\id GAL - Kwamera Translation (after typesetting 0613) \h Kalesia \toc1 Kalesia \toc2 Kalesia \toc3 Kal \mt1 Kalesia \imt1 Nəɡkiariien sə rani mə nəfe i nəkukuə \ip Pol rɨmərai nəkukuə i revən tɨ nakalasia me ia profens riti səvəi Rom kani mə Kalesia. Nakalasia me ia Kalesia nətərɨɡien səvənraha raməvsausɨni pɨk tɨ nahatən eikuə me nəɡhɨnraha mə Juteiaisa me. Nahatən eikuə me nəha həni pen tɨ nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel mə Kumwesən trəpwəh nuvehimɨruien irəha. Irəha həni mə nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel tuhaməkeikei mhesi pen loa səvəi nəkur Isrel rəmwhen ia kuvehi ninhum mɨnraha, mɨne nəniien nari, mɨne nousəsɨmwɨnien ia nəpɨn səvəi nəveɡɨnien asori me səvəi nəkur Isrel. Nahatən eikuə me nəha həni mwi mə Pol rɨpkuvehi mhə nasoriien səvəi Kumwesən. Ro iamɨnhi irə tuhəpwəh nətərɨɡien in. Ia nukune nəkukuə i Pol rɨməni pen tɨ nəkur Kalesia mə nəfe nəɡkiariien amasan in raməvisau. In rani mwi mə Kumwesən ruvei pen nasoriien min. Ko kɨpkuvehimɨru mhə kɨtaha trɨni mɨnuə samesi pen Loa səvəi Moses. Mətə tukuvehimɨru kɨtaha nəpɨn səni nɨpərhienien ia Iesu Kristo. Nahatətəien in nəha suatuk tɨ nuvehiien nɨmɨruien vi. Pol rɨni mə tsahatətə ia Iesu Kristo, mho nokeikeiien, nənə mharə ia Nənɨmwɨn Ikinan. \c 1 \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xt Kal 1:11-12\x*Iou Pol. Iou aposol riti. Nərmama me həpkəkwein mhə iou mə takowok i. Iərmama riti rəpwəh nuvehi utəien iou, mətə Iesu Kristo mɨne səvənhi Tata Kumwesən sə rɨno rətui mwi ia nemhəien səvənhi, irau nəha krouvehi utə iou. \v 2 Iou mɨne piəvmiaha me nepwɨn kɨmaha mɨnraha ia kwopun i iahamrai nəkukuə i rauvehe tukumiaha nakalasia me fwe profens nəha Kalesia. \v 3 \x - \xo 1:3 \xt Rom 1:7, Fil 1:2\x*Nəfwakiien səiou mə Kumwesən tata səkɨtaha mɨne Iesu Kristo Iərɨmənu səkɨtaha trouəriari pehe namasanien mɨne nəmərinuien m kɨmiaha. \v 4 \x - \xo 1:4 \xt Kal 2:20, 1Tim 2:6, Taet 2:14, 1Jon 5:19\x*Iesu rɨnəseni nɨmɨruien səvənhi memhə tɨ noien ərəha me səkɨtaha. In rɨno iamɨnha irə mə truvehi raka kɨtaha ia nɨtətə ərəha i samarə irə ipwet mɨne. In remhə mesi pen nəkwai Kumwesən Tata səkɨtaha. \v 5 Pwəh nəɡnəɡɨniien revən tukwe ia nuk nuk me. Ouəh, pwəh ro iamɨnhi. \s1 Nəɡkiariien amasan sə ro nɨpərhienien kuatia a \p \v 6 Iou iakərkərinari ia kɨmiaha tɨ nəri nə mə Kumwesən rɨnəkwein kɨmiaha mə tihəuvehe mharə teɡɨn namasanien səvəi Kristo, mətə nəpɨn ouihi a rukurau, nənə kɨmiaha hiəuvei pen təkutamiaha min, mamhəuvən tɨ nəɡkiariien amasan riti mwi. \v 7 \x - \xo 1:7 \xt Wok Me 15:1,24\x*Iakɨni iamɨnhi irə mətə nəɡkiariien amasan riti mwi riwən. Nəɡkiariien amasan sə ro nɨpərhienien kuatia a. Mətə nərmama nepwɨn nəha ikɨn kamho kɨmiaha hiamhekɨr pɨk. Irəha hokeikei mə tuhəuvsini nəɡkiariien amasan səvəi Kristo ruvehe nəɡkiariien əpə riti. \v 8 \x - \xo 1:8 \xt 1Kor 16:22\x*Mətə iakani pehe tukumiaha i trɨni mɨnuə kɨmaha riti uə aɡelo riti sə ruku pen ia neiai trəvisau pehe m kɨmiaha nəɡkiariien amasan riti ropə ia nəɡkiariien amasan nəha iahənəvisau raka m kɨmiaha i, pwəh iərmama nəha revən ia napw. \v 9 Kɨmaha iahəuvəni raka nəɡkiariien i tukumiaha fwe kupwən, nənə təkwtəkwuni takɨni mwi. Trɨni mɨnuə iərmama riti raməvisau m kɨmiaha nəɡkiariien amasan riti ropə ia nəɡkiariien amasan nəha hiəuvəuvehi raka, pwəh iərmama nəha revən ia napw. \v 10 \x - \xo 1:10 \xt 1Tes 2:4\x*Kɨmiaha hiaməfətərɨɡ irə? Ipwet mɨne iakaməmwur mə sin trəkwein amasan ia nirak, iərmama uə Kumwesən? Rerɨmiaha ramrhi mə iakaməmwur tɨ nəfe, mə tako nərmama rerɨnraha raɡien tukw iou uə? Trɨni mɨnuə iakaməmwur ihi mə tako nərmama rerɨnraha raɡien tukw iou rɨpko mhə iou pərhien iərmama riti sə iakamo tukwini nari m Kristo. \s1 Pol ramɨni irapw mə kɨnəfo irə ruvehe mo aposol riti \p \v 11 \x - \xo 1:11 \xt Mat 16:17\x*Piak me, iakokeikei mə kɨmiaha tihəukurən nəri. Nəɡkiariien amasan i iakɨnəvisau m kɨmiaha rɨpko mhə nəvisauien səvəi iərmama. \v 12 \x - \xo 1:12 \xt Kal 1:1\x*Iapkuvehi mhə ruku pen tɨ iərmama riti. Iərmama riti rɨpkahatən mhə iou irə. Mətə iakɨməuvehi ia nəpɨn nəha Iesu Kristo rier pehe tukw iou. \v 13 \x - \xo 1:13 \xt Wok Me 8:3\x*Kɨmiaha hiəuvəreɡi raka noien səiou sə iakɨnəfo irə kupwən ia nəpɨn nəha iakɨnaməfwaki ihi ia nəfwakiien səvəi nəkur Isrel. Iakɨnamometə pɨk nakalasia me səvəi Kumwesən, mamousari mə takouraha irəha. \v 14 \x - \xo 1:14 \xt Wok Me 22:3\x*Ia nəpɨn nəha iakɨnauvehe mamskai ia nəfwakiien səvəi nəkur Isrel məpi raka iou me nepwɨn tɨ nəri nə mə iakamousari pɨk mamesi pen narəien nəha kaha kupwən me səiou həməuvei pehe. \v 15 \x - \xo 1:15 \xt Aes 49:1, Jer 1:5, Rom 1:1\x*Mətə Kumwesən sə ruvərfi raka iou fwe ia tɨpwi mama səiou, in rəkwein iou, tɨ nəri nə mə rerɨn ramasan tukw iou. \v 16 \x - \xo 1:16 \xt Wok Me 9:3-6, Kal 2:7\x*Nəpɨn rəkwein iou irə, rerɨn raɡien tɨ nəseniien iou iakətə Tɨni mə takəvisau irapw nəɡkiariien amasan səvənhi m nərmama me rɨpko mhə irəha nəkur Isrel. Nənə nəpɨn iakətoni Tɨni, təkwtəkwuni a iapkevən mhə tɨ iərmama riti mə trahatən iou. \v 17 Iapkevən mhə fwe Jerusalem mə takətoni nərmama me nəha haməkupwən ia nirak mho irəha aposol me. Mətə iakier mevən fwe tənə nəha Arepia. Kurirə irə iakrərɨɡ mwi mevən fwe Tamaskes. \v 18 \x - \xo 1:18 \xt Jon 1:42, Wok Me 9:26\x*Nəpɨn nuk kahar rukurau, nənə iakutə pen fwe Jerusalem mə takətoni Pita. Iakuvehi nəfwakiien kəru fwe ikɨn kɨmrau min. \v 19 \x - \xo 1:19 \xt Mat 13:55\x*Mətə iapkətoni mhə aposol me nepwɨn mwi, Jemes əpa, piəvi Iərɨmənu səkɨtaha. \v 20 (Nəɡkiariien i iakamrai rauvehe tukumiaha ia nəmri Kumwesən iakəpwəh neikuəien irə.) \v 21 \x - \xo 1:21 \xt Wok Me 9:30\x*Nəpɨn iakier ia Jerusalem, iakevən fwe ia kwopun me ia profens mi nəha Siria mɨne Silisia. \v 22 Ia nəpɨn nəha, nakalasia me səvəi Kristo ia tənə Jutia həpkətə raka mhə iou, mhəreirei ihi iou. \v 23 Kamhəreɡi a nərmama me kamhəvisau iamɨnhi mə, “Iəmə i kupwən ramometə kɨtaha, təkwtəkwuni raməvisau irapw nahatətəien səkɨtaha sə kupwən ramousari mə trouraha.” \v 24 Nənə irəha həɡnəɡɨni Kumwesən tukwe iou. \c 2 \s1 Pol revən məɡkiari irəha aposol me nepwɨn fwe Jerusalem \p \v 1 \x - \xo 2:1 \xt Wok Me 15:2\x*Nəpɨn nuk fotin rukurau, iakutə pen fwe Jerusalem kɨmrau Panapas. Iakiri mwi Taetas ruvehe kɨmrahar min. \v 2 Iakutə pen iamɨnhi tɨ nəri nə mə Kumwesən rɨnahatən raka iou iakɨnətoni mə takaməkeikei mevən. Nənə iakevən mətoni nəmə asori me səvəi nakalasia me. Nəpɨn kɨmaha əpa, iakɨni pen amasan tɨ nirəha i nəɡkiariien amasan səiou sə iakamɨni irapw tɨ nərmama me rɨpko mhə irəha nəkur Isrel. Iakamo iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə iakəpwəh nokeikeiien mə narimnari me səməme iakamo mɨne iakɨno raka, iakamo auər a. \v 3 \x - \xo 2:3 \xt Wok Me 16:3\x*Ia nəpɨn nəha Taetas kɨmrau min. Nɨpərhienien in iəmə Kris, mətə irəha həpwəh nɨniien mə tukaməkeikei kuvehi ninhum min. \v 4 \x - \xo 2:4 \xt Kal 1:7, Kal 5:1,13\x*Mətə noien səvəi nuvehiien ninhum m iərmama kɨmaha iahəɡkiari irə tɨ nəri nə mə nərmama me nepwɨn kamhəkurirə afafa kɨtaha, mamheikuə mə irəha piəvtaha me. Irəha həuvehe mamhətə afafa kɨtaha, tɨ nəri nə mə Iesu Kristo rɨneivinari ia kɨtaha. Nənə hokeikei mə tuhətoni mə saməfarə irə. Irəha hənuə tuhəsisəɡ mwi kɨtaha ia natuakəmien me səvənraha. \v 5 Mətə kɨmaha iahəpwəh nəseni ananien irəha mə tuhasori ia kɨmaha, tɨ nəri nə mə iahokeikei mə nəɡkiariien amasan i sə ro nɨpərhienien trarə amasan tukumiaha mamevən. \p \v 6 \x - \xo 2:6 \xt Wok Me 10:34\x*Ia nəpɨn nəha, nərmama nepwɨn fwe ikɨn kani irəha mə nəmə asori me. (Mə irəha hasori mhəfo pen irə, mətə iakəpwəh nətərɨɡ penien irə. Iou iakukurən mə Kumwesən ramo rəmnəmwhen a ia nərmama me pam.) Nəmə asori me nəha həpwəh nɨniien nəɡkiariien riti mhərɨpɨn pen ia nəɡkiariien amasan sə iakaməvisau irapw i. \v 7 \x - \xo 2:7 \xt Wok Me 22:21\x*Irəha həpko mhə iamɨnhi irə, mətə hətə sas mə Kumwesən rəmri pehe nəɡkiariien amasan səvənhi ia tɨpaɡe rəɡɨk mə takəvisau irapw irə ramevən tɨ nərmama me rɨpko mhə irəha nəkur Isrel. Noien nəha Kumwesən ro miou rəmwhen a mwi sə rɨno raka m Pita. Pita nəha raməvisau irapw nəɡkiariien amasan səvəi Kumwesən ramevən tɨ nəkur Isrel. \v 8 Nəmə asori me nəha hətə sas mə Kumwesən ramasitu ia kɨmrau pəri ia wok mi nəha iarauo. Ramasitu ia Pita ia wok səvənhi sə in ramo in aposol riti səvəi nəkur Isrel, mamasitu mwi ia nirak ia wok səiou sə iakamo iou aposol riti səvəi nərmama me rɨpko mhə irəha nəkur Isrel. \v 9 \x - \xo 2:9 \xt Jon 1:42\x*Nənə Jemes, mɨne Pita, mɨne Jon, iəmə mirəhar nəha kani irəhar mə pos me səvəi nimwəfwaki, nəpɨn irəhar harənətə Kumwesən ramasitu ia nirak ia namasanien səvənhi, harosə pehe rəɡɨnrahar mwatuk m kɨmrau Panapas rəmwhen mə kɨmaha kusen kuatia. Nənə kɨmaha pam iahəseni mə tahəuai kɨmaha me. Kɨmrau Panapas tarouevən rouəvisau m nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel, nənə irəha tuhəuvən mhəvisau m nəkur Isrel. \v 10 \x - \xo 2:10 \xt Wok Me 11:29-30\x*Mətə nəɡkiariien kuatia a həməni pehe tukumrau i mə rerɨmrau tramrhi nərmama me nautə səvənraha riwən, iarouasitu ia nirəha. Mətə nəri nəha iakɨnətə raka takaməkeikei mo. Rerɨk raɡien tukwe. \s1 Pol rəɡkiari skai m Pita \p \v 11 Mətə nəpɨn Pita ruvehe ia Antiok, iakərer ia nənimen, məɡkiari skai min, tɨ nəri nə mə ramo noien riti rəpwəh nəmwhenien. \v 12 \x - \xo 2:12 \xt Wok Me 11:3\x*Nəpɨn rɨməuvehe vi a ia Antiok, raməni pəri nari irəha piəvtaha me səməme rɨpko mhə irəha nəkur Isrel. Mətə kurirə irə Jemes rərhi nərmama nepwɨn həuvehe. Nəpɨn hapirapw, Pita rɨnaməpwəh nəni pəriien nari irəha nərmama me rɨpko mhə irəha nəkur Isrel, nənə mɨnamərer əpə ia nirəha. In ro iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə rehekɨr nəkur Isrel me nəha səməme kamhəni mə nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel tuhaməkeikei mhəuvən kuvehi ninhum mɨnraha tɨ Loa səvəi Moses. \v 13 Nənə piəvtaha me nepwɨn səməme irəha nəkur Isrel həhekɨr mwi, mhəkurirə ia Pita ia noien nəha ramo. Panapas mwi in rehekɨr, mukurirə irəha. \v 14 Mətə nəpɨn iakətoni mə irəha həpkesi pen mhə nəɡkiariien amasan sə ro nɨpərhienien, iakəɡkiari skai m Pita ia nəmrɨnraha pam. Iakɨni pen tukwe in mə, “Pita. Ik iəmə Isrel, mətə ikɨnəpwəh raka narəien səvəi nəkur Isrel, mamarə ia narəien səvəi nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel. Ro iamɨnhi irə rəfo təkwtəkwuni ikamərhiərhi nərmama me i rɨpko mhə irəha nəkur Isrel mə tuharə ia narəien səvəi nəkur Isrel? \v 15 Ia nətuiien səkrau krɨnouətui pehe iəmə Isrel mi. Rɨpko mhə krau iərmama mi səvəi kwənəkwus əpə riti sə nəkur Isrel kamhəni mə kwənəkwus səvəi nəkur ərəha me. \v 16 \x - \xo 2:16 \xt Wok Me 15:10-11, Rom 3:20-28, Rom 4:5, 11:6, Kal 3:11\x*Mətə krau krouukurən mə iərmama sə ramesi pen Loa səvəi nəkur Isrel rɨpkatukwatukw mhə ia nəmri Kumwesən, mətə iərmama sə ramahatətə ia Iesu Kristo, in əpa nə ratukwatukw ia nənimen.\f + \fr 2:16 \ft Suatuk riti mwi tɨ nɨniien nəɡkiariien nəha ia vas 16 in i mə “Mətə krau kroukurən mə iərmama rɨpkatukwatukw mhə ia nəmri Kumwesən ia nesi penien Loa, mətə nahatətəien ia Iesu Kristo ramo in ratukwatukw ia nənimen.”\f* Nətərɨɡien nəha rɨno mə kɨtaha mwi nəkur Isrel səni nɨpərhienien ia Iesu Kristo. Kɨtaha samahatətə ia Kristo tɨ nəri nə mə noien iamɨnha irə tro kɨtaha satukwatukw ia nəmri Kumwesən. Mətə səpkətɨɡite mhə ia nesi penien Loa, tɨ nəri nə mə iərmama riti riwən ko ruvehe matukwatukw ia nəmri Kumwesən nəpɨn ramesi pen Loa. \v 17 Kɨtaha i nəkur Isrel səuvəuvehe raka tɨ Iesu mə in tro kɨtaha satukwatukw ia nəmri Kumwesən. Mətə mə kɨtaha sətoni mə kɨtaha nəkur ərəha rəmwhen ia nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel, rəfo irə? Kristo ro kɨtaha səuvehe nərmama kamho noien ərəha? Rekəm! \v 18 Mətə trɨni mɨnuə iakuvrhəkɨn mwi Loa nəha sə fwe kupwən iakɨneitehi, noien nəha iakamo ramahatən pen mə pərhien iou iərmama sə iakamərui Loa. \v 19 \x - \xo 2:19 \xt Rom 7:6\x*Ia nɨkaren səvəi Loa, iakuvamhə raka. Loa nəha rousi əpune iou. Nənə tɨ nəri nə mə iakuvamhə raka ia nɨkaren səvəi Loa, iakukurən nɨmɨruien ia nɨkaren səvəi Kumwesən. Rəmwhen mə kɨnərui tərini pen iou ia nei kamarkuaui kɨmrau Kristo. \v 20 \x - \xo 2:20 \xt Jon 13:1, Kal 1:4\x*Rɨpko mhə iou iakamɨru təkwtəkwuni, mətə Kristo ramɨru ia nirak. Nɨmɨruien sə iakamarə irə təkwtəkwuni ia tɨprənə i, iakamarə irə, mamahatətə ia Tɨni Kumwesən. In rokeikei iou memhə tukw iou. \v 21 Ko iapkərarki mhə namasanien i səvəi Kumwesən sə ruvei pehe miou. Trɨni mɨnuə Loa in suatuk iərmama tresi pen tɨ nuveheien matukwatukw ia nəmri Kumwesən, ro iamɨnhi irə Kristo remhə auər a.” \c 3 \s1 Sin ro nɨfeifeiien ro nəkur Kalesia hətə wau ia nəɡkiariien pərhien? \p \v 1 Nəkur Kalesia, kɨmiaha hiamarməri! Kɨnəvisau raka Iesu Kristo m kɨmiaha rəmwhen hiənətoni ia nəmrɨmiaha mə remhə ia nei kamarkuaui. Mətə nɨsɨmə nəha həno nɨfeifeiien mhəuvehi raka kɨmiaha? \v 2 Iakuə takəres nəresien riti tukumiaha i. Fwe kupwən, nəpɨn hiəuvehe vi a mhəuvehi Nənɨmwɨn Ikinan, hiamo nəfe noien ro Kumwesən ruvei pehe Nənɨmwɨn nəha m kɨmiaha? Rosi hiamesi pen Loa səvənhi uə? Kɨmiaha hiəukurən mə rɨpko mhə iamɨnhi. Mətə kɨmiaha hiəreɡi nəɡkiariien amasan səvənhi, mhəni nɨpərhienien irə, ro pen Kumwesən ruvei pehe Nənɨmwɨn səvənhi m kɨmiaha. \v 3 Rəfo kɨmiaha hiamarməri iamɨnhi irə? Fwe kupwən, nəpɨn hiəuvehe vi a mhahatətə ia Iesu, hiamətɨɡite ia nɨskaiien səvəi Nənɨmwɨn Ikinan. Mətə rəfo nəha təkwtəkwuni, ko hiəuvehe mhatukwatukw ia nɨskaiien atukw səkɨmiaha? \v 4 Mətə rəfo ia nəmisəien me həpɨk hiəuvəreɡi raka tɨ Iesu? Hiaməreɡi auər a uə? \v 5 Kumwesən sə rauvei pehe Nənɨmwɨn Ikinan m kɨmiaha, nənə mamo nɨmtətien me ia nəmrɨmiaha, in ramo noien me nəha tɨ nəfe? Tɨ nəri nə mə hiamesi pen Loa? Rekəm! Mətə in ramo noien me nəha tɨ nəri nə mə nəpɨn hiəreɡi nəɡkiariien amasan səvəi Iesu, hiəni nɨpərhienien irə. \v 6 \x - \xo 3:6 \xt Rom 4:3\x*Rerɨmiaha tramrhi Epraham fwe kupwən. Nəkukuə Ikinan rani mə Epraham “rɨni nɨpərhienien ia Kumwesən. Nənə tɨ nəri nə mə in rahatətə iamɨnhi, Kumwesən rətə in mə in ratukwatukw ia nənimen.” \v 7 Ro pen kɨmiaha tihaməkeikei mhəukurən mə nərmama səməme kamhahatətə, irəha nəha nɨpwnəti Epraham me. \v 8 Nəkukuə Ikinan ruvəni raka fwe kupwən mə Kumwesən trɨni nərmama i rɨpko mhə irəha nəkur Isrel mə irəha hatukwatukw ia nənimen tɨ nəri nə mə kamhahatətə irə. Nəpɨn noien nəha rɨpkuvehe mhə ihi, Nəkukuə Ikinan rɨnəvisau pen nəɡkiariien amasan i m Epraham. Rɨni mə, “Nərmama ia tənəmtənə me pam tuhəuvehi namasanien səiou truku pen ia kwənəkwus səim.” \v 9 Ro iamɨnhi irə sətoni mə Kumwesən raməkwein amasan ia nərmama səməme kamhahatətə irə rəmwhen raməkwein amasan ia Epraham tɨ nəri nə mə Epraham ramahatətə irə. \v 10 \x - \xo 3:10 \xt Dut 27:26\x*Mətə nərmama me pam səməme kamhətɨɡite ia nesi penien Loa mə tro irəha hatukwatukw ia nəmri Kumwesən, Kumwesən raməkwein ərəha ia nirəha. Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə nəɡkiariien i sə kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan rəuiui irəha. Rɨni mə, “Kumwesən trəkwein ərəha ia nərmama me pam həpko mhə narimnari me pam kɨmərai pen ia nəkukuə səvəi Loa.” \v 11 \x - \xo 3:11 \xt Rom 1:17, Kal 2:16\x*Nənə ruvehe mɨno nukurənien i tɨ nərmama mə iərmama riti riwən ko resi pen Loa nənə muvehe matukwatukw ia nəmri Kumwesən. Rɨno nukurənien i tɨ nəri nə mə Nəkukuə Ikinan rani mə, “Iərmama sə ratukwatukw ia nəmri Kumwesən ia nahatətəien səvənhi, in truvehi nɨmɨruien.” \m \v 12 \x - \xo 3:12 \xt Rom 10:5\x*Mətə Loa in ropə ia nahatətəien. Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə Loa rani mə, “Iərmama sə ramo narimnari me pam nəha Loa rani truvehi nɨmɨruien irə.” \v 13 \x - \xo 3:13 \xt Rom 8:3, 2Kor 5:21, Kal 4:5, Dut 21:23\x*Mətə Kristo ruvəfi raka nari ia kɨtaha. Loa nəha ko rɨpkəkwein ərəha mhə mwi ia kɨtaha, tɨ nəri nə mə Iesu rɨməuvehi təmwkɨtaha, muvehe mo in iərmama sə Kumwesən raməkwein ərəha irə. Rəmwhen ia nəɡkiariien i kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan rani mə, “Trɨni mɨnuə kousi əpune iərmama riti nɨpwran rəɡher ia nei, ramahatən pen mə Kumwesən raməkwein ərəha irə.” \v 14 Mətə təkwtəkwuni, tɨ nəri nə mə Iesu Kristo remhə iamɨnhi, namasanien sə Kumwesən rɨməuvei pen m Epraham ko ruvehe tɨ nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel. Tɨ nəri nə mə kɨtaha samahatətə ia Iesu, səukurən nuvehiien Nənɨmwɨn nəha Kumwesən ruvəni raka mə truvei pehe m kɨtaha. \s1 Promes mɨne Loa \p \v 15 Piak me, iakuə takɨni noien riti səkɨtaha nərmama, mahatən nəri nəha iakaməɡkiari irə. Nəpɨn iərmama kəru krourai sun nəɡkiariien riti nənə rouərihi nɨpekə tukwe, rəknekɨn tɨ iərmama riti mə trɨfi nɨpekə səvənrau, mərihi atukw a səvənhi riti. \v 16 \x - \xo 3:16 \xt Wok Me 7:5\x*Fwe kupwən, Kumwesən rɨno promes me səvənhi m Epraham mɨne mwipwɨni. Kumwesən rəpwəh nɨniien mə ramo promes me səvənhi m Epraham mɨne “nɨmwipwɨni me.” Nəɡkiariien i mə “Nɨmwipwɨni me” ramɨni nərmama həpɨk. Mətə Kumwesən rɨni mə ramo promes me səvənhi m Epraham “mɨne mwipwɨni.” Nəɡkiariien i “mwipwɨni” ramɨni iərmama kuatia. Mwipwi Epraham nəha Kumwesən rəɡkiari irə in nə Kristo. \v 17 \x - \xo 3:17 \xt Eks 12:40\x*Nɨpwrai nəɡkiariien səiou ro iamɨnhi: Fwe kupwən, Kumwesən rɨno promes riti səvənhi m Epraham, marə mɨni mwi mə nəɡkiariien nəha səvənhi traməkeikei mukuə. Nəpɨn nuk fo-hantret-toti rukurau, nənə Loa ruvehe. Mətə Loa nəha ko rɨpkousi ərəɡrəɡi mhə promes nəha Kumwesən rɨnəmri raka m Epraham fwe kupwən. \v 18 \x - \xo 3:18 \xt Rom 4:14, 11:6\x*Trɨni mɨnuə kɨtaha saməuvehi narimnari me sə Kumwesən rauvei pehe tɨ nəri nə mə samesi pen Loa, noien nəha ramahatən pen mə promes nəha səvəi Kumwesən ruvehe muvəiwən. Nənə ko səpkuvehi mhə narimnari me nəha ruku pen tɨ promes nəha. Mətə Epraham ruvehi narimnari me nəha Kumwesən rɨməuvei pen min tɨ nəri nə mə Kumwesən rɨno promes mə tro iamɨnhi. \s1 Kumwesən rɨməuvei pehe Loa tɨ nəfe? \p \v 19 \x - \xo 3:19 \xt Rom 5:20, Wok Me 7:38\x*Ro iamɨnhi irə Kumwesən rɨməuvei pehe Loa tɨ nəfe? Tɨ nəri nə mə nərmama kamho noien ərəha me, ro pen in rɨrɨpɨn pen Loa ia promes səvənhi, mə Loa traməmak meste mwipwi Epraham sə promes səvənhi rɨnəɡkiari irə truvehe. Nəpɨn Loa ruvehe irə, naɡelo me həuvei pen m Moses, nənə kɨmaha iahəuvehi ia rəɡi Moses, iəmə sə ramərer ia nɨmwrhenhi Kumwesən mɨne kɨmaha. \v 20 Mətə iərmama sə ramərer ia nɨmwrhenhi iərmama kəru iamɨnha irə mə truvi sɨmwɨn irau, rɨpko mhə səvəi iərmama kuatia nə in, mətə Kumwesən in kuatia a. \p \v 21 \x - \xo 3:21 \xt Rom 8:2-4\x*Ro iamɨnhi irə kɨtaha tsəɡkiari ia narimnari me i mhəfni irə? Loa səvəi Kumwesən rərəha mətə promes me səvəi Kumwesən hamasan? Rekəm, kɨtaha ko səpkɨni mhə iamɨnhi irə. Trɨni mɨnuə Kumwesən rɨməuvei pehe loa riti sə rukurən nuvei peheien nɨmɨruien, kɨtaha tsesi pen loa nəha nənə mhəuvehe mhatukwatukw ia nəmri Kumwesən. \v 22 \x - \xo 3:22 \xt Rom 3:9-19, Rom 11:32\x*Mətə rɨpko mhə iamɨnhi irə. Nəkukuə Ikinan rani mə noien ərəha rəuiui nərmama me pam, mərihi tərini irəha. Ro iamɨnhi irə narimnari me pam Kumwesən rɨno promes mə truvei pehe m kɨtaha, kɨtaha səukurən nuvehiien tɨ nəri nə mə səni nɨpərhienien ia Iesu Kristo. \v 23 \x - \xo 3:23 \xt Kal 4:3\x*Fwe kupwən, nəpɨn Kristo rɨpkuvehe mhə ihi mə tsahatətə irə, kɨtaha samarə teɡɨn Loa səvəi Moses. Loa nəha raməkwtəmhiri kɨtaha. Rəmwhen mə samarə ia kalapus mamheitenhi mheste Kristo trɨpkier pehe tukutaha mə tsahatətə irə. \v 24 \x - \xo 3:24 \xt Rom 10:4\x*Fwe kupwən, Loa nəha rasori ia kɨtaha, mamətui tukutaha. Sənamarə teɡɨn Loa nəha meste Kristo ruvehe. Nənə nəpɨn Kristo ruvehe, kɨtaha sahatətə irə mə tsəuvehe mhatukwatukw ia nəmri Kumwesən. \v 25 Mətə təkwtəkwuni nəha, tɨ nəri nə mə Kristo ruvəuvehe raka, nənə samahatətə irə, səpkarə teɡɨn mhə Loa. \v 26 \x - \xo 3:26 \xt Jon 1:12\x*Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə kɨmiaha pam nə nɨpwnəti Kumwesən me tɨ nəri nə mə hiamahatətə ia Iesu Kristo. \v 27 \x - \xo 3:27 \xt Rom 6:3, 13:14\x*Kɨmiaha pam sə hiəno raka paptaes mə tihəuvehe mho kuatia kɨmiaha Kristo, hiəuvəuvehi raka Kristo rəmwhen hiamarkahu karkahu. \v 28 \x - \xo 3:28 \xt Rom 10:12, 1Kor 12:13\x*Nənə təkwtəkwuni rɨpko mhə kɨmiaha nepwɨn nəkur Isrel mɨne nepwɨn rɨpko mhə nəkur Isrel. Rɨpko mhə kɨmiaha nepwɨn nərmama səməme hiamo slef mɨne nepwɨn hiəpko mhə slef. Rɨpko mhə kɨmiaha nepwɨn nɨpran mɨne nepwɨn nərman. Iakɨni iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə kɨmiaha pam kuatia a ia Iesu Kristo. \v 29 \x - \xo 3:29 \xt Rom 4:13\x*Trɨni mɨnuə səvəi Kristo nə kɨmiaha, nɨpwnəti Epraham me nə kɨmiaha. Kɨmiaha nə nəkwərhakwərha me tihəuvehi narimnari amasan me nəha Kumwesən rɨno raka promes mə truvei pen m Epraham. \c 4 \s1 Kɨmiaha nə nɨpwnəti Kumwesən me \p \v 1 Nɨpwrai nəɡkiariien səiou ro iamɨnhi irə. Nəpɨn iərmama remhə, nautə me pam səvənhi səvəi tɨni. Mətə trɨni mɨnuə tɨni ramouihi ihi, ko in rɨpkasori mhə ia nautə me nəha, mətə in rəmwhen a ia slef. \v 2 Nəpɨn ramouihi ihi trarə teɡɨn nəmə asori me nepwɨn. Irəha tuhətui amasan tɨ nautə səvənhi meste nəpɨn nəha tata səvənhi rɨməni. \v 3 \x - \xo 4:3 \xt Kal 3:23, Kol 2:20\x*Rəmwhen a mwi ia kɨtaha. Nəpɨn sənaməkwərhakwərha ihi samarə teɡɨn nənɨmwɨn me i irəha nukune noien me səvəi tɨprənə i. Irəha kamhərɨmənu ia kɨtaha səmwhen ia slef me. \v 4 Mətə nəpɨn atukwatukw nəha Kumwesən rɨməni ruvehe, nənə in rərhi pehe Tɨni. Pran riti rərəhi. Rətui pehe, marə teɡɨn Loa səvəi Moses, \v 5 \x - \xo 4:5 \xt Kal 3:13\x*mə in trərəku raka səməme kamharə teɡɨn Loa nəha. Kumwesən ro iamɨnhi irə mə tresi kɨtaha səuvehe mho nɨpwnətɨn me. \v 6 \x - \xo 4:6 \xt Rom 8:15-16\x*Tɨ nəri nə mə nɨpwnətɨn me i kɨtaha, rərhi pehe Nənɨmwɨn səvəi Tɨni ruvehe mamarə ia rerɨtaha. Ia Nənɨmwɨn nəha kɨtaha saməkwein Kumwesən mə, “Rɨmɨmaha, Tata!” \v 7 \x - \xo 4:7 \xt Rom 8:17, Kal 3:29\x*Ro iamɨnhi irə rɨpko mhə kɨmiaha hiamo ihi slef ia kɨmiaha, mətə kɨmiaha nɨpwnəti Kumwesən me. Tɨ nəri nə mə kɨmiaha nɨpwnəti Kumwesən me, ro pen Kumwesən truvei pehe m kɨmiaha narimnari me nəha rɨməni mə truvei pen m nɨpwnətɨn me. \s1 Pol rerɨn rəpou tɨ nəkur Kalesia \p \v 8 \x - \xo 4:8 \xt 1Kor 8:4-6\x*Fwe kupwən, nəpɨn kɨmiaha hiamreirei Kumwesən, hiəmwhen ia slef me səvəi kumwesən eikuə me. \v 9 Mətə təkwtəkwuni nəha hiəuvəuvehe mhəuvəukurən raka Kumwesən, uə ramasan mwi iakɨni mə təkwtəkwuni Kumwesən ruvəukurən raka kɨmiaha. Mətə rəfo hiamrərɨɡ mwi tɨ nənɨmwɨn me i irəha nukune narəien kupwən səkɨmiaha. Irəha nəɡsenraha riwən. Ho nəri auər a. Hiokeikei mə tihəmwhen mwi ia slef me səvənraha uə? \v 10 \x - \xo 4:10 \xt Rom 14:5, Kol 2:16\x*Hiaməsiai nəpɨn ikinan me, mɨne məkwə me, mɨne nuk me. \v 11 Iakamhekɨr tukumiaha. Rosi iakɨnəmwur auər a ia kɨmiaha uə? \v 12-13 \x - \xo 4:12-13 \xt 1Kor 2:3\x*Piak me, iakase kɨmiaha mə tihaməkeikei mhəuvehi noien səiou. Hətə ro. Iakuvəuvehi raka noien səkɨmiaha. Kɨmiaha hiəuvəukurən raka mə fwe kupwən iakɨməuvehe tukumiaha tɨ nəri nə mə nemhəien riti rarə ia nɨpwrak. Ia nəpɨn nəha iakɨməkupwən məvisau irapw nəɡkiariien amasan səvəi Iesu m kɨmiaha. Mətə kɨmiaha hiəpko mhə nəmisəien miou. \v 14 Nɨpərhienien nemhəien səiou rɨskai, hiamarkut pɨk irə, mətə hiəpwəh nəmwəkiien iou tukwe, uə hiəpkərhi irapw mhə iou, rekəm. Hiəuvehi puvnimwə pehe iou rəmwhen ia iou aɡelo riti səvəi Kumwesən, uə iou nəha Iesu Kristo. \v 15 Ia nəpɨn nəha rerɨmiaha raɡien pɨk. Mətə naɡienien nəha səkɨmiaha ruvəwəku? Iakani pehe tukumiaha i mə pərhien fwe kupwən trɨni mɨnuə rɨməru tukumiaha, hiəpkukumwiri raka a nənimemiaha mhəuvei pehe miou iakomasan səiou irə. \v 16 \x - \xo 4:16 \xt Amos 5:10\x*Mətə rəfo nəha təkwtəkwuni? Rosi tɨ nəri nə mə iakamɨni pehe tukumiaha i nəɡkiariien pərhien hiaməmwəki iou tukwe uə? \v 17 Nərmama me nəha kamhəmwur pɨk tukumiaha, mətə həpko mhə tɨ nəri amasan riti. Irəha hokeikei mə tuhəvi raka kɨmiaha mə tihaməmwur əpa tɨ nirəha. \v 18 Ramasan mə hiaməmwur tɨ noien narimnari me, mətə tihaməkeikei mhəmwur tɨ noien amasan. Nəɡkiariien nəha ro nɨpərhienien ia nəpɨn me, nəri auər a mə samarə kɨtaha miou uə səpkarə mhə kɨtaha miou. \v 19 Nəkwərhakwərha me səiou. Iakreɡi iakaməmisə pɨk mwi tukumiaha rəmwhen ia pran təkutan raməmisə mə trərəhi iəkunouihi. Takreɡi iamɨnhi meste kɨmiaha tihəuvehi noien atukwatukw səvəi Kristo ia nɨmɨruien səkɨmiaha. \v 20 Ko ramo kɨtaha m kɨmiaha nəha təkwtəkwuni, nənə ko iapkəɡkiari skai mhə m kɨmiaha. Mətə iou iakamarə isipwɨn, iakreirei mə takəfo masitu ia kɨmiaha. \s1 Pol rusipekɨn ia Heka mɨne Sera \p \v 21 Kɨmiaha səməme hiokeikei mə tiharə teɡɨn Loa səvəi Moses, tiho mhəni pehe ro tukw iou i. Hiəuvəreɡi raka nəfe Loa nəha rani uə rekəm? \v 22 \x - \xo 4:22 \xt Jen 16:15, 21:2\x*Kɨmərai pen iamɨnhi mə Epraham tɨni kəru iərman. Pran sə in slef rərəhi riti, nənə pran sə rɨpko mhə in slef rərəhi riti. \v 23 \x - \xo 4:23 \xt Rom 9:7-9\x*Tɨni slef rətui rəmwhen ia nəkwərhakwərha me nepwɨn a. Mətə tɨni prən nəha rɨpko mhə in slef rətui tɨ nəri nə mə Kumwesən rɨno promes iamɨnha irə ia prən nəha. \v 24 \x - \xo 4:24 \xt Rom 8:15, Kal 5:1\x*Nəɡkiariien nəha ro nɨpərhienien irə, mətə ramasan mə iakusipekɨn irə. Prən mi nəha kəru krouəmwhen ia nəɡkiariien kəru Kumwesən rɨnərihi tərini əknekɨn. Prən nəha Heka rəmwhen ia Loa səvəi Moses sə Kumwesən rɨməuvei pen fwe təkuər Sinae. Loa nəha ramərəhi nəkwərhakwərha, mətə irəha slef me. \v 25 Heka rəmwhen ia təkuər Sinae fwe Arepia, məmwhen mwi ia taon nəha Jerusalem ipwet mɨne, tɨ nəri nə mə taon nəha ro slef irə, nənə nəkwərhakwərha me səvənhi irəha mwi slef me. \v 26 \x - \xo 4:26 \xt Hip 12:22, Rev 3:12, Rev 21:2,10\x*Mətə Jerusalem nəha fwe ia neiai rəmwhen ia prən nəha rɨpko mhə in slef. Nənə in nə mama səkɨtaha. \v 27 Rəmwhen ia nəɡkiariien i kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan rani mə, “Aɡien, pran sə ipkəkwəhakwen mhə! Əkwein əpwəmwɨs, maɡien, pran sə ipkəmisə raka mhə tɨ nərəhiien iəkunouihi! Nəkwərhakwərha me səvəi prən nəha kɨnəpwəh in, tuhəpɨk mhəpi raka nəkwərhakwərha me səvəi prən sə səvənhi fwe iərman.” \v 28 \x - \xo 4:28 \xt Rom 9:7, Kal 3:29\x*Piak me, kɨmiaha nə nɨpwnəti Kumwesən me. Hiəmwhen ia Aesak, iəkunouihi sə rɨnətui tɨ nəri nə mə Kumwesən rɨno promes mə tro iamɨnhi. \v 29 Mətə fwe kupwən, iəkunouihi nəha Ismael sə rɨnətui rəmwhen ia nəkwərhakwərha me nepwɨn, ramometə iəkunouihi nəha Aesak sə rɨnətui ia nɨskaiien səvəi Nənɨmwɨn səvəi Kumwesən. Rəmwhen a mwi ipwet mɨne. \v 30 \x - \xo 4:30 \xt Jen 21:10, Jon 8:35\x*Mətə Nəkukuə Ikinan raməfni irə? Rani mə, “Ərhi irapw prən nəha in slef irau tɨni, tɨ nəri nə mə tɨni slef nəha ko rɨpkɨpeki pəri mhə nautə səvəi tata səvənhi irau tɨni prən nəha rɨpko mhə in slef.” \v 31 \x - \xo 4:31 \xt Kal 3:29\x*Ro pen, piak me, rɨpko mhə kɨtaha nɨpwnəti prən nəha in slef, mətə kɨtaha nɨpwnəti prən nəha rɨpko mhə in slef. \c 5 \p \v 1 \x - \xo 5:1 \xt Jon 8:32,36, Kal 2:4, 5:13, Wok Me 15:10\x*Kristo rɨneivi raka nari ia kɨtaha. In rɨno noien nəha mə nari riti trəpwəh nəsisəɡien mwi kɨtaha. Ro iamɨnhi irə kɨmiaha tihaməkeikei mhərer əknekɨn, mhəpwəh nəseniien Loa nəha rəkwtəmhiri kɨmiaha hiəuvehe mwi mho slef ia kɨmiaha. \p \v 2 Həreɡi ro, iou Pol iakani pehe tukumiaha i, trɨni mɨnuə hiəseni kuvehi ninhum m kɨmiaha tɨ Loa nəha, nemhəien səvəi Kristo trɨpkasitu anan mhə ia kɨmiaha. \v 3 Iakuə takɨni irapw mwi tukumiaha i. Trɨni mɨnuə iərman riti rəseni kuvehi ninhum min tɨ Loa nəha, in traməkeikei mesi pen pam nəfe Loa nəha rani. \v 4 Ik sə ikuə tikesi pen Loa nəha mə tikuvehe matukwatukw ia nəmri Kumwesən, kɨnərai raka ik. Ikɨnəpwəh noien kuatia kɨmirau Kristo, mɨnəpwəh namasanien səvəi Kumwesən. \v 5 Mətə kɨtaha i saməmri pen əknekɨn nətərɨɡien səkɨtaha ia Kumwesən mə in tro kɨtaha satukwatukw ia nənimen tɨ nəri nə mə samahatətə ia Kristo. Nənɨmwɨn Ikinan ramo kɨtaha saməskai mə tsameitenhi meste nəri nəha trier irapw. \v 6 \x - \xo 5:6 \xt 1Kor 7:19, Kal 6:15\x*Nəpɨn səuvehe mho kuatia kɨtaha Iesu Kristo, nəri auər a mə iərmama riti kuvehi ninhum min uə kɨpkuvehi mhə ninhum min. Mətə nəri asori kɨtaha tsaməkeikei mhahatətə ia Iesu, nənə mhokeikei Kumwesən mɨne nərmama me. \v 7 \x - \xo 5:7 \xt Kal 1:6\x*Fwe kupwən, kɨmiaha hiamaiu amasan. Sin rərer tukuahaɡ kɨmiaha mɨnise kɨmiaha mə tihəpwəh nesi penien nəɡkiariien sə ro nɨpərhienien? \v 8 Noien nəha rɨpkuku pen mhə tɨ Kumwesən sə raməkwein kɨmiaha. \v 9 \x - \xo 5:9 \xt 1Kor 5:6\x*Kɨmiaha tihaməsiari. “Yis ouihi trəsə bred asori rəsisi.” \v 10 \x - \xo 5:10 \xt Kal 1:7, 2Kor 11:15\x*Mətə iou iakətɨɡite ia Iərɨmənu səkɨtaha mə nətərɨɡien səkɨmiaha trɨpkuvehe mhə mopə ia nətərɨɡien səiou. Iərmama nəha rameikuə ia kɨmiaha, iou iakreirei mə in sin, mətə Kumwesən trərpwɨn noien ərəha səvənhi. \v 11 \x - \xo 5:11 \xt 1Kor 1:23\x*Piak me, hətərɨɡ ro, trɨni mɨnuə iakaməvisau ihi mə nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel tuhaməkeikei mhəuvən kuvehi ninhum mɨnraha, rəfo nəkur Isrel kamhometə ihi iou? Trɨni mɨnuə iakaməvisau ihi nəɡkiariien nəha, ko niemaha rɨpkəpi mhə irəha. Mətə niemaha raməpi irəha tɨ nəri nə mə iakaməvisau irapw nemhəien səvəi Iesu ia nei kamarkuaui. \v 12 Nərmama me nəha səməme kamhəni mə tihaməkeikei mhəuvən kuvehi ninhum m kɨmiaha tɨ Loa, iakreɡi mə ko irəha hərai raka mwatuk səvənraha, rerɨk raɡien! \p \v 13 \x - \xo 5:13 \xt 1Tes 2:16\x*Piak me, Kumwesən rɨnəkwein raka kɨmiaha, mɨneivi raka nari ia kɨmiaha. Mətə tihəpwəh nɨniien iamɨnhi irə mə, “Loa nəha rəpwəh nəkwtəmhiriien iou, ro pen iakukurən noien narimnari me i noien ərəha səvəi nɨpwrak rokeikei.” Kɨmiaha tihəpwəh nɨniien iamɨnhi irə, mətə tihaməkeikei mho tukwini nari m kɨmiaha me, tɨ nəri nə mə hiokeikei kɨmiaha me. \v 14 \x - \xo 5:14 \xt Mat 5:43, Rom 13:9\x*Nəɡkiariien riti nəha ia Loa səvəi Moses rəuiui loa me pam. In i nəɡkiariien i rani mə, “Tikaməkeikei mokeikei piam rəmwhen ikokeikei atukw a ik.” \v 15 Mətə trɨni mɨnuə hiamahiahi kɨmiaha me rəmwhen ia kuri me, tihaməsiari kamo hiouraha pam kɨmiaha me. \s1 Nənɨmwɨn Ikinan mɨne noien ərəha səvəi nɨpwrai iərmama \p \v 16 \x - \xo 5:16 \xt Rom 8:4, Kal 5:25\x*Mətə iakani pehe tukumiaha i mə tihaməkeikei mhəuvehi nɨskaiien səvəi Nənɨmwɨn Ikinan mharə irə. Nəpɨn hiamo iamɨnhi irə tihəpko mhə narimnari me i noien ərəha səvəi nɨpwramiaha rokeikei. \v 17 \x - \xo 5:17 \xt Rom 7:15-23, 1Tes 2:11\x*Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə noien ərəha səvəi nɨpwrai iərmama rokeikei narimnari me səməme Nənɨmwɨn Ikinan rəpwəh nokeikeiien. Rəmwhen a mwi Nənɨmwɨn Ikinan rokeikei narimnari me i noien ərəha səvəi nɨpwrai iərmama rəpwəh nokeikeiien. Noien ərəha səvəi nɨpwrai iərmama mɨne Nənɨmwɨn Ikinan irau krouəmwəki irau me. Ro pen rəknekɨn tukumiaha mə tiho narimnari me hiokeikei mə tiho. \v 18 \x - \xo 5:18 \xt Rom 6:14, 8:14\x*Mətə trɨni mɨnuə Nənɨmwɨn Ikinan ramiri kɨmiaha, Loa nəha ko rɨpkəkwtəmhiri mhə mwi kɨmiaha. \v 19 \x - \xo 5:19 \xt 1Kor 6:9-10\x*Nərmama me i noien ərəha səvəi nɨpwranraha ramiri irəha rɨməru a tɨ nətoniien. Irəha nərman mɨne nɨpran kamhəiri əpnapen irəha me. Irəha kamho noien me nepwɨn həmkemɨk mɨne nəfe nari nətərɨɡien ərəha səvənraha rokeikei. \v 20 Irəha kamhəfwaki m nənɨmwi nari me, mamho nahak, mamhəmwəki irəha me, mamhəvisə. Rerɨnraha ramrhi ərəha irəha me. Niemaha raməpi irəha. Irəha kamhəfiəutə ia nirəha me, mamho nərmama həmwəki irəha me mhərai narəien səvənraha. \v 21 Rerɨnraha ramakres. Irəha kamhənɨmwi nənɨmwiien skai mamhakonə irə, mamho lafet ərəha me, mamho mwi narimnari me nepwɨn iamɨnhi. Iou takɨni pehe tukumiaha i nəɡkiariien i iakuvəni raka fwe kupwən. Nərmama səməme kamho noien iamɨnha irə tuhəpwəh nuvnimwəien ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə. \v 22 \x - \xo 5:22 \xt Efes 5:9\x*Mətə nərmama səməme Nənɨmwɨn Ikinan ramiri irəha həukuə kwənkwanraha sə ramasan me i. Irəha hokeikei nərmama. Rerɨnraha raɡien. Irəha kamharə ia nəmərinuien, mamho nətərɨɡien səvənraha rəpwəmwɨs. Rerɨnraha ramasan tɨ nərmama. Irəha kamho noien amasan. Ia nəpɨn me irəha kamhəkwtəmhiri əknekɨn nəɡkiariien səvənraha mɨne nəfe həni mə tuho. \v 23 \x - \xo 5:23 \xt 1Tim 1:9\x*Noien səvənraha ramasan məpou. Irəha kamhəkoui atukw a irəha mə tuhəpko mhə noien ərəha. Loa riti riwən raməsisəɡ kɨmiaha mə tihəpwəh noien iamɨnha irə. \v 24 \x - \xo 5:24 \xt Rom 6:6, Kol 3:5, 1Tes 2:11\x*Nərmama me səvəi Iesu Kristo rəmwhen mə hənərui tərini pen raka noien ərəha səvəi nɨpwranraha mɨne narimnari me nəha noien ərəha nəha rokeikei pɨk ia nei kamarkuaui. \v 25 \x - \xo 5:25 \xt Rom 8:4\x*Nənɨmwɨn Ikinan rauvei pehe nɨmɨruien vi m kɨtaha. Ro iamɨnhi irə pwəh səkurirə Nənɨmwɨn nəha. \v 26 \x - \xo 5:26 \xt Fil 2:3\x*Rərəha mə saməfiəutə ia kɨtaha me, uə samo niemaha m kɨtaha me, uə rerɨtaha ramakres narimnari me səkɨtaha me. \c 6 \s1 Kɨmiaha tihasitu ia kɨmiaha me \p \v 1 \x - \xo 6:1 \xt Mat 18:15, Jem 5:19\x*Piak me, trɨni mɨnuə kɨmiaha riti rɨmwei ia nərəhaien, kɨmiaha səməme hiəuvəskai ia Nənɨmwɨn Ikinan tihaməkeikei mhəiri məru in, pwəh rɨrərɨɡ mwi tɨ suatuk amasan. Mətə tihaməsiari kamo kɨmiaha mwi tihəreɡi noien ərəha ruvi nətərɨɡien səkɨmiaha mo kɨmiaha hiəmwei. \v 2 \x - \xo 6:2 \xt Rom 15:1\x*Tihasitu ia kɨmiaha me mhəvrani nari pəmpəm me səkɨmiaha me. Noien nəha tiho nənə mhesi pen nəkwai Kristo. \v 3 Rərəha mə iərmama auər a riti rerɨn tramrhi atukw a in, mamɨni iamɨnhi irə mə, “Eh, iou iərmama riti.” Iərmama sə ramo noien nəha rameikuə atukw a irə. \v 4 \x - \xo 6:4 \xt 1Kor 11:28\x*Iərmama riti traməkeikei mətə sas əpa ia wok səvənhi mə rəmwhen. Mə wok səvənhi ramasan, rukurən nəfiəutə atukwien in tɨ səvənhi əpa wok. Mətə rərəha raməfiəutə atukw a in tɨ wok səvəi iərməpə. \v 5 \x - \xo 6:5 \xt Rom 14:12\x*Iakɨni iamɨnhi tɨ nəri nə mə nərmama kuatia kuatia tuhaməkeikei mhətui amasan tɨ səvənraha wok. \v 6 \x - \xo 6:6 \xt 1Kor 9:11,14\x*Iərmama sə kamahatən in ia nəɡkiariien səvəi Kumwesən, nəpɨn ruvehi nari amasan riti, ramasan mə ruvehi pen nɨpərɨn m iahatən səvənhi. \s1 Nəfe nuni nari iərmama trəpwei tresi əpa mwi nukwan \p \v 7 Kɨmiaha tihəpwəh neikuə atukwien ia kɨmiaha. Hiəukurən mə ko hiarɨs ia Kumwesən? Rekəm! Nəfe nuni nari iərmama trəpwei tresi əpa mwi nukwan. \v 8 Trɨni mɨnuə iərmama rəpwei noien ərəha sə nɨpwran rokeikei, noien nəha səvənhi truvei pen nukwan min, in nə iərmama nəha tremhə. Mətə trɨni mɨnuə iərmama rəpwei noien amasan sə Nənɨmwɨn Ikinan rokeikei, Nənɨmwɨn Ikinan truvei pen nukwan min, in nə nɨmɨruien rerɨn. \v 9 \x - \xo 6:9 \xt 1Tes 3:13\x*Kɨtaha tsaməkeikei mho noien amasan, mhəpwəh nəpouien irə, tɨ nəri nə mə tsesi nukwai noien nəha samo ia nəpɨn atukwatukw səvənhi. \v 10 Ro iamɨnhi irə, rɨno nəpɨn səvənhi pwəh so noien amasan, mhasitu ia nərmama me pam. Irənhə irə, tsaməkeikei mho iamɨnhi irə ia nərmama me nəha irəha piəvtaha me mɨne kɨtirimətaha me tɨ nəri nə mə irəha mwi kamhahatətə ia Iesu. \s1 Nəɡkiariien sampam \p \v 11 Hətoni ro nukwai nəkukuə me i həpwinari. Iakrai atukw ia rəɡɨk ia nəkukuə səkɨmiaha. \v 12 \x - \xo 6:12 \xt Kal 5:11, Fil 3:18\x*Nərmama me nəha səməme kamhərhiərhi kɨmiaha mə tihəuvən kuvehi ninhum m kɨmiaha tɨ Loa səvəi Moses, irəha kamho noien nəha mə nəkur Isrel tuhəɡnəɡɨni irəha. Irəha həpwəh nokeikeiien mə nəkur Isrel tuhometə irəha, ro pen həpwəh nəvisauien nemhəien səvəi Kristo ia nei kamarkuaui. \v 13 Nərmama me nəha səməme kuvəuvehi raka ninhum mɨnraha tɨ Loa səvəi Moses, irəha mwi həpwəh nesi penien Loa nəha. Mətə hokeikei mə tuhəuvehi ninhum m kɨmiaha, nənə kurirə irə tuhəfiəutə ia nirəha ia nəmri nəkur Isrel tɨ noien nəha kɨno ia nɨpwramiaha. \v 14 \x - \xo 6:14 \xt 1Kor 1:31, 2:2\x*Mətə iou takəpwəh nəfiəutəien ia nirak. Takəfiəutə a ia nei kamarkuaui səvəi Iesu Kristo, Iərɨmənu səkɨtaha. Ia nei kamarkuaui nəha iakuvamhə raka mɨnəpwəh raka noien me səvəi tɨprənə i. \v 15 \x - \xo 6:15 \xt Kal 5:6, 2Kor 5:17\x*Ro nəri auər a mə iərman kuvehi ninhum min uə kɨpkuvehi mhə ninhum min, mətə nari pərhien in i mə Kumwesən ro nɨmɨruien səvəi iərmama ruvehe mo sə vi irə. \v 16 Nərmama me pam səməme kamhəkurirə nəɡkiariien nəha pwəh nəmərinuien mɨne napiien trouarə tɨ nirəha, pwəh trouarə mwi tɨ Isrel səvəi Kumwesən. \p \v 17 \x - \xo 6:17 \xt 2Kor 4:10\x*Iakəpwəh nokeikeiien mə iərmama tro iou iakəmwur mwi. Iakuvəuvehi raka təmwki nousiien ia nɨpwrak tɨ nəri nə mə iou iərmama riti səvəi Iesu. \p \v 18 Piak me, pwəh namasanien səvəi Iesu Kristo Iərɨmənu səkɨtaha tramarə tukumiaha. Ouəh, pwəh ro iamɨnhi.