəi nərmama me ia tənəmtənə me.’  
\m Mətə kɨmiaha hiəno ruvəuvehe kwopun sə rakres me kamhərkwafə ikɨn.”   
\p
\v 18 \x - \xo 11:18 \xt Mak 14:1\x*Nəpɨn pris asori me mɨne nahatən me səvəi Loa həreɡi nəɡkiariien səvəi Iesu, kənamhətui suatuk mə tuhousi əpune. Irəha kamhəhekɨr Iesu tɨ nəri nə mə nərmama me pam nənimenraha rier tɨ nahatənien səvənhi.   
\p
\v 19 Nənə nəruarəv irə Iesu mɨne nərmama me səvənhi haraka ia Jerusalem, mamhəuvən.   
\p
\v 20 \x - \xo 11:20 \xt Mak 11:14\x*Rakwakwi irə ia nəpnəpɨn irəha həukurau ia kwopun niemɨs ramərer ikɨn, mhətə mə nei nəha ruvəmhiə fwe irənhə meste nuan me inhərɨpw.  
\v 21 Nənə Pita rerɨn rɨrhi nəɡkiariien səvəi Iesu. Rɨni pen tukwe in mə, “Iahatən, ətə ro nei nəha ikɨnəkwein ərəha irə, ruvehe muvɨmhiə pam.”   
\p
\v 22 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Tihahatətə ia Kumwesən.  
\v 23 \x - \xo 11:23 \xt Mat 17:20\x*Iakani nɨpərhienien tukumiaha i trɨni mɨnuə iərmama riti rɨni pen tɨ təkuər i mə, ‘Təkuər i, tiko mier mivə pen fwe ia təsi,’ mə nətərɨɡien səvəi iərmama nəha rəpwəh nəmkiəmkiien, mətə rahatətə əknekɨn ia nəfe rɨməni mə tro, Kumwesən tro nəkwan.  
\v 24 \x - \xo 11:24 \xt Mat 7:7\x*Ro iamɨnhi irə iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə nəpɨn tihəfwaki, nəfe nəɡhɨn tihəres i, tihahatətə mə hiəuvəuvehi raka, nənə Kumwesən truvei pehe m kɨmiaha.  
\v 25-26 \x - \xo 11:25-26 \xt Mat 5:23, Mat 6:14-15\x*Nənə nəpɨn tihərer mhəfwaki, trɨni mɨnuə iərmama riti rɨno noien ərəha ia kɨmiaha, tihenouenou i. Tiho iamɨnhi irə mə Tata səkɨmiaha ia neiai in mwi trenouenou noien ərəha me səkɨmiaha.”   
\s1 Nəmə asori me səvəi nəkur Isrel kamhəres mə sin rəseni wok sə Iesu ramo  
\p
\v 27 Irəha həuvehe mwi ia Jerusalem. Nəpɨn Iesu ramavən ia kwopun nimwə səvəi Kumwesən ramərer ikɨn, pris asori me mɨne nahatən me səvəi Loa mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel həuvehe tukwe,  
\v 28 mhəres pen in mə, “Ikamo narimnari me i ia nəkwai sin, uə sin rəseni ik mə tiko narimnari me i?”   
\p
\v 29 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iou mwi takəres kɨmiaha nəresien riti. Trɨni mɨnuə hiəni atukwatukw tukw iou i, takɨni pehe tukumiaha i mə iakamo narimnari me i ia nəkwai sin.  
\v 30 Tiho mhəni ro tukw iou i mə fwe kupwən, sin rərhi pehe Jon mə tro paptaes ia nərmama, Kumwesən uə iərmama riti?”   
\p
\v 31 Nənə irəha həɡkiari pəri, mamhəni mə, “Tsəfni irə i? Tuko səni mə Kumwesən rərhi pehe Jon mə tro paptaes ia nərmama, Iesu trɨni pehe mə, ‘Ro iamɨnhi irə rəfo hiəpwəh nɨniien nɨpərhienien ia nəɡkiariien səvəi Jon?’  
\v 32 Mətə ko səni mə iərmama riti rərhi pehe Jon uə?” Mətə irəha həhekɨr tɨ nɨniien iamɨnha irə tɨ nəri nə mə nərmama me hahatətə ia Jon mə in profet pərhien riti.   
\p
\v 33 Ro pen həni pen tɨ Iesu i mə, “Kɨmaha iahəreirei.”  
\p Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iou mwi ko iakəpwəh nɨniien tukumiaha i mə iakamo narimnari me i ia nəkwai sin.”   
\c 12  
\s1 Iesu rusipekɨn ia nəmə ərəha me nepwɨn səməme kamhətui tɨ nɨmei krep riti  
\p
\v 1 \x - \xo 12:1 \xt Aes 5:1-2\x*Ia nəpɨn nəha Iesu rɨnaməɡkiari mɨnraha mɨnani nusipekɨnien me, mɨnani mə, “Iəmə asori riti rəpwei nəkwus nəha krep ia nəmhien səvənhi, mukurei pen nəpai rukurau kurau irə, muəsi kəpwier mo nəkwan sə tukeivə testesi tɨpwei krep ikɨn tɨ nuvehiien nɨsen, mo mwi nəpai rəpwəmwɨs mutə tukətui tɨ krep ikɨn. Nəpɨn ro sampam irə, rəseni nərmama nepwɨn həuvehe mhətui tɨ nɨmei krep səvənhi. Irəha tuhəmhu ikɨn, mhesi kwənkwai krep, mhəuai, mhəuvei pen nɨpərɨn m iəmə asori. Iəmə asori rəmri pen nɨmei krep səvənhi ia rəɡɨnraha, mier mevən ia tənə əpə iti.  
\v 2 Nəpɨn kwənkwai krep rɨmruə, iəmə asori rərhi pen iərmama riti sə ramo tukwini nari min revən mətə nəmə kamhətui tɨ nɨmei krep səvənhi. In rokeikei mə tuhəuvei pen kwənkwai krep nepwɨn səpwəni min.  
\v 3 Mətə irəha həkwtəmhiri iəmə nəha, mhousi, mhərhi pen i ramevən, mhəpwəh nuvei penien nari riti min.  
\v 4 Iəmə asori rərari, mərhi pen iərmama riti mwi sə ramo tukwini nari min revən. Nənə irəha housi kənkapwə, mho naurɨsien min.  
\v 5 Iəmə asori rərari mərhi pen riti mwi revən. Nənə irəha housi əpune. Irəha ho noien nəha ia nepwɨn mwi həpɨk. Həuəsi nepwɨn, mhousi əpune nepwɨn.   
\p
\v 6 \x - \xo 12:6 \xt Mat 3:17\x*Nənə nərmama me nəha kamho tukwini nari m iəmə asori həuvəiwən pam, mətə tɨni anan kuatia sə rokeikei pɨk. Iəmə asori rərhi pen i tɨ nəmə kamhətui tɨ krep, mɨni mə, ‘Irəha tuhəsiai nərɨk.’   
\p
\v 7 Mətə nəpɨn nəmə kamhətui tɨ krep hətoni tɨni iəmə asori, həni pen tɨ nirəha me i mə, ‘Kwa tɨni iəmə asori nəha. Nəpɨn tata səvənhi tremhə, nɨmei krep i ruvehe mo səvənhi. Pwəh sousi əpune nənə nɨmei krep səvənhi truvehe mo səkɨtaha i.’  
\v 8 \x - \xo 12:8 \xt Hip 13:12\x*Nənə irəha həkwtəmhiri, mhousi əpune, mhərarki irapw ia taniruə.   
\p
\v 9 Iəmə asori səvəi nɨmei krep, trəfo nəha? Truvehe mousi əpune nəmə me nəha məseni pen nɨmei krep səvənhi ia rəɡi nərməpə.  
\v 10 Rosi kɨmiaha hiəpkəvsini raka mhə nəɡkiariien i ia Nəkukuə Ikinan uə?  
\q1 ‘Kəruəterei nəha nəmə kamhəuvrhəkɨn nimwə hənuə rərəha, mhəpwəh,  
\q2 təkwtəkwuni nəha ruvəuvehe mɨno kəruəterei sə rəpi raka pam kəruəterei me,  
\q2 məkwtəmhiri əknekɨn pam nimwə.   
\q1
\v 11 Iərɨmənu səkɨtaha rɨno nəri i, sətoni nəmrɨtaha rier tukwe.’”   
\p
\v 12 Nənə nəmə asori me hənuə tuhəkwtəmhiri Iesu, tɨ nəri nə mə həreɡi mə in rɨni nusipekɨnien nəha muəsi irəha i, mətə hənhekɨr nərmama, mhəpwəh Iesu, mamhəuvən.   
\s1 Ratukwatukw mə iərmama trərəku takis revən tɨ Kiɡ Sisa uə rekəm?  
\p
\v 13 \x - \xo 12:13 \xt Mak 3:6\x*Nəmə asori me səvəi nəkur Isrel hokeikei mə tuhəkwtəmhiri Iesu. Ro pen hərhi pen Farisi me nepwɨn mɨne nərmama nepwɨn səvəi Kiɡ Herot mə tuhəuvən mhəres Iesu narimnari me nepwɨn, mho in rəfwəkour ia nəɡkiariien səvənhi.  
\v 14-15 Nənə irəha həuvehe mhəni pen tɨ Iesu i mə, “Iahatən, iahəukurən mə ik iəmə sə ikani nɨpərhienien. Ikəpwəh nehekɨrien nərmama. Nəmə asori uə nəmə auər a ikahatən rəmnəmwhen a tɨ nirəha, mahatən atukwatukw suatuk sə Kumwesən rokeikei mə nərmama tuhesi pen. Tiko mɨni ro tukumaha i mə ratukwatukw ia Loa səkɨtaha mə tahəuvehi pen nəmri takis m Kiɡ Sisa uə rekəm?”  
\p Mətə Iesu ruvəukurən raka rerɨnraha mə hokeikei mə in trəfwəkour ia nəɡkiariien səvənhi. Nənə rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Rəfo hiameipweipwi iou iamɨnhi irə? Həuvehi silin riti mhəuvehi mhəuvehe pwəh iakətə ro.”  
\v 16 Nənə irəha həuvei pen silin riti min. Nənə Iesu rəres pen mə, “Nənɨmwi iərmama sin i ia silin? Nənə nəɡhi sin i?”  
\p Mɨreɡi həni mə, “Nənɨmwi Kiɡ Sisa mɨne nəɡhi Kiɡ Sisa.”   
\p
\v 17 \x - \xo 12:17 \xt Rom 13:7\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Narimnari me səvəi Kiɡ Sisa hiəuvei pen m Kiɡ Sisa. Narimnari me səvəi Kumwesən hiəuvei pen m Kumwesən.”  
\p Irəha həreɡi nəɡkiariien səvənhi, nənimenraha rier.   
\s1 Satusi me həres Iesu nəresien riti  
\p
\v 18 \x - \xo 12:18 \xt Wok Me 23:8\x*Satusi me nepwɨn həuvehe tɨ Iesu. (Satusi me irəha kamhəni mə iərmama sə ruvamhə ko rɨpkətui mhə mwi.) Irəha həuvehe mhəres Iesu nəresien riti, mhəni mə,  
\v 19 \x - \xo 12:19 \xt Dut 25:5\x*“Iahatən, Moses rɨmərai pen ia Loa səkɨtaha mə trɨni mɨnuə iərman riti remhə, məpwəh səvənhi pran, mətə tɨnɨnrau riwən, piəvi iərman nəha traməkeikei miri pran nəha rouərəhi nəkwərhakwərha me, rouəsihaɡɨn piəvi iəmə nəha.  
\v 20 Mətə nərman sefen, irəha piəvnraha me. Sə rasori riri pran riti, krouəpwəh nərəhiien iəkunouihi riti, nənə iərman nəha remhə, məpwəh səvənhi pran.  
\v 21 Nənə piəvni səro kəru irə riri prən nəha, memhə mwi, məpwəh prən nəha, mətə tɨnɨnrau riwən. Nənə piəvni səro kahar irə ro mwi iamɨnhi irə  
\v 22 meste irəha pam sefen həiri prən nəha, mhemhə pam, nənə prən nəha rəpwəh nərəhiien iəkunouihi riti, memhə mwi.  
\v 23 Ni pehe ro tukumaha i. Ia nəpɨn nəha Kumwesən tro nərmama hətui mwi ia nemhəien, pran nəha səvəi sin, tɨ nəri nə mə nərman me nəha sefen irəha pam həməiri in?”   
\p
\v 24 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha hiəreirei nɨpwrai nəɡkiariien me ia Nəkukuə Ikinan, mhəreirei mwi nɨskaiien səvəi Kumwesən. Ro iamɨnhi irə mɨne nahatənien səkɨmiaha rɨpkatukwatukw mhə.  
\v 25 Nəpɨn nərmama tuhətui mwi ia nemhəien, nərman tuhəpwəh niriien nɨpran, nɨpran tuhəpwəh nesi penien nərman. Mətə irəha tuhəmwhen naɡelo me ia neiai.  
\v 26 \x - \xo 12:26 \xt Eks 3:2,6\x*Nənə nəɡkiariien səvəi nəɡkiariien i hiaməni mə iərmama ko rɨpkətui mhə mwi ia nemhəien. Rosi kɨmiaha hiəpkəvsini raka mhə nəɡkiariien nəha ia Nəkukuə Ikinan Moses rɨmərai rani nei nəha napw rauək irə mətə rɨpkahi əmwesi mhə? Ia kwopwi nəɡkiariien nəha, Kumwesən rɨməni pen tɨ Moses i mə, ‘Iou Kumwesən səvəi Epraham mɨne Kumwesən səvəi Aesak mɨne Kumwesən səvəi Jekop.’  
\v 27 In rɨpko mhə Kumwesən səvəi nərmama me səməme həuvamhə, mətə in Kumwesən səvəi nərmama me səməme kamhəmɨru. Kɨmiaha nahatənien səkɨmiaha rɨpkatukwatukw anan mhə.”   
\s1 Nəfe nəha loa rasori ia loa me?  
\p
\v 28 \x - \xo 12:28 \xt Luk 10:25-28\x*Iahatən riti səvəi Loa ruvehe mɨreɡi irəha kamhəres irəha me i. Nəpɨn rɨreɡi mə Iesu rɨni pen atukwatukw tɨ nirəha i, in rəres pen Iesu i mə, “Nəfe nəha loa rasori ia loa me?”   
\p
\v 29 \x - \xo 12:29 \xt Dut 6:4-5\x*Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Loa sə rasori in nəha Moses rɨməni mə, ‘Kɨmiaha nəkur Isrel! Tihətərɨɡ amasan! Iərɨmənu Kumwesən səkɨtaha in əpa kuatia.  
\v 30 Nənə tikaməkeikei mokeikei Iərɨmənu Kumwesən səim ia rerɨm me pam, mokeikei in ia nɨmɨruien me pam səim, mokeikei in ia nətərɨɡien me pam səim, mokeikei in ia nɨskaiien me pam səim.’  
\v 31 \x - \xo 12:31 \xt Lev 19:18\x*Nənə loa səro kəru irə in i mə, ‘Tikaməkeikei mokeikei piam rəmwhen ikokeikei atukw a ik.’ Loa riti mwi riwən rasori mwi məpi raka loa mi nəha.”   
\p
\v 32 Mɨreɡi iahatən səvəi Loa rɨni pen tɨ Iesu i mə, “Iahatən. Nəɡkiariien səim ratukwatukw. Ikani nɨpərhienien mə Iərɨmənu in kuatia. Kumwesən riti mwi riwən, mətə in əpa.  
\v 33 \x - \xo 12:33 \xt Dut 4:35, Aes 45:21, 1Saml 15:22, Hos 6:6\x*Iərmama traməkeikei mokeikei in ia rerɨn me pam, mokeikei in ia nətərɨɡien me pam səvənhi, mokeikei in ia nɨskaiien me pam səvənhi. In traməkeikei mokeikei piəvni rəmwhen rokeikei atukw a in. Noien nəha ramasan məpi raka iərmama rousi əpune nərimɨru me, muvani nɨpwranraha ia nɨfatə, muvei pen m Kumwesən.”   
\p
\v 34 Nəpɨn Iesu rətə mə iahatən səvəi Loa ramɨni pen nəɡkiariien sə ratukwatukw min, rɨni pen tukwe in mə, “Ik ipaka tɨ nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.” Kurirə irə nərmama pam həhekɨr Iesu. Riti mwi riwən rəres pen nəresien min.   
\s1 Kristo in tɨni sin?  
\p
\v 35 Nəpɨn Iesu ramahatən nərmama ia nimwə səvəi Kumwesən, rəres pen irəha i mə, “Rəfo nahatən me səvəi Loa haməni mə Kristo in tɨni Kiɡ Tevɨt?  
\v 36 Kiɡ Tevɨt atukwatukw, nəpɨn Nənɨmwɨn Ikinan rɨnarə irə, rɨməni irapw mə,  
\q1 ‘Kumwesən\f + \fr 12:36 \ft Nəɡkiariien səvəi nəkur Kris rɨməni iamɨnhi irə mə, “Iərɨmənu rɨni pen tɨ Iərɨmənu səiou.”\f* rɨni pen tɨ Iərɨmənu səiou mə,  
\q2 Əkurei ia nɨkarek mwatuk  
\q1 mesite tako nərmama səməme haməmwəki ik həuvehe,  
\q2 tikərpwi utə tɨpaɡe nɨsum mi ia nirəha.’   
\m
\v 37 Ia nəɡkiariien nəha Kiɡ Tevɨt atukwatukw rɨnəkwein Kristo mə Iərɨmənu səvənhi. Mə ro iamɨnhi irə rəfo irəha kamhəni mə in tɨni Kiɡ Tevɨt?”  
\p Nəkuər nəha rerɨnraha raɡien mə tuhətərɨɡ ia Iesu.   
\p
\v 38 Nəpɨn Iesu ramahatən irəha i, mani mə, “Kɨmiaha tihaməkeikei mhəsiari tɨ nahatən me səvəi Loa. Irəha hokeikei mə tuharkahu ia karkahu əpwəmwɨs me mamhan. Ia kwopun kamo maket me ikɨn hokeikei mə nərmama tuhəkwein irəha ia nɨsiaiien.  
\v 39 Ia nəkwai nimwəfwaki me səvəi nəkur Isrel hokeikei mə tuhəkure ia kwopun amasan me. Ia nəveɡɨnien asori me hokeikei mə tuhəkure ia kwopun kamsiai nəmə asori me ikɨn.  
\v 40 Irəha kamhəpeki raka nautə səvəi nɨpran me səməme nərman me səvənraha hemhə mhəpwəh irəha. Kamhəfwaki ia nəfwakiien əpwəmwɨs me mə nərmama tuhəsiai irəha. Kumwesən trərpwɨn noien ərəha me səvənraha rasori mwi.”   
\s1 Pran riti sə ruvei pen mane səvənhi sampam m Kumwesən  
\p
\v 41 \x - \xo 12:41 \xt 2Kinɡ 12:9\x*Iesu raməkure ipaka tɨ kwopun kamerukw pen mane m Kumwesən ikɨn, maməspau nərmama me kamherukw pen mane me səvənraha. Nərmama me səməme nautə səvənraha rasori həpɨk herukw pen mane asori.  
\v 42 Mətə pran riti fwe ikɨn. Səvənhi iərman remhə məpwəh in. Nautə səvənhi riwən. Ruvehe merukw pen silin ouihi mi kəru.   
\p
\v 43 \x - \xo 12:43 \xt 2Kor 8:12\x*Nəpɨn Iesu rətoni, rəkwein nərmama me səvənhi həuvehe. Rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə prən nəha iərman səvənhi remhə məpwəh in, nautə səvənhi riwən, in rerukw pen mane rasori məpi raka nərmama me pam nəha səməme kamherukw pen mane m Kumwesən.  
\v 44 Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə nərmama me nəha nautə səvənraha rasori. Həuvehi raka nɨpərɨn a mhəuvei pen m Kumwesən. Mətə prən nəha nautə səvənhi riwən ruvei pen mane me pam səvənhi sə truvehi nəveɡɨnien irə.”   
\c 13  
\s1 Iesu rɨni irapw mə tukamevən tukousi testesi pam nimwə səvəi Kumwesən  
\p
\v 1 Nəpɨn Iesu rɨnamier ia kwopun nimwə səvəi Kumwesən ramərer ikɨn, iərmama riti səvənhi rɨni pen tukwe in mə, “Iahatən. Ətə ro nimwə səvəi Kumwesən. Kɨno ia kəruəterei asori me. Nimwə me i hamasan pɨk.”   
\p
\v 2 \x - \xo 13:2 \xt Luk 19:44\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Ikətə nimwə asori me i? Tukamevən tukousi testesi pam, kəruəterei riti ko rəpwəh nərer əknekɨnien ia riti.”\fig Nimwə səvəi Kumwesən fwe ia Jerusalem|alt="The house of God in Jerusalem" src="LB00250B.TIF" size="span" loc="Mark 13:2" copy="Horace Knowles" ref="Mak 13:2" \fig*   
\p
\v 3 Nəpɨn Iesu raməkure ia Təkuər Olif, maməti əpwəmwɨs pen ia nimwə səvəi Kumwesən, Pita mɨne Jemes mɨne Jon mɨne Antru həres afafa in mə,  
\v 4 “Tiko mɨni ro tukumaha i mə narimnari me nəha truvehe tɨnesən? Nəfe nɨmtətien truvehe mahatən pen mə nəpɨn səvəi narimnari me nəha ruvəuvehe ipaka?”   
\p
\v 5 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha tihaməsiari kamo iərmama riti reikuə ia kɨmiaha.  
\v 6 Nərmama həpɨk tuhəuvehe ia nəɡhɨk, mhəni mə irəha Kristo. Tuheikuə ia nərmama həpɨk.  
\v 7 Nəpɨn tihəreɡi nərmama tuhəvisau ia naruaɡənien mə ‘naruaɡənien riti fwe’ uə ‘naruaɡənien trutə,’ tihəpwəh nehekɨrien. Nəri nəha traməkeikei muvehe, mətə rɨpko mhə ihi nəpɨn sampam.  
\v 8 \x - \xo 13:8 \xt Aes 19:2, 2Kron 15:6\x*Nərmama ia kwənəkwus riti tuhəskəmter mharuaɡən irəha nərmama ia kwənəkwus əpə. Nərmama səvəi kiɡ riti tuhəskəmter mharuaɡən irəha nərmama səvəi kiɡ əpə. Kwopun me nepwɨn nɨmwnɨmwien trɨkiu. Nukumhə trahi nərmama. Mətə narimnari me i rəmwhen a ia pran sə rɨnamreɡi təkutan rɨnaməmisə tɨ nərəhiien iəkunouihi.   
\p
\v 9 \x - \xo 13:9 \xt Mat 10:17-20\x*Kɨmiaha tihamətə amasan ia kɨmiaha me. Nərmama tuhəuvei pen kɨmiaha ia rəɡi nəmə asori me mə irəha tuhəkiri nəɡkiariien səkɨmiaha. Fwe ia nəkwai nimwəfwaki me səvəi nəkur Isrel tuhərisi kɨmiaha. Tihərer ia nəmri kiɡ me mɨne ia nəmri nərmama səməme kamhərɨmənu tɨ nəri nə mə kɨmiaha nərmama me səiou. Tihərer ia nəmrɨnraha mhəvisau irapw nəɡkiariien amasan səiou mɨnraha.  
\v 10 Nəɡkiariien amasan səiou traməkeikei mukupwən mevən tɨ nərmama pam ia tənəmtənə me kurirə irə nəpɨn sampam truvehe.  
\v 11 \x - \xo 13:11 \xt Luk 12:11-12\x*Nəpɨn nərmama tuhəuvei pen kɨmiaha ia rəɡi nəmə asori me mə irəha tuhəkiri nəɡkiariien səkɨmiaha, kurirə hiəɡkiari, tihəpwəh nətərɨɡ pɨkien ia nəfe tihəni. Mətə ia nəpɨn səkɨmiaha tihəɡkiari irə, tihəskəmter, mhəɡkiari, tɨ nəri nə mə rɨpko mhə kɨmiaha atukwatukw tihəɡkiari, mətə Nənɨmwɨn Ikinan truvei pehe nəɡkiariien m kɨmiaha hiəɡkiari.   
\p
\v 12 \x - \xo 13:12 \xt Mat 10:21\x*Ia nəpɨn nəha iərmama truvei pen piəvni anan ia rəɡi nərməpə mə tukousi əpune. Tata me tuho mwi iamɨnhi ia tɨnɨnraha me. Nəkwərhakwərha me tuhəskəmter mhəni ərəha səvənraha me tata mɨne mama, mhəuvei pen irəha mə tukousi əpune irəha.  
\v 13 \x - \xo 13:13 \xt Mat 10:22, Jon 15:21\x*Nərmama me pam tuhəmwəki kɨmiaha tɨ nəri nə mə kɨmiaha nərmama me səiou. Mətə iərmama sə trərer əknekɨn ia nahatətəien səvənhi meste nərəhaien me i həuvehe mhəukurau pam, Kumwesən truvehimɨru in.”   
\s1 Nərəhaien asori ia Jerusalem  
\p
\v 14 \x - \xo 13:14 \xt Dan 9:27, 11:31, Dan 12:11\x*“Kɨmiaha tihətoni nəri Profet Taniel rɨməni kani mə ‘Nəri sə rərəha anan mamouraha narimnari ikinan.’ Tramərer ia kwopun sə rɨpkatukwatukw mhə mə trərer ikɨn.\f + \fr 13:14 \ft Trərer ia kwopun ikinan anan ia nimwə səvəi Kumwesən.\f* Ia nəpɨn nəha tihətoni, (iərmama sə raməvsini nəkukuə i traməkeikei mukurən nɨpwran), nərmama ia tənə Jutia tuhaməkeikei mhap mhərkwafə ia təkuər me.  
\v 15 \x - \xo 13:15 \xt Luk 17:31\x*Trɨni mɨnuə iərmama riti ramapwɨs ia təkure nimwə səvənhi, traməkeikei meiwaiu map akwauakw, məpwəh nuvnimwəien mə truvehi nari riti.  
\v 16 Trɨni mɨnuə iərmama riti raməmhu ia nəmhien səvənhi, traməkeikei map akwauakw, məpwəh nɨrərɨɡien mevən imwəni mə truvehi səvənhi tɨnari.  
\v 17 \x - \xo 13:17 \xt Luk 23:29\x*Trərəha anan tɨ nɨpran me səməme tuhəpəmpəm mɨne səməme tuhaməuvei kənunu m nəkwərhakwərha əmtəmetə me ia nəpɨn nəha  
\v 18 Tihəfwaki mə nəpɨn nəha trəpwəh nuveheien ia nəpɨn səvəi nəkwieiien,  
\v 19 \x - \xo 13:19 \xt Dan 12:1, Joel 2:2, Rev 7:14\x*tɨ nəri nə mə nəpɨn nəha nəpɨn səvəi nərəhaien. Nərəhaien nəha trasori məpi raka nərəhaien me pam səməme həuvəuvehe raka fwe nukune narəien\f + \fr 13:19 \ft Uə fwe kupwən ia nəpɨn nəha Kumwesən rɨno neiai mɨne tɨprənə mɨne narimnari me pam.\f* mesite pehe ipwet mɨne. Nənə nərəhaien riti mwi riwən truvehe məpi raka.  
\v 20 Ko nərəhaien nəha ravən əpwəmwɨs, nərmama me hemhə pam. Mətə Iərɨmənu tro nəpɨn sə nərəhaien nəha travən irə rukwakwa. In tro iamɨnhi irə mə truvehimɨru nərmama me səvənhi səməme ruvərfi raka irəha.  
\v 21 Ia nəpɨn nəha, trɨni mɨnuə iərmama riti rɨni pehe tukumiaha i mə, ‘Hətə ro Kristo i’ uə ‘Hətə ro Kristo nəha,’ kɨmiaha tihəpwəh nɨniien nɨpərhienien irə.  
\v 22 \x - \xo 13:22 \xt Dut 13:1-3, Rev 13:13\x*Nərmama tuhəskəmter. Nepwɨn tuhəni mə irəha Kristo, mətə neikuəien. Nepwɨn tuhəni mə irəha profet, mətə neikuəien. Tuho nɨmtətien me mɨne narimnari me nərmama tuhətoni mhərkərinari irə. Irəha tuhəmwur mə tuheikuə ia nərmama səməme Kumwesən ruvərfi raka irəha, trɨni mɨnuə irəha həukurən noien.  
\v 23 Mətə kɨmiaha tihaməsiari. Narimnari me pam iakukupwən muvəni raka tukumiaha i.”   
\s1 Kristo truvehe mwi  
\p
\v 24 \x - \xo 13:24 \xt Rev 8:12\x*Iesu rɨrɨpɨn mɨni mə, “Mətə nəpɨn nərəhaien nəha truvehe mukurau pam,  
\q1 ‘meri truvehe mɨpitəv,  
\q2 məkwə trəpwəh nəhiapwien,   
\q1
\v 25 kəməhau me ia nɨmaɡouaɡou tuhəsasəsas,  
\q2 narimnari me ia nɨmaɡouaɡou həskai pɨk, Kumwesən trɨkiukiu ia nirəha.’   
\p
\v 26 Kurirə irə nərmama tuhətoni iou, Iəməti Iərmama, ia nəpuə iakauvehe ia nɨskaiien asori mɨne nukuraanien asori.  
\v 27 \x - \xo 13:27 \xt Mat 13:41\x*Ia nəpɨn nəha takərhi raka naɡelo me səiou həuvrehi, mhəuvesu, mhəuveraha, mhəuvarei, mhəuvən ia kwopun me pam ia tɨprənə i, mhəpeki nərmama me səməme iakɨmərfi irəha mə səiou, mhəpeki irəha mhəuvehe.   
\p
\v 28 Həreɡi ro nusipekɨnien səvəi nei nəha niemɨs. Nəpɨn rɨnarkwi pen tukun sə rɨmərməru mɨnaməpɨrpɨr, kɨmiaha hiəukurən mə nəpɨn səvəi nəpnəpanien ruvəuvehe ipaka.  
\v 29 Rəmwhen a mwi, nəpɨn kɨmiaha tihətoni narimnari me i hənaməier pehe, tihəukurən mə iou, Iəməti Iərmama, iakuvəuvehe ipaka, rəmwhen a iakamərer ia kwəruə ia nimwə mə takuvnimwə pehe.  
\v 30 Iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə nərmama səməme kamhəmɨru təkwtəkwuni mɨne tuhəpwəh nemhə pamien meste narimnari me pam i həier pehe.  
\v 31 Neiai mɨne tɨprənə trouiwən, mətə nəɡkiariien me səiou tuhəpkiwən mhə.   
\p
\v 32 Mətə nəpɨn səvəi nəri nəha, uə aoa səvənhi, iərmama riti riwən rukurən. Naɡelo me ia neiai mɨne iou mwi, Tɨni Kumwesən, iahəreirei. Mətə Tata səiou, in əpa rukurən.  
\v 33 Kɨmiaha tihaməsiari, tɨ nəri nə mə hiəreirei mə nəpɨn nəha truvehe tɨnesən.  
\v 34 \x - \xo 13:34 \xt Mat 25:14\x*Rəmwhen a ia iərmama riti ravən əpwəmwɨs, məseni pen narimnari me səvənhi ia rəɡi nərmama me səməme kamho tukwini nari min. Irəha pam səvənraha wok rarə. Nənə nəpɨn iərmama nəha ramier irə rɨni pen tɨ iərmama sə raməkure ia kwəruə ia nimwə səvənhi mə, ‘Tikamətui amasan tɨ səiou narimnari me, məpwəh napriien.’   
\p
\v 35 \x - \xo 13:35 \xt Luk 12:38\x*Ro iamɨnhi irə kɨmiaha tihaməkeikei mhətui amasan, mhəpwəh napriien, tɨ nəri nə mə hiəreirei mə iəmə asori səvəi nimwə truvehe tɨnesən. Truvehe ia nəruarəv uə ia nəpɨn uə ia nəpɨn rəiə rakaka irə uə ia nəpnəpɨn.  
\v 36 Rərəha mə ruvehe akwauakw mətoni hiamapri.  
\v 37 Nəfe iakamɨni pehe tukumiaha i, iakamɨni pen tɨ nərmama me pam mə, ‘Hətui amasan, mhəpwəh napriien!’”   
\c 14  
\s1 Nəmə asori me səvəi nəkur Isrel kamhətui suatuk tɨ nousi əpuneien Iesu  
\p
\v 1 \x - \xo 14:1 \xt Mak 11:18\x*Nəpɨn kəru mwi nəkur Isrel ho Pasova irau nəveɡɨnien asori sə hani bred sə yis riwən irə.\f + \fr 14:1 \ft Iərɨmənu rɨməni pen tɨ nəkur Isrel mə irəha tuhaməkeikei mho Pasova irau nəveɡɨnien asori sə hani bred sə yis riwən irə. Tuho ia nuk nuk me mə rerɨnraha trɨrhi nəpɨn Iərɨmənu rɨməivə ueni nimwə səvənraha ia tənə Ijip, məpwəh nousi əpuneien nəmritaik səvənraha: Eks 12:1-19\f* Pris asori me mɨne nahatən me səvəi Loa kamhətui suatuk riti mə tuhəuvən afafa, məkwtəmhiri Iesu, mhousi əpune.  
\v 2 Irəha kamhəni mə, “Pwəh kɨtaha səpwəh nəkwtəmhiriien Iesu ia nəpɨn səvəi nəveɡɨnien asori. Rərəha mə nərmama niemaha trəpi irəha kamho nurɨɡrɨɡien asori tukwe.”   
\s1 Pran riti rətəɡi pen senta ia nukwəne Iesu  
\p
\v 3 \x - \xo 14:3 \xt Luk 7:37-38\x*Nəpɨn Iesu ramarə ia rukwənu nəha Petani, ruvnimwə pen ia nəkwai nimwə səvəi Saemon. (Saemon nəha kupwən nemhəien skai ro tekɨn.) Iesu raməkure maməni nari. Pran riti ruvehe mauvehi potel riti kɨno ia kəruəterei riti nəɡhɨn nə alapasta. Fwe ia nəkwai potel nəha senta sə kɨno ia nat atukwatukw.\f + \fr 14:3 \ft Nat in nei riti. Nɨpekɨn rapein amasan. Rutə ia tənə səvəi nəmə Intia isipwɨn tɨ tənə səvəi nəkur Isrel. Ro pen nənimen rutə pɨk.\f* Nənimen rutə pɨk. Prən nəha rətefi tərhui potel nəha, mətəɡi pen ia nukwəne Iesu.   
\p
\v 4 Mətə nərmama nepwɨn niemaha rəpi irəha, kamhəni pen tɨ nirəha me i mə, “Rəfo ramouraha senta ianhi?  
\v 5 Ramasan mə rɨpkəmri pen a nəmri nari ia senta nəha pwəh iərmama riti ruvehi. Rukurən nuvehiien mane asori muvei pen m nərmama nautə səvənraha riwən.” Nənə kamhəski prən nəha.   
\p
\v 6 Mətə Iesu rɨni mə, “Tihəpwəh nəskiien prən i! Rəfo hiamo iamɨnhi irə? In ramo noien amasan riti miou.  
\v 7 \x - \xo 14:7 \xt Dut 15:11\x*Nərmama me səməme nautə səvənraha riwən tuhamarə kɨmiaha mɨnraha ia nəpɨn me. Nəpɨn hiənuə tihasitu ia nirəha, hiəukurən nasituien. Mətə iou tapkarə mhə kɨtaha m kɨmiaha nəpɨn me.  
\v 8 \x - \xo 14:8 \xt Jon 19:40\x*Prən i rɨno nari riti rəmwhen irə mə tro. Rukupwən mətəɡi pehe senta maməpnəpenə ia nɨpwrak mə tukɨnɨmwi.  
\v 9 Iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə nərmama tuhəvisau irapw nəɡkiariien amasan səiou ia kwopun me ia tɨprənə i, mhəvisau irapw nəfe prən i rɨno miou mə nərmama rerɨnraha tramrhi.”   
\s1 Jutas truvei pen Iesu ia rəɡi nərmama səməme kamhəmwəki in  
\p
\v 10 Jutas Iskariot, in riti ia twelef nərmama me səvəi Iesu, revən tɨ pris asori me mə trəɡkiari mɨnraha. Revən mɨni mə, “Takuvei pehe Iesu m kɨmiaha.”  
\v 11 Nəpɨn pris asori me həreɡi nəɡkiariien səvənhi, rerɨnraha raɡien tukwe. Həni mə tuhəuvei pen mane min. Nənə Jutas rɨnamətui suatuk mə truvei pen Iesu ia rəɡɨnraha.   
\s1 Iərmama kəru səvəi Iesu krouəpnəpenə tɨ nəveɡɨnien kaməni bred sə yis riwən irə  
\p
\v 12 \x - \xo 14:12 \xt Eks 12:6, 14:20\x*Neste atukwatukw nəpɨn nəha tuhani bred sə yis riwən irə. (Ia nəpɨn asori nəha, nərmama kamhousi əpune sipsip me səvəi Pasova.) Nərmama me səvəi Iesu həres pen Iesu i mə, “Kwopun pəku nəha ikokeikei mə kɨmaha tahəuvən mhəpnəpenə tɨ nəveɡɨnien səvəi Pasova ikɨn, nənə, ik tikəni?”   
\p
\v 13 Nənə Iesu rərhi pen iərmama mi kəru səvənhi mɨni pen tɨ nirau i mə, “Kɨmirau tirouevən fwe ia Jerusalem. Iərman riti trəpi raka kɨmirau ia suatuk, mauvehi tɨkinari riti nui rukuər irə. Iroukurirə pen in.  
\v 14 Nəpɨn revən muvnimwə ia nəkwai nimwə, iroukurirə i, rauevən, rouni pen tɨ iəmə asori səvəi nimwə nəha mə, ‘Iahatən səkɨtaha rani mə, nimwə əfo nəha tahani pəri nəveɡɨnien səvəi Pasova kɨmaha səiou me nərmama me ikɨn?’  
\v 15 Nənə in triri kɨmirau mevən fwe irənhə ia nimwə nəha mahatən rum asori riti. Narimnari me pam hənəmak raka fwe ikɨn. Ia rum nəha kɨmirau tirouəpnəpenə tukutaha.”   
\p
\v 16 Nənə iərmama mi nəha səvəi Iesu krouier, rouevən fwe ia Jerusalem, rouətə narimnari me pam rosi a Iesu rɨməni pen tɨ nirau i. Nənə krouəpnəpenə tɨ nəveɡɨnien səvəi Pasova.   
\s1 Jutas truvei pen Iesu ia rəɡi nərmama səməme kamhəmwəki in  
\p
\v 17 Ia nəruarəv Iesu ruvehe irəha twelef nərmama me səvənhi.  
\v 18 \x - \xo 14:18 \xt Sam 41:9\x*Nəpɨn kamhani pəri nari irə, Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə kɨmiaha riti truvei pen iou ia rəɡi nərmama me səməme kamhəmwəki iou. Kɨmiaha riti raməni pəri nari kɨmrau min.”   
\p
\v 19 Nəpɨn irəha həreɡi nəɡkiariien nəha, rerɨnraha rəpou. Həuvehe kuatia kuatia mamhəres Iesu i mə, “Sin nəha ikani? Iou?”   
\p
\v 20 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iakani kɨmiaha riti ia twelef nərmama me i səiou. Iərmama sə rameitesi bred ia tikiplet kuatia kɨmrau min.  
\v 21 Iou, Iəməti Iərmama, takaməkeikei memhə rəmwhen kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan, mətə trərəha anan tɨ iərmama sə truvei pen iou ia rəɡi nərmama me səməme kamhəmwəki iou. Ramasan pɨk mə rɨpkəpwəh a nətuiien.”   
\s1 Nəpɨn sampam Iesu rəni nari irəha nərmama me səvənhi  
\p
\v 22 Nəpɨn nəha kamhani nari irə, Iesu ruvehi bred məfwaki mɨni vivi Kumwesən tukwe. Məfwaki pam, nənə məkwsen muvei pen m səvənhi me nərmama me, mɨni pen tɨ nirəha i mə, “Tihəuvehi. In i nɨpwrak.”   
\p
\v 23 Kurirə irə in ruvehi kap waen, məfwaki mɨni vivi Kumwesən tukwe. Məfwaki pam, nənə muvei pen mɨnraha irəha pam hənɨmwi waen ia tɨkikap nəha.   
\p
\v 24 \x - \xo 14:24 \xt Sek 9:11, Jer 31:31-34, 1Kor 10:16, Hip 9:20\x*Nəpɨn Iesu rauvei pen mɨnraha, in rɨni mə, “In i nɨtek sə trərihi tərini əknekɨn nəɡkiariien vi səvəi Kumwesən. Traiu tɨ nərmama həpɨk.  
\v 25 Iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə tapkənɨmwi mhə mwi waen meste takənɨmwi waen vi ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.”   
\p
\v 26 Nənə irəha hani nɨpu riti, mho sampam irə, mhəier mhəuvən ia Təkuər Olif.   
\s1 Iesu rɨni mə tukamevən nərmama me səvənhi tuhap kɨrkɨri mhəpwəh in  
\p
\v 27 \x - \xo 14:27 \xt Mak 14:50\x*Iesu rɨni pen tɨ səvənhi nərmama me i mə, “Tukamevən kɨmiaha pam tihap raka ia nirak. Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan mə Kumwesən rɨni mə,  
\q1 ‘Iou takousi iərmama sə ramətui tɨ sipsip,  
\q2 sipsip me tuhaiu kɨrkɨri.’   
\m
\v 28 \x - \xo 14:28 \xt Mat 28:16, Mak 16:7\x*Mətə in tro iakətui mwi ia nemhəien səiou. Takətui raka, mevən fwe ia tənə Kalili. Iou takukupwən kɨmiaha tihəkurirə.”   
\p
\v 29 Mətə Pita rɨni pen tɨ Iesu i mə, “Irəha pam tuhap raka ia niram, mətə rɨpko mhə iou.”   
\p
\v 30 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Iakani nɨpərhienien tukw ik i ipwet ia nəpɨn, kurirə rəiə rakaka səro kəru irə, ik tikɨni m kahar mə ikreirei iou.”   
\p
\v 31 \x - \xo 14:31 \xt Jon 11:16\x*Mətə Pita rəɡkiari asori mə, “Trɨni mɨnuə həni mə takaməkeikei memhə krau mik, mətə ko iakəpwəh nɨniien mə iakreirei ik.” Nənə irəha pam həni nəɡkiariien kuatia.   
\s1 Iesu revən fwe ia Ketsemane, maməfwaki fwe ikɨn  
\p
\v 32 \x - \xo 14:32 \xt Jon 18:1\x*Irəha həuvən ia kwopun riti nəɡhɨn nə Ketsemane. Iesu rɨni pen tɨ səvənhi me nərmama me i mə, “Kɨmiaha tihaməkure ia kwopun i. Pwəh iou iakevən məfwaki.”  
\v 33 Nənə in riri Pita, Jemes, mɨne Jon harevən irəha min. Ia nəpɨn nəha in rɨnamreɡi rərəha, rerɨn rəpou pɨk.  
\v 34 \x - \xo 14:34 \xt Jon 12:27\x*Nənə rɨni pen tɨ nirəhar i mə, “Rerɨk rəpou pɨk ipaka iakemhə tukwe. Tiamharo i mharəpwəh napriien.”   
\p
\v 35 Nənə Iesu revən ouihi a mwi, mɨmwei ia tɨprənə, məfwaki, maməres suatuk riti mwi mə nəpɨn nəha trukurau irə.  
\v 36 \x - \xo 14:36 \xt Rom 8:15, Kal 4:6, Mak 10:38, Jon 6:38\x*In rɨni mə, “Tata keikei, narimnari me pam rɨməru tukw ik. Tikuvehi raka kap i pwəh iakəpwəh nənɨmwiien. Mətə tikəpwəh noien rəmwhen sə iakokeikei, mətə tiko rəmwhen sə ikokeikei.”   
\p
\v 37 Nənə Iesu rəfwaki pam, mɨrərɨɡ pehe mətoni Pita mɨne Jemes mɨne Jon kamharapri. Nənə in rɨni pen tɨ Pita i mə, “Eh, Saemon, rəfo ikamapri, ko ipkətui mhə nəpɨn ouihi a uə?  
\v 38 \x - \xo 14:38 \xt Luk 11:4\x*Tiharətui mharəfwaki mə tiharəpwəh nɨmweiien ia nərəhaien. Nɨpərhienien, rerɨmiaha raɡien mə tihəfwaki, mətə nɨpwramiaha rəpou.”   
\p
\v 39 Nənə Iesu rɨrərɨɡ mevən məfwaki mwi, mɨni a nəɡkiariien sə rɨməni kupwən.  
\v 40 Nənə mɨrərɨɡ pehe mwi mətə irəhar kamharapri mwi, tɨ nəri nə mə napriien ruvəuvehi irəhar. Nənə harfi nəmrɨnrahar, mətə harreirei mə tuharni pen nəfe tukwe in.   
\p
\v 41 Nənə Iesu revən səro kahar irə muvehe mɨni pen tɨ nirəhar i mə, “Hiamarapri, mamharuvehi ihi napwɨsien səkɨmiahar? Nəmwhen. Nəpɨn nəha ruvəuvehe. Iərmama riti truvei pen iou, Iəməti Iərmama, ia rəɡi nəmə ərəha me.  
\v 42 Tiharo mharərer. Pwəh saməuvən. Hətə ro, iərmama nəha trɨni pui iou ruvəuvehe ipaka.”   
\s1 Nərmama səməme kamhəmwəki Iesu həuvehe mhəkwtəmhiri in  
\p
\v 43 Nəpɨn Iesu raməɡkiari ihi, Jutas, in riti ia twelef nərmama me səvəi Iesu, ruvehe irəha nərmama me həpɨk. Pris asori me mɨne nahatən me səvəi Loa mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel hənərhi pen irəha. Nepwɨn kamhəuvehi nau. Nepwɨn kamhəuvehi nɨpəri nei.   
\p
\v 44 Jutas rɨnəɡkiari raka mɨnraha mə, “Iərmama sə takakei min, iəmə nə in nə. Kɨmiaha tihəkwtəmhiri, mhəiri raka mhəuvən, mhətui amasan mə trəpwəh napien.”  
\v 45 Nənə nəpɨn Jutas ruvehe ia kwopun nəha, revən atukwatukw tɨ Iesu, mɨni mə, “Iahatən!” Nənə makei min.  
\v 46 Jutas rakei min, nənə nərmama me həuvehe mhəkwtəmhiri.  
\v 47 Mətə iərmama riti sə ramərer ipaka tɨ Iesu reivi raka nau səvənhi, mərai iərmama riti sə ramo tukwini nari m pris asori anan, mərai raka nɨkare nɨfreɡɨn.   
\p
\v 48 Nənə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Rəfo hiəuvehi nau me mɨne nɨpərpəri nei me mhəuvehe mə tihəkwtəmhiri iou iamɨnhi irə? Nətərɨɡien səkɨmiaha rɨnuə iou rakres riti uə?  
\v 49 \x - \xo 14:49 \xt Luk 19:47, 21:37, Jon 18:20\x*Ia nərineiv m neis mɨne iakamarə kɨtaha m kɨmiaha fwe ia nimwə səvəi Kumwesən, mamahatən nərmama. Rəfo hiəpwəh nəkwtəmhiriien iou ia nəpɨn nəha? Mətə hiamo iamɨnhi irə mə nəɡkiariien sə Nəkukuə Ikinan rɨməni truvehe mukuə.”  
\v 50 Irəha həkwtəmhiri Iesu. Nənə nərmama me pam səvənhi həpwəh in mhap.   
\p
\v 51 Təmaruə riti rakurirə Iesu. Rauveɡi a nɨpwran ia ravaravar. Nərmama me həuvehe mhəkwtəmhiri.  
\v 52 Mətə resi raka ravaravar ia nɨpwran maiu auər a map.   
\s1 Iesu rərer ia nəmri nəmə asori me səvəi nəkur Isrel  
\p
\v 53 Nərmama me həiri Iesu mhəuvən tɨ pris asori anan. Pris asori me mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel, mɨne nahatən me səvəi Loa, hənousəsɨmwɨn pen pam raka irəha me tukwe.  
\v 54 Nəpɨn həiri pen Iesu mamhəuvən, Pita rakurirə ia Iesu mamavən isipwɨn tukwe meste nari fwe ia nɨkare nimwə səvəi pris asori anan. Nənə muvnimwə maməkure irəha iotukwininari me, mamərhiəpw ia napw.   
\p
\v 55 Nənə pris asori me mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel kamhətui nərmama nepwɨn mə tuhəni irapw nəri ərəha riti sə Iesu rɨno uə rɨməni. Nəmə asori me hokeikei mə tuhəreɡi pwəh housi əpune Iesu tukwe. Mətə irəha həpkətə mhə nari riti.  
\v 56 Rəknekɨn tɨ nirəha tɨ nəri nə mə nərmama həpɨk həskəmter mamheikuə ia nəfe hənətoni Iesu rɨno uə həməreɡi in rɨməni, mətə nəɡkiariien səvənraha rɨpkuvehe mhə mo kuatia.   
\p
\v 57 Nənə nərmama nepwɨn həskəmter mamheikuə ia Iesu mamhəni mə,  
\v 58 \x - \xo 14:58 \xt Jon 2:19-21\x*“Kɨmaha iahəreɡi iəmə i rɨməni mə, ‘Iou takouraha nimwə i səvəi Kumwesən sə nərmama həno ia rəɡɨnraha. Nəpɨn kahar rukurau takuvrhəkɨn riti mwi nərmama tuhəpwəh noien ia rəɡɨnraha.’”  
\v 59 Həni iamɨnhi irə, mətə nəɡkiariien mwi səvənraha rɨpko mhə kuatia.   
\p
\v 60 Nənə pris asori anan rərer ia kurkwan ia nirəha məres pen Iesu i mə, “Nəɡkiariien riti riwən tikɨni? Rəfo ia nəɡkiariien nəha irəha kamhəni mamhousi ik irə?”  
\v 61 \x - \xo 14:61 \xt Mak 15:5, Luk 23:9\x*Mətə Iesu rəpnapen, məpwəh nəɡkiariien.  
\p Nənə pris asori anan rəres pen mwi mə, “Rəfo? Ik Kristo? Kumwesən sə kamɨni vivi in tɨni nə ik?”   
\p
\v 62 Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Iou i. Tukamevən kɨmiaha tihətoni iou, Iəməti Iərmama, takaməkure ia nɨkare Kumwesən mwatuk sə in nɨskaiien səvənhi rasori. Tihətoni mwi iou takauvehe ia nəpuə me ia nɨmaɡouaɡou.”   
\p
\v 63 Nənə nəpɨn pris asori anan rɨreɡi, reitehi karkahu səvənhi, mɨni mə, “Kɨtaha tsətui iərmama riti mwi tro pui iəmə i tɨ nəfe?  
\v 64 \x - \xo 14:64 \xt Jon 19:7\x*Hiəuvəreɡi raka mə in rɨni ərəha Kumwesən. Nətərɨɡien səkɨmiaha mə tsəfo irə?”  
\p Nənə irəha pam həni mə Iesu traməkeikei memhə.  
\v 65 Nepwɨn həskəmter mhərɡəvəsi pen in. Nepwɨn housəman nənimen, mamhəuəsi in, mamhəni mə, “Ni ro nəɡkiariien sə ruku pen tɨ Nənɨmwɨn mə sin ruəsi ik!” Nənə naruaɡən me səvəi pris asori anan irəha mwi həuvehi mhəpwi.   
\s1 Pita rɨni mə in rɨreirei Iesu  
\p
\v 66 Pita in fwe inhərɨpw ia nɨkare nimwə səvəi pris asori anan. Nənə pran riti sə ramo tukwini nari m pris asori anan ruvehe.  
\v 67 Nəpɨn rətoni Pita ramərhiəpw ia napw, rəti əter irə, mɨni mə, “Ik mwi ikɨnamavən pəri kɨmirau Iesu iəmə Nasaret.”   
\p
\v 68 Mɨreɡi Pita rɨni mə, “Rekəm. Iou iakreirei iəmə nəha, mɨreirei nəfe i ikamɨni.” Nənə Pita rəpwəh nɨkare nimwə səvəi pris asori anan mevən ipaka tɨ kwəruə asori riti sə nərmama kamhəuvnimwə pehe irə. Nənə rəiə riti rakaka.   
\p
\v 69 Nənə pran sə ramo tukwini nari ruvehe mɨnamɨni mwi tɨ nərmama səməme kamhərer ipaka tɨ Pita i mə, “Iəmə i in riti ia nirəha.”   
\p
\v 70 Mətə Pita rɨni mwi mə, “Rekəm. Rɨpko mhə iou riti ia nirəha.”  
\p Nənə hərer ouihi a mwi. Nərmama səməme kamhərer ipaka tukwe in həni pen mwi mə, “Nɨpərhienien, ik riti ia nirəha tɨ nəri nə mə ik iəmə Kalili.”   
\p
\v 71 Mɨreɡi Pita rɨni mə “Mə iakameikuə pwəh Kumwesən rərpwɨn noien ərəha səiou. Iakani pehe tukumiaha i kwəsuahi anan mə iou iakreirei iəmə nəha kɨmiaha hiaməni.”   
\p
\v 72 \x - \xo 14:72 \xt Mak 14:30\x*Pita rɨni iamɨnhi irə nənə təkwtəkwuni a rəiə rakaka səro kəru irə. Nənə Pita rerɨn rɨrhi nəɡkiariien sə Iesu rɨməni pen tukwe in mə, “Kurirə rəiə rakaka səro kəru irə, tikɨni m kahar mə ikreirei iou.” Pita rerɨn rɨrhi. Nənə rerɨn rərkwəpɨr, rasək.   
\c 15  
\s1 Iesu rərer ia nəmri Paelat  
\p
\v 1 \x - \xo 15:1 \xt Luk 22:66\x*Ia nəpnəpɨn pris asori me mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel mɨne nahatən me səvəi Loa mɨne nərmama pam ia nəkureien səvənraha hərai sun nəɡkiariien səvənraha, mhərihi Iesu, mhəiri mhəuvən, mhəmri pen in ia rəɡi Paelat.   
\p
\v 2 Nənə Paelat rəres pen Iesu i mə, “Ik kiɡ səvəi nəkur Isrel?”  
\p Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Ik ikani.”   
\p
\v 3 Ia nəpɨn nəha pris asori me kamhəni ərəha Iesu ia narimnari me rɨpɨk.  
\v 4 Ro pen Paelat rəres pen mwi tɨ Iesu i mə, “Nəɡkiariien riti riwən tikɨni pen tɨ nirəha i? Reɡi ro narimnari me rɨpɨk kamhəni ərəha ik irə.”   
\p
\v 5 \x - \xo 15:5 \xt Aes 53:7, Mak 14:61\x*Mətə Iesu rəpwəh nəɡkiariien. Nənə Paelat rərkərinari irə.   
\p
\v 6 Noien riti nəha ikɨn Paelat ramo ia nuk me pam ia nəpɨn səvəi nəveɡɨnien asori nəha Pasova. Raməseni iərmama riti sə nəkur Isrel həməni rier ia kalapus mamevən.  
\v 7 Ia nəpɨn nəha iərmama riti raməmak fwe ia kalapus nəɡhɨn nə Parapas. Kɨməuvehi puvnimwə in ia kalapus irəha nərmama me nepwɨn tɨ nəri nə mə hənousi əpune iərmama ia nəpɨn səvəi naruaɡənien riti.  
\v 8 Ro iamɨnhi irə nərmama həpɨk həuvehe tɨ Paelat mənamhəres pen mə trəseni iərmama riti rier ia kalapus rəmwhen sə ramo mɨnraha ia nuk me.   
\p
\v 9 Mɨreɡi Paelat rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha hiokeikei mə takəseni kiɡ səvəi nəkur Isrel rier ia kalapus?”  
\v 10 Paelat rəres pen irəha iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə in rukurən mə pris asori me həməuvei pen Iesu ia rəɡɨn tɨ nəmwəkiien səvənraha.  
\v 11 \x - \xo 15:11 \xt Wok Me 3:13-14\x*Nənə Paelat rəres pen irəha, mətə pris asori me hərer kukurau mamhərhiərhi nərmama, mamhəni pen tɨ nirəha i mə tuhəres pen Paelat i mə trəpwəh narakaien ia Iesu mətə traraka ia Parapas.   
\p
\v 12 Ro iamɨnhi irə Paelat rəɡkiari mwi mɨnraha mɨni mə, “Trɨni mɨnuə iakəseni Parapas rier ia kalapus, rəfo ia iərmama sə hiaməni mə in kiɡ səvəi nəkur Isrel?”   
\p
\v 13 Mɨreɡi irəha həkwein əpwəmwɨs mwi mə, “Ərui tərini pen in ia nei kamarkuaui!”   
\p
\v 14 Mɨreɡi Paelat rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Tɨ nəfe? Nəfe nəha nərəhaien in rɨno?”  
\p Mətə həni asori mwi mə, “Ərui tərini pen in ia nei kamarkuaui!”   
\p
\v 15 Nərmama me həpɨk nənə Paelat rokeikei mə tro rerɨnraha rəpwiuən. Ro pen rəseni Parapas rier ia kalapus mamevən. Nənə Paelat rɨni pen tɨ naruaɡən me mə tuhərisi Iesu. Hərisi pam nənə Paelat rəseni pen Iesu ia rəɡɨnraha mə tuhərui tərini pen ia nei kamarkuaui.   
\s1 Naruaɡən me harɨs əkenhɨn ia Iesu  
\p
\v 16 Naruaɡən me həiri Iesu mhəier mhəuvən ia nəkwai nimwə asori səvəi Paelat. (Nimwə nəha nəɡhɨn nə Praetoriam.) Nəpɨn hapirapw fwe ikɨn, həkwein irəha me nepwɨn ia kusen səvənraha həuvehe,  
\v 17 mharkahu pen karkahu əruerəv riti m Iesu rəmwhen ia karkahu səvəi kiɡ. Həuvehi rəhi mhəuvnhi kəfəfau irə səvəi kiɡ, mhəfəfau pen ia kənkapwə.  
\v 18 Hənaməkwein pen irə mə, “Ik kiɡ səvəi nəkur Isrel kɨmaha iahəsiai ik!”  
\v 19 Irəha həuəsi kənkapwə ia rɨɡi nei, mhərɡəvəsi in, mhənɨmwi nukurhunraha ia nənimen mamhəuvnhi nɨsiaiien irə.  
\v 20 Nəpɨn hənarɨs əkenhɨn raka irə, həuvehi raka karkahu əruerəv irə, mharkahu pen tɨnari ihi səvənhi, mhəiri in mhəier mə tuhərui tərini pen ia nei kamarkuaui.   
\s1 Naruaɡən me hərui tərini pen Iesu ia nei kamarkuaui  
\p
\v 21 \fig Kolkota|alt="Golɡatha" src="HK00323B.TIF" size="col" loc="Mark 15:21" copy="Horace Knowles" ref="Mak 15:21" \fig*\x - \xo 15:21 \xt Rom 16:13\x*Irəha həiri Iesu, mamhəuvən. Ia suatuk naruaɡən me hətoni iəmə Saerin riti. Nəɡhɨn nə Saemon. In tata səvəi Aleksanta mɨne Rufas. Ruku pen fwe ia rukwənu mauvehe i ia taon. Naruaɡən me həkeikei min mə trəvrani nei kamarkuaui səvəi Iesu.  
\v 22 Həiri Iesu mhəuvən ia kwopun riti nəɡhɨn nə Kolkota (Nɨpwrai nəhaɡ nəha kwopun səvəi kerhə ia iərmama)  
\v 23 Irəha həuvei pen waen min kəvti pen nɨmwai nari riti rəfiə trasitu muəsi nəmisəien. Mətə Iesu rəpwəh nənɨmwiien.   
\p
\v 24 \x - \xo 15:24 \xt Sam 22:18\x*Irəha hərui tərini pen Iesu ia nei kamarkuaui, mharə mhəuai kɨrkɨri tɨnari me səvənhi, mhəuini nari riti sə trahatən pen mə sin truvehi nəfe tɨnari səvənhi.   
\p
\v 25 Hərui tərini pen Iesu ia nei kamarkuaui ia naen klok ia nəpnəpɨn.  
\v 26 Nəkukuə kɨmərai mə Iesu tremhə tɨ nəfe rɨni mə:  
\p IN I KIG SƏVƏI NƏKUR ISREL   
\p
\v 27 Nəpɨn hərui tərini pen Iesu ia nei kamarkuaui, hərui tərini pen mwi rakres mi kəru ia nei kamarkuaui, riti ia nɨkare Iesu mwatuk riti ia nɨkaren mour.  
\v 28 \f + \fr 15:28 \ft Niutestamen me nepwɨn kɨmərai ia nəɡkiariien səvəi nəkur Kris kupwən həni nəɡkiariien riti mwi ia kwopun i rɨni mə, “Ia noien nəha nəɡkiariien səvəi Nəkukuə Ikinan ruvehe mukuə sə rani mə, ‘Irəha həvsini in mə in riti mwi ramərui Loa.’”\f*  
\v 29 \x - \xo 15:29 \xt Sam 22:7, Sam 109:25, Mak 14:58\x*Nənə nərmama səməme həukurau pehe ia suatuk, kamhəni ərəha Iesu, mamharɨs əkenhɨn irə, mamhounouini kənkapwənraha me, mamhəni mə, “Ik nə iəmə ikɨməni mə tikouraha nimwə səvəi Kumwesən marə muvrhəkɨn mwi ia nəpɨn kahar.  
\v 30 Ita, uvehimɨru ik, maraka ia nei kamarkuaui meiwaiu pehe!”   
\p
\v 31 Pris asori me mɨne nahatən me səvəi Loa, irəha mwi kamhəni ərəha Iesu, mamharɨs əkenhɨn irə, mamhəni pen tɨ nirəha me i mə, “In ruvəuvehimɨru raka nərmama həpɨk, mətə ko rɨpkuvehimɨru atukw mhə in.”  
\v 32 Həni mə, “In Kristo. In kiɡ səvəi nəkur Isrel. Ramasan mə raraka ia nei kamarkuaui meiwaiu pehe pwəh kɨtaha sətoni mhəni nɨpərhienien irə.” Iərman mi nəha kəru kɨnərui tərini pen irau ia nei kamarkuaui irəhar Iesu, irau mwi krauni ərəha in.   
\s1 Iesu remhə  
\p
\v 33 \x - \xo 15:33 \xt Amos 8:9\x*Ia kurkwai nəpɨn ia ran nəpitəvien ruvehe mousəman kwopun me pam ia tənə nəha meste aoa kahar rukurau.  
\v 34 \x - \xo 15:34 \xt Sam 22:1\x*Nənə ia tri klok ia nərvarəv Iesu rasək əpwəmwɨs mɨni mə, “Eloi, Eloi, lama sapaktani?” Nɨpwrai nəɡkiariien nəha, in i mə, “Kumwesən səiou, Kumwesən səiou, rəfo ikap raka ia nirak iamɨnhi?”   
\p
\v 35 Nərmama nepwɨn səməme kamhərer mamhəspau ia Iesu həreɡi nəɡkiariien nəha, mhəni mə, “Həreɡi ro, iəmə i raməkwein Profet Elaeja.”  
\v 36 \x - \xo 15:36 \xt Sam 69:21\x*Nənə riti ia nirəha raiu muvehi nɨpəri koton, meitesi ia waen sə rəfiə, mɨpiri pen ia nusvenhi rəɡi nei riti, muvehi pen mə Iesu trənɨmwi, mɨni mə, “Pəpɨm ro pwəh sətoni mə Profet Elaeja truvehe muvehi raka iəmə i ia nei kamarkuaui uə rekəm.”   
\p
\v 37 Mətə Iesu rasək əpwəmwɨs, muvehi neiahaɡien səvənhi sampam, memhə.   
\p
\v 38 Ia nəpɨn nəha tɨnari sə rəɡher tukuahaɡ kwopun ikinan anan fwe ia nəkwai nimwə səvəi Kumwesən reitehi nɨpərɨn kəru fwe irənhə meste nari fwe inhərɨpw.  
\v 39 Iəmə asori riti səvəi naruaɡən me ramərer maməti pen mətoni Iesu. Nəpɨn rətoni Iesu ruvehi neiahaɡien səvənhi sampam, memhə iamɨnhi irə, rɨni mə, “Nɨpərhienien iəmə i in Tɨni Kumwesən.”   
\p
\v 40 \x - \xo 15:40 \xt Luk 8:2-3\x*Nɨpran me nepwɨn kamhərer isipwɨn kwopti tɨ Iesu mamhəspau irə. Meri Maktala, mɨne Salome, mɨne Meri mama səvəi Jemes mɨne Joses, irəha mɨnraha.  
\v 41 Nəpɨn Iesu rɨnamavən fwe ia tənə Kalili nɨpran mirəhar nəha kamhəkurirə i, mamhasitu irə. Nɨpran me nepwɨn mwi həpɨk, nəpɨn Iesu ruvehe ia Jerusalem, irəha mwi həkurirə in mhəuvehe.   
\s1 Josef rɨnɨmwi Iesu  
\p
\v 42 Fraete, nəpɨn kaməpnəpenə irə tɨ Sapat, tɨ nəri nə mə nəruarəv meri rɨnamivə,  
\v 43 Josef iəmə Aramatia revən mə trəres Paelat mə ko Paelat rəseni in ruvehi nɨpwrai Iesu. (Josef in mwi raməkure irəha nəmə asori me səvəi nəkur Isrel nəpɨn housəsɨmwɨn irəha me. Nərmama kamhəsiai in. Josef rameitenhi mə trətoni nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə truvehe.) Josef rətəɡase ia Paelat, mevən məres nɨpwrai Iesu.  
\v 44 Nəpɨn Josef rəres pen Paelat tɨ nɨpwrai Iesu, Paelat rərkərinari, mɨreirei mə Iesu ruvamhə pərhien uə rekəm. Ro iamɨnhi irə rəkwein pen iəmə asori səvəi naruaɡən me məres pen tukwe in mə, “Nɨpərhienien Iesu ruvamhə raka?”   
\p
\v 45 Mɨreɡi iəmə asori səvəi naruaɡən me rɨni mə, “Nɨpərhienien Iesu ruvamhə raka.”  
\p Nəpɨn Paelat rɨreɡi, rəseni Josef mə, “Ikukurən nevənien muvehi raka nɨpwran.”   
\p
\v 46 Josef revən muvehi nəmri tɨnari kani mə linen, muvehi raka nɨpwrai Iesu ia nei kamarkuaui, muveɡi irə. Muveɡi pam, muvehi mevən, məmri pen ia nɨpəɡi kəruəterei riti kɨnərai ərori raka, nənə məsəkwusəkwu kəruəterei asori riti mərəpinhə pen kwəruə irə.  
\v 47 Ia nəpɨn nəha Meri Maktala mɨne Meri mama səvəi Joses krouətə kwopun nəha kəmri pen Iesu ikɨn.   
\c 16  
\s1 Iesu rətui mwi ia nemhəien səvənhi  
\p
\v 1 Rɨnaməruarəv, nəpɨn Sapat rɨno sampam, Meri Maktala, mɨne Salome, mɨne Meri mama səvəi Jemes, haruvehi nəmri nɨmwai nari me nepwɨn sə nɨpekɨnraha rapein amasan, mə tuharevən mharəmri pen ia nɨpwrai Iesu.  
\v 2 Ia Sante, ia nəpnəpɨn anan, irəhar hənamarevən fwe ia nɨpəɡ.  
\v 3 Ia suatuk kamharəres irəhar me i mə, “Sin nəha trasitu ia kɨtahar, məpəkɨr raka kəruəterei nəha ramo tukuahaɡ kwəruə ia nɨpəɡ?”   
\p
\v 4 Mətə nəpɨn harapirapw fwe ikɨn, harəti pen mharətoni kəruəterei asori nəha kɨnəpəkɨr raka raka i.  
\v 5 Nənə harevən ia nəkwai nɨpəɡ, mharətoni iərmama riti raməkure ia nɨkarenrahar mwatuk, mamarkahu ia karkahu sə rəpwəmwɨs məpsan. Irəhar harətoni, nənimenrahar rier.   
\p
\v 6 Mətə iərmama nəha rɨni pen tɨ nirəhar i mə, “Nəmrɨmirəhar trəpwəh nierien. Hiamarətui Iesu, iəmə Nasaret sə kɨnərui tərini pen ia nei kamarkuaui. In riwən i. Rɨnətui raka ia nemhəien səvənhi. Harətoni ro kwopun kɨnəmri pen nɨpwran raməmak ikɨn.  
\v 7 \x - \xo 16:7 \xt Mat 26:32, Mak 14:28\x*Mətə tiharevən mharni pen tɨ nərmama me səvənhi mɨne Pita mə Iesu trukupwən ia kɨmiaha mamevən fwe ia tənə Kalili. Kɨmiaha tihətoni in fwe ikɨn rəmwhen rɨməni tukumiaha i.”   
\p
\v 8 Nənə nɨprən mirəhar nəha harhekɨr pɨk, mharətəmnɨmwɨn, mharier, mharap ia nɨpəɡ. Mətə harəpwəh nəvisauien nəfe kɨməni pen tɨ nirəhar i, tɨ nəri nə mə harhekɨr.   
\s1 Meri Maktala rətoni Iesu  
\p
\v 9 \x - \xo 16:9 \xt Luk 8:2\x*Sante ia nəpnəpɨn Iesu rətui mwi ia nemhəien səvənhi, mukupwən mier irapw tɨ Meri Maktala, pran sə fwe kupwən Iesu rɨnəkoui irapw nəremhə me irə irəha pam sefen.  
\v 10 \x - \xo 16:10 \xt Mat 28:10\x*Meri revən mətə nərmama me səməme kamharə pəri irəha Iesu kupwən. Kamhəkure tɨ Iesu, mamhasək tukwe. Meri ruvehe mɨni pen tɨ nirəha i mə “Iakɨnətə Iesu.”  
\v 11 Nəpɨn həreɡi mə Iesu rɨnətui mwi ia nemhəien səvənhi, mhəreɡi mwi mə Meri rətoni, nənə həpkɨni mhə nɨpərhienien irə.   
\p
\v 12 Kurirə irə kəru ia nirəha krouier ia taon rouavən ia suatuk. Nənə Iesu rier irapw tɨ nirau. Krouətə nɨpwran ropə iti.  
\v 13 Iərman mi nəha krourərɨɡ rouevən tɨ nərmama me səvəi Iesu, rouəvisau mɨnraha, mətə irəha həpwəh nɨniien nɨpərhienien ia nəɡkiariien səvənrau.   
\p
\v 14 \x - \xo 16:14 \xt 1Kor 15:5\x*Kurirə irə nərmama me nəha səvəi Iesu irəha eleven kamhəkure mamhani pəri nari. Ia nəpɨn nəha Iesu rier irapw tɨ nirəha, maməski irəha tɨ nəri nə mə kənkapwənraha rɨskai. Nahatətəien səvənraha riwən. Hənəpwəh nɨniien nɨpərhienien ia nəɡkiariien səvəi Meri, mhəpwəh mwi nɨniien nɨpərhienien ia iərmama səməmi nəha krɨnouətoni Iesu mə rɨnətui pərhien mwi ia nemhəien səvənhi.   
\p
\v 15 \x - \xo 16:15 \xt Wok Me 1:8\x*Iesu rɨni pen tɨ nirəha me i mə, “Həuvən ia kwopun me pam ia tɨprənə i, mhəvisau irapw nəɡkiariien amasan səiou m nərmama me pam.  
\v 16 \x - \xo 16:16 \xt Wok Me 2:38\x*Iərmama sə trɨni nɨpərhienien ia nəɡkiariien amasan səiou, ko paptaes irə, Kumwesən truvehimɨru in. Mətə iərmama sə trəpwəh nɨniien nɨpərhienien ia nəɡkiariien amasan səiou, Kumwesən trərpwɨn noien ərəha me səvənhi.  
\v 17 \x - \xo 16:17 \xt Wok Me 2:4, Wok Me 8:7, 10:46\x*Nərmama səməme kamhahatətə ia nirak tuho nɨmtətien me i. Irəha tuhəkoui irapw nəremhə me ia nərmama ia nəɡhɨk. Irəha tuhəɡkiari ia nəɡkiariien səvəi nəkur əpə.  
\v 18 \x - \xo 16:18 \xt Luk 10:19, Wok Me 28:3-6\x*Irəha tuhəuvehi snek me səməme kamhahi əpune nərmama. Trɨni mɨnuə irəha hənɨmwi nari riti kəvti pen nɨmwai nari sə ramousi əpune iərmama, ko rɨpkuəsi mhə irəha. Irəha tuhərapi nərmama səməme nemhəien rarə ia nirəha mho irəha həuvehe mhəsanɨn.”   
\p
\v 19 \x - \xo 16:19 \xt Wok Me 2:33-34\x*Nəpɨn Iesu Iərɨmənu rɨnəɡkiari pen pam mɨnraha, kuvehi utə in revən fwe ia neiai, məkure ia nɨkare Kumwesən mwatuk.  
\v 20 \x - \xo 16:20 \xt Wok Me 14:3, Hip 2:3-4\x*Nənə nərmama me səvənhi həuvən mhəvisau ia kwopun me pam. Nəpɨn kamhəvisau irə, Iərɨmənu ramarə tɨ nirəha, mamo nɨmtətien me mə nərmama tuhətoni, mhəni nɨpərhienien ia nəɡkiariien amasan səvənhi.