\id COL COL- Kwamera Translation (after typesetting 0613) 
\h Kolosi 
\toc1 Kolosi 
\toc2 Kolosi 
\toc3 Kol 
\mt1 Kolosi  
\imt1 Nəɡkiariien sə rani mə nəfe i nəkukuə  
\ip Kolosi in nəkukuə sə ro kahar i Pol rɨmərai nəpɨn in ramarə ia kalapus fwe Rom ia nəpɨn riti ipaka tɨ nuk 59 uə 60. Epafras revən fwe Rom mɨni pen tɨ Pol mə nahatən eikuə me nepwɨn fwe Kolosi kamhahatən nərmama mə nahatətəien səvənraha ia Kristo rɨpkəmwhen mhə. Nahatən eikuə me nəha hamahatən irəha mə tuhəfwaki m naɡelo me, mhesi pen natuakəmien me nepwɨn, mhəsiai mwi nəpɨn ikinan me nepwɨn. Pol rɨrai nəkukuə i revən tɨ nirəha mə tuhaməkeikei mhərər əknekɨn, mhəpwəh nətərɨɡien ia nahatən eikuə me nəha. Kristo in rasori ia narimnari me pam. Nemhəien səvəi Kristo in əpa ruvehimɨru kɨtaha tɨ noien ərəha me səkɨtaha. Iesu rɨfi nari ia kɨtaha tsəpwəh mwi nɨsiaiien natuakəmien me səvəi iərmama.  
\c 1  
\p
\v 1 \x - \xo 1:1 \xt Efes 1:1\x*Iou Pol, iou aposol riti səvəi Iesu Kristo tɨ nəri nə mə Kumwesən rɨməni nəkwan mə tako, mɨne piəvtaha Timoti.  
\v 2 \x - \xo 1:2 \xt Rom 1:7\x*Nəkukuə i rauvehe tukumiaha nərmama me səvəi Kumwesən fwe taon nəha Kolosi.  
\p Kɨmiaha nə piəvmaha me hiəməuvehe mho kuatia kɨmiaha Kristo, hiamahatətə pərhien irə.  
\p Pwəh Kumwesən Tata səkɨtaha trəriari pehe namasanien mɨne nəmərinuien m kɨmiaha.   
\s1 Nəɡnəɡɨniien mɨne nəfwakiien  
\p
\v 3 Nəpɨn me pam, nəpɨn kɨmaha iahaməfwaki tukumiaha, iahaməni tanak tɨ Kumwesən i in Tata səvəi Iesu Kristo Iərɨmənu səkɨtaha.  
\v 4 Iahaməni tanak tukwe in tɨ nəri nə mə iahəuvəreɡi raka mə kɨmiaha hiamahatətə əknekɨn ia Iesu Kristo nənə mamhokeikei pɨk nərmama me səvəi Kumwesən.  
\v 5 Nahatətəien mɨne nokeikeiien səkɨmiaha ro iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə hiəukurən amasan ia rerɨmiaha mə Kumwesən truvei pehe nəfe nari sə rɨnəpnəpenə irə m kɨmiaha fwe ia neiai. Hiəuvəreɡi raka narimnari me nəha ia nəɡkiariien pərhien, in i nəɡkiariien amasan səvəi Iesu Kristo.  
\v 6 Ia kwopun me pam ia təkure tɨprənə nərmama kamhəni irapw nəɡkiariien amasan səvəi Kristo, nənə raukuə mamo kwənkwan mauverə mamo amasan nɨmɨruien səvəi nərmama me həpɨk. Rəmwhen a mwi ia kɨmiaha nəpɨn hiamreɡi mhəukurən nɨpərhienien nəha ia namasanien səvəi Kumwesən, nənə rauverə mwi mukuə ia nɨmɨruien səkɨmiaha.  
\v 7 Epafras rɨnahatən kɨmiaha ia nəɡkiariien nəha. In iərmama riti səkɨmaha iahokeikei pɨk in, iahamo tukwini pəri nari kɨmaha min. Kɨmaha iahəukurən nətɨɡiteien irə, ramasitu ia wok səvəi Kristo maməɡkiari tukwini səkɨmaha.  
\v 8 In rɨməni pehe tukumaha i mə nokeikeiien səkɨmiaha rasori raku pen tɨ Nənɨmwɨn Ikinan.   
\p
\v 9 \x - \xo 1:9 \xt Efes 1:9,16,17, Fil 1:9\x*Ro iamɨnhi irə nəpɨn iahəreɡi nəvisauien nəha, nənə iahaməfwaki tukumiaha ia nəpɨn me pam, mamhəres mə kɨmiaha tihəuvehe mhəukurən amasan pam nəkwai Kumwesən ia nukurənien sə raku pen tɨ Nənɨmwɨn səvənhi.  
\v 10 \x - \xo 1:10 \xt Fil 1:27, Efes 2:10\x*Ro iamɨnhi irə mɨne kɨmiaha tihamarə ia narəien atukwatukw sə ramo Iərɨmənu səkɨtaha rerɨn ramaɡien, mamhəukuə kwənkwamiaha ia noien amasan me pam, nənə ia nəpɨn me nukurənien səkɨmiaha truvehe masori mwi hiəukurən amasan mwi Kumwesən.  
\v 11 \x - \xo 1:11 \xt Efes 1:19, 3:16\x*Iahaməfwaki mə nɨskaiien asori səvəi Kumwesən tro kɨmiaha hiəskai nəpɨn nərəhaien truvehe, pwəh hiərer əknekɨn ia nəpɨn me pam, nənə mho nətərɨɡien səkɨmiaha rəpwəmwɨs, nənə mamho kɨmiaha hiamaɡien  
\v 12 \x - \xo 1:12 \xt Efes 1:11,18\x*mamhəni tanak tɨ Tata Kumwesən tɨ nəri nə mə in rɨno kɨmiaha mə hiəukurən nuvehi pəriien nautə kɨmiaha nərmama ikinan me səvənhi. In rɨnəmri karen nautə nəha ia kwopun rukuraan ikɨn.  
\v 13 \x - \xo 1:13 \xt Luk 22:53, Efes 2:2\x*Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə in rɨpeki raka kɨtaha ia nɨskaiien səvəi nəpitəvien, mɨpeki pen kɨtaha ia nɨtətə sə Tɨni keikei ramərɨmənu irə.  
\v 14 \x - \xo 1:14 \xt Efes 1:6,7\x*Tɨni rɨfi nari ia kɨtaha, mo mə Kumwesən trəpwəh nərpwɨnien noien ərəha me səkɨtaha.   
\s1 Kristo in rasori ia narimnari me pam  
\p
\v 15 \x - \xo 1:15 \xt 2Kor 4:4, Jon 1:18\x*Tɨni Kumwesən in rəmwhen atukwatukw ia Tata səvənhi sə səpkətoni mhə. In nəmritaik sə in rasori ia neiai mɨne tɨprənə mɨne narimnari me pam.  
\v 16 \x - \xo 1:16 \xt Jon 1:3,10\x*In rasori tɨ nəri nə mə in rɨno pam narimnari me nəha, narimnari me səməme samətoni mɨne səməme səpkətoni mhə, kiɡ me, uə ieni mə, uə nənɨmwɨn me səməme kamhəuvehi nasoriien mɨne nərɨmənuien. Narimnari me pam nəha, Tɨni Kumwesən rɨno irəha mə səvənhi.  
\v 17 \x - \xo 1:17 \xt Jon 1:1, 8:58\x*In rɨməkupwən marə ia narimnari me pam, nənə narimnari me pam kamharə tɨ nəri nə mə nɨskaiien səvənhi raməkwtəmhiri irəha.  
\v 18 \x - \xo 1:18 \xt Efes 1:22-23, Wok Me 26:23, Rev 1:5\x*In rasori ia nakalasia me səvənhi irəha həmwhen ia nɨpwran in kənkapwə. In nukunen, iərmama sə rɨməkupwən mətui mwi ia nemhəien səvənhi, ro pen in ramasan ia narimnari me pam mukupwən.  
\v 19 \x - \xo 1:19 \xt Jon 1:16, Kol 2:9\x*Kumwesən ramarə pam ia reri Tɨni mukuər irə. Nənə Kumwesən rerɨn raɡien pwəh ro iamɨnhi irə.  
\v 20 \fig Nɨte Iesu rɨnəmri nəmərinuien|alt="Nail pierced hands" src="HK00322B.TIF" size="col" copy="Horace Knowles" ref="Kol 1:20" \fig*\x - \xo 1:20 \xt Efes 1:10, 2:16, Rom 5:1, Efes 1:7, 2:13, 1Jon 2:2\x*Rerɨn raɡien rɨpeki narimnari me pam ia təkure tɨprənə mɨne ia neiai hənəvisə irəha min, muvi sɨmwɨn pehe irəha ia tɨni, nənə məmri nəmərinuien ia nɨten sə rɨnaiu ia nei kamarkuaui.   
\p
\v 21 \x - \xo 1:21 \xt Rom 5:10, Efes 2:12, 4:18\x*Fwe kupwən kɨmiaha hiamarə isipwɨn tɨ Kumwesən. Hiaməmwəki in tɨ nəri nə mə rerɨmiaha ramrhi ərəha in, nənə mamho noien ərəha me.  
\v 22 \x - \xo 1:22 \xt Efes 2:14-16, Efes 5:27\x*Mətə təkwtəkwuni, tɨ nəri nə mə Tɨni ruvehe iərmama məmwhen ia kɨtaha, memhə, ro pen Kumwesən ro kɨmiaha hiəuvehe in me nepwɨn. In ro iamɨnhi irə mə trərpwi irapw kɨmiaha ia nənimen hiatukwatukw pam,\f + \fr 1:22 \ft Uə “kɨmiaha nəkur ikinan me səvənhi.”\f* mhəmher, kəpwəh nətoniien noien ərəha riti səkɨmiaha.  
\v 23 \x - \xo 1:23 \xt Efes 3:17, Hip 3:14, Mak 16:15, 1Tim 3:16\x*Mətə tihaməkeikei mhəmwur pen ia nahatətəien səkɨmiaha, mamhərer əknekɨn irə, mhəpwəh nɨkiukiuien, mhəpwəh narakaien ia noien sə hiaməmri pen əknekɨn nətərɨɡien səkɨmiaha ia nəɡkiariien amasan nəha hiəuvəreɡi raka mɨne nəfe rani. Kɨnəvisau irapw raka nəɡkiariien amasan nəha ia kwopun me ia tɨprənə. Iou Pol, iou iərmama riti sə iakamasitu ia wok nəha.   
\s1 Pol ramasitu mamsese tɨ nakalasia me səvəi Iesu Kristo  
\p
\v 24 \x - \xo 1:24 \xt Efes 3:13\x*Təkwtəkwuni rerɨk raɡien a mə kamo nəmisəien miou tukumiaha.\f + \fr 1:24 \ft Pol raməmak fwe ia kalapus nəpɨn rɨrai nəkukuə i. Kalapus nəha in nəha nəmisəien sə Pol raməɡkiari irə ia vas 24.\f* Ia nəmisəien me i iakamreɡi ia nɨpwrak, iakamrɨpɨn pen a mamo sampam ia nəmisəien me səvəi Kristo səməme in rɨməreɡi tɨ nɨpwran. Nɨpwran nə in nə nakalasia me səvənhi.  
\v 25 \x - \xo 1:25 \xt Efes 3:2,7-8\x*Iou iərmama riti sə iakamasitu ia nakalasia me nəha. Kumwesən rɨnəmri pehe wok i ia rəɡɨk mə takasitu ia kɨmiaha, məvisau irapw pam nəɡkiariien səvənhi m kɨmiaha.  
\v 26 \x - \xo 1:26 \xt Rom 16:25-26, Efes 3:3-5,9-10\x*Nəɡkiariien nəha in nəɡkiariien riti səvəi Kumwesən rɨnərkwafə tɨ nərmama fwe kupwən, mətə təkwtəkwuni nəha Kumwesən rɨno pui m nərmama me səvənhi.  
\v 27 \x - \xo 1:27 \xt Efes 1:18, 1Tim 1:1\x*Kumwesən rokeikei mə tro nərmama me nəha səvənhi hətoni mhəukurən mə nəɡkiariien nəha in rɨnərkwafə i truvei pen nautə amasan m nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel. Nautə amasan nəha Kristo ia rerɨmiaha, iəmə sə hiamətɨɡite irə truvei pehe nasoriien m kɨmiaha ia neiai.   
\p
\v 28 \x - \xo 1:28 \xt Efes 4:13\x*Kristo nəha, kɨmaha iahaməni irapw in, mamhəvəhaɡ m nərmama me pam, mamhahatən nərmama me pam ia nukurənien me pam, mə irəha pam tuhəuvehe mhəmruə ia noien səvəi Kristo, nənə iahərpwi irapw irəha ia nəmri Kumwesən.  
\v 29 \x - \xo 1:29 \xt Efes 3:7,20, Fil 4:13\x*Ia noien nəha iakaməmwur mamsese tukwe mamesi pen nɨskaiien asori səvəi Kristo sə ramo wok ia nɨmɨruien səiou.   
\c 2  
\p
\v 1 Iakokeikei mə tihəukurən mə iou iakamsese pɨk tukumiaha nəkur Kolosi, mɨne nəkur Laotisia, mɨne nakalasia me pam səməme həpkətoni raka mhə nənimek ia nəpɨn riti.  
\v 2 \x - \xo 2:2 \xt Efes 3:4,18, Kol 1:26\x*Iakokeikei mə takasitu ia nirəha pwəh həreɡi ramasan fwe ia rerɨnraha, mhəuvehe mho kuatia mhokeikei irəha me, mhəukurən amasan nɨpwrai nəɡkiariien pərhien nənə mhəuvehi namasanien me pam səvəi noien i. Ro iamɨnhi irə irəha tuhəukurən nɨpwrai nəɡkiariien sə Kumwesən rɨnərkwafə i fwe kupwən. Nəɡkiariien nəha in Kristo,  
\v 3 \x - \xo 2:3 \xt Aes 45:3, 1Kor 1:24,30, Efes 3:19\x*iəmə sə Kumwesən rɨnərkwafə pen nukurənien amasan me pam səvənhi irə.  
\v 4 \x - \xo 2:4 \xt Rom 16:18, Efes 5:6, Kol 2:8\x*Iakaməɡkiari iamɨnhi irə m kɨmiaha tɨ nəsisəɡien ia nəɡkiariien eikuə me səvəi nərmama sə rəsien mavi raka nətərɨɡien səkɨmiaha.  
\v 5 \x - \xo 2:5 \xt 1Kor 5:3\x*Nɨpərhienien, nɨpwrak rɨpkarə mhə kɨmiaha min, mətə iakamarə kɨtaha m kɨmiaha ia nənɨmwɨk. Nənə rerɨk raɡien pɨk tɨ nəri nə mə iakamətoni mə nətərɨɡien səkɨmiaha kuatia a, nənə hiamahatətə əknekɨn ia Kristo.   
\s1 Nərmama me səvəi Kristo nɨmɨruien səvənraha ruvəuvehe muvəukuər raka  
\p
\v 6 Tɨ nəri nə mə kɨmiaha hiəməuvehi Iesu Kristo mə in Iərɨmənu səkɨmiaha, nənə tihaməkeikei mharə ia narəien kuatia kɨmiaha min.  
\v 7 \x - \xo 2:7 \xt Efes 3:17, Efes 2:20-22\x*Tihəkwtəmhiri əknekɨn in rəmwhen ia nuai nei raməkwtəmhiri əknekɨn tɨprənə. Nɨmɨruien səkɨmiaha traməkeikei mərer əknekɨn irə rəmwhen ia nimwə sə ramərer əknekɨn ia tɨprənə. Nahatətəien səkɨmiaha traməkeikei mɨskai ia nəpɨn me pam rəmwhen kɨnahatən raka kɨmiaha irə. Nənə ia nəpɨn me pam tihaməkeikei mhəni tanak m Kumwesən.   
\p
\v 8 \x - \xo 2:8 \xt Kol 2:3\x*Nərmama nepwɨn nəha irəha kamhəni mə hokeikei pɨk nukurənien. Mətə nəɡkiariien səvənraha ro neikuəien i, nɨpwran riwən, tɨ nəri nə mə ramesi pen a nahatənien səvəi nərmama mɨne nənɨmwɨn me i irəha nukune noien me səvəi tɨprənə i. Nəɡkiariien səvənraha rɨpkesi pen mhə nəvisauien ia Kristo. Tihamətui amasan mə nərmama me nəha tuhəpwəh nərkwiien kɨmiaha ia nəɡkiariien me səvənraha.   
\p
\v 9 \x - \xo 2:9 \xt Jon 1:14,16\x*Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə iərmama nəha Kristo, Kumwesən ramarə pam ia nɨpwran mukuər irə.  
\v 10 \x - \xo 2:10 \xt Efes 1:21-22\x*Nənə tɨ nəri nə mə kɨmiaha hiəməuvehe mho kuatia kɨmiaha min nɨmɨruien səkɨmiaha ruvəukuər raka nari riti mwi riwən tihaməkeikei mhətui. Kristo in rasori ia nənɨmwɨn me pam səməme kamhəuvehi nasoriien mɨne nərɨmənuien.  
\v 11 \x - \xo 2:11 \xt Rom 2:29\x*Nənə tɨ nəri nə mə hiəməuvehe mho kuatia kɨmiaha min, kuvəuvehi raka ninhum m kɨmiaha. Mətə nuvehiien ninhum nəha iakani rɨpko mhə sə nəha iərmama riti ro ia rəɡɨn, rekəm. Iakani nuvehiien ninhum nəha Kristo rɨno mərai raka noien ərəha səvəi nɨpwramiaha.  
\v 12 \x - \xo 2:12 \xt Rom 6:4, Efes 1:19-20, Kol 3:1\x*Nənə nəpɨn kɨno paptaes ia kɨmiaha, kɨnɨmwi kɨmiaha kɨmiaha min. Ia paptaes nəha kɨməuvehi utə mwi kɨmiaha hiətui mwi ia nemhəien kɨmiaha min, tɨ nəri nə mə hiamahatətə ia nɨskaiien səvəi Kumwesən. Ia nɨskaiien nəha in rɨno Kristo rətui mwi ia nemhəien səvənhi.   
\s1 Ia nei kamarkuaui Kumwesən rɨfi nari ia nərmama me səvənhi  
\p
\v 13 \x - \xo 2:13 \xt Efes 2:1,4-5\x*Kɨmiaha nərmama rɨpko mhə kɨmiaha nəkur Isrel kəpwəh nuvehiien ninhum m kɨmiaha ia nɨpwramiaha, fwe kupwən rəmwhen mə hiəuvamhə raka tɨ nəri nə mə hiənamo noien ərəha me, mətə Kumwesən ruvei pehe nɨmɨruien vi m kɨmiaha nəpɨn rɨno Kristo rətui mwi ia nemhəien səvənhi. In rɨnenouenou raka noien ərəha me pam səkɨtaha.  
\v 14 \x - \xo 2:14 \xt Efes 2:14-16, 1Pit 2:24\x*Nəkukuə nəha rərəha ia kɨtaha kɨmərai pen noien ərəha me irə səkɨtaha mə tukərpwɨn pehe m kɨtaha, Kumwesən ruvəuvehi raka raka nəkukuə nəha irau nəɡkiariien me səvəi Loa səməme kamhərkwi kɨtaha, mərui tərini pen ia nei kamarkuaui. Ro pen in rɨfi nari ia kɨtaha.  
\v 15 \x - \xo 2:15 \xt Kol 1:13\x*Ia nei kamarkuaui Kumwesən rətefi nɨskaiien səvəi nənɨmwɨn me səməme kamhəuvehi nasoriien mɨne nərɨmənuien. Rəmwhen mə rərihi tərini rəɡɨnraha, miri irapw irəha ia nəmri nərmama, mahatən pen mə ruvəuvehi irapw nɨskaiien səvənraha ia naruaɡənien.   
\p
\v 16 \x - \xo 2:16 \xt Rom 14:1-12\x*Ro pen tihəpwəh nəseniien iərmama riti rəkiri noien səkɨmiaha ia nɨkaren səvəi nəfe hiamani uə hiamənɨmwi, uə ia nɨkaren səvəi nəfe hiamo ia nəpɨn ikinan me, uə nəpɨn səvəi məkwə vi, uə sapat.  
\v 17 \x - \xo 2:17 \xt Hip 8:5, 10:1\x*Narimnari me nəha həmwhen a ia nənɨmwi nari sə rəpwəh ihi nier peheien, mətə nɨpwran in Kristo.  
\v 18 Nərmama nepwɨn nəha irəha kamhəni mə nərmama tuhaməkeikei mhəuvehi irapw nətərɨɡien səvənraha nənə mhəfwaki m naɡelo me. Irəha kamhəni nəɡkiariien nəha mamhərer ia nəməkrəhaien me səvənraha səməme hənətoni. Kɨmiaha tihəpwəh nukurirəien irəha kamo hiarfai ia nəfe nari hiamaiu tukwe. Nərmama me nəha kamhəfiəutə ia nirəha tɨ nəri nɨpwran riwən, mamhəni nəfe ruku pen tɨ nətərɨɡien atukw səvənraha.  
\v 19 \x - \xo 2:19 \xt Efes 2:21, Efes 4:15-16\x*Irəha həpkəkwtəmhiri əknekɨn mhə Kristo, mətə in rəmwhen ia kənkapwə iərmama. Kɨtaha səmwhen ia nɨpwrai iərmama nəha kwənəkwus me hərkwi tərini kwopun nɨkəkrin me rɨrɨpɨn ikɨn. Nəpɨn Kristo raməkwməni kɨtaha nənə kɨtaha pam səuverə ia nuverəien sə ruku pen tɨ Kumwesən.   
\p
\v 20 Kɨmiaha hiəuvamhə raka kɨmiaha Kristo. Hiənaraka raka raka ia nənɨmwɨn me i irəha nukune noien me səvəi tɨprənə i. Mə ro iamɨnhi irə rəfo kɨmiaha hiamarə ihi rəmwhen kɨmiaha nərmama me səvəi tɨprənə? Rəfo kɨmiaha hiaməsiai natuakəmien me i kamhəni iamɨnhi irə mə,  
\v 21 “Tikəpwəh nuvehiien, məpwəh nəni əɡhanien, məpwəh nɨrapiien”?  
\v 22 \x - \xo 2:22 \xt Aes 29:13, Mat 15:9\x*Natuakəmien me nəha kamhəni nəveɡɨnien mɨne narimnari me hiani uə hiəuvehi nənə triwən mwi. Kamhesi pen nətərɨɡien mɨne nahatənien səvəi iərmama.  
\v 23 Nɨpərhienien, rosi nərmama me nepwɨn kamhətə mə natuakəmien me nəha ho nukurənien i tɨ nəri nə mə ikamesi pen maməmwur mə tikəfwaki skai m Kumwesən, mauvehi irapw nətərɨɡien səim, nɨpwram raməmisə i. Mətə natuakəmien me nəha ko həpkasitu mhə mhəsisəɡ noien ərəha səvəi nɨpwrataha.   
\c 3  
\s1 Nərmama me səvəi Iesu Kristo tuhaməkeikei mharkahu ia nɨmɨruien vi  
\p
\v 1 \x - \xo 3:1 \xt Kol 2:12, Mak 12:36, 16:19, Efes 1:20\x*Tɨ nəri nə mə Kumwesən rɨno kɨmiaha hiətui mwi ia nemhəien kɨmiaha Kristo, ro pen təkwtəkwuni nəha tihaməkeikei mhətui narimnari me fwe irənhə ia kwopun nəha Iesu raməkure ikɨn ia nɨkare Kumwesən mwatuk.  
\v 2 \x - \xo 3:2 \xt Mat 6:33\x*Nətərɨɡien səkɨmiaha traməkeikei məmak ia narimnari me fwe irənhə, mətə trəpwəh nəmakien ia narimnari me ia təkure tɨprənə i.  
\v 3 \x - \xo 3:3 \xt Rom 6:2, 2Kor 5:14\x*Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə kɨmiaha hiəuvamhə raka, nɨmɨruien səkɨmiaha kɨnərkwafə pen ia Kumwesən kɨmiaha Kristo.  
\v 4 \x - \xo 3:4 \xt Fil 1:21, 1Kor 15:43, 1Jon 3:2\x*Nɨmɨruien pərhien səkɨtaha in nə Kristo. Nənə nəpɨn Kristo trɨrərɨɡ pehe mwi, Kumwesən tro nərmama pam hətoni Kristo mɨne kɨtaha, nənə irəha tuhətoni namasanien mɨne nɨskaiien səvənhi.   
\p
\v 5 Ro pen kɨmiaha tihaməkeikei mhəpwəh anan noien ərəha səvəi tɨprənə me i: nɨpran mɨne nərman kamhəiri əpnapen irəha me, irəha kamho noien ərəha sə ro a naurɨsien, mamhokeikei pɨk irəha me tɨ noien ərəha, nətərɨɡien səvənraha rukuər ia noien ərəha, rerɨnraha ramakres (noien nəha rəmwhen mə kamhəfwaki pen m nənɨmwi nari me).  
\v 6 Noien me nəha kamho niemaha raməpi Kumwesən. Trɨpko mhə tui in ruvehe mərpwɨn noien ərəha me səvəi nərmama me nəha səməme kamhərui nəkwan.  
\v 7 Fwe kupwən kɨmiaha mwi hiamarə mamho noien ərəha me nəha nəpɨn noien ərəha me nəha kamhərɨmənu ia kɨmiaha.  
\v 8 \x - \xo 3:8 \xt Efes 4:25-31, 5:4\x*Mətə təkwtəkwuni nəha tihaməkeikei mharaka pam ia nirəha: niemaha, nətəpaharien, nəmwəkiien iərmama, nɨniien nɨkare iərəmə, mɨne nəɡkiariien əmkemɨk sə raku pen ia tərhui iərəmə.  
\v 9 \x - \xo 3:9 \xt Efes 4:22,25\x*Tihəpwəh neikuəien ia kɨmiaha me, tɨ nəri nə mə hiənəpwəh raka nɨmɨruien akuas səkɨmiaha mɨne noien ərəha me səvənhi,  
\v 10 \x - \xo 3:10 \xt Efes 4:24\x*nənə mharkahu ia nɨmɨruien vi. Nɨmɨruien vi nəha in nəha iərmama vi sə Kumwesən rɨno, mamərməvi ia nətərɨɡien səvənhi mə truvehe məmwhen irə.  
\v 11 \x - \xo 3:11 \xt Kal 3:28\x*Tɨ nəri nə mə kɨtaha səuvəuvehe mhəno nərmama vi me ia kɨtaha nəri auər a mə ik iəmə Isrel uə rɨpko mhə ik iəmə Isrel, kuvehi ninhum mik uə kɨpkuvehi mhə ninhum mik, ikukurən amasan nari uə ipkukurən amasan mhə nari, ik slef uə rɨpko mhə ik slef, mətə Kristo in narimnari me pam, mamarə ia rerɨtaha pam.   
\p
\v 12 \x - \xo 3:12 \xt 1Tes 2:9, Efes 4:2,32\x*Kɨmiaha nərmama Kumwesən rɨmərfi kɨmiaha. Kɨmiaha nərmama ikinan mɨne nərmama keikei me səvənhi. Ro iamɨnhi irə kɨmiaha tihaməkeikei mhəuvehi pen nɨmɨruien vi nəha səkɨmiaha rəmwhen ia karkahu səkɨmiaha. Kɨmiaha tihaməkeikei mhapi tɨ nərmama, mho ramasan mɨnraha, mhəuvehi irapw nətərɨɡien səkɨmiaha, mhəpkəfiəutə mhə ia kɨmiaha, mho nətərɨɡien səkɨmiaha rəpwəmwɨs,  
\v 13 \x - \xo 3:13 \xt Efes 4:32, 5:2\x*mhəpwəh nəseniien niemaha rəpi akwauakw kɨmiaha. Trɨni mɨnuə iərmama riti ro rərəha ia kɨmiaha riti ramasan mə hienouenou i. Iərɨmənu səkɨmiaha rɨnenouenou noien ərəha me səkɨmiaha. Ro pen kɨmiaha mwi tihaməkeikei mhenouenou noien ərəha me səkɨmiaha me.  
\v 14 \x - \xo 3:14 \xt Rom 13:8-10, 1Kor 13:13, Efes 4:3\x*Nənə irənhə ia noien me pam nəha, tiharkahu nokeikeiien sə ravi tərini amasan narimnari me pam həuvehe mho kuatia.   
\p
\v 15 \x - \xo 3:15 \xt Fil 4:7, 1Kor 12:13,27, Efes 4:4\x*Nənə pwəh nəmərinuien səvəi Kristo rərɨmənu ia rerɨmiaha, tɨ nəri nə mə Kumwesən rɨnəkwein ia kɨmiaha mə tihəuvehe mhousəsɨmwɨn rəmwhen nɨpwrai iərmama kuatia mharə ia nəmərinuien nəha. Nənə ia nəpɨn me kɨmiaha tihaməkeikei mhəni tanak m Kumwesən.  
\v 16 \x - \xo 3:16 \xt Efes 5:19\x*Pwəh nəɡkiariien səvəi Kristo ramarə pəpwiə ia rerɨmiaha, hiamahatən mamhəvəhaɡ m kɨmiaha me ia nukurənien me pam. Tihani nɨpu me ia nəkukuə nəha Ol Sam, mɨne nɨpu me səvəi nəfwakiien, mɨne nɨpu me səməme kamhəuku pen tɨ Nənɨmwɨn Ikinan, mhəɡnəɡɨni Kumwesən mə rerɨmiaha raɡien tukwe.  
\v 17 \x - \xo 3:17 \xt 1Kor 10:31, Efes 5:20\x*Narimnari me pam səməme hiamo, mɨne nəɡkiariien me pam səməme hiaməni, tihamo mamhəni ia nəɡhi Iesu Iərɨmənu səkɨtaha, mamhəni tanak m Tata Kumwesən tukwe.   
\s1 Nəvəhaɡien revən tɨ nakalasia me ia nimwə me səvənraha  
\p
\v 18 \x - \xo 3:18 \xt Efes 5:22\x*Kɨmiaha nɨpran me, tihaməkeikei mhəsiai nərman me səkɨmiaha. In nə noien atukwatukw nɨpran me kamhahatətə ia Iərɨmənu tuho.   
\p
\v 19 \x - \xo 3:19 \xt Efes 5:25\x*Kɨmiaha nərman me, tihaməkeikei mhokeikei nɨpran me səkɨmiaha, mhəpwəh nometəien irəha.   
\p
\v 20 \x - \xo 3:20 \xt Efes 6:1\x*Kɨmiaha nəkwərhakwərha me, tihaməkeikei mho nəkwai tata mɨne mama me səkɨmiaha ia narimnari me pam, tɨ nəri nə mə noien i ramo Iərɨmənu səkɨtaha rerɨn ramaɡien.   
\p
\v 21 \x - \xo 3:21 \xt Efes 6:4\x*Kɨmiaha tata me, tihəpwəh noien nəkwərhakwərha me səkɨmiaha niemaha rəpi irəha, kamo nətərɨɡien səvənraha rɨmwei.   
\p
\v 22 \x - \xo 3:22 \xt Efes 6:5-8\x*Kɨmiaha slef me, tihaməkeikei mho nəkwai nəmə asori me səkɨmiaha ia tɨprənə i ia narimnari me pam, mətə tihəpwəh noien nəpɨn kamhətoni a kɨmiaha rəmwhen ia nərmama səməme kamhəmwur mə tuho nərmama rerɨnraha raɡien, mətə tiho ia rerɨmiaha pam mhehekɨr Iərɨmənu səkɨtaha.  
\v 23 Nəfe nəɡhɨn hiamo, tiho ia rerɨmiaha pam rəmwhen hiamo tukwini nari m Iərɨmənu səkɨtaha, rɨpko mhə hiamo tukwini nari m nərmama.  
\v 24 Kɨmiaha hiəukurən mə Iərɨmənu səkɨtaha truvei pehe nərəkuien atukwatukw səvəi narimnari me səməme hiamo. Nərəkuien nəha in rɨnəmri karen raka mə səvəi nərmama me səvənhi. Iərɨmənu pərhien sə hiamo tukwini nari min in nə Kristo.  
\v 25 \x - \xo 3:25 \xt Rom 2:11\x*Mətə iərmama sə ramo rərəha truvehi atukwatukw mwi nərəkuien səvəi noien ərəha səvənhi, tɨ nəri nə mə Kumwesən ramo raməmnəmwhen m nərmama me pam.   
\c 4  
\p
\v 1 \x - \xo 4:1 \xt Lev 25:43,53, Efes 6:9\x*Kɨmiaha nəmə asori me, tihaməkeikei mho ratukwatukw m slef me səkɨmiaha pwəh rəmnəmwhen a. Tiho iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə hiəukurən mə kɨmiaha mwi hiamarə teɡɨn iəmə asori riti. Iəmə asori nəha in fwe ia neiai.   
\s1 Nəvəhaɡien me nepwɨn mwi  
\p
\v 2 \x - \xo 4:2 \xt Efes 6:18, Fil 4:6\x*Kɨmiaha tihaməkeikei mhəfwaki m Kumwesən ia nəpɨn me. Nəpɨn tihəfwaki irə, tihəpwəh napriien, mamhəni tanak m Kumwesən.  
\v 3 \x - \xo 4:3 \xt Rom 15:30, Efes 6:19, 1Kor 16:9\x*Tihaməfwaki mwi tukumaha mə Kumwesən trəsevər ia təpinhə tukumaha pwəh iahəni irapw nəvisauien ia Kristo sə fwe kupwən ramərkwafə. Nəɡkiariien i in i iakɨnani irapw nənə kuvehi puvnimwə iou ia kalapus tukwe.  
\v 4 \x - \xo 4:4 \xt Efes 6:20\x*Tihəfwaki mə takɨni irapw nəɡkiariien nəha trəmher amasan rəmwhen a mə takaməkeikei mo iamɨnhi irə.  
\v 5 \x - \xo 4:5 \xt Efes 5:15-16, 1Tes 4:11-12\x*Kɨmiaha tihaməkeikei mho nari ia nukurənien ia nəmri nərmama iruə me mhəpwəh nətə wauien ia nəpɨn riti səkɨmiaha tɨ nuvi peheien irəha.  
\v 6 \x - \xo 4:6 \xt Efes 4:29, 1Pit 3:15\x*Pwəh nəɡkiariien səkɨmiaha ramasan ia nəpɨn me məsien rəmwhen ia nəveɡɨnien kuvei pen sol irə, nənə tihaməkeikei mhəukurən amasan mə tihəfo irə mhərɨpwen nəɡkiariien səvənraha kuatia kuatia.   
\s1 Nəɡkiariien sampam  
\p
\v 7 \x - \xo 4:7 \xt Efes 6:21\x*Tikikas trəvisau irapw pam noien me səiou ia kwopun i m kɨmiaha. In piəvtaha keikei riti sə kɨmaha iahəukurən nətɨɡiteien irə, ramasitu mamo tukwini nari m Iərɨmənu səkɨtaha kɨmaha min.  
\v 8 \x - \xo 4:8 \xt Efes 6:22\x*Takərhi pehe in tukumiaha tɨ noien i, mə in tro kɨmiaha hiəreɡi ramasan, mɨni irapw tukumiaha mə iahaməfarə irə.  
\v 9 \x - \xo 4:9 \xt Flm 10-12\x*In truvehe irau Onesimas, piəvtaha keikei i kɨmaha iahəukurən nətɨɡiteien irə, in iərmama riti səkɨmiaha. Irau trouəvisau narimnari me pam ia kwopun i m kɨmiaha.   
\p
\v 10 \x - \xo 4:10 \xt Wok Me 19:29, 12:12, Wok Me 13:13, Flm 24\x*Aristakas in ramarə ia kalapus kɨmrau min, in rani ramasan tukumiaha. Mak, piəvi Panapas sə karen, in mwi rani ramasan tukumiaha. Mak nəha, kɨmaha iahəuvəni pehe raka tukumiaha i mə kɨmiaha tihaməkeikei mhəsevər ia rerɨmiaha tukwe trɨni mɨnuə ruvehe tukumiaha.  
\v 11 Nənə Josua Jastas in mwi rani ramasan tukumiaha. Ia kwənəkwus me səvəi nəkur Isrel səməme kamhəni nɨpərhienien ia Iesu, iəmənmirəhar i irəhar əpa kamharowok kɨmaha mɨnraha ia nɨkaren səvəi nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə, nənə irəhar harnasitu pɨk ia nirak.  
\v 12 Epafras, iərmama riti səkɨmiaha sə ramo tukwini nari m Iesu Kristo, in mwi rani ramasan tukumiaha. Ia nəpɨn me rerɨn ramrhi kɨmiaha ia nəfwakiien me səvənhi, maməres Kumwesən mə kɨmiaha tihərer əknekɨn mhəmruə nənə mhəukurən amasan narimnari me pam səməme Kumwesən rokeikei.  
\v 13 Iou iakəseni mə nɨpərhienien in ramo wok skai tɨ nasituien ia kɨmiaha, mɨne nəkur Laotisia, mɨne nəkur Hierapolis.  
\v 14 Luk, tokta keikei səkɨtaha, mɨne Temas, irau krauni ramasan tukumiaha.  
\v 15 Tihəni tukwini ramasan səiou revən tɨ piəvtaha me fwe Laotisia, mɨne prən nəha Nimfa, mɨne nakalasia me səməme kamhousəsɨmwɨn irəha me ia nəkwai nimwə səvənhi.   
\p
\v 16 Nəpɨn tihəvsini raka nəkukuə i səiou, nənə tihaməkeikei mhərhi pen i revən tɨ nəkur Laotisia mə irəha tuhəvsini mwi m nakalasia me fwe ikɨn. Ia noien a mwi nəha, kɨmiaha tihaməkeikei mhəvsini mwi nəkukuə səvəi nəkur Laotisia.   
\p
\v 17 \x - \xo 4:17 \xt Flm 2\x*Nənə tihaməkeikei mhəni pen tɨ Akipas mə in traməkeikei mo pam wok sə Iərɨmənu səkɨtaha rɨməuvei pen min.   
\p
\v 18 \x - \xo 4:18 \xt 1Kor 16:21\x*Iou Pol iakauvehi nəri kamrai nari irə mamrai a ia rəɡɨk nəɡkiariien səvəi nɨniien ramasan m kɨmiaha. Tihəpwəh nenouenouien jen me i kɨnərihi iou irə. Pwəh namasanien tramarə tukumiaha.