\id MAT - Kwamera Translation (after typesetting 0613) 
\h Matiu 
\toc1 Matiu 
\toc2 Matiu 
\toc3 Mat 
\mt1 Matiu  
\imt1 Nəɡkiariien sə rani mə nəfe i nəkukuə  
\ip Nəkukuə i Matiu rɨmərai raməɡkiari ia nəɡkiariien amasan səvəi Kumwesən mamɨni mə iəmə i kani mə Mesaea sə profet kupwən me həməni mə truvehe ruvəuvehe raka. Mesaea nəha in nəha Iesu sə ruvehe mə truvehimɨru nəkur Isrel mɨne nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel. Matiu in riti ia twelef nərmama me səvəi Iesu in rɨmərai nəkukuə i. Matiu rɨmərai raka nəkukuə i kurirə nəkur Rom housi testesi nimwə səvəi Kumwesən fwe Jerusalem ia nuk 70. Mak mɨne Luk irau mwi krɨmərai nəkukuə sə raməɡkiari ia nɨmɨruien səvəi Iesu. Mətə nəkukuə səvəi Matiu raməɡkiari ia narimnari me nepwɨn səməme hopə ia nəkukuə səvənrau. Matiu raməɡkiari pɨk ia Iesu mə in Mesaea sə nəkukuə səvəi Oltestamen rɨnaməɡkiari irə. Nəɡkiariien sə Matiu raməɡkiari pɨk irə in i: “Nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə” uə “Nɨtətə ia neiai.” Ikəvsini nəɡkiariien nəha fwe ia Oltestamen. Ro iamɨnhi irə mɨne nərmama həpɨk rerɨnraha rɨrhi mə Matiu rɨmərai nəkukuə i ramevən tɨ nəkur Isrel. Matiu rɨmərai ia nəkukuə səvənhi mə Iesu Kristo in iahatən asori. Iesu rahatən kɨtaha ia loa səvəi Kumwesən mɨne nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.  
\c 1  
\s1 Kaha kupwən me səvəi Iesu Kristo  
\p
\v 1 \x - \xo 1:1 \xt Jen 22:18, 1Kron 17:11, Luk 3:23-38\x*Kwopi nəɡkiariien i rani nəɡhi kaha kupwən me səvəi Iesu Kristo. In kwənəkwus səvəi Kiɡ Tevɨt mɨne kwənəkwus səvəi Epraham.   
\p
\v 2 Epraham in tata səvəi Aesak,  
\q1 Aesak in tata səvəi Jekop,  
\q1 Jekop in tata səvəi Juta mɨne piəvni me,\f + \fr 1:2 \ft Juta mɨne piəvni me irəha pam twelef. Irəha nəha kaha kupwən me səvəi nəkur Isrel.\f*   
\q1
\v 3 \x - \xo 1:3 \xt Jen 38:29-30, Rut 4:18-22\x*Juta in tata səvəi Peres mɨne Sara. Mama səvənrau nə Tamar.  
\q1 Peres in tata səvəi Hesron,  
\q1 Hesron in tata səvəi Ram,   
\q1
\v 4 Ram\f + \fr 1:4 \ft Nəɡhɨn riti mwi Aram (1Kron 2:9)\f* in tata səvəi Aminatap,  
\q1 Aminatap in tata səvəi Nason,  
\q1 Nason in tata səvəi Salmon,   
\q1
\v 5 \x - \xo 1:5 \xt Rut 4:13-17\x*Salmon in tata səvəi Poas. Mama səvəi Poas nə Rehap.  
\q1 Poas in tata səvəi Opet. Mama səvəi Opet nə Rut.\f + \fr 1:5 \ft Əvsini nəkukuə nəha Rut ia Oltestamen\f*  
\q1 Opet in tata səvəi Jese,   
\q1
\v 6 \x - \xo 1:6 \xt 2Saml 12:24\x*Jese in tata səvəi Kiɡ Tevɨt.  
\p Kiɡ Tevɨt in tata səvəi Solomon. Mama səvəi Solomon nə Patsepa pran səvəi Uria kupwən.   
\q1
\v 7 Solomon in tata səvəi Rehopoam,  
\q1 Rehopoam in tata səvəi Apia,  
\q1 Apia in tata səvəi Asa.\f + \fr 1:7 \ft Nəɡhɨn riti mwi mə Asaf\f*   
\q1
\v 8 Asa in tata səvəi Jehosafat,  
\q1 Jehosafat in tata səvəi Joram,  
\q1 Joram i tata səvəi Usia,   
\q1
\v 9 Usia in tata səvəi Jotam,  
\q1 Jotam in tata səvəi Ahas,  
\q1 Ahas in tata səvəi Hesekia,   
\q1
\v 10 Hesekia in tata səvəi Manase,  
\q1 Manase in tata səvəi Amon,  
\q1 Amon in tata səvəi Josaea,   
\q1
\v 11 \x - \xo 1:11 \xt 2Kinɡ 24:14-15, 2Kron 36:10, Jer 27:20\x*Josaea in tata səvəi Jekonaea mɨne piəvni me. Ia nəpɨn nəha kɨnərhi irapw nəkur Isrel həier mhəuvən ia tənə Papilon.   
\p
\v 12 \x - \xo 1:12 \xt Esra 3:2\x*Ia nəpɨn nəha nəkur Isrel həməier irə mhəuvən ia tənə Papilon, Jekonaea in tata səvəi Sealtiel,  
\q1 Sealtiel in tata səvəi Serupapel,   
\q1
\v 13 Serupapel in tata səvəi Apiut,  
\q1 Apiut in tata səvəi Eliakim,  
\q1 Eliakim in tata səvəi Asop,   
\q1
\v 14 Asop in tata səvəi Jatok,  
\q1 Jatok in tata səvəi Akim,  
\q1 Akim in tata səvəi Eliut,   
\q1
\v 15 Eliut in tata səvəi Eleasar,  
\q1 Eleasar in tata səvəi Matan,  
\q1 Matan in tata səvəi Jekop,   
\q1
\v 16 Jekop in tata səvəi Josef.  
\q1 Josef nə in iərman səvəi Meri. Meri nə in pran nə mama səvəi Iesu. Iesu nə kani nəɡhɨn nə Kristo.   
\p
\v 17 Ro iamɨnhi irə fwe Epraham meste pehe Kiɡ Tevɨt tata me irəha pam fotin. Fwe Kiɡ Tevɨt meste pehe kɨnərhi irapw nəkur Isrel həier mhəuvən ia tənə Papilon tata me irəha pam fotin. Fwe ia nəpɨn nəha nəkur Isrel həməier irə mhəuvən ia tənə Papilon meste pehe Kristo rətui tata me irəha pam fotin.   
\s1 Iesu Kristo rətui  
\p
\v 18 \x - \xo 1:18 \xt Luk 1:27,35\x*In i nəɡkiariien sə rani Iesu Kristo mə rɨnəfo mətui. Mama səvənhi nəɡhɨn nə Meri. Fwe kupwən kəsisəɡ in mə tresi pen iərman riti nəɡhɨn nə Josef. Nəpɨn irau krouəpwəh narə pəriien ihi, Meri rətoni mə rɨno tɨpwɨn ia nəɡse Nənɨmwɨn Ikinan.  
\v 19 Josef in iərmama riti sə noien səvənhi ratukwatukw, rəpwəh nokeikeiien mə Meri traurɨs ia nəmri nərmama. Ro pen nətərɨɡien səvənhi mə trəpwəh afafa a in.   
\p
\v 20 Mətə nəpɨn Josef ramətərɨɡ mə tro iamɨnhi, aɡelo riti səvəi Iərɨmənu rier pen tukwe ia nəməkrəhaien, mɨni mə, “Josef, kwənəkwus səvəi Kiɡ Tevɨt. Tikuvehi Meri mə pran səim, məpwəh nehekɨrien. Iəkunouihi nəha ia tɨpwɨn ruvehe ia nəɡse Nənɨmwɨn Ikinan.  
\v 21 \x - \xo 1:21 \xt Luk 1:31, 2:21\x*Meri trərəhi tɨni iərman, tikaməkeikei mɨseɡi pen nəɡhɨn nə mə Iesu,\f + \fr 1:21 \ft Nɨpwrai nəhaɡ nəha mə “Iərɨmənu rauvehimɨru nərmama.”\f* tɨ nəri nə mə in truvehimɨru nərmama me səvənhi, muvehi raka nərəhaien me səvənraha.”   
\p
\v 22 Narimnari me pam i həier pehe iamɨnhi mə nəɡkiariien i truvehe mukuə sə Iərɨmənu rɨməni irapw ia tərhui profet riti səvənhi fwe kupwən.  
\v 23 \x - \xo 1:23 \xt Aes 7:14\x*In rɨməni mə, “Həreɡi ro. Prən i rɨreirei ihi iərman tro tɨpwɨn, mərəhi tɨni iərman. Nənə irəha tuhəseɡi pen nəɡhɨn nə mə Emanuel.” (Nɨpwrai nəhaɡ nəha in i mə Kumwesən ramarə tukutaha.)   
\p
\v 24 Nəpɨn Josef rətui ia napriien səvənhi, ro nəfe aɡelo nəha səvəi Iərɨmənu rɨməni pen tukwe in, muvehi Meri mə pran səvənhi,  
\v 25 \x - \xo 1:25 \xt Luk 2:7, 21\x*mətə rɨpkapri pəri mhə irau min meste rərəhi tɨni iərman. Nənə Josef rɨseɡi pen nəɡhɨn nə mə Iesu.   
\c 2  
\s1 Nəmə həukurən amasan noien səvəi kəməhau me  
\p
\v 1 Nəpɨn Iesu rɨnətui raka ia rukwənu Petlehem ia tənə Jutia, ia nəpɨn nəha Kiɡ Herot ramərɨmənu, nərmama me nepwɨn səməme həukurən amasan noien səvəi kəməhau me həuku pen fwe meri rautə ikɨn, mhəuvehe ia Jerusalem,  
\v 2 mamhəres mə, “Iəkunouihi nəha rɨpkətui a i, in kiɡ səvəi nəkur Isrel, in pəku? Kɨmaha iahənətoni kəməhau səvənhi fwe ia kwopun meri rautə ikɨn, nənə iahaməuvehe mə taheiwaiu ia nənimen, mhəuvei pen nɨsiaiien səkɨmaha min.”   
\p
\v 3 Nəpɨn Kiɡ Herot rɨreɡi nəɡkiariien nəha, in mɨne nəkur Jerusalem me pam hərkərinari mhehekɨr.  
\v 4 Nənə Kiɡ Herot rəkwein pris asori me mɨne nahatən me səməme kamhahatən nəkur Isrel ia Loa səvəi Moses, nənə məres pen irəha i mə, “Iəmə nə kani mə Kristo trətui pəku?”   
\p
\v 5 Mɨreɡi irəha həni pen tukwe in mə, “Ia rukwənu Petlehem ia tənə Jutia. Kɨmaha iahəukurən mə tro iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə profet riti fwe kupwən rɨmərai nəɡkiariien i mə:   
\q1
\v 6 \x - \xo 2:6 \xt Maeka 5:2, Jon 7:42\x*‘Mətə ik Petlehem ia tənə Jutia  
\q2 rɨpko mhə ik rukwənu auər a ia rukwənu asori me ia tənə Jutia.  
\q1 Iərman riti truku pen ia niram, mərɨmənu ia nərmama.  
\q2 In trətui amasan tɨ sipsip me səiou nəkur Isrel.’”   
\p
\v 7 Ia nəpɨn nəha Kiɡ Herot rəkwein afafa nəmə me nəha həukurən amasan noien səvəi kəməhau me həuvehe. Rəres pen irəha i nəfe nəpɨn atukwatukw hənətoni kəməhau nəha rutə vi a irə.  
\v 8 Nəpɨn həni pam, in rərhi pen irəha, mɨni mə, “Kɨmiaha tihəuvən fwe Petlehem, mhətui amasan ro iəkunouihi nəha mə in pəku. Nəpɨn hiətoni, tihəuvehe mhəni sas pehe tukw iou i, pwəh iou mwi iakevən meiwaiu ia nənimen, muvei pen nɨsiaiien səiou min.”   
\p
\v 9 Nəmə me nəha hətərɨɡ pam nəɡkiariien səvəi Kiɡ Herot, nənə mhəier. Ia suatuk hətoni kəməhau nəha hənətoni nəpɨn rautə vi a fwe ia kwopun meri rautə ikɨn rakupwən ia nirəha, mamevən meste rərer atukwatukw məhiəpwɨn kwopun nəha iəkunouihi ramarə ikɨn.  
\v 10 Nəpɨn irəha hətoni kəməhau nəha, rerɨnraha raɡien, haɡien pɨk.  
\v 11 \x - \xo 2:11 \xt Sam 72:10-15, Aes 60:6\x*Nənə həuvnimwə ia nəkwai nimwə nəha, mhətoni iəkunouihi nəha irau mama səvənhi Meri, mhənɨmwi nukurhunraha, mhəuvei pen nɨsiaiien səvənraha min. Ia nəpɨn nəha həsevər ia tənərɨpw me səvənraha, mhəuvei pen nari amasan me min. Həuvei pen kol mɨne nɨse nei mi nə kani mə fraɡkinsens mɨne mɨr.  
\v 12 Nənə ia nəpɨn irə, Kumwesən rɨnise irəha ia nəməkrəhaien mə tuhəpwəh nɨrərɨɡien mhəuvən tɨ Kiɡ Herot. Ro pen irəha həier, mamhesi pen suatuk əpə, mamhəuvən fwe imwənraha.   
\s1 Josef mɨne Meri krouvehi Iesu, rouap, rouevən fwe Ijip  
\p
\v 13 Nənə nəpɨn nəmə me nəha həukurən amasan noien səvəi kəməhau me həuvəier raka, aɡelo riti səvəi Iərɨmənu rier pen tɨ Josef ia nəməkrəhaien, mɨni mə, “Əskəmter, mərəhi iəkunouihi i irau mama səvənhi, mharap, mharevən fwe ia tənə Ijip, mamhararə fwe ikɨn meste iou takɨni mə tiharrərɨɡ. Rɨpko mhə tui Kiɡ Herot trətui iəkunouihi i mə trousi əpune.”  
\v 14 Ro iamɨnhi irə Josef rɨskəmter ia nəpɨn, mərəhi iəkunouihi i irau mama səvəi iəkunouihi, mharevən fwe ia Ijip.  
\v 15 \x - \xo 2:15 \xt Hos 11:1\x*Nənə irəhar hararə fwe ikɨn meste Kiɡ Herot remhə. Nəri nəha rier pehe iamɨnhi mə nəɡkiariien i truvehe mukuə sə Iərɨmənu rɨməni irapw ia tərhui profet riti səvənhi fwe kupwən. In rɨməni mə, “Iakəkwein nərɨk rier ia tənə Ijip muvehe.”   
\s1 Naruaɡən me səvəi Kiɡ Herot housi əpune nəkwərhakwərha me  
\p
\v 16 Nəpɨn Kiɡ Herot rətoni mə nəmə me nəha həukurən amasan noien səvəi kəməhau me həneikuə irə, niemaha rəpi pɨk in. In rərhi pen naruaɡən me səvənhi həuvən mhousi əpune nɨpwnəti nərman me pam fwe ia Petlehem mɨne ia kwopun me ipaka səməme nuk səvənraha kəru meiwaiu. In ramesi pen a nəpɨn atukwatukw kəməhau nəha rutə vi a irə rəmwhen nəmə me nəha həukurən amasan noien səvəi kəməhau me həməni pen tukwe in.  
\v 17 Narimnari me nəha ro nəɡkiariien i Profet Jeremaea rɨməni ruvəuvehe muvəukuə:   
\q1
\v 18 \x - \xo 2:18 \xt Jer 31:15, Jen 35:19\x*“Kamreɡi pran riti fwe ia Rama  
\q2 ramasək maməkwein əpwəmwɨs.  
\q1 Rejel nə ramasək tɨ nɨpwnətɨn me,  
\q2 nənə mɨpkokeikei mhə mə iərmama riti trəɡkiari vivi min,  
\q1 tɨ nəri nə mə nɨpwnətɨn me həuvəiwən.”   
\s1 Josef mɨne Meri mɨne Iesu harevən fwe ia Nasaret  
\p
\v 19 Nəpɨn Kiɡ Herot remhə, Josef in fwe Ijip, nənə aɡelo riti səvəi Iərɨmənu rier pen tukwe in ia nəməkrəhaien,  
\v 20 \x - \xo 2:20 \xt Eks 4:19\x*mɨni mə, “Əskəmter, mərəhi iəkunouihi i mɨne mama səvənhi mharevən fwe ia tənə Isrel. Nərmama me nəha kənamhətui iəkunouihi i mə tuhousi əpune həuvamhə.”   
\p
\v 21 Ro iamɨnhi irə Josef rɨskəmter irau mama səvəi iəkunouihi, mharevən fwe ia tənə Isrel.  
\v 22 Mətə nəpɨn Josef rɨreɡi mə Akeleas ruvehi təmwki tata səvənhi Herot, mamərɨmənu ia tənə Jutia, in rehekɨr nevənien fwe ikɨn. Nənə tɨ nəri nə mə Kumwesən rɨnise mwi in ia nəməkrəhaien mə trəpwəh nevənien fwe ikɨn, in rier mevən fwe ia tənə Kalili.  
\v 23 \x - \xo 2:23 \xt Luk 2:39, Aes 11:1, 53:2, Jon 1:46\x*Ia kwopun nəha revən mamarə ia taon riti kani mə Nasaret. Nəri nəha rier pehe iamɨnhi mo nəɡkiariien i profet me həməni fwe kupwən ruvəuvehe muvəukuə. Irəha həɡkiari ia Kristo, mhəni mə, “Tukəkwein in mə iəmə Nasaret.”   
\c 3  
\s1 Jon Paptaes raməvisau fwe ia kwopun akwesakwes ikɨn  
\p
\v 1 Nuk me nepwɨn ruvehe mukurau, nənə Jon Paptaes ruvehe ia kwopun akwesakwes ikɨn fwe ia tənə Jutia, maməvisau m nərmama mə,  
\v 2 \x - \xo 3:2 \xt Mat 4:17, Mak 1:15\x*“Kɨmiaha tihaməkeikei mhərərɨɡ ia noien ərəha me səkɨmiaha tɨ nəri nə mə nɨtətə ia neiai\f + \fr 3:2 \ft Nəpɨn rɨpɨk Matiu rani nəɡkiariien i mə “Nɨtətə ia neiai.” Nɨpwrai nəɡkiariien i in i “Nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.”\f* ruvəuvehe ipaka.”  
\v 3 \x - \xo 3:3 \xt Aes 40:3\x*Jon nəha in iəmə Profet Aesea rəɡkiari irə fwe kupwən nəpɨn rɨni mə,  
\q1 “Reri iərmama riti raməkwein əpwəmwɨs ia kwopun akwesakwes ikɨn, mamɨni mə,  
\q1 ‘Kɨmiaha tihaməkeikei mhəpərhi suatuk səvəi Iərɨmənu səkɨtaha,  
\q2 mhəmri atukwatukw suatuk ouihi me səvənhi.’”   
\p
\v 4 \x - \xo 3:4 \xt 2Kinɡ 1:8\x*Jon ramarkahu ia tɨnari kɨno ia nɨmwheri kamel, mamətoti ia teki nərimɨru, maməni kinhə mɨne kwənipwət ia sukapak.  
\v 5 Nərmama me həpɨk həier ia Jerusalem mɨne kwopun me ia tənə Jutia mɨne kwopun me ipaka tɨ nui arɨs Jotan, mamhəuvən tɨ Jon,  
\v 6 mamhəni irapw noien ərəha me səvənraha, nənə in ramo paptaes ia nirəha ia nui arɨs Jotan.   
\p
\v 7 \x - \xo 3:7 \xt Mat 12:34, 23:33\x*Mətə nəpɨn Jon rətoni Farisi me mɨne Satusi me həpɨk kamhəuvehe mə in tro paptaes ia nirəha, in rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha hiəmwhen ia snek me kamhahi əpune nərmama. Kumwesən niemaha rəpi. Rɨpko mhə tui in trərpwɨn noien ərəha me səkɨmiaha. Sin rɨni pehe tukumiaha i mə tihap raka irə?  
\v 8 Kɨmiaha tihaməkeikei mho noien amasan me trahatən pen mə hiənəpwəh pərhien noien ərəha me səkɨmiaha.  
\v 9 \x - \xo 3:9 \xt Jon 8:33,39, Rom 2:28-29, 4:12\x*Rərəha tihəni pen tukumiaha me i mə Epraham in kaha səkɨmiaha. Iakani pehe tukumiaha i mə Kumwesən rukurən nuvehiien kəruəterei me i, mo nɨpwnəti Epraham me ia nirəha.  
\v 10 \x - \xo 3:10 \xt Mat 7:19, Luk 13:6-9\x*In rɨnərpwi pen raka paha səvənhi ia nuai nei me na trərai. Nei me pam səməme həpkukuə mhə nukwai nei amasan in trərai əmwesi, mousə pen irəha ia napw.   
\p
\v 11 \x - \xo 3:11 \xt Jon 1:26-27,33, Wok Me 1:5\x*Iou iakamo paptaes ia kɨmiaha ia nui tɨ nəri nə mə hiənəpwəh noien ərəha me səkɨmiaha. Mətə iərmama nəha rauvehe kurirə ia nirak nɨskaiien səvənhi rasori məpi raka iou. Iou iapkəmwhen mhə mə takuvehi raka put səvənhi. In tro paptaes ia kɨmiaha ia Nənɨmwɨn Ikinan mɨne ia napw.  
\v 12 \x - \xo 3:12 \xt Mat 13:30\x*Fok səvənhi, in rarukwi utə nuni nari me irə, rɨnəmak raka ia rəɡɨn. Na trɨrukwi utə nuni nari me səvənhi irə tɨ nuaiien nunɨn mɨne tekɨn. Nuni nari me sə ramasan in trɨpeki pen irəha ia nimwə səvənhi sə ramoeite nəveɡɨnien ikɨn, mətə tekɨn sə rərəha in trɨhiai pen napw irə, napw sə trɨpkɨfwə mhə.”\fig Iərmama rarukwi utə nuni nari me|alt="Winnowinɡ Fork" src="Winnowinɡ.tif" size="col" loc="Mat 3:12" copy="ɡordon Thompson" ref="Mat 3:12" \fig*   
\s1 Jon ro paptaes ia Iesu  
\p
\v 13 Ia nəpɨn nəha Iesu ruku pen ia tənə Kalili, muvehe ia nui arɨs Jotan mə Jon tro paptaes irə.  
\v 14 Mətə Jon raməmwur mamɨnise in, mamɨni mɨnuə, “Kwa ik i tiko paptaes ia nirak. Rəfo ikuvehe tukw iou mə tako paptaes ia niram?”   
\p
\v 15 Mətə Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Rekəm. Tikaməkeikei mo paptaes ia nirak təkwtəkwuni. Ratukwatukw tɨ nəri nə mə ia noien nəha krau trauo narimnari me pam sə Kumwesən rokeikei həuvehe mhəukuə.” Ro pen Jon rəseni, mo paptaes irə.   
\p
\v 16 \x - \xo 3:16 \xt Jon 1:32\x*Nəpɨn Jon rɨno raka paptaes ia Iesu, Iesu rutə pehe ia nui, təkwtəkwuni a kəpuapen rəkwaɡ tukwe, in rətoni Nənɨmwɨn səvəi Kumwesən rameiwaiu pehe rosi mak inhərɨpw, muvehe məkure irə.  
\v 17 \x - \xo 3:17 \xt Sam 2:7, Aes 42:1, Mat 12:18, 17:5, Luk 9:35\x*Nənə reri Kumwesən ruku pen ia neiai, mɨni mə, “In i nərɨk keikei. Rerɨk raɡien tukwe.”   
\c 4  
\s1 Setan raməmwur mə tro Iesu rɨmwei ia nərəhaien  
\p
\v 1 \x - \xo 4:1 \xt Hip 2:18, 4:15\x*Nənə Nənɨmwɨn Ikinan riri pen Iesu revən ia kwopun akwesakwes ikɨn. Ia kwopun nəha Setan raməmwur mə tro Iesu rɨmwei ia nərəhaien.  
\v 2 \x - \xo 4:2 \xt Eks 34:28, Jen 3:1-7\x*Iesu rɨpkəni mhə nari meste pen nəpɨn foti ia nəpɨn mɨne ia ran. Kurirə ikɨn nukumhə rɨnahi pɨk in.  
\v 3 Nənə Setan sə raməmwur mə tro nərmama həmwei ia nərəhaien, ruvehe, mɨni pen tɨ Iesu i mə, “Trɨni mɨnuə ik Tɨni Kumwesən pərhien, ni pen tɨ kəruəterei me i mə tuhəuvehe mho nəveɡɨnien\f + \fr 4:3 \ft Uə bred\f* ia nirəha.”   
\p
\v 4 \x - \xo 4:4 \xt Dut 8:3\x*Mətə Iesu rɨni mə, “Kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan mə, ‘Iərmama trɨpkɨmɨru mhə ia nəveɡɨnien əpa, mətə trɨmɨru ia nəɡkiariien pam sə raku pen ia tərhui Kumwesən.’”   
\p
\v 5 Nənə Setan ruvehi Iesu, mevən fwe ia taon ikinan nəha Jerusalem, mukurei pen in ia kwopun riti irənhə anan ia təkure nimwə səvəi Kumwesən,  
\v 6 nənə mɨni pen tukwe in mə, “Trɨni mɨnuə ik Tɨni Kumwesən pərhien, ivə irapw. Kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan mə,  
\q1 ‘Kumwesən trɨni pen tɨ naɡelo me səvənhi mə irəha tuhaməkeikei mhətui amasan tukw ik,  
\q2 mhəuvehi utə ik ia rəɡɨnraha,  
\q1 kamo ikouini nɨsum ia kəruəterei riti.’”   
\p
\v 7 \x - \xo 4:7 \xt Dut 6:16\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Mətə kɨmərai pen mwi ia Nəkukuə Ikinan mə, ‘Tikəpwəh neipweipwiien Iərɨmənu Kumwesən səim.’”   
\p
\v 8 Nənə Setan ruvehi mwi in muvehi mevən fwe ia təkuər riti sə rəpwəmwɨs anan, mahatən irapw nɨtətə me pam kiɡ me ia tɨprənə i kamhərɨmənu ia nirəha, mahatən irapw mwi nautə amasan me pam ia nɨtətə me nəha,  
\v 9 mɨni pen tɨ Iesu i mə, “Narimnari me pam nəha takuvei pehe mik trɨni mɨnuə ikɨsiai iou, mɨnɨmwi nukurhum mi ia nənimek.”   
\p
\v 10 \x - \xo 4:10 \xt Dut 6:13\x*Mətə Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Evən isipwɨn, Setan! Kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan mə, ‘Tikɨnɨmwi nukurhum mi ia nəmri Iərɨmənu Kumwesən səim, mɨsiai in. In əpa nə tiko nəkwan.’”   
\p
\v 11 \x - \xo 4:11 \xt Hip 1:6,14\x*Ia nəpɨn nəha Setan rəpwəh Iesu mamevən. Nənə Iesu rətoni naɡelo me həuvehe, mamho tukwini nari min.   
\s1 Iesu rɨnaməvisau ia tənə Kalili  
\p
\v 12 \x - \xo 4:12 \xt Mak 6:17, Luk 3:19-20\x*Ia nəpɨn nəha kəkwtəmhiri Jon Paptaes kuvehi puvnimwə in ia kalapus. Nəpɨn Iesu rɨreɡi, in rəpwəh kwopun nəha, mɨrərɨɡ mevən ia tənə Kalili,  
\v 13 \x - \xo 4:13 \xt Jon 2:12\x*nənə mier ia taon nəha Nasaret, mevən mamarə ia Kapaneam. Kapaneam in taon riti ipaka tɨ nui asori Kalili fwe ia tɨprənə səvəi Sepulun mɨne Naftali.  
\v 14 Nəri nəha rier pehe iamɨnhi mə nəɡkiariien səvəi Profet Aesea truvehe mukuə. In rɨməni mə,   
\q1
\v 15 “Tənə səvəi Sepulun mɨne tənə səvəi Naftali,  
\q2 ipaka tɨ nui asori Kalili fwe ia nɨkare nui arɨs Jotan pen,  
\q2 in i tənə Kalili kwopun nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel kamharə ikɨn.   
\q1
\v 16 Nərmama səməme kamharə ia nəpitəvien  
\q2 tuhətoni nukuraanien asori riti.  
\q1 Nərmama səməme kamharə ia təmwkəmwi nemhəien  
\q2 nukuraanien riti trutə məhiəpwɨn irəha.”   
\p
\v 17 \x - \xo 4:17 \xt Mat 3:2\x*Ia nəpɨn nəha Iesu rɨnaməvisau, mɨnamɨni mə, “Kɨmiaha tihaməkeikei mhərərɨɡ ia noien ərəha me səkɨmiaha tɨ nəri nə mə nɨtətə ia neiai ruvəuvehe ipaka.”\f + \fr 4:17 \ft Nəpɨn rɨpɨk Matiu rani nəɡkiariien i mə “Nɨtətə ia neiai.” Nɨpwrai nəɡkiariien i in i “Nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.”\f*   
\s1 Iesu rəkwein nərmama nepwɨn mə tuhəkurirə in  
\p
\v 18 Nəpɨn Iesu ramavən ia nɨkare nui asori Kalili, in rətoni iərmama kəru, Saemon (iəmə kani mwi nəɡhɨn mə Pita) mɨne piəvni nəɡhɨn nə Antru. Krauerukw net ia nui tɨ nəri nə mə irau iərmama mi kravi nəmu.  
\v 19 \x - \xo 4:19 \xt Luk 5:1-11, Mat 13:47\x*Iesu rɨni pen tɨ nirau i mə, “Rouvehe roukurirə iou. Pwəh iou tako kɨmirau iərmama mi sə kravi nərmama.”  
\v 20 \x - \xo 4:20 \xt Mat 19:27\x*Təkwtəkwuni a krouəpwəh net me səvənrau roukurirə in.   
\p
\v 21 Kurirə ikɨn Iesu ravən ouihi a mwi, mətoni iərmama kəru mwi, Jemes mɨne piəvni nəɡhɨn nə Jon. Irau tɨni Sepeti mi. Krauəkure ia nəkwai nɨtətə ouihi riti irəhar tata səvənrau kamharɨtiri net me səvənrahar. Iesu rəkwein irau,  
\v 22 nənə təkwtəkwuni a krouəpwəh nɨtətə ouihi mɨne tata səvənrau, rouevən roukurirə in.   
\s1 Iesu ro nərmama me həpɨk həuvehe mhəsanɨn  
\p
\v 23 \x - \xo 4:23 \xt Mak 1:39, Mat 9:3, Wok Me 10:38\x*Iesu revən ia kwopun me pam ia tənə Kalili, mamahatən nərmama ia nəkwai nimwəfwaki me səvəi nəkur Isrel, maməvisau irapw nəɡkiariien amasan ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə, mamomasan nərmama me pam səməme kamhemhə ia nemhəien me səpəmsəpə mɨne səməme nemhəien rouraha nɨpəri nɨpwranraha.  
\v 24 \x - \xo 4:24 \xt Mak 6:55\x*Ro pen nərmama kamhəni pɨk nəɡhi Iesu. Nəɡkiariien səvənraha rauvirɨs mamevən ia kwopun me pam ia tənə Siria. Nənə irəha həuvehi nərmama me pam səməme kamhemhə, mhəuvehi mhəuvehe tukwe. Irəha kamhemhə ia nemhəien me səpəmsəpə. Nepwɨn nɨpwranraha raməmisə. Nepwɨn nəremhə me kamharə ia nirəha. Nepwɨn nemhəien nəha nɨkəvan ramo irəha. Nepwɨn nɨpəri nɨpwranraha remhə. Nənə Iesu ro irəha həuvehe mhəsanɨn.  
\v 25 \x - \xo 4:25 \xt Mak 3:7-8\x*Nənə nərmama həpɨk kamhəkurirə ia Iesu. Nepwɨn həuku pen ia tənə Kalili, nepwɨn həuku pen fwe Tekapolis, kwopun taon ten ikɨn, nepwɨn həuku pen ia Jerusalem mɨne tənə Jutia. Nənə nepwɨn həuku pen ia nɨkare nui arɨs Jotan pen mwi.   
\c 5  
\s1 Iesu ramahatən nərmama me ia təkuər  
\p
\v 1 Nəpɨn Iesu rətoni nərmama me həuvəpɨk, rutə ia təkuər riti məkure. Nərmama me səvənhi həuvehe tukwe,  
\v 2 nənə in rɨnamahatən irəha, mɨnamɨni mə,   
\q1
\v 3 \x - \xo 5:3 \xt Aes 57:15\x*“Nərmama səməme hətə sas ia rerɨnraha mə irəha həmwhen ia nərmama nautə səvənraha riwən, rerɨnraha traɡien,  
\q2 tɨ nəri nə mə nɨtətə ia neiai\f + \fr 5:3 \ft Nəpɨn rɨpɨk Matiu rani nəɡkiariien i mə “Nɨtətə ia neiai.” Nɨpwrai nəɡkiariien i in i “Nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.”\f* səvənraha.   
\q1
\v 4 \x - \xo 5:4 \xt Aes 61:2-3, Rev 7:17\x*Nərmama səməme kamhəreɡi rərəha mamhasək, rerɨnraha traɡien,  
\q2 tɨ nəri nə mə Kumwesən truvehi utə nətərɨɡien səvənraha.   
\q1
\v 5 \x - \xo 5:5 \xt Sam 37:11\x*Nərmama səməme həpkəfiəutə mhə ia nirəha, rerɨnraha traɡien,  
\q2 tɨ nəri nə mə Kumwesən truvei pen tɨprənə i mɨnraha.   
\q1
\v 6 \x - \xo 5:6 \xt Aes 55:1-2\x*Nərmama səməme hokeikei pɨk mə tuhətoni noien atukwatukw,  
\q1 mamhəreɡi nokeikeiien nəha rəmwhen ia iərmama nukumhə ramahi, maməkwakwa, rerɨnraha traɡien,  
\q2 tɨ nəri nə mə Kumwesən tro irəha həreɡi həkuvəutə.   
\q1
\v 7 \x - \xo 5:7 \xt Jem 2:13\x*Nərmama səməme kamhapi tɨ nərmama, rerɨnraha traɡien,  
\q2 tɨ nəri nə mə Kumwesən trapi mwi tɨ nirəha.   
\q1
\v 8 \x - \xo 5:8 \xt Sam 24:3-4, 51:10, 73:1\x*Nərmama səməme nətərɨɡien səvənraha rəmher, rerɨnraha traɡien,  
\q2 tɨ nəri nə mə irəha tuhətə Kumwesən.   
\q1
\v 9 \x - \xo 5:9 \xt 1Jon 3:2-3\x*Nərmama səməme kamhəmri nəmərinuien, rerɨnraha traɡien,  
\q2 tɨ nəri nə mə tukɨni irəha mə nɨpwnəti Kumwesən me.   
\q1
\v 10 \x - \xo 5:10 \xt Hip 12:4, 1Pit 3:14\x*Nərmama səməme kamometə irəha tɨ nəri nə mə kamho noien atukwatukw, rerɨnraha traɡien,  
\q2 tɨ nəri nə mə nɨtətə ia neiai səvənraha.   
\p
\v 11 \x - \xo 5:11 \xt 1Tes 4:14, Jem 1:2\x*Kɨmiaha i rerɨmiaha traɡien nəpɨn nərmama tuharɨs əkenhɨn ia kɨmiaha, mhometə kɨmiaha, mhəni nəɡkiariien ərəha me səpəmsəpə mɨne neikuəien me, mhousi kɨmiaha irə tɨ nəri nə mə kɨmiaha nərmama me səiou.  
\v 12 \x - \xo 5:12 \xt 2Kron 36:16, Wok Me 7:52, Hip 11:32-38, Jem 5:10\x*Kɨmiaha tihaməkeikei mhəreɡi ramasan, mhaɡien pɨk, tɨ nəri nə mə nərəkuien səkɨmiaha rasori fwe ia neiai. Kɨmiaha hiəukurən mə nərmama me hənometə profet kupwən me ia noien a mwi nəha.”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia sol mɨne nukuraanien  
\p
\v 13 “Kɨmiaha nə hiəmwhen ia sol ia tɨprənə i. Mətə trɨni mɨnuə sol nəsienien səvənhi ruvəiwən, tukəfo mwi rəsien mwi? Sol nə rɨpkəmwhen mhə mə tuko nari amasan riti mwi irə. Ramasan mə tukərarki a i, nənə nərmama tuhavən irə.   
\p
\v 14 \x - \xo 5:14 \xt Jon 8:12, 9:5\x*Kɨmiaha nə hiəmwhen ia nukuraanien ia tɨprənə i. Taon riti fwe ia təkure təkuər ko rɨpkərkwafə mhə.  
\v 15 \x - \xo 5:15 \xt Mak 4:21, Luk 8:16, 11:33\x*Nərmama me həpkɨhiai pen mhə napw ia laet mhəuiui ia nari riti, mətə irəha tuhaməkeikei mhəkurei utə i ia nəri kakurei utə laet irə mə nərmama ia nəkwai nimwə tuhətoni raməhiapw.  
\v 16 \x - \xo 5:16 \xt Efes 5:8-9, 1Tes 2:12\x*Rəmwhen a mwi ia kɨmiaha tihaməkeikei mho laet səkɨmiaha ruək asori ia nəmri nərmama pwəh hətoni noien amasan me səkɨmiaha nənə mhəɡnəɡɨni Tata səkɨmiaha fwe ia neiai.”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia Loa səvəi Moses  
\p
\v 17 \x - \xo 5:17 \xt Mat 3:15, Rom 3:31, 10:4\x*“Rerɨmiaha trəpwəh nɨrhiien mə iakuvehe mə takərarki Loa səvəi Moses mɨne nəɡkiariien səvəi profet kupwən me. Iapkuvehe mhə mə takərarki nəɡkiariien me səvənraha, mətə iakuvehe mə tako nəɡkiariien me səvənraha həuvehe mhəukuə.  
\v 18 \x - \xo 5:18 \xt Luk 16:17, 21:33\x*Iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə loa nəha trɨpkiwən mhə meste tɨprənə mɨne neiai trouiwən. Nəɡkiariien kwakwa uə nɨpəri nəɡkiariien kwakwa kɨmərai pen ia loa nəha trɨpkiwən mhə meste narimnari me pam tuhəier irapw.  
\v 19 \x - \xo 5:19 \xt Jem 2:10\x*Ro pen iərmama sə trərui loa riti rouihi ia loa me i, mamahatən nərmama me mə tuho mwi iamɨnhi, tukəkwein in mə iəmə auər a ia nɨtətə ia neiai. Mətə iərmama sə tresi pen loa me i, mamahatən nərmama me irə, tukəkwein in mə iəmə asori ia nɨtətə ia neiai.  
\v 20 Iou iakani pehe tukumiaha i mə noien səkɨmiaha traməkeikei matukwatukw məpi raka noien səvəi nahatən me səvəi Loa mɨne noien səvəi Farisi me. Mə rekəm, kɨmiaha tihəpwəh nuvnimwəien ia nɨtətə ia neiai ia nəpɨn riti.”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia noien səvəi niemaha  
\p
\v 21 \x - \xo 5:21 \xt Eks 20:13, 21:12, Lev 24:17, Dut 5:17\x*“Kɨmiaha hiəuvəreɡi raka kɨməni pen tɨ kaha kupwən me səkɨtaha mə, ‘Tikəpwəh nousi əpuneien iərmama. Trɨni mɨnuə iərmama riti rousi əpune iərmama riti ratukwatukw mə tuko nərpwɨnien min.’  
\v 22 \x - \xo 5:22 \xt 1Jon 3:15\x*Mətə iou iakani pehe tukumiaha i iərmama sə ramo niemaha m piəvni, ratukwatukw mə tuko nərpwɨnien min. Iərmama sə trɨni pen tɨ piəvni mə, ‘Ikamarməri,’ ratukwatukw mə tukuvi irapw in ia nəmri nəmə asori me. Iərmama sə trəskiari ərəha anan ia piəvni, ratukwatukw mə trevən ia kwopun napw asori rauək ikɨn.   
\p
\v 23 \x - \xo 5:23 \xt Mak 11:25\x*Ro pen trɨni mɨnuə ikamərer pen ia nɨfatə səvəi Kumwesən mə tikuvei pen nari riti min, nənə ia kwopun nəha rerɨm rɨrhi mə piam niemaha raməpi in tɨ nari riti ikɨno min,  
\v 24 tikəpwəh nəri nəha ikuə tikuvei pen m Kumwesən pwəh raməmak ia nɨkare nɨfatə, nənə mevən. Tikaməkeikei mukupwən mevən tɨ piam rouamasan kɨmirau min, nənə kurirə ikrərɨɡ, muvei pen narimnari me səim ia təkure nɨfatə ramevən tɨ Kumwesən.   
\p
\v 25 \x - \xo 5:25 \xt Mat 6:14-15, Mat 18:34-35\x*Trɨni mɨnuə iko noien ərəha riti ia iərmama, nənə in rokeikei mə kɨmirau min tirouərer ia nəmri nəmə asori me pwəh həkiri noien səim, ramasan mə tikevən akwauakw, rouəmri atukwatukw nəri nəha nəpɨn kɨmirau irauesi pen ihi suatuk rauevən ia kwopun kaməkiri nəɡkiariien ikɨn. Rərəha mə iərmama nəha ikɨno noien ərəha irə trəmri pen ik ia rəɡi iəmə asori sə raməkiri nəɡkiariien, nənə iəmə asori sə raməkiri nəɡkiariien trəmri pen ik ia rəɡi polis, nənə tukuvehi puvnimwə ik ia kalapus.  
\v 26 Iakani nɨpərhienien tukw ik i mə tikəpwəh nierien ia kalapus meste ikərəku pen pam faen me səim.”   
\s1 Iesu rɨni mə iərman rerɨn trəpwəh nakresien pran  
\p
\v 27 \x - \xo 5:27 \xt Eks 20:14, Dut 5:18\x*“Kɨmiaha hiəuvəreɡi raka kɨməni mə, ‘Tikəpwəh nakresien pran səvəi iərməpə.’  
\v 28 \x - \xo 5:28 \xt 2Tes 2:14\x*Mətə iou iakani pehe tukumiaha i trɨni mɨnuə iərman riti rətoni pran riti, nənə rerɨn rakres i, iəmə nəha rɨnərui raka nəɡkiariien nəha ia rerɨn.  
\v 29 \x - \xo 5:29 \xt Mat 18:9, Mak 9:47, Kol 3:5\x*Trɨni mɨnuə nənimem mwatuk ramo ik ikamwei ia nərəhaien, tikukumwiri raka, mərarki. Nənimem nɨpəri nɨpwram a. Trɨni mɨnuə ikouraha nɨpəri nɨpwram ramasan pɨk məpi raka mə tukərarki pen nɨpwram me pam ia kwopun napw asori rauək ikɨn.  
\v 30 \x - \xo 5:30 \xt Mat 18:8, Mak 9:43\x*Nənə trɨni mɨnuə rəɡɨm mwatuk ramo ik ikamwei ia nərəhaien, tikərai raka, mərarki. Rəɡɨm nɨpəri nɨpwram a. Trɨni mɨnuə ikouraha nɨpəri nɨpwram ramasan pɨk məpi raka mə tukərarki pen nɨpwram me pam ia kwopun napw asori rauək ikɨn.”   
\s1 Iesu rɨni mə iərman trəpwəh nəpwəhien pran səvənhi  
\p
\v 31 \x - \xo 5:31 \xt Dut 24:1-4, Mak 10:4, 1Kor 7:10-11\x*“Nəɡkiariien riti mwi kɨməni fwe kupwən in i mə, ‘Iərman sə rokeikei mə trəpwəh pran səvənhi pwəh ruvei pen nɨmwai nəkukuə riti m pran səvənhi rani mə in rɨnəpwəh in.’  
\v 32 Mətə iou iakani pehe tukumiaha i trɨni mɨnuə iərman riti rəpwəh pran səvənhi, pran sə rɨpko əpnapen mhə nari irau iərməpə, ramouraha səvənhi pran, mamo in revən mamətui iərməpə riti mə triri in. Trɨni mɨnuə prən nəha resi pen iərməpə riti iamɨnhi, in ramo noien ərəha. Iərman nəha in ramesi pen rɨpko mhə iərman atukwatukw səvənhi. Nənə iərman sə ramiri pran sə iərman səvənhi rɨnəpwəh in ramo noien ərəha. Prən nəha in ramiri səvəi iərməpə.”   
\s1 Iesu rɨni mə tikəpwəh nahatən penien nari, muvehi kwəsuahi  
\p
\v 33 \x - \xo 5:33 \xt Eks 20:7, Lev 19:12, Nam 30:2, Dut 23:21\x*“Nəɡkiariien riti mwi kɨmiaha hiəuvəreɡi raka kɨməni pen tɨ kaha kupwən me in i mə, ‘Tikəpwəh nuvehiien kwəsuahi ia nəmri Iərɨmənu meikuə irə, mətə tikaməkeikei mo nəfe ikɨməuvehi kwəsuahi mɨni mə tiko.’  
\v 34-35 \x - \xo 5:34-35 \xt Aes 66:1, Jem 5:12, Mat 23:22, Wok Me 7:49, Sam 48:2, Aes 66:1\x*Mətə iou iakani pehe tukumiaha i mə tihəpwəh nuvehiien kwəsuahi iamɨnhi. Tikəpwəh nahatən penien neiai uə tɨprənə uə Jerusalem muvehi kwəsuahi ia nirəhar, tɨ nəri nə mə neiai in nə kwopun Kumwesən raməkure ikɨn mamərɨmənu, tɨprənə in nə nəri Kumwesən ramərpwi utə tɨpaɡe nɨsun mi irə, nənə Jerusalem in nə taon səvənhi, in Iərɨmənu Asori.  
\v 36 Tikəpwəh nahatən penien kəmkapwə, muvehi kwəsuahi irə, tɨ nəri nə mə ko ipko mhə nɨmwai nukwənem riti ruvehe məpsan uə ruvehe mɨpitəv.  
\v 37 \x - \xo 5:37 \xt Jem 5:12\x*Mətə nəɡkiariien səim pwəh ro iamɨnhi. Tikɨni a ‘Ouəh’ uə ‘Rekəm.’ Nəɡkiariien sə rəpi raka nəɡkiariien mi nəha ruku pen tɨ Setan.”   
\s1 Iesu rɨni mə tikəpwəh nərpwɨnien noien ərəha səvəi nərmama  
\p
\v 38 \x - \xo 5:38 \xt Eks 21:24, Lev 24:20, Dut 19:21\x*“Kɨmiaha hiəuvəreɡi raka kɨməni mə, ‘Trɨni mɨnuə iərmama rouraha nənimek riti tukaməkeikei kouraha mwi nənimen riti. Trɨni mɨnuə iərmama rouraha revɨk riti tukaməkeikei kouraha mwi revɨn riti.’  
\v 39 \x - \xo 5:39 \xt Lev 19:18, Jon 18:22-23\x*Mətə iou iakani pehe tukumiaha i mə tihəpwəh nəvisəien kɨmiaha iərmama rərəha, mhəpwəh nərpwɨnien tai noien ərəha səvənhi iamɨnhi. Trɨni mɨnuə iərmama riti rəpwi nɨkare nɨkapwɨm mwatuk, ikuvei pen mwi nɨkaren mour min.  
\v 40 \x - \xo 5:40 \xt 1Kor 6:7\x*Trɨni mɨnuə iərmama riti ruvi irapw ik ia nəɡkiariien asori mə truvei raka səim karkahu, ikuvei pen mwi səim kot min.  
\v 41 Trɨni mɨnuə iərmama riti raməkeikei mik mə tikəvrani narimnari me səvənhi mavən kilometa kuatia, ikavən kilometa kəru kɨmirau min.  
\v 42 Trɨni mɨnuə iərmama riti rəres ik nari riti, ikuvei pen min. Tikəpwəh nɨniseien iərmama sə rokeikei mə truvehi ouihi a səim narimnari me.”   
\s1 Iesu rɨni mə tikokeikei nərmama səməme haməmwəki ik  
\p
\v 43 \x - \xo 5:43 \xt Lev 19:18\x*“Kɨmiaha hiəuvəreɡi raka kɨməni mə, ‘Tikaməkeikei mokeikei piam nənə məmwəki iərmama sə raməmwəki ik.’  
\v 44 \x - \xo 5:44 \xt Eks 23:4-5, Luk 23:34, Wok Me 7:60, Rom 12:14,20\x*Mətə iou iakani pehe tukumiaha i mə kɨmiaha tihaməkeikei mhokeikei nərmama səməme haməmwəki kɨmiaha, nənə mhəfwaki tɨ nərmama səməme kamhometə kɨmiaha.  
\v 45 \x - \xo 5:45 \xt Efes 5:1\x*Noien nəha trahatən pen mə Tata səkɨmiaha fwe ia neiai nɨpwnətɨn me nə kɨmiaha, tɨ nəri nə mə in ramo meri səvənhi rautə nukwəsikər raməhiəpwɨn nərmama ərəha me mɨne nərmama amasan me. In ramərhi irapw mwi nesən raməfwi nərmama atukwatukw mɨne nərmama həpkatukwatukw mhə.  
\v 46 Kɨmiaha hiaməfətərɨɡ irə? Trɨni mɨnuə kɨmiaha hiokeikei a nərmama səməme hokeikei kɨmiaha, Kumwesən trəɡnəɡɨni kɨmiaha tɨ nəfe? Nərmama kamərəku pen takis minraha irəha mwi kamho noien nəha!  
\v 47 Nənə trɨni mɨnuə kɨmiaha hiaməɡkiari pen m piəvmiaha me a, nəfe noien amasan hiamo mhəpi raka nərmama me nepwɨn? Nərmama me səməme həreirei Kumwesən irəha mwi kamho noien nəha!  
\v 48 \x - \xo 5:48 \xt Lev 19:2, Dut 18:13\x*Ro pen kɨmiaha tihaməkeikei mhatukwatukw rəmwhen ia Tata səkɨmiaha fwe ia neiai in ratukwatukw.”   
\c 6  
\s1 Iesu rəɡkiari ia nəriari penien nari m nərmama nautə səvənraha riwən  
\p
\v 1 \x - \xo 6:1 \xt Mat 23:5\x*“Kɨmiaha tihaməsiari nəpɨn hiamo noien atukwatukw me səkɨmiaha, mhəpwəh noien ia nəmri nərmama me mə irəha tuhətoni. Trɨni mɨnuə hiamo iamɨnhi irə, nərəkuien səkɨmiaha sə truku pen tɨ Tata səkɨmiaha fwe ia neiai triwən.   
\p
\v 2 Nəpɨn ikuə tikuvei pen nari riti mə trasitu ia nərmama nautə səvənraha riwən, ikəpwəh nukupwənien məse kisɨpw rəmwhen kəuətkəsuə me kamho ia nəkwai nimwəfwaki me səvəi nəkur Isrel mɨne ia suatuk me mə nərmama tuhətoni mhəɡnəɡɨni irəha. Iakani nɨpərhienien tukumiaha i nərmama me nəha həuvəuvehi raka nərəkuien səvənraha.  
\v 3 \x - \xo 6:3 \xt Mat 25:37-40\x*Mətə nəpɨn tikuvei pen nari riti mə trasitu ia nərmama nautə səvənraha riwən, ikəpwəh nəseniien rəɡɨm mour rukurən nəfe rəɡɨm mwatuk ramo.  
\v 4 Ro iamɨnhi irə tiko afafa nəriariien səim, nənə səim Tata sə ramətə narimnari me kamo afafa truvei pehe nərəkuien mik.”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia nəfwakiien  
\p
\v 5 \x - \xo 6:5 \xt Mat 23:5, Luk 18:10-14\x*“Nənə nəpɨn kɨmiaha tihəfwaki, hiəpwəh noien rəmwhen ia kəuətkəsuə me kamho. Irəha kamhərer ia nəkwai nimwəfwaki me səvəi nəkur Isrel mɨne ia kwopun me suatuk me həuvehe mamhəvsiek ikɨn, mamhəfwaki mə nərmama tuhətoni irəha. Irəha hokeikei pɨk noien nəha, mətə iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə nərmama me nəha həuvəuvehi raka nərəkuien səvənraha.  
\v 6 \x - \xo 6:6 \xt 2Kinɡ 4:33\x*Mətə nəpɨn tikəfwaki, ikevən ia nəkwai rum səim mərəpinhə, məfwaki m Tata səim sə nərmama həpkətoni mhə. Nənə Tata səim sə ramətə narimnari me kamo afafa truvei pehe nərəkuien mik.  
\v 7 \x - \xo 6:7 \xt Aes 1:15, 1Kinɡ 18:26-29\x*Nənə nəpɨn kɨmiaha tihəfwaki, hiəpwəh nɨniien nəɡkiariien me rɨpɨk rəmwhen ia nərmama səməme həreirei Kumwesən kamho. Irəha rerɨnraha rɨrhi mə kumwesən me səvənraha tuhəreɡi irəha tɨ nəri nə mə kamhəni nəɡkiariien me rɨpɨk.  
\v 8 \x - \xo 6:8 \xt Mat 6:32\x*Kɨmiaha tihəpwəh noien rəmwhen ia nirəha tɨ nəri nə mə nəpɨn kɨmiaha hiəpkəres mhə ihi Tata səkɨmiaha, in ruvəukurən raka narimnari me sə həiwən təni kɨmiaha.  
\v 9 \x - \xo 6:9 \xt Jon 17:6\x*Ro pen kɨmiaha tihaməkeikei mhəfwaki iamɨnhi irə:  
\q1 ‘Tata səkɨmaha ia neiai,  
\q1 Pwəh nərmama həsiai nəɡhɨm ro ikinan i.   
\q1
\v 10 \x - \xo 6:10 \xt Mat 7:21, 26:39, Luk 22:42\x*Pwəh nɨtətə sə ikamərɨmənu irə ruvehe.  
\q1 Pwəh ko nəkwam ia tɨprənə rəmwhen kamo nəkwam ia neiai.   
\q1
\v 11 Tikuvei pehe nəveɡɨnien sənəmaha rəmwhen səvəi nəpɨn ipwet.   
\q1
\v 12 \x - \xo 6:12 \xt Mat 6:14-15, Mat 18:21-35\x*Tikenouenou noien ərəha me səkɨmaha  
\q2 rəmwhen kɨmaha iahamenouenou noien ərəha me səməme nərmama hamo ia kɨmaha.   
\q1
\v 13 \x - \xo 6:13 \xt Luk 22:40, Jem 1:13, Jon 17:15, 2Tes 3:3, 2Tim 4:18, 1Kron 29:11-13\x*Tikəpwəh niri penien kɨmaha ia kwopun tahəmwei ia nərəhaien ikɨn,  
\q2 mətə tikɨnise Setan mə trəpwəh nourahaien kɨmaha.’   
\m
\v 14 \x - \xo 6:14 \xt Mak 11:25-26\x*Trɨni mɨnuə kɨmiaha hienouenou noien ərəha me səvəi nərmama, Tata səkɨmiaha fwe ia neiai in mwi trenouenou noien ərəha me səkɨmiaha.  
\v 15 Mətə trɨni mɨnuə kɨmiaha hiəpwəh nenouenouien noien ərəha me səvəi nərmama, Tata səkɨmiaha trəpwəh mwi nenouenouien noien ərəha me səkɨmiaha.”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia nəpwəhien nəveɡɨnien tɨ nəfwakiien  
\p
\v 16 \x - \xo 6:16 \xt Aes 58:5-9\x*“Nənə nəpɨn tihəpwəh naniien nari mə tihəfwaki, hiəpwəh noien nənimemiaha rəpou rəmwhen ia kəuətkəsuə me kamho. Irəha kamho nənimenraha ruvehe mopəiti mə nərmama me tuhətoni mhəukurən mə kamhəpwəh naniien nari. Iakani nɨpərhienien tukumiaha i nərmama me nəha həuvəuvehi raka nərəkuien səvənraha.  
\v 17 Mətə nəpɨn ikuə tikəpwəh nəniien nari mə tikəfwaki, ikaikuas ia nənimem, mahakwi oel ia nukwənem.  
\v 18 Nənə nərmama tuhəpwəh nətoniien mə ikəpwəh nəniien nari, mətə Tata səim sə nərmama həpkətoni mhə trətoni. Nənə Tata nəha səim sə ramətə narimnari me kamo afafa truvei pehe nərəkuien mik.”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia noeiteien nautə ia neiai  
\p
\v 19 \x - \xo 6:19 \xt Jem 5:1-3\x*“Kɨmiaha tihəpwəh noeiteien nautə səkɨmiaha ia tɨprənə i. Ia kwopun i uvne me mɨne nopweiien krauouraha nari. Ia kwopun i rakres me kamheitehi nimwə, mamhəuvnimwə, mamhakres.  
\v 20 \x - \xo 6:20 \xt Mat 19:21, Luk 18:22, Kol 3:1-2\x*Mətə kɨmiaha tihaməkeikei mhoeite nautə səkɨmiaha ia neiai. Ia kwopun nəha uvne me mɨne nopweiien kroupkouraha mhə nari. Rakres me həpkeitehi mhə nimwə mə tuhəuvnimwə mhakres.  
\v 21 Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə kwopun nautə səim raməmak ikɨn, nətərɨɡien səim traməmak mwi ikɨn.”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia nəmri iərmama  
\p
\v 22 “Nəmri iərmama in nə rauvei pen nukuraanien m nɨpwran. Ro iamɨnhi irə trɨni mɨnuə nənimem ramasan, nɨpwram pam trukuər ia nukuraanien.  
\v 23 Mətə mə nənimem rərəha, nɨpwram pam trukuər ia nəpitəvien. Trɨni mɨnuə nukuraanien ia rerɨm ro nəpitəvien irə, ikamarə ia nəpitəvien pərhien.”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia iəmə asori kəru  
\p
\v 24 “Iərmama riti riwən ramo tukwini nari ko ro nəkwai iəmə asori kəru. Trɨni mɨnuə ro iamɨnhi irə, trokeikei riti, məmwəki riti, uə trɨsiai riti mɨpkɨsiai mhə riti. Kɨmiaha ko hiəpkuvehi pəri mhə Kumwesən mɨne mane mho iəmə asori mi irə səkɨmiaha mə tiho pəri nəkwanrau.”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia nətərɨɡ pɨkien ia narimnari me səvəi tɨprənə i  
\p
\v 25 \x - \xo 6:25 \xt Fil 4:6, 1Tim 6:6-8, Hip 13:5, 1Tes 5:7\x*“Ro pen iakani pehe tukumiaha i mə tihəpwəh nətərɨɡ pɨkien tɨ nɨmɨruien səkɨmiaha, mamhəres nəfe tihani uə nəfe tihənɨmwi. Tihəpwəh nətərɨɡ pɨkien ia nɨpwramiaha, mamhəres nəfe tiharkahu i. Nɨmɨruien rɨpko mhə səvəi nəveɡɨnien əpa. Nɨpwrai iərmama rɨpko mhə səvəi tɨnari əpa.  
\v 26 \x - \xo 6:26 \xt Mat 10:29-31, Luk 12:6-7\x*Hətə ro menu me i ia nɨmaɡouaɡou. Irəha həpwəh nəpweiien nari, mhəpwəh nesiien nukwan, mhəpwəh noeiteien nəveɡɨnien ia nimwə sə kamoeite nəveɡɨnien ikɨn. Mətə Tata səkɨmiaha ia neiai raməkwməni irəha. Nənə ia nənimen kɨmiaha hiamasan pɨk mhəpi raka irəha.  
\v 27 Sin ia kɨmiaha ko ro nɨmɨruien səvənhi rəpwəmwɨs mwi səvəi nəpɨn ouihi a trɨni mɨnuə ramətərɨɡ pɨk tukwe? Kɨmiaha riti ko rɨpko mhə nəri nəha.   
\p
\v 28 Ro iamɨnhi irə rəfo hiamətərɨɡ pɨk tɨ tɨnari? Hətoni ro tihinari me ia kwopun me mə kamhəfəutə irə. Irəha həpwəh noien wok, mhəpwəh nɨtiriien tɨnari.  
\v 29 \x - \xo 6:29 \xt 1Kinɡ 10, 2Kron 9\x*Mətə iakani pehe tukumiaha i Kiɡ Solomon fwe kupwən nautə səvənhi rasori pɨk, mamarkahu tɨnari amasan me, mətə tɨnari səvənhi rɨpkamasan mhə rəmwhen ia tihinari me i.  
\v 30 Kɨmiaha nahatətəien səkɨmiaha rɨpkɨskai mhə. Kumwesən rauvei pen tɨnari amasan me m tihinari me, nəri auər a tihinari me kamhəmɨru ipwet mətə trakwakwi haukei, mhəsas, kuvani ia napw. Mə Kumwesən ramo iamɨnha irə, in truvei pehe mwi tɨnari m kɨmiaha məpi raka.  
\v 31 Ro pen tihəpwəh nətərɨɡ pɨkien, mamhəres mə, ‘Tsani nəfe?’ uə ‘Tsənɨmwi nəfe?’ uə ‘Tsarkahu ia nəfe?’  
\v 32 \x - \xo 6:32 \xt Mat 6:8\x*Nərmama səməme həreirei Kumwesən kamhətui əmisə nəveɡɨnien mɨne tɨnari. Nənə Tata səkɨmiaha ia neiai ruvəukurən raka narimnari me i mə tihaməkeikei mhəuvehi.  
\v 33 \x - \xo 6:33 \xt 1Kinɡ 3:13-14, Sam 37:4,25, Rom 14:17\x*Mətə kɨmiaha tihəkupwən mhətui əmisə nɨtətə sə in ramərɨmənu irə mɨne noien atukwatukw me səvənhi, nənə in truvei pehe mwi narimnari me pam i m kɨmiaha.  
\v 34 \x - \xo 6:34 \xt Eks 16:4,19, Mat 6:11\x*Ro pen kɨmiaha tihəpwəh nətərɨɡ pɨkien tɨ nəfe trakwakwi. Narimnari me səvəi trakwakwi səvəi trakwakwi. Nəsəsauien me səvəi nəpɨn kuatia nəmwhen raka.”   
\c 7  
\s1 Iesu rəɡkiari ia nəkiriien nərmama tɨ noien ərəha me səvənraha  
\p
\v 1 \x - \xo 7:1 \xt Rom 2:1, 1Kor 4:5, Jem 4:11-12\x*“Kɨmiaha tihəpwəh nəkiriien nərmama tɨ noien ərəha me səvənraha kamo Kumwesən rəkiri mwi kɨmiaha tɨ noien ərəha me səkɨmiaha.  
\v 2 \x - \xo 7:2 \xt Mak 4:24\x*Nəkiriien səkɨmiaha sə hiaməkiri nərmama irə, tukəkiri mwi kɨmiaha irə. Nərpwɨnien səkɨmiaha sə hiamo m nərmama tukərpwɨn pehe mwi m kɨmiaha.   
\p
\v 3 Rəfo ikamətə nɨmwəkmwəki nei sə raməmak ia nəmri piam, mətə ipkətə mhə nɨpəri nei asori sə raməmak ia nənimem?  
\v 4 Trɨni mɨnuə nɨpəri nei asori raməmak ia nənimem, rəfo iakamɨni pen tɨ piam mə, ‘Əseni iou, pwəh iakɨskəri raka nɨmwəkmwəki nei sə raməmak ia nənimem’?  
\v 5 Ik iərmama sə ikamo kəuətkəsuə tikaməkeikei mukupwən muvehi raka nɨpəri nei asori sə raməmak ia nənimem, kurirə irə ikətə amasan nari mə tikɨskəri raka nɨmwəkmwəki nei sə raməmak ia nəmri piam.   
\p
\v 6 \x - \xo 7:6 \xt Mat 10:11\x*Kɨmiaha tihəpwəh nuvei penien nari sə ro ikinan m kuri me. Rərəha mə kuri me nəha hərari mhahi testesi nɨpwramiaha. Tihəpwəh nərarki penien nəri amasan nənimen rutə pɨk revən tɨ pɨkə me. Rərəha mə pɨkə me nəha havən irə ia nɨsunraha.”   
\s1 Iesu rɨni mə tikəres nari, mətui nari, mɨkunkun ia təpinhə  
\p
\v 7 \x - \xo 7:7 \xt Mak 11:24, Jon 14:13, 15:7, Jon 16:23-24\x*“Trɨni mɨnuə hiokeikei nari riti, ramasan mə tihəres, nənə tukuvei pehe m kɨmiaha. Tihətui əmisə i, nənə tihətoni. Tihəkunkun ia təpinhə, nənə tukəsevər tukumiaha.  
\v 8 \x - \xo 7:8 \xt Jem 1:5, 1Jon 3:22, 1Jon 5:14-15\x*Iərmama sə raməres nari, truvehi nari. Iərmama sə ramətui əmisə nari, trətoni. Iərmama sə rakunkun ia təpinhə, tukəsevər tukwe.   
\p
\v 9 Sin ia kɨmiaha nəpɨn iəkunouihi səvənhi rəres bred, truvei pen kəruəterei min,  
\v 10 uə rəres nəmu truvei pen snek? Rekəm!  
\v 11 \x - \xo 7:11 \xt Jem 1:17\x*Kɨmiaha tihaməkeikei mhəuvei pen narimnari amasan me m nəkwərhakwərha me səkɨmiaha. Mə kɨmiaha i nəkur ərəha hiəukurən noien iamɨnhi, hiaməfətərɨɡ ia Tata səkɨmiaha ia neiai? In truvei pen narimnari amasan me rasori mwi m nərmama səməme kamhəres in tukwe.  
\v 12 \x - \xo 7:12 \xt Mat 22:39-40, Luk 6:31, Rom 13:8-10\x*Ro pen nəfe noien kɨmiaha hiokeikei mə nərmama tuho ia kɨmiaha, kɨmiaha mwi tiho ia nirəha, tɨ nəri nə mə in i nɨpwrai nəɡkiariien me ia Loa səvəi Moses mɨne nəkukuə me səvəi profet kupwən me.”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia suatuk kəru  
\p
\v 13 \x - \xo 7:13 \xt Jon 10:7,9\x*“Kɨmiaha tihaməkeikei mhəukurau ia ket ouihi. Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə ket asori mɨne suatuk sə rɨməru ramevən tɨ nemhəien. Nərmama həpɨk kamhəukurau ia ket nəha.  
\v 14 \x - \xo 7:14 \xt Wok Me 14:22\x*Mətə ket ouihi mɨne suatuk əknekɨn ramevən tɨ nɨmɨruien. Nərmama houihi a kamhətə suatuk nəha.”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia noien səvəi profet eikuə me  
\p
\v 15 \x - \xo 7:15 \xt Mat 24:4,24, Wok Me 20:29, 2Tes 2:1\x*“Kɨmiaha tihaməsiari tɨ profet eikuə me. Irəha tuhəuvehe tukumiaha mhəvi sipsip me ia nirəha, mətə rerɨnraha rəmwhen ia kuri əprmɨn me.  
\v 16 \x - \xo 7:16 \xt Kal 5:19-22, Jem 3:12\x*Kɨmiaha tihətə irəha, mhəukurən mə irəha profet eikuə me, tɨ nəri nə mə noien səvənraha trahatən pen. Rəfo, ko kesi nukwai krep ia rəhi, uə nukwai niemɨs ia nəkwus sə ro rɨrevɨn me? Rekəm!  
\v 17 Nei amasan raukuə kwənkwai nei amasan, mətə nei ərəha raukuə kwənkwai nei ərəha.  
\v 18 Nei amasan ko rəpwəh nukuəien kwənkwai nei ərəha. Nei ərəha ko rəpwəh nukuəien kwənkwai nei amasan.  
\v 19 \x - \xo 7:19 \xt Mat 3:10, Luk 3:9, Jon 15:6\x*Nei me pam səməme həpkukuə mhə kwənkwanraha sə ramasan kamərai əmwesi irəha, kamərarki pen ia napw.  
\v 20 \x - \xo 7:20 \xt Mat 12:33\x*Ro pen kɨmiaha tihətə irəha mhəukurən mə irəha profet eikuə me tɨ nəri nə mə noien səvənraha trahatən pen.   
\p
\v 21 \x - \xo 7:21 \xt Luk 6:46, Mat 21:31, Rom 2:13, Jem 1:22,25\x*Nərmama həpɨk kamhəkwein iou mə, ‘Iərɨmənu, Iərɨmənu,’ mətə rɨpko mhə irəha pam tuhəuvnimwə mhə ia nɨtətə ia neiai.\f + \fr 7:21 \ft Nəpɨn rɨpɨk Matiu rani nəɡkiariien i mə “Nɨtətə ia neiai.” Nɨpwrai nəɡkiariien i in i “Nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.”\f* Iərmama sə ramo nəkwai Tata səiou sə ramarə ia neiai in truvnimwə.  
\v 22 Ia nəpɨn nəha nərmama həpɨk tuhəni pehe tukw iou i mə, ‘Iərɨmənu, Iərɨmənu, ia nəɡhɨm kɨmaha iahənəvisau m nərmama. Ia nəɡhɨm kɨmaha iahənəkoui irapw nəremhə me ia nərmama. Ia nəɡhɨm kɨmaha iahəno nɨmtətien asori me rɨpɨk. Rəfo ia kɨmaha?’  
\v 23 \x - \xo 7:23 \xt Sam 6:8, Mat 10:33, 25:41, Mat 13:41-42, 2Tim 2:19\x*Mətə iou takɨni pen atukwatukw tɨ nirəha i mə, ‘Iou iapkukurən raka mhə kɨmiaha ia nəpɨn riti. Kɨmiaha nərmama me hiamo noien ərəha, həuvən isipwɨn tukw iou.’”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia iərmama mi sə krauvrhəkɨn nimwə  
\p
\v 24 “Iərmama sə rɨreɡi nəɡkiariien me i səiou, mamo nəfe iakɨməni, in trəmwhen ia iərmama riti rukurən nari muvrhəkɨn nimwə səvənhi ia təkure kəruəterei.  
\v 25 Nəpɨn nesən rauər, iapiwən raiu, nɨmətaɡi rəsuə ia nimwə nəha, mətə nimwə nəha rəpwəh nɨmweiien tɨ nəri nə mə kɨməuvrhəkɨn pen ramərer əknekɨn ia təkure kəruəterei.  
\v 26 Mətə iərmama sə rɨreɡi nəɡkiariien me i səiou, məpwəh noien nəfe iakɨməni, in trəmwhen ia iərmama riti rɨreirei nari muvrhəkɨn nimwə səvənhi ia nɨpəkɨr.  
\v 27 Nəpɨn nesən rauər, iapiwən raiu, nɨmətaɡi ruvehe məsuə ia nimwə nəha, nənə nimwə nəha rɨmwei. Nəpɨn rɨmwei irə ruvehe mərəha pam.”   
\p
\v 28 Nəpɨn Iesu rɨni pam nəɡkiariien me i, nərmama me hərkəri asori nari ia nahatənien səvənhi,  
\v 29 \x - \xo 7:29 \xt Mak 1:22, Luk 4:32, Jon 7:46\x*tɨ nəri nə mə in rahatən irəha rəmwhen iərmama sə rauvehi nasoriien ruku pen tɨ Kumwesən. In ropə ia nahatən me səvənraha səməme kamhahatən Loa.   
\c 8  
\s1 Iesu ro iərmama riti nemhəien skai ro tekɨn ruvehe məsanɨn  
\p
\v 1 Nəpɨn Iesu reiwaiu ia təkuər nəha, nərmama həpɨk kamhəkurirə i.  
\v 2 Nənə iərmama riti nemhəien skai riti ro tekɨn ruvehe tukwe in, mɨnɨmwi nukurhun mi ia nənimen, mɨni mə, “Iərɨmənu. Mə rerɨm raɡien, ko iko iou iakəmher?”   
\p
\v 3 Nənə Iesu rosə pen rəɡɨn, mɨrapi in, mɨni mə, “Rerɨk raɡien. Tikuvehe məmher.” Təkwtəkwuni a nemhəien səvəi iərmama nəha raraka irə. Nɨpwran ruvehe məmher mwi.  
\v 4 \x - \xo 8:4 \xt Lev 14:1-32, Mat 9:30, Mak 7:36, Luk 17:14\x*Nənə Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Tikətui amasan tukwe, məpwəh nɨniien nəfe iakɨno mik tɨ iərmama riti. Mətə tikevən atukwatukw tɨ pris\f + \fr 8:4 \ft Pris me nəha Iesu raməɡkiari ia nirəha, irəha nɨmwipwi Eron me. Fwe kupwən irəha kamho wok ia nimwə səvəi Kumwesən fwe Jerusalem.\f* pwəh rətoni nɨpwram mə rəmher. Tikuvei pen nəfe m Kumwesən sə Moses rɨməni. Nərmama me tuhətoni həukurən mə nemhəien i ruvəiwən ia nɨpwram.”   
\s1 Iaruaɡən riti səvəi nəkur Rom ramahatətə ia Iesu  
\p
\v 5 \x - \xo 8:5 \xt Jon 4:47\x*Iesu revən mapirapw ia taon nəha Kapaneam. Iaruaɡən riti səvəi nəkur Rom nəha ikɨn in rasori ia naruaɡən me irəha pam hantret. Ruvehe tɨ Iesu, məres mə,  
\v 6 “Iərɨmənu. Ko ikasitu ia nirak? Iərmama sə ramo tukwini nari miou raməmak fwe ia nəkwai nimwə səiou, mamreɡi rərəha anan, ko rɨpkavən mhə.”   
\p
\v 7 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Iou takuvehe mo in ruvehe məsanɨn.”   
\p
\v 8 \fig Iaruaɡən səvəi Rom in rasori ia naruaɡən me hantret|alt="Roman soldier" src="HK00193B.TIF" size="col" loc="Mat 8:8" copy="Horace Knowles" ref="Mat 8:8" \fig*Mətə iəmə asori səvəi naruaɡən me rɨni mə, “Iərɨmənu. Rɨpko mhə iou iəmə amasan riti. Iapkəmwhen mhə mə tikuvehe muvnimwə ia nimwə səiou. Mətə tikɨni a nəkwam, nənə pwəh iərmama sə ramo tukwini nari miou ruvehe məsanɨn.  
\v 9 Iou mwi iərmama riti sə iakamarə teɡɨn nəmə asori me. Naruaɡən me nepwɨn mwi kamharə teɡɨn iou. Nəpɨn iakɨni pen tɨ riti mə ‘Evən,’ in trevən. Nəpɨn iakɨni pen tɨ riti mwi mə ‘Uvehe,’ in truvehe. Nəpɨn iakɨni pen tɨ iərmama sə ramo tukwini nari miou mə ‘O nəri,’ in tro.”   
\p
\v 10 \x - \xo 8:10 \xt Mat 15:28\x*Nəpɨn Iesu rɨreɡi nəɡkiariien nəha, rərkərinari, mɨni pen tɨ nərmama səməme kamhəkurirə in mə, “Iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə iou iapkətə raka mhə iəmə Isrel riti nahatətəien səvənhi rɨskai rəmwhen ia nahatətəien səvəi iəmə Rom i.  
\v 11 \x - \xo 8:11 \xt Sam 107:3, Luk 13:29\x*Iakani pehe tukumiaha i mə nərmama həpɨk rɨpko mhə irəha nəkur Isrel tuhəuku pen ia nɨkaren parei mɨne nɨkaren peraha mhəuvehe mhani pəri nari irəha Epraham mɨne Aesak mɨne Jekop ia Nɨtətə ia Neiai.\f + \fr 8:11 \ft Nəpɨn rɨpɨk Matiu rani nəɡkiariien i mə “Nɨtətə ia neiai.” Nɨpwrai nəɡkiariien i in i “Nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.”\f*  
\v 12 \x - \xo 8:12 \xt Mat 22:13, 25:30, Luk 13:28\x*Mətə nəkur Isrel, irəha nɨpwnəti nɨtətə nəha, tukərarki irapw irəha həpɨk fwe iruə ia kwopun rɨpitəv ikɨn. Ia kwopun nəha tuhasək, mhahi tərini revɨnraha.”   
\p
\v 13 Nənə Iesu rɨni pen tɨ iəmə asori səvəi naruaɡən me mə, “Evən. Iərmama sə ramo tukwini nari mik trəsanɨn rəmwhen ikɨni nɨpərhienien mə tako mik.” Təkwtəkwuni a irə iərmama sə ramo tukwini nari m iəmə asori səvəi naruaɡən me ruvehe məsanɨn.   
\s1 Iesu ro mama səvəi Pita ruvehe məsanɨn  
\p
\v 14 \x - \xo 8:14 \xt 1Kor 9:5\x*Kurirə ikɨn Iesu revən muvnimwə ia nimwə səvəi Pita, mətoni kaka pran səvəi Pita raməmak maməkwiei fifa.  
\v 15 Iesu rɨrapi rəɡɨn, nənə nemhəien raraka irə. Prən nəha rɨskəmter, mɨnaməpnəpenə nəveɡɨnien sənəni.   
\p
\v 16 Ia nəpɨn nəha ia nəruarəv meri ruvəivə irəha həuvehi nərmama həpɨk nəremhə me kamharə ia nirəha həuvehi irəha mhəuvehe tɨ Iesu. In rɨni a nəɡkiariien səvənhi, məkoui irapw nənɨmwɨn ərəha me irə, mo mwi səməme kamhemhə irəha pam həuvehe mhəsanɨn.  
\v 17 Narimnari me i həier pehe iamɨnhi mə nəɡkiariien səvəi Profet Aesea truvehe mukuə. In rɨməni mə, “In ruvehi nemhəien me səkɨtaha mɨne nəmisəien me səkɨtaha.”   
\s1 Iərmama kəru krouokeikei mə troukurirə Iesu  
\p
\v 18 Nəpɨn Iesu rətoni mə nərmama me həpɨk hərer kurau kurau irə, rɨni pen tɨ nərmama me səvənhi mə, “Pwəh səuvən mhəpi sɨmwɨn pen fwe ia nɨkare nui asori.”  
\v 19 Ia nəpɨn nəha iahatən riti səvəi Loa ruvehe mɨni pen tukwe in mə, “Iahatən, takukurirə ik kwopun pəku tikevən ikɨn.”   
\p
\v 20 \x - \xo 8:20 \xt 2Kor 8:9\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Kuri əprmɨn me səvənraha nɨpəɡ rarə. Menu me ia nɨmaɡouaɡou təpwaɡenraha rarə. Mətə iou, Iəməti Iərmama, kwopun səiou riwən mə takapri ikɨn.”   
\p
\v 21 \x - \xo 8:21 \xt 1Kinɡ 19:20, Jon 5:25\x*Nənə iərmama riti mwi sə ramərer ia kwopun nəha irəha nərmama me səvəi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Iərɨmənu. Takukurirə ik, mətə pwəh iakukupwən mevən mɨnɨmwi raka səiou tata.”  
\v 22 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Nərmama səməme həpkukurirə mhə iou rəmwhen mə həuvamhə raka. Tikukurirə iou, məpwəh irəha. Pwəh irəha hənɨmwi nərmama me səvənraha səməme həuvamhə.”   
\s1 Iesu rɨnise nɨmətaɡi asori  
\p
\v 23 Ia nəpɨn nəha Iesu rəputə ia nɨtətə ouihi riti. Nərmama me səvənhi həkurirə in.  
\v 24 \x - \xo 8:24 \xt Sam 4:8\x*Irəha həier mənamhəuvən. Rɨpko mhə tui nɨmətaɡi asori riti rɨskəmter ia təkure nui mo peiau peiau me rasori mɨnakuər ia nɨtətə ouihi səvənraha. Mətə Iesu ramapri.  
\v 25 Ro pen irəha həuvən, mhəsuəpwiri in, mamhəni mə, “Iərɨmənu! Tikuvehimɨru kɨtaha! Na tsəmwhenɨmw!”   
\p
\v 26 \x - \xo 8:26 \xt Mat 14:31, 16:8, Sam 89:9\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Rəfo kɨmiaha hiamhekɨr? Kwa nahatətəien səkɨmiaha rɨpkɨskai mhə.” Nənə in rɨskəmter mɨnise nɨmətaɡi mɨne nui asori mɨni mɨnuə troueiwaiu. Təkwtəkwuni a mwi narimnari me pam həuvehe mhəmərinu.   
\p
\v 27 Nərmama me səvənhi nənimenraha rier. Irəha həni mə, “Nəfe i iərmama nɨmətaɡi mɨne nui krauo nəkwan?”   
\s1 Iesu rəkoui irapw nəremhə me nepwɨn ia iərmama Katara kəru  
\p
\v 28 Nəpɨn Iesu rier pen ia nɨkare nui asori ia tənə səvəi nəmə Katara, iərmama kəru krouier ia kwopun kanɨmwi nərmama ikɨn, rouvehe tukwe in ia suatuk. Nəremhə me kamharə ia nirau, mamho irau krauousi nərmama. Iərmama riti riwən ko rukurau ia suatuk ia kwopun nəha.  
\v 29 \x - \xo 8:29 \xt Mak 1:24, Luk 4:34,41\x*Nəpɨn irau krouətə Iesu, krouəkwein əpwəmwɨs, rouni mə, “Tɨni Kumwesən, ikuvehe mə tiko nəfe ia kɨmaha? Rosi tiko nəmisəien m kɨmaha, mətə rɨpko mhə ihi nəpɨn atukwatukw səvənhi uə?”   
\p
\v 30 Mətə toue pɨkə me həpɨk kamhərku ia kwopun nəha isipwɨn kwopti tɨ nirəha.  
\v 31 Nəremhə me nəha hase Iesu, mhəni mə, “Trɨni mɨnuə ikəkoui irapw kɨmaha, pwəh ikərhi pen kɨmaha iahəuvən ia reri pɨkə me nəha.”   
\p
\v 32 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Həuvən!” Ro pen irəha həier ia iərmama mi nəha, mhəuvən ia reri pɨkə me. Təkwtəkwuni a mwi pɨkə me pam haiu, mheiwaiu ia nəpatu, mhəsas pen ia təmwei nui asori, mhəmwhenɨmw.  
\v 33 Nərmama səməme kamhətui tɨ pɨkə me hap, mhəuvən ia taon səvənraha, mhəni irapw narimnari me pam nəha irəha hənətoni. Irəha həɡkiari pɨk ia nəfe Iesu rɨno ia iəmə mi nəha nəremhə me hənarə ia nirau.  
\v 34 Nərmama me pam ia taon nəha həier mə tuhətə Iesu ia suatuk. Nəpɨn hətoni, hase in mə trəpwəh tənə səvənraha mamevən.   
\c 9  
\s1 Iesu ro iərmama riti nɨsun mi krouemhə ruvehe məsanɨn  
\p
\v 1 \x - \xo 9:1 \xt Mat 4:13\x*Nənə Iesu rəputə ia nɨtətə ouihi, məpi sɨmwɨn mwi ia nui asori, muvehe ia taon səvənhi.\f + \fr 9:1 \ft Taon nəha Iesu revən ikɨn nəɡhɨn nə Kapaneam.\f*  
\v 2 Ia kwopun nəha nərmama nepwɨn həuvehi iərmama riti mhəuvehi mhəuvehe tukwe. Iərmama nəha ramapri ia nɨməhan səvənhi nɨsun mi krouemhə. Nəpɨn Iesu rətoni nahatətəien səvənraha, rɨni pen tɨ iərmama sə nɨsun mi krouemhə mə, “Nərɨk. Tikəpwəh nehekɨrien. Iakɨnenouenou raka noien ərəha me səim.”   
\p
\v 3 Nəpɨn Iesu rɨni nəɡkiariien nəha nahatən me nepwɨn səvəi Loa həɡkiari mɨnraha me, mhəni mə, “Iəmə i rani ərəha Kumwesən.”   
\p
\v 4 \x - \xo 9:4 \xt Mat 12:25, Luk 9:47, Jon 2:25\x*Mətə Iesu ruvəukurən raka nətərɨɡien səvənraha, mɨni mə, “Rəfo rerɨmiaha ramrhi ərəha iou iamɨnhi irə?  
\v 5 Nəɡkiariien mi sə pəku nəha rɨməru tukw iou tɨ nɨniien: nəɡkiariien i mə, ‘Iakɨnenouenou raka noien ərəha me səim,’ uə nəɡkiariien i mə, ‘Ərer mavən’?  
\v 6 \x - \xo 9:6 \xt Jon 17:2, 5:8\x*Mətə iakokeikei mə kɨmiaha tihəukurən mə iou, Iəməti Iərmama, iakauvehi nasoriien ia tɨprənə i. Iakukurən nenouenouien noien ərəha me.” Nənə Iesu rɨni pen tɨ iərmama sə nɨsun mi krouemhə mə, “Ərer, muvehi nɨməhan səim, mavən mamevən fwe imwam.”  
\v 7 Iəmə nəha rərer, mavən, mevən fwe imwəni.  
\v 8 Nəpɨn nərmama hətoni nəri nəha, həhekɨr, nənə həuvehi utə nəɡhi Kumwesən tɨ nəri nə mə in ruvei pen nasoriien m nərmama mə tuho iamɨnhi irə.   
\s1 Iesu rəkwein Matiu mə trukurirə in  
\p
\v 9 Nəpɨn Iesu rəpwəh kwopun nəha mamevən, rətoni iərmama riti nəɡhɨn nə Matiu raməkure ia nimwə kamərəku pen takis ikɨn. Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Kurirə iou.” Nənə Matiu rɨskəmter mukurirə in.   
\p
\v 10 Kurirə irə Iesu revən maməni nari ia nəkwai nimwə səvəi Matiu. Nərmama kamərəku pen takis mɨnraha mɨne nərmama ərəha me nepwɨn mwi həpɨk həuvehe mamhani pəri nari irəha min mɨne nərmama me səvənhi.  
\v 11 \x - \xo 9:11 \xt Luk 15:2, 19:7\x*Nəpɨn Farisi me hətoni, həni pen tɨ nərmama me səvənhi mə, “Rəfo iahatən səkɨmiaha raməni pəri nari irəha nərmama kamərəku pen takis mɨnraha mɨne nərmama ərəha me nepwɨn mwi?”   
\p
\v 12 Mətə nəpɨn Iesu rɨreɡi, rɨni mə, “Nərmama həsanɨn tuhətui tokta tɨ nəfe? Mətə nərmama kamhemhə kamhətui tokta.  
\v 13 \x - \xo 9:13 \xt Mat 12:7, Hos 6:6\x*Ramasan mə kɨmiaha tihəuvən kahatən kɨmiaha ia nɨpwrai nəɡkiariien i Kumwesən rɨməni ia Nəkukuə Ikinan mə, ‘Iakəpwəh nokeikeiien mə nərmama tuhousi əpune nərimɨru me mhəuvehi pehe miou, mətə iakokeikei mə irəha tuhapi tɨ nirəha me.’” Nənə Iesu rarə mɨni mwi mə, “Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə iapkuvehe mhə mə takəkwein nərmama atukwatukw me, mətə iakuvehe mə takəkwein nərmama ərəha me.”   
\s1 Noien vi ko rɨpkuvehe mhə mo kuatia irau noien ivɨs  
\p
\v 14 \x - \xo 9:14 \xt Luk 18:12\x*Ia nəpɨn nəha nərmama me səvəi Jon Paptaes həuvehe tɨ Iesu, mamhəni mə, “Rəfo kɨmaha mɨne Farisi me iahaməpwəh naniien nari tɨ nəfwakiien, mətə nərmama me səim həpwəh noien iamɨnhi irə?”   
\p
\v 15 \x - \xo 9:15 \xt Jon 3:29\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Nərmama ia nəveɡɨnien i kamo tɨ narə viien səvəi iərman mɨne pran tuhaməkeikei mhani nari, mamhaɡien, tɨ nəri nə mə iərman sə rɨpkarə vi a irau pran səvənhi ramarə irəha mɨnraha. Rɨpkatukwatukw mhə mə rerɨnraha trəpou ia nəpɨn nəha. Mətə trɨpkuvehe ia nəpɨn sə tukuvehi raka iərman sə rɨpkarə vi a irau səvənhi pran trɨpkarə mhə mwi irəha mɨnraha. Ia nəpɨn nəha irəha tuhəpwəh naniien nari tɨ nəfwakiien.   
\p
\v 16 \x - \xo 9:16 \xt Jon 1:17\x*Iərmama riti riwən ko ruvehi nɨpəri tɨnari vi mɨtiri tukuahaɡ ia ruei tɨnari ivɨs. Trɨni mɨnuə ro iamɨnhi irə, tɨnari vi truvi tərini nənə meitehi asori mwi.  
\v 17 Iərmama riti riwən ko rətəɡi pen waen vi ia tɨki waen tui me sə kɨno ia teki nəni. Trɨni mɨnuə ro iamɨnhi irə, tɨki waen tui me tuhəsisi mhəpəruə tɨ nəri nə mə həuvəskai raka. Waen trarɨs pam, nənə tɨki waen me tuhərəha. Mətə waen vi tukətəɡi pen ia tɨki waen vi me sə hamərməru ihi mə waen vi mɨne tɨki waen vi me irau pəri trouəmak amasan.”\f + \fr 9:17 \ft Iesu rusipekɨn ia nɨpəri tɨnari vi mɨne tɨnari ivɨs, marə mɨni mwi tɨki waen tui me mɨne tɨki waen vi me. Nusipekɨnien mi nəha nɨpwranrau mə nahatənien vi səvəi Iesu trɨpkesi pen mhə nahatənien tui sə nəkur Isrel kamharə irə.\f*   
\s1 Iesu romasan pran riti marə momasan mwi prən ouihi riti  
\p
\v 18 Nəpɨn Iesu rani narimnari me nəha tɨ nirəha i, təkwtəkwuni a mwi iəmə asori riti səvəi nimwəfwaki səvəi nəkur Isrel ruvehe tukwe in, mɨnɨmwi nukurhun mi ia nənimen, mɨni mə, “Prənouihi səiou rɨpkemhə a i, mətə tiko muvehe, məmrutə rəɡɨm irə, nənə in trɨmɨru mwi.”  
\v 19 Ro pen Iesu rɨskəmter irəha nərmama me səvənhi, mhəkurirə iəmə nəha.   
\p
\v 20 Pran riti fwe ikɨn ramemhə ia nemhəien səvəi nɨpran. Nemhəien nəha rɨnarə rerɨn irə muvehi nuk twelef. Təkwtəkwuni nəha rukurirə Iesu, muvehe, mɨrapi nusvenhi tɨnari səvənhi.  
\v 21 \x - \xo 9:21 \xt Mat 14:36\x*In ro iamɨnhi irə mɨne tɨ nəri nə mə rerɨn ramrhi mə, “Rosi ko iakrapi tɨnari səvənhi, ko iakuvehe məsanɨn.”   
\p
\v 22 Nəpɨn rɨrapi tɨnari səvəi Iesu, Iesu ruvsini, mətoni prən nəha, mɨni mə, “Prən i. Tikəpwəh nehekɨrien. Nahatətəien səim rɨno raka ik ikuvehe məsanɨn.” Təkwtəkwuni a prən nəha ruvehe məsanɨn.   
\p
\v 23 Kurirə irə Iesu revən mapirapw ia nimwə səvəi Jaeras, mətoni nərmama səməme kamhani nɨpu səvəi nemhəien mɨne nərmama həpɨk kamho nurɨɡrɨɡien asori.  
\v 24 \x - \xo 9:24 \xt Jon 11:11\x*In rɨni mə, “Həier. Prənouihi nəha rɨpkemhə mhə, mətə ramapri a.” Irəha həreɡi harɨs ia Iesu.  
\v 25 Mətə nəpɨn həməier irapw irə, in ruvnimwə, muvehi rəɡi prən ouihi nəha, nənə in rɨmɨru mərer.  
\v 26 Nənə nəvisauien səvəi nəri i revən ia kwopun me pam ia tənə nəha.   
\s1 Iesu romasan iərmama kəru nənimenrau rɨfwə  
\p
\v 27 \x - \xo 9:27 \xt Mat 20:29-34\x*Nəpɨn Iesu rəpwəh kwopun nəha mamevən, iərmama kəru nənimenrau rɨfwə kroukurirə in, rouəkwein əpwəmwɨs, rouni mə, “Kwənəkwus səvəi Kiɡ Tevɨt! Api tukumrau!”   
\p
\v 28 Nəpɨn Iesu ruvnimwə ia nəkwai nimwə, iərmama mi nəha nəmrɨnrau rɨfwə krouvehe tukwe in. Nənə Iesu rɨni pen tɨ nirau i mə, “Kɨmirau irouni nɨpərhienien mə iakukurən noien nəri i uə rekəm?”  
\p Mɨreɡi irau krouni mə, “Ouəh, Iərɨmənu.”   
\p
\v 29 \x - \xo 9:29 \xt Mat 8:13\x*Ro pen in rɨrapi nəmrɨnrau, mɨni mə, “Itə. Pwəh iakomasan nənimemirau rukurirə pen a nahatətəien səkɨmirau.”  
\v 30 \x - \xo 9:30 \xt Mat 8:4\x*Nənə nənimenrau rətui, irau krouətə nari. Nənə Iesu rɨnise pen əknekɨn tɨ nirau i mə, “Kɨmirau tirouətui amasan tukwe, rouəpwəh nɨniien nəfe iakɨno m kɨmirau tɨ iərmama riti.”  
\v 31 Mətə irau krouəpwəh in, rouevən rouəvisau nəfe Iesu rɨno mɨnrau nəɡkiariien səvənrau ruvirɨs mevən ia kwopun me pam ia tənə nəha.   
\s1 Iesu romasan iərmama riti sə iəremhə rarə irə  
\p
\v 32 Nəpɨn iərmama mi nəha krouərari rauevən, təkwtəkwuni nəha nərmama nepwɨn həiri iərmama riti, mhəiri mhəuvehe tɨ Iesu. Iərmama nəha ko rɨpkəɡkiari mhə tɨ nəri nə mə iəremhə rarə irə.  
\v 33 \x - \xo 9:33 \xt Mak 2:12\x*Nəpɨn Iesu rəkoui irapw raka iəremhə nəha, iərmama nəha rɨnaməɡkiari. Nənə nərmama me hətoni hərkərinari irə, mamhəni mə, “Kɨtaha səpkətə raka mhə nari riti iamɨnhi ia tənə Isrel.”   
\p
\v 34 \x - \xo 9:34 \xt Mat 12:24, Mak 3:22, Luk 11:15\x*Mətə Farisi me həni mə, “In rauvehi nɨskaiien səvəi iəremhə sə in rasori ia nəremhə me, maməkoui irapw nəremhə me irə.”   
\s1 Iesu rerɨn rərkwəpɨr tɨ nərmama  
\p
\v 35 \x - \xo 9:35 \xt Mat 4:23, Mak 1:39\x*Ia nəpɨn nəha Iesu revən ia taon me mɨne rukwənu me pam, mamahatən nərmama ia nəkwai nimwəfwaki me səvəi nəkur Isrel, maməvisau nəɡkiariien amasan ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə, mamomasan nərmama me pam səməme kamhemhə ia nemhəien me səpəmsəpə mɨne səməme nemhəien rouraha nɨpəri nɨpwranraha.  
\v 36 \x - \xo 9:36 \xt Mat 14:14, Nam 27:17, 1Kinɡ 22:17, Esik 34:5\x*Nəpɨn in rətoni nərmama həpɨk anan, rerɨn rərkwəpɨr tɨ nirəha, tɨ nəri nə mə haməmwur pɨk, mhənəpou. Irəha həmwhen ia sipsip me nepwɨn iərmama riwən trətə amasan irəha.  
\v 37 \x - \xo 9:37 \xt Sek 10:2, Mak 6:34, Luk 10:2\x*Ro iamɨnhi irə Iesu rɨni pen tɨ nərmama me səvənhi mə, “Nəveɡɨnien sə ruvəmruə raka fwe ia nəmhien rasori pɨk, mətə nərmama səməme kamhəpeki pehe houihi a.  
\v 38 Ro iamɨnhi irə kɨmiaha tihaməkeikei mhəfwaki m Kumwesən sə ramərɨmənu ia nəmhien, mhəres in mə trərhi pen nərmama nepwɨn mwi həuvən fwe ia nəmhien səvənhi mhəpeki nəveɡɨnien sə ruvəmruə, mhəpeki mhəuvehe.”\f + \fr 9:38 \ft Iesu rusipekɨn ia nəveɡɨnien sə ruvəmruə ia nəmhien. Nusipekɨnien nəha nɨpwran mə nərmama həpɨk hənoraka rere mə tuhəuvehe tɨ Iesu, mətə nərmama səməme tuhasitu ia nirəha, mhəiri irəha mhəuvehe houihi a.\f*   
\c 10  
\s1 Iesu rərhi pen nərmama səvənhi twelef həuvən mhəvisau  
\p
\v 1 \x - \xo 10:1 \xt Mak 6:7, Luk 9:1\x*Iesu rəkwein pen nərmama səvənhi twelef həuvehe tukwe. Nənə in ruvei pen nasoriien mɨnraha. Ia nasoriien nəha irəha həukurən nəkoui irapwien nənɨmwɨn ərəha me ia nərmama, mhəukurən mwi nomasanien nərmama me pam səməme kamhemhə ia nemhəien me səpəmsəpə.   
\p
\v 2 Aposol me nəha irəha pam twelef nəɡhɨnraha me i: Sə rukupwən Saemon (iəmə sə kani mə Pita), mɨne Antru piəvi Saemon, mɨne Jemes tɨni Sepeti, mɨne Jon piəvi Jemes,  
\v 3 mɨne Filip, mɨne Patolomiu, mɨne Tomas, mɨne Matiu (iəmə sə kupwən kamərəku pen takis min), mɨne Jemes tɨni Alfeas, mɨne Tateas,  
\v 4 mɨne Saemon (iəmə sə kupwən rakurirə ia nəmə me nəha kamhəmwur mə tuhəkoui irapw nəkur Rom), mɨne Jutas Iskariot (iəmə sə ruvei pen Iesu ia rəɡi nərmama səməme haməmwəki in).   
\p
\v 5 \x - \xo 10:5 \xt Wok Me 13:46\x*Nəmə me nəha twelef Iesu rərhi pen irəha, maməvəhaɡ mɨnraha, mani mə, “Kɨmiaha tihəpwəh nevənien tɨ nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel, mhəpwəh mwi nuvnimwəien ia taon riti səvəi nəkur Sameria.  
\v 6 \x - \xo 10:6 \xt Jer 50:6, Mat 15:24\x*Mətə kɨmiaha tihaməkeikei mhəuvən əpa tɨ nəkur Isrel. Irəha həmwhen ia sipsip me hənəruei.  
\v 7 \x - \xo 10:7 \xt Mat 3:2, 4:17, Luk 10:9,11\x*Nəpɨn kɨmiaha hiamesi pen suatuk səkɨmiaha mamhəuvən, tihəni irapw iamɨnhi irə mə, ‘Nɨtətə ia neiai ruvəuvehe ipaka.’\f + \fr 10:7 \ft Nəpɨn rɨpɨk Matiu rani nəɡkiariien i mə “Nɨtətə ia neiai.” Nɨpwrai nəɡkiariien i in i “Nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.”\f*  
\v 8 \x - \xo 10:8 \xt Wok Me 20:33\x*Kɨmiaha tihaməkeikei mho nərmama səməme kamhemhə həuvehe mhəsanɨn. Səməme həuvamhə, kɨmiaha tiho irəha hətui mwi. Səməme nemhəien skai ro tekɨnraha, kɨmiaha tiho irəha həuvehe mhəmher. Səməme nəremhə me kamharə ia nirəha, kɨmiaha tihəkoui irapw nəremhə me nəha ia nirəha. Nasoriien i iakauvei pehe m kɨmiaha hiəpkuvehi mhə nənimen. Ro pen kɨmiaha tihasitu ia nərmama me irə, mhəpwəh nəresien nərəkuien tukwe.  
\v 9 \x - \xo 10:9 \xt Luk 10:4\x*Kɨmiaha tihəpwəh nuvehiien kol uə silva uə kapa uə mane riti mwi mhəvai pen ia pəket me səkɨmiaha.  
\v 10 \x - \xo 10:10 \xt Nam 18:31, Luk 10:7, 1Kor 9:14, 1Tim 5:18\x*Kɨmiaha tiharkahu karkahu kuatia a, mhəuvei pen put, mhəuvehi tənərɨpw mɨne kaskɨn səvəi navənien səkɨmiaha, mətə tihəpwəh nuvehiien sə rəkwaku. Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə kɨmiaha hiəmwhen ia nərmama kamhowok. Ratukwatukw mə nəkur me nəha tuhəkwməni kɨmiaha, mhəuvei pehe nəfe riwən təni kɨmiaha.   
\p
\v 11 Nəpɨn kɨmiaha tihəuvən ia taon riti uə rukwənu riti, tihətui iərmama riti sə in rerɨn raɡien mə truvehi puvnimwə kɨmiaha ia nimwə səvənhi, nənə tihamarə ikɨn meste nəpɨn tihəier irə.  
\v 12 \x - \xo 10:12 \xt Luk 10:5-6\x*Nəpɨn tihəuvnimwə ia nimwə nəha tihəkwein amasan ia nirəha mhəni mə, ‘Nəmərinuien ramarə tukumiaha.’  
\v 13 Nənə trɨni mɨnuə nərmama ia nəkwai nimwə nəha rerɨnraha raɡien mə tuhəuvehi puvnimwə pehe kɨmiaha, nəmərinuien nəha səkɨmiaha tramarə tɨ nirəha, mətə mə rerɨnraha rɨpkaɡien mhə tukumiaha, nəmərinuien nəha səkɨmiaha trɨrərɨɡ mwi tukumiaha.  
\v 14 \x - \xo 10:14 \xt Luk 10:10-12, Wok Me 13:51, 18:6\x*Nənə trɨni mɨnuə nərmama nepwɨn həpwəh nəsevərien ia rerɨnraha tukumiaha uə həpwəh nətərɨɡien ia nəɡkiariien me səkɨmiaha, nəpɨn kɨmiaha tihəier ia nimwə səvənraha uə taon səvənraha, tihaməkeikei mhounouini raka nɨməkwrur ia nɨsumiaha, mhahatən pen mə irəha həno noien ərəha.  
\v 15 \x - \xo 10:15 \xt Mat 11:24, Jut 7\x*Iakani nɨpərhienien tukumiaha i ia nəpɨn nəha Kumwesən trərpwɨn noien ərəha me irə nərpwɨnien səvəi nərmama ia taon nəha trɨskai məpi raka nərpwɨnien səvəi tənə Sotom mɨne Komora fwe kupwən.”   
\s1 Iesu rɨni mə tukometə nərmama me səvənhi  
\p
\v 16 \x - \xo 10:16 \xt Luk 10:3, Jon 10:12, Wok Me 20:29, Rom 16:19\x*“Həreɡi ro. Iakamərhi pen kɨmiaha mə tihəuvən mhəmwhen ia kwəti sipsip me sə kamhərer ia kurkwai kuri əprmɨn me. Ro pen kɨmiaha tihaməkeikei mho rəmwhen ia nərimɨru sə rukurən nari mɨne nərimɨru sə noien səvənhi rəmher.  
\v 17 \x - \xo 10:17 \xt Mak 13:9-11, Luk 12:11-12, Luk 21:12-15\x*Kɨmiaha tihaməsiari nərmama me. Irəha tuhəuvei pen kɨmiaha ia rəɡi nəmə asori me mə irəha tuhəkiri nəɡkiariien səkɨmiaha. Irəha tuhərisi mwi kɨmiaha ia nəkwai nimwəfwaki me səvəi nəkur Isrel.  
\v 18 \x - \xo 10:18 \xt Wok Me 25:23, 27:24\x*Tɨ nəri nə mə kɨmiaha nərmama me səiou, irəha tuhəuvehi kɨmiaha, mhərpwi irapw kɨmiaha ia nəmri kiɡ me mɨne ia nəmri nərmama səməme kamhərɨmənu. Mətə mə irəha ho iamɨnha irə kɨmiaha tihəuvehi nəpɨn riti səkɨmiaha tihəni irapw nəɡkiariien səiou irə ia nəmrɨnraha mɨne ia nəmri nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel.  
\v 19 Nəpɨn nərmama tuhəuvei pen kɨmiaha ia rəɡi nəmə asori me mə irəha tuhəkiri nəɡkiariien səkɨmiaha, tihəpwəh nətərɨɡ pɨkien mə kɨmiaha tihəfni irə uə nəfe nəɡkiariien tihəni. Kɨmiaha tihəpwəh nətərɨɡ pɨkien iamɨnhi tɨ nəri nə mə ia nəpɨn atukwatukw nəha tihəɡkiari irə tukuvei pehe m kɨmiaha nəfe nəɡkiariien tihəni.  
\v 20 \x - \xo 10:20 \xt Jon 14:26, 1Kor 2:4\x*Rɨpko mhə nəɡkiariien atukw səkɨmiaha tihəni, mətə Nənɨmwɨn səvəi Tata səkɨmiaha trəɡkiari ia tərhumiaha.   
\p
\v 21 \x - \xo 10:21 \xt Maeka 7:6, Mat 10:35, Mak 13:12, Luk 21:16\x*Iərmama truvei pen piəvni anan ia rəɡi nərməpə mə tukousi əpune. Tata me tuho mwi iamɨnhi ia tɨnɨnraha me. Nəkwərhakwərha me tuhəskəmter mhəni ərəha səvənraha me tata me mɨne mama me, mhəuvei pen irəha mə tukousi əpune irəha.  
\v 22 \x - \xo 10:22 \xt Mat 24:9,13, Mak 13:13, Luk 21:17, Jon 5:18-21\x*Nərmama me pam tuhəmwəki kɨmiaha tɨ nəri nə mə kɨmiaha nərmama me səiou. Mətə iərmama sə trərer əknekɨn ia nahatətəien səvənhi meste nərəhaien me i həuvehe mhəukurau pam, Kumwesən truvehimɨru in.  
\v 23 \x - \xo 10:23 \xt Mat 16:28\x*Nəpɨn irəha tuhometə kɨmiaha ia taon riti, kɨmiaha tihaməkeikei mhap mhəuvən ia taon əpə riti. Iakani nɨpərhienien tukumiaha i kɨmiaha tihəpkəuvən pam mhə ia taon me ia tənə Isrel kurirə iou, Iəməti Iərmama, iakuvehe.   
\p
\v 24 \x - \xo 10:24 \xt Luk 6:40, Jon 13:16, 15:20\x*Iərmama sə kamahatən in rɨpkasori mhə ia iahatən səvənhi. Iərmama sə ramo tukwini nari rɨpkasori mhə ia iəmə asori səvənhi.  
\v 25 \x - \xo 10:25 \xt Mat 9:34, 12:24, Mak 3:22, Luk 11:15\x*Trɨni mɨnuə iərmama sə kamahatən in ruvehe mɨnəmwhen ia iahatən səvənhi, uə iərmama sə ramo tukwini nari ruvehe mɨnəmwhen ia iəmə asori səvənhi, rerɨnrau traɡien. Iou iəmə asori səkɨmiaha, mətə irəha həməni ərəha iou mə iou iəremhə asori Pielsepul. Ro iamɨnhi irə hiəukurən mə irəha tuhəni ərəha anan mwi kɨmiaha nərmama me səiou.   
\p
\v 26 \x - \xo 10:26 \xt Mak 4:22, Luk 8:17\x*Ro pen kɨmiaha tihəpwəh nehekɨrien irəha. Narimnari me pam səməme hamərkwafə tuhaməkeikei mhəier irapw. Narimnari me pam səməme haməmak afafa tukaməkeikei kətoni kuvehi irapw ia nukuraanien.  
\v 27 Nəfe nəɡkiariien iakani pehe tukumiaha ia nəpitəvien, kɨmiaha tihaməkeikei mhəni irapw ia nukuraanien. Nəfe nəɡkiariien hiamreɡi kaməsiwən irə, kɨmiaha tihaməkeikei mhəni irapw ia təkure nimwə me.  
\v 28 \x - \xo 10:28 \xt Jem 4:12\x*Kɨmiaha tihəpwəh nehekɨrien nərmama səməme həukurən nousi əpuneien nɨpwramiaha, mətə ko həpwəh nousi əpuneien nənɨmwɨmiaha. Mətə kɨmiaha tihaməkeikei mhehekɨr Kumwesən tɨ nəri nə mə in rukurən nouraha pəriien nɨpwramiaha mɨne nənɨmwɨmiaha ia kwopun napw asori rauək ikɨn.  
\v 29 Rerɨmiaha rɨrhi ro kwəti menu me. Nənimenraha reiwaiu. Kauvehi kəru ia silin sə rouihi anan kuatia. Mətə mə Tata səkɨmiaha rɨpkəseni mhə menu me nəha ko riti rəpwəh nɨmweiien ia tɨprənə memhə.  
\v 30 Hətə ro nɨmwai nukwənemiaha, mətə Kumwesən rɨnəvsini pam raka irəha.  
\v 31 \x - \xo 10:31 \xt Mat 6:26, 12:12\x*Ro iamɨnhi irə kɨmiaha tihəpwəh nehekɨrien. Ia nənimen kɨmiaha hiamasan mwi mhəpi raka kwəti menu me nəha həpɨk.   
\p
\v 32 Iərmama sə trɨni irapw ia nəmri nərmama mə in iərmama riti səiou, iou mwi takɨni irapw ia nəmri Tata səiou ia neiai mə in iərmama riti səiou.  
\v 33 \x - \xo 10:33 \xt Mak 8:38, Luk 9:26, 2Tim 2:12\x*Mətə iərmama sə trɨni irapw ia nəmri nərmama mə in rɨreirei iou, iou mwi takɨni irapw ia nəmri Tata səiou ia neiai mə iakreirei in.”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia nəmərinuien mɨne nəvisəien  
\p
\v 34 “Rərəha mə rerɨmiaha ramrhi iou mə iakuvehe mə tako nərmama ia tɨprənə i harə ia nəmərinuien. Iapkuvehe mhə mə tako nərmama harə ia nəmərinuien, mətə iakuvehe mə tako nərmama həuai irəha me, mhəvisə.  
\v 35 Iakuvehe mə tako  
\q1 ‘iərmama rəvisə irau tata səvənhi,  
\q2 pran rəvisə irau mama səvənhi,  
\q1 prɨsɨni pran rəvisə irau kaka pran səvənhi.   
\q1
\v 36 Iərmama riti trətoni  
\q2 mə nərmama səməme kamharə ia nəkwai nimwə səvənhi tuhaməmwəki in.’   
\p
\v 37 \x - \xo 10:37 \xt Dut 33:9\x*Iərmama sə rokeikei pɨk tata səvənhi uə mama səvənhi məpi raka in rokeikei iou, rəpwəh nəmwhenien mə truvehe mo in iərmama riti səiou. Nənə iərmama sə rokeikei pɨk tɨni iərman uə tɨni pran məpi raka in rokeikei iou rəpwəh nəmwhenien mə truvehe mo in iərmama riti səiou.  
\v 38 \x - \xo 10:38 \xt Mat 16:24-25, Mak 8:34-35, Luk 9:23-24, Luk 17:33, Jon 12:25\x*Iərmama sə rɨpkuvehi utə mhə nei kamarkuaui səvənhi, məvrani mukurirə iou, rəpwəh nəmwhenien mə truvehe mo in iərmama riti səiou.  
\v 39 Iərmama sə rokeikei mə trəkwtəmhiri nɨmɨruien səvənhi trarfai irə. Mətə iərmama sə traraka ia nɨmɨruien səvənhi tukw iou truvehi nɨmɨruien rerɨn.”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia nərəkuien səvəi nəkur atukwatukw me  
\p
\v 40 \x - \xo 10:40 \xt Mak 9:37, Luk 10:16, Jon 13:20\x*“Iərmama sə raməsevər ia rerɨn tukumiaha rəmwhen mə raməsevər mwi ia rerɨn tukw iou. Nənə iərmama sə raməsevər ia rerɨn tukw iou rəmwhen mə raməsevər mwi ia rerɨn tɨ Kumwesən sə rɨnərhi pehe iou iakuvehe.  
\v 41 Iərmama sə raməsevər ia rerɨn tɨ iərmama riti tɨ nəri nə mə in rukurən mə iərmama nəha in profet, in truvehi nərəkuien səvənhi rəmwhen ia nərəkuien səvəi profet. Nənə iərmama sə raməsevər ia rerɨn tɨ iərmama riti tɨ nəri nə mə in rukurən mə iərmama nəha in iərmama atukwatukw, in truvehi nərəkuien səvənhi rəmwhen ia nərəkuien səvəi iərmama atukwatukw.  
\v 42 \x - \xo 10:42 \xt Mat 25:40\x*Nənə iərmama sə truvei pen nui əkwiei a m iərmama riti tɨ nəri nə mə in rukurən mə iərmama nəha in iərmama riti səiou, nəri auər a mə in reiwaiu ia nərmama nepwɨn səiou, mətə iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə iərmama nəha traməkeikei muvehi nərəkuien səvənhi.”   
\c 11  
\s1 Nərmama me səvəi Jon Paptaes həuvən mhətə Iesu  
\p
\v 1 Nəpɨn Iesu rəvəhaɡ pam m nərmama səvənhi twelef, in rier ia kwopun nəha, mevən ia taon me səvəi nəkur Kalili mə trahatən irəha məvisau mɨnraha.   
\p
\v 2 \x - \xo 11:2 \xt Mat 14:3\x*Ia nəpɨn nəha Jon Paptaes raməmak ia kalapus. Nəpɨn rɨreɡi narimnari me Iesu Kristo ramo, in rərhi pen nərmama nepwɨn səvənhi  
\v 3 \x - \xo 11:3 \xt Mal 3:1\x*həuvən mə tuhəres pen Iesu i mə, “Ik i in i profet kupwən me kamhəni ik mə tikuvehe uə rekəm? Mə rɨpko mhə ik i rosi kɨmaha tahətui səpə iti uə?”   
\p
\v 4 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha tihəuvən mhəni pen tɨ Jon nəfe hiəreɡi mhətoni.  
\v 5 \x - \xo 11:5 \xt Aes 35:5-6, Aes 61:1\x*Nərmama me nəmrɨnraha rɨfwə hətui mhətə nari, nənə səməme nɨsunraha rərfe həvi atukw i mhavən. Nərmama səməme nemhəien skai ro tekɨnraha həuvehe mhəmher, nənə səməme nəkwəreɡɨnraha ruvisɨmw rəkwaɡ həreɡi nari. Nərmama me nepwɨn səməme kupwən həuvamhə, təkwtəkwuni nəha həuvəmɨru mwi, nənə nərmama me nautə səvənraha riwən kaməvisau nəɡkiariien amasan mɨnraha.  
\v 6 \x - \xo 11:6 \xt Mat 13:57, 26:31\x*Iərmama sə ramətə iou, trɨni mɨnuə in rɨpkɨmwei mhə ia nahatətəien səvənhi tɨ nari riti iakamo, rerɨn traɡien.”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia Jon Paptaes  
\p
\v 7 \x - \xo 11:7 \xt Mat 3:5\x*Nəpɨn nərmama me səvəi Jon hənərari mənamhəuvən, Iesu rɨnaməɡkiari ia Jon, mɨnamɨni pen tɨ nərmama me i mə, “Fwe kupwən, kɨmiaha hiəier ia taon me mɨne rukwənu me mhəuvən ia kwopun akwesakwes ikɨn mə tihətə nəfe? Iərmama riti sə rəmwhen ia kwənkwai niɡ rɨpkərer atukwatukw mhə nəpɨn mətaɡi rauini? Rekəm.  
\v 8 Kɨmiaha hiəier mhəuvən mə tihətə nəfe? Iərmama riti sə rauvei pen tɨnari amasan me? Rekəm. Nərmama səməme kamhəuvei pen tɨnari amasan me kamharə ia nimwə me səvəi kiɡ me.  
\v 9 \x - \xo 11:9 \xt Luk 1:76\x*Kɨmiaha hiəier mhəuvən mə tihətə nəfe? Profet riti? Ouəh, nɨpərhienien. Kɨmiaha hiəier mhəuvən mə tihətə profet riti. Mətə iakani pehe tukumiaha i mə iəmə i in rasori məpi raka profet.  
\v 10 \x - \xo 11:10 \xt Mak 1:2, Jon 3:28\x*In iərmama sə Nəkukuə Ikinan raməɡkiari irə, nəpɨn rɨni mə,  
\q1 ‘Ətə ro, takərhi pen iərmama sə trəɡkiari tukwini səiou,  
\q2 in trukupwən ia niram mevən, məpərhi səim suatuk.’   
\m
\v 11 Iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə nərmama me səməme nɨpran me hərəhi irəha ia tɨprənə i riti riwən rasori məpi raka Jon Paptaes. Mətə nərmama me pam ia nɨtətə ia neiai\f + \fr 11:11 \ft Nəpɨn rɨpɨk Matiu rani nəɡkiariien i mə “Nɨtətə ia neiai.” Nɨpwrai nəɡkiariien i in i “Nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.”\f* sə in reiwaiu anan ia nirəha in rasori məpi raka Jon.  
\v 12 \x - \xo 11:12 \xt Luk 16:16\x*Ia nəpɨn nəha Jon Paptaes rɨnaməvisau irə ruvehe meste pehe ipwet mɨne, nɨtətə ia neiai rauvirɨs mamevən ia nɨskaiien, nənə nərmama skai me kamhəkwtəmhiri.\f + \fr 11:12 \ft Suatuk riti mwi tɨ nɨniien vas 12 in i mə: “Ia nəpɨn nəha Jon Paptaes rɨnamostat maməvisau muvehe meste ipwet mɨne nəmə skai me kamhousari mə tuhouraha nɨtətə ia neiai. Nənə nərmama səməme kamhousari əknekɨn həuvnimwə pen irə.”\f*  
\v 13 Fwe kupwən meste pehe nəpɨn səvəi Jon, profet me pam mɨne Loa səvəi Moses kamhəni irapw narimnari me sə tuhəuvehe.  
\v 14 \x - \xo 11:14 \xt Mal 4:5, Mat 17:10-13, Mak 9:11-13\x*Nənə trɨni mɨnuə rerɨmiaha raɡien tɨ nɨreɡiien nəɡkiariien i səiou, iakani pehe tukumiaha i mə Jon in nə Elaeja sə profet me həməni mə truvehe mwi.  
\v 15 Iərmama sə nəkwəreɡɨn rarə tɨ nɨreɡiien nari traməkeikei mətərɨɡ amasan.   
\p
\v 16 Takɨni nəfe nəɡkiariien musipekɨn ia noien səvəi nərmama ipwet mɨne? Irəha həmwhen ia nəkwərhakwərha me kamhəkure ia kwopun kamapɨr ikɨn, mamhəkwein pen ia irəha me nepwɨn mə,   
\q1
\v 17 ‘Kɨmaha iahani nɨpu səvəi naɡienien tukumiaha,  
\q2 mətə kɨmiaha hiəpko mhə tanis.  
\q1 Iahani nɨpu səvəi nemhəien,  
\q2 mətə kɨmiaha hiəpkasək mhə.’   
\m
\v 18 \x - \xo 11:18 \xt Mat 3:4\x*Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə Jon rɨməuvehe, mɨpkəni mhə nari, məpwəh nənɨmwiien waen, nənə irəha həni mə, ‘Iəremhə rarə irə.’  
\v 19 \x - \xo 11:19 \xt Mat 9:14\x*Iou Iəməti Iərmama iakɨməuvehe, maməni nari, mamənɨmwi rəmwhen a ia nirəha, nənə irəha həni mə, ‘Hətə ro iəmə nəha, in raməni pɨk nari, mamənɨmwi mamakonə i, mamavən pəri irəha nərmama səməme kamərəku pen takis mɨnraha mɨne nərmama ərəha me nepwɨn mwi!’ Mətə noien amasan me səvəi nərmama səməme kamhesi pen nukurənien səvəi Kumwesən kamhahatən pen mə nukurənien nəha ro nɨpərhienien.”   
\s1 Iesu raməɡkiari skai m nərmama nepwɨn  
\p
\v 20 Ia nəpɨn nəha Iesu rɨnaməɡkiari skai m nərmama me ia taon me sə in rɨno nɨmtətien asori me səvənhi rɨpɨk ikɨn, tɨ nəri nə mə irəha həpkəpwəh mhə noien ərəha me səvənraha.  
\v 21 \x - \xo 11:21 \xt Jon 3:6\x*In rɨni mə, “Trərəha anan tukumiaha nəkur Korasin! Trərəha anan tukumiaha nəkur Petsaeta! Iakɨno raka nɨmtətien asori me ia taon mi səkɨmiaha, mətə kɨmiaha hiəpkəpwəh mhə noien ərəha me səkɨmiaha. Rɨpɨni mɨnuə iakɨno nɨmtətien me nəha ia taon mi nəha Taea mɨne Saeton, tui raka ko nərmama me ikɨn hənarkahu raka tɨnari ivɨs, mhəkure ia nɨmwrakw, mhəpwəh noien ərəha me səvənraha.  
\v 22 \x - \xo 11:22 \xt Aes 23, Esik 26-28, Joel 3:4-8, Amos 1:9-10, Sek 9:2-4\x*Mətə iou iakani pehe tukumiaha i ia nəpɨn nəha Kumwesən trərpwɨn noien ərəha me irə nərpwɨnien səkɨmiaha trɨskai məpi raka nərpwɨnien səvəi nəkur Taea mɨne Saeton.  
\v 23 \x - \xo 11:23 \xt Aes 14:13-15, Jen 19:24-28\x*Nənə kɨmiaha nəkur Kapaneam. Tukəfo ia kɨmiaha? Ko kuvehi utə kɨmiaha hiəuvən ia neiai? Rekəm! Tukuvehi irapw kɨmiaha hiəuvən inhərɨpw ia Imwei Nəkur Həuvamhə. Iakɨno raka nɨmtətien asori me ia taon səkɨmiaha, mətə kɨmiaha hiəpkəpwəh mhə noien ərəha me səkɨmiaha. Rɨpɨni mɨnuə iakɨno nɨmtətien me nəha ia taon nəha Sotom fwe kupwən ko ramarə ihi meste ipwet mɨne.  
\v 24 \x - \xo 11:24 \xt Mat 10:15, Luk 10:12\x*Mətə iou iakani pehe tukumiaha i ia nəpɨn nəha Kumwesən trərpwɨn noien ərəha me irə, nərpwɨnien səkɨmiaha trɨskai məpi raka nərpwɨnien səvəi tənə Sotom fwe kupwən.”   
\s1 Iesu rəɡnəɡɨni Tata səvənhi  
\p
\v 25 \x - \xo 11:25 \xt 1Kor 1:26-29\x*Ia nəpɨn nəha Iesu rɨni irapw mə, “Tata səiou Iərɨmənu ia neiai mɨne tɨprənə, iakani tanak tukw ik, tɨ nəri nə mə ikɨnərkwafə narimnari me i. Nərmama səməme həukurən nari mɨne səməme kɨnahatən amasan irəha həpkətoni mhə. Mətə iko pui pen m nərmama səməme həmwhen ia nɨpwnəti nəkwərhakwərha me hətoni.  
\v 26 Ouəh, Tata, nəri nəha ikɨno ramesi pen a nətərɨɡien amasan səim.”   
\s1 Iesu rəkwein nərmama mə tuhəuvehe tukwe  
\p
\v 27 \x - \xo 11:27 \xt Mat 28:18, Jon 3:35, 17:2, Fil 2:9, Jon 1:18, 10:15\x*Iesu rarə mɨni pen mwi tɨ nərmama me i mə, “Tata səiou rɨnəmri pehe raka narimnari me pam ia rəɡɨk, iou Tɨni. Nənə iərmama riti riwən rukurən iou, mətə Tata səiou əpa. Nənə iərmama riti riwən rukurən səiou Tata, Iou əpa mɨne nərmama me nəha səməme rerɨk raɡien mə tako pui pen in mɨnraha.   
\p
\v 28 \x - \xo 11:28 \xt Jer 31:25\x*Həuvehe tukw iou kɨmiaha i səməme hiamo pɨk wok mamhəvrani nari pəmpəm me nənə pwəh iakuvei pehe napwɨsien m kɨmiaha.  
\v 29 \x - \xo 11:29 \xt Jer 6:16\x*Kɨmiaha tihəuvehi nəɡkiariien me səiou səməme iakamahatən kɨmiaha irə, mhatipə pen ia nuramiaha rəmwhen ia nəri katipə pen ia nurai kau mə trərar. Pwəh iakahatən kɨmiaha ia noien me səiou. Iou iəmə afafa. Rerɨk reiwaiu. Nənə kɨmiaha tihətoni napwɨsien ia nɨmɨruien səkɨmiaha.  
\v 30 \x - \xo 11:30 \xt 1Jon 5:3\x*Kɨmiaha tiho iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə nəɡkiariien sə iakamahatən kɨmiaha irə rɨməru, nənə narimnari me sə takuvei pehe m kɨmiaha mə tihəuvehi həpwəh nɨpamien.”   
\c 12  
\s1 Iesu in ramərɨmənu ia Sapat  
\p
\v 1 \x - \xo 12:1 \xt Dut 23:25\x*Ia nəpɨn nəha, ia Sapat riti, Iesu ramavən maməpi sɨmwɨn ia nɨmei wit me nepwɨn. Nərmama me səvənhi nukumhə rɨnamahi irəha, nənə hənamesi kwənkwai wit mənamhani.\fig Nɨmei Wit|alt="Wheat ɡarden" src="LB00101B.TIF" size="col" loc="Mat 12:1" copy="Horace Knowles" ref="12:1" \fig*  
\v 2 \x - \xo 12:2 \xt Eks 20:10\x*Mətə nəpɨn Farisi me hətoni, həni pen tukwe in mə, “Ətə ro. Nərmama me səim kamho noien riti rɨpkatukwatukw mhə ia Loa səkɨtaha mə tuko ia Sapat.”   
\p
\v 3 \x - \xo 12:3 \xt 1Saml 21:1-6\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Rosi kɨmiaha hiəpkəvsini raka mhə ia Nəkukuə Ikinan nəfe Kiɡ Tevɨt rɨno fwe kupwən uə? Ia nəpɨn nəha in mɨne nərmama me səvənhi nukumhə ramahi irəha,  
\v 4 \x - \xo 12:4 \xt Lev 24:5-9\x*Kiɡ Tevɨt ruvnimwə ia nimwə səvəi Kumwesən, məni bred ikinan sə raməmak ia nɨfatə. Rɨpkatukwatukw mhə ia Loa səkɨtaha mə in mɨne nərmama me səvənhi tuhani bred nəha, mətə pris me əpa həukurən naniien.  
\v 5 \x - \xo 12:5 \xt Nam 28:9-10\x*Uə rosi kɨmiaha hiəpkəvsini raka mhə ia Loa səkɨtaha mə ia Sapat me pris me fwe ia nimwə səvəi Kumwesən kamhərui loa səvəi Sapat mətə Kumwesən rətə mə irəha həpwəh noien nari riti rərəha?  
\v 6 \x - \xo 12:6 \xt Mat 12:41-42, Luk 11:31-32\x*Iakani pehe tukumiaha i nari riti rasori məpi raka nimwə səvəi Kumwesən in i ia kwopun i.  
\v 7 \x - \xo 12:7 \xt Hos 6:6, Mat 9:13\x*Kumwesən rɨməni mə, ‘Iakəpwəh nokeikeiien mə nərmama tuhousi əpune nərimɨru me mhəuvehi pehe miou, mətə iakokeikei mə irəha tuhapi tɨ nirəha me.’ Rɨpɨnuə kɨmiaha hiəukurən nɨpwrai nəɡkiariien i ko hiəpwəh nɨni ərəhaien nərmama me səiou. Irəha həpwəh noien nari riti rərəha.  
\v 8 \x - \xo 12:8 \xt Mat 8:20\x*Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə iou, Iəməti Iərmama, iakamərɨmənu ia Sapat.”   
\s1 Iesu romasan rəɡi iərmama riti  
\p
\v 9 Iesu rəpwəh kwopun nəha, mevən, muvnimwə ia nimwəfwaki səvəi nəkur Isrel.  
\v 10 \x - \xo 12:10 \xt Luk 14:3\x*Iərmama riti ia nəkwai nimwəfwaki nəha rəɡɨn rərfe. Ko rɨpkuvi atukw mhə i. Farisi me həres pen Iesu i mə, “Ratukwatukw ia Loa səkɨtaha mə ia Sapat tukomasan iərmama sə ramemhə uə rekəm?” Kamhətərɨɡ ia Iesu mə trəfni irə. Trɨni mɨnuə rəseni, tuhəni ərəha in tukwe.   
\p
\v 11 \x - \xo 12:11 \xt Luk 14:5\x*Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Sin ia kɨmiaha, trɨni mɨnuə sipsip riti səvənhi rivə pen ia ruei tənə ia Sapat trəpwəh raməmak? In traməkeikei məkwtəmhiri, muvehi utə.  
\v 12 Mətə iərmama in ramasan məpi raka sipsip! Ro iamɨnhi irə ratukwatukw ia Loa səkɨtaha mə tuko noien amasan ia Sapat.”   
\p
\v 13 Nənə Iesu rəɡkiari m iərmama sə rəɡɨn rərfe, mɨni mə, “Tiko muvi atukw rəɡɨm.” Iərmama nəha ruvi atukw rəɡɨn. Rəɡɨn ruvehe mamasan mwi məsanɨn rəmwhen ia nɨkare rəɡɨn.  
\v 14 \x - \xo 12:14 \xt Jon 5:16\x*Mətə Farisi me həier irapw, mhousəsɨmwɨn irəha me, mənamhəni ərəha Iesu, mənamhətui suatuk mə tuhousi əpune in.   
\s1 Iesu in iəmə sə Kumwesən ruvərfi raka in  
\p
\v 15 \x - \xo 12:15 \xt Mak 3:7-10\x*Iesu ruvəukurən raka nətərɨɡien səvənraha, ro pen rier ia kwopun nəha. Nərmama həpɨk həkurirə in. Səməme kamhemhə in ro irəha pam həuvehe mhəsanɨn,  
\v 16 \x - \xo 12:16 \xt Mat 8:4, Mak 3:12\x*nənə mɨnise pen tɨ nirəha i mə tuhəpwəh nɨniien nəɡhɨn kamo nərmama həreɡi həukurən in.  
\v 17 Narimnari me i həier pehe iamɨnhi mə nəɡkiariien səvəi Profet Aesea truvehe mukuə. In rɨməni mə,   
\q1
\v 18 \x - \xo 12:18 \xt Mat 3:17\x*“Hətə ro iərmama sə ramo tukwini nari miou. Iakɨmərfi raka in.  
\q2 Iakokeikei pɨk in, rerɨk raɡien tukwe.  
\q1 Takəmri pen Nənɨmwɨn səiou ramarə irə,  
\q2 nənə in trɨni irapw noien atukwatukw tɨ nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel.   
\q1
\v 19 In trɨpkəvisə mhə uə trəpwəh nətəpaharien.  
\q2 Nərmama tuhəpwəh nɨreɡiien rerɨn ia suatuk me.   
\q1
\v 20 In truvehi məru nərmama səməme həpkɨskai mhə  
\q2 rəmwhen kauvehi məru kwənkwai niɡ sə rərkwəpɨr,  
\q1 nənə səməme nəɡsenraha rɨnamiwən in truvehi məru irəha  
\q2 rəmwhen kauvehi məru nukumheəv ia napw sə na trɨfwə.  
\q1 Tro iamɨnhi irə mamevən meste in tro narimnari me pam həuvehe mhatukwatukw.   
\q2
\v 21 Nənə nərmama me rɨpko mhə irəha nəkur Isrel tuhəmri pen əknekɨn nətərɨɡien səvənraha irə.”   
\s1 Nərmama kamhəni ərəha Iesu mə iəremhə rarə irə  
\p
\v 22 \x - \xo 12:22 \xt Mat 9:32-33\x*Nəpɨn riti nərmama nepwɨn həiri iərmama riti mhəiri mhəuvehe tɨ Iesu. Iərmama nəha nənimen rɨfwə ko rɨpkəɡkiari mhə tɨ nəri nə mə iəremhə rarə irə. Nənə Iesu ro in ruvehe məsanɨn. Iərmama nəha rəɡkiari, mətə mwi nari.  
\v 23 Nənə nərmama me pam nənimenraha rier. Həni mə, “Nərmama. Rosi iəmə i in i kwənəkwus səvəi Kiɡ Tevɨt kɨtaha sameitenhi uə?”   
\p
\v 24 \x - \xo 12:24 \xt Mat 9:34, 10:25\x*Mətə nəpɨn Farisi me həreɡi, həni mə, “Rekəm! Iəmə nəha rauvehi nɨskaiien səvəi iəremhə asori nəha Pielsepul, maməkoui irapw nəremhə me irə.”   
\p
\v 25 Mətə Iesu rukurən nətərɨɡien səvənraha, mɨni pen tɨ nirəha i mə, “Trɨni mɨnuə ieni riti ruai narəien səvənhi ro kəru irə, nərmama me səvənhi kamhousi irəha me, nɨtətə sə ieni nəha ramərɨmənu irə truvehe mərəha. Trɨni mɨnuə nərmama ia rukwənu riti uə ia nəkwai nimwə riti həuai irəha me ia kusen kəru, kamhousi irəha me, irəha ko həpkarə amasan mhə.  
\v 26 Nənə mə nɨpərhienien i Setan raməkoui irapw nəremhə me səvənhi ia nərmama, noien nəha ramahatən pen mə narəien səvənhi ro kəru. In ramousi atukw a in. Mə ro iamɨnhi irə nɨtətə sə in ramərɨmənu irə trəfərer əpwəmwɨs?  
\v 27 Kɨmiaha hiaməni iou mə iakaməkoui irapw nəremhə me ia nɨskaiien səvəi Pielsepul. Trɨni mɨnuə nəɡkiariien nəha səkɨmiaha ro nɨpərhienien, rəfo ia nərmama me səkɨmiaha? Irəha kamhəkoui irapw nəremhə me ia nɨskaiien səvəi sin? Səvəi Setan? Rekəm! Ro pen ramasan mə irəha tuhəkiri nəɡkiariien i səkɨmiaha.  
\v 28 \x - \xo 12:28 \xt Wok Me 10:38, 1Jon 3:8\x*Mətə iou iakaməkoui irapw nəremhə me ia nɨskaiien səvəi Nənɨmwɨn səvəi Kumwesən. Noien nəha ramahatən pen mə nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə ruvəuvehe raka tukumiaha.   
\p
\v 29 \x - \xo 12:29 \xt Aes 49:24, 1Jon 4:4\x*Uə iərmama riti trəfo muvnimwə, makres narimnari me ia nəkwai nimwə səvəi iəmə skai riti? In traməkeikei mukupwən məkwtəmhiri iəmə skai nəha, mərihi rəɡɨn mi mɨne nɨsun mi. Kurirə irə in rukurən nevənien makres narimnari me fwe ia nəkwai nimwə səvənhi.   
\p
\v 30 \x - \xo 12:30 \xt Mak 9:40, Luk 9:50\x*Iərmama sə rɨpkukurirə mhə iou in raman əpə ia nirak. Nənə iərmama sə rɨpkasitu mhə ia nirak, mamiri pehe nərmama həuvehe tukw iou, in raməkoui kɨrkɨri irəha.  
\v 31 \x - \xo 12:31 \xt 1Tim 1:13, Hip 6:4-6, 10:26\x*Ro pen iakani pehe tukumiaha i. Kumwesən rukurən nenouenouien nərəhaien me pam səməme nərmama tuho uə tuhəni irə, məpwəh nərpwɨnien. Mətə iərmama sə trɨni ərəha Nənɨmwɨn Ikinan, Kumwesən trɨpkenouenou mhə nərəhaien səvənhi ia nəpɨn riti.  
\v 32 Iərmama sə trɨni nəɡkiariien ərəha riti, muəsi Iou Iəməti Iərmama irə, Kumwesən rukurən nenouenouien nərəhaien səvənhi, məpwəh nərpwɨnien. Mətə iərmama sə trɨni nəɡkiariien ərəha riti muəsi Nənɨmwɨn Ikinan i, Kumwesən trɨpkenouenou mhə nərəhaien səvənhi ia nəpɨn riti. Nərpwɨnien səvənhi trarə ia nɨtətə ipwet mɨne mɨne ia nɨtətə sə trɨpkuvehe.”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia kwənkwai nei me  
\p
\v 33 \x - \xo 12:33 \xt Mat 7:16-20\x*“Nei amasan rukuə nukwai nei amasan, mətə nei ərəha rukuə nukwai nei ərəha. Nei amasan uə nei ərəha tihətə sas a ia kwənkwanrau.  
\v 34 \x - \xo 12:34 \xt Mat 3:7, 15:18, Mat 23:33, Luk 3:7\x*Kɨmiaha hiəmwhen ia kuse snek me səməme kamhahi əpune iərəmə! Kɨmiaha nəkur ərəha tihəfo mhəni nəɡkiariien amasan? Ko hiəpko mhə, tɨ nəri nə mə iərmama raməɡkiari, ramɨni irapw a nəfe nətərɨɡien rerɨn rukuər irə.  
\v 35 Iərmama amasan rani irapw nəɡkiariien amasan tɨ nəri nə mə rerɨn rukuər ia nətərɨɡien amasan. Iərmama ərəha rani irapw nəɡkiariien ərəha tɨ nəri nə mə rerɨn rukuər ia nətərɨɡien ərəha.  
\v 36 Iakani pehe tukumiaha i ia nəpɨn nəha Kumwesən trəkiri nərmama me irə tɨ noien me səvənraha, in trəres nəɡkiariien ərəha me pam sə nərmama me həməni əpnapen, nənə irəha tuhaməkeikei mhəni pen tukwe in mə hənəfo irə mhəni.  
\v 37 Nəɡkiariien me səim sə ikamɨni, Kumwesən trəkiri nəɡkiariien me nəha mətə sas ia niram mə ik iərmama atukwatukw uə ik iərmama ərəha.”   
\s1 Farisi me mɨne nahatən me səvəi Loa kamhəres nɨmtətien riti  
\p
\v 38 \x - \xo 12:38 \xt Mat 16:1, Luk 11:16, Jon 6:30, 1Kor 1:22\x*Nənə nahatən me nepwɨn səvəi Loa mɨne Farisi me həni pen tɨ Iesu i mə, “Iahatən. Kɨmaha iahokeikei mə tiko nɨmtətien riti pwəh iahətoni ro.”   
\p
\v 39 \x - \xo 12:39 \xt Mat 16:4\x*Mətə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha nərmama ipwet mɨne hiamətui a nɨmtətien tɨ nəri nə mə noien səkɨmiaha rikou. Kɨmiaha hiənəpwəh Kumwesən rəmwhen pran sə rəpwəh iərman səvənhi mamesi pen iərməpə. Kumwesən trəpwəh nuvei peheien nɨmtətien riti mwi m kɨmiaha, mətə nɨmtətien əpa səvəi Profet Jona.  
\v 40 \x - \xo 12:40 \xt Jon 1:17\x*Fwe kupwən Profet Jona raməmak ia tɨpwi nəmu asori nəpɨn ia ran kahar mɨne nəpɨn ia nəpɨn kahar. Rəmwhen a mwi iou, Iəməti Iərmama, takarə ia reri tɨprənə nəpɨn ia ran kahar mɨne nəpɨn ia nəpɨn kahar.  
\v 41 \x - \xo 12:41 \xt Jon 3:5\x*Ia nəpɨn nəha Kumwesən trəkiri nərmama me irə tɨ noien me səvənraha, nəmə Nineve tuhərer irəha nərmama ipwet mɨne, nənə mhəni mə irəha nəkur ərəha me. Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə nəpɨn nəmə Nineve həreɡi Profet Jona raməvisau, irəha hərərɨɡ ia noien ərəha me səvənraha. Mətə hətə ro! Iərmama riti in rasori ia Profet Jona in i ia kwopun i.  
\v 42 \x - \xo 12:42 \xt Mat 12:6, 1Kinɡ 10:1-10\x*Ia nəpɨn nəha Kumwesən trəkiri nərmama me irə tɨ noien me səvənraha, prən asori sə rɨnamərɨmənu ia tənə Sipa fwe kupwən trərer irəha nərmama ipwet mɨne, nənə mɨni mə irəha nəkur ərəha me. Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə prən nəha ruku pen ia nɨkare tənə fwe isipwɨn anan muvehe mə trɨreɡi nukurənien səvəi Solomon. Mətə hətə ro! Iərmama riti in rasori ia Solomon in i ia kwopun i.   
\p
\v 43 Nəpɨn kɨnəkoui irapw nənɨmwɨn ərəha riti ia iərmama, nənɨmwɨn ərəha nəha trəfo irə? Trevən mavən ia kwopun me sə nui riwən ikɨn, mamətui kwopun trapwɨs ikɨn. Mətə mə rɨpkətoni mhə,  
\v 44 trəɡkiari iamɨnhi irə mə, ‘Takrərɨɡ mwi mevən tɨ nimwə fwe səiou sə iakɨməier irə.’ Nənə nəpɨn rɨrərɨɡ muvehe, trətoni mə nimwə nəha ro tekɨn, kɨnaies amasan irə, narimnari me pam kamhəmrɨmər a ia təmwhekɨnraha.  
\v 45 Nənə in trevən miri mwi nənɨmwɨn ərəha me sefen səməme hərəha mhəpi raka in, miri irəha mhəuvehe, mhəuvnimwə mwi, nənə mharə ia reri iərmama nəha. Nənə nɨmɨruien səvəi iərmama nəha truvehe mərəha anan məpi raka sə kupwən. Nəri nəha iakani truvehe meste nərmama ərəha me i ipwet mɨne.”   
\s1 Mama me səvəi Iesu mɨne piəvni me mɨni kɨtiriməni me  
\p
\v 46 \x - \xo 12:46 \xt Mat 13:55\x*Nəpɨn Iesu raməɡkiari m nərmama, nərmama nepwɨn hətoni piəvni me mɨne mama səvənhi kamhərer fwe iruə mamhəres in mə tuhəɡkiari ro min.  
\v 47 Nənə iərmama riti rɨni pen tɨ Iesu i mə, “Ətə ro! Səim mama mɨne piam me kamhərer fwe iruə, mamhətui ik. Irəha hokeikei mə tuhəɡkiari mik.”   
\p
\v 48 Mətə Iesu rɨni mə, “Sin nəha səiou mama? Nɨsɨmə nəha piak me?”  
\v 49 In ruini rəɡɨn ia nərmama me səvənhi, mɨni mə, “Kɨmiaha i mama me səiou. Kɨmiaha i piak me.  
\v 50 \x - \xo 12:50 \xt Jon 15:14, Rom 8:29\x*Iərmama sə ramo nəkwai Tata səiou fwe ia neiai, in nə piak mɨne kɨtirimak mɨne mama səiou.”   
\c 13  
\s1 Iesu rusipekɨn ia iərmama sə rauini nuni nari  
\p
\v 1 Ia nəpɨn nəha Iesu rier ia nimwə mevən məkure ia nɨkare nui asori.  
\v 2 \x - \xo 13:2 \xt Luk 5:1-3\x*Nərmama me həpɨk həuvehe mhousəsɨmwɨn pen irəha me tukwe. Ro pen Iesu rəputə ia nɨtətə ouihi riti fwe peraha məkure irə. Nərmama me pam kamhərer parei ia nɨpəkɨr.  
\v 3 Nənə in rani narimnari me rɨpɨk tɨ nirəha i, mausipekɨn, mamɨni mə, “Həreɡi ro. Nəpɨn riti, iərmama riti revən mə truini nuni nari me ia nəmhien səvənhi.  
\v 4 Nəpɨn rauini nuni nari me, nuni nari me nepwɨn həsas pen ia suatuk, nənə menu me həuvehe mhani pam.  
\v 5 Nepwɨn həsas pen ia təkure kəpwier tɨprənə rouihi ikɨn. Həuverə akwauakw a tɨ nəri nə mə nuanraha rɨpkeiwaiu amasan mhə ia tɨprənə.  
\v 6 Mətə nəpɨn meri rəkwiri, mənhi, haukei pam tɨ nəri nə mə nuanraha rouihi.  
\v 7 Nuni nari me nepwɨn həsas pen ia tɨprənə sə nəkwus ərəha rauvirɨs ikɨn. Nəkwus ərəha me həuvirɨs mhəuvehe mhousəman pam irəha.  
\v 8 Nənə nuni nari me nepwɨn həsas pen ia tɨprənə amasan, nənə mhəukuə. Nepwɨn kwənkwan hantret, nepwɨn kwənkwan sikisti, nepwɨn kwənkwan toti.  
\v 9 Iərmama sə nəkwəreɡɨn rarə tɨ nɨreɡiien nari traməkeikei mətərɨɡ amasan.”   
\p
\v 10 Kurirə irə nərmama me səvəi Iesu həuvehe, mhəni pen tukwe in mə, “Rəfo ikaməɡkiari m nərmama ia nusipekɨnien me?”   
\p
\v 11 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha nərmama me səiou kɨnəsevər ia suatuk tukumiaha hiəukurən narimnari me i ia nɨtətə ia neiai\f + \fr 13:11 \ft Nəpɨn rɨpɨk Matiu rani nəɡkiariien i mə “Nɨtətə ia neiai.” Nɨpwrai nəɡkiariien i in i “Nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.”\f* hənamərkwafə fwe kupwən. Mətə nərməpə me, kɨpkəsevər mhə ia suatuk tɨ nirəha mə tuhəukurən narimnari me nəha iamɨnhi.  
\v 12 \x - \xo 13:12 \xt Mat 25:29, Mak 4:25, Luk 8:18, 19:26\x*Ro iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə iərmama sə kuvei pen nari riti min, ro wok irə, tukuvei pen sə rəkwaku min, nənə in truvehi rəmwhen məpi raka. Mətə iərmama sə kuvei pen nari riti min, ro nəri auər a irə, tukuvehi raka pam tukwe.  
\v 13 \x - \xo 13:13 \xt Dut 29:4\x*Iou iakaməɡkiari mɨnraha ia nusipekɨnien me tɨ nəri nə mə kamhətui, mətə həpkətə mhə nari. Kamhəreɡi, mətə həpkreɡi mhə nari mhəukurən.  
\v 14 \x - \xo 13:14 \xt Jon 12:40, Wok Me 28:26-27\x*Noien səvənraha ro nəɡkiariien i səvəi Profet Aesea ruvəuvehe muvəukuə. Rɨni mə,  
\q1 ‘Kɨmiaha tihəreɡi, mhəreɡi, mhəreɡi, mətə tɨ nəpɨn riti tihəpkreɡi mhə mhəukurən.  
\q2 Tihətoni, mhətoni, mhətoni, mətə tɨ nəpɨn riti tihəpkətoni mhə mhəukurən.   
\q1
\v 15 Tro iamɨnha irə, tɨ nəri nə mə reri nərmama me i ruvəskai raka.  
\q2 Hənəsisəɡ raka ia nəkwəreɡɨnraha mɨne nənimenraha.  
\q1 Mətə trɨni mɨnuə həpwəh noien iamɨnha irə,  
\q2 nəfe nəɡhɨn tuhəukurən nətoniien ia nənimenraha  
\q2 nənə mhəreɡi ia nəkwəreɡɨnraha,  
\q2 uə tuhəukurən ia rerɨnraha,  
\q1 nənə mhərari mhəuvehe tukw iou, nənə tako irəha həuvehe mhəsanɨn.’   
\m
\v 16 \x - \xo 13:16 \xt Luk 10:23-24\x*Mətə kɨmiaha nəmrɨmiaha ramətə nari, nəkwəreɡɨmiaha ramreɡi nari. Ro iamɨnhi irə rerɨmiaha traməkeikei maɡien.  
\v 17 Iakamɨni nɨpərhienien tukumiaha i mə fwe kupwən profet me həpɨk mɨne nəkur atukwatukw me həpɨk hokeikei mə tuhətə narimnari me i hiamətə, mətə həpkətə mhə. Hokeikei mə tuhəreɡi nəɡkiariien me i hiamreɡi, mətə həpkreɡi mhə.   
\p
\v 18 Hətərɨɡ iou pwəh iakɨni irapw nɨpwrai nusipekɨnien səvəi iərmama sə rauini nuni nari me.  
\v 19 Nuni nari sə rəsas pen ia suatuk rəmwhen ia iərmama sə ramreɡi nəvisauien ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə, mətə in rɨreirei nɨpwran. Ro pen Setan ruvehe akwauakw, muvehi raka nəɡkiariien nəha ia nətərɨɡien səvənhi.  
\v 20 Nuni nari sə rəsas pen ia təkure kəpwier rəmwhen ia iərmama sə ramreɡi nəɡkiariien amasan, nənə təkwtəkwuni a ruvehi, maɡien tukwe.  
\v 21 Mətə nəɡkiariien nəha rɨpkeiwaiu amasan mhə ia rerɨn rəmwhen ia nuai nei me. In truvehi nəɡkiariien nəha səvəi nəpɨn ouihi a. Nəpɨn nərmama tuho nəmisəien min, uə tuhometə in tɨ nəɡkiariien amasan, traraka akwauakw a irə.  
\v 22 \x - \xo 13:22 \xt Mat 6:19-34, Luk 12:16-21, 1Tim 6:9-10,17\x*Nuni nari sə rəsas pen ia tɨprənə nəkwus ərəha rauvirɨs ikɨn rəmwhen ia iərmama sə rɨreɡi nəɡkiariien amasan, mətə ramətərɨɡ pɨk ia narimnari me səvəi tɨprənə i. Mane rameikuə irə, mavi raka nətərɨɡien səvənhi. Nətərɨɡien me nəha housəman nəɡkiariien amasan. Rəpwəh nukuəien.  
\v 23 Mətə nuni nari sə rəsas pen ia tɨprənə amasan rəmwhen ia iərmama sə rɨreɡi nəɡkiariien amasan, mukurən nɨpwran, mukuə. Riti nukwan toti, riti nukwan sikisti, riti nukwan hantret.”   
\s1 Iesu rusipekɨn ia nurhi ərəha  
\p
\v 24 Nənə Iesu rɨni nusipekɨnien riti mwi tɨ nirəha i mə, “Nɨtətə ia neiai rəmwhen ia iərmama sə ruini nuni nari amasan me ia nəmhien səvənhi,  
\v 25 mətə nəpɨn nərmama me səvənhi kamhapri, iərmama sə raməmwəki in ruvehe, muini pen mwi nuni nurhi ərəha ia nəkwai nəmhien nəha, nənə mier mamevən.  
\v 26 Nəpɨn nuni nari amasan me həutə pehe, mətə nurhi ərəha mwi rutə ia rerɨnraha.   
\p
\v 27 Iəmə asori nəha səvənhi nərmama nepwɨn kamho tukwini nari min. Irəha həuvehe, mhəni pen tukwe in mə, ‘Iəmə asori. Ikɨnəpwei nuni nari amasan me ia nəmhien səim. Mətə rəfo nurhi ərəha mwi fwe ikɨn?’   
\p
\v 28 Mɨreɡi in rɨni pen tɨ nirəha i mə, ‘Kwa iərmama sə raməmwəki iou rɨno.’  
\p Mɨreɡi nərmama səməme kamho tukwini nari min həni pen tukwe in mə, ‘Ro iamɨnhi irə ikokeikei mə kɨmaha tahəuvən mheivi raka nurhi ərəha?’   
\p
\v 29 Mətə in rɨni mə, ‘Rekəm. Rərəha mə kɨmiaha hiameivi utə nurhi ərəha, nənə mheivi utə pekɨn sə ramasan me.  
\v 30 \x - \xo 13:30 \xt Mat 3:12\x*Pwəh irəha həutə pəri meste nəpɨn nəha tuhəmruə irə. Ia nəpɨn nəha takɨni pen tɨ nərmama me səiou səməme tuhesi kwənkwai nari amasan me nəha mə, Kɨmiaha tihəkupwən mhousəsɨmwɨn nurhi ərəha, mhərihi tərini ia kusen me mə tukərarki pen ia napw. Mətə kwənkwai nari amasan me kɨmiaha tihəpeki, mhəuvehe, mhəmri ia nimwə səiou sə iakamoeite nəveɡɨnien ikɨn.’”   
\s1 Iesu rusipekɨn ia nuni nei sə rouihi anan  
\p
\v 31 Iesu rɨni irapw nusipekɨnien riti mwi tɨ nirəha i, mɨni mə, “Nɨtətə ia neiai rəmwhen ia kwənuni nei nəha mastat. Iərmama riti ruvehi, məpwei ia nəmhien səvənhi.  
\v 32 Nuni mastat in rouihi anan ia nuni nei me, mətə nəpɨn rutə, rasori məpi raka nəpɨɡɨn me pam, muvehe mo nei irə, menu me ia nɨmaɡouaɡou həuvehe mho pen kwətəpaɡ me səvənraha ia rəɡɨn me.”   
\s1 Iesu rusipekɨn ia yis  
\p
\v 33 Nənə Iesu rɨni pen nusipekɨnien riti mwi tɨ nirəha i, mɨni mə, “Nɨtətə ia neiai rəmwhen ia yis sə pran riti ruvehi, mərapi irau flaoa rɨpɨk, nənə məpwəh meste yis rəse floa me pam rəsisi.”   
\p
\v 34 Iesu rəɡkiari m nərmama me ia nusipekɨnien me a. Nəɡkiariien riti mwi riwən rɨni mahatən irəha irə.  
\v 35 Iesu ro iamɨnhi irə mə nəɡkiariien i profet riti səvəi Kumwesən rɨməni fwe kupwən truvehe mukuə. Rɨni mə,  
\q1 “Takəɡkiari ia nusipekɨnien me,  
\q1 mɨni irapw narimnari me sə iakɨnərkwafə i nəpɨn nəha iakɨno tɨprənə i meste pehe ipwet mɨne.”   
\s1 Nɨpwrai nusipekɨnien səvəi nurhi ərəha  
\p
\v 36 Iesu rəɡkiari pam, məpwəh nərmama me, muvnimwə ia nəkwai nimwə. Nənə nərmama me səvənhi həuvehe tukwe, mhəni mə, “Tikəusiəre pui pehe ro nɨpwrai nusipekɨnien nəha ikɨməni ia nurhi ərəha sə rutə ia nəmhien.”   
\p
\v 37 Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Iərmama sə rauini nuni nari amasan me in nə iou, Iəməti Iərmama.  
\v 38 \x - \xo 13:38 \xt 1Kor 3:9\x*Nəmhien in nə tɨprənə i. Nuni nari amasan me irəha nə nɨpwnəti nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə. Nurhi ərəha me irəha nə nɨpwnəti Setan, iəremhə ərəha.  
\v 39 Iərmama sə rəmwəki iəmə asori səvəi nəmhien, muini pen nurhi ərəha in nə Setan. Nəpɨn nuni nari amasan me həmruə irə in nə nəpɨn sampam. Nənə nərmama me nəha həuvən mhesi kwənkwan irəha nə naɡelo me.   
\p
\v 40 \x - \xo 13:40 \xt Mat 7:16, Jon 15:6\x*Rəmwhen mə nərmama housəsɨmwɨn nurhi ərəha, nənə mhəuvani ia napw, ia nəpɨn sampam tro mwi iamɨnhi irə.  
\v 41 \x - \xo 13:41 \xt Mat 24:31, Mat 25:31-46, Mak 13:27\x*Iou, Iəməti Iərmama, takərhi pen naɡelo me səiou, həuvən ia kwopun me səiou sə iakamərɨmənu ikɨn. Nənə irəha tuhəpeki raka narimnari me pam səməme kamho nərmama kamhəmwei ia nərəhaien mɨne nəkur ərəha me pam,  
\v 42 \x - \xo 13:42 \xt Mat 8:12\x*nənə mhərarki pen irəha ia napw asori. Ia kwopun nəha nərmama tuhasək, mhahi tərini revɨnraha.  
\v 43 \x - \xo 13:43 \xt Dan 12:3\x*Nənə nəkur atukwatukw tuhəuvnimwə ia nɨtətə sə Tata səvənraha ramərɨmənu irə, nənə mhəhiapw rosi meri. Iərmama sə nəkwəreɡɨn rarə traməkeikei mətərɨɡ amasan.”   
\s1 Iesu rusipekɨn ia mane asori sə kɨnɨmwi ia tɨprənə  
\p
\v 44 \x - \xo 13:44 \xt Mat 19:29, Luk 14:33, Fil 3:7\x*“Nɨtətə ia neiai rəmwhen ia mane asori kɨnɨmwi ia tɨprənə riti. Iərmama riti raman mətoni mane nəha, rarə mɨnɨmwi mwi. Tɨ nəri nə mə rerɨn raɡien pɨk, in rəmri pen nəmri nari ia narimnari me pam səvənhi, muvehi mane irə, nənə mevən muvehi nəmri tɨprənə nəha.”   
\s1 Iesu rusipekɨn ia kəruəterei amasan riti kani mə pel  
\p
\v 45 “Nənə riti mwi. Nɨtətə ia neiai rəmwhen ia iərmama riti sə ramətui kəruəterei amasan me nəha kani mə pel mə trəmri pen nəmri nari ia nirəha, nənə muvehi mane.  
\v 46 Nəpɨn rətoni pel riti nənimen rutə pɨk, revən məmri pen nəmri nari ia narimnari me pam səvənhi, muvehi mane irə, nənə mevən muvehi nəmri pel nəha.”   
\s1 Iesu rusipekɨn ia net  
\p
\v 47 “Nənə riti mwi. Nɨtətə ia neiai rəmwhen ia net sə kərarki pen ia nəkwai təsi, ruvehi nəmu me səpəmsəpə.  
\v 48 \x - \xo 13:48 \xt Mat 22:9-10\x*Nəpɨn net ruvəukuər, nərmama həvi parei, mhəkure, mənamhəuai nəmu me. Sə ramasan me kamhəvai pen ia tənərɨpw me, mətə sə rərəha me kamhərarki.  
\v 49 Tro mwi iamɨnhi irə ia nəpɨn sampam. Naɡelo me tuhəuvən, mhəpeki raka nəkur ərəha ia reri nəkur amasan,  
\v 50 \x - \xo 13:50 \xt Mat 13:42, Luk 13:28\x*nənə mhərarki pen irəha ia kwopun napw asori rauək ikɨn. Ia kwopun nəha nərmama tuhasək, mhahi tərini revɨnraha.”   
\p
\v 51 Iesu rəɡkiari pam, nənə məres pen nərmama me i səvənhi mə, “Narimnari me i iakɨni pehe tukumiaha i hiəreɡi mhəukurən nɨpwranraha uə rekəm?”  
\p Mɨreɡi irəha həni mə “Ouəh. Kɨmaha iahəukurən.”   
\p
\v 52 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Ro iamɨnhi irə iərmama sə kupwən in iahatən səvəi Loa, mətə kurirə irə kahatən amasan in ia nɨtətə ia neiai, in rəmwhen ia iəmə asori riti nautə me rɨpɨk fwe ia nəkwai nimwə səvənhi. In rukurən nuvnimwəien mɨpeki raka nautə me sə vi irau nautə me sə tui.”\f + \fr 13:52 \ft Iesu rusipekɨn ia nautə me sə vi mɨne nautə me sə tui. Nautə me sə vi rəmwhen ia nəɡkiariien sə rəmak ia Niutestamen. Nautə me sə tui rəmwhen ia nəɡkiariien sə rəmak ia Oltestamen.\f*   
\s1 Nəkur imwei Iesu həpwəh nɨsiaiien in  
\p
\v 53 \x - \xo 13:53 \xt Mat 7:28\x*Nəpɨn Iesu rɨni irapw pam nusipekɨnien me i, in rəpwəh kwopun nəha,  
\v 54 \x - \xo 13:54 \xt Jon 7:15\x*mevən ia Nasaret, imwəni atukwatukw, mɨnamahatən nərmama ia nəkwai nimwəfwaki səvəi nəkur Isrel. Irəha nənimenraha rier. Həni mə, “Iəmə i ruvehi nukurənien nəha pəku? Raməfo mamo nɨmtətien me i?  
\v 55 \x - \xo 13:55 \xt Jon 6:42\x*Kwa tɨni Josef i iəmə sə rɨməuvrhəkɨn nimwə! Səvənhi mama nə nəɡhɨn nə Meri. Piəvni me nə Jemes, Josef, Jutas, mɨne Saemon.  
\v 56 Kɨtiriməni me pam hamarə ia rukwənu i kɨtaha mɨnraha. Ro iamɨnhi irə iəmə i ruvehi narimnari me nəha pəku?”  
\v 57 \x - \xo 13:57 \xt Jon 4:44\x*Nənə rerɨnraha rɨpkaɡien mhə tɨ Iesu. Həpwəh nɨsiaiien in.  
\p Mətə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Nərmama ia kwopun me kamhəsiai profet riti, mətə nəkur imwəni me mɨne nərmama səməme kamharə ia nəkwai nimwə səvənhi ko həpwəh nɨsiaiien in.”   
\p
\v 58 Nənə Iesu rɨpko mhə nɨmtətien me rɨpɨk ia kwopun nəha, tɨ nəri nə mə nəkur imwəni me həpwəh nɨniien nɨpərhienien irə.   
\c 14  
\s1 Jon Paptaes remhə  
\p
\v 1 Ia nəpɨn nəha nərmama kamhəni pɨk nəɡhi Iesu. Nəpɨn Kiɡ Herot rɨreɡi nəɡkiariien səvənraha,  
\v 2 rɨni pen tɨ nərmama səməme kamho tukwini nari min mə, “In nəha Jon Paptaes. Rɨnətui mwi ia nemhəien səvənhi ro pen rauvehi nɨskaiien mamo nɨmtətien me.”   
\p
\v 3 \x - \xo 14:3 \xt Mat 11:2\x*Kiɡ Herot rɨni iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə fwe kupwən in rəkwtəmhiri Jon, mərihi in, muvehi puvnimwə ia kalapus tɨ Herotias, pran səvəi piəvni nəɡhɨn nə Filip.  
\v 4 \x - \xo 14:4 \xt Lev 18:16, Lev 20:21\x*Niemaha raməpi prən nəha tɨ nəri nə mə Jon rɨni pen tɨ Kiɡ Herot i mə, “Ikakres pran səvəi piam noien nəha rɨpkatukwatukw mhə ia Loa.”  
\v 5 \x - \xo 14:5 \xt Mat 21:26\x*Kiɡ Herot rokeikei mə trousi əpune Jon, mətə rehekɨr nərmama tɨ nəri nə mə irəha həni mə Jon in profet riti.   
\p
\v 6 Mətə nəpɨn ko nəveɡɨnien asori riti sə rahatən pen nəpɨn Kiɡ Herot rɨnətui irə, prən ouihi səvəi Herotias ruvehe motanis ia nənimenraha, mo Kiɡ Herot rerɨn raɡien.  
\v 7 Ro pen Kiɡ Herot rɨni nəkwan muvehi kwəsuahi tukwe mə truvei pen nəfe nəɡhɨn prən ouihi i trəres i.  
\v 8 Ia nəpɨn nəha mama səvəi prən ouihi rəɡkiari min, mɨni pen nətərɨɡien səvənhi tukwe. Nənə prən ouihi nəha revən mɨni pen tɨ Kiɡ Herot i mə, “Tikevən muvehi kənkapwə Jon Paptaes ia tikiplet muvehi muvehe ia kwopun i muvei pehe miou.”  
\v 9 Nəpɨn Kiɡ Herot rɨreɡi nəresien nəha, rerɨn rəpou. Mətə tɨ nəri nə mə rɨməuvehi kwəsuahi ia nəmri nəmə asori me səməme kamhani pəri nari irəha min in rɨni nəkwan mə tukuvei pen.  
\v 10 \x - \xo 14:10 \xt Mat 17:12\x*In rərhi pen iaruaɡən riti səvənhi revən ia kalapus, mərai raka kənkapwə Jon,  
\v 11 məmri pen ia tikiplet, muvehi muvehe, muvei pen m prən ouihi. Prənouihi nəha ruvehi mevən, muvei pen m mama səvənhi.  
\v 12 Nənə nərmama me səvəi Jon həuvehe, mhəuvehi nɨpwran, mhəuvən, mhənɨmwi. Kurirə irə həuvən mhəni pen tɨ Iesu.   
\s1 Iesu rəkwməni nərmama me irəha pam faef-taosen  
\p
\v 13 Nənə nəpɨn Iesu rɨreɡi nəɡkiariien i, rəputə ia nɨtətə ouihi, məpwəh kwopun nəha, mevən in əpa ia kwopun riti nərmama həiwən ikɨn. Mətə nərmama me həreɡi, həier ia taon me, mhavən a, mhəkurirə in.  
\v 14 \x - \xo 14:14 \xt Mat 9:36\x*Nəpɨn in ruvarei, rətoni nərmama həpɨk, nənə rerɨn rərkwəpɨr tɨ nirəha. Nənə in ro nərmama me səvənraha səməme kamhemhə həuvehe mhəsanɨn.   
\p
\v 15 Nəpɨn rɨnaməruarəv meri na trivə, nərmama me səvəi Iesu həuvehe mhətə in, mhəni mə, “Rɨnaməpitəv. Kwopun i nəveɡɨnien riwən ikɨn. Ramasan mə tikərhi pen nərmama me i həuvən ia rukwənu me pwəh həuvehi nəmri nəveɡɨnien sənənraha.”   
\p
\v 16 Mətə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Irəha tuhəuvən tɨ nəfe? Kɨmiaha nə tihəuvei pen nəveɡɨnien mɨnraha.”   
\p
\v 17 Mɨreɡi irəha həni pen tukwe in mə, “Nəveɡɨnien sənətaha rəpwəh nəmwhenien. Bred krirum mɨne nəmu kəru a i.”   
\p
\v 18 Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Həuvehi irəha mhəuvehe tukw iou.”  
\v 19 \x - \xo 14:19 \xt Mat 15:35-39, Mak 8:6-10\x*In rɨni nəkwan mə nərmama tuhəkure ia nurhi. Ruvehi bred krirum mɨne nəmu kəru, məkwətə ia nɨmaɡouaɡou, məfwaki mɨni vivi Kumwesən tukwe, məkwsen bred me, muvei pen m nərmama me səvənhi, nənə irəha həpeki pen m nərmama.  
\v 20 \x - \xo 14:20 \xt 2Kinɡ 4:44\x*Nərmama pam hani nari tɨpwɨnraha rəsisi. Nənə nərmama me səvəi Iesu həvai pen nɨpərpəri nəveɡɨnien me nəha sə hənani mhəpwəh rukuər ia tənərɨpw me irəha pam twelef.  
\v 21 Nərmama me nəha həpɨk hani nari nərman nɨpran mɨne nəkwərhakwərha. Kəvsini nərman me əpa ipaka faef-taosen.   
\s1 Iesu ravən ia təkure nui asori Kalili  
\p
\v 22 Kurirə irə Iesu rɨni pen tɨ nərmama me səvənhi mə tuhəputə ia nɨtətə ouihi, mhəkupwən mhəpi sɨmwɨn ia nui asori. In tramo mərhi pen nərmama həuvən fwe imwənraha me.  
\v 23 \x - \xo 14:23 \xt Luk 6:12, 9:28\x*Iesu rəsəkɨr raka mɨnraha, mutə ia təkuər riti mə trəfwaki in əpa. Nəpɨn rɨnəpitəv in əpa ia kwopun nəha,  
\v 24 \fig Nɨtətə ouihi|alt="Boat" src="HK00208B.TIF" size="span" loc="Mat 14:24" copy="Horace Knowles" ref="Mat 14:22" \fig*mətə nɨtətə ouihi nərmama me səvənhi kamhəsuə i ruvan raka isipwɨn tɨ tənə nəha. Peiau peiau me kamhəpwi tɨ nəri nə mə irəha kamhaiu mamhəuvən ia nəmri mətaɡi mwatuk.   
\p
\v 25 Ia nəpɨn nəha rɨnamran Iesu ruvehe tɨ nirəha, mamavən ia təkure nui.  
\v 26 \x - \xo 14:26 \xt Luk 24:37\x*Mətə nəpɨn nərmama me səvənhi həti pen mhətoni mə in ravən ia təkure nui, həhekɨr, mhəni mə, “Kwa iəremhə nəha.” Nənə irəha həkwein əpwəmwɨs tɨ nəri nə mə həhekɨr asori.   
\p
\v 27 Mətə təkwtəkwuni a Iesu rəɡkiari mɨnraha mɨni mə, “Kɨmiaha tihəpwəh nɨreɡiien rərəha. Kwa iou i. Tihəpwəh nehekɨrien.”   
\p
\v 28 Mɨreɡi Pita rɨni pen tukwe in mə, “Iərɨmənu. Trɨni mɨnuə ik nə tikɨni nəkwam tukw iou i mə takavən ia təkure nui muvehe tukw ik.”   
\p
\v 29 \x - \xo 14:29 \xt Jon 21:7\x*Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Uvehe.” Ro pen Pita reivə irapw ia nəkwai nɨtətə ouihi, mavən ia təkure nui mevən tɨ Iesu.  
\v 30 Mətə nəpɨn rətoni nɨmətaɡi, rehekɨr, mɨnaməmwhenɨmw, mɨnaməkwein əpwəmwɨs mə, “Iərɨmənu! Uvehimɨru iou!”   
\p
\v 31 \x - \xo 14:31 \xt Mat 8:26\x*Təkwtəkwuni a Iesu rosə pen rəɡɨn muvehi Pita, mɨni pen tukwe in mə, “Ik iərmama nahatətəien səim rɨpkɨskai mhə. Rəfo nətərɨɡien səim ro kəru iamɨnhi irə?”   
\p
\v 32 Nəpɨn irau krouəputə ia nɨtətə ouihi, nɨmətaɡi reiwaiu miwən.  
\v 33 \x - \xo 14:33 \xt Mak 4:39\x*Nənə nərmama me səvəi Iesu ia nəkwai nɨtətə ouihi hənɨmwi nukurhunraha, mhəuvei pen nɨsiaiien səvənraha min, mhəni mə, “Nɨpərhienien ik Tɨni Kumwesən.”   
\s1 Iesu ro nəkur Kenesaret səməme kamhemhə həuvehe mhəsanɨn  
\p
\v 34 Irəha həpi sɨmwɨn ia nui asori, mhəuvən mhəuvarei ia tənə Kenesaret.  
\v 35 Nəpɨn nərmama ia kwopun nəha hətoni mhəukurən mə Iesu nəha, hərhi pen nəɡkiariien revən ia rukwənu me pam ia kwopun nəha. Nənə irəha həuvehi nərmama me pam səməme kamhemhə mhəuvehi mhəuvehe tɨ Iesu,  
\v 36 \x - \xo 14:36 \xt Mat 9:20-21, Mak 5:27-28, Luk 8:44\x*mamhəres in mə ko irəha hərapi a nusvenhi tɨnari səvənhi. Nənə irəha pam səməme hərapi həuvehe mhəsanɨn.   
\c 15  
\s1 Nərmama me i kamhəsiai Kumwesən ia tərhunraha əpa  
\p
\v 1 Ia nəpɨn nəha Farisi me mɨne nahatən me səvəi Loa həier ia Jerusalem, mhəuvehe tɨ Iesu, mhəni mə,  
\v 2 \x - \xo 15:2 \xt Luk 11:38\x*“Rəfo nərmama me səim kamhərui nɨtətə səvəi kaha kupwən me? Nəpɨn hani nari, həpkukupwən mhə mhərkwerɨɡ.”   
\p
\v 3 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Rəfo kɨmiaha hiamətefi nəɡkiariien səvəi Kumwesən mə tihesi pen narəien səkɨmiaha?  
\v 4 \x - \xo 15:4 \xt Eks 20:12, Eks 21:17, Dut 5:16\x*Kumwesən rɨməni nəkwan mə, ‘Tikɨsiai tata mɨne mama səim.’ In rɨməni mwi mə, ‘Trɨni mɨnuə iərmama riti rani ərəha tata mɨne mama səvənhi, tukaməkeikei kousi əpune in.’  
\v 5 Mətə kɨmiaha hiaməni mə, ‘Trɨni mɨnuə iərmama riti rɨni pen tɨ səvənhi tata mɨne mama mə, Səiou narimnari me sə trasitu ia kɨmirau ro ikinan i səvəi Kumwesən,  
\v 6 ramasan mə in trəpwəh nuvei penien nari riti m səvənhi tata mɨsiai in irə.’ Ia noien nəha kɨmiaha hiamousi raka nəɡkiariien səvəi Kumwesən ia narəien səkɨmiaha.  
\v 7 Kɨmiaha kəuətkəsuə me. Fwe kupwən, Profet Aesea rɨməni atukwatukw kɨmiaha, mɨni mə,   
\q1
\v 8 ‘Nərmama me i kamhəsiai iou ia tərhunraha,  
\q2 mətə rerɨnraha rəmak isipwɨn tukw iou.   
\q1
\v 9 Kamhəfwaki auər a miou.  
\q1 Nəpɨn kamhahatən nərmama,  
\q2 həni mə kamhahatən nəɡkiariien səiou, mətə rekəm.  
\q1 Kamhahatən nəɡkiariien sə ruku pen a tɨ nərmama.’”   
\s1 Nəfe nari tro iərmama ruvehe məmkemɨk ia nəmri Kumwesən  
\p
\v 10 Nənə Iesu rəkwein nərmama me həuvehe tukwe. Rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha tihətərɨɡ amasan ia nirak, mhəukurən nəfe takɨni.  
\v 11 \x - \xo 15:11 \xt Mat 12:34\x*Rɨpko mhə nəri sə ruvnimwə ia nəkwai iərmama ramo in rəmkemɨk ia nəmri Kumwesən, mətə nəri sə ruku pen ia nəkwan mamier in nə ramo in rəmkemɨk ia nəmri Kumwesən.”   
\p
\v 12 Nənə nərmama me səvənhi həuvehe, mhəni pen tukwe in mə, “Ikukurən mə nəpɨn Farisi me həreɡi nəɡkiariien nəha niemaha rəpi irəha.”   
\p
\v 13 Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Nei me pam səməme Tata səiou fwe ia neiai rɨpkəpwei mhə tɨ nəpɨn riti keivi utə irəha.  
\v 14 \x - \xo 15:14 \xt Mat 23:16,24, Luk 6:39, Rom 2:19\x*Kɨmiaha tihəpwəh irəha. Irəha nərmama kamhəiri pen nərmama ia suatuk sə tuhesi, mətə nəmrɨnraha rɨfwə. Trɨni mɨnuə iərmama riti nənimen rɨfwə mamiri pen iərmama riti mwi nənimen rɨfwə ia suatuk sə trouesi, irau pəri trouivə irapw ia ruei tənə.”   
\p
\v 15 Mətə Pita rɨni pen tukwe in mə, “Ni pehe ro tukumaha i nɨpwrai nusipekɨnien nəha ikɨməni.”   
\p
\v 16 Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Kɨmiaha mwi hiamreirei ihi?  
\v 17 Hiəpkukurən mhə mə nəfe nari revən ia nəkwai iərmama, ramevən ia tɨpwɨn, mamier.  
\v 18 Mətə nəri sə ramier ia nəkwai iərmama raku pen ia rerɨn fwe imwə nənə in nə ramo in rəmkemɨk ia nəmri Kumwesən.  
\v 19 \x - \xo 15:19 \xt Jen 8:21, Mat 12:34\x*Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə nətərɨɡien ərəha ruku pen ia reri iərmama fwe imwə, mamier: nousi əpuneien iərmama, nakresien pran səvəi iərməpə, noien sə nərman mɨne nɨpran kamhəiri əpnapen irəha me, nakresien, neikuəien, nɨni ərəhaien iərmama.  
\v 20 Noien me i ramo iərmama rəmkemɨk ia nəmri Kumwesən. Mətə trɨni mɨnuə iərmama rɨpkərkwerɨɡ mhə, maməni nari, noien nəha ko rɨpko mhə in ruvehe məmkemɨk ia nəmri Kumwesən.”   
\s1 Pran Kenan riti rɨni nɨpərhienien ia Iesu  
\p
\v 21 Nənə Iesu rier, məpwəh kwopun nəha, mevən ipaka tɨ taon mi nəha Taea mɨne Saeton.  
\v 22 Nənə təkwtəkwuni a pran Kenan riti sə ramarə ia kwopun nəha ruvehe, mamasək, mamɨni mə, “Iərɨmənu, kwənəkwus səvəi Kiɡ Tevɨt, tikapi tukw iou! Iəremhə ramarə ia prən ouihi səiou, mamo in raməmisə pɨk!”   
\p
\v 23 Mətə Iesu rəpwəh nɨniien nəɡkiariien riti tɨ prən nəha. Nənə nərmama me səvənhi həuvehe mamhəɡkiari min, mhəni mhənuə, “Ərhi pen prən i ramevən, tɨ nəri nə mə rakurirə kɨtaha, mamasək.”   
\p
\v 24 \x - \xo 15:24 \xt Mat 10:6\x*Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Kumwesən rərhi pehe iou mə takuvehe əpa tɨ nəkur Isrel. Irəha həmwhen ia sipsip me hənəruei.”   
\p
\v 25 Mətə prən nəha ruvehe mɨnɨmwi nukurhun mi ia nənimen, mɨni mə, “Iərɨmənu. Tikasitu ia nirak.”   
\p
\v 26 Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Rəpwəh namasanien mə takuvehi nəveɡɨnien sənəi nəkwərhakwərha mərarki pen i m kuri me.”   
\p
\v 27 Mɨreɡi prən i rɨni mə, “Nɨpərhienien, Iərɨmənu. Mətə kuri me mwi kamhani nɨmwəkmwəki nəveɡɨnien sə raməsas irapw ia ruei tepol səvəi iəmə asori səvənraha.”   
\p
\v 28 \x - \xo 15:28 \xt Mat 8:10,13\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Prən i ikamahatətə pərhien. Pwəh iako mik rəmwhen sə ikokeikei.” Təkwtəkwuni a mwi prən ouihi səvənhi ruvehe məsanɨn.   
\s1 Iesu ro nərmama həpɨk həuvehe mhəsanɨn  
\p
\v 29 \x - \xo 15:29 \xt Mak 7:31\x*Iesu rier ia kwopun nəha, mavən ia nɨkarkare nui asori Kalili, mevən mutə ia təkuər riti məkure fwe ikɨn.  
\v 30 Nənə nərmama həpɨk həuvehe tukwe, mamhəuvehi nərmama me səməme kamhemhə. Nepwɨn nɨsunraha rərfe. Nepwɨn nənimenraha rɨfwə. Nepwɨn nemhəien rouraha nɨpəri nɨpwranraha. Nepwɨn ho iəpou ko həpwəh nəɡkiariien. Həuvehi mwi nərmama həpɨk mwi, mhəmri pen irəha ia nɨsui Iesu, nənə in ro irəha həuvehe mhəsanɨn.  
\v 31 \x - \xo 15:31 \xt Mak 7:37\x*Ia nəpɨn nəha nəpou me haməɡkiari. Nərmama nemhəien rouraha nɨpəri nɨpwranraha həuvehe mhəsanɨn. Nərmama səməme nɨsunraha rərfe, həvi atukw a nɨsunraha mamhavən. Nənə nərmama nənimenraha rɨfwə hətui mamhətə nari. Nəpɨn nərmama me hətoni, nənimenraha rier. Nənə həɡnəɡɨni Kumwesən səvəi nəkur Isrel.   
\s1 Iesu rəkwməni nərmama irəha pam fo-taosen  
\p
\v 32 \x - \xo 15:32 \xt Mat 14:14\x*Ia nəpɨn nəha Iesu rəkwein nərmama me səvənhi həuvehe. Rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Rerɨk rərkwəpɨr tɨ nərmama me i. Hənarə raka nəpɨn kahar kɨtaha mɨnraha, nənə sənənraha nəveɡɨnien ruvəiwən. Iakəpwəh no keikeiien mə takərhi pen irəha fwe imwənraha nəpɨn nukumhə ramahi irəha. Rərəha mə kamhəuvən nəmrɨnraha rɨpitəv həmwei ia suatuk.”   
\p
\v 33 Mɨreɡi nərmama me səvənhi həni pen tukwe in mə, “Tsəuvehi bred pəku rəmwhen tsəkwmənu nərmama me i? Kwa həpɨk anan. Kɨtaha samarə ia kwopun nəveɡɨnien riwən ikɨn.”   
\p
\v 34 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Sənəmiaha bred kevə?”  
\p Mɨreɡi həni mə, “Sefen mɨne kwopnəti nəmu me nepwɨn mwi fwe ikɨn.”   
\p
\v 35 Iesu rɨni nəkwan mə nərmama me nəha sənənraha nəveɡɨnien riwən tuhəkure ia tɨprənə.  
\v 36 Nənə ruvehi bred nəha sefen mɨne kwopnəti nəmu me, məfwaki mɨni vivi Kumwesən tukwe. Nəpɨn rəfwaki pam, maməkwsen bred me, mauvei pen m nərmama me səvənhi, həpeki pen m nərmama me.  
\v 37 Nərmama me pam hani nari tɨpwɨnraha rəsisi. Nəpɨn hənani raka nari, həvai pen nɨpərpəri bred mɨne nəmu me hənani mhəpwəh rukuər ia tənərɨpw sefen.  
\v 38 Nərmama me nəha hani nari həpɨk anan nərman nɨpran mɨne nəkwərhakwərha. Kəvsini nərman me əpa irəha pam fo-taosen.  
\v 39 Nənə Iesu rərhi pen irəha kamhəuvən imwənraha me. Kurirə irə rəputə ia nɨtətə ouihi riti, mamevən fwe kwopun riti nəɡhɨn nə Makatan.   
\c 16  
\s1 Farisi me kamhəres nɨmtətien riti  
\p
\v 1 \x - \xo 16:1 \xt Mat 12:38, Luk 11:16\x*Ia nəpɨn nəha Farisi me mɨne Satusi me həuvehe, mhəres pen Iesu i mə, “Ko iko ro nɨmtətien riti sə ruku pen ia neiai pwəh iahətoni mhəukurən mə ik pərhien Kumwesən rərhi pehe ik?”   
\p
\v 2 Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Nəpɨn meri na trivə, kɨmiaha hiəni mə, ‘Rosi trakwakwi rukwəsikər tɨ nəri nə mə nɨmaɡouaɡou rəruerəv.’  
\v 3 Nənə ia nəpnəpɨn kɨmiaha hiəni mə, ‘Rosi nesən trauər ipwet tɨ nəri nə mə nɨmaɡouaɡou rəruerəv, məpuə.’ Kɨmiaha hiəukurən nətəien nɨmaɡouaɡou, nənə mhəukurən nəfe nari nɨmaɡouaɡou ramahatən pen. Mətə rəfo hiəreirei nɨpwrai nɨmtətien me i kamo ipwet mɨne?  
\v 4 \x - \xo 16:4 \xt Mat 12:39, Luk 11:29\x*Kɨmiaha nərmama ipwet mɨne hiamətui a nɨmtətien tɨ nəri nə mə noien səkɨmiaha rikou. Kɨmiaha hiənəpwəh Kumwesən rəmwhen pran sə rəpwəh iərman səvənhi mamesi pen iərməpə. Kumwesən trəpwəh nuvei peheien nɨmtətien riti mwi m kɨmiaha, mətə nɨmtətien əpa səvəi Profet Jona.” Iesu rɨni nəɡkiariien nəha, məpwəh irəha, mamevən.   
\s1 Nahatənien səvəi Farisi me mɨne Satusi me  
\p
\v 5 Ia nəpɨn nəha Iesu revən irəha nərmama me səvənhi, mhəuvən mhəpi sɨmwɨn ia nui asori. Nərmama me səvənhi hənenouenou mə tuhəuvehi bred. Nəpɨn irəha həuvarei ia nɨkaren pen,  
\v 6 \x - \xo 16:6 \xt Luk 12:1\x*Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha tihətui amasan, mhəsiari tɨ yis səvəi Farisi me mɨne Satusi me.”   
\p
\v 7 Mɨreɡi irəha hənaməɡkiari mɨnraha me i mə, “Rosi raməɡkiari iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə kɨtaha sənenouenou bred uə?”   
\p
\v 8 Nənə nəpɨn Iesu rɨreɡi, rɨni mə, “Kɨmiaha nahatətəien səkɨmiaha rɨpkɨskai mhə. Rəfo hiaməɡkiari m kɨmiaha me mə sənəmiaha bred riwən?  
\v 9 \x - \xo 16:9 \xt Mat 14:17-21\x*Kɨmiaha hiəreirei ihi? Rerɨmiaha rɨpkrhi mhə bred krirum sə iakɨnəkwməni nərmama faef-taosen irə mɨne tənərɨpw kevə hiəməuvehi kurirə?  
\v 10 \x - \xo 16:10 \xt Mat 15:34-38\x*Rerɨmiaha rɨpkrhi mhə bred sefen sə iakɨnəkwməni nərmama fo-taosen irə mɨne tənərɨpw kevə hiəməuvehi kurirə?  
\v 11 Rəfo həreirei nɨpwrai nəɡkiariien səiou? Iapkəɡkiari mhə ia bred, mətə iakamɨni mə kɨmiaha tihaməsiari tɨ yis səvəi Farisi me mɨne Satusi me.”  
\v 12 Ia nəpɨn nəha nərmama me səvəi Iesu həuvehe mhəukurən mə Iesu rɨpkɨni mhə mə tuhəsiari tɨ yis səvəi bred, mətə tuhəsiari tɨ nahatənien səvəi Farisi me mɨne Satusi me.   
\s1 Pita rɨni irapw mə Iesu in Kristo  
\p
\v 13 Nəpɨn Iesu ruvehe ipaka tɨ taon nəha Sisaria Filipae, rəres pen nərmama me səvənhi mə, “Nərmama kamhəni iou, Iəməti Iərmama, mə iou sin?”   
\p
\v 14 \x - \xo 16:14 \xt Mat 14:1-2, Mak 6:14-15, Luk 9:7-8\x*Mɨreɡi həni mə, “Nərmama nepwɨn kamhəni ik mə Jon Paptaes. Nepwɨn kamhəni ik mə Profet Elaeja. Nepwɨn mwi kamhəni ik mə Jeremaea uə profet riti mwi fwe kupwən.”   
\p
\v 15 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Mətə kɨmiaha hiaməni mə iou sin?”   
\p
\v 16 \x - \xo 16:16 \xt Jon 6:69\x*Mɨreɡi Saemon Pita rɨni mə, “Ik Kristo. Kumwesən sə ramɨru, tɨni nə ik.”   
\p
\v 17 \x - \xo 16:17 \xt Mat 17:5, Kal 1:15-16\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Saemon, tɨni Jon, rerɨm traɡien! Rɨpko mhə iərmama riti rahatən ik irə mə tikukurən nəri i, mətə Tata səiou fwe ia neiai rahatən ik irə ikukurən.  
\v 18 \x - \xo 16:18 \xt Jon 1:42, Efes 2:20\x*Nənə iakani pehe tukw ik i mə ik nə Pita. Nɨpwrai nəhaɡ nəha mə kəpwier. Ia təkure kəpwier i takuvrhəkɨn nakalasia me səiou rəmwhen sə kauvrhəkɨn pen nimwə irə, nɨskaiien səvəi nemhəien ko rɨpkouraha mhə irəha.  
\v 19 \x - \xo 16:19 \xt Mat 18:18, Jon 20:23\x*Takuvei pehe ki me səvəi nɨtətə ia neiai\f + \fr 16:19 \ft Nəpɨn rɨpɨk Matiu rani nəɡkiariien i mə “Nɨtətə ia neiai.” Nɨpwrai nəɡkiariien i in i “Nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.”\f* mik. Nəfe nari ikərihi tərini ia tɨprənə i, tukərihi tərini fwe ia neiai. Nəfe nari ikɨfi raka ia tɨprənə i, tukɨfi raka fwe ia neiai.”  
\v 20 \x - \xo 16:20 \xt Mat 17:9, Mak 9:9\x*Nənə Iesu rɨnise pen əknekɨn tɨ nərmama me səvənhi mə, “Kɨmiaha tihəpwəh nɨniien tɨ iərmama riti mə iou Kristo.”   
\s1 Iesu rukupwən mɨni irapw mə in tremhə nənə mətui mwi  
\p
\v 21 Ia nəpɨn nəha mamevən, Iesu rɨnamahatən nərmama me səvənhi mə, “Takaməkeikei mevən fwe Jerusalem. Nəmə asori me mɨne pris asori me mɨne nahatən me səvəi Loa tuho nəmisəien me rɨpɨk ia nirak, mhousi əpune iou. Mətə ia nəpɨn səro kahar irə takətui mwi.”   
\p
\v 22 Ia nəpɨn nəha Pita riri raka Iesu ia nɨkarenraha, mɨnanise pen tukwe in mə, “Iərɨmənu, pwəh Kumwesən trapi tukw ik, məpwəh nəseniien nərmama tuho noien nəha ia niram ia nəpɨn riti.”   
\p
\v 23 Mətə Iesu ruvsini, mɨni pen tɨ Pita i mə, “Setan, evən ia təkutak! Ikaməmwur mə tiko iakapəti mɨmwei iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə nətərɨɡien səim rɨpkesi pen mhə nətərɨɡien səvəi Kumwesən, mətə ikamesi pen a nətərɨɡien səvəi nərmama.”   
\s1 Iərmama traməkeikei məvrani nei kamarkuaui  
\p
\v 24 \x - \xo 16:24 \xt Mat 10:38, Luk 14:27\x*Nənə Iesu rɨni pen tɨ nərmama me səvənhi mə, “Iərmama sə rokeikei mə truvehe mo iərmama riti səiou traməkeikei məpwəh nətərɨɡien səvənhi, muvehi utə nei kamarkuaui səvənhi, məvrani mukurirə iou.  
\v 25 \x - \xo 16:25 \xt Mat 10:39, Luk 17:33, Jon 12:25\x*Iərmama sə rokeikei mə trəkwtəmhiri nɨmɨruien səvənhi trarfai irə, mətə iərmama sə traraka ia nɨmɨruien səvənhi tukw iou truvehi nɨmɨruien rerɨn.  
\v 26 \x - \xo 16:26 \xt Mat 4:8-9\x*Trɨni mɨnuə iərmama riti rɨpeki pam narimnari me ia tɨprənə i mo səvənhi i, nənə kurirə ikɨn remhə, mətə rɨpkuvehi mhə nɨmɨruien rerɨn, noien nəha trəfasitu irə? Uə iərmama truvei pen nəfe mərpwɨn tai nɨmɨruien səvənhi?  
\v 27 \x - \xo 16:27 \xt Mat 25:31, Sam 62:12, Prov 24:12, Rom 2:6, Rev 22:12\x*Iou Iəməti Iərmama takuvehe ia nɨskaiien səvəi Tata səiou kɨmaha naɡelo me səiou. Ia nəpɨn nəha takərpwɨn noien səvəi nərmama me kuatia kuatia. Nərpwɨnien sə takuvei pen mɨnraha tresi pen a nəfe nari irəha həno.  
\v 28 Iakani nɨpərhienien tukumiaha i nərmama nepwɨn kamhərer ia kwopun i tuhəpkemhə mhə meste tuhətoni iou, Iəməti Iərmama, iakauvehe rəmwhen ia kiɡ mə takərɨmənu ia nɨtətə səiou.”   
\c 17  
\s1 Nɨpwrai Iesu ruvehe mopə  
\p
\v 1 Nəpɨn sikis rukurau, nənə Iesu riri əpa Pita mɨne Jemes mɨne piəvni Jon, həutə parei ia təkuər əpwəmwɨs riti.  
\v 2 \x - \xo 17:2 \xt 2Pit 1:16-18\x*Ia kwopun nəha irəhar harətoni ia nənimenrahar nɨpwrai Iesu ruvehe mopə. Nənimen rəhiapw rəmwhen ia meri. Tɨnari səvənhi ruvehe məpsan rəmwhen ia nukuraanien.  
\v 3 Təkwtəkwuni a irəhar harətoni Profet Elaeja mɨne Moses krouier pehe, rouəɡkiari irəhar Iesu.   
\p
\v 4 Nənə Pita rɨni pen tɨ Iesu i mə, “Iərɨmənu. Ramasan mə kɨmrahar iaharuvehe i. Mə ikokeikei tako tənimwə kahar, riti səim, riti səvəi Moses, riti səvəi Profet Elaeja.”   
\p
\v 5 \x - \xo 17:5 \xt Sam 2:7, Aes 42:1, Mat 3:17, Mak 1:11, Luk 3:22, Dut 18:15\x*Pita raməɡkiari ihi, təkwtəkwuni a mwi nəpuə əpsan riti ruvehe muveɡi irəha. Reri Kumwesən ruku pen ikɨn, mɨni mə, “In nəha nərɨk keikei. Rerɨk raɡien tukwe. Tihətərɨɡ in.”   
\p
\v 6 Nəpɨn Pita mɨne Jon mɨne Jemes harreɡi nəɡkiariien nəha, harhekɨr, mharmwei, mharnɨmwi irapw nənimenrahar ia tɨprənə.  
\v 7 Mətə Iesu ruvehe mɨrapi irəhar, mɨni mə, “Harərer, mharəpwəh nehekɨrien.”  
\v 8 Nənə irəhar harəkwətə, harəpwəh nətoniien Moses mɨne Profet Elaeja, mətə Iesu əpa irəha min.   
\p
\v 9 \x - \xo 17:9 \xt Mat 16:20\x*Nəpɨn irəha kamheiwaiu pehe ia təkuər, Iesu rɨni pen tɨ nirəhar i mə, “Kɨmirəhar tiharəpwəh nɨniien tɨ iərmama riti nɨmtətien nəha hiarnətoni, meste iou, Iəməti Iərmama, iakətui mwi ia nemhəien səiou.”   
\p
\v 10 \x - \xo 17:10 \xt Mal 4:5\x*Nənə Pita mɨne Jemes mɨne Jon harəres pen in i mə, “Rəfo nahatən me səvəi Loa kamhəni mə Profet Elaeja traməkeikei mukupwən muvehe?”\f + \fr 17:10 \ft Mal 4.5 Profet Malakae rɨməni mə Profet Elaeja trukupwən muvehe kurirə irə Kristo ruvehe.\f*   
\p
\v 11 Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Nɨpərhienien. Profet Elaeja truvehe məmri amasan pam narimnari me rəmwhen ia sə fwe kupwən.  
\v 12 \x - \xo 17:12 \xt Mat 11:14, 14:10\x*Mətə iou iakani pehe tukumirəhar i mə Profet Elaeja ruvəuvehe raka nənə nərmama me həpkətə sas mhə in, mətə hesi pen nətərɨɡien səvənraha, mho rərəha irə. Iou mwi, Iəməti Iərmama, takaməkeikei mevən ia rəɡɨnraha, nənə irəha tuho nəmisəien miou.”  
\v 13 \x - \xo 17:13 \xt Luk 1:17\x*Ia nəpɨn nəha Pita mɨne Jemes mɨne Jon haruvehe, mharukurən mə Iesu raməɡkiari ia Jon Paptaes.   
\s1 Iesu rəkoui irapw iəremhə ia iəkunouihi  
\p
\v 14 Nəpɨn irəha hərərɨɡ pehe mwi tɨ nərmama me, iərmama riti ruvehe tɨ Iesu, mɨnɨmwi nukurhun mi ia nənimen,  
\v 15 mɨni mə, “Iərɨmənu. Tikapi tukw iou, masitu ia nərɨk. Nemhəien i nɨkəvan ro in. In raməmisə pɨk. Nəpɨn rɨpɨk ramwei pen ia napw, mamwei pen ia nui.  
\v 16 Iakuvehi in muvehe tɨ nərmama me səim, mətə irəha ko həpko mhə in ruvehe məsanɨn.”   
\p
\v 17 \x - \xo 17:17 \xt Dut 32:5,20, Jon 14:9\x*Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Kɨmiaha nəkur ipwet mɨne nahatətəien səkɨmiaha riwən. Noien səkɨmiaha rikou. Tsarə kɨtaha miou mesite nəfe nəpɨn? Tɨnesən mɨne iakapwɨs kɨmiaha? Kɨmiaha tihəuvən mhəuvehi iəkunouihi nəha mhəuvehi mhəuvehe.”  
\v 18 Nəpɨn həuvehi mhəuvehe, Iesu rɨnise pen tɨ iəremhə i mə, “Tikier ia iəkunouihi i.” Nənə təkwtəkwuni a rier, iəkunouihi nəha ruvehe məsanɨn.   
\p
\v 19 \x - \xo 17:19 \xt Mat 10:1\x*Kurirə irə nərmama me səvəi Iesu həuvehe tɨ Iesu, mhəres pen in əpa mə, “Rəfo kɨmaha iahəreirei nəkoui irapwien nənɨmwɨn ərəha nəha?”   
\p
\v 20 \x - \xo 17:20 \xt Mat 21:21, Mak 11:23, Luk 17:6, 1Kor 13:2\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Tɨ nəri nə mə nahatətəien səkɨmiaha rɨpkɨskai mhə. Iakani nɨpərhienien tukumiaha i trɨni mɨnuə kɨmiaha hiahatətə pərhien ia Kumwesən, nəri auər a mə nahatətəien nəha səkɨmiaha rouihi anan rəmwhen ia kwənuni nei nəha mastat, mətə hiəukurən nɨniien tɨ təkuər i mə, ‘Təkuər i tikaraka ia kwopun i mevən məkure pen fwe,’ nənə trier mevən. Narimnari me pam trɨməru tukumiaha.”  
\v 21 \f + \fr 17:21 \ft Nəkukuə me rɨpɨk kɨmərai pen Niutestamen irə ia nəɡkiariien səvəi nəkur Kris kupwən kwopi nəɡkiariien ia vas 21 riwən.\f*   
\p
\v 22 \x - \xo 17:22 \xt Mat 16:21\x*Nəpɨn nərmama me səvəi Iesu housəsɨmwɨn irəha me ia tənə Kalili, in rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Trɨpko mhə tui kuvei pen iou, Iəməti Iərmama, ia rəɡi nərmama.  
\v 23 Irəha tuhousi əpune iou, nənə Kumwesən tro iakətui mwi ia nemhəien səiou ia nəpɨn səro kahar irə.” Nənə nərmama me səvənhi həreɡi rərəha anan.   
\s1 Iesu ruvehi silin ia nəkwai nəmu mərəku pen nəmri takis irə  
\p
\v 24 \x - \xo 17:24 \xt Eks 30:13, Eks 38:26\x*Nəpɨn Iesu mɨne nərmama səvənhi me həuvehe ia Kapaneam, nərmama səməme kamhəuvehi takis səvəi nimwə səvəi Kumwesən həuvehe tɨ Pita, mhəni mə, “Rosi iahatən səkɨmiaha rɨpkərəku mhə takis səvəi nimwə səvəi Kumwesən uə?”   
\p
\v 25 Mɨreɡi Pita rɨni mə, “Ouəh. In ramərəku.”  
\p Nəpɨn Pita revən muvnimwə, Iesu rukupwən məɡkiari min, mɨni mə, “Saemon, ikaməfətərɨɡ irə? Kiɡ me ia tɨprənə i kamhəkeikei m nəfe nərmama me mə tuhərəku pen nəmri takis mɨnraha, tɨnɨnraha me uə nərməpə?”   
\p
\v 26 Mɨreɡi Pita rɨni mə, “Nərməpə.”  
\p Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Ikani nɨpərhienien. Nɨpwnəti kiɡ me həpkərəku mhə nəmri takis,  
\v 27 mətə pwəh sərəku pen rərəha kɨtaha tso niemaha rəpi nərmama me i səməme kamhəuvehi takis. Tikevən fwe ia nui asori, mosəperaha. Nəmu sə rukupwən məɡher ia kwərvinari, tikɨvi utə, məti pen ia nəkwan, nənə tikətoni silin riti. Tikuvehi muvei pen mərəku pen takis səkrau mɨnraha.”   
\c 18  
\s1 Iərmama əfo nə in rasori ia nərmama nepwɨn  
\p
\v 1 \x - \xo 18:1 \xt Luk 22:24\x*Ia nəpɨn nəha nərmama me səvəi Iesu həuvehe tukwe in, mhəni mə, “Ia nɨtətə ia neiai\f + \fr 18:1 \ft Nəpɨn rɨpɨk Matiu rani nəɡkiariien i mə “Nɨtətə ia neiai.” Nɨpwrai nəɡkiariien i in i “Nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.”\f* sin rasori məpi raka nərmama me nepwɨn?”   
\p
\v 2 Nənə Iesu rəkwein iəkunouihi riti ruvehe, rərpwi irapw in ia kurkwanraha,  
\v 3 nənə mɨni mə, “Iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə kɨmiaha tihaməkeikei mhərari mhəuvehe mhəmwhen ia nəkwərhakwərha me. Mə hiəpwəh tihəpkuvnimwə mhə ia nɨtətə ia neiai ia nəpɨn riti.  
\v 4 Iərmama sə treiwaiu rəmwhen ia iəkunouihi, mɨpkəfiəutə mhə in, in rasori məpi raka nərmama me nepwɨn ia nɨtətə ia neiai.   
\p
\v 5 \x - \xo 18:5 \xt Mat 10:40, Luk 10:16, Jon 13:20\x*Iərmama sə trəsevər ia rerɨn tɨ iəkunouihi riti sə ro iamɨnhi ia nəɡhɨk rəmwhen mə raməsevər mwi ia rerɨn tukwe iou.”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia narimnari me səməme tuhəuvehe mho nərmama həmwei  
\p
\v 6 \x - \xo 18:6 \xt Luk 17:1-2\x*“Nəkwərhakwərha me i səməme kamhahatətə ia nirak, trɨni mɨnuə iərmama riti ro riti rɨmwei ia nərəhaien, Kumwesən trərpwɨn noien ərəha səvənhi. Iərmama nəha trɨreɡi rərəha anan məpi raka kərihi pen kəruəterei asori ia nɨpətəkinuan kosə irapw i ia təmwei təsi.  
\v 7 Trərəha anan tɨ nərmama ia tɨprənə i tɨ nəri nə mə narimnari me kamhəuvehe tuho irəha həmwei ia nərəhaien. Narimnari me i tuhaməkeikei mhəuvehe, mətə trərəha anan tɨ iərmama sə truvehi narimnari me i muvehe.  
\v 8 \x - \xo 18:8 \xt Mat 5:29-30\x*Mə rəɡɨm uə nɨsum ramo ikamwei ia nərəhaien, tikərai raka, mərarki. Mə rəɡɨm rɨpɨp uə nɨsɨm rɨpɨp mətə ikuvehi nɨmɨruien, ramasan pɨk tukw ik. Rərəha mə rəɡɨm kəru uə nɨsum kəru mətə tukərarki pen ik ia kwopun napw asori rauək rerɨn ikɨn.  
\v 9 Mə nənimem ramo ikamwei ia nərəhaien, tikukumwiri raka, mərarki. Mə nənimem kuatia mətə ikuvehi nɨmɨruien, ramasan pɨk tukw ik. Rərəha mə nənimem kəru mətə tukərarki pen ik ia kwopun napw asori rauək ikɨn.”   
\s1 Iesu rusipekɨn ia sipsip sə rəruei  
\p
\v 10 \x - \xo 18:10 \xt Hip 1:14\x*Nənə Iesu rɨni mə, “Kɨmiaha tihətui amasan tukumiaha me mhəpwəh noien nəri auər a ia nəkwərhakwərha me i riti. Iakani pehe tukumiaha i mə fwe ia neiai naɡelo me səvənraha kamhətə rerɨn nəmri Tata səiou sə ramarə fwe ia neiai.  
\v 11 \x - \xo 18:11 \xt Luk 19:10\x*Iou, Iəməti Iərmama, iakuvehe mə takuvehimɨru nərmama səməme kamhəruei.\f + \fr 18:11 \ft Nəkukuə me rɨpɨk kɨmərai pen Niutestamen irə ia nəɡkiariien səvəi nəkur Kris kupwən kwopi nəɡkiariien ia vas 11 riwən.\f*   
\p
\v 12 Kɨmiaha hiaməfətərɨɡ irə? Trɨni mɨnuə iərmama riti sipsip me səvənhi irəha pam hantret, nənə riti ia nirəha rəruei, trəfo pen irə? In trəpwəh naenti-naen kamhani nurhi ia təkuər, mevən mamətui sə nəha rɨnəruei.  
\v 13 Nənə trɨni mɨnuə rətoni, iakamɨni nɨpərhienien tukumiaha i mə rerɨn raɡien pɨk tɨ sipsip nəha məpi raka naenti-naen səməme həpkəruei mhə.  
\v 14 Ia noien nəha rəmwhen a mwi Tata səkɨmiaha ia neiai rəpwəh nokeikeiien mə nəkwərhakwərha me i riti trəruei.”   
\s1 Iesu rəɡkiari mə tiko nəfe ia piam nəpɨn ro rərəha ia niram  
\p
\v 15 \x - \xo 18:15 \xt Lev 19:17, Luk 17:3, Kal 6:1\x*“Trɨni mɨnuə piam ro rərəha ia niram, evən mətoni kɨmirau əpa. Nənə ikɨni pen nəfe rɨno rərəha. Trɨni mɨnuə rətərɨɡ ik, nəɡkiariien səim tro piam rɨrərɨɡ pehe səkɨmirau min tramasan.  
\v 16 \x - \xo 18:16 \xt Dut 19:15, Jon 8:17\x*Mətə trɨni mɨnuə rəpwəh nətərɨɡien ik, iri iərmama kuatia uə kəru mharevən mwi pwəh irau kroureɡi rouətoni nəɡkiariien me pam nəha ikɨni pen tɨ piam ro nɨpərhienien.  
\v 17 \x - \xo 18:17 \xt 1Kor 5:13\x*Trɨni mɨnuə rerɨn rəpwəh nətərɨɡien irəha, ni irapw tɨ nakalasia me səvəi nəfwakiien. Nənə trɨni mɨnuə rəpwəh mwi nətərɨɡien irəha, tiko irə rəmwhen iərmama sə rɨreirei Kumwesən uə iərmama sə kamərəku pen takis min.   
\p
\v 18 \x - \xo 18:18 \xt Mat 16:19, Jon 20:23\x*Iakani nɨpərhienien tukumiaha i nəfe nari tihərihi tərini ia tɨprənə i tukərihi tərini fwe ia neiai, nənə nəfe nari tihəfi raka ia tɨprənə i tukɨfi raka fwe ia neiai.   
\p
\v 19 \x - \xo 18:19 \xt Mak 11:24, Jon 15:7\x*Iakani pehe mwi nɨpərhienien tukumiaha i trɨni mɨnuə kəru ia kɨmiaha ia tɨprənə i krouni sɨmwɨn nari riti, rouəres i, Tata səiou ia neiai in tro nəkwanrau,  
\v 20 \x - \xo 18:20 \xt Mat 28:20, Jon 14:23\x*tɨ nəri nə mə pəku ikɨn iərmama kəru uə kahar harousəsɨmwɨn ia nəɡhɨk, iakamarə tɨ nirəha ia kwopun nəha.”   
\s1 Iesu rɨni mə tikaməkeikei menouenou nərəhaien səvəi piam  
\p
\v 21 Nənə Pita rutə pehe mɨni pen tɨ Iesu i mə, “Iərɨmənu. Trɨni mɨnuə piak ramo noien ərəha miou, nəpɨn kevə takenouenou i? Rosi sefen uə?”   
\p
\v 22 \x - \xo 18:22 \xt Luk 17:4\x*Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Iou iapkɨni pehe mhə tukw ik i mə tikenouenou nərəhaien me səvəi piam m sefen, mətə tikenouenou nərəhaien me səvənhi nəpɨn me pam.   
\p
\v 23 Iakamɨni iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə nɨtətə ia neiai rəmwhen ia iəmə asori riti sə rokeikei mə nərmama me i kamho tukwini nari min tuhərəku pam kaon me səvənraha sə in rɨməuvei pen mɨnraha.  
\v 24 Nəpɨn rəkwein irəha mə tuhəuvehe, həuvehi riti ia nirəha mhəuvehe. Kaon səvənhi rasori pɨk anan.  
\v 25 Ko rɨpkərəku mhə. Ro pen iəmə asori səvənhi rɨni mə tukəmri pen nəmri nari m iəmə i mɨne pran səvənhi mɨne nɨpwnətɨn me mɨne narimnari me pam səvənhi. In truvehi mane ia nirəha, mərəku kaon səvəi iəmə nəha.   
\p
\v 26 Ia nəpɨn nəha iəmə nəha sə ramo tukwini nari m iəmə asori rɨnɨmwi nukurhun mi, mamasək, mɨni pen tɨ iəmə asori səvənhi mə, ‘Tikapi tukw iou, muvei pehe nəpɨn miou, nənə takərəku pehe pam mik.’  
\v 27 Nənə iəmə asori rerɨn rərkwəpɨr tɨ iəmə i ramo tukwini nari min. Ro pen in renouenou kaon səvənhi, mɨni mə trəpwəh nərəkuien, məseni in rier mamevən.   
\p
\v 28 Mətə nəpɨn iəmə nəha rier irapw, rətoni iərmama riti sə ramo tukwini nari irau min. Kaon riti səvənhi ramarə tukwe in. Rouihi pɨk anan. Nənə in ruvehi iərmama nəha, məkwtəmhiri nɨpətəkinuan, mɨni mə, ‘Ərəku pehe pam səim kaon.’   
\p
\v 29 Nənə iərmama nəha ramo tukwini nari irau min rɨmwei irapw, mamasək, mɨni pen tukwe in mə, ‘Tikapi tukw iou, muvei pehe nəpɨn miou, nənə takərəku pehe pam mik.’   
\p
\v 30 Mətə iəmə nəha iəmə asori rɨnenouenou kaon səvənhi rəpwəh nokeikeiien. In revən muvehi iərmama nəha muvehi puvnimwə ia kalapus mə trarə meste trərəku pam kaon səvənhi.  
\v 31 Nəpɨn nərmama nepwɨn səməme kamho tukwini nari m iəmə asori hətoni noien nəha, həreɡi rərəha anan. Həuvən mhəni pen tɨ iəmə asori səvənraha narimnari me pam iəmə nəha rɨno.   
\p
\v 32 Ro iamɨnhi irə iəmə asori rəkwein iərmama nəha ramo tukwini nari min ruvehe. Rɨni pen tukwe in mə, ‘Ik iəmə ərəha. Iakamo tukwini ərəha nari miou. Iakɨnenouenou kaon me pam səim, tɨ nəri nə mə ikɨnasək teɡɨn iou.  
\v 33 Mətə rəfo ikəpwəh napiien tɨ iərmama nəha sə ramo tukwini nari miou kɨmirau min rəmwhen iou iakɨnapi tukw ik?’  
\v 34 \x - \xo 18:34 \xt Mat 5:25-26\x*Ro pen iəmə asori niemaha rəpi. In ruvehi puvnimwə iəmə nəha ia kalapus mə tuko nəmisəien min meste trərəku pam kaon səvənhi.   
\p
\v 35 \x - \xo 18:35 \xt Mat 6:15, Mak 11:25, Efes 4:32, Kol 3:13\x*Ia noien nəha rəmwhen a mwi Tata səiou ia neiai tro ia kɨmiaha kuatia kuatia trɨni mɨnuə hiəpwəh nenouenouien nərəhaien səvəi piəvmiaha me ia rerɨmiaha.”   
\c 19  
\s1 Iesu rɨni mə iərman mɨne pran trouəpwəh nəpwəhien irau me  
\p
\v 1 Iesu rɨni pam nəɡkiariien me nəha, nənə məpwəh tənə Kalili, mier mevən ia tənə Jutia fwe ia nɨkare nui arɨs Jotan pen.  
\v 2 Nərmama həpɨk həkurirə i. Nənə in ro səməme kamhemhə həuvehe mhəsanɨn ia kwopun nəha.   
\p
\v 3 \x - \xo 19:3 \xt Mat 16:1\x*Nənə Farisi me həuvehe tukwe in mhəres pen nari riti min mə tuhəreɡi ro Iesu mə trəfni irə. Irəha həni mə, “Ratukwatukw ia Loa səkɨtaha mə ko iərman riti rəpwəh səvənhi pran uə rekəm?”   
\p
\v 4 \x - \xo 19:4 \xt Jen 1:27, 5:2\x*Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Rosi kɨmiaha hiəpkəvsini raka mhə nəɡkiariien i ia Nəkukuə Ikinan rɨni mə fwe ia nukune narəien ‘Kumwesən rɨno iərmama kəru riti iərman riti pran,’  
\v 5 \x - \xo 19:5 \xt Jen 2:24, Efes 5:31\x*rarə mɨni mwi mə, ‘Ro iamɨnhi irə iərman traraka ia tata mɨne mama səvənhi, mevən rouarə pəri irau pran səvənhi, nənə irau trouvehe rouəmwhen ia nɨpwrai iərmama kuatia.’  
\v 6 Nəɡkiariien nəha rɨni mə iərman mɨne pran səvənhi krouəpwəh ihi noien iərmama kəru i, mətə krouvəuvehe rouəmwhen ia nɨpwrai iərmama kuatia. Tɨ nəri nə mə Kumwesən rɨrɨpɨn iərman mɨne pran səvənhi iamɨnhi irə, ro pen rɨpkatukwatukw mhə mə iərman trəpwəh səvənhi pran, mətefi narəien səvənrau.”   
\p
\v 7 \x - \xo 19:7 \xt Dut 24:1-4, Mat 5:31\x*Mɨreɡi Farisi me həni pen tɨ Iesu i mə, “Mə ro iamɨnhi irə rəfo Moses rɨməni mə iərman sə rokeikei mə trəpwəh pran səvənhi trɨrai nɨmwai nəkukuə m pran səvənhi rani mə in rɨnəpwəh in, nənə mərhi pen i ramevən?”   
\p
\v 8 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Moses rɨnəseni kɨmiaha mə tihəpwəh nɨpran me səkɨmiaha tɨ nəri nə mə kəmkapwəmiaha rɨskai, mətə fwe ia nukune narəien rɨpko mhə iamɨnhi irə.  
\v 9 \x - \xo 19:9 \xt Mat 5:32, 1Kor 7:10-11\x*Iou iakani pehe tukumiaha i iərman sə rəpwəh pran səvənhi miri pran əpə riti mwi ramo noien ərəha. Prən nəha in ramiri rɨpko mhə pran atukwatukw səvənhi. Mətə mə pran ramo əpnapen nari irau iərməpə, iərman səvəi prən nəha rukurən nəpwəhien in.”   
\p
\v 10 \x - \xo 19:10 \xt 1Kor 7:1-2,7-9\x*Nənə nərmama me səvəi Iesu həni pen tukwe in mə, “Trɨni mɨnuə ro iamɨnhi irə nəpɨn iərman rəpwəh pran səvənhi, ramasan mə iərman rəpwəh a niriien pran.”   
\p
\v 11 Mətə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Rɨpko mhə nərmama me pam həukurən nuvehiien nəɡkiariien i səiou mharə irə, mətə səməme əpa Kumwesən rəsevər ia suatuk tukunraha irəha nəha tuhəuvehi mharə irə.  
\v 12 Nərman nepwɨn tuhəpwəh niriien pran tɨ nəri nə mə hənətui pehe mwatukw səvənraha rəpou. Ro pen rerɨnraha riwən ia pran. Nərman nepwɨn tuhəpwəh niriien pran tɨ nəri nə mə kərai irəha rəmwhen kamo ia kau kərman. Ro pen rerɨnraha riwən ia pran. Nənə nərman me nepwɨn mwi tuhəpwəh niriien pran tɨ nəri nə mə irəha hokeikei nətərɨɡien səvənraha trəmak əpa ia nɨtətə ia neiai.\f + \fr 19:12 \ft Nəpɨn rɨpɨk Matiu rani nəɡkiariien i mə “Nɨtətə ia neiai.” Nɨpwrai nəɡkiariien i in i “Nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.”\f* Iərmama sə rukurən nuvehiien nəɡkiariien i səiou traməkeikei muvehi marə irə.”   
\s1 Pwəh nəkwərhakwərha me həuvehe tɨ Iesu  
\p
\v 13 Nəpɨn riti nərmama nepwɨn kamhəuvehi nəkwərhakwərha me səvənraha mamhəuvehe tɨ Iesu mə trəmri utə rəɡɨn mi ia nirəha məfwaki. Nərmama me səvənhi hənise irəha.   
\p
\v 14 \x - \xo 19:14 \xt Mat 18:2-3\x*Mətə Iesu rɨni mə, “Pwəh nɨpwnəti nəkwərhakwərha me həuvehe tukw iou. Tihəpwəh nɨniseien irəha tɨ nəri nə mə nɨtətə ia neiai səvəi nərmama səməme həmwhen ia nəkwərhakwərha me i.”  
\v 15 Nənə Iesu rəmri utə rəɡɨn mi ia nirəha, məfwaki tɨ nirəha, nənə məpwəh irəha mamevən.   
\s1 Iərmama riti nautə səvənhi rasori  
\p
\v 16 Ia nəpɨn nəha iərmama riti ruvehe tɨ Iesu, mɨni mə, “Iahatən, nəfe noien amasan takaməkeikei mo mə takuvehi nɨmɨruien rerɨn?”   
\p
\v 17 \x - \xo 19:17 \xt Lev 18:5, Luk 10:28\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Rəfo ikaməres iou nari riti ia nɨkaren səvəi noien amasan? Kumwesən əpa ramasan. Trɨni mɨnuə ikuə tikuvehi nɨmɨruien, ikesi pen loa me səvənhi.”   
\p
\v 18 \x - \xo 19:18 \xt Eks 20:12-16, Dut 5:16-20\x*Mɨreɡi iərmama nəha rɨni pen tukwe in mə, “Nəfe loa me takesi pen?”  
\p Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Tikəpwəh nousi əpuneien iərmama, məpwəh nakresien pran səvəi iərməpə, məpwəh nakresien, məpwəh neikuəien.  
\v 19 \x - \xo 19:19 \xt Lev 19:18\x*Tikaməkeikei mɨsiai səim tata mɨne mama, nənə mokeikei piam rəmwhen ikokeikei atukw a ik.”   
\p
\v 20 Mɨreɡi iərmama nəha rɨni pen tɨ Iesu i mə, “Loa me pam i iakamesi pen. Nəfe mwi nəha ikɨn takaməkeikei mo?”   
\p
\v 21 \x - \xo 19:21 \xt Mat 6:20, Luk 12:33, Wok Me 2:45, Wok Me 4:34-37\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Trɨni mɨnuə ikuə tikuvehe matukwatukw pam, evən, məmri pen nəmri nari ia səim narimnari me. Nəpɨn kuvehi nənimen, tikuvehi mane, muvei pen m nərmama nautə səvənraha riwən. Nənə səim nautə trɨpɨk fwe ia neiai. Nəpɨn ikɨno pam, ikuvehe mukurirə iou.”   
\p
\v 22 Nəpɨn iərmama nəha rɨreɡi nəɡkiariien nəha, in rəpwəh Iesu, mamevən. Rerɨn rəpou tɨ nəri nə mə nautə səvənhi rasori.   
\p
\v 23 Ro iamɨnhi irə Iesu rɨni pen tɨ səvənhi nərmama me i mə, “Iakamɨni nɨpərhienien tukumiaha i rɨskai tɨ iərmama nautə səvənhi rasori mə truvnimwə ia nɨtətə ia neiai.  
\v 24 Takɨni mwi tukumiaha i. Iərmama nautə səvənhi rasori rəknekɨn tukwe in mə truvnimwə ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə. Rəknekɨn məpi raka nərimɨru nəha kamel rasu pen ia ruei nitel mier.”   
\p
\v 25 Nəpɨn nərmama me səvənhi həreɡi nəɡkiariien nəha nənimenraha rier. Həni mə, “Mə rəknekɨn iamɨnhi, nɨsɨmə nəha ko həuvehi nɨmɨruien?”   
\p
\v 26 \x - \xo 19:26 \xt Jen 18:14, Job 42:2\x*Mətə Iesu rətə irəha mɨni mə, “Nəri nəha rəknekɨn iərmama ko rɨpko mhə, mətə Kumwesən rukurən noien. Narimnari me pam rɨməru tɨ Kumwesən.”   
\p
\v 27 Mɨreɡi Pita rɨni pen tukwe in mə, “Ətə ro. Kɨmaha iahənəpwəh pam narimnari me səkɨmaha mamhəkurirə ik. Ro iamɨnhi irə kɨmaha tahəuvehi nəfe?”   
\p
\v 28 \x - \xo 19:28 \xt Mat 25:31, Luk 22:30, Rev 3:21\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iakamɨni nɨpərhienien tukumiaha i ia nɨtətə vi sə truvehe narimnari me pam tuhəuvehe mhərməvi. Ia nəpɨn nəha iou, Iəməti Iərmama, takəkure ia jea asori səiou mərɨmənu. Kɨmiaha i səməme hiaməkurirə iou ipwet mɨne tihəkure mwi ia jea me twelef mhərɨmənu ia kwənəkwus me twelef səvəi nəkur Isrel.  
\v 29 \x - \xo 19:29 \xt Hip 10:34\x*Nənə nərmama me pam səməme hənəpwəh narimnari me səvənraha tɨ nəri nə mə irəha nərmama me səiou tuhəuvehi tain. Trɨni mɨnuə iərmama riti rəpwəh nimwə me, uə piəvni me, uə kɨtiriməni me, uə tata mɨne mama səvənhi, uə nəkwərhakwərha me səvənhi, uə tɨprənə səvənhi, in truvehi tain rasori mwi rəmwhen hantret, nənə muvehi mwi nɨmɨruien rerɨn.  
\v 30 \x - \xo 19:30 \xt Mat 20:16, Luk 13:30\x*Mətə nərmama həpɨk kamhəkupwən tuhəuvehe mhəkurirə. Nənə səməme kamhəkurirə tuhəuvehe mhəkupwən.”   
\c 20  
\s1 Iesu rusipekɨn ia nərmama səməme kamhowok ia nəmhien  
\p
\v 1 \x - \xo 20:1 \xt Mat 21:33\x*“Iakamɨni iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə suatuk sə Kumwesən ia neiai ramərɨmənu ia nɨtətə səvənhi rəmwhen iəmə asori riti nəmhien səvənhi rasori. Nəpɨn riti rier ia nəpnəpɨn anan mə trɨpeki nərmama nepwɨn tuhəmhu səvənhi.  
\v 2 Rɨni mə irəha kuatia kuatia tuhəmhu nəpɨn pekɨn nənə mhəuvehi silin kuatia kɨno ia silva.\f + \fr 20:2 \ft Nəɡhi silin nəha tenarius. Fwe tui tenarius kuatia nərəkuien atukwatukw sə kuvei pen m iərmama sə rowok nəpɨn pekɨn ia nəpnəpɨn meste ia nəruarəv.\f* Nənə nəpɨn irəha həseni raka, in rərhi pen irəha həuvən fwe səvənhi nəmhien.   
\p
\v 3 Nənə ia naen klok ia nəpnəpɨn, iəmə asori rier mwi, mətoni nərmama nepwɨn kamhərer ia kwopun kamo maket ikɨn, mhəpko mhə nari riti.  
\v 4 In rɨni pen tɨ nirəha i mə, ‘Kɨmiaha mwi hiəuvən mhəmhu fwe nəmhien səiou, nənə nəfe nərəkuien atukwatukw səkɨmiaha takuvei pehe m kɨmiaha.’  
\v 5 Ro pen irəha həuvən. Ia twelef klok, nənə ia tri klok ia nəruarəv, iəmə asori nəha rɨrərɨɡ mo mwi nəɡhi nari riti a.  
\v 6 Nənə ia faef klok ia nəruarəv in rier mwi, mətoni nərmama nepwɨn kamhərer ihi ia kwopun nəha. Nənə rɨni pen tɨ nirəha i mə, ‘Rəfo kɨmiaha hiamərer ia kwopun i nəpɨn pekɨn hiəpko mhə nari riti?’   
\p
\v 7 Mɨreɡi həni pen tukwe in mə, ‘Iərmama riwən rəkwein kɨmaha ipwet mə tahowok səvənhi.’  
\p Mɨreɡi iəmə asori rɨni pen tɨ nirəha i mə, ‘Kɨmiaha mwi hiəuvən mhəmhu fwe ia nəmhien səiou.’   
\p
\v 8 \x - \xo 20:8 \xt Lev 19:13, Dut 24:15\x*Nənə ia nəruarəv iəmə asori səvəi nəmhien rɨni pen tɨ iərmama səvənhi sə trərəku nərmama mə, ‘Əkwein nərmama me nəha kamhəmhu səiou həuvehe nənə ikuvei pen nərəkuien səvənraha. Tikukupwən ia səməme haməkurirə mhəuvehe men mo sampam ia səməme haməkupwən mhəuvehe.’   
\p
\v 9 Nənə nəpɨn nərmama səməme iəmə asori rərhi pen irəha ia faef klok ia nəruarəv həuvehe, irəha kuatia kuatia həuvehi silin riti kɨno ia silva.  
\v 10 Nəpɨn nərmama səməme iəmə asori rərhi pen irəha ia nəpnəpɨn anan həuvehe, rerɨnraha rɨrhi mə tuhəuvehi rasori mwi, mətə irəha kuatia kuatia həuvehi mwi silin riti kɨno ia silva.  
\v 11 Irəha həuvehi, rerɨnraha rɨpkaɡien mhə. Həni pen tɨ iəmə asori i  
\v 12 mə, ‘Səməme i həuvehe kurirə həmhu aoa kuatia a, mətə kɨmaha iahəmhu nəpɨn pekɨn ia nukwəsikər asori. Rəfo ikərəku kɨmaha rəmnəmwhen a?’   
\p
\v 13 Mətə iəmə asori rɨni pen tɨ nirəha riti mə, ‘Iapko mhə nari riti rərəha ia niram. Ikɨnəseni raka mə tikəmhu nəpɨn pekɨn nənə muvehi silin kuatia kɨno ia silva.  
\v 14 Tikuvehi nərəkuien səim muvehi mamevən. Iərmama i ruvehe kurirə rerɨk raɡien tɨ nuvei penien nərəkuien səvənhi rəmwhen a mwi iakuvei pehe mik.  
\v 15 Ikukurən mə ko iako nəfe iakokeikei mə tako ia mane səiou? Rəfo rerɨm ramrhi ərəha iou tɨ namasanien nəha iako mɨnraha?’”   
\p
\v 16 \x - \xo 20:16 \xt Mat 19:30, Mak 10:31, Luk 13:30\x*Nənə Iesu rɨni mə, “Ro iamɨnhi irə nərmama səməme həuvehe kupwən tuhəuvehe mhəkurirə, nənə səməme həuvehe kurirə tuhəuvehe mhəkupwən.”   
\s1 Iesu rɨni irapw mwi mə tremhə  
\p
\v 17 Nəpɨn Iesu rautə mamevən fwe ia Jerusalem, riri raka əpa nərmama səvənhi twelef. Ia suatuk rɨni pen tɨ nirəha i mə,  
\v 18 \x - \xo 20:18 \xt Mat 16:21, Mat 17:22-23\x*“Həreɡi ro. Kɨtaha saməutə mamhəuvən fwe ia Jerusalem. Ia kwopun nəha tukuvei pen iou, Iəməti Iərmama, ia rəɡi pris asori me mɨne nahatən me səvəi Loa. Irəha tuhəni mə takaməkeikei memhə.  
\v 19 Tuhəuvei pen iou ia rəɡi nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel. Nənə irəha tuharɨs əkenhɨn ia nirak, mhərisi iou, mhərui tərini pen iou ia nei kamarkuaui. Takemhə, nənə Kumwesən tro iakətui mwi ia nəpɨn səro kahar irə.”   
\s1 Jemes mɨne Jon krouəres pen nari riti m Iesu  
\p
\v 20 Ia nəpɨn nəha pran səvəi Sepeti riri tɨni mi kəru, muvehe tɨ Iesu, mɨnɨmwi nukurhun mi ia nənimen, maməres pen nari riti min.   
\p
\v 21 \x - \xo 20:21 \xt Mat 19:28, Luk 22:30\x*Nənə Iesu rɨni pen tɨ prən i mə, “Ikokeikei nəfe?”  
\p Mɨreɡi rɨni pen tukwe in mə, “Ni mə iəkunouihi mi kəru səiou trouəkure riti ia nɨkarem mwatuk riti ia nɨkarem mour nəpɨn tikərɨmənu ia nɨtətə səim.”   
\p
\v 22 \x - \xo 20:22 \xt Mat 26:39, Jon 18:11\x*Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Kɨmirau iroureirei nəfe nari irouəres i. Ko kɨmirau irouənɨmwi kap i iou takənɨmwi?”  
\p Mɨreɡi irau krouni mə, “Kɨmrau iarouəmwhen.”   
\p
\v 23 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirau i mə, “Nɨpərhienien kɨmirau tirouənɨmwi kap i səiou, mətə iou ko iakəpwəh nəseniien kɨmirau irouəkure riti ia nɨkarek mwatuk riti ia nɨkarek mour. Mətə kwopun nəha səvəi iərmama mi nəha səiou Tata rɨmərfi raka irau mə trəkure fwe ikɨn.”   
\p
\v 24 Nəpɨn ten mwi nərmama me səvəi Iesu həreɡi nəresien nəha səvəi Jemes mɨne Jon, niemaha rəpi irəha.  
\v 25 \x - \xo 20:25 \xt Luk 22:25-26\x*Mətə Iesu rəkwein irəha həuvehe tukwe. Rɨni mə, “Kɨmiaha hiəuvəukurən raka noien səvəi nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel. Nəmə asori me səvənraha sə kamhərɨmənu ia nirəha, kamhəfiəutə ia irəha, mamho nərmama kamho nəkwanraha.  
\v 26 \x - \xo 20:26 \xt Mat 23:11, Mak 9:35, Luk 9:48\x*Mətə kɨmiaha tihəpwəh noien iamɨnhi irə ia kɨmiaha me. Trɨni mɨnuə kɨmiaha riti rokeikei mə truvehe masori ia kɨmiaha, in traməkeikei muvehe mo iərmama sə ramo tukwini nari m kɨmiaha.  
\v 27 Trɨni mɨnuə kɨmiaha riti rokeikei mə trasori makupwən ia kɨmiaha, in traməkeikei muvehe mo iərmama sə ramo auər a wok səkɨmiaha pam.  
\v 28 \x - \xo 20:28 \xt Luk 22:27, Fil 2:7, 1Tim 2:6\x*Kɨmiaha tiho rəmwhen a ia nirak. Iou, Iəməti Iərmama, iapkuvehe mhə mə nərmama tuho tukwini nari miou, mətə iakuvehe mə tako tukwini nari mɨnraha, muvei pen nɨmɨruien səiou trərəku suatuk tɨ nɨfi rakaien nari ia nərmama həpɨk.”   
\s1 Iesu romasan nəmri iərmama kəru  
\p
\v 29 Nəpɨn Iesu mɨne nərmama me səvənhi həier ia Jeriko, mamhəuvən, nərmama həpɨk kamhəkurirə ia Iesu.  
\v 30 \x - \xo 20:30 \xt Mat 9:27, 15:22\x*Ia kwopun nəha iərmama kəru krouəkure ia nɨkare suatuk. Nənimenrau rɨfwə. Nəpɨn kroureɡi mə Iesu rauvehe mə trukurau, krouəkwein əpwəmwɨs, rouni mə, “Iərɨmənu, kwənəkwus səvəi Kiɡ Tevɨt! Api tukumrau!”   
\p
\v 31 Mɨreɡi nərmama həɡkiari skai mɨnrau mə, “Rouafafa.” Mətə irau krourɨpɨn rouəkwein əpwəmwɨs mwi, rouni mə, “Iərɨmənu, kwənəkwus səvəi Kiɡ Tevɨt! Api tukumrau!”   
\p
\v 32 Nənə Iesu rərer, məkwein irau krouvehe, rɨni mə, “Irouokeikei mə tako nəfe m kɨmirau?”   
\p
\v 33 Mɨreɡi krouni pen tukwe in mə, “Iərɨmənu. Iarouokeikei mə nəmrɨmrau trouətui pwəh iarouətə nari.”  
\v 34 Iesu rerɨn rərkwəpɨr tɨ nirau. Rɨrapi nənimenrau. Nənə təkwtəkwuni nəha nənimenrau ramasan. Krouətə nari. Nənə Iesu ramesi suatuk mamevən, irau krouəkurirə i.   
\c 21  
\s1 Nəkur Jerusalem kamhəɡnəɡɨni Iesu  
\p
\v 1 Irəha həuvən ipaka tɨ Jerusalem, mhəier pen ia Təkuər Olif ia kwopun nəha ipaka tɨ rukwənu Petfas, nənə Iesu rərhi pen iərmama kəru səvənhi,  
\v 2 mɨni pen tɨ nirau i mə, “Kɨmirau tirouevən fwe ia rukwənu nəha samarəti pen i. Nəpɨn tirouapirapw fwe ikɨn, tirouətə toɡki riti kɨnəkwi tərini irau tɨni. Tiroufi raka nari ia nirau, rouəsɨɡi irau, rouvehe tukw iou.  
\v 3 \x - \xo 21:3 \xt Mat 26:18\x*Trɨni mɨnuə iərmama riti rəres kɨmirau mə iroufi raka nari irə tɨ nəfe, tirouni mə ‘Iərɨmənu səkɨtaha raməres toɡki mi i, mətə trɨpkəpwəmwɨs mhə trərhi pehe mwi irau.’”   
\p
\v 4 Nəri nəha rier pehe iamɨnhi irə mə nəɡkiariien səvəi Profet Aesea truvehe mukuə. In rɨməni mə,   
\q1
\v 5 \x - \xo 21:5 \xt Sek 9:9\x*“Kɨmiaha tihəni pen tɨ nəkur Saeon mə,  
\q2 ‘Hətə ro kiɡ səkɨmiaha rauvehe tukumiaha,  
\q1 mɨpkəfiəutə mhə in, raməkure ia toɡki,  
\q2 toɡki i in kwəti toɡki a.’”   
\p
\v 6 Iərmama mi nəha səvəi Iesu krouevən, rauo nəfe in rɨməni pen tɨ nirau i.  
\v 7 Krouəsɨɡi toɡki nəha irau tɨni, rouəsɨɡi rouvehe, rouəpənə pen karkahu əpwəmwɨs mi səvənrau ia təkutai toɡki mi nəha, nənə Iesu rəkure irə.  
\v 8 \x - \xo 21:8 \xt 2Kinɡ 9:13\x*Nərmama həpɨk həpənə pen karkahu əpwəmwɨs me səvənraha ia suatuk. Nərmama nepwɨn mwi hərai nɨmwai nei me, mhəpənə pen ia suatuk.  
\v 9 Nərmama səməme kamhəkupwən mɨne səməme kamhəkurirə ia Iesu kamhəkwein əpwəmwɨs, mamhəni mə,  
\q1 “Səɡnəɡɨni iəmə i ruku pen ia kwənəkwus səvəi Kiɡ Tevɨt!  
\q2 Səkwein amasan irə rauvehe ia nəɡhi Iərɨmənu səkɨtaha!  
\q1 Kəɡnəɡɨni Kumwesən fwe irənhə anan!”   
\p
\v 10 Nəpɨn Iesu ruvnimwə ia Jerusalem, nərmama pam ia taon nəha kamhəni nəɡkiariien me rɨpɨk, mamhəres mə, “Nəfe nəha iərmama?”   
\p
\v 11 \x - \xo 21:11 \xt Mat 21:46\x*Mɨreɡi nərmama səməme kamhəkurirə in həni mə, “In i profet nəha nəɡhɨn nə Iesu. Ruku pen fwe Nasaret ia tənə Kalili.”   
\s1 Iesu rəkoui irapw nərmama ia nimwə səvəi Kumwesən  
\p
\v 12 Nənə Iesu revən ia nimwə səvəi Kumwesən, mɨnaməkoui irapw nərmama səməme kamhəmri pen nəmri nari ia narimnari me mɨne səməme kamhəuvehi nəmri narimnari me. Rəvsini tepol me səvəi nərmama kamhəvriwei mane me. Rəvsini jea me səvəi nərmama səməme kauvehi nəmri menu me tɨ nirəha.  
\v 13 \x - \xo 21:13 \xt Aes 56:7, Jer 7:11\x*In rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan mə, ‘Tukani nimwə səiou mə nimwəfwaki,’ mətə kɨmiaha hiəno ruvəuvehe kwopun sə rakres me kamhərkwafə ikɨn.”   
\p
\v 14 Ia nəpɨn nəha nərmama səməme nənimenraha rɨfwə mɨne səməme nɨsunraha rərfe həuvehe tɨ Iesu ia nimwə səvəi Kumwesən, nənə in ro irəha həuvehe mhəsanɨn.  
\v 15 Mətə pris asori me mɨne nahatən me səvəi Loa rerɨnraha rɨpkaɡien mhə ia narimnari amasan me sə in ramo. Irəha həreɡi mwi mə nəkwərhakwərha me ia nimwə səvəi Kumwesən kamhəkwein əpwəmwɨs mə, “Səɡnəɡɨni iəmə i ruku pen ia kwənəkwus səvəi Kiɡ Tevɨt!” Irəha hətoni niemaha rəpi irəha.   
\p
\v 16 Nənə həni pen tɨ Iesu i mə, “Ikreɡi nəɡkiariien nəha kamhəni?”  
\p Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Ouəh, iakamreɡi. Rosi hiəpkəvsini raka mhə nəɡkiariien i ia Nəkukuə Ikinan rɨni mə, ‘Ikɨnəpnəpenə raka ia tərhui nəkwərhakwərha me mɨne tərhui nəkwərhakwərha əmtəmetə me mə tuhəɡnəɡɨni ik?’”  
\v 17 Nənə Iesu rəpwəh irəha, mier ia Jerusalem, mevən fwe Petani, mapri ikɨn.   
\s1 Iesu rəkwein ərəha ia niemɨs riti  
\p
\v 18 Kɨni rakwakwi irə, ia nəpnəpɨn Iesu rɨrərɨɡ mamevən mwi fwe Jerusalem mɨreɡi nukumhə rɨnahi.  
\v 19 \x - \xo 21:19 \xt Luk 13:6\x*Nənə in rəti pen mətoni niemɨs riti ramərer ia nɨkare suatuk. Revən ipaka tukwe mətə nɨmwan me a. Nukwan riwən. Ro pen in rəɡkiari ia nei nə mɨni mə, “Tikəpwəh mwi nukuəien ia nəpɨn riti.” Nənə təkwtəkwuni a niemɨs nə ruvehe maukei.   
\p
\v 20 Nəpɨn nərmama me səvənhi hətoni, hərkərinari, mhəni mə, “Niemɨs nəha rəfɨmhiə akwauakw iamɨnhi irə?”   
\p
\v 21 \x - \xo 21:21 \xt Mat 17:20, Luk 17:6, 1Kor 13:2, Jon 14:12\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iakani nɨpərhienien tukumiaha i trɨni mɨnuə kɨmiaha hiahatətə pərhien ia Kumwesən, mhəpwəh nəmkiəmkiien, hiəukurən noien rəmwhen iakɨno ia niemɨs i. Mətə rɨpko mhə in əpa i. Trɨni mɨnuə kɨmiaha hiəni pen tɨ təkuər i mə, ‘Təkuər i, tiko mier mivə pen fwe ia təsi,’ nənə təkuər nəha tro nəkwamiaha.  
\v 22 \x - \xo 21:22 \xt Mat 7:7-11, Mat 18:19, Jon 14:13-14\x*Trɨni mɨnuə kɨmiaha hiahatətə pərhien ia Kumwesən, nəfe nəɡhɨn tihəfwaki mhəres i, tihəuvehi.”   
\s1 Iesu ramo narimnari me nəha ia nəkwai sin  
\p
\v 23 \x - \xo 21:23 \xt Jon 2:18\x*Iesu revən ia nimwə səvəi Kumwesən, mamahatən nərmama me. Nənə pris asori me mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel həuvehe tukwe, mhəni mə, “Ikamo narimnari me i ia nəkwai sin, uə sin rəseni ik mə tiko narimnari me i?”   
\p
\v 24 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iou mwi takəres kɨmiaha nəresien riti. Trɨni mɨnuə hiəni atukwatukw tukw iou i, takɨni pehe tukumiaha i mə iakamo narimnari me i ia nəkwai sin.  
\v 25 Fwe kupwən, sin rərhi pehe Jon mə tro paptaes ia nərmama, Kumwesən uə iərmama riti?”  
\p Nənə irəha həɡkiari pəri, mamhəni mə, “Tsəfni irə i? Tuko səni mə Kumwesən rərhi pehe Jon mə tro paptaes ia nərmama, Iesu trɨni pehe tukutaha i mə, ‘Ro iamɨnhi irə rəfo hiəpwəh nɨniien nɨpərhienien ia nəɡkiariien səvəi Jon?’  
\v 26 \x - \xo 21:26 \xt Mat 14:5, 21:46\x*Mətə ko səni mə iərmama riti rərhi pehe Jon uə?” Mətə irəha həhekɨr nɨniien iamɨnhi, tɨ nəri nə mə nərmama me həni nɨpərhienien ia Jon mə in profet pərhien riti.   
\p
\v 27 Ro pen həni pen tɨ Iesu i mə, “Kɨmaha iahəreirei.”  
\p Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iou mwi ko iakəpwəh nɨniien tukumiaha i mə iakamo narimnari me i ia nəkwai sin.”   
\s1 Iesu rusipekɨn ia iərmama riti tɨni kəru  
\p
\v 28 \x - \xo 21:28 \xt Luk 15:11\x*Nənə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha hiaməfətərɨɡ irə? Iərmama riti tɨni kəru. Nəpɨn riti revən mɨni pen tɨ nəmritaik səvənhi mə, ‘Nərɨk. Ipwet tikevən məmhu ia nəmhien səkrau.’   
\p
\v 29 Mɨreɡi rɨni mə, ‘Iakəpwəh.’ Mətə kurirə irə rərari ia nətərɨɡien səvənhi, mevən.   
\p
\v 30 Nənə tata səvənhi revən tɨ piəvni mɨni pen nəɡkiariien kuatia.  
\p Mɨreɡi rɨni mə, ‘Ramasan tata, pwəh iakevən.’ Mətə in rəpwəh nevənien.   
\p
\v 31 Sə pəku ia nirau ro nəkwai tata səvənhi?”  
\p Mɨreɡi irəha həni mə, “Nəmritaik.”  
\p Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iakamɨni nɨpərhienien tukumiaha i nərmama səməme kamərəku pen takis mɨnraha mɨne nɨpran me səvəi suatuk kamhəkupwən ia kɨmiaha, mamhəuvnimwə ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.  
\v 32 \x - \xo 21:32 \xt Luk 3:12, Luk 7:29-30\x*Iakɨni iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə Jon Paptaes rɨməuvehe tukumiaha mahatən suatuk atukwatukw sə tihesi pen, nənə kɨmiaha hiəpwəh nɨniien nɨpərhienien irə. Mətə nərmama səməme kamərəku pen takis mɨnraha mɨne nɨpran me səvəi suatuk həməni nɨpərhienien irə. Kurirə irə hiətoni, mətə hiəpwəh nɨrərɨɡien ia noien ərəha səkɨmiaha, mamhəni ihi neikuəien irə.”   
\s1 Iesu rusipekɨn ia nɨmei krep səvəi iəmə asori  
\p
\v 33 \fig Nɨmei Krep|alt="Vineyard" src="LB00103B.TIF" size="col" loc="Mat 21:33" copy="Horace Knowles" ref="Mat 21:33" \fig*\x - \xo 21:33 \xt Aes 5:1-2, Mat 25:14\x*“Kɨmiaha tihətərɨɡ iou pwəh iakɨni irapw nusipekɨnien riti mwi. Iəmə asori riti rəpwei nəkwus nəha krep ia nəmhien səvənhi, mukurei pen nəpai rukurau kurau irə, muəsi kəpwier mo nəkwan sə tukeivə testesi tɨpwei krep ikɨn tɨ nuvehiien nɨsen, mo mwi nəpai rəpwəmwɨs mutə tukətui tɨ krep ikɨn. Nəpɨn ro sampam irə, rəseni nərmama nepwɨn həuvehe mhətui tɨ nɨmei krep səvənhi. Irəha tuhəmhu ikɨn, mhesi kwənkwai krep, mhəuai, mhəuvei pen nɨpərɨn m iəmə asori. Iəmə asori rəmri pen nɨmei krep səvənhi ia rəɡɨnraha, mier, mevən ia tənə əpə iti.  
\v 34 Nəpɨn kwənkwai krep rɨmruə, iəmə asori rərhi pen nərmama me nepwɨn səməme kamho tukwini nari min həuvən mhətə nəmə hamətui tɨ nɨmei krep səvənhi. In rokeikei mə tuhəuvei pen kwənkwai krep me nepwɨn mɨnraha.   
\p
\v 35 \x - \xo 21:35 \xt Mat 22:6\x*Mətə nəmə kamhətui tɨ krep həkwtəmhiri iotukwininari me səvənhi, mhəuəsi riti, mhousi əpune riti, nənə mhəkwi riti ia kəruəterei.  
\v 36 Iəmə asori rərari, mərhi pen mwi nərmama nepwɨn mwi kamho tukwini nari min həuvən. Nənə nəmə kamhətui tɨ krep ho mwi nari kuatia ia nirəha.  
\v 37 Sampam iəmə asori rərhi pen tɨni, mɨni mə, ‘Irəha tuhəsiai nərɨk.’   
\p
\v 38 \x - \xo 21:38 \xt Mat 27:18\x*Mətə nəpɨn nəmə kamhətui tɨ krep hətoni tɨni iəmə asori, həni pen tɨ nirəha me i mə, ‘Kwa tɨni iəmə asori nəha. Nəpɨn tata səvənhi tremhə, nɨmei krep i ruvehe mo səvənhi. Həuvehe, pwəh sousi əpune nənə nɨmei krep səvənhi truvehe mo səkɨtaha i.’  
\v 39 \x - \xo 21:39 \xt Hip 13:12\x*Nənə irəha həkwtəmhiri, mhousi əpune, mhərarki irapw ia taniruə.  
\v 40 Ro iamɨnhi irə nəpɨn iəmə asori səvəi nɨmei krep truvehe, tro nəfe ia nəmə hamətui tɨ nɨmei krep səvənhi?”   
\p
\v 41 Mɨreɡi nəmə asori me həni pen tɨ Iesu i mə, “In trousi əpune nəmə ərəha me nəha ia noien riti rərəha anan, məseni nərməpə me həuvehe mhətui tɨ nɨmei krep səvənhi. Irəha tuhesi kwənkwai krep ia nəpɨn atukwatukw səvənhi, mhəuai, mhəuvei pen nɨpərɨn min.”   
\p
\v 42 \x - \xo 21:42 \xt Wok Me 4:11, Rom 9:33, 1Tes 2:6-8\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Rosi kɨmiaha hiəpkəvsini raka mhə nəɡkiariien i ia Nəkukuə Ikinan rɨni mə,  
\q1 ‘Kəruəterei nəha nəmə kamhəuvrhəkɨn nimwə hənuə rərəha, mhəpwəh,  
\q2 təkwtəkwuni nəha ruvəuvehe mɨno kəruəterei sə rəpi raka pam kəruəterei me,  
\q2 məkwtəmhiri əknekɨn pam nimwə.  
\q1 Iərɨmənu səkɨtaha rɨno nəri i,  
\q2 sətoni nəmrɨtaha rier tukwe’?   
\p
\v 43 Ro pen iakani pehe tukumiaha i mə nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə raməmak ia rəɡɨmiaha, tukamevən kuvehi raka tukumiaha kuvei pen m nərmama nepwɨn səməme tuhəukuə kwənkwan me.  
\v 44 \x - \xo 21:44 \xt Dan 2:44-45\x*Iərmama sə trɨmwei pen ia kəruəterei nəha, nɨkəkrin me trərkwəpɨrərkwəpɨr. Trɨni mɨnuə kəruəterei nəha rɨmwei pen ia iərmama riti, iərmama nəha trɨpwarɨspwarɨs.”   
\p
\v 45 Nəpɨn pris asori me mɨne Farisi me həreɡi nusipekɨnien me nəha Iesu rani, həukurən mə raməɡkiari ia nirəha.  
\v 46 \x - \xo 21:46 \xt Mat 21:26\x*Hokeikei mə tuhəkwtəmhiri in, mətə hənhekɨr nərmama me tɨ nəri nə mə irəha kamhəni mə in profet pərhien riti.   
\c 22  
\s1 Iesu rusipekɨn ia nəveɡɨnien asori  
\p
\v 1 Nənə Iesu rəɡkiari mwi mɨnraha, musipekɨn mɨni mə,  
\v 2 “Suatuk sə Kumwesən ia neiai ramərɨmənu ia nɨtətə səvənhi rəmwhen ia kiɡ riti sə ro nəveɡɨnien asori səvəi tɨni tɨ nəri nə mə tɨni rɨpkiri a pran səvənhi.\f + \fr 22:2 \ft Suatuk riti mwi tɨ nɨniien nəɡkiariien i ro iamɨnhi irə: “Nɨtətə ia neiai rəmwhen ia kiɡ riti sə ro nəveɡɨnien asori səvəi tɨni tɨ nəri nə mə tɨni rɨpkiri a pran səvənhi.\f*  
\v 3 Rərhi pen nərmama səməme kamho tukwini nari min həuvən mhəkwein nərmama səməme in ruvəni pen raka tɨ nirəha i mə tuhəuvehe, mətə irəha həpwəh nokeikeiien mə tuhəuvehe.   
\p
\v 4 \x - \xo 22:4 \xt Mat 21:36\x*Ro pen kiɡ rərari mərhi pen nərmama nepwɨn mwi səməme kamho tukwini nari min, rɨni pen tɨ nirəha i mə, ‘Kɨmiaha tihəuvən mhəni pen tɨ nərmama səməme iakuvəni raka tɨ nirəha i mə tuhəuvehe mə hətə ro iakɨnəpnəpenə raka səiou nəveɡɨnien. Iakɨnousi əpune raka kau me səiou mɨne kwəti kau me səiou həsisi amasan. Narimnari me pam i iakameitenhi a kɨmiaha. Tihəuvehe tɨ nəveɡɨnien asori səiou sə iakamo səvəi nərɨk tɨ nəri nə mə rɨpkiri a pran səvənhi.’   
\p
\v 5 Mətə irəha ho nəri auər a ia nəɡkiariien səvəi kiɡ, mamhəuvən. Riti revən tɨ səvənhi nəmhien. Riti revən tɨ səvənhi stoa.  
\v 6 \x - \xo 22:6 \xt Mat 21:35\x*Nərmama me nəha nepwɨn həkwtəmhiri nərmama səməme kamho tukwini nari m kiɡ, mho naurɨsien mɨnraha, mhousi əpune irəha.  
\v 7 Ia nəpɨn nəha kiɡ niemaha rəpi. Ro pen rərhi pen naruaɡən me səvənhi, həuvən mhousi əpune nərmama me nəha səməme hənousi əpune səvənhi me nərmama, nənə mhəuvani taon səvənraha.   
\p
\v 8 Kurirə irə kiɡ rɨni pen tɨ nərmama səməme kamho tukwini nari min mə, ‘Nəveɡɨnien asori səiou sə iakamo tɨ nərɨk sə rɨpkiri a pran i iakɨnəpnəpenə pam tukwe, mətə səməme iakuvəni raka tɨ nirəha i mə tuhəuvehe həpwəh nəmwhenien.  
\v 9 Ro iamɨnhi irə, kɨmiaha tihəuvən fwe suatuk me, mhəni pen tɨ nərmama me pam səməme hiətoni irəha mə tuhəuvehe ia nəveɡɨnien səiou.’  
\v 10 Nənə nərmama me nəha kamho tukwini nari m kiɡ həier, mhəuvən ia suatuk me, mhəkwein nərmama me pam səməme hətoni irəha, nəkur ərəha mɨne nəkur amasan, həuvehi irəha mhəuvən tɨ nəveɡɨnien asori səvəi kiɡ. Nənə nimwə sə kaməni nari ikɨn rukuər ia nərmama.   
\p
\v 11 Mətə nəpɨn kiɡ ruvnimwə pehe mə trətoni nərmama me nəha səməme həuvehe, rətə iərmama riti raməni nari mɨpkarkahu mhə tɨnari atukwatukw sə kamarkahu i ia nəveɡɨnien sə ro iamɨnhi.  
\v 12 Nənə kiɡ rɨni pen tukwe in mə, ‘Iou riti! Ikəfuvnimwə pehe irə məpwəh narkahuien tɨnari atukwatukw sə kamarkahu i ia nəveɡɨnien iamɨnhi?’ Nənə iərmama nəha rɨreirei mə trɨni nəfe.   
\p
\v 13 \x - \xo 22:13 \xt Mat 8:12, 25:30, Luk 13:28\x*Nənə kiɡ rɨni pen tɨ nərmama me nəha kamho tukwini nari min mə, ‘Hərihi rəɡɨn mi mɨne nɨsun mi, mhərarki irapw iruə ia nəpitəvien. Kwopun nəha nərmama tuhasək ikɨn, mhahi tərini revɨnraha.’”   
\p
\v 14 Nənə Iesu rarə mɨni mwi mə, “Kaməkwein nərmama həpɨk mə tuhəuvehe, mətə houihi a Kumwesən ruvərfi raka irəha mə səvənhi me.”   
\s1 Ratukwatukw mə tukərəku pen takis m Kiɡ Sisa uə rekəm?  
\p
\v 15 \x - \xo 22:15 \xt Mak 3:6\x*Ia nəpɨn nəha Farisi me həuvən, mhəɡkiari pəri, mamhəres mə tuhəfo mho Iesu rəfwəkour ia nəɡkiariien səvənhi.  
\v 16 Nəpɨn həɡkiari pam, hərhi pen nərmama nepwɨn səvənraha tɨ Iesu həuvən irəha nərmama nepwɨn səvəi Kiɡ Herot, nənə mhəni mə, “Iahatən. Kɨmaha iahəukurən mə ik iəmə sə ikani nɨpərhienien. Ikamahatən atukwatukw suatuk sə Kumwesən rokeikei mə nərmama tuhesi pen. Ikəpwəh nehekɨrien nərmama, mətə nəmə asori uə nəmə auər a ikahatən rəmnəmwhen a tɨ nirəha.  
\v 17 Ro iamɨnhi irə tiko mɨni pehe ro tukumaha i nətərɨɡien səim. Ratukwatukw ia Loa səkɨtaha mə tsərəku pen nəmri takis m Kiɡ Sisa uə rekəm?”   
\p
\v 18 Mətə Iesu ruvəukurən raka nətərɨɡien ərəha səvənraha, rɨni mə, “Kɨmiaha kəuətkəsuə me. Rəfo hiameipweipwi iou iamɨnhi irə?  
\v 19 Həuvehi silin riti mhəuvehi mhəuvehe, pwəh iakətə ro.” Nənə irəha həuvei pen silin riti min.  
\v 20 Nənə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Nənɨmwi iərmama sin i ia silin? Nənə nəɡhi sin i?”   
\p
\v 21 \x - \xo 22:21 \xt Rom 13:7\x*Mɨreɡi həni mə, “Nənɨmwi Kiɡ Sisa mɨne nəɡhi Kiɡ Sisa.”  
\p Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Ro iamɨnhi irə narimnari me səvəi Kiɡ Sisa hiəuvei pen m Kiɡ Sisa. Narimnari me səvəi Kumwesən hiəuvei pen m Kumwesən.”   
\p
\v 22 Nəpɨn irəha həreɡi nəɡkiariien səvənhi, nənimenraha rier. Nənə həpwəh Iesu mamhəuvən.   
\s1 Iərɨmənu in Kumwesən səvəi nərmama səməme kamhəmɨru  
\p
\v 23 \x - \xo 22:23 \xt Wok Me 23:8\x*Ia nəpɨn nəha mwi Satusi me nepwɨn həuvehe tɨ Iesu. (Satusi me irəha kamhəni mə iərmama sə ruvamhə ko rɨpkətui mhə mwi.) Irəha həuvehe mhəres Iesu nəresien riti,  
\v 24 mhəni mə, “Iahatən, Moses rɨməni mə, ‘Trɨni mɨnuə iərman riti remhə, məpwəh səvənhi pran, mətə tɨnɨnrau riwən, piəvi iərman nəha traməkeikei miri pran nəha rouərəhi nəkwərhakwərha me, rouəsihaɡɨn piəvi iəmə nəha.’  
\v 25 Mətə nərman me nepwɨn səkɨtaha, irəha pam sefen. Irəha piəvnraha me. Sə rasori riri pran riti, rouəpwəh nərəhiien iəkunouihi riti, remhə, məpwəh səvənhi pran. Nənə piəvi iərman nəha riri.  
\v 26 Piəvni sə resi pen in mwi ro iamɨnhi irə. Nənə piəvni sə ro kahar in mwi ro iamɨnhi irə mamevən meste sampam.  
\v 27 Nərman me nəha sefen hemhə pam. Nənə prən nəha remhə mwi.  
\v 28 Ni pehe ro tukumaha i. Ia nəpɨn nəha Kumwesən tro nərmama hətui mwi ia nemhəien, prən nəha səvəi sin ia nərman me nəha sefen, tɨ nəri nə mə irəha pam həməiri in?”   
\p
\v 29 Mətə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha hiəreirei nɨpwrai nəɡkiariien me ia Nəkukuə Ikinan, mhəreirei mwi nɨskaiien səvəi Kumwesən. Ro iamɨnhi irə mɨne nahatənien səkɨmiaha rɨpkatukwatukw mhə.  
\v 30 Nəpɨn nərmama tuhətui mwi ia nemhəien, nərman tuhəpwəh niriien nɨpran, nɨpran tuhəpwəh nesi penien nərman. Mətə irəha tuhəmwhen ia naɡelo me ia neiai.  
\v 31 Nənə nəɡkiariien səvəi nəɡkiariien i hiaməni mə iərmama ko rɨpkətui mhə mwi ia nemhəien. Rosi kɨmiaha hiəpkəvsini raka mhə nəɡkiariien i Kumwesən rɨməni pehe tukumiaha i uə? Rɨməni mə,  
\v 32 \x - \xo 22:32 \xt Eks 3:6, Mat 8:11\x*‘Iou Kumwesən səvəi Epraham mɨne Kumwesən səvəi Aesak mɨne Kumwesən səvəi Jekop.’ In rɨpko mhə Kumwesən səvəi nərmama me səməme həuvamhə, mətə in Kumwesən səvəi nərmama me səməme kamhəmɨru.”   
\p
\v 33 Nəpɨn nərmama me həreɡi nəɡkiariien nəha Iesu ramahatən nərmama me irə, nənimenraha rier.   
\s1 Nəfe loa in rasori ia loa me nepwɨn?  
\p
\v 34 Mətə nəpɨn Farisi me həreɡi mə Iesu rəsisəɡ tərhui Satusi me ia nəɡkiariien səvənhi, irəha housəsɨmwɨn irəha me.  
\v 35 Irəha riti in iahatən səvəi Loa rəres pen nari riti min mə trɨreɡi ro Iesu mə trəfni irə. In rɨni mə,  
\v 36 “Iahatən. Nəfe loa ia Loa səvəi Moses in rasori?”   
\p
\v 37 \x - \xo 22:37 \xt Dut 6:5\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “‘Tikaməkeikei mokeikei Iərɨmənu Kumwesən səim ia rerɨm me pam, mokeikei in ia nɨmɨruien me pam səim, mokeikei in ia nətərɨɡien me pam səim.’  
\v 38 Loa nəha in rasori makupwən ia loa me.  
\v 39 \x - \xo 22:39 \xt Lev 19:18\x*Nənə loa səro kəru irə rakurirə pen loa nəha rəmwhen irə. Rɨni mə, ‘Tikaməkeikei mokeikei piam rəmwhen ikokeikei atukw a ik.’  
\v 40 \x - \xo 22:40 \xt Mat 7:12, Rom 13:10, Kal 5:14\x*Nəɡkiariien me pam kɨmərai pen ia Loa səvəi Moses mɨne nəkukuə me səvəi profet kupwən me həɡher pen ia loa mi nəha.”   
\s1 Kristo in tɨni sin?  
\p
\v 41 Farisi me housəsɨmwɨn irəha me, nənə Iesu rəres pen irəha i  
\v 42 \x - \xo 22:42 \xt Jon 7:42\x*mə, “Kɨmiaha hiaməfətərɨɡ irə mə Kristo in tɨni sin?”  
\p Mɨreɡi irəha həni pen tukwe in mə, “In tɨni Kiɡ Tevɨt tɨ nəri nə mə truku pen ia kwənəkwus səvənhi.”   
\p
\v 43 \x - \xo 22:43 \xt Mat 26:64\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Mətə rəfo nəha Kiɡ Tevɨt rɨnəkwein Kristo mə Iərɨmənu səvənhi? Ia nəpɨn nəha Nənɨmwɨn Ikinan rɨnarə irə Kiɡ Tevɨt rɨməni mə,   
\q1
\v 44 ‘Kumwesən rɨni pen tɨ Iərɨmənu səiou mə,  
\q1 Əkure ia nɨkarek mwatuk  
\q1 mesite tako nərmama səməme haməmwəki ik həuvehe,  
\q2 tikərpwi utə tɨpaɡe nɨsum mi ia nirəha.’   
\m
\v 45 Mə Kiɡ Tevɨt rɨnəkwein Kristo mə Iərɨmənu səvənhi rəfo kɨmiaha hiaməni mə in tɨni Kiɡ Tevɨt?”\f + \fr 22:45 \ft Nəkur Isrel me fwe kupwən həuvəukurən raka mə profet me səvəi Kumwesən həməni mə iərmama riti truku pen ia kwənəkwus səvəi Kiɡ Tevɨt mərɨmənu ia nirəha. Iəmə nəha kani nəɡhɨn mə ‘Kristo’ uə ‘Mesaea’ uə ‘Tɨni Tevɨt.’ Ia kwəti nəɡkiariien i, Iesu rokeikei mə nəmə asori me tuhətə sas Kristo mə in rɨpko mhə tɨni Kiɡ Tevɨt əpa, mətə in Tɨni Kumwesən. Sətoni mhəukurən mə in Tɨni Kumwesən tɨ nəri nə mə Kiɡ Tevɨt rəkwein in mə Iərɨmənu səvənhi.\f*  
\v 46 Nəpɨn Iesu rəres nəresien nəha, iərmama riti riwən ko rɨrɨpwen pen min. Ia nəpɨn nəha mamevən, nərmama pam həhekɨr nəresien nəresien me min.   
\c 23  
\s1 Iesu rəɡkiari skai m Farisi me mɨne nahatən me səvəi Loa  
\p
\v 1 Iesu rəɡkiari m nərmama me mɨne nərmama me səvənhi, mɨni mə,  
\v 2 “Nahatən me səvəi Loa mɨne Farisi me kamhəkure ia təmwki Moses.  
\v 3 \x - \xo 23:3 \xt Mal 2:7-8\x*Ro iamɨnhi irə kɨmiaha tihaməkeikei mhəsiai irəha, mho nəfe nəɡhɨn irəha həni pehe tukumiaha i. Mətə tihəpwəh noien rəmwhen ia nirəha. Irəha kamhəvisau, mətə həpko mhə nəfe kamhəni.  
\v 4 Kamhəkeikei m nərmama me mə tuhesi pen loa skai me səməme həmwhen ia katipə sə rɨpam, mətə irəha həpkuvei pen mhə nəkwai rəɡɨnraha riti mhasitu ia nirəha tɨ natipəien.   
\p
\v 5 \fig Kwəti tənərɨpw sə kɨməvai pen nəɡkiariien ikinan irə|alt="Thinɡ on Pharisees Heads" src="HK00274B.TIF" size="col" loc="Mat 23:5" copy="Horace Knowles" ref="Mat 23:5" \fig*\x - \xo 23:5 \xt Mat 6:1, Eks 13:9, Dut 6:8, Nam 15:38-39\x*Kamho noien amasan me pam səvənraha mə nərmama tuhətoni həɡnəɡɨni irəha. Kwəti tənərɨpw me i kɨməvai pen nəɡkiariien səvəi Kumwesən irə, nərmama kamhərihi tərini pen ia nɨpwənanraha mɨne rəɡɨnraha, nahatən me səvəi Loa kamhəkwusi səvənraha sə pwinari, mho mwi nusvenhi karkahu me səvənraha həpwəmwɨs.  
\v 6 \x - \xo 23:6 \xt Mat 6:5, Luk 14:7\x*Ia nəveɡɨnien asori me irəha hokeikei mə tuhəkure ia kwopun kamsiai nərmama me ikɨn. Ia nəkwai nimwəfwaki me səvəi nəkur Isrel hokeikei mə tuhəkure ia kwopun amasan me.  
\v 7 Ia kwopun kamo maket me ikɨn hokeikei mə nərmama tuhəkwein irəha ia nɨsiaiien, mhokeikei nəpɨn nərmama həkwein irəha mə, ‘Iahatən.’   
\p
\v 8 Mətə kɨmiaha tihəpwəh nəseniien nərmama həkwein kɨmiaha mə ‘Iahatən,’ tɨ nəri nə mə iahatən səkɨmiaha kuatia a, nənə kɨmiaha piəvmiaha me.  
\v 9 Nənə tihəpwəh nəkweinien iərmama riti ia tɨprənə i mə ‘Tata,’ tɨ nəri nə mə Tata səkɨmiaha kuatia a. In ramarə fwe ia neiai.  
\v 10 Nənə tihəpwəh nəseniien nərmama həkwein kɨmiaha mə ‘Iərɨmənu,’ tɨ nəri nə mə səkɨmiaha Iərɨmənu kuatia a. In i iou, Kristo.  
\v 11 \x - \xo 23:11 \xt Mat 20:26, Mak 9:35, Luk 22:26\x*Iərmama sə rokeikei mə trasori ia kɨmiaha in traməkeikei muvehe mo iərmama sə ramo tukwini nari m kɨmiaha.  
\v 12 \x - \xo 23:12 \xt Job 22:29, Prov 29:23, Esik 21:26, Luk 14:11, 18:14\x*Mətə iərmama sə rauvehi utə in, Kumwesən truvehi irapw in. Iərmama sə rauvehi irapw in Kumwesən truvehi utə in.   
\p
\v 13 Trərəha anan tukumiaha nahatən me səvəi Loa mɨne Farisi me. Kɨmiaha kəuətkəsuə me. Hiaməsisəɡ ia təpinhə ia nɨtətə ia neiai\f + \fr 23:13 \ft Nəpɨn rɨpɨk Matiu rani nəɡkiariien i mə “Nɨtətə ia neiai.” Nɨpwrai nəɡkiariien i in i “Nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.”\f* ia nəmri nərmama. Kɨmiaha hiəpwəh nuvnimwəien ia nɨtətə nəha, nənə hiaməsisəɡ mwi nərmama səməme hokeikei mə tuhəuvnimwə irə.  
\v 14 \f + \fr 23:14 \ft Ia Niutestamen me nepwɨn kɨmərai tui anan ia nəɡkiariien səvəi nəkur Kris nəɡkiariien səvəi vas 14 riwən. Mətə ia Niutestamen me nepwɨn sə kɨmərai kurirə nəɡkiariien ia vas 14 raməmak ia nirəha. Kamhəni mə, “Trərəha anan tukumiaha nahatən me səvəi Loa mɨne Farisi me. Kɨmiaha kəuətkəsuə me. Hiameikuə ia nɨpran me səməme nərman me səvənraha həuvamhə, mamhakres narimnari me səvənraha, nənə mamho mwi nəfwakiien əpwəmwɨs me mə nərmama tuhətoni həsiai kɨmiaha tukwe. Kumwesən trərpwɨn noien ərəha me səkɨmiaha məpi raka nərmama nepwɨn.”\f*   
\p
\v 15 Trərəha anan tukumiaha nahatən me səvəi Loa mɨne Farisi me. Kɨmiaha kəuətkəsuə me. Hiəsuə ia nɨtətə me mhəpi sɨmwɨn ia təsi mɨne tənə mhəuvən isipwɨn mə tihəvi iərmama kuatia ruvehe mukurirə ia kɨmiaha. Nənə nəpɨn in ruvehe mukurirə ia kɨmiaha, hio ruvehe mərəha anan məpi raka kɨmiaha. Nɨpwnəti kwopun napw asori rauək ikɨn irəha nə kɨmiaha.   
\p
\v 16 \x - \xo 23:16 \xt Mat 15:14\x*Trərəha anan tukumiaha. Kɨmiaha nərmama hiaməiri pen nərmama ia suatuk sə tuhesi, mətə nənimemiaha rɨfwə. Hiaməni mə ‘Trɨni mɨnuə iərmama riti rahatən nimwə səvəi Kumwesən, muvehi kwəsuahi irə, nəɡkiariien nəha ro nəri auər a. Mətə trɨni mɨnuə rahatən kol ia nəkwai nimwə nəha, muvehi kwəsuahi irə, in traməkeikei mo nəfe in ramɨni.’  
\v 17 Kɨmiaha hiəreirei nari. Nənimemiaha rɨfwə. Sə pəku nəha ro ikinan məpi raka, kol nəha uə nimwəfwaki sə ro kol ruvehe mo ikinan i?  
\v 18 Nənə kɨmiaha hiaməni mə, ‘Trɨni mɨnuə iərmama riti rahatən nɨfatə səvəi Kumwesən, muvehi kwəsuahi irə, nəɡkiariien nəha ro nəri auər a. Mətə trɨni mɨnuə rahatən nari riti sə kɨnəmri utə ia təkure nɨfatə nəha, in traməkeikei mo nəfe in ramɨni.’  
\v 19 Kɨmiaha nənimemiaha rɨfwə. Sə pəku nəha ro ikinan məpi raka, nəri sə raməmak utə ia təkure nɨfatə uə nɨfatə səvəi Kumwesən sə ro nəri nəha ruvehe mo ikinan i?  
\v 20 Ro iamɨnhi irə iərmama sə ramahatən nɨfatə səvəi Kumwesən, mauvehi kwəsuahi irə, in ramahatən nɨfatə nəha mɨne narimnari me pam səməme kamhəmak ia təkuren kauvei pen m Kumwesən, mauvehi kwəsuahi ia nirəha.  
\v 21 Nənə iərmama sə ramahatən nimwə səvəi Kumwesən, mauvehi kwəsuahi irə, in ramahatən nimwə nəha mɨne Kumwesən sə ramarə fwe ia nəkwan, mauvehi kwəsuahi ia nirau.  
\v 22 \x - \xo 23:22 \xt Aes 66:1, Mat 5:34\x*Nənə iərmama sə ramahatən neiai, mauvehi kwəsuahi irə, ramahatən Kumwesən mɨne jea sə Kumwesən raməkure irə mamərɨmənu, mauvehi kwəsuahi ia nirau.   
\p
\v 23 \x - \xo 23:23 \xt Lev 27:30, Maeka 6:8\x*Trərəha anan tukumiaha nahatən me səvəi Loa mɨne Farisi me. Kɨmiaha kəuətkəsuə me. Hiaməuai narimnari me səkɨmiaha ia kusen ten, mamhəuvei pen riti m Kumwesən. Hiamo iamɨnhi irə ia nəri ouihi rəmwhen ia nɨmwai nei me səməme kavi rərəɡi pen ia nəveɡɨnien. Mətə hiənenouenou nəɡkiariien me həpam mwi. Kɨmərai pen ia Loa səvəi Kumwesən mə iərmama traməkeikei mo noien atukwatukw, mamapi tɨ iərmama, nənə mamahatətə ia Kumwesən. Ramasan mə kɨmiaha hiamo nəɡkiariien asori me nəha, mhəpwəh nenouenouien mwi nəɡkiariien ouihi me.  
\v 24 Kɨmiaha nərmama hiaməiri pen nərmama ia suatuk sə tuhesi, mətə nənimemiaha rɨfwə. Nəpɨn hiənɨmwi nui, hiəpeki raka manman irə, mətə hiəpkətə mhə nərimɨru nəha kamel raməmak irə, nənə hiətɨɡai.   
\p
\v 25 \x - \xo 23:25 \xt Mak 7:4\x*Trərəha anan tukumiaha nahatən me səvəi Loa mɨne Farisi me. Kɨmiaha kəuətkəsuə me. Noien səkɨmiaha rəmwhen ia kap mɨne tikinari kaikuas irə iruə rəmher mətə nəkwan rəmkemɨk. Fwe imwə rerɨmiaha rukuər ia nərəhaien mɨne nakresien. Hiamətərɨɡ əpa tukumiaha me.  
\v 26 Ik Farisi, nənimem rɨfwə pərhien. Kupwən maikuas ia nəkwai kap mɨne plet kurirə ikəpərhi tekɨn iruə rəmher.   
\p
\v 27 \x - \xo 23:27 \xt Wok Me 23:3\x*Trərəha anan tukumiaha nahatən me səvəi Loa mɨne Farisi me. Kɨmiaha kəuətkəsuə me. Kɨmiaha hiəmwhen ia nɨpəɡi kəruəterei sə kərkwafə pen iərmama sə remhə ikɨn kəfəri iruə rəpsan. Nəpɨn nərmama hətoni iruə, rerɨnraha rɨrhi mə ramasan, mətə fwe imwə rukuər ia nɨkəkri iərmama mɨne nɨpwran sə rɨmərɨr məmkemɨk.  
\v 28 \x - \xo 23:28 \xt Luk 16:15\x*Ia noien nəha rəmwhen a mwi nəpɨn nərmama hətə nɨpwramiaha iruə, rerɨnraha rɨrhi mə kɨmiaha hiatukwatukw, mətə fwe imwə rerɨmiaha rukuər ia neikuəien mɨne noien ərəha me.   
\p
\v 29 Trərəha anan tukumiaha nahatən me səvəi Loa mɨne Farisi me. Kɨmiaha kəuətkəsuə me. Hiəuvrhəkɨn kref me səvəi profet me mɨne nəmə atukwatukw me, mamhərukwi utə tihinari me ia nirəha.  
\v 30 Kɨmiaha hiaməni mə, ‘Rɨpkɨni mɨnuə samarə ia nəpɨn kupwən səvəi kaha me, ko səpwəh noien rəmwhen irəha həno, mhousi əpune profet me.’  
\v 31 \x - \xo 23:31 \xt Wok Me 7:52\x*Ia nəɡkiariien nəha kɨmiaha hiaməni pui atukw a kɨmiaha mə nɨpərhienien i nɨmwipwi nərmama me nəha səməme hənousi əpune profet kupwən me irəha nə kɨmiaha.  
\v 32 Ramasan mə kɨmiaha tihərɨpɨn noien ərəha me nəha kaha kupwən me səkɨmiaha həno stat mho, mho sampam irə.   
\p
\v 33 \x - \xo 23:33 \xt Mat 3:7, 12:34, Luk 3:7\x*Kɨmiaha snek me, hiəmwhen ia nɨpwnəti snek me kamhahi əpune iərmama! Tihəfo mhap mə Kumwesən trəpwəh nərpwɨnien noien ərəha me səkɨmiaha ia kwopun napw asori rauək ikɨn?  
\v 34 \x - \xo 23:34 \xt 1Tes 2:15, Mat 10:23\x*Tɨ nəri nə mə kɨmiaha hiamo noien me nəha, iou takərhi pehe profet me, mɨne nərmama səməme həukurən nari, mɨne nahatən me həuvehe tukumiaha. Kɨmiaha tihousi əpune nepwɨn, mhərui tərini pen nepwɨn ia nei kamarkuaui, mhousi nepwɨn ia nəkwai nimwəfwaki me səkɨmiaha, mhərɨpwi irəha ia taon me.  
\v 35 \x - \xo 23:35 \xt Jen 4:8, Hip 11:4, 2Kron 24:20-21\x*Takərhi pehe irəha tukumiaha iamɨnhi irə mə kɨmiaha nərmama ipwet mɨne tihəuvehi nərpwɨnien tɨ nɨte nəkur atukwatukw me pam sə rɨnaiu ia tɨprənə i rostat ia nɨte Epel, iəmə sə rɨpko mhə nərəhaien riti, muvehe meste nɨte Sekaraea tɨni Perekia sə kɨmiaha hiənousi əpune ia nimwə səvəi Kumwesən ia nɨmwrhenhi nɨfatə mɨne kwopun sə ro ikinan.  
\v 36 Iakani nɨpərhienien tukumiaha i narimnari me pam i treste kɨmiaha nərmama ipwet mɨne.”   
\s1 Iesu rasək tɨ nəkur Jerusalem  
\p
\v 37 \x - \xo 23:37 \xt Wok Me 7:59, 1Tes 2:15\x*“Jerusalem, Jerusalem! Ik taon i ikamousi əpune profet me, maməkwi əpune nərmama səməme Kumwesən ramərhi pehe irəha tukw ik. Nəpɨn rɨpɨk iakokeikei mə takousəsɨmwɨn nɨpwnətɨm me rəmwhen ia rɨnhi menu ramo ia tɨni me mauiui irəha ia tərəɡɨn mi. Mətə kɨmiaha hiəpwəh nokeikeiien.  
\v 38 \x - \xo 23:38 \xt 1Kinɡ 9:7-8, Jer 12:7, 22:5\x*Hətə ro. Təkwtəkwuni nəha Kumwesən trəpwəh nimwə səkɨmiaha\f + \fr 23:38 \ft Rosi nəɡkiariien i mə ‘Nimwə səkɨmiaha’ raməɡkiari ia nimwə səvəi Kumwesən. Fwe tui anan nimwəfwaki nəha ramərer fwe Jerusalem.\f* ro tekɨn a.  
\v 39 \x - \xo 23:39 \xt Sam 118:26, Mat 21:9\x*Iakamɨni pehe tukumiaha i mə kɨmiaha tihəpwəh mwi nətoniien iou meste tihəni mə, ‘Səɡnəɡɨni iərmama i rauvehe ia nəɡhi Iərɨmənu səkɨtaha.’”   
\c 24  
\s1 Iesu rɨni irapw mə tukousi testesi pam nimwə səvəi Kumwesən  
\p
\v 1 Iesu rier ia nimwə səvəi Kumwesən mamevən. Ia nəpɨn nəha nərmama me səvənhi həuvehe mhahatən pen nimwə nəha mɨne nimwə me nəha kɨməuvrhəkɨn pen mwi irə mə in trətoni.  
\v 2 \x - \xo 24:2 \xt Luk 19:44\x*Nənə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha hiamətə nimwə me i? Iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə tukamevən tukousi testesi pam, kəruəterei riti ko rəpwəh nərer əknekɨnien ia riti.”   
\s1 Nuveheien səvəi Iərɨmənu mɨne nəpɨn sampam  
\p
\v 3 Kurirə irə Iesu raməkure ia Təkuər Olif, nənə nərmama me səvənhi həuvehe tukwe. Nəpɨn irəha min əpa həres pen in i mə, “Tiko mɨni ro tukumaha i mə narimnari me i tuhəuvehe tɨnesən? Nəfe nɨmtətien truvehe mahatən pen mə nuveheien səim mɨne nəpɨn sampam krouvəuvehe ipaka?”   
\p
\v 4 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha tihaməsiari kamo iərmama riti reikuə ia kɨmiaha.  
\v 5 \x - \xo 24:5 \xt Mat 24:23-24, Wok Me 5:36-37, 1Jon 2:18\x*Nərmama həpɨk tuhəuvehe ia nəɡhɨk, mhəni mə irəha Kristo. Tuheikuə ia nərmama həpɨk.  
\v 6 Kɨmiaha tihəreɡi nərmama tuhəvisau ia naruaɡənien me mə ‘naruaɡənien riti fwe’ uə ‘naruaɡənien trutə.’ Tihətui amasan rərəha hiəhekɨr, tɨ nəri nə mə nəri nəha traməkeikei muvehe, mətə rɨpko mhə ihi nəpɨn sampam.  
\v 7 \x - \xo 24:7 \xt 2Kron 15:6, Aes 19:2\x*Iakamɨni iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə nərmama ia kwənəkwus riti tuhəskəmter mharuaɡən irəha nərmama ia kwənəkwus əpə. Nərmama səvəi kiɡ riti tuhəskəmter mharuaɡən irəha nərmama səvəi kiɡ əpə. Nukumhə trahi nərmama. Kwopun me nepwɨn nɨmwnɨmwien trɨkiu.  
\v 8 Mətə narimnari me pam i rəmwhen a ia pran sə rɨnamreɡi təkutan rɨnaməmisə tɨ nərəhiien iəkunouihi.   
\p
\v 9 \x - \xo 24:9 \xt Mat 10:22, Jon 15:18\x*Ia nəpɨn nəha tukuvei pen kɨmiaha ia rəɡi nərmama mə irəha tuho nəmisəien m kɨmiaha, mhousi əpune kɨmiaha. Nərmama ia tənəmtənə me pam tuhəmwəki kɨmiaha tɨ nəri nə mə kɨmiaha nərmama me səiou.  
\v 10 Nərmama həpɨk nahatətəien səvənraha trɨmwei. Irəha tuhəseni pen irəha me ia rəɡi nəmə ərəha me, mhəmwəki irəha me.  
\v 11 \x - \xo 24:11 \xt Mat 24:5,24, 1Jon 4:1\x*Profet eikuə me həpɨk tuhəskəmter, mheikuə ia nərmama me həpɨk.  
\v 12 Nənə tɨ nəri nə mə noien ərəha truvehe masori, nərmama həpɨk nokeikeiien səvənraha truvehe məkwiei.  
\v 13 \x - \xo 24:13 \xt Mat 10:22\x*Mətə iərmama sə trərer əknekɨn ia nahatətəien səvənhi meste nərəhaien me i həuvehe mhəukurau pam, Kumwesən truvehimɨru in.  
\v 14 \x - \xo 24:14 \xt Mat 10:18, 28:19\x*Tukɨni irapw nəɡkiariien amasan i raməɡkiari ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə. Nərmama ia tənəmtənə me pam tuhaməkeikei mhəreɡi kurirə irə nəpɨn sampam truvehe.”   
\s1 Iesu raməɡkiari ia nərəhaien sə treste nəkur Jerusalem  
\p
\v 15 \x - \xo 24:15 \xt Dan 9:27, 11:31, Dan 12:11\x*“Kɨmiaha tihətoni nəri nəha Profet Taniel rɨməni kani mə ‘Nəri sə rərəha anan mamouraha narimnari ikinan.’ Tramərer ia kwopun ikinan fwe ia nəkwai nimwə səvəi Kumwesən. Nəpɨn kɨmiaha tihətoni, iərmama sə raməvsini nəkukuə i traməkeikei mukurən nɨpwran.  
\v 16 Nərmama ia tənə Jutia tuhaməkeikei mhap mhərkwafə ia təkuər me.  
\v 17 \x - \xo 24:17 \xt Luk 17:31\x*Trɨni mɨnuə iərmama riti ramapwɨs ia təkure nimwə səvənhi, traməkeikei meiwaiu map akwauakw, məpwəh nuvnimwəien mə truvehi nari riti sə rəmak ia nəkwai nimwə səvənhi.  
\v 18 Nənə trɨni mɨnuə iərmama riti raməmhu ia nəmhien səvənhi, traməkeikei map akwauakw, məpwəh nɨrərɨɡien mevən imwəni mə truvehi səvənhi tɨnari.  
\v 19 Trərəha anan tɨ nɨpran me səməme tuhəpəmpəm mɨne səməme tuhaməuvei pen kənunu m nəkwərhakwərha əmtəmetə me ia nəpɨn nəha.  
\v 20 Tihəfwaki mə nəpɨn nəha tihap irə trəpwəh nuveheien ia nəpɨn səvəi nəkwieiien uə ia Sapat riti,  
\v 21 \x - \xo 24:21 \xt Dan 12:1, Joel 2:2, Rev 7:14\x*tɨ nəri nə mə nəpɨn nəha nəpɨn səvəi nərəhaien. Nərəhaien nəha trasori məpi raka nərəhaien me pam səməme həuvəuvehe raka fwe nukune narəien mesite pehe ipwet mɨne. Nənə nərəhaien riti mwi riwən truvehe məpi raka.  
\v 22 Ko nərəhaien nəha ravən əpwəmwɨs, nərmama me hemhə pam. Mətə Iərɨmənu tro nəpɨn sə nərəhaien nəha travən irə rukwakwa. In tro iamɨnhi irə mə truvehimɨru nərmama me səvənhi səməme in ruvərfi raka irəha.  
\v 23 \x - \xo 24:23 \xt Mat 24:5,11\x*Ia nəpɨn nəha, trɨni mɨnuə iərmama riti rɨni pehe tukumiaha i mə, ‘Hətə ro, Kristo i’ uə ‘Hətə ro, Kristo nəha,’ kɨmiaha tihəpwəh nɨniien nɨpərhienien irə.  
\v 24 \x - \xo 24:24 \xt Dut 13:1-3, 2Tes 2:8-9, Rev 13:13-14\x*Nərmama tuhəskəmter. Nepwɨn tuhəni mə irəha Kristo, mətə neikuəien. Nepwɨn tuhəni mə irəha profet, mətə neikuəien. Tuho nɨmtətien asori me mɨne narimnari me nərmama tuhətoni mhərkəri asori nari irə. Irəha tuhəmwur mə tuheikuə ia nərmama səməme Kumwesən ruvərfi raka irəha, trɨni mɨnuə irəha həukurən noien.  
\v 25 Hətə ro. Narimnari me pam iakukupwən muvəni raka tukumiaha i.   
\p
\v 26 \x - \xo 24:26 \xt Luk 17:23-24\x*Ro iamɨnhi irə trɨni mɨnuə nərmama me nepwɨn həni pehe tukumiaha i mə, ‘Hətə ro. Kristo in fwe ia kwopun akwesakwes ikɨn,’ tihəpwəh nevənien fwe ikɨn. Trɨni mɨnuə həni mə, ‘Hətə ro. In i ia nəkwai nimwə,’ tihəpwəh nɨniien nɨpərhienien irə.  
\v 27 \x - \xo 24:27 \xt Mat 24:37-39\x*Nəpɨn rouapɨr irə nərmama hətoni nəhiapwien səvənhi fwe pesu meste nari fwe prehi. Iou, Iəməti Iərmama, nuveheien səiou tro mwi iamɨnhi irə.  
\v 28 \x - \xo 24:28 \xt Luk 17:37\x*Ia kwopun pəku nɨpwrai nəri remhə ikɨn menu me nəha kamhani nɨpwrai nəri sə remhə tuhəuvehe mhousəsɨmwɨn irəha me, mhani.”   
\s1 Iəməti Iərmama truvehe mwi  
\p
\v 29 \x - \xo 24:29 \xt Esik 32:7, Joel 2:10,31, 2Tes 3:10\x*“Nəpɨn nərəhaien nəha trukurau pam, təkwtəkwuni a mwi meri truvehe mɨpitəv, məkwə trəpwəh nəhiapwien, kəməhau me ia nɨmaɡouaɡou tuhəsasəsas, narimnari me ia nɨmaɡouaɡou həskai pɨk, Kumwesən trɨkiukiu ia nirəha.  
\v 30 \x - \xo 24:30 \xt Rev 6:12-13, Sek 12:10, Rev 1:7, Dan 7:13\x*Ia nəpɨn nəha nɨmtətien səiou Iəməti Iərmama trier irapw ia nɨmaɡouaɡou. Nənə nərmama ia kwənəkwus me pam ia təkure tɨprənə i tuhəreɡi rərəha mhasək tukwe. Irəha tuhətoni iou, Iəməti Iərmama, ia nəpuə fwe ia nɨmaɡouaɡou iakauvehe ia nɨskaiien mɨne nukuraanien asori.  
\v 31 \x - \xo 24:31 \xt Aes 27:13, 1Kor 15:52, 1Tes 4:16\x*Ia nəpɨn nəha kisɨpw riti trasək asori, nənə takərhi raka naɡelo me səiou, həuvrehi, mhəuvesu, mhəuveraha, mhəuvarei, mhəuvən ia kwopun me pam ia tɨprənə i, mhəpeki nərmama me səməme iakɨmərfi irəha mə səiou, mhəpeki irəha mhəuvehe.”   
\s1 Iesu rusipekɨn ia nei niemɨs  
\p
\v 32 “Həreɡi ro nusipekɨnien səvəi nei nəha niemɨs. Nəpɨn rɨnarkwi pen tukun sə rɨmərməru mɨnaməpɨrpɨr, kɨmiaha hiəukurən mə nəpɨn səvəi nəpnəpanien ruvəuvehe ipaka.  
\v 33 Rəmwhen a mwi, nəpɨn kɨmiaha tihətoni narimnari me i, tihəukurən mə iou, Iəməti Iərmama, iakuvəuvehe ipaka, rəmwhen a iakamərer ia kwəruə ia nimwə mə takuvnimwə pehe.  
\v 34 \x - \xo 24:34 \xt Mat 16:28\x*Iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə nərmama səməme kamhəmɨru təkwtəkwuni mɨne tuhəpwəh nemhə pamien meste narimnari me pam i həier pehe.  
\v 35 \x - \xo 24:35 \xt Mat 5:18\x*Neiai mɨne tɨprənə trouiwən, mətə nəɡkiariien me səiou tuhəpkiwən mhə.”   
\s1 Iərmama riti riwən rukurən nəfe nəpɨn Iərɨmənu truvehe irə  
\p
\v 36 \x - \xo 24:36 \xt Wok Me 1:7, 1Tes 5:1-2\x*“Mətə nəpɨn səvəi nəri nəha uə aoa səvənhi iərmama riti riwən rukurən. Naɡelo me ia neiai mɨne iou mwi, Tɨni Kumwesən, iahəreirei. Mətə Tata səiou əpa rukurən.  
\v 37 \x - \xo 24:37 \xt Jen 6:5-8\x*Nəpɨn nəha iou, Iəməti Iərmama, takuvehe irə trəmwhen ia nəpɨn səvəi Noa.  
\v 38 Nəpɨn nesən asori rəpwəh ihi nauərien, nərmama me kamhəveɡɨn, mamhənɨmwi. Nərman me kamhəiri nɨpran. Nɨpran me kamhesi pen nərman. Irəha kamho noien me nəha mamhəuvən meste Noa ruvnimwə ia nɨtətə asori səvənhi.  
\v 39 \x - \xo 24:39 \xt Jen 7:21-23, 2Tes 3:6\x*Irəha həreirei mə tuhemhə meste nesən asori rauər, nənə iapiwən raiu mɨpeki raka irəha həmwhenɨmw. Iou, Iəməti Iərmama, nuveheien səiou tro mwi iamɨnha irə.  
\v 40 Ia nəpɨn nəha iərman kəru trouəmhu ia nəmhien, tukuvehi raka riti, kəpwəh riti.  
\v 41 Pran kəru trouvənari ia kwopun kuatia, tukuvehi raka riti, kəpwəh riti.   
\p
\v 42 \x - \xo 24:42 \xt Mat 25:13\x*Ro iamɨnhi irə kɨmiaha tihamətui a mhəpwəh napriien tɨ nəri nə mə hiəreirei nəfe nəpɨn Iərɨmənu səkɨmiaha truvehe irə.  
\v 43 \x - \xo 24:43 \xt Luk 12:39-40, Rev 16:15\x*Mətə kɨmiaha tihaməkeikei mhəukurən nəri. Trɨni mɨnuə iərmama riti rukurən mə ipwet ia nəpɨn iərmama riti truvehe muvnimwə ia nəkwai nimwə səvənhi makres, in tramətui a məpwəh napriien. Ko in rəpwəh nəseniien iərmama riti reitehi nimwə səvənhi muvnimwə makres.  
\v 44 Rəmwhen a mwi kɨmiaha mwi tihaməkeikei mhəpnəpenə tɨ nəri nə mə iou, Iəməti Iərmama, takuvehe ia nəpɨn riti tihakiraka iou.   
\p
\v 45 Iotukwininari sə rukurən nari, mamo nəkwai iəmə asori səvənhi ia nəpɨn me pam, iəmə asori səvənhi truvehi utə in ruvehe masori ia nimwə səvənhi mə trəkwməni nərmama me səvənhi ia nəpɨn atukwatukw kamhani nari irə.  
\v 46 Trɨni mɨnuə iəmə asori səvəi iotukwininari nəha ruvehe mətoni mə ramo wok me iamɨnha irə, iotukwininari nəha rerɨn traɡien.  
\v 47 \x - \xo 24:47 \xt Mat 25:21, 23\x*Iakani nɨpərhienien tukumiaha i iəmə asori nəha truvehi utə iotukwininari nəha ruvehe masori ia narimnari me pam səvənhi.  
\v 48 Mətə mə iotukwininari nəha rerɨn rɨnamrhi mə iəmə asori səvənhi ramo tanpen, məpwəh nuvehe akwauakwien,  
\v 49 nənə rɨnamousi nərman mɨne nɨpran səməme kamho tukwini pəri nari irəha min, maməveɡɨn, mamənɨmwi, mamakonə irəha nərmama kamhənɨmwi pɨk,  
\v 50 iəmə asori səvənhi truvehe ia nəpɨn riti in trakiraka in, uə ia aoa riti sə in rɨreirei.  
\v 51 \x - \xo 24:51 \xt Mat 8:12\x*Nənə iəmə asori səvənhi trərpwɨn noien ərəha me səvənhi, məmri pen in ramarə irəha kəuətkəsuə me. Ia kwopun nəha irəha tuhasək, mhahi tərini revɨnraha.”   
\c 25  
\s1 Iesu rusipekɨn ia nɨprən ouihi me irəha pam ten  
\p
\v 1 \x - \xo 25:1 \xt Rev 19:7, Luk 12:35\x*“Nəpɨn nəha nɨtətə ia neiai\f + \fr 25:1 \ft Nəpɨn rɨpɨk Matiu rani nəɡkiariien i mə “Nɨtətə ia neiai.” Nɨpwrai nəɡkiariien i in i “Nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.”\f* truvehe irə trəmwhen ia nɨprən ouihi me irəha pam ten. Həuvehi laet me səvənraha mhəuvən mə tuhətoni iərman sə triri vi a pran səvənhi. Iərman nəha triri prən nəha krouevən fwe imwəni rouarə pəri.  
\v 2 Prən ouihi me nəha krirum həreirei nari. Krirum həukurən nari.  
\v 3 Nəpɨn səməme həreirei nari həuvehi laet me səvənraha, həpwəh nuvehiien oel laet rauək irə irəha mɨnraha.  
\v 4 Mətə səməme həukurən nari həuvehi laet me səvənraha, mhəuvehi mwi tɨkinari me nepwɨn həukuər ia oel laet rauək irə.  
\v 5 Nənə tɨ nəri nə mə iərman sə rɨpkiri a pran səvənhi ramo tɨpwə irəha həreɡi napriien ruvehi irəha hapri.   
\p
\v 6 Mətə ia kurkwai nəpɨn iərmama riti rəkwein, mɨni mə, ‘Iərman sə rɨpkiri a pran səvənhi rauvehe! Həuvehe mhətoni!’   
\p
\v 7 Ia nəpɨn nəha nɨprən ouihi me nəha ten hətui, mhəpərhi laet me səvənraha.  
\v 8 Nənə səməme həreirei nari həni pen tɨ səməme həukurən nari mə, ‘Həuvei pehe səkɨmiaha riti oel laet rauək irə. Laet me səkɨmaha hənaməfwə.’   
\p
\v 9 Mətə səməme həukurən nari həni mə, ‘Rekəm. Oel i laet rauək irə trɨpkəmwhen mhə tukutaha pam. Həuvən fwe ia stoa me mhəuvehi nəmri səkɨmiaha me nepwɨn.’   
\p
\v 10 Nəpɨn irəha kamhəuvən mə tuhəuvehi nəmri oel laet rauək irə, iərman sə rɨpkiri a pran səvənhi rapirapw. Nɨprən ouihi me nəha krirum səməme hənəpnəpenə, həuvnimwə irəha min ia nəkwai nimwə sə tukəni nəveɡɨnien asori ikɨn. Nənə nərmama həsisəɡ ia təpinhə.   
\p
\v 11 \x - \xo 25:11 \xt Luk 13:25-27\x*Kurirə irə nɨprən ouihi me nəha səməme həpkəpnəpenə mhə hərərɨɡ mwi, mhəuvehe, mamhəkwein mə, ‘Iərɨmənu, Iərɨmənu, əsevər ia təpinhə tukumaha.’   
\p
\v 12 \x - \xo 25:12 \xt Mat 7:23\x*Mətə iərman sə rɨpkiri a pran səvənhi rɨni mə, ‘Iakamɨni nɨpərhienien tukumiaha i iakreirei kɨmiaha.’”   
\p
\v 13 \x - \xo 25:13 \xt Mat 24:42\x*Nənə Iesu rɨni mə, “Ro iamɨnhi irə kɨmiaha tihaməkeikei mhətui amasan, mhəpwəh napriien, tɨ nəri nə mə hiəreirei nəfe nəpɨn uə aoa Iərɨmənu səkɨmiaha truvehe irə.”   
\s1 Iesu rusipekɨn ia nərmama kamhətui tɨ mane səvəi iəmə asori  
\p
\v 14 \x - \xo 25:14 \xt Mak 13:34\x*“Nuveheien səvənhi trəmwhen iərmama riti sə rauvehi navənien əpwəmwɨs səvənhi. Kurirə rier imwəni rəkwein nərmama səməme kamho tukwini nari min həuvehe. Nənə rəmri pen mane səvənhi ia rəɡɨnraha mə tuhətui amasan tukwe.  
\v 15 \x - \xo 25:15 \xt Rom 12:6\x*Ia riti ruvei pen tənərɨpw me krirum mane rukuər irə, nənə tənərɨpw kəru m riti, nənə tənərɨpw kuatia m riti. Ruvei pen kuatia kuatia mɨnraha rəmwhen in rukurən mə trətui amasan tukwe. Kurirə irə in rier mamevən.  
\v 16 Iərmama sə ruvehi tənərɨpw krirum revən atukwatukw mowok irə, nənə muvehi mane asori rukuər ia tənərɨpw krirum mwi.  
\v 17 Nənə iərmama sə ruvehi tənərɨpw kəru ro mwi iamɨnhi, nənə muvehi mane asori rukuər ia tənərɨpw kəru mwi.  
\v 18 Mətə iərmama sə ruvehi tənərɨpw kuatia revən meri tɨprənə, mɨnɨmwi mane səvəi iəmə asori səvənhi.   
\p
\v 19 Nəpɨn əpwəmwɨs rukurau, iəmə asori səvəi nərmama me nəha rɨrərɨɡ muvehe, nənə mokeikei mə trəskun mane me nəha rɨməuvei pen mɨnraha.  
\v 20 Nənə iərmama sə rɨməuvehi tənərɨpw krirum ruvehe mərer ia nəmri iəmə asori səvənhi, mɨni mə, ‘Iəmə asori, fwe kupwən ikɨməuvei pehe tənərɨpw krirum miou mane rukuər ia nirəha. Ətə ro, iakɨnowok irə rəkwəhi mwi masori iakuvai pen ia tənərɨpw krirum mwi.’   
\p
\v 21 \x - \xo 25:21 \xt Mat 24:45-47, Luk 16:10\x*Nənə iəmə asori səvənhi rɨni pen tukwe in mə, ‘Ik iəmə amasan. Ikamo tukwini amasan nari miou ia nəpɨn me. Ikɨnətui amasan tɨ nəri ouihi i iakɨnəmri pehe ia rəɡɨm, mo pen tako ik ikuvehe masori mətui tɨ narimnari me rɨpɨk. Uvnimwə pehe ia nəkwai nimwə səvəi iəmə asori səim. Pwəh krau krauaɡien pəri.’   
\p
\v 22 Nənə iərmama sə rɨməuvehi tənərɨpw kəru in mwi ruvehe mərer ia nəmri iəmə asori səvənhi, mɨni mə, ‘Iəmə asori, fwe kupwən ikɨməuvehi pehe tənərɨpw kəru miou mane rukuər ia nirau. Ətə ro, iakɨnowok irə rəkwəhi mwi masori iakuvai pen ia tənərɨpw kəru mwi.’   
\p
\v 23 Nənə iəmə asori səvənhi rɨni pen tukwe in mə, ‘Ik iəmə amasan. Ikamo tukwini amasan nari miou ia nəpɨn me. Ikɨnətui amasan tɨ nəri ouihi i iakɨnəmri pehe ia rəɡɨm, mo pen tako ik ikuvehe masori mətui tɨ narimnari me rɨpɨk. Uvnimwə pehe ia nəkwai nimwə səvəi iəmə asori səim. Pwəh krau krauaɡien pəri.’   
\p
\v 24 Nənə iərmama sə ruvehi tənərɨpw kuatia in mwi ruvehe mərer ia nəmri iəmə asori səvənhi, mɨni mə, ‘Iəmə asori. Iakukurən mə ik iərmama riti noien səim rɨskai. Ik ikapeki nəveɡɨnien ia nəmhien sə ipkəmhu mhə irə, nənə mamesi mwi nukwai nei me ia kwopun ipkəpwei mhə nuni nari ikɨn.  
\v 25 Ro iamɨnhi irə, iakɨhekɨr, mevən, mɨnɨmwi tənərɨpw səim sə mane rukuər irə ia tɨprənə. Ətə ro in i mane səim.’   
\p
\v 26 Mətə iəmə asori səvənhi rɨni pen tukwe in mə, ‘Ik iəmə ərəha. Ikamo tukwini ərəha nari miou, mamarpaha. Ikuvəukurən raka mə iakapeki nəveɡɨnien ia nəmhien sə iapkəmhu mhə irə, nənə mamesi mwi nukwai nei me ia kwopun iapkəpwei mhə nuni nari ikɨn.  
\v 27 Mətə rəfo ikəpwəh nəmri penien mane səiou fwe ia paɡ? Kamo ipkəmri pen ko iapkuvehe mɨpkuvehi ihi mane səiou mɨne sə rəkwaku paɡ rəkwəhi.’   
\p
\v 28 Nənə iəmə asori rɨni pen tɨ nərmama səməme kamho tukwini nari min mə, ‘Həuvei raka tənərɨpw tukwe, mhəuvei pen m iərmama sə rɨməuvehi tənərɨpw ten.  
\v 29 \x - \xo 25:29 \xt Mat 13:12, Mak 4:25, Luk 8:18\x*Iərmama sə kuvei pen nari riti min, ro wok irə, tukuvei pen mwi rasori mwi min, nənə in truvehi rəmwhen məpi raka. Mətə iərmama sə kuvei pen nari riti min, ro nəri auər a irə, tukuvehi raka pam tukwe.  
\v 30 \x - \xo 25:30 \xt Mat 8:12\x*Mətə iərmama i sə ramo tukwini ərəha nari miou hərarki irapw i iruə ia nəpitəvien. Ia kwopun nəha nərmama tuhasək, mhahi tərini revɨnraha.’”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia sipsip me mɨne nəni me  
\p
\v 31 \x - \xo 25:31 \xt Mat 16:27, 19:28, Rev 20:11-13\x*“Nəpɨn nəha iou, Iəməti Iərmama, takuvehe irə ia nukuraanien asori kɨmaha naɡelo me, takəkure ia jea səiou mərɨmənu.  
\v 32 \x - \xo 25:32 \xt Rom 14:10, Esik 34:17\x*Nərmama ia tənəmtənə me pam tuhəuvehe mhousəsɨmwɨn pehe irəha me ia nənimek, nənə iou takuai irəha rəmwhen iərmama sə ramətui tɨ sipsip me muai sipsip me mɨne nəni me.  
\v 33 Takuai pen sipsip me ia nɨkarek mwatuk, mətə nəni me ia nɨkarek mour.   
\p
\v 34 Nənə iou kiɡ səvənraha takɨni pen tɨ nərmama me nəha ia nɨkarek mwatuk mə, ‘Həuvehe kɨmiaha i səməme Tata səiou raməkwein amasan ia kɨmiaha. Nəpɨn tɨprənə namiwən ihi, in rɨnəpnəpenə raka kwopun səkɨmiaha ia nɨtətə sə in ramərɨmənu irə. Həuvehe mharə irə.  
\v 35 \x - \xo 25:35 \xt Aes 58:7\x*Nəpɨn nukumhə rahi iou hiəuvei pehe nəveɡɨnien miou. Nənə nəpɨn iakakwakwa hiəuvei pehe nui miou. Nəpɨn iakamavən rəmwhen ia iərmama pwɨspwɨs, hiəuvehi puvnimwə iou ia nəkwai nimwə me səkɨmiaha me.  
\v 36 Nəpɨn tɨnari səiou riwən, hiarkahu pehe miou. Nəpɨn iakamemhə, hiəuvehe mhəti pehe iou. Nəpɨn iakamarə ia kalapus, hiəuvehe tukw iou.’   
\p
\v 37 Mɨreɡi nəkur atukwatukw me nəha tuhəni pehe tukw iou i mə, ‘Iərɨmənu. Mətə nəfe nəpɨn nəha kɨmaha iahənətoni nukumhə rahi ik, nənə iahəuvei pehe nəveɡɨnien mik, uə ikakwakwa nənə iahəuvei pehe nui mik?  
\v 38 Nəfe nəpɨn kɨmaha iahətoni ikamavən rəmwhen ia iərmama pwɨspwɨs riti, nənə iahəuvehi puvnimwə ik ia nimwə me səkɨmaha me, uə səim tɨnari riwən, nənə iaharkahu pehe mik?  
\v 39 Nəfe nəpɨn kɨmaha iahətoni ikamemhə, uə ikamarə ia kalapus, nənə iahəuvehe mhəti pehe ik?’   
\p
\v 40 \x - \xo 25:40 \xt Prov 19:17, Mat 10:42, 18:5, Mak 9:41\x*Mɨreɡi iou kiɡ səvənraha takɨni pen tɨ nirəha i mə, ‘Iakamɨni nɨpərhienien tukumiaha i nəpɨn kɨmiaha həno noien nəha ia piak riti sə in iəmə auər a ia piak me, hiəno noien nəha ia nirak.’   
\p
\v 41 \x - \xo 25:41 \xt Mat 7:23, Rev 20:10\x*Kurirə irə iou takɨni pen tɨ nərmama me nəha ia nɨkarek mour mə, ‘Kɨmiaha i Kumwesən raməkwein ərəha ia kɨmiaha haraka ia nənimek mhəuvən ia napw sə rauək rerɨn. Kɨnəse napw nəha tɨ Setan mɨne naɡelo me səvənhi.  
\v 42 Nəpɨn nukumhə rahi iou kɨmiaha hiəpwəh nuvei peheien nəveɡɨnien miou. Nəpɨn iakakwakwa hiəpwəh nuvei peheien nui miou.  
\v 43 Nəpɨn iakamavən rəmwhen ia iərmama pwɨspwɨs riti, hiəpwəh nuvehi puvnimwəien iou ia nəkwai nimwə me səkɨmiaha me. Nəpɨn tɨnari səiou riwən, hiəpwəh narkahu peheien miou. Nəpɨn iakamemhə uə iakamarə ia kalapus, hiəpwəh nəti peheien iou.’   
\p
\v 44 Mɨreɡi irəha mwi tuhəni pehe tukw iou i mə, ‘Iərɨmənu, mətə nəfe nəpɨn nəha kɨmaha iahənətoni nukumhə rahi ik, uə ikakwakwa uə ikamavən rəmwhen ia iərmama pwɨspwɨs, uə tɨnari səim riwən, uə ikamemhə, uə ikamarə ia kalapus, nənə kɨmaha iahəpwəh nasituien ia niram?’   
\p
\v 45 Mɨreɡi iou takɨni pen tɨ nirəha i mə, ‘Iakani nɨpərhienien tukumiaha i nəpɨn kɨmiaha hiəpwəh noien nəha ia piak riti sə in iəmə auər ia piak me, hiənəpwəh noien nəha ia nirak.’   
\p
\v 46 \x - \xo 25:46 \xt Dan 12:2, Jon 5:29\x*Nənə nərmama me nəha tuhəuvən ia kwopun Kumwesən trərpwɨn rerɨn noien ərəha me səvənraha ikɨn. Mətə nərmama atukwatukw tuhəuvən mhəuvehi nɨmɨruien rerɨn.”   
\c 26  
\s1 Nəmə asori me hərai sun mə tuhəuvən afafa mhəkwtəmhiri Iesu  
\p
\v 1 Nəpɨn Iesu rɨni pam nəɡkiariien me nəha, in rəɡkiari m nərmama me səvənhi, mɨni mə,  
\v 2 \x - \xo 26:2 \xt Eks 12:1-27, Mat 20:18\x*“Kɨmiaha hiəukurən mə nəpɨn kəru mwi tuko Pasova. Ia nəpɨn nəha tukuvei pen iou, Iəməti Iərmama, ia rəɡi nərmama me mə irəha tuhərui tərini pen iou ia nei kamarkuaui.”   
\p
\v 3 Ia nəpɨn nəha pris asori me mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel housəsɨmwɨn irəha me ia nəkwai nimwə səvəi pris asori anan. Nəɡhɨn nə Kaeafas.  
\v 4 Nənə hərai sun mə tuhəuvən afafa, mhəkwtəmhiri Iesu, mhousi əpune.  
\v 5 Mətə həni mə, “Pwəh kɨtaha səpwəh nəkwtəmhiriien Iesu ia nəpɨn səvəi nəveɡɨnien asori. Rərəha mə nərmama niemaha trəpi irəha kamho nurɨɡrɨɡien asori tukwe.”   
\s1 Pran riti rətəɡi pen senta ia nukwəne Iesu  
\p
\v 6 Nəpɨn Iesu ramarə ia rukwənu nəha Petani, ruvnimwə pen ia nəkwai nimwə səvəi Saemon (Saemon nəha kupwən nemhəien skai ro tekɨn.)  
\v 7 \x - \xo 26:7 \xt Luk 7:37-38\x*Nənə pran riti ruvehe tɨ Iesu mauvehi potel riti kɨno ia kəruəterei riti kani mə alapasta.\f + \fr 26:7 \ft Alapasta kəruəterei riti nənimen rutə pɨk. Fwe kupwən nərmama həuvehi mhəvi pen senta irə.\f* Fwe ia nəkwai potel nəha senta riti nənimen rutə pɨk. Prən nəha rətəɡi pen senta nəha ia nukwəne Iesu nəpɨn raməkure ia kwopun kaməni nari ikɨn.   
\p
\v 8 Nənə nəpɨn nərmama me səvəi Iesu hətoni, niemaha rəpi irəha. Həni mə, “Rəfo ramouraha senta iamɨnhi?  
\v 9 Rɨpkəmri pen a nəmri nari irə, ko ruvehi mane asori irə, muvei pen m nərmama nautə səvənraha riwən.”   
\p
\v 10 Mətə nəpɨn Iesu rɨreɡi nəɡkiariien nəha, rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Rəfo kɨmiaha hiamo iamɨnhi irə ia prən i? In ramo noien amasan riti miou.  
\v 11 \x - \xo 26:11 \xt Dut 15:11\x*Nərmama nautə səvənraha riwən tuhamarə kɨmiaha mɨnraha ia nəpɨn me, mətə iou tapkarə mhə kɨtaha m kɨmiaha nəpɨn me.  
\v 12 Rəfo prən i rətəɡi pehe senta i ia nɨpwrak? In ro mə trəpnəpenə ia nɨpwrak mə tukɨnɨmwi.  
\v 13 Iakamɨni nɨpərhienien tukumiaha i kwopun pəku ia tənəmtənə me tukɨni irapw nəɡkiariien amasan səiou ikɨn tukɨni irapw nəfe prən i rɨno miou mə nərmama rerɨnraha tramrhi.”   
\s1 Jutas tro noien ərəha  
\p
\v 14 \x - \xo 26:14 \xt Jon 11:57\x*Nərmama me səvəi Iesu irəha pam twelef, riti ia nirəha nəɡhɨn nə Jutas Iskariot. Revən tɨ pris asori me,  
\v 15 \x - \xo 26:15 \xt Sek 11:12\x*mɨni mə, “Trɨni mɨnuə iakuvei pehe Iesu ia rəɡɨmiaha, kɨmiaha tihəuvei pehe nəfe miou?” Irəha hərəku in silin me kɨno ia silva irəha pam toti.  
\v 16 Ia nəpɨn atukwatukw nəha Jutas rɨnamətui suatuk mə truvei pen Iesu ia rəɡɨnraha.   
\s1 Iesu mɨne nərmama me səvənhi hani pəri nəveɡɨnien səvəi Pasova  
\p
\v 17 \x - \xo 26:17 \xt Eks 12:14-20\x*Neste atukwatukw nəpɨn nəha tuhani bred sə yis riwən irə. Nərmama me səvəi Iesu həuvehe tukwe in, mhəni mə, “Kwopun pəku nəha ikokeikei mə kɨmaha tahəpnəpenə nəveɡɨnien səvəi Pasova ikɨn, nənə ik tikəni?”   
\p
\v 18 \x - \xo 26:18 \xt Mat 21:3\x*Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Həuvən fwe Jerusalem, mhətoni iərmama riti fwe ikɨn, mhəni pen tukwe in mə, ‘Iahatən səkɨtaha rɨni mə nəpɨn səiou ruvəuvehe ipaka. Tahani pəri nəveɡɨnien səvəi Pasova kɨmaha nərmama me səiou ia nəkwai nimwə səim.’”  
\v 19 Nərmama me səvəi Iesu həuvən mho nəfe rɨməni pen tɨ nirəha i, mhəpnəpenə tɨ nəveɡɨnien səvəi Pasova.   
\p
\v 20 Ia nəruarəv Iesu mɨne twelef nərmama me səvənhi kamhəkure  
\v 21 mamhani pəri nari. Nənə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iakamɨni nɨpərhienien tukumiaha i mə kɨmiaha riti truvei pen iou ia rəɡi nərmama səməme kamhəmwəki iou.”   
\p
\v 22 Nəpɨn irəha həreɡi nəɡkiariien nəha, rerɨnraha rəpou. Həuvehe kuatia kuatia mamhəres Iesu i mə, “Iərɨmənu, sin nəha ikani? Iou?”   
\p
\v 23 \x - \xo 26:23 \xt Sam 41:9\x*Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Iakani iərmama sə rameitesi bred ia tikiplet kuatia kɨmrau min. In truvei pen iou ia rəɡi nərmama səməme kamhəmwəki iou.  
\v 24 Iou, Iəməti Iərmama, takaməkeikei memhə rəmwhen kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan, mətə trərəha anan tɨ iərmama sə truvei pen iou ia rəɡi nərmama səməme kamhəmwəki iou. Ramasan pɨk mə rɨpkəpwəh a nətuiien.”   
\p
\v 25 Nənə Jutas, iərmama sə truvei pen Iesu ia rəɡi nərmama kamhəmwəki in, rɨni mə, “Iahatən, sin nəha ikani? Iou?”  
\p Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Ik nə ikani.”   
\p
\v 26 \x - \xo 26:26 \xt Mat 14:19\x*Nəpɨn nəha kamhani nari irə, Iesu ruvehi bred, məfwaki mɨni vivi Kumwesən tukwe, nənə məkwsen, muvei pen m nərmama me səvənhi, mɨni mə, “Tihəuvehi, mhani. In i nɨpwrak.”   
\p
\v 27 Kurirə irə in ruvehi kap waen, məfwaki mɨni vivi Kumwesən tukwe. Məfwaki pam, nənə muvei pen mɨnraha, mɨni mə, “Kɨmiaha pam tihənɨmwi.  
\v 28 \x - \xo 26:28 \xt Eks 24:8, Jer 31:31-34, Sek 9:11, 1Kor 10:16\x*In i nɨtek sə trərihi tərini əknekɨn nəɡkiariien vi səvəi Kumwesən. Traiu tɨ nərmama həpɨk mə Kumwesən trəpwəh nərpwɨnien noien ərəha me səvənraha.  
\v 29 Iakani pehe tukumiaha i tapkənɨmwi mhə mwi waen i meste nəpɨn nəha takənɨmwi waen vi kɨtaha m kɨmiaha ia nɨtətə sə Tata səiou ramərɨmənu irə.”   
\p
\v 30 \x - \xo 26:30 \xt Luk 22:39, Jon 18:1\x*Nənə irəha hani nɨpu riti, mho sampam irə, mhəier mhəuvən ia Təkuər Olif.   
\s1 Pita trɨni m kahar mə in rɨreirei Iesu  
\p
\v 31 \x - \xo 26:31 \xt Sek 13:7\x*Ia kwopun nəha Iesu rɨni pen tɨ səvənhi nərmama me i mə, “Ipwet ia nəpɨn kɨmiaha pam tihap raka ia nirak. Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan mə Kumwesən rɨni mə,  
\q1 ‘Iou takousi iərmama sə ramətui tɨ sipsip,  
\q2 nənə sipsip me səvənhi tuhaiu kɨrkɨri.’   
\m
\v 32 \x - \xo 26:32 \xt Mat 28:7,16\x*Mətə in tro iakətui mwi ia nemhəien səiou. Takətui raka, mevən fwe ia tənə Kalili. Iou takukupwən kɨmiaha tihəkurirə.”  
\v 33 Mətə Pita rɨni pen tɨ Iesu i mə, “Irəha pam tuhap raka ia niram, mətə rɨpko mhə iou.”   
\p
\v 34 \x - \xo 26:34 \xt Mat 26:69-75\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Iakani nɨpərhienien tukw ik i ipwet ia nəpɨn, kurirə rəiə rakaka, ik tikɨni m kahar mə ikreirei iou.”   
\p
\v 35 \x - \xo 26:35 \xt Mat 26:56\x*Mətə Pita rɨni pen tukwe in mə, “Trɨni mɨnuə həni mə takaməkeikei memhə krau mik, mətə ko iakəpwəh nɨniien mə iakreirei ik.” Nənə nərmama me pam səvənhi həni nəɡkiariien kuatia.   
\s1 Iesu raməfwaki ia Ketsemane  
\p
\v 36 Iesu mɨne nərmama me səvənhi həuvən ia kwopun riti nəɡhɨn nə Ketsemane. Nənə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha tihaməkure ia kwopun i. Pwəh iou iakevən kwərha məfwaki.”  
\v 37 Nənə in riri Pita mɨne tɨni Sepeti kəru irəhar harevən irəha min. Ia nəpɨn nəha in rɨnamreɡi rərəha, rerɨn rəpou pɨk.  
\v 38 \x - \xo 26:38 \xt Jon 12:27\x*Nənə rɨni pen tɨ nirəhar i mə, “Rerɨk rəpou pɨk ipaka iakemhə tukwe. Tiamharo i, pwəh kɨtaha m kɨmirəhar tsəpwəh napriien.”   
\p
\v 39 \x - \xo 26:39 \xt Hip 5:7-8, Mat 6:10\x*Nənə Iesu revən ouihi a mwi mɨmwei ia tɨprənə məfwaki, mɨni mə, “Tata səiou. Tikuvehi raka kap i pwəh iakəpwəh nənɨmwiien. Mətə tikəpwəh noien rəmwhen sə iakokeikei, mətə tiko rəmwhen sə ikokeikei.”   
\p
\v 40 Nənə Iesu rəfwaki pam, mɨrərɨɡ pehe mətoni Pita mɨne Jemes mɨne Jon kamharapri. Nənə in rɨni pen tɨ Pita i mə, “Rəfo, ko hiəpkətui mhə nəpɨn ouihi a uə?  
\v 41 \x - \xo 26:41 \xt Mat 6:13, Hip 2:14, 4:15\x*Kɨmirəhar tiharətui mharəfwaki mə tiharəpwəh nɨmweiien ia nərəhaien. Nɨpərhienien rerɨmiaha raɡien mə tihəfwaki, mətə nɨpwramiaha rəpou.”\f + \fr 26:41 \ft Suatuk riti mwi tɨ nɨniien nəɡkiariien i in i mə, “Nɨpərhienien Nənɨmwɨn rerɨn raɡien mə tihəfwaki, mətə nɨpwramiaha rəpou.”\f*   
\p
\v 42 Nənə Iesu revən səro kəru irə, məfwaki, mɨni mə, “Tata səiou. Trɨni mɨnuə kap i ko rɨpkiwən mhə meste iakənɨmwi, tako rəmwhen sə ikokeikei.”   
\p
\v 43 Nənə Iesu rɨrərɨɡ pehe mwi mətə irəhar harnapri mwi, tɨ nəri nə mə napriien ruvəuvehi irəhar.  
\v 44 \x - \xo 26:44 \xt 2Kor 12:8\x*Ro iamɨnhi irə in rəpwəh mwi irəhar, mevən səro kahar irə, məfwaki, mɨni a mwi nəɡkiariien kuatia.   
\p
\v 45 Kurirə irə ruvehe mwi tɨ nərmama me səvənhi, mɨni pen tɨ nirəhar i mə, “Rəfo, hiamarapri, mamharuvehi ihi napwɨsien səkɨmiahar? Həreɡi ro. Nəpɨn nəha ruvəuvehe. Iərmama riti truvei pen iou, Iəməti Iərmama, ia rəɡi nəmə ərəha me.  
\v 46 \x - \xo 26:46 \xt Jon 14:31\x*Tiharo mharərer. Pwəh saməuvən. Hətə ro, iərmama nəha trɨni pui iou ruvəuvehe ipaka.”   
\s1 Nərmama səməme kamhəmwəki Iesu həuvehe mhəkwtəmhiri in  
\p
\v 47 Nəpɨn Iesu raməɡkiari ihi, Jutas, in riti ia twelef nərmama me səvəi Iesu, ruvehe irəha nərmama həpɨk. Nepwɨn kamhəuvehi nau. Nepwɨn kamhəuvehi nɨpəri nei. Pris asori me mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel hənərhi pen irəha.  
\v 48 Jutas rɨnəɡkiari raka mɨnraha mə, “Iərmama sə takakei min, iəmə nə in nə. Kɨmiaha tihəkwtəmhiri.”  
\v 49 Nənə Jutas ruvehe, mevən atukwatukw tɨ Iesu, mɨni mə, “Ramasan tukw ik, iahatən.” Nənə rakei min.   
\p
\v 50 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Iou riti. Tiko mo nəfe ikɨməuvehe tukwe.” Nənə nərmama me həuvehe mhəmri pen rəɡɨnraha ia Iesu, mhəkwtəmhiri.  
\v 51 \x - \xo 26:51 \xt Jon 18:26\x*Mətə iərmama riti sə ramərer ipaka tɨ Iesu reivi raka nau səvənhi, mərai iərmama riti sə ramo tukwini nari m pris asori anan, mərai raka nɨkare nɨfreɡɨn.   
\p
\v 52 \x - \xo 26:52 \xt Jen 9:6, Rev 13:10\x*Nənə Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Uvehi nau səim mɨvai pen ia təmwhekɨn, tɨ nəri nə mə nərmama me səməme kamhəuvehi nau mə tuharuaɡən irə tukərai əpune irəha ia nau.  
\v 53 Kɨmiaha hiaməfətərɨɡ irə mə ko iapkəkwein mhə Tata səiou nənə təkwtəkwuni a irə in trərhi pehe naɡelo me taosen m taosen həuvehe mhasitu ia nirak?  
\v 54 Mətə trɨni mɨnuə iako iamɨnhi irə nəɡkiariien i sə Nəkukuə Ikinan rani mə kɨmiaha tihəkwtəmhiri iou iamɨnhi irə trəfuvehe mukuə irə?”   
\p
\v 55 \x - \xo 26:55 \xt Luk 19:47, 21:37\x*Ia nəpɨn nəha Iesu rɨni pen tɨ nərmama me i mə, “Rəfo hiaməuvehi nau me mɨne nɨpərpəri nei me mamhəuvehe mə tihəkwtəmhiri iou iamɨnhi irə? Nətərɨɡien səkɨmiaha rɨnuə iou rakres riti uə? Ia nərineiv m neis mɨne iakamarə fwe ia nimwə səvəi Kumwesən, mamahatən nərmama. Rəfo hiəpwəh nəkwtəmhiriien iou ia nəpɨn nəha?  
\v 56 \x - \xo 26:56 \xt Mat 26:31\x*Mətə narimnari me i hiamo haməier pehe iamɨnhi irə mə nəɡkiariien me nəha profet kupwən me həmərai pen ia Nəkukuə Ikinan tuhəuvehe mhəukuə.” Nəpɨn nərmama me i həkwtəmhiri Iesu, nərmama me səvənhi həpwəh in mhap.   
\s1 Iesu rərer ia nəmri pris asori anan mɨne nəmə asori me  
\p
\v 57 Nərmama me nəha səməme həkwtəmhiri Iesu həiri in mhəuvən tɨ Kaeafas. Kaeafas in pris asori anan. Nahatən me səvəi Loa mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel hənousəsɨmwɨn raka irəha me ia nimwə səvənhi.  
\v 58 Pita rakurirə ia Iesu, mamavən isipwɨn tukwe meste nari fwe nɨkare nimwə səvəi pris asori anan. Nənə muvnimwə, məkure irəha iotukwininari me, mə trətoni mə tukəfo irə ia Iesu.  
\v 59 Nənə pris asori me mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel kamhətui nərmama nepwɨn mə tuheikuə, mhəni irapw nəri ərəha riti sə Iesu rɨno uə rɨməni. Nəmə asori me hokeikei mə tuhəreɡi pwəh housi əpune in tukwe.  
\v 60 Nəri auər a mə nərmama həpɨk həskəmter mamheikuə ia nəfe hənətoni Iesu rɨno uə həməreɡi in rɨməni, mətə nəmə asori me həpkətə mhə nari riti. Mətə irəha kamhəmwur mamhəuvən meste iərmama kəru krouvehe,  
\v 61 \x - \xo 26:61 \xt Jon 2:19-21\x*rouni mə, “Iəmə i rɨməni iamɨnhi irə mə, ‘Iou iakukurən nourahaien nimwə səvəi Kumwesən, marə muvrhəkɨn mwi ia nəpɨn kahar.’”   
\p
\v 62 Nənə pris asori anan rərer, mɨni pen tɨ Iesu i mə, “Nəɡkiariien riti riwən tikɨni? Rəfo ia nəɡkiariien nəha irau krouni rauuəsi ik irə?”  
\v 63 \x - \xo 26:63 \xt Aes 53:7, Mat 27:12\x*Mətə Iesu rəpnapen. Nənə pris asori anan rɨni pen tukwe in mə, “Iakəres pehe ik i ia nəɡhi Kumwesən sə ramɨru. Ni pehe ro tukumaha i. Ik Kristo, Tɨni Kumwesən, uə rekəm?”   
\p
\v 64 \x - \xo 26:64 \xt Sam 110:1, Dan 7:13, Mat 24:30\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Ik ikɨni, mətə iakani pehe tukumiaha i mə nəha təkwtəkwuni mɨne mamevən tihətoni iou, Iəməti Iərmama, takaməkure ia nɨkare Kumwesən mwatuk sə in nɨskaiien səvənhi rasori. Tihətoni mwi iou takauvehe ia nəpuə me ia nɨmaɡouaɡou.”   
\p
\v 65 \x - \xo 26:65 \xt Wok Me 14:14, Mat 9:3, Jon 10:33\x*Nənə nəpɨn pris asori anan rɨreɡi, reitehi tɨnari səvənhi, mɨni mə, “Kɨtaha tsətui iərmama riti mwi tro pui iəmə i tɨ nəfe? Kɨmiaha hiəuvəreɡi raka mə in rɨni ərəha Kumwesən.  
\v 66 \x - \xo 26:66 \xt Lev 24:16, Jon 19:7\x*Nətərɨɡien səkɨmiaha mə tsəfo irə?” Mɨreɡi irəha həni mə, “In traməkeikei memhə.”   
\p
\v 67 \x - \xo 26:67 \xt Aes 50:6, 53:5\x*Nənə hərɡəvəsi pen nənimen, mamhəuəsi in. Nepwɨn həpwi in,  
\v 68 mamhəni mə, “Mə ik Kristo pərhien, ni pehe ro tukumaha i nəɡkiariien sə ruku pen tɨ Nənɨmwɨn mə sin ruəsi ik!”   
\s1 Pita rɨni mə in rɨreirei Iesu  
\p
\v 69 Ia nəpɨn nəha Pita fwe inhərɨpw ia nɨkare nimwə səvəi pris asori anan. Nənə pran riti sə ramo tukwini nari m pris asori anan ruvehe ipaka tukwe, mɨni mə, “Ik mwi ikɨnamavən pəri kɨmirau Iesu iəmə Kalili.”   
\p
\v 70 Mətə ia nəmrɨnraha pam Pita rɨni mə, “Rekəm. Iou iakreirei nəfe i ikamɨni.”   
\p
\v 71 Pita rəpwəh nɨkare nimwə nəha mier mevən ipaka tɨ təpinhə asori riti sə nərmama kamhəuvnimwə pehe irə. Nənə pran riti mwi sə ramo tukwini nari rətə in, mɨni pen tɨ nərmama səməme kamhərer ia kwopun nəha mə, “Iəmə i rɨnamavən pəri irau Iesu iəmə Nasaret.”   
\p
\v 72 Mɨreɡi Pita rɨni mwi mə, “Rekəm. Iakani pehe tukw ik i kwəsuahi anan mə iou iakreirei iəmə nəha ikani.”   
\p
\v 73 Nəpɨn ouihi a rukurau, nənə nərmama səməme kamhərer ia kwopun nəha həuvehe, mhəni pen tɨ Pita i mə, “Nɨpərhienien. Ik riti ia nirəha tɨ nəri nə mə ik iəmə Kalili.”   
\p
\v 74 Mɨreɡi Pita rɨni mə, “Mə iakameikuə pwəh Kumwesən rərpwɨn noien ərəha səiou. Iakani pehe tukumiaha i kwəsuahi anan mə iou iakreirei iəmə nəha kɨmiaha hiaməni.”  
\p Pita rɨni iamɨnhi irə, nənə təkwtəkwuni a rəiə rakaka.  
\v 75 \x - \xo 26:75 \xt Mat 26:34\x*Nənə Pita rerɨn rɨrhi nəɡkiariien səvəi Iesu. Rɨməni mə, “Kurirə rəiə rakaka, ik tikɨni m kahar mə ikreirei iou.” Pita rerɨn rɨrhi. Nənə rier mevən mɨrapi nasəkien.   
\c 27  
\s1 Jutas remhə  
\p
\v 1 Ia nəpnəpɨn pris asori me mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel irəha pam hərai sun mə tuhousi əpune Iesu.  
\v 2 Irəha həiri in, mhəuvən, mhəmri pen in ia rəɡi Paelat. Paelat nəha in iəmə Rom sə ramərɨmənu ia kwopun nəha.   
\p
\v 3 \x - \xo 27:3 \xt Mat 26:14-15\x*Nəpɨn Jutas iəmə i sə rɨməuvei pen Iesu ia rəɡi nərmama səməme kamhəmwəki, in rətoni mə irəha həni mə Iesu traməkeikei memhə, in rərari ia nətərɨɡien səvənhi, muvehi silin me nəha kɨno ia silva irəha pam toti, muvehi muvehe, muvei pen m pris asori me mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel,  
\v 4 mɨni mə, “Iakɨno noien ərəha i, muvei pehe iərmama sə in ratukwatukw a ia rəɡɨmiaha mə tihousi əpune in.”  
\p Mɨreɡi irəha həni mə, “Rəfo ikuvehe masək teɡɨn kɨmaha? Səim atukw a nə noien.”   
\p
\v 5 Nənə Jutas rərarki irapw silin me kɨno ia silva fwe ia nəkwai nimwə səvəi Kumwesən, nənə mier mevən, mɨrukwi utə atukw a in ia kwənəkwus.   
\p
\v 6 Mətə pris asori me həuvehi silin me nəha kɨno ia silva, mhəni mə, “Rɨpkatukwatukw mhə ia Loa səkɨtaha mə kɨtaha tsousəsɨmwɨn mane i irəha mane səvəi nimwəfwaki tɨ nəri nə mə mane i kuvei pen mə tukuvehi nəmri iərmama i mə tukousi əpune.”  
\v 7 Ro iamɨnhi irə irəha hərai sun mhəuvehi mane nəha, mhəuvehi nəmri tɨprənə riti. Fwe kupwən kani tɨprənə nəha mə Tɨprənə sə kamo tekinari me irə. Irəha həuvehi nəmri tɨprənə nəha mə tukɨnɨmwi nərmama pwɨspwɨs me ikɨn.  
\v 8 Ro pen ipwet mɨne kamseɡi pen ihi nəɡhi tɨprənə nəha mə Tɨprənə sə netə rɨnaiu ikɨn.  
\v 9 \x - \xo 27:9 \xt Sek 11:12-13\x*Ia nəpɨn nəha nəɡkiariien səvəi Profet Jeremaea ruvəuvehe muvəukuə. In rɨməni mə,  
\q1 “Irəha həuvehi silin me kɨno ia silva irəha pam toti.  
\q2 In nə mane sə nəkur Isrel me nepwɨn həni mə tuhəuvei pen tɨ nuvehiien nəmri iərmama nəha.   
\q1
\v 10 Irəha həuvei pen mane nəha mhəuvehi nəmri tɨprənə sə kamo tekinari me irə  
\q2 rəmwhen ia Iərɨmənu rɨni pehe tukw iou i mə tako.”   
\s1 Iesu rərer ia nəmri Paelat  
\p
\v 11 Nəpɨn Iesu ramərer ia nəmri Paelat, Paelat rəres pen in mə, “Ik kiɡ səvəi nəkur Isrel?”  
\p Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Ik ikani.”   
\p
\v 12 \x - \xo 27:12 \xt Aes 53:7, Mat 26:63\x*Ia nəpɨn nəha pris asori me mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel həskəmter, mamhəni ərəha Iesu, mətə Iesu rəpwəh nɨniien nəɡkiariien riti tɨ nirəha i.  
\v 13 Ro pen Paelat rɨni pen tukwe in mə, “Rəfo ikaməpnapen? Ipkreɡi mhə nəɡkiariien me rɨpɨk nəha kamhəni ərəha ik irə?”  
\v 14 \x - \xo 27:14 \xt Jon 19:9\x*Mətə Iesu rɨpkɨni mhə nəɡkiariien riti tukwe in, mɨpkərpwɨn mhə nəɡkiariien riti sə irəha kamhəni. Nənə Paelat rətoni mərkəri asori nari irə.   
\s1 Paelat rəseni pen Iesu ia rəɡi naruaɡən me mə tuhousi əpune  
\p
\v 15 Ia nuk me pam nəpɨn kamo nəveɡɨnien asori nəha Pasova irə, iəmə Rom sə ramərɨmənu ia kwopun nəha rukurən nuvehi rakaien iərmama riti ia kalapus sə nəkur Isrel həməres i, nənə məseni in rier mamevən.  
\v 16 Ia nəpɨn nəha iərmama riti fwe ia nəkwai kalapus nərmama pam həukurən in nəɡhɨn nə Parapas.  
\v 17 Ro iamɨnhi irə nəpɨn nərmama housəsɨmwɨn irəha me, Paelat rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha hiokeikei mə takəseni sin rier ia kalapus mamevən, Parapas uə Iesu sə kani mə Kristo?”  
\v 18 \x - \xo 27:18 \xt Jon 11:47-48, Jon 12:19\x*Paelat rəres pen irəha iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə in rukurən mə nəmə asori me səvəi nəkur Isrel həməuvei pen Iesu ia rəɡɨn tɨ nəmwəkiien səvənraha.   
\p
\v 19 Nari riti mwi, nəpɨn in raməkure ia kwopun sə raməkiri nəɡkiariien ikɨn, pran səvənhi rərhi pen nəɡkiariien riti revən tukwe mɨni mə, “Tikəpwəh noien nari riti ia iəmə atukwatukw nəha. Ia nəpɨn rɨran pehe ipwet iakəməkrəha irə. Nənə təkwtəkwuni iakreɡi rərəha tukwe.”   
\p
\v 20 Mətə pris asori me mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel kamhəkeikei m nərmama mə tuhəres Paelat i mə trəseni Parapas rier ia kalapus mamevən, mətə trousi əpune Iesu.   
\p
\v 21 Nənə Paelat rəres pen mwi irəha i mə, “Iəmənmi i sə pəku kɨmiaha hiokeikei mə takəseni rier ia kalapus mamevən?”  
\p Mɨreɡi irəha həni mə, “Parapas.”   
\p
\v 22 Mɨreɡi Paelat rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Ro iamɨnhi irə takəfo ia Iesu sə kani mə Kristo?”  
\p Mɨreɡi irəha pam həni mə, “Pwəh hərui tərini pen in ia nei kamarkuaui.”   
\p
\v 23 Mɨreɡi Paelat rɨni mə, “Tɨ nəfe? Nəfe nəha nərəhaien in rɨno?”  
\p Mətə irəha həni asori mwi mə, “Pwəh hərui tərini pen in ia nei kamarkuaui.”   
\p
\v 24 \x - \xo 27:24 \xt Dut 21:6-9, Mat 27:4\x*Nəpɨn Paelat rətoni mə ko rɨpko mhə rerɨnraha rəpwiuən, mətə hənamo nurɨɡrɨɡien asori, in ruvehi nui, maikuas ia rəɡɨn mi ia nəmrɨnraha pam, mɨni mə, “Iou iakiwən ia nemhəien səvəi iəmə i. Nɨten riwən ia nirak. Ramarə a ia kɨmiaha.”   
\p
\v 25 \x - \xo 27:25 \xt Mat 23:35, Wok Me 5:28\x*Mɨreɡi nərmama me pam həni mə, “Pwəh nɨten rəmak pehe a ia kɨmiaha mɨne nəkwərhakwərha me səkɨmaha.”   
\p
\v 26 Nənə Paelat ro nəkwanraha, məseni Parapas rier ia kalapus mamevən, mətə rɨni nəkwan mə tukərisi Iesu. Nəpɨn naruaɡən me səvənhi hərisi pam in, Paelat ruvei pen in ia rəɡɨnraha mə tuhərui tərini pen ia nei kamarkuaui.   
\s1 Naruaɡən me harɨs əkenhɨn ia Iesu  
\p
\v 27 Naruaɡən me səvəi Paelat həiri Iesu mhəuvnimwə ia nimwə asori səvəi Paelat nəɡhɨn nə Praetoriam. Irəha həkwein irəha me nepwɨn ia kusen səvənraha həuvehe mhousəsɨmwɨn irəha me ipaka tɨ Iesu,  
\v 28 \x - \xo 27:28 \xt Luk 23:11\x*mhəuvehi raka karkahu səvənhi, mharkahu pen karkahu əruerəv min rəmwhen ia karkahu səvəi kiɡ.  
\v 29 Həuvehi rəhi, mhəuvnhi kəfəfau səvəi kiɡ irə, mhəfəfau pen ia kənkapwə, mhəuvei pen mwi rɨɡi nei riti ia rəɡɨn mwatuk rəmwhen ia nəri sə kiɡ rauvehi rahatən pen nasoriien səvəi kiɡ. Hənɨmwi nukurhunraha ia nənimen, mamharɨs əkenhɨn irə, mamhəni mə, “Ik kiɡ səvəi nəkur Isrel kɨmaha iahəsiai ik!”  
\v 30 \x - \xo 27:30 \xt Aes 50:6\x*Irəha hərɡəvəsi in, mhəuvehi raka rɨɡi nei nəha ia rəɡɨn, mhousi kənkapwə irə.  
\v 31 Nəpɨn hənarɨs əkenhɨn raka irə, həuvehi raka karkahu əruerəv nə mharkahu pen tɨnari ihi səvənhi, mhəiri in mhəuvən mə tuhərui tərini pen ia nei kamarkuaui.   
\s1 Naruaɡən me hərui tərini pen Iesu ia nei kamarkuaui  
\p
\v 32 Nəpɨn naruaɡən me nəha hənaməier, hətoni iəmə Saerin riti nəɡhɨn nə Saemon. Irəha həkeikei min mə trəvrani nei kamarkuaui səvəi Iesu.  
\v 33 Irəha həuvən ia kwopun riti nəɡhɨn nə Kolkota (nɨpwrai nahaɡ nəha kwopun səvəi kerhə ia iərmama). Ia kwopun nəha irəha  
\v 34 \x - \xo 27:34 \xt Sam 69:21\x*həuvei pen waen m Iesu mə trənɨmwi. Kəvti pen nɨmwai nari riti rəfiə trasitu muəsi nəmisəien. Mətə nəpɨn Iesu rəpwasi əɡhan, rəpwəh nokeikeiien mə trənɨmwi.  
\v 35 \x - \xo 27:35 \xt Sam 22:18\x*Nəpɨn irəha hərui tərini pen raka in ia nei kamarkuaui, həuai kɨrkɨri tɨnari me səvənhi, mhəuini nari riti sə trahatən pen mə sin truvehi nəfe tɨnari səvənhi.  
\v 36 Nənə həkure ia kwopun nəha, mamhətui tukwe.  
\v 37 Ia kənkapwə irənhə irə irəha hərui pen nəkukuə riti kɨmərai mə Iesu tremhə tɨ nəfe. Rɨni mə: \qt Iesu I Kig Səvəi Nəkur Isrel\qt*   
\p
\v 38 \x - \xo 27:38 \xt Aes 53:12\x*Ia nəpɨn nəha həuvehi rakres mi kəru, mhərui tərini pen mwi irau ia nei kamarkuaui, riti ia nɨkare Iesu mwatuk, riti ia nɨkaren mour.  
\v 39 \x - \xo 27:39 \xt Sam 22:7, Sam 109:25\x*Nənə nərmama səməme kamhəukurau ia suatuk kamhounouini kənkapwənraha me, mamhəni ərəha Iesu,  
\v 40 \x - \xo 27:40 \xt Mat 26:61, Jon 2:19\x*mamhəni mə, “Ik nə iəmə ikɨməni mə tikouraha nimwə səvəi Kumwesən marə muvrhəkɨn mwi ia nəpɨn kahar. Itə, uvehimɨru ik! Trɨni mɨnuə ik Tɨni Kumwesən pərhien, araka ia nei kamarkuaui meiwaiu pehe.”   
\p
\v 41 Ia noien a mwi nəha pris asori me mɨne nahatən me səvəi Loa mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel harɨs əkenhɨn irə, mamhəni mə,  
\v 42 \x - \xo 27:42 \xt Jon 11:50\x*“In rɨməuvehimɨru raka nərmama həpɨk, mətə ko rɨpkuvehimɨru atukw mhə in. Mə in kiɡ səvəi nəkur Isrel pərhien, ramasan mə raraka ia nei kamarkuaui meiwaiu pehe, pwəh kɨtaha sətoni mhəni nɨpərhienien irə.  
\v 43 \x - \xo 27:43 \xt Sam 22:8\x*Iəmə i rahatətə ia Kumwesən mɨni mə in Tɨni Kumwesən. Pwəh sətoni ro mə Kumwesən rerɨn raɡien tukwe truvehimɨru in təkwtəkwuni.”  
\v 44 Iərmama mi nəha sə krauakres kɨnərui tərini pen irau ia nei kamarkuaui irəhar Iesu, irau mwi krauni ərəha in rəmwhen nepwɨn həməni.   
\s1 Iesu remhə  
\p
\v 45 Ia kurkwai nəpɨn ia ran nəpitəvien ruvehe mousəman kwopun me pam ia tənə nəha meste aoa kahar rukurau.  
\v 46 \x - \xo 27:46 \xt Sam 22:1\x*Nənə rarɨpwi tri klok ia nəruarəv Iesu rəkwein əpwəmwɨs, mɨni mɨnuə, “Eloi, Eloi, lama sapaktani?” Nɨpwrai nəɡkiariien nəha in i mə “Kumwesən səiou, Kumwesən səiou, rəfo ikap raka ia nirak iamɨnhi?”   
\p
\v 47 Nərmama me nepwɨn səməme kamhərer mamhəspau ia Iesu həreɡi nəɡkiariien nəha, mhəni mə, “Iəmə i raməkwein Profet Elaeja.”   
\p
\v 48 \x - \xo 27:48 \xt Sam 69:21\x*Nənə təkwtəkwuni a riti ia nirəha raiu muvehi nɨpəri koton, meitesi ia waen sə rəfiə, mɨpiri pen ia nusvenhi rəɡi nei riti, muvehi pen mə Iesu trənɨmwi.  
\v 49 Mətə in me nepwɨn həni mə, “Pəpɨm ro pwəh sətoni mə Profet Elaeja truvehe muvehimɨru iəmə i uə rekəm.”   
\p
\v 50 Nənə Iesu rəkwein əpwəmwɨs mwi, məseni pen nɨmɨruien səvənhi, memhə.   
\p
\v 51 \x - \xo 27:51 \xt Eks 26:31-33, Hip 10:19-20\x*Təkwtəkwuni a mwi tɨnari sə rəɡher tukuahaɡ kwopun ikinan anan fwe ia nəkwai nimwə səvəi Kumwesən reitehi nɨpərɨn kəru fwe irənhə meste nari fwe inhərɨpw. Nənə tɨprənə rɨkiu, meitehi kəruəterei me.  
\v 52 Nɨpəɡi kəruəterei me nepwɨn sə kɨnərkwafə nɨpwrai nərmama ikɨn həuvehe mhəkwaɡ, nənə Kumwesən ro nərmama me səvənhi həpɨk hətui mwi ia nemhəien səvənraha.  
\v 53 Kurirə irə nəpɨn Iesu rətui mwi ia nemhəien səvənhi irəha həier irapw ia nɨpəɡi kəruəterei me səvənraha, mhəuvən ia taon ikinan nə Jerusalem, nərmama həpɨk hətoni irəha.   
\p
\v 54 Iaruaɡən riti nəha in rasori ia naruaɡən me irəha pam hantret. In mɨne naruaɡən me nepwɨn səvənhi kamhətui tɨ Iesu. Nəpɨn irəha hətoni nɨmwnɨmwien nəha mɨne narimnari me nəha sə həməier pehe, həhekɨr asori, mhəni mə, “Nɨpərhienien iəmə i in Tɨni Kumwesən.”   
\p
\v 55 \x - \xo 27:55 \xt Luk 8:2-3\x*Nənə nɨpran me həpɨk ia kwopun nəha kamhərer isipwɨn kwopti tɨ Iesu mamhəspau irə. Nɨpran me nəha həməier ia tənə Kalili, mamhəkurirə ia Iesu, mamhasitu irə.  
\v 56 \x - \xo 27:56 \xt Mat 20:20\x*Meri Maktala, mɨne Meri mama səvəi Jemes mɨne Josef, mɨne mama səvəi tɨni Sepeti mi kamharərer irəha mɨnraha.   
\s1 Josef rərkwafə nɨpwrai Iesu  
\p
\v 57 Iəmə Aramatia riti nəha ikɨn nəɡhɨn nə Josef. Nautə səvənhi rasori. In mwi iərmama riti səvəi Iesu. Ia nəruarəv  
\v 58 \x - \xo 27:58 \xt Dut 21:22-23\x*revən tɨ Paelat, məres pen mə ko Paelat rəseni in ruvehi nɨpwrai Iesu. Ro pen Paelat rɨni nəkwan mə tukuvehi pen min.  
\v 59 Josef revən muvehi nɨpwrai Iesu, muveɡi ia tɨnari əmher riti kɨno ia linen,  
\v 60 \x - \xo 27:60 \xt Aes 53:9\x*nənə məmri pen ia nɨpəɡi kəruəterei riti səvənhi sə in rɨnərai ərori raka. Nəpɨn rɨnəmri raka, rəsəkwuəsəkwu kəruəterei asori riti mərəpinhə pen kwəruə irə, nənə mamevən.  
\v 61 Meri Maktala, mɨne Meri mama səvəi Jemes mɨne Josef krauəkure fwe ikɨn, rouəti pen nɨpəɡi kəruəterei nəha kɨnərkwafə nɨpwrai Iesu ikɨn.   
\s1 Naruaɡən me nepwɨn həsisəɡ əknekɨn nɨpəɡi kəruəterei  
\p
\v 62 Kɨni rakwakwi irə, nəpɨn kaməpnəpenə irə tɨ Sapat, pris asori me mɨne Farisi me həuvən mhousəsɨmwɨn irəha me ia nəmri Paelat,  
\v 63 \x - \xo 27:63 \xt Mat 12:40, 16:21, Jon 2:19-21\x*həni pen tukwe in mə, “Iəmə asori. Rerɨmaha ramrhi nəɡkiariien riti səvəi iəmə nəha rameikuə. Nəpɨn ramɨru ihi, rɨməni mə nəpɨn kahar trukurau nənə in trətui mwi ia nemhəien səvənhi.  
\v 64 Ro iamɨnhi irə tikərhi pen nərmama me nepwɨn səim pwəh həuvən mhəsisəɡ əknekɨn ia nɨpəɡ sə kɨnərkwafə nɨpwran ikɨn meste nəpɨn kahar haruvehe mharukurau. Rərəha nərmama me səvənhi həuvən, mhakres nɨpwran, mhəni pen tɨ nərmama mə in rɨnətui mwi ia nemhəien səvənhi. Tuko ro iamɨnhi irə neikuəien nəha səvənraha trərəha məpi raka sə fwe kupwən.”   
\p
\v 65 Mɨreɡi Paelat rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iakəseni naruaɡən me nepwɨn səiou. Tiho mhəiri irəha mhəuvən mhəsisəɡ əknekɨn ia nɨpəɡi kəruəterei nəha.”  
\v 66 \x - \xo 27:66 \xt Dan 6:17\x*Ro pen irəha həuvən mhəmri pen nari riti ia kəruəterei sə ramərer tukuahaɡ ia nɨpəɡ nəha mə iərmama riti rɨkiu irə irəha tuhətoni mhəukurən. Nənə naruaɡən me nepwɨn kamhərer tukuahaɡ tukwe.   
\c 28  
\s1 Iesu rətui mwi ia nəmhien səvənhi  
\p
\v 1 Nəpɨn Sapat ruvəukurau, ipaka rɨnamran ia Sante, Meri Maktala mɨne Meri mama səvəi Jemes krouevən mə trouətə nɨpəɡi kəruəterei kɨnəmri pen nɨpwrai Iesu irə.   
\p
\v 2 Nənə təkwtəkwuni a irə, nɨmwnɨmwien asori rɨkiu, tɨ nəri nə mə aɡelo riti səvəi Iərɨmənu rier ia neiai meiwaiu pehe, məsəkwu raka kəruəterei nəha kɨnəsisəɡ pen ia nɨpəɡ, nənə məkure utə irə.  
\v 3 \x - \xo 28:3 \xt Mat 17:2, Wok Me 1:10\x*Nɨpwran ramser rəmwhen ia nouapɨrien. Tɨnari səvənhi rəpsan anan.  
\v 4 Nəpɨn naruaɡən me nəha səməme kamhərer tukuahaɡ tɨ nɨpəɡ hətoni aɡelo nəha, həhekɨr mhətəmnɨmwɨn, həuvehe mhəmwhen ia nərmama həuvamhə.   
\p
\v 5 Mətə aɡelo nəha rɨni pen tɨ prən mi nəha mə, “Rouəpwəh nehekɨrien. Iakukurən mə irouətui Iesu sə kɨnərui tərini pen ia nei kamarkuaui.  
\v 6 \x - \xo 28:6 \xt Mat 12:40, 16:21\x*In riwən i. In rɨnətui mwi ia nemhəien səvənhi rəmwhen mə in rɨməni. Rouvehe, rouətə kwopun nɨpwran rɨnamapri ikɨn,  
\v 7 \x - \xo 28:7 \xt Mat 26:32\x*nənə rouevən akwauakw rouni pen tɨ nərmama me səvənhi mə in rɨnətui mwi ia nemhəien səvənhi, nənə təkwtəkwuni in rakupwən ia kɨmiaha mamevən ia tənə Kalili. Kɨmiaha tihətoni in fwe ikɨn. Iroureɡi iakuvəni raka narimnari me i tukumirau i.”   
\p
\v 8 Nənə irau krouəpwəh akwauakw nɨpəɡ, rouhekɨr, mətə rerɨnrau raɡien pɨk mwi. Krouaiu, rouevən mə trouni nəri nəha tɨ nərmama me səvəi Iesu.  
\v 9 Nənə təkwtəkwuni a Iesu rier irapw tɨ nirau, mɨni mə, “Ramasan tukumirau!” Nənə irau krouvehe tukwe, rounɨmwi nukurhunrau ia nənimen, rouəkwtəmhiri nɨsun mi, rousiai in.  
\v 10 \x - \xo 28:10 \xt Hip 2:11\x*Nənə Iesu rɨni pen tɨ nirau i mə, “Rouəpwəh nehekɨrien, rouevən, rouni pen tɨ piak me mə irəha tuhəuvən fwe tənə Kalili. Ia kwopun nəha irəha tuhətə iou.”   
\s1 Nəɡkiariien səvəi naruaɡən me  
\p
\v 11 Nəpɨn irau krourərɨɡ, təkwtəkwuni a mwi, naruaɡən me nepwɨn səməme hənamərer tukuahaɡ nɨpəɡ həuvən fwe taon, nənə mhəni pen narimnari me nəha tɨ pris asori me.  
\v 12 Nənə pris asori me hoeite nəmə asori me səvəi nəkur Isrel mamhərai sun irəha mɨnraha. Nənə nəpɨn həuvərai sun raka, həuvei pen mane asori m naruaɡən me nəha,  
\v 13 \x - \xo 28:13 \xt Mat 27:64\x*mhəni mə, “Kɨmiaha tihəni irapw tɨ nərmama me mə nəpɨn kɨmiaha hiamapri ia nəpɨn nərmama me səvəi Iesu həuvehe mhakres nɨpwran.  
\v 14 Nənə trɨni mɨnuə Paelat rɨreɡi nəɡkiariien nəha, kɨmaha tahəɡkiari min mə in trəpwəh nourahaien kɨmiaha.”  
\v 15 Ro iamɨnhi irə naruaɡən me həuvehi mane, mhəuvən, mho nəfe pris asori me həməni pen tɨ nirəha i. Nənə nəɡkiariien nəha ruvirɨs ia tənə Isrel. Kamɨni ihi ipwet mɨne.   
\s1 Nəɡkiariien sampam Iesu ruvei pen m nərmama me səvənhi  
\p
\v 16 \x - \xo 28:16 \xt Mat 26:32, Mat 28:7,10\x*Ia nəpɨn nəha nərmama me səvəi Iesu irəha pam eleven həuvən fwe tənə Kalili ia təkuər riti sə Iesu rɨməni pen tɨ nirəha i kupwən.  
\v 17 Nəpɨn irəha hətoni in, hənɨmwi nukurhunraha ia nənimen, mhəsiai in. Mətə nepwɨn həreirei amasan ia rerɨnraha mə Iesu pərhien i.  
\v 18 \x - \xo 28:18 \xt Dan 7:14, Jon 13:3, Efes 1:20-22\x*Nənə Iesu ruvehe, mɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kumwesən ruvei pehe nasoriien miou iakamərɨmənu ia narimnari me pam ia neiai mɨne tɨprənə.  
\v 19 \x - \xo 28:19 \xt Mak 16:15-16, Wok Me 1:8, 8:16, 19:5, Rom 6:3, 1Kor 1:13, 10:2, Kal 3:27\x*Ro pen kɨmiaha tihaməkeikei mhəuvən mhəvi nərmama ia tənəmtənə me pam pwəh irəha həuvehe mho nərmama me səiou ia nirəha. Kɨmiaha tihaməkeikei mho paptaes ia nirəha ia nəɡhi Tata mɨne Tɨni mɨne Nənɨmwɨn Ikinan,  
\v 20 \x - \xo 28:20 \xt Wok Me 18:20, Jon 14:23\x*mamhahatən irəha mə irəha tuhaməkeikei mho nəɡkiariien me pam sə iakɨnahatən kɨmiaha irə. Nənə həreɡi ro nəri i. Iou takamarə rerɨn tukumiaha meste nəpɨn sampam.”