\id JAS - Kwamera Translation (after typesetting 0613) 
\h Jemes 
\toc1 Jemes 
\toc2 Jemes 
\toc3 Jem 
\mt1 Jemes  
\imt1 Nəɡkiariien sə rani mə nəfe i nəkukuə  
\ip Ia nuk 48 Jemes rɨməkupwən mɨrai nəkukuə i ia nəkukuə me pam ia Niutestamen. Jemes in piəvi Iesu. In iəmə asori riti ia nəmə asori me səvəi nakalasia me fwe Jerusalem. Nəkukuə səvənhi revən tɨ nakalasia me pam rɨpkevən mhə tɨ nousəsɨmwɨnien səvənraha kuatia. Jemes rɨmərai nəkukuə i mə trahatən nakalasia me ia noien səvəi nərmama səməme kamhahatətə ia Kristo. In rɨni mə trɨni mɨnuə nahatətəien səvəi iərmama riti ro nɨpərhienien, tukətoni ia noien səvənhi. Jemes ramahatən nərmama ia narimnari me mɨni mə niemaha trəpwəh nəpiien irəha. Irəha tuhəpwəh nɨni ərəhaien irəha me. Irəha tuho rəmnəmwhen a ia nirəha me. Irəha tuhətui amasan tɨ nəfe nəramɨnraha rani. Irəha tuhəpwəh nəfiəutəien irəha. Irəha tuho nətərɨɡien səvənraha rəpwəmwɨs nənə mhəfwaki.  
\c 1  
\s1 Nəɡkiariien sə rakupwən  
\p
\v 1 \x - \xo 1:1 \xt Kal 1:19, Wok Me 15:23, 1Tes 1:1\x*Iou Jemes. Iou iərmama riti sə iakamo tukwini nari m Kumwesən mɨne Iesu Kristo Iərɨmənu səkɨtaha. Iakamərhi pehe nəkukuə i rauvehe tukumiaha kwənəkwus twelef səvəi nəkur Isrel hiamarə kɨrkɨri ia tənəmtənə me. Iakani ramasan tukumiaha.   
\s1 Nahatətəien mɨne nukurənien  
\p
\v 2 \x - \xo 1:2 \xt Rom 5:3-5\x*Piak me, narimnari me səpəmsəpə tuhəuvehe mho nəmisəien m kɨmiaha. Nəpɨn tihətoni, rerɨmiaha traməkeikei maɡien.  
\v 3 \x - \xo 1:3 \xt 1Tes 1:7\x*Kɨmiaha hiəuvəukurən raka mə nəpɨn nəmisəien ruvehe mə tro mətə sas ia nahatətəien səkɨmiaha, noien nəha tro hiəuvehe mhəskai mwi tɨ nərer əknekɨnien ia nahatətəien səkɨmiaha.  
\v 4 Nənə kɨmiaha tihaməkeikei mhərer əknekɨn ia nahatətəien səkɨmiaha ia nəpɨn me mheste pen nəpɨn sə tihəuvehe mhatukwatukw mhəmwhen, nari riti mwi ko rɨpkiwən təni mhə kɨmiaha.  
\v 5 \x - \xo 1:5 \xt Prov 2:3-6\x*Trɨni mɨnuə kɨmiaha riti nukurənien səvənhi rəpwəh nəmwhenien, ramasan mə in trəres Kumwesən sə rauvei pen auər a narimnari me m nərmama me pam mɨpkətə ərəha mhə irəha. Nənə Kumwesən trasitu irə, mo nukurənien səvənhi ruvehe məpwəmwɨs mwi.  
\v 6 \x - \xo 1:6 \xt Mak 11:24\x*Mətə nəpɨn iərmama nəha trəres i, in traməkeikei mahatətə ia Kumwesən, məpwəh nəmkiəmkiien, tɨ nəri nə mə iərmama sə raməmkiəmki nari rəmwhen ia peiau ia təsi nɨmətaɡi raməpwi raməsəsau əpnapen.  
\v 7 Iərmama iamɨnhi ko rəpwəh nətəien mə truvehi nari riti ruku pen tɨ Iərɨmənu,  
\v 8 tɨ nəri nə mə nətərɨɡien səvənhi ro kəru ko rɨpkərer mhə ia nari kuatia ia noien me sə in ramo.   
\s1 Iərmama auər a mɨne iərmama sə nautə səvənhi rasori  
\p
\v 9 \x - \xo 1:9 \xt Jem 2:5\x*Trɨni mɨnuə piəvtaha riti nautə səvənhi riwən, ramasan mə rerɨn traɡien nəpɨn Kumwesən truvehi utə in.  
\v 10 \x - \xo 1:10 \xt Aes 40:6-7, 1Pit 1:24\x*Rəmwhen a mwi trɨni mɨnuə piəvɨtaha riti nautə səvənhi rasori, ramasan mə rerɨn traɡien nəpɨn Kumwesən truvehi irapw in. Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə iərmama nautə səvənhi rasori traukei məmwhen ia tihi nurhi.  
\v 11 Nəpɨn meri rutə məpnəpan pɨk mənhi nurhi, nurhi trɨmhiə, tihin traukei məsas, namasanien səvənhi triwən. Ia noien nəha rəmwhen a mwi iərmama nautə səvənhi rasori. Nəpɨn ramavən mamowok səvənhi, in tremhə, nautə səvənhi triwən.   
\s1 Kumwesən ko rɨpko mhə iərmama rɨmwei ia nərəhaien  
\p
\v 12 \x - \xo 1:12 \xt 2Tim 4:8\x*Nəpɨn nəmisəien truvehe mə tro mətə sas ia nahatətəien səvəi iərmama riti, trɨni mɨnuə iərmama nəha ramərer əknekɨn ia nahatətəien səvənhi, rerɨn traɡien. Nəpɨn nəmisəien nəha traraka irə, Kumwesən truvei pen nɨmɨruien rerɨn min rəmwhen kəfəfau pen kəfəfau səvəi nɨsiaiien m iərmama riti. In rɨno raka promes mə truvei pen nɨmɨruien rerɨn nəha m nərmama me səməme hokeikei in.  
\v 13 Trɨni mɨnuə iərmama riti rɨreɡi noien ərəha ravi nətərɨɡien səvənhi, iərmama nəha trəpwəh nɨniien mə, “Kumwesən rərhi pehe nəri i, mavi nətərɨɡien səiou irə mə takɨmwei.” In trəpwəh nɨniien nəɡkiariien nəha tɨ nəri nə mə noien ərəha ko rɨpkɨvi mhə nətərɨɡien səvəi Kumwesən, nənə rɨpko mhə noien səvəi Kumwesən mə trɨvi nətərɨɡien səvəi iərmama irə.  
\v 14 \x - \xo 1:14 \xt Rom 7:7-10\x*Mətə iərmama trɨreɡi noien ərəha ravi nətərɨɡien səvənhi nəpɨn rerɨn atukw ramrhi noien ərəha sə in rokeikei mə tro. In nə ravi nətərɨɡien səvənhi mamiri raka in.  
\v 15 Nəpɨn iərmama rerɨn rɨnamrhi noien ərəha sə in rokeikei pɨk mə tro, noien ərəha nəha truvi nətərɨɡien səvənhi mo in rɨmwei. Nənə noien ərəha truvehe masori ia nɨmɨruien səvənhi mukuə kwənkwan nə iərmama nəha tremhə.  
\v 16 Piak keikei me. Kɨmiaha tihəpwəh nəseniien iərmama riti reikuə ia kɨmiaha.  
\v 17 \x - \xo 1:17 \xt Mat 7:11\x*Narimnari me pam səməme hamasan mhatukwatukw kauvei pehe m kɨtaha kamhəuku pen fwe ia neiai. Kumwesən ramərhi irapw pehe narimnari me nəha. In rɨno meri, mɨne məkwə, mɨne kəməhau me ia nɨmaɡouaɡou. Noien səvənhi ko rəpwəh nərariien, uə in ko rəpwəh nərariien muvei pehe təkutan m kɨtaha, məpwəh kɨtaha samarə ia nəpitəvien.  
\v 18 \x - \xo 1:18 \xt Jon 1:13\x*Tɨ nəri nə mə Kumwesən rokeikei in rərhi pehe nəɡkiariien sə ro nɨpərhienien. Nəɡkiariien nəha ro kɨtaha səuvehe mhəno nəkwərhakwərha me səvənhi. Kumwesən ro iamɨnhi irə mə ia narimnari me pam in rɨno kɨtaha tsəmwhen ia kwənkwai nei me sə vi tukukupwən kesi.   
\s1 Kɨmiaha tihaməkeikei mhətərɨɡ ia nəɡkiariien səvəi Kumwesən mho nəfe rani.  
\p
\v 19 Piak keikei me, rerɨmiaha tramrhi nəɡkiariien i. Nəpɨn kɨmiaha hiaməɡkiari, tihaməkeikei mhətərɨɡ amasan, mhəpwəh nəɡkiari akwauakwien. Kɨmiaha tihəpwəh nəseniien niemaha rəpi akwauakw kɨmiaha,  
\v 20 \x - \xo 1:20 \xt Pri 7:9\x*tɨ nəri nə mə niemaha səvəi iərmama ko rɨpkukuə pehe mhə nukwan sə ratukwatukw rəmwhen Kumwesən rokeikei.  
\v 21 \x - \xo 1:21 \xt Kol 3:8, 1Tes 2:1\x*Kɨmiaha tihaməkeikei mhərarki raka noien me pam səməme həmkemɨk mɨne noien ərəha me nəha həpɨk ia nɨmɨruien səkɨmiaha. Tiheiwaiu mhətərɨɡ amasan tɨ nəɡkiariien nəha kɨnəpwei rəmwhen ia nuni nari ia rerɨmiaha. Nəɡkiariien nəha rukurən nuvehimɨruien kɨmiaha.  
\v 22 \x - \xo 1:22 \xt Mat 7:26, Rom 2:13\x*Mətə tihaməkeikei mho nəfe nəɡkiariien nəha rani. Trɨni mɨnuə kɨmiaha hiamətərɨɡ a irə, hiameikuə atukw a ia kɨmiaha.  
\v 23 Trɨni mɨnuə iərmama riti ramətərɨɡ a ia nəɡkiariien səvəi Kumwesən, mətə rəpwəh noien nəfe rani, in rəmwhen ia iərmama sə ramətə nənimen ia klas.  
\v 24 Nənə nəpɨn rətə raka nənimen, məpwəh mevən, təkwtəkwuni a mwi renouenou mə nənimen rɨnəfo irə.  
\v 25 \x - \xo 1:25 \xt Rom 8:2, Jem 2:12, Jon 13:17\x*Mətə iərmama sə raməti pen ia loa atukwatukw nəha sə rameivinari ia nərmama, nənə raməti pen mamətə ia nəpɨn me, mɨpko mhə in iərmama sə ramətərɨɡ a nənə menouenou i, mətə in ramo nəfe loa nəha rani, iərmama sə ramo iamɨnhi Kumwesən trəkwein amasan irə ia nəfe wok səvənhi ramo.  
\v 26 \x - \xo 1:26 \xt Sam 34:13, Sam 141:3\x*Trɨni mɨnuə iərmama riti rerɨn ramrhi mə in iərmama səvəi nəfwakiien, mətə rɨpkətə amasan mhə tɨ nəfe nəramɨn ramɨni, in rameikuə atukw a irə. Nəfe nari in ramo mamsiai Kumwesən irə ramo auər a.  
\v 27 Kumwesən in Tata səkɨtaha. Noien i nəkur əfwaki me tuho mhəsiai in irə sə ratukwatukw məmher ia nənimen, in i irəha tuhaməkeikei mhasitu ia nɨpran me səməme nərman me səvənraha hemhə mhəpwəh irəha, mhasitu ia nəkwərhakwərha kemhə təni irəha, nənə mhətui amasan mwi tɨ nɨmɨruien səvənraha mə noien ərəha me səvəi tɨprənə i tuhəpwəh noien irəha həuvehe mhəmkemɨk.   
\c 2  
\s1 Kɨmiaha tiho rəmnəmwhen a ia kɨmiaha me  
\p
\v 1 \x - \xo 2:1 \xt Wok Me 10:34, Jem 2:9\x*Piak me, kɨmiaha hiənahatətə raka ia Iərɨmənu asori səkɨtaha Iesu Kristo. Ro pen kɨmiaha tihəpkopəiti mhə ia kɨmiaha me, mətə tiho rəmnəmwhen a.  
\v 2 Trɨni mɨnuə kɨmiaha hiousəsɨmwɨn kɨmiaha me, nənə iəmə kəru krouuvnimwə pehe, riti tɨnari səvənhi ramasan, ruvei pen riɡ kɨno ia kol, riti nautə səvənhi riwən, tɨnari səvənhi rəpəruəpəruə, kɨmiaha tihaməkeikei mho rəmnəmwhen a ia nirau.  
\v 3 Rərəha mə hiəsiai iəmə tɨnari səvənhi ramasan, mhəni pen tukwe in mə, “Uvehe, məkure i ia kwopun amasan ikɨn,” mhəni ərəha iəmə i nautə səvənhi riwən mə, “Ərer pen fwe,” uə “Əkurei irapw ia nɨsuk.”  
\v 4 Nəpɨn kɨmiaha hiamo noien me iamɨnhi, hiətoni mə kɨmiaha nepwɨn hiasori mhəpi raka kɨmiaha nepwɨn. Nənə hiaməkiri nərmama ia nətərɨɡien ərəha səkɨmiaha.  
\v 5 \x - \xo 2:5 \xt 1Kor 1:26-28\x*Piak keikei me, hətərɨɡ ro. Kumwesən ruvərfi raka nərmama nautə səvənraha riwən ia təkure tɨprənə i mə nahatətəien səvənraha trɨskai. In ruvərfi raka mwi irəha mə tuhəuvnimwə pen ia nɨtətə sə in ramərɨmənu irə. Nɨtətə nəha Kumwesən rɨməni mə nərmama səməme hokeikei in tuhəuvnimwə pen irə.  
\v 6 Mətə kɨmiaha hiamətə ərəha a nərmama me nəha nautə səvənraha riwən. Mətə nɨsɨmə nəha kamho nəmisəien m kɨmiaha? Nɨsɨmə nəha kamhəvi irapw kɨmiaha ia kwopun kaməkiri nəɡkiariien ikɨn? Kwa nərmama me nəha nautə səvənraha rasori kamho iamɨnhi irə.  
\v 7 Irəha nəha kamhəni ərəha nahaɡ asori səvəi Iesu, nəhaɡ sə Kumwesən rɨnəkwein kɨmiaha irə.  
\v 8 \x - \xo 2:8 \xt Mat 19:19, Kal 5:14\x*Mətə loa asori səvəi Iərɨmənu səkɨtaha raməmak ia Nəkukuə Ikinan rani mə, “Tikaməkeikei mokeikei piam rəmwhen ikokeikei atukw ik.” Trɨni mɨnuə kɨmiaha hiamesi pen pərhien nəɡkiariien nəha, hiamo noien amasan.  
\v 9 \x - \xo 2:9 \xt Dut 1:17\x*Mətə trɨni mɨnuə hiamopəiti ia nərmama nepwɨn, hiamo noien ərəha, nənə loa nəha tro pui kɨmiaha, mɨni mə kɨmiaha nərmama sə hiamərui Loa.  
\v 10 \x - \xo 2:10 \xt Mat 5:19\x*Trɨni mɨnuə iərmama riti ramarkut mə tresi pen pam nəfe Loa səvəi Kumwesən rani, mətə rapəti ia nəɡkiariien kuatia a, rəmwhen mə in rɨnərui nəɡkiariien me pam ia Loa nəha.  
\v 11 \x - \xo 2:11 \xt Eks 20:13-14, Rom 13:9\x*Kumwesən nəha sə rɨməni mə, “Tikəpwəh nakresien pran səvəi iərməpə,” Kumwesən nəha in nəha rɨməni mwi mə, “Tikəpwəh nousi əpuneien iərmama.” Trɨni mɨnuə ikəpwəh nakresien pran səvəi iərməpə, mətə ikamousi əpune iərmama, ik iərmama ikamərui ihi Loa səvəi Kumwesən.  
\v 12 \x - \xo 2:12 \xt Kal 6:2, Jem 1:25, 1Tes 2:16\x*Nəɡkiariien me səkɨmiaha mɨne noien me səkɨmiaha tuhaməkeikei mhesi pen loa sə rameivinari ia kɨmiaha. Kɨmiaha tihaməkeikei mho iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə Kumwesən trəkiri kɨmiaha ia loa nəha.  
\v 13 \x - \xo 2:13 \xt Mat 5:7, Mat 18:32-35\x*Trɨni mɨnuə iərmama riti rəpwəh napiien nərmama nəpɨn raməkiri irəha tɨ noien me səvənraha, Kumwesən trəpwəh napiien in nəpɨn trəkiri in tɨ noien me səvənhi. Napiien tɨ iərmama ramasan məpi raka nəkiriien in tɨ noien me səvənhi.   
\s1 Nahatətəien sə rɨpko mhə nari riti ro nəri auər a i  
\p
\v 14 \x - \xo 2:14 \xt Mat 7:21\x*Piak me, trəfo masitu ia iərmama riti trɨni mɨnuə rani mə ramahatətə ia Iesu Kristo mətə in rɨpko mhə nari riti, ko nahatətəien sə ro iamɨnhi irə ruvehimɨru in? Rekəm!  
\v 15 \x - \xo 2:15 \xt 1Jon 3:17\x*Trɨni mɨnuə piəvtaha riti uə kɨtirimətaha riti ramarə ərəha tɨnari səvənhi riwən nəveɡɨnien sənəni rəpwəh nəmwhenien,  
\v 16 tihaməkeikei mhəuvei pen tɨnari uə nəveɡɨnien min. Trɨni mɨnuə hiəpwəh nuvehi penien nari riti min, mhəni pen a tukwe in mə, “Evən ia nəmərinuien, məpwəh nəkwieiien, məni amasan nari,” nəɡkiariien nəha trəfasitu irə? Ro nəri auər a i.  
\v 17 \x - \xo 2:17 \xt Jem 2:20,26\x*Ia noien nəha rəmwhen a mwi nahatətəien əpa trɨni mɨnuə rɨpko mhə nari riti remhə.  
\v 18 \x - \xo 2:18 \xt Kal 5:6\x*Mətə iərmama riti trəɡkiari iamɨnhi irə mɨni mə, “Ik səim nə nahatətəien, mətə iou səiou nə noien me.” Itə. Ko iko ro iakətoni nahatətəien səim mətə ipko mhə nari riti? Rəknekɨn. Mətə iou iakukurən noien ikətoni ia noien me səiou mə iakamahatətə pərhien.  
\v 19 \x - \xo 2:19 \xt Mat 8:29\x*Ik ikani nɨpərhienien ia Kumwesən mə in kuatia a. Ramasan. Nəremhə me irəha mwi kamhəni nɨpərhienien irə, nənə kamhəhekɨr mamhətəmnɨmwɨn.  
\v 20 Ik iərmama ikreirei nari. Nahatətəien sə rɨpko mhə nari riti ro nəri auər a i. Ikokeikei mə tako ikətoni mə nəri nəha ro nɨpərhienien i?  
\v 21 \x - \xo 2:21 \xt Jen 22:9-12\x*Rerɨm trɨrhi ro kaha kupwən səkɨtaha Epraham. In ratukwatukw ia nəmri Kumwesən ia noien me səvənhi uə rekəm? Ouəh, Kumwesən rɨməni mə in ratukwatukw ia nənimen nəpɨn rɨnaməmrutə tɨni, Aesak, ia təkure nɨfatə.  
\v 22 \x - \xo 2:22 \xt Hip 11:17-18\x*Ikətoni mə nahatətəien səvəi Epraham mɨne noien me səvənhi krauo nari kuatia. Noien me səvənhi həno nahatətəien səvənhi ruvehe matukwatukw məmwhen.  
\v 23 \x - \xo 2:23 \xt Rom 4:3,9,22, 2Kron 20:7, Aes 41:8\x*Nənə nəɡkiariien i səvəi Nəkukuə Ikinan ruvehe mukuə. Rɨni mə, “Epraham rɨni nɨpərhienien ia Kumwesən. Nənə tɨ nəri nə mə in rahatətə iamɨnhi, Kumwesən rətə in mə in ratukwatukw ia nənimen.” Kurirə irə kəkwein Epraham mə in riti nə Kumwesən.  
\v 24 Ro iamɨnhi irə hiamətoni mə iərmama in ratukwatukw ia nəmri Kumwesən ia noien me, rɨpko mhə ia nahatətəien əpa.   
\p
\v 25 \x - \xo 2:25 \xt Hip 11:31\x*Rəmwhen a mwi rerɨmiaha trɨrhi ro prən nəha Rehap, pran səvəi suatuk. In ratukwatukw ia nəmri Kumwesən ia noien me səvənhi uə rekəm? Ouəh, Kumwesən rɨməni mə in ratukwatukw ia nənimen nəpɨn prən nəha rɨnəsevər ia nimwə səvənhi tɨ iəmə kəru sə kɨnərhi pen irau krouevən rouətə afafa Jeriko. Nənə kurirə irə rərhi pen irau krauesi pen suatuk əpə iti rauevən.  
\v 26 \x - \xo 2:26 \xt Jem 2:17\x*Nɨpwrai iərmama neiahaɡien riwən irə ruvamhə. Ia noien nəha rəmwhen a mwi nahatətəien əpa sə rɨpko mhə nari riti remhə.   
\c 3  
\s1 Ik tikətui amasan tɨ nəfe nəramɨm rani  
\p
\v 1 \x - \xo 3:1 \xt Luk 12:47\x*Piak me, rərəha mə kɨmiaha hiəpɨk hiəuvehe mho nahatən me ia kɨmiaha. Kɨmiaha hiəukurən mə nəpɨn Kumwesən trəkiri kɨmaha nahatən me tro rɨskai mwi m kɨmaha məpi raka nərmama me nepwɨn.  
\v 2 Nəpɨn rɨpɨk kɨtaha pam samapəti, mətə iərmama sə rəpwəh nəfwəkourien ia nəɡkiariien səvənhi in iəmə atukwatukw pərhien. Iərmama sə raməkoui amasan nəramɨn rɨməru tukwe in tɨ nəkouiien mwi nɨpwran me pam.  
\v 3 Kɨtaha saməuvei pen fraetel ia nəkwai hos me mə tuho nəkwataha. Ia noien nəha saməkoui nɨpwrai hos me pam.  
\v 4 Hətə ro mwi nɨtətə me. Nɨpwranraha rasori. Nɨmətaɡi asori me kamhəpwi irapw irəha. Mətə nəri sə raməkəkini irəha irə rouihi a. Kamhəuvən ia kwopun pəku iəmə sə raməkəkini nɨtətə rokeikei.  
\v 5 Ia noien nəha rəmwhen a mwi nəramɨtaha rouihi ia nɨpwrataha, mətə raməfiəutə pɨk nari. Rerɨmiaha tramrhi nəri. Nukumheəv ouihi rukurən nurkwumenien napw asori sə ramahi əmwesi nei mhiə me rɨpɨk.  
\v 6 \x - \xo 3:6 \xt Mat 12:36-37, Mat 15:11,18-19\x*Nənə nəramɨtaha rəmwhen ia napw. Rərəha anan ia nɨpwrataha me pam, mamo nɨpwrataha me pam ruvehe məmkemɨk. Kwopun napw asori rauək ikɨn ramhiai pehe napw ia nəramɨtaha. Nənə nəramɨtaha ramhiai pen napw ia nɨmɨruien pam səkɨtaha.  
\v 7 Nəri əprmɨn me pam həukurən nuveheien mhəmweimwei. Nərmama me həno raka noien nəha ia nirəha me pam, menu me, uə snek me, uə nəmu me.  
\v 8 \x - \xo 3:8 \xt Rom 3:13\x*Mətə iərmama riti riwən ko ro nəramɨn ruvehe mɨmweimwei. Nərami iərmama nəri ərəha riti ko rɨpkapwɨs mhə. Rukuər ia nəri akonə sə ramousi əpune iərmama.  
\v 9 \x - \xo 3:9 \xt 1Kor 11:7\x*Ia nəramɨtaha saməɡnəɡɨni Kumwesən Tata səkɨtaha.\f + \fr 3:9 \ft Nəɡkiariien səvəi nəkur Kris kupwən rɨni iamɨnhi irə mɨnuə ‘Iərɨmənu Tata səkɨtaha.’\f* Nənə ia nəramɨtaha mwi saməkwein ərəha ia nərmama Kumwesən rɨno irəha həmwhen irə.  
\v 10 Nəkwataha kuatia, krouəɡnəɡɨni Kumwesən irə, nənə krouarə rouəkwein ərəha mwi ia nərmama. Piak me, noien me nəha mə trɨpko mhə iamɨnhi.  
\v 11 Rəfo, ia nəmri nui kuatia ko nui mɨne təsi irau pəri krouapour?  
\v 12 Rəfo, piak me, ko niemɨs rukuə nukwai olif, uə nei nəha krep rukuə nukwai niemɨs? Rekəm! Rəmwhen mwi kwopun kakwəhi təsi ikɨn ko kɨpkukwəhi mhə mwi nui ikɨn.   
\s1 Nukurənien sə ruku pen ia neiai  
\p
\v 13 Sin ia kɨmiaha rukurən nari, uə nukurənien səvənhi rəpwəmwɨs? Iərmama nəha traməkeikei mo noien amasan, məpwəh nəfiəutəien in. Noien nəha trahatən pen mə in rukurən pərhien nari.  
\v 14 Mətə trɨni mɨnuə rerɨmiaha ramrhi ərəha kɨmiaha me uə hiamətərɨɡ atukw a ia kɨmiaha me mə tihəfo mhəutə mhəpi raka nərmama nepwɨn, kɨmiaha tihəpwəh nəfiəutəien ia kɨmiaha me mə hiəukurən nari, tɨ nəri nə mə ia noien nəha hiameikuə a mhəpwəh nɨniien nɨpərhienien.  
\v 15 \x - \xo 3:15 \xt Jem 1:5,17\x*Iərmama sə ramo noien nəha rɨpkuvehi mhə nukurənien sə ruku pen ia neiai, mətə in ruvehi nukurənien sə ruku pen ia tɨprənə i. Nənɨmwɨn Ikinan rɨpkuvei pen mhə nukurənien nəha min, mətə ruku pen ia nəremhə me.  
\v 16 Nəpɨn nərmama rerɨnraha ramrhi ərəha irəha me uə irəha kamhətərɨɡ atukw a ia nirəha mə tuhəfo mhəutə mhəpi raka nərmama nepwɨn, ia kwopun kamharə ikɨn tihətoni kamho pripri ia narimnari me, mamho mwi noien ərəha me pam.  
\v 17 Mətə iərmama sə ruvehi nukurənien nəha ruku pen ia neiai noien səvənhi ropə. Nəri sə rakupwən nətərɨɡien səvənhi rəmher. In iərmama sə raməmri nəmərinuien. Noien səvənhi ramasan məpou. In ramsiai nətərɨɡien səvəi nərmama me səpəmsəpə. In ramapi pɨk tɨ nərmama. Nukurənien səvəi iərmama nəha rukuə nukwan rɨpɨk sə ramasan ia nɨmɨruien səvənhi. In ramo rəmnəmwhen ia nərmama me pam, məpwəh neikuəien.  
\v 18 \x - \xo 3:18 \xt Mat 5:9, Aes 32:17, Hip 12:11\x*Nəpɨn nərmama səməme kamhəmri nəmərinuien kamharə ia nəmərinuien rəmwhen mə kamhəpwei nuni nari riti. Nuni nari nəha trutə mukuə kwənkwan nə narəien sə ratukwatukw.   
\c 4  
\s1 Iərmama sə rokeikei pɨk noien səvəi tɨprənə i  
\p
\v 1 \x - \xo 4:1 \xt Rom 7:23\x*Nəfe nəha nukune naruaɡənien me mɨne nukune nəvisəien me səkɨmiaha? Rosi in i uə rekəm? Ia rerɨmiaha kɨmiaha hiokeikei pɨk mə tihəreɡi ramasan ia narimnari me pam, nənə noien nəha ramo kɨmiaha hiaməvisə ia nəpɨn me.  
\v 2 Hiokeikei nari riti, mətə rəknekɨn tɨ nuvehiien, ro pen hiousi əpune iərmama tukwe. Rerɨmiaha rakres nari riti səvəi iərməpə, mətə rəknekɨn tɨ nuvehiien, ro pen hiəvisə, mamharuaɡən tukwe. Kɨmiaha hiəpwəh nuvehiien nəfe hiokeikei, tɨ nəri nə mə hiəpkəres pen mhə Kumwesən i.  
\v 3 Trɨni mɨnuə kɨmiaha hiəres pen i, hiəpwəh nuvehiien, tɨ nəri nə mə hiaməres, mətə nətərɨɡien səkɨmiaha rɨpkatukwatukw mhə. Narimnari me nəha hiaməres pen Kumwesən mə truvei pehe m kɨmiaha, hiokeikei mə tihəuvehi nənə mhəuvehi nəmri nari sə nətərɨɡien ərəha səkɨmiaha rokeikei.  
\v 4 \x - \xo 4:4 \xt Rom 8:7, 1Jon 2:15\x*Kɨmiaha hiəmwhen prən i sə raməpwəh səvənhi iərman mamesi pen iərman əpə. Rəfo? Rosi kɨmiaha hiəreirei mə iərmama sə rokeikei pɨk noien me səvəi tɨprənə i truvehe iərmama sə raməmwəki Kumwesən? Ro iamɨnhi irə trɨni mɨnuə iərmama riti ia kɨmiaha rɨnuə trokeikei pɨk noien me səvəi tɨprənə i in trəmwəki Kumwesən.  
\v 5 \x - \xo 4:5 \xt Eks 20:3,5\x*Rəfo? Rosi kɨmiaha hiəreirei nəɡkiariien i raməmak ia Nəkukuə Ikinan? Rani mə,  
\q1 “Nənɨmwɨn nəha Kumwesən rɨnəmri raməmak ia rerɨtaha rokeikei pɨk  
\q2 mə kɨtaha səvəi Kumwesən əpa.”  
\m Nənə nəɡkiariien nəha rɨpko mhə nəri auər a i.  
\v 6 \x - \xo 4:6 \xt 1Tes 5:5\x*Mətə Kumwesən raməriari pehe namasanien m kɨtaha rasori pɨk. Ro pen Nəkukuə Ikinan rani mə,  
\q1 “Kumwesən rerɨn rɨpkaɡien mhə tɨ nərmama səməme kamhəfiəutə ia nirəha,  
\q2 mətə raməriari pen namasanien səvənhi m nərmama səməme kamhəuvehi irapw irəha.”   
\m
\v 7 \x - \xo 4:7 \xt Efes 6:12\x*Ro iamɨnhi irə kɨmiaha tihaməkeikei mheiwaiu, mharə teɡɨn Kumwesən, mhəni rekəm tɨ Setan, nənə in trəpwəh kɨmiaha map.  
\v 8 \x - \xo 4:8 \xt Sek 1:3, Mal 3:7, Aes 1:16\x*Kɨmiaha tihəuvehe ipaka tɨ Kumwesən, nənə in truvehe ipaka tukumiaha. Kɨmiaha nəkur ərəha me tihaməkeikei mhərkwerɨɡ. Kɨmiaha nətərɨɡien səkɨmiaha ro kəru tihaməkeikei mho rerɨmiaha rəmher.  
\v 9 Ramasan mə tihəreɡi rərəha, mhasək, mhəkwein əpwəmwɨs. Pwəh narɨsien səkɨmiaha ruvehe mo nasəkien irə. Pwəh naɡienien səkɨmiaha ruvehe mo nəpouien irə.  
\v 10 \x - \xo 4:10 \xt Job 5:11, 1Tes 5:6\x*Kɨmiaha tihaməkeikei mheiwaiu mhənɨmwi nukurhumiaha ia nəmri Kumwesən, nənə in truvehi utə kɨmiaha.   
\s1 Kɨmiaha tihəpwəh nɨni ərəhaien kɨmiaha me  
\p
\v 11 Piak me, kɨmiaha tihəpwəh nɨni ərəhaien kɨmiaha me. Iərmama sə rani ərəha piəvni uə rani piəvni mə ramo noien ərəha, iərmama nəha ramɨni ərəha Loa səvəi Kumwesən, mamɨni mə Loa nəha rəpwəh nəmwhenien. Mətə nəpɨn ikani loa nəha mə rəpwəh nəmwhenien, ikəpwəh noien nəfe Loa nəha rani, mətə ikamo ik iəmə sə ikasori ia Loa nəha.  
\v 12 \x - \xo 4:12 \xt Rom 2:1, 14:4\x*Iərmama kuatia in əpa rauvehi nasoriien mə trəmri Loa, məkiri noien me səvəi nərmama, nənə mərpwɨn tai noien me səvənraha. Iərmama nəha in nəha rauvehimɨru nərmama, mamouraha mwi irəha. Mətə ik sin i? Rəfo ikaməkiri noien me səvəi piam?   
\s1 Ik tikətɨɡite ia Kumwesən ia nəfe tiko trakwakwi tɨneis mɨne  
\p
\v 13 \x - \xo 4:13 \xt Luk 12:18-20\x*Tihətərɨɡ ia nirak kɨmiaha səməme hiaməni mə, “Ipwet uə trakwakwi tsəuvən ia taon i uə taon nəha, mharə nuk kuatia, mho pisnes fwe ikɨn, mhəuvehi mane.”  
\v 14 \x - \xo 4:14 \xt Prov 27:1, Sam 39:5,11\x*Kɨmiaha tihəfukurən nəfe trɨmwei irapw trakwakwi? Nəfe nəha nɨmɨruien səkɨmiaha? Kɨmiaha hiəmwhen ia nɨse napw sə ruvehe nəpɨn ouihi a nənə marə miwən mwi.  
\v 15 \x - \xo 4:15 \xt Wok Me 18:21\x*Mətə nəɡkiariien sə ratukwatukw mə kɨmiaha tihəni ro iamɨnhi irə, “Trɨni mɨnuə nəkwai Kumwesən pərhien, tsarə mho narimnari me i uə narimnari me nəha.”  
\v 16 Mətə ipwet mɨne kɨmiaha hiaməɡkiari mamhəfiəutə ia kɨmiaha. Nəɡkiariien sə raməfiəutə nərmama iamɨnhi rərəha.  
\v 17 \x - \xo 4:17 \xt Luk 12:47\x*Iərmama sə rukurən nəfe noien ratukwatukw mə tro, mətə in rəpwəh noien, in ramo nərəhaien.   
\c 5  
\s1 Nəvəhaɡien ramevən tɨ nərmama nautə səvənraha rasori  
\p
\v 1 \x - \xo 5:1 \xt Luk 6:24\x*Kɨmiaha nərmama nautə səkɨmiaha rasori tihətərɨɡ ia nirak. Ramasan mə kɨmiaha tihasək mhəkwein əpwəmwɨs tɨ nəmisəien me nəha səməme kamhəuvehe tuheste kɨmiaha.  
\v 2 \x - \xo 5:2 \xt Mat 6:19\x*Nautə səkɨmiaha ruvəmərɨr. Uvnə me hənani raka tɨnari me səkɨmiaha.  
\v 3 Kol mɨne silva səkɨmiaha rɨnopwei raka. Nopweiien nəha səvənraha trahatən pen mə nɨpərhienien kɨmiaha hiəno noien ərəha, nənə trahi nɨpwramiaha rəmwhen ia napw. Ipaka nəpɨn sampam i, mətə kɨmiaha hiamoeite ihi nautə me səkɨmiaha.  
\v 4 \x - \xo 5:4 \xt Dut 24:14-15, Mal 3:5\x*Hətə ro! Nərmama me səməme kamhowok həno raka wok fwe ia nəmhien me səkɨmiaha, mətə kɨmiaha hiəpwəh nərəkuien irəha. Nərəkuien nəha səvənraha ramasək mani mə kɨmiaha hiəno noien ərəha. Iərɨmənu sə rauvehi nɨskaiien me pam ruvəreɡi raka ia nəkwəreɡɨn nasəkien səvəi nərmama səməme kamhesi nəveɡɨnien sə ruvəmruə fwe ia nəmhien me səkɨmiaha.  
\v 5 \x - \xo 5:5 \xt Luk 16:25, Jer 12:3, 25:34\x*Ia tɨprənə i kɨmiaha hiəpwəh nɨseseien. Nəfe nautə me kɨmiaha hiokeikei mə tihəuvehi hiaməuvehi. Hiaməkwməni atukw a kɨmiaha hiaməsisi mhəmwhen ia kau me səməme rɨpko mhə tui kousi əpune irəha.  
\v 6 Kɨmiaha hiaməkiri nəmə atukwatukw me mə tuhaməkeikei mhemhə. Hiamousi əpune irəha, nənə həpwəh nəsisəɡien kɨmiaha.   
\s1 Nətərɨɡien səkɨmiaha trəpwəmwɨs  
\p
\v 7 \x - \xo 5:7 \xt Luk 21:19, Dut 11:14, Jer 5:24, Joel 2:23\x*Piak me, kɨmiaha tihaməkeikei mho nətərɨɡien səkɨmiaha rəpwəmwɨs, mamheitenhi mheste nuveheien səvəi Iərɨmənu səkɨtaha. Hətoni ro iərmama sə raməmhu raməfo mamo nətərɨɡien səvənhi raməpwəmwɨs mameitenhi nəveɡɨnien amasan sə rutə pehe ia tɨprənə. Ko rɨpkesi akwauakw mhə, mətə tro nətərɨɡien səvənhi rəpwəmwɨs meste nesən kupwən rauər nənə məkwə me nepwɨn həuvehe mhəukurau nənə nesən sə ro kəru irə rauər mwi.  
\v 8 \x - \xo 5:8 \xt Rom 13:11-12, Hip 10:25, 1Tes 4:7\x*Kɨmiaha mwi tihaməkeikei mho nətərɨɡien səkɨmiaha rəpwəmwɨs mɨskai tɨ nəri nə mə nuveheien səvəi Iərɨmənu səkɨtaha ruvəuvehe ipaka.  
\v 9 \x - \xo 5:9 \xt Mat 24:33\x*Piak me, kɨmiaha tihəpwəh nɨni ərəhaien kɨmiaha me kamo Kumwesən rərpwɨn noien ərəha me səkɨmiaha. Hətə ro! Iəmə sə trərpwɨn noien ərəha me səvəi nərmama ruvəuvehe ipaka. Ramərer a ia kwəruə.  
\v 10 Piak me, rerɨmiaha tramrhi profet me nəha fwe kupwən haməɡkiari ia nəɡhi Iərɨmənu. Nəpɨn kamo nəmisəien mɨnraha, ho nətərɨɡien səvənraha rəpwəmwɨs.  
\v 11 \x - \xo 5:11 \xt Eks 34:6, Sam 103:8, Sam 111:4\x*Ia nətəien səkɨtaha nərmama səməme kamhərer əknekɨn ia nahatətəien səvənraha ia nəpɨn me Kumwesən ramo irəha hamaɡien. Kɨmiaha hiəuvəreɡi raka noien səvəi Jop. Nəpɨn ramarə ia nəmisəien me rɨpɨk, rərer əknekɨn ia nahatətəien səvənhi. Nənə hiənətə raka nəfe Iərɨmənu rɨno min kurirə ikɨn. Iərɨmənu rerɨn ramərkwəpɨr pɨk tɨ nərmama. In ramapi tɨ nirəha.   
\s1 Kɨmiaha tihəpwəh nakutanien ia nəɡkiariien me  
\p
\v 12 \x - \xo 5:12 \xt Mat 5:34-37\x*Mətə piak me, irənhə ia narimnari me pam, trɨni mɨnuə kɨmiaha hiəni promes riti tihəpwəh nakutanien ia nəɡkiariien səkɨmiaha mə tiho nərmama hətoni kɨmiaha hiaməni pərhien. Tihəpwəh nɨniien nɨtətə ia neiai uə tɨprənə i uə nari riti mwi mə tiho noien nəha. Mətə trɨni mɨnuə hiəseni nari riti, tihəni a mhəseni mə “Ouəh.” Trɨni mɨnuə hiəpkəseni mhə nari riti, tihəni a mə “Rekəm.” Mə kɨmiaha hiaməɡkiari əpnapen, Kumwesən trərpwɨn noien ərəha səkɨmiaha.   
\s1 Nəfwakiien sə ramo nɨpwran  
\p
\v 13 \x - \xo 5:13 \xt Kol 3:16\x*Rəfo? Riti ia kɨmiaha raməmisə? Ramasan mə rəfwaki. Riti ia kɨmiaha rerɨn ramaɡien? Ramasan mə rəni nɨpu, məɡnəɡɨni Kumwesən.  
\v 14 \x - \xo 5:14 \xt Mak 6:13\x*Riti ia kɨmiaha ramemhə? Ramasan mə rəkwein elta me səvəi nəfwakiien pwəh irəha hətəɡi pen oel irə ia nəɡhi Iərɨmənu mhəfwaki tukwe.  
\v 15 \x - \xo 5:15 \xt Mak 16:18\x*Nənə nəfwakiien səvəi nərmama səməme kamhahatətə ia Kumwesən truvehimɨru iərmama sə ramemhə. Iərɨmənu tromasan iərmama nəha. Trɨni mɨnuə iərmama nəha rɨno noien ərəha me, Iərɨmənu trenouenou noien ərəha me nəha məpwəh nərpwɨnien.  
\v 16 Ro iamɨnhi irə kɨmiaha tihəni pen tukumiaha me i noien ərəha me səməme hiəno, nənə mhəfwaki tukumiaha me mə Kumwesən tro kɨmiaha hiəuvehe mhəsanɨn. Nəpɨn iərmama sə ramo noien atukwatukw raməfwaki, nəfwakiien səvənhi nəɡsen rasori mamo nɨpwran.  
\v 17 \x - \xo 5:17 \xt 1Kinɡ 17:1, Luk 4:25\x*Profet Elaeja in iərmama rəmwhen a ia kɨtaha. Rəfwaki skai mə nesən trəpwəh nauərien. Nənə nesən rɨpkauər mhə ia tənə nəha nuk kahar məkwə sikis.  
\v 18 \x - \xo 5:18 \xt 1Kinɡ 18:42-45\x*Nənə kurirə ikɨn rəfwaki mwi, nənə nesən rukrutə ia nɨmaɡouaɡou, kwənkwai narimnari me həutə mwi ia tɨprənə.   
\s1 Iərmama sə rəruei  
\p
\v 19 \x - \xo 5:19 \xt Kal 6:1\x*Piak me, trɨni mɨnuə kɨmiaha riti rəpwəh nəɡkiariien sə ro nɨpərhienien məruei, nənə kɨmiaha riti mwi riri in mɨrərɨɡ,  
\v 20 \x - \xo 5:20 \xt Sam 51:13, Prov 10:12, 1Tes 4:8\x*iakokeikei mə rerɨmiaha tramrhi nəri i. Iərmama sə ramiri raka iəmə ərəha ia suatuk sə raməruei irə mɨrərɨɡ, in rauvehimɨru iəmə ərəha nəha mə trəpwəh nemhəien. Kumwesən trenouenou noien ərəha me həpɨk səvəi iəmə ərəha nəha, məpwəh nərɨpwɨnien.