\id LUK - Kwamera Translation (after typesetting 0613) 
\h Luk 
\toc1 Luk 
\toc2 Luk 
\toc3 Luk 
\mt1 Luk  
\imt1 Nəɡkiariien sə rani mə nəfe i nəkukuə  
\ip Matiu, Mak, Luk, Jon irəha pam haməɡkiari ia nɨmɨruien səvəi Iesu Kristo, mətə Luk nəkukuə səvənhi rəpwəmwɨs. In mwi rɨmərai nəkukuə nəha kani mə Wok Me. Luk in tokta riti kɨnahatən amasan in rukurən pɨk nari. In rɨmərai nəkukuə i rerɨn ramrhi nəkur Kris mɨne nətəien səvənraha. Luk rokeikei mə nərmama tuhəukurən amasan nəɡkiariien amasan səvəi Iesu Kristo ro nɨpərhienien. Fwe nukune nəkukuə səvənhi Luk raməɡkiari ia nətuiien səvəi Iesu Kristo. In rɨni raka sə nəha marə mɨni mwi nɨmɨruien səvəi Iesu meste nemhəien səvənhi. Luk rokeikei mə kɨtaha tsəukurən mə Iesu Kristo rokeikei nərmama me pam. Luk raməɡkiari pɨk ia nɨpran me səməme hənətoni Iesu. In mwi raməɡkiari ia nəkwərhakwərha me səməme hənətoni Iesu. Ia nusipekɨnien me səvənhi in rɨrai məɡkiari pɨk ia nərmama nautə səvənraha riwən kamometə irəha. Luk 19:10 ramɨni mə, Iesu Kristo in iərmama pərhien riti sə rɨməuvehe fwe kupwən mə trətui nərmama me səməme hənəruei muvei pen nɨmɨruien vi mɨnraha. Luk raməɡkiari pɨk ia naɡienien. Tikətoni naɡienien nəha ia nɨpu səvəi Meri, mətoni mwi ia naɡelo me səməme hənamaɡien ia nəpɨn Iesu rɨnamətui irə. Tikətoni mwi naɡienien nəha ia nərmama me səvəi Kristo səməme hənamrərɨɡ pen fwe Jerusalem mamhaɡien asori tɨ nəri nə mə Kristo rɨnətui mwi ia nemhəien səvənhi. Ro nukurənien i mə Luk rokeikei mə trɨni irapw nəɡkiariien amasan səvəi Kristo mahatən mə Kristo ruvehe ia təkure tɨprənə i nəkur ərəha kamharə irə. In ruvehe mo irəha haɡien, mamheitenhi nəri amasan riti truvehe nəpɨn kurirə, in truvehimɨru irəha.  
\c 1  
\s1 Nəɡkiariien sə rakupwən  
\p
\v 1 \x - \xo 1:1 \xt Wok Me 1:1\x*Nərmama həpɨk hənousari raka tɨ nɨrai penien ia nəkukuə narimnari me nəha Iesu rɨno fwe kupwən nəpɨn ramavən kɨmaha min.  
\v 2 \x - \xo 1:2 \xt Jon 15:27\x*Irəha həmərai pen nəɡkiariien me nəha nərmama həukurən amasan irə həməni pehe tukumaha i. Fwe ia nukune wok səvənhi, nərmama me nəha həukurən amasan irə hənətoni Iesu ia nənimenraha, nənə mamhəvisau irapw nəɡkiariien səvənhi.  
\v 3 Iou mwi iakɨnəskun pam raka narimnari me i mukurən amasan kɨnəfo irə fwe ia nukunen muvehe. Nənə təkwtəkwuni, iəmə asori Teofilas, iakreɡi ramasan mə pwəh iakrai pen ia nəkukuə riti mik.  
\v 4 Iakamo iamɨnhi irə mɨnuə tikukurən amasan nəɡkiariien sə kɨnahatən ik irə. In ro nɨpərhienien.   
\s1 Aɡelo riti rɨni irapw mə Jon Paptaes trətui  
\p
\v 5 \x - \xo 1:5 \xt 1Kron 24:10\x*Ia nəpɨn nəha Herot ramərɨmənu ia tənə Jutia pris riti nəɡhɨn nə Sekaraea. In pris riti ia təmwen səvənraha kani mə Pris me səvəi Apia. Səvənhi iərmama in pran riti sə ruku pen ia kwənəkwus səvəi Eron. Nəɡhɨn nə Elisapet.  
\v 6 Irau pəri noien səvənrau ratukwatukw ia nəmri Kumwesən. Ia nəpɨn me krauesi pen atukwatukw pam nəfe nəɡhɨn Loa səvəi Iərɨmənu rani.  
\v 7 Mətə tɨnɨnrau riwən. Elisapet rɨpkəkwəhakwen mhə. In nɨprənemə. Sekaraea nərɡharə.   
\p
\v 8 Nəpɨn riti Sekaraea irəha təmwen səvənhi kamhowok səvəi pris me ia nəmri Kumwesən ia nimwə səvənhi.  
\v 9 \fig Pris riti rauvani nɨmwəkmwəki nari ia təkure nɨfatə|alt="Priest burninɡ a sacrifice" src="HK00260B.TIF" size="span" loc="Top of paɡe" copy="Horace Knowles" ref="Luk 1:9" \fig*\x - \xo 1:9 \xt Eks 30:7\x*Nənə irəha hesi pen noien səvəi pris me mhəuini nari riti sə ramahatən nari. Trahatən pen mə sin trevən fwe ia nəkwai nimwə səvəi Iərɨmənu muvani nɨmwəkmwəki nari nɨpekɨn rapein amasan ia təkure nɨfatə. Həuini pen nəri nəha nənə rahatən pen Sekaraea.  
\v 10 Ia nəpɨn atukwatukw sə kauvani nɨmwəkmwəki nari nɨpekɨn rapein amasan irə nərmama me kamhəfwaki fwe iruə.   
\p
\v 11 Nənə aɡelo riti səvəi Kumwesən rier pehe mamərer ia nɨkare nɨfatə mwatuk ia nəri kauvani nɨmwəkmwəki nari nɨpekɨn rapein amasan irə.  
\v 12 Nəpɨn Sekaraea rətoni aɡelo nəha, rehekɨr pɨk mətəmnɨmwɨn.  
\v 13 Mətə aɡelo rɨni pen tukwe in mə, “Sekaraea tikəpwəh nehekɨrien. Kumwesən ruvəreɡi raka nəfwakiien səim. Səim iərmama Elisapet trərəhi tɨnɨmirau riti iərman. Nənə tikɨseɡi pen nəɡhɨn nə mə Jon.  
\v 14 Tikreɡi ramasan mamaɡien tukwe. Nəpɨn trətui, nərmama həpɨk mwi rerɨnraha traɡien tukwe.  
\v 15 \x - \xo 1:15 \xt Nam 6:3\x*In truvehe mo iəmə asori ia nəmri Kumwesən. In trɨpkənɨmwi mhə waen uə nənɨmwiien skai. Nəpɨn in ramarə ihi ia tɨpwi mama səvənhi rerɨn ruvəukuər raka ia Nənɨmwɨn Ikinan.  
\v 16 In tro nəkur Isrel me həpɨk hərərɨɡ mhəuvehe tɨ Iərɨmənu Kumwesən səvənraha.  
\v 17 \x - \xo 1:17 \xt Mal 3:1, 4:5-6, Mat 17:11-13\x*In trakupwən ia Iərɨmənu. Nətərɨɡien səvənhi mɨne nɨskaiien səvənhi trəmwhen ia nətərɨɡien mɨne nɨskaiien səvəi Profet Elaeja. In tro tata me hərərɨɡ ia rerɨnraha mə rerɨnraha trɨrhi mwi nɨpwnətɨnraha me. Nərmama səməme hamərui nəkwai Kumwesən in tro irəha hərərɨɡ mhəuvehe mhesi pen nətərɨɡien səvəi nərmama hatukwatukw. Ro iamɨnhi irə in tro nərmama həpnəpenə tɨ nuveheien səvəi Iərɨmənu.”   
\p
\v 18 \x - \xo 1:18 \xt Jen 18:11\x*Mɨreɡi Sekaraea rɨni pen tɨ aɡelo i mə, “Takəfo mukurən mə nəri nəha tro iamɨnhi irə? Kwa iou iakɨnərɡharə səiou iərmama nɨprənemə.”   
\p
\v 19 \x - \xo 1:19 \xt Dan 8:16, 9:21, Hip 1:14\x*Mɨreɡi aɡelo rɨni pen tukwe in mə, “Iou i Kapriel. Iakamərer ia nəmri Kumwesən. In rərhi pehe iou mə takuvehe məɡkiari pehe mik məvisau nəri amasan mik.  
\v 20 \x - \xo 1:20 \xt Luk 1:45\x*Mətə tɨ nəri nə mə ipkɨni mhə nɨpərhienien ia nəɡkiariien səiou, ətə ro, rerɨm triwən. Tipkəɡkiari mhə mesite nəri iakɨməni pehe tukw ik i trier pehe. Trukuə ia nəpɨn atukwatukw səvənhi.”   
\p
\v 21 Ia nəpɨn nəha, fwe iruə, nərmama kamheitenhi Sekaraea. Hərkərinari mə in rəmak tui ia nəkwai nimwə səvəi Kumwesən.  
\v 22 Nəpɨn rier irapw iruə, ko rɨpkəɡkiari mhə mɨnraha, mətə raməɡkiari a ia rəɡɨn. Hənətə həuvəukurən mɨnuə in rɨnətə nari riti rəmwhen ia nəməkrəhaien fwe nəkwai nimwəfwaki.   
\p
\v 23 Nəpɨn nəha Sekaraea ramowok pris irə fwe ia nimwə səvəi Kumwesən ruvehe mukurau, nənə in rɨrərɨɡ mevən fwe imwəni.  
\v 24 Kurirə irə rɨpko mhə tui, nənə səvənhi iərmama Elisapet ro tɨpwɨn. Nəpɨn rɨno tɨpwɨn, raməmak afafa ia nəkwai nimwə səvənhi mesite pen məkwə krirum səvənhi, mamɨni mə,  
\v 25 \x - \xo 1:25 \xt Jen 30:23\x*“Iərɨmənu rɨno nəri miou. Nəpɨn rəti irapw mətə iakamaurɨs ia nəmri nərmama tɨ nəri nə mə səiou iəkunouihi riwən, rerɨn raɡien ruvehi raka naurɨsien nəha ia nirak.”   
\s1 Aɡelo riti rɨni irapw mɨnuə Iesu trətui  
\p
\v 26 Elisapet rɨno tɨpwɨn marə məkwə sikis. Ia nəpɨn nəha Kumwesən rərhi pen aɡelo riti nəɡhɨn nə Kapriel revən mə trətoni prənvi riti fwe ia taon riti ia tənə Kalili nəɡhɨn nə Nasaret.  
\v 27 \x - \xo 1:27 \xt Mat 1:16,18, Luk 2:5\x*Prənvi nəha ramreirei ihi iərman. Kɨnəsisəɡ raka in mɨnuə tresi pen iərman riti nəɡhɨn nə Josef. Josef in kwənəkwus riti səvəi Kiɡ Tevɨt. Prənvi nəha nəɡhɨn nə Meri.  
\v 28 Aɡelo nəha rier pen tukwe in, mɨni mə, “Meri. Tiko maɡien. Iərɨmənu ramasan tukw ik mamarə tukw ik.”   
\p
\v 29 Mətə Meri nətərɨɡien səvənhi rəvsausɨni pɨk tɨ nəɡkiariien nəha mamətərɨɡ mə rəfo aɡelo rɨni pen tukwe in iamɨnhi.  
\v 30 Nənə aɡelo nəha rɨni pen tukwe in mə, “Meri tikəpwəh nehekɨrien. Kumwesən ramasan tukw ik.  
\v 31 \x - \xo 1:31 \xt Aes 7:14, Mat 1:21-23\x*Reɡi ro! Tiko tɨpwɨm, mərəhi nərɨm riti iərman. Tikɨseɡi pen nəɡhɨn nə mə Iesu.  
\v 32 In truvehe mo in iəmə asori. Tukəkwein in mə tɨni Kumwesən, Kumwesən sə rasori anan. Iərɨmənu Kumwesən səkɨmiaha truvehi pen nɨtətə səvəi rɨpwɨni Kiɡ Tevɨt min.  
\v 33 \x - \xo 1:33 \xt Dan 7:14, Maeka 4:7\x*In trərɨmənu ia nuk nuk me ia nərmama me səməme həuku pen ia kwənəkwus səvəi Jekop. Nɨtətə səvənhi trɨpkiwən mhə.”   
\p
\v 34 Mɨreɡi Meri rɨni pen tɨ aɡelo i mə, “Trəfo mo iamɨnhi. Iou prənvi. Iakreirei iərman?”   
\p
\v 35 \x - \xo 1:35 \xt Mat 1:20\x*Mɨreɡi aɡelo rɨni pen tukwe in mə, “Nənɨmwɨn Ikinan truvehe ia niram. Kumwesən sə rasori anan nɨskaiien səvənhi trəuiui ik. Ro iamɨnhi irə tukəkwein pen iəkunouihi ikinan nəha tikərəhi mɨnuə in Tɨni Kumwesən.  
\v 36 Nənə reɡi ro. Ik riti fwe Elisapet nɨprənemə, mətə in mwi rɨno tɨpwɨn trərəhi tɨni riti iərman. Kani in mə pran sə rɨpkəkwəhakwen mhə, mətə ruvəuvehe mɨpəmpəm marə məkwə sikis.  
\v 37 \x - \xo 1:37 \xt Jen 18:14\x*Narimnari me pam rɨməru tɨ Kumwesən.”   
\s1 Meri revən mətoni Elisapet  
\p
\v 38 Mɨreɡi Meri rɨni mə, “Iou pran sə iakamo tukwini nari m Iərɨmənu səiou. Pwəh rukuə ia nirak rəmwhen ia sə ikɨməni.” Nənə aɡelo nəha rəpwəh in mamevən.   
\p
\v 39 Ia nəpɨn nəha, rɨpko mhə tui, Meri rier mevən akwauakw fwe ia rukwənu riti ia təkure tənə ia Jutia,  
\v 40 mevən ia nəkwai nimwə səvəi Sekaraea, maməɡkiari pen m Elisapet.  
\v 41 \x - \xo 1:41 \xt Luk 1:15\x*Nəpɨn Elisapet rɨreɡi Meri raməɡkiari, tɨni rakurisei asori ia tɨpwɨn. Nənə Elisapet rerɨn ruvehe mukuər ia Nənɨmwɨn Ikinan.  
\v 42 \x - \xo 1:42 \xt Dut 28:4\x*Nənə in rəkwein əpwəmwɨs mɨni mə, “Meri Kumwesən ramasan tukw ik məpi raka pam nɨpran me. Ramasan mwi tɨ nərɨm sə tikərəhi.  
\v 43 Mama səvəi Iərɨmənu səiou ruvehe mətə iou. Rəfo ko nəri amasan ia nirak iamɨnhi?  
\v 44 Reɡi ro, nəpɨn ikapirapw məkwein iou, iakreɡi rerɨm, iəkunouihi ia tɨpwɨk rakurisei asori ia naɡienien.  
\v 45 \x - \xo 1:45 \xt Luk 1:20\x*Rerɨm traɡien tɨ nəri nə mə ikɨməni mə nɨpərhienien trukuə irə ia nəfe Iərɨmənu rɨməni pehe tukw ik i.”   
\s1 Meri rəɡnəɡɨni Kumwesən  
\p
\v 46 \x - \xo 1:46 \xt 1Saml 2:1-10\x*Mɨreɡi Meri rɨni mə,  
\q1 “Ia nɨmɨruien pam səiou iakauvehi utə nəɡhi Iərɨmənu səiou.   
\q2
\v 47 Rerɨk raɡien pɨk tɨ Kumwesən səiou sə rauvehimɨru iou.   
\q1
\v 48 \x - \xo 1:48 \xt Luk 1:25, 11:27\x*Iou pran auər a sə iakamo tukwini nari min,  
\q2 mətə rerɨn ramrhi iou.  
\q1 Təkwtəkwuni mɨne mamevən nərmama pam tuhəni iou  
\q2 mə iou pran sə rerɨk ramaɡien,   
\q2
\v 49 tɨ nəri nə mə Kumwesən i sə rɨskai pɨk rɨno narimnari asori me miou.  
\q2 Nəɡhɨn ro ikinan.   
\q1
\v 50 \x - \xo 1:50 \xt Sam 103:13,17\x*Napiien səvənhi ramarə tɨ nərmama me pam səməme kamhəsiai in,  
\q2 mamarə mwi tɨ nɨpwnətɨnraha me mɨne nɨmwipwɨnraha me mamevən.   
\q1
\v 51 \x - \xo 1:51 \xt 2Saml 22:28\x*In ramo nɨmtətien me ia rəɡɨn əsanɨn,  
\q2 maməkoui irapw nərmama səməme kamhəfiəutə ia rerɨnraha.   
\q1
\v 52 \x - \xo 1:52 \xt Job 12:19, 5:11, Sam 147:6\x*In rauvehi irapw kiɡ asori me ia kwopun kamhəkure ikɨn mamhərɨmənu,  
\q2 marə mauvehi utə mwi nəmə auər a me.   
\q1
\v 53 \x - \xo 1:53 \xt 1Saml 2:5, Sam 34:10, Sam 107:9\x*In rauvei pen nəveɡɨnien amasan m nərmama səməme nukumhə ramahi irəha.  
\q2 Hani tɨpwɨnraha rəsisi.  
\q1 Mətə səməme nautə səvənraha rasori in ramərhi irapw irəha,  
\q2 mɨpkuvei pen mhə nari riti mɨnraha.   
\q1
\v 54 \x - \xo 1:54 \xt Aes 41:8, Sam 98:3\x*In ramasitu ia kɨtaha nəkur Isrel.  
\q2 Kɨtaha nərmama me səvənhi samo tukwini nari min.  
\q1 In ramo iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə rerɨn ramrhi napiien səvənhi   
\q2
\v 55 \x - \xo 1:55 \xt Maeka 7:20, Jen 17:7, 18:18, Jen 22:17\x*rosi in rɨməni pen tɨ kaha kupwən me səkɨtaha.  
\q1 In rɨməni pen tɨ Epraham mə in trapi Epraham mɨne nərmama me ia kwənəkwus səvənhi ia nuk nuk me.”   
\p
\v 56 Meri rarə irau Elisapet meste məkwə kahar rukurau, nənə kurirə irə rɨrərɨɡ mevən fwe imwəni.   
\s1 Jon Paptaes rətui  
\p
\v 57 Rɨneste nəpɨn səvəi Elisapet trərəhi tɨni irə. Rərəhi tɨni iərman.  
\v 58 Nərmama me ipaka tukwe mɨne nɨpərɨn me həreɡi mə Kumwesən rɨnapi asori in. Həuvehe mhətə in mamhaɡien pəri.   
\p
\v 59 \x - \xo 1:59 \xt Jen 17:12, Lev 12:3, Luk 2:21\x*Nəpɨn iəkunouihi səvənhi reste nəpɨn eit, həuvehi mhəuvehe mə tukuvehi ninhum min. Nətərɨɡien səvənraha mə tuhəseɡi pen nəɡhɨn nə Sekaraea, nəpwɨnhi tata səvənhi.  
\v 60 \x - \xo 1:60 \xt Luk 1:13\x*Mətə səvənhi mama rɨni mə, “Rekəm. Tsəseɡi pen nəɡhɨn nə mə Jon”   
\p
\v 61 Mɨreɡi irəha həni pen tukwe in mə, “Mətə rəfo? Nahaɡ nəha riwən ia kwənəkwus səim.”   
\p
\v 62 Nənə irəha həɡkiari pen m tata səvənhi ia rəɡɨnraha, mhəres nəfe nahaɡ in rokeikei mə tuhəseɡi pen ia iəkunouihi.  
\v 63 Sekaraea rəres nəri kamrai pen nari irə. Kuvehi pen min. Nənə rɨrai pen ianhi mə, “Nəɡhɨn nə Jon.” Nənə irəha pam hərkərinari irə.  
\v 64 Ia nəpɨn nəha Sekaraea rerɨn rɨnarə mwi. Nənə in rɨnaməɡnəɡɨni Kumwesən.  
\v 65 Nərmama me ia nɨkarkare rukwənu həreɡi həhekɨr. Nəɡkiariien nəha ruvirɨs ia kwopun me pam ia təkure tənə ia Jutia.  
\v 66 Nərmama me pam səməme həreɡi nəɡkiariien nəha hamətərɨɡ irə mə, “Iəkunouihi nəha trəfo irə? Mətə in nə nɨskaiien səvəi Iərɨmənu ramarə irə.”   
\s1 Sekaraea rɨni irapw nəɡkiariien sə ruku pen tɨ Nənɨmwɨn Ikinan  
\p
\v 67 Ia nəpɨn nəha Nənɨmwɨn Ikinan ruvehe mukuər ia reri Sekaraea, tata səvəi Jon, muvei pen nəɡkiariien min. Nənə Sekaraea rɨni mə,   
\q1
\v 68 \x - \xo 1:68 \xt Sam 41:13, Sam 72:18, Sam 106:48, Luk 7:16\x*“Pwəh səɡnəɡɨni Iərɨmənu Kumwesən səkɨtaha nəkur Isrel.  
\q2 In ruvehe masitu ia kɨtaha nərmama me səvənhi meivinari ia kɨtaha.   
\q1
\v 69 \x - \xo 1:69 \xt Sam 18:2\x*In ruvehi utə iəmə skai riti sə truvehimɨru kɨtaha.  
\q2 Iəmə skai nəha in kwənəkwus riti səvəi Kiɡ Tevɨt sə rɨnamo tukwini nari m Kumwesən fwe kupwən.   
\q1
\v 70 Nəri nəha ramesi pen nəɡkiariien me səməme Kumwesən rɨməni pehe tukutaha i ia tərhui profet ikinan me səvənhi fwe kupwən.   
\q1
\v 71 \x - \xo 1:71 \xt Sam 106:10\x*In rɨməni mə truvehimɨru kɨtaha,  
\q2 muvehi raka kɨtaha ia rəɡi nərmama me pam səməme kamhometə kɨtaha, mamhəmwəki kɨtaha.   
\q1
\v 72 \x - \xo 1:72 \xt Jen 17:7, Lev 26:42, Sam 105:8-9, Sam 106:45\x*In rɨməni mə trapi kaha kupwən me səkɨtaha,  
\q2 məpwəh nenouenouien nəɡkiariien ikinan səvənhi.   
\q1
\v 73 \x - \xo 1:73 \xt Jen 22:16-17, Maeka 7:20\x*Promes nəha in rɨməuvei pen m kaha kupwən səkɨtaha Epraham,  
\q2 mauvehi kwəsuahi tukwe.   
\q1
\v 74 In rɨməni mə nəpɨn truvehi raka kɨtaha ia rəɡi nərmama səməme haməmwəki kɨtaha,  
\q2 in trəseni kɨtaha tso tukwini nari min, mhəpwəh nehekɨrien.   
\q1
\v 75 \x - \xo 1:75 \xt Taet 2:12-14\x*Kɨtaha tsəmher mhatukwatukw ia nənimen ia nəpɨn me pam ia nɨmɨruien səkɨtaha.   
\q1
\v 76 \x - \xo 1:76 \xt Aes 40:3, Mal 3:1, Mat 3:3\x*Nənə ik, nərɨk, tukɨni mə Kumwesən sə rasori anan, profet riti səvənhi nə ik,  
\q2 tɨ nəri nə mə tikukupwən məpərhi suatuk me səvəi Iərɨmənu səkɨtaha, nənə in trukurirə.   
\q1
\v 77 \x - \xo 1:77 \xt Jer 31:34\x*Tikɨni irapw tɨ nərmama me səvənhi mə Kumwesən truvehimɨru irəha,  
\q2 məpwəh nərpwɨnien noien ərəha me səvənraha.   
\q1
\v 78 \x - \xo 1:78 \xt Aes 60:1-2\x*Kumwesən səkɨtaha in ramasan pɨk, mamapi kɨtaha.  
\q1 Ia napiien nəha səvənhi in trərhi pehe Kristo ruku pen fwe ia neiai,  
\q2 muvehe tukutaha rəmwhen ia meri rautə ia nəpnəpɨn.   
\q1
\v 79 \x - \xo 1:79 \xt Aes 9:2, 58:8, Mat 4:16\x*In truvei pen nukuraanien m nərmama səməme kamhəkure ia nəpitəvien mɨne təmwkəmwi nemhəien.  
\q2 In triri nɨsutaha ia suatuk səvəi nəmərinuien.”   
\p
\v 80 \x - \xo 1:80 \xt Luk 2:40, Mat 3:1\x*Nənə iəkunouihi nəha rapwinari, mauvehe mɨskai ia nənɨmwɨn. Ia nəpɨn me ramarə fwe ia kwopun akwesakwes ikɨn meste nəpɨn nəha in rier irapw ia nəmri nəkur Isrel.   
\c 2  
\s1 Iesu rətui  
\p
\v 1 Nəpɨn Jon rɨnətui raka, Kiɡ Sisa Okastas, iəmə Rom sə ramərɨmənu ia tənəmtənə me, rɨni nəkwan mɨnuə nərmama me ia kwopun me tuhaməkeikei mhərərɨɡ pen fwe imwənraha atukwatukw mɨnuə tukəvsini irəha.  
\v 2 Noien nəha kɨməkupwən ko ia nəpɨn nəha Kwaerinias ramərɨmənu ia tənə Siria.  
\v 3 Nərmama me pam hərərɨɡ mamhəuvən imwənraha me mɨnuə tuhəuvehi pen nəɡhɨnraha.  
\v 4 Josef rier ia taon nəha Nasaret ia tənə Kalili, mevən ia tənə Jutia ia taon səvəi Kiɡ Tevɨt fwe kupwən kani mə Petlehem, mamevən fwe ikɨn tɨ nəri nə mə ruku pen ia kwənəkwus səvəi Kiɡ Tevɨt.  
\v 5 \x - \xo 2:5 \xt Luk 1:27\x*Krauevən irau Meri mɨnuə tukuvehi nəɡhɨnrau. Josef rɨnəsisəɡ raka Meri. Meri rɨno tɨpwɨn.  
\v 6 Nəpɨn irau krouarə ikɨn, Meri rɨneste nəpɨn atukwatukw səvənhi mə trərəhi iəkunouihi irə.  
\v 7 \x - \xo 2:7 \xt Mat 1:25\x*Rərəhi tɨni iərman, nəmritaik. Rərəhi, muveɡi ia tɨnari, məmri pen ia nɨtətə kaməkwməni nərimɨru me irə. In ro iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə nimwə nəha nərmama kamhərəku pen mamhapri ikɨn ruvəukuər.   
\p
\v 8 Ia kwopun nəha nərmama nepwɨn sə kamhətui tɨ sipsip kamhəmak ia nɨkare taon nəha iruə, mamhətui tɨ sipsip me səvənraha ia nəpɨn.  
\v 9 Aɡelo riti səvəi Iərɨmənu reiwaiu pehe mərer ia nɨkarenraha. Nukuraanien səvəi Iərɨmənu rəhiəpwɨn irəha. Nənə irəha həhekɨr pɨk.  
\v 10 Mətə aɡelo nəha rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha tihəpwəh nehekɨrien. Həreɡi ro! Iou takəvisau nəɡkiariien amasan anan m kɨmiaha. Nərmama pam tuhaɡien asori tukwe.  
\v 11 Ipwet ia taon səvəi Kiɡ Tevɨt kupwən kwəti iəkunouihi riti rɨnətui. In Kristo, Iərɨmənu səkɨtaha. Kumwesən ruvərfi raka in mə truvehe tukumiaha muvehimɨru kɨmiaha.  
\v 12 Nəri tro nɨmtətien m kɨmiaha. Tihəuvən mhətoni kwəti iəkunouihi kuveɡi ia tɨnari raməmak ia nɨtətə kaməkwməni nərimɨru me irə.”   
\p
\v 13 Aɡelo nəha rəɡkiari pam, nənə təkwtəkwuni a mwi irə naɡelo me həpɨk həuku pen fwe ia neiai mhərer irəha min, mamhəɡnəɡɨni Kumwesən mamhani nɨpu mə,   
\q1
\v 14 \x - \xo 2:14 \xt Luk 19:38\x*“Kaməɡnəɡɨni Kumwesən fwe irənhə anan.  
\q2 Ia tɨprənə i nəmərinuien trarə tɨ nərmama me səməme Kumwesən rerɨn raɡien tɨ nirəha.”   
\p
\v 15 Nəpɨn naɡelo me həpwəh irəha mhərərɨɡ pen fwe ia neiai, nərmama me nəha səməme kamhətui tɨ sipsip me həni pen tɨ nirəha me i mə, “Pwəh səuvən fwe Petlehem mhətə ro nəri Iərɨmənu rɨməni pehe tukutaha i.”   
\p
\v 16 \x - \xo 2:16 \xt Luk 2:10-12\x*Nənə irəha havən akwauakw mhəuvən mhətoni Meri mɨne Josef mɨne kwəti iəkunouihi sə ramapri ia nɨtətə kaməkwməni nərimɨru me irə.  
\v 17 Nəpɨn hətoni iəkunouihi nəha, həni irapw nəfe aɡelo rɨməni pen tɨ nirəha i.  
\v 18 Nənə nərmama me pam səməme hamreɡi hərkərinari ia nəɡkiariien səvənraha.  
\v 19 \x - \xo 2:19 \xt Luk 2:51\x*Mətə Meri rəkwtəmhiri pam narimnari me nəha ia rerɨn mamətərɨɡ tukwe.  
\v 20 Nənə nərmama me nəha səməme kamhətui tɨ sipsip hamərərɨɡ mamhəɡnəɡɨni Kumwesən mamhəuvehi utə nəɡhɨn tɨ narimnari me nəha hənətoni mhəreɡi rosi kɨməni pen tɨ nirəha i.   
\s1 Kuvehi ninhum m Iesu  
\p
\v 21 \x - \xo 2:21 \xt Luk 1:31,59\x*Nəpɨn sə ro eit irə kuvehi ninhum m iəkunouihi nəha, kseɡi pen nəɡhɨn nə mə Iesu, nəhaɡ sə aɡelo rɨməkupwən muvei pen m Meri nəpɨn rɨpko mhə ihi tɨpwɨn.   
\p
\v 22 \x - \xo 2:22 \xt Lev 12:1-8\x*Nənə rɨno nəpɨn sə Josef mɨne Meri tro narimnari me nəha Loa səvəi Moses rɨni mə tro irau krouvehe rouəmher mwi tɨ nəfwakiien. Ia nəpɨn nəha krouərəhi Iesu, rouevən fwe ia Jerusalem mə trouvei pen m Iərɨmənu.  
\v 23 \x - \xo 2:23 \xt Eks 13:2,12,15\x*Noien nəha ramesi pen nəɡkiariien i kɨmərai pen ia Loa səvəi Iərɨmənu. Rɨni mə, “Nəmritaik me pam nərman me tukəkwein irəha mə nəkwərhakwərha ikinan me səvəi Iərɨmənu.”  
\v 24 \x - \xo 2:24 \xt Lev 12:8\x*Irau krouevən mwi mə trouvei pen nərimɨru riti tukousi əpune kuvei pen m Iərɨmənu. Noien nəha ramesi pen nəɡkiariien i sə raməmak ia Loa səvənhi. Rɨni mə, “Nərmama me iamɨnhi tuhəuvei pen mak kəru uə kwəti menu kəru.”   
\s1 Simeon rətoni Iesu məɡnəɡɨni Kumwesən tukwe  
\p
\v 25 \x - \xo 2:25 \xt Aes 40:1, 49:13\x*Iərmama riti ia Jerusalem nəɡhɨn nə Simeon. In iəməfwaki riti. Noien səvənhi ratukwatukw. In rameitenhi nəpɨn nəha iəmə nəha kani mə Kristo truvehe irə, nənə muvehimɨru nəkur Isrel. Nənɨmwɨn Ikinan rarə ia Simeon.  
\v 26 Nənɨmwɨn Ikinan nəha rɨnahatən raka in mə ko in rɨpkemhə mhə meste trətoni Kristo nəha Kumwesən rɨməni mə trərhi pehe i.  
\v 27 Nənɨmwɨn Ikinan riri pen Simeon revən ia nəkwai nimwə səvəi Kumwesən. Nəpɨn Josef mɨne Meri krouərəhi iəkunouihi nəha Iesu, rouuvnimwə pehe mə tro narimnari me nəha Loa səvəi Iərɨmənu rɨni,  
\v 28 Simeon rərəhi pehe Iesu ia rəɡɨn mi, məɡnəɡɨni Kumwesən tukwe, mɨni mə,   
\q1
\v 29 “Iərɨmənu. Ikɨno nəɡkiariien səim ruvəuvehe muvəukuə.  
\q2 Iou iərmama sə iakamo tukwini nari mik.  
\q1 Təkwtəkwuni nəha iakukurən nemhəien,  
\q2 mətə nəmərinuien trarə tukw iou.   
\q1
\v 30 \x - \xo 2:30 \xt Aes 52:10, Luk 3:6, Taet 2:11\x*Nənimek rɨnətoni suatuk səim sə tikuvehimɨru nərmama me irə.   
\q2
\v 31 Ikɨnəpnəpenə raka suatuk i ia nəmri nərmama ia kwopun me pam.   
\q1
\v 32 \x - \xo 2:32 \xt Aes 42:6, 49:6, Aes 52:10\x*Iəkunouihi i truvei pen nukuraanien mɨne nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel.  
\q2 Irəha tuhətə nari, mhəɡnəɡɨni səim nərmama me nəkur Isrel tukwe.”   
\p
\v 33 Nəpɨn Josef mɨne Meri kroureɡi nəɡkiariien nəha Simeon rani ia iəkunouihi səvənrau, krouərkərinari irə.  
\v 34 \x - \xo 2:34 \xt Aes 8:14, Mat 21:42, 1Kor 1:23, 1Tes 2:8\x*Nənə Simeon rəkwein amasan mwi ia nirau, mɨni pen tɨ Meri mama səvəi iəkunouihi nəha mə, “Reɡi ro! Kumwesən ruvərfi raka iəkunouihi i mə tro nəkur Isrel həpɨk həmwei, nənə marə mo mwi həpɨk hərer. In trəmwhen ia nɨmtətien riti. Nərmama həpɨk tuhəni ərəha in,  
\v 35 nənə mho nərmama hətoni nətərɨɡien me səvənraha sə kamhərkwafə ia rerɨnraha. Nənə ik mwi tikreɡi nəmisəien fwe ia rerɨm rəmwhen kəpi ik ia nau.”   
\s1 Ana rətoni Iesu məɡnəɡɨni Kumwesən tukwe  
\p
\v 36-37 \x - \xo 2:36-37 \xt 1Tim 5:5\x*Pran riti nəha ikɨn nəɡhɨn nə Ana. In profet riti. Tata səvənhi nəɡhɨn nə Fanuel. In kwənəkwus riti səvəi Aser fwe kupwən.\f + \fr 2:36-37 \ft Aser in kwənəkwus riti səvəi nəkur Isrel.\f* Nəpɨn Ana rɨnaməprən vi ihi, in rerə, mamarə irau səvənhi iərman nuk sefen. Kurirə irə iərman səvənhi remhə məpwəh in. Nənə prən nəha rarə iamɨnhi muvehe meste in rɨnəprənemə. Nuk səvənhi eiti foa. Ia nəpɨn me Ana rɨpkier mhə ia nəkwai nimwə səvəi Kumwesən. Mətə ia nəpɨn mɨne ia ran ramsiai Kumwesən, maməpwəh nəveɡɨnien, maməfwaki.  
\v 38 \x - \xo 2:38 \xt Aes 52:9\x*Nəpɨn Simeon raməɡkiari ia iəkunouihi nəha, təkwtəkwuni a mwi Ana rier pehe, mɨnani tanak tɨ Kumwesən, mɨnaməɡkiari ia iəkunouihi nəha m nərmama səməme kamheitenhi Kristo mə truvehe meivinari ia Jerusalem.   
\s1 Josef mɨne Meri krourərɨɡ rouevən fwe Nasaret  
\p
\v 39 \x - \xo 2:39 \xt Mat 2:23\x*Nəpɨn Josef mɨne Meri krɨno pam narimnari me nəha Loa səvəi Iərɨmənu rɨni, krourərɨɡ rouevən fwe tənə Kalili ia taon səvənrau Nasaret.  
\v 40 \x - \xo 2:40 \xt Luk 1:80, 2:52\x*Nənə iəkunouihi nəha rapwinari. Nɨpwran ruvehe mamskai. Nukurənien səvənhi rautə pehe. Ia nəpɨn me Kumwesən raməkwein amasan irə.   
\s1 Iesu rɨmətəmaruə mevən fwe Jerusalem  
\p
\v 41 \x - \xo 2:41 \xt Eks 12:24-27, Eks 23:14-17, Dut 16:1-8\x*Ia nuk me pam tata mɨne mama səvəi Iesu krauesi pen narəien səvəi nəkur Isrel, rauevən fwe Jerusalem nəpɨn kamho nəveɡɨnien asori nəha Pasova.  
\v 42 Nəpɨn Iesu səvənhi nuk twelef, həutə pen fwe ikɨn rəmwhen kamho ia nuk me pam.  
\v 43 \x - \xo 2:43 \xt Eks 12:18\x*Nəpɨn həno pam nəveɡɨnien asori nəha, nərmama me kamhərərɨɡ mamhəuvən fwe imwənraha me, mətə təmaruə nəha Iesu ramo a fwe Jerusalem. Səvənhi tata mɨne mama kroureirei.  
\v 44 Rerɨnrau ramrhi mə ramavən irəha nərmama səməme kamhərərɨɡ mamhəuvən fwe imwənraha. Ia nəpɨn pekɨn kamhəuvən iamɨnhi, nənə irau krɨnauətui in ia kwənəkwus səvənrau mɨne nərmama səməme krouukurən amasan irəha.  
\v 45 Nəpɨn krouəpwəh nətəien Iesu, krourərɨɡ, rouevən fwe Jerusalem, rouətui in.  
\v 46 Nəpɨn kahar rukurau, nənə krouətə in fwe ia nəkwai nimwə səvəi Kumwesən. Raməkure ia kurkwai nahatən me səvəi nəkur Isrel, mamətərɨɡ irəha, maməres irəha nəresien me nepwɨn.  
\v 47 Nərmama me pam səməme kamhətərɨɡ in, nənimenraha rier tɨ nəri nə mə Iesu ramərai pen amasan nɨpwrai nəɡkiariien mɨnraha, mukurən amasan nari.  
\v 48 Nəpɨn tata mɨne mama səvənhi krouətə in, irau mwi nənimenrau rier. Nənə mama səvənhi rɨni pen tukwe in mə, “Nərɨk, rəfo iko iamɨnhi irə ia kɨmrau? Ətə ro! Kɨmrau tata səim iarouətui əmisə ik, rouhekɨr pɨk.”   
\p
\v 49 \x - \xo 2:49 \xt Jon 2:16\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirau i mə, “Rəfo kɨmirau irouətui iou? Rosi iroureirei mə takaməkeikei marə ia nəkwai nimwə səvəi Tata səiou?”\f + \fr 2:49 \ft Suatuk riti mwi tɨ nɨniien nəɡkiariien i in i mə “Rosi kɨmirau iroureirei mə takaməkeikei mamo wok səvəi Tata səiou.”\f*  
\v 50 Mətə irau kroureirei nɨpwrai nəɡkiariien nəha Iesu rani pen tɨ nirau i.   
\p
\v 51 \x - \xo 2:51 \xt Luk 2:19\x*Kurirə irə Iesu reiwaiu mevən fwe ia Nasaret irəhar mɨnrau, mamsiai irau. Ia nəpɨn me mama səvənhi rerɨn ramrhi narimnari me nəha, mamətərɨɡ tukwe.  
\v 52 \x - \xo 2:52 \xt 1Saml 2:26, Prov 3:4, Luk 1:80\x*Nənə Iesu nɨpwran mɨne nukurənien səvənhi krouvehe rouasori. Kumwesən mɨne nərmama kamhəkwein amasan irə.   
\c 3  
\s1 Jon Paptaes raməvisau fwe ia kwopun akwesakwes ikɨn  
\p
\v 1 Taepirias Sisa, kiɡ səvəi nəkur Rom, rɨnərɨmənu raka nuk fiftin. Ia nəpɨn nəha Ponjes Paelat in iəmə Rom sə ramərɨmənu ia tənə Jutia. Herot in iəmə Rom sə ramərɨmənu ia tənə Kalili. Piəvi Herot nəɡhɨn nə Filip in iəmə Rom sə ramərɨmənu ia kwopun mi nəha kəru Ituria mɨne Trakonaetas. Lisanias in iəmə Rom sə ramərɨmənu ia Apilin.  
\v 2 \x - \xo 3:2 \xt Luk 1:80\x*Anas mɨne Kaeafas irau iəmə Isrel mi sə krauvehi wok səvəi pris asori anan ia Jerusalem. Nəpɨn irau krouvehi wok nəha, Kumwesən rəɡkiari m Jon tɨni Sekaraea ia kwopun akwesakwes ikɨn.  
\v 3 \x - \xo 3:3 \xt Wok Me 13:24, 19:4\x*Nənə Jon revən ia kwopun me pam ipaka tɨ nui arɨs Jotan, mamɨni irapw tɨ nərmama mə, “Kɨmiaha tihaməkeikei mhərərɨɡ ia noien ərəha me səkɨmiaha, mho paptaes, nənə Kumwesən trəpwəh nərpwɨnien noien ərəha me səkɨmiaha.”  
\v 4 Nəri nəha ramesi pen nəɡkiariien i kɨmərai pen ia nəkukuə səvəi Profet Aesea. Rɨni mə,  
\q1 “Iərmama riti raməkwein əpwəmwɨs ia kwopun akwesakwes ikɨn mamɨni mə,  
\q1 ‘Kɨmiaha tihaməkeikei mhəpərhi suatuk səvəi Iərɨmənu səkɨtaha,  
\q2 mhəmri atukwatukw suatuk ouihi me səvənhi.   
\q1
\v 5 Nəkwətənə me pam tukərhavən irəha.  
\q2 Təkuər me mɨne nahakw me tukuvehi irapw pam irəha.  
\q1 Suatuk ikou me tuko irəha həuvehe mhatukwatukw.  
\q2 Suatuk me kamhapətiapəti tukeipeni irəha pwəh həuvehe mhəpwiə,   
\q1
\v 6 nənə nərmama me pam tuhətə suatuk sə Kumwesən truvehimɨru nərmama me irə.’”   
\p
\v 7 \x - \xo 3:7 \xt Mat 12:34, 23:33\x*Nərmama həpɨk həuvən tɨ Jon mə tro paptaes ia nirəha. In rani pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha hiəmwhen ia snek me kamhahi əpune nərmama. Kumwesən niemaha rəpi. Rɨpko mhə tui in trərpwɨn noien ərəha me səkɨmiaha. Sin rɨni pehe tukumiaha i mə tihap raka irə?  
\v 8 \x - \xo 3:8 \xt Jon 8:33,39\x*Kɨmiaha tihaməkeikei mho noien amasan me trahatən pen mə kɨmiaha hiənəpwəh pərhien noien ərəha me səkɨmiaha. Rərəha kɨmiaha tihəni pen tukumiaha me i mə Epraham in kaha səkɨmiaha. Iakani pehe tukumiaha i mə Kumwesən rukurən nuvehiien kəruəterei me i, mo nɨpwnəti Epraham me ia nirəha.  
\v 9 \x - \xo 3:9 \xt Mat 7:19\x*In rɨnərpwi pen raka paha səvənhi ia nuai nei me na trərai. Nei me pam səməme həpkukuə mhə nukwai nei amasan in trərai əmwesi, mousə pen irəha ia napw.”   
\p
\v 10 Nərmama me nəha həres pen Jon i mə, “Nəfe nəha kɨmaha taho?”   
\p
\v 11 Mɨreɡi Jon rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iərmama karkahu səvənhi kəru traməkeikei muvehi pen riti m iərmama karkahu səvənhi riwən. Iərmama nəveɡɨnien sənəni rasori traməkeikei mo mwi iamɨnhi masitu ia iərmama nəveɡɨnien sənəni riwən.”   
\p
\v 12 \x - \xo 3:12 \xt Luk 7:29\x*Ia nəpɨn nəha nərmama nepwɨn səməme kamərəku pen takis mɨnraha irəha mwi həuvehe mə Jon tro paptaes ia nirəha. Irəha həni pen tukwe in mə, “Iahatən, nəfe nəha kɨmaha taho?”   
\p
\v 13 Mɨreɡi Jon rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha tihəpwəh nuvehiien mane rəpi raka sə kɨməni mə tihəuvehi.”  
\v 14 Naruaɡən me nepwɨn irəha mwi həres pen Jon i mə, “Nənə kɨmaha, kɨmaha taho nəfe?”  
\p Mɨreɡi Jon rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha tihəpwəh nəkeikeiien m nərmama mheikuə ia nirəha mə tiho nəmisəien mɨnraha trɨni mɨnuə həpkuvei pehe mhə mane m kɨmiaha. Rerɨmiaha traməkeikei maɡien tɨ nərəkuien səkɨmiaha.”   
\p
\v 15 Ia nəpɨn nəha nərmama me kamheitenhi mə Jon tro nari riti. Nərmama me pam rerɨnraha rarhi mə rosi Jon in Kristo, iəmə nəha Kumwesən rɨməni mə trərhi pehe i.  
\v 16 \x - \xo 3:16 \xt Wok Me 13:25\x*Mətə Jon rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iou iakamo paptaes ia kɨmiaha ia nui, mətə iərmama səvənhi nɨskaiien rasori məpi raka iou, in nə rauvehe kurirə ia nirak. Iou iapkəmwhen mhə mə takɨfi raka nəkwus ia səvənhi put. In tro paptaes ia kɨmiaha ia Nənɨmwɨn Ikinan mɨne ia napw.  
\v 17 Fok səvənhi, in rarukwi utə nuni nari me irə rɨnəmak raka ia rəɡɨn, na trɨrukwi utə nuni nari me səvənhi irə tɨ nuaiien nunɨn mɨne tekɨn. In trɨpeki nuni nari me sə ramasan mevən ia nimwə səvənhi sə ramoeite nəveɡɨnien ikɨn, mətə tekɨn sə rərəha in trɨhiai pen napw irə, napw sə trɨpkɨfwə mhə.”  
\v 18 Ia nəɡkiariien me rɨpɨk mwi Jon raməvisau irapw nəɡkiariien amasan m nərmama, mamousari mə tro irəha hərərɨɡ ia noien ərəha me səvənraha.   
\p
\v 19 \x - \xo 3:19 \xt Mat 14:3-4, Mak 6:17-18\x*Mətə ia nəpɨn nəha Herot, iəmə Rom sə ramərɨmənu ia tənə Kalili, rakres pran səvəi piəvni. Prən nəha nəɡhɨn nə Herotias. Jon rəɡkiari m Herot, mɨni mə noien nəha mɨne noien me rɨpɨk mwi Herot rɨno hərəha.  
\v 20 Nənə Herot rarə makutan pen mwi nərəhaien riti mwi ia nərəhaien me nəha səvənhi, muvehi puvnimwə Jon ia kalapus.   
\s1 Jon ro paptaes ia Iesu  
\p
\v 21 Nəpɨn Jon ramo paptaes ihi ia nərmama, ro paptaes mwi Iesu. Ia nəpɨn nəha Iesu raməfwaki, mətoni kəpuapen rəkwaɡ,  
\v 22 \x - \xo 3:22 \xt Jon 1:32, Mat 17:5, Luk 9:35\x*Nənɨmwɨn Ikinan rosi mak inhərɨpw reiwaiu pehe məkure irə, nənə reri Kumwesən ruku pen ia neiai, mɨni mə, “Ik nərɨk keikei. Rerɨk raɡien tukw ik.”   
\s1 Kaha me səvəi Iesu Kristo  
\p
\v 23 \x - \xo 3:23 \xt Luk 4:22, Jon 6:42\x*Nəpɨn Iesu rɨnamostat wok səvənhi, wok səvəi nəvisauien, nuk səvənhi rəmwhen ia toti. Nərmama me rerɨnraha ramrhi mə in tɨni Josef.  
\q1 Josef in tɨni Heli.\f + \fr 3:23 \ft Sətoni mə Matiu in mwi rɨmərai pen kwənəkwus səvəi Iesu ia nəkukuə səvənhi (Mat 1:1-17), mətə kwənəkwus nəha Matiu rɨmərai ropə ia kwənəkwus i Luk rɨmərai. Kwənəkwus mi nəha kroupkəmwhen mhə tɨ nəri nə mə Matiu rostat ia Epraham mauvehe mamesi pen kwənəkwus səvəi Kiɡ Tevɨt mɨne tɨni nəɡhɨn nə Solomon, mətə Luk rostat ia Iesu mamrərɨɡ mamesi pen kwənəkwus səvəi Kiɡ Tevɨt mɨne tɨni nəɡhɨn nə Natan. Rosi Luk in rani kwənəkwus səvəi Meri, mətə Matiu in rani kwənəkwus səvəi Josef. Mə nɨpərhienien Luk rani kwənəkwus səvəi Meri, suatuk riti mwi tɨ nɨniien kwəti nəɡkiariien ia vas 23 in i mə: “Nərmama me rerɨnraha ramrhi mə in tɨni Josef, mətə rekəm. In tɨni Meri. Tata səvəi Meri in Heli.”\f*   
\q1
\v 24 Heli in tɨni Matat. Matat in tɨni Livae.  
\q1 Livae in tɨni Melki. Melki in tɨni Janae.  
\q1 Janae in tɨni Josef.  
\v 25 Josef in tɨni Matatias.  
\q1 Matatias in tɨni Amos. Amos in tɨni Neham.  
\q1 Neham in tɨni Esli. Esli in tɨni Nanɡae.   
\q1
\v 26 Nanɡae in tɨni Mahat. Mahat in tɨni Matatias.  
\q1 Matatias in tɨni Semein. Semein in tɨni Josek.  
\q1 Josek in tɨni Jota.  
\v 27 \x - \xo 3:27 \xt 1Kron 3:17,19, Esra 3:2\x*Jota in tɨni Joanan.  
\q1 Joanan in tɨni Resa. Resa in tɨni Serupapel.  
\q1 Serupapel in tɨni Sealtiel. Sealtiel in tɨni Neri.   
\q1
\v 28 Neri in tɨni Melki. Melki in tɨni Ati.  
\q1 Ati in tɨni Kosam. Kosam in tɨni Elmatam.  
\q1 Elmatam in tɨni Ere.  
\v 29 Ere in tɨni Josua.  
\q1 Josua in tɨni Elieser. Elieser in tɨni Jorim.  
\q1 Jorim in tɨni Matat. Matat in tɨni Livae.   
\q1
\v 30 Livae in tɨni Simeon. Simeon in tɨni Juta.  
\q1 Juta in tɨni Josef. Josef in tɨni Jonam.  
\q1 Jonam in tɨni Eliakim.  
\v 31 \x - \xo 3:31 \xt 2Saml 5:14\x*Eliakim in tɨni Melea.  
\q1 Melea in tɨni Mena. Mena in tɨni Matataha.  
\q1 Matataha in tɨni Natan. Natan in tɨni Kiɡ Tevɨt.   
\q1
\v 32 Kiɡ Tevɨt in tɨni Jese. Jese in tɨni Opet.  
\q1 Opet in tɨni Poas. Poas in tɨni Salmon.  
\q1 Salmon in tɨni Nason.  
\v 33 \x - \xo 3:33 \xt Jen 29:35\x*Nason in tɨni Aminatap.  
\q1 Aminatap in tɨni Atmin. Atmin in tɨni Arni.  
\q1 Arni in tɨni Hesron. Hesron in tɨni Peres.  
\q1 Peres in tɨni Juta.  
\v 34 Juta in tɨni Jekop.  
\q1 Jekop in tɨni Aesak. Aesak in tɨni Epraham.  
\q1 Epraham in tɨni Tera. Tera in tɨni Nehor.   
\q1
\v 35 Nehor in tɨni Seruɡ. Seruɡ in tɨni Rehu.  
\q1 Rehu in tɨni Pelek. Pelek in tɨni Epar.  
\q1 Epar in tɨni Sela.  
\v 36 \x - \xo 3:36 \xt Jen 11:10-26\x*Sela in tɨni Kaenan.  
\q1 Kaenan in tɨni Apaksat. Apaksat in tɨni Sem.  
\q1 Sem in tɨni Noa. Noa in tɨni Lamek.   
\q1
\v 37 Lamek in tɨni Metusela. Metusela in tɨni Inok.  
\q1 Inok in tɨni Jaret. Jaret in tɨni Mahalalel.  
\q1 Mahalalel in tɨni Kenan.  
\v 38 \x - \xo 3:38 \xt Jen 4:25-5:32\x*Kenan in tɨni Enos.  
\q1 Enos in tɨni Set. Set in tɨni Atam.  
\q1 Atam in tɨni Kumwesən.   
\c 4  
\s1 Setan rəmwur mə tro Iesu rɨmwei ia nərəhaien  
\p
\v 1 Nəpɨn Iesu rəpwəh nui arɨs Jotan mə trɨrərɨɡ mevən ia tənə Kalili, rerɨn rukuər ia Nənɨmwɨn Ikinan. Nənɨmwɨn nəha riri pen in revən fwe ia kwopun akwesakwes ikɨn.  
\v 2 Ia kwopun nəha Setan rəmwur nəpɨn foti mə tro Iesu rɨmwei ia nərəhaien. Ia nəpɨn nəha Iesu rəpwəh nəniien nari. Nəpɨn foti me nəha həuvehe mhəukurau pam, nənə in rɨreɡi nukumhə rɨnahi.   
\p
\v 3 Nənə Setan rɨni pen tukwe in mə, “Trɨni mɨnuə ik Tɨni Kumwesən pərhien, ni pen tɨ kəpwier i mə truvehe mo nəveɡɨnien irə.”   
\p
\v 4 \x - \xo 4:4 \xt Dut 8:3\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan mə, ‘Iərmama trəpwəh nɨmɨruien ia nəveɡɨnien əpa.’”   
\p
\v 5 Ia nəpɨn nəha Setan ruvehi Iesu mutə mahatən nɨtətə me pam kiɡ me kamhərɨmənu ia nirəha ia təkure tɨprənə i,  
\v 6 \x - \xo 4:6 \xt Mat 28:18\x*nənə mɨni pen tukwe in mə, “Takuvei pehe nasoriien mik ikərɨmənu ia nɨtətə me pam nəha. Nautə amasan me pam ia nirəha tuho səim ia nirəha. Nautə me nəha hənəmak raka ia rəɡɨk. Iakukurən nuvei penien m sin nəɡhɨn iakokeikei mə takuvei pen min.  
\v 7 Ro iamɨnhi irə trɨni mɨnuə ikɨsiai iou, mɨnɨmwi nukurhum mi ia nənimek, narimnari me pam nəha tuhəuvehe mho səim irə.”   
\p
\v 8 \x - \xo 4:8 \xt Dut 6:13-14\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan mə, ‘Tikɨsiai Iərɨmənu Kumwesən səim, mɨnɨmwi nukurhum mi ia nənimen. In əpa nə tiko nəkwan.’”   
\p
\v 9 Ia nəpɨn nəha Setan ruvehi Iesu mevən fwe ia Jerusalem, mukurei pen in ia kwopun riti irənhə anan ia təkure nimwə səvəi Kumwesən, nənə mɨni pen tukwe in mə, “Trɨni mɨnuə ik Tɨni Kumwesən pərhien, ivə irapw ia kwopun i.  
\v 10 Kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan mə,  
\q1 ‘Kumwesən trɨni pen tɨ naɡelo me səvənhi  
\q2 mə irəha tuhaməkeikei mhətui amasan tukw ik,   
\q1
\v 11 mhəuvehi utə ik ia rəɡɨnraha,  
\q2 kamo ikouini nɨsum ia kəruəterei riti.’”   
\p
\v 12 \x - \xo 4:12 \xt Dut 6:16, 1Kor 10:9\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Nəkukuə Ikinan rani mə, ‘Tikəpwəh neipweipwiien Iərɨmənu Kumwesən səim.’”   
\p
\v 13 \x - \xo 4:13 \xt Hip 2:18, 4:15\x*Setan ramousari iamɨnhi irə mə tro Iesu rɨmwei ia nərəhaien me nəha. Nəpɨn ro sampam, rəpwəh Iesu mamevən mə tɨ nəpɨn riti ruvehe mwi tukwe.   
\s1 Iesu rɨnaməvisau ia tənə Kalili  
\p
\v 14 Kurirə irə Iesu rɨrərɨɡ, mevən ia tənə Kalili, nɨskaiien səvəi Nənɨmwɨn Ikinan rarə irə. Nəɡkiariien sə raməvisau in ruvirɨs mevən ia kwopun me pam ia tənə nəha.  
\v 15 Nənə in ramahatən nərmama ia nəkwai nimwəfwaki me səvəi nəkur Isrel. Nərmama me pam kamhəuvehi utə nəɡhɨn.   
\s1 Nəkur Nasaret həpkɨsiai mhə Iesu  
\p
\v 16 \fig Nɨmwai nəkukuə kɨnərfe|alt="Prophets words written on a scroll" src="HK00150B.TIF" size="col" loc="Near to the text" copy="Horace Knowles" ref="Luk 4:16" \fig*Nənə Iesu ruvehe ia Nasaret, kwopun nəha in rɨməpwinari ikɨn. Ia Sapat in ruvnimwə ia nimwəfwaki səvəi nəkur Isrel rəmwhen ramo ia Sapat me pam, mərer mə trəvsini irapw Nəkukuə Ikinan.  
\v 17 Nənə iərmama riti ruvehi nɨmwai nəkukuə nəha kɨnərfe kɨrai pen nəɡkiariien səvəi Profet Aesea irə, muvehi muvei pen m Iesu. Nənə Iesu ruvehi mɨvi atukw i, mətui mətoni kwopun kɨmərai pen nəɡkiariien i rɨni iamɨnhi irə mɨnuə:   
\q1
\v 18 “Nənɨmwɨn səvəi Iərɨmənu ramarə ia nirak,  
\q2 tɨ nəri nə mə in ruvərfi raka iou mə takaməkeikei mɨni irapw nəɡkiariien amasan tɨ nərmama nautə səvənraha riwən.  
\q1 In rərhi pehe iou iakuvehe mə takɨni irapw iamɨnhi irə mə, ‘Kɨmiaha səməme hiamarə ia kalapus takeivinari ia kɨmiaha,  
\q2 nənə səməme nənimemiaha rɨfwə tako kɨmiaha hiətui mhətə nari.’  
\q1 In rərhi pehe iou iakuvehe mə takeivinari ia nərmama səməme kamometə irəha,   
\q2
\v 19 nənə mɨni irapw  
\q2 mə nuk nəha Iərɨmənu truvehimɨru nərmama me səvənhi irə ruvəuvehe.”   
\p
\v 20 Nəpɨn Iesu rəvsini irapw pam nəɡkiariien nəha, rəsisəɡ nəkukuə, muvei pen mɨne iərmama sə ramətui tɨ nəkukuə me, nənə məkure. Nərmama me pam ia nəkwai nimwəfwaki nəha səvəi nəkur Isrel nənimenraha revən tukwe.  
\v 21 Nənə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Nəɡkiariien i ia Nəkukuə Ikinan kɨmiaha hiamreɡi ipwet i ruvəuvehe muvəukuə.”   
\p
\v 22 \x - \xo 4:22 \xt Luk 3:23, Jon 6:42\x*Nərmama me pam nəha haməni amasan Iesu. Irəha hamərkərinari ia nəɡkiariien amasan me səməme kamhəuku pen ia tərhun. Mətə kurirə həni mə, “Rosi a mə tɨni Josef nəha uə?”   
\p
\v 23 \x - \xo 4:23 \xt Mat 4:13, Jon 2:12\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iakreɡi kɨmiaha hiokeikei mə tihəni pehe tukw iou i nəɡkiariien i kani rerɨn mə: ‘Tokta. Tikukupwən muvehimɨru atukw a ik pwəh kɨmaha iahəni nɨpərhienien ia niram.’ Rosi nəɡkiariien riti mwi kɨmiaha tihəni pehe tukw iou i in i mə, ‘Nɨmtətien me nəha kɨmaha iahamreɡi ikɨno fwe ia taon nəha Kapaneam, ramasan mə iko mwi ia kwopun i imwam.’”   
\p
\v 24 \x - \xo 4:24 \xt Jon 4:44\x*Iesu rarə mɨni mwi mə, “Iakani nɨpərhienien tukumiaha i profet riti nəkur imwəni me ko həpkɨsiai mhə in.  
\v 25 \x - \xo 4:25 \xt 1Kinɡ 17:1,7, 1Kinɡ 18:1\x*Mətə pərhien iakani pehe tukumiaha i fwe kupwən ia nəpɨn səvəi Profet Elaeja nɨpran me həpɨk səməme nərman me səvənraha hemhə mhəpwəh irəha kamharə ia tənə Isrel. Nesən rɨpkauər mhə nuk kahar məkwə sikis nukumhə asori ruvehe mahi nərmama pam ia tənə nəha  
\v 26 \x - \xo 4:26 \xt 1Kinɡ 17:8-16\x*mətə Kumwesən rɨpkərhi pen mhə Elaeja mə trasitu ia nirəha riti. In rərhi pen in revən əpa fwe ia rukwənu nəha Jerefat ia tənə Saeton mə trasitu ia pran riti sə iərman səvənhi remhə məpwəh in.  
\v 27 \x - \xo 4:27 \xt 2Kinɡ 5:1-14\x*Kurirə irə ia nəpɨn səvəi Profet Elisa nərmama həpɨk səməme nemhəien skai ro tekɨnraha kamharə ia tənə Isrel. Mətə Elisa rɨpko mhə irəha riti ruvehe məmher. In ro Neman əpa iəmə Siria ruvehe məmher.”   
\p
\v 28 Nəpɨn nərmama me ia nəkwai nimwəfwaki həreɡi nəɡkiariien me nəha, irəha pam niemaha rəpi irəha.  
\v 29 Həskəmter, mhəkwtəmhiri Iesu, mhəsuə in, mhəier ia taon səvənraha, mhəuvən ia nɨpəseɡi təkuər sə həno taon səvənraha ikɨn mə tuhəsuə irapw i.  
\v 30 Mətə Iesu ravən amasan a ia kurkwanraha, mamevən.   
\s1 Iesu rəkoui irapw nənɨmwɨn ərəha ia iərmama riti  
\p
\v 31 \x - \xo 4:31 \xt Luk 4:23\x*Iesu reiwaiu mevən ia Kapaneam taon riti ia tənə Kalili, nənə ia Sapat ramahatən nərmama.  
\v 32 \x - \xo 4:32 \xt Mat 7:28-29, Jon 7:46\x*Irəha hərkəri asori nari ia nahatənien səvənhi, tɨ nəri nə mə nəɡkiariien səvənhi nɨskaiien səvəi Kumwesən ramarə irə.   
\p
\v 33 \x - \xo 4:33 \xt Mat 8:29, Luk 8:28\x*Iərmama riti ia nəkwai nimwəfwaki nəha səvəi nəkur Isrel nənɨmwɨn ərəha ramarə irə. Iərmama nəha rəkwein əpwəmwɨs mɨni mə,  
\v 34 \x - \xo 4:34 \xt Jon 6:69\x*“Iesu iəmə Nasaret! Ikuvehe mə tiko nəfe ia kɨmaha? Ikuvehe mə tikouraha kɨmaha uə? Iakukurən ik. Ik iəmə ikinan səvəi Kumwesən.”   
\p
\v 35 Mətə Iesu rɨnise nənɨmwɨn ərəha nəha, mɨni mə, “Əpwəh nəɡkiariien, mier ia iərmama i.” Iəremhə ro iərmama nəha rɨmwei ia kurkwanraha, mier irə, məpwəh nourahaien in.   
\p
\v 36 Nərmama me nənimenraha rier. Həni pen tɨ nirəha me i mə, “Nəfe i nəɡkiariien? Iəmə i rauvehi nasoriien mɨne nɨskaiien sə ruku pen tɨ Kumwesən, məɡkiari m nənɨmwɨn ərəha me mə tuhəier ia iərmama, nənə irəha həier.”  
\v 37 Kurirə nəɡkiariien kani ia Iesu rier mevən ia kwopun me pam ia tənə nəha.   
\s1 Iesu romasan nərmama həpɨk səməme kamhemhə  
\p
\v 38 Iesu rərer, mier ia nimwəfwaki nəha səvəi nəkur Isrel, mevən muvnimwə ia nimwə səvəi Saemon. Kaka pran səvəi Saemon ramemhə, maməkwiei fifa. Nənə irəha həɡkiari pen m Iesu tukwe.  
\v 39 Iesu revən mərer pen ipaka tɨ prən nəha ia kwopun ramapri ikɨn, mɨnise nemhəien, nənə nemhəien raraka irə. Təkwtəkwuni a prən nəha rɨskəmter, mɨnasui raka nəveɡɨnien sənənraha.   
\p
\v 40 Nəpɨn meri ruvəivə, nərmama pam kamhəuvehi irəha me nepwɨn səməme nemhəien me səpəmsəpə kamharə ia nirəha, həuvehi irəha, mhəuvehe tɨ Iesu. Nənə Iesu rəmrutə rəɡɨn mi ia nirəha kuatia kuatia, mo irəha pam həuvehe mhəsanɨn.  
\v 41 \x - \xo 4:41 \xt Mat 8:29, Mak 3:11-12\x*Nəremhə me mwi həier ia nərmama həpɨk, mamhəkwein əpwəmwɨs mə, “Ik Tɨni Kumwesən!” Mətə Iesu rɨnise irəha mə tuhəpwəh nəɡkiariien, tɨ nəri nə mə irəha həukurən in mə in Kristo.   
\s1 Iesu raməvisau fwe ia nəkwai nimwəfwaki me səvəi nəkur Isrel  
\p
\v 42 Nəpɨn rɨnamran, Iesu rier mevən ia kwopun riti sə nərmama həiwən ikɨn. Nənə nərmama kamhətui in. Nəpɨn hətoni, hokeikei mə tuhənise in mə trəpwəh nəpwəhien irəha.  
\v 43 \x - \xo 4:43 \xt Luk 8:1\x*Mətə in rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Takaməkeikei mevən ia taon me nepwɨn mwi, məvisau irapw nəɡkiariien amasan sə raməɡkiari ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə. In i wok Kumwesən rɨnərhi pehe iou tukwe.”  
\v 44 \x - \xo 4:44 \xt Mat 4:23\x*Ro pen Iesu revən maməvisau ia nəkwai nimwəfwaki me səvəi nəkur Isrel ia tənə Jutia.   
\c 5  
\s1 Iesu rəkwein nərmama nepwɨn mə tuhəkurirə in  
\p
\v 1 \x - \xo 5:1 \xt Mat 13:1-2, Mak 3:9-10, 4:1\x*Nəpɨn riti, nəpɨn Iesu ramərer ia nɨkare nui asori nəha Kenesaret, nərmama həpɨk housəsɨmwɨn pen irəha ipaka tukwe mə tuhətərɨɡ nəɡkiariien səvəi Kumwesən.  
\v 2 Nənə Iesu rətoni nɨtətə ouihi kəru krouəmak ia nɨkare nui. Nərmama səvəi nɨviien nəmu me hənəpwəh irau, mamhaikuas ia net me səvənraha.  
\v 3 Nɨtətə ouihi mi nəha riti səvəi Saemon. Iesu rəputə irə, məres pen Saemon mə trarhɨr i pwəh ruveraha ouihi kwopti. Nənə Iesu rəkure ia nəkwai nɨtətə ouihi nəha, mɨnamahatən nərmama.   
\p
\v 4 Nəpɨn rəɡkiari pam, mɨni pen tɨ Saemon i mə, “Kɨmiaha tihəsuə mhəuvən ia kwopun əmwhenɨmw, merukw irapw net me səkɨmiaha, mhəvi nəmu me nepwɨn.”   
\p
\v 5 \x - \xo 5:5 \xt Jon 21:3-8\x*Mɨreɡi Saemon rɨni mə, “Iərɨmənu. Kɨmaha iahəmwur meste rɨran mhəpkuvi mhə nəmu riti. Mətə tɨ nəri nə mə ikani pwəh iakevən mwi mherukw irapw net me səkɨmaha.”   
\p
\v 6 Nəpɨn irəha həuvən mho iamɨnha irə, nəmu me həuvən pɨk ia net me səvənraha. Tɨ nəri nə mə nəmu me həpɨk anan net me səvənraha hənaməkw əmsəmwerɨs.  
\v 7 Irəha həkwein nərmama səməme kamhəvi pəri nəmu me irəha mɨnraha fwe ia nɨtətə ouihi əpə mə tuhəuvehe mhasitu. Irəha həuvehe, hərki pen nəmu me ia nɨtətə ouihi mi səvənraha rukuər. Ipaka nɨtətə ouihi mi krouəmwhenɨmw.   
\p
\v 8 Nəpɨn Saemon Pita rətoni, rɨnɨmwi nukurhun mi ia nəmri Iesu, mɨni mə, “Iərɨmənu. Evən isipwɨn tukw iou. Iou iəmə ərəha i.”  
\v 9 Pita rəɡkiari iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə in mɨne nərmama me ia nəkwai nɨtətə ouihi səvənhi hətə nəmu me nəha həvi, mhətoni həpɨk anan. Nənimenraha rier.  
\v 10 \x - \xo 5:10 \xt Mat 13:47\x*Nənə Jemes mɨne Jon, tɨni Sepeti mi sə kamharəvi pəri nəmu irəhar Saemon, nəmrɨnrau mwi rier.  
\p Mətə Iesu rɨni pen tɨ Saemon i mə, “Tikəpwəh nehekɨrien. Ik iərmama səvəi nɨviien nəmu, mətə təkwtəkwuni nəha mamevən tikuvi nərmama.”  
\v 11 \x - \xo 5:11 \xt Mat 19:27\x*Nənə irəha həvi parei nɨtətə ouihi mi nəha, mhəpwəh pam narimnari me səvənraha, mhəkurirə Iesu.   
\s1 Iesu ro iərmama riti nemhəien skai ro tekɨn ruvehe məsanɨn  
\p
\v 12 Nəpɨn riti Iesu revən ia taon riti. Iərmama riti ruvehe nemhəien skai ramo tekɨn mamouraha nɨpwran me pam. Nəpɨn rətoni Iesu, rɨmwei mɨnɨmwi irapw nənimen ia tɨprənə, mamase in mə, “Iərɨmənu. Mə rerɨm raɡien, ko iko iou ikəmher?”   
\p
\v 13 Nənə Iesu rosə pen rəɡɨn, mɨrapi in, mɨni mə, “Rerɨk raɡien. Tiko məmher.” Təkwtəkwuni a nəmhien raraka ia iərmama nəha.   
\p
\v 14 \x - \xo 5:14 \xt Lev 14:1-32\x*Nənə Iesu rɨnise in, mɨni mə, “Tikəpwəh nɨniien nəfe iakɨno mik tɨ iərmama riti, mətə tikevən atukwatukw tɨ pris pwəh in rətoni nɨpwram mə rəmher. Tikuvei pen nəfe m Kumwesən sə Moses rɨməni. Nərmama me tuhətoni həukurən mə nemhəien i ruvəiwən ia nɨpwram.”   
\p
\v 15 Mətə nəɡkiariien sə raməvisau Iesu rier mevən mwi ia kwopun me. Nənə nərmama həpɨk anan həuvehe ia kwopun kuatia mə tuhətərɨɡ in, mhəuvehe mwi mə truvehi raka nemhəien me səvənraha, mo irəha həuvehe mhəsanɨn.  
\v 16 \x - \xo 5:16 \xt Mak 1:35\x*Mətə ia nəpɨn me Iesu ramier mamevən ia kwopun me nərmama həiwən ikɨn maməfwaki.   
\s1 Iesu ro iərmama riti nɨsun mi krouemhə ruvehe məsanɨn  
\p
\v 17 Nəpɨn riti Iesu ramahatən nərmama me. Farisi me mɨne nahatən me səvəi Loa kamhəkure mamhətərɨɡ in. Irəha həməier ia Jerusalem mɨne rukwənu me ia tənə Kalili mɨne tənə Jutia mhəuvehe. Nɨskaiien səvəi Kumwesən ramarə ia Iesu, nənə in ramo nərmama səməme nemhəien ramarə ia nirəha həuvehe mhəsanɨn.  
\v 18 Ia nəpɨn nəha nərmama nepwɨn həuvehi iərmama riti ramapri ia nɨməhan səvənhi nɨsun mi krouemhə. Hokeikei mə tuhəuvehi, mhəuvnimwə, mhəmri pen in ia nəmri Iesu,  
\v 19 mətə həpkətə mhə suatuk riti tɨ nəri nə mə nərmama həpɨk anan. Ro pen irəha həputə ia təkure nimwə, mho ruei nimwə riti, mhəuvehi irapw iərmama nəha irau nɨməhan sə in ramapri irə, kroueiwaiu rouəmak ia nəmri Iesu ia kurkwanraha.   
\p
\v 20 \x - \xo 5:20 \xt Luk 7:48\x*Nəpɨn Iesu rətə nahatətəien səvənraha, in rɨni mə, “Iərman. Iakɨnenouenou raka noien ərəha me səim.”   
\p
\v 21 \x - \xo 5:21 \xt Luk 7:49, Aes 43:25\x*Nəpɨn nahatən me səvəi Loa mɨne Farisi me həreɡi nəɡkiariien nəha, hənaməres irəha me i mə, “Sin i iərmama i rani ərəha Kumwesən iamɨnhi? Kumwesən əpa rukurən nenouenouien noien ərəha me. Sin mwi rukurən noien?”   
\p
\v 22 Mətə Iesu ruvəukurən raka nətərɨɡien səvənraha, mɨni pen tɨ nirəha i mə, “Rəfo rerɨmiaha ramrhi iamɨnhi?  
\v 23 Nəɡkiariien mi sə pəku nəha rɨməru tukw iou tɨ nɨniien tɨ iərmama i nɨsun mi krouemhə: nəɡkiariien i mə, ‘Iakɨnenouenou raka noien ərəha me səim,’ uə nəɡkiariien i mə, ‘Ərer mavən’?  
\v 24 \x - \xo 5:24 \xt Jon 5:8\x*Mətə iakokeikei mə kɨmiaha tihəukurən mə iou, Iəməti Iərmama, iakauvehi nasoriien ia tɨprənə i. Iakukurən nenouenouien noien ərəha me.” Nənə Iesu rɨni pen tɨ iərmama sə nɨsun mi krouemhə mə, “Iakani pehe tukw ik i mə ərer, muvehi nɨməhan səim, mavən mamevən fwe imwam.”  
\v 25 Təkwtəkwuni a iərmama nəha rərer ia nəmrɨnraha, muvehi nɨməhan səvənhi, mamevən fwe imwəni, maməɡnəɡɨni Kumwesən.  
\v 26 Nərmama me pam hətoni, həhekɨr. Nənimenraha rier. Həuvehi utə nəɡhi Kumwesən, mamhəni mə, “Kwa kɨtaha i sənətoni narimnari me nepwɨn ipwet rusəpə.”   
\s1 Iesu rəkwein Livae mə trukurirə in  
\p
\v 27 Kurirə irə Iesu rier mətoni iərmama riti sə kamərəku pen takis min. Nəɡhɨn nə Livae. Raməkure ia nimwə kamərəku pen takis ikɨn. Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Kurirə iou.”  
\v 28 Nənə in rəpwəh narimnari me pam səvənhi, mɨskəmter, mukurirə in.   
\p
\v 29 Kurirə irə Livae ro nəveɡɨnien asori ia nəkwai nimwə səvənhi sənəi Iesu. Nərmama kamərəku pen takis mɨnraha mɨne nərmama nepwɨn mwi həpɨk kamhani pəri nari irəha mɨnrau.  
\v 30 \x - \xo 5:30 \xt Luk 15:1-2\x*Nənə Farisi me mɨne nepwɨn mwi ia nirəha nahatən me səvəi Loa rerɨnraha rɨpkaɡien mhə. Həni pen tɨ nərmama me səvəi Iesu i mə, “Rəfo kɨmiaha hiamani nari kɨmiaha nərmama kamərəku pen takis mɨnraha mɨne nərmama ərəha me nepwɨn mwi?”   
\p
\v 31 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Nərmama həsanɨn tuhətui tokta tɨ nəfe? Mətə nərmama kamhemhə kamhətui tokta.  
\v 32 Iou iapkuvehe mhə mə takəkwein nərmama atukwatukw me, mətə iakuvehe mə takəkwein nərmama ərəha me, mə irəha tuhərərɨɡ ia noien ərəha me səvənraha.”   
\s1 Noien vi ko rɨpkuvehe mhə mo kuatia irau noien ivɨs  
\p
\v 33 Nənə irəha həni pen tɨ Iesu i mə, “Nəpɨn rɨpɨk nərmama me səvəi Jon Paptaes həpwəh naniien nari tɨ nəfwakiien. Nərmama me səvəi Farisi me irəha mwi kamho iamɨnhi. Mətə rəfo səim me nərmama me kamhəveɡɨn mamhənɨmwi?”   
\p
\v 34 \x - \xo 5:34 \xt Jon 3:29\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Nərmama ia nəveɡɨnien kamo tɨ narə viien səvəi iərman mɨne pran tuhaməkeikei mhani nari, mamhaɡien, tɨ nəri nə mə iərman sə rɨpkarə vi a irau pran səvənhi ramarə irəha mɨnraha. Rɨpkatukwatukw mhə mə tihəkeikei mɨnraha mə tuhəpwəh naniien nari ia nəpɨn nəha.  
\v 35 Mətə trɨpkuvehe ia nəpɨn sə tukuvehi raka iərman sə rɨpkarə vi a irau pran səvənhi trɨpkarə mhə mwi irəha mɨnraha. Ia nəpɨn nəha irəha tuhəpwəh naniien nari.”   
\p
\v 36 Iesu rɨni mwi nusipekɨnien riti tɨ nirəha i mə, “Iərmama riti riwən ko reitehi raka nɨpəri tɨnari vi mɨtiri tukuahaɡ ia ruei tɨnari ivɨs. Trɨni mɨnuə ro iamɨnhi irə, trouraha tɨnari vi səvənhi, nənə nɨpəri tɨnari vi ko rɨpkrɨpɨn amasan mhə ia tɨnari ivɨs səvənhi.  
\v 37 Iərmama riti riwən ko rətəɡi pen waen vi ia tɨki waen tui me sə kɨno ia teki nəni. Trɨni mɨnuə ro iamɨnhi irə, waen vi trəse tɨki waen tui me həsisi mhəpəruə. Nənə tɨki waen tui me mɨne waen vi irau pəri trouərəha.  
\v 38 Mətə waen vi tukətəɡi pen ia tɨki waen vi me.  
\v 39 Nənə iərmama riti mwi riwən nəpɨn rɨnənɨmwi raka waen tui rokeikei mə trənɨmwi waen vi, tɨ nəri nə mə in rɨni mə, ‘Sə tui ramasan pɨk.’”   
\c 6  
\s1 Iesu in Iərɨmənu səvəi Sapat  
\p
\v 1 \x - \xo 6:1 \xt Dut 23:25\x*Nəpɨn riti ia Sapat Iesu ravən maməpi sɨmwɨn ia nɨmei wit me nepwɨn, nənə nərmama me səvənhi kamhesi raka tɨpwe wit me, mamhəveri raka tekɨnraha ia rəɡɨnraha, mamhani kwənunɨn me.\fig Tɨpwe wit me|alt="Heads of wheat" src="HK00099B.TIF" size="col" loc="Mat 6:1" copy="Horace Knowles" ref="Luk 6:1" \fig*  
\v 2 \x - \xo 6:2 \xt Jon 5:10\x*Mətə Farisi me nepwɨn həni mə, “Rəfo kɨmiaha hiamo noien riti rɨpkatukwatukw mhə ia Loa səkɨtaha mə tuko ia Sapat?”   
\p
\v 3 \x - \xo 6:3 \xt 1Saml 21:1-6\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Rosi kɨmiaha hiəpkəvsini raka mhə ia Nəkukuə Ikinan nəfe Kiɡ Tevɨt rɨno fwe kupwən uə? Nəpɨn nukumhə ramahi in mɨne nərmama me səvənhi,  
\v 4 \x - \xo 6:4 \xt Lev 24:5-9\x*ruvnimwə ia nimwə səvəi Kumwesən, muvehi bred ikinan sə raməmak ia nɨfatə. Rɨpkatukwatukw mhə ia Loa səkɨtaha mə in trəni bred nəha, pris me əpa həukurən naniien. Mətə Kiɡ Tevɨt rəni, muvei pen mwi m nərmama me səvənhi hani”  
\v 5 Nənə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iou, Iəməti Iərmama, iakamərɨmənu ia Sapat.”   
\s1 Iərmama riti rəɡɨn rərfe  
\p
\v 6 Ia Sapat riti mwi Iesu ruvnimwə ia nimwəfwaki səvəi nəkur Isrel, mamahatən nərmama. Iərmama riti ia nəkwai nimwəfwaki nəha rəɡɨn rərfe.  
\v 7 \x - \xo 6:7 \xt Luk 14:1\x*Nahatən me səvəi Loa mɨne Farisi me kamhətə amasan Iesu mə tuhətoni mə trəfo irə mɨne. Trɨni mɨnuə romasan iərmama nəha ia Sapat, tuhəni ərəha in tukwe.  
\v 8 \x - \xo 6:8 \xt Luk 5:22, 9:47\x*Mətə Iesu ruvəukurən raka nətərɨɡien səvənraha, mɨni pen tɨ iərmama sə rəɡɨn rərfe mə, “Uvehe, mərer ia kurkwai nərmama.” Iərmama nəha ruvehe, mərer ia kurkwanraha.   
\p
\v 9 Nənə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iakuə takəres kɨmiaha nari riti. Ratukwatukw ia Loa səkɨtaha mə ia Sapat tuko noien amasan uə tuko noien ərəha? Ratukwatukw mwi mə tukuvehimɨru iərmama uə tukousi əpune in?”   
\p
\v 10 Nəpɨn Iesu rəti ərari mətə pam raka irəha, mɨni pen tɨ iərmama sə rəɡɨn rərfe mə, “Tiko mɨvi atukw rəɡɨm.” Nənə in rɨvi atukw rəɡɨn. Rəɡɨn ruvehe mamasan mwi.  
\v 11 Mətə nərmama me nəha niemaha rəpi pɨk irəha. Hənaməɡkiari mɨnraha me, mamhəres mə tuhəfo ia Iesu.   
\s1 Aposol me səvəi Iesu Kristo  
\p
\v 12 Ia nəpɨn nəha Iesu rier mutə ia təkuər riti mə trəfwaki. In rəfwaki m Kumwesən nəpɨn pekɨn ia nəpɨn.  
\v 13 \x - \xo 6:13 \xt Jon 6:70\x*Nəpɨn rɨnamran, rəkwein nərmama me səvənhi, nənə mərpwi rəɡɨn ia nepwɨn irəha pam twelef, mɨseɡi pen nəɡhɨnraha mə aposol me.  
\v 14 Nəɡhɨnraha me i: Saemon (iəmə sə Iesu rɨseɡi pen nəɡhɨn sə vi mə Pita), mɨne Antru piəvi Saemon, mɨne Jemes mɨne Jon, mɨne Filip, mɨne Patolomiu,  
\v 15 mɨne Matiu, mɨne Tomas, mɨne Jemes tɨni Alfeas, mɨne Saemon (iəmə sə kupwən rakurirə ia səməme haməmwur mə tuhəkoui irapw nəkur Rom),  
\v 16 mɨne Jutas tɨni Jemes, mɨne Jutas Iskariot (iəmə sə ruvei pen Iesu ia rəɡi nərmama səməme haməmwəki in).   
\s1 Iesu ramahatən nərmama, mamomasan səməme kamhemhə  
\p
\v 17 Nənə Iesu mɨne nərmama me nəha səvənhi heiwaiu pehe ia təkuər, mamhərer ia kwopun rətəni ikɨn irəha nərmama həpɨk mwi səvənhi mɨne nərmama həpɨk mwi səməme haməuku pen ia tənə Jutia mɨne Jerusalem mɨne ia nɨkare təsi ipaka tɨ taon mi nəha Taea mɨne Saeton.  
\v 18 Irəha nəha həuvehe mə tuhətərɨɡ Iesu, mhəuvehe mwi mə in tro irəha səməme nemhəien rarə ia nirəha həuvehe mhəsanɨn. Nənə səməme nənɨmwɨn ərəha me kamhouraha irəha, Iesu romasan irəha.  
\v 19 Nərmama me pam hamousari mə tuhərapi in tɨ nəri nə mə nəɡsen raku pen irə, mamo irəha pam həuvehe mhəsanɨn.   
\s1 Iesu rəkwein amasan ia nərmama nepwɨn, məkwein ərəha mwi ia nepwɨn  
\p
\v 20 Nənə Iesu rəti pen mamətə nərmama me səvənhi, mɨni mə,  
\q1 “Kɨmiaha səməme nautə səkɨmiaha riwən rerɨmiaha traɡien,  
\q2 tɨ nəri nə mə nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə səkɨmiaha.   
\q1
\v 21 \x - \xo 6:21 \xt Rev 7:16-17, Sam 126:5-6, Aes 61:3\x*Kɨmiaha səməme nukumhə ramahi kɨmiaha ipwet mɨne rerɨmiaha traɡien,  
\q2 tɨ nəri nə mə tɨpwɨmiaha trəsisi.  
\q1 Kɨmiaha səməme hiamasək ipwet mɨne rerɨmiaha traɡien,  
\q2 tɨ nəri nə mə kɨmiaha tiharɨs.   
\q1
\v 22 \x - \xo 6:22 \xt Jon 15:19, 16:2\x*Rerɨmiaha traɡien nəpɨn nərmama tuhaməmwəki kɨmiaha,  
\q2 uə tuhəpkəseni mhə kɨmiaha mə kɨmiaha tihəuvehe mho kuatia kɨmiaha mɨnraha,  
\q2 uə tuhəni ərəha kɨmiaha, mhəni nəɡhɨmiaha mə kɨmiaha nəremhə me,  
\q2 tɨ nəri nə mə kɨmiaha nərmama me səiou, Iou Iəməti Iərmama.   
\p
\v 23 Ia nəpɨn nəha kɨmiaha tihaɡien, mho tanis. Nərəkuien səkɨmiaha rasori fwe ia neiai. Kaha kupwən me səvənraha həno iamɨnha irə ia profet me.   
\q1
\v 24 \x - \xo 6:24 \xt Jem 5:1\x*Mətə kɨmiaha səməme nautə səkɨmiaha rasori trərəha anan tukumiaha,  
\q2 tɨ nəri nə mə kɨmiaha hiəuvəuvehi raka nɨmɨruien səkɨmiaha sə rɨməru.   
\q1
\v 25 Kɨmiaha səməme tɨpwɨmiaha raməsisi ipwet mɨne trərəha anan tukumiaha,  
\q2 tɨ nəri nə mə nukumhə trahi kɨmiaha.  
\q1 Kɨmiaha səməme hiamarɨs ipwet mɨne trərəha anan tukumiaha,  
\q2 tɨ nəri nə mə kɨmiaha tihəreɡi rərəha mhasək.   
\q1
\v 26 Trərəha anan tukumiaha nəpɨn nərmama me pam kamhəni amasan kɨmiaha.  
\q2 Kaha kupwən me səvənraha həno iamɨnha irə ia profet eikuə me.”   
\s1 Iesu rɨni mə nərmama səvənhi tuhaməkeikei mhokeikei nərməpə me  
\p
\v 27 “Mətə iou iakani pehe tukumiaha i səməme hiamətərɨɡ ia nirak mə kɨmiaha tihaməkeikei mhokeikei nərmama səməme haməmwəki kɨmiaha, nənə mho noien amasan m nərmama səməme kamho noien ərəha m kɨmiaha.  
\v 28 Kɨmiaha tihaməkeikei mhəkwein amasan ia nərmama səməme kamhəkwein ərəha ia kɨmiaha, nənə mhəfwaki tɨ nərmama səməme kamhometə kɨmiaha.  
\v 29 Trɨni mɨnuə iərmama riti rəpwi nɨkare nɨkapwɨm, tikuvei pen mwi nɨkaren min. Trɨni mɨnuə iərmama riti ruvehi raka səim kot, ramasan mə ikuvei pen mwi karkahu səim min.  
\v 30 Trɨni mɨnuə iərmama riti rəres ik nari riti, ikuvei pen min. Trɨni mɨnuə iərmama riti rɨpeki raka narimnari me səim, tikəpwəh nəresien in mə trɨpeki pehe mwi.  
\v 31 \x - \xo 6:31 \xt Mat 7:12\x*Nəfe noien kɨmiaha hiokeikei mə nərmama tuho ia kɨmiaha, kɨmiaha mwi tiho ia nirəha.   
\p
\v 32 Trɨni mɨnuə kɨmiaha hiokeikei a nərmama me səməme hokeikei kɨmiaha, Kumwesən trəɡnəɡɨni kɨmiaha tɨ nəfe? Nəkur ərəha me irəha mwi hokeikei nərmama me səməme hokeikei irəha!  
\v 33 Trɨni mɨnuə kɨmiaha hio noien amasan mɨne nərmama səməme ho noien amasan m kɨmiaha, Kumwesən trəɡnəɡɨni kɨmiaha tɨ nəfe? Nəkur ərəha me irəha mwi kamho iamɨnha irə.  
\v 34 Trɨni mɨnuə kɨmiaha hiəuvei pen mane m iərmama riti sə hiətɨɡite irə mə trərpwɨn pehe mwi m kɨmiaha, Kumwesən trəɡnəɡɨni kɨmiaha tɨ nəfe? Nəkur ərəha me irəha mwi kamhəuvei pen mane me mɨnraha me mə tukərpwɨn pen tai mane atukwatukw mɨnraha me.  
\v 35 \x - \xo 6:35 \xt Lev 25:35-36\x*Mətə kɨmiaha tihaməkeikei mhokeikei nərmama səməme haməmwəki kɨmiaha, mho noien amasan mɨnraha, mhəuvei pen mane mɨnraha, mhəpwəh nətərɨɡien mə tihəuvehi nari riti rəmwhen ia tain. Kɨmiaha tiho iamɨnhi irə nənə nərəkuien səkɨmiaha trasori. Tukɨni mə Kumwesən sə rasori anan nɨpwnətɨn me nə kɨmiaha tɨ nəri nə mə in ramo noien amasan m nərmama səməme həpkɨni mhə tanak tukwe mɨne nərmama ərəha me.  
\v 36 Kɨmiaha tihaməkeikei mhapi nərmama rəmwhen ia Tata səkɨmiaha ramapi irəha.”   
\s1 Nəkiriien nərmama tɨ noien ərəha me səvənraha  
\p
\v 37 \x - \xo 6:37 \xt Mat 6:14\x*“Kɨmiaha tihəpwəh nəkiriien nərmama tɨ noien ərəha me səvənraha, nənə Kumwesən trəpwəh nəkiriien kɨmiaha tɨ noien ərəha me səkɨmiaha. Tihəpwəh nərɨpwɨnien noien ərəha me səvəi nərmama, nənə Kumwesən trəpwəh nərɨpwɨnien noien ərəha me səkɨmiaha. Tihenouenou noien ərəha me səvəi nərmama, nənə Kumwesən trenouenou noien ərəha me səkɨmiaha.  
\v 38 \x - \xo 6:38 \xt Mak 4:24\x*Kɨmiaha tihaməkeikei mhəriari pen narimnari me m nərmama, nənə Kumwesən trəriari pehe narimnari me m kɨmiaha. In truvei pehe rasori pɨk ia rəɡɨmiaha rəmwhen ia iərmama rarɨɡɨn pen ia tənərɨpw, mɨkiukiu irə meste ruvehe mukuər məsas. Trɨni mɨnuə kɨmiaha hiəriari pen asori, Kumwesən trəriari pehe rasori m kɨmiaha. Mətə mə kɨmiaha hiəriari pen ouihi, in trəriari pehe m kɨmiaha rouihi.”   
\s1 Noien atukwatukw  
\p
\v 39 \x - \xo 6:39 \xt Mat 15:14\x*Iesu rɨni mwi nusipekɨnien riti tɨ nirəha i mə, “Rəfo, ko iərmama riti sə nənimen rɨfwə ramiri pen iərmama riti mwi nənimen rɨfwə ia suatuk sə trouesi? Tuko ro iamɨnhi irə irau pəri krouivə irapw ia ruei tənə.  
\v 40 \x - \xo 6:40 \xt Mat 10:24-25\x*Iərmama sə kamahatən in rɨpkasori mhə ia iahatən səvənhi. Mətə mə kamahatən in keste rukurən pam nari, in trəmwhen ia iahatən səvənhi.   
\p
\v 41 Rəfo ikamətə nɨmwəkmwəki nei sə raməmak ia nəmri piam, mətə ipkətə mhə nɨpəri nei asori sə raməmak ia nənimem?  
\v 42 Trɨni mɨnuə nɨpəri nei asori raməmak ia nənimem, rəfo iakamɨni pen tɨ piam mə, ‘Piak, əseni iou pwəh iakɨskəri raka nɨmwəkmwəki nei sə raməmak ia nənimem’? Ik iərmama sə ikamo kəuətkəsuə tikaməkeikei mukupwən muvehi raka nɨpəri nei asori sə raməmak ia nənimem, kurirə irə ikətə amasan nari mə tikɨskəri raka nɨmwəkmwəki nei sə raməmak ia nəmri piam.   
\p
\v 43 Nei amasan riti riwən rukuə kwənkwai nei ərəha. Rəmwhen a mwi nei ərəha rəpwəh nukuəien kwənkwai nei amasan.  
\v 44 Nərmama hətə sas ia nei me ia kwənkwanraha. Kɨpkesi raka mhə kwənkwai niemɨs ia rəhi, uə kwənkwai krep ia nəkwus ərəha.  
\v 45 Rəmwhen a mwi iərmama amasan rani irapw nəɡkiariien amasan tɨ nəri nə mə rerɨn rukuər ia nətərɨɡien amasan. Iərmama ərəha rani irapw nəɡkiariien ərəha tɨ nəri nə mə rerɨn rukuər ia nətərɨɡien ərəha. Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə iərmama raməɡkiari, ramɨni irapw a nəfe nətərɨɡien rerɨn rukuər irə.”   
\s1 Iərmama kəru sə krauvrhəkɨn nimwə  
\p
\v 46 \x - \xo 6:46 \xt Mal 1:6, Mat 7:21\x*“Rəfo kɨmiaha hiaməkwein iou mə ‘Iərɨmənu, Iərɨmənu,’ mətə hiəpwəh noien nəfe iakɨni pehe tukumiaha i?  
\v 47 Iərmama sə ruvehe tukw iou, mɨreɡi nəɡkiariien me səiou, mamo nəfe iakɨməni, pwəh iakɨni irapw noien səvənhi tukumiaha.  
\v 48 In rəmwhen ia iərmama sə rauvrhəkɨn nimwə səvənhi. In reri ruə rəmwhenɨmw, məmri nəri sə nimwə trərer pen irə ia kəruəterei. Nəpɨn nesən asori rauər, iapiwən raiu muvehe meri nimwə nəha mətə ko rɨpkɨkiukiu mhə irə, tɨ nəri nə mə iərmama nəha rɨməuvrhəkɨn amasan nimwə nəha.  
\v 49 Mətə iərmama sə rɨreɡi nəɡkiariien səiou, məpwəh noien narimnari me iakɨməni, rəmwhen iərmama sə ruvrhəkɨn nimwə səvənhi ia təkure tɨprənə, mətə rɨpkəmri pen mhə nari sə raməkwtəmhiri əknekɨn nɨsui nimwə. Nəpɨn iapiwən raiu muvehe meri nimwə nəha, təkwtəkwuni a nimwə nəha rɨmwei. Nənə nəpɨn rɨmwei irə, ruvehe mərəha pam.”   
\c 7  
\s1 Iaruaɡən riti səvəi nəkur Rom rahatətə pərhien ia Iesu  
\p
\v 1 Nəpɨn Iesu rɨni pam nəɡkiariien me nəha tɨ nərmama, revən mapirapw ia taon nəha Kapaneam.  
\v 2 Iaruaɡən riti səvəi nəkur Rom nəha ikɨn in rasori ia naruaɡən me irəha pam hantret. Səvənhi fwe iərmama sə ramo tukwini nari min. In rokeikei pɨk iərmama nəha, mətə ramemhə na tremhə.  
\v 3 Nəpɨn iaruaɡən nəha rɨreɡi kani mə Iesu ruvəuvehe, rərhi pen nəmə asori me nepwɨn səvəi nəkur Isrel həuvən mə tuhəres in mə ko ruvehe mo iərmama sə ramo tukwini nari min rəsanɨn.  
\v 4 Nəpɨn irəha həuvehe tɨ Iesu, kamhase in, mamhəni mə, “Ramasan mə tikasitu ia iəmə nəha  
\v 5 tɨ nəri nə mə in rokeikei pɨk kɨtaha nəkur Isrel. Iəmə nəha in nəha rɨməuvei pehe mane masitu ia kɨmaha iahəuvrhəkɨn nimwəfwaki səkɨmaha ia kwopun i.”  
\v 6 Nənə Iesu rukurirə irəha.  
\p Nəpɨn ruvehe ipaka tɨ nimwə nəha, iaruaɡən nəha sə in rasori ia naruaɡən me irəha pam hantret rərhi pen in me nepwɨn həuvən, mhəni pen tɨ Iesu i mə, “Iərɨmənu. Tikəpwəh nəmwurien iamɨnhi. Rɨpko mhə iou iəmə amasan riti. Iapkəmwhen mhə mə tikuvehe, muvnimwə ia nimwə səiou.  
\v 7 Ro iamɨnhi irə iou iakreɡi mə ko iou iapkuvehe mhə tukw ik. Mətə tikɨni a nəkwam pwəh səiou iotukwininari ruvehe məsanɨn.  
\v 8 Iou mwi iərmama riti iakamarə teɡɨn nəmə asori me. Naruaɡən me nepwɨn mwi kamharə teɡɨn iou. Nəpɨn iakɨni pen tɨ riti mə ‘Evən,’ in trevən. Nəpɨn iakɨni pen tɨ riti mwi mə ‘Uvehe,’ in truvehe. Nəpɨn iakɨni pen tɨ iərmama sə ramo tukwini nari miou mə ‘O nəri,’ in tro.”   
\p
\v 9 Nəpɨn Iesu rɨreɡi nəɡkiariien nəha, rərkərinari ia iəmə nəha, muvsini mətoni nərmama səməme kamhəkurirə in, mɨni mə, “Iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə iou iapkətə raka mhə iəmə Isrel riti nahatətəien səvənhi rɨskai rəmwhen ia nahatətəien səvəi iəmə Rom i.”  
\v 10 Nənə nəpɨn nərmama me nəha iaruaɡən nəha rərhi pen irəha hərərɨɡ mhapirapw ia nimwə səvənhi, hətoni iərmama sə ramo tukwini nari min rɨnəsanɨn.   
\s1 Iesu rəsuəpwiri iəkunouihi riti sə ruvamhə  
\p
\v 11 Kurirə irə nəpɨn ouihi a rukurau Iesu revən fwe ia taon riti nəɡhɨn nə Naen. Nərmama səvənhi me mɨne nərmama nepwɨn mwi həpɨk həkurirə in.  
\v 12 Nəpɨn Iesu ruvehe ipaka tɨ kwəruə asori səvəi taon nəha, rətoni nərmama kamhəier irə, mamhəuvehi iəkunouihi riti sə remhə, mamhəuvən mə tuhənɨmwi. Mama səvəi iəkunouihi nəha tɨni riti mwi riwən. Səvənhi iərman ruvamhə raka, məpwəh in. Nərmama həpɨk ia taon nəha kamhəkurirə prən nəha.  
\v 13 \x - \xo 7:13 \xt Luk 8:52\x*Nəpɨn Iərɨmənu səkɨtaha rətə prən nəha, rerɨn rərkwəpɨr tukwe. Nənə in rɨni mə, “Prən i, tikəpwəh nasəkien.”   
\p
\v 14 \x - \xo 7:14 \xt Luk 8:54\x*Nənə Iesu revən ipaka, mɨrapi nɨkoukau səvəi iəkunouihi nəha. Nərmama səməme kamhəuvehi hərer. Nənə Iesu rɨni mə, “Iəkunouihi i! Iakɨni pehe tukw ik i mə tiko mərer!”  
\v 15 \x - \xo 7:15 \xt 1Kinɡ 17:23, 2Kinɡ 4:36\x*Nənə iəkunouihi nəha sə remhə rɨskəmter, məkure, mɨnaməɡkiari. Nənə Iesu ruvehi in, muvei pen m mama səvənhi.   
\p
\v 16 \x - \xo 7:16 \xt Luk 1:68, 19:44\x*Nərmama me pam hətoni həhekɨr, mhəɡnəɡɨni Kumwesən, mhəni mə, “Profet asori riti ruvəier pehe tukutaha.” Nənə irəha həni mwi mə, “Kumwesən ruvəuvehe raka mə truvehimɨru nərmama me səvənhi.”  
\v 17 Nənə nəɡkiariien sə raməvisau nəri nəha Iesu rɨno ruvirɨs mevən ia kwopun me pam ia tənə Jutia mɨne kwopun me nepwɨn mwi ipaka tɨ tənə nəha.   
\s1 Jon Paptaes rərhi pen nərmama nepwɨn həuvən mhətoni Iesu  
\p
\v 18 Nərmama me səvəi Jon Paptaes həvisau pen narimnari me pam i min. Nəpɨn Jon rɨreɡi,  
\v 19 rəkwein səvənhi iərmama kəru krouvehe tukwe. Nənə in rərhi pen irau krouevən tɨ Iərɨmənu səkɨtaha mə trouəres in mə, “Ik i in i profet kupwən me kamhəni ik mə tikuvehe uə rekəm? Mə rɨpko mhə ik i rosi kɨmaha tahətui səpə iti uə?”   
\p
\v 20 Nəpɨn iəmə mi nəha krouvehe tɨ Iesu, krouni mə, “Jon Paptaes rərhi pehe kɨmrau iarouvehe mə trouəres ik mə, ‘Ik i in i profet kupwən me kamhəni ik mə tikuvehe uə rekəm? Mə rɨpko mhə ik i rosi kɨmaha tahətui səpə iti uə?’”   
\p
\v 21 Ia nəpɨn nəha Iesu raməkoui irapw nemhəien me səpəmsəpə mɨne nənɨmwɨn ərəha me ia nərmama həpɨk, mamo irəha həuvehe mhəsanɨn. Nərmama həpɨk nənimenraha rɨfwə in ro irəha hətui mhətə nari.  
\v 22 \x - \xo 7:22 \xt Aes 35:5-6\x*Nənə in rɨni pen tɨ iəmə mi nəha Jon rərhi pen irau mə, “Kɨmirau tirouevən rouni pen tɨ Jon i nəfe iroureɡi rouətoni. Nərmama me nəmrɨnraha rɨfwə hətui mhətə nari, səməme nɨsunraha rərfe həvi atukw i mhavən. Nərmama nemhəien skai ro tekɨnraha həuvehe mhəmher, səməme nəkwəreɡɨnraha ruvisɨmw rəkwaɡ həreɡi nari. Nərmama me nepwɨn səməme kupwən həuvamhə, təkwtəkwuni nəha həuvəmɨru mwi. Nənə nərmama nautə səvənraha riwən kaməvisau nəɡkiariien amasan mɨnraha.  
\v 23 \x - \xo 7:23 \xt Aes 61:1, Luk 4:18\x*Iərmama sə ramətə iou trɨni mɨnuə in rɨpkɨmwei mhə ia nahatətəien səvənhi tɨ nari riti iakamo rerɨn traɡien.”   
\p
\v 24 Nəpɨn iəmə mi nəha Jon rərhi pen irau krourərɨɡ rouevən, Iesu rɨnaməɡkiari ia Jon, mɨnamɨni pen tɨ nərmama me i mə, “Fwe kupwən kɨmiaha hiəier ia taon me mɨne rukwənu me mhəuvən ia kwopun akwesakwes ikɨn mə tihətə nəfe? Iərmama riti sə rəmwhen ia kwənkwai niɡ rɨpkərer atukwatukw mhə nəpɨn mətaɡi rauini? Rekəm.  
\v 25 Kɨmiaha hiəier mhəuvən mə tihətə nəfe? Iərmama riti sə rauvei pen tɨnari amasan me? Rekəm. Nərmama səməme kamhəuvei pen tɨnari amasan me, mamharə ia narəien sə rɨməru, irəha fwe ia nimwə me səvəi kiɡ me.  
\v 26 \x - \xo 7:26 \xt Luk 1:76\x*Kɨmiaha hiəier mhəuvən mə tihətə nəfe? Profet riti? Ouəh, nɨpərhienien. Kɨmiaha hiəier mhəuvən mə tihətə profet riti. Mətə iakani pehe tukumiaha i iəmə i in rasori məpi raka profet.  
\v 27 In iərmama sə Nəkukuə Ikinan raməɡkiari irə nəpɨn rɨni mə,  
\q1 ‘Ətə ro, takərhi pen iərmama sə trəɡkiari tukwini səiou,  
\q2 in trukupwən ia niram mevən, məpərhi səim suatuk.’   
\m
\v 28 Iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə nərmama me sə nɨpran me hərəhi irəha ia tɨprənə i riti riwən rasori məpi raka Jon. Mətə nərmama me pam ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə sə in reiwaiu anan ia nirəha in rasori məpi raka Jon.”   
\p
\v 29 \x - \xo 7:29 \xt Luk 3:12\x*Nəpɨn nərmama əpnapen me mɨne nərmama səməme kamərəku pen takis mɨnraha həreɡi nəɡkiariien i, həni mə Kumwesən in ratukwatukw. Irəha həni iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə Jon rɨno raka paptaes ia nirəha.  
\v 30 \x - \xo 7:30 \xt Mat 21:32\x*Mətə Farisi me mɨne nahatən me səvəi Loa hənəpwəh nəseniien mə Jon tro paptaes ia nirəha. Ro iamɨnhi irə irəha hənəpwəh suatuk sə Kumwesən rɨməni mə irəha tuhesi pen.   
\p
\v 31 Iesu rarə mɨni mwi mə, “Takɨni nəfe nəɡkiariien mahatən pen noien səvəi nərmama ipwet mɨne? Noien səvənraha rəfo?  
\v 32 Irəha həmwhen ia nəkwərhakwərha kamhəkure ia kwopun kamapɨr ikɨn, mamhəkwein pen ia irəha me nepwɨn mə,  
\q1 ‘Kɨmaha iahani nɨpu səvəi naɡienien tukumiaha,  
\q2 mətə kɨmiaha hiəpko mhə tanis.  
\q1 Iahani nɨpu səvəi nemhəien,  
\q2 mətə kɨmiaha hiəpkasək mhə.’   
\m
\v 33 Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə Jon Paptaes rɨməuvehe, mɨpkəni mhə nari, məpwəh nənɨmwiien waen, nənə kɨmiaha hiaməni mə, ‘Iəremhə rarə irə.’  
\v 34 \x - \xo 7:34 \xt Luk 15:2\x*Iou, Iəməti Iərmama, iakɨməuvehe, maməni nari, mamənɨmwi rəmwhen a ia kɨmiaha, nənə kɨmiaha hiaməni mə, ‘Hətə ro iəmə nəha, in raməni pɨk nari, mamənɨmwi mamakonə i, mamavən pəri irəha nərmama səməme kamərəku pen takis mɨnraha mɨne nərmama ərəha me nepwɨn mwi!’  
\v 35 Mətə nərmama səməme kamhesi pen nukurənien səvəi Kumwesən kamho noien amasan me. Noien amasan me nəha kamhahatən pen mə nukurənien nəha ro nɨpərhienien.”   
\s1 Prən ərəha riti  
\p
\v 36 \x - \xo 7:36 \xt Luk 11:37\x*Nəpɨn riti Farisi riti rəres Iesu mə truvehe məni nari irau min. Ro pen Iesu revən muvnimwə ia nimwə səvəi Farisi nəha, məkure mə trəni nari.  
\v 37 \x - \xo 7:37 \xt Mat 26:7, Mak 14:3, Jon 12:3\x*Ia taon nəha pran riti sə ramo noien ərəha. Nəpɨn rɨreɡi mə Iesu raməni nari fwe nəkwai nimwə səvəi Farisi nəha, ruvehi senta mevən fwe ikɨn. Senta nəha raməmak ia nəkwai potel riti kɨno ia kəruəterei nəɡhɨn nə alapasta.  
\v 38 Prən nəha revən mərer ia təkutai Iesu ipaka tɨ nɨsun mi, mamasək. Nɨse nənimen rətəɡ pen ia nɨsui Iesu mi krouəpwtɨɡ. Nənə reiwaiu muvei pen nɨmwai nukwənen, mɨrai raka i, makei m nɨsun mi, mahakwi nɨsun mi ia senta.   
\p
\v 39 Nəpɨn Farisi nəha sə rəkwein Iesu mə trəni pəri nari irau min rətə prən nəha, rerɨn ramrhi mə, “Kamo iəmə nəha in profet pərhien, ko rukurən mə nəfe nəha pran ramrapi in. Kwa pran sə ramo noien ərəha.”   
\p
\v 40 Nənə Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Saemon, iou iakuə takɨni nari riti tukw ik i.”  
\p Mɨreɡi Saemon rɨni mə, “Ni pehe ro iahatən.”   
\p
\v 41 Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Iəmə asori riti ruvei pen mane m iərmama kəru mə tɨ nəpɨn riti krouərpwɨn pen min. Kaon səvəi riti silin kɨno ia silva irəha pam faef hantret. Nənə kaon səvəi riti silin kɨno ia silva irəha pam fifti.  
\v 42 Iərmama mi nəha rɨskai tɨ nirau tɨ nərpwɨn penien min. Ro pen iəmə asori rərai raka kaon səvənrau mɨni mə irau trouəpwəh nərpwɨnien. Tuko ro iamɨnha irə sin nəha ia iərmama mi nəha trokeikei pɨk iəmə asori nəha?”   
\p
\v 43 Mɨreɡi Saemon rɨni mə, “Rosi sə nəha sə kaon səvənhi rasori nənə iəmə asori rərai raka.”  
\p Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Nəkiriien səim ratukwatukw.”   
\p
\v 44 \x - \xo 7:44 \xt Jen 18:4\x*Nənə in ruvsini, məti pen mətə prən nəha, mɨni pen tɨ Saemon i mə, “Ikətə prən i? Nəpɨn iakɨməuvnimwə pehe ia nimwə səim, ipkaikuas mhə ia nɨsuk mi ia nui, mətə prən i raikuas ia nɨsuk mi ia nɨse nənimen, mɨrai raka ia nɨmwai nukwənen.  
\v 45 Ik ipkakei mhə miou, mətə nəpɨn iakuvnimwə pehe, prən i rɨnamakei m nɨsuk mi, məpwəh napwɨsien.  
\v 46 \x - \xo 7:46 \xt Sam 23:5\x*Ik ipkahakwi mhə nukwənek ia oel, mətə prən i rahakwi nɨsuk mi ia senta.  
\v 47 Ro iamɨnhi irə iakani pehe tukw ik i mə noien ərəha me rɨpɨk prən i rɨno iou iakɨnenouenou raka. Ro pen in rokeikei pɨk iou. Mətə iərmama sə rɨpko pɨk mhə noien ərəha trɨni mɨnuə iakenouenou noien ərəha me nəha səvənhi iərmama nəha ko in rɨpkokeikei pɨk mhə iou tukwe.”   
\p
\v 48 \x - \xo 7:48 \xt Luk 5:20-21\x*Nənə Iesu rɨni pen tɨ prən i mə, “Iakɨnenouenou raka noien ərəha me səim.”   
\p
\v 49 Nənə nərmama me nəha səməme kamhani pəri nari irəha min, kənamhəni pen tɨ nirəha me i mə, “Sin i iərmama i rukurən nenouenouien noien ərəha me iamɨnhi?”   
\p
\v 50 \x - \xo 7:50 \xt Luk 8:48, 17:19, Luk 18:42\x*Mətə Iesu rɨni pen tɨ prən i mə, “Nahatətəien səim ruvəuvehimɨru ik. Evən. Nəmərinuien trarə tukw ik.”   
\c 8  
\s1 Nɨpran səməme kamhasitu ia Iesu  
\p
\v 1 \x - \xo 8:1 \xt Luk 4:43\x*Kurirə irə nəpɨn ouihi a rukurau, Iesu ramevən ia taon me mɨne rukwənu me, mamɨni irapw nəɡkiariien amasan sə raməvisau nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə. Nərmama səvənhi twelef  
\v 2 \x - \xo 8:2 \xt Mat 27:55-56, Mak 15:40-41, Luk 23:49\x*mɨne nɨpran me nepwɨn mwi kamhəkurirə in. Fwe kupwən Iesu rɨnomasan nɨpran me nəha, məkoui irapw nənɨmwɨn ərəha me ia nepwɨn, muvehi raka nemhəien me ia nepwɨn. Nəɡhɨnraha me i: Meri sə kaməkwein mwi nəɡhɨn nə mə Maktala, pran nəha Iesu rɨnəkoui irapw nəremhə sefen irə;  
\v 3 nənə Joana, pran səvəi Jusa, iəmə asori riti sə ramowok ipaka tɨ Herot; nənə Susana, mɨne nɨpran me həpɨk mwi səməme kamhəuvehi nəmri narimnari me ia mane me səvənraha, mamhəuvei pen m Iesu mɨne nərmama me səvənhi mə trasitu ia nirəha.   
\s1 Iərmama sə ruini nuni nari me ia nəmhien səvənhi  
\p
\v 4 Nərmama həpɨk anan həier ia taon me pam ia kwopun nəha, mhəuvehe tɨ Iesu. Nəpɨn hənousəsɨmwɨn raka irəha me, in rɨni nusipekɨnien riti tɨ nirəha i mɨnuə,  
\v 5 “Iərmama riti revən mə truini nuni nari me ia nəmhien səvənhi. Nəpɨn rauini pen nuni nari me, nuni nari me nepwɨn həsas pen ia suatuk, nənə nərmama havən ia nirəha, menu me ia nɨmaɡouaɡou həuvehe mhani pam.  
\v 6 Nənə nuni nari me nepwɨn həsas pen ia təkure kəpwier tɨprənə rouihi ikɨn. Həuverə mətə tɨ nəri nə mə nui riwən haukei pam.  
\v 7 Nənə nuni nari me nepwɨn həsas pen ia tɨprənə nəkwus ərəha rauvirɨs ikɨn. Nənə nəkwus ərəha me həuvirɨs mhəuvehe mhousəman pam irəha.  
\v 8 Nənə nuni nari me nepwɨn həsas pen ia tɨprənə amasan, mhəutə, mhəukuə kwənkwan hantret.”  
\p Nəpɨn Iesu rɨni pam nəɡkiariien me nəha, rəkwein əpwəmwɨs, mɨni mə, “Iərmama sə nəkwəreɡɨn rarə tɨ nɨreɡiien nari traməkeikei mətərɨɡ amasan.”   
\s1 Iesu rɨni irapw nɨpwrai nusipekɨnien nəha  
\p
\v 9 Nəpɨn nərmama me səvəi Iesu həres pen in mə nəfe nɨpwrai nusipekɨnien nəha,  
\v 10 in rɨni mə, “Kɨmiaha nərmama me səiou kɨnəsevər ia suatuk tukumiaha hiəukurən narimnari me i ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə hənamərkwafə fwe kupwən. Mətə nərməpə me kamhəreɡi iakaməɡkiari ia narimnari me nəha iakausipekɨn a irə. Iakamo iamɨnhi irə mə  
\q1 ‘irəha tuhətə, mətə tuhəpwəh nətəien mhəukurən.  
\q2 Irəha tuhəreɡi, mətə tuhəpkreɡi mhə mhəukurən.’   
\p
\v 11 \x - \xo 8:11 \xt 1Pit 1:23\x*Nənə nɨpwrai nusipekɨnien i iakɨməni ro iamɨnhi irə. Nuni nari in nə nəɡkiariien səvəi Kumwesən.  
\v 12 Səməme həsas pen ia suatuk həmwhen ia nərmama səməme həreɡi nəɡkiariien səvəi Kumwesən. Nəpɨn həuvəreɡi raka Setan ruvehe, muvehi raka nəɡkiariien nəha ia nətərɨɡien səvənraha, kamo irəha həni nɨpərhienien irə nənə Kumwesən ruvehimɨru irəha.  
\v 13 Nənə səməme həsas pen ia təkure kəpwier tɨprənə rouihi ikɨn həmwhen ia nərmama səməme həreɡi nəɡkiariien səvəi Kumwesən, nənə mhəuvehi, mhaɡien tukwe. Mətə nəɡkiariien nəha rɨpkeiwaiu amasan mhə ia rerɨnraha rəmwhen ia nuai nei me. Irəha tuhəni nɨpərhienien irə nəpɨn ouihi a. Nəpɨn narimnari me tuhəuvehe mho nəmisəien mɨnraha mə tro mətə sas ia nahatətəien səvənraha, irəha həmwei.  
\v 14 Nənə səməme həsas pen ia tɨprənə nəkwus ərəha rauvirɨs ikɨn həmwhen ia nərmama səməme həreɡi nəɡkiariien nəha, mətə nəpɨn irəha kamhesi pen suatuk səvənraha mamhəuvən, kamhətərɨɡ pɨk tɨ narimnari me səvəi tɨprənə i rəmwhen ia mane mɨne nəfe m nəfe mwi irəha hokeikei mə tuhəuvehi mhəreɡi ramasan irə ia nɨmɨruien səvənraha. Nətərɨɡien me nəha həuvirɨs ia rerɨnraha, həuvehe, mhousəman nəɡkiariien səvəi Kumwesən. Nənə nəɡkiariien nəha rəpwəh nukuəien.  
\v 15 Mətə səməme həsas pen ia tɨprənə amasan irəha nəha həmwhen ia nərmama səməme həreɡi nəɡkiariien səvəi Kumwesən, nənə mhəkwtəmhiri ia rerɨnraha sə ratukwatukw mamasan. Irəha həkwtəmhiri əknekɨn mamhəuvən nənə mhəukuə.”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia laet sə kousəman  
\p
\v 16 \x - \xo 8:16 \xt Mat 5:15, Luk 11:33\x*“Iərmama riti riwən ko rɨhiai pen napw ia laet məuiui ia nari riti uə rukurei pen kwopun afafa ikɨn. Mətə traməkeikei mukurei utə i ia nari sə kakurei utə laet irə mə nərmama tuhətoni raməhiapw nəpɨn həuvnimwə pehe.  
\v 17 \x - \xo 8:17 \xt Mat 10:26, Luk 12:2\x*Rəmwhen a mwi narimnari me pam səməme hamərkwafə tuhaməkeikei mhəier irapw. Narimnari me pam səməme haməmak afafa tukaməkeikei kətoni kuvehi irapw ia nukuraanien.  
\v 18 \x - \xo 8:18 \xt Mat 25:29, Luk 19:26\x*Ro iamɨnhi irə kɨmiaha tihaməkeikei mhətərɨɡ amasan ia nəfe hiamreɡi tɨ nəri nə mə iərmama sə kuvei pen nari riti min, ro wok irə, tukuvei pen sə rəkwaku min. Mətə iərmama sə kuvei pen nari riti min, ro nəri auər a irə, tukuvehi raka pam tukwe.”   
\s1 Mama səvəi Iesu mɨne piəvi Iesu me  
\p
\v 19 Ia nəpɨn nəha piəvi Iesu me mɨne mama səvənhi həuvehe mə tuhətə in, mətə ko həpkəuvən mhə ipaka tukwe tɨ nəri nə mə nərmama me həpɨk.  
\v 20 Ro pen nərmama me həni pen tɨ Iesu i mə, “Səim mama mɨne piam me kamhərer fwe iruə. Irəha hokeikei mə tuhətə ik.”   
\p
\v 21 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Nərmama səməme kamhəreɡi nəɡkiariien səvəi Kumwesən, nənə mamho nəfe rani irəha nə səiou mama mɨne piak me.”   
\s1 Iesu rɨnise nɨmətaɡi asori  
\p
\v 22 Nəpɨn riti Iesu rəputə ia nɨtətə ouihi irəha nərmama me səvənhi, rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Pwəh səuvən mhəpi sɨmwɨn pen fwe ia nɨkare nui asori.” Ro pen həvi nivən, mənamhəuvən.  
\v 23 Nəpɨn kamhaiu ia nɨtətə ouihi mamhəuvən, Iesu revən mapri. Nɨmətaɡi asori reiwaiu ia nəkwai nui asori nəha, nɨtətə ouihi səvənraha rɨnakuər ia nui, na tuhəmwhenɨmw.   
\p
\v 24 Nərmama me səvəi Iesu həuvən, mhəsuəpwiri in, mhəni mə, “Iərɨmənu. Iərɨmənu. Na tsəmwhenɨmw!”  
\p Iesu rərer mɨnise nɨmətaɡi mɨne peiau peiau asori me, nənə heiwaiu mhəiwən. Narimnari me həuvehe mhəmərinu.  
\v 25 Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Nahatətəien pəku səkɨmiaha?”  
\p Mətə irəha həhekɨr. Nənimenraha rier. Kamhəni pen tɨ nirəha me i mə, “Nəfe nəha iərmama? Raməɡkiari m nɨmətaɡi mɨne nui krauo nəkwan!”   
\s1 Iesu rəkoui irapw iəremhə ia iəmə Karasa riti  
\p
\v 26 Irəha həier ia tənə Kalili, mhaiu ia nɨtətə ouihi nəha, mhəpi sɨmwɨn ia nui asori, mhəuvən ia tənə səvəi nəmə Karasa.  
\v 27 Nəpɨn Iesu ruvarei, iərmama riti ia taon riti fwe ikɨn ruvehe tukwe. Iərmama nəha nəremhə me kamharə irə. Nəpɨn rɨpɨk rɨpkarkahu mhə tɨnari, mɨpkapri mhə mwi ia nəkwai nimwə səvənhi, mətə ramarə ia kwopun kanɨmwi nərmama ikɨn.  
\v 28 Nəpɨn iərmama nəha rətə Iesu, rasək əpwəmwɨs, muvehe mɨnɨmwi nukurhun mi ia nənimen, məɡkiari asori mɨni mə, “Iesu, Kumwesən sə rasori anan tɨni nə ik. Ikuvehe mə tikəfo iou irə? Iakase ik tikəpwəh noien nəmisəien miou.”  
\v 29 Nənɨmwɨn ərəha nəha raməɡkiari iamɨnhi irə, tɨ nəri nə mə Iesu ruvəni pen raka tukwe in mɨnuə trier ia iərmama nəha. (Nəpɨn me rɨpɨk nənɨmwɨn ərəha nəha rɨnəkwtəmhiri iərmama nəha. Nərmama hənərihi rəɡɨn mi mɨne nɨsun mi ia jen me, mhərer tukuahaɡ in, mətə in rəvi əmwesi jen me, iəremhə rəkoui pen in revən ia kwopun akwesakwes ikɨn.)   
\p
\v 30 Nənə Iesu rəres in mə, “Nəɡhɨm sin?”  
\p Mɨreɡi rɨni mə, “Iou nəɡhɨk Nəkuər.” In rɨni iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə nəremhə me həpɨk həməuvnimwə ia reri iərmama nəha.  
\v 31 Nənə nəremhə me nəha hase Iesu mə trəpwəh nərhi penien irəha həuvən ia nɨpəɡ sə rameiwaiu nukunen riwən.   
\p
\v 32 Mətə toue pɨkə me həpɨk kamhərku ia kwopun nəha. Nəremhə me hase Iesu mə trəseni irəha həuvnimwə ia rerɨnraha. Ro pen Iesu rəseni irəha.  
\v 33 Nənə nəremhə me həier ia iərmama nəha, mhəuvnimwə ia reri pɨkə me. Pɨkə me haiu, mheiwaiu ia nəpatu, mhəsas pen ia təmwei nui asori, mhəmwhenɨmw.   
\p
\v 34 Nəpɨn nərmama səməme kamhətui tɨ pɨkə me hətoni, hap, mhəni irapw ia taon səvənraha mɨne rukwənu me.  
\v 35 Nənə nərmama me həier mhəuvən mə tuhəspau i mə rəfo. Nəpɨn həuvehe tɨ Iesu həti pen mhətoni iərmama nəha nəremhə me həməier irə, rarkahu, maməkure irapw ia nɨsui Iesu, nətərɨɡien səvənhi rɨnəmak amasan. Irəha hətoni həhekɨr.  
\v 36 Nənə səməme hənətoni nəri nəha, həni irapw tɨ nərmama me i mə iərmama nəha rɨnəfo muvehe məsanɨn.  
\v 37 Nənə nəkur Karasa səməme kamharə ipaka tɨ kwopun nəha həres Iesu mə trəpwəh irəha mamevən tɨ nəri nə mə həhekɨr pɨk anan. Ro iamɨnhi irə in rəputə ia nɨtətə ouihi mə trɨrərɨɡ.   
\p
\v 38 Iərmama sə nəremhə me həməier irə rase in mə trəseni in pwəh revən irau min. Mətə Iesu rərhi pen i ramevən, mɨni mə,  
\v 39 “Tikrərɨɡ mevən fwe imwam, mɨni irapw narimnari me i Kumwesən rɨno mik.” Nənə iərmama nəha revən ia kwopun me pam fwe ia taon səvənhi, mamɨni irapw narimnari me nəha Iesu rɨno min.   
\s1 Pran sə rɨrapi tɨnari səvəi Iesu mɨne prən ouihi səvəi Jaeras  
\p
\v 40 Nəpɨn Iesu rɨrərɨɡ pehe mwi ia nɨkare nui asori, nərmama me həuvən tukwe. Rerɨnraha raɡien tɨ nəri nə mə kamheitenhi in.  
\v 41 Iərmama riti fwe ikɨn nəɡhɨn nə Jaeras. In iəmə asori riti səvəi nimwəfwaki səvəi nəkur Isrel. Ruvehe mɨnɨmwi nukurhun mi ia nəmri Iesu, mamase in mə truvehe ia nimwə səvənhi,  
\v 42 tɨ nəri nə mə prən ouihi səvənhi ramemhə na tremhə. Prənouihi nəha səvənhi in əpa kuatia. Nuk səvənhi ipaka reste twelef.  
\p Nəpɨn Iesu ravən mamevən, nərmama həpɨk həukuraukurau irə.  
\v 43 Pran riti nəha ikɨn ruvehe ramemhə ia nemhəien səvəi nɨpran. Nemhəien nəha rɨnarə rerɨn irə muvehi nuk twelef. In rɨnouraha pam mane səvənhi ia tokta me, mətə iərmama riti riwən ko ro in rəsanɨn.  
\v 44 Prən nəha rukurirə Iesu, muvehe, mɨrapi nusvenhi tɨnari səvənhi. Təkwtəkwuni a mwi nɨmwapw rama, nemhəien səvənhi ro sampam.   
\p
\v 45 Nənə Iesu rɨni mə, “Sin nəha rɨrapi iou?”  
\p Mɨreɡi nərmama pam həni mə rɨpko mhə irəha. Nənə Pita rɨni mə, “Iərɨmənu. Nərmama həpɨk kamhərer kurkurau ik, mamhəsɨɡiəsɨɡi ik.”   
\p
\v 46 Mətə Iesu rɨni mə, “Rekəm. Iakukurən mə iərmama riti rɨrapi iou. Iakreɡi nəɡsek rier ia nirak, mevən mo nari riti.”   
\p
\v 47 Nənə nəpɨn prən nəha rətoni mə ko in rɨpkərkwafə mhə, ruvehe mamətəmnɨmwɨn, mɨnɨmwi nukurhun mi ia nəmri Iesu, mɨni irapw ia nəmri nərmama me pam mə in rɨrapi Iesu tɨ nəfe mɨne rɨnəfo məsanɨn akwauakw.  
\v 48 \x - \xo 8:48 \xt Luk 7:50\x*Nənə Iesu rɨni pen tɨ prən i mə, “Nərɨk, nahatətəien səim rɨno raka ik ikuvehe məsanɨn. Evən. Nəmərinuien trarə tukw ik.”   
\p
\v 49 Nəpɨn Iesu raməɡkiari ihi, iərmama riti ruku pen ia nimwə səvəi iəmə asori nəha Jaeras, muvehe mɨni mə, “Səim prən ouihi ruvamhə raka. Ramasan mə ikɨni pen tɨ iahatən i mə in trəpwəh pehe.”   
\p
\v 50 Mətə nəpɨn Iesu rɨreɡi nəɡkiariien nəha, rɨni pen tɨ Jaeras i mə, “Tikəpwəh nehekɨrien, mɨni a nɨpərhienien ia nirak, nənə prən ouihi səim trəsanɨn.”   
\p
\v 51 Nəpɨn Iesu rapirapw ia nimwə səvəi Jaeras, rɨpkəseni mhə nərmama me pam mə tuhəuvnimwə irəha min, mətə rəseni əpa Pita mɨne Jon mɨne Jemes mɨne tata mɨne mama səvəi prən ouihi nəha.  
\v 52 \x - \xo 8:52 \xt Luk 7:13\x*Nərmama me pam kamhasək mamhəkwein əpwəmwɨs tɨ prən ouihi nəha, mətə Iesu rɨni mə, “Rəfo kɨmiaha hiamasək? Prənouihi nəha rɨpkemhə mhə, mətə ramapri a.”   
\p
\v 53 Irəha həreɡi harɨs ia Iesu. Irəha həukurən mə prən ouihi nəha ruvamhə raka.  
\v 54 \x - \xo 8:54 \xt Luk 7:14\x*Mətə Iesu ruvehi rəɡi prən ouihi nəha, mɨni mə, “Prənouihi, ərer.”  
\v 55 Nənə nɨmɨruien səvənhi ruvehe. Təkwtəkwuni a mwi rɨskəmter. Nənə Iesu rɨni mə tukuvei pen nəveɡɨnien min pwəh rəni.  
\v 56 \x - \xo 8:56 \xt Mak 7:36, Luk 5:14\x*Tata mɨne mama səvəi prən ouihi nəha nənimenrau rier, mətə Iesu rɨnise pen tɨ nirau i mə trouəpwəh nɨniien tɨ iərmama riti nəfe in rɨno.   
\c 9  
\s1 Iesu rərhi pen nərmama səvənhi twelef mə tuhəuvən mhəvisau  
\p
\v 1 Iesu rəkwein nərmama səvənhi twelef həuvehe mhousəsɨmwɨn irəha me. Nənə in ruvei pen nɨskaiien mɨnraha. Ia nɨskaiien nəha irəha həukurən nɨfi rakaien nemhəien me ia nərmama. Nənə in ruvei pen mwi nasoriien mɨnraha. Ia nasoriien nəha irəha həukurən nəkoui irapwien nəremhə me pam.  
\v 2 Nəpɨn Iesu ruvei pen pam, rərhi pen irəha mə tuhəuvən mhəvisau irapw nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə, nənə mho nərmama səməme kamhemhə həuvehe mhəsanɨn.  
\v 3 In rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha tihəpwəh nuvehiien narimnari me səvəi suatuk səkɨmiaha rəmwhen ia kaskɨn, uə tənərɨpw, uə nəveɡɨnien, uə mane. Kɨmiaha tiharkahu ia karkahu kuatia a.  
\v 4 \x - \xo 9:4 \xt Luk 10:4-11\x*Nəpɨn tihəuvən ia kwopun riti, nənə mhəuvnimwə ia nimwə riti, nimwə nə in nə tiharə irə meste hiəier ia kwopun nəha.  
\v 5 \x - \xo 9:5 \xt Luk 10:11\x*Trɨni mɨnuə hiəuvən ia taon riti, mətə nərmama me ikɨn həpkəsevər mhə ia rerɨnraha tukumiaha, nəpɨn hiəier ia taon səvənraha, tihounouini raka nɨməkwrur ia nɨsumiaha tɨ nahatən penien mə irəha həno noien ərəha.”  
\v 6 Nənə nərmama me twelef səvəi Iesu həier, mhəuvən ia rukwənu me, mamhəvisau irapw nəɡkiariien amasan, mamho nərmama səməme kamhemhə ia kwopun me pam həuvehe mhəsanɨn.   
\s1 Herot raməɡkiari ia Iesu  
\p
\v 7 \x - \xo 9:7 \xt Mat 16:14, Mak 8:28, Luk 9:19\x*Herot, iəmə Rom sə ramərɨmənu ia tənə Kalili, rɨreɡi narimnari me nəha Iesu ramo. Ia nəpɨn nəha nətərɨɡien səvənhi rəvsausɨni tɨ nəri nə mə nərmama me nepwɨn kamhəni mə Jon Paptaes rɨnətui mwi ia nemhəien səvənhi.  
\v 8 Nənə nərmama me nepwɨn kamhəni mə Profet Elaeja ruvəier pehe mwi. Nənə nərmama me nepwɨn mwi kamhəni mə profet kupwən riti rɨnətui mwi ia nemhəien səvənhi.  
\v 9 \x - \xo 9:9 \xt Luk 23:8\x*Nənə Herot rɨni mə, “Jon iakɨnərai raka kənkapwə. Mətə sin mwi iərmama i iakamreɡi nəvisauien irə?” Ro iamɨnhi raməmwur mə trətə Iesu.   
\s1 Iesu rəkwməni nərmama me həpɨk kəvsini nərman me əpa irəha pam faef-taosen  
\p
\v 10 Nəpɨn aposol me hərərɨɡ mhəuvehe mwi tɨ Iesu, həni pen tukwe in narimnari me pam səməme həno. Nənə in riri raka əpa irəha, mharaka ia nərmama mhəuvən ia taon riti nəɡhɨn nə Petsaeta.  
\v 11 Nəpɨn nərmama me həreɡi mə Iesu ramevən fwe ikɨn, kamhəkurirə pen in. Nəpɨn Iesu rətoni irəha, rerɨn raɡien. In rəkwein irəha həuvehe, nənə rəɡkiari mɨnraha ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə, mo səməme nemhəien ramarə ia nirəha həuvehe mhəsanɨn.   
\p
\v 12 Rɨnaməruarəv meri na trivə. Nərmama səvənhi twelef həuvehe, mhəni pen tukwe in mə, “Ramasan mə tikərhi pen nərmama me i həuvən ia rukwənu me mɨne nəmhien me kwərha ipaka pwəh hətui kwopun me səvəi napriien mɨne nəveɡɨnien tɨ nəri nə mə kwopun i narimnari me həiwən ikɨn.”   
\p
\v 13 Mətə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha nə tihəuvei pen nəveɡɨnien mɨnraha.”  
\p Mɨreɡi həni mə, “Kɨmaha iahəuvehi a bred krirum mɨne nəmu kəru. Rəfo? Ikokeikei mə kɨmaha tahəuvən mhəuvehi nəmri nəveɡɨnien sənəi nərmama me pam i?”  
\v 14 (Irəha həni iamɨnhi tɨ nəri nə mə nəpɨn həvsini a nərman me ia nirəha mətə ipaka faef-taosen.)  
\p Nənə Iesu rɨni pen tɨ səvənhi nərmama me i mə, “Kɨmiaha tihəuvən mho irəha həuai irəha me mhəkure əpəməpə me fifti ia təmwen kuatia.”  
\v 15 Nənə irəha həuvən mho nərmama me həkure rəmwhen Iesu rɨməni.  
\v 16 Nənə Iesu ruvehi bred me nəha krirum mɨne nəmu i kəru, məkwətə ia nɨmaɡouaɡou, məfwaki mɨni vivi Kumwesən tukwe, məkwsen, mauvei pen m səvənhi nərmama me mə irəha tuhəpeki pen m nərmama me.  
\v 17 Nərmama me pam hani nari tɨpwɨnraha rəsisi. Nənə nərmama me səvəi Iesu həvai pen nɨpərpəri nəveɡɨnien me nəha sə hənani mhəpwəh rukuər ia tənərɨpw irəha pam twelef.   
\s1 Pita rɨni irapw mə Iesu in Kristo  
\p
\v 18 Nəpɨn riti Iesu in əpa raməfwaki irəha səvənhi me nərmama. Nənə rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Nərmama kamhəni iou mə iou sin?”   
\p
\v 19 \x - \xo 9:19 \xt Luk 9:7-8\x*Mɨreɡi həni mə, “Nərmama nepwɨn kamhəni ik mə Jon Paptaes. Mətə nepwɨn kamhəni ik mə Profet Elaeja. Nepwɨn mwi kamhəni ik mə profet kupwən riti sə rɨnətui mwi ia nemhəien səvənhi.”   
\p
\v 20 \x - \xo 9:20 \xt Jon 6:68-69\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Mətə kɨmiaha hiaməni mə iou sin?”  
\p Mɨreɡi Pita rɨni mə, “Ik Kristo sə Kumwesən rɨməni mə trərhi pehe ik ikuvehe.”   
\p
\v 21 Nənə Iesu rɨnise pen əknekɨn tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha tihəpwəh nɨniien nəɡkiariien i tɨ iərmama riti.”  
\v 22 \x - \xo 9:22 \xt Luk 9:44, Luk 18:32-33\x*Nənə in rɨrɨpɨn nəɡkiariien səvənhi mɨni mə, “Iou Iəməti Iərmama takaməkeikei mɨreɡi nəmisəien me rɨpɨk. Nəmə asori me mɨne pris asori me mɨne nahatən me səvəi Loa tuhəuvei pehe təkutanraha miou. Tukousi əpune iou, nənə nəpɨn sə ro kahar irə iakətui mwi.”   
\s1 Iərmama sə trukurirə Iesu traməkeikei məvrani nei kamarkuaui  
\p
\v 23 \x - \xo 9:23 \xt Mat 10:38, Luk 14:27\x*Nənə Iesu rɨni pen tɨ nərmama me pam mə, “Iərmama sə rokeikei mə truvehe mo iərmama riti səiou traməkeikei məpwəh nətərɨɡien səvənhi, muvehi utə nei kamarkuaui səvənhi ia nəpɨn me, məvrani mukurirə iou.  
\v 24 \x - \xo 9:24 \xt Mat 10:39, Luk 17:33, Jon 12:25\x*Iərmama sə rokeikei mə trəkwtəmhiri nɨmɨruien səvənhi trarfai irə. Mətə iərmama sə traraka ia nɨmɨruien səvənhi tukw iou truvehi nɨmɨruien rerɨn.  
\v 25 Trɨni mɨnuə iərmama riti rɨpeki pam narimnari me ia tɨprənə i mo səvənhi i, nənə kurirə ikɨn remhə, mətə rɨpkuvehi mhə nɨmɨruien rerɨn, noien nəha trəfasitu irə?  
\v 26 \x - \xo 9:26 \xt Mat 10:33, Luk 12:9, 2Tim 2:12\x*Iərmama sə traurɨs ia nəmri nərmama tɨ nɨniien mə in iərmama riti səiou, maurɨs mwi tɨ nəvisauien nəɡkiariien me səiou mɨnraha, Iou mwi Iəməti Iərmama, ia nəpɨn nəha takuvehe ia nɨskaiien səiou mɨne ia nɨskaiien səvəi tata səiou mɨne naɡelo ikinan me, takaurɨs tɨ nɨniien mə iərmama nəha in iərmama riti səiou.  
\v 27 Mətə iakani nɨpərhienien tukumiaha i nərmama nepwɨn kamhərer ia kwopun i tuhəpkemhə mhə meste tuhətoni nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə rier pehe.”   
\s1 Nɨpwrai Iesu ruvehe mopə  
\p
\v 28 Nəpɨn Iesu rɨni pam nəɡkiariien me nəha, ipaka nəpɨn eit ruvehe mukurau, nənə in riri Pita mɨne Jemes mɨne Jon mutə parei ia təkuər riti mə trəfwaki.  
\v 29 Nəpɨn raməfwaki, nənimen ruvehe mopə. Tɨnari səvənhi ruvehe məpsan mamser.  
\v 30 Təkwtəkwuni a iərmama kəru krauəɡkiari irəhar min. Irau nə Moses mɨne Profet Elaeja.  
\v 31 \x - \xo 9:31 \xt Luk 9:22, 13:33\x*Krouier pehe ia nukuraanien asori, rauni narimnari me ia nɨkaren səvəi nemhəien səvənhi sə trɨpko mhə tui in revən mo sampam irə fwe ia Jerusalem.  
\v 32 \x - \xo 9:32 \xt Jon 1:14, 2Pit 1:16-18\x*Ia nəpɨn nəha Pita mɨne James mɨne Jon haremhə napriien. Mətə nəpɨn harətui, harətoni nɨpwrai Iesu ramser iərmama kəru nəha krouərer irəhar min.  
\v 33 Nənə nəpɨn irau krɨnouəpwəh Iesu rauevən, Pita rɨni pen tukwe in mə, “Iərɨmənu. Ramasan mə kɨmrahar iaharuvehe i. Pwəh kɨmrahar iaharo tənimwə kahar, riti səim, riti səvəi Moses, riti səvəi Profet Elaeja.” (Mətə Pita raməɡkiari əpnapen, mɨpkukurən amasan mhə nəfe rani.)   
\p
\v 34 Nəpɨn in raməɡkiari ihi, nəpuə riti rɨnauvehe mɨnamousəman irəhar. Irəhar harətoni mə nəpuə nəha truveɡi irəhar. Harətoni harhekɨr.  
\v 35 \x - \xo 9:35 \xt Luk 3:22\x*Nənə reri Kumwesən ruku pen ia nəpuə nəha, mɨni mə, “In nəha nərɨk sə iakuvərfi raka in. Kɨmiaha tihətərɨɡ in.”  
\v 36 Nəpɨn Kumwesən rəɡkiari pam, harəti pen mharətoni Iesu əpa ramərer. Kurirə ia nəpɨn nəha irəhar harəpnapen, mharəpwəh nɨniien tɨ iərmama riti nəfe harənətoni.   
\s1 Iesu rəkoui irapw nənɨmwɨn ərəha ia iəkunouihi riti  
\p
\v 37 Kɨni rakwakwi irə, nəpɨn irəha həneiwaiu raka ia təkuər nəha, nərmama həpɨk həuvehe tɨ Iesu.  
\v 38 Nənə iərmama riti sə ramərer ia reri nərmama me nəha rəkwein əpwəmwɨs, mɨni mə, “Iahatən. Iakase ik. Tiko muvehe mətə ro nərɨk. In kwənkwan kuatia.  
\v 39 Ia nəpɨn me nənɨmwɨn ərəha riti raməkwtəmhiri in, mamo in ramərkərinari mamasək əpwəmwɨs, mamərkərekər, nɨsəkwan ramaiu. Nənɨmwɨn ərəha nəha ro pɨk nəmisəien min, ko rɨpkaraka akwauakw mhə irə.  
\v 40 Iakɨnəres raka səim nərmama me mə irəha tuhəkoui irapw i, mətə ko həpko mhə.”   
\p
\v 41 Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Kɨmiaha nəkur ipwet mɨne nahatətəien səkɨmiaha riwən. Noien səkɨmiaha rikou. Tsarə kɨtaha miou meste nəfe nəpɨn? Tɨneisən mɨne iakapwɨs kɨmiaha? Tiko miri nərɨm muvehe i.”   
\p
\v 42 Nəpɨn iəkunouihi nəha ramavən ihi mauvehe, iəremhə ruvehi in mouini irapw ia tɨprənə, mamo in ramərkərekər. Mətə Iesu rɨnise pen tɨ nənɨmwɨn ərəha, mo iəmə ouihi nəha ruvehe məsanɨn. Nəpɨn rɨnəsanɨn raka Iesu ruvehi in muvei pen m səvənhi tata.  
\v 43 Nənə nərmama pam səməme hətoni nəri asori nəha Iesu rɨno ia nɨskaiien səvəi Kumwesən nənimenraha rier.  
\p Mətə nəpɨn irəha pam kamhərkəri ihi nari ia narimnari me nəha in ramo, Iesu rɨni pen tɨ səvənhi nərmama me i mə,  
\v 44 \x - \xo 9:44 \xt Luk 9:22\x*“Pwəh nəɡkiariien me i həuvnimwə amasan ia nəkwəreɡɨmiaha. Trɨpko mhə tui kuvei pen iou, Iəməti Iərmama, ia rəɡi nərmama.”  
\v 45 \x - \xo 9:45 \xt Luk 18:34\x*Mətə irəha həreɡi nəɡkiariien i həreirei nɨpwran. Kumwesən rərkwafə i mə ko irəha həpkətoni mhə. Nənə həhekɨr tɨ nəresien Iesu mə nəfe nɨpwrai nəɡkiariien i.   
\s1 Nərmama səvəi Iesu tuhaməkeikei mhəuvehi irapw irəha  
\p
\v 46 \x - \xo 9:46 \xt Luk 22:24\x*Ia nəpɨn nəha nərmama me səvəi Iesu hənaməvisə mɨnraha me mə sin ia nirəha in rasori.  
\v 47 Mətə Iesu rukurən nətərɨɡien səvənraha. Ro pen in ruvehi iəkunouihi riti, mərpwi ia nɨkaren,  
\v 48 \x - \xo 9:48 \xt Mat 10:40\x*nənə mɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iərmama sə trəsevər ia rerɨn tɨ iəkunouihi i ia nəɡhɨk, raməsevər mwi ia rerɨn tukw iou. Iərmama sə raməsevər ia rerɨn tukwe iou rəmwhen mə raməsevər mwi ia rerɨn tɨ Kumwesən sə rɨnərhi pehe iou iakuvehe. Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə iərmama sə truvehi irapw in ia kɨmiaha in nə iərmama sə rasori ia kɨmiaha.”   
\p
\v 49 Mɨreɡi Jon rɨni mə, “Iahatən, kɨmaha iahətoni iərmama riti raməkoui irapw nəremhə me ia nəɡhɨm. Iahaməmwur mə tahənise in tɨ nəri nə mə rɨpko mhə in kɨmaha riti.”   
\p
\v 50 \x - \xo 9:50 \xt Mat 12:30, Luk 11:23\x*Mətə Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Kɨmiaha tihəpwəh nɨniseien in. Iərmama sə rɨpkɨni ərəha mhə kɨmiaha in kɨmiaha riti.”   
\s1 Nəkur Sameria həpwəh nokeikeiien Iesu mə truvehe imwənraha  
\p
\v 51 \x - \xo 9:51 \xt Mak 10:32\x*Rɨnauvehe ipaka tɨ nəpɨn nəha Kumwesən truvehi Iesu mutə mevən ia neiai. Iesu nətərɨɡien səvənhi ruvehe mɨskai mə traməkeikei mevən fwe Jerusalem.  
\v 52 Nənə in rərhi pen nərmama nepwɨn mə tuhəkupwən irə. Irəha həuvən mhəier pen ia rukwənu riti səvəi nəkur Sameria mə tuhəpnəpenə ia narimnari me kurirə Iesu ruvehe.  
\v 53 \x - \xo 9:53 \xt Jon 4:9\x*Mətə nərmama ia kwopun nəha həpkəseni mhə Iesu mə truvehe imwənraha tɨ nəri nə mə irəha həuvəukurən raka nətərɨɡien səvənhi rɨskai mə traməkeikei mevən fwe Jerusalem.  
\v 54 \x - \xo 9:54 \xt 2Kinɡ 1:9-16\x*Nəpɨn iərmama mi kəru səvənhi mi Jemes mɨne Jon krouətə noien nəha, krouni mə, “Iərɨmənu. Ikokeikei mə kɨmrau trouəkwein napw pwəh ruku pen fwe ia neiai meiwaiu pehe mahi əmwesi irəha?”\f + \fr 9:54 \ft Nəkur Isrel mɨne nəkur Sameria həmwəki irəha me. Əvsini mwi Jon 4:9.\f*  
\v 55 Mətə Iesu ruvsini in mɨnise pen əknekɨn tɨ nirau i.  
\v 56 Nənə irəha həuvən mwi ia rukwənu əpə riti.   
\s1 Nərmama nepwɨn hokeikei mə tuhəkurirə Iesu  
\p
\v 57 Nəpɨn riti Iesu mɨne nərmama me səvənhi kamhesi pen suatuk mamhəuvən. Nənə iərmama riti rɨni pen tukwe in mə, “Takukurirə ik kwopun pəku tikevən ikɨn.”   
\p
\v 58 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Kuri əprmɨn me səvənraha nɨpəɡ rarə. Menu me ia nɨmaɡouaɡou təpwaɡenraha rarə. Mətə iou, Iəməti Iərmama, kwopun səiou riwən mə takapri ikɨn.”   
\p
\v 59 Nənə Iesu rɨni pen tɨ iərmama riti mwi mə, “Kurirə iou.”  
\p Mətə iərmama nəha rɨni mə, “Iərɨmənu. Takukurirə ik, mətə pwəh iakukupwən mevən mɨnɨmwi raka səiou tata.”   
\p
\v 60 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Nərmama səməme həpkukurirə mhə iou rəmwhen mə həuvamhə raka. Pwəh irəha hənɨmwi nərmama me səvənraha səməme həuvamhə. Mətə ik tiko muvehe, mevən məvisau irapw nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.”   
\p
\v 61 \x - \xo 9:61 \xt 1Kinɡ 19:20\x*Nənə iərmama riti mwi rɨni mə, “Iərɨmənu. Takukurirə ik, mətə pwəh iakevən məsəkɨr raka m nəkur imwak me.”   
\p
\v 62 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Trɨni mɨnuə iərmama rauvehi kəkur i kau ravi, mɨnamostat mɨnamərar, maməti kurirə, rɨpko mhə in iəmə amasan riti sə truvehi wok ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.”   
\c 10  
\s1 Iesu rərhi pen nərmama me sefenti-tu mə tuhəuvən mhəvisau  
\p
\v 1 \x - \xo 10:1 \xt Mak 6:7\x*Kurirə irə Iərɨmənu səkɨtaha rərpwi rəɡɨn ia nərmama me nepwɨn mwi irəha pam sefenti-tu, mərhi pen irəha mə tuhəkupwən irə, mhəuvən kəru kəru ia taon me mɨne rukwənu me pam sə in mwi trukurirə pen irəha mevən ikɨn.  
\v 2 \x - \xo 10:2 \xt Mat 9:37-38, Jon 4:35\x*In rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Nəveɡɨnien sə ruvəmruə raka fwe ia nəmhien rasori pɨk, mətə nərmama səməme kamhəpeki pehe houihi a. Ro iamɨnhi irə kɨmiaha tihaməkeikei mhəfwaki m Kumwesən sə ramərɨmənu ia nəmhien, mhəres in mə trərhi pen nərmama nepwɨn mwi həuvən fwe ia nəmhien səvənhi mhəpeki nəveɡɨnien sə ruvəmruə, mhəpeki mhəuvehe.  
\v 3 \x - \xo 10:3 \xt Mat 10:16\x*Kɨmiaha tihəuvən, mətə tihaməkeikei mhəukurən nəri i. Iakamərhi pen kɨmiaha mə tihəuvən mhəmwhen ia kwəti sipsip me sə kamhərer ia kurkwai kuri əprmɨn me.  
\v 4 \x - \xo 10:4 \xt Mat 10:7-14, Mak 6:8-11, Luk 9:3-5, 2Kinɡ 4:29\x*Tihəpwəh nuvehiien tənərɨpw sə kavai pen mane irə, uə tənərɨpw sə kavai pen nəveɡɨnien irə, uə put səkɨmiaha. Tihəpwəh napwɨsien ia suatuk, mhəɡkiari kɨmiaha iərmama riti.   
\p
\v 5 Nəfe nimwə tihəuvnimwə irə, tihəkupwən mhəni mə, ‘Nəmərinuien ramarə ia nimwə i.’  
\v 6 Trɨni mɨnuə iərmama səvəi nimwə nəha rokeikei nəmərinuien nəha, nəmərinuien səkɨmiaha trəuiui in. Mətə mə rekəm, trɨrərɨɡ mwi tukumiaha.  
\v 7 \x - \xo 10:7 \xt 1Kor 9:6-14, 1Tim 5:18\x*Kɨmiaha tihamarə rerɨn ia nimwə kuatia a, mhəpwəh nevən əpnapenien ia nimwə me. Nəfe nari irəha tuhəuvei pehe m kɨmaha, tihəuvehi mhani mhənɨmwi. Tiho iamɨnha irə tɨ nəri nə mə kɨmiaha hiəmwhen ia nərmama kamhowok. Ratukwatukw mə irəha tuhərəku pehe narimnari me nəha m kɨmiaha.   
\p
\v 8 \x - \xo 10:8 \xt 1Kor 10:27\x*Trɨni mɨnuə kɨmiaha hiəuvən ia taon riti, nənə nərmama me ikɨn həuvehi puvnimwə kɨmiaha ia nimwə me səvənraha, tihani nəfe nəveɡɨnien sə tuhəuvei pehe m kɨmiaha.  
\v 9 Nərmama səməme nemhəien rarə ia nirəha, tiho irəha həuvehe mhəsanɨn. Tihəni pen tɨ nirəha i mə, ‘Nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə ruvəuvehe ipaka tukumiaha.’  
\v 10 Mətə trɨni mɨnuə kɨmiaha hiəuvən ia taon riti, nənə nərmama me ikɨn həpwəh nəsevərien ia rerɨnraha tukumiaha, tihəuvən, mhərer ia kurkwai suatuk me, mhəni irapw iamɨnhi irə mə,  
\v 11 \x - \xo 10:11 \xt Wok Me 13:51, 18:6\x*‘Nɨməkwrur ia taon i səkɨmiaha i raməmak ia nɨsumaha, kɨmaha tahahakwi raka tɨ nəri nə mə kɨmiaha hiəno noien ərəha. Kɨmiaha tihaməkeikei mhəukurən nəri i. Nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə ruvəuvehe ipaka tukumiaha, mətə kɨmiaha hiənəpwəh.’  
\v 12 \x - \xo 10:12 \xt Jen 19:24-25, Mat 10:15, 11:24\x*Iou iakani pehe tukumiaha i ia nəpɨn nəha Kumwesən trərpwɨn noien ərəha me irə nərpwɨnien səvəi nərmama ia taon nəha trɨskai məpi raka nərpwɨnien səvəi nəkur Sotom.”   
\s1 Iesu raməɡkiari skai m nərmama nepwɨn  
\p
\v 13 \x - \xo 10:13 \xt Mat 11:21-23\x*“Trərəha anan tukumiaha nəkur Korasin! Trərəha anan tukumiaha nəkur Petsaeta! Iakɨno raka nɨmtətien asori me ia taon mi səkɨmiaha, mətə kɨmiaha hiəpkəpwəh mhə noien ərəha me səkɨmiaha. Rɨpɨni mɨnuə iakɨno nɨmtətien me nəha ia taon mi nəha Taea mɨne Saeton, tui raka ko nərmama me ikɨn hənarkahu raka tɨnari ivɨs, mhəkure ia nɨmwrakw, mhəpwəh noien ərəha me səvənraha.  
\v 14 Mətə ia nəpɨn nəha Kumwesən trərpwɨn noien ərəha me irə nərpwɨnien səkɨmiaha trɨskai məpi raka nərpwɨnien səvəi nəkur Taea mɨne Saeton.  
\v 15 Nənə kɨmiaha nəkur Kapaneam. Tukəfo ia kɨmiaha? Ko kuvehi utə kɨmiaha hiəuvən ia neiai? Rekəm! Tukuvehi irapw kɨmiaha hiəuvən inhərɨpw Imwei Nəkur Həuvamhə.”   
\p
\v 16 \x - \xo 10:16 \xt Mat 10:40, Luk 9:48, Jon 5:23\x*Nənə Iesu rɨni pen tɨ nərmama me səvənhi mə, “Iərmama sə ramətərɨɡ ia nəɡkiariien səkɨmiaha rəmwhen mə ramətərɨɡ mwi ia nəɡkiariien səiou. Iərmama sə rauvei pen təkutan m kɨmiaha rəmwhen mə rauvei pehe mwi təkutan miou. Nənə iərmama sə rauvei pehe təkutan miou rəmwhen mə rauvei pen mwi təkutan m Kumwesən sə rɨnərhi pehe iou iakuvehe.”   
\s1 Nərmama me nəha irəha pam sefenti-tu hərərɨɡ mhəuvehe mwi tɨ Iesu  
\p
\v 17 Nərmama me nəha irəha pam sefenti-tu hərərɨɡ mwi mhəuvehe tɨ Iesu, mamhaɡien, mamhəni mə, “Iərɨmənu. Nəremhə me irəha mwi ho nəkwamaha nəpɨn iahəɡkiari mɨnraha ia nəɡhɨm.”   
\p
\v 18 \x - \xo 10:18 \xt Jon 12:31, Rev 12:8-9\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iakɨnətoni kərarki irapw Setan rier ia neiai meiwaiu pehe rəmwhen ia nouapɨrien.  
\v 19 \x - \xo 10:19 \xt Sam 91:13, Mak 16:18\x*Həreɡi ro. Iakuvəuvei pehe raka nasoriien m kɨmiaha. Kɨmiaha hiəukurən neivəien ia snek me mɨne mimi me sə kamhəpi mamho nəmisəien m nərmama. Iakɨməuvehi utə kɨmiaha hiasori ia nɨskaiien me pam səvəi Setan. Nari riti riwən tro nəmisəien m kɨmiaha.  
\v 20 \x - \xo 10:20 \xt Mat 7:22, Eks 32:32, Fil 4:3, Rev 3:5\x*Nəri nəha ro nɨpərhienien. Mətə rərəha kɨmiaha hiamaɡien tɨ nəri nə mə nəremhə me kamho nəkwamiaha. Kɨmiaha tihaməkeikei mhaɡien tɨ nəri nə mə Kumwesən ruvərai pen raka nəɡhɨmiaha fwe ia neiai.”   
\s1 Iesu rerɨn raɡien  
\p
\v 21 Ia nəpɨn a mwi nəha Iesu rerɨn ruvehe mukuər ia naɡienien səvəi Nənɨmwɨn Ikinan, nənə in rɨni mə, “Tata səiou Iərɨmənu ia neiai mɨne tɨprənə iakani tanak tukw ik tɨ nəri nə mə ikɨnərkwafə narimnari me i. Nərmama səməme həukurən nari mɨne səməme kɨnahatən amasan irəha həpkətoni mhə. Mətə iko pui pen m nərmama səməme həmwhen ia nɨpwnəti nəkwərhakwərha me hətoni. Ouəh, Tata. Nəri nəha ikɨno ramesi pen a nətərɨɡien amasan səim.   
\p
\v 22 \x - \xo 10:22 \xt Jon 3:35, 10:15\x*Tata səiou rɨnəmri pehe raka narimnari me pam ia tɨpaɡe rəɡɨk, iou tɨni. Nənə iərmama riti riwən rukurən iou, mətə Tata səiou əpa. Nənə iərmama riti riwən rukurən səiou Tata. Iou əpa mɨne nərmama me nəha səməme rerɨk raɡien mə tako pui pen in mɨnraha.”   
\p
\v 23 \x - \xo 10:23 \xt Mat 13:16-17\x*Iesu ruvsini in, məɡkiari pen əpa m səvənhi nərmama me, mɨni mə, “Rerɨmiaha traɡien tɨ nəri nə mə kɨmiaha hiamətə narimnari me i ia nəmrɨmiaha.  
\v 24 \x - \xo 10:24 \xt 1Tes 1:10\x*Iakani pehe tukumiaha i mə fwe kupwən profet me həpɨk mɨne kiɡ me həpɨk hokeikei mə tuhətə narimnari me i hiamətə, mətə həpkətə mhə. Hokeikei mə tuhəreɡi nəɡkiariien me i hiamreɡi, mətə həpkreɡi mhə.”   
\s1 Iesu rusipekɨn ia iəmə Sameria rasitu ia iəmə Isrel  
\p
\v 25 \x - \xo 10:25 \xt Mat 22:35-40, Luk 18:18\x*Ia nəpɨn nəha, iahatən riti səvəi Loa rokeikei mə trɨreɡi atukwatukw ro Iesu mə trəfni irə. Ro pen rɨskəmter, mɨni mə, “Iahatən. Takəfo irə muvehi nɨmɨruien rerɨn?”   
\p
\v 26 Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Nəkukuə Ikinan rani nəfe? Nəpɨn ikəvsini Loa nəha mɨreɡi rɨməfni irə?”   
\p
\v 27 \x - \xo 10:27 \xt Dut 6:5, Lev 19:18\x*Mɨreɡi iahatən səvəi Loa rɨni mə, “Tikaməkeikei mokeikei Iərɨmənu Kumwesən səim ia rerɨm me pam, mokeikei in ia nɨmɨruien me pam səim, mokeikei in ia nɨskaiien me pam səim, mokeikei in ia nətərɨɡien me pam səim, nənə tikaməkeikei mokeikei piam rəmwhen ikokeikei atukw a ik.”   
\p
\v 28 \x - \xo 10:28 \xt Lev 18:5, Rom 10:5, Kal 3:12\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Nəɡkiariien səim ratukwatukw. Trɨni mɨnuə iko narimnari me i Nəkukuə Ikinan rani, tikuvehi nɨmɨruien irə.”   
\p
\v 29 Mətə iahatən səvəi Loa rokeikei mə treikuə irə mə in iəmə atukwatukw. Ro pen rɨni pen tɨ Iesu i mə, “Sin nə piak?”   
\p
\v 30 Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Iərmama riti rier ia Jerusalem mameiwaiu mamevən ia Jeriko. Nərmama nepwɨn sə kamhakres həkwtəmhiri, mhəpeki raka mane mɨne tɨnari səvənhi, mhousi in, mhap raka irə, mhəpwəh raməmak ipaka remhə.  
\v 31 Ia nəpɨn nəha pris riti ramesi pen suatuk nəha, mətoni iəmə nəha, rukurau irə ia nɨkare suatuk mamevən.  
\v 32 Kurirə irə kwənəkwus riti səvəi Livae sə ramasitu ia pris me ro mwi iamɨnhi, muvehe ia kwopun nəha, mətoni iəmə nəha, mukurau mwi irə ia nɨkare suatuk mamevən.  
\v 33 Mətə iəmə Sameria riti in mwi ramesi pen suatuk nəha, ruvehe ia kwopun nəha iəmə nəha raməmak ikɨn. Nəpɨn rətoni iəmə nəha, rerɨn rərkwəpɨr tukwe.  
\v 34 In revən ipaka tukwe maikuas ia nɨmwapw me səvənhi ia oel mɨne waen, nənə muveɡi tərini nɨmwapw me, mərəhi utə iəmə nəha mukurei pen in ia təkure toɡki səvənhi, nənə muvehi mevən ia nimwə sə kamərəku pen kamapri ikɨn, mamətui amasan tukwe.  
\v 35 Kɨni rakwakwi irə, ruvehi irapw silin kəru kɨno ia silva, muvei pen m iərmama nəha sə kamərəku pen min kamapri ia nimwə səvənhi, mɨni mə, ‘Tikətui amasan tɨ iəmə i. Trɨni mɨnuə ikouraha mane me nepwɨn səim məpi raka səməmi iakauvei pehe mik, nəpɨn takrərɨɡ muvehe, takərpwɨn pehe mik.’”   
\p
\v 36 Nənə Iesu rəres mə, “Ikaməfətərɨɡ irə? Sin ia nirəhar i ro rəmwhen ia in piəvi iəmə nəha nərmama səməme kamhakres həkwtəmhiri?”   
\p
\v 37 Mɨreɡi iahatən səvəi Loa rɨni mə, “Sə nəha rɨnapi tukwe masitu irə.”  
\p Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Ik tikevən mo mwi iamɨnhi.”   
\s1 Iesu ruvnimwə ia nimwə səvəi Marta mɨne Meri  
\p
\v 38 Nəpɨn Iesu mɨne nərmama me səvənhi kamhesi pen suatuk səvənraha mamhəuvən, həier pen ia rukwənu riti. Pran riti fwe ikɨn nəɡhɨn nə Marta rəsevər ia nimwə səvənhi mə Iesu truvnimwə irə.  
\v 39 \x - \xo 10:39 \xt Jon 11:1, 12:2-3\x*Prən nəha piəvni riti nəɡhɨn nə Meri. Nəpɨn Iərɨmənu səkɨtaha ruvnimwə pehe, Meri revən məkure ipaka tukwe, mamətərɨɡ nəɡkiariien səvənhi sə ramahatən nərmama me irə.  
\v 40 Mətə Marta ko rɨpkəkure mhə mhətərɨɡ i tɨ nəri nə mə rasui raka pɨk nəveɡɨnien sənəi nərmama. Nənə in revən tɨ Iesu, mɨni mə, “Iərɨmənu. Rəfo? Ratukwatukw mə piak rəpwəh iou, iou əpa iakasui raka nəveɡɨnien sənəi nərmama me? Ni pen tukwe in mə traməkeikei masitu ia nirak.”   
\p
\v 41 Mətə Iərɨmənu səkɨtaha rɨni pen tukwe in mə, “Marta, Marta! Ikamətərɨɡ tɨ narimnari me rɨpɨk. Rerɨm ko rɨpkapwɨs mhə.  
\v 42 \x - \xo 10:42 \xt Mat 6:33\x*Mətə nari kuatia a kɨmiaha tihaməkeikei mho. Tihətərɨɡ ia nəɡkiariien səiou. In nə ramasan pɨk, Meri ramo. Ro pen iou takəpwəh nɨniseien in.”   
\c 11  
\s1 Iesu rahatən nərmama səvənhi mə tuhəfəfwaki irə  
\p
\v 1 \x - \xo 11:1 \xt Luk 5:33\x*Nəpɨn riti Iesu raməfwaki ia kwopun riti, məfwaki pam, nənə iərmama riti səvənhi rɨni pen tukwe in mə, “Iərɨmənu. Tikahatən ro kɨmaha tahəfəfwaki irə rəmwhen ia Jon rɨnahatən nərmama me səvənhi irə.”   
\p
\v 2 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Nəpɨn kɨmiaha tihəfwaki, tihəni iamɨnhi irə mə,  
\q1 ‘Tata, pwəh nərmama həsiai nəɡhɨm ro ikinan i.  
\q1 Pwəh nɨtətə sə ikamərɨmənu irə ruvehe.   
\q1
\v 3 Tikuvei pehe nəveɡɨnien sənəmaha rəmwhen səvəi nəpɨn ipwet.   
\q1
\v 4 Tikenouenou noien ərəha me səkɨmaha  
\q2 tɨ nəri nə mə kɨmaha mwi iahamenouenou noien ərəha me səməme nərmama hamo ia kɨmaha.  
\q1 Tikəpwəh niri penien kɨmaha ia kwopun tahəmwei ia nərəhaien ikɨn.’”   
\m
\v 5 Nənə Iesu rarə mɨni pen mwi tɨ nirəha i mə, “Sin ia kɨmiaha trevən tɨ in riti ia kurkwai nəpɨn ia nəpɨn, nənə mɨni pen tukwe in mə, ‘Iou riti. Uvei pehe ro bred kahar.  
\v 6 Piak riti ruku pen isipwɨn muvehe təkwtəkwuni, mətə nəveɡɨnien sənak riwən mə takuvei pen min’?   
\p
\v 7 Iəmə nəha ia nəkwai nimwə trəɡkiari mə, ‘Tikəpwəh nometəien iou. Iakɨnərəpinhə raka. Kɨmaha nəkwərhakwərha me səiou iahənapri raka. Ko iakəpwəh nɨskəmterien muvei pehe nari riti mik.’”   
\p
\v 8 \x - \xo 11:8 \xt Luk 18:5\x*Nənə Iesu rɨni mə, “Nɨpərhienien iəmə nəha rɨni mɨnuə ko in rɨpkɨskəmter mhə muvei pen nari riti min. Mətə iakani pehe tukumiaha i in trɨskəmter muvei pen nəfe nari iərmama nəha raməres i. In trɨpko mhə iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə raməkwein iərmama nəha mə in riti, mətə in tro tɨ nəri nə mə iərmama nəha rəres in, məpwəh naurɨsien.   
\p
\v 9 Iakani pehe tukumiaha i trɨni mɨnuə kɨmiaha hiokeikei nari riti, ramasan mə tihəres, nənə tukuvei pehe m kɨmiaha. Tihətui əmisə i, nənə tihətoni. Tihəkunkun ia təpinhə, nənə tukəsevər tukumiaha.  
\v 10 Iərmama sə raməres nari truvehi nari. Iərmama sə ramətui əmisə nari trətoni. Iərmama sə rakunkun ia təpinhə tukəsevər tukwe.   
\p
\v 11 Sin ia kɨmiaha tata me nəpɨn iəkunouihi səvənhi rəres nəmu, trəpwəh nuvei penien nəmu, mətə truvei pen snek min?  
\v 12-13 Uə trɨni mɨnuə rəres kwənəre menu, truvei pen mimi sə trəpi mo nəmisəien min? Rekəm! Kɨmiaha tihaməkeikei mhəuvei pen narimnari amasan me m nəkwərhakwərha me səkɨmiaha. Mə kɨmiaha nəkur ərəha hiəukurən noien iamɨnhi irə, hiaməfətərɨɡ ia Tata səkɨmiaha ia neiai? In truvei pen Nənɨmwɨn Ikinan rasori mwi m nərmama səməme kamhəres in tukwe.”   
\s1 Iesu mɨne Pielsepul  
\p
\v 14 Nəpɨn riti Iesu raməkoui irapw iəremhə riti sə ramarə ia iərmama riti. Iərmama nəha ko rɨpkəɡkiari mhə, mətə nəpɨn iəremhə ruvəier irə, rɨnaməɡkiari. Nənə nərmama me hətoni hərkərinari irə.  
\v 15 \x - \xo 11:15 \xt Mat 9:34, 10:25\x*Mətə irəha me nepwɨn həni mə, “Iəmə nəha raməkoui irapw nəremhə me ia nɨskaiien səvəi Pielsepul, iəremhə sə in rasori ia nəremhə me.”  
\v 16 \x - \xo 11:16 \xt Mat 12:38\x*Nərmama nepwɨn mwi kamhəres pen Iesu i mə, “Ko iko ro nɨmtətien riti sə ruku pen ia neiai pwəh iahətoni mhəukurən mə ik pərhien Kumwesən rərhi pehe ik?”   
\p
\v 17 Mətə Iesu ruvəukurən raka nətərɨɡien səvənraha, nənə rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Trɨni mɨnuə ieni riti ruai narəien səvənhi ro kəru irə, nərmama me səvənhi kamhousi irəha me, nɨtətə sə ieni nəha ramərɨmənu irə truvehe mərəha. Trɨni mɨnuə nərmama səməme kamharə ia nəkwai nimwə riti həuai narəien səvənraha ro kəru irə, kamhousi irəha me, irəha ko həpkarə amasan mhə.  
\v 18 Trɨni mɨnuə Setan ruai narəien səvənhi ro kəru irə, raməkoui irapw nəremhə me səvənhi ia nərmama, nɨtətə sə in ramərɨmənu irə trəfərer əpwəmwɨs? Trəsas miwən. Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə kɨmiaha hiaməni iou mə iou iakaməkoui irapw nəremhə me ia nɨskaiien səvəi Pielsepul.  
\v 19 Trɨni mɨnuə nəɡkiariien nəha səkɨmiaha ro nɨpərhienien, rəfo ia nərmama me səkɨmiaha? Irəha kamhəkoui irapw nəremhə me ia nɨskaiien səvəi sin? Səvəi Setan? Rekəm! Ro pen ramasan mə irəha həkiri nəɡkiariien i səkɨmiaha.  
\v 20 \x - \xo 11:20 \xt Eks 8:19\x*Mətə iou iakaməkoui irapw nəremhə me ia nɨskaiien səvəi Kumwesən. Noien nəha ramahatən pen mə nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə ruvəuvehe raka tukumiaha.   
\p
\v 21 Nəpɨn iəmə skai riti rauvehi narimnari me səvəi naruaɡənien ia rəɡɨn, mamərer tukuahaɡ ia nimwə səvənhi, nautə me səvənhi iərmama riti ko rɨpkuvehe mhə makres i.  
\v 22 \x - \xo 11:22 \xt Kol 2:15\x*Mətə trɨni mɨnuə iəmə riti nɨskaiien səvənhi rasori mwi irə ruvehe, in traruaɡən irau min ruvehi irapw in, mɨpeki raka narimnari me səvənhi sə ramərer irə mamaruaɡən. Nənə kurirə irə, in truai narimnari me sə in rɨməpeki raka ia rəɡi iəmə skai nəha, mɨpeki pen mɨne in me nepwɨn.   
\p
\v 23 \x - \xo 11:23 \xt Luk 9:50\x*Iərmama sə rɨpkukurirə mhə iou in raman əpə ia nirak. Nənə iərmama sə rɨpkasitu mhə ia nirak, mɨpeki nərmama mhəuvehe tukw iou, in raməkoui kɨrkɨri irəha.”   
\s1 Iesu raməɡkiari ia nənɨmwɨn ərəha  
\p
\v 24 “Nəpɨn kɨnəkoui irapw nənɨmwɨn ərəha riti ia iərmama, nənɨmwɨn ərəha nəha trəfo irə? Trevən mavən ia kwopun me sə nui riwən ikɨn, mamətui kwopun trapwɨs ikɨn. Nəpɨn rɨpkətoni mhə, trəɡkiari iamɨnhi irə mə, ‘Takrərɨɡ mwi mevən tɨ nimwə fwe səiou sə iakɨməier irə.’  
\v 25 Nənə nəpɨn rɨrərɨɡ muvehe, trətoni mə nimwə nəha kɨnaies amasan irə, narimnari me pam kamhəmrɨmər a ia təmwhekɨnraha.  
\v 26 \x - \xo 11:26 \xt Jon 5:14\x*Nənə in trevən miri mwi nənɨmwɨn ərəha me sefen səməme hərəha mhəpi raka in, miri irəha mhəuvehe, mhəuvnimwə mwi, nənə mharə ia reri iərmama nəha. Nənə nɨmɨruien səvəi iərmama nəha truvehe mərəha anan məpi raka sə kupwən.”   
\s1 Iərmama sə ramo nəkwai Kumwesən trɨreɡi ramasan  
\p
\v 27 \x - \xo 11:27 \xt Luk 1:28,42,48\x*Nəpɨn Iesu rani irapw narimnari me nəha, pran riti ia reri nərmama rəkwein əpwəmwɨs, mɨni pen tɨ Iesu i mə, “Pran sə rərəhi ik, muvei pen kənunu mik, rukurən naɡienien.”   
\p
\v 28 \x - \xo 11:28 \xt Luk 8:15,21\x*Mətə Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Mətə nərmama səməme kamhəreɡi nəɡkiariien səvəi Kumwesən, nənə mamho nəkwan həukurən naɡienien mwi mhəpi raka.”   
\s1 Nərmama hokeikei mə Iesu tro nɨmtətien riti  
\p
\v 29 \x - \xo 11:29 \xt Mat 16:4\x*Nəpɨn nərmama me həuvehe mənamhəpɨk, Iesu rɨni mə, “Nərmama ipwet mɨne irəha nəkur ərəha. Kamhətui a nɨmtətien. Kumwesən trəpwəh nuvei penien nɨmtətien riti mwi mɨnraha, mətə nɨmtətien əpa səvəi Profet Jona.  
\v 30 Fwe kupwən Profet Jona ruvehe mo nɨmtətien irə mɨne nəkur Nineve. Rəmwhen a mwi iou, Iəməti Iərmama, takuvehe mo nɨmtətien ia nirak mɨne nərmama ipwet mɨne.  
\v 31 \x - \xo 11:31 \xt 1Kinɡ 10:1-10\x*Ia nəpɨn nəha Kumwesən trərpwɨn noien ərəha me irə, prən asori sə rɨnamərɨmənu ia tənə Sipa fwe kupwən trərer irəha nərmama ipwet mɨne, nənə mɨni mə irəha nəkur ərəha me. Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə prən nəha ruku pen ia nɨkare tənə fwe isipwɨn anan muvehe mə trɨreɡi nukurənien səvəi Solomon. Mətə hətə ro! Iərmama riti in rasori ia Solomon in i ia kwopun i.  
\v 32 \x - \xo 11:32 \xt Jon 3:5-10\x*Ia nəpɨn nəha Kumwesən trərpwɨn noien ərəha me irə, nəmə Nineve tuhərer irəha nərmama ipwet mɨne, nənə mhəni mə irəha nəkur ərəha me. Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə nəpɨn nəmə Nineve həreɡi Jona raməvisau, irəha hərərɨɡ ia noien ərəha me səvənraha. Mətə hətə ro! Iərmama riti in rasori ia Profet Jona in i ia kwopun i.”   
\s1 Iesu raməɡkiari ia nənime iərmama  
\p
\v 33 \x - \xo 11:33 \xt Mak 4:21, Luk 8:16\x*“Iərmama riti riwən ko rɨhiai pen napw ia laet mukurei pen ia kwopun afafa ikɨn uə rəuiui ia nari riti, mətə trukurei utə i ia nəri kakurei utə laet irə mə nərmama səməme həuvnimwə pehe tuhətoni raməhiəpwɨn nari.  
\v 34 Nənimem nə rauvei pehe nukuraanien m nɨpwram. Nəpɨn nənimem rəsanɨn, nɨpwram pam rukuər ia nukuraanien. Mətə nəpɨn nənimem rərəha, nɨpwram pam rukuər ia nəpitəvien.  
\v 35 Ro iamɨnhi irə tikaməkeikei mhəskun amasan nukuraanien nəha ia rerɨm mə rɨpko mhə nəpitəvien irə.  
\v 36 Mə nɨpwram pam rukuər ia nukuraanien sə nəpitəvien riti riwən irə, trəhiapw amasan rəmwhen ia laet sə raməhiapw mauvei pehe nukuraanien mik.”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia Farisi me mɨne nahatən me səvəi Loa  
\p
\v 37 \x - \xo 11:37 \xt Luk 7:36, 14:1\x*Nəpɨn Iesu raməɡkiari ihi, Farisi riti rəres pen in mə trevən ia nimwə səvənhi, məni pəri nari irau min. Ro pen Iesu revən muvnimwə məkure mə trəni nari.  
\v 38 Nənə Farisi nəha rərkərinari nəpɨn rətoni mə Iesu rɨpkukupwən mhə mərkwerɨɡ kurirə rəni nari.   
\p
\v 39 \x - \xo 11:39 \xt Mat 15:2\x*Nənə Iərɨmənu səkɨtaha rɨni pen tukwe in mə, “Kɨmiaha Farisi me noien səkɨmiaha rəmwhen ia tɨkikap mɨne tikinari kamaikuas irə iruə rəmher mətə nəkwan rəmkemɨk. Fwe imwə rerɨmiaha rukuər ia nakresien mɨne nərəhaien.  
\v 40 Kɨmiaha me i hiəreirei nari. Hiaməfətərɨɡ irə mə Kumwesən sə rɨno nəri iruə rɨpko mhə mwi sə fwe imwə?  
\v 41 Mətə ramasan mə kɨmiaha hiəuvehi nəveɡɨnien mɨne nui sə krouəmak ia nəkwai tɨkikap me mɨne tikinari me səkɨmiaha, mhəuvehi mhəuvei pen m nərmama nautə səvənraha riwən. Nənə tihətoni narimnari me pam tuhəmher tukumiaha.   
\p
\v 42 Mətə trərəha anan tukumiaha Farisi me tɨ nəri nə mə kɨmiaha hiaməuai narimnari me pam səkɨmiaha ia kusen ten, mamhəuvei pen riti m Kumwesən. Hiamo iamɨnhi irə ia nəri ouihi rəmwhen ia nɨmwai nei me səməme kavi rərəɡi pen ia nəveɡɨnien. Mətə hiənenouenou noien atukwatukw səvəi nəkiriien iərmama, mhənenouenou mwi noien səvəi nokeikeiien Kumwesən. Ramasan mə kɨmiaha hio noien mi nəha, mhəpwəh nenouenouien mwi sə nəha hiamo ia nəri ouihi.   
\p
\v 43 Trərəha anan tukumiaha Farisi me tɨ nəri nə mə ia nəkwai nimwəfwaki me səvəi nəkur Isrel hiokeikei mə tihəkure ia kwopun amasan me. Ia kwopun kamomaket me ikɨn hiokeikei mə nərmama tuhəkwein kɨmiaha ia nɨsiaiien.   
\p
\v 44 Trərəha anan tukumaha tɨ nəri nə mə kɨmiaha hiəmwhen ia kref me kɨpko mhə mak ia nirəha, nənə nərmama həreirei mamhavən utə ia nirəha.”\f + \fr 11:44 \ft Ia narəien səvəi nəkur Isrel, trɨni mɨnuə iərmama riti rɨrapi nɨpwrai iərmama sə remhə in truvehe məmkemɨk ia nɨkaren səvəi nəfwakiien səvənraha. Ro pen irəha tuhaməkeikei mheri amasan təmwheki kref me mə nərmama tuhəpwəh navən pekɨnien ia nirəha.” Əvsini mwi Nam 19:16.\f*   
\p
\v 45 Ia nəpɨn nəha iahatən riti səvəi Loa rɨni pen tɨ Iesu i mə, “Iahatən. Nəpɨn ikani nəɡkiariien me nəha, ikani ərəha mwi kɨmaha.”   
\p
\v 46 Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Trərəha anan mwi tukumiaha nahatən me səvəi Loa tɨ nəri nə mə hiaməkeikei m nərmama me mə tuhesi pen loa skai me səməme həmwhen ia katipə sə rɨpam. Mətə kɨmiaha ko hiəpkuvei pen mhə nukwai rəɡɨmiaha riti mhasitu ia nirəha tɨ natipəien.  
\v 47 Trərəha anan tukumiaha tɨ nəri nə mə kɨmiaha hiəuvrhəkɨn kref me səvəi profet me səməme kaha kupwən me səkɨmiaha hənousi əpune irəha.  
\v 48 Ia noien nəha kɨmiaha hiamo pui atukw a kɨmiaha mə rerɨmiaha raɡien ia narimnari me nəha kaha kupwən me səkɨmiaha həno. Irəha hənousi əpune profet me, nənə kɨmiaha hiəuvrhəkɨn kref me səvənraha.  
\v 49 Ro iamɨnhi irə Kumwesən sə rukurən pam nari rɨni mə, ‘Iou takərhi pen profet me mɨne aposol me həuvən tɨ nirəha. Irəha tuhousi əpune nepwɨn, mhometə nepwɨn.’  
\v 50 In tro iamɨnhi irə mɨne mə nərmama ipwet mɨne tuhəuvehi nərpwɨnien tɨ nɨte profet me pam sə rɨnostat maiu ia nukune narəien muvehe.  
\v 51 Nɨte Epel muvehe meste nɨte Sekaraea sə kɨnousi əpune in ia nimwə səvəi Kumwesən ia nɨmwrhenhi nɨfatə mɨne kwopun sə ro ikinan, iakani nɨpərhienien tukumiaha i nərmama ipwet mɨne tuhəuvehi nərpwɨnien tɨ nɨtenraha pam.   
\p
\v 52 Trərəha anan tukumiaha nahatən me səvəi Loa tɨ nəri nə mə kɨmiaha hiərkwafə ki sə raməsevər ia təpinhə ia nimwə nəha nukurənien raməmak ia nəkwan. Kɨmiaha hiəpkuvnimwə mhə, nənə mamhənise mwi səməme hokeikei mə tuhəuvnimwə.”   
\p
\v 53 Nəpɨn Iesu rier ia kwopun nəha mamevən, nahatən me səvəi Loa mɨne Farisi me həreɡi niemaha rɨnaməpi pɨk irəha. Hənaməres Iesu nəresien me ia narimnari me rɨpɨk.  
\v 54 \x - \xo 11:54 \xt Luk 20:20\x*Irəha hamərer mwatuk mə tuhəkwtəmhiri in trɨni mɨnuə rəfwəkour ia nəɡkiariien səvənhi.   
\c 12  
\s1 Nərmama səvəi Iesu tuhaməkeikei mhəsiari tɨ noien səvəi Farisi me  
\p
\v 1 Ia nəpɨn nəha nərmama həpɨk həmwhen ia taosen m taosen həuvehe mhousəsɨmwɨn irəha me. Kwopun rouihi. Hameivə pen ia nɨsunraha me. Nənə Iesu rukupwən məɡkiari pen m nərmama me səvənhi, mɨni mə, “Kɨmiaha tihaməsiari tɨ yis səvəi Farisi me. Yis nəha in nə noien səvəi kəuətkəsuə.  
\v 2 \x - \xo 12:2 \xt Mat 16:6, Luk 8:17\x*Narimnari me pam səməme kamhərkwafə tuhaməkeikei mhəier irapw. Narimnari me pam səməme kamhəmak afafa tukaməkeikei kətoni kuvehi irapw ia nukuraanien.  
\v 3 Ro pen nəfe nəɡkiariien kɨmiaha hiəni ia nəpitəvien nərmama tuhəreɡi ia nukuraanien. Nəfe nəɡkiariien kɨmiaha hiəsivən irə ia kwopun afafa tukɨni irapw ia təkure nimwə me.”   
\s1 Nərmama tuhaməkeikei mhehekɨr Kumwesən  
\p
\v 4 “Iou me nepwɨn, iakani pehe tukumiaha i mə kɨmiaha tihəpwəh nehekɨrien nərmama səməme həukurən nousi əpuneien nɨpwramiaha mətə kurirə irə ko həpko mhə nari riti mwi.  
\v 5 Mətə takɨni pehe tukumiaha i sin nəha tihaməkeikei mhehekɨr i. Tihaməkeikei mhehekɨr Kumwesən tɨ nəri nə mə nəpɨn in rɨnousi əpune raka iərmama, rauvehi nasoriien tɨ nosə penien in ia kwopun napw asori rauək ikɨn. Ouəh, nɨpərhienien, iakani pehe tukumiaha i mə kɨmiaha tihaməkeikei mhehekɨr in.  
\v 6 Rerɨmiaha rɨrhi ro kwəti menu me. Nənimenraha reiwaiu. Kauvehi krirum ia silin sə rouihi anan kəru, mətə kwəti menu me nəha Kumwesən ko rɨpkenouenou mhə riti.  
\v 7 \x - \xo 12:7 \xt Luk 12:24, 21:18, Wok Me 27:34\x*Hətə ro nɨmwai nukwənemiaha, mətə Kumwesən rɨnəvsini pam raka irəha. Ro iamɨnhi irə kɨmiaha tihəpwəh nehekɨrien. Ia nənimen kɨmiaha hiamasan mwi mhəpi raka kwəti menu me nəha həpɨk.”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia naurɨsien mɨne nehekɨrien  
\p
\v 8 “Iakani pehe tukumiaha i. Iərmama sə trɨni irapw ia nəmri nərmama me mə in iərmama riti səiou, Iou mwi Iəməti Iərmama takɨni irapw ia nəmri naɡelo me səvəi Kumwesən mə in iərmama riti səiou.  
\v 9 \x - \xo 12:9 \xt Luk 9:26\x*Mətə iərmama sə trɨni irapw ia nəmri nərmama me mə in rɨreirei iou, iou mwi takɨni irapw ia nəmri naɡelo me səvəi Kumwesən mə iakreirei in.  
\v 10 Iərmama sə trɨni nəɡkiariien ərəha riti, muəsi Iou Iəməti Iərmama irə, Kumwesən rukurən nenouenouien nərəhaien səvənhi, məpwəh nərpwɨnien. Mətə iərmama sə trɨni nəɡkiariien ərəha riti, muəsi Nənɨmwɨn Ikinan irə, Kumwesən trɨpkenouenou mhə nərəhaien səvənhi ia nəpɨn riti. Nərpwɨnien səvənhi trarə rerɨn.   
\p
\v 11 \x - \xo 12:11 \xt Mak 13:11, Luk 21:12-15\x*Nərmama tuhəuvehi kɨmiaha, mhərpwi irapw kɨmiaha ia nəmri nəmə asori me səvəi nimwəfwaki me səvəi nəkur Isrel mɨne ia nəmri nərmama səməme kamhərɨmənu mɨne səməme kamhəuvehi nasoriien mə irəha tuhəkiri nəɡkiariien me səkɨmiaha. Ia nəpɨn nəha kɨmiaha tihəpwəh nətərɨɡ pɨkien mə tihəfo mhosərɨpɨn nəɡkiariien səvənraha uə tihəni nəfe nəɡkiariien tɨ nirəha i.  
\v 12 Tihəpwəh nətərɨɡ pɨkien irə, tɨ nəri nə mə nəpɨn atukwatukw nəha səkɨmiaha sə tihəɡkiari irə, Nənɨmwɨn Ikinan trahatən kɨmiaha ia nəfe nəɡkiariien tihəni.”   
\s1 Iesu raməɡkiari ia nautə səvəi tɨprənə i  
\p
\v 13 Iərmama riti ia reri nərmama me nəha rɨni pen tɨ Iesu i mə, “Iahatən. Tata səiou ruvamhə raka. Ni pen tɨ piak i mə pwəh kɨmrau iarouwai pəri narimnari me nəha tata rɨnəmri mə səkɨmrau.”   
\p
\v 14 Mətə Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Iərman. Sin mə takəmri amasan nəvisəien səkɨmirau? Rɨpko mhə wok səiou nə.”  
\v 15 \x - \xo 12:15 \xt 1Tim 6:9-10\x*Nənə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha tihətui amasan, mhəpwəh nəseniien noien i kɨmiaha hiokeikei mə tihəuvehi nautə me rɨpɨk. Nukune nɨmɨruien səvəi iərmama rɨpko mhə in nə nautə asori səvənhi.”   
\p
\v 16 Nənə Iesu rɨni nusipekɨnien riti tɨ nirəha i mə, “Iərmama riti nautə səvənhi rasori. Nəveɡɨnien rasori pɨk ia nəmhien səvənhi.  
\v 17 Rerɨn rɨrhi mɨnuə ‘Takəfo i? Kwopun riti mwi səiou takəmri amasan nəveɡɨnien sənak ikɨn riwən.’   
\p
\v 18 Iərmama nəha ramətərɨɡ tukwe, nənə mɨni mə, ‘Ah, iakukurən nəfe tako. Takeitehi nimwə me səiou, nənə muvrhəkɨn tain me rasori mwi. Ia nimwə me nəha takəmri pen nəveɡɨnien me sənak mɨne narimnari amasan me pam səiou.’  
\v 19 Nəpɨn iərmama nəha rɨno pam, in rəɡkiari iamɨnhi irə mɨni mə, ‘Səiou narimnari amasan me sə iakɨməfate i ruvəpɨk. Takɨmɨru irə nuk rɨpɨk. Ramasan mə takapwɨs, məveɡɨn, mənɨmwi, maɡien.’   
\p
\v 20 Mətə Kumwesən rɨni pen tukwe in mə, ‘Ik iərmama ikreirei nari. Ipwet ia nəpɨn tako ik ikemhə. Nənə tukəfo ia narimnari me nəha ikɨnəpnəpenə irə? Sin truvehi?’   
\p
\v 21 \x - \xo 12:21 \xt Mat 6:19-20\x*Noien nəha rəmwhen mwi iərmama sə ramoeite nautə me səvənhi mə səvənhi əpa, mətə ia nəmri Kumwesən in iəmə auər a.”   
\p
\v 22 Nənə Iesu rɨni pen tɨ səvənhi nərmama me i mə, “Ro iamɨnhi irə iakani pehe tukumiaha i kɨmiaha tihəpwəh nətərɨɡ pɨkien tɨ nɨmɨruien səkɨmiaha mamhəres nəfe tihani. Tihəpwəh nətərɨɡ pɨkien ia nɨpwramiaha mamhəres nəfe tiharkahu i.  
\v 23 Nɨmɨruien rɨpko mhə səvəi nəveɡɨnien əpa. Nɨpwrai iərmama rɨpko mhə səvəi tɨnari əpa.  
\v 24 \x - \xo 12:24 \xt Sam 147:9, Luk 12:7\x*Hətoni ro menu me ia nɨmaɡouaɡou. Həpwəh nəpweiien nari, mhəpwəh nesiien nukwan. Nimwə səvənraha sə kamhoeite nəveɡɨnien ikɨn riwən. Mətə Kumwesən raməkwməni irəha. Nənə ia nənimen kɨmiaha hiamasan pɨk mhəpi raka menu me.  
\v 25 Sin ia kɨmiaha ko ro nɨmɨruien səvənhi rəpwəmwɨs mwi səvəi nəpɨn ouihi a trɨni mɨnuə ramətərɨɡ pɨk tukwe?  
\v 26 Mə rɨskai tukumiaha tɨ noien nəri nəha rouihi, rəfo hiamətərɨɡ pɨk tɨ narimnari me nepwɨn mwi?   
\p
\v 27 Hətoni ro tihinari me mə kamhəfəutə irə. Irəha həpwəh noien wok, mhəpwəh nɨtiriien tɨnari. Mətə iakani pehe tukumiaha i Kiɡ Solomon fwe kupwən nautə səvənhi rasori pɨk, mətə tɨnari səvənhi rɨpkamasan mhə rəmwhen ia tihinari me i.  
\v 28 Kɨmiaha nahatətəien səkɨmiaha rɨpkɨskai mhə. Kumwesən rauvei pen tɨnari amasan me m tihinari me, nəri auər a tihinari me kamhəmɨru ipwet mətə trakwakwi haukei, mhəsas, kuvani ia napw. Mə Kumwesən ramo iamɨnha irə, in truvei pehe mwi tɨnari m kɨmiaha məpi raka.  
\v 29 Kɨmiaha tihəpwəh nətui əmisəien nəfe tihani uə nəfe tihənɨmwi. Kɨmiaha tihəpwəh nətərɨɡ pɨkien tukwe,  
\v 30 tɨ nəri nə mə nərmama ia tənəmtənə me ia təkure tɨprənə i kamhətui əmisə narimnari me nəha, nənə Tata səkɨmiaha ruvəukurən raka narimnari me nəha mə kɨmiaha tihaməkeikei mhəuvehi.  
\v 31 Mətə kɨmiaha tihaməkeikei mhətui əmisə nɨtətə sə in ramərɨmənu irə, nənə in trəriari pehe mwi narimnari me nəha m kɨmiaha.   
\p
\v 32 \x - \xo 12:32 \xt Luk 22:29, Rev 1:6\x*Kɨmiaha i sipsip me səiou hiəpkəpɨk mhə. Tihəpwəh nehekɨrien. Tata səkɨmiaha rerɨn raɡien tɨ nuvei peheien nɨtətə sə in ramərɨmənu irə m kɨmiaha.  
\v 33 \x - \xo 12:33 \xt Luk 18:22\x*Tihəmri pen nəmri nari ia narimnari me səkɨmiaha, mhəuvehi mane ia nirəha, nənə mhəuvei pen m nərmama nautə səvənraha riwən. Tihəkusi tənərɨpw me sə tuhəpkɨmərɨr mhə ia nəpɨn riti mhəvai pen nautə səkɨmiaha ia nirəha. Tihəfate pen nautə səkɨmiaha fwe ia neiai. Ia kwopun nəha nautə səkɨmiaha ko rɨpkiwən mhə ia nəpɨn riti tɨ nəri nə mə iərmama səvəi nakresien riwən uvne me həpkouraha mhə narimnari.  
\v 34 Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə kwopun nautə səkɨmiaha raməmak ikɨn, nətərɨɡien səkɨmiaha traməmak mwi ikɨn.”   
\s1 Iesu raməɡkiari ia nuveheien səvənhi  
\p
\v 35 \x - \xo 12:35 \xt Eks 12:11, Mat 25:1-13\x*“Kɨmiaha tihaməkeikei mharkahu tɨnari səvəi wok, nənə mhəhiai pen napw ia laet me səkɨmiaha pwəh rauək rerɨn.  
\v 36 \x - \xo 12:36 \xt 1Pit 1:13, Mak 13:33-36\x*Ho rəmwhen ia nərmama səməme kamheitenhi iəmə asori səvənraha mə trier ia nəveɡɨnien asori səvəi iərman sə kiri pen vi a pran səvənhi, muvehe ia rukwənu səvənhi. Nəpɨn in ruvehe, mɨkunkun təpinhə, təkwtəkwuni a irəha tuhəsevər ia təpinhə tukwe.  
\v 37 \x - \xo 12:37 \xt Jon 13:4\x*Trɨni mɨnuə iəmə asori nəha ruvehe mətoni nərmama me nəha səməme kamho tukwini nari min kamhətui mhəpkapri mhə, rerɨnraha traɡien. Iakani nɨpərhienien tukumiaha i iəmə asori nəha trarkahu tɨnari səvənhi səvəi wok, nənə mɨni pen tɨ nirəha mə tuhəkure mhani nari. Nənə in trɨsui raka nəveɡɨnien, muvei pen mɨnraha.  
\v 38 Trɨni mɨnuə iəmə asori nəha ruvehe ia kurkwai nəpɨn, uə ia nəpɨn rəiə rakaka irə, mətoni nərmama me nəha səməme kamho tukwini nari min kamhətui mhəpkapri mhə, rerɨnraha traɡien.  
\v 39 \x - \xo 12:39 \xt Mat 24:43-44, 1Tes 5:2\x*Mətə kɨmiaha tihaməkeikei mhəukurən nəri i. Trɨni mɨnuə iərmama riti rukurən mə ipwet ia nəpɨn iərmama riti truvehe, muvnimwə ia nəkwai nimwə səvənhi, makres, in tramətui a məpwəh napriien. Ko in rəpwəh nəseniien iərmama riti reitehi nimwə səvənhi, muvnimwə, makres.  
\v 40 Rəmwhen a mwi kɨmiaha mwi tihaməkeikei mhəpnəpenə tɨ nəri nə mə iou, Iəməti Iərmama, takuvehe ia nəpɨn riti tihakiraka iou.”   
\p
\v 41 Mɨreɡi Pita rɨni mə, “Iərɨmənu. Ikani nusipekɨnien nəha maməɡkiari pehe m kɨmaha əpa uə ikaməɡkiari pen mɨne nərmama me pam?”   
\p
\v 42 Mɨreɡi Iərɨmənu səkɨtaha rɨni mə, “Iotukwininari sə rukurən nari, mamo nəkwai iəmə asori səvənhi ia nəpɨn me, iəmə asori səvənhi truvehi utə in ruvehe masori ia səvənhi iotukwininari me pam mə trəkwməni irəha ia nəpɨn atukwatukw kamhani nari irə.  
\v 43 Trɨni mɨnuə iəmə asori səvəi iotukwininari nəha ruvehe, mətoni mə ramo wok me iamɨnha irə, iotukwininari nəha rerɨn traɡien.  
\v 44 \x - \xo 12:44 \xt Mat 25:21,23\x*Iakani nɨpərhienien tukumiaha i iəmə asori nəha truvehi utə iotukwininari nəha ruvehe masori ia narimnari me pam səvənhi.  
\v 45 Mətə mə iotukwininari nəha rerɨn rɨnamrhi mə iəmə asori səvənhi ramo tanpen, məpwəh nuvehe akwauakwien, nənə rɨnamousi nərman mɨne nɨpran səməme kamho tukwini pəri nari irəha min, maməveɡɨn, mamənɨmwi, mamakonə,  
\v 46 iəmə asori səvənhi truvehe ia nəpɨn riti in trakiraka in, uə ia aoa riti sə in rɨreirei. Iəmə asori səvənhi trərpwɨn noien ərəha me səvənhi, məmri pen in ramarə irəha nərmama səməme həpkɨni mhə nɨpərhienien ia nəɡkiariien səvənhi.   
\p
\v 47 \x - \xo 12:47 \xt Jem 4:17\x*Iotukwininari sə ruvəukurən raka nəkwai iəmə asori səvənhi, mətə rɨpkəpnəpenə mhə, uə rɨpkesi pen mhə nəkwan, tukərisi pɨk in.  
\v 48 Mətə iotukwininari sə rɨreirei nəkwai iəmə asori səvənhi, nənə mo nari riti ratukwatukw mə tukərisi in tukwe, tukərisi məru a in. Iərmama sə Kumwesən ruvei pen narimnari me rɨpɨk min traməkeikei mo narimnari me rɨpɨk. Nənə iərmama sə nərmama həmri pen narimnari me rɨpɨk ia rəɡɨn, tuhəres pen in narimnari me rɨpɨk mwi.”   
\s1 Nəɡkiariien səvəi Iesu tro nərmama həuai irəha me  
\p
\v 49 Nənə Iesu rɨni mə, “Iou iakuvehe mə takərarki pehe napw ia tɨprənə i. Iakuə ko napw nəha ruvəuək raka, mətə rɨpkuək mhə ihi.  
\v 50 \x - \xo 12:50 \xt Mak 10:38-39\x*Səiou riti nəha paptaes tukaməkeikei kakiətənɨmw iou irə. Nənə təkwtəkwuni iakamreɡi rərəha pɨk anan meste tuko sampam irə.  
\v 51 \x - \xo 12:51 \xt Mat 26:38, Jon 12:27\x*Nətərɨɡien səkɨmiaha rəfo? Hiənuə iakuvehe mə tako nərmama ia tɨprənə i harə ia nəmərinuien? Iakani pehe tukumiaha i mə iapkuvehe mhə mə tako nərmama harə ia nəmərinuien, mətə iakuvehe mə tako nərmama həuai irəha me.  
\v 52 Təkwtəkwuni mamevən trɨni mɨnuə nərmama krirum kamharə ia nəkwai nimwə kuatia, irəha tuhəuai irəha me. Kahar tuharəmwəki kəru. Kəru trouəmwəki kahar.  
\v 53 \x - \xo 12:53 \xt Maeka 7:6\x*Irəha tuhəuai irəha me. Tata trəmwəki tɨni iərman, tɨni iərman trəmwəki tata səvənhi. Mama trəmwəki tɨni pran, tɨni pran trəmwəki mama səvənhi. Kaka pran trəmwəki prɨsɨni pran, prɨsɨni pran trəmwəki kaka pran səvənhi.”   
\s1 Nɨmtətien me nəha Iesu ramo  
\p
\v 54 Iesu rɨni nəɡkiariien riti mwi tɨ nərmama me mə, “Nəpɨn kɨmiaha hiətoni nəpuə riti rutə ia nukunhi təsi, təkwtəkwuni a hiəni mə, ‘Kwa nesən trauər.’ Nənə nesən rauər.  
\v 55 Nənə nəpɨn kɨmiaha hiətoni nɨmətaɡi natoɡə rɨskəmter, hiəni mə, ‘Kwa nukwəsikər travən.’ Nənə nukwəsikər ravən.  
\v 56 Kɨmiaha kəuətkəsuə me! Hiəukurən nətəien tɨprənə mɨne nɨmaɡouaɡou, nənə mhəukurən nəfe nari irau krouahatən pen. Mətə rəfo hiəreirei nɨpwrai nɨmtətien me i kamo ipwet mɨne?”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia nəvisəien  
\p
\v 57 “Kɨmiaha tihaməkeikei mhəkiri suatuk me, mhəni mə sə pəku nəha ratukwatukw.  
\v 58 Trɨni mɨnuə iko noien ərəha riti ia iərmama, nənə in rokeikei mə kɨmirau min tirouərer ia nəmri nəmə asori me pwəh həkiri noien səim, ramasan mə tikevən akwauakw, rouəmri atukwatukw nəri nəha nəpɨn ipkevən mhə ihi ia kwopun kaməkiri nəɡkiariien ikɨn. Rərəha iərmama nəha ikɨno noien ərəha irə trəmri pen ik ia rəɡi iəmə sə raməkiri nəɡkiariien, nənə iəmə sə raməkiri nəɡkiariien trəmri pen ik ia rəɡi polis, nənə tukuvehi puvnimwə ik ia kalapus.  
\v 59 Iakani nɨpərhienien tukw ik i tikəpwəh nierien meste ikərəku pen pam faen me səim.”   
\c 13  
\s1 Nərmama me pam tuhaməkeikei mhəpwəh noien ərəha me səvənraha  
\p
\v 1 Ia nəpɨn a mwi nəha, nərmama nepwɨn həuvehe mhəvisau pen m Iesu mə Paelat rɨnousi əpune nəmə Kalili me nepwɨn nəpɨn irəha kamhəvi nɨte nərimɨru me ia nɨfatə səvəi Kumwesən.  
\v 2 \x - \xo 13:2 \xt Jon 9:2\x*Nənə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha hiaməfətərɨɡ ia nəmə Kalili me nəha? Irəha hərəha anan mhəpi raka nəmə Kalili me nepwɨn tɨ nəri nə mə irəha hemhə iamɨnha irə?  
\v 3 \x - \xo 13:3 \xt Sam 7:12\x*Rekəm! Mətə iakani pehe tukumiaha i kɨmiaha tihaməkeikei mhəpwəh noien ərəha me səkɨmiaha. Mə hiəpwəh noien, kɨmiaha pam tihemhə rəmwhen ia nirəha.  
\v 4 Uə kɨmiaha hiaməfətərɨɡ ia nərmama me nəha eitin nimwə riti rəpwəmwɨs mutə rɨmwei, məkure tərini irəha, hemhə? Irəha hərəha anan mhəpi raka irəha me nepwɨn səməme kamharə fwe Jerusalem?  
\v 5 Rekəm! Mətə iakani pehe tukumiaha i kɨmiaha tihaməkeikei mhəpwəh noien ərəha me səkɨmiaha. Mə hiəpwəh noien, kɨmiaha pam tihemhə rəmwhen ia nirəha.”   
\s1 Iesu rusipekɨn ia niemɨs riti rɨpkukuə mhə  
\p
\v 6 \x - \xo 13:6 \xt Mat 21:19\x*Nənə Iesu rɨni nusipekɨnien riti tɨ nirəha i mə, “Iərmama riti rəpwei niemɨs riti ia nəmhien səvənhi. Nənə ia nəpɨn riti ruvehe mamətui nukwan, mətə rɨpkətə mhə riti.  
\v 7 \x - \xo 13:7 \xt Luk 3:9\x*Ro pen rɨni pen tɨ iərmama sə raməmhu səvənhi mə, ‘Ətə ro. Nuk kahar nəha təkwtəkwuni iakuvehe mamətui kwənkwai niemɨs i, mətə iapkətə mhə riti. Ərai əmwesi! Ramərer auər a ia tɨprənə i.’   
\p
\v 8 \x - \xo 13:8 \xt 2Tes 3:9,15\x*Mɨreɡi iərmama sə raməmhu səvənhi rɨni mə, ‘Iəmə asori. Əpwəh rərer nuk riti mwi. Pwəh iakeri nukunen mukuraukurau, nənə mərki pen nɨmwinahak sə trasitu irə mutə amasan.  
\v 9 Trɨni mɨnuə rərer nuk riti mwi mukuə, ramasan. Mətə mə rɨpkukuə mhə, ikukurən nərai əmwesiien.’”   
\s1 Iesu ro pran riti təkutan rikou ruvehe məsanɨn ia Sapat  
\p
\v 10 Nəpɨn riti ia Sapat Iesu ramahatən nərmama ia nəkwai nimwəfwaki səvəi nəkur Isrel.  
\v 11 Pran riti nəha ikɨn nənɨmwɨn ərəha rɨnarə raka irə ia nuk eitin mamo təkutan rikou. Prən nəha rəmakəmak a, ko rɨpkərer atukwatukw mhə.  
\v 12 Nəpɨn Iesu rətoni, rəkwein pen prən nəha, mɨni pen tukwe in mə, “Prən i. Takɨfi raka nemhəien səim ia niram.”  
\v 13 Nənə Iesu rəmri pen rəɡɨn mi irə, nənə təkwtəkwuni a təkutai prən nəha ruvehe matukwatukw. Nənə in rəɡnəɡɨni Kumwesən.   
\p
\v 14 \x - \xo 13:14 \xt Eks 20:9-10, Dut 5:13-14, Luk 6:7, Jon 5:16\x*Mətə iəmə asori səvəi nimwəfwaki niemaha rəpi tɨ nəri nə mə Iesu romasan prən nəha ia Sapat. In rɨni pen tɨ nərmama i mə, “Nəpɨn sikis nəha ratukwatukw mə tuko wok irə. Həuvehe ia nəpɨn me nəha pwəh in romasan nɨpwramiaha. Mətə ia Sapat kɨmiaha tihəpwəh nuveheien.”   
\p
\v 15 \x - \xo 13:15 \xt Luk 14:5\x*Mɨreɡi Iərɨmənu səkɨtaha rɨni pen tukwe in mə, “Kɨmiaha kəuətkəsuə me. Sin ia kɨmiaha rəpwəh nɨfiien səvənhi kau uə toɡki ia Sapat, mɨsɨɡi, mevən tɨ nui? Kɨmiaha pam hiamo nəri i!  
\v 16 \x - \xo 13:16 \xt Luk 19:9\x*Nənə rəfo ia prən i Setan rɨrukwi nuk eitin? In kwənəkwus riti səvəi Epraham. Ko iapkɨfi mhə nemhəien i irə ia Sapat?”   
\p
\v 17 Nəpɨn Iesu rɨni nəɡkiariien nəha, nərmama pam səməme kamhətə ərəha in həreɡi haurɨs. Mətə səməme həpkətə ərəha mhə in rerɨnraha raɡien tɨ narimnari asori me sə in ramo.   
\s1 Nusipekɨnien səvəi kwənuni nei nəha mastat  
\p
\v 18 Nənə Iesu rɨni mə, “Nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə rəmwhen ia nəfe nari? Takɨni nəfe nəɡkiariien mahatən pen irə?  
\v 19 Rəmwhen ia nuni nei mastat sə rouihi anan ia nuni nei me. Iərmama riti ruvehi, məpwei ia nəmhien səvənhi, nənə rutə, muvehe mo nei irə, nənə menu me ia nɨmaɡouaɡou ho pen kwətəpaɡ me səvənraha ia rəɡɨn me.”   
\s1 Nusipekɨnien səvəi yis  
\p
\v 20 Nənə Iesu rarə mɨni mwi mə, “Takɨni nəfe nəɡkiariien mahatən pen nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə?  
\v 21 Rəmwhen ia yis sə pran riti ruvehi, muvehi mərapi irau flaoa me rɨpɨk, nənə məpwəh meste yis rəse floa me pam rəsisi.”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia kwəruə sə rouihi  
\p
\v 22 Iesu ravən makurau ia taon me mɨne rukwənu me, mamahatən nərmama, mamesi pen suatuk səvənhi mamevən mə treste nari fwe Jerusalem.  
\v 23 Nənə iərmama riti rɨni pen tukwe in mə, “Iərɨmənu. Nərmama me nəha Kumwesən truvehimɨru irəha tuhəpɨk uə tuhouihi a?”  
\p Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mɨnuə,  
\v 24 \x - \xo 13:24 \xt Fil 3:12\x*“Kɨmiaha tihaməkeikei mhousari mhəuvnimwə ia kwəruə ouihi. Iakani pehe tukumiaha i nərmama həpɨk tuhousari tɨ nuvnimwəien, mətə tuhəpwəh nuvnimwəien.  
\v 25 \x - \xo 13:25 \xt Mat 25:10-12\x*Iəmə asori səvəi nimwə nəha trɨskəmter, məsisəɡ ia təpinhə ia nimwə səvənhi.  
\p Ia nəpɨn nəha kɨmiaha tihərer iruə, mamhərui təpinhə, mamhəni mə, ‘Iərɨmənu, əsevər ia təpinhə tukumaha.’  
\p Mɨreɡi in trɨni pehe tukumiaha i mə, ‘Kɨmiaha hiəuku pəku? Iakreirei kɨmiaha.’   
\p
\v 26 Mɨreɡi kɨmiaha tihəni mə, ‘Kɨmaha i səməme sənəveɡɨn, mhənənɨmwi pəri kɨtaha mik. Ikɨnərer ia suatuk me səkɨmaha, mamahatən nərmama.’   
\p
\v 27 \x - \xo 13:27 \xt Sam 6:8\x*Mətə in trɨni iamɨnhi mə, ‘Iakani pehe tukumiaha i iakreirei kɨmiaha mə hiəuku pəku. Kɨmiaha pam i nərmama hiamo noien ərəha, həuvən isipwɨn tukw iou.’   
\p
\v 28 \x - \xo 13:28 \xt Mat 8:11-12\x*Ia kwopun nəha kɨmiaha tihasək mhahi tərini revɨmiaha nəpɨn tihətoni Epraham mɨne Aesak mɨne Jekop mɨne profet kupwən me kamhəuvnimwə ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə, mətə kɨnərarki irapw kɨmiaha iruə.  
\v 29 \x - \xo 13:29 \xt Sam 107:3, Luk 14:15\x*Nənə nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel tuhəuku pesu, mhəuku prehi, mhəuku peraha, mhəuku parei, mhəuvehe mhəkure mhani pəri nari ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.  
\v 30 \x - \xo 13:30 \xt Mat 19:30\x*Nənə həreɡi ro. Nərmama nepwɨn kamhəkurirə tuhəuvehe mhəkupwən, nənə nepwɨn haməkupwən tuhəuvehe mhəkurirə.”   
\s1 Iesu ramasək tɨ Jerusalem  
\p
\v 31 Ia nəpɨn a mwi nəha Farisi me nepwɨn həuvehe mhəni pen tɨ Iesu i mə, “Araka ia kwopun i mamevən. Herot rokeikei mə trousi əpune ik.”   
\p
\v 32 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Həuvən mhəni pen tɨ kuri əprmɨn nəha Herot mə iakani ianhi mə, ‘Reɡi ro! Iakaməkoui irapw nəremhə me ia nərmama, mafi raka nemhəien me ia nirəha. Tako iamɨnhi irə ipwet mɨne trakwakwi. Nənə tɨneis iako sampam ia wok səiou.  
\v 33 Takaməkeikei mesi pen suatuk səiou mamevən ipwet, trakwakwi, mɨne tɨneis, tɨ nəri nə mə ko kɨpkousi əpune mhə profet riti ia kwopun əpə iti, mətə traməkeikei memhə fwe ia Jerusalem əpa.’   
\p
\v 34 Jerusalem, Jerusalem! Ik taon i ikamousi əpune profet me maməkwi əpune nərmama səməme Kumwesən ramərhi pehe irəha tukw ik! Nəpɨn rɨpɨk iakokeikei mə takousəsɨmwɨn nɨpwnətɨm me rəmwhen ia rɨnhi menu ramo ia tɨni me mauiui irəha ia tərəɡɨn mi. Mətə kɨmiaha hiəpwəh nokeikeiien.  
\v 35 Hətə ro. Təkwtəkwuni nəha Kumwesən trəpwəh nimwə səkɨmiaha. Nənə iakani pehe tukumiaha i mə kɨmiaha tihəpwəh mwi nətoniien iou meste tihəni mə, ‘Səɡnəɡɨni iərmama i rauvehe ia nəɡhi Iərɨmənu səkɨtaha.’”   
\c 14  
\s1 Iesu romasan iərmama riti rəɡɨn mi mɨne nɨsun mi krouəsisi  
\p
\v 1 \x - \xo 14:1 \xt Luk 11:37\x*Ia Sapat riti Iesu revən mə trəni nari ia nəkwai nimwə səvəi iəmə asori riti səvəi Farisi me. Irəha kamhətə amasan in mə trəfo irə.  
\v 2 Iərmama riti nəha ikɨn nemhəien ramarə irə, mamo rəɡɨn mi mɨne nɨsun mi krouəsisi.  
\v 3 \x - \xo 14:3 \xt Luk 6:9\x*Nəpɨn Iesu rətoni, rəres pen nahatən me səvəi Loa mɨne Farisi me i mə, “Rəfo? Ratukwatukw ia loa səkɨtaha mə ia Sapat tuko iərmama sə nemhəien rarə irə ruvehe məsanɨn uə rekəm?”  
\v 4 Mətə irəha həpwəh nɨniien nəɡkiariien riti. Ia nəpɨn nəha Iesu ruvehi iərmama nəha, mo nɨpwran ruvehe məsanɨn, rərhi pen in ramevən.   
\p
\v 5 \x - \xo 14:5 \xt Mat 12:11, Luk 13:15\x*Kurirə irə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Sin ia kɨmiaha trɨni mɨnuə ia Sapat səvənhi iəkunouihi uə kau rɨmwei pen ia ruei tənə trɨpkevən akwauakw mhə mɨvi utə in?”  
\v 6 \x - \xo 14:6 \xt Mat 22:46\x*Mətə rɨskai tɨ nirəha ko irəha həpwəh nɨniien nəɡkiariien riti tɨ nəresien nəha.   
\s1 Iərmama trəpwəh nəfiəutəien in  
\p
\v 7 \x - \xo 14:7 \xt Mat 23:6\x*Ia nəpɨn nəha, Iesu rətə nərmama nepwɨn səməme iəmə asori səvəi nimwə nəha rəkwein irəha mə tuhani pəri nari həuvən mhəkure ia kwopun nəha kamsiai nərmama ikɨn. Nənə Iesu rɨni nusipekɨnien riti tɨ nirəha i mə,  
\v 8 \x - \xo 14:8 \xt Prov 25:6-7\x*“Trɨni mɨnuə iərmama riti rəkwein ik mə tikevən məni nari ia nəveɡɨnien asori sə kamo tɨ iərman sə kiri pen vi a pran səvənhi, tikəpwəh nəkureien ia kwopun kamsiai nərmama me ikɨn. Rərəha iərmama riti sə rasori ia niram ruvehe,  
\v 9 nənə iərmama sə rɨnəkwein kɨmirau pəri truvehe, mɨni pehe tukw ik i mə, ‘Araka, pwəh iərmama i rəkure ia kwopun i.’ Nənə ik tikaurɨs tɨ nəri nə mə tikaməkeikei mevən məkure ia kwopun i inhərɨpw anan.  
\v 10 Mətə trɨni mɨnuə iərmama riti rəkwein ik iamɨnhi, tikevən məkure ia kwopun sə inhərɨpw anan. Nənə iərmama sə rɨnəkwein ik truvehe mɨni pehe tukw ik i mə, ‘Iou riti. Uvehe məkure ia kwopun i irənhə.’ Ia noien nəha in truvehi utə ik ia nəmri nərmama me pam səməme kamhani pəri nari kɨmiaha mɨnraha.  
\v 11 \x - \xo 14:11 \xt Mat 23:12, Luk 18:14\x*Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə iərmama sə rauvehi utə in, Kumwesən truvehi irapw in, nənə iərmama sə rauvehi irapw in, Kumwesən truvehi utə in.”   
\p
\v 12 Nənə Iesu rɨni pen tɨ iərmama i rɨnəkwein in mə trəni nari ia nəkwai nimwə səvənhi mə, “Trɨni mɨnuə iko nəveɡɨnien asori riti ia rukwəsikər uə ia nəpɨn, tikəpwəh nəkweinien ik me nepwɨn uə piam me uə nərmama ia kwənəkwus səim uə nərmama səməme kamharə ipaka tukw ik nautə səvənraha rasori mə irəha tuhəuvehe mhani nari. Mə iko iamɨnhi irə irəha tuhəkwein mwi ik mə tikevən məni pəri nari kɨmiaha mɨnraha. Nənə ia noien nəha irəha tuhərpwɨn tai noien ikɨno mɨnraha.  
\v 13 \x - \xo 14:13 \xt Dut 14:29\x*Mətə nəpɨn tiko nəveɡɨnien asori, tikəkwein nərmama nautə səvənraha riwən, mɨne nərmama səməme nɨpəri nɨpwranraha remhə, mɨne səməme nɨsunraha rərfe, mɨne səməme nənimenraha rɨfwə mə irəha tuhəuvehe mhani pəri nari.  
\v 14 \x - \xo 14:14 \xt Jon 5:29\x*Nənə Kumwesən trəkwein amasan ia niram tɨ nəri nə mə irəha ko həpkərpwɨn pehe mhə tai noien sə ikɨno mɨnraha. Mətə ia nəpɨn sampam, nəpɨn nəkur atukwatukw tuhətui mwi ia nemhəien, Kumwesən trərpwɨn pehe mik.”   
\s1 Nusipekɨnien səvəi nəveɡɨnien asori  
\p
\v 15 \x - \xo 14:15 \xt Luk 13:29\x*Iərmama riti sə raməni pəri nari irəha Iesu rɨreɡi nəɡkiariien nəha, mɨni pen tukwe in mə, “Iərmama sə truvnimwə ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə məni nari rerɨn traɡien.”   
\p
\v 16 Mətə Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Nəpɨn riti iərmama riti rokeikei mə tro nəveɡɨnien asori riti, nənə mukupwən məkwein nərmama həpɨk mə tuhəuvehe tukwe.  
\v 17 Ia nəpɨn səvəi nəveɡɨnien asori nəha, in rərhi pen iərmama riti sə ramo tukwini nari min revən tɨ nirəha səməme in rɨnəkwein irəha mə tuhəuvehe, mɨni pen tɨ nirəha mə, ‘Həuvehe, iakɨnəpnəpenə pam narimnari.’   
\p
\v 18 Mətə irəha pam həni mə ko həpkuvehe mhə. Iərmama sə rukupwən məɡkiari rɨni pen tukwe in mə, ‘Sore. Ko iapkuvehe mhə. Iapkuvehi a nəmri tɨprənə riti. Takaməkeikei mevən mətoni.’   
\p
\v 19 Riti mwi rɨni mə, ‘Sore. Mətə iou iapkuvehi a nəmri kau me irəha pam ten. Takaməkeikei mevən məskun irəha. Ko iou iapkuvehe mhə.’   
\p
\v 20 \x - \xo 14:20 \xt 1Kor 7:33\x*Riti mwi rɨni mə, ‘Kiri pehe a pran səiou i. Ro iamɨnhi irə ko iapkuvehe mhə.’   
\p
\v 21 Ia nəpɨn nəha iərmama sə ramo tukwini nari rɨrərɨɡ, mevən tɨ iəmə asori səvənhi, məvisau pen nəɡkiariien me nəha min. Nənə iəmə asori niemaha rəpi. In rɨni pen tɨ iərmama nəha ramo tukwini nari min mə, ‘Evən akwauakw ia suatuk me mɨne kwopun me ia taon i, miri nərmama nautə səvənraha riwən, mɨne nərmama səməme nɨpəri nɨpwranraha remhə, mɨne səməme nənimenraha rɨfwə, mɨne səməme nɨsunraha rərfe, miri irəha mhəuvehe.’   
\p
\v 22 Ro pen iotukwininari nəha revən, mɨrərɨɡ, mɨni mə, ‘Iəmə asori. Nəfe ikɨməni iakɨno, mətə nimwə səim rɨpkukuər mhə.’   
\p
\v 23 Mɨreɡi iəmə asori səvəi iotukwini nari nəha rɨni pen tukwe in mə, ‘Evən ia suatuk me mɨne kwopun me iruə ia taon, məkeikei m nərmama mə tuhəuvnimə pehe pwəh nimwə səiou rukuər amasan.  
\v 24 Iakani pehe tukw ik i nərmama me nəha səməme iakɨnəkwein irəha fwe kupwən irəha riti ko rɨpkəni mhə nəveɡɨnien səiou.’”   
\s1 Noien səvəi nukurirəien Iesu  
\p
\v 25 Nəpɨn riti nərmama həpɨk kamhəkurirə Iesu. Nənə in ruvsini mɨni pen tɨ nirəha i mɨnuə,  
\v 26 \x - \xo 14:26 \xt Luk 18:29\x*“Trɨni mɨnuə iərmama riti ruvehe tukw iou in traməkeikei mokeikei iou məpi raka tata səvənhi mɨne mama səvənhi, mɨne pran səvənhi, mɨne nɨpwnətɨn me, mɨne piəvni me, mɨne kɨtiriməni me, mɨne nɨmɨruien atukw səvənhi. Trɨni mɨnuə in rɨpkokeikei mhə iou iamɨnhi, ko rɨpkuvehe mhə mo in iərmama riti səiou.  
\v 27 \x - \xo 14:27 \xt Luk 9:23\x*Iərmama sə rɨpkəvrani mhə nei kamarkuaui səvənhi muvehe mukurirə iou, ko in rɨpkuvehe mhə mo in iərmama riti səiou.   
\p
\v 28 Sin ia kɨmiaha rokeikei mə tro nimwə riti rəpwəmwɨs mutə, mətə rɨpkukupwən mhə məkure, məvsini nəmri narimnari me sə tro nimwə irə mə mane səvənhi rəmwhen uə rekəm?  
\v 29 Trɨni mɨnuə iərmama rɨpko mhə iamɨnhi irə, nəpɨn ro sampam ia nɨsui nimwə nəha, ko rɨpko pam mhə nimwə, nənə nərmama me pam tuhətə harɨs əkenhɨn irə,  
\v 30 mhəni mə, ‘Hətə ro iərmama nəha. Rɨno pam nɨsui nimwə, mətə ko rɨpko pam mhə.’   
\p
\v 31 Uə nəfe kiɡ rokeikei mə trevən maruaɡən irau kiɡ riti, mətə rɨpkukupwən mhə məkure, mətərɨɡ tukwe mə in rəmwhen ko riri pen səvənhi naruaɡən me irəha pam ten taosen həuvən mharuaɡən irəha kiɡ sə ramiri pehe səvənhi me irəha pam twenti taosen?  
\v 32 Trɨni mɨnuə kiɡ nəha rətoni mə in rəpwəh nəmwhenien, nəpɨn kiɡ nəha səvənhi naruaɡən me irəha pam twenti taosen rauvehe ihi fwe isipwɨn, in trərhi pen nərmama nepwɨn səvənhi həuvən mə tuhəres mə trəfo nəha məmri nəmərinuien.  
\v 33 Ia noien nəha rəmwhen a mwi kɨmiaha tihaməkeikei mhəkupwən mhətərɨɡ tukwe. Trɨni mɨnuə kɨmiaha riti rerɨn rɨpkaɡien mhə mə traraka ia narimnari me pam səvənhi, ko in rɨpkuvehe mhə mo in iərmama riti səiou.”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia sol sə nəsienien səvənhi ruvəiwən  
\p
\v 34 “Sol nəri ramasan. Mətə trɨni mɨnuə sol nəsienien səvənhi ruvəiwən, tukəfo mwi rəsien mwi?  
\v 35 Rɨpkamasan mhə tɨ tɨprənə uə tɨ nihi kau sə tukərapi ia tɨprənə kəmhu irə. Ramasan a mə tukərarki a i. Iərmama sə nəkwəreɡɨn rarə tɨ nɨreɡiien nari traməkeikei mətərɨɡ amasan.”   
\c 15  
\s1 Iesu rusipekɨn ia iərmama sə rətə wau ia səvənhi sipsip  
\p
\v 1 Ia nəpɨn nəha nərmama səməme kamərəku pen takis mɨnraha mɨne nərmama ərəha me nepwɨn mwi həuvehe mə tuhətərɨɡ ia Iesu.  
\v 2 \x - \xo 15:2 \xt Luk 5:30\x*Nəpɨn Farisi me mɨne nahatən me səvəi Loa hətoni, həni ərəha Iesu, mhəni mə, “Iəmə i raməseni nəkur ərəha me həuvehe tukwe in. Raməni pəri nari irəha mɨnraha.”   
\p
\v 3 Ro pen Iesu rɨni nusipekɨnien riti tɨ nirəha i mə,  
\v 4 \x - \xo 15:4 \xt Esik 34:11,16, Luk 19:10\x*“Trɨni mɨnuə kɨmiaha riti səvənhi sipsip me irəha pam hantret, mətə rətə wau ia riti, trəfo pen irə? In trəpwəh naenti-naen fwe ia kwopun kamhani nurhi ikɨn, mevən mətui sipsip sə rɨnəruei meste trətoni.  
\v 5 Nənə nəpɨn rətoni, truvehi utə məmri pen ia nuran mi, mamaɡien,  
\v 6 mevən fwe imwəni, moeite in me nepwɨn mɨne nərmama səməme kamharə ipaka tukwe, mɨni pen tɨ nirəha i mə, ‘Pwəh saɡien pəri tɨ nəri nə mə iakɨnətoni sipsip səiou sə rɨnəruei.’  
\v 7 Rəmwhen ia noien nəha iakani pehe tukumiaha i trɨni mɨnuə iərmama ərəha riti rɨrərɨɡ ia nətərɨɡien səvənhi, məpwəh noien ərəha me səvənhi, naɡienien fwe ia neiai trasori məpi raka naɡienien sə kamreɡi tɨ nərmama atukwatukw me nəha irəha pam neanti-naen səməme tuhəpkrərɨɡ mhə ia nətərɨɡien səvənraha tɨ nəri nə mə noien ərəha me səvənraha riwən.”   
\s1 Iesu rusipekɨn ia pran sə rətə wau silin səvənhi  
\p
\v 8 Nənə Iesu rɨni mə, “Uə trɨni mɨnuə pran səvənhi silin irəha pam ten, rətə wau ia riti, trəfo pen irə? Trɨhiai pen napw ia laet, maies ia nəkwai nimwə, mamətui silin nəha meste trətoni.  
\v 9 Nənə nəpɨn rətoni, trəkwein in me nepwɨn mɨne nərmama səməme kamharə ipaka tukwe, mɨni mə, ‘Pwəh saɡien pəri tɨ nəri nə mə iakɨnətoni silin sə iakɨnətə wau irə.’  
\v 10 Rəmwhen ia noien nəha iakani pehe tukumiaha i naɡelo me səvəi Kumwesən kamhaɡien nəpɨn iərmama ərəha riti rɨrərɨɡ ia nətərɨɡien səvənhi, məpwəh noien ərəha me səvənhi.”   
\s1 Iesu rusipekɨn ia təmaruə sə rəruei  
\p
\v 11 Nənə Iesu rɨni mə, “Iərmama riti tɨni kəru iərman mi.  
\v 12 Nəpɨn riti tɨni sə rouihi rɨni pen tɨ səvənhi tata i mə, ‘Tata. Uai narimnari me səim muvei pehe səiou nəha təkwtəkwuni.’ Nənə tata səvənhi ruai narimnari me səvənhi ia nənimen kəru riti səvəi tɨni sə rasori riti səvəi tɨni sə rouihi.   
\p
\v 13 \x - \xo 15:13 \xt Prov 29:3\x*Rɨpko mhə tui tɨni sə rouihi roueite səvənhi narimnari me, ruvehi mane irə, mier, məpwəh imwəni, mevən marə ia tənə riti isipwɨn. Nənə ia kwopun nəha in rouraha mane səvənhi ia noien ərəha me  
\v 14 meste mane səvənhi riwən. Nəpɨn səvənhi mane ruvəiwən pam, nukumhə rɨnamavən ia tənə nəha. Nukumhə rɨnamahi. Sənəni nəveɡɨnien riwən.  
\v 15 Ro pen in revən mamowok səvəi iərmama riti ia tənə nəha. Nənə iərmama nəha rərhi pen in revən mə trəkwməni pɨkə me səvənhi.  
\v 16 \x - \xo 15:16 \xt Prov 23:21\x*Nəpɨn in raməkwməni pɨkə me nəha, nukumhə rahi pɨk anan, mətə iərmama riti rɨpkuvei pen mhə nari riti min. Nənə rerɨn rɨrhi mə, ‘Rosi ko iakəni nɨpəri nəveɡɨnien riti sənəi pɨkə me i takreɡi ramasan.’   
\p
\v 17 Mətə nəpɨn nətərɨɡien amasan səvənhi rɨrərɨɡ muvehe, in rɨni mə, ‘Nərmama me nəha tata səiou ramərəku pen mɨnraha tɨ no tukwiniien nari min irəha pam nəveɡɨnien sənənraha rasori məpi raka irəha, mətə iou iakamarə ia kwopun i nukumhə ramahi iou na takemhə.  
\v 18 \x - \xo 15:18 \xt Sam 51:4, Jer 3:12-13\x*Takier ia kwopun i, mɨrərɨɡ, mevən tɨ səiou tata, mɨni pen tukwe in mɨnuə, Tata. Iakɨno nari riti rərəha rəpwəh nəmwhenien ia nəmri Kumwesən mɨne ia nənimem.  
\v 19 Təkwtəkwuni nəha iapkəmwhen mhə mə tikəkwein nərɨm ia nirak. Tiko iou iakəmwhen iərmama riti sə ikamərəku pen min tɨ no tukwiniien nari mik.’  
\v 20 Ro iamɨnhi irə təmaruə nəha rɨskəmter, mɨrərɨɡ, mɨnamevən tɨ tata səvənhi. Mətə nəpɨn rauvehe ihi fwe isipwɨn, tata səvənhi rətoni, nənə rerɨn rərkwəpɨr tukwe. Raiu, mevən, mərəhi pehe, makei min.   
\p
\v 21 Nənə tɨni rɨni pen tukwe in mə, ‘Tata. Iakɨno nari riti rərəha rəpwəh nəmwhenien ia nəmri Kumwesən mɨne ia nənimem. Təkwtəkwuni nəha iapkəmwhen mhə mə tikəkwein nərɨm ia nirak.’   
\p
\v 22 Mətə tata səvənhi rəkwein nərmama səməme kamho tukwini nari min mɨni mə, ‘Həuvən akwauakw, mhəuvehi karkahu əpwəmwɨs riti sə ramasan pɨk məpi raka karkahu əpwəmwɨs me nepwɨn, nənə mharkahu pen i min, mhəuvei pen riɡ ia nukwai rəɡɨn, mhəuvei pen put ia nɨsun mi,  
\v 23 nənə mhəuvən mhəuvehi kau nəha nɨpwran rəsisi amasan mhəuvehe, mhousi əpune. Pwəh sani mhaɡien pəri  
\v 24 \x - \xo 15:24 \xt Efes 2:1,5, 5:14\x*tɨ nəri nə mə iəkunouihi i səiou rəmwhen mə ruvamhə raka, mətə təkwtəkwuni ruvəmɨru mwi. In rɨnəruei, mətə təkwtəkwuni nəha iakɨnətoni mwi.’ Nənə irəha kənamhaɡien pəri.   
\p
\v 25 Ia nəpɨn nəha tɨni sə rasori in fwe ia nəmhien. Nəpɨn rɨrərɨɡ mauvehe ia rukwənu, muvehe ipaka tɨ nimwə, rɨreɡi nərmama kamhani nɨpu, mamho tanis.  
\v 26 Nənə rəkwein iərmama riti sə ramo tukwini nari m tata səvənhi, məres mə, ‘Nəfe i hiamo?’   
\p
\v 27 \x - \xo 15:27 \xt Luk 15:2\x*Mɨreɡi iərmama nəha rɨni pen tukwe in mə, ‘Piam ruvəuvehe. Nənə tata səim ruəsi kau nəha nɨpwran rəsisi amasan tɨ nəri nə mə piam rɨrərɨɡ muvehe məsanɨn a.’   
\p
\v 28 Ro iamɨnhi irə tɨni sə rasori niemaha rəpi, rəpwəh nuvnimwəien ia nəkwai nimwə. Tata səvənhi rier, məres in mə truvnimwə,  
\v 29 mətə in rɨni pen tɨ səvənhi tata i mə, ‘Ətə ro! Nuk me rɨpɨk iakamo tukwini pehe nari mik ia kwopun i, mɨpkərui mhə nəkwam. Mətə ipkuvei pehe mhə nari riti miou rəmwhen ia kwəti nəni mə tako nəveɡɨnien irə mhaɡien pəri kɨmaha iou me nepwɨn.  
\v 30 Mətə nəpɨn nərɨm nəha sə rɨnouraha narimnari me səim tɨ nərəkuien nɨpran ia suatuk rɨrərɨɡ muvehe ia rukwənu, ikousi əpune kau nəha nɨpwran rəsisi amasan mamo nəveɡɨnien irə səvənhi.’   
\p
\v 31 Mɨreɡi tata səvənhi rɨni pen tukwe in mə, ‘Nərɨk. Nəpɨn me pam krau mik krauarə. Narimnari me pam səiou səim.  
\v 32 Mətə ratukwatukw mə tso nəveɡɨnien i, mhaɡien, tɨ nəri nə mə piam in rəmwhen mə ruvamhə raka, mətə təkwtəkwuni ruvəmɨru mwi. Rɨnəruei, mətə təkwtəkwuni nəha sənətoni mwi.’”   
\c 16  
\s1 Iesu rəɡkiari ia iərmama sə ramətui ərəha tɨ nautə səvəi iəmə asori səvənhi  
\p
\v 1 Iesu rɨni pen tɨ nərmama me səvənhi mə, “Iərmama riti nautə səvənhi rasori. Səvənhi riti fwe iotukwininari ramətui tɨ nautə səvənhi, mətə kamɨni ərəha in mə ramouraha nautə nəha.  
\v 2 Ro iamɨnhi irə iərmama sə nautə səvənhi rasori rəkwein iəmə nəha ruvehe, rəres pen in mə, ‘Nəfe nəɡkiariien me i iakamreɡi kamɨni ia niram? Uvei pehe nəkukuə sə ikɨmərai pen səim wok irə. Təkwtəkwuni nəha tiko sampam ia wok.’   
\p
\v 3 Mɨreɡi iotukwininari sə ramətui tɨ nautə səvəi iəmə asori nəha rerɨn rɨrhi mə, ‘Səiou iəmə asori trərarki irapw iou ia wok səiou. Mətə nɨskaiien səiou rəpwəh nəmwhenien mə takeri tɨprənə muvehi mane irə. Iakamaurɨs tɨ naseien mane tɨ nərmama. Tako nəfe nəha təkwtəkwuni?  
\v 4 Ah, iakukurən nəfe tako! Nərmama me nəha səməme həpkərpwɨn pehe mhə ihi kaon me səvənraha sə iəmə asori səiou rɨməuvei pen mɨnraha, tako rerɨnraha raɡien. Trɨni mɨnuə iako iamɨnhi irə, nəpɨn iəmə asori səiou trərarki iou, irəha tuhəuvehi puvnimwə iou ia nəkwai nimwə me səvənraha.’  
\v 5 Ia nəpɨn nəha in rəkwein nərmama me nəha səməme həpkərpwɨn pehe mhə ihi kaon səvənraha həuvehe kuatia kuatia tukwe in. Sə rukupwən mevən, rəres in mə, ‘Ikɨməuvehi nəfe narimnari me səvəi iəmə asori səiou, mətə ipkuvehi mhə ihi nənimen?’   
\p
\v 6 Mɨreɡi iərmama nəha rɨni mə, ‘Tram me irəha pam hantret həukuər ia oel kaməvənari irə.’  
\p Mɨreɡi iəmə nəha rɨni mə, ‘In i nɨmwai nəkukuə səvəi kaon səim. Tikuvehi, məkure akwauakw, mɨrai pen mə fifti tram a.’  
\v 7 Iəmə nəha rarə mɨni pen tɨ riti mwi mə, ‘Nənə ik ikɨməuvehi nəfe mətə ipkuvehi mhə ihi nənimen?’  
\p Mɨreɡi iərmama nəha rɨni mə, ‘Pak flaoa irəha pam wan taosen.’  
\p Mɨreɡi iəmə nəha rɨni mə, ‘In i nɨmwai nəkukuə səvəi kaon səim. Tikuvehi mɨrai pen mə pak me irəha pam eit hantret a.’   
\p
\v 8 \x - \xo 16:8 \xt Efes 5:8, 1Tes 5:5\x*Iotukwininari sə ramətui tɨ nautə səvəi iəmə asori nəha ramo noien riti sə rɨpkatukwatukw mhə. Mətə kurirə irə iəmə asori səvənhi ruvehe mɨni vivi in tɨ nəri nə mə in rukurən nari. Nəri nəha ramahatən pen mə nərmama ia tɨprənə i həukurən amasan nari tɨ noien pisnes irəha nərmama səvənraha. Irəha həukurən amasan mhəpi raka nɨpwnəti nukuraanien me.  
\v 9 \x - \xo 16:9 \xt Mat 6:20, Luk 14:14\x*Nənə iakani pehe tukumiaha i kɨmiaha tihaməkeikei mhasitu amasan ia nərmama ia nautə me səvəi tɨprənə i mə irəha tuhəuvehe mho kɨmiaha me nepwɨn ia nirəha. Nənə nəpɨn nautə me nəha tuhəiwən, Kumwesən truvehi puvnimwə kɨmiaha ia nimwə me səməme tuhəpkiwən mhə ia nəpɨn riti.   
\p
\v 10 \x - \xo 16:10 \xt Luk 19:17-26\x*Iərmama sə ramətui amasan tɨ nəri ouihi a trətui amasan mwi tɨ nəri asori. Nənə iərmama sə rɨpkətui amasan mhə tɨ nəri ouihi trɨpkətui amasan mhə mwi tɨ nəri asori.  
\v 11 Trɨni mɨnuə kɨmiaha hiəpkətui amasan mhə tɨ nautə səvəi tɨprənə i, sin trəmri pehe nautə sə ro nɨpərhienien irə ia rəɡɨmiaha mə tihətui amasan tukwe?  
\v 12 Nənə trɨni mɨnuə kɨmiaha hiəpkətui amasan mhə tɨ narimnari me səvəi iərməpə, sin truvei pehe narimnari me m kɨmiaha mə tihəuvehi mho səkɨmiaha irə?   
\p
\v 13 \x - \xo 16:13 \xt Mat 6:24\x*Iərmama riti riwən ramo tukwini nari ko ro nəkwai iəmə asori kəru. Trɨni mɨnuə ro iamɨnhi irə, trokeikei riti məmwəki riti, uə trɨsiai riti mɨpkɨsiai mhə riti. Kɨmiaha ko hiəpkuvehi pəri mhə Kumwesən mɨne mane mho iəmə asori mi irə səkɨmiaha mə tiho pəri nəkwanrau.”   
\s1 Nəɡkiariien me nepwɨn səvəi Iesu  
\p
\v 14 \x - \xo 16:14 \xt Mat 23:14\x*Nəpɨn Farisi me həreɡi nəɡkiariien me nəha harɨs ia Iesu tɨ nəri nə mə irəha hokeikei pɨk mane.  
\v 15 \x - \xo 16:15 \xt Mat 23:28, Luk 18:9-14, Prov 6:16-17\x*Mətə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha Farisi me hiameikuə ia nəmri nərmama mə kɨmiaha nəmə atukwatukw, mətə Kumwesən rukurən rerɨmiaha. Nəfe nari nərmama kamhəfiəutə irəha me tukwe, mətə ia nəmri Kumwesən rərəha anan.   
\p
\v 16 \x - \xo 16:16 \xt Mat 11:12-13\x*Kɨnəvisau irapw Loa səvəi Moses mɨne nəɡkiariien me səvəi profet kupwən me meste pehe Jon Paptaes. Kurirə irə kɨnaməvisau irapw nəɡkiariien amasan i raməɡkiari ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə. Nənə nərmama me pam kamhəmwur mə tuhəuvnimwə ia nɨtətə nəha.  
\v 17 \x - \xo 16:17 \xt Mat 5:18\x*Rəknekɨn mə neiai mɨne tɨprənə krouvehe rouiwən. Mətə rəknekɨn pɨk mə nukwai nəkukuə ouihi riti sə kɨmərai pen ia Loa ruvehe miwən.   
\p
\v 18 Iərman sə rəpwəh pran səvənhi miri pran əpə riti mwi ramo noien ərəha. Prən nəha in ramiri rɨpko mhə səvənhi atukwatukw pran. Nənə iərman sə riri pran sə iərman səvənhi rɨnəpwəh ramo noien ərəha. Prən nəha in ramiri səvəi iərməpə.”   
\s1 Iərmama kəru riti nautə səvənhi rasori riti nautə səvənhi riwən  
\p
\v 19 Nənə Iesu rɨni mə, “Iərmama riti nautə səvənhi rasori ramarkahu tɨnari me nənimenraha rəknekɨn.\f + \fr 16:19 \ft Tɨnari me nəha nənimenraha rəknekɨn kɨno ia linen. Nepwɨn həruerəv rəmwhen ia tɨnari səvəi kiɡ.\f* Ia nəpɨn me raməni amasan nari, mamaɡien.  
\v 20 Ia kwəruə ia rukwənu səvənhi nərmama kamhəkure pen iərmama riti nəɡhɨn nə Lasaros. Nautə səvənhi riwən. Nɨmwapw me həpɨk ia nɨpwran.  
\v 21 \x - \xo 16:21 \xt Mat 15:27\x*Iəmə nə rokeikei pɨk mə traməni nɨmwəkmwəki nəveɡɨnien sə raməsas irapw ia ruei tepol səvəi iərmama nəha nautə səvənhi rasori. Kuri me mwi kamhəuvehe, mamhəpwasi nɨmwapw me səvənhi.   
\p
\v 22 Nəpɨn iərmama nəha nautə səvənhi riwən remhə, naɡelo me həuvehi nənɨmwɨn, mhəuvehi mhəuvən, mhəmri pen ia nɨkare Epraham. Iərmama nəha nautə səvənhi rasori in mwi remhə, kɨnɨmwi in.  
\v 23 Fwe Imwei Nəkur Həuvamhə in ramreɡi nəmisəien asori, məkwətə, mətoni Epraham fwe isipwɨn kwopti Lasaros ia nɨkaren.  
\v 24 Nənə in rəkwein əpwəmwɨs mɨni mə, ‘Tata Epraham. Tikapi iou, mərhi pen Lasaros pwəh revən meitesi nukwai rəɡɨn ia nui, nənə muvehe mɨrapi nəramɨk irə mə trəkwiei. Iakamreɡi nəmisəien asori ia napw i.’   
\p
\v 25 Mətə Epraham rɨni mə, ‘Nərɨk. Rerɨm tramrhi narəien səim nəpɨn ikamɨru ihi. Ik ikɨməuvehi narimnari amasan me, mətə Lasaros rɨməuvehi narimnari ərəha me. Nənə təkwtəkwuni nəha in ramreɡi ramasan ia kwopun i, mətə ik ikamreɡi nəmisəien asori.  
\v 26 Nari riti mwi ko iapkasitu mhə ia niram tɨ nəri nə mə Kumwesən rɨnəmri təpuapəɡ asori riti ro tukuahaɡ kɨtaha m kɨmiaha. Kɨmaha riti ko rɨpkier mhə ia kwopun i muvehe mətə kɨmiaha. Kɨmiaha riti ko rɨpkier mhə ia kwopun nə muvehe mətə kɨmaha.’   
\p
\v 27 Mɨreɡi iərmama nəha nautə səvənhi rasori rɨni mə, ‘Ro iamɨnhi irə iakamase ik tata mə tikərhi pen Lasaros revən fwe ia nimwə səvəi tata səiou.  
\v 28 Piak me fwe ikɨn irəha pam krirum, pwəh rɨni pen tɨ nirəha i mɨnuə tuhaməkeikei mhəsiari, kamo irəha mwi həuvehe ia kwopun i, kwopun səvəi nəmisəien asori.’   
\p
\v 29 Mətə Epraham rɨni mə, ‘Moses mɨne profet kupwən me həuvəni raka mə nərmama tuhaməkeikei mhəsiari tɨ kwopun nəha. Ramasan mə pwəh piam me hətərɨɡ ia nəɡkiariien me səvənraha.’   
\p
\v 30 Mɨreɡi iərmama nəha nautə səvənhi rasori rɨni mə, ‘Rekəm, Tata Epraham, sə nəha rɨpkəmwhen mhə. Mətə mə iərmama riti rətui mwi ia nemhəien səvənhi, mevən tɨ nirəha, irəha tuhəpwəh noien ərəha me səvənraha.’   
\p
\v 31 \x - \xo 16:31 \xt Jon 11:44-48\x*Mɨreɡi Epraham rɨni pen tukwe in mə, ‘Trɨni mɨnuə irəha həpwəh nətərɨɡien ia nəɡkiariien səvəi Moses mɨne profet kupwən me, tuko iərmama riti rətui mwi ia nemhəien səvənhi, mətə ko həpkɨni mhə nɨpərhienien ia nəɡkiariien səvənhi.’”   
\c 17  
\s1 Narimnari me tuhəuvehe mhəvi nərmama həmwei ia nərəhaien  
\p
\v 1 Nənə Iesu rɨni pen tɨ nərmama me səvənhi mə, “Nɨpərhienien narimnari me tuhəuvehe mhəvi nərmama həmwei ia nərəhaien, mətə trərəha anan tɨ iərmama sə truvehi narimnari me nəha mier pehe.  
\v 2 Trɨni mɨnuə in ro nəkwərhakwərha me i riti rɨmwei ia nərəhaien, Kumwesən trərpwɨn noien ərəha səvənhi. Iərmama nəha trɨreɡi rərəha anan məpi raka kərihi pen kəruəterei asori ia nɨpətəkinuan, kosə irapw i ia təmwei təsi.  
\v 3 \x - \xo 17:3 \xt Mat 18:15\x*Kɨmiaha tihaməkeikei mhatuakəm amasan tukumiaha. Trɨni mɨnuə piam ro noien ərəha ia niram, tikɨnise pen tukwe in mə rəpwəh. Mə rɨrərɨɡ ia nətərɨɡien səvənhi, məpwəh, tikenouenou i.  
\v 4 Trɨni mɨnuə ia nəpɨn kuatia ro noien ərəha ia niram m sefen mətə ia noien me nəha ramo rɨrərɨɡ mwi irə mɨni pehe tukw ik i mə, ‘Noien i iakamo rərəha. Pwəh iakəpwəh,’ nənə tikaməkeikei menouenou noien ərəha səvənhi.”   
\s1 Nahatətəien  
\p
\v 5 \x - \xo 17:5 \xt Mak 9:24\x*Nənə aposol me səvəi Iərɨmənu səkɨtaha həni mə, “Iərɨmənu. Tiko mwi nahatətəien səkɨmaha ruvehe mɨskai mwi.”   
\p
\v 6 \x - \xo 17:6 \xt Mat 17:20, 21:21\x*Mɨreɡi Iərɨmənu səkɨtaha rɨni mə, “Trɨni mɨnuə nahatətəien səkɨmiaha rouihi a rəmwhen ia nuni nei nəha mastat sə rouihi anan ia nuni nei me, hiəukurən nɨniien tɨ nei asori i mə ‘Tiko meivi utə atukw a nuam me, mevən mərer ia təmwei təsi,’ nənə tro nəkwamiaha.”   
\s1 Noien səvəi iərmama sə ramo tukwini pen nari m iəmə asori səvənhi  
\p
\v 7 Nənə Iesu rɨni mə, “Kɨmiaha hiaməfətərɨɡ irə? Trɨni mɨnuə iəmə asori riti rərhi pen iərmama riti sə ramo tukwini nari min revən mə trərar ia nəmhien uə ramətui tɨ sipisip me, nəpɨn iərmama nəha ruku pen fwe ia nəmhien muvehe, ko səvənhi iəmə asori rɨni pen tukwe in mə, ‘Itə. Təkwtəkwuni tikuvehe krauəni pəri nari’?  
\v 8 Rekəm! Mətə iəmə asori səvənhi trəɡkiari pen min mɨni mə, ‘Itə. Evən məpnəpenə sənak riti nəveɡɨnien, nənə mevən markahu amasan səim muvehe. Nəpɨn iakaməveɡɨn, mamənɨmwi, tikamo tukwini pehe nari miou. Nəpɨn ikɨno pam, nənə ikukurən nəniien nəveɡɨnien sənam.’  
\v 9 ?Nəpɨn iərmama iamɨnhi ro nəkwai iəmə asori səvənhi, kɨmiaha hiəukurən mə iəmə asori nəha rɨni pen tanak tukwe in uə rekəm? Rekəm!  
\v 10 Kɨmiaha nə hiəmwhen ia nərmama səməme hiamo tukwini nari m Kumwesən. Nəpɨn tiho pam narimnari me nəha in rɨməni mə tiho, tihaməkeikei mhəni mə, ‘Kwa kɨmaha i nərmama me səməme iahamo tukwini nari. Kɨmaha iahəno a nəfe ratukwatukw mə taho.’”   
\s1 Nərmama ten nemhəien skai ramo tekɨnraha həuvehe Iesu romasan irəha  
\p
\v 11 \x - \xo 17:11 \xt Luk 9:51-52, Luk 13:22\x*Iesu ramevən fwe ia Jerusalem, makurau ia nɨmwrhenhi tənə mi nəha Sameria mɨne Kalili.  
\v 12 Nəpɨn rier pen ia rukwənu riti, nərmama ten nemhəien skai ro tekɨnraha həuvehe tukwe, mhərer isipwɨn kwopti,  
\v 13 \x - \xo 17:13 \xt Lev 13:45-46\x*mənamhəkwein əpwəmwɨs mə, “Iesu Iərɨmənu! Api tukumaha!”   
\p
\v 14 \x - \xo 17:14 \xt Lev 14:2-3, Luk 5:14\x*Nəpɨn Iesu rətə irəha, rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha tiho mhəuvən tɨ pris me pwəh irəha hətə nɨpwramiaha.” Nəpɨn irəha kamhəuvən ia suatuk, nɨpwranraha ruvehe məmher.   
\p
\v 15 Nənə irəha riti rətə mə nɨpwran rɨnəsanɨn, rɨrərɨɡ mwi, maməkwein əpwəmwɨs, maməɡnəɡɨni Kumwesən.  
\v 16 Iəmə nəha in iəmə Sameria. Ruvehe mɨnɨmwi nukurhun mi ia nəmri Iesu, mɨni tanak tukwe.   
\p
\v 17 Nənə Iesu rɨni mə, “Kɨmiaha nəha nɨpwramiaha ruvehe mɨnəmher rosi kɨmiaha pam ten uə? Mətə nərmama naen mwi pəku?  
\v 18 Rəfo iəmə i rɨpko mhə in iəmə Isrel in əpa rɨrərɨɡ məɡnəɡɨni Kumwesən?”  
\v 19 \x - \xo 17:19 \xt Luk 7:50\x*Nənə Iesu rɨni pen tɨ iəmə i mə, “Tiko mərer mamevən. Nahatətəien səim rɨno raka ik ikuvehe məsanɨn.”   
\s1 Tɨnesən nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə ruvehe?  
\p
\v 20 \x - \xo 17:20 \xt Jon 3:3, 18:36\x*Farisi me nepwɨn həres pen Iesu i mə, “Tɨnesən nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə ruvehe?” Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Nəpɨn nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə truvehe irə, nərmama tuhəpkətoni mhə nɨmtətien me.  
\v 21 \x - \xo 17:21 \xt Mak 13:21\x*Irəha tuhəpkɨni mhə mə, ‘Hətə ro, in i!’ uə ‘In nəha!’ Irəha tuhəpwəh nɨniien iamɨnha irə tɨ nəri nə mə həreɡi ro nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə rɨnarə raka ia kurkwamiaha.”   
\p
\v 22 Nənə Iesu rɨni pen tɨ nərmama me səvənhi mə, “Nəpɨn nəha rauvehe kɨmiaha tihokeikei pɨk mə tihətoni iou, Iəməti Iərmama, ia nəpɨn riti səiou, mətə tihəpkətoni mhə.  
\v 23 \x - \xo 17:23 \xt Luk 21:8\x*Nərmama nepwɨn tuhəni pehe tukumiaha i mə, ‘Hətə ro in nəha’ uə ‘Hətə ro in i.’ Mətə kɨmiaha tihəpwəh nierien, mhəpwəh nukurirəien irəha.  
\v 24 Nəpɨn rouapɨr irə nərmama hətoni nəhiapwien səvənhi ia nɨmaɡouaɡou fwe pesu meste nari fwe prehi. Iou, Iəməti Iərmama, nəpɨn səiou sə takuvehe irə tro mwi iamɨnhi.  
\v 25 \x - \xo 17:25 \xt Luk 9:22\x*Mətə takaməkeikei mukupwən mɨreɡi nəmisəien me rɨpɨk. Nərmama ipwet mɨne tuhəni ərəha iou, mhəuvei pehe təkutanraha miou.   
\p
\v 26 Nəpɨn iou, Iəməti Iərmama, takuvehe irə trəmwhen ia nəpɨn səvəi Noa.  
\v 27 Nərmama me kamhəveɡɨn, mamhənɨmwi. Nərman me kamhəiri nɨpran. Nɨpran me kamhesi pen nərman. Irəha kamho noien me nəha mamhəuvən meste Noa ruvnimwə ia nɨtətə asori səvənhi, nənə nui asori ruvehe, məuiui irəha, irəha pam həmwhenɨmw.   
\p
\v 28 \x - \xo 17:28 \xt Jen 18:20, Jen 19:25\x*Trəmwhen mwi nəpɨn səvəi Lot. Nərmama kamhəveɡɨn, mamhənɨmwi, mamhəmri pen nəmri nari ia narimnari me, mamhəuvehi nənimenraha, mamhəmhu, mamho nimwə me.  
\v 29 Mətə nəpɨn nəha Lot rier ia Sotom irə, napw mɨne təpisi krouukrutə fwe ia nɨmaɡouaɡou, roueiwaiu pehe rouahi əmwesi irəha pam.   
\p
\v 30 Nəpɨn nəha iou, Iəməti iərmama, takuvehe irə trəmwhen a mwi.  
\v 31 \x - \xo 17:31 \xt Jen 19:17,26, Mat 24:17-18\x*Ia nəpɨn nəha, trɨni mɨnuə iərmama riti ramapwɨs ia təkure nimwə səvənhi traməkeikei meiwaiu map akwauakw, məpwəh nuvnimwəien mə truvehi nari riti ia nəkwai nimwə. Trɨni mɨnuə iərmama riti raməmhu ia nəmhien səvənhi traməkeikei mo rəmwhen a mwi, map akwauakw, məpwəh nɨrərɨɡien mevən fwe imwəni.  
\v 32 Rerɨmiaha tramrhi pran səvəi Lot.  
\v 33 \x - \xo 17:33 \xt Luk 9:24\x*Iərmama sə rəmwur mə trəkwtəmhiri nɨmɨruien səvənhi trarfai irə. Mətə iərmama sə raraka ia nɨmɨruien səvənhi truvehi nɨmɨruien rerɨn.  
\v 34 Iakani pehe tukumiaha i ia nəpɨn nəha ia nəpɨn iərmama kəru trouapri pəri ia nɨməhan kuatia, tukuvehi raka riti, kəpwəh riti.  
\v 35 Pran kəru trouvənari pəri, tukuvehi raka riti, kəpwəh riti.”  
\v 36 \f + \fr 17:36 \ft Nəkukuə me rɨpɨk kɨmərai pen Niutestamen irə ia nəɡkiariien səvəi nəkur Kris kupwən kwopi nəɡkiariien ia vas 36 riwən. Mətə nepwɨn həni iamɨnhi irə mə, “Iərman kəru trouəmhu fwe ia nəmhien, tukuvehi raka riti, kəpwəh riti.\f*  
\v 37 \x - \xo 17:37 \xt Job 39:30\x*Mɨreɡi nərmama me səvəi Iesu həni pen tukwe in mə, “Pəku, Iərɨmənu?”  
\p Mɨreɡi in rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Ia kwopun pəku nɨpwrai nəri remhə ikɨn menu me nəha kamhani nɨpwrai nəri sə remhə tuhəuvehe mhousəsɨmwɨn irəha me, mhani.”   
\c 18  
\s1 Pran riti rəres pen iəmə asori sə raməkiri nəɡkiariien mə trasitu irə  
\p
\v 1 \x - \xo 18:1 \xt Rom 12:12, Kol 4:2, 1Tes 5:17\x*Nəpɨn riti Iesu rokeikei mə trahatən nərmama me səvənhi mə irəha tuhaməkeikei mhəfwaki ia nəpɨn me, mhəpwəh nəpouien i. Ro pen in rɨni nusipekɨnien riti tɨ nirəha i  
\v 2 mə, “Ia rukwənu riti iəmə asori riti sə raməkiri nəɡkiariien. In rəpwəh nehekɨrien Kumwesən, məpwəh mwi nɨsiaiien nərmama.  
\v 3 Ia rukwənu nəha pran riti iərman səvənhi remhə məpwəh in. Ia nəpɨn me rauvehe tɨ iəmə asori sə raməkiri nəɡkiariien, mamɨni pen tukwe in mə, ‘Asitu ia nirak, mɨnise iərmama i ramɨni ərəha iou.’   
\p
\v 4 Tui kwopti iəmə asori nəha rɨpko mhə nari riti, mətə kurirə irə ramətərɨɡ mə, ‘Nɨpərhienien iapkɨhekɨr mhə Kumwesən, məpwəh mwi nɨsiaiien nərmama,  
\v 5 \x - \xo 18:5 \xt Luk 11:7-8\x*mətə tɨ nəri nə mə prən i ramometə iou iamɨnhi irə, takasitu irə, mɨnise iərmama nəha ramɨni ərəha in. Mə iapko mhə prən i trauvehe ia nəpɨn me, takəpou i.’”   
\p
\v 6 Nənə Iərɨmənu səkɨtaha rɨni mə, “Kɨmiaha tihətərɨɡ ro nəɡkiariien səvəi iəmə asori nəha. In iəmə rərəha, mətə rɨni mə trasitu ia prən nəha.  
\v 7 Nənə kɨmiaha hiaməfətərɨɡ ia Kumwesən? Trəfo ia nərmama me nəha in ruvərfi raka irəha mə səvənhi səməme kamhasək pen tukwe in ia ran mɨne ia nəpɨn? Ko in ro tanpen ia nirəha, məpwəh nəmri atukwatukwien nəfe kamhasək pen in tukwe?  
\v 8 Iakani pehe tukumiaha i mə in trasitu akwauakw ia nirəha, məmri atukwatukw nəfe kamhasək pen in tukwe. Nəɡkiariien i iakani ro nɨpərhienien. Mətə rəfo? Nəpɨn iou, Iəməti Iərmama, takrərɨɡ pehe mwi ia tɨprənə i, takətoni nərmama həpɨk kamhahatətə ia nirak uə rekəm?”   
\s1 Iesu rusipekɨn ia Farisi riti mɨne iərmama riti sə kamərəku pen takis min  
\p
\v 9 Ia nəpɨn nəha Iesu rɨni mwi nusipekɨnien riti mwi tɨ nərmama nepwɨn səməme rerɨnraha ramrhi mɨnuə irəha hatukwatukw, mamhətə ərəha nərməpə.  
\v 10 In rɨni mə, “Iərmama kəru krouutə pen fwe ia nimwə səvəi Kumwesən mə trouəfwaki. Riti Farisi. Riti iərmama sə kamərəku pen takis min.  
\v 11 \x - \xo 18:11 \xt Luk 16:15\x*Nənə Farisi rərer əpə məfwaki iamɨnhi irə mə, ‘Kumwesən. Iakɨni tanak tukw ik tɨ nəri nə mə iou iapkəmwhen mhə ia nərmama nepwɨn. Irəha kamhakres, mamho noien ikou, mamhəiri nɨpran səvəi nərməpə. Iakɨni tanak tukw ik tɨ nəri nə mə iapkəmwhen mhə ia iərmama nəha kamərəku pen takis min.  
\v 12 \x - \xo 18:12 \xt Aes 58:2-3, Jen 14:20, Mat 23:23\x*Ia nəfwakiien kuatia iakəpwəh nəniien nari m kəru tɨ nəfwakiien. Iakuai narimnari me pam sə iakapeki irəha pam ten sə ro kuatia irə səim.’   
\p
\v 13 \x - \xo 18:13 \xt Sam 51:1\x*Mətə iərmama nəha kamərəku pen takis min, ramərer isipwɨn kwopti. Ko rɨpkəkwətə mhə ia nɨmaɡouaɡou, mətə rerɨn rəpou. In ramərpwərpwi a kwənpwenhɨn tukwe, mamɨni mə, ‘Kumwesən, tikapi iou. Iou iəmə ərəha.’”   
\p
\v 14 \x - \xo 18:14 \xt Mat 23:12\x*Nənə Iesu rɨni mə, “Iakani pehe tukumiaha i nəpɨn irau kroueiwaiu rouevən fwe rukwənu, iərmama sə kamərəku pen takis min in ratukwatukw ia nəmri Kumwesən, mətə Farisi rɨpkatukwatukw mhə, tɨ nəri nə mə iərmama sə rauvehi utə in, Kumwesən truvehi irapw in, mətə iərmama sə rauvehi irapw in, Kumwesən truvehi utə in.”   
\s1 Iesu rəkwein amasan ia nəkwərhakwərha  
\p
\v 15 Nəpɨn riti nərmama nepwɨn kamhərəhi kwəti nəkwərhakwərha me mamhəuvehe tɨ Iesu mə in trɨrapi irəha, məkwein amasan ia nirəha. Nəpɨn nərmama me səvənhi hətoni, hənise irəha.  
\v 16 Mətə Iesu rəkwein irəha həuvehe tukwe, mɨni mə, “Pwəh nɨpwnəti nəkwərhakwərha me həuvehe tukw iou. Tihəpwəh nɨniseien irəha tɨ nəri nə mə nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə səvəi nərmama səməme həmwhen ia nəkwərhakwərha me i.  
\v 17 \x - \xo 18:17 \xt Mat 18:3\x*Iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə iərmama traməkeikei mo rəmwhen ia iəkunouihi, muvehi nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə. Mə rɨpko mhə trɨpkuvnimwə mhə ia nɨtətə nəha.”   
\s1 Iərmama nautə səvənhi rasori rokeikei mə truvehi nɨmɨruien rerɨn  
\p
\v 18 \x - \xo 18:18 \xt Luk 10:25\x*Iəmə asori riti səvəi nəkur Isrel rəres Iesu i mə, “Iahatən, ik iəmə amasan. Nəfe noien takaməkeikei mo mə takuvehi nɨmɨruien rerɨn?”   
\p
\v 19 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Rəfo ikɨni mə iou iəmə amasan? Iərmama amasan riti riwən. Kumwesən əpa in ramasan.  
\v 20 \x - \xo 18:20 \xt Eks 20:12-16, Dut 5:17-20\x*Ik ikuvəukurən raka loa me səvəi Kumwesən. In rɨni mə, ‘Tikəpwəh nakresien pran, məpwəh nousi əpuneien iərmama, məpwəh nakresien, məpwəh neikuəien. Tikaməkeikei mɨsiai səim tata mɨne mama.’”   
\p
\v 21 Mɨreɡi iərmama nəha rɨni mə, “Loa me pam i iakamesi pen fwe ia nouihiien səiou muvehe meste pehe ipwet mɨne.”   
\p
\v 22 Nəpɨn Iesu rɨreɡi nəɡkiariien i, rɨni pen tukwe in mə, “Nari kuatia rarə ikəpwəh ihi noien. Evən, məmri pen nəmri nari ia səim narimnari me. Nəpɨn kuvehi nənimen, tikuvehi mane, muvei pen m nərmama nautə səvənraha riwən. Nənə səim nautə trɨpɨk fwe ia neiai. Nəpɨn ikɨno pam, ikuvehe mukurirə iou.”   
\p
\v 23 Mətə nəpɨn iərmama nəha rɨreɡi nəɡkiariien nəha, rerɨn ruvehe məpou pɨk, tɨ nəri nə mə nautə səvənhi rasori anan.  
\v 24 Nəpɨn Iesu rətoni mə rerɨn rəpou pɨk iamɨnhi, rɨni mə, “Rəknekɨn tɨ nərmama nautə səvənraha rasori mə tuhəuvnimwə ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.  
\v 25 Iərmama nautə səvənhi rasori rəknekɨn tukwe in mə truvnimwə ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə. Rəknekɨn məpi raka nərimɨru nəha kamel rasu pen ia ruei nitel mier.”\fig Nərimɨru nəha kamel|alt="Camel" src="LB00039B.TIF" size="col" loc="Luke 18:25" ref="Luk 18:25" \fig*  
\v 26 Nəpɨn Iesu rɨni irapw nəɡkiariien nəha, nərmama səməme kamhəreɡi həni mə, “Mə rəknekɨn iamɨnhi, nɨsɨmə nəha ko həuvehi nɨmɨruien?”   
\p
\v 27 \x - \xo 18:27 \xt Mak 14:36\x*Mətə Iesu rɨni mə, “Nəfe nari rəknekɨn nərmama ko həpko mhə mətə rɨməru tɨ Kumwesən.”   
\p
\v 28 Nənə Pita rɨni mə, “Ətə ro. Kɨmaha iahənəpwəh narimnari me səkɨmaha mamhəkurirə ik.”   
\p
\v 29 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə nərmama me pam səməme həpwəh narimnari me səvənraha tɨ nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə tuhəuvehi tain. Trɨni mɨnuə iərmama riti rəpwəh nimwə səvənhi, uə pran səvənhi, uə piəvni me, uə tata mɨne mama səvənhi, uə nəkwərhakwərha me səvənhi,  
\v 30 ia nɨtətə ipwet mɨne in truvehi tain rasori mwi, nənə ia nɨtətə sə rauvehe in truvehi nɨmɨruien rerɨn.”   
\s1 Iesu rɨni irapw tɨ nərmama me səvənhi mə in traməkeikei memhə  
\p
\v 31 \x - \xo 18:31 \xt Luk 24:44\x*Ia nəpɨn nəha Iesu riri raka əpa nərmama səvənhi twelef, mɨni pen tɨ nirəha i mə, “Həreɡi ro. Kɨtaha saməutə mamhəuvən fwe ia Jerusalem. Ia kwopun nəha nəɡkiariien me pam səməme kamhəɡkiari ia nirak Iəməti Iərmama ia nəkukuə me səvəi profet kupwən me tuhəuvehe mhəukuə.  
\v 32 \x - \xo 18:32 \xt Luk 9:22,44\x*Tukuvei pen iou ia rəɡi nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel. Nənə irəha tuharɨs əkenhɨn ia nirak, mho naurɨsien miou, mhərɡəvəsi iou,  
\v 33 mhərisi iou, nənə mhousi əpune iou. Ia nəpɨn sə ro kahar irə takətui mwi ia nemhəien səiou.”   
\p
\v 34 \x - \xo 18:34 \xt Mak 9:32\x*Mətə nərmama me səvənhi həreirei narimnari me i. Nəɡkiariien i rərkwafə tɨ nirəha. Həpkuvehi amasan mhə nɨpwran.   
\s1 Iesu ro iərmama riti nənimen rɨfwə rətui mətə nari  
\p
\v 35 Nəpɨn Iesu rɨnamevən ipaka tɨ taon nəha Jeriko, iərmama riti nənimen rɨfwə raməkure ia nɨkare suatuk, mamase mane.  
\v 36 Nəpɨn rɨreɡi nərmama me həpɨk kamhəuvehe mamhəukurau ia suatuk, rəres mə, “Nəfe i?”  
\v 37 Mɨreɡi həni pen tukwe in mə, “Iesu iəmə Nasaret i ruvehe makurau.”   
\p
\v 38 \x - \xo 18:38 \xt Mat 15:22\x*Ia nəpɨn nəha iərmama nəha rɨnaməkwein əpwəmwɨs mə, “Iesu, kwənəkwus səvəi Kiɡ Tevɨt! Api tukw iou!”   
\p
\v 39 Nənə nərmama səməme kamhərer kupwən hənise in, mamhəni mə, “Afafa a, məpwəh nəɡkiariien!” Mətə in rarɨpɨn maməkwein əpwəmwɨs mwi mamɨni mə, “Iesu, kwənəkwus səvəi Kiɡ Tevɨt! Api tukw iou!”   
\p
\v 40 Nənə Iesu rərer, mɨni pen tɨ nərmama me mə irəha tuhəiri iərmama nəha mhəuvehe tukwe in. Nənə nəpɨn iərmama nəha ruvehe ipaka, Iesu rəres pen in mɨnuə,  
\v 41 “Ikokeikei mə tako nəfe mik?”  
\p Mɨreɡi rɨni mə, “Iərɨmənu. Iakokeikei mə takətui mətə nari.”   
\p
\v 42 \x - \xo 18:42 \xt Luk 7:50\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Itə. Tikətui mətə nari. Nahatətəien səim rɨnomasan raka nənimem.”  
\v 43 Nənə təkwtəkwuni nəha rətui mɨnamətə nari, nənə mukurirə ia Iesu, muvehi utə nəɡhi Kumwesən. Nərmama me pam hətoni həɡnəɡɨni Kumwesən.   
\c 19  
\s1 Iesu mɨne Sakias  
\p
\v 1 Iesu rier pen ia taon nəha Jeriko, mamevən mə trəpi sɨmwɨn.  
\v 2 Ia taon nəha iərmama riti nəɡhɨn nə Sakias. In iəmə asori riti ia nirəha nərmama kamərəku pen takis mɨnraha. Nautə səvənhi rasori.  
\v 3 In ramarkut mə trətə Iesu mə in nəfe iərmama. Mətə nərmama həpɨk kamhərer tukuahaɡ in. Ko rɨpkətoni mhə tɨ nəri nə mə in rukwakwa.  
\v 4 Ro pen raiu mukupwən ia nirəha, məputə ia nei riti kani mə sikamo mə trətə Iesu ia kwopun nəha trukurau ikɨn.   
\p
\v 5 Nəpɨn Iesu ruvehe muvehi teɡɨn kwopun nəha, rəkwətə, mɨni pen tukwe in mə, “Sakias. Eiwaiu akwauakw. Takaməkeikei muvnimwə ia nimwə səim ipwet.”  
\v 6 Nənə Sakias reiwaiu akwauakw a miri Iesu rouevən fwe ia nimwə səvənhi. Rerɨn ramaɡien.   
\p
\v 7 \x - \xo 19:7 \xt Luk 15:2\x*Mətə nəpɨn nərmama hətoni, kamhəni ərəha Iesu mhəni mə, “In revən mamapwɨs ia nəkwai nimwə səvəi iəmə rərəha riti.”   
\p
\v 8 \x - \xo 19:8 \xt Eks 22:1, Nam 5:6-7\x*Fwe ia nəkwai nimwə Sakias rɨskəmter, mɨni pen tɨ Iərɨmənu səkɨtaha mə, “Iərɨmənu. Reɡi ro! Takuai nautə səiou ia nənimen kəru, muvei pen riti m nərmama nautə səvənraha riwən. Trɨni mɨnuə iakɨnakres m iərmama riti, takərpwɨn pen min m kefə.”   
\p
\v 9 \x - \xo 19:9 \xt Wok Me 16:31, Luk 13:16\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Ipwet nɨmɨruien vi ruvəuvehe tɨ nərmama ia nəkwai nimwə i tɨ nəri nə mə iəmə i in mwi kwənəkwus riti səvəi Epraham.  
\v 10 \x - \xo 19:10 \xt Luk 15:4, Jon 3:17, 1Tim 1:15\x*In nə iou, Iəməti Iərmama, iakɨməuvehe tukwe mə takətui nərmama səməme hənəruei, nənə muvei pen nɨmɨruien vi mɨnraha.”   
\s1 Iesu rusipekɨn ia silin me kɨno ia kol  
\p
\v 11 \x - \xo 19:11 \xt Mat 25:14-30\x*Nəpɨn nərmama kamhətərɨɡ ia nəɡkiariien me nəha, Iesu rarə mɨni mwi nusipekɨnien riti tɨ nirəha i tɨ nəri nə mə in ruvəuvehe ipaka tɨ Jerusalem rerɨnraha ramrhi mə rosi in truvehe mo kiɡ irə mɨnamərɨmənu ia nɨtətə səvəi Kumwesən təkwtəkwuni.  
\v 12 \x - \xo 19:12 \xt Mak 13:34\x*Ro iamɨnhi irə Iesu rɨni mə, “Iəmə asori riti revən ia tənə riti isipwɨn mə kiɡ riti fwe ikɨn truvei pen nasoriien min. Nənə in trɨrərɨɡ mərɨmənu ia nəkur imwəni.  
\v 13 Kurirə iəmə asori nəha rier, rəkwein nərmama səməme kamho tukwini nari min irəha pam ten, muvei pen silin kɨno ia kol kuatia kuatia mɨnraha, nənə mɨni pen tɨ nirəha i mə, ‘Kɨmiaha tihəuvehi mane me i mhowok irə meste takrərɨɡ pehe mwi.’   
\p
\v 14 \x - \xo 19:14 \xt Jon 1:11\x*Mətə nəkur imwəni me həmwəki iəmə asori nəha, mhərhi pen nərmama nepwɨn həkurirə in, mhəuvən mhəni pen tɨ kiɡ sə truvei pen nasoriien min mə, ‘Kɨmaha iahəpwəh nokeikeiien mə iəmə i trərɨmənu ia kɨmaha.’   
\p
\v 15 Mətə kiɡ nəha rəpwəh nɨnipehiien irəha, muvei pen nasoriien m iəmə asori nəha. Nənə nəpɨn iəmə asori nəha rɨrərɨɡ pehe imwəni, rɨni nəkwan mɨnuə tukəkwein nərmama me nəha kamho tukwini nari min səməme in rɨməuvei pen mane me mɨnraha mə tuhəuvehe tukwe. In rokeikei mə trukurən mane me in rɨməuvei pen mɨnraha hənowok irə mhəuvehi nəfe mane mwi rasori mwi.   
\p
\v 16 Sə rukupwən muvehe mərer ia nənimen mɨni mə, ‘Iəmə Asori. Silin i ikɨməuvehi pehe miou kɨno ia kol rukwəhi mwi silin me kɨno ia kol irəha pam ten.’   
\p
\v 17 \x - \xo 19:17 \xt Luk 16:10\x*Mɨreɡi iəmə asori rɨni pen tukwe in mə, ‘Səim wok ramasan. Ik iərmama sə ikamo tukwini amasan nari miou. Ikɨnətui amasan tɨ nəri ouihi. Ro pen takuvei pehe nasoriien mik ikərɨmənu ia taon me irəha pam ten.’   
\p
\v 18 Nənə sə resi pen ruvehe, mɨni mə, ‘Iəmə asori. Silin i ikɨməuvehi pehe miou kɨno ia kol rukwəhi mwi silin me kɨno ia kol irəha pam krirum.’   
\p
\v 19 Mɨreɡi iəmə asori rɨni pen tukwe in mə, ‘Ik tikərɨmənu ia taon me irəha pam krirum.’   
\p
\v 20 Nənə riti mwi ruvehe, mɨni mə, ‘Iəmə Asori. Silin i in i ikɨməuvehi pehe miou kɨno ia kol. Iakehekɨr ik, mərkwafə i ia kwəti tɨnari,  
\v 21 tɨ nəri nə mə ik iərmama riti noien səim rɨskai. Ikauvehi raka narimnari me sə iərməpə rɨnəmri, nənə mapeki raka mwi nəveɡɨnien ia nəmhien sə ipkəpwei mhə.’   
\p
\v 22 Mətə iəmə asori rɨni pen tukwe in mə, ‘Ik iəmə ərəha. Ikamo tukwini ərəha nari miou. Nəɡkiariien atukw səim ro pui ik. Ik ikuvəukurən raka mə iou iərmama riti noien səiou rɨskai. Iakauvehi raka narimnari me sə iərməpə rɨnəmri, nənə mapeki raka mwi nəveɡɨnien ia nəmhien sə iapkəpwei mhə.  
\v 23 Mətə rəfo ikəpwəh nəmri penien səiou mane fwe ia paɡ? Kamo ipkəmri pen ko iapkuvehe mɨpkuvehi ihi mane səiou mɨne sə rəkwaku paɡ rukwəhi.’   
\p
\v 24 Nənə iəmə asori rɨni pen tɨ səməme kamhərer ia kwopun nəha mə, ‘Həuvehi raka silin nəha kɨno ia kol ia rəɡɨn mhəuvei pen m iərmama sə rauvehi silin me kɨno ia kol irəha pam ten.’   
\p
\v 25 Mɨreɡi irəha həni pen tukwe in mə, ‘Iəmə Asori! Mətə in ruvəuvehi raka ten.’   
\p
\v 26 \x - \xo 19:26 \xt Mat 13:12, Luk 8:18\x*Mɨreɡi iəmə asori rɨni mə, ‘Iakani pehe tukumiaha i iərmama sə kuvei pen nari riti min, ro wok irə, tukuvei pen sə rəkwaku min. Mətə iərmama sə kuvei pen nari riti min, ro nəri auər a irə, tukuvehi raka pam tukwe.  
\v 27 Mətə nərmama me nəha səməme həmwəki iou, mhəpwəh nokeikeiien mə takərɨmənu ia nirəha, həuvehi irəha mhəuvehe ia nənimek, nənə mhousi əpune irəha.’”   
\s1 Iesu revən ia Jerusalem  
\p
\v 28 Iesu rɨni pam nəɡkiariien me nəha, mərari, mautə mamevən fwe ia Jerusalem. In rakupwən nərmama me kamhəkurirə.  
\v 29 Nəpɨn rier pen ia təkuər nəha nəɡhɨn nə Təkuər Olif ipaka tɨ rukwənu mi nəha Petfas mɨne Petani, rərhi pen iərmama kəru səvənhi,  
\v 30 mɨni mə, “Kɨmirau tirouevən ia rukwənu nəha samarəti pen i. Nəpɨn tirouapirapw fwe ikɨn, tirouətə kwəti toɡki riti kɨnəkwi tərini, iərmama rɨpkəkure raka mhə irə. Tiroufi raka nari irə, rouəsɨɡi rouvehe ia kwopun i.  
\v 31 Trɨni mɨnuə iərmama riti rəres kɨmirau mə, ‘Rəfo iroufi raka nari irə?’ tirouni pen tukwe in mə, ‘Iərɨmənu səkɨtaha raməres i.’”   
\p
\v 32 \x - \xo 19:32 \xt Luk 22:13\x*Ro iamɨnhi irə, iərmama mi nəha Iesu rərhi pen irau, krouevən rouətoni narimnari me pam rosi in rɨməni pen tɨ nirau i.  
\v 33 Nəpɨn kroufi raka nari ia kwəti toɡki nəha, iərmama səvənhi nəha kwəti toɡki rɨni pen tɨ nirau i mə, “Rəfo iroufi raka nari irə?”   
\p
\v 34 Mɨreɡi krouni mə, “Iərɨmənu səkɨtaha raməres i.”   
\p
\v 35 Nənə krouəsɨɡi kwəti toɡki nəha rouvehe tɨ Iesu, rouəpənə pen kot mi səvənrau ia təkuren, nənə rouasitu ia Iesu rəputə məkure irə.  
\v 36 \x - \xo 19:36 \xt 2Kinɡ 9:13\x*Nəpɨn in rəkure ia kwəti toɡki nəha mamevən, nərmama həpənə pen kot me səvənraha ia suatuk.  
\v 37 Nəpɨn Iesu rameiwaiu ia Təkuər Olif, mɨnamevən ipaka tɨ Jesrusalem, nərmama me pam səvənhi həpɨk anan, hənamaɡien, mamhəkwein əpwəmwɨs, mamhəɡnəɡɨni Kumwesən tɨ nɨmtətien asori me hənətoni,  
\v 38 \x - \xo 19:38 \xt Luk 2:14\x*mamhəni mə,  
\q1 “Səɡnəɡɨni kiɡ i rauvehe ia nəɡhi Iərɨmənu səkɨtaha!  
\q2 Nəmərinuien fwe ia neiai.  
\q1 Kauvehi utə nəɡhi Kumwesən fwe irənhə anan!”   
\p
\v 39 Ia nəpɨn nəha Farisi me nepwɨn ia reri nərmama həni pen tɨ Iesu i mə, “Iahatən. Nise əknekɨn səim me nərmama mə tuhafafa.”   
\p
\v 40 Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Iakani pehe tukumiaha i. Trɨni mɨnuə irəha hafafa, kəruəterei me i tuhəkwein əpwəmwɨs.”   
\s1 Iesu ramapi tɨ Jerusalem  
\p
\v 41 \x - \xo 19:41 \xt Jon 11:35\x*Nəpɨn Iesu ruvehe ipaka tɨ taon nəha Jerusalem mətoni, ramapi tɨ nərmama me ikɨn,  
\v 42 \x - \xo 19:42 \xt Aes 6:9-10, Mat 13:14, Rom 11:8\x*mɨni mə, “Rosi ko ramo kɨmiaha hiəukurən ipwet i narimnari me sə trəmri nəmərinuien, mətə təkwtəkwuni mɨne kamhərkwafə ko kɨmiaha hiəpkətoni mhə.  
\v 43 Mətə nəpɨn nəha rauvehe nərmama səməme haməmwəki kɨmiaha tuhəuvehe mheikurkurau ia kɨmiaha. Naruaɡən me səvənraha tuheri tɨprənə mhərkurau ia taon səkɨmiaha mhəkure tukuahaɡ ia kɨmiaha.  
\v 44 \x - \xo 19:44 \xt Luk 21:6, 1:68\x*Irəha tuhousi testesi nimwə me səkɨmiaha, mharə mhousi əpune pam mwi kɨmiaha ia kwopun i. Ko irəha həpkəpwəh mhə kəpwier riti raməkure əknekɨn ia riti, tɨ nəri nə mə Kumwesən ruvəuvehe raka mə truvehimɨru kɨmiaha, mətə kɨmiaha hiəpkətə sas mhə ia nəpɨn nəha.”   
\s1 Iesu revən ia nimwə səvəi Kumwesən  
\p
\v 45 Nənə Iesu revən ia nimwə səvəi Kumwesən, mɨnaməkoui irapw nərmama səməme kamhəmri pen nəmri nari ia narimnari me mə tukuvehi nənimen,  
\v 46 mɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan mɨnuə ‘Nimwə səiou tro nimwəfwaki irə.’ Mətə kɨmiaha hiəno ruvəuvehe kwopun rakres me kamhərkwafə ikɨn.”   
\p
\v 47 \x - \xo 19:47 \xt Luk 21:37, 22:53, Jon 18:20\x*Ia nəpɨn me Iesu ramevən ia nimwə səvəi Kumwesən, mamahatən nərmama me. Pris asori me mɨne nahatən me səvəi Loa mɨne nəmə asori me nepwɨn mwi səvəi nəkur Isrel hokeikei mə tuhousi əpune in.  
\v 48 \x - \xo 19:48 \xt Mat 21:46, Mak 14:1-2, Luk 20:19\x*Mətə rɨskai tɨ nirəha. Ko həpkətoni mhə suatuk riti tɨ noien tɨ nəri nə mə nərmama me pam hokeikei pɨk mə tuhətərɨɡ ia nəɡkiariien me səvənhi.   
\c 20  
\s1 Nəmə asori me həres Iesu mə sin rɨməuvei pen nasoriien min  
\p
\v 1 Nəpɨn riti, Iesu ramahatən nərmama ia nimwə səvəi Kumwesən, maməvisau nəɡkiariien amasan mɨnraha, nənə pris asori me mɨne nahatən me səvəi Loa mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel həuvehe,  
\v 2 mhəni pen tukwe in mə, “Ni pehe tukumaha i. Ikamo narimnari me i ia nəkwai sin, uə sin rəseni ik mə tiko narimnari me i?”   
\p
\v 3 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iou mwi takəres kɨmiaha nəresien riti. Həni pehe tukw iou i.  
\v 4 Fwe kupwən sin rərhi pehe Jon mə tro paptaes ia nərmama, Kumwesən uə iərmama riti?”   
\p
\v 5 Nənə irəha həɡkiari pəri, mamhəni mə, “Tsəfni irə i? Tuko səni mə Kumwesən rərhi pehe Jon Iesu trɨni pehe tukutaha i mə ‘Ro iamɨnhi irə rəfo kɨmiaha hiəpwəh nɨniien nɨpərhienien ia nəɡkiariien səvəi Jon?’  
\v 6 Mətə tuko səni mə iərmama riti rərhi pehe Jon, nərmama me pam i tuhəkwi əpune kɨtaha ia kəruəterei me, tɨ nəri nə mə irəha kamhəni nɨpərhienien ia Jon mə in profet riti.”   
\p
\v 7 Ro pen irəha həni pen tɨ Iesu i mə, “Kɨmaha iahəreirei mə sin rərhi pehe Jon mə tro paptaes ia nərmama.”   
\p
\v 8 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iou mwi ko iakəpwəh nɨniien tukumiaha i mə iakamo narimnari me i ia nəkwai sin.”   
\s1 Iesu rusipekɨn ia iəmə asori riti mɨne nɨmei krep səvənhi  
\p
\v 9 \x - \xo 20:9 \xt Aes 5:1\x*Iesu rɨnaməɡkiari m nərmama mɨni irapw nusipekɨnien riti tɨ nirəha i, mɨni mə, “Iəmə asori riti rəpwei nəkwus nəha krep ia nəmhien səvənhi, məpwei pam, nənə məseni nərmama nepwɨn həuvehe mhətui tɨ nɨmei krep səvənhi. Irəha tuhəmhu ikɨn, mhesi kwənkwai krep, mhəuai, mhəuvei pen nɨpərɨn m iəmə asori. Iəmə asori rəmri nɨmei krep səvənhi ia rəɡɨnraha, mier mevən ia tənə əpə iti marə kɨni tui fwe ikɨn.  
\v 10 \x - \xo 20:10 \xt 2Kron 36:15-16\x*Nəpɨn kwənkwai krep rɨmruə, iəmə asori rərhi pen iərmama riti sə ramo tukwini nari min revən mətə nəmə hamətui tɨ nɨmei krep səvənhi mə tuhəuvei pen nukwai krep me nepwɨn min. Mətə nəmə kamhətui tɨ krep həuəsi iəmə nəha, mhərhi pen i ramevən, mhəpwəh nuvei penien nari riti min.  
\v 11 Nənə iəmə asori rərhi pen mwi iərmama riti mwi sə ramo tukwini nari min revən. Mətə ho rəmwhen a mwi irə, mhəuəsi in, mho naurɨsien min, mhərhi pen in rɨrərɨɡ, mhəpwəh nuvei penien nari riti min.  
\v 12 Nənə iəmə asori rərari mərhi pen sə ro kahar irə revən. Sə nəha mwi həuəsi in nɨpwran me rəpəruəpəruə, mhərarki irapw i.   
\p
\v 13 Ia nəpɨn nəha iəmə asori səvəi nɨmei krep rɨni mə, ‘Takəfo i? Ramasan mə pwəh iakərhi pen nərɨk keikei. Irəha tuhətoni, mhəsiai in.’   
\p
\v 14 Mətə nəpɨn nəmə me nəha hətoni tɨni iəmə asori rauvehe, həni pen tɨ nirəha me i mə, ‘Kwa tɨni iəmə asori nəha. Nəpɨn tata səvənhi tremhə, nəmhien i ruvehe mo səvənhi. Pwəh sousi əpune nənə nəmhien səvənhi truvehe mo səkɨtaha i.’  
\v 15 Nənə irəha həkwtəmhiri, mhousi əpune, mhərarki irapw ia taniruə.  
\p Ro iamɨnhi irə iəmə asori səvəi nɨmei krep trəfo ia nəmə me nəha?  
\v 16 In truvehe, mousi əpune irəha, nənə məseni pen nɨmei krep səvənhi ia rəɡi nərməpə.”  
\p Nəpɨn nərmama me həreɡi nəɡkiariien nəha, həni mə, “Rekəm. Ko rɨpko mhə iamɨnhi.”   
\p
\v 17 Mətə Iesu rəti pen mətə irəha mɨni mə, “Mə trɨpko mhə iamɨnhi nəfe nɨpwrai nəɡkiariien i kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan?  
\q1 ‘Kəruəterei nəha nəmə kamhəuvrhəkɨn nimwə hənuə rərəha, mhəpwəh,  
\q2 təkwtəkwuni nəha ruvəuvehe mɨno kəruəterei sə rəpi raka pam kəruəterei me,  
\q2 məkwtəmhiri əknekɨn pam nimwə.   
\q1
\v 18 \x - \xo 20:18 \xt Aes 8:14-15\x*Iərmama sə trɨmwei pen ia kəruəterei nəha,  
\q2 nɨkəkrin me trərkwəpɨrərkwəpɨr.  
\q1 Trɨni mɨnuə kəruəterei nəha rɨmwei pen ia iərmama riti,  
\q2 iərmama nəha trɨpwarɨspwarɨs.’”   
\s1 Nəresien ia nɨkaren səvəi nəmri takis  
\p
\v 19 \x - \xo 20:19 \xt Luk 19:47-48\x*Nahatən me səvəi Loa mɨne pris asori me hənuə tuhəkwtəmhiri a Iesu ia nəpɨn nəha tɨ nəri nə mə həreɡi mə in rɨni nusipekɨnien nəha muəsi irəha i, mətə hənhekɨr a nərmama.   
\p
\v 20 \x - \xo 20:20 \xt Luk 11:54\x*Ro pen irəha kamhətə amasan in, mhərhi pen nərmama nepwɨn sə kamhətə afafa nari həuvən mə tuheikuə ia Iesu mhəres pen nəresien me nepwɨn min. Nəmə asori me hokeikei mə Iesu trəfwəkour ia nəɡkiariien səvənhi, nənə irəha həukurən nəkwtəmhiriien in tukwe, nənə mhəuvei pen in ia rəɡi iəmə Rom sə rauvehi nasoriien mamərɨmənu ia kwopun nəha.  
\v 21 Nəmə me nəha sə kamhətə afafa nari həuvən mhəres pen Iesu i mə, “Iahatən. Kɨmaha iahəukurən mə nəɡkiariien me səim sə ikamahatən nərmama me irə ratukwatukw. Ipkopəiti mhə ia nərmama me nepwɨn, mətə ikamahatən pərhien suatuk sə Kumwesən rokeikei mə nərmama tuhesi pen.  
\v 22 Ro iamɨnhi irə tiko mɨni pehe ro tukumaha i nətərɨɡien səim. Ratukwatukw ia Loa səkɨtaha mə tsərəku pen nəmri takis m Kiɡ Sisa uə rekəm?”   
\p
\v 23 Mətə Iesu ruvəukurən raka mə irəha kamheikuə a, mamhəres nəresien nəha mə in trəfwəkour ia nəɡkiariien səvənhi. Ro pen in rɨni pen tɨ nirəha i mɨnuə,  
\v 24 “Həuvei pehe silin riti pwəh iakətə ro. Nənɨmwi iərmama sin i ia silin? Nənə nəɡhi sin i?”  
\p Mɨreɡi irəha həni mə, “Nənɨmwi Kiɡ Sisa mɨne nəɡhi Kiɡ Sisa.”   
\p
\v 25 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Ianhi irə, narimnari me səvəi Kiɡ Sisa hiəuvei pen m Kiɡ Sisa. Narimnari me səvəi Kumwesən hiəuvei pen m Kumwesən.”   
\p
\v 26 Nənə irəha ko həpkəkwtəmhiri mhə Iesu ia nəmri nərmama tɨ nəri nə mə rɨpkəfwəkour mhə ia nəɡkiariien səvənhi. Mətə hərkərinari ia nəɡkiariien səvənhi, nənə mhəuvehe mhəpnapen.   
\s1 Nəresien ia nɨkaren səvəi nərmama səməme həuvamhə  
\p
\v 27 Satusi me nepwɨn həuvehe tɨ Iesu. (Satusi me irəha kamhəni mə iərmama sə ruvamhə ko rɨpkətui mhə mwi.)  
\v 28 Irəha həuvehe mhəres in nəresien riti, mhəni mə, “Iahatən. Moses rɨmərai pen ia Loa səkɨtaha mə trɨni mɨnuə iərman riti remhə, məpwəh səvənhi pran, mətə tɨnɨnrau riwən, piəvi iərman nəha traməkeikei miri pran nəha rouərəhi nəkwərhakwərha me, rouəsihaɡɨn piəvi iəmə nəha.  
\v 29 Mətə nərman sefen, irəha piəvnraha me. Sə rasori riri pran riti, rouəpwəh nərəhiien iəkunouihi riti, remhə, məpwəh səvənhi pran.  
\v 30 Piəvni sə resi pen in mwi ro mwi iamɨnhi irə.  
\v 31 Nənə piəvni sə ro kahar, mamevən meste irəha pam sefen həiri prən nəha, mhemhə pam.  
\v 32 Nənə prən nəha rəpwəh nərəhiien iəkunouihi riti, memhə mwi.  
\v 33 Ni pehe ro tukumaha i. Ia nəpɨn nəha Kumwesən tro nərmama hətui mwi ia nemhəien, prən nəha səvəi sin ia nərman me nəha sefen, tɨ nəri nə mə irəha pam həməiri in?”   
\p
\v 34 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Ia nɨtətə ipwet mɨne nərman kamhəiri nɨpran, nɨpran kamhesi pen nərman.  
\v 35 Mətə ia nɨtətə vi sə truvehe, nərman mɨne nɨpran me tuhəpwəh noien iamɨnha irə. Nərman mɨne nɨpran səməme Kumwesən trətə irəha mə hatukwatukw tuhətui mwi ia nemhəien, nənə mharə ia nɨtətə vi nəha.  
\v 36 \x - \xo 20:36 \xt 1Jon 3:1-2\x*Irəha tuhəpwəh nemhəien mwi tɨ nəri nə mə irəha həmwhen ia naɡelo me. Irəha nɨpwnəti Kumwesən me tɨ nəri nə mə in ro irəha hətui mwi ia nemhəien.  
\v 37 Mətə Moses in mwi rɨnahatən mə nərmama səməme həuvamhə tuhətui mwi. Ia kwopi nəɡkiariien sə raməɡkiari ia nei nəha napw rauək irə mətə rɨpkahi əmwesi mhə, Moses rɨnəkwein Iərɨmənu mɨni mə in Kumwesən səvəi Epraham mɨne Kumwesən səvəi Aesak mɨne Kumwesən səvəi Jekop.  
\v 38 \x - \xo 20:38 \xt Rom 14:8-9\x*Nəɡkiariien nəha ramahatən pen mə Kumwesən rɨpko mhə in Kumwesən səvəi nərmama me səməme həuvamhə, mətə in Kumwesən səvəi nərmama me səməme kamhəmɨru. Ro iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə ia nənimen nərmama me pam kamhəmɨru.”   
\p
\v 39 Ia nəpɨn nəha nahatən me nepwɨn səvəi Loa həni mə, “Iahatən. Nəɡkiariien səim ratukwatukw.”  
\v 40 Irəha həni iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə Satusi me hənaurɨs, ko həpwəh nəresien nari riti mwi min.   
\s1 Kristo in tɨni sin?  
\p
\v 41 Mətə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Rəfo kamɨni mə Kristo in tɨni Kiɡ Tevɨt?  
\v 42 Kiɡ Tevɨt atukwatukw rɨməni ia Nəkukuə Ol Sam mə,  
\q1 ‘Kumwesən rɨni pen tɨ Iərɨmənu səiou mə,  
\q2 Əkure ia nɨkarek mwatuk,   
\q1
\v 43 meste tako nərmama səməme haməmwəki ik həuvehe,  
\q2 tikərpwi utə tɨpaɡe nɨsum mi ia nirəha.’   
\m
\v 44 Ia nəɡkiariien nəha Kiɡ Tevɨt rɨnəkwein Kristo mə Iərɨmənu səvənhi. Mə ro iamɨnhi irə rəfo kamɨni mə in tɨni Kiɡ Tevɨt?”   
\s1 Nərmama səvəi Iesu tuhaməkeikei mhəsiari tɨ nahatən me səvəi Loa  
\p
\v 45 Nəpɨn nərmama me pam kamhətərɨɡ irə, Iesu rɨni pen tɨ nərmama me səvənhi mɨnuə,  
\v 46 “Kɨmiaha tihaməkeikei mhəsiari tɨ nahatən me səvəi Loa. Irəha hokeikei mə tuharkahu ia karkahu əpwəmwɨs me, mamhan. Ia kwopun kamomaket me ikɨn hokeikei mə nərmama tuhəkwein irəha ia nɨsiaiien. Ia nəkwai nimwəfwaki me səvəi nəkur Isrel hokeikei mə tuhəkure ia kwopun amasan me. Ia nəveɡɨnien asori me hokeikei mə tuhəkure ia kwopun kamsiai nəmə asori me ikɨn.  
\v 47 Irəha kamheikuə ia nɨpran me səməme nərman me səvənraha həuvamhə, mamhakres narimnari me səvənraha, nənə mamho mwi nəfwakiien əpwəmwɨs me mə nərmama tuhətoni həsiai irəha tukwe. Kumwesən trərpwɨn noien ərəha me səvənraha rasori mwi.”   
\c 21  
\s1 Pran riti ruvei pen səvənhi mane sampam m Kumwesən  
\p
\v 1 Iesu rəti pen mətoni nərmama nautə səvənraha rasori kamherukw pen mane me səvənraha ia kwopun kamerukw pen mane m Kumwesən ikɨn.  
\v 2 Ia nəpɨn nəha pran riti ruvehe. Prən nəha iərman səvənhi remhə məpwəh in. Nautə səvənhi riwən. Ruvehe merukw pen silin ouihi mi kəru.  
\p Iesu rətoni,  
\v 3 \x - \xo 21:3 \xt 2Kor 8:12\x*mɨni mə, “Iakani nɨpərhienien tukumiaha i prən i nautə səvənhi riwən iərman səvənhi remhə məpwəh in rerukw pen mane rasori məpi raka nərmama me pam nəha.  
\v 4 Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə nərmama me nəha nautə səvənraha rasori. Həuvehi raka nɨpərɨn a mhəuvei pen m Kumwesən. Mətə prən i nautə səvənhi riwən ruvei pen mane me pam səvənhi sə truvehi nəveɡɨnien irə.”   
\s1 Iesu rəɡkiari ia nimwə səvəi Kumwesən  
\p
\v 5 Nərmama nepwɨn səvəi Iesu kamhəɡkiari ia nimwə səvəi Kumwesən, mamhəni mə ramasan pɨk tɨ nəri nə mə kɨno ia kəruəterei amasan me mɨne narimnari amasan me kɨməuvei pen m Kumwesən. Nənə Iesu rɨni mə,  
\v 6 \x - \xo 21:6 \xt Luk 19:44\x*“Narimnari me i kɨmiaha hiamətoni, tukamevən tukousi testesi pam, kəruəterei riti ko rəpwəh nərer əknekɨnien ia riti.”   
\p
\v 7 Mɨreɡi irəha həres pen in mə, “Iahatən. Narimnari me i tuhəuvehe tɨnesən? Nəfe nɨmtətien truvehe mahatən pen mə nəpɨn səvəi narimnari me i ruvəuvehe ipaka?”   
\p
\v 8 Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Kɨmiaha tihaməsiari kamo iərmama riti reikuə ia kɨmiaha. Nərmama həpɨk tuhəuvehe ia nəɡhɨk, mhəni mə irəha Kristo, mhəni mwi mə nəpɨn səvəi narimnari me i ruvəuvehe ipaka. Mətə kɨmiaha tihəpwəh nukurirəien ia nirəha.  
\v 9 Kɨmiaha tihəreɡi nərmama tuhəvisau ia naruaɡənien me səməme nərmama kamho ia nirəha me, mamho mwi ia nərmama səməme kamhərɨmənu. Nəpɨn tihəreɡi, tihəpwəh nehekɨrien, tɨ nəri nə mə nəri nəha traməkeikei mukupwən muvehe, mətə rɨpko mhə ihi nəpɨn sampam.”   
\p
\v 10 Iesu rarə mɨni pen mwi tɨ nirəha i mə, “Nərmama ia kwənəkwus riti tuhəskəmter mharuaɡən irəha nərmama ia kwənəkwus əpə. Nərmama səvəi kiɡ riti tuhəskəmter mharuaɡən irəha nərmama səvəi kiɡ əpə.  
\v 11 Nɨmwnɨmwien asori me tuhəkiu. Ia kwopun me nepwɨn nukumhə trahi nərmama. Nemhəien skai me tuhəuvehe mhouraha nərmama. Nənə narimnari me nərmama tuhətoni həhekɨr i mɨne nɨmtətien asori me tuhəuku pen ia nɨmaɡouaɡou.   
\p
\v 12 Mətə nəpɨn narimnari me nəha həpkuvehe mhə ihi, nərmama tuhəkwtəmhiri kɨmiaha ia rəɡɨnraha, mhometə kɨmiaha. Irəha tuhəuvei pen kɨmiaha ia rəɡi nəmə asori me ia nəkwai nimwəfwaki me səvəi nəkur Isrel. Tɨ nəri nə mə kɨmiaha nərmama me səiou, nəmə asori me nəha tuhəuvehi puvnimwə kɨmiaha ia kalapus, nənə mhərpwi irapw kɨmiaha ia nəmri kiɡ me mɨne nəmri nərmama səməme kamhərɨmənu.  
\v 13 In i nəpɨn səkɨmiaha tihəni irapw nəɡkiariien amasan səiou irə.  
\v 14 \x - \xo 21:14 \xt Luk 12:11-12\x*Ro iamɨnhi irə mɨne kɨmiaha tihəpwəh nətərɨɡ pɨkien ia nəfe nəɡkiariien səkɨmiaha tihəni pen tɨ nirəha i.  
\v 15 \x - \xo 21:15 \xt Wok Me 6:10\x*Iou takuvei pehe nəɡkiariien mɨne nukurənien m kɨmiaha. Nərmama me nəha səməme kamhəmwəki kɨmiaha tuhəreɡi nəɡkiariien me səkɨmiaha, irəha riti ko rɨpkousi raka mhə, uə trɨni neikuəien irə.  
\v 16 \x - \xo 21:16 \xt Mat 10:21-22\x*Tata me mɨne mama me səkɨmiaha me, mɨne piəvmiaha me, mɨne nərmama ia kwənəkwus me səkɨmiaha me, mɨne kɨmiaha me nepwɨn tuhəuvei pen kɨmiaha ia rəɡi nərmama səməme haməmwəki kɨmiaha. Nənə irəha tuhousi əpune kɨmiaha nepwɨn.  
\v 17 Nərmama me pam tuhəmwəki kɨmiaha tɨ nəri nə mə kɨmiaha nərmama me səiou.  
\v 18 \x - \xo 21:18 \xt 1Saml 14:45, Luk 12:7\x*Mətə nɨmwai nukwənemiaha nə ia kəmkapwəmiaha kuatia ia nirəha trɨpkiwən mhə.  
\v 19 \x - \xo 21:19 \xt Hip 10:36\x*Kɨmiaha tihaməkeikei mhərer əknekɨn ia nahatətəien səkɨmiaha. Ia noien i tihəuvehi nɨmɨruien.”   
\s1 Naruaɡən me səvəi nəkur Rom tuhəuvehe mhouraha Jerusalem  
\p
\v 20 “Mətə nəpɨn kɨmiaha tihətoni naruaɡən me həpɨk həuvehe mheikurkurau ia Jerusalem, tihaməkeikei mhəukurən mə trɨpko mhə tui nənə irəha tuhouraha pam kwopun i.  
\v 21 Ia nəpɨn nəha, nərmama ia tənə Jutia tuhaməkeikei mhap mhəuvən ia təkuər me. Səməme kamharə ia nəkwai taon i tuhaməkeikei mhəier. Nənə səməme kamharə iruə tuhəpwəh nuvnimwə peheien mwi irə.  
\v 22 \x - \xo 21:22 \xt Dut 32:35, Jer 5:29, 46:10, Hos 9:7\x*Nəpɨn nəha in nəpɨn sə Kumwesən trərpwɨn noien ərəha me irə, mo nəɡkiariien me pam səməme kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan həuvehe mhəukuə.  
\v 23 \x - \xo 21:23 \xt 1Kor 7:26\x*Trərəha anan tɨ nɨpran me səməme tuhəpəmpəm mɨne səməme tuhaməuvei pen kənunu m nəkwərhakwərha əmtəmetə me ia nəpɨn nəha, tɨ nəri nə mə nəmisəien asori treste tɨprənə i. Niemaha səvəi Kumwesən trəuiui nərmama me ia kwopun i.  
\v 24 \x - \xo 21:24 \xt Esra 9:7, Sam 79:1, Aes 63:18, Rom 11:25, Rev 11:2\x*Tukəpi əpune nepwɨn ia nau, nənə kəkwtəmhiri nepwɨn kuvehi irəha həuvən mho slef me ia nirəha ia tənəmtənə me. Nənə nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel tuhavən testesi Jerusalem, mhərɨmənu ia nəkur me ikɨn meste nəpɨn səvəi nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel tro sampam.”   
\s1 Iəməti Iərmama truvehe mwi  
\p
\v 25 \x - \xo 21:25 \xt Sam 46:2-3, Sam 65:7-8\x*“Nənə nɨmtətien me tuhəuku pen ia meri, məkwə, mɨne kəməhau me. Ia təkure tɨprənə i nərmama ia tənəmtənə me tuhəhekɨr, mhəreirei tɨ nəri nə mə təsi ramərkwəpahar pɨk, mamo peiau peiau asori me.  
\v 26 Nərmama tuhətoni nəfe truvehe meste tɨprənə i, nənə həhekɨr pɨk, mhemhə rasi tukwe. Narimnari me ia nɨmaɡouaɡou həskai pɨk, Kumwesən trɨkiukiu ia nirəha.  
\v 27 \x - \xo 21:27 \xt Dan 7:13, Mat 26:64, Rev 1:7\x*Ia nəpɨn nəha irəha tuhətoni iou, Iəməti Iərmama, ia reri nəpuə riti, iakauvehe ia nɨskaiien mɨne nukuraanien asori.  
\v 28 \x - \xo 21:28 \xt Rom 13:11\x*Nəpɨn kɨmiaha tihətoni narimnari me nəha hənaməier pehe, tihərer atukwatukw, mhəkwətə, tɨ nəri nə mə nəpɨn səkɨmiaha sə takeivinari nari ia kɨmiaha ruvəuvehe ipaka.”   
\s1 Iesu rusipekɨn ia nei niemɨs  
\p
\v 29 Nənə Iesu rɨni nusipekɨnien riti tɨ nirəha i mə, “Hətə ro nei niemɨs mɨne nei me pam.  
\v 30 Nəpɨn hənaməpɨrpɨr kɨmiaha hiətoni mhəukurən mə nəpɨn səvəi nəpnəpanien ruvəuvehe ipaka.  
\v 31 Rəmwhen a mwi, nəpɨn kɨmiaha tihətoni narimnari me i hənaməier pehe, tihəukurən mə nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə ruvəuvehe ipaka.   
\p
\v 32 Iakani nɨpərhienien tukumiaha i mə nərmama səməme kamhəmɨru təkwtəkwuni mɨne tuhəpwəh nemhə pamien meste narimnari me pam i həier pehe.  
\v 33 \x - \xo 21:33 \xt Luk 16:17\x*Neiai mɨne tɨprənə trouiwən, mətə nəɡkiariien me səiou tuhəpkiwən mhə.”   
\s1 Nərmama tuhaməkeikei mhətui amasan mhəpwəh napriien  
\p
\v 34 \x - \xo 21:34 \xt Mat 24:48-50, Mak 4:19, Luk 17:27, 1Tes 5:3\x*Nənə Iesu rɨni mə, “Mətə kɨmiaha tihaməkeikei mhəsiari, mhəpwəh nourahaien nəpɨn səkɨmiaha ia noien lafet me, uə ia nənɨmwiien nənɨmwiien skai mhakonə irə, uə ia nətərɨɡ pɨkien ia narəien səkɨmiaha ia tɨprənə i. Rərəha nəpɨn nəha səiou truvehe məsɡatukw ia kɨmiaha rəmwhen kwənkru ruəsi kɨmiaha.  
\v 35 Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə nəpɨn nəha treste nərmama pam ia təkure tɨprənə i.  
\v 36 \x - \xo 21:36 \xt Mak 13:33, Rev 6:17\x*Mətə ia nəpɨn me kɨmiaha tihaməkeikei mhətui amasan, mhəpwəh napriien. Tihəfwaki mə nəpɨn narimnari me nəha truvehe irə nɨskaiien səkɨmiaha trəmwhen tɨ narakaien irə, nənə mhərer ia nənimek, Iou Iəməti Iərmama.”   
\p
\v 37 \x - \xo 21:37 \xt Luk 19:47\x*Ia nəpɨn me pam Iesu ramahatən nərmama ia nimwə səvəi Kumwesən, mətə ia nəpɨn rier ia taon, mevən mapri ia Təkuər Olif.  
\v 38 Nənə ia nəpnəpɨn anan nərmama me həuvehe mwi tukwe fwe ia nimwə səvəi Kumwesən mə tuhətərɨɡ in.   
\c 22  
\s1 Nəmə asori me hərai sun mə tuhəkwtəmhiri Iesu  
\p
\v 1 Nəveɡɨnien asori nəha nəkur Isrel kamhani bred sə yis riwən irə ruvəuvehe ipaka. Nəveɡɨnien asori nəha nəɡhɨn nə Pasova.  
\v 2 \x - \xo 22:2 \xt Luk 20:19\x*Pris asori me mɨne nahatən me səvəi Loa kamhətui suatuk riti mə tuhəuvən afafa mhousi əpune Iesu tɨ nəri nə mə kamhhekɨr nərmama.  
\v 3 \x - \xo 22:3 \xt Jon 13:2,27\x*Ia nəpɨn nəha Setan ruvnimwə ia reri Jutas, iəmə nəha kani mwi in mə Iskariot, in riti ia nərmama me twelef səvəi Iesu.  
\v 4 Nənə Jutas rəpwəh irəha mevən tɨ pris asori me mɨne nəmə asori me səvəi naruaɡən me sə kamhətui tɨ nimwə səvəi Kumwesən, məɡkiari mɨnraha mɨni mə rukurən nətuiien suatuk riti tɨ nuvei penien Iesu ia rəɡɨnraha.  
\v 5 Nəpɨn irəha həreɡi, rerɨnraha raɡien. Həni sɨmwɨn mə tuhəuvei pen mane min.  
\v 6 Ro pen Jutas rəseni, nənə mɨnamətui nəpɨn riti nərmama həiwən irə mə truvei pen Iesu ia rəɡɨnraha.   
\s1 Iesu raməpnəpenə mə trəni nəveɡɨnien səvəi Pasova  
\p
\v 7 \x - \xo 22:7 \xt Eks 12:1-27\x*Nəveɡɨnien asori nəha nəkur Isrel kamhani bred sə yis riwən irə ruvəuvehe. Ia nəpɨn nəha kamhousi əpune kwəti sipsip me səvəi Pasova.  
\v 8 Ro pen Iesu rərhi pen Pita mɨne Jon, mɨni mə, “Rouevən, rouəpnəpenə ia nəveɡɨnien səvəi Pasova sənətaha, pwəh sani.”   
\p
\v 9 Mɨreɡi krouni pen tukwe in mə, “Ikokeikei mə kɨmrau trouəpnəpenə irə pəku?”   
\p
\v 10 Mɨreɡi in rɨni pen tɨ nirau i mə, “Roureɡi ro. Nəpɨn kɨmirau tirouier pen fwe ia taon, iərman riti trəpi raka kɨmirau ia suatuk, mauvehi tɨkinari riti nui rukuər irə. Iroukurirə pen in rouuvnimwə ia nimwə nəha in truvnimwə irə,  
\v 11 nənə rouni pen tɨ iəmə asori səvəi nimwə nəha mə, ‘Iahatən səkɨtaha rani pehe tukw ik i mə nimwə əfo nəha tahani pəri nəveɡɨnien səvəi Pasova kɨmaha səiou me nərmama me ikɨn?’  
\v 12 Nənə in triri kɨmirau mevən fwe irənhə ia nimwə nəha mahatən rum asori riti. Narimnari me pam hənəmak raka fwe ikɨn. Ia rum nəha kɨmirau tirouəpnəpenə tukutaha.”   
\p
\v 13 \x - \xo 22:13 \xt Luk 19:32\x*Nənə irau krouevən rouətə narimnari me pam rosi Iesu rɨməni pen tɨ nirau i. Nənə krouəpnəpenə ia nəveɡɨnien səvəi Pasova.   
\s1 Iesu raməni nari irəha nərmama me səvənhi  
\p
\v 14 Nəpɨn səvəi nəniien nari ruvəuvehe. Iesu rəkure ia kwopun kaməni nari ikɨn irəha aposol me səvənhi.  
\v 15 Ia nəpɨn nəha in rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iakɨnokeikei pɨk mə kurirə ko nəmisəien miou, takukupwən məni nəveɡɨnien i səvəi Pasova kɨtaha m kɨmiaha.  
\v 16 \x - \xo 22:16 \xt Luk 13:29\x*Iakani pehe tukumiaha i iou tapkəni mhə mwi nəveɡɨnien səvəi Pasova meste nɨpwrai nəveɡɨnien i truvehe mukuə ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.”   
\p
\v 17 Nənə Iesu ruvehi kap waen, məfwaki mɨni vivi Kumwesən tukwe, nənə mɨni mə, “Kɨmiaha pam tuhəuvehi nəri, mhənɨmwi.  
\v 18 Iakani pehe tukumiaha i ipwet mɨne mamevən tapkənɨmwi mhə mwi waen meste nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə truvehe.”   
\p
\v 19 \x - \xo 22:19 \xt Luk 24:30\x*Kurirə irə in ruvehi bred, məfwaki mɨni vivi Kumwesən tukwe, nənə məkwsen, muvei pen mɨnraha, mɨni mə, “In i nɨpwrak sə takuvei pen tukumiaha. Kɨmiaha tihaməkeikei mamho iamɨnhi irə mə rerɨmiaha ramrhi iou.”   
\p
\v 20 Rəmwhen a mwi nəpɨn irəha hənani raka nari, Iesu ruvehi kap waen, mɨni mə, “Kap i in i nəɡkiariien vi səvəi Kumwesən. Nɨtek sə traiu tukumiaha trərihi tərini əknekɨn nəɡkiariien nəha.  
\v 21 \x - \xo 22:21 \xt Sam 41:9, Jon 13:21-22\x*Mətə həreɡi ro. Iərmama sə truvei pen iou ia rəɡi nərmama səməme kamhəmwəki iou raməkure kɨmrau min.  
\v 22 Iou, Iəməti Iərmama, takaməkeikei memhə rəmwhen kɨmərfi mə tuko ia nirak, mətə trərəha anan tɨ iərmama sə truvei pen iou ia rəɡi nərmama səməme kamhəmwəki iou.”  
\v 23 Nəpɨn Iesu rɨni nəɡkiariien nəha, irəha hənaməres irəha me i mə sin nəha ia nirəha tro iamɨnha irə mɨne.   
\s1 Nərmama me səvəi Iesu həres irəha me mə sin ia nirəha in rasori  
\p
\v 24 \x - \xo 22:24 \xt Luk 9:46\x*Ia nəpɨn nəha nərmama me səvəi Iesu hənaməvisə mɨnraha me, mamhəres irəha me i mə sin ia nirəha in rasori.  
\v 25 \x - \xo 22:25 \xt Mat 20:25-27, Mak 10:42-45\x*Nənə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kiɡ me səvəi nərmama me rɨpko mhə irəha nəkur Isrel kamhərɨmənu ia nirəha. Səməme hasori ia nirəha kani irəha mə Nərmama səvəi Nasituien.  
\v 26 \x - \xo 22:26 \xt Mat 23:11, Mak 9:35\x*Mətə kɨmiaha tihəpwəh noien iamɨnha irə ia kɨmiaha me, rekəm. Iərmama nəha ia kɨmiaha in rasori traməkeikei muvehe məmwhen iərmama nəha ia kɨmiaha nuk səvənhi rouihi. Nənə iərmama nəha ia kɨmiaha in ramiri pen kɨmiaha ia suatuk sə tihesi, traməkeikei muvehe məmwhen iərmama sə ramo tukwini nari m kɨmiaha.  
\v 27 \x - \xo 22:27 \xt Jon 13:12-15\x*Sin nəha in rasori, iəmə asori sə raməkure maməni nari uə səvənhi iotukwininari sə rasui raka nəveɡɨnien sənəni? Kɨmiaha hiəukurən mə iəmə asori sə raməkure maməni nari in rasori. Mətə ia rerɨmiaha iou iakamo rəmwhen iotukwininari sə rasui raka nəveɡɨnien sənəmiaha.   
\p
\v 28 Kɨmiaha i hiəpkap raka mhə ia nirak nəpɨn iakɨnarə ia nəsəsauien me səiou.  
\v 29 \x - \xo 22:29 \xt Luk 12:32\x*Ro pen rəmwhen ia Tata səiou rɨməuvei pehe nasoriien miou mə takərɨmənu, iou mwi takuvei pehe nasoriien m kɨmiaha mə tihərɨmənu.  
\v 30 \x - \xo 22:30 \xt Mat 19:28\x*Ia nɨtətə səiou sə takərɨmənu irə, kɨmiaha tihəkure ia tepol səiou, mhəveɡɨn, mhənɨmwi, nənə mhəkure ia jea me, mhərɨmənu ia kwənəkwus me twelef səvəi nəkur Isrel.”   
\s1 Iesu rɨni mə Saemon Pita trɨni m kahar mə in rɨreirei Iesu  
\p
\v 31 \x - \xo 22:31 \xt 2Kor 2:11\x*“Saemon, Saemon. Reɡi ro! Setan rɨnəres raka Kumwesən i mə trəseni pen kɨmiaha ia rəɡɨn. In rokeikei mə truai kɨmiaha rəmwhen iərmama ruai nuni wit mɨne tekɨn.  
\v 32 \x - \xo 22:32 \xt Jon 17:11,15,20, Sam 51:13\x*Mətə iakɨnəfwaki raka tukw ik mə nahatətəien səim trəpwəh nɨmweiien. Nənə nəpɨn tikrərɨɡ muvehe mwi tukw iou, tikaməkeikei mo nahatətəien səvəi piam me ruvehe mɨskai.”   
\p
\v 33 \x - \xo 22:33 \xt Luk 22:54\x*Mɨreɡi Pita rɨni pen tukwe in mə, “Iərɨmənu. Iakamərer mwatuk mə takuvnimwə ia kalapus krau mik, uə takemhə krau mik.”   
\p
\v 34 Mɨreɡi Iesu rɨni mə, “Pita. Iakani pehe tukw ik i ia nəpɨn a i rəiə trəpwəh nakakaien meste tikɨni m kahar mə ikreirei iou.”   
\s1 Nəɡkiariien ia Nəkukuə Ikinan traməkeikei muvehe mukuə  
\p
\v 35 \x - \xo 22:35 \xt Luk 9:3, 10:4\x*Nənə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Fwe kupwən, nəpɨn iakɨnərhi pen kɨmiaha mə tihəuvən mhəvisau, hio rəmwhen iakɨməni, hiəpwəh nuvehiien tənərɨpw sə hiaməvai pen mane uə tɨnari irə mɨne put me səkɨmiaha. Nənə rəfo? Nari riti rɨməiwən təni kɨmiaha?”  
\p Mɨreɡi irəha həni mə, “Rekəm. Nari riti riwən.”   
\p
\v 36 \x - \xo 22:36 \xt Luk 22:49\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Mətə təkwtəkwuni trɨni mɨnuə iərmama riti səvənhi fwe tənərɨpw sə ravai pen mane uə tɨnari irə, pwəh ruvehi. Nənə trɨni mɨnuə iərmama riti səvənhi nau səvəi naruaɡənien riwən, pwəh rəmri pen nəmri nari ia kot səvənhi, muvehi riti irə.  
\v 37 \x - \xo 22:37 \xt Aes 53:12, Luk 22:52\x*Iakani pehe tukumiaha i nəɡkiariien i ia Nəkukuə Ikinan traməkeikei muvehe mukuə ia nirak. Rɨni mɨnuə ‘Kəvsini pen in irəha nərmama səməme kamhərui loa.’ Nəɡkiariien i kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan raməɡkiari ia nirak, rɨnakuə nəha təkwtəkwuni.”   
\p
\v 38 Mɨreɡi irəha həni mə, “Iərɨmənu. Ətə ro! Nau kəru i səvəi naruaɡənien.”  
\p Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Nəmwhen.”   
\s1 Iesu raməfwaki ia Təkuər Olif  
\p
\v 39 \x - \xo 22:39 \xt Luk 21:37, Jon 18:1\x*Iesu rier ia taon, mevən ia Təkuər Olif rəmwhen ramo ia nəruarəv me pam. Nərmama me səvənhi kamhəkurirə in.  
\v 40 Nəpɨn in rapirapw ia kwopun nəha, rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha tihəfwaki mə tihəpwəh nɨmweiien ia nərəhaien.”  
\v 41 Nənə in rəpwəh irəha mevən isipwɨn kwopti, mɨnɨmwi nukurhun mi, məfwaki,  
\v 42 \x - \xo 22:42 \xt Mat 6:10\x*mɨni mə, “Tata. Trɨni mɨnuə ratukwatukw ia nətərɨɡien səim, tikuvehi raka kap i pwəh iakəpwəh nənɨmwiien. Mətə tikəpwəh noien rəmwhen sə iakokeikei, tiko rəmwhen sə ikokeikei.”  
\v 43 Ia nəpɨn nəha aɡelo riti ruku pen ia neiai mier irapw tɨ Iesu mo in rɨskai mwi.  
\v 44 Nənə tɨ nəri nə mə Iesu rɨreɡi rərəha anan, rəfwaki əmisə mwi. Nɨseseien səvənhi ruvehe məmwhen ia netə sə rəmərəməri pen ia tɨprənə.   
\p
\v 45 Nəpɨn in rəfwaki pam, mɨskəmter, mevən mwi tɨ nərmama me səvənhi, mətoni mə hənapri tɨ nəri nə mə rerɨnraha rəpou.  
\v 46 In rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Rəfo kɨmiaha hiamapri? Hətui, mhəfwaki mə tihəpwəh nɨmweiien ia nərəhaien.”   
\s1 Nərmama həkwtəmhiri Iesu  
\p
\v 47 Nəpɨn Iesu raməɡkiari ihi, nərmama həpɨk həuvehe. Iəmə nəha, nəɡhɨn nə Jutas, riti ia twelef nərmama me səvəi Iesu, ramiri irəha. In ruvehe ipaka tɨ Iesu mə trakei min,  
\v 48 mətə Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Jutas. Rəfo? Ikuə tiko pui iou, Iəməti Iərmama, ia nakeiien?”   
\p
\v 49 \x - \xo 22:49 \xt Luk 22:36\x*Nəpɨn nərmama səməme kamhərer ipaka tɨ Iesu hətoni nəfe trukurirə mier pehe, həni mə, “Iərɨmənu. Kɨmaha tahəfo? Tahərai irəha ia nau me səkɨmaha me uə rekəm?”  
\v 50 Nənə irəha riti rərai iərmama sə ramo tukwini nari m pris asori anan mərai raka nɨkare nɨfreɡɨn mwatuk.   
\p
\v 51 Mətə Iesu rɨni mə, “Nəmwhen nə!” Nənə mɨrapi nɨfreɡɨn, momasan.   
\p
\v 52 \x - \xo 22:52 \xt Luk 22:37, Jon 7:30, 8:20, Kol 1:13\x*Iesu rəɡkiari m pris asori me, mɨne naruaɡən me nəha kamhətui tɨ nimwə səvəi Kumwesən, mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel səməme həuvehe mə tuhəkwtəmhiri in. In rɨni mə, “Rəfo hiaməuvehi nau me mɨne nɨpərpəri nei me mamhəuvehe mə tihəkwtəmhiri iou iamɨnhi irə? Nətərɨɡien səkɨmiaha rɨnuə iou rakres riti uə?  
\v 53 Nərineiv m neis mɨne kɨtaha miou samarə ia nəkwai nimwə səvəi Kumwesən. Rəfo hiəpwəh nəkwtəmhiriien iou ia rəɡɨmiaha ia nəpɨn nəha? Mətə in i nəpɨn səkɨmiaha, nəpɨn nɨskaiien səvəi nəpitəvien trərɨmənu ia kɨmiaha.”   
\s1 Pita rɨni mə in rɨreirei Iesu  
\p
\v 54 \x - \xo 22:54 \xt Sam 31:11, Luk 22:33\x*Ia nəpɨn nəha nərmama me nəha həkwtəmhiri Iesu, mhəiri mhəuvən ia nimwə səvəi pris asori anan. Pita rakurirə, mətə rəpwəh nevənien ipaka.  
\v 55 Nəpɨn irəha hərkwumen pam napw riti ia nɨkare nimwə nəha, mhəkure pəri, Pita raməkure irəha mɨnraha.  
\v 56 \x - \xo 22:56 \xt Wok Me 4:13\x*Nənə pran riti sə ramo tukwini nari rətoni in raməkure ipaka tɨ napw. Ramətə amasan in, nənə mɨni mə, “Iəmə i in mwi rɨnamavən pəri irau Iesu.”   
\p
\v 57 Mətə Pita rɨni mə, “Rekəm, prən i. Iakreirei iəmə nəha.”   
\p
\v 58 Nəpɨn ouihi a rukurau, nənə iərmama riti mwi rətoni in mɨni mə, “Ik riti mwi ia nirəha.”  
\p Mətə Pita rɨni mə, “Iəmə i, rɨpko mhə iou.”   
\p
\v 59 Nəpɨn ouihi a rəmwhen ia aoa riti rukurau, nənə iərmama riti mwi rəɡkiari skai, mɨni mə, “Nɨpərhienien i. Iəmə i in mwi rɨnamavən pəri irau Iesu. Kwa in mwi iəmə Kalili nəha.”   
\p
\v 60 Mətə Pita rɨni mə, “Iəmə i, iakreirei nəfe i iakaməɡkiari irə.” Təkwtəkwuni a mwi, nəpɨn raməɡkiari ihi, rəiə rakaka.  
\v 61 \x - \xo 22:61 \xt Luk 22:34\x*Nənə Iərɨmənu səkɨtaha ruvsini, məti pen mətə Pita. Nənə Pita rerɨn rɨrhi nəɡkiariien i səvəi Iərɨmənu səkɨtaha. Rɨməni pen tukwe in mə, “Ia nəpɨn a i kurirə rəiə rakaka, tikɨni m kahar mə ikreirei iou.”  
\v 62 Nənə Pita rier mevən iruə mɨrapi nasəkien.   
\s1 Iesu rərer ia nəmri nəmə asori me səvəi nəkur Isrel  
\p
\v 63 Ia nəpɨn nəha nəmə me nəha səməme kamhərer tukuahaɡ Iesu, kamhəuəsi in, mamharɨs əkenhɨn irə.  
\v 64 Irəha housəman mwi nənimen, nənə mamhəres in mə, “Ni ro nəɡkiariien sə ruku pen tɨ Nənɨmwɨn mə sin ruəsi ik!”  
\v 65 Nənə həni mwi nəɡkiariien me rɨpɨk mwi, mamhəni ərəha in irə.   
\p
\v 66 Nəpɨn ruvəran nəmə asori me səvəi nəkur Isrel mɨne pris asori me mɨne nahatən me səvəi Loa housəsɨmwɨn irəha me. Nənə nərmama me həiri Iesu, mhəuvən, mhərpwi irapw in ia nəmrɨnraha. Nənə nəmə asori me i həni mə,  
\v 67 \x - \xo 22:67 \xt Jon 3:12, 8:45, Jon 10:24\x*“Trɨni mɨnuə ik Kristo, ni pehe tukumaha i.”  
\p Mətə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Ko iakɨni pehe tukumiaha i, ko kɨmiaha hiəpkɨni mhə nɨpərhienien irə.  
\v 68 Ko iakəres nəresien riti m kɨmiaha, ko hiəpkosərɨpɨn pehe mhə miou.  
\v 69 \x - \xo 22:69 \xt Wok Me 7:56\x*Mətə nəha təkwtəkwuni mɨne mamevən iou, Iəməti Iərmama, takəkure ia nɨkare Kumwesən mwatuk sə in nɨskaiien səvənhi rasori.”   
\p
\v 70 \x - \xo 22:70 \xt Luk 4:3,9\x*Mɨreɡi irəha pam həni mə, “Ro iamɨnhi irə ik Tɨni Kumwesən?”  
\p Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Hiaməni mə iou i in i.”   
\p
\v 71 Mɨreɡi həni mə, “Kɨtaha tsətui mwi iərmama riti mwi mə trɨni pui in tɨ nəfe? Səuvəreɡi raka mə in rɨni ərəha Kumwesən. Ruku pen atukwatukw ia tərhun.”   
\c 23  
\s1 Iesu rərer ia nəmri Paelat  
\p
\v 1 Ia nəpɨn nəha nərmama pam ia kusen nəha həskəmter, mhəiri Iesu, mhəuvən, mhərer ia nəmri Paelat.  
\v 2 \x - \xo 23:2 \xt Luk 20:25\x*Nəpɨn kamhərer ia nəmri Paelat, həni ərəha Iesu i mə, “Kɨmaha iahətoni iəmə i ramiri əpə iti kɨmaha nəkur Isrel, mamɨnise kɨmaha mə tahəpwəh nərəku penien nəmri takis m Kiɡ Sisa. In rani mwi mə in Kristo, iərmama sə trərɨmənu ia kɨmaha.”   
\p
\v 3 \x - \xo 23:3 \xt 1Tim 6:13\x*Mɨreɡi Paelat rəres Iesu i mə, “Ik kiɡ səvəi nəkur Isrel?”  
\p Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Ik ikani.”   
\p
\v 4 Nənə Paelat rɨni pen tɨ pris asori me mɨne nərmama me pam nəha mə, “Iakətə iamɨnhi irə mə nərəhaien riwən ia iəmə i.”   
\p
\v 5 Mətə irəha həɡkiari skai, mhəni mə, “Mətə iəmə i ramahatən nərmama me pam ia tənə Jutia, mamo irəha haməvisə mɨnraha me. In rɨno stat fwe ia tənə Kalili muvehe meste nari ia kwopun i.”   
\s1 Iesu rərer ia nəmri Herot  
\p
\v 6 Nəpɨn Paelat rɨreɡi nəɡkiariien nəha, rəres mə, “Iəmə i in iəmə Kalili uə rekəm?”  
\v 7 \x - \xo 23:7 \xt Luk 3:1\x*Nənə nəpɨn Paelat rɨreɡi mə Iesu ruku pen ia kwopun nəha Herot ramərɨmənu ikɨn, rərhi pen in revən tukwe, tɨ nəri nə mə ia nəpɨn nəha Herot mwi fwe Jerusalem.   
\p
\v 8 \x - \xo 23:8 \xt Luk 9:9\x*Nəpɨn Herot rətə Iesu, rerɨn raɡien pɨk. Tui kwopti rokeikei mə trətoni, tɨ nəri nə mə ramreɡi kani nəɡhɨn, nənə mokeikei mwi mə trətoni Iesu ro nɨmtətien riti.  
\v 9 Ro pen Herot rəres Iesu nəresien me rɨpɨk, mətə Iesu rɨpkɨni mhə nəɡkiariien riti.  
\v 10 Ia nəpɨn nəha pris asori me mɨne nahatən me səvəi Loa həskəmter, mamhəɡkiari skai, mamhəni ərəha Iesu.  
\v 11 Herot mɨne naruaɡən me səvənhi kamhətə ərəha in, mamharɨs əkenhɨn irə. Nənə Herot rɨni nəkwan mə irəha tuharkahu pen karkahu amasan riti min. Nəpɨn hənarkahu pen raka min, Herot rərhi pen in rɨrərɨɡ mevən tɨ Paelat.  
\v 12 Ia nəpɨn nəha Herot mɨne Paelat krouvehe rouəkwein irau me mə iou riti. Mətə kupwən krouəmwəki irau me.   
\s1 Paelat rəseni pen Iesu ia rəɡi naruaɡən me  
\p
\v 13 Paelat rousəsɨmwɨn pris asori me mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel  
\v 14 mɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha hiəməuvehi iəmə i, mhəuvehe, mhərpwi ia nənimek, mamhəni mə ramiri raka nərmama ia suatuk atukwatukw. Iakɨnəkiri raka noien səvənhi ia nəmrɨmiaha, mətə iapkətoni mhə nari riti ro rərəha rəmwhen nəɡkiariien me nəha kɨmiaha hiaməni, mamhəuəsi in irə.  
\v 15 Herot mwi rɨpkətoni mhə nari riti ro rərəha. Ro pen rərhi pehe in rɨrərɨɡ mwi muvehe tukutaha. Hətə ro! Iəmə i rɨpko mhə nari riti sə rəmwhen mə tukousi əpune in tukwe.  
\v 16 Ro iamɨnhi irə takərisi in, nənə məseni in rier ia kalapus mamevən.”  
\v 17 \f + \fr 23:17 \ft Nəkukuə me rɨpɨk kɨmərai pen Niutestamen irə ia nəɡkiariien səvəi nəkur Kris kupwən kwopi nəɡkiariien ia vas 17 riwən.\f*   
\p
\v 18 Mətə nərmama me nəha irəha pam həkwein əpwəmwɨs mə, “Uvehi irapw iəmə nə məseni Parapas rier ia kalapus tukumaha.”  
\v 19 (Iəmə nəha Parapas raməmak ia kalapus tɨ nəri nə mə rɨmərkwumen naruaɡənien riti ia taon nəha Jerusalem, nənə mousi əpune mwi iərmama.)   
\p
\v 20 Paelat rarə məɡkiari mwi mɨnraha tɨ nəri nə mə rokeikei mə trəseni Iesu rier ia kalapus mamevən.  
\v 21 Mətə irəha kamhəkwein əpwəmwɨs mə, “Ərui tərini pen in ia nei kamarkuaui! Ərui tərini pen in ia nei kamarkuaui!”   
\p
\v 22 Nənə Paelat rarə məɡkiari sə ro kahar irə, mɨni pen tɨ nirəha i mə, “Tɨ nəfe? Nəfe nərəhaien in rɨno? Iakɨnətə raka in mə rɨpko mhə noien ərəha riti sə rəmwhen mə tukousi əpune in tukwe. Ro iamɨnhi irə takərisi in, nənə, məseni in rier ia kalapus mamevən.”   
\p
\v 23 Mətə irəha haməmwur, mamhəkwein əpwəmwɨs, mamhəni mə tukaməkeikei kərui tərini pen Iesu ia nei kamarkuaui. Irəha həkwein əpwəmwɨs iamɨnha irə mamhəuvən meste  
\v 24 Paelat rɨni mə tro nəkwanraha.  
\v 25 Iəmə nəha Parapas sə kɨməuvehi puvnimwə in ia kalapus tɨ naruaɡənien mɨne nousi əpuneien iərmama Paelat rəseni in rier ia kalapus mamevən, mətə ruvei pen Iesu ia rəɡi naruaɡən me səvənhi mə irəha tuho irə rəmwhen ia nəmə asori me səvəi nəkur Isrel hokeikei.   
\s1 Naruaɡən me hərui tərini pen Iesu ia nei kamarkuaui  
\p
\v 26 Naruaɡən me nəha həiri Iesu, mhəier ia taon, mhətoni iəmə Saerin riti nəɡhɨn nə Saemon. Ruku pen ia kwopun riti iruə mauvehe ia taon. Irəha həkwtəmhiri in, mhəmri pen nei kamarkuaui səvəi Iesu ia nuran, nənə mhəkeikei min mə trəvrani mukurirə Iesu.  
\v 27 Nərmama me həpɨk kamhəkurirə Iesu. Nɨpran me həpɨk irəha mɨnraha kamhapi, mamhasək asori tukwe.  
\v 28 Mətə Iesu ruvsini, məti pen mətə irəha, mɨni mə, “Nɨprən Jerusalem me. Kɨmiaha tihəpwəh nasəkien tukw iou, mətə tihasək tukumiaha me mɨne nɨpwnətɨmiaha me.  
\v 29 \x - \xo 23:29 \xt Luk 21:23, Rev 6:16\x*Nəpɨn riti sə rauvehe trərəha anan. Tukɨni iamɨnhi irə mə nɨpran me səməme həpkəkwəhakwen mhə, mhəpkuvei pen raka mhə kənunu m iəkunouihi, irəha həukurən naɡienien.  
\v 30 Ia nəpɨn nəha nərmama tuhəni pen tɨ təkuər me mə ‘Həkure tərini kɨmaha’ mɨne nəpatu me ‘Housəman kɨmaha.’  
\v 31 \x - \xo 23:31 \xt 1Tes 4:17\x*Mə nərmama kamho narimnari me i nəpɨn nei ramerə ihi tukəfo irə nəpɨn nei ruvehe mɨmhiə?”   
\p
\v 32 Nənə naruaɡən me kamhəiri iəmə ərəha mi kəru, mhəier mə tuhousi əpune irau irəhar Iesu.  
\v 33 Irəha həuvehe ia kwopun nəha kani mə Kerhə səvəi Iərmama. Ia kwopun nəha hərui tərini pen Iesu ia nei kamarkuaui, mhərui tərini pen mwi iəmə ərəha mi nəha ia nei kamarkuaui, riti ia nɨkare Iesu mwatuk, riti ia nɨkaren mour.  
\v 34 \x - \xo 23:34 \xt Aes 53:12, Mat 5:44, Wok Me 7:60, Sam 22:18\x*Nənə Iesu rɨni mə, “Tata. Tikəpwəh nərpwɨnien tai noien ərəha səvənraha tɨ nəri nə mə həreirei nəfe i kamho.” Nənə irəha həuai kɨrkɨri tɨnari me səvənhi, mhəuini nari riti sə trahatən pen sin truvehi nəfe tɨnari səvənhi.   
\p
\v 35 \x - \xo 23:35 \xt Sam 22:7-8\x*Nərmama ia kwopun nəha kamhərer mamhəspau ia Iesu, mətə nəmə asori me səvəi nəkur Isrel kamharɨs əkenhɨn irə, mamhəni mhənuə, “In rɨməuvehimɨru nərmama me həpɨk. Trɨni mɨnuə in Kristo pərhien sə Kumwesən ruvərfi raka in, ramasan mə ruvehimɨru atukw a in.”   
\p
\v 36 \x - \xo 23:36 \xt Sam 69:21\x*Naruaɡən me irəha mwi kamharɨs əkenhɨn irə, mamhəuvehe ipaka tukwe, mamhəmwur mə tuhəuvei pen waen sə rəfiə min,  
\v 37 mamhəni mə, “Trɨni mɨnuə ik kiɡ səvəi nəkur Isrel pərhien, uvehimɨru atukw ik!”   
\p
\v 38 Ia kənkapwə irənhə irə nəkukuə riti kɨmərai mə Iesu tremhə tɨ nəfe. Rɨni mə: \qt In I KiG SəvəI Nəkur Isrel \qt*   
\p
\v 39 Iəmə ərəha mi nəha sə krouəɡher ia kwopun nəha riti rɨni ərəha Iesu i, mɨni mə, “Ik Kristo uə rekəm? Uvehimɨru atukw ik mɨne kɨmrau!”  
\v 40 Mətə in riti rɨnise in, mɨni mə, “Rosi ipkehekɨr mhə Kumwesən uə? Kwa kɨməuvei pehe nərpwɨnien mik rəmwhen a mwi irə.  
\v 41 Ratukwatukw a mə kamousi əpune krau iamɨnhi. In i tai noien ərəha səkrau. Mətə iəmə i rɨpko mhə nari riti rərəha.”   
\p
\v 42 \x - \xo 23:42 \xt Mat 16:28\x*Nənə iəmə nəha rarə mɨni mwi mǝ, “Iesu. Rerɨm tramrhi iou nəpɨn tikərɨmənu ia nɨtətə səim.”   
\p
\v 43 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tukwe in mə, “Iakani nɨpərhienien tukw ik i. Ipwet tikarə krau mik ia kwopun amasan nəha Parataes.”   
\s1 Iesu remhə  
\p
\v 44-45 \x - \xo 23:44-45 \xt Amos 8:9, Eks 36:35\x*Ipaka tɨ kurkwai nəpɨn ia ran nukuraanien səvəi meri riwən. Nəpitəvien ruvehe mousəman kwopun me pam ia tənə nəha meste aoa kahar rukurau. Ia nəpɨn nəha tɨnari sə rəɡher tukuahaɡ rum sə ro ikinan anan fwe ia nəkwai nimwə səvəi Kumwesən reitehi nɨpərɨn kəru.  
\v 46 \x - \xo 23:46 \xt Sam 31:5, Wok Me 7:59\x*Nənə Iesu rəkwein əpwəmwɨs mɨni mə, “Tata. Iakəmri pehe nənɨmwɨk ia rəɡɨm.” Rɨni nəɡkiariien nəha, nənə muvehi neiahaɡien səvənhi sampam, memhə.   
\p
\v 47 Iaruaɡən riti səvəi nəkur Rom nəha in rasori ia naruaɡən me irəha pam hantret. Nəpɨn rətoni Iesu mə rɨnəfemhə irə, rəɡnəɡɨni Kumwesən, mɨni mə, “Nɨpərhienien. Iəmə i in iəmə atukwatukw.”  
\v 48 \x - \xo 23:48 \xt Luk 18:13\x*Nənə nərmama me pam səməme hənousəsɨmwɨn irəha me fwe ikɨn tɨ nəspauien ia nəri nəha kɨno ia Iesu, nəpɨn hətoni, hərərɨɡ pen imwənraha, mhəreɡi rərəha, mamhərui kwənpwenhɨnraha tukwe.  
\v 49 \x - \xo 23:49 \xt Sam 38:11, 88:8, Luk 8:2-3\x*Nərmama me pam səməme həukurən Iesu, mɨne nɨpran me nəha səməme hənaməkurirə in fwe ia tənə Kalili, kamhərer isipwɨn, mamhəspau ia narimnari me nəha.   
\s1 Josef rərkwafə nɨpwrai Iesu ia nɨpəɡi kəruəterei  
\p
\v 50-51 Iərmama riti nəɡhɨn nə Josef. Imwəni nə Aramatia taon riti səvəi nəkur Isrel. Josef in raməkure irəha nəmə asori me səvəi nəkur Isrel nəpɨn housəsɨmwɨn irəha me. Noien səvənhi ramasan matukwatukw. Nəpɨn nəmə asori me hənərai sɨmwɨn mə tukousi əpune Iesu, Josef rɨpkəseni mhə. Ia nəpɨn me in rameitenhi mə trətoni nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə ruvehe.  
\v 52 Josef revən tɨ Paelat, məres mə ko rəseni in ruvehi nɨpwrai Iesu.  
\v 53 Nəpɨn Paelat rəseni, Josef revən, muvehi raka nɨpwrai Iesu ia nei kamarkuaui, nənə muveɡi ia tɨnari kani mə linen, mevən məmri pen ia nɨpəɡi kəruəterei sə kɨnərai ərori raka, kɨpkəmri pen raka mhə nɨpwrai iərmama riti ikɨn.  
\v 54 In i nəpɨn kaməpnəpenə irə tɨ Sapat, Sapat ruvəuvehe ipaka.   
\p
\v 55 \x - \xo 23:55 \xt Luk 23:49\x*Nɨpran me nəha səməme həməier ia tənə Kalili, mhəkurirə Iesu mhəuvehe, irəha həkurirə Josef i, nənə mhətoni nɨpəɡi kəruəterei nəha mɨne Josef rəfəmri pen nɨpwrai Iesu irə.  
\v 56 \x - \xo 23:56 \xt Eks 20:10, Dut 5:14\x*Nəpɨn hətoni pam, hərərɨɡ, mhəpnəpenə nɨmwai nari me nepwɨn sə nɨpekɨnraha rapein amasan, mhəpnəpenə mwi senta me nepwɨn. Nənə ia Sapat hapwɨs rəmwhen sə Loa rɨməni.   
\c 24  
\s1 Iesu rətui mwi ia nemhəien səvənhi  
\p
\v 1 Ia Sante, nəpnəpɨn anan, nɨpran me nəha həuvehi nɨmwai nari me səməme hənəpnəpenə raka ia nirəha nɨpekɨnraha rapein amasan, mhəuvehi mhəuvən ia nɨpəɡi kəruəterei nəha kɨnərkwafə nɨpwrai Iesu ikɨn,  
\v 2 nənə mhətoni kəruəterei asori nəha kɨnərəpinhə pen ia tərhui nɨpəɡ kɨnəsəkwusəkwu raka i.\fig Iesu rɨnətui mwi ia nemhəien səvənhi|alt="Tomb" src="rollingstonetombB.tif" size="col" loc="Luke 24:2" copy="Gordon Thompson" ref="Luk 24:2" \fig*  
\v 3 Mətə nəpɨn hasu puvnimwə ia nɨpəɡ, həpkətoni mhə nɨpwrai Iesu Iərɨmənu səkɨtaha.  
\v 4 \x - \xo 24:4 \xt Wok Me 1:10\x*Nəri nəha ro nətərɨɡien səvənraha rəvsausɨni pɨk. Nəpɨn kamhərer mamhətərɨɡ tukwe, təkwtəkwuni a mwi iərmama kəru krouier irapw tɨ nirəha. Tɨnari səvənrau raməhiapw.  
\v 5 \x - \xo 24:5 \xt Luk 2:9\x*Irəha hətoni həhekɨr mhənɨmwi irapw nənimenraha ia tɨprənə. Nənə iərmama mi nəha krouni pen tɨ nirəha i mə, “Rəfo kɨmiaha hiamətui iərmama sə rɨmɨru ia kwopun i kamərkwafə nɨpwrai nərmama sə hemhə ikɨn?  
\v 6 \x - \xo 24:6 \xt Luk 9:22, 17:25\x*In riwən i, mətə in rɨnətui mwi. Rerɨmiaha tramrhi nəɡkiariien i in rɨməni pehe tukumiaha i nəpɨn rɨnamarə ihi fwe ia tənə Kalili.  
\v 7 In rɨməni mə, ‘Irəha tuhaməkeikei mhəuvei pen iou, Iəməti Iərmama, ia rəɡi nəmə ərəha me. Nənə nəmə ərəha me nəha tuhərui tərini pen iou ia nei kamarkuaui. Takemhə, mətə nəpɨn sə ro kahar irə takətui mwi.’”  
\v 8 Nənə nɨpran me nəha rerɨnraha rɨrhi mwi nəɡkiariien nəha səvənhi.   
\p
\v 9 Hərərɨɡ ia nɨpəɡ, mhəuvən, mhətoni eleven nərmama me səvəi Iesu mɨne nepwɨn mwi, həni pen narimnari me i tɨ nirəha.  
\v 10 \x - \xo 24:10 \xt Luk 8:2-3\x*Nɨpran me nəha səməme həni irapw narimnari me i tɨ aposol me səvəi Iesu irəha nəha Meri Maktala, mɨne Joana, mɨne Meri mama səvəi Jemes, mɨne nɨpran me nepwɨn mwi irəha mɨnrahar.  
\v 11 Mətə aposol me rerɨnraha rɨrhi mə rosi nəɡkiariien nəha səvənraha ro nəri auər a irə. Irəha həpkɨni mhə nɨpərhienien irə.  
\v 12 Mətə Pita rɨskəmter, maiu, mevən ia nɨpəɡi kəruəterei nəha kɨnərkwafə nɨpwrai Iesu ikɨn, mərpəsuk, məti puvnimwə, mətoni tɨnari me nəha linen sə kɨməveɡi nɨpwrai Iesu irə ramrɨmər, mətə nari riti mwi riwən. Nənə in rəpwəh kwopun nəha mamevən mərkərinari ia nəfe rɨnətoni.   
\s1 Iərmama kəru səvəi Iesu krauesi pen suatuk rauevən fwe Emeas  
\p
\v 13 Ia nəpɨn a mwi nəha iərmama kəru səvəi Iesu krauevən ia rukwənu riti nəɡhɨn nə Emeas. Rukwənu nəha ipaka tɨ Jerusalem kavən rəmwhen ia kilometa irəha pam eleven.  
\v 14 Irau krauəɡkiari pəri ia narimnari me nəha kɨno.  
\v 15 \x - \xo 24:15 \xt Mat 18:20\x*Nəpɨn nəha krauəɡkiari pəri irə, Iesu ruvehe ipaka, mamavən irəhar mɨnrau,  
\v 16 mətə nari riti ruveɡi nətərɨɡien səvənrau, kroureirei mə Iesu nəha.   
\p
\v 17 Nənə Iesu rɨni pen tɨ nirau i mə, “Nəfe i irauavən rauni pen tukumirau me i?”  
\p Nənə krouərer, nənimenrau rɨpkaɡien mhə.  
\v 18 Irau riti, nəɡhɨn nə Kleopas, rɨni pen tukwe in mə, “Rosi ik əpa ia nərmama me səməme kamhavən fwe ia Jerusalem ikreirei narimnari me nəha kɨno nərineiv m neis mɨne?”   
\p
\v 19 \x - \xo 24:19 \xt Mat 21:11\x*Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirau i mə, “Nəfe narimnari?”  
\p Mɨreɡi krouni pen tukwe in mə, “Narimnari me nəha kɨno ia Iesu, iəmə Nasaret. Iəmə nəha in profet riti. Ia nəmri Kumwesən mɨne ia nəmri nərmama narimnari me sə in rɨno mɨne nəɡkiariien səvənhi ro nənɨmwɨn mɨskai.  
\v 20 Pris asori me mɨne nəmə asori me səkɨtaha həməuvei pen in ia rəɡi nəkur Rom mə irəha tuhəni mə in traməkeikei memhə. Nənə irəha hərui tərini pen in ia nei kamarkuaui.  
\v 21 \x - \xo 24:21 \xt Luk 2:38, 19:11, Wok Me 1:6\x*Mətə kɨmaha iahənəmri pen əknekɨn nətərɨɡien səkɨmaha irə mə in iərmama sə treivinari ia kɨtaha nəkur Isrel. Narimnari me nəha kɨno, mətə nari riti mwi, ipwet i nəpɨn sə ro kahar irə.  
\v 22 \x - \xo 24:22 \xt Luk 24:1-11\x*Riti mwi, nɨpran nepwɨn ia təmwen səkɨmaha ho nəmrɨmaha rier. Ia nəpnəpɨn anan həuvən fwe ia nɨpəɡ sə kɨnərkwafə iəmə nəha ikɨn,  
\v 23 mətə həpkətoni mhə nɨpwran. Nəpɨn irəha hərərɨɡ pehe, həni mwi mə hənətoni aɡelo mi kəru krouier pehe tɨ nirəha, krouni mɨnuə in rɨnətui mwi ia nemhəien səvənhi.  
\v 24 \x - \xo 24:24 \xt Jon 20:3-10\x*Nərmama nepwɨn ia təmwen səkɨmaha həuvən fwe ia nɨpəɡi kəruəterei nəha, nənə mhətoni rəmwhen atukwatukw mə nɨpran me nəha həməni, mətə həpkətoni mhə nɨpwrai iəmə nəha.”   
\p
\v 25 Mɨreɡi Iesu rɨni pen tɨ nirau i mə, “Kwa rosi kɨmiaha hiəreirei nəɡkiariien me pam sə profet kupwən me həməni. Rəfo kɨmiaha hiamo tanpen ia rerɨmiaha, mhəpwəh nɨni akwauakwien nɨpərhienien irə?  
\v 26 \x - \xo 24:26 \xt Luk 9:22, 24:44\x*Kumwesən ruvəni raka mə iəmə nəha kani mə Kristo traməkeikei mɨreɡi nəmisəien me nəha kurirə revən muvehi nasoriien səvənhi.”  
\v 27 \x - \xo 24:27 \xt Sam 22:1-21, Aes 53, Jon 13:31, Wok Me 3:13\x*Nənə Iesu rəusiəre pui pen amasan tɨ nirau i nɨpwrai nəɡkiariien me pam sə kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan səməme haməɡkiari ia in. Ia nəɡkiariien səvənhi rəɡkiari ia nəkukuə səvəi Moses muvehe meste nəkukuə me səvəi profet me.  
\v 28 Nəpɨn irəhar haruvehe ipaka tɨ rukwənu nəha irau krauevən ikɨn, Iesu ramo rəmwhen mə in trəpwəh irau mavən mamevən.  
\v 29 Mətə irau krouəkeikei min, rouni mə, “Samaro pəpɨm kɨtahar mik. Rɨnaməruarəv. Rɨpko mhə tui meri rivə.” Ro pen Iesu ruvnimwə irəhar mɨnrau mə tuamharo pəpɨm.   
\p
\v 30 \x - \xo 24:30 \xt Luk 22:19\x*Nəpɨn in rəkure mə trəni pəri nari irəhar mɨnrau, ruvehi bred, məfwaki mɨni vivi Kumwesən tukwe, məkwsen, muvei pen mɨnrau.  
\v 31 Ia nəpɨn nəha nətərɨɡien səvənrau rəsevər, krɨnauətə rɨnaukurən mə Iesu nəha. Nənə təkwtəkwuni a mwi in riwən ia nəmrɨnrau.  
\v 32 Nənə irau krouni pen tukunrau me i mə, “Pərhien. Nəpɨn raməɡkiari pehe m krau ia suatuk, maməusiəre pui pehe nɨpwrai nəɡkiariien me ia Nəkukuə Ikinan, nəɡkiariien səvənhi ramasan pɨk, mamo rerɨrau ramaɡien.”   
\p
\v 33 Nənə ia nəpɨn nəha krouəskəmter, rourərɨɡ rouevən fwe ia Jerusalem. Ia kwopun nəha krouətə nərmama me eleven səvəi Iesu mɨne nərmama nepwɨn mwi irəha mɨnraha hənousəsɨmwɨn raka irəha me,  
\v 34 \x - \xo 24:34 \xt 1Kor 15:4-5\x*mamhəni mə, “Nɨpərhienien. Iərɨmənu səkɨtaha rɨnətui mwi. In ruvəier irapw raka tɨ Saemon.”  
\v 35 Nənə iəmə mi nəha krouni irapw nəfe krɨnouətoni ia suatuk, rouni mwi krɨnəfo rouətoni sas ia Iesu nəpɨn in raməkwsen bred.   
\s1 Iesu rier irapw tɨ nərmama səvənhi  
\p
\v 36 \x - \xo 24:36 \xt 1Kor 15:5\x*Nəpɨn irau krauəɡkiari ihi ia nari m nari me nəha, təkwtəkwuni a mwi hətoni Iesu ramərer ia kurkwanraha, mɨni pen tɨ nirəha i mə, “Nəmərinuien trarə tukumiaha.”   
\p
\v 37 \x - \xo 24:37 \xt Mat 14:26\x*Mətə irəha hərkərinari irə, mhehekɨr. Rerɨnraha rɨrhi mə kamhətoni nənɨmwi iərmama riti.  
\v 38 Ro pen Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Rəfo hiamhekɨr iamɨnhi irə? Rəfo nəresien me kamhəutə ia rerɨmiaha mamho kɨmiaha hiəpwəh nɨniien nɨpərhienien ia nirak?  
\v 39 Hətoni ro rəɡɨk mi mɨne nɨsuk mi. Kwa iou i. Hərapi iou, mhəreɡi, mhəukurən mə nusak i mɨne nɨkəkrik i. Mətə nənɨmwi iərmama nusan mɨne nɨkəkrin riwən.”   
\p
\v 40 Iesu rɨni nəɡkiariien nəha, mɨsəni irapw rəɡɨn mi mɨne nɨsun mi tɨ nirəha hətoni.  
\v 41 \x - \xo 24:41 \xt Jon 21:5\x*Nəpɨn hətoni nəmrɨnraha rier. Rerɨnraha raɡien. Mətə nahatətəien səvənraha ramərməru ihi. Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Sənəmiaha i nəveɡɨnien uə rekəm?”  
\v 42 Nənə irəha həuvei pen nɨpəri nəmu afə riti min.  
\v 43 In ruvehi məni ia nəmrɨnraha.   
\p
\v 44 \x - \xo 24:44 \xt Luk 9:22\x*Nənə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Narimnari me i kamhesi pen nəɡkiariien me səiou sə iakɨməni pehe tukumiaha i fwe kupwən nəpɨn iakɨnamarə pəri ihi kɨtaha m kɨmiaha. Iakɨməni mɨnuə nəɡkiariien me pam nəha kɨmərai pen ia Loa səvəi Moses mɨne nəkukuə me səvəi profet kupwən me mɨne Ol Sam səməme kamhəɡkiari ia nirak tuhaməkeikei mhəuvehe mhəukuə.”   
\p
\v 45 \x - \xo 24:45 \xt Luk 24:27\x*Nənə in rəsevər ia nətərɨɡien səvənraha mə irəha tuhəukurən nɨpwrai nəɡkiariien me ia Nəkukuə Ikinan,  
\v 46 rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Nəɡkiariien me nəha kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan həni iamɨnhi mə iou Kristo takaməkeikei mukupwən mɨreɡi nəmisəien, memhə, nənə ia nəpɨn sə ro kahar irə iakətui mwi.  
\v 47 \x - \xo 24:47 \xt 1Tim 3:16\x*Tukəvisau irapw mə nərmama tuhaməkeikei mhəpwəh noien ərəha me, mhahatətə ia nirak, nənə Kumwesən trəpwəh nərpwɨnien noien ərəha me səvənraha. Tukukupwən kəvisau irapw nəɡkiariien i ia Jerusalem kurirə revən tɨ nərmama ia tənəmtənə me pam.  
\v 48 \x - \xo 24:48 \xt Jon 15:27, Wok Me 1:8\x*Kɨmiaha nəha hiənətoni narimnari me i ia nənimemiaha.  
\v 49 \x - \xo 24:49 \xt Jon 14:16, 15:26, Jon 16:7, Wok Me 1:4\x*Həreɡi ro! Iou takərhi pehe Nənɨmwɨn Ikinan reiwaiu pehe tukumiaha rəmwhen ia Tata səiou rɨno raka promes irə. Mətə kɨmiaha tihəpwəh nierien ia taon i meste nɨskaiien nəha trukrutə ia neiai meiwaiu pehe. Kumwesən trarkahu pehe m kɨmiaha.”   
\s1 Iesu rutə mevən fwe ia neiai  
\p
\v 50 Nənə Iesu riri irəha mhəier mhəuvən mheste nari fwe rukwənu nəha Petani. Ia kwopun nəha in ruvehi utə rəɡɨn mi, məkwein amasan ia nirəha.  
\v 51 Nəpɨn raməkwein amasan ia nirəha, raraka ia nirəha, nənə kuvehi utə in revən fwe ia neiai.  
\v 52 \x - \xo 24:52 \xt Jon 14:28, 16:22\x*Irəha hənɨmwi nukurhunraha, mhəuvei pen nɨsiaiien səvənraha min. Nəpɨn hərərɨɡ mhəuvən fwe ia Jerusalem, rerɨnraha raɡien pɨk.  
\v 53 Ia nəpɨn me kamhəuvən ia nimwə səvəi Kumwesən, mamhəɡnəɡɨni in.