\id ACT - Kwamera Translation (after typesetting 0613) 
\h Wok Me 
\toc1 Wok Me 
\toc2 Wok Me 
\toc3 Wok Me 
\mt1 Wok Me  
\imt1 Nəɡkiariien sə rani mə nəfe i nəkukuə  
\ip Wok me in nəkukuə səro kəru irə sə Luk rɨmərai. Luk rɨmərai nəkukuə i revən tɨ in riti nəɡhɨn nə Teofilas. Ia nəkukuə i kɨtaha sətoni nukune nəfwakiien səvəi Iesu Kristo mɨne rɨnəfuvehe mevən ia tənəmtənə me. Nəkukuə i raməɡkiari ia wok səvəi Pita mɨne Pol, irau aposol mi səvəi Iesu Kristo. Pita in aposol riti sə ramətui amasan tɨ nakalasia me fwe Jerusalem nəpɨn nəfwakiien rɨməuvehe vi a. Pol in aposol riti sə Kumwesən rərhi pen i revən ia tənəmtənə me. Wok me nəɡhɨn riti mwi mə Wok Me Səvəi Nənɨmwɨn Ikinan. Kani nəhaɡ nəha tɨ nəri nə mə nəkukuə i raməɡkiari ia nuveheien mɨne wok səvəi Nənɨmwɨn Ikinan. Wok me rani irapw nəɡkiariien sə nakalasia me fwe kupwən hənaməvisau irə. Wok me raməɡkiari ia nəkur Isrel mɨne həfo mhəpwəh nəɡkiariien amasan səvəi Iesu Kristo. Rani mwi mə Kumwesən rəfo mərhi pen aposol me həuvən tɨ nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel, nənə irəha həni nɨpərhienien ia nəɡkiariien amasan səvənhi. Wok me raməɡkiari mwi ia nəkur Rom səməme hənamərɨmənu ia kwopun me fwe kupwən. Rani mə irəha həfo mhəmwəki nakalasia me səvəi Iesu.  
\c 1  
\s1 Iesu revən fwe ia neiai  
\p
\v 1 \x - \xo 1:1 \xt Luk 1:3\x*Iou riti Teofilas:  
\p Ia nəkukuə kupwən səiou sə iakuvərai raka mik iakuvəni raka narimnari me pam Iesu ramo mɨne nəɡkiariien me pam ramahatən nərmama me irə fwe kupwən. Iakɨməni fwe ia nukune wok səvənhi muvehe  
\v 2 \x - \xo 1:2 \xt Mak 16:19, Luk 24:49-51\x*meste nəpɨn nəha in raməvəhaɡ m aposol me səvənhi səməme in rɨnərpwi rəɡɨn ia nirəha. In raməvəhaɡ mɨnraha, mauvei pen nəɡkiariien riti rauku pen tɨ Nənɨmwɨn Ikinan. Nəpɨn ruvei pen pam, kuvehi utə in revən fwe ia neiai.  
\v 3 \x - \xo 1:3 \xt Luk 24:36-49, Wok Me 10:41\x*Nəpɨn Iesu ruvəreɡi raka nəmisəien səvənhi, rarə mwi nəpɨn foti. Ia nəpɨn me nəha ramier irapw tɨ aposol me nəha. Nəpɨn rɨpɨk ramərer ia nəmrɨnraha, mamo irəha hamətoni mə ruvəmɨru pərhien. Irəha kamhətə in, nənə in rani narimnari me ia nɨkaren səvəi nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.   
\p
\v 4 \x - \xo 1:4 \xt Luk 24:49, Jon 14:16-17, Wok Me 2:33\x*Nəpɨn riti raməni pəri nari irəha mɨnraha, nənə mɨni pen tɨ nirəha i mə, “Tihəpwəh nierien ia Jerusalem, mətə tihameitenhi Nənɨmwɨn Ikinan sə Tata səiou rɨno raka promes mə truvei pehe m kɨmiaha. Hiəuvəreɡi raka iou iakaməɡkiari irə fwe kupwən, mamɨni mə,  
\v 5 \x - \xo 1:5 \xt Mat 3:11\x*‘Jon rɨno paptaes ia nui, mətə rɨpko mhə tui Kumwesən tro paptaes ia kɨmiaha ia Nənɨmwɨn Ikinan.’”   
\p
\v 6 \x - \xo 1:6 \xt Luk 24:21\x*Nənə nəpɨn riti mwi, nəpɨn aposol me housəsɨmwɨn irəha me, kamhəres pen Iesu i mə, “Iərɨmənu, tikərɨmənu ia nəkur Isrel nəha təkwtəkwuni rəmwhen ia kiɡ kupwən me səvənraha uə rekəm?”   
\p
\v 7 \x - \xo 1:7 \xt Mak 13:32\x*Mətə Iesu rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Tata səiou rauvehi nasoriien mɨnəmri raka nəpɨn me pam. Rɨpko mhə səkɨmiaha tihəukurən mə tɨnesən nəpɨn me nəha tuhəier irapw.  
\v 8 \x - \xo 1:8 \xt Mat 28:19, Luk 24:48, Wok Me 2:32, 3:15, Wok Me 5:32\x*Mətə nəpɨn Nənɨmwɨn Ikinan truvehe ia kɨmiaha, tihəuvehi nɨskaiien. Nənə tihaməkeikei mhəuvən, mhəvisau irapw iou fwe Jerusalem, mɨne ia kwopun me pam fwe ia tənə Jutia mɨne Sameria, mhəuvən mheste tənəmtənə me pam.”   
\p
\v 9 \x - \xo 1:9 \xt Jon 6:62\x*Nəpɨn Iesu rɨni pam nəɡkiariien me nəha, kuvehi utə in rautə. Nərmama me səvənhi kamhəti pen mamhətoni in meste nəpuə riti rousəman. Kurirə irə həpkətoni mhə mwi in.   
\p
\v 10 \x - \xo 1:10 \xt Luk 24:4\x*Nəpɨn Iesu rautə mamevən, irəha kamhəkwətə ihi ia nɨmaɡouaɡou, nənə təkwtəkwuni a iəmə mi kəru səvənrau tɨnari rəpsan krouier irapw tɨ nirəha, rouərer ia nɨkarenraha,  
\v 11 \x - \xo 1:11 \xt Mat 26:64, Luk 21:27\x*rouni mə, “Nəmə Kalili! Rəfo hiamərer ia kwopun i, mamhəti utə ia nɨmaɡouaɡou? Iesu i sə kuvehi raka tukumiaha, kuvehi utə revən fwe ia neiai, in truvehe rəmwhen a mwi hiənətoni rautə ia nɨmaɡouaɡou mamevən.”   
\s1 Matias truvehi təmwki Jutas  
\p
\v 12 \x - \xo 1:12 \xt Luk 24:50-53\x*Kurirə ikɨn aposol me həier ia təkuər nəha kani mə Təkuər Olif mhərərɨɡ mamhəuvən fwe Jerusalem. (Təkuər nəha Olif raməkure ipaka tɨ Jerusalem rəmwhen ia wan kilometa.)  
\v 13 \x - \xo 1:13 \xt Mat 10:2-4\x*Nəpɨn irəha həier pen fwe taon, mhəutə pen fwe ia rum nəha irənhə kwopun kamharə ikɨn. Nəɡhɨnraha me i: Pita, Jon, Jemes, Antru, Filip, Tomas, Patolomiu, Matiu, Jemes tɨni Alfeas, Saemon (iəmə sə kupwən rakurirə ia səməme haməmwur mə tuhəkoui irapw nəkur Rom), mɨne Jutas tɨni Jemes.  
\v 14 \x - \xo 1:14 \xt Jon 6:42, 7:5\x*Ia nəpɨn me nərmama me nəha nətərɨɡien səvənraha kuatia. Kamhousəsɨmwɨn irəha me, mamhəfwaki. Meri, mama səvəi Iesu, mɨne piəvi Iesu me, mɨne nɨpran səməme kamhəni nɨpərhienien ia Iesu irəha mɨnraha.   
\p
\v 15 Nəpɨn me nepwɨn həukurau, nənə piəvtaha me housəsɨmwɨn irəha me ia kwopun kuatia. (Irəha pam ipaka tɨ wan hantret twenti.) Nənə Pita rɨskəmter ia rerɨnraha mɨni mə,  
\v 16 \x - \xo 1:16 \xt Sam 41:9\x*“Nərman, piak me, fwe kupwən Nənɨmwɨn Ikinan ruvei pen nəɡkiariien səvənhi m Kiɡ Tevɨt mə trukupwən mɨni irapw Jutas, iəmə sə rɨməiri nərmama me həuvən mhəkwtəmhiri Iesu. Nəɡkiariien nəha ruvəuvehe muvəukuə raka, tɨ nəri nə mə nəɡkiariien me pam kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan tuhaməkeikei mhəuvehe mhəukuə.  
\v 17 Jutas nəha fwe kupwən Iesu rɨnərpwi rəɡɨn irə mə truvehe mo aposol riti səvənhi kɨmaha min.”   
\p
\v 18 \x - \xo 1:18 \xt Mat 27:3-10\x*(Iəmə nəha rɨno noien ərəha, muvehi mane irə, muvehi mevən muvehi nəmri tɨprənə i. Fwe ia tɨprənə nəha in rɨmwei irapw, tɨpwɨn rəpəruə, nəninhə irə rier.  
\v 19 Nərmama səməme kamharə fwe Jerusalem həreɡi nəvisauien səvənhi, nənə həuvei pen nəɡhi kwopun nəha ia nəɡkiariien səvənraha mə Akeltama. Nɨpwrai nəɡkiariien nəha in i mə Tɨprənə sə Netə Rɨnaiu Ikɨn.)   
\p
\v 20 Pita rɨrɨpɨn nəɡkiariien mɨni mə, “Nəɡkiariien i sə kɨmərai pen ia nəkukuə nəha Ol Sam raməɡkiari ia Jutas. Rɨni mə,  
\q1 ‘Pwəh səvənhi rukwənu ruvehe mərkun.  
\q2 Iərmama trəpwəh narəien ikɨn.’  
\m Kɨmərai pen mwi mə,  
\q1 ‘Pwəh iərmama riti mwi ruvehi təmwhekɨn,  
\q2 mo səvənhi wok.’   
\m
\v 21-22 \x - \xo 1:21-22 \xt Jon 15:27\x*Ro iamɨnhi irə kɨtaha tsaməkeikei mhəuvehi utə iərmama riti truvehi təmwki Jutas. Kɨmaha min tahəvisau irapw mə iahənətoni ia nəmrɨmaha mə Iesu rɨnətui mwi pərhien ia nemhəien səvənhi. Pwəh səuvehi utə iərman riti sə rɨnakurirə ia kɨmaha ia nəpɨn me pam nəha Iesu Iərɨmənu səkɨtaha rɨnamavən kɨmaha min. Rɨnostat mukurirə ia kɨmaha ia nəpɨn nəha Jon rɨnamo paptaes ia nərmama muvehe meste nəpɨn nəha kuvehi utə Iesu revən fwe ia neiai.”   
\p
\v 23 Pita rɨni pen pam, nənə irəha həni irapw nəɡhi iərmama kəru. Nəɡhɨnrau Josef mɨne Matias (Josef nəha kaməkwein mwi in mə Pasapas mɨne Jastas.)  
\v 24 \x - \xo 1:24 \xt Jon 2:25\x*Nənə irəha həfwaki, mhəni mə, “Iərɨmənu, ikukurən nətərɨɡien səvəi nərmama me pam. Tiko mahatən ro m kɨmaha i mə iərman mi sə pəku nəha ikokeikei mə  
\v 25 truvehe mo in aposol, muvehi təmwki Jutas, iəmə sə rɨnəpwəh wok nəha mə trevən ia kwopun atukwatukw səvənhi.”  
\v 26 Nənə irəha həuini nəri sə ramahatən pen nari mə sin nəha truvehi wok nəha. Nənə nəri nəha rahatən pen mə Matias. Nənə həvsini pen in irəha aposol me eleven.   
\c 2  
\s1 Nəpɨn asori nəha Pentekos  
\p
\v 1 \x - \xo 2:1 \xt Lev 23:15-21, Dut 16:9-11\x*Nəpɨn asori nəha Pentekos\f + \fr 2:1 \ft Wok Me 2:1; 20:16, Fas Korin 16:8, Lev 23:15-21, Dut 16:9-12, Nam 28:26-31.\f* ruvəuvehe. Ia nəpɨn nəha nərmama pam səvəi Iesu housəsɨmwɨn irəha me ia kwopun kuatia.  
\v 2 Təkwtəkwuni a həreɡi nari riti rəmwhen ia nɨmətaɡi asori ruku pen ia nɨmaɡouaɡou muvnimwə masori ia nimwə nəha kamhəkure ikɨn.  
\v 3 \x - \xo 2:3 \xt Mat 3:11\x*Hətə nərami napw me həivə kɨrkɨri, mhəuvən, mhərer ia kənkapwənraha kuatia kuatia.  
\v 4 \x - \xo 2:4 \xt Wok Me 4:31, Wok Me 10:44-46, Wok Me 19:6, Mak 16:17\x*Irəha pam rerɨnraha ruvehe mukuər ia Nənɨmwɨn Ikinan. Nənə Nənɨmwɨn nəha ruvei pen nəɡkiariien mɨnraha hənaməɡkiari ia nəɡkiariien me səpəmsəpə.   
\p
\v 5 Ia nəpɨn nəha nəkur Isrel me həpɨk kamharə fwe Jerusalem. Irəha nəha nəməfwaki me həməuku pen fwe ia tənəmtənə me mhəuvehe.  
\v 6 Nəpɨn həreɡi narimnari me nəha, housəsɨmwɨn pen irəha me ipaka tukwe. Irəha hamərkərinari tɨ nəri nə mə nəɡkiariien me səvənraha səpəmsəpə sə hənətui pen irə, irəha kamhəreɡi nərmama me səvəi Iesu kamhəɡkiari ia nəɡkiariien me nəha.  
\v 7 \x - \xo 2:7 \xt Wok Me 1:11\x*Nənimenraha rier. Həreirei, mamhəni pen tɨ nirəha me i mə, “Hətə ro. Nərmama me nəha kamhəɡkiari irəha pam nəkur Kalili.  
\v 8 Mətə rəfo kɨtaha saməreɡi kamhəɡkiari ia nəɡkiariien me səkɨtaha me səpəmsəpə sə sənətui pehe irə?  
\v 9 \x - \xo 2:9 \xt 2Tim 1:15\x*Kɨtaha i nəmə Patia, mɨne nəmə Metia, mɨne nəmə Elam. Kɨtaha nepwɨn samarə ia Mesopotemia, mɨne Jutia, mɨne Kapatosia, mɨne Pontas, mɨne Esia,  
\v 10-11 mɨne Frijia, mɨne Pamfilia, mɨne Ijip, mɨne Krit, mɨne Arepia, mɨne tənə nəha Lipia ipaka tɨ Saerin. Kɨtaha nepwɨn həuku pen fwe ia Rom. Kɨtaha nepwɨn nəkur Isrel atukwatukw, nənə kɨtaha nepwɨn rɨpko mhə kɨtaha nəkur Isrel, mətə samarə ia narəien səvənraha. Mətə kɨtaha pam saməreɡi nərmama me nəha kamhəɡkiari ia nəɡkiariien me səkɨtaha me, mamhəni irapw wok asori me Kumwesən rɨno.”  
\v 12 Nənə irəha nənimenraha rier. Həreirei, mamhəres pen irəha me i mə, “Nəri nəha nɨpwran rəfo irə?”   
\p
\v 13 Mətə irəha me nepwɨn harɨs, mhəni mə, “Nərmama me nəha kamhənɨmwi waen, mamhakonə irə!”   
\s1 Nəvisauien səvəi Pita  
\p
\v 14 Mətə Pita rɨskəmter irəha Eleven Aposol me, məɡkiari asori, mɨni pen tɨ nirəha i mɨnuə, “Nəmə Jutia mɨne kɨmiaha pam nərmama hiamarə ia Jerusalem, tiho mhətərɨɡ ro iou, pwəh iakɨni pehe nɨpwrai nəri nəha tukumiaha i.  
\v 15 Hiaməni mə nərmama me i hakonə ia waen, mətə rekəm. Irəha həpwəh nakonəien. Kwa naen klok a i ia nəpnəpɨn.  
\v 16 Nəri nəha hiamətoni ramesi pen nəɡkiariien i Joel Profet rɨməni fwe kupwən:   
\q1
\v 17 Kumwesən rɨni mə, ‘Tramevən ipaka tɨ nəpɨn sampam,  
\q2 iou takərhi irapw nənɨmwɨn səiou trevən tɨ nərmama me pam.  
\q1 Nɨpwnətɨmiaha me nərman mɨne nɨpran tuhəni irapw nəɡkiariien sə ruku pen tɨ Nənɨmwɨn səiou.  
\q2 Ntəmaruə me səkɨmiaha me tuhətə vison me.  
\q1 Nərɡharə me səkɨmiaha me tuhəməkrəha.   
\q1
\v 18 Ia nəpɨn nəha nərmama me səiou kani irəha mə iotukwininari me,  
\q2 nəri auər a mə irəha nərman uə nɨpran,  
\q1 mətə takərhi irapw Nənɨmwɨn səiou trevən tɨ nirəha,  
\q2 nənə irəha tuhəni irapw nəɡkiariien sə ruku pen tɨ Nənɨmwɨn səiou.   
\q1
\v 19 Tako narimnari me fwe irənhə ia nɨmaɡouaɡou.  
\q2 Nərmama tuhətoni, mhərkərinari irə.  
\q1 Ia təkure tənə tako nɨmtətien me:  
\q2 netə, mɨne napw, mɨne nɨse napw.   
\q1
\v 20 Meri truvehe mɨpitəv.  
\q2 Məkwə truvehe məruerəv məmwhen ia netə.  
\q1 Kurirə irə nəpɨn səvəi Iərɨmənu truvehe.  
\q2 Nəpɨn nəha trasori mopə ia nəpɨn me pam.   
\q1
\v 21 \x - \xo 2:21 \xt Rom 10:13\x*Ia nəpɨn nəha nərmama me pam səməme tuhəkwein ia Iərɨmənu  
\q2 in truvehimɨru irəha.’   
\p
\v 22 \x - \xo 2:22 \xt Jon 3:2\x*Nəmə Isrel tiho ro mhəreɡi nəɡkiariien me i. Iesu nəha iəmə Nasaret Kumwesən rɨnahatən atukwatukw m kɨmiaha i mə in pərhien rərhi pehe i ruvehe tukumiaha. Nəpɨn Iesu rɨnamavən ia rerɨmiaha fwe kupwən, Kumwesən rauvei pen nɨskaiien min, ramo nɨmtətien me mɨne narimnari asori me hiamətoni hiamərkərinari irə rəmwhen hiəuvəukurən raka.  
\v 23 \x - \xo 2:23 \xt Wok Me 4:28, 1Pit 1:20\x*Nəpɨn Kumwesən ruvei pen Iesu ia rəɡɨmiaha, in ro iamɨnhi irə mamesi pen a nətərɨɡien səvənhi mɨne nəfe in ruvəukurən raka fwe kupwən mə tro. Nənə kɨmiaha hiousi əpune Iesu ia noien nəha hiəno irə. Hiəmri pen in ia rəɡi nəmə ərəha me, nənə hərui tərini pen in ia nei kamarkuaui.  
\v 24 \x - \xo 2:24 \xt Wok Me 3:15\x*Mətə Kumwesən rɨfi Iesu ia nəmisəien səvəi nemhəien, mo in rətui mwi. In rɨno iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə nemhəien ko rɨpkəkwtəmhiri mhə Iesu.  
\v 25 Rəmwhen ia nəɡkiariien i Kiɡ Tevɨt rɨməni irə mɨnuə:  
\q1 ‘Iakamətə ik krau mik Iərɨmənu səiou ia nəpɨn me.  
\q2 Ikamarə ipaka tukw iou.  
\q2 Nari riti riwən tro iou iakətəmnɨmwɨn.   
\q1
\v 26 Ro iamɨnhi irə rerɨk raɡien pɨk.  
\q2 Tərhuk raməɡnəɡɨni ik Iərɨmənu səiou.  
\q1 Nɨpwrak mwi trarə amasan, məpwəh nehekɨrien,   
\q2
\v 27 \x - \xo 2:27 \xt Wok Me 13:35\x*tɨ nəri nə mə nəpɨn takemhə  
\q2 tikəpwəh nəpwəhien iou iakarə Imwei Nəkur Həuvamhə.  
\q1 Tikəpwəh nəseniien nɨpwrai iəmə ikinan səim rɨmərɨr.   
\q2
\v 28 Ikɨnahatən raka iou ia suatuk me səvəi nɨmɨruien.  
\q1 Tiko iou krau mik krauarə rerɨk ramaɡien.’   
\p
\v 29 \x - \xo 2:29 \xt 1Kinɡ 2:10, Wok Me 13:36\x*Piak me, iakuə takɨni pehe tukumiaha i mə Kiɡ Tevɨt, kaha kupwən səkɨtaha, in rɨpkəɡkiari atukw a mhə irə. In ruvamhə. Kuvənɨmwi raka. Səvənhi kref raməmak ihi. Fwe tui meste pehe ipwet mɨne samətoni.  
\v 30 \x - \xo 2:30 \xt 2Saml 7:12, Sam 89:3-4, Sam 132:11\x*Mətə in profet riti. Rukurən amasan mə Kumwesən rɨməuvehi kwəsuahi mɨni pen tukwe in mɨnuə tɨ nəpɨn riti in ro kwənəkwus riti səvənhi ruvehi təmwhekɨn mərɨmənu.  
\v 31 \x - \xo 2:31 \xt Sam 16:10\x*Kiɡ Tevɨt rɨməkupwən mətoni Kristo\f + \fr 2:31 \ft Nəɡkiariien i ‘Kristo’ nəɡkiariien riti səvəi nəkur Kris kupwən. Nɨpwran mə iəmə kətəɡi pen oel ia nukwənen. Fwe kupwən nəpɨn tuhəmter kiɡ riti, hətəɡi pen oel ia nukwənen. Ətoni ro Fas Samuel 10:1 mɨne Fas Samuel 16:13. Nənə profet kupwən me həməni mə iərmama riti truku pen ia kwənəkwus səvəi Kiɡ Tevɨt, nənə in truvehe mo kiɡ irə. Nəkur Isrel kamheitenhi iəmə nəha truvehe. Kani nəɡhɨn nə mə ‘Kristo.’ Ətoni ro ikɨn Seken Samuel 7:12.\f* nəha mə trətui mwi ia nemhəien səvənhi. In nəha Kiɡ Tevɨt rəɡkiari irə ia Ol Sam nəpɨn rɨni mɨnuə ‘Kumwesən trəpwəh nəpwəhien in ramarə Imwei Nəkur Həuvamhə. Nɨpwran trɨpkɨmərɨr mhə.’  
\v 32 \x - \xo 2:32 \xt Wok Me 1:8\x*Iesu nəha, Kumwesən rɨnəsuəpwiri in ia nemhəien səvənhi. Kɨmaha i iahənətoni, mamhəni irapw mə ro nɨpərhienien.  
\v 33 \x - \xo 2:33 \xt Wok Me 1:4, 7:55-56\x*Kumwesən, tata səvəi Iesu, ruvehi utə in mukurei pen in ia nɨkaren mwatuk. In ruvei pen Nənɨmwɨn Ikinan min rəmwhen rɨno raka promes fwe kupwən mə tro. Iesu ruvehi Nənɨmwɨn nəha, mərhi pehe i. Nəri nəha hiamətə, mamhəreɡi Nənɨmwɨn Ikinan nəha.  
\v 34 Kiɡ Tevɨt rəpwəh nutəien fwe ia neiai, mətə in atukwatukw nəha rəɡkiari ia Kristo, mɨni mə,  
\q1 ‘Kumwesən rɨni pen tɨ Iərɨmənu səiou mə,  
\q2 Əkure ia nɨkarek mwatuk   
\q1
\v 35 meste tako nərmama səməme haməmwəki ik həuvehe,  
\q2 tikərpwi utə tɨpaɡe nɨsum mi ia nirəha.’   
\p
\v 36 \x - \xo 2:36 \xt Wok Me 5:30-31\x*Ro iamɨnhi irə kɨmiaha pam nəkur Isrel tihaməkeikei mhəukurən mə Iesu nəha hiənərui tərini pen ia nei kamarkuaui, in nəha təkwtəkwuni Kumwesən ro in ruvehe mo Iərɨmənu mɨne Kristo.”   
\p
\v 37 \x - \xo 2:37 \xt Luk 3:10,12, Wok Me 16:30\x*Nəpɨn nərmama me nəha həreɡi nəɡkiariien səvəi Pita, rerɨnraha rəpou pɨk. Həres pen Pita mɨne aposol me i mə, “Piak me, təkwtəkwuni nəha tahəfo nəha?”   
\p
\v 38 \x - \xo 2:38 \xt Luk 24:47, Wok Me 3:19\x*Mɨreɡi Pita rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha tihaməkeikei mhərərɨɡ ia noien ərəha me səkɨmiaha mhəuvehe pwəh iaho paptaes ia kɨmiaha ia nəɡhi Iesu Kristo. Tiho iamɨnhi irə mɨne nənə Kumwesən trəpwəh nərpwɨnien noien ərəha me səkɨmiaha. Kɨmiaha tihəuvehi Nənɨmwɨn Ikinan.  
\v 39 \x - \xo 2:39 \xt Aes 57:19\x*Promes nəha raməmak tukumiaha, maməmak mwi tɨ nərɨmiaha me, mɨne nərmama səməme kamharə isipwɨn. Raməmak tɨ nərmama me pam səməme Iərɨmənu Kumwesən səkɨtaha trəkwein ia nirəha.”   
\p
\v 40 \x - \xo 2:40 \xt Dut 32:5, Fil 2:15\x*Pita rɨni irapw nəɡkiariien me rɨpɨk mwi tɨ nirəha i, maməkeikei mɨnraha, mamɨni mə, “Nərmama ipwet mɨne hamo noien ikou. Tiharaka ia nirəha tɨ nəri nə mə Kumwesən trərpwɨn noien ərəha me səvənraha.”  
\v 41 \x - \xo 2:41 \xt Wok Me 2:47, 4:4, Wok Me 5:14\x*Ia nəpɨn nəha nərmama me həpɨk həmwhen ia 3000 həni nɨpərhienien ia nəɡkiariien səvəi Pita, mhəuvehe, ko paptaes ia nirəha.   
\s1 Narəien səvəi nərmama me səməme kamhəni nɨpərhienien ia Iesu  
\p
\v 42 \x - \xo 2:42 \xt Wok Me 20:7\x*Ia nəpɨn me irəha kamhousəsɨmwɨn irəha me, mamhətərɨɡ nəɡkiariien sə aposol me kamhahatən irəha irə. Kamhəkwsen bred, mamhani pəri nari, mamhəfwaki pəri.  
\v 43 \x - \xo 2:43 \xt Wok Me 5:11\x*Nərmama me pam kamhəhekɨr, tɨ nəri nə mə Kumwesən rauvei pen nɨskaiien m aposol me səvəi Iesu. Ia nɨskaiien nəha irəha kamho nɨmtətien me rɨpɨk mɨne narimnari me nərmama kamhətoni hamərkərinari irə.  
\v 44 \x - \xo 2:44 \xt Wok Me 5:12, 6:8, Wok Me 4:32-35\x*Nərmama me pam səməme kamhəni nɨpərhienien ia Iesu, kamharə pəri ia kwopun kuatia, mamhəuai narimnari me səvənraha mɨnraha me.  
\v 45 Irəha kamhəmri pen nəmri nari ia səvənraha tɨprənə mɨne nautə me mamhəuvehi mane irə. Nəpɨn nari riti riwən tɨ nirəha riti, kamhəuai mane nəha, mamhəuvei pen m iərmama nəha.  
\v 46 \x - \xo 2:46 \xt Luk 24:53\x*Ia nəpɨn me kamhavən pəri, mamhəuvən fwe ia nimwə səvəi Kumwesən. Fwe ia nəkwai nimwə me səvənraha, kamhəkwsen bred, mamhani pəri nari. Rerɨnraha raɡien.  
\v 47 \x - \xo 2:47 \xt Wok Me 2:41, 6:7, Wok Me 11:21,24\x*Kamhəɡnəɡɨni Kumwesən. Nəpɨn nərmama me hətoni irəha, kamhəsiai irəha. Ia nəpɨn me Iərɨmənu rauvehimɨru nərmama me nepwɨn mwi, nənə həuvehe mho kuatia irəha mɨnraha.   
\c 3  
\s1 Pita romasan iərmama riti nɨsun mi krouemhə  
\p
\v 1 \x - \xo 3:1 \xt Wok Me 10:3,9,30\x*Ia nəpɨn riti, tri klok ia nəruarəv, nəpɨn səvəi nəfwakiien ruvəuvehe. Pita mɨne Jon krouutə pen fwe ia nimwə səvəi Kumwesən.  
\v 2 \x - \xo 3:2 \xt Jon 9:1, Wok Me 14:8\x*Iərmama riti fwe ikɨn. Nəpɨn rɨnətui pehe nɨsun mi krouemhə ko rɨpkavən mhə. Ia nəpɨn me in me nepwɨn həuvehi mhəkure pen i ia nɨkare nimwə səvəi Kumwesən ipaka tɨ təpinhə nəha kani mə Təpinhə sə Ramasan. Nəpɨn nərmama me kamhəuvehe mə tuhəuvnimwə, iərmama nəha ramase mane mɨnraha.  
\v 3 Pita mɨne Jon krouvehe ipaka mə trouuvnimwə ia nimwə səvəi Kumwesən. Nəpɨn iərmama nəha rətoni, rase mane mɨnrau.  
\v 4 \x - \xo 3:4 \xt Wok Me 14:9\x*Pita mɨne Jon krouəti pen rouətə in. Pita rɨni mə, “Tiko məti pehe mətə kɨmrau.”  
\v 5 Iərmama nəha rəti pen mətə irau. Rerɨn ramrhi mə rosi trouvei pen nari riti min.   
\p
\v 6 \x - \xo 3:6 \xt Wok Me 3:16, 4:10, Wok Me 16:18\x*Mətə Pita rɨni pen tukwe in mə, “Səiou silva mɨne kol riwən, mətə nəfe iakauvehi takuvei pehe mik. Ia nəɡhi Iesu Kristo, iəmə Nasaret, tiko mərer mavən.”  
\v 7 Pita ruvehi rəɡɨn mwatuk mɨvi utə. Təkwtəkwuni a iərmama nəha nɨsun mi krouvehe rouskai.  
\v 8 \x - \xo 3:8 \xt Jon 5:14, Wok Me 14:10\x*Rɨskəmter mavən, mukurirə ia Pita mɨne Jon, mharuvnimwə ia nimwə səvəi Kumwesən. Ramavən, maməruərau utə, maməɡnəɡɨni Kumwesən.  
\v 9 Nərmama me pam həti pen mhətə iərmama nəha ramavən maməɡnəɡɨni Kumwesən.  
\v 10 Hətə həukurən mə iərmama nəha in nəha raməkure rerɨn mamase mane fwe ia nɨkare nimwə səvəi Kumwesən ipaka tɨ Təpinhə sə Ramasan. Irəha hərkərinari irə. Nənimenraha rier tɨ nəfe kɨno irə.   
\s1 Pita raməvisau fwe ia nimwə səvəi Kumwesən  
\p
\v 11 Iərmama nəha raməɡher pen ia Pita mɨne Jon. Nərmama pam haiu mhəuvehe tɨ nirəhar fwe ia kwopun nəha kani mə Vranda səvəi Solomon. Nənimenraha rier.  
\v 12 Nəpɨn Pita rətə nərmama me nəha, rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Nəmə Isrel. Rəfo hiamərkərinari ia iərmama i? Hiaməti pehe mamhətə kɨmrau tɨ nəfe? Hiaməfətərɨɡ irə? Ko kɨmrau iaromasan iərmama i ia səkɨmrau atukw nɨskaiien uə tɨ nəri nə mə kɨmrau iəmə ikinan mi? Rekəm!  
\v 13 \x - \xo 3:13 \xt Eks 3:6,15, Mat 22:32, Luk 23:13-25, Wok Me 2:23, 7:32\x*Kumwesən səvəi Epraham mɨne Aesak mɨne Jekop, Kumwesən səvəi kaha kupwən me səkɨtaha, in ruvehi utə nəɡhi Iesu, iəmə sə ramo tukwini nari min. Iesu nəha hiəuvei pen ia rəɡi nəkur Rom. Nəpɨn Paelat rɨni mə trəseni Iesu rier irapw ia kalapus, hiərer ia nənime Paelat, mamhəni mə hiəpwəh nokeikeiien mə tro iamɨnhi irə.  
\v 14 Iesu nəha in iəmə atukwatukw mɨne iəmə ikinan, mətə kɨmiaha hiənəpwəh in, mhəres pen Paelat i mə trɨpkəseni mhə in rier irapw ia kalapus mətə trəseni a iərmama sə rɨnousi əpune iərmama rier irapw.  
\v 15 \x - \xo 3:15 \xt Wok Me 1:8, 2:36, Wok Me 4:10\x*Ia noien nəha hiənousi əpune Iəmə sə in Nukune Nɨmɨruien. Mətə Kumwesən rɨno in rətui mwi ia nemhəien. Kɨmaha iahənətoni nəri nəha, mamhəni irapw mə ro nɨpərhienien.  
\v 16 Nəɡse nəɡhi Iesu nəha in nəha rɨno nɨsui iəmə i krouvehe rouskai. Hiamətoni iəmə i, mhəukurən in. In rɨni nɨpərhienien ia nəɡhi Iesu, mo pen ramərer ia nəmrɨmiaha nɨpwran rɨnəsanɨn pam.   
\p
\v 17 \x - \xo 3:17 \xt Luk 23:34, 1Tim 1:13\x*Piak me iakukurən mə ia nəpɨn nəha hiənousi əpune Iesu, kɨmiaha mɨne nəmə asori me səkɨmiaha hiəreirei nəfe nəha hiamo.  
\v 18 \x - \xo 3:18 \xt Luk 24:27\x*Mətə ia noien nəha hiəno irə Kumwesən rɨno nəɡkiariien me səvənhi sə in rɨməuvei pen m profet kupwən me səvənhi həuvəuvehe mhəuvəukuə. Profet me nəha haməkupwən mhəni irapw mə Kristo səvənhi traməkeikei mɨreɡi nəmisəien.  
\v 19 \x - \xo 3:19 \xt Wok Me 2:38\x*Ro iamɨnhi irə kɨmiaha tihaməkeikei mhərərɨɡ ia noien ərəha me səkɨmiaha pwəh Kumwesən raikuas raka nərəhaien me səkɨmiaha.  
\v 20 Trɨni mɨnuə hio iamɨnha irə, nəpɨn səvəi napwɨsien truku pen ia nəmri Kumwesən. In trərhi pehe Kristo sə kɨməni irapw fwe kupwən mə truvehe tukumiaha. Kristo nəha iakani in Iesu.  
\v 21 In traməkeikei marə fwe ia neiai meste Kumwesən tro narimnari me həuvehe mho sə vi rəmwhen ia profet ikinan me səvənhi fwe kupwən həməni.  
\v 22 \x - \xo 3:22 \xt Dut 18:15,18-19, Wok Me 7:37\x*Moses rɨməni mə, ‘Iərɨmənu Kumwesən səkɨmiaha truvehi utə profet riti rəmwhen ruvehi utə iou. Profet nəha truku pen ia kɨmiaha in piəvɨmiaha riti. Tihaməkeikei mhətərɨɡ ia narimnari me pam profet nəha trɨni pehe tukumiaha i.  
\v 23 Trɨni mɨnuə iərmama riti rəpwəh nətərɨɡien ia profet nəha, Kumwesən truvehi raka in, məpwəh nəvsini penien in ia nərmama me səvənhi.’   
\p
\v 24 Samuel mɨne profet me pam səməme hənəkurirə pen i mhəuvehe həməni narimnari me i kamo ipwet mɨne.  
\v 25 \x - \xo 3:25 \xt Jen 22:18, Kal 3:8\x*Nəkur Isrel, kɨmiaha nə nɨpwnəti profet kupwən me. Kɨmiaha nə nɨpwnəti kaha kupwən me. Promes nəha Kumwesən rɨməuvei pen mɨnraha in nə promes səkɨmiaha. In rɨməni pen tɨ Epraham i mə, ‘Iərmama riti truku pen ia kwənəkwus səim. Namasanien səiou truku pen irə, mevən tɨ nərmama me pam ia tənəmtənə me.’  
\v 26 \x - \xo 3:26 \xt Wok Me 13:46\x*Nəpɨn Kumwesən ruvehi utə Tɨni, in rukupwən mərhi pehe i tukumiaha nəkur Isrel mə trəkwein amasan m kɨmiaha, mo hiəpwəh nərəhaien me səkɨmiaha.”   
\c 4  
\s1 Pita mɨne Jon krouərer ia nəmri nəmə asori me  
\p
\v 1 \x - \xo 4:1 \xt Luk 22:4,52\x*Nəpɨn Pita mɨne Jon krauəɡkiari ihi m nərmama, pris me mɨne Satusi me\f + \fr 4:1 \ft Əvsini mwi Mak 12:18. Satusi me həni mə iərmama sə ruvamhə ko rɨpkətui mhə mwi ia nemhəien səvənhi.\f* həuvehe irəha iəmə asori səvəi naruaɡən me səməme kamhətui tɨ nimwə səvəi Kumwesən.  
\v 2 \x - \xo 4:2 \xt Wok Me 23:8\x*Niemaha rəpi irəha tɨ nəri nə mə Pita mɨne Jon krauahatən nərmama me, rauni mə Iesu rɨnətui mwi ia nemhəien səvənhi. Ia nəɡkiariien nəha krauahatən pen mə nərmama səməme həuvamhə tuhətui mwi.  
\v 3 \x - \xo 4:3 \xt Wok Me 3:1\x*Nəmə asori me nəha həkwtəmhiri irau, mətə tɨ nəri nə mə rɨnaməruarəv, hosə pen irau ia kalapus mə trouəmak fwe ikɨn roueste trakwakwi.  
\v 4 \x - \xo 4:4 \xt Wok Me 2:41\x*Mətə nərmama me səməme həməreɡi nəɡkiariien səvənrau, həpɨk ia nirəha həni nɨpərhienien ia Iesu. Kəvsini nərman me əpa səməme həni nɨpərhienien ia Iesu, irəha pam ipaka faef-taosen.   
\p
\v 5 Kɨni rakwakwi irə nəmə asori me səvəi nəkur Isrel mɨne elta me mɨne nahatən me səvəi Loa housəsɨmwɨn irəha me fwe Jerusalem.  
\v 6 Irəha housəsɨmwɨn irəha me irəha pris asori anan nəɡhɨn nə Anas, mɨne Kaeafas, mɨne Jon, mɨne Aleksanta, mɨne sin sin mwi irəha kwənəkwus səvəi pris asori anan.  
\v 7 \x - \xo 4:7 \xt Mat 21:23\x*Irəha həuvehi Pita mɨne Jon, mhərpwi irapw irau ia kurkwanraha, mhəres pen irau i mə, “Sin ruvei pehe nɨskaiien m kɨmirau uə irauo nəri i ia nəɡhi sin?”   
\p
\v 8 \x - \xo 4:8 \xt Mat 10:19-20\x*Ia nəpɨn nəha Pita rerɨn ruvehe mukuər ia Nənɨmwɨn Ikinan, rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha nəmə asori me səvəi nəkur Isrel mɨne elta me.  
\v 9 Təkwtəkwuni hiaməres pehe kɨmrau i ia namasanien sə iarouo m iərmama i nɨsun mi krouemhə. Hiaməres mə iarouəfo irə ro in ruvehe məsanɨn.  
\v 10 \x - \xo 4:10 \xt Wok Me 3:6,13-16\x*Ramasan. Kɨmiaha pam i tihaməkeikei mhəukurən. Nəkur Isrel me pam mwi tuhaməkeikei mhəukurən. Iəmə i ramərer ia nəmrɨmiaha nɨsun mi krouskai, tɨ nəri nə mə iaromasan in ia nəɡhi Iesu Kristo, iəmə Nasaret. Hiənərui tərini pen in ia nei kamarkuaui, remhə, mətə Kumwesən rɨno in rətui mwi ia nemhəien səvənhi.  
\v 11 \x - \xo 4:11 \xt Mat 21:42\x*Iesu in iəmə nəha Nəkukuə Ikinan raməɡkiari irə, mamɨni mə,  
\q1 ‘Kəruəterei nəha kɨmiaha nəmə hiamuvrhəkɨn nimwə hiənuə rərəha, mhəpwəh,  
\q2 təkwtəkwuni nəha ruvəuvehe mɨno kəruəterei sə rəpi raka pam kəruəterei me,  
\q2 məkwtəmhiri əknekɨn pam nimwə.’”   
\m
\v 12 \x - \xo 4:12 \xt Mat 1:21\x*Pita rɨrɨpɨn nəɡkiariien mɨni mə, “Iesu əpa rauvehi nɨskaiien tɨ nuvehimɨruien kɨtaha. Ia tənəmtənə me pam, iərmama riti mwi riwən Kumwesən rərhi pehe i mɨni mə tsaməkeikei mhahatətə ia nəɡhɨn mə in truvehimɨru kɨtaha.”   
\p
\v 13 Nəpɨn nəmə asori me hətoni mə Pita mɨne Jon krouəpwəh nehekɨrien ia nəmrɨnraha, hərkərinari irə. Hənətə sas mə irau iəmə auər a mi. Krouəpwəh nevənien ia kwopun sə kaukurən nari ikɨn. Irəha hamətərɨɡ tukwe, mhəukurən mə irau nəha krɨnamavən pəri irəha Iesu fwe kupwən.  
\v 14 Mətə ko həpwəh nɨniien nəɡkiariien riti, tɨ nəri nə mə hətoni iəmə nəha krɨnomasan nɨsun mi ramərer ia nɨkarenrau.  
\v 15 Ia nəpɨn nəha nəmə asori me həni mə irəhar tuharevən fwe iruə. Nəpɨn harier irə, kamhəɡkiari mɨnraha me mə,  
\v 16 \x - \xo 4:16 \xt Jon 11:47\x*“Tso nəfe ia iəmənmi nəha? Nəkur Jerusalem me pam həukurən mə krɨno nɨmtətien asori nəha. Ko kɨtaha səpwəh nɨniien mə neikuəien.  
\v 17 Mətə rərəha mə nəɡkiariien nəha truvirɨs mevən mwi tɨ nərmama me. Pwəh sənise pen əknekɨn tɨ nirau i mə trouəpwəh mwi nɨniien nəɡhi Iesu i tɨ iərmama riti mwi.”   
\p
\v 18 \x - \xo 4:18 \xt Wok Me 5:28,40\x*Irəha həkwein irəhar haruvnimwə pehe mwi. Həni pen tɨ Pita mɨne Jon mə trouəpwəh mwi nɨniien uə nahatənien nərmama me ia nəɡhi Iesu.   
\p
\v 19 \x - \xo 4:19 \xt Wok Me 5:29\x*Mɨreɡi Pita mɨne Jon krouni mə, “Kɨmiaha əpa tihaməkeikei mhəkiri mə ratukwatukw ia nəmri Kumwesən mə kɨmrau taro nəkwan uə nəkwamiaha.  
\v 20 Mətə kɨmaha ko iahəpwəh nəkwumwi təriniien tərhumaha. Tahaməkeikei mhəvisau irapw nəfe iahənətə mhəreɡi.”   
\p
\v 21 Nənə nəmə asori me hənise əknekɨn pen tɨ nirau i, mhərhi pen irau krauevən, mhəpkətə mhə suatuk riti tɨ nousiien irau. Rəknekɨn tɨ nirəha tɨ nəri nə mə nərmama me haməɡnəɡɨni Kumwesən tɨ nəfe irau krɨno ia iəmə nəha nɨsun mi krouemhə.  
\v 22 Iəmə nəha krɨnomasan in ia nəɡhi Iesu nuk səvənhi rəpi raka foti.   
\s1 Nərmama me səvəi Iesu həfwaki  
\p
\v 23 Nəpɨn Pita mɨne Jon krouier, krouevən rouətə nərmama me səvəi Iesu, nənə rouəvisau narimnari me pris asori me mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel həməni pen tɨ nirau i.  
\v 24 \x - \xo 4:24 \xt Eks 20:11, Neh 9:6, Sam 146:6\x*Nəpɨn irəha həreɡi, housəsɨmwɨn irəha me mhəfwaki pəri m Kumwesən, mhəni mə, “Iərɨmənu Asori ikɨno neiai mɨne tɨprənə mɨne təsi mɨne narimnari me pam ia nirəhar.  
\v 25 Fwe kupwən, nəɡkiariien səim sə ruku pen ia Nənɨmwɨn Ikinan, rier ia nɨpəɡi nəkwai iərmama səim sə ro tukwini nari mik, kaha səkɨmaha Kiɡ Tevɨt, mɨni mə,  
\q1 ‘Rəfo nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel niemaha raməpi irəha?  
\q2 Rəfo nərmama me ia tɨprənə i haməkure tɨ nətərɨɡien səvənraha, mətə hamo teki nari?   
\q1
\v 26 Kiɡ me ia tɨprənə i həpnəpenə tɨ naruaɡənien.  
\q2 Nəmə asori me pam housəsɨmwɨn irəha me,  
\q1 mamhəni ərəha Iərɨmənu,  
\q2 mamhəni ərəha mwi Kristo səvənhi.’   
\m
\v 27 \x - \xo 4:27 \xt Mat 27:1-2, Luk 23:7-11, Wok Me 3:13\x*Kumwesən, nəɡkiariien nəha ro nɨpərhienien. Ia taon i Jerusalem, Kiɡ Herot mɨne Ponjes Paelat hənousəsɨmwɨn pəri irəha nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel mɨne nəkur Isrel. Irəha hənousəsɨmwɨn irəha me, mhəmwəki Iesu iəmə ikinan səim sə ramo tukwini nari mik.  
\v 28 \x - \xo 4:28 \xt Wok Me 2:23\x*Irəha həno narimnari me nəha mamhesi pen atukwatukw nəfe ikɨməni mə tuko ia nətərɨɡien səim.  
\v 29 \x - \xo 4:29 \xt Efes 6:19\x*Mətə Iərɨmənu, təkwtəkwuni tikreɡi ro nəɡkiariien skai me nəha nəmə asori me həməni pehe tukumaha i. Kɨmaha iahase ik mə tikasitu ia kɨmaha. Kɨmaha i nərmama iahamo tukwini nari mik. Pwəh iahəvisau irapw nəɡkiariien səim, mhəpwəh nehekɨrien.  
\v 30 Osə pehe rəɡɨm əsanɨn, momasan nərmama səməme nemhəien rarə ia nirəha. Ia nəɡhi Iesu, iəmə ikinan sə ramo tukwini nari mik, pwəh kɨmaha iaho nɨmtətien me mɨne narimnari me nərmama tuhətoni, hərkərinari irə.”   
\p
\v 31 \x - \xo 4:31 \xt Wok Me 2:4\x*Nəpɨn həfwaki pam, Kumwesən rɨkiukiu ia kwopun nəha kamhəkure ikɨn. Rerɨnraha ruvehe mukuər ia Nənɨmwɨn Ikinan. Nənə həuvən mhəni irapw nəɡkiariien səvəi Kumwesən, mhəpwəh nehekɨrien.   
\s1 Nərmama me səvəi Iesu hasitu ia nirəha me  
\p
\v 32 \x - \xo 4:32 \xt Wok Me 2:44\x*Ia nəpɨn nəha nərmama səməme kamhəni nɨpərhienien ia Iesu, rerɨnraha mɨne nətərɨɡien səvənraha ro a kuatia. Riti ia nirəha riwən raməpwtɨɡ tɨ nautə me səvənhi, mɨni mə səvənhi əpa. Mətə həuai narimnari me mhəuvehi rəmwhen ia nirəha me.  
\v 33 \x - \xo 4:33 \xt Wok Me 2:47\x*Aposol me kamhəvisau irapw skai mə Iesu Iərɨmənu rɨnətui pərhien mwi ia nemhəien səvənhi. Nənə Kumwesən ramasitu asori ia nirəha ia namasanien səvənhi.  
\v 34 \x - \xo 4:34 \xt Wok Me 2:45\x*Nərmama me səvəi Iesu riti ia nirəha riwən rɨni mə nari riwən təni tukwe, tɨ nəri nə mə sin sin ia nirəha səvənraha tɨprənə uə nimwə rarə həmri pen nəmri nari irə. Nəpɨn kuvehi nənimen, həuvehi mane,  
\v 35 mhəuvən, mhəfate pen ia nɨsui aposol me. Nənə aposol me həuai, mhəuvei pen m nərmama səməme nari riwən tɨ nirəha.   
\p
\v 36 \x - \xo 4:36 \xt Wok Me 11:22-26, Wok Me 13:2-3\x*Iərmama riti nəha ikɨn nəɡhɨn nə Josef. In iəmə Isrel sə ruku pen ia kwənəkwus səvəi Livae. Rɨnətui ia tənə əmwerɨs nəha Saepras. Aposol me həseɡi pen nəɡhɨn sə vi mə Panapas. Nɨpwrai nəɡkiariien nəha in i mə Iəmə sə Ramərpwi Əknekɨn Nərmama.  
\v 37 Josef i rəmri pen nəmri nari ia tɨprənə səvənhi. Nəpɨn kuvehi nənimen, ruvehi mane, mevən, mɨfate pen ia nɨsui aposol me.   
\c 5  
\s1 Ananaeas mɨne pran səvənhi Safaera  
\p
\v 1 Mətə iərmama riti nəɡhɨn nə Ananaeas mɨne pran səvənhi Safaera krouəmri pen nəmri nari ia səvənrau tɨprənə.  
\v 2 \x - \xo 5:2 \xt Wok Me 4:34-35\x*Nəpɨn kuvehi nənimen, krouvehi mane, rouni pəri mə trouvehi raka nɨpərɨn səvənrau. Kurirə irə Ananaeas ruvehi nɨpərɨn a, mevən, mɨfate pen ia nɨsui aposol me, mameikuə mə mane me pam nəha rauvei pen.   
\p
\v 3 \x - \xo 5:3 \xt Jon 13:2\x*Pita rɨni mə, “Ananaeas, rəfo ikəseni Setan ruvehe mukuər ia rerɨm, mamo ikameikuə ia Nənɨmwɨn Ikinan? Nəmri tɨprənə sə kuvei pehe mik, rəfo ikəkwtəmhiri nɨpərɨn səim?  
\v 4 Nəpɨn ikəpwəh nəmri penien ihi nəmri nari irə, tɨprənə ramo ihi səim irə. Nəpɨn ikuvehi mane, ia nəpɨn nəha mwi mane nəha ramo ihi səim irə. Mətə rəfo rerɨm rɨrhi mə tiko noien i? Ikəpwəh neikuəien ia nirak, mətə ikeikuə ia Kumwesən.”   
\p
\v 5-6 Nəpɨn Ananaeas rɨreɡi nəɡkiariien nəha, təkwtəkwuni a mwi rɨmwei memhə. Ntəmaruə me nepwɨn həskəmter, mhəveɡi nɨpwran, mhəuvehi mhəier, mhəuvən mhənɨmwi. Nərmama me həreɡi həhekɨr.   
\p
\v 7 Nəpɨn aoa kahar rukurau, pran səvəi Ananaeas ruvnimwə pehe, mətə rəpwəh nukurənien mə səvənhi iərman ruvamhə.  
\v 8 Pita rɨni pen tukwe in mə, “Tiko mɨni pehe ro tukw iou i mə nəmri tɨprənə sə kuvei pehe m kɨmirau, in pam i?”  
\p Mɨreɡi Safaera rɨni mə, “Ouəh, nəmri tɨprənə ihi nəha?”   
\p
\v 9 Mətə Pita rɨni pen tukwe in mə, “Rəfo kɨmirau iərman səim irouni pəri mə tirouni mə mane me pam i? Ikukurən mə ko ikeikuə ia Nənɨmwɨn səvəi Iərɨmənu? Ətə ro! Nərmama səməme hamənɨmwi səim iərman, irəha fwe ia kwəruə. Tuhəuvehi mwi ik, mhəuvən fwe iruə.”   
\p
\v 10 Təkwtəkwuni a Safaera rɨmwei ia nɨsui Pita memhə. Nəpɨn ntəmaruə me həuvnimwə pehe, hətə raməmak muvamhə. Nənə həuvehi, mhəier, mhənɨmwi ia nɨkare səvənhi iərman.  
\v 11 Nakalasia me mɨne nərmama səməme həreɡi nəri nəha, irəha pam həhekɨr asori.   
\s1 Aposol me kamho nɨmtətien me  
\p
\v 12 \x - \xo 5:12 \xt Wok Me 2:43, 14:3\x*Ia nəpɨn nəha aposol me kamhavən ia reri nərmama me, mamho nɨmtətien me rɨpɨk mɨne narimnari me rɨpɨk nərmama hətoni mhərkərinari irə. Ia nəpɨn me nərmama səməme kamhəni nɨpərhienien ia Iesu kamhousəsɨmwɨn irəha me ia vranda səvəi Solomon ia nimwə səvəi Kumwesən.  
\v 13 Nəpɨn nərmama əpnapen a hətoni irəha, həɡnəɡɨni irəha, mətə həpwəh nevənien ipaka, tɨ nəri nə mə həhekɨr.  
\v 14 \x - \xo 5:14 \xt Wok Me 2:41, 21:20\x*Mətə nərman me həpɨk mɨne nɨpran me həpɨk kamhəuvehe tɨ Iesu Iərɨmənu, mamhəni nɨpərhienien irə.  
\v 15 Aposol me kamho nɨmtətien me rɨpɨk ia Jerusalem. Ro pen nərmama me kamhəuvehi nərmama səməme nemhəien rarə ia nirəha, mhəuvehi, mhəuvən fwe ia suatuk, mhəmri pen irəha ia təkure nɨkoukau me mɨne kafete me. Irəha kamho iamɨnhi irə mɨnuə Pita ruvehe mukurau mətə nənɨmwɨn a trukurau pen ia nirəha, nənə irəha həuvehe mhəsanɨn.  
\v 16 \x - \xo 5:16 \xt Mak 6:56, Wok Me 19:11-12\x*Nərmama me fwe ia rukwənu me ipaka tɨ Jerusalem, irəha mwi kamhəuvehi nərmama me səvənraha səməme nemhəien rarə ia nirəha mɨne səməme nənɨmwɨn ərəha me kamharə ia nirəha, kamhəuvehi irəha, mhəuvehe, nənə aposol me ho irəha pam həuvehe mhəsanɨn.   
\s1 Nəmə asori me kamhometə aposol me  
\p
\v 17 \x - \xo 5:17 \xt Wok Me 4:1-2,6\x*Ia nəpɨn nəha pris asori anan mɨne Satusi me nepwɨn housəsɨmwɨn pəri irəha me. Rerɨnraha ramrhi ərəha aposol me səvəi Iesu.  
\v 18 Mo pen həkwtəmhiri irəha, mhəuvehi puvnimwə irəha ia kalapus.  
\v 19 \x - \xo 5:19 \xt Wok Me 12:7-10\x*Mətə ia nəpɨn irə aɡelo riti səvəi Iərɨmənu ruvehe məsevər ia təpinhə me səvəi nimwə nəha, miri irapw aposol me, mɨni pen tɨ nirəha i mə,  
\v 20 “Tihəuvən mhərer ia nimwə səvəi Kumwesən, mamhəni irapw tɨ nərmama me nəɡkiariien me pam ia nɨkaren səvəi nɨmɨruien vi i.”   
\p
\v 21 Ia nəpɨn rɨnamran həuvən fwe ia nimwə səvəi Kumwesən mamhahatən nərmama rosi aɡelo rɨməni pen tukunraha i.  
\p Nəpɨn pris asori anan mɨne in me nepwɨn həuvehe, housəsɨmwɨn nəmə asori me səvəi nəkur Isrel. Nəmə asori me nəha hərhi pen nərmama nepwɨn mə tuhəuvən fwe kalapus, mhəuvehi aposol me, mhəuvehi mhəuvehe.  
\v 22 Mətə nəpɨn nərmama me nəha kərhi pen irəha həuvən ia kalapus, həpwəh nətoniien aposol me. Nənə hərərɨɡ, mhəni pen tɨ nəmə asori me i mə,  
\v 23 “Kɨmaha iahəuvən mhətoni kalapus rəsisəɡ əknekɨn. Nərmama səməme kamhətui tɨ kwopun nəha kamhərer tukuahaɡ pam ia kwəruə me. Mətə nəpɨn həsevər ia təpinhə, kɨmaha iahəuvnimwə, mətə nərmama me nəha həiwən.”   
\p
\v 24 Nəpɨn pris asori me mɨne iəmə asori səvəi naruaɡən me səməme kamhətui tɨ nimwə səvəi Kumwesən həreɡi nəɡkiariien nəha, nətərɨɡien səvənraha rəvsausɨni pɨk tɨ aposol me. Həreirei mə nəfe ro irəha.   
\p
\v 25 Ia nəpɨn nəha iərmama riti ruvnimwə pehe, mɨni pen tɨ nirəha i mə “Nəmə me nəha hiənəsisəɡ tukuahaɡ ia nirəha, irəha fwe ia nimwə səvəi Kumwesən kamhahatən nərmama me.”  
\v 26 \x - \xo 5:26 \xt Mat 14:5\x*Nənə iəmə asori səvəi naruaɡən me səməme kamhətui tɨ nimwə səvəi Kumwesən rɨskəmter, miri naruaɡən me nepwɨn səvənhi, mhəuvən, mhəkwtəmhiri aposol me, mhəiri irəha mhəuvehe. Mətə həpwəh nousiien irəha, tɨ nəri nə mə həhekɨr nərmama me. Kamo nərmama me həkwi irəha ia kəruəterei.   
\p
\v 27 Irəha həuvehi aposol me mhəuvehe, mhərpwi irapw irəha ia nəmri nəmə asori me. Nənə pris asori anan rəɡkiari mɨnraha,  
\v 28 \x - \xo 5:28 \xt Wok Me 4:18, Mat 27:25\x*mɨni mə, “Iahəuvəni pehe raka nəɡkiariien skai tukumiaha i mə tihəpwəh rə nahatənien nərmama ia nəɡhi iəmə nəha. Mətə hiənərui nəkwamaha. Hətə ro. Təkwtəkwuni nəha nərmama me pam ia Jerusalem həuvəreɡi raka nəɡkiariien səkɨmiaha. Rəfo mə tihərukwi pehe nemhəien səvəi iəmə nəha ia kɨmaha.”   
\p
\v 29 \x - \xo 5:29 \xt Wok Me 4:19\x*Mətə Pita mɨne aposol me həni pen tɨ nəmə asori me i mə, “Kɨmaha tahaməkeikei mho nəkwai Kumwesən, rɨpko mhə nəkwai nərmama.  
\v 30 \x - \xo 5:30 \xt Wok Me 3:15\x*Kɨmiaha hiənousi əpune Iesu ia noien nəha hiəno irə, mhərukwi utə ia nei kamarkuaui. Mətə Kumwesən səvəi kaha kupwən me səkɨtaha rɨno rətui mwi ia nemhəien səvənhi.  
\v 31 \x - \xo 5:31 \xt Wok Me 2:33-34, Efes 1:20, Hip 2:10, 12:2\x*Kumwesən i ruvəuvehi utə raka in mukurei pen in ia nɨkaren mwatuk mə in iəmə sə triri nərmama mɨne iəmə sə truvehimɨru nərmama. Kumwesən ro iamɨnha irə mə truvei pehe nəpɨn m kɨtaha nəkur Isrel. Trɨni mɨnuə sərərɨɡ ia noien ərəha me səkɨtaha, Kumwesən trenouenou noien ərəha me səkɨtaha, məpwəh nərɨpwɨnien.  
\v 32 \x - \xo 5:32 \xt Wok Me 1:8\x*Kɨmaha iahənətə narimnari me nəha, mamhəvisau irapw mə ro nɨpərhienien. Nənɨmwɨn Ikinan sə Kumwesən rauvei pen m nərmama səməme hamo nəkwan in mwi ramərer kɨmaha min.”   
\p
\v 33 \x - \xo 5:33 \xt Wok Me 7:54\x*Nəpɨn nəmə asori me həreɡi nəɡkiariien səvəi aposol me niemaha rəpi irəha. Hənuə tuhousi əpune irəha.  
\v 34 \x - \xo 5:34 \xt Wok Me 22:3\x*Mətə iəmə asori riti nəha ikɨn ia rerɨnraha nəɡhɨn nə Kamaliel. In Farisi riti. In iahatən riti sə ramahatən Loa səvəi Moses. Nərmama pam kamhəsiai in. In rɨskəmter, mɨni pen tɨ naruaɡən me mə, “Tiho mhəuvehi nəmə i mhəier. Pwəh kɨmaha iahəɡkiari ouihi a.”  
\v 35 Nəpɨn aposol me həier irə, Kamaliel rəɡkiari pen m nəmə asori me i mə, “Nəmə Isrel, tihətərɨɡ amasan tɨ nəfe hiamo ia nəmə me i.  
\v 36 \x - \xo 5:36 \xt Wok Me 21:38\x*Rerɨmiaha trɨrhi Teutas fwe kupwən.\f + \fr 5:36 \ft Teutas in iərmama riti rɨməiri nərmama me səvənhi mə tuhəuvən mharuaɡən irəha nəkur Rom. Rəpwəh nokeikeiien mə nəkur Rom tuhərɨmənu ia nəkur Isrel.\f* Rɨni mə in iərmama riti. Nərmama həpɨk, ipaka tɨ 400, həuvən mhəkurirə i. Mətə kousi əpune iəmə nəha. Nərmama səməme kamho nəkwan havən kɨrkɨri. Kusen səvənraha rəsas miwən.  
\v 37 \x - \xo 5:37 \xt Luk 2:1-2\x*Kurirə ikɨn, ia nəpɨn sə kaməvsini nərmama me irə, Jutas iəmə Kalili\f + \fr 5:37 \ft Jutas in iəmə Kalili riti. Fwe kupwən rɨməiri nərmama me səvənhi həuvən mharuaɡən irəha nəkur Rom.\f* rərer mɨvi nərmama həpɨk həuvən mhəkurirə i. Mətə in mwi kousi əpune. Nərmama səməme kamho nəkwan havən kɨrkɨri.  
\v 38 Ro iamɨnhi irə iakuə takɨni pehe tukumiaha i mə, nəmə me i hamərer ia nəmrɨtaha ipwet, ramasan mə tihəpwəh irəha, mhəfi raka rəɡɨmiaha ia nirəha. Trɨni mɨnuə nəri nəha hamo ruku pen tɨ iərmama, trəsas miwən.  
\v 39 Mətə trɨni mɨnuə Kumwesən ramərer kurirə ia nirəha, ko hiəpwəh nɨniseien irəha. Tihətərɨɡ amasan tɨ nəfe hiamo ia nəmə me i. Kɨtaha səreirei, mətə rərəha mə tihətə sas kurirə mə hiamousari m Kumwesən.”   
\p
\v 40 \x - \xo 5:40 \xt Wok Me 4:18\x*Ro iamɨnhi irə nəmə asori me ho rosi Kamaliel rɨməni pen tɨ nirəha i. Həkwein mwi aposol me həuvnimwə pehe, mhərisi irəha, mhənise pen əknekɨn tɨ nirəha mə tuhəpwəh nəvisauien mwi m nərmama ia nəɡhi Iesu, nənə mhəfi raka rəɡɨnraha ia nirəha.   
\p
\v 41 \x - \xo 5:41 \xt Mat 5:10-12, 1Tes 4:13\x*Aposol me həier ia nəmri nəmə asori me səvəi nəkur Isrel, mamhaɡien, tɨ nəri nə mə Kumwesən rətə irəha mə həmwhen ko naurɨsien mɨnraha tɨ nəɡhi Iesu.  
\v 42 \x - \xo 5:42 \xt Wok Me 9:22, 17:3\x*Nənə ia nəpɨn me kamhəuvən fwe ia nimwə səvəi Kumwesən, mamhəuvən mwi ia nimwə me, mamhərɨpɨn, mamhahatən nərmama me, mamhəvisau mɨnraha mə Iesu in Kristo.   
\c 6  
\s1 Nasituien me irəha pam sefen  
\p
\v 1 \x - \xo 6:1 \xt Wok Me 4:35\x*Nərmama me səvəi Iesu həuvehe mhəpɨk mwi. Ia nəpɨn nəha nəkur Isrel səməme kamhəɡkiari ia nəɡkiariien səvəi nəkur Kris həvisə irəha nəkur Isrel səməme kamhəɡkiari ia nəɡkiariien Hipru. Nəkur Isrel səməme kamhəɡkiari ia nəɡkiariien səvəi nəkur Kris həni mə ia nəpɨn me, nəpɨn kauvei pen mane mɨne nəveɡɨnien m nərmama me trasitu ia nirəha, kɨpkuvei pen mhə m nɨpran me səvənraha səməme nərman me səvənraha həuvamhə.  
\v 2 Ro iamɨnhi irə, aposol me twelef həkwein pen nərmama me səvəi Iesu mə irəha pam tuhəuvehe. Nəpɨn həuvehe, aposol me həni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmaha iahaməvisau irapw nəɡkiariien səvəi Kumwesən. Rɨpkatukwatukw mhə mə tahəpwəh wok nəha mhəuvehe mhəsui raka nəveɡɨnien.  
\v 3 \x - \xo 6:3 \xt 1Tim 3:7\x*Ro pen piəvmaha me, kɨmiaha tihərpwi rəɡɨmiaha ia nərman me sefen ia kɨmiaha nəɡhɨnraha ramasan, rerɨnraha rukuər ia Nənɨmwɨn Ikinan, nukurənien səvənraha rəpwəmwɨs. Kɨmaha tahəuvehi utə irəha mə tuhəsui raka nəveɡɨnien.  
\v 4 Mətə wok səkɨmaha tahaməfwaki, mamhəvisau irapw nəɡkiariien səvəi Kumwesən ia nəpɨn me.”   
\p
\v 5 \x - \xo 6:5 \xt Wok Me 8:5\x*Nərmama me pam səvəi Iesu rerɨnraha raɡien tɨ nəɡkiariien nəha səvəi aposol me. Hərpwi rəɡɨnraha ia Stifen, iərman riti nahatətəien səvənhi rɨskai, rerɨn rukuər ia Nənɨmwɨn Ikinan. Hərpwi mwi rəɡɨnraha ia Filip, mɨne Prokoras, mɨne Nikanor, mɨne Timon, mɨne Pamenas, mɨne Nikolas, iəmə Antiok. Rɨpko mhə in iəmə Isrel, mətə ramarə ia narəien səvənraha.  
\v 6 \x - \xo 6:6 \xt Wok Me 13:3, 14:23\x*Irəha həiri nərman me nəha sefen, mhəuvehe, mhərer ia nəmri aposol me. Aposol me həmrutə rəɡɨnraha ia nirəha, məfwaki mɨnraha.   
\p
\v 7 \x - \xo 6:7 \xt Wok Me 2:41, 16:5\x*Ia nəpɨn nəha nəɡkiariien səvəi Kumwesən rauvirɨs mamevən. Nərmama me səvəi Iesu fwe Jerusalem həuvehe mhəpɨk mwi. Pris me nepwɨn həuvehi nahatənien səvəi Iesu, mhahatətə irə. Pris me nəha həpɨk kwopti.   
\s1 Nəkur Isrel həkwtəmhiri Stifen  
\p
\v 8 \x - \xo 6:8 \xt Wok Me 2:43\x*Stifen in iərmama riti Kumwesən rauvei pen nɨskaiien min, mamasitu irə ia namasanien səvənhi. Nəpɨn riti Stifen ramavən ia reri nərmama, mamo nɨmtətien asori me mɨne narimnari me nərmama hətoni, hamərkəri asori nari irə.  
\v 9 \x - \xo 6:9 \xt 2Tim 1:15\x*Mətə nərmama me nepwɨn nəha ikɨn. Irəha nərmama səvəi nimwəfwaki riti səvəi nəkur Isrel kani mə Nimwəfwaki Səvəi Nərmama Me Kɨnɨfi Raka Nari ia Nirəha.\f + \fr 6:9 \ft Nərmama me nəha səməme kamhəfwaki ia nimwəfwaki nəha irəha nəkur Isrel. Fwe kupwən kamoslef ia nirəha, nənə kɨnɨfi raka nari ia nirəha. Həpko mhə mwi slef ia nirəha.\f* Nepwɨn həuku pen fwe Saerin mɨne Aleksantria. Nepwɨn mwi həuku pen fwe Silisia mɨne Esia. Irəha həskəmter mamhousari m Stifen.  
\v 10 \x - \xo 6:10 \xt Luk 21:15\x*Mətə rəknekɨn tɨ nirəha. Ko həpkousi tərini mhə nəɡkiariien səvənhi, tɨ nəri nə mə Nənɨmwɨn Ikinan rauvei pen nukurənien min.   
\p
\v 11 \x - \xo 6:11 \xt Mat 26:59-61\x*Ro iamɨnhi irə hərəku pen nərmama nepwɨn mə tuheikuə irə. Nərmama me nəha həskəmter, mhəni mə, “Kɨmaha iahəreɡi iəmə i raməɡkiari ərəha ia Moses mɨne Kumwesən.”   
\p
\v 12 Nəpɨn nərmama me mɨne nəmə asori me səvənraha mɨne nahatən me səvəi Loa həreɡi nəɡkiariien nəha, niemaha rəpi irəha. Həuvən tɨ Stifen, mhəkwtəmhiri, mhəuvehi mhəuvən, mhərpwi irapw in ia nəmri nəmə asori me səvəi nəkur Isrel.  
\v 13 \x - \xo 6:13 \xt Jer 26:11\x*Irəha hərpwi irapw nərmama nepwɨn mə tuheikuə ia Stifen. Nərmama me nəha həni mə, “Ia nəpɨn me iəmə i ramɨni ərəha kwopun ikinan i mɨne Loa səvəi Moses.  
\v 14 Iahəreɡi rɨni mə Iesu nəha iəmə Nasaret in trousi testesi nimwə səvəi Kumwesən, mərarki narəien sə Moses rɨməuvei pehe m kɨtaha, məmri səpə riti.”   
\p
\v 15 Nəmə asori me pam səvəi nəkur Isrel haməkure ia nousəsɨmwɨnien səvənraha, mamhəti pen mamhətə Stifen, mhətoni mə nənimen rəmwhen ia nəmri aɡelo riti.   
\c 7  
\s1 Nəvisauien səvəi Stifen  
\p
\v 1 Ia nəpɨn nəha pris asori anan rɨni pen tɨ Stifen i mə, “Rəfo irə? Nəɡkiariien i ro nɨpərhienien?”   
\p
\v 2 \x - \xo 7:2 \xt Jen 11:31\x*Mɨreɡi Stifen rɨni mə, “Piak me mɨne tata me, həreɡi ro. Fwe kupwən, nəpɨn kaha kupwən səkɨtaha Epraham rɨpkevən mhə ihi fwe Haran, Kumwesən asori rier irapw tukwe fwe Mesopotemia,  
\v 3 \x - \xo 7:3 \xt Jen 12:1\x*mɨni pen tukwe in mə, ‘Tikier ia tənə imwam mɨne nəkur imwam, mier mevən fwe ia tɨprənə takahatən ik irə.’   
\p
\v 4 \x - \xo 7:4 \xt Jen 11:31-12:5\x*Epraham rier ia tənə Koltia,\f + \fr 7:4 \ft Koltia nəɡhɨn riti mwi Papilon.\f* mevən marə fwe ia taon nəha Haran. Nəpɨn səvənhi tata remhə, Kumwesən rərui irapw mwi in ruvehe marə ia tɨprənə i sə hiamarə irə ipwet mɨne.  
\v 5 \x - \xo 7:5 \xt Jen 12:7, 15:18, Jen 17:8, Dut 2:5\x*Mətə ia nəpɨn nəha Kumwesən rɨpkuvei pen mhə tɨprənə riti ia kwopun i mə tro səvənhi irə. Rɨpkuvei pen anan mhə kwənpərɨn riti min. Mətə rɨno promes a mə trɨpkuvei pen min mɨne nɨmwipwɨni me səməme tuhətui kurirə. Nəpɨn Kumwesən rɨməni promes nəha, tɨni Epraham ramiwən ihi.  
\v 6 \x - \xo 7:6 \xt Jen 15:13-14, Eks 12:40\x*Nəɡkiariien sə Kumwesən rɨməni pen tɨ Epraham i ro iamɨnhi irə: ‘Nɨmwipwɨm me tuhəuvən mharə ia tɨprənə səvəi nərməpə. Nəkur ia kwopun nəha tuhəuvehi pen wok skai mɨnraha, mhometə irəha meste nuk fo hantret.’  
\v 7 \x - \xo 7:7 \xt Eks 3:12\x*Kumwesən rarə mɨni mwi mə, ‘Mətə iou takərpwɨn noien ərəha səvəi nəkur me nəha nɨmwipwɨm me tuhowok skai mɨnraha. Kurirə irə nɨmwipwɨm me tuhəier ia tənə nəha, mhəuvehe, mhəfwaki pehe miou ia kwopun i.’  
\v 8 \x - \xo 7:8 \xt Jen 17:9-14, Jen 21:4\x*Ia nəpɨn nəha Kumwesən rɨni mə Epraham mɨne kwənəkwus me səvənhi tukaməkeikei kuvehi ninhum mɨnraha. Noien nəha rahatən pen promes nəha Kumwesən rɨməuvei pen m Epraham. Kurirə irə tɨni Epraham rətui, nəɡhɨn nə Aesak. Nəpɨn ruvehi nəpɨn eit səvənhi, səvənhi tata ruvehi ninhum min. Nənə Aesak rərəhi Jekop. Nənə Jekop rərəhi nərman me irəha pam twelef. Irəha me nəha kaha kupwən me səkɨtaha.   
\p
\v 9 \x - \xo 7:9 \xt Jen 37:11,28, Jen 39:1-3, Jen 39:21-23\x*Kaha kupwən me nəha səkɨtaha, rerɨnraha ramrhi ərəha piəvnraha Josef. Həuvehi pen in ia rəɡi nərmama me nepwɨn, mhəuvehi mane irə. Nərmama me nəha həuvehi Josef, mhəuvən fwe Ijip. Ia kwopun nəha Josef ramowok slef, mətə Kumwesən ramarə tukwe,  
\v 10 \x - \xo 7:10 \xt Jen 41:37-44, Sam 105:21\x*mauvehi raka in ia nɨpəmpəmien me pam səvənhi. Nəpɨn Josef revən mərer ia nəmri Fero, kiɡ səvəi nəkur Ijip, Kumwesən ruvei pen namasanien mɨne nukurənien min. Ro pen Fero ruvei pen nasoriien m Josef. Nənə Josef ruvehe mo in iəmə asori ramətui amasan tɨ nəkur Ijip, nənə mamətui amasan mwi tɨ narimnari me sə kamo ia nəkwai nimwə səvəi Kiɡ Fero.   
\p
\v 11 \x - \xo 7:11 \xt Jen 41:54\x*Kurirə ikɨn nəpɨn səvəi nukumhə ruvehe muvehi pam nəkur Ijip mɨne nəkur Kenan, mamo nərmama həmisə pɨk. Kaha kupwən me səkɨtaha hənamətui sənənraha nəveɡɨnien, mətə ruvəivən.  
\v 12 \x - \xo 7:12 \xt Jen 42:1-5\x*Nəpɨn Jekop rɨreɡi nəvisauien mə nəveɡɨnien fwe Ijip, rərhi pen kaha kupwən me səkɨtaha mə tuhəuvən fwe ikɨn. Ro səvi tɨ nirəha tɨ nevənien ia kwopun nəha.  
\v 13 \x - \xo 7:13 \xt Jen 45:1-4,16\x*Nəpɨn irəha həuvən səro kəru irə, nənə Josef rɨni pui in tɨ piəvni me, nənə Kiɡ Fero ruvehe mukurən nərmama ia kwənəkwus səvəi Josef.  
\v 14 \x - \xo 7:14 \xt Jen 45:9-11, Jen 46:27\x*Kurirə irə Josef rərhi pen nəɡkiariien revən tɨ səvənhi tata Jekop irəha nərmama me pam ia kwənəkwus səvənhi mə tuhəuvehe fwe Ijip. Irəha pam sefenti-faef nərmama.  
\v 15 \x - \xo 7:15 \xt Jen 46:1-7, Jen 49:33\x*Nəpɨn Jekop rɨreɡi nəɡkiariien nəha, reiwaiu mevən fwe Ijip. Kurirə ikɨn in mɨne kaha kupwən me səkɨtaha hemhə fwe ikɨn.  
\v 16 \x - \xo 7:16 \xt Jen 23:2-20, Jen 33:19, Jos 24:32\x*Nənə həuvehi nɨpwranraha mhərərɨɡ mhəuvən fwe taon nəha Sekem, mhənɨmwi irəha fwe ikɨn ia nɨpəɡ riti sə Epraham rɨməuvehi nənimen tɨ nɨpwnəti iəmə asori riti nəɡhɨn nə Hamor.   
\p
\v 17 \x - \xo 7:17 \xt Eks 1:7\x*Ruvəuvehe ipaka tɨ nəpɨn nəha Kumwesən truvei pen tɨprənə m kaha kupwən me səkɨtaha rəmwhen rɨno promes m Epraham fwe kupwən. Ia nəpɨn nəha nərmama me səkɨtaha fwe Ijip həuvehe mhasori mhəpɨk.  
\v 18 \x - \xo 7:18 \xt Eks 1:8\x*Nənə kiɡ əpə ruvehe mərɨmənu ia nəkur Ijip, mətə rɨnapkukurən mhə Josef.  
\v 19 \x - \xo 7:19 \xt Eks 1:10-22\x*In reikuə ia kaha kupwən me səkɨtaha, mamərhiərhi irəha mə tuhərui irapw nəkwərhakwərha me sə həpkətui a i mə tuhemhə.   
\p
\v 20 \x - \xo 7:20 \xt Eks 2:2, Hip 11:23\x*Ia nəpɨn atukwatukw nəha Moses rətui. In ramasan pɨk ia nəmri Kumwesən. Səvənhi tata mɨne mama krouətui amasan tukwe ia nəkwai nimwə səvənrau meste in ruvehi məkwə kahar.  
\v 21 \x - \xo 7:21 \xt Eks 2:3-10\x*Nəpɨn irau krouəmri irapw iruə, prən ouihi səvəi Kiɡ Fero rətoni, mərəhi səvənhi, mətui amasan tukwe rəmwhen mə in tɨni anan.  
\v 22 Kɨnahatən Moses ia nukurənien me pam səvəi nəkur Ijip. Səvənhi nəɡkiariien mɨne wok krouəsanɨn.   
\p
\v 23 Nəpɨn Moses reste nuk foti, rerɨn rɨrhi mə trevən mətoni piəvni me nəkur Isrel.  
\v 24 \x - \xo 7:24 \xt Eks 2:11-15\x*In revən mətoni iəmə Ijip riti ramousi piəvni riti, mətə rɨpkatukwatukw mə tro irə iamɨnha irə. Ro pen Moses revən mə trasitu ia piəvni, mərpwɨn pen noien səvəi iəmə Ijip ramo. Rousi iəmə Ijip nəha, mousi əpune.  
\v 25 Moses rerɨn rɨrhi mə piəvni me tuhətoni mhəukurən mə Kumwesən ramərhi pen in mə truvehi raka irəha ia rəɡi nəkur Ijip. Mətə irəha həpkətə sas mhə irə.  
\v 26 Kɨni rakwakwi irə Moses revən mwi mətoni iəmə Isrel kəru krouousi irau me. In revən mə trəmri nəmərinuien tɨ nirau i, mɨni mə, ‘Iəmənmi kɨmirau piəvmirau me a. Rəfo irouousi kɨmirau me?’   
\p
\v 27 Mətə iəmə sə ramousi ərəha anan piəvni rəsuə raka Moses, mɨni mə, ‘Sin rɨməuvehi utə ik mə tikərɨmənu ia kɨmaha məkiri noien səkɨmaha?  
\v 28 Rosi ikuə tikousi əpune iou rəmwhen ikɨnousi əpune iəmə Ijip nərineiv?’  
\v 29 \x - \xo 7:29 \xt Eks 2:21-22, Eks 18:3-4\x*Nəpɨn Moses rɨreɡi nəɡkiariien nəha, rap fwe Ijip, mevən mo in iərmama pwɨspwɨs ia tənə Mitia. Ia kwopun nəha tɨni kəru krouətui, iərman mi.   
\p
\v 30 \x - \xo 7:30 \xt Eks 3:1-10\x*Kurirə irə nuk foti rukurau, nənə aɡelo riti səvəi Kumwesən rier pen tɨ Moses i fwe ia kwopun akwesakwes ikɨn, ipaka tɨ təkuər Sinae, mamərer ia nei riti napw rauək irə, mətə rɨpkahi əmwesi mhə.  
\v 31 Moses rətoni nei nəha rərkərinari irə. Nənə nəpɨn revən ipaka tukwe mə trəspau irə, reri Iərɨmənu ruvehe, mɨni mə,  
\v 32 ‘Iou Kumwesən səvəi kaha kupwən me səim. Kumwesən səvəi Epraham mɨne Aesak mɨne Jekop.’ Moses rɨreɡi, mətə rehekɨr mətəmnɨmwɨn, məpwəh nəti penien mətoni.   
\p
\v 33 Nənə Iərɨmənu rɨni pen tukwe in mə, ‘Uvehi raka səim put, tɨ nəri nə mə tɨprənə nə iakamərer ikɨn ro ikinan i.  
\v 34 Iou iakɨnətə raka nərmama me səiou fwe Ijip. Kamometə irəha. Iakuvəreɡi raka nasəkien səvənraha. Nənə iou iakeiwaiu irapw pehe i mə takuvehi raka irəha ia rəɡi nəkur Ijip. Tiko muvehe, təkwtəkwuni takərhi pen ik ikevən fwe Ijip.’   
\p
\v 35 In nəha Moses sə kupwən nəkur Isrel həpwəh nokeikeiien in, mhəni pen tukwe in mə, ‘Sin rɨməuvehi utə ik mə tikərɨmənu ia kɨmaha məkiri noien səkɨmaha?’ Mətə Moses nəha in nəha Kumwesən rərhi pen aɡelo riti səvənhi rier pen tukwe ia kwəti nei, mərhi pen in revən mə trərɨmənu ia nəkur Isrel, muvehi raka irəha ia rəɡi nəkur Ijip.  
\v 36 \x - \xo 7:36 \xt Eks 7:3, 14:21, Nam 14:33\x*Moses nəha riri irəha mhəier ia Ijip, mhəuvən fwe ia Təsi Əruverəv, mhəuvən mharə nuk foti fwe ia kwopun akwesakwes ikɨn. Nənə ia kwopun me nəha ramo nɨmtətien me mɨne narimnari me nərmama hətoni hamərkərinari irə.   
\p
\v 37 \x - \xo 7:37 \xt Wok Me 3:22\x*Moses nəha in nəha rɨməni pen tɨ nəkur Isrel i mə, ‘Kumwesən truvehi utə profet riti rəmwhen ruvehi utə iou. Profet nəha truku pen ia kɨmiaha in piəvɨmiaha riti.’\f + \fr 7:37 \ft Profet nəha Moses rɨməni mə trɨpkuvehe in nəha Iesu. Əvsini mwi Dut 18:15.\f*  
\v 38 \x - \xo 7:38 \xt Eks 19:3, Dut 5:5, 9:10, Wok Me 7:53\x*Moses nəha in nəha ramarə irəha nəkur Isrel nəpɨn kamhavən fwe ia kwopun akwesakwes ikɨn. In ramarə irəha kaha kupwən me səkɨtaha nəpɨn aɡelo nəha rəɡkiari min ia Təkuər Sinae. Kumwesən ruvei pen nəɡkiariien sə ramɨru m Moses mə truvei pehe m kɨtaha.   
\p
\v 39 \x - \xo 7:39 \xt Nam 14:3\x*Mətə kaha kupwən me səkɨtaha həpwəh nokeikeiien mə tuho nəkwai Moses. Həsuə karen in. Nənə rerɨnraha rɨnamrhi Ijip. Hokeikei mə tuhərərɨɡ mhəuvən fwe ikɨn.  
\v 40 \x - \xo 7:40 \xt Eks 32:1,23\x*Ro pen həni pen tɨ Eron i mə, ‘Tiko kumwesən me nepwɨn, pwəh həiri kɨtaha, tɨ nəri nə mə səreirei mə Moses nəha rɨməiri raka kɨtaha ia tənə Ijip ruvəwəku.’  
\v 41 \x - \xo 7:41 \xt Eks 32:2-6\x*Ia nəpɨn nəha irəha ho nənɨmwi kau riti. Nəpɨn həno pam, həpeki pehe nərimɨru me mə tuhousi əpune irəha mhəuvei pen m nənɨmwi kau nəha. Irəha haməɡnəɡɨni nəri nəha həno ia rəɡɨnraha.  
\v 42 \x - \xo 7:42 \xt Jer 19:13\x*Ro iamɨnhi irə Kumwesən ruvehi pen təkutan mɨnraha, məpwəh irəha həuvən mhəfwaki pen m meri, məkwə, mɨne kəməhau me. Rəmwhen ia nəɡkiariien i kɨmərai pen ia nəkukuə səvəi profet me rani:  
\q1 ‘Nəkur Isrel. Ia nəpɨn nəha hiənarə nuk foti fwe kwopun akwesakwes ikɨn,  
\q2 nərimɨru me səməme hiamousi əpune, mamhəmri utə ia təkure nɨfatə, hiəuvei pehe miou uə rekəm?  
\q1 Rekəm. Hiəpwəh nuvei peheien miou.   
\q2
\v 43 Mətə hiaməuvehi nimwə tapolen səvəi kumwesən nəha Molek,  
\q1 mɨne kəməhau səvəi kumwesən nəha səkɨmiaha Refan.  
\q2 Irau mi nəha kumwesən eikuə mi sə hiəno ia rəɡɨmiaha mə tihaməfwaki pen mɨnrau.  
\q1 Kɨmiaha hiamo iamɨnhi ro pen takuvehi raka kɨmiaha ia tɨprənə səkɨmiaha hiəuvən ia nɨkare Papilon.’   
\p
\v 44 \x - \xo 7:44 \xt Eks 25:40\x*Fwe ia kwopun akwesakwes ikɨn, Kumwesən rɨməni pen tɨ Moses i mə traməkeikei mo nimwə tapolen riti. Moses ro, mesi pen atukwatukw rəmwhen ia Kumwesən rɨno rətoni. Kurirə ikɨn kaha kupwən me səkɨtaha həuvehi nimwə tapolen nəha mamhəuvən.  
\v 45 \x - \xo 7:45 \xt Jos 3:14-17, Jos 23:9, 18:1\x*Nəpɨn Josua riri kaha kupwən me səkɨtaha mə tuhəuvehe mhəuvehi raka tɨprənə ia rəɡi nəmə Kenan, həuvehi nimwə tapolen nəha, mhəuvehi mhəuvehe. Irəha kənamhəuvehe ia Kenan, Kumwesən raməkoui irapw nəmə ikɨn. Nimwə Tapolen nəha raməmak iamɨnhi meste nəpɨn səvəi Kiɡ Tevɨt.  
\v 46 \x - \xo 7:46 \xt 2Saml 7:1-16, Sam 132:1-5\x*Kiɡ Tevɨt nəha Kumwesən rerɨn raɡien tukwe. In rɨni pen tɨ Kumwesən i mə, ‘Ik Kumwesən səvəi Jekop. Ko ikəseni iou iako nimwə riti sə tikamarə irə?’  
\v 47 \x - \xo 7:47 \xt 1Kinɡ 6:1\x*Mətə Kumwesən rəpwəh nəseniien. Kiɡ Tevɨt rɨpko mhə nimwə riti səvəi Kumwesən. Solomon ro.   
\p
\v 48 Mətə kɨtaha səukurən mə Kum wesən sə rasori anan, in rɨpkarə mhə ia nəkwai nimwə me səməme nərmama həno ia rəɡɨnraha. Rəmwhen ia nəɡkiariien i Profet Aesea rɨməni mə,   
\q1
\v 49 ‘Neiai in jea səiou sə iakaməkure irə mamərɨmənu.  
\q2 Tɨprənə in nəri sə iakamərpwi utə tɨpaɡe nɨsuk mi irə.  
\q1 Kɨmiaha ko hio nimwə riti mə takarə irə?  
\q2 Kɨmiaha ko hio kwopun riti mə takapwɨs ikɨn?   
\q1
\v 50 Həni ro, sin rɨno narimnari me pam i?  
\q2 Iou əpa Kumwesən iakɨno.’”   
\p
\v 51 \x - \xo 7:51 \xt Eks 32:9, Jer 9:26, Aes 63:10\x*Stifen rɨni pen tɨ nəmə asori me i mə, “Kɨmiaha i kəmkapwəmiaha rɨskai. Nətərɨɡien səkɨmiaha rɨpitəv hiəmwhen ia nərmama səməme həreirei Iərɨmənu. Hiəpkreɡi mhə nəɡkiariien səvənhi. Hiamo rəmwhen kaha kupwən me səkɨmiaha. Ia nəpɨn me hiamənise nəfe nari Nənɨmwɨn Ikinan rani pehe tukumiaha i.  
\v 52 \x - \xo 7:52 \xt 2Kron 36:16, Mat 23:31\x*Rəfo? Profet riti nəha ikɨn kaha kupwən me səkɨmiaha həpkometə mhə in? Rekəm! Həmwəki pam irəha, mhousi əpune səməme haməkupwən mhəni irapw mə Iəmə Atukwatukw riti truvehe. Nənə nəpɨn Iəmə Atukwatukw nəha ruvehe, kɨmiaha hiəuvei pen in ia rəɡi nəmə Rom. Ia noien nəha hiousi əpune in.  
\v 53 \x - \xo 7:53 \xt Wok Me 7:38, Kal 3:19, Hip 2:2\x*Kɨmiaha hiəuvəuvehi raka Loa səvəi Kumwesən sə naɡelo me həuvei pehe fwe kupwən, mətə hiamərui Loa nəha ia nəpɨn me.”   
\s1 Kəkwi əpune Stifen ia kəruəterei  
\p
\v 54 \x - \xo 7:54 \xt Wok Me 5:33\x*Nəpɨn nəmə asori me səvəi nəkur Isrel həreɡi Stifen raməɡkiari, niemaha rəpi pɨk irəha. Kamhahi tərini revɨnraha tukwe.  
\v 55 \x - \xo 7:55 \xt Mat 22:44, Wok Me 2:33-34, Wok Me 5:31\x*Mətə Stifen rerɨn ruvehe mukuər ia Nənɨmwɨn Ikinan. Rəkwətə ia nɨmaɡouaɡou, mətoni nukuraanien asori ruku pen ia kwopun Kumwesən ramarə ikɨn, mətoni mwi Iesu ramərer ia nɨkare Kumwesən mwatuk.  
\v 56 \x - \xo 7:56 \xt Kol 3:1\x*Stifen rɨni mə, “Hətoni ro. Kəpuapen reitehi. Iakamətə Iəməti Iərmama fwe ia neiai ramərer ia nɨkare Kumwesən mwatuk.”   
\p
\v 57 Mətə nəmə asori me səvəi nəkur Isrel hasək əpwəmwɨs, mho tukuahaɡ nəkwəreɡɨnraha. Irəha pam haiu, mhəuvən mə tuhəkwtəmhiri Stifen.  
\v 58 \x - \xo 7:58 \xt Wok Me 22:20\x*Irəha həkwtəmhiri Stifen, mhəuvehi, mhəier ia Jerusalem, mənamhəkwi in ia kəruəterei mə tremhə. Nərmama səməme haməuəsi Stifen həpeki raka karkahu əpwəmwɨs me səvənraha, mhəfate pen ia nɨsui iərmama riti nəɡhɨn nə Sol.   
\p
\v 59 \x - \xo 7:59 \xt Sam 31:5, Luk 23:46\x*Nəpɨn kamhəkwi Stifen, raməfwaki mɨni mə, “Iesu Iərɨmənu, tikuvehi nənɨmwɨk.”  
\v 60 \x - \xo 7:60 \xt Luk 23:34\x*Kurirə irə rɨnɨmwi nukurhun mi, məkwein əpwəmwɨs, mɨni mə, “Iərɨmənu, tikəpwəh nərpwɨnien noien ərəha i irəha kamho ia nirak.” Nəpɨn rɨni iamɨnhi irə, in remhə.   
\c 8  
\p
\v 1-2 \x - \xo 8:1-2 \xt Wok Me 7:58, 8:4, Wok Me 11:19\x*Sol rerɨn raɡien a mə irəha housi əpune Stifen iamɨnhi. Nəpɨn Stifen ruvamhə raka, nəmə əfwaki me nepwɨn hənɨmwi nɨpwran mhasək asori tukwe.  
\s1 Kɨnamometə nərmama me səvəi Iesu fwe Jerusalem  
\p Ia nəpɨn nəha nərmama me nepwɨn həskəmter, mənamhometə asori nakalasia me fwe Jerusalem. Ro pen nakalasia me pam hap kɨrkɨri mhəuvən fwe ia kwopun me ia tənə Jutia mɨne Sameria. Aposol me əpa kamharə fwe Jerusalem.  
\v 3 \x - \xo 8:3 \xt Wok Me 9:1,13, 22:4, Wok Me 26:9-11\x*Sol mwi ramousari mə trouraha nakalasia me, mauvnimwə ia nimwə me kuatia kuatia, maməkwtəmhiri nərman mɨne nɨpran, mauvehi puvnimwə irəha ia kalapus.   
\s1 Filip raməvisau irapw nəɡkiariien amasan səvəi Iesu fwe Sameria  
\p
\v 4 \x - \xo 8:4 \xt Wok Me 6:5\x*Mətə irəha nəha hənap kɨrkɨri, mamhəuvən ia kwopun me, mamhəvisau irapw nəɡkiariien amasan səvəi Iesu.  
\v 5 Filip reiwaiu pehe ia taon riti fwe Sameria, maməvisau irapw Iesu Kristo m nərmama me fwe ikɨn.  
\v 6 Nərmama pam kamhətərɨɡ amasan tɨ nəfe Filip rani, tɨ nəri nə mə raməɡkiari mamo nɨmtətien me.  
\v 7 \x - \xo 8:7 \xt Mat 10:1, Mak 16:17\x*Nərmama həpɨk nənɨmwɨn ərəha me həier ia nirəha, mamhasək əpwəmwɨs. Nərmama həpɨk mwi nɨsunraha me hemhə, ko həpkavən mhə, həuvehe mhəsanɨn.  
\v 8 Ro pen nəkur ia taon nəha rerɨnraha raɡien asori.   
\p
\v 9 Mətə iərmama riti nəɡhɨn nə Saemon, rɨnarə tui kwopti ia taon nəha, mamo nɨmtətien me ia nɨskaiien səvəi nəremhə me, mamo nəkur Sameria nənimenraha ramier. Saemon rani mə in iəmə asori.  
\v 10 Nəkur Sameria me pam kamhətərɨɡ ia nəɡkiariien səvənhi. Nəkwərhakwərha me men meste nəmə asori me kamhəni mə, “Iəmə i rauvehi nɨskaiien səvəi kumwesən nəha kani mə kumwesən asori.”  
\v 11 Irəha kamhətərɨɡ ia nəɡkiariien səvəi Saemon, tɨ nəri nə mə nəpɨn rɨpɨk ramo nɨmtətien me ia nɨskaiien səvəi nəremhə me, mamo nənimenraha ramier.  
\v 12 Mətə nəpɨn Filip raməvisau irapw Iesu Kristo mɨne nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə, nərman me mɨne nɨpran me həni nɨpərhienien ia nəɡkiariien amasan səvənhi. Nənə ko paptaes ia nirəha.  
\v 13 Saemon in mwi rɨni nɨpərhienien ia nəɡkiariien səvəi Filip. Nəpɨn kɨno raka paptaes irə, Saemon rukurirə ia Filip, mamətoni nɨmtətien me mɨne narimnari asori me Filip ramo ia nɨskaiien səvəi Kumwesən. Nəpɨn rətoni, nənimen rier.   
\p
\v 14 Kurirə irə, nəpɨn aposol me fwe Jerusalem həreɡi mə nəkur Sameria həuvəni raka nɨpərhienien ia nəɡkiariien səvəi Kumwesən, hərhi pen Pita mɨne Jon mə trouevən rouətə irəha.  
\v 15 Irau kroueiwaiu pen fwe Sameria, rouəfwaki tɨ nirəha mə irəha tuhəuvehi Nənɨmwɨn Ikinan, tɨ nəri nə mə  
\v 16 Nənɨmwɨn Ikinan rɨpkeiwaiu mhə ihi ia nirəha. Mətə kɨno paptaes əpa ia nirəha ia nəɡhi Iesu Iərɨmənu.  
\v 17 \x - \xo 8:17 \xt Wok Me 19:6\x*Nəpɨn Pita mɨne Jon krouəmrutə rəɡɨnrau ia nukwənenraha, həuvehi Nənɨmwɨn Ikinan.   
\p
\v 18 Saemon rətoni mə aposol mi nəha krouəmrutə rəɡɨnrau ia nukwənenraha, nənə Kumwesən ruvei pen Nənɨmwɨn Ikinan mɨnraha. Ia nəpɨn nəha rətoni, Saemon ruvehi mane mə truvei pen mɨnrau,  
\v 19 mɨni mə, “Rouvei pehe mwi nasoriien nəha miou. Iakokeikei mə takəmrutə rəɡɨk ia nukwəne nərmama pwəh irəha həuvehi Nənɨmwɨn Ikinan.”   
\p
\v 20 Mɨreɡi Pita rɨni pen tukwe in mə, “Pwəh kɨmirau mane səim irouen ia napw, tɨ nəri nə mə ikuə tikuvehi nəmri nəri sə Kumwesən rauvei pen auər a m nərmama.  
\v 21 \x - \xo 8:21 \xt Sam 78:37\x*Ikiwən ia wok i səkɨmaha, tɨ nəri nə mə nətərɨɡien səim rɨpkatukwatukw mhə ia nəmri Kumwesən.  
\v 22 Tikəpwəh noien ərəha i ikamo, məfwaki m Iərɨmənu, məres mə ko in renouenou nərəhaien səim, məpwəh nərpwɨnien nətərɨɡien ərəha i ikuə tiko.  
\v 23 \x - \xo 8:23 \xt Hip 12:15\x*Iakɨni iamɨnhi irə, tɨ nəri nə mə iakətə mə rerɨm ramakres pɨk. Nərəhaien rɨnərkwi ik.”   
\p
\v 24 Mɨreɡi Saemon rɨni mə, “Kɨmirau tirouəfwaki miou, rouəres Iərɨmənu mə narimnari me i irauni tuhəpwəh nesteien iou.”   
\p
\v 25 Kurirə ikɨn Pita mɨne Jon krouni irapw nəɡkiariien səvəi Iərɨmənu ia taon nəha, rouni mə ro nɨpərhienien i. Nəpɨn krouni sampam, krourərɨɡ rauevən fwe Jerusalem. Ia suatuk krauəvisau irapw nəɡkiariien amasan səvəi Iesu m nərmama me ia rukwənu me ia tənə Sameria.   
\s1 Filip mɨne iəmə Itiopia riti  
\p
\v 26 Ia nəpɨn nəha aɡelo riti səvəi Iərɨmənu rɨni pen tɨ Filip i mə, “Tikərer, mevən fwe prehi\f + \fr 8:26 \ft Uə “mevən fwe ia saot.”\f* meste suatuk sə raku pen ia Jerusalem meiwaiu pen fwe Kasa.” (Suatuk nəha rukurau ia kwopun akwesakwes ikɨn.)  
\v 27 \x - \xo 8:27 \xt Aes 56:3-7\x*Filip rərer mamevən, mətoni iəmə Itiopia\f + \fr 8:27 \ft Itiopia tənə riti fwe Afrika.\f* riti. Iəmə nəha in Yunik\f + \fr 8:27 \ft Nɨpwrai nəɡkiariien nəha “Yunik,” in i mə “Iəmə sə kɨnərai raka nəren.” Fwe kupwən kamo noien nəha ia nərman me səməme hamowok ipaka tɨ pran asori riti sə ramərɨmənu ia nərmama.\f* riti. In iəmə asori. Ramətui amasan tɨ mane səvəi Kantis, prən asori sə ramərɨmənu ia nəkur Itiopia. Iəmə nəha ruvavən raka fwe Jerusalem məfwaki m Kumwesən,  
\v 28 nənə mɨrərɨɡ mamevən fwe imwəni. In raməkure ia kat riti hos ravi, maməvsini nəkukuə nəha Profet Aesea rɨmərai.  
\v 29 Nənə Nənɨmwɨn Ikinan rɨni pen tɨ Filip i mə, “Tiko mevən ipaka tɨ kat nəha hos ravi.”   
\p
\v 30 Ro pen Filip raiu mevən ipaka tukwe, mɨreɡi iəmə nəha raməvsini nəkukuə nəha Profet Aesea rɨmərai. Nənə rəres pen in i mə, “Ikaməvsini nəkukuə nəha, mukurən nɨpwran uə rekəm?”   
\p
\v 31 \x - \xo 8:31 \xt Jon 16:13\x*Mɨreɡi iəmə nəha rɨni mə, “Iou takəfukurən nɨpwran? Iərmama riti riwən mə trəusiəre pui pehe miou.” Rɨni pen tɨ Filip i mə trəputə məkure irau min.   
\p
\v 32 Nəɡkiariien ia Nəkukuə Ikinan iəmə Itiopia nəha raməvsini in i mə:  
\q1 “Ho irə rəmwhen ia in sipsip riti, mhəiri, mhəuvən mə tuhousi əpune.  
\q2 Rəmwhen ia kwəti sipsip sə kaməkihi raka nɨmwherɨn ramərer mamətərɨɡ a,  
\q2 in mwi rəpwəh nəɡkiariien.   
\q1
\v 33 Ho naurɨsien min, mhəuvei pen nərpwɨnien riti sə rɨpkatukwatukw mhə.  
\q2 Iərmama riti riwən trəɡkiari ia tɨni me,  
\q2 tɨ nəri nə mə housi əpune in, nɨmɨruien səvənhi rukwakwa a ia tɨprənə i.”   
\p
\v 34 Iəmə Itiopia nəha rɨni pen tɨ Filip i mə, “Ni pehe ro tukw iou i mə sin nəha profet i raməɡkiari irə? In raməɡkiari atukw a irə uə raməɡkiari ia iərməpə?”  
\v 35 Nənə Filip rɨnaməɡkiari. Ro stat ia nəɡkiariien nəha iəmə Itiopia raməvsini ia Nəkukuə Ikinan, Filip raməvisau nəɡkiariien amasan səvəi Iesu min.   
\p
\v 36 \x - \xo 8:36 \xt Wok Me 10:47\x*Irau krauesi suatuk nəha, rauevən, roueste kwopun riti nui ikɨn. Iəmə Itiopia rɨni mə, “Ətə ro, nui nəha. Ko iako paptaes uə nari riti nəha ro tukuahaɡ iou?”   
\p
\v 37 Mɨreɡi Filip rɨni pen tukwe in mə, “Trɨni mɨnuə ikahatətə pərhien ia Iesu, ikukurən noien paptaes.”  
\p Mɨreɡi iəmə nəha rɨni mə, “Iakani nɨpərhienien ia Iesu mə in Tɨni Kumwesən.”\f + \fr 8:37 \ft Ia Niutestamen me nepwɨn səməme kɨmərai tui ia nəɡkiariien səvəi nəkur Kris nəɡkiariien me nəha ia vas 37 riwən.\f*   
\p
\v 38 Ia nəpɨn nəha iəmə Itiopia rɨni mə kat səvənhi sə hos ravi trərer. Irau Filip kroueiwaiu irapw ia nui. Filip ro paptaes irə.  
\v 39 \x - \xo 8:39 \xt 1Kinɡ 18:12\x*Nəpɨn irau krouutə pehe ia nui, Nənɨmwɨn səvəi Iərɨmənu ruvehi raka Filip. Iəmə Itiopia rəpwəh mwi nətoniien, mətə ramesi pen suatuk səvənhi mamevən mamaɡien.  
\v 40 \x - \xo 8:40 \xt Wok Me 21:8\x*Mətə Filip rətoni mə in ramərer fwe taon nəha Astot. Kurirə ikɨn in revən ia rukwənu me, maməvisau irapw nəɡkiariien amasan səvəi Iesu meste nari fwe taon nəha Sisaria.   
\c 9  
\s1 Sol rɨni nɨpərhienien ia Iesu  
\p
\v 1 \x - \xo 9:1 \xt Wok Me 8:3\x*Ia nəpɨn nəha Sol raməɡkiari skai ihi, mamɨni mə trousi əpune nərmama me səvəi Iərɨmənu. Rɨskəmter, mevən tɨ pris asori anan,  
\v 2 məres pen in mə trɨrai nəkukuə me nepwɨn həuvən tɨ nimwəfwaki me səvəi nəkur Isrel fwe Tamaskes. Trɨni mɨnuə Sol rətoni nərmama me nepwɨn fwe ikɨn kamhesi pen Suatuk səvəi Iesu, nərman uə nɨpran, nəkukuə me nəha tuhəni sas pen mə Sol rauvehi nasoriien tɨ nəkwtəmhiriien irəha, mɨpeki pen irəha fwe Jerusalem.  
\v 3 Sol rauvehe ipaka tɨ Tamaskes. Ia nəpɨn nəha nukuraanien riti ruku pen ia nɨmaɡouaɡou, məhiəpwɨn kurau kurau irə.  
\v 4 Sol rɨmwei irapw ia tɨprənə, mɨreɡi reri iərmama riti raməɡkiari mamɨni mə, “Sol, Sol, rəfo ikamometə Iou?”   
\p
\v 5 \x - \xo 9:5 \xt Wok Me 5:39, 1Kor 15:8\x*Mɨreɡi Sol rəres mə, “Iəmə asori, ik sin i?”  
\p Mɨreɡi rɨni mə, “Iou i Iesu sə ikamometə.  
\v 6 Mətə tikərer, mevən fwe Tamaskes. Iərmama riti fwe ikɨn trɨni pehe tukw ik i nəfe nari tikaməkeikei mo.”   
\p
\v 7 Nərmama səməme kamhəkurirə ia Sol kamhərer kwənamrɨɡ. Irəha hamreɡi reri iərmama riti, mətə həpwəh nətoniien nɨpwran.  
\v 8 Sol rɨskəmter, mətui, mətə rəpwəh nətoniien nari. Ro pen irəha həuvehi rəɡɨn, mhəiri, mhəuvən fwe Tamaskes.  
\v 9 Sol rəpwəh nətoniien nari meste nəpɨn kahar, mɨpkəni mhə nari, mɨpkənɨmwi mhə nari riti.   
\p
\v 10 Iərmama riti səvəi Iesu ramarə ia Tamaskes nəɡhɨn nə Ananaeas. Iərɨmənu rɨni pen tukwe in ia vison riti mə, “Ananaeas.”  
\p Mɨreɡi rɨni mə, “Iou fa, Iərɨmənu.”   
\p
\v 11 \x - \xo 9:11 \xt Wok Me 21:39, 16:9\x*Mɨreɡi Iərɨmənu rɨni pen tukwe in mə, “Tikərer mevən fwe ia nimwə səvəi Jutas. Nimwə nəha ramərer ia suatuk nəha kani mə Suatuk Atukwatukw. Tikevən fwe ikɨn məres iəmə Tasas riti nəɡhɨn nə Sol. In raməfwaki,  
\v 12 mɨnətə vison riti. Ia vison nəha rətoni iərmama riti nəɡhɨn nə Ananaeas ruvnimwə pehe, məmrutə rəɡɨn mi irə mə trətə mwi nari.”   
\p
\v 13 \x - \xo 9:13 \xt Wok Me 8:3\x*Mɨreɡi Ananaeas rɨni mə, “Mətə Iərɨmənu, nərmama həpɨk hənəvisau raka iərmama nəha miou, mhəni irapw noien ərəha me ramo ia nərmama me səim fwe Jerusalem.  
\v 14 \x - \xo 9:14 \xt Wok Me 9:1-2,21, 1Kor 1:2\x*Pris asori me həuvei pen nasoriien min mə truvehe ia kwopun i məkwtəmhiri nərmama səməme kamhəfwaki pehe mik.”   
\p
\v 15 \x - \xo 9:15 \xt Wok Me 25:13, 27:24, Rom 1:5\x*Mətə Iərɨmənu rɨni pen tukwe in mə, “Tiko mevən, iakɨnərpwi raka rəɡɨk irə. In trɨni irapw nəɡhɨk tɨ nərmama me rɨpko mhə irəha nəkur Isrel, mɨne kiɡ me, mɨne nəkur Isrel mwi.  
\v 16 \x - \xo 9:16 \xt 2Kor 11:23-28\x*Iou tako in rətoni mə traməkeikei mɨreɡi nəmisəien asori tɨ nəɡhɨk.”   
\p
\v 17 Ia nəpɨn nəha Ananaeas revən, muvnimwə ia nimwə nəha, məmri pen rəɡɨn mi ia Sol, mɨni mə, “Sol, piak, Iesu Iərɨmənu sə rɨməier pehe tukw ik ia suatuk nəha ikesi pen mauvehe, in i rərhi pehe iou mə takomasan nənimem. Nənə rerɨm truvehe mukuər ia Nənɨmwɨn Ikinan.”  
\v 18 Ananaeas rɨni iamɨnhi irə, nənə təkwtəkwuni a nari riti rəmwhen ia rɨrevi nəmu raraka fwe ia nənime Sol mi. Sol rətə mwi nari, mɨskəmter, ko paptaes irə.  
\v 19 Nənə rəni nari, mɨreɡi nɨskaiien səvənhi ruvehe mwi, nənə mamarə nəpɨn me nepwɨn fwe Tamaskes irəha nərmama me səvəi Iesu.   
\s1 Sol fwe Tamaskes mɨne Jerusalem  
\p
\v 20 Sol revən atukwatukw muvnimwə ia nimwəfwaki me səvəi nəkur Isrel, maməvisau irapw Iesu, mamɨni mə, “In Tɨni Kumwesən.”  
\v 21 \x - \xo 9:21 \xt Wok Me 8:3\x*Nəpɨn nərmama me həreɡi, irəha pam hərkərinari ia Sol, mhəni mə, “Kwa iəmə i ramouraha nərmama me fwe Jerusalem səməme kamhəkwein nəɡhi Iesu i. Nənə ruvehe ia kwopun i mə trəkwtəmhiri irəha muvi irəha həuvən tɨ pris asori me. Mətə təkwtəkwuni rɨnəfo nəha?”   
\p
\v 22 \x - \xo 9:22 \xt Wok Me 17:3, Wok Me 18:5,28\x*Mətə Sol ruvehe mɨskai pɨk, mamo nərmama me hətoni mə nɨpərhienien Iesu in Kristo. Ro pen nəkur Isrel me fwe Tamaskes səməme həpkɨni mhə nɨpərhienien ia Iesu ko həpkɨni mhə nəɡkiariien riti.   
\p
\v 23 \x - \xo 9:23 \xt Wok Me 23:12\x*Nəpɨn rɨpɨk rukurau, nənə nəkur Isrel hərai sun mə tuhousi əpune Sol.  
\v 24 Mətə Sol rɨreɡi nətərɨɡien səvənraha. Ia nəpɨn mɨne ia ran, irəha kamhərer mwatuk ia kwəruə me səvəi taon, mamheitenhi in mə tuhousi əpune.  
\v 25 \fig Irəha həvai pen Sol ia tənərɨpw|alt="Paul put in a basket" src="HK00332B.TIF" size="span" copy="Horace Knowles" ref="Wok Me 9:25" \fig*\x - \xo 9:25 \xt 2Kor 11:32-33\x*Mətə nəpɨn riti ia nəpɨn, nərmama nepwɨn səməme kamhəkurirə ia Sol, həvai pen Sol ia tənərɨpw, mhəuvehi irapw ia nɨkare nəpai sə rukurau kurau ia Tamaskes.   
\p
\v 26 \x - \xo 9:26 \xt Kal 1:17-19\x*Sol revən fwe Jerusalem. Nəpɨn rapirapw fwe ikɨn, raməmwur mə tuhousəsɨmwɨn pəri irəha nərmama me səvəi Iesu. Mətə irəha pam kamhəhekɨr i, mhəpwəh nɨniien nɨpərhienien irə mə in iərmama riti səvəi Iesu.  
\v 27 \x - \xo 9:27 \xt Wok Me 9:4,20, 1Kor 9:1, 15:8\x*Mətə Panapas ruvehe, miri in rouen rouətə aposol me. Nənə Panapas rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Sol i rɨnətə Iərɨmənu ia suatuk, rɨnəɡkiari min. Fwe Tamaskes, Sol raməvisau irapw nəɡhi Iesu, məpwəh nehekɨrien.”   
\p
\v 28 Ro pen Sol ramarə irəha mɨnraha, mamavən fwe ia Jerusalem, maməvisau ia nəɡhi Iərɨmənu səkɨtaha, məpwəh nehekɨrien.  
\v 29 Nəpɨn riti Sol raməɡkiari irəha nəkur Isrel səməme kamhəni nəɡkiariien Kris, mamhousari mɨnraha me. Mətə hənuə tuhousi əpune in.  
\v 30 \x - \xo 9:30 \xt Wok Me 11:25, Kal 1:21\x*Nəpɨn piəvtaha me həreɡi, həuvehi Sol, mheiwaiu mhəuvən fwe ia təsi ia taon nəha Sisaria, mhərhi pen i ramevən fwe taon nəha Tasas.   
\p
\v 31 Ia nəpɨn nəha nakalasia me pam fwe tənə Jutia, mɨne tənə Kalili, mɨne tənə Sameria hamarə ia nəmərinuien. Iərmama riti riwən ramometə irəha. Nənɨmwɨn Ikinan ramasitu ia nirəha, mamərpwi əknekɨn irəha. Nəpɨn irəha kamhavən, mamhəsiai Iərɨmənu səvənraha, in ramo irəha kamhəpɨk mwi.   
\s1 Aeneas mɨne Tokas  
\p
\v 32 Pita ramevən ia kwopun me maməti pen nakalasia me. Ia nəpɨn nəha reiwaiu pehe mwi fwe ia taon nəha Lita mə trəti pen nərmama me səvəi Kumwesən fwe ikɨn.  
\v 33 Iərmama riti ia taon nəha nəɡhɨn nə Aeneas. Nuk eit ramapri a ia kafete. Nɨsun mi krouemhə ko rɨpkavən mhə.  
\v 34 Pita rɨni pen tukwe in mə, “Aeneas, Iesu Kristo tro amasan nɨpwram. Ərer, mərfe səim kafete.” Təkwtəkwuni a Aeneas rərer.  
\v 35 Nərmama me pam fwe Lita mɨne Saron hətoni iəmə nəha hərərɨɡ mhəuvehe tɨ Iərɨmənu.   
\p
\v 36 Ia taon nəha Jopa, pran riti ramahatətə ia Iesu. Nəɡhɨn nə Tapita. Nɨpwrai nəhaɡ nəha ia nəɡkiariien Kris in i mə Tokas. Ia nəpɨn me prən nəha ramo wok amasan, mamasitu ia nərmama səməme nautə səvənraha riwən.  
\v 37 Ia nəpɨn riti, in ruvehi nemhəien riti, memhə. Irəha haikuas ia nɨpwran, mhəmri pen ia nəkwai nimwə səvənhi ia rum riti fwe irənhə.  
\v 38 Taon nəha Jopa ipaka tɨ taon nəha Lita. Nəpɨn nərmama me səvəi Iesu fwe Jopa həreɡi Pita mə in fwe Lita, hərhi pen iərmama kəru mə trouevən rouni pen tukwe in mə tiruvehe akwauakw, mətoni ro irəha.   
\p
\v 39 Ro iamɨnhi irə Pita rərer, mukurirə ia nirau i. Nəpɨn harapirapw fwe imwei Tokas, həiri in mhəuvən fwe ia rum nəha irənhə. Nɨpran səməme nərman me səvənraha həuvamhə kamhərer kuraukurau Pita mamhasək, mamhasansani karkahu me mɨne tɨnari me Tokas rɨmətiri ia nəpɨn ramarə ihi irəha mɨnraha.   
\p
\v 40 \x - \xo 9:40 \xt Mak 5:40-41\x*Pita rɨni pen tɨ nirəha i mə tuhəuvən fwe iruə. Nəpɨn həier irə, in rɨnɨmwi nukurhun mi məfwaki, muvsini, məti pen mətoni nɨpwrai prən nəha, mɨni mə, “Tapita, tiko mərer!” Tapita rɨfi nənimen. Nəpɨn rətoni Pita, rɨskəmter, məkure.  
\v 41 Pita ruvehi rəɡɨn, mɨvi utə rərer. Kurirə irə Pita rəkwein pen nərmama me səvəi Kumwesən mɨne nɨpran me səməme nərman me səvənraha həuvamhə həuvehe. Irəha hətoni mə Tapita ruvəmɨru.  
\v 42 Kurirə irə kaməvisau nəri nəha ia kwopun me pam ia Jopa. Nərmama həpɨk həni nɨpərhienien ia Iərɨmənu.  
\v 43 \x - \xo 9:43 \xt Wok Me 10:6\x*Nənə Pita rarə əpwəmwɨs ia Jopa irau iərmama riti sə ramo narimnari me ia teki kau. Iərmama nəha nəɡhɨn nə Saemon.   
\c 10  
\s1 Kumwesən rəɡkiari m Konilias  
\p
\v 1 \x - \xo 10:1 \xt Mat 8:5, Wok Me 27:1,3\x*Iərmama riti, nəɡhɨn nə Konilias, ramarə fwe Sisaria. In iaruaɡən riti səvəi Rom. In rasori ia naruaɡən me irəha pam hantret. Kani irəha mə Naruaɡən me səvəi Itali.  
\v 2 Konilias in iəməfwaki riti. In mɨne nərmama pam ia nəkwai nimwə səvənhi kamhəsiai Kumwesən. Konilias rauvei pen mane asori m nəkur Isrel trasitu ia nirəha. Ia nəpɨn me raməfwaki m Kumwesən səvənraha.  
\v 3 \x - \xo 10:3 \xt Wok Me 3:1\x*Nəpɨn riti, ipaka tɨ tri klok ia nəruarəv, Konilias rətoni vison riti. Ia vison nəha aɡelo riti səvəi Kumwesən ruvnimwə pehe, mɨni mə, “Konilias.”   
\p
\v 4 Konilias rəti pen mətoni aɡelo nəha, mehekɨr, mɨni mə, “Iəmə asori, rəfo?”  
\p Mɨreɡi aɡelo rɨni mə, “Kumwesən ruvəreɡi raka nəfwakiien me səim, mətoni narimnari me səim sə ikauvei pen m nərmama səməme nautə səvənraha riwən. Rerɨn ramrhi ik.  
\v 5 Təkwtəkwuni tikərhi pen nərmama me nepwɨn həuvən fwe taon nəha Jopa pwəh həiri iərmama riti nəɡhɨn nə Saemon kani mwi in mə Pita mhəiri mhəuvehe.  
\v 6 \x - \xo 10:6 \xt Wok Me 9:43\x*In ramarə ia nimwə səvəi iərmama riti sə ramo narimnari me ia teki kau. Nəɡhɨn nə Saemon. Nimwə səvənhi ipaka tɨ təsi.”   
\p
\v 7 Nəpɨn aɡelo rəpwəh in mamevən, Konilias rəkwein iərmama kəru sə krauo tukwini nari min, məkwein mwi iaruaɡən riti ia nirəha səməme kamho nəkwan. Iaruaɡən nəha in mwi iəməfwaki riti. Irəhar haruvehe  
\v 8 nənə Konilias rɨni irapw narimnari me pam mɨnrahar, mərhi pen irəhar, harevən fwe Jopa.   
\s1 Pita rətoni vison riti  
\p
\v 9 Kɨni rakwakwi irə, ia kurkwai nəpɨn ia ran, nəpɨn irəhar haruvehe ipaka tɨ taon nəha Jopa, Pita rutə pen fwe təkure nimwə mə trəfwaki.  
\v 10 Rɨreɡi nukumhə rɨnahi, mokeikei mə trəni nari. Nəpɨn irəha kamhəuvani ihi nəveɡɨnien sənəni, in rətoni vison riti.  
\v 11 \x - \xo 10:11 \xt Wok Me 11:5-17\x*Ia vison nəha rətoni kəpuapen reitehi, nənə, nari riti rəmwhen ia tapolen asori kauvehi ia kona kefə səvənhi rameiwaiu irapw pehe ia tɨprənə.  
\v 12 Ia nəkwai tapolen nəha, nərimɨru me səpəmsəpə mɨne snek me mɨne menu me i kamhəivə ia nɨmaɡouaɡou.  
\v 13 Pita rɨreɡi reri iərmama riti rɨni mə, “Pita, tiko mərer, mousi əpune nəri nə riti, məni.”   
\p
\v 14 \x - \xo 10:14 \xt Lev 11:1-47, Esik 4:14\x*Mətə Pita rɨni mə, “Rekəm, Iərɨmənu! Iou iapkəni mhə ihi nari riti ikɨməni mə tukəpwəh nəniien, uə nari riti sə rəmkemɨk ia nənimem.”   
\p
\v 15 \x - \xo 10:15 \xt Mak 7:15,19\x*Mɨreɡi reri iərmama nəha rəɡkiari mwi min mə, “Nəfe Kumwesən rɨməni mə rəmher, tikəpwəh nɨniien mə rəmkemɨk.”   
\p
\v 16 Nəɡkiariien nəha ruvehe tɨ Pita m kahar, nənə tapolen nəha kuvehi utə revən fwe ia neiai.   
\p
\v 17 Kurirə ikɨn Pita ramətərɨɡ mə trəfukurən nɨpwrai vison nəha in rɨnətoni. Iərmama kahar Konilias rərhi pen irəhar, harətui, mharənətə raka nimwə səvəi Saemon, mamharərer ia kwəruə səvənhi fwe iruə.  
\v 18 Irəhar harəkwein pen, mharəres mə, “Iərmama riti nəɡhɨn nə Saemon kani mwi in mə Pita ramarə ia kwopun i uə rekəm?”   
\p
\v 19 \x - \xo 10:19 \xt Wok Me 11:12, 13:2\x*Pita rerɨn ramrhi ihi vison nəha rɨnətoni mamətərɨɡ tukwe. Ia nəpɨn nəha Nənɨmwɨn Ikinan rɨni pen tukwe in mə, “Ətə ro. Iərmama kahar fwe kamharətui ik.  
\v 20 Tikərer, meiwaiu, mevən kɨmiaha mɨnrahar. Tikəpwəh nehekɨrien, tɨ nəri nə mə iou iakərhi pehe irəhar haruvehe.”   
\p
\v 21 Ro iamɨnhi irə Pita reiwaiu, mevən tɨ iəmənmirəhar nəha, mɨni mə, “Iou i iərmama nə hiamarətui. Hiaruvehe tɨ nəfe?”   
\p
\v 22 \x - \xo 10:22 \xt Wok Me 10:1-2\x*Mɨreɡi harni pen tukwe in mə, “Konilias, iəmə asori riti səvəi naruaɡən me, rərhi pehe kɨmrahar. In iəmə atukwatukw sə ramsiai Kumwesən. Nəkur Isrel me pam həɡnəɡɨni in mə in iəmə amasan riti. Aɡelo ikinan riti səvəi Kumwesən rɨni pen tɨ Konilias i mə trəkwein pehe ik mə tikevən fwe nimwə səvənhi pwəh in rɨreɡi nəɡkiariien səim.”   
\p
\v 23 \x - \xo 10:23 \xt Wok Me 10:45, 11:12\x*Mɨreɡi Pita rɨni pen tɨ nirəhar i mə “Kɨmirəhar tiharuvnimwə pehe pwəh sapri. Trakwakwi a saməuvən.”  
\s1 Pita revən mətoni Konilias məvisau nəɡkiariien amasan min  
\p Kɨni rakwakwi irə, Pita rətui ia nəpnəpɨn, mhəier irəha mɨnrahar. Piəvtaha me nepwɨn səməme kamharə fwe Jopa həkurirə in.  
\v 24 Nənə rakwakwi mwi irə, həuvən mhapirapw fwe ia Sisaria. Konilias rameitenhi irəha. In rɨnoeite raka nərmama ia kwənəkwus səvənhi mɨne in me nepwɨn fwe ia nəkwai nimwə səvənhi.  
\v 25 Nəpɨn Pita ruvehe ipaka tɨ nimwə səvəi Konilias, Konilias ruvehe, mɨnɨmwi nukurhun mi ia nənimen, mamsiai in.  
\v 26 \x - \xo 10:26 \xt Wok Me 14:13-15, Rev 19:10\x*Mətə Pita rɨvi utə, mɨni mə, “Ərer, iou iakəmwhen a ia niram.”   
\p
\v 27 Irau krouəɡkiari, rouuvnimwə. Nəpɨn Pita rəti pen mətoni nərmama həpɨk hənousəsɨmwɨn raka irəha me,  
\v 28 in rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha i hiəuvəukurən raka mə Loa səkɨmaha nəkur Isrel raməsisəɡ əknekɨn kɨmaha. Ko iahəpkuvnimwə mhə ia nəkwai nimwə me səvəi nərmama me rɨpko mhə irəha nəkur Isrel uə mamhavən pəri kɨmaha mɨnraha. Mətə Kumwesən ro iakətoni mə ko iakəpwəh nɨniien mə iərmama riti in rəmkemɨk ia nənimen.  
\v 29 Ro pen nəpɨn hiəkwein iou mə takuvehe, iakuvehe a, məpwəh nɨniien nari riti. Nənə təkwtəkwuni iakuə takəres kɨmiaha i mə hiəkwein pehe iou tɨ nəfe?”   
\p
\v 30 \x - \xo 10:30 \xt Wok Me 3:1, 1:10\x*Mɨreɡi Konilias rɨni mə, “Irəkahar ia nəruarəv, rəmwhen təkwtəkwuni, iakaməfwaki ia nəkwai nimwə səiou. Nənə iakətə iərmama riti ramərer ia nənimek. Tɨnari səvənhi rəpsan.  
\v 31 Rɨni pehe tukw iou i mə, ‘Konilias, Kumwesən ruvəreɡi raka nəfwakiien me səim. Rerɨn ramrhi narimnari me səim sə ikauvei pen m nərmama səməme nautə səvənraha riwən.  
\v 32 Tikərhi pen nərmama nepwɨn həuvən fwe taon nəha Jopa mə tuhəres iərmama riti nəɡhɨn nə Saemon Pita. Ramarə ia nimwə səvəi iərmama riti nəɡhɨn mwi nə Saemon. In iəmə sə ramo narimnari me ia teki kau. Nimwə səvənhi ipaka tɨ təsi.’  
\v 33 Aɡelo nəha rɨni iamɨnhi, ro pen təkwtəkwuni a irə iakərhi pehe nərmama me nepwɨn tukw ik. Ik iko noien amasan muvehe tukumaha i. Təkwtəkwuni kɨmaha pam iahaməkure ia kwopun i ia nəmri Kumwesən, mamheitenhi mə tahəreɡi nəfe nəɡkiariien in ruvei pehe mik mə tikɨni pehe tukumaha i.”   
\p
\v 34 \x - \xo 10:34 \xt 1Saml 16:7, Rom 2:11, Kal 2:6\x*Ia nəpɨn nəha Pita rɨnaməɡkiari mɨni mɨnuə, “Iakətə pərhien mə Kumwesən ramo rəmnəmwhen ia nərmama me pam.  
\v 35 \x - \xo 10:35 \xt Jon 9:31\x*Trɨni mɨnuə iərmama riti ramsiai in, mamo noien amasan, Kumwesən trəkwein amasan irə. Nəri auər a mə iəmə nəha in iəmə Isrel uə in iərməpə.  
\v 36-37 \x - \xo 10:36-37 \xt Sam 107:20, Aes 52:7, Rev 17:14, Mat 4:12-17\x*Kɨmiaha hiəukurən nəɡkiariien nəha Kumwesən rɨnərhi pen tɨ nəkur Isrel. Raməvisau nəɡkiariien amasan səvəi nəmərinuien kauvehi raku pen tɨ Iesu Kristo sə in Iərɨmənu səvəi narimnari me pam. Kɨnostat kɨni irapw nəɡkiariien amasan nəha ia tənə Kalili fwe kupwən nəpɨn Jon rɨnəvisau raka mə nərmama tuhaməkeikei mho paptaes. Kɨni irapw fwe ia kwopun me pam ia tənə Jutia.  
\v 38 \x - \xo 10:38 \xt Mat 3:16, Luk 4:17-20\x*Kɨmiaha hiəukurən mwi navənien səvəi Iesu, iəmə Nasaret. Fwe kupwən, Kumwesən ruvei pen Nənɨmwɨn Ikinan mɨne nɨskaiien min. Nənə tɨ nəri nə mə Kumwesən ramarə tukwe, Iesu ramevən ia kwopun me, mamo noien amasan. Nərmama səməme kamharə ia rəɡi Setan, in rapeki raka irəha, mamomasan irəha.   
\p
\v 39 Kɨmaha i iahənətoni narimnari me nəha Iesu rɨno fwe tənə səvəi nəkur Isrel mɨne ia Jerusalem. Irəha hərui tərini pen in ia nei kamarkuaui, remhə.  
\v 40 \x - \xo 10:40 \xt 1Kor 15:4-7\x*Mətə ia nəpɨn səro kahar irə, Kumwesən ro in rətui mwi ia nemhəien səvənhi. Kurirə irə Iesu rier irapw tɨ nərmama.  
\v 41 \x - \xo 10:41 \xt Jon 14:19,22-24, Jon 15:27, Wok Me 1:8, Luk 24:42-43\x*In rɨpkier irapw mhə tɨ nərmama me pam, mətə rier irapw tukumaha i səməme Kumwesən rɨnərpwi rəɡɨn ia kɨmaha mɨni mə tahətoni. Nəpɨn Iesu rɨnətui mwi ia nemhəien səvənhi, kɨmaha iahani pəri nari, mhənɨmwi pəri kɨmaha min.  
\v 42 \x - \xo 10:42 \xt Wok Me 17:31, 2Tim 4:1, 1Tes 4:5\x*In rɨni pehe tukumaha i mə tahaməkeikei mhəvisau m nərmama, mhəni irapw mə Kumwesən ruvəuvehi utə raka in. Iesu nəha in nəha iərmama sə trəkiri noien me səvəi nərmama me pam, nərmama kamhəmɨru mɨne səməme həuvamhə.  
\v 43 \x - \xo 10:43 \xt Aes 33:24, Aes 53:5-6, Jer 31:34, Dan 9:24\x*Profet kupwən me pam həɡkiari ia Iesu nəha, mamhəni mə nərmama səməme kamhahatətə irə, tɨ nəri nə mə kamhəni nɨpərhienien ia nəɡhɨn, Kumwesən trenouenou noien ərəha me səvənraha, məpwəh nərpwɨnien.”   
\p
\v 44 \x - \xo 10:44 \xt Wok Me 11:15, 15:8\x*Nəpɨn Pita raməɡkiari ihi, Nənɨmwɨn Ikinan reiwaiu ia nərmama me pam nəha kamhətərɨɡ ia nəɡkiariien səvənhi.  
\v 45 Nəkur Isrel me nəha kamhəni nɨpərhienien ia Iesu haməuku pen fwe Jopa irəha Pita hamərkərinari tɨ nəri nə mə Kumwesən rərhi irapw Nənɨmwɨn Ikinan, muvei pen mwi m nərmama me nəha rɨpko mhə irəha nəkur Isrel.  
\v 46 \x - \xo 10:46 \xt Wok Me 2:4, 19:6\x*Hamərkəri asori nari ia nirəha tɨ nəri nə mə kamhəreɡi irəha kamhəɡkiari ia nəɡkiariien me səpəmsəpə, mamhəɡnəɡɨni Kumwesən tɨ narimnari amasan me sə rɨno.  
\p Ia nəpɨn nəha Pita rɨni mə,  
\v 47 \x - \xo 10:47 \xt Wok Me 8:36\x*“Ko iərmama riti rəsisəɡ nərmama me nəha mɨni mə tuhəpwəh noien paptaes ia nui? Irəha həuvəuvehi raka Nənɨmwɨn Ikinan rəmwhen mwi ia kɨtaha.”  
\v 48 \x - \xo 10:48 \xt Wok Me 2:38\x*Ro iamɨnhi irə Pita rɨni nəkwan mə tukaməkeikei ko paptaes ia nirəha ia nəɡhi Iesu Kristo. Nəpɨn kɨno raka paptaes ia nirəha, həres pen Pita mə trarə pəpɨm irəha mɨnraha.   
\c 11  
\s1 Pita raməɡkiari m nakalasia me fwe Jerusalem  
\p
\v 1 Aposol me mɨne piəvtaha me fwe ia tənə Jutia həreɡi mə nərmama me rɨpko mhə irəha nəkur Isrel, irəha mwi həuvəni nɨpərhienien ia nəɡkiariien səvəi Kumwesən.  
\v 2 Ia nəpɨn nəha Pita rutə pen fwe Jerusalem. Nəkur Isrel me nepwɨn fwe ikɨn kamhəni nɨpərhienien ia Iesu, mamhəni mwi mə nərmama me i rɨpko mhə irəha nəkur Isrel tuhaməkeikei mhəuvən kuvehi ninhum mɨnraha tɨ Loa səvəi Moses. Nəkur Isrel me i həski Pita,  
\v 3 \x - \xo 11:3 \xt Wok Me 10:28, Kal 2:12\x*mhəni pen tukwe mə, “Rəfo ikuvnimwə məni pəri nari kɨmiaha nərmama me nəha kəpwəh nuvehiien ninhum mɨnraha?”   
\p
\v 4 Pita rɨskəmter, mɨni pen tɨ nirəha i narimnari me sə kɨno. In rɨni fwe nukunen muvehe, mɨni mə,  
\v 5 \x - \xo 11:5 \xt Wok Me 10:9-48\x*“Kupwən, iakaməfwaki fwe taon nəha Jopa. Nənə iakətoni vison riti. Nari riti rəmwhen ia tapolen asori kauvehi ia kona kefə səvənhi ruku pen ia neiai meiwaiu irapw pehe ipaka tukw iou.  
\v 6 Iakəti pen mətə amasan ia nəkwan mətoni nərimɨru me sə həpou mɨne sə kamhəhekɨr mɨne snek me mɨne menu me sə kamhəivə ia nɨmaɡouaɡou.  
\v 7 Nənə iakreɡi reri iərmama riti rɨni pehe tukw iou i mə, ‘Pita, tikərer, mousi əpune nəri nə riti, məni.’   
\p
\v 8 Mətə iakɨni mə, ‘Rekəm, Iərɨmənu! Iou iapkəni mhə ihi nari riti ikɨməni mə tukəpwəh nəniien, uə nari riti sə rəmkemɨk ia nənimem.’   
\p
\v 9 Mɨreɡi reri iərmama nəha ruku pen fwe ia neiai, mɨni mwi mə, ‘Nəfe nari Kumwesən rɨməni mə rəmher, tikəpwəh mwi nɨniien mə rəmkemɨk.’  
\v 10 Nəɡkiariien nəha ruvehe tukw iou m kahar. Nənə kuvehi utə tapolen nəha revən mwi fwe ia neiai.   
\p
\v 11 Təkwtəkwuni a irə, iərmama kahar haruvehe mharapirapw ia nimwə nəha iakamarə irə. Iərmama riti fwe Sisaria rɨnərhi pehe irəhar haruvehe tukw iou.  
\v 12 \x - \xo 11:12 \xt Wok Me 10:23,45\x*Nənə Nənɨmwɨn Ikinan rɨni pehe tukw iou i mə, ‘Tikevən kɨmiaha mɨnrahar, məpwəh nehekɨrien.’ Ro pen iakevən. Piəvtaha me i sikis irəha mwi həkurirə ia nirak. Iahəuvən, mhəuvnimwə ia nimwə səvəi iərmama riti fwe Sisaria. Nəɡhɨn nə Konilias.  
\v 13 Nənə in rɨni pehe tukumaha i mə rɨnətə aɡelo riti ramərer ia nəkwai nimwə səvənhi, mani pen tukwe in mə, ‘Tikərhi pen nərmama nepwɨn həuvən fwe taon nəha Jopa mhəiri iərmama riti nəɡhɨn nə Saemon Pita mhəiri mhəuvehe.  
\v 14 \x - \xo 11:14 \xt Wok Me 16:31\x*In trɨni pehe nəɡkiariien riti tukw ik. Nəɡkiariien nəha truvehimɨru ik mɨne nərmama me pam ia nəkwai nimwə səim.’   
\p
\v 15 \x - \xo 11:15 \xt Wok Me 2:4\x*Nənə ia nəpɨn nəha iakɨnaməɡkiari irə, Nənɨmwɨn Ikinan reiwaiu ia nirəha, mo rəmwhen rɨno ia kɨtaha fwe kupwən.  
\v 16 \x - \xo 11:16 \xt Wok Me 1:5\x*Ia nəpɨn nəha rerɨk rɨrhi nəɡkiariien səvəi Iərɨmənu. In rɨməni mə ‘Jon rɨno paptaes ia nui, mətə Kumwesən tro paptaes ia kɨmiaha ia Nənɨmwɨn Ikinan.’  
\v 17 Fwe kupwən, nəpɨn kɨtaha i nəkur Isrel səni nɨpərhienien ia Iesu Kristo Iərɨmənu səkɨtaha, Kumwesən ruvei pehe Nənɨmwɨn Ikinan m kɨtaha. Nənə sətoni ruvei pen rəmwhen a mwi m nərmama me nəha rɨpko mhə irəha nəkur Isrel. Ro iamɨnhi irə iou nəfe iərmama mə takərer məsisəɡ Kumwesən?”   
\p
\v 18 \x - \xo 11:18 \xt Wok Me 13:48, 14:27\x*Pita rəɡkiari pam. Nənə nəpɨn həreɡi nəɡkiariien nəha, həpwəh mwi nəɡkiariien, mətə kamhəɡnəɡɨni Kumwesən mə, “Nəri nəha Kumwesən rɨno raka suatuk səvəi nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel, irəha mwi ko hərərɨɡ ia noien ərəha me səvənraha, nənə mhəuvehi nɨmɨruien.”   
\s1 Nakalasia me fwe Antiok  
\p
\v 19 \x - \xo 11:19 \xt Wok Me 8:1-4\x*Nərmama me səvəi Iesu səməme hənap kɨrkɨri fwe kupwən, tɨ nəri nə mə kousi əpune Stifen nənə kənamometə mwi irəha, hap mhəuvən isipwɨn mheste nari fwe Fonisia, mɨne Saepras, mɨne Antiok, mamhəvisau irapw nəɡkiariien amasan səvəi Iesu m nəkur Isrel əpa.  
\v 20 Mətə nepwɨn, nəkur Saepras mɨne Saerin, həuvehe ia Antiok, mamhəvisau irapw Iesu Iərɨmənu m nəkur Kris mwi.  
\v 21 \x - \xo 11:21 \xt Wok Me 2:41\x*Nɨskaiien səvəi Iərɨmənu ramarə mwi tɨ nirəha. Ro iamɨnhi irə nərmama həpɨk həni nɨpərhienien ia nəɡkiariien səvənraha, mhərari, mhəuvehe tɨ Iərɨmənu.   
\p
\v 22 \x - \xo 11:22 \xt Wok Me 4:36\x*Nəpɨn kəvisau pen m nakalasia me fwe Jerusalem mə nərmama me nepwɨn fwe Antiok həuvəni nɨpərhienien ia Iərɨmənu, hərhi pen Panapas ramevən fwe ikɨn.  
\v 23 \x - \xo 11:23 \xt Wok Me 13:43\x*Nəpɨn Panapas rier pen fwe Antiok, mətoni namasanien səvəi Kumwesən ramarə pərhien tɨ nirəha, rerɨn raɡien. In rərpwi əknekɨn irəha mamɨni mə, “Kɨmiaha pam tihaməkeikei mhəkwtəmhiri əknekɨn Iərɨmənu. Nətərɨɡien səkɨmiaha trəpwəh nɨmweiien.”  
\v 24 \x - \xo 11:24 \xt Wok Me 2:41, 6:5\x*Panapas in iəmə amasan riti. Rerɨn rukuər ia Nənɨmwɨn Ikinan. Nahatətəien səvənhi rɨskai. In rɨvi nərmama həpɨk həuvehe tɨ Iərɨmənu.   
\p
\v 25 \x - \xo 11:25 \xt Wok Me 9:30\x*Kurirə irə rier mevən fwe Tasas mə trətui Sol.  
\v 26 \x - \xo 11:26 \xt 1Tes 4:16\x*Nəpɨn rətoni, riri Sol rourərɨɡ rouvehe mwi ia Antiok. Meste nuk kuatia irau krouarə irəha nakalasia me fwe ikɨn, rouahatən nərmama me həpɨk. Fwe ia Antiok kɨməkupwən kɨseɡi pen nəhaɡ nəha “Kristin me” m nərmama me səvəi Iesu.   
\p
\v 27 \x - \xo 11:27 \xt Wok Me 13:1, 15:32\x*Ia nəpɨn nəha profet me nepwɨn həuku pen fwe Jerusalem, mheiwaiu pehe Antiok.  
\v 28 \x - \xo 11:28 \xt Wok Me 21:10\x*Irəha riti nəɡhɨn nə Akapus rɨskəmter. Nənɨmwɨn Ikinan ruvei pen nəɡkiariien min mə trukupwən mɨni irapw mə rɨpko mhə tui nukumhə asori riti trahi nərmama pam ia tɨprənə i. (Nukumhə nəha ruvehe ia nəpɨn nəha Klotias ramərɨmənu ia nɨtətə səvəi nəkur Rom.)  
\v 29 Akapus rɨni irapw nəɡkiariien nəha ro pen piəvtaha me fwe Antiok rerɨnraha ramrhi mə tuhəuvei pen mane me nepwɨn rəmwhen tɨ nirəha kuatia kuatia, mhərhi pen i revən trasitu ia nərmama me səvəi Iesu səməme kamharə fwe ia tənə Jutia.  
\v 30 \x - \xo 11:30 \xt Wok Me 12:25\x*Nənə ho. Həuvei pen mane ia rəɡi Sol mɨne Panapas mə irau trouvehi, rouevən rouvei pen m elta me səvəi nəfwakiien fwe Jerusalem.   
\c 12  
\s1 Kiɡ Herot rousi əpune Jemes  
\p
\v 1 Ia nəpɨn nəha Kiɡ Herot\f + \fr 12:1 \ft Herot i mwipwi Herot nəha rɨnousi əpune nəkwərhakwərha me nəpɨn Iesu rətui irə.\f* rɨnamometə nakalasia me nepwɨn,  
\v 2 mɨni pen tɨ nərmama me səvənhi mə tuhəuvən mhəkwtəmhiri Jemes piəvi Jon. Irəha həuvən mhəkwtəmhiri, mhərai əpune in ia nau.  
\v 3 \x - \xo 12:3 \xt Wok Me 4:3\x*Nəpɨn Herot rətoni mə nəkur Isrel\f + \fr 12:3 \ft Ro stat ia Wok Me sə rasori twelef mamevən nəpɨn rɨpɨk nəɡkiariien i “nəkur Isrel” raməɡkiari ia nəkur Isrel səməme həpkɨni mhə nɨpərhienien ia Iesu.\f* rerɨnraha raɡien tɨ noien nəha, in revən, mərhi pen nərmama me səvənhi mə tuhəuvən mhəkwtəmhiri mwi Pita. Nometəien nəha kɨno ia nəpɨn atukwatukw səvəi Pasova mɨne nəveɡɨnien asori nəha nəkur Isrel hani bred sə yis riwən irə.  
\v 4 Nəpɨn həkwtəmhiri Pita, həuvehi puvnimwə ia kalapus. Herot ruvehi pen in ia rəɡi naruaɡən me kusen kefə. Naruaɡən me kefə ia kusen kuatia. Rerɨn rɨrhi mə nəveɡɨnien asori tro sampam, nənə in rɨvi irapw Pita ia nəmri nərmama.  
\v 5 \x - \xo 12:5 \xt Jem 5:16\x*Pita raməmak ia kalapus, mətə nakalasia me kamhəfwaki m Kumwesən tukwe, mhəpkapwɨs mhə.   
\s1 Aɡelo riti riri raka Pita ia kalapus  
\p
\v 6 \x - \xo 12:6 \xt Wok Me 5:23\x*Herot rerɨn ramrhi mə trakwakwi rɨvi irapw Pita ia nəmri nərmama. Ia nəpɨn nəha, ia nəpɨn, Pita ramapri ia kurkwai iaruaɡən mi kəru. Kərihi tərini in ia jen kəru. Iaruaɡən mi kəru krouərer ia təpinhə səvəi kalapus rouətui tɨ nərmama me fwe imwə mə riti trəpwəh napien.  
\v 7 Təkwtəkwuni a aɡelo riti səvəi Iərɨmənu rier irapw. Nɨpwran rəhiapw məhiəpwɨn rum nəha Pita ramapri ikɨn. Aɡelo nəha rousi nɨkare Pita, məsuəpwiri in, mɨni mə, “Əskəmter akwauakw!” Ia nəpɨn nəha jen rier raka ia rəɡi Pita.   
\p
\v 8 Nənə aɡelo rɨni pen tukwe in mə, “Ətoti, muvehi pen səim put.” Pita rətoti, muvehi pen səvənhi put. Nənə aɡelo rɨni pen tukwe in mə, “Arkahu ia səim karkahu əpwəmwɨs, mukurirə iou.”  
\v 9 Pita rier irapw ia rum səvənhi mukurirə aɡelo nəha, mɨpkukurən mhə mə nəfe nəha aɡelo ramo irə ro nɨpərhienien, mətə rerɨn rɨrhi mə raməməkrəha.  
\v 10 \x - \xo 12:10 \xt Wok Me 5:19\x*Irau krouəpi raka iaruaɡən sə ramərer kupwən mamətui tɨ nərmama me mə riti trəpwəh napien, rouəpi raka mwi iaruaɡən sə resi pen, roueste təpinhə sampam kɨno ia aean. Nərmama me kamhəukurau irə mamhəuvən fwe taon. Təpinhə nəha rəsevər atukw a tɨ nirau i, nənə irau krouier irapw, rouevən roueste suatuk riti. Təkwtəkwuni a aɡelo rəpwəh Pita mamevən.   
\p
\v 11 Ia nəpɨn nəha Pita rətə mukurən nəfe kɨno min, mɨni mə, “Təkwtəkwuni nəha iakukurən mə nɨpərhienien. Iərɨmənu rərhi irapw pehe aɡelo səvənhi, muvehi raka iou ia rəɡi Herot mɨne ia narimnari me sə nəkur Isrel rerɨnraha ramrhi mə tuko ia nirak.”   
\p
\v 12 \x - \xo 12:12 \xt Wok Me 12:25, 15:37\x*Nəpɨn Pita rukurən, revən ia nimwə səvəi Meri, mama səvəi Jon sə nəɡhɨn riti mwi nə Mak. Nərmama həpɨk hənousəsɨmwɨn raka irəha me fwe ikɨn, mamhəfwaki.  
\v 13 Pita revən mɨkunkun ia təpinhə ia kwəruə fwe iruə. Rota, pran riti sə ramasitu, mamo tukwini nari fwe ia nəkwai nimwə səvəi Meri, in rɨreɡi, mevən ipaka tɨ təpinhə mamətərɨɡ.  
\v 14 Nəpɨn rɨreɡi reri Pita, rukurən mə Pita nəha. Nənə rerɨn raɡien pɨk. Rota rəpwəh nəsevərien ia təpinhə, mətə raiu a, mɨrərɨɡ, mevən fwe nəkwai nimwə, mɨni pen tɨ nirəha i mə, “Pita i ramərer iruə.”   
\p
\v 15 \x - \xo 12:15 \xt Wok Me 26:24, Mat 18:10\x*Mɨreɡi irəha həni pen tukwe in mə, “Ikamenɨn.” Mətə Rota rɨni mə, “Rekəm, iakani pərhien.” Mɨreɡi həni mə, “Rosi aɡelo nəha səvənhi uə?”   
\p
\v 16 Mətə Pita rakunkun ihi ia təpinhə. Nənə irəha həuvən, mhəsevər ia təpinhə. Nəpɨn hətoni Pita, nənimenraha rier.  
\v 17 \x - \xo 12:17 \xt Wok Me 13:16, 19:33, Wok Me 21:40\x*Ia nəpɨn nəha Pita ruvehi utə rəɡɨn mɨrɨpwi tete irəha mə tuhafafa. Kurirə irə rɨni irapw Iərɨmənu rɨnəfuvehi raka in ia kalapus, marə mɨni mwi mə, “Kɨmiaha tihaməkeikei mhəvisau pen narimnari me i m Jemes\f + \fr 12:17 \ft Jemes i in Jemes piəvi Iesu.\f* mɨne piəvtaha me.” Nənə Pita rier, mevən ia kwopun əpə riti.   
\p
\v 18 \x - \xo 12:18 \xt Wok Me 5:22-24\x*Kɨni rakwakwi irə, ia nəpnəpɨn, naruaɡən me fwe ia kalapus kamhəhekɨr, mhəreirei mə Pita ruvəku.  
\v 19 Nəpɨn Herot ramətui amasan Pita, mətoni mə riwən, rəres pen naruaɡən me səməme kamhərer tukuahaɡ nərmama me fwe ia kalapus mə Pita ruvəwəku, mətə irəha həreirei. Ro pen Herot rɨni nəkwan mə tukousi əpune irəha. Kurirə ikɨn in rier ia tənə Jutia, meiwaiu pen fwe taon nəha Sisaria, mamarə fwe ikɨn.   
\s1 Herot remhə  
\p
\v 20 \x - \xo 12:20 \xt 1Kinɡ 5:11, Esik 27:17\x*Ia nəpɨn nəha Herot niemaha raməpi pɨk tɨ nəkur Taea mɨne Saeton. Ro pen nəkur asori me səvəi taon mi nəha housəsɨmwɨn irəha me ia kwopun kuatia. Irəha həkupwən mhətoni Plastus, iərmama riti sə ramətui tɨ nimwə asori səvəi Kiɡ Herot. Irəha həres pen in i mə trasitu ia nirəha. Nəpɨn hənəres raka nasituien səvənhi, irəha min həuvən mhətoni Herot, mhəres pen in mə trəmri nəmərinuien, tɨ nəri nə mə nəkur Taea mɨne Saeton haməkwməni nərmama me fwe ia tənə səvənraha ia nəveɡɨnien sə rautə ia tənə səvəi Herot i.   
\p
\v 21 Nənə Herot rəmri nəpɨn riti səvənhi trəɡkiari irə. Ia nəpɨn nəha rarkahu tɨnari səvəi kiɡ, məkure ia kwopun raməkiri nəɡkiariien ikɨn, maməɡkiari mɨnraha.  
\v 22 Mɨreɡi irəha həkwein əpwəmwɨs mə, “Reri kumwesən riti nəha. Rɨpko mhə reri iərmama.”  
\v 23 \x - \xo 12:23 \xt Dan 5:20\x*Təkwtəkwuni a aɡelo riti səvəi Kumwesən rousi Herot, tɨ nəri nə mə Herot rɨpkuvehi utə mhə nəɡhi Kumwesən. Nənə irər me hani nəninhə irə, remhə.   
\p
\v 24 \x - \xo 12:24 \xt Aes 55:11, Wok Me 6:7, 19:20\x*Ia nəpɨn nəha nəɡkiariien səvəi Kumwesən rauvirɨs mamevən. Nərmama həpɨk mwi həni nɨpərhienien irə.   
\p
\v 25 \x - \xo 12:25 \xt Wok Me 11:29-30, Wok Me 12:12, 15:37\x*Panapas mɨne Sol krɨno sampam ia wok sə kɨnərhi pen irau tukwe. Kurirə irə krouier ia Jerusalem, rourərɨɡ, rouevən fwe Antiok. Jon sə nəɡhɨn riti mwi nə Mak irəhar mɨnrau.   
\c 13  
\s1 Kumwesən rərpwi rəɡɨn ia Panapas mɨne Sol mə irau trouwok səvənhi  
\p
\v 1 \fig ¿ ?|alt="Paul’s first missionary journey" src="PAULS FIRST JOURNEY EDITED.tif" size="span" loc="Full paɡe Landscape in chap 13" ref="Wok 13:1" \fig*\x - \xo 13:1 \xt Wok Me 11:27\x*Nakalasia me fwe Antiok, nepwɨn profet me mɨne nepwɨn nahatən me: Panapas, mɨne Sol, mɨne Simeon (Simeon in iəmə pitəv), mɨne Lusias (iəmə Saerin), mɨne Manaen (in rɨməpwinari pəri irau Herot Antipas, iəmə asori sə ramərɨmənu ia tənə Kalili).  
\v 2 \x - \xo 13:2 \xt Wok Me 9:15\x*Ia nəpɨn riti, irəha həpkani mhə nari, mamhəfwaki m Iərɨmənu. Nənə Nənɨmwɨn Ikinan rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Tihəmri əpə Panapas mɨne Sol. Iakɨnəkwein irau mə trouwok riti səiou.”   
\p
\v 3 \x - \xo 13:3 \xt Wok Me 6:6\x*Ro iamɨnhi irə irəha həpwəh mwi naniien nari, mhəmrutə rəɡɨnraha ia nirau, mhəfwaki mɨnrau, mhərhi pen irau mə trouevən rouowok.   
\s1 Panapas mɨne Sol fwe Saepras  
\p
\v 4 \x - \xo 13:4 \xt Wok Me 15:39\x*Nəpɨn Nənɨmwɨn Ikinan rɨnərhi pen raka Panapas mɨne Sol, irau kroueiwaiu pen fwe taon nəha Selusia. Ia kwopun nəha krouəputə ia nɨtətə riti rouevən fwe ia tənə əmwerɨs nəha Saepras.  
\v 5 \x - \xo 13:5 \xt Wok Me 12:12, 13:13\x*Nəpɨn krouapirapw fwe taon nəha Salamis, krouevən rouni irapw nəɡkiariien amasan səvəi Kumwesən fwe ia nəkwai nimwəfwaki me səvəi nəkur Isrel. Jonmak ramarə irəhar mɨnrau, mamasitu ia nirau.   
\p
\v 6 Irəhar harevən mharəpi sɨmwɨn ia tənə əmwerɨs nəha, mharier pen ia taon nəha Pafos. Ia kwopun nəha harətoni kleva riti nəɡhɨn nə Parjisas. In iəmə Isrel riti. Ramɨni mə in profet, mətə neikuəien.  
\v 7 Kleva nəha ramowok irau Sejas Polas, iəmə Rom riti sə ramərɨmənu ia tənə əmwerɨs nəha Saepras, mukurən mwi nari. Nəpɨn riti Sejas Polas rəkwein Panapas mɨne Sol, in rokeikei mə trɨreɡi nəɡkiariien səvəi Kumwesən.  
\v 8 \x - \xo 13:8 \xt 2Tim 3:8\x*Mətə Parjisas sə nəɡhɨn riti mwi mə Elimas (nɨpwrai nəhaɡ nəha kleva) in ramərai raka nəɡkiariien səvənrau, mamousari mə truvsini nətərɨɡien səvəi iəmə asori nəha mə trəpwəh nɨniien nɨpərhienien ia Iesu.  
\v 9 Mətə Sol (kani mwi in mə Pol) rerɨn ruvehe mukuər ia Nənɨmwɨn Ikinan. In rəti pen mətoni kleva nəha,  
\v 10 mɨni mə, “Ik tɨni Setan. Ik iəmə ikəmwəki narimnari amasan me pam. Rerɨm rukuər ia neikuəien mɨne nɨfeifeiien ərəha me. Nəpɨn me pam ikamo suatuk atukwatukw səvəi Iərɨmənu, ramikou.  
\v 11 \x - \xo 13:11 \xt Wok Me 9:8\x*Ətə ro! Təkwtəkwuni nəha rəɡi Iərɨmənu raməmak ia niram. Nənimem trɨfwə. Tikəpwəh mwi nətoniien nɨranien rəpwəmwɨs kwopti.” Təkwtəkwuni a nari riti rəmwhen nɨse napw rɨpitəv muvehe muveɡi nənimen. Parjisas raman, mamətui iərmama riti truvehi rəɡɨn miri in.  
\v 12 Nəpɨn iəmə asori nəha Sejas rətoni, nənimen rier tɨ nəɡkiariien səvəi Iərɨmənu sə krɨnouahatən in irə. Nənə in rɨni nɨpərhienien irə.   
\s1 Pol mɨne in me nepwɨn həuvən fwe Antiok ia Pisitia  
\p
\v 13 \x - \xo 13:13 \xt Wok Me 13:5, 15:38\x*Ia nəpɨn nəha Pol mɨne in me nepwɨn həputə ia nɨtətə riti fwe Pafos, mhəier, mhəuvən fwe Peka, taon riti ia profens nəha Pamfilia. Ia kwopun nəha Jonmak rəpwəh irəha mɨrərɨɡ mevən fwe Jerusalem.  
\v 14 Irəha həier fwe Peka, mhavən, mhəuvən fwe taon nəha Antiok ia profens nəha Pisitia. Ia Sapat həuvnimwə ia nəkwai nimwəfwaki səvəi nəkur Isrel, mhəkure.  
\v 15 \x - \xo 13:15 \xt Wok Me 15:21\x*Iərmama riti rəvsini irapw nəɡkiariien me nepwɨn ia Loa səvəi Moses mɨne nəɡkiariien me nepwɨn ia nəkukuə me səvəi profet kupwən me. Nəpɨn iərmama nəha rəvsini pam, nəmə asori me səvəi nimwəfwaki nəha hərhi pen nəɡkiariien revən tɨ Pol mɨne in me nepwɨn mɨni mə, “Piəvmaha me, trɨni mɨnuə nəɡkiariien riti hiənuə tihəni irapw mhasitu ia nərmama, həni irapw.”   
\p
\v 16 \x - \xo 13:16 \xt Wok Me 12:17\x*Ro iamɨnhi irə Pol rɨskəmter, muvehi utə rəɡɨn, mɨni mə: “Kɨmiaha nəkur Isrel mɨne kɨmiaha rɨpko mhə kɨmiaha nəkur Isrel mətə hiaməsiai Kumwesən səkɨmaha. Kɨmiaha pam tihətərɨɡ iou.  
\v 17 \x - \xo 13:17 \xt Eks 1:7, 6:6, Eks 12:51\x*Fwe kupwən Kumwesən səkɨmaha nəkur Isrel rɨnərpwi rəɡɨn ia kaha kupwən me səkɨmaha. Nəpɨn nəkwərhakwərha me səvənraha həuvən mamharə fwe ia tənə Ijip, ro irəha həuvehe mhəpɨk. Ia nɨskaiien səvənhi, in riri raka irəha.  
\v 18 \x - \xo 13:18 \xt Eks 16:35, Nam 14:34, Dut 1:31\x*Ia nuk foti, in ramarə irəha mɨnraha fwe ia kwopun akwesakwes ikɨn. Irəha kamho noien ərəha, mətə in rɨpkəpwəh mhə irəha  
\v 19 \x - \xo 13:19 \xt Dut 7:1, Jos 14:1\x*Kurirə irə in rousi əpune nərmama me nəha kamharə ia tənə Kenan. Nərmama me nəha haməuku pen ia kwənəkwus me irəha pam sefen. Nəpɨn Kumwesən rousi əpune irəha mo sampam, in ruvei pen tənə səvənraha m kaha kupwən me səkɨmaha. Nənə ro səvənraha i.  
\v 20 \x - \xo 13:20 \xt Jaj 2:16, 1Saml 3:20\x*Narimnari me nəha ruvehi nuk me irəha pam ipaka tɨ fo hantret fifti mɨne.  
\p Kurirə ikɨn Kumwesən ruvehi utə nərmama me nəha kani irəha mə ‘Jaj me.’ Irəha həiri kaha kupwən me səkɨmaha, mhəuvehe mheste nəpɨn səvəi Samuel Profet.  
\v 21 \x - \xo 13:21 \xt 1Saml 8:5,19, 1Saml 10:20-24\x*Ia nəpɨn nəha kaha kupwən me səkɨmaha həres pen Kumwesən mə ko rəseni kiɡ riti rərɨmənu ia nirəha. Nənə Kumwesən ruvei pen Sol, tɨni Kis, mɨnraha. Sol nə ruku pen ia kwənəkwus səvəi Penjamin. In ramərɨmənu ia nirəha meste nuk foti.  
\v 22 \x - \xo 13:22 \xt 1Saml 13:14, 1Saml 16:13, Sam 89:20\x*Kurirə ikɨn Kumwesən ruvehi raka Sol nəha, nənə muvehi utə Tevɨt mə truvehe mo kiɡ səvənraha. Kumwesən rəɡkiari irə, mɨni mə, ‘Iakɨnətə raka mə Tevɨt, tɨni Jese, in iərmama riti sə rerɨk rokeikei. In tro pam nəfe iakɨni pen tukwe.’   
\p
\v 23 \x - \xo 13:23 \xt 2Saml 7:12-16, Aes 11:1\x*Rəmwhen mə Kumwesən rɨno raka promes kupwən mə tro, in rərhi pehe iərmama riti ia kwənəkwus səvəi Kiɡ Tevɨt mə truvehe muvehimɨru nəkur Isrel. Iərmama nəha Iesu.  
\v 24 \x - \xo 13:24 \xt Mat 3:1-2\x*Ia nəpɨn nəha Iesu rəpwəh ihi noien wok səvənhi, Jon raməvisau irapw m nəkur Isrel me pam mə irəha tuhaməkeikei mhərərɨɡ ia noien ərəha me səvənraha, nənə mho paptaes.  
\v 25 \x - \xo 13:25 \xt Jon 1:20,27\x*Nəpɨn Jon ruvehe ipaka tɨ noien sampam ia wok səvənhi, ramɨni mə, ‘Rerɨmiaha ramrhi iou mə iou sin? Rɨpko mhə iou iərmama sə hiameitenhi. Mətə tihətərɨɡ iou. Iərmama riti nəha rauvehe kurirə ia nirak. Iapkəmwhen mhə mə takɨfi raka put ia nɨsun.’   
\p
\v 26 \x - \xo 13:26 \xt Wok Me 13:16\x*Nərman, piak me, kɨtaha səməme səməuku pen ia kwənəkwus səvəi Epraham, mɨne kɨmiaha iesa rɨpko mhə kɨmiaha nəkur Isrel, mətə hiaməsiai Kumwesən səkɨmaha, tukutaha i, Kumwesən rərhi pehe nəɡkiariien i sə rauvehimɨru nərmama.  
\v 27 \x - \xo 13:27 \xt Jon 16:3, Wok Me 3:17\x*Nəpɨn Iesu ruvehe, nərmama səməme kamharə fwe Jerusalem mɨne nəmə asori me səvənraha həpkətə sas mhə in, mhəreirei mwi nɨpwrai nəɡkiariien səvəi profet kupwən me kaməvisau irapw ia Sapat me pam. Ro iamɨnhi irə irəha ho nəɡkiariien me nəha həuvehe mhəukuə. Həkiri Iesu mə traməkeikei memhə.  
\v 28 \x - \xo 13:28 \xt Mat 27:22-23\x*Irəha həpkətə mhə noien ərəha riti rɨno rəmwhen mə tukousi əpune in tukwe, mətə kamhəmwur ihi a, mhəres pen Paelat mə trəseni pen Iesu ia rəɡi nərmama me səvənhi mə tuhousi əpune.  
\v 29 \x - \xo 13:29 \xt Mat 27:59-60\x*Nəpɨn ho pam nəfe Nəkukuə Ikinan rɨməni mə tuko irə, həuvehi raka nɨpwran ia nei kamarkuaui, mhəmri pen ia nɨpəɡi kəruəterei riti.  
\v 30 \x - \xo 13:30 \xt Wok Me 2:24\x*Mətə Kumwesən rɨno in rətui mwi ia nemhəien.  
\v 31 \x - \xo 13:31 \xt Wok Me 1:3,8\x*Nəpɨn Iesu rətui mwi, rier irapw tɨ nərmama səməme hənaməkurirə in fwe ia tənə Kalili meste Jerusalem. Irəha hətə in ia nəpɨn rɨpɨk. Təkwtəkwuni irəha kamhəvisau irapw Iesu m nəkur Isrel.   
\p
\v 32 \x - \xo 13:32 \xt Wok Me 13:23\x*Kɨmaha iahəuvehe ia kwopun i, mamhəvisau irapw nəɡkiariien amasan i m kɨmiaha. Nəfe Kumwesən rɨno raka promes tɨ səkɨtaha kaha kupwən me mə in tro,  
\v 33 rɨno m kɨtaha i nɨpwnəti kaha kupwən me. In rɨno Iesu rətui mwi ia nemhəien. Rəmwhen mwi nəɡkiariien i kɨmərai pen ia Ol Sam sə rasori kəru rani:  
\q1 ‘Ik nərɨk.  
\q2 Ipwet iakuvehe mo iou tata səim.’   
\m
\v 34 Kumwesən ruvəni raka ia Nəkukuə Ikinan mə tro Iesu rətui mwi ia nemhəien. Nənə in trɨpkemhə mhə mwi. Nɨpwran trɨpkɨmərɨr mhə. Kumwesən rɨni iamɨnhi irə mɨnuə:  
\q1 ‘Nɨpərhienien takuvei pehe nari amasan anan me mik səməme iakɨno raka promes m Kiɡ Tevɨt kupwən.’   
\m
\v 35 \x - \xo 13:35 \xt Wok Me 2:27\x*Nənə Kiɡ Tevɨt rɨmərai pen nəɡkiariien riti mwi ia Nəkukuə Ikinan. Rɨməni mə,  
\q1 ‘Tikəpwəh nəseniien nɨpwrai iəmə ikinan səim rɨmərɨr.’   
\p
\v 36 \x - \xo 13:36 \xt Wok Me 2:29\x*Nəpɨn Kiɡ Tevɨt ramɨru ihi, ramo nəkwai Kumwesən. Kurirə irə remhə. Kɨnɨmwi ia kwopun kanɨmwi kaha me səvənhi ikɨn. Nɨpwran rɨmərɨr.  
\v 37 Mətə Iesu, iəmə nəha Kumwesən rɨnəsuəpwiri in ia nemhəien, nɨpwran rɨpkɨmərɨr mhə.   
\p
\v 38 \x - \xo 13:38 \xt Wok Me 10:43\x*Ro iamɨnhi irə, piak me, tihaməkeikei mhəukurən nəfe i iakamɨni irapw tukumiaha i. Iesu i rukurən nuvehi rakaien nərəhaien me səkɨmiaha, mo Kumwesən trəpwəh nərpwɨnien. Loa səvəi Moses ko rɨpkɨfi raka mhə nərəhaien me pam səkɨmiaha.  
\v 39 \x - \xo 13:39 \xt Rom 10:4\x*Mətə nərmama me pam səməme kamhəni nɨpərhienien ia Iesu, in trɨfi raka nərəhaien me pam səvənraha.  
\v 40 Kɨmiaha tihaməkeikei mhəsiari, mamhətərɨɡ amasan ia nəɡkiariien i, kamo nəɡkiariien i profet me həməni treste kɨmiaha.   
\q1
\v 41 ‘Hətə amasan kɨmiaha nəmə hiamarɨs əkenhɨn ia nirak.  
\q2 Ia nəpɨn səkɨmiaha tako nari riti.  
\q1 Trɨni mɨnuə iərmama riti rɨni amasan nəri tukumiaha,  
\q2 kɨmiaha tihəpwəh nɨniien nɨpərhienien irə.  
\q1 Tihərkərinari irə, mhemhə.’”   
\s1 Nərmama me rerɨnraha raɡien mə tuhəreɡi nəɡkiariien amasan  
\p
\v 42-43 \x - \xo 13:42-43 \xt Wok Me 11:23, 14:22\x*Nəkur Isrel həfwaki pam fwe ia nəkwai nimwəfwaki səvənraha. Nəpɨn Pol mɨne Panapas krouier irapw, həres pen irau i mə ko krouvehe mwi ia nɨkare Sapat, rouni irapw mwi nəɡkiariien nəha tɨ nirəha. Nəkur Isrel həpɨk mɨne nərmama me həpɨk səməme rɨpko mhə irəha nəkur Isrel, mətə kamharə ia narəien səvəi nəkur Isrel, irəha kamhəkurirə ia Pol mɨne Panapas. Nənə irau krouəɡkiari mɨnraha rauni mə, “Kɨmiaha tihaməkeikei mhəuvehi namasanien səvəi Kumwesən, mharə irə, mamhəuvən.”   
\p
\v 44 Ia nɨkare Sapat irə ipaka nərmama me pam ia taon nəha housəsɨmwɨn irəha me mə tuhəreɡi nəɡkiariien səvəi Iərɨmənu.  
\v 45 \x - \xo 13:45 \xt Wok Me 14:2\x*Nərmama me nəha həpɨk. Nəpɨn nəkur Isrel hətoni, rerɨnraha rɨrhi ərəha Pol. Nəpɨn in rəɡkiari, irəha kamhəni səpə, mamhəni ərəha in.   
\p
\v 46 \x - \xo 13:46 \xt Luk 7:30, Wok Me 3:26, 18:6\x*Mətə Pol mɨne Panapas krouəpwəh nehekɨrien. Irau krouni mə, “Kɨmrau iarouəkeikei roukupwən rouni irapw nəɡkiariien səvəi Kumwesən tukumiaha i nəkur Isrel. Mətə rəfo? Hiəpkokeikei mhə mə tihəuvehi nɨmɨruien rerɨn? Hətə ro! Tɨ nəri nə mə hiamərarki karen nəɡkiariien səkɨmrau iamɨnhi, kɨmrau trouəpwəh kɨmiaha, rouevən rouni irapw nəɡkiariien i tɨ nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel.  
\v 47 Iərɨmənu ruvəni pehe raka tukumaha i mə tahaməkeikei mho iamɨnhi. In rɨməni mɨnuə:  
\q1 ‘Tako ik ikəmwhen ia nukuraanien,  
\q2 məhiəpwɨn nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel.  
\q1 Tikɨni pen tɨ nərmama me ia tənəmtənə me mə takuvehimɨru irəha.’”   
\p
\v 48 \x - \xo 13:48 \xt Wok Me 11:18\x*Nəpɨn nərmama me nəha rɨpko mhə irəha nəkur Isrel həreɡi nəɡkiariien nəha, rerɨnraha raɡien. Həni mə nəɡkiariien səvəi Iərɨmənu ramasan pɨk. Nənə sin sin ia nirəha Kumwesən rɨnərpwi raka rəɡɨn ia nirəha mə tuhəuvehi nɨmɨruien rerɨn, irəha həni nɨpərhienien ia Iesu.   
\p
\v 49 Ia nəpɨn nəha nəɡkiariien səvəi Iərɨmənu rauvirɨs mamevən ia kwopun me ipaka tɨ taon nəha.  
\v 50 \x - \xo 13:50 \xt Wok Me 17:4,12\x*Mətə nəkur Isrel həuvən tɨ nɨpran asori me nepwɨn səməme kamharə ia narəien səvəi nəkur Isrel mɨne nəmə asori me səvəi taon nəha, mhəvi irəha mə tuhometə Pol mɨne Panapas. Nəkur asori me nəha hərhi irapw irau ia tənə səvənraha.  
\v 51 \x - \xo 13:51 \xt Mat 10:14, Wok Me 18:6\x*Mətə irau krounouini raka nɨməkwrur ia nɨsunrau, rouahatən pen mə nərmama me ia taon nəha həno noien ərəha. Kurirə ikɨn krauevən fwe taon nəha Ikoniam.  
\v 52 Nənə nərmama me səvəi Iesu fwe Antiok rerɨnraha raɡien mukuər ia Nənɨmwɨn Ikinan.   
\c 14  
\s1 Pol mɨne Panapas fwe Ikoniam  
\p
\v 1 Fwe taon nəha Ikoniam Pol mɨne Panapas irau pəri krouuvnimwə ia nimwəfwaki səvəi nəkur Isrel rouəvisau. Nəvisauien səvənrau ramasan pɨk. Ro pen nərmama həpɨk, nəkur Isrel mɨne nəkur Kris mwi, həni nɨpərhienien ia Iesu.  
\v 2 \x - \xo 14:2 \xt Wok Me 13:45\x*Mətə nəkur Isrel səməme həpkɨni mhə nɨpərhienien ia nəɡkiariien səvənrau ho nərmama me rɨpko mhə irəha nəkur Isrel niemaha rəpi irəha tɨ piəvtaha me.  
\v 3 \x - \xo 14:3 \xt Mak 16:20, Wok Me 19:11, Hip 2:4\x*Ro pen Pol mɨne Panapas krouarə əpwəmwɨs fwe ikɨn, rouəvisau irapw Iesu Iərɨmənu rouəpwəh nehekɨrien. Ia nəpɨn nəha Iesu Iərɨmənu rauvei pen nɨskaiien mɨnrau, krauo nɨmtətien me mɨne narimnari me nərmama me hətoni mhərkərinari irə. Nəpɨn nərmama me hətoni, mhətə sas ia nəɡkiariien səvənrau sə raməvisau irapw namasanien səvəi Iesu mə ro nɨpərhienien.  
\v 4 Nərmama ia taon nəha həuai irəha ia kusen kəru. Nepwɨn hərer irəha nəkur Isrel səməme həpwəh nɨniien nɨpərhienien ia Iesu. Nepwɨn hərer irəha aposol mi nəha.   
\p
\v 5 \x - \xo 14:5 \xt Wok Me 14:19, 2Tim 3:11\x*Ia nəpɨn nəha nəkur Isrel nepwɨn mɨne nərmama nepwɨn rɨpko mhə irəha nəkur Isrel mɨne nəmə asori me səvənraha kamhəni mə tuhouraha irau, mhəkwi əpune irau.  
\v 6-7 \x - \xo 14:6-7 \xt Mat 10:23\x*Mətə irau kroureɡi, rouap, rouevən fwe Listra mɨne Tepe, taon mi kəru fwe ia profens nəha Likaonia. Fwe ia taon mi nəha mɨne ia rukwənu me ipaka tɨ nirau, Pol mɨne Panapas krouəvisau irapw nəɡkiariien amasan səvəi Iesu.   
\s1 Pol mɨne Panapas fwe Listra  
\p
\v 8 \x - \xo 14:8 \xt Jon 9:1, Wok Me 3:2\x*Fwe Listra, iərmama riti raməkure. Nəpɨn rɨnətui irə, nɨsun mi krouemhə. Ko rɨpkavən mhə.  
\v 9 \x - \xo 14:9 \xt Wok Me 3:4, Mat 9:28\x*Iərmama nəha ramətərɨɡ ia nəɡkiariien səvəi Pol. Nənə Pol rəti pen mamətə in, mukurən mə iərmama nəha ramahatətə ia Iesu mə Iesu nɨskaiien səvənhi rəmwhen mə tromasan nɨsun mi.  
\v 10 Ro pen Pol rəɡkiari asori mɨni mə, “Tiko mɨskəmter, mərer ia nɨsum mi.” Təkwtəkwuni a iərmama nəha rɨskəmter, mavən.   
\p
\v 11 \x - \xo 14:11 \xt Wok Me 28:6\x*Nəpɨn nərmama me hənətoni nəfe Pol rɨno, həkwein əpwəmwɨs ia nəɡkiariien səvəi nəkur Likaonia, mhəni mə, “Kwa, kumwesən me həneiwaiu irapw pehe tukutaha, mhəmwhen ia nərmama me.”  
\v 12 Irəha həkwein Panapas mə Sus, kumwesən riti səvənraha. Nənə tɨ nəri nə mə Pol raməvisau irapw nəɡkiariien, həkwein pen in mə Heremes, kumwesən riti mwi səvənraha.  
\v 13 Nimwəfwaki səvəi kumwesən nəha Sus, ramərer iruə ia taon nəha. Pris riti sə ramowok fwe ikɨn, ruvehi kau me nepwɨn mɨne tihi nei me nepwɨn, muvehi muvehe tɨ kwəruə səvəi taon nəha. Rokeikei mə in mɨne nərmama me tuhousi əpune kau me nəha mho pen nɨsiaien mhəfwaki pen m Panapas mɨne Pol.   
\p
\v 14 Mətə nəpɨn aposol mi nəha kroureɡi nəɡkiariien nəha, kroueitehi tɨnari səvənrau, rouaiu, rouevən fwe ia kurkwai nərmama, rouəkwein əpwəmwɨs, rouni mə,  
\v 15 \x - \xo 14:15 \xt Wok Me 10:26, Sam 146:6\x*“Nərman me, rəfo hiamo iamɨnhi irə? Kɨmrau iarouəmwhen a ia kɨmiaha. Iarouvehe mə trouəvisau irapw nəɡkiariien amasan m kɨmiaha mə kɨmiaha tihaməkeikei mhəpwəh kumwesən eikuə me, mhərərɨɡ mhəuvehe tɨ Kumwesən sə ramɨru. In əpa rɨno neiai, mɨne tɨprənə, mɨne təsi, mɨne narimnari me pam səməme kamharə ia nirəhar.  
\v 16 \x - \xo 14:16 \xt Wok Me 17:30\x*Fwe kupwən, in rɨnəseni nərmama me ia tənəmtənə me mə hamesi pen a suatuk me səvənraha mamhəuvən.  
\v 17 \x - \xo 14:17 \xt Sam 147:8, Jer 5:24\x*Mətə ia nəpɨn me in ramo hiamətoni noien amasan səvənhi. In ramərhi irapw pehe nesən, mamo nəmhien ro nɨpwran ia nəpɨn atukwatukw səvənhi. In rauvei pehe nəveɡɨnien m kɨmiaha, mamo rerɨmiaha ramaɡien.”  
\v 18 Pol mɨne Panapas krouni nəɡkiariien nəha, mətə ipaka ko kroupkɨnise mhə nərmama me mə tuhəpwəh nousi əpuneien kau me nəha tɨ nəfwakiien mɨnrau.   
\p
\v 19 \x - \xo 14:19 \xt Wok Me 17:13, 2Kor 11:25, 2Tim 3:11\x*Mətə nəkur Isrel me nepwɨn həuku pen fwe Ikoniam mɨne Antiok ia profens nəha Pisitia, mhəuvehe tɨ Listra, mhəvi nərmama həpɨk həuvən mhəkwtəmhiri Pol, mhəkwi ia kəruəterei, mhəvkəkini, mhəuvən fwe iruə ia taon, mhəpwəh. Rerɨnraha rɨrhi mə ruvamhə.  
\v 20 Mətə nəpɨn nərmama me səvəi Iesu həuvehe mhərer kuraukurau irə, Pol rɨskəmter, mevən mwi ia taon. Kɨni rakwakwi irə, irau Panapas krouier, rouevən fwe taon nəha Tepe.   
\s1 Pol mɨne Panapas krourərɨɡ rouevən fwe Antiok ia profens nəha Siria  
\p
\v 21 \x - \xo 14:21 \xt Mat 28:19\x*Pol mɨne Panapas krouəvisau irapw nəɡkiariien amasan fwe ia Tepe, ravi nərmama həpɨk həuvehe mho irəha nərmama me səvəi Iesu. Kurirə ikɨn krourərɨɡ rouevən fwe Listra, mɨne Ikoniam, mɨne Antiok ia profens nəha Pisitia.  
\v 22 \x - \xo 14:22 \xt Mat 7:14, Wok Me 11:23, 15:32, Wok Me 18:23, 1Tes 3:3\x*Ia kwopun me nəha irau krauo nətərɨɡien səvəi nərmama me səvəi Iesu ruvehe mɨskai mwi. Krouəvəhaɡ mɨnraha mə tuhərer əknekɨn ia nahatətəien səvənraha, rauni mə, “Saməkeikei mhəukurau ia nəmisəien me rɨpɨk kurirə səuvnimwə ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.”  
\v 23 \x - \xo 14:23 \xt Wok Me 13:3\x*Ia kwopun me pam krouvehi utə elta me mə tuhətui amasan tɨ nakalasia me. Nəpɨn krouvehi utə irəha, krouəpwəh nəniien nari, rouəfwaki, rouəmri pen irəha ia rəɡi Iərɨmənu səvənraha sə kamhahatətə irə.  
\v 24 Irau krouəpi sɨmwɨn ia profens nəha Pisitia, roueiwaiu pehe ia profens nəha Pamfilia,  
\v 25 rouevən ia taon nəha Peka, rouəvisau irapw nəɡkiariien amasan fwe ikɨn. Nəpɨn krouəvisau irapw pam, kroueiwaiu rouevən fwe taon nəha Atalia.   
\p
\v 26 \x - \xo 14:26 \xt Wok Me 13:1-2, Wok Me 15:40\x*Ia kwopun nəha krouəputə ia nɨtətə riti, rouier, rouevən fwe Antiok ia profens Siria. Kwopun nəha kupwən nərmama me hənəfwaki tɨ nirau, mhəmri pen irau ia rəɡi Kumwesən, mamhase in mə namasanien səvənhi tramarə tɨ nirau, marə mwi tɨ wok sə krɨno pam.  
\v 27 \x - \xo 14:27 \xt Wok Me 15:4,12, Wok Me 11:18\x*Irau krouapirapw fwe ikɨn, rouoeite nakalasia me, rouni pen tɨ nirəha i narimnari me Kumwesən rɨno irəhar mɨnrau, rouni mə in rɨnəsevər ia təpinhə mə nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel həuvehe mhahatətə ia Iesu.  
\v 28 Nənə krouarə əpwəmwɨs mwi kwopti ia kwopun nəha irəha nərmama me səvəi Iesu.   
\c 15  
\s1 Nəmə asori me səvəi nəfwakiien housəsɨmwɨn irəha me fwe ia Jerusalem  
\p
\v 1 \x - \xo 15:1 \xt Kal 5:2\x*Mətə nəkur Isrel me nepwɨn həier fwe tənə Jutia mheiwaiu pehe ia Antiok. Irəha kamhahatən nərmama me səvəi Iesu səməme rɨpko mhə irəha nəkur Isrel mə, “Kɨmiaha tihaməkeikei mhəuvən kuvehi ninhum m kɨmiaha rəmwhen ia Loa səvəi Moses rani. Mə hiəpwəh, Kumwesən trɨpkuvehimɨru mhə kɨmiaha.”  
\v 2 \x - \xo 15:2 \xt Wok Me 11:30, Kal 2:1\x*Pol mɨne Panapas krauousari irəha mɨnraha mamhəɡkiari pɨk tɨ nəɡkiariien nəha. Kurirə ikɨn, nakalasia me fwe Antiok hərpwi rəɡɨnraha ia Pol mɨne Panapas mɨne nərmama me nepwɨn mwi, mhəni mə irəha tuhəutə pen fwe ia Jerusalem mhətoni aposol me mɨne elta me səvəi nəfwakiien tɨ nəɡkiariien nəha.  
\v 3 Nəpɨn nakalasia me hərhi pen irəha, irəha hənaməuvən fwe Jerusalem. Ia rukwənu me ia nɨkare suatuk fwe ia tənə Fonisia mɨne tənə Sameria kamhəni sas pen mə nərmama me rɨpko mhə irəha nəkur Isrel irəha mwi həuvəni nɨpərhienien ia Iesu. Nəɡkiariien nəha ro piəvtaha me rerɨnraha raɡien.  
\v 4 \x - \xo 15:4 \xt Wok Me 14:27\x*Kurirə irə, nəpɨn irəha həier pen fwe Jerusalem, aposol me mɨne elta me səvəi nəfwakiien mɨne nakalasia me hətoni irəha rerɨnraha raɡien. Nənə Pol mɨne Panapas mɨne səməme hənəkurirə ia nirau həni pen tɨ nirəha i narimnari me Kumwesən rɨno mɨnraha.   
\p
\v 5 Mətə Farisi me nepwɨn səməme kamhəni nɨpərhienien ia Iesu həskəmter, mhəni mə, “Nərmama me rɨpko mhə irəha nəkur Isrel səməme kamhəni nɨpərhienien ia Iesu tuhaməkeikei mhəuvən kuvehi ninhum mɨnraha. Kɨmiaha tihaməkeikei mhəni pen tɨ nirəha i mə tuhəkurirə ia Loa səvəi Moses.”   
\p
\v 6 Aposol me mɨne elta me səvəi nəfwakiien housəsɨmwɨn irəha me, mamhəɡkiari tɨ nəresien nəha.  
\v 7 \x - \xo 15:7 \xt Wok Me 10:1-43\x*Nəpɨn həɡkiari əpwəmwɨs, Pita rɨskəmter, mɨni pen tɨ nirəha i mə, “Piak me, kɨmiaha hiəuvəukurən raka mə fwe kupwən Kumwesən rərpwi rəɡɨn ia nirak ia kusen səkɨtaha, muvei pehe nəpɨn miou iakevən mɨnəvisau raka m nərmama me nepwɨn rɨpko mhə irəha nəkur Isrel. Nəpɨn irəha həreɡi nəɡkiariien amasan səvəi Iesu ruku pen ia tərhuk, həni nɨpərhienien irə.  
\v 8 \x - \xo 15:8 \xt Wok Me 10:44, 11:15\x*Nənə Kumwesən sə rukurən amasan nətərɨɡien səvəi nərmama rahatən amasan tukutaha i mɨnuə rerɨn raɡien tɨ nuvehiien irəha, mo irəha nərmama me səvənhi. In ruvei pen Nənɨmwɨn Ikinan mɨnraha rəmwhen a mwi rɨməuvei pehe m kɨtaha i fwe kupwən.  
\v 9 \x - \xo 15:9 \xt Wok Me 10:34-35\x*In rɨpkopəiti mhə ia nirəha, mətə raikuas ia rerɨnraha, tɨ nəri nə mə irəha həni nɨpərhienien ia Iesu rəmwhen rɨno m kɨtaha i.  
\v 10 \x - \xo 15:10 \xt Mat 11:30, Kal 3:10, 5:1\x*Rəfo hiənuə tiho Kumwesən niemaha rəpi? Hiokeikei mə tsəmri pen Loa səvəi Moses ia nurai nərmama me səvəi Iesu səməme rɨpko mhə irəha nəkur Isrel, mətə Loa nəha rəmwhen ia katipə sə rɨpam. Kɨtaha i nəkur Isrel mɨne kaha kupwən me səkɨtaha ko səpkəvrani mhə.  
\v 11 \x - \xo 15:11 \xt Kal 2:16, Efes 2:5-8\x*Mətə kɨtaha saməni nɨpərhienien ia nəɡkiariien i. Iesu Iərɨmənu səkɨtaha truvehimɨru kɨtaha ia namasanien səvənhi rəmwhen a mwi in tro ia nirəha.”   
\p
\v 12 \x - \xo 15:12 \xt Wok Me 14:27\x*Pita rəɡkiari pam. Kurirə irə nərmama me ia nəkureien nəha həkure afafa, mamhətərɨɡ Pol mɨne Panapas. Irau krauni amasan tɨ nirəha i nəfe Kumwesən rɨno nəpɨn irau krauəvisau irapw nəɡkiariien amasan səvəi Iesu m nərmama me rɨpko mhə irəha nəkur Isrel. Krouni mə in rɨməuvei pen nɨskaiien mɨnrau, krauo nɨmtətien me mɨne narimnari me nərmama me hətoni, mhərkərinari irə.   
\p
\v 13 \x - \xo 15:13 \xt Kal 2:9\x*Nəpɨn irau krouəɡkiari pam, Jemes rərer mɨni mə, “Piak me, tihətərɨɡ iou.  
\v 14 \x - \xo 15:14 \xt Wok Me 15:7-9\x*Saemon ruvəni amasan raka tukutaha i mə rəfo fwe kupwən Kumwesən revən tɨ nərmama me rɨpko mhə irəha nəkur Isrel mə trɨpeki raka nepwɨn mə irəha nərmama me səvənhi.  
\v 15 Profet kupwən me həməni mə in tro iamɨnha irə. Rəmwhen ia nəɡkiariien i kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan, rani mə,   
\q1
\v 16 ‘Kurirə ia nəri, iou takrərɨɡ  
\q2 muvehi utə nɨtətə səvəi Kiɡ Tevɨt sə rɨməmwei.  
\q1 Nɨtətə sə in rɨnamərɨmənu irə kɨneitehi rəmwhen ia nimwə,  
\q2 iou takuvrhəkɨn mwi, momasan.   
\q1
\v 17-18 Tako iamɨnhi mɨnuə nərmama ia tənəmtənə me tuhəuvehe tukw iou.  
\q1 Nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel,  
\q2 irəha pam səməme iakɨnəkwein raka irəha, tuhəuvehe.  
\q1 In i nəɡkiariien səiou. Iou Iərɨmənu. Iako nərmama həuvəukurən raka narimnari me i fwe kupwən.’”   
\p
\v 19 Nənə Jemes rɨni mə, “Ro iamɨnhi irə nəkiriien səiou mə nərmama me nəha rɨpko mhə irəha nəkur Isrel, mətə kamhərərɨɡ mamhəuvehe tɨ Kumwesən, rərəha mə kɨtaha tso rəknekɨn tɨ nirəha.  
\v 20 \fig Nənɨmwi nari me nepwɨn kamhəfwaki pen mɨnraha|alt="Two Greek false ɡods" src="HK031b.tif" size="col" copy="Horace Knowles" ref="Wok 15:20" \fig*\x - \xo 15:20 \xt Jen 9:4, Eks 34:15-17, Lev 17:10-16\x*Mətə pwəh sərai nəkukuə riti revən tɨ nirəha. Ia nəkukuə nəha tsəni pen tɨ nirəha i mə irəha tuhəpwəh naniien nəveɡɨnien i rəmkemɨk sə kɨməuvei pen m nənɨmwi nari me səməme kaməfwaki pen mɨnraha. Nərman me tuhəpwəh niri əpnapenien nɨpran. Nɨpran me tuhəpwəh nesi pen əpnapenien nərman. Irəha tuhəpwəh naniien nərimɨru riti sə kətiri nɨpətəkinuan remhə mətə netə raməmak ihi ia nusan. Nənə irəha tuhəpwəh naniien netə.   
\p
\v 21 \x - \xo 15:21 \xt Wok Me 13:15\x*Natuakəmien me nəha rɨnəmwhen, tɨ nəri nə mə fwe tui muvehe meste pehe ipwet mɨne, ia Sapat me pam nərmama me kamhəvsini Loa səvəi Moses ia nəkwai nimwəfwaki me səvəi nəkur Isrel. Ia taon me pam kamhəvisau irapw nəɡkiariien səvənhi.”   
\s1 Nəkukuə sə revən tɨ nərmama me rɨpko mhə irəha nəkur Isrel  
\p
\v 22 Aposol me, mɨne elta me səvəi nəfwakiien, mɨne nakalasia me pam fwe Jerusalem həni sɨmwɨn mə tuhərpwi rəɡɨnraha ia nərmama nepwɨn ia nirəha, mhərhi pen irəha həuvən irəha Pol mɨne Panapas fwe Antiok. Hərpwi rəɡɨnraha ia Saelas mɨne Jutas (nəɡhɨn riti mwi nə Pasapas). Iəmənmi nəha, piəvtaha me kamhəsiai pɨk irau.  
\v 23 Irəha həuvei pen nəkukuə nəha mɨnrau mə trouvehi rouevən. Nəkukuə nəha rɨni mə:  
\q1 Aposol me mɨne elta me səvəi nəfwakiien, piəvmiaha me fwe Jerusalem.  
\q1 Iahərhi pehe nəkukuə i tukumiaha piəvmaha me səməme rɨpko mhə kɨmiaha nəkur Isrel, hiamarə fwe Antiok mɨne Siria, mɨne Silisia.  
\q1 Iahaməni ramasan tukumiaha.   
\q1
\v 24 \x - \xo 15:24 \xt Wok Me 15:1\x*Kɨmaha iahəreɡi mə nərmama nepwɨn həməier ia kɨmaha, mhəuvehe tukumiaha, mho kɨmiaha hiəreɡi rərəha tɨ nəɡkiariien səvənraha.  
\q1 Irəha ho nətərɨɡien səkɨmiaha rəvsausɨni pɨk, mətə kɨmaha iahəpkuvei pen mhə nəɡkiariien riti mə tuhəuvehe mhəni pehe tukumiaha i.   
\q1
\v 25 Ro pen kɨmaha iahousəsɨmwɨn kɨmaha me mhəni sɨmwɨn mə tahərpwi rəɡɨmaha ia iərmama kəru, mhərhi pehe i tukumiaha.  
\q1 Irau trouvehe tukumiaha irəha Panapas mɨne Pol, iəmənmi nəha sokeikei pɨk irau.  
\v 26 Ipaka krouemhə tɨ wok səvəi Iesu Kristo, Iərɨmənu səkɨtaha.   
\q1
\v 27 Iəmənmi nəha iahamərhi pehe irau tukumiaha irau i Jutas mɨne Saelas.  
\q1 Irau trouvehe rouni nəɡkiariien kuatia rəmwhen ia nəɡkiariien i iahamrai.   
\q1
\v 28 \x - \xo 15:28 \xt Mat 23:4\x*Rerɨmaha raɡien tɨ nesi penien nətərɨɡien i Nənɨmwɨn Ikinan rɨnahatən kɨmaha irə.  
\q1 In rɨni mə kɨmaha tahəpwəh nəmrutəien nəri sə rɨpam ia nuramiaha, mətə natuakəmien me a i:   
\q1
\v 29 \x - \xo 15:29 \xt Wok Me 15:20\x*Kɨmiaha tihəpwəh naniien nəveɡɨnien sə kɨməuvei pen m nənɨmwi nari me səməme kaməfwaki pen mɨnraha.  
\q1 Kɨmiaha nərman tihəpwəh niri əpnapenien nɨpran.  
\q1 Kɨmiaha nɨpran tihəpwəh nesi pen əpnapenien nərman.  
\q1 Kɨmiaha tihəpwəh naniien nərimɨru riti sə kətiri nɨpətəkinuan remhə mətə netə raməmak ihi ia nusan.  
\q1 Tihəpwəh naniien netə.  
\q1 Trɨni mɨnuə hiətui amasan tukumiaha, mhəpwəh nəruiien natuakəmien me i, tihəreɡi ramasan.  
\q1 In i nəɡkiariien səkɨmaha sampam.   
\p
\v 30 Nəmə asori me i hərhi pen irau heiwaiu irəha Pol mɨne Panapas mhəuvən fwe Antiok. Nəpɨn hapirapw fwe ikɨn, hoeite nakalasia me, mhəuvei pen nəkukuə mɨnraha.  
\v 31 Irəha həvsini nəkukuə nəha, rerɨnraha raɡien tɨ nasituien səvənhi.  
\v 32 \x - \xo 15:32 \xt Wok Me 11:27, 13:1, Wok Me 14:22\x*Jutas mɨne Saelas irau profet mi. Krouəvəhaɡ m piəvtaha me ia nəɡkiariien me rɨpɨk, rouərpwi əknekɨn irəha.  
\v 33 Irau krouarə əpwəmwɨs kwopti ia kwopun nəha. Kurirə ikɨn piəvtaha me fwe Antiok hase Kumwesən mə nəmərinuien səvənhi tramarə tɨ nirau. Nənə həsəkɨr mɨnrau, mhərhi pen irau krourərɨɡ rouevən fwe Jerusalem rouətə nərmama me səməme hənərhi irau.  
\v 34 \f + \fr 15:34 \ft Niutestamen me nepwɨn sə kupwən kɨmərai ia nəɡkiariien səvəi nəkur Kris rani iamɨnhi ia vas toti-fo mə, “Mətə Saelas rətə mə ramasan mə pwəh ramo pəpɨm ia kwopun nəha Antiok.”\f*  
\v 35 Mətə Pol mɨne Panapas irau krouarə pəpɨm fwe Antiok. Irəha nərmama me nepwɨn mwi kamhahatən nərmama me, mamhəvisau irapw nəɡkiariien səvəi Iərɨmənu.   
\s1 Pol mɨne Panapas krouəpwəh irau me  
\p
\v 36 Nəpɨn nepwɨn rukurau, Pol rɨni pen tɨ Panapas i mə, “Pwəh krau krourərɨɡ pen mwi, rouətə piəvtaha me fwe ia taon me pam nəha krouvəvisau raka nəɡkiariien səvəi Iərɨmənu mɨnraha, rouətoni ro irəha mə kamhəfarə irə.”  
\v 37 \x - \xo 15:37 \xt Wok Me 12:12,25\x*Nənə Panapas rokeikei mə Jon sə nəɡhɨn riti mwi nə Mak trukurirə ia nirau,  
\v 38 \x - \xo 15:38 \xt Wok Me 13:13, Kol 4:10\x*mətə Pol rəpwəh nokeikeiien, tɨ nəri nə mə fwe kupwən Jonmak rɨpkarə mhə irəhar mɨnrau meste wok səvənrahar rɨno sampam. Mətə fwe Pamfilia rəpwəh irau mɨrərɨɡ.  
\v 39 Nənə Pol mɨne Panapas krouousari mɨnrau me, rouəpwəh irau me. Panapas ruvehi Mak, rouəputə ia nɨtətə riti, rouier, rouevən fwe Saepras.  
\v 40 \x - \xo 15:40 \xt Wok Me 4:36, 13:4, Wok Me 14:26\x*Mətə Pol rərpwi rəɡɨn ia Saelas mə trukurirə in. Kurirə irə piəvtaha me həmri pen irau ia rəɡi Iərɨmənu, mhase in mə namasanien səvənhi tramarə tɨ nirau i. Nənə Pol rier irau Saelas,  
\v 41 mevən ia kwopun me ia profens mi nəha Siria mɨne Silisia, mamərpwi əknekɨn nakalasia me.   
\c 16  
\s1 Timoti rukurirə Pol mɨne Saelas  
\p
\v 1 \x - \xo 16:1 \xt Wok Me 14:6, 2Tim 1:5\x*Ia nəpɨn nəha Pol revən fwe taon mi nəha Tepe mɨne Listra. Ia Listra iərmama riti səvəi Iesu nəɡhɨn nə Timoti. Mama səvənhi in prən Isrel. In mwi rani nɨpərhienien ia Iesu. Mətə tata səvəi Timoti in iəmə Kris.  
\v 2 \x - \xo 16:2 \xt Fil 2:19-22\x*Piəvtaha me fwe Listra mɨne Ikoniam kamhəni Timoti mə in iəmə amasan riti.  
\v 3 \x - \xo 16:3 \xt Kal 2:3-5\x*Pol rokeikei mə Timoti trukurirə in rouier rauevən. Ro pen in ruvehi ninhum m Timoti tɨ nəri nə mə nəkur Isrel fwe ikɨn həukurən mə tata səvəi Timoti in iəmə Kris riti.  
\v 4 \x - \xo 16:4 \xt Wok Me 15:23-29\x*Nəpɨn Pol mɨne in me nepwɨn həier pen fwe ia taon me, haməvisau irapw m nərmama me səvəi Iesu natuakəmien me nəha aposol me mɨne elta me səvəi nəfwakiien fwe Jerusalem həməni. Kamhahatən nakalasia me mə irəha tuhaməkeikei mhesi pen.  
\v 5 \x - \xo 16:5 \xt Wok Me 2:47\x*Ia noien nəha nakalasia me pam ia kwopun me fwe ikɨn nahatətəien səvənraha ruvehe mɨskai. Ia nəpɨn me irəha həuvehe mhəpɨk mwi.   
\s1 Pol rətoni nəməkrəhaien riti  
\p
\v 6 \x - \xo 16:6 \xt Wok Me 18:23\x*Pol mɨne in me nepwɨn həuvən mhəpi sɨmwɨn ia profens mi nəha Frijia mɨne Kalesia, tɨ nəri nə mə Nənɨmwɨn Ikinan rɨnise irəha mə tuhəpwəh nevənien mhəvisau nəɡkiariien amasan fwe ia profens nəha Esia.  
\v 7 \x - \xo 16:7 \xt 2Tim 1:15\x*Nəpɨn irəha həuvehe ipaka tɨ profens nəha Misia, həmwur mə tuhəuvən fwe ia profens nəha Pitinia. Mətə Nənɨmwɨn səvəi Iesu rɨpkəseni mhə irəha.  
\v 8 Ro pen həukurau ia profens nəha Misia, mheiwaiu mhəuvehe ia taon nəha Troas.  
\v 9 Ia nəpɨn Pol rətə nəməkrəhaien riti. Iəmə Masetonia riti ramərer, mamase in mə, “Tikuvehe ro i ia Masetonia, masitu ia kɨmaha.”  
\v 10 Nəpɨn Pol rɨnətə pam nəməkrəhaien nəha, təkwtəkwuni a mwi kɨmaha iahənaməpnəpenə mə tahəier, mhəuvən fwe Masetonia, tɨ nəri nə mə iahəreɡi mə Kumwesən raməkwein kɨmaha mə tahəvisau irapw nəɡkiariien amasan səvəi Iesu m nərmama me fwe ikɨn.   
\s1 Litia rɨni nɨpərhienien ia Iesu  
\p
\v 11 Kɨmaha iahəputə ia nɨtətə riti, mhəier ia Troas, mhaiu atukwatukw mhəuvən fwe tənə əmwerɨs nəha Samotres. Kɨni rakwakwi irə iahaiu mhəuvən fwe ia taon nəha Neapolis.  
\v 12 Iahəier ia kwopun nəha mhavən mhəuvən fwe Filipae, taon asori riti ia tɨprənə səvəi Masetonia profens. Nərmama me ia taon nəha irəha sitisin me səvəi Rom. Kɨmaha iahapirapw fwe Filipae, mharə ikɨn nəpɨn rɨpɨk.   
\p
\v 13 Nəpɨn riti ia Sapat iahəier irapw ia kwəruə asori səvəi taon nəha, mhəuvən ia nɨkare nui arɨs ia kwopun riti iahəukurən mə nərmama kamhəfwaki ikɨn. Iahəuvən, mhəkure, mamhəvisau pen Iesu m nɨpran me səməme hənousəsɨmwɨn raka irəha me fwe ikɨn.  
\v 14 Pran riti sə ramətərɨɡ ia kɨmaha nəɡhɨn nə Litia. Ruku pen ia taon nəha Tuatira. Səvənhi fwe stoa kauvehi nəmri tɨnari sə kala səvənhi tihinatis. Ia nəpɨn me Litia raməfwaki m Kumwesən. Iərɨmənu rəsevər ia nətərɨɡien səvəi prən i, rɨni nɨpərhienien ia nəfe Pol rani.  
\v 15 \x - \xo 16:15 \xt Wok Me 16:33, 18:8\x*Nəpɨn kɨno raka paptaes ia Litia irəha nərmama me pam ia nəkwai nimwə səvənhi, Litia rɨni pehe tukumaha i mə, “Mə hiəukurən mə iakamahatətə pərhien ia Iərɨmənu, ramasan pwəh hiəuvehe mharə ia nəkwai nimwə səiou.” In raməkeikei pehe m kɨmaha, nənə iahəuvən.   
\s1 Kuvehi puvnimwə Pol mɨne Saelas ia kalapus fwe Filipae.  
\p
\v 16 \x - \xo 16:16 \xt Wok Me 19:24\x*Nəpɨn riti iahaməuvən fwe kwopun nəha kaməfwaki ikɨn, mhəpi raka pran riti kamo slef irə. Nənɨmwɨn ərəha ramarə irə, mamo prən nəha ramətoni narimnari me səməme kamhərkwafə. Prən nəha rauvehi mane asori səvəi nəmə asori me səvənhi, tɨ nəri nə mə nərmama kamhərəku in tɨ nɨniien narimnari me səməme tuhəpkuvehe.  
\v 17 \x - \xo 16:17 \xt Mak 1:24,34\x*Kɨmaha Pol iahamavən. Prən nəha rakurirə kɨmaha, maməkwein əpwəmwɨs, mamɨni mə, “Nərmama me i kamho tukwini nari m Kumwesən Asori, mamhəni irapw tukumiaha i mə tihəfo in ruvehimɨru kɨmiaha.”  
\v 18 \x - \xo 16:18 \xt Mak 16:17\x*Ia nəpɨn me rɨpɨk prən nəha ramo iamɨnhi. Pol rɨreɡi rɨnəpou irə, ruvsini, məɡkiari pen m nənɨmwɨn ərəha mə, “Ia nəɡhi Iesu Kristo iakani pehe tukw ik i mə tikier ia prən i.” Təkwtəkwuni a nənɨmwɨn ərəha rier.   
\p
\v 19 Nəpɨn nəmə asori me səvəi prən nəha hənamətoni mə tuhəpwəh nuvehiien mwi mane ia prən nəha, həkwtəmhiri Pol mɨne Saelas, mhəvi irau, mhəuvən tɨ nəmə asori me fwe ia kurkwai taon nəha.  
\v 20 \x - \xo 16:20 \xt Mak 13:9, Wok Me 17:6, Mat 5:11\x*Irəha həvi irapw irau ia nəmri iəmə asori mi səvəi Rom, mhəni pen tɨ iəmə asori mi nəha mə, “Iəmənmi irau iəmə Isrel mi. Kraurukwumen nərəhaien ia taon i səkɨtaha,  
\v 21 rauni irapw narəien me nepwɨn rɨpkatukwatukw mhə tukutaha i nəkur Rom mə tsəuvehi uə tsarə irə, tɨ nəri nə mə kamhərui loa səkɨtaha.”   
\p
\v 22 \x - \xo 16:22 \xt 2Kor 11:25, Fil 1:30, 1Tes 2:2\x*Nərmama me ia kwopun nəha irəha mwi həskəmter, mamhəni ərəha irau. Ro iamɨnhi irə iəmə asori mi nəha səvəi Rom krouni pen tɨ naruaɡən me nepwɨn mə tuhəuvehi raka tɨnari səvənrau, mhousi irau.  
\v 23 Nənə housi pɨk irau. Kurirə irə həuvehi puvnimwə irau ia kalapus, mhəni pen tɨ iərmama sə ramətui tɨ kalapus mə, “Tikətui amasan tɨ iəmənmi.”  
\v 24 Nəpɨn iərmama sə ramətui tɨ kalapus rɨreɡi nəɡkiariien nəha, ruvehi irau, mevən fwe ia rum riti fwe imwə ia nəkwai kalapus, muvehi pen nɨsunrau nei asori rəkure tərini.   
\s1 Kumwesən ruvehi raka Pol mɨne Saelas ia kalapus  
\p
\v 25 Ia kurkwai nəpɨn, Pol mɨne Saelas krouəfwaki, rouəni nɨpu me, rouəɡnəɡɨni Kumwesən. Nərmama me fwe ia kalapus kamhətərɨɡ ia nirau.  
\v 26 Təkwtəkwuni a nɨmwnɨmwien asori ruvehe. Kalapus rɨkiukiu pɨk. Təpinhə me pam həuvehe mhəkwaɡ. Jen me pam səməme kamhəkwtəmhiri nərmama me həsas.  
\v 27 \x - \xo 16:27 \xt Wok Me 12:18-19\x*Ia nəpɨn nəha nɨmwnɨmwien rɨkiu irə, iərmama sə ramətui tɨ kalapus rətui, mətə təpinhə me pam həkwaɡ. Rerɨn rɨrhi mə nərmama me ia kalapus hənap. Ro pen reivi raka nau səvənhi mə trəpi əpune atukw a in.  
\v 28 Mətə Pol rəkwein asori, mɨni mə, “Tikəpwəh nousi əpune atukwien ik. Kɨmaha pam a i.”   
\p
\v 29 Iərmama sə ramətui tɨ kalapus rəres laet me nepwɨn, maiu, mevən, mɨnɨmwi nukurhun mi ia nəmri Pol mɨne Saelas, mehekɨr mətəmnɨmwɨn.  
\v 30 \x - \xo 16:30 \xt Wok Me 2:37\x*Kurirə irə rɨskəmter, miri raka irau mharevən fwe iruə, məres pen irau i mə, “Iəmə asori mi, takaməkeikei məfo irə mə Kumwesən ruvehimɨru iou?”   
\p
\v 31 Mɨreɡi krouni mə, “Tikaməkeikei mɨni nɨpərhienien ia Iesu Iərɨmənu, nənə Kumwesən truvehimɨru ik mɨne nərmama me pam ia nəkwai nimwə səim.”  
\v 32 Nənə irau krouni irapw nəɡkiariien səvəi Iərɨmənu revən tukwe mɨne nərmama me pam fwe ia nəkwai nimwə səvənhi.  
\v 33 \x - \xo 16:33 \xt Wok Me 16:15\x*Ia nəpɨn nəha nəpɨn anan, mətə iərmama nəha ruvehi irau, maikuas ia təmwki nousiien ia nɨpwranrau. Kurirə irə in mɨne nərmama me ia nəkwai nimwə səvənhi ko paptaes ia nirəha.  
\v 34 Nəpɨn kɨno pam paptaes ia nirəha, iərmama nəha riri Pol mɨne Saelas, harutə pen ia nimwə səvənhi. In ruvei pen nəveɡɨnien mɨnrau. In mɨne nərmama me pam ia nəkwai nimwə səvənhi rerɨnraha raɡien pɨk, tɨ nəri nə mə təkwtəkwuni nəha hənahatətə ia Kumwesən.   
\p
\v 35 Nəpɨn nəha ruvəran iəmə asori mi səvəi Rom krouərhi polis me nepwɨn, rouni mə, “Pwəh iəmənmi nə krouier ia kalapus.”  
\v 36 Iərmama sə ramətui tɨ kalapus rəvisau pen nəɡkiariien səvənrau m Pol, mɨni mə, “Iəmə asori mi səvəi Rom krouərhi nəɡkiariien riti mə takəseni kɨmirau irouier. Ro pen tirouier rauevən. Pwəh nəmərinuien ramarə tukumirau.”   
\p
\v 37 \x - \xo 16:37 \xt Wok Me 22:25\x*Mətə Pol rɨni pen tɨ polis me i mə, “Nəfe nəha? Kɨmrau sitisin mi səvəi Rom. Iəmə asori mi səvəi Rom kroupkətə mhə nari riti iarouo rərəha. Mətə hənousi raka kɨmrau ia nəmri nərmama me, mhəuvehi puvnimwə kɨmrau ia kalapus. Mətə təkwtəkwuni irau krouokeikei mə trouvehi raka kɨmrau iarouevən afafa. Rekəm! Pwəh irau əpa krouvehe, rouvehi raka kɨmrau.”   
\p
\v 38 Polis me nəha həuvən mhəni pen tɨ iəmə asori mi nəha səvəi Rom nəfe Pol rɨməni. Nəpɨn irau kroureɡi mə Pol mɨne Saelas irau sitisin mi səvəi Rom, krouhekɨr.   
\p
\v 39 \x - \xo 16:39 \xt Mat 8:34\x*Irau krouevən rouni pen sore tɨ Pol mɨne Saelas. Kurirə irə krouiri irapw irau fwe ia kalapus, rouni pen tɨ nirau i mə trouəpwəh taon səvənraha rauevən.  
\v 40 Ro iamɨnhi irə Pol mɨne Saelas krouier irapw ia kalapus, rouevən fwe ia nimwə səvəi Litia. Nəpɨn krouətə piəvtaha me fwe ikɨn, krouəvəhaɡ mɨnraha. Kurirə irə krouier.   
\c 17  
\s1 Pol mɨne Saelas krouevən fwe Tesalonaeka  
\p
\v 1 \fig ¿?|alt="Paul’s second missionary journey" src="PAULS SECOND JOURNEY EDITED.tif" size="span" loc="Full paɡe landscape - around Chap 17" ref="Wok 17:1" \fig*\x - \xo 17:1 \xt 1Tes 1:1,2\x*Ia nəpɨn nəha Pol mɨne Saelas krouəpi sɨmwɨn ia taon kəru nəha Amfipolis mɨne Apolonia, rouevən fwe taon nəha Tesalonaeka. Ia kwopun nəha nimwəfwaki riti səvəi nəkur Isrel ramərer.  
\v 2 Pol ruvnimwə rəmwhen ramo ia nəpɨn me. Ia Sapat kahar raməɡkiari irəha mɨnraha. In ramahatən vas me ia Nəkukuə Ikinan, maməusiəre pui pen nɨpwran,  
\v 3 \x - \xo 17:3 \xt Luk 24:26, Wok Me 3:18, 9:22\x*mamɨni amasan tɨ nirəha i mɨnuə Nəkukuə Ikinan rani pərhien mə Kristo traməkeikei mɨreɡi nəmisəien ia nɨpwran, memhə, marə mətui mwi. Pol rɨni mə, “Iesu nəha iakani pehe tukumiaha i in nə Kristo.”  
\v 4 \x - \xo 17:4 \xt Wok Me 13:50\x*Nəkur Isrel me nepwɨn mɨne nɨpran asori me həpɨk mɨne nəkur Kris həpɨk səməme kamhəfwaki m Kumwesən irəha həreɡi mə nəɡkiariien nəha ro nɨpərhienien. Nənə həuvehe mhəkurirə Pol mɨne Saelas.   
\p
\v 5 Mətə nəkur Isrel me nepwɨn rerɨnraha ramrhi ərəha irau. Həuvən fwe ia maket mhəiri nərmama nepwɨn kənkapwənraha rɨskai. Irəha həuvehe mhəpɨk, mhousəsɨmwɨn irəha me, mamho nurɨɡrɨɡien asori ia taon nəha. Həuvən mheitehi raka təpinhə ia nimwə səvəi iərmama riti nəɡhɨn nə Jeson, mamhətui Pol mɨne Saelas mə tuhəvi irapw irau ia nəmri nərmama.  
\v 6 \x - \xo 17:6 \xt Wok Me 16:20\x*Nəpɨn həpkətə mhə irau, həkwtəmhiri Jeson mɨne piəvtaha me nepwɨn mwi, mhəvi irapw irəha, mhəuvən mhərer ia nəmri nəmə asori me səvəi taon nəha. Irəha həkwein asori, mhəni mə, “Iəmənmi nəha Pol mɨne Saelas krauo pɨk nərəhaien ia kwopun me, rouvəuvehe mwi ia taon i səkɨtaha.  
\v 7 \x - \xo 17:7 \xt Luk 23:2, Jon 19:12\x*Jeson i rɨməuvehi irau krouevən ia nimwə səvənhi. Mətə irau krouərui loa me səvəi Kiɡ Sisa, rauni mə kiɡ riti mwi nəha ikɨn nəɡhɨn nə Iesu.”  
\v 8 Nəpɨn nəmə asori me mɨne nərmama me həreɡi nəɡkiariien nəha, niemaha rəpi irəha.  
\v 9 Nəmə asori me həni mə Jeson mɨne in me nepwɨn tuhaməkeikei mhəuvei pen mane mɨnraha. Nənə nəpɨn həuvei pen pam mane, nəmə asori me həfi raka rəɡɨnraha ia nirəha.   
\s1 Pol mɨne Saelas krouevən fwe Perea  
\p
\v 10 Ia nəpɨn nəha ruvəpitəv, piəvtaha me hərhi pen Pol mɨne Saelas krouevən fwe taon nəha Perea. Nəpɨn krouevən rouapirapw fwe ikɨn, krouuvnimwə ia nimwəfwaki səvəi nəkur Isrel.  
\v 11 \x - \xo 17:11 \xt Jon 5:39\x*Nəkur Isrel fwe Perea irəha hamasan mhəpi raka nəkur Isrel fwe Tesalonaeka, tɨ nəri nə mə rerɨnraha raɡien tɨ nɨreɡiien nəɡkiariien səvəi Pol mɨne Saelas. Ia nəpɨn me kamhəvsini amasan Nəkukuə Ikinan mə tuhətoni mə nəɡkiariien səvənrau ro nɨpərhienien uə rekəm.  
\v 12 Ro pen həpɨk ia nirəha həni nɨpərhienien ia Iesu. Nɨpran Kris me i irəha nɨprən asori me həpɨk həni nɨpərhienien. Nəmə Kris mwi həpɨk.   
\p
\v 13 \x - \xo 17:13 \xt Wok Me 13:50, 14:19\x*Mətə nəpɨn nəkur Isrel fwe Tesalonaeka həreɡi mə Pol revən mwi fwe Perea, mamɨni irapw nəɡkiariien səvəi Kumwesən fwe ikɨn, həuvən mwi fwe Perea, mamhərhiərhi nərmama me mə tuhəni ərəha Pol mɨne Saelas.  
\v 14 Ro pen piəvtaha me ia Perea hərhi irapw akwauakw Pol ramevən fwe ia təsi. Mətə Saelas mɨne Timoti krauarə a fwe ia Perea.  
\v 15 Nənə nərmama nepwɨn həkurirə Pol, mhəuvən irəha min meste nari fwe taon nəha Atens. Nəpɨn nəha hənamrərɨɡ irə, Pol rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha tihəuvən mhəni pen tɨ Saelas mɨne Timoti mə trouvehe akwauakw rouətə iou.”   
\s1 Pol fwe Atens  
\p
\v 16 Nəpɨn Pol rameitenhi ihi Saelas mɨne Timoti fwe Atens, rerɨn rəpou, tɨ nəri nə mə ramətə taon nəha rukuər ia nənɨmwi nari me səməme kaməfwaki pen mɨnraha.  
\v 17 \x - \xo 17:17 \xt Wok Me 18:19\x*Ro pen ia Sapat me in rauvnimwə ia nimwəfwaki səvəi nəkur Isrel, maməɡkiari m nəkur Isrel mɨne nəməfwaki me nepwɨn mwi, mamousari mə truvi irəha həuvehe tɨ Iesu. Ia nəpɨn me ramevən fwe kwopun kamo maket ikɨn, maməɡkiari irəha nərmama əpnapen me, mamousari mə truvi mwi irəha.  
\v 18 Nəpɨn riti Pol raməɡkiari m nahatən me nepwɨn kani irəha mə Epikurien me mɨne Stoik me. Nəpɨn irəha həreɡi nəɡkiariien səvənhi, kamhousari irəha min. Nepwɨn kamhəni mə, “Nəfe i iarməri i ramɨni?” Nepwɨn mwi kamhəni mə, “Rosi raməɡkiari ia kumwesən me kɨtaha səreirei.” Irəha həni nəɡkiariien nəha tɨ nəri nə mə Pol raməvisau irapw nəɡkiariien amasan səvəi Iesu, mamɨni mə in rɨnətui mwi ia nemhəien səvənhi.  
\v 19 Irəha həiri Pol, mhəuvən tɨ nəmə asori me nəha kamhəkiri nəɡkiariien kani nousəsɨmwɨnien səvənraha mə Areopakus. Nəmə asori me nəha həni pen tɨ Pol i mə, “Kɨmaha iahokeikei mə tahəukurən nəfe nəha nəɡkiariien vi ikamahatən.  
\v 20 Narimnari me nepwɨn ikamɨni kɨmaha iahəreɡi ropəiti. Ro pen iahokeikei mə tahəukurən nɨpwrai nəɡkiariien me nəha səim.”  
\v 21 Irəha həni nəɡkiariien nəha tɨ nəri nə mə nəpɨn me nəmə Atens mɨne nərməpə səməme kamharə fwe ikɨn, hokeikei mə tuhaməkure a, mamhətərɨɡ ia nəɡkiariien vi, mamhəɡkiari tɨ nɨpwran.   
\p
\v 22 Ia nəpɨn nəha Pol rərer ia nəmri nəmə asori me nəha kani nousəsɨmwɨnien səvənraha mə Areopakus, mɨni mə, “Nəmə Atens, iakɨnətə raka mə kɨmiaha hiaməskai pɨk tɨ nəfwakiien m kumwesən me səpəmsəpə.  
\v 23 Nəpɨn iakamavən ia taon i səkɨmiaha, maməspau ia nənɨmwi nari me səməme hiaməfwaki pen mɨnraha, iakətə mwi nɨfatə riti. Kɨmərai pen nəɡkiariien riti ia nɨkaren rani mə:  
\p NƗFATƏ I SƏVƏI KUMWESƏN NƏHA IAHƏREIREI IN  
\p Kumwesən nəha hiaməfwaki pen min mətə hiəreirei, təkwtəkwuni nəha takəvisau pehe m kɨmiaha i.   
\p
\v 24 \x - \xo 17:24 \xt 1Kinɡ 8:27, Wok Me 7:48\x*Kumwesən sə rɨno tɨprənə i mɨne narimnari me pam irə, in ramərɨmənu ia neiai mɨne tɨprənə, mɨpkarə mhə ia nimwəfwaki me səməme nərmama ho ia rəɡɨnraha.  
\v 25 \x - \xo 17:25 \xt Sam 50:12, Aes 42:5\x*Nərmama me həpko tukwini pen mhə nari min ia rəɡɨnraha rəmwhen kamo ia iərmama sə raməres nari. Rekəm! In əpa rauvei pen nɨmɨruien mɨne neiahaɡien mɨne narimnari me pam m nərmama me.  
\v 26 Fwe ia nukune narəien, in rɨno iərmama kuatia a mə nərmama me pam tuhəuku pen irə, mhəuvən, mharə ia tənəmtənə me ia təkure tɨprənə i. In əpa rɨməkupwən məmri mak səvəi tɨprənə səvənraha, mɨni mwi mə tuharə ikɨn meste tɨnesən.  
\v 27 \x - \xo 17:27 \xt Dut 32:8, Aes 55:6, Sam 145:18, Jer 23:23\x*Kumwesən rɨno iamɨnhi irə mə irəha tuho rəmwhen iərmama nənimen rɨfwə. Tuhamərapərap nari, nənə mhərapi in. Mətə pərhien, Kumwesən rɨpkarə mhə isipwɨn tukutaha.  
\v 28 Rəmwhen ia iərmama riti kupwən rɨməni mə, ‘In nukune nɨmɨruien səkɨtaha, mɨne nukune navənien səkɨtaha, mɨne nukune narimnari me pam samo.’ Rəmwhen mwi ia nəɡkiariien i nərmama me nepwɨn səkɨmiaha səməme kamhərai nɨpu me həməni mə, ‘Kɨtaha mwi nɨpwnətɨn me.’   
\p
\v 29 \x - \xo 17:29 \xt Aes 40:18-20, Aes 44:10-17, Wok Me 19:26\x*Trɨni mɨnuə nɨpərhienien i kɨtaha i nɨpwnəti Kumwesən me, ratukwatukw mə ko səni Kumwesən in rəmwhen ia nənɨmwi nari sə reri iərmama ramrhi, nənə ro ia nukurənien səvənhi ia kol mɨne silva mɨne kəruəterei? Rekəm!  
\v 30 \x - \xo 17:30 \xt Wok Me 14:16\x*Fwe kupwən, nəpɨn nərmama həreirei Kumwesən, Kumwesən raməti karen. Mətə təkwtəkwuni, in ramɨni pen tɨ nərmama ia kwopun me pam mə irəha tuhaməkeikei mhərərɨɡ ia noien ərəha me səvənraha.  
\v 31 \x - \xo 17:31 \xt Sam 9:8, 96:13, Wok Me 10:42\x*Irəha tuhaməkeikei mho iamɨnhi irə, tɨ nəri nə mə in rɨnəmri raka nəpɨn riti. Ia nəpɨn nəha iərmama riti sə in rɨnərpwi raka rəɡɨn irə trəkiri ia natukwatukwien nərmama me pam ia tɨprənə i tɨ noien me səvənraha. Kumwesən rɨnahatən raka nərmama me pam sin nəha iərmama nəha, tɨ nəri nə mə rɨno rətui mwi ia nemhəien səvənhi.”   
\p
\v 32 Nəpɨn nəmə Atens həreɡi nəɡkiariien nəha mə iərmama riti rətui mwi ia nemhəien, nepwɨn harɨs irə. Mətə nepwɨn həni pen tɨ Pol i mə, “Kɨmaha iahokeikei mə tahəreɡi mwi nəɡkiariien səim.”  
\v 33 Nənə Pol rəpwəh irəha mamevən.  
\v 34 Mətə nərman me nepwɨn həkurirə i, mamhəni nɨpərhienien ia Iesu. Nərman me nəha riti nəɡhɨn nə Taionusios. In iəmə asori riti sə raməkure irəha nəmə asori me ia nousəsɨmwɨnien nəha kani mə Areopakus. Pran riti nəɡhɨn nə Tamaris mɨne nərmama me nepwɨn mwi həkurirə ia Pol, mamhəni nɨpərhienien ia Iesu.   
\c 18  
\s1 Pol revən fwe Korin  
\p
\v 1 Pol rəɡkiari pam fwe Atens, mier, mevən fwe taon nəha Korin.  
\v 2 \x - \xo 18:2 \xt Rom 16:3\x*Ia kwopun nəha revən mətoni iəmə Isrel riti nəɡhɨn nə Akwila. Akwila rɨnətui fwe profens nəha Pontas. Fwe kupwən, in mɨne pran səvənhi Prisila krauarə fwe ia tənə Itali ia taon nəha Rom, mətə tɨ nəri nə mə Klotias, iəmə asori səvəi nəkur Rom, rɨni mə nəkur Isrel me pam tuhaməkeikei mhəier ia Rom, irau krouier, nənə rouvehe ia Korin. Irau krouarə nəpɨn ouihi a ia Korin, nənə Pol ruvehe mətə irau.  
\v 3 \x - \xo 18:3 \xt Wok Me 20:34, 1Kor 4:12\x*Nənə tɨ nəri nə mə wok səvənhi sə rauvehi mane irə rəmwhen a mwi wok səvənrau, ramarə irəhar mɨnrau, mamharo pəri wok. Irəhar haro nimwə tapolen me.  
\v 4 Nənə ia Sapat me pam fwe ia nəkwai nimwəfwaki səvəi nəkur Isrel, Pol raməɡkiari pɨk, mamousari mə trɨvi nəkur Isrel mɨne nəkur Kris mə tuhəuvehe mhəni nɨpərhienien ia Iesu.   
\p
\v 5 \x - \xo 18:5 \xt Wok Me 17:14-15, Wok Me 9:22\x*Saelas mɨne Timoti krouier ia Masetonia, roueiwaiu pehe ia Korin. Ia nəpɨn nəha Pol rəpwəh noien nimwə tapolen me, maməvisau irapw a nəɡkiariien amasan ia nəpɨn me pam, mamɨni irapw tɨ nəkur Isrel mə Iesu in Kristo.  
\v 6 \x - \xo 18:6 \xt Wok Me 13:46,51, Wok Me 20:26\x*Mətə irəha həni ərəha Pol, mhəpkɨni mhə nɨpərhienien ia nəɡkiariien səvənhi. Nəpɨn ho iamɨnhi, Pol rounouini raka nɨməkwrur ia səvənhi karkahu, mɨni pen tɨ nirəha i mə, “Trɨni mɨnuə Kumwesən rərpwɨn noien ərəha səkɨmiaha, ramarə ia kɨmiaha əpa. Iou iakiwən ia kɨmiaha. Təkwtəkwuni nəha mamevən takevən tɨ nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel.”   
\p
\v 7 Ro pen Pol rəpwəh irəha, mevən muvnimwə ia nimwə səvəi iərmama riti nəɡhɨn nə Titias Jastas. Rɨpko mhə Titias in iəmə Isrel, mətə raməfwaki m Kumwesən. Nimwə səvənhi ipaka tɨ nimwəfwaki səvəi nəkur Isrel.  
\v 8 \x - \xo 18:8 \xt 1Kor 1:14\x*Iəmə asori səvəi nimwəfwaki nəha nəɡhɨn nə Krispas. In mɨne nərmama me pam ia nəkwai nimwə səvənhi həni nɨpərhienien ia Iərɨmənu. Nəkur Korin həpɨk kamhətərɨɡ ia nəɡkiariien səvəi Pol, mhəni nɨpərhienien ia Iesu, nənə ko paptaes ia nirəha.   
\p
\v 9-10 \x - \xo 18:9-10 \xt 1Kor 2:3, Jos 1:9, Aes 41:10, Jer 1:8, Jon 10:16\x*Ia nəpɨn riti ia nəpɨn, Iərɨmənu rəɡkiari pen m Pol ia nəməkrəhaien riti, mɨni mə, “Iakamarə tukw ik. Tikəpwəh nehekɨrien, mətə tikaməmwur, mamɨni irapw nəɡkiariien səiou, məpwəh napwɨsien. Iərmama riti riwən trouraha ik, tɨ nəri nə mə səiou me nərmama həpɨk ia taon i.”  
\v 11 Ro pen Pol rarə ia kwopun nəha meste nuk kwatia məkwə sikis, mamahatən nərmama ia nəɡkiariien səvəi Kumwesən.   
\s1 Pol rərer ia nəmri Kalio  
\p
\v 12 Nəpɨn Kalio ramərɨmənu ia tənə Akaea, nəkur Isrel housəsɨmwɨn irəha me, mhəkwtəmhiri Pol, mhəuvehi, mhəuvən fwe ia kwopun Kalio raməkiri nəɡkiariien ikɨn.  
\v 13 Irəha həni mə, “Iəmə i ramousari mə truvi nərmama həuvehe mhəfwaki pen m Kumwesən ia noien riti sə ramərui loa səkɨmaha.”   
\p
\v 14 Mətə nəpɨn Pol rɨnaməkwaɡ mə trəɡkiari, Kalio rɨni pen tɨ nəkur Isrel i mə, “Kɨmiaha nəkur Isrel, trɨni mɨnuə iərmama riti ro nari riti rɨpkatukwatukw mhə, mərui loa səvəi nəkur Rom, takaməkeikei mamətərɨɡ ia kɨmiaha.  
\v 15 \x - \xo 18:15 \xt Wok Me 23:29, Wok Me 25:18-19, Jon 18:31\x*Mətə tɨ nəri nə mə hiamousari tɨ nəɡkiariien me mɨne nahaɡ me ia loa səkɨmiaha, ramarə a ia kɨmiaha. Tihəmri amasan. Iakəpwəh nokeikeiien mə takəkiri narimnari me sə ro iamɨnha irə.”  
\v 16 Nənə Kalio rəkoui irapw irəha həier ia kwopun nəha in raməkiri nəɡkiariien ikɨn.  
\v 17 Nəpɨn həuvən fwe iruə, nərmama me fwe iruə həkwtəmhiri Sostenes, iəmə asori səvəi nimwəfwaki səvəi nəkur Isrel. Irəha hənamousi in ipaka tɨ kwopun nəha Kalio raməkiri nəɡkiariien ikɨn, mətə Kalio ro nəri auər a ia narimnari me nəha kamho.   
\s1 Pol rɨrərɨɡ pen fwe Antiok ia profens nəha Siria  
\p
\v 18 \x - \xo 18:18 \xt Wok Me 21:24\x*Pol rarə nəpɨn rɨpɨk fwe Korin irəha piəvtaha me, nənə rəpwəh irəha, meiwaiu pehe ia taon nəha Keɡkria. Ia kwopun nəha in rərai nukwənen, mahatən pen mə natuakəmien riti səvənhi sə rɨməuvehi kwəsuahi tukwe ia nəmri Kumwesən rɨno sampam. Kurirə irə in rəputə ia nɨtətə riti irəhar Akwila mɨne Prisila, mharier, mharevən fwe Siria.  
\v 19-21 \x - \xo 18:19-21 \xt Wok Me 17:17, Rom 1:10, 1Kor 4:19, Jem 4:15\x*Nəpɨn irəhar harapirapw fwe Efesas, Pol revən ia nəkwai nimwəfwaki səvəi nəkur Isrel, maməɡkiari mɨnraha, mamousari mə truvi irəha həuvehe tɨ Iesu. Irəha həres pen in mə tuharə kwopti irəha min, mətə Pol rɨpkəseni mhə. Nəpɨn nəha rɨnaməpwəh irəha irə, rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Mə ratukwatukw ia nətərɨɡien səvəi Kumwesən, iou takrərɨɡ pehe mwi tukumiaha.” Nənə rəputə ia nɨtətə riti mier fwe Efesas, məpwəh Akwila mɨne Prisila irau krouarə fwe ikɨn.   
\p
\v 22 Pol rier fwe Efesas meiwaiu pehe ia taon nəha Sisaria, muvarei mutə pen fwe Jerusalem. Nəpɨn rɨnətə raka nakalasia me fwe ikɨn, reiwaiu pen fwe Antiok.  
\v 23 Pol rarə nəpɨn nepwɨn fwe ikɨn, nənə mier mevən ia kwopun me fwe ia profens mi nəha Kalesia mɨne Frijia, mamərpwi əknekɨn nərmama me səvəi Iesu.   
\s1 Apolos fwe Efesas mɨne Korin  
\p
\v 24 Ia nəpɨn nəha iəmə Isrel riti ruvehe ia Efesas nəɡhɨn nə Apolos. Rɨnətui fwe taon riti kani mə Aleksantria. In iərmama riti səvəi nəɡkiariien, mukurən amasan nəfe Nəkukuə Ikinan rani.  
\v 25 \x - \xo 18:25 \xt Rom 12:11, Wok Me 19:3\x*Nərmama nepwɨn hənahatən raka in ia Suatuk səvəi Iesu Iərɨmənu. Ia nəpɨn me in rɨreɡi rəsanɨn tɨ nəvisauien. Nənə nəpɨn ramahatən nərmama me, nəɡkiariien səvənhi ia nɨkaren səvəi Iesu ratukwatukw a, mətə in rukurən a paptaes nəha Jon rɨno fwe kupwən.  
\v 26 \x - \xo 18:26 \xt Wok Me 19:8\x*Nəpɨn Apolos ruvehe ia Efesas, rɨnaməvisau ia nəkwai nimwəfwaki səvəi nəkur Isrel məpwəh nehekɨrien. Mətə nəpɨn Prisila mɨne Akwila kroureɡi nəɡkiariien səvənhi, krouiri in, rouevən fwe nimwə səvənrau. Nənə krouni pen amasan Suatuk səvəi Kumwesən tukwe mə in trukurən amasan mwi.   
\p
\v 27 \x - \xo 18:27 \xt 2Kor 3:1, Kol 4:10\x*Kurirə ikɨn Apolos rokeikei mə trevən fwe profens Akaea. Ia nəpɨn nəha piəvtaha me fwe Efesas hasitu irə, mhərai nəkukuə riti, mhərhi pen i revən tɨ nərmama me səvəi Iesu fwe Akaea. Həni pen tɨ nirəha i mə tuhəuvehi Apolos revən fwe rukwənu me səvənraha. Nəpɨn Apolos rapirapw fwe ikɨn, ramasitu asori ia nərmama səməme namasanien səvəi Kumwesən rɨno irəha həni nɨpərhienien ia Iesu.  
\v 28 \x - \xo 18:28 \xt Wok Me 9:22\x*Apolos ramasitu asori ia nirəha, tɨ nəri nə mə ia nəmri nərmama me in ramousi tərini nəɡkiariien səvəi nəkur Isrel, mamahatən ia Nəkukuə Ikinan mə Iesu in Kristo.   
\c 19  
\s1 Pol revən fwe Efesas  
\p
\v 1 \x - \xo 19:1 \xt 1Kor 3:6\x*Nəpɨn Apolos ramarə ihi ia Korin, Pol rukurau parei meiwaiu pehe ia Efesas, mətə nərmama me nepwɨn səvəi Iesu fwe ikɨn.  
\v 2 \x - \xo 19:2 \xt Wok Me 2:38, 8:16\x*In rəres pen irəha i mə, “Rəfo? Fwe kupwən, nəpɨn hiəni nɨpərhienien ia Iesu, hiəuvehi Nənɨmwɨn Ikinan uə rekəm?”  
\p Mɨreɡi həni mə, “Rekəm. Kɨmaha iahəpkreɡi raka mhə mə Nənɨmwɨn Ikinan rarə.”   
\p
\v 3 Mɨreɡi Pol rɨni mə, “Ro iamɨnhi nəfe nəha paptaes kɨmiaha hiəuvehi?”  
\p Mɨreɡi həni mə, “Kɨmaha iahəuvehi paptaes səvəi Jon.”   
\p
\v 4 \x - \xo 19:4 \xt Mat 3:11\x*Mɨreɡi Pol rɨni mə, “Paptaes nəha Jon rɨno səvəi nərmama səməme həuvərərɨɡ ia noien ərəha me səvənraha. Mətə Jon rɨni irapw mə nərmama me tuhaməkeikei mhəni nɨpərhienien ia iərmama sə trɨpkukurirə i muvehe. Iərmama nəha Jon rəɡkiari irə in nəha Iesu.”  
\v 5 Nərmama me nəha həreɡi nəɡkiariien nəha, ko paptaes ia nirəha ia nəɡhi Iesu Iərɨmənu.  
\v 6 \x - \xo 19:6 \xt Wok Me 8:17, Wok Me 10:44,46\x*Nəpɨn Pol rəmrutə rəɡɨn mi ia nirəha, Nənɨmwɨn Ikinan ruvehe ia nirəha, nənə kənamhəɡkiari ia nəɡkiariien me səpəmsəpə, mənamhəni irapw nəɡkiariien sə raku pen tɨ Nənɨmwɨn Ikinan.  
\v 7 Nərmama me nəha rosi irəha pam twelef.   
\p
\v 8 Ia taon nəha Efesas, Pol rauvnimwə ia nəkwai nimwəfwaki səvəi nəkur Isrel. Ia məkwə kahar, ia Sapat me pam, rani irapw nəɡkiariien amasan fwe ikɨn, məpwəh nehekɨrien. In raməvisau, mamousari mə trɨvi irəha həuvehe mhəni nɨpərhienien ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə.  
\v 9 \x - \xo 19:9 \xt 2Kor 6:14-18\x*Mətə nərmama nepwɨn kənkapwənraha rɨskai. Həpwəh nɨniien nɨpərhienien ia nəɡkiariien səvənhi, mamhəni ərəha suatuk səvəi Iesu ia nəmri nərmama me fwe nəkwai nimwəfwaki. Ro pen Pol rəpwəh irəha, muvehi nərmama me səvəi Iesu, mamhəuvən irəha min. Ia nəpɨn me pam ramahatən nərmama me fwe ia nəkwai skur riti kani mə Skur səvəi Tiranas.  
\v 10 \x - \xo 19:10 \xt 2Tim 1:15\x*Pol ramahatən nərmama me iamɨnhi irə meste nuk kəru. Ro pen nərmama me pam fwe profens Esia, nəkur Isrel mɨne nəkur Kris, həreɡi nəɡkiariien səvəi Iərɨmənu.   
\p
\v 11 \x - \xo 19:11 \xt Wok Me 14:3\x*Ia nəpɨn me rɨpɨk Kumwesən rauvei pen nɨskaiien m Pol, nənə Pol ramo nɨmtətien me nepwɨn ropəiti.  
\v 12 \x - \xo 19:12 \xt Wok Me 5:15\x*Nərmama me həpeki raka nɨpəri tɨnari me sə Pol rɨrai raka nɨseseien irə uə tɨnari me sə rɨnarkahu raka i, həuvehi, mhəuvən mhəmri pen ia nərmama səməme nemhəien rarə ia nirəha. Nənə nemhəien me səvənraha haraka ia nirəha. Nənɨmwɨn ərəha me həier ia nirəha.   
\s1 Tɨni Skeva me  
\p
\v 13-14 \x - \xo 19:13-14 \xt Mak 9:38\x*Nəmə Isrel me nepwɨn irəha pam sefen. Irəha nɨpwnəti pris asori anan riti səvəi nəkur Isrel nəɡhɨn nə Skeva. Ia nəpɨn me kamhəuvən ia kwopun me, mamhəkoui irapw nənɨmwɨn ərəha me ia nərmama. Nəpɨn riti hənuə tuhəkoui irapw irəha ia nəɡhi Iesu Iərɨmənu. Ro iamɨnhi irə həuvən mhərer ia nəmri iərmama riti nənɨmwɨn ərəha rarə irə, həni pen tɨ nənɨmwɨn ərəha i mə, “Kɨmaha iahəni pehe tukw ik i ia nəɡhi Iesu, iəmə nəha Pol raməvisau i, tikier ia iərmama i.”   
\p
\v 15 \x - \xo 19:15 \xt Mak 1:24,34\x*Mətə nənɨmwɨn ərəha rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Iakukurən Iesu, mukurən mwi Pol. Mətə kɨmiaha nɨsɨməme i?”  
\v 16 Nənə iəmə nəha nənɨmwɨn ərəha ramarə irə rivə pen ia nirəha. Nəɡsen rasori məpi raka nəɡsenraha pam. Ramousi irəha. Nənə irəha hap raka ia nimwə nəha. Tɨnari səvənraha ruvəiwən. Nɨpwranraha rəpəruəpəruə.   
\p
\v 17 \x - \xo 19:17 \xt Wok Me 5:5,11\x*Nəkur Isrel me pam mɨne nəkur Kris me pam səməme kamharə ia Efesas həreɡi nəvisauien səvəi noien nəha. Nəpɨn həreɡi, həhekɨr asori. Nənə nərmama me həuvehi utə nəɡhi Iesu Iərɨmənu rutə mwi.  
\v 18 Nərmama səməme həni nɨpərhienien ia Iesu həpɨk həuvehe mamhəni pui noien ərəha me səvənraha ia nəmri nərmama me.  
\v 19 Nepwɨn ia nirəha səməme hənamo nahak fwe kupwən həpeki nəkukuə me səvənraha səvəi nahak, mhəpeki mhəuvehe, mhəuvani ia nəmri nərmama me pam. Nənə nərmama me həvsini nəmri nəkukuə me nəha, mhətə mə rutə pɨk.  
\v 20 \x - \xo 19:20 \xt Wok Me 12:24\x*Ro iamɨnhi irə nəɡkiariien səvəi Iərɨmənu rɨskai pɨk muvirɨs mamevən.   
\s1 Nurɨɡrɨɡien asori fwe Efesas  
\p
\v 21 \x - \xo 19:21 \xt Wok Me 23:11, Rom 1:13\x*Kurirə ia narimnari me nəha, Pol rerɨn ramrhi mə trəpi sɨmwɨn ia profens mi nəha Masetonia mɨne Akaea, mevən fwe Jerusalem. In rɨni mə, “Nəpɨn takevən raka fwe Jerusalem, takaməkeikei mətoni mwi Rom.”  
\v 22 \x - \xo 19:22 \xt Rom 16:23, 2Tim 4:20\x*In rərhi pen Timoti mɨne Erastas, iəmə mi sə krouasitu irə, krouevən fwe Masetonia. Mətə in rarə ouihi a mwi fwe ia Esia.   
\p
\v 23 \x - \xo 19:23 \xt 2Kor 1:8\x*Ia nəpɨn nəha krukwumen naruaɡənien riti fwe Efesas tɨ Suatuk səvəi Iesu.  
\v 24 \x - \xo 19:24 \xt Wok Me 16:16\x*Iərmama riti nəɡhɨn nə Temetrius. In iərmama sə ramo narimnari me ia silva. Ia nəpɨn me ramo nimwə ouihi me ia silva, mauvnhi nimwəfwaki səvəi kumwesən eikuə riti. In pran kani mə Atemis. Temetrius mɨne nərmama me səməme kamhowok irəha min kamhəmri pen nəmri nari ia nimwə ouihi me nəha, mamhəuvehi mane asori me irə.  
\v 25 Nəpɨn riti Temetrius roeite nərmama me pam səməme kamho narimnari me ia silva. In rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Nərman, hiəuvəukurən raka mə kɨtaha saməuvehi mane asori ia wok i səkɨtaha.  
\v 26 \x - \xo 19:26 \xt Wok Me 17:29, 2Tim 1:15\x*Kɨmiaha hiəuvəreɡi raka nəɡkiariien səvəi iəmə nəha Pol, mhənətə raka narimnari me nəha in ramo. Rɨpko mhə ia taon əpa i Efesas, mətə ipaka rukurau pam ia profens i Esia, in ravi nərmama me həpɨk həpwəh nətərɨɡien səvənraha, mhəkurirə in. In rani mə nənɨmwi kumwesən me i nərmama kamho ia rəɡɨnraha rɨpko mhə irəha kumwesən pərhien me.  
\v 27 Kɨtaha tsaməkeikei mhəsiari kamo Pol ro nərmama həni ərəha wok i səkɨtaha. Rukurən noien mwi nərmama hətə ərəha nimwəfwaki səvəi kumwesən asori səkɨtaha Atemis. Nənə pəpɨm nəpɨn riti rukurən nuvehi rakaien nəhaɡ nəha Atemis, mo ruvehe mo nəri auər a i. Mətə nərmama me pam ia Esia mɨne ia kwopun me pam ia tɨprənə i kamhəfwaki m prən i.”   
\p
\v 28 Nəpɨn nərmama me həreɡi nəɡkiariien nəha, niemaha rəpi pɨk irəha. Həskəmter, mənamhəkwein asori, mə, “Səɡnəɡɨni Atemis, kumwesən səvəi nəkur Efesas.”  
\v 29 \x - \xo 19:29 \xt Wok Me 20:4, 27:2, Kol 4:10, Flm 24\x*Nərəhaien nəha raiu mevən meste kwopun pam ia taon nəha. Nərmama me haiu, mhəuvən, mhəkwtəmhiri Kaius mɨne Aristakas, iəmə Masetonia mi nəha kamharavən pəri irəhar Pol. Həkwtəmhiri irau, mhəvi irau, mhəuvən fwe kwopun asori riti kamrai sun nəɡkiariien ikɨn.  
\v 30 Pol rokeikei mə trevən ia reri nərmama məɡkiari, mətə nərmama me səvəi Iesu həpkəseni mhə.  
\v 31 \x - \xo 19:31 \xt 2Tim 1:15\x*Nəmə asori me nepwɨn mwi səvəi Esia, səməme həukurən amasan Pol, hərhi pen nəɡkiariien min, mamhase in mə trəpwəh nevənien fwe kwopun nəha kamrai sun ikɨn.   
\p
\v 32 Fwe nəkwai kwopun nəha kamrai sun ikɨn, nurɨɡrɨɡien asori. Nərmama kamhəkwein əpwəmwɨs. Nepwɨn kamhəni nəɡkiariien riti, nepwɨn kamhəni əpə. Irəha həpɨk həreirei mə hənousəsɨmwɨn irəha me tɨ nəfe.  
\v 33 Ia nəpɨn nəha nəkur Isrel hərui irapw iərmama riti nəɡhɨn nə Aleksanta. Nərmama nepwɨn hətoni, həni pen tukwe in mə trəɡkiari. Nəpɨn Aleksanta rɨskəmter ia nəmri nərmama me pam, ruvehi utə rəɡɨn, mokeikei mə trɨni irapw nəɡkiariien səvəi nəkur Isrel.  
\v 34 Mətə nəpɨn nərmama me hətə sas Aleksanta mə in iəmə Isrel, irəha pam kamhəkwein əpwəmwɨs, rerɨnraha kuatia a, mamhəni mə, “Səɡnəɡɨni Atemis, kumwesən səvəi nəkur Efesas. Səɡnəɡɨni Atemis, kumwesən səvəi nəkur Efesas.” Irəha kamhəkwein əpwəmwɨs iamɨnhi mhəuvehi aoa kəru.   
\p
\v 35 Kurirə irə iəmə asori riti səvəi Efesas rɨskəmter mɨnise irəha. Nəpɨn həuvehe mhafafa, in rɨni mə, “Nəmə Efesas, nərmama me pam həukurən mə nimwəfwaki səvəi kumwesən asori nəha Atemis ramərer ia taon i səkɨtaha. Kɨtaha i nəkur Efesas samətui amasan tukwe. Samətui amasan mwi tɨ kəpwier ikinan nəha rɨməukrutə ia nɨmaɡouaɡou meiwaiu pehe.  
\v 36 Iərmama riti riwən ko rɨpkɨni mhə mə iakameikuə. Ro iamɨnhi irə kɨmiaha tihaməkeikei mhafafa, mhəpwəh noien nari riti kurirə tihəmisə irə.  
\v 37 Kɨmiaha hiəməuvehi iəmənmi nəha, mhəuvehe ia kwopun i. Mətə irau kroupkakres mhə nari riti ia nimwəfwaki riti səkɨtaha, rouəpwəh nɨni ərəhaien Atemis, prən nəha in kumwesən səkɨtaha.  
\v 38 Trɨni mɨnuə Temetrius mɨne nərmama səməme kamhowok irəha min hənətə nəri ərəha riti iərmama riti rɨno, pwəh həuvən fwe nimwə me nəha kaməkiri nəɡkiariien ikɨn. Nimwə me nəha kamhəkwaɡ a. Nəmə asori me səməme kamhəkiri nəɡkiariien irəha fwe ikɨn.  
\v 39 Mətə trɨni mɨnuə hiokeikei nari riti mwi, tihaməkeikei mheitenhi nəpɨn nəha nəmə asori me kamhousəsɨmwɨn irəha me irə. Ia nəpɨn nəha tihəmri amasan.  
\v 40 Kɨtaha tsaməsiari, kamo tukɨni mə samərui loa ipwet, mamhərukwumen nərəhaien asori. Nənə tsəfni ia nəmri nəmə asori me? Nəɡkiariien səkɨtaha riwən tsəni mə səfo mamho nurɨɡrɨɡien asori i.”  
\v 41 Nəpɨn iəmə asori nəha rɨni pam nəɡkiariien nəha, rərhi pen nərmama me kamhəuvən.   
\c 20  
\s1 Pol revən fwe profens mi nəha Masetonia mɨne Akaea  
\p
\v 1 \fig ¿?|alt="Paul’s third missionary journey" src="PAULS THIRD JOURNEY EDITED.tif" size="span" loc="Around the mid 19, or 20 mark - Full paɡe Landscape" ref="Wok 20:2" \fig*Nəpɨn nurɨɡrɨɡien asori nəha rɨneiwaiu, Pol rəkwein nərmama me səvəi Iesu həuvehe rəvəhaɡ mɨnraha. Nəpɨn rəvəhaɡ pam mɨnraha, rəsəkɨr mɨnraha, mier, mamevən fwe Masetonia.  
\v 2 In ramevən ia kwopun me ia profens nəha, mamɨni nəɡkiariien me rɨpɨk, maməvəhaɡ m nərmama me səvəi Iesu fwe ikɨn. Kurirə irə in ruvehe ia profens nəha Akaea.  
\v 3 Pol ruvehi məkwə kahar fwe ikɨn. Nəpɨn rɨnaməpnəpenə mə trəputə ia nɨtətə riti, mevən fwe profens nəha Siria, in rɨreɡi mə nəkur Isrel hənərai sun mə tuhousi əpune in ia nəkwai nɨtətə nəha. Ro pen in rəpwəh, mɨni mə in travən a məpi sɨmwɨn ia profens nəha Masetonia tɨ nɨrərɨɡien mevən fwe Siria.  
\v 4 \x - \xo 20:4 \xt Wok Me 19:29, 21:29, Efes 6:21\x*Nərmama nepwɨn mwi həkurirə in: Sopata, tɨni Piras iəmə Perea; mɨne Aristakas irau Sekantas, iəmə Tesalonaeka mi; mɨne Kaius iəmə Tepe, irau Timoti; mɨne iəmə Esia kəru nəha Tikikas mɨne Trofimas.  
\v 5 Irəha nəha həkupwən mhəuvən mamheitenhi kɨmaha fwe Troas.  
\v 6 Nəpɨn nəveɡɨnien asori nəha nəkur Isrel kamhani bred sə yis riwən irə rukurau, kɨmaha iahəputə ia nɨtətə riti mhəier ia Filipae. Nəpɨn krirum rukurau, nənə iahəuvən mheste irəha fwe Troas, mamharə fwe ikɨn mhəuvehi nəfwakiien kuatia.   
\s1 Pol ramo navənien səvənhi sampam fwe Troas  
\p
\v 7 \x - \xo 20:7 \xt Wok Me 2:42,46\x*Ia Sapat riti, ia nəpɨn, kɨmaha iahousəsɨmwɨn kɨmaha me mə tahəkwsen bred. Pol ramahatən nərmama me. Tɨ nəri nə mə trakwakwi rəpwəh irəha, rəɡkiari əpwəmwɨs meste kurkwai nəpɨn.  
\v 8 Kɨmaha iahousəsɨmwɨn kɨmaha me ia nəkwai nimwə ia kwopun riti fwe irənhə. Ia kwopun nəha laet me rɨpɨk rauək.  
\v 9 Təmaruə riti nəha ikɨn. Nəɡhɨn nə Iutikas. Raməkure utə ia ruei winto. Nəpɨn Pol raməɡkiari pɨk mamevən, napriien ruvehi təmaruə nəha. Ravi kəviəmu, mɨmwei irapw fwe ia stori kahar, meiwaiu mouini. Nərmama me heiwaiu mə tuhəuvehi utə, mətə ruvamhə.  
\v 10 \x - \xo 20:10 \xt 1Kinɡ 17:21\x*Mətə Pol reiwaiu irapw, mɨnɨmwi nukurhun mi ia nɨkaren, mərəui əmwesi, mɨni mə, “Tihəpwəh nɨreɡiien rərəha, in ruvəmɨru mwi.”  
\v 11 Kurirə ikɨn, nəpɨn Pol rutə mevən mwi fwe irənhə, rəkwsen bred, maməni pəri nari irəha mɨnraha. In rəɡkiari mwi meste rɨnamran, məpwəh irəha mamevən.  
\v 12 Nənə irəha həiri təmaruə nəha Iutikas, mamhəuvən fwe ia rukwənu. Rerɨnraha raɡien mə in ruvəmɨru mwi.   
\s1 Irəha həier ia Troas mhəuvən fwe Maelitas  
\p
\v 13 Pol rokeikei mə travən a, mukurau parei, mevən fwe taon nəha Asos. Ro iamɨnhi irə in rərhi pen kɨmaha iahəputə ia nɨtətə, mhəkupwən irə, mhəuvən, mamheitenhi in fwe ikɨn.  
\v 14 Nəpɨn in rier pehe tukumaha fwe Asos, rəputə ia nɨtətə kɨmaha min, nənə iahəuvən fwe taon nəha Mitulen.  
\v 15 Kɨni rakwakwi irə iahəier ia kwopun nəha, mhəuvehe, mhaiu iruə ia tənə əmwerɨs nəha Kios. Nəpɨn kuatia rukurau, iahəuvehe ia tənə əmwerɨs nəha Samos. Nəpɨn kuatia mwi rukurau, iahəuvehe ia taon nəha Maelitas.  
\v 16 \x - \xo 20:16 \xt 2Tim 1:15\x*Kɨmaha iahaiu iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə Pol rɨməni mə tahəukurau iruə mhəpwəh nuvareiien fwe Efesas. Rəpwəh nokeikeiien mə trouraha nəpɨn səvənhi fwe profens nəha Esia, tɨ nəri nə mə in ramevən akwauakw mə trukupwən mapirapw fwe Jerusalem kurirə nəpɨn asori nəha Pentekos.   
\s1 Pol rəvəhaɡ m elta me səvəi nəfwakiien fwe Efesas  
\p
\v 17 \x - \xo 20:17 \xt Wok Me 18:21\x*Nəpɨn kɨmaha iahəuvarei fwe Maelitas, Pol rərhi pen nəɡkiariien revən fwe Efesas, məres elta me səvəi nəfwakiien mə tuhəuvehe mhətə in.  
\v 18 \x - \xo 20:18 \xt Wok Me 18:19, 19:10\x*Irəha həuvehe, nənə Pol rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmiaha hiəuvəukurən raka mə iakɨnəfarə irə kɨtaha m kɨmiaha fwe iakɨməuvehe ia Esia meste iakəpwəh kɨmiaha mamevən.  
\v 19 \x - \xo 20:19 \xt Wok Me 20:3\x*Iakamo wok səvəi Iərɨmənu, mɨpkəfiəutə mhə iou. Ia nəpɨn me nɨse nənimek ramaiu tukumiaha. Ia nəpɨn me iakamreɡi ramərəha, tɨ nəri nə mə nəkur Isrel hənuə tuhousi əpune iou.  
\v 20 Kɨmiaha hiəukurən mə iapkərkwafə mhə ia nəɡkiariien me nepwɨn sə tuhasitu ia kɨmiaha. Mətə nəpɨn iakaməvisau uə iakamahatən kɨmiaha ia nəmri nərmama me uə ia nəkwai nimwə me səkɨmiaha, iakani irapw pam tukumiaha.  
\v 21 Iakaməvisau pen pəri m nəkur Isrel mɨne nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel mə irəha tuhaməkeikei mhərərɨɡ ia noien ərəha me səvənraha, mhəuvehe tɨ Kumwesən, nənə mhahatətə ia Iesu Kristo Iərɨmənu səkɨtaha.   
\p
\v 22 \x - \xo 20:22 \xt Wok Me 19:21\x*Nənə hətə ro. Təkwtəkwuni nəha iakamevən fwe Jerusalem, tɨ nəri nə mə Nənɨmwɨn Ikinan raməkeikei miou. Iou iakreirei nəfe treste iou ia kwopun nəha.  
\v 23 \x - \xo 20:23 \xt Wok Me 9:16, Wok Me 21:4,11\x*Mətə in a i iakukurən. Ia taon me pam sə iakamevən ikɨn, Nənɨmwɨn Ikinan ramahatən amasan iou, mamɨni mə tukousi iou, kuvehi puvnimwə iou ia kalapus.  
\v 24 \x - \xo 20:24 \xt Wok Me 21:13, 2Tim 4:7\x*Mətə iou iakətoni mə nɨmɨruien səiou ro nəri auər a tukw iou. Iapkətərɨɡ pɨk mhə i. Iakokeikei a mə takeste nusvenhi suatuk səiou, mo sampam ia wok nəha Iesu Iərɨmənu ruvei pehe miou. In rɨni mə takaməkeikei mɨni irapw tɨ nərmama nəɡkiariien i sə raməvisau namasanien səvəi Kumwesən.   
\p
\v 25 Nənə hətə ro. Təkwtəkwuni nəha iakukurən mə kɨmiaha pam i səməme iakuvəukurau raka ia nɨmwrhenɨmiaha, məvisau nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə m kɨmiaha, tihəpkətə mhə mwi nənimek ia nəpɨn riti.  
\v 26 \x - \xo 20:26 \xt Wok Me 18:6\x*Ro pen ia nəpɨn i ipwet iakani irapw tukumiaha i mə trɨni mɨnuə Kumwesən rərpwɨn noien ərəha me səkɨmiaha, ramarə ia kɨmiaha. Iou iakiwən ia kɨmiaha,  
\v 27 tɨ nəri nə mə iapkərkwafə mhə nari riti tukumiaha. Iakuvəni irapw pam narimnari me Kumwesən rokeikei.  
\v 28 \x - \xo 20:28 \xt 1Tim 4:16, 1Tes 5:2-4\x*Kɨmiaha tihaməkeikei mhətə amasan kɨmiaha me, mamhətə amasan mwi sipsip me pam səməme Nənɨmwɨn Ikinan rɨnəmri pehe ia rəɡɨmiaha. Tihaməkeikei mhəiri amasan nakalasia me səvəi Kumwesən, tɨ nəri nə mə in rɨnərəku raka irəha ia nɨten.  
\v 29 \x - \xo 20:29 \xt Mat 7:15, Jon 10:12\x*Iakuvəukurən raka mə nəpɨn takaraka ia kɨmiaha, nərmama me nepwɨn həmwhen ia kuri əprmɨn me tuhəuvehe ia rerɨmiaha, mhərɨpwi kɨmiaha nərmama me səvəi Iesu, rəmwhen mə kɨmiaha sipsip me.  
\v 30 \x - \xo 20:30 \xt 1Jon 2:19\x*Nənə kɨmiaha i nərmama nepwɨn tuhəskəmter, mheikuə mə tuhəvi raka nərmama me səvəi Iesu, həuvən mhəkurirə ia nirəha.  
\v 31 \x - \xo 20:31 \xt Mak 13:37, Wok Me 19:8,10, 1Tes 2:11\x*Ro iamɨnhi irə, kɨmiaha tihaməkeikei mhəsiari. Rerɨmiaha tramrhi mə nuk kahar iakəpwəh napwɨsien, mətə ia nəpɨn mɨne ia ran iakamahatən kɨmiaha kuatia kuatia. Nɨse nənimek ramaiu tukumiaha.   
\p
\v 32 \x - \xo 20:32 \xt Wok Me 26:18\x*Təkwtəkwuni nəha iakaməmri pen kɨmiaha ia rəɡi Kumwesən. Rerɨmiaha traməkeikei mamrhi nəɡkiariien sə raməvisau namasanien səvənhi. Nəɡkiariien nəha rɨskai, mukurən nərpwi əknekɨnien kɨmiaha, muvei pehe narimnari amasan me səməme Kumwesən rɨməni mə truvei pen m nərmama me səvənhi.  
\v 33 \x - \xo 20:33 \xt 1Saml 12:3, 1Kor 9:11-12\x*Rerɨk rɨpkakres mhə mane uə tɨnari səvəi iərmama riti.  
\v 34 \x - \xo 20:34 \xt Wok Me 18:3, 1Tes 2:9\x*Kɨmiaha hiəuvəukurən raka mə iou iakɨnowok ia rəɡɨk mə takuvehi narimnari me səvəi narəien səiou mɨne səvəi iou me nepwɨn.  
\v 35 \x - \xo 20:35 \xt Mat 10:8\x*Ia noien me pam səiou, iakamahatən kɨmiaha mə kɨtaha tsaməkeikei mhəmwur iamɨnhi irə, mamhasitu ia nərmama həpkɨskai mhə. Rerɨtaha traməkeikei mamrhi nəɡkiariien i səvəi Iesu Iərɨmənu. In rɨməni mə, ‘Nəriariien nari ramasan pɨk məpi raka nuvehiien a nari.’”   
\p
\v 36 \x - \xo 20:36 \xt Wok Me 21:5\x*Nəpɨn Pol rəɡkiari pam, rɨnɨmwi nukurhun mi, məfwaki irəha mɨnraha.  
\v 37 Irəha pam hasək, mhəkwtəmhiri Pol, mhakei min.  
\v 38 \x - \xo 20:38 \xt Wok Me 20:25\x*Rerɨnraha rəpou pɨk tɨ nəɡkiariien nəha rɨməni mə tuhəpkətoni mhə mwi nənimen. Nənə havən pəri irəha min, mhəuvən ramevən ia nɨtətə.   
\c 21  
\s1 Pol revən fwe Jerusalem  
\p
\v 1 Kɨmaha iahəsəkɨr raka mɨnraha, mhəputə ia nɨtətə, mhəier, nənə mhəuvən atukwatukw ia tənə əmwerɨs nəha Kos. Kɨni rakwakwi irə, iahəuvən ia tənə əmwerɨs nəha Roj. Nənə iahəier ia kwopun nəha, mhəuvən ia taon nəha Patara.  
\v 2 \fig Pol mɨne in me nepwɨn həputə ia nɨtətə riti mhəier|alt="Paul went on a boat like this" src="LB00217B.TIF" size="span" loc="Top of paɡe" copy="Urs Weɡmann" ref="Wok Me 21:1" \fig*Ia kwopun nəha iahətoni nɨtətə riti rɨnamevən fwe tənə Fonisia. Nənə iahəputə irə, mhəier,  
\v 3 mhəuvən mheste iahəti pen mhətoni tənə əmwerɨs nəha Saepras. Nənə iahəukurau ia nɨkaren saot, mhəuvən fwe profens nəha Siria, nənə mheiwaiu pehe ia taon nəha Taea. Nɨtətə səkɨmaha rərer ia kwopun nəha, tɨ nəri nə mə tukpeki parei kaɡo səvənhi fwe ikɨn.  
\v 4 \x - \xo 21:4 \xt Wok Me 20:23\x*Kɨmaha iahəuvarei, mhəuvən mamhətui nərmama me səvəi Iesu. Mhətoni irəha, nənə Nənɨmwɨn Ikinan ro irəha hətoni nəfe tuko ia Pol fwe Jerusalem. Ro pen irəha həni pen tɨ Pol i mə trəpwəh nevənien. Iaharə fwe Taea kɨmaha mɨnraha meste nəfwakiien kuatia.  
\v 5 Nəpɨn səkɨmaha sampam tahəier irə iahəuvehi suatuk səkɨmaha mamhəuvən, nərman me pam irəha nɨpran me səvənraha mɨne nəkwərhakwərha me səvənraha havən kɨmaha mɨnraha. Iahəier ia taon, mhəuvən fwe nɨpəkɨr. Nənə ia kwopun nəha, iahənɨmwi nukurhumaha mhəfwaki.  
\v 6 \x - \xo 21:6 \xt Wok Me 20:36\x*Nəpɨn iahəsəkɨr raka m kɨmaha me, iahəputə ia nɨtətə, mhəier. Nənə irəha hərərɨɡ mhəuvən fwe imwənraha.   
\p
\v 7 Nɨtətə səkɨmaha rier ia Taea, maiu, muvehe ia taon nəha Toleme. Nənə iahəuvarei, mhəuvən mhətoni piəvtaha me fwe ikɨn, mharə kɨmaha mɨnraha nəpɨn pekɨn.  
\v 8 \x - \xo 21:8 \xt Wok Me 6:5, 8:40\x*Kɨni rakwakwi irə, iahəputə mwi ia nɨtətə, mhəier, mhəuvehe ia taon nəha Sisaria. Iahəuvarei, mhəuvnimwə ia nimwə səvəi Filip, iərmama riti sə raməvisau irapw nəɡkiariien amasan. In riti ia nərman me nəha irəha pam sefen. Fwe kupwən aposol me hənərpwi rəɡɨnraha ia nirəha mə tuhasitu ia nirəha.\f + \fr 21:8 \ft Wok Me 6:5\f* Iaharə kɨmaha min.  
\v 9 \x - \xo 21:9 \xt Wok Me 2:17\x*Səvənhi prən ouihi me kefə. Həpkesi pen mhə ihi iərman. Ia nəpɨn me kamhəni irapw nəɡkiariien sə raku pen tɨ Nənɨmwɨn Ikinan.   
\p
\v 10 \x - \xo 21:10 \xt Wok Me 11:28\x*Kɨmaha iaharə mheste nəpɨn kahar uə kefə ia kwopun nəha, profet riti nəɡhɨn nə Akapus ruku pen fwe Jutia meiwaiu pehe  
\v 11 \x - \xo 21:11 \xt Jon 21:18, Wok Me 20:23, 21:33\x*mətə kɨmaha. Nənə in ruvehi kətoti səvəi Pol, mərihi atukw a rəɡɨn mi mɨne nɨsun mi irə, nənə mɨni mə, “Nənɨmwɨn Ikinan rani mə, ‘Nəkur Isrel fwe Jerusalem tuhərihi iamɨnhi iərmama sə səvənhi i kətoti, nənə mhəuvehi pen in ia rəɡi nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel.’”   
\p
\v 12 \x - \xo 21:12 \xt Mat 16:22\x*Nəpɨn iahəreɡi nəɡkiariien nəha, kɨmaha mɨne nərmama ia kwopun nəha iahasək, mamhəres Pol mə trəpwəh nutə penien fwe Jerusalem.  
\v 13 \x - \xo 21:13 \xt Wok Me 20:24\x*Mətə Pol rɨni mə, “Rəfo hiamasək iamɨnhi irə, mamho rerɨk ramərkwəpɨr? Iakɨnəpnəpenə raka mə tukərihi iou iamɨnhi. Mətə rɨpko mhə in əpa nəha. Trɨni mɨnuə kousi əpune iou fwe Jerusalem tɨ nəɡhi Iesu Iərɨmənu səkɨtaha, iakɨnəpnəpenə raka.”  
\v 14 Nənə nəpɨn iahətə mə ko iahəpkɨnise mhə in, iahəpwəh, nənə mhəni mə, “Pwəh tuko rəmwhen Iərɨmənu rokeikei.”   
\p
\v 15 Kɨmaha iaharə rəpwəmwɨs kwopti ia kwopun nəha. Nənə kurirə irə iahəpnəpenə narimnari me səkɨmaha, nənə mhəier mhəutə pen fwe Jerusalem.  
\v 16 Nərmama nepwɨn səvəi Iesu fwe Sisaria həuvən kɨmaha mɨnraha, mhəiri pen kɨmaha iahəuvən fwe nimwə səvəi Mɨnason. In iəmə Saepras riti. Rɨməuvehe mo in iərmama riti səvəi Iesu fwe tui. Kɨmaha iahapri fwe nəkwai nimwə səvənhi.   
\p
\v 17 Nəpɨn kɨmaha iahəuvehe ia Jerusalem, piəvtaha me hətə kɨmaha. Rerɨnraha raɡien.  
\v 18 \x - \xo 21:18 \xt Wok Me 15:2,13, Kal 1:19\x*Kɨni rakwakwi irə, Pol ruvnimwə kɨmaha min mevən mətə Jemes. Elta me səvəi nəfwakiien irəha mwi fwe ikɨn.  
\v 19 \x - \xo 21:19 \xt Wok Me 15:12\x*Pol rɨni ramasan tɨ nirəha i, marə mɨni mwi narimnari me kuatia kuatia sə Kumwesən rɨno ia nəpɨn nəha Pol rɨnamowok fwe kwopun me səvəi nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel.   
\p
\v 20 \x - \xo 21:20 \xt Wok Me 15:1,5\x*Nəpɨn irəha həreɡi, həɡnəɡɨni Kumwesən, nənə mhəni pen tɨ Pol i mə, “Piəvmaha, ikɨnətə raka mə nəkur Isrel me taosen m taosen həuvəni raka nɨpərhienien ia Iesu. Nənə irəha pam həskai tɨ Loa səvəi Moses.  
\v 21 \x - \xo 21:21 \xt Wok Me 16:3, Kal 2:3\x*Irəha həuvəreɡi raka nərmama kamhəni ik mə ikamevən ia kwopun me səvəi nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel, mamahatən nəkur Isrel me pam ia kwopun me nəha mə tuhəpwəh Loa səvəi Moses. Irəha həreɡi mə ikamɨni pen tɨ nirəha i mə tuhəpwəh nuvehiien ninhum m nəkwərhakwərha me səvənraha uə nesi penien narəien səkɨtaha nəkur Isrel.  
\v 22 Irəha tuhəreɡi mə ikuvəuvehe raka ia kwopun i. Ro iamɨnhi irə, kɨtaha tsəfo irəha?  
\v 23 Tiko nəri kɨmaha tahəni pehe tukw ik i. Nərman kefə ia kwopun i. Fwe kupwən həuvehi kwəsuahi ia nəmri Kumwesən mamhatuakəm tukwe.  
\v 24 \x - \xo 21:24 \xt Nam 6:1-20, Wok Me 18:18\x*Tikuvehi nəmə me i, mo nəfe Loa səvəi Moses rani tɨ noien kɨmiaha mɨnraha hiəmher ia nəmri Kumwesən, muvehi tukwini nəmri narimnari me səvənraha, mo pam, nənə irəha tuhərai nukwənenraha rahatən pen mə natuakəmien səvənraha həno pam. Ia noien nəha nərmama me tuhətoni mhəukurən mə nəɡkiariien me nəha kamɨni ia niram ro neikuəien i. Ikamesi pen ihi Loa səvəi Moses.  
\v 25 \x - \xo 21:25 \xt Wok Me 15:29\x*Mətə nərmama me nəha kamhəni nɨpərhienien ia Iesu, səməme rɨpko mhə irəha nəkur Isrel, kɨmaha iahənərhi pen raka nəkukuə riti mɨnraha, mhəni pen nəkwamaha tɨ nirəha i. Iahəni mə irəha tuhəpwəh naniien nəveɡɨnien sə kɨməuvei pen m nənɨmwi nari me səməme kaməfwaki pen mɨnraha. Tuhəpwəh naniien netə. Tuhəpwəh naniien nərimɨru riti sə kətiri nɨpətəkinuan remhə, mətə netə raməmak ihi ia nusan. Nərman me tuhəpwəh niri əpnapenien nɨpran. Nɨpran me tuhəpwəh nesi pen əpnapenien nərman.”   
\p
\v 26 \x - \xo 21:26 \xt 1Kor 9:20\x*Kɨni rakwakwi irə, Pol ruvehi nərman me nəha kefə, mevən, mɨnamo nəfe Loa səvəi Moses rani tɨ noien irəha mɨnraha həmher ia nəmri Kumwesən. In ruvnimwə ia nimwə səvəi Kumwesən, mɨni sas pen tɨ pris me mə nəpɨn sefen trukurau, nənə in mɨne nərman me nəha kefə tuhəmher. Ia nəpɨn nəha nərman me nəha kefə tuhəuvei pen nərimɨru me səvənraha kuatia kuatia mə tukousi əpune kuvei pen m Kumwesən.   
\s1 Nərmama me həkwtəmhiri Pol  
\p
\v 27 \x - \xo 21:27 \xt 2Tim 1:5\x*Ipaka nəpɨn me nəha sefen həukurau pam. Nənə nəkur Isrel me nepwɨn səməme həuku pen fwe ia Esia hətoni Pol ia nimwə səvəi Kumwesən. Nənə nəpɨn hətoni, həkwtəmhiri in, mamhərhiərhi nərmama me,  
\v 28 \x - \xo 21:28 \xt Esik 44:7, Wok Me 6:13\x*mamhəkwein əpwəmwɨs mə, “Nəmə Isrel, hasitu! Iəmə i in i ramahatən nərmama ia kwopun me, mamɨni ərəha kɨtaha nəkur Isrel, mamɨni ərəha mwi loa səkɨtaha mɨne kwopun i. Təkwtəkwuni nəha riri nəkur Kris me nepwɨn həuvnimwə pehe i ia nəkwai nimwə səvəi Kumwesən. Ia noien nəha in ramo kwopun ikinan i ruvehe məmkemɨk ia nəmri Kumwesən.”  
\v 29 \x - \xo 21:29 \xt Wok Me 20:4, 2Tim 4:20\x*(Irəha həni nəɡkiariien nəha tɨ nəri nə mə fwe kupwən hətoni iəmə Efesas nəha Trofimas ramavən irau Pol fwe ia taon. Rerɨnraha rɨrhi mə Pol riri in muvnimwə pehe ia nəkwai nimwə səvəi Kumwesən.)   
\p
\v 30 Nəɡkiariien nəha ro nəkur Jerusalem hərer, mhaiu mhəuvehe. Irəha həkwtəmhiri Pol, mhəvi, mhəier irapw ia nimwə səvəi Kumwesən. Təkwtəkwuni a pris me hərəpinhə.  
\v 31 Nərmama me nəha kamhousi Pol mə tuhousi əpune. Ia nəpɨn nəha nəɡkiariien rutə mevən tɨ iaruaɡən səvəi Rom sə in rasori ia naruaɡən me irəha taosen. In rɨreɡi mə nərmama me pam ia Jerusalem kamho nurɨɡrɨɡien asori.  
\v 32 Təkwtəkwuni a riri naruaɡən me nepwɨn səvənhi mɨne nəmə asori me səvənraha haiu mheiwaiu tɨ nərmama me. Nəpɨn nərmama me hətoni iəmə asori nəha mɨne naruaɡən me səvənhi, irəha həpwəh nousiien Pol.   
\p
\v 33 \x - \xo 21:33 \xt Wok Me 20:23\x*Iəmə asori səvəi naruaɡən me revən tɨ Pol, mɨni pen tɨ naruaɡən me səvənhi mə tuhəkwtəmhiri in, mhərihi ia jen kəru. Nənə in rəres pen nərmama me i mə, “Nəfe i iərmama? Rɨno nəfe?”  
\v 34 Nərmama ia nəkuər nəha nepwɨn kamhəni nəɡkiariien riti, nepwɨn kamhəni səpə. Mətə rəknekɨn tɨ iəmə asori səvəi naruaɡən me ko rɨpkreɡi atukwatukw mhə nari riti tɨ nəri nə mə nurɨɡrɨɡien rasori. Ro iamɨnhi irə in rɨni pen tɨ naruaɡən me səvənhi mə tuhəuvehi Pol, mhəuvehi, mhəuvnimwə ia nimwə səvəi naruaɡən me.  
\v 35 Nəpɨn Pol reste kwopun nəha kavən kautə ikɨn, naruaɡən me həvrani in mamhəutə. Irəha ho iamɨnha irə, tɨ nəri nə mə nərmama me niemaha raməpi pɨk irəha.  
\v 36 \x - \xo 21:36 \xt Luk 23:18, Wok Me 22:22\x*Kamhəkurirə ia Pol mɨne naruaɡən me, mamhəkwein əpwəmwɨs mə, “Housi əpune iəmə nəha.”   
\p
\v 37 Ipaka naruaɡən me həuvehi Pol mhəuvnimwə ia nimwə səvənraha, nənə Pol rɨni pen tɨ iəmə asori səvəi naruaɡən me i mə, “Ko iakəɡkiari ro mik?”  
\p Mɨreɡi iəmə asori səvəi naruaɡən me rɨni mə, “Kwa ikukurən nəɡkiariien səvəi nəkur Kris.  
\v 38 \x - \xo 21:38 \xt Wok Me 5:36-37\x*Rosi ik iəmə Ijip nəha fwe kupwən ikrukwumen naruaɡənien riti kɨmiaha nəkur Rom, miri nərman me səməme kamhousi əpune iərmama, irəha pam fo-taosen, hiəuvən fwe kwopun akwesakwes ikɨn?”   
\p
\v 39 Mɨreɡi Pol rɨni mə, “Rekəm. Iou iəmə Isrel. Iakɨnətui fwe profens nəha Silisia ia taon nəha Tasas. Iou sitisen riti səvəi taon asori nəha. Iakase ik mə ko ikəseni ro iou iakəɡkiari m nərmama me nəha.”   
\p
\v 40 Iəmə asori səvəi naruaɡən me rəseni Pol. Nənə Pol rərer nəha kavən kautə ikɨn, muvehi utə rəɡɨn, mɨrɨpwi tete nərmama me. Nəpɨn irəha həuvehe mhafafa, rəɡkiari mɨnraha ia nəɡkiariien Hipru, mɨni mə,   
\c 22  
\s1 Pol rɨni irapw nəɡkiariien səvənhi tɨ nəkur Isrel  
\p
\v 1 “Tata me mɨne piak me, hətərɨɡ ro iou, pwəh iakɨni irapw nəɡkiariien səiou tukumiaha i.”  
\v 2 Nəpɨn irəha həreɡi Pol raməɡkiari mɨnraha ia Hipru, nəɡkiariien ihi səvənraha, həuvehe mhafafa mwi.  
\p Nənə in rɨnamɨni mə,  
\v 3 \x - \xo 22:3 \xt Wok Me 5:34, Rom 10:2\x*“Iou iəmə Isrel. Iakɨnətui fwe Silisia, ia taon nəha Tasas, mətə iakɨməpwinari ia taon i Jerusalem mo skur ia skur səvəi iahatən nəha Kamaliel. In rɨnahatən iou ia loa səvəi kaha kupwən me səkɨtaha mə takesi pen atukwatukw. Ia nəpɨn nəha iakɨskai mə tako narimnari me səməme Kumwesən rokeikei rəmwhen ia kɨmiaha i ipwet mɨne.  
\v 4 \x - \xo 22:4 \xt Wok Me 8:3, 22:19\x*Fwe kupwən, iakamometə nərmama me nəha səməme kamhesi pen Suatuk səvəi Iesu. Iakaməkwtəmhiri irəha, nəri auər a mə nərman uə nɨpran, mauvehi puvnimwə irəha ia kalapus mə tukousi əpune irəha.  
\v 5 Pris asori anan mɨne nəmə asori me səkɨtaha nəkur Isrel tuhəni mə iakani pərhien. Nəpɨn riti iakɨməuvehi nəkukuə me səvənraha həmərai m piəvtaha me fwe Tamaskes. Iakier, mamevən ia kwopun nəha mə takəkwtəmhiri nərmama me səvəi Iesu, mərihi irəha ia jen, miri irəha mɨrərɨɡ, muvehe mwi ia Jerusalem mə tukousi irəha.   
\p
\v 6 Ia nəpɨn nəha iakɨnauvehe ipaka tɨ Tamaskes, ipaka kurkwai nəpɨn ia ran, təkwtəkwuni a nukuraanien asori ruku pen ia nɨmaɡouaɡou, məhiəpwɨn iou.  
\v 7 Iakɨmwei irapw ia tɨprənə, mɨreɡi reri iərmama riti rɨni pehe tukw iou i mə, ‘Sol, Sol, rəfo ikamometə iou?’   
\p
\v 8 Mɨreɡi iakɨni mə, ‘Iəmə asori, ik sin i?’  
\p Mɨreɡi rɨni pehe tukw iou i mə, ‘Iou Iesu, iəmə Nasaret sə ikamometə.’  
\v 9 Nərmama kɨmaha mɨnraha hətoni nukuraanien nəha, mətə həpkreɡi amasan mhə nəfe nəha reri iərmama nəha rani pehe tukw iou i.   
\p
\v 10 Nənə iakəres pen in i mə, ‘Iərɨmənu, takəfo nəha təkwtəkwuni?’  
\p Mɨreɡi Iərɨmənu rɨni pehe tukw iou i mə, ‘Tikərer, mevən fwe Tamaskes. Iərmama riti fwe ikɨn trɨni pehe tukw ik i narimnari me pam i Kumwesən ruvərfi raka mə tiko.’  
\v 11 Ia nəpɨn nəha ko iapkətə mhə nari, tɨ nəri nə mə nukuraanien sə raməhiəpwɨn iou raməhiapw pɨk. Ro pen nərmama kɨmaha mɨnraha həuvehi rəɡɨk, mhəiri iou, mhəuvən fwe Tamaskes.   
\p
\v 12 Ia kwopun nəha iərmama riti nəɡhɨn nə Ananaeas. In iəməfwaki riti ramsiai Loa səkɨtaha. Nəkur Isrel me pam səməme kamharə fwe Tamaskes kamhəni amasan in.  
\v 13 In ruvehe mərer ipaka tukw iou, mɨni pehe tukw iou i mə, ‘Sol, piak, tiko mətə nari.’ Təkwtəkwuni a mwi irə, iakətə nari, məti pen mətoni in.   
\p
\v 14 Nənə in rɨni mə, ‘Kumwesən i səvəi kaha kupwən me səkɨtaha rɨnərpwi raka rəɡɨn ia niram, mɨni mə tikaməkeikei mukurən narimnari me sə in rokeikei, mətoni Iəmə Atukwatukw nəha səvənhi, nənə mɨreɡi rerɨn atukwatukw rəɡkiari.  
\v 15 Ro iamɨnhi irə, ik tikuvehe mo iərmama riti səvənhi. Tikaməkeikei məvisau irapw m nərmama me pam narimnari me sə ikɨnətoni mɨreɡi.  
\v 16 \x - \xo 22:16 \xt Wok Me 2:21\x*Təkwtəkwuni nəha, ikameitenhi nəfe? Əskəmter, mo paptaes. Tikəfwaki m Iesu, pwəh in raikuas raka nərəhaien me səim.’   
\p
\v 17 Nəpɨn iakrərɨɡ muvehe mwi ia Jerusalem, iakevən maməfwaki ia nimwə səvəi Kumwesən. Nənə iakətoni vison riti.  
\v 18 \x - \xo 22:18 \xt Wok Me 9:29-30\x*Ia vison nəha iakətə Iərɨmənu raməɡkiari pehe miou mə, ‘Tikap akwauakw, mier ia Jerusalem. Nərmama me i tuhəpkreɡi mhə nəɡkiariien səim nəpɨn ikəvisau irapw iou mɨnraha.’   
\p
\v 19 \x - \xo 22:19 \xt Wok Me 8:3, 26:9-11\x*Mɨreɡi iakɨni mə, ‘Iərɨmənu, irəha həukurən amasan iou mə fwe kupwən iakamevən fwe nəkwai nimwəfwaki me pam səvəi nəkur Isrel, maməkwtəmhiri nərmama səməme kamhəni nɨpərhienien ia niram. Iakamousi irəha, mauvehi puvnimwə irəha ia kalapus.  
\v 20 \x - \xo 22:20 \xt Wok Me 8:1\x*Stifen, iərmama sə raməvisau irapw ik, nəpɨn nɨten rɨnaiu irə, iou mwi iakamərer ia kwopun nəha, mamətui tɨ karkahu me səvəi nərmama səməme kamhəkwi əpune in. Rerɨk raɡien a tɨ nəfe nəha kamho.’   
\p
\v 21 \x - \xo 22:21 \xt Wok Me 9:15, 13:2\x*Mətə Iərɨmənu rɨni pehe tukw iou i mə, ‘Tiko mier. Takərhi pen ik ikevən tɨ nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel.’”   
\p
\v 22 \x - \xo 22:22 \xt Wok Me 21:36\x*Nərmama me kamhətərɨɡ amasan ia Pol, mətə nəpɨn həreɡi nəɡkiariien nəha, həɡkiari asori, mhəni mə, “Həuvehi raka iəmə nə, mhousi əpune! Tihəpwəh nəpwəhien in rɨmɨru!”   
\p
\v 23 Irəha kamhəkwein əpwəmwɨs, mamhərarki əpnapen tɨnari me səvənraha mamhərarki utə nɨməkwrur.  
\v 24 Ro iamɨnhi irə iəmə asori səvəi naruaɡən me rɨni pen tɨ naruaɡən me səvənhi mə tuhəuvehi Pol, mhəuvehi mhəuvnimwə ia nimwə səvəi naruaɡən me. In rɨni mə tuhaməkeikei mhərisi in pwəh rɨni irapw mə rəfo nərmama me kamhəkwein əpwəmwɨs pen irə iamɨnhi irə.  
\v 25 \x - \xo 22:25 \xt Wok Me 16:37\x*Naruaɡən me hərihi tərini Pol mə tuhərisi. Iaruaɡən riti sə ramərer ipaka in rasori ia naruaɡən me irəha hantret. Pol rɨni pen tukwe in mə, “Noien i hiamo ratukwatukw ia loa səvəi nəkur Rom uə rekəm? Hiənuə tihərisi sitisin riti səvəi Rom, mətə kɨpkətə raka mhə nari riti rərəha rɨno.”   
\p
\v 26 Nəpɨn iaruaɡən nəha rɨreɡi nəɡkiariien nəha, revən tɨ iəmə asori səvənhi, mɨni pen tukwe in mə, “Nəfe nəha ikamo? Iəmə nəha in sitisin riti səvəi Rom.”   
\p
\v 27 Ro pen iəmə asori səvəi naruaɡən me revən ipaka tɨ Pol, mɨni pen tukwe in mə, “Ni amasan ro tukw iou i mə pərhien ik sitisin riti səvəi Rom?”  
\p Mɨreɡi Pol rɨni mə, “Ouəh.”   
\p
\v 28 Mɨreɡi iəmə asori səvəi naruaɡən me rɨni mə, “Rəfo? Iou iakɨnərəku mane asori mə takuvehe mo iou sitisin səvəi Rom.”  
\p Mɨreɡi Pol rɨni mə, “Mətə nəpɨn iakɨnətui irə iou sitisin səvəi Rom.”   
\p
\v 29 \x - \xo 22:29 \xt Wok Me 16:38\x*Ia nəpɨn a mwi nə naruaɡən me səməme hənərer ipaka mə tuhərisi Pol, irəha həhekɨr, mharaka irə. Nənə iəmə asori səvənraha, in mwi rehekɨr, tɨ nəri nə mə rətə mə Pol in sitisin riti səvəi Rom, mətə rɨnərihi tərini in ia jen.   
\s1 Pol rərer ia nəmri nəmə asori me səvəi nəkur Isrel  
\p
\v 30 Mətə iəmə asori səvəi naruaɡən me rokeikei mə trɨreɡi atukwatukw nəɡkiariien nəha mə nəkur Isrel kamhəni ərəha Pol tɨ nəfe. Kɨni rakwakwi irə rərhi pen nəɡkiariien revən tɨ pris asori me mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel mə tuhaməkeikei mhousəsɨmwɨn irəha me. Kurirə irə rɨni pen tɨ naruaɡən me səvənhi mə tuhəfi raka rəɡɨnraha ia Pol. Nənə ruvehi Pol, mevən, rərer ia nəmri nəmə asori me səvəi nəkur Isrel.   
\c 23  
\p
\v 1 \x - \xo 23:1 \xt Wok Me 24:16\x*Ia nəpɨn nəha Pol rəti pen mətoni nəmə asori me səvəi nəkur Isrel, mɨni mə, “Piak me, fwe kupwən meste pehe ipwet mɨne iakamarə, mamousari mə rerɨk tramasan məmher ia nəmri Kumwesən.”  
\v 2 \x - \xo 23:2 \xt Jon 18:22-23\x*Nəpɨn Pol rɨni iamɨnhi, pris asori anan Ananaeas rɨni pen tɨ nərmama səməme kamhərer ipaka tɨ Pol mə riti trəpwi tərhun.  
\v 3 \x - \xo 23:3 \xt Mat 23:27\x*Riti ia nirəha ro, nənə Pol rɨni pen tɨ pris asori anan i mə, “Kumwesən trəpwi ik. Ikəmwhen ia nɨkare nimwə kuvrhəkɨn ia prikis. Kahakwi amasan iruə ia prasta, mətə fwe imwə rɨmərməru. Rəfo ikaməkure mə tikəkiri iou tɨ nətoniien mə iakamesi pen Loa səvəi Moses uə rekəm, mətə ikamərui loa nəha, mamɨni mə riti trəpwi iou?”   
\p
\v 4 Mɨreɡi nərmama ipaka tɨ Pol həni mə, “Rəfo ikaməski pris asori anan səvəi Kumwesən?”   
\p
\v 5 \x - \xo 23:5 \xt Eks 22:28\x*Mɨreɡi Pol rɨni mə, “Piak me, sori. Iapkukurən mhə mə in pris asori anan. Kɨmərai pen ia Nəkukuə Ikinan mə ‘Tikəpwəh nɨni ərəhaien iəmə asori səkɨmiaha.’”   
\p
\v 6 \x - \xo 23:6 \xt Wok Me 4:2, Wok Me 24:15,21, Wok Me 26:5\x*Pol ruvəukurən raka mə nərmama ia nousəsɨmwɨnien nəha səvəi nəmə asori me səvəi nəkur Isrel nepwɨn Satusi me mɨne nepwɨn Farisi me. Ro iamɨnhi irə rəɡkiari asori ia kwopun nəha, mɨni mə, “Piak me, iou Farisi riti. Tata səiou mɨne kaha me səiou irəha mwi Farisi me. Iakamərer ia nəmrɨmiaha ipwet mə tihəkiri nəɡkiariien səiou, tɨ nəri nə mə iou iakaməmri pen əknekɨn nətərɨɡien səiou ia nəɡkiariien nəha səkɨtaha ramɨni mə nərmama səməme həuvamhə tuhətui mwi ia nemhəien.”  
\v 7 Nəpɨn Pol rɨni iamɨnhi, nousəsɨmwɨnien səvənraha reitehi. Farisi me mɨne Satusi me hənaməski irəha me.  
\v 8 \x - \xo 23:8 \xt Mat 22:23\x*(Irəha kamhəski irəha me tɨ nəri nə mə Satusi me kamhəni mə nərmama səməme həuvamhə tuhəpwəh nətuiien mwi. Kamhəni mwi mə naɡelo me mɨne nənɨmwi nərmama me həiwən. Mətə Farisi me kamhəni nɨpərhienien ia nirəha pam.)   
\p
\v 9 \x - \xo 23:9 \xt Wok Me 25:25\x*Nəmə asori me ia nousəsɨmwɨnien nəha nəɡkiariien səvənraha rutə pɨk. Nahatən me nepwɨn səvəi Loa, irəha mwi Farisi me, həskəmter, mamhəni irapw skai mə, “Kɨmaha iahətoni mə noien ərəha riwən ia iəmə i. Rosi nənɨmwɨn riti uə aɡelo riti rəɡkiari min uə?”  
\v 10 Nəvisəien səvənraha ruvehe masori. Hənamousi irəha me. Nəpɨn iəmə asori səvəi naruaɡən me rətoni, rehekɨr mə irəha tuhousi Pol mheitehi nɨpwran. Ro pen rərhi pen naruaɡən me səvənhi heiwaiu irapw mhəuvehi raka Pol ia rəɡɨnraha, mhəuvehi mhəuvən fwe nəkwai nimwə səvəi naruaɡən me.   
\p
\v 11 \x - \xo 23:11 \xt Wok Me 18:9, 19:21, Wok Me 27:24, Wok Me 28:16,23\x*Nənə ia nəpɨn Iərɨmənu rier pen tɨ Pol, mɨni mə, “Tikəpwəh nehekɨrien. Ik ikuvəni irapw raka iou ia Jerusalem. Tikaməkeikei mɨni irapw mwi iou fwe Rom iamɨnhi.”   
\s1 Nəkur Isrel me nepwɨn hərai sun mə tuhousi əpune Pol  
\p
\v 12 Kɨni rakwakwi irə nəkur Isrel me nepwɨn housəsɨmwɨn irəha me, mhərai sun mə tuhousi əpune Pol. Həuvehi kwəsuahi ia nəmri Kumwesən mə tuhəpwəh naniien nari, mhəpwəh nənɨmwiien nari riti mheste tuhousi əpune raka Pol.  
\v 13 Nərmama me nəha hərai sun iamɨnhi irəha həpi raka foti.  
\v 14 Irəha həuvən tɨ pris asori me mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel, həni pen tɨ nirəha i mə, “Kɨmaha iahəuvəuvehi raka kwəsuahi ia nəmri Kumwesən mə tahəpwəh naniien nari mheste tahousi əpune raka Pol.  
\v 15 \x - \xo 23:15 \xt Wok Me 25:3\x*Ro pen kɨmiaha mɨne nəmə asori me səməme kamhəkure ia nousəsɨmwɨnien səvəi nəmə asori me səvəi nəkur Isrel tihərhi pen nəɡkiariien revən tɨ iəmə asori səvəi naruaɡən me. Tihəres pen in mə triri Pol meiwaiu pehe mwi tukumiaha. Tiheikuə irə mə hiokeikei mə tihəreɡi mwi Pol rəɡkiari. Nənə kɨmaha tahərer mwatuk tukwe mə tahousi əpune in ia suatuk.”   
\p
\v 16 Mətə kənkwənien Pol rɨreɡi nəfe tuho irə. Ro pen revən, muvnimwə ia nimwə səvəi naruaɡən me, mɨni pui pen tɨ Pol i.   
\p
\v 17 Pol rəkwein iaruaɡən riti sə in rasori ia naruaɡən me irəha hantret, mɨni pen tukwe in mə, “Ko ikuvehi iəkunouihi i mevən tɨ iəmə asori səim. Nəɡkiariien riti nəha trɨni pen tukwe in.”   
\p
\v 18 Ro iamɨnhi irə ruvehi in mevən tɨ səvənhi iəmə asori, mɨni mə, “Pol, iəmə nəha fwe ia kalapus, rəkwein iou, məres iou mə takuvehi iəkunouihi i muvehe tukw ik, nəɡkiariien riti nəha trɨni pehe tukw ik i.”   
\p
\v 19 Nənə iəmə asori səvəi naruaɡən me ruvehi rəɡi iəkunouihi nəha, miri raka, məres pen in əpa mə, “Nəfe nəha ikuə tikɨni pehe tukw iou i?”   
\p
\v 20 Mɨreɡi rɨni mə, “Nəmə asori me səvəi nəkur Isrel həuvərai sun raka mə trakwakwi həres ik mə ko ikiri Pol, meiwaiu, mevən fwe ia nousəsɨmwɨnien səvənraha. Irəha tuheikuə ia niram mə irəha hokeikei mə tuhəreɡi Pol rəɡkiari mwi.  
\v 21 Mətə tikəpwəh nəseniien irəha, tɨ nəri nə mə nərman me səvənraha həpi raka foti tuhərkwafə ia suatuk mamheitenhi in. Nərman me nəha həuvəuvehi raka kwəsuahi ia nəmri Kumwesən mə tuhəpwəh naniien nari, mhəpwəh nənɨmwiien nari riti mheste tuhousi əpune raka Pol. Nənə təkwtəkwuni nəha hənəpnəpenə raka, mamheitenhi a nəɡkiariien səim mə tikəfni irə.”   
\p
\v 22 Mɨreɡi iəmə asori səvəi naruaɡən me rɨni mə, “Tikəpwəh nɨniien tɨ iərmama riti mə ikuvəni pehe raka nəɡkiariien nəha tukw iou i.” Nənə in rərhi pen kənkwənien Pol ramevən.   
\s1 Kərhi pen Pol revən tɨ iəmə asori nəha Filiks  
\p
\v 23 Ia nəpɨn nəha iəmə asori səvəi naruaɡən me rəkwein iaruaɡən mi kəru səvənhi, mɨni pen tɨ nirau i mə, “Tirouevən rouni pen tɨ naruaɡən me irəha pam fo-hantret-sefenti mə tuhəpnəpenə tɨ nevənien fwe Sisaria. Tuhəier ia naen klok ia nəpɨn. Hantret kəru tuhavən. Sefenti tuhəkure ia hos me. Hantret kəru tuhəuvehi nitei.  
\v 24 Pwəh həpnəpenə mwi ia hos me nepwɨn səvəi Pol trəkure ia nirəha. Kɨmiaha tihaməkeikei mhəuvehi in ia namasanien, mhəuvən tɨ Filiks, iəmə Rom sə ramərɨmənu ia tənə Jutia.”  
\v 25 Nənə iəmə asori səvəi naruaɡən me rɨrai nəkukuə riti, mɨni iamɨnhi irə mɨnuə:   
\p
\v 26 “Filiks, ik iəmə asori pərhien. Iou, Klotias Lisias, iakrai nəkukuə i ruvehe tukw ik.  
\v 27 \x - \xo 23:27 \xt Wok Me 21:30-33, Wok Me 22:25-27\x*Kupwən, nəkur Isrel həkwtəmhiri iəmə i, mamhousi in. Ipaka housi əpune, mətə kɨmaha naruaɡən me səiou iahəuvehe mhəuvehi raka in ia rəɡɨnraha. Kurirə ikɨn, iakreɡi mə in sitisin riti səvəi Rom.  
\v 28 \x - \xo 23:28 \xt Wok Me 22:30\x*Nənə iakokeikei mə takukurən amasan həni ərəha in tɨ nəfe noien. Ro pen iakiri in, mevən ia nəkureien səvəi nəmə asori me səvənraha.  
\v 29 \x - \xo 23:29 \xt Wok Me 18:14-15\x*Nənə iakətoni mə in rɨpko mhə nari riti rərəha mə tukousi əpune in tukwe uə trəmak ia kalapus tukwe. Mətə irəha həni ərəha a in tɨ nəresien me nepwɨn ia loa səvənraha.  
\v 30 \x - \xo 23:30 \xt Wok Me 24:5-8\x*Kurirə ikɨn, iakreɡi mə nəkur Isrel hənərai sun mə tuhousi əpune iəmə i. Nəpɨn iakreɡi, iakərhi pehe akwauakw in mə truvehe tukw ik. Iakɨni pen tɨ nərmama səməme kamhəni ərəha in mə irəha mwi tuhaməkeikei mhəuvehe tukw ik, mhəni irapw ia nənimem nəfe nəha noien iəmə i rɨno rerɨnraha rɨpkaɡien mhə tukwe. In i nəɡkiariien səiou sampam.”   
\p
\v 31 Kurirə irə naruaɡən me ho nəkwai iəmə asori səvənraha, mhəuvehi Pol ia nəpɨn, mhəuvehi mhəuvən mheste nari fwe kwopun nəha Antipatris.  
\v 32 Kɨni rakwakwi irə, irəha səməme kamhavən a, hərərɨɡ mamhəuvən fwe nimwə səvəi naruaɡən me. Naruaɡən me səməme kamhəkure ia hos me, irəha əpa həuvehi Pol mamhəuvən.  
\v 33 Nəpɨn irəha hapirapw fwe Sisaria, mhəuvən tɨ Filiks, mhəuvei pen nəkukuə nəha iəmə asori səvənraha rɨmərai, mhəmri pen mwi Pol ia rəɡi Filiks.  
\v 34 Filiks rəvsini nəkukuə nəha, marə məres pen Pol i mə, “Ik iəmə pəku?”  
\p Mɨreɡi Pol rɨni mə, “Imwak fwe profens nəha Silisia.”  
\p Mɨreɡi Filiks  
\v 35 rɨni mə, “Nəpɨn nərmama səməme kamhəni ərəha ik tuhəuvehe, iou takreɡi ik tikɨni irapw nəɡkiariien səim.” Nənə Filiks rɨni pen tɨ səvənhi naruaɡən me mə tuhəuvehi puvnimwə Pol ia nimwə asori sə Herot rɨno fwe kupwən,\f + \fr 23:35 \ft Herot sə rousi əpune nəkwərhakwərha me nəpɨn Iesu rətui irə, ruvamhə raka. Mətə Herot nəha in nəha rɨno nimwə asori riti fwe Sisaria. Nənə nəpɨn Pol revən fwe ikɨn, nimwə nəha rəmwhen ia nimwə səvəi Provens. Kavmen ramowok fwe ikɨn. Nɨpəri nimwə nəha rəmwhen mwi ia kalapus.\f* nənə mhərer tukuahaɡ.   
\c 24  
\s1 Nəkur Isrel hərer ia nəmri Filiks, mhəni ərəha Pol  
\p
\v 1 Nəpɨn krirum rukurau, nənə pris asori anan Ananaeas reiwaiu pehe ia Sisaria irəha nəmə asori me nepwɨn səvəi nəkur Isrel mɨne iərmama riti səvəi nəɡkiariien nəɡhɨn nə Tetalas. Irəha həuvehe mə tuhərer ia nəmri Filiks, mhəni irapw nəfe nəha Pol rɨno rerɨnraha rɨpkaɡien mhə tukwe.  
\v 2 Kəkwein Pol ruvnimwə pehe, nənə Tetalas rani irapw nəɡkiariien səvəi nəkur Isrel tɨ Filiks i, mamɨni mə, “Tɨ nəri nə mə ikamərɨmənu amasan ia kɨmaha, iahamarə əpwəmwɨs ia nəmərinuien. Ikɨnəmri amasan narimnari me rɨpɨk mo narəien səkɨmaha nəkur Isrel ruvehe mamasan mwi.  
\v 3 Iəmə asori Filiks, ia nəpɨn me rerɨmaha raɡien tɨ narimnari me nəha ikamo, iahaməni tanak tukw ik.  
\v 4 Iou iapkokeikei mhə mə takouraha nəpɨn səim, mətə iakase ik mə tikapi kɨmaha, mətərɨɡ ro ia nəɡkiariien kwakwa səkɨmaha.  
\v 5 \x - \xo 24:5 \xt Wok Me 17:6\x*Kɨmaha iahətoni mə iəmə i, in iəmə ərəha riti. Ia kwopun me pam rarukwumen nərəhaien, mamo nəkur Isrel kamhəski irəha me. In iəmə asori riti səvəi nərmama me nəha hənati irapw ia nəfwakiien atukwatukw səkɨmaha, mamhesi pen iəmə Nasaret nəha.  
\v 6-7 \x - \xo 24:6-7 \xt Wok Me 21:28-30\x*Nəpɨn riti in raməmwur mə trərui loa səkɨmaha, mo nimwəfwaki səkɨmaha ruvehe məmkemɨk ia nəmri Kumwesən, nənə iahəkwtəmhiri in tukwe.  
\v 8 Trɨni mɨnuə ikəres pen iəmə i, ikukurən nɨreɡiien raməɡkiari ia narimnari me pam i iahaməni irə.”  
\v 9 Nənə nəkur Isrel hasitu ia Tetalas, mhəni mə narimnari me nəha Tetalas rani ro nɨpərhienien.   
\p
\v 10 Ia nəpɨn nəha Filiks ranuanu pen m Pol mə trəɡkiari. Nənə Pol rɨni mə, “Iou iakukurən amasan mə nuk rɨpɨk ik iəmə asori sə iakaməkiri nəɡkiariien səvəi nəkur Isrel ia kwopun i. Ro pen rerɨk raɡien mə takɨni irapw nəɡkiariien səiou ia nənimem.  
\v 11 \x - \xo 24:11 \xt Wok Me 21:17\x*Ikukurən nətəien mə rɨpkəpi raka mhə ihi nəpɨn twelef iou iakɨməutə pen fwe Jerusalem mə takəfwaki.  
\v 12 Ia nəpɨn nəha nəkur Isrel həpkətoni mhə iou iakamousari m iərmama riti. Həpkətoni mhə iou iakarukwumen nərəhaien riti ia nimwə səvəi Kumwesən uə ia nimwəfwaki me səvənraha uə ia kwopun me fwe ia taon.  
\v 13 Nəɡkiariien me i kamhəni ia nirak təkwtəkwuni rəknekɨn tɨ nirəha mə tuho ikətoni mə nɨpərhienien.  
\v 14 \x - \xo 24:14 \xt Wok Me 24:5\x*Mətə nəri takɨni pehe tukw ik i ro nɨpərhienien. Iou iərmama riti iakamərer pen ia kuse nəfwakiien i kani mə Suatuk səvəi Iesu. Ia suatuk nəha iakaməfwaki pen m Kumwesən səvəi kaha kupwən me səkɨmaha. Irəha i kamhəni mə suatuk nəha suatuk ikou. Mətə iou iakani nɨpərhienien ia nəɡkiariien me pam kɨmərai pen ia Loa səvəi Moses mɨne nəkukuə me səvəi profet kupwən me.  
\v 15 \x - \xo 24:15 \xt Jon 5:28-29\x*Iakaməmri pen əknekɨn nətərɨɡien səiou ia Kumwesən mameitenhi rəmwhen mwi ia nəmə me i mə tɨ nəpɨn riti in ro nərmama səməme həuvamhə hətui mwi, nəkur amasan mɨne nəkur ərəha.  
\v 16 \x - \xo 24:16 \xt Wok Me 23:1\x*Mo pen ia nəpɨn me iakamousari məpwəh noien nari riti sə tro iakreɡi fwe ia rerɨk mə iakɨno nərəhaien ia nəmri Kumwesən uə ia nəmri nərmama.  
\v 17 \x - \xo 24:17 \xt Rom 15:25-26, Kal 2:10\x*Ia nuk me nepwɨn iapkevən mhə fwe ia Jerusalem. Kurirə irə iakevən ikɨn mə takuvei pen narimnari me nepwɨn m Kumwesən, nənə muvei pen mwi mane trasitu ia nərmama me səiou nəkur Isrel.  
\v 18 \x - \xo 24:18 \xt Wok Me 21:26-27\x*Iakevən fwe nimwə səvəi Kumwesən mə tako narimnari me nəha. Nəpɨn iakevən mo pam nəfe Loa səvəi Moses rani tɨ noien iou iakəmher ia nəmri Kumwesən, nəkur Isrel me nepwɨn hətə iou. Nərmama me həpwəh nɨpɨkien kɨmaha mɨnraha, nurɨɡrɨɡien asori riwən.  
\v 19 \x - \xo 24:19 \xt 2Tim 1:15\x*Mətə nəkur Isrel me nepwɨn səməme həuku pen fwe Esia, irəha mwi fwe nəkwai nimwə nəha. Trɨni mɨnuə irəha hənətə iou iakɨno noien ərəha ramasan pwəh həuvehe mhərer ia nənimem, mhəni irapw.  
\v 20 Mə rekəm pwəh nəmə me i həni irapw tukw ik i nəfe iakɨno rɨpkatukwatukw mhə hənətoni ia nəpɨn nəha iakamərer ia nəmri nəmə asori me səvənraha.  
\v 21 \x - \xo 24:21 \xt Wok Me 23:6\x*Mətə niemaha rəpi irəha tɨ nəɡkiariien kuatia a i iakɨməni. Nəpɨn iakamərer ia nəmrɨnraha, iakəɡkiari asori, mɨni mə, ‘Ipwet, iakamərer ia nəmrɨmiaha mə tihəkiri nəɡkiariien səiou, tɨ nəri nə mə iakani pərhien mə nərmama səməme həuvamhə tuhətui mwi.’”   
\p
\v 22 \x - \xo 24:22 \xt Wok Me 23:26\x*Filiks rukurən amasan suatuk nəha səvəi Iesu. Ro pen ro sampam ia nəɡkiariien, mɨni mə, “Nəpɨn Lisias, iəmə asori səvəi naruaɡən me, truku pen fwe Jerusalem meiwaiu pehe i, iakɨni irapw nətərɨɡien səiou ia nəɡkiariien me i səkɨmiaha.”  
\v 23 \x - \xo 24:23 \xt Wok Me 27:3, Wok Me 28:16,30\x*Nənə Feliks rɨni pen tɨ iaruaɡən riti səvənhi mə, “Tikətui amasan tɨ iərmama i, mətə ikukurən nuvehi rakaien jen ia rəɡɨn, məseni in pwəh ravən auər a kwopti. Trɨni mɨnuə in me nepwɨn həuvehe mə tuhasitu irə, tikəpwəh nɨniseien irəha.”   
\s1 Pol rəɡkiari m Filiks mɨne Trusila  
\p
\v 24 Nəpɨn nepwɨn rukurau, Feliks ruvehe irau pran səvənhi nəɡhɨn nə Trusila. In prən Isrel. Filiks rərhi pen nəɡkiariien mə Pol truvehe. Nənə in rɨreɡi Pol rəɡkiari ia nahatətəien ia Iesu Kristo.  
\v 25 Mətə nəpɨn Pol raməɡkiari ia noien atukwatukw, mɨne noien sə iərmama rəsisəɡ noien ərəha ia nɨmɨruien səvənhi, mɨne nəpɨn sə rauvehe Kumwesən trəkiri nərmama tɨ noien me səvənraha, Filiks rehekɨr, mɨni pen tɨ Pol i mə, “Təkwtəkwuni nəmwhen. Tiko mevən. Tɨ nəpɨn riti, səiou wok riwən, iakəkwein mwi ik.”  
\v 26 Ia nəpɨn mwi nəha, Filiks ramətərɨɡ mə rosi Pol truvei pen mane min mə trəseni in rier ia kalapus mamevən. Ro pen raməkwein Pol ia nəpɨn me, maməɡkiari irau min.   
\p
\v 27 \x - \xo 24:27 \xt Wok Me 25:9\x*Nuk kəru rukurau, nənə Filiks rəpwəh wok sə rauvehi, mətə rəpwəh Pol raməmak ia kalapus, tɨ nəri nə mə rokeikei mə tro nəkur Isrel həreɡi ramasan tukwe. Nənə Posias Festas ruvehi təmwheki Filiks.   
\c 25  
\s1 Pol rɨnuə trevən mərer ia nəmri Kiɡ Sisa  
\p
\v 1 Nəpɨn Festas ruvehe ia profens səvənhi, muvehi nəpɨn kahar fwe Sisaria, nənə mier mutə pen fwe Jerusalem.  
\v 2 \x - \xo 25:2 \xt Wok Me 24:1, 25:15\x*Ia kwopun nəha pris asori me mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel kamhəni ərəha Pol, mamhəres Festas i mə  
\v 3 \x - \xo 25:3 \xt Wok Me 23:15\x*trasitu ia nirəha mərhi Pol rutə pehe ia Jerusalem. Irəha hənərai sun raka mə tuhərkwafə ia suatuk, mhousi əpune in.  
\v 4 Mətə Festas rɨni mə, “Pol fwe Sisaria ia kalapus. Rɨpko mhə tui, iou iakrərɨɡ mevən fwe ikɨn.  
\v 5 Ramasan mə nəmə asori me ia kɨmiaha heiwaiu mhəuvən fwe Sisaria kɨmaha mɨnraha. Nənə mə iəmə nəha rɨno nari riti rərəha, pwəh irəha həni pehe tukw iou i.”   
\p
\v 6 Festas rarə nəpɨn eit uə ten irəha mɨnraha. Kurirə ikɨn reiwaiu pen fwe Sisaria. Kɨni rakwakwi irə in revən məkure ia kwopun sə kaməkiri nəɡkiariien ikɨn, nənə mɨni pen tɨ naruaɡən me mə tuhəuvehi Pol mhəuvehe.  
\v 7 \x - \xo 25:7 \xt Wok Me 24:5-6,13\x*Nəpɨn Pol ruvehe, nəkur Isrel səməme həier ia Jerusalem mheiwaiu pehe, mhərer kuraukurau irə, mənamhəni irapw narimnari me rɨpɨk rərəha anan Pol rɨno, mətə rəknekɨn tɨ nirəha mə tuho Festas rətə mə nɨpərhienien.   
\p
\v 8 Ia nəpɨn nəha Pol rɨni irapw nəɡkiariien səvənhi, mɨni mə, “Iapko mhə nari riti rərəha mərui loa səvəi nəkur Isrel uə loa səvəi nimwə səvəi Kumwesən, uə loa səvəi Kiɡ Sisa.”   
\p
\v 9 \x - \xo 25:9 \xt Wok Me 24:27\x*Mətə Festas rokeikei mə tro nəkur Isrel rerɨnraha raɡien tukwe. Ro pen rɨni pen tɨ Pol i mə, “Rəfo? Rerɨm raɡien mə tikutə pen fwe Jerusalem, nənə ia kwopun nəha tikərer ia nənimek mə takəkiri nəɡkiariien səim mɨne nəɡkiariien me i kamhəni ərəha ik irə?”   
\p
\v 10 Mɨreɡi Pol rɨni mə, “Kwopun i iakamərer ikɨn, Kiɡ Sisa rɨməni mə tikəkiri nəɡkiariien səvəi sitisin me səvəi Rom ikɨn. Ratukwatukw mə tikəkiri nəɡkiariien səiou ia kwopun i. Ikuvəukurən amasan raka mə iapko mhə nari ərəha riti, mouraha nəkur Isrel i.  
\v 11 Mə pərhien iou iəmə ərəha riti sə iakɨno narimnari me nepwɨn loa səvəi nəkur Rom rani mə takemhə tukwe, ramasan. Iapkəres mhə ik mə tikuvehi raka iou ia nemhəien. Mətə mə nəɡkiariien səvənraha kamhəni ia nirak ro neikuəien i, iərmama riti riwən ko ruvei pen iou ia rəɡɨnraha. Iou iakokeikei mə takevən mərer ia nəmri Kiɡ Sisa pwəh in rɨreɡi nəɡkiariien səiou.”   
\p
\v 12 Nənə Festas rəɡkiari irəha nərmama me səvənhi. Nəpɨn həɡkiari pam, rɨni pen tɨ Pol i mə, “Ikɨni mə ikokeikei mə tikətoni Kiɡ Sisa tɨ nəɡkiariien səim. Ramasan, takərhi pen ik, tikevən mətoni Kiɡ Sisa.”   
\s1 Pol rərer ia nəmri Akripa  
\p
\v 13 Nəpɨn nepwɨn rukurau, Kiɡ Akripa mɨne kɨtiriməni Pernis krouvehe ia Sisaria rouevən rouətə Festas.  
\v 14 \x - \xo 25:14 \xt Wok Me 24:27\x*Krouarə ia kwopun nəha nəpɨn rɨpɨk. Ia nəpɨn nəha Festas rɨni irapw tɨ Kiɡ Akripa narimnari me kɨno ia Pol, mɨni mə, “Iərmama riti ia kwopun i nəpɨn Filiks ramevən, məpwəh rəmak ia kalapus.  
\v 15 Nəpɨn iakevən fwe Jerusalem, pris asori me mɨne nəmə asori me səvəi nəkur Isrel həuvehe mamhəni ərəha in, mamhəres iou mə takousi əpune.  
\v 16 Mətə iakɨni pen tɨ nirəha i mə narəien səvəi nəkur Rom ropə. Trɨni mɨnuə kɨni iərmama riti mə rɨnərui loa, ko iapkəseni akwauakw mhə in mə tukousi əpune. Takaməkeikei mukupwən mousəsɨmwɨn in mɨne nərmama səməme kamhəni ərəha in ia kwopun kuatia. Iərmama nəha traməkeikei muvehi nəpɨn səvənhi pwəh in trɨni irapw nəɡkiariien səvənhi ia nɨkaren səvəi nəɡkiariien me nəha nərmama kamhəni ərəha in irə.   
\p
\v 17 Ro iamɨnhi irə, nəpɨn irəha həuvehe i, iapko mhə tanpen irə, mətə rakwakwi irə iakevən məkure ia kwopun kaməkiri nəɡkiariien ikɨn, nənə mɨni pen tɨ naruaɡən me mə tuhəuvən mhəuvehi iəmə nəha mhəuvehi mhəuvehe.  
\v 18 Nəpɨn nərmama səməme kamhəni ərəha Pol həskəmter, nətərɨɡien səiou mə irəha tuhəni irapw narimnari me nepwɨn sə rərəha anan in rɨno. Mətə həpko mhə iamɨnhi.  
\v 19 \x - \xo 25:19 \xt Wok Me 18:15\x*Irəha həskəmter, mamhousari irəha min tɨ nəresien me nepwɨn ia nɨkaren səvəi nəfwakiien səvənraha, mamhousari mwi tɨ iərmama riti nəɡhɨn nə Iesu. Ruvamhə, mətə Pol rɨni mə rɨnətui mwi ia nemhəien səvənhi.  
\v 20 \x - \xo 25:20 \xt Wok Me 25:9\x*Nəpɨn iakreɡi nəɡkiariien me nəha, iakuvəreirei mə takəfətoni nɨpərhienien irə. Ro pen iakəres pen iəmə i mə ‘Rerɨm raɡien mə tikevən fwe Jerusalem, nənə takəkiri nəɡkiariien səim mɨne nəɡkiariien səvənraha fwe ikɨn?’  
\v 21 Mətə Pol rɨni mə rekəm. In rokeikei mə tramo a ia kalapus pwəh Kiɡ Sisa rɨreɡi nəɡkiariien səvənhi, məkiri. Ro pen iakɨni pen tɨ nərmama me səiou mə tuhətui amasan tukwe fwe ia kalapus meste takərhi pen revən tɨ Kiɡ Sisa.”   
\p
\v 22 Nəpɨn Festas rɨni pen pam, Akripa rɨni pen tukwe in mə, “Iou mwi iakokeikei mə takreɡi iəmə nəha rəɡkiari.”  
\p Mɨreɡi Festas rɨni mə, “Ramasan, pwəh trakwakwi ikreɡi.”   
\p
\v 23 \x - \xo 25:23 \xt Mat 10:18, Mak 13:9\x*Kɨni rakwakwi irə, nukupwənien asori riri Akripa mɨne Pernis mɨne nəmə asori me səvəi naruaɡən me mɨne nəmə asori me səvəi taon nəha həuvnimwə ia nəkwai nimwə sə kamreɡi nəɡkiariien ikɨn. Nənə Festas rɨni pen tɨ nərmama me səvənhi mə tuhəuvehi Pol mhəuvnimwə pehe.  
\v 24 \x - \xo 25:24 \xt Wok Me 25:2,7, Wok Me 22:22\x*Nəpɨn Pol ruvnimwə pehe, Festas rɨni mə, “Kiɡ Akripa mɨne kɨtaha pam ia kwopun i. Hiətə iəmə i. Nəkur Isrel me pam fwe Jerusalem kamhəni pehe tukw iou i, mamhəni asori mə takaməkeikei mousi əpune. Nənə kurirə ho mwi iamɨnhi ia kwopun i Sisaria.  
\v 25 Mətə iapkətə mhə nari riti rɨno rərəha mə tukousi əpune in tukwe. Nənə tɨ nəri nə mə rɨnokeikei mə trevən fwe Rom pwəh Kiɡ Sisa rəkiri nəɡkiariien səvənhi, iakuə takərhi pen i revən,  
\v 26 mətə iou iakreirei mə takrai pen nəfe ia nəkukuə ia nɨkaren səvəi iəmə i, mərhi pen i, revən tɨ Kiɡ Sisa. Ro pen iakuvehi iəmə i, muvehe, mərpwi irapw in ia nənimem, Kiɡ Akripa, mɨne ia nəmrɨmiaha pam. Iakuə nəpɨn səreɡi, mhəkiri pam nəɡkiariien səvənhi, tihəuvei pehe nətərɨɡien riti miou pwəh iakrai pen ia nəkukuə.  
\v 27 Trɨni mɨnuə iakərhi pen iərmama riti sə raməmak ia kalapus revən tɨ iəmə asori səkɨtaha, mətə iapkrai pen atukwatukw mhə nəfe nəha loa in rɨnərui, tukw iou iakreɡi rɨpkatukwatukw mhə.”   
\c 26  
\s1 Akripa rəseni Pol mə trəɡkiari  
\p
\v 1 Akripa rɨni pen tɨ Pol i mə, “Iakəseni ik, ikɨni nəɡkiariien səim.” Nənə Pol ruvehi utə rəɡɨn mɨnani irapw nəɡkiariien səvənhi, mɨnamɨni mə,  
\v 2 “Kiɡ Akripa. Iakamərer ia nənimem ipwet mə takɨni irapw nəɡkiariien səiou tɨ nəɡkiariien me pam i nəkur Isrel kamhəni ərəha iou irə. Rerɨk raɡien,  
\v 3 tɨ nəri nə mə ik ikukurən amasan narəien səvəi nəkur Isrel mɨne nousariien me səvənraha. Ro pen iakase ik tiko nətərɨɡien səim rəpwəmwɨs, mətərɨɡ ia nirak.   
\p
\v 4 Nəkur Isrel me pam həukurən amasan narəien səiou. Nəpɨn iakɨnamouihi, iakamarə kɨmaha mɨnraha fwe imwak ikɨn. Kurirə ikɨn iakamavən kɨmaha mɨnraha fwe ia Jerusalem.  
\v 5 \x - \xo 26:5 \xt Fil 3:5-6\x*Irəha həuvəukurən raka iou fwe kupwən. Mə rerɨnraha raɡien tɨ nɨniien, tuhəni iou mə pərhien iakɨnarə ia narəien səvəi Farisi me. Farisi me həskai tɨ Loa səvəi Moses mhəpi raka təmwei nəfwakiien me nepwɨn səkɨmaha nəkur Isrel.  
\v 6 \x - \xo 26:6 \xt Wok Me 23:6, 28:20\x*Nənə təkwtəkwuni iakamərer ia kwopun i mə tikəkiri nəɡkiariien səiou, tɨ nəri nə mə iakaməmri pen əknekɨn nətərɨɡien səiou ia promes nəha Kumwesən rɨməni pen tɨ kaha kupwən me səkɨmaha.  
\v 7 Promes nəha kwənəkwus me twelef səkɨmaha kamhəmri pen əknekɨn nətərɨɡien səvənraha irə, mamhəfwaki skai ia nəpɨn mɨne ia ran, mamheitenhi mə tuhəuvehi. Promes əpa nəha, Kiɡ Akripa, tɨ nəri nə mə iakaməmri pen əknekɨn nətərɨɡien səiou irə, nəkur Isrel me i kamhəni ərəha iou.  
\v 8 Kɨmiaha i, Kumwesən rukurən noien nərmama səməme həuvamhə hətui mwi. Rəfo rəknekɨn tukumiaha tɨ nɨniien nɨpərhienien irə?   
\p
\v 9 \x - \xo 26:9 \xt Wok Me 8:3\x*Fwe kupwən, iou mwi rerɨk ramrhi mə takaməkeikei mo narimnari me nepwɨn, mouraha nəɡhi Iesu, iəmə Nasaret.  
\v 10 In nəha noien səiou sə iakɨnamo fwe ia Jerusalem. Pris asori me həməuvei pehe nasoriien miou, nənə iakəkwtəmhiri nərmama səvəi Iesu həpɨk, muvehi puvnimwə irəha ia kalapus. Nəpɨn kamhəni mə tukousi əpune irəha, iou mwi iakɨni mə ratukwatukw, pwəh housi əpune.  
\v 11 Nəpɨn rɨpɨk iakamousi irəha fwe ia nəkwai nimwəfwaki me səvəi nəkur Isrel, mamousari mə tako irəha həni ərəha Iesu. Iakaməmwəki pɨk irəha. Ro pen iakamevən mwi fwe ia taon me isipwɨn mə takometə irəha.   
\p
\v 12 Nəpɨn riti pris asori me həuvei pehe nasoriien miou, mhərhi pen iou mə takevən fwe Tamaskes.  
\v 13 Kiɡ Akripa, fwe ia suatuk, ia kurkwai nəpɨn ia ran, iakətə nukuraanien ruku pen ia nɨmaɡouaɡou, məhiəpwɨn iou mɨne nərmama me səməme haməkurirə ia nirak. Raməhiapw pɨk məpi raka meri.  
\v 14 Ia nəpɨn nəha kɨmaha pam iahəmwei ia tɨprənə, nənə iakreɡi reri iərmama riti rəɡkiari pehe miou ia nəɡkiariien Hipru, mɨni mə, ‘Sol, Sol, rəfo ikamometə iou? Ikamo a nəmisəien mik. Ikəmwhen ia kau nəha nəpɨn iəmə asori səvənhi raməpi ia nei əhiə, ramerukw kurirə nɨsun, nei əhiə raməpi.’   
\p
\v 15 Mɨreɡi iakɨni mə, ‘Iəmə asori, ik sin i?’  
\p Mɨreɡi Iərɨmənu rɨni mə, ‘Iou i Iesu sə ikamometə.  
\v 16 Mətə tiko mɨskəmter, mərer ia nɨsum mi. Iou iakier pehe tukw ik i iamɨnhi irə mɨnuə takuvehi utə ik, ikuvehe mo iərmama sə ramo tukwini nari miou. Tikaməkeikei mɨni irapw tɨ nərmama me narimnari me sə iako ikətoni ipwet mɨne narimnari me sə tako ikətoni.  
\v 17 Takuvehi raka ik ia rəɡi nəkur Isrel mɨne ia rəɡi nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel. Iakamərhi pen ik tɨ nirəha i.  
\v 18 \x - \xo 26:18 \xt Aes 35:5, Aes 42:7,16, Efes 2:2, Kol 1:13, Wok Me 20:32\x*Tikaməkeikei mevən mo nənimenraha rukuraan. Pwəh həpwəh nəpitəvien, mhərari, mhəuvehe tɨ nukuraanien. Pwəh həpwəh nɨskaiien səvəi Setan, mhərari, mhəuvehe tɨ Kumwesən. Nənə Kumwesən trenouenou noien ərəha me səvənraha, nənə irəha tuhəuvehi kwopun riti səvənraha irəha nərmama me i Kumwesən raməmri əpə irəha mə irəha nəkur ikinan me səvənhi, tɨ nəri nə mə kamhahatətə ia nirak.’   
\p
\v 19 Ro iamɨnhi irə, Kiɡ Akripa, iakəpwəh nəruiien vison nəha ruku pen ia neiai.  
\v 20 \x - \xo 26:20 \xt Mat 3:8\x*Mətə iakukupwən fwe Tamaskes, nənə fwe Jerusalem, mɨne ia kwopun me nepwɨn mwi fwe ia tənə Jutia, mɨne ia tənə me səvəi nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel. Iakəvisau irapw mə nərmama me tuhaməkeikei mhərərɨɡ ia noien ərəha me səvənraha, mhəuvehe tɨ Kumwesən, mho noien amasan me səməme tuhahatən pen mə irəha həuvərərɨɡ pərhien ia rerɨnraha.  
\v 21 \x - \xo 26:21 \xt Wok Me 21:30-31\x*Nənə tɨ noien nəha iakamo, nəkur Isrel me i həkwtəmhiri iou fwe ia nimwə səvəi Kumwesən, mamhousari mə tuhousi əpune iou.  
\v 22 Mətə Kumwesən ramasitu ia nirak ia nəpɨn me. Ro pen iakamərer ia kwopun i ia nəmrɨmiaha ipwet, maməvisau m nəmə asori me mɨne nəmə auər a me. Nəɡkiariien i iakani rɨpko mhə nəɡkiariien əpə riti, mətə iakani a narimnari me səməme profet me mɨne Moses həməni kupwən mə tuko.  
\v 23 \x - \xo 26:23 \xt Luk 24:44-47, 1Kor 15:20\x*Irəha həməni mə Kristo traməkeikei mɨreɡi nəmisəien, memhə, mukupwən ia nərmama me pam mətui mwi ia nemhəien, nənə məvisau irapw nəɡkiariien amasan sə trəhiəpwɨn nəkur Isrel mɨne nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel.”   
\p
\v 24 Nəpɨn Pol rani irapw nəɡkiariien səvənhi iamɨnhi irə, Festas rəɡkiari asori, mɨni mə, “Pol ikamarməri. Nukurənien me rɨpɨk kɨnahatən ik irə hamo ik ikamarməri.”   
\p
\v 25 Mətə Pol rɨni mə, “Festas, iəmə asori, iakəpwəh narməriien. Nəɡkiariien me i iakani ho nɨpərhienien anan.  
\v 26 \x - \xo 26:26 \xt Jon 18:20\x*Kiɡ Akripa, ikukurən narimnari me i. Ro pen iakukurən nəɡkiariien mik, məpwəh nehekɨrien. Ia nətəien səiou rosi ikɨnətə pam raka narimnari me i, tɨ nəri nə mə həpkier irapw mhə ia kwopun afafa.  
\v 27 Kiɡ Akripa, rəfo? Ikamɨni nɨpərhienien ia profet me səvəi nəkur Isrel? Iakukurən mə ikani nɨpərhienien ia nirəha.”   
\p
\v 28 Mɨreɡi Akripa rɨni pen tɨ Pol i mə, “Ikukurən mə ia nəpɨn ouihi kwərha ko ikuvi iou iakuvehe mo iou Kristin?”   
\p
\v 29 Mɨreɡi Pol rɨni mə, “Iakəpwəh nəfwaki penien m Kumwesən tukw ik əpa, mətə tukumiaha pam i hiamətərɨɡ ia səiou nəɡkiariien ipwet. Iakaməres mə nəpɨn ouihi uə nəpɨn əpwəmwɨs, kɨmiaha pam tihəuvehe mhəmwhen ia nirak. Jen me i a sə kɨnərihi iou irə, iakəpwəh nokeikeiien mə tukərihi kɨmiaha irə.”   
\p
\v 30 Ia nəpɨn nəha Kiɡ Akripa mɨne Festas mɨne Pernis mɨne nərmama səməme kamhəkure irəha mɨnraha həskəmter,  
\v 31 \x - \xo 26:31 \xt Wok Me 23:29, 25:25\x*mhəier. Nəpɨn həier pam, həni pen tɨ nirəha me i mə, “Iəmə nəha rɨpko mhə nari riti sə tukousi əpune in tukwe uə tukuvehi puvnimwə in ia kalapus tukwe.”  
\v 32 \x - \xo 26:32 \xt Wok Me 25:11\x*Nənə Akripa rɨni pen tɨ Festas i mə, “Rɨpkəpwəh a nəresien mə Kiɡ Sisa trəkiri nəɡkiariien səvənhi, səseni rier irapw ia kalapus mamevən.”   
\c 27  
\s1 Nəmə Asori me hərhi Pol mə trevən fwe Rom  
\p
\v 1 \x - \xo 27:1 \xt Wok Me 25:12\x*Nəmə asori me həni mə kɨmaha tahəputə ia nɨtətə riti, mhəuvən fwe Itali. Irəha həuvehi Pol mɨne nərmama nepwɨn səməme kamhəmak ia kalapus, mhəuvehi mhəuvei pen ia rəɡi iaruaɡən riti nəɡhɨn nə Julias. In rasori ia naruaɡən me irəha hantret. Kani irəha mə Naruaɡən me səvəi Kiɡ Sisa.  
\v 2 \x - \xo 27:2 \xt Wok Me 19:29, Kol 4:10, Flm 24\x*Nɨtətə riti sə ruku pen fwe Antramitiam muvehe mɨnamevən fwe kwopun me fwe Esia. Iahəputə irə mhəier. Iəmə Masetonia riti sə ruku pen ia taon nəha Tesalonaeka ruvehe kɨmaha min. Nəɡhɨn nə Aristakas.  
\v 3 \x - \xo 27:3 \xt Wok Me 24:23\x*Kɨni rakwakwi irə iahapirapw fwe taon nəha Saeton. Julias rerɨn rəpou tɨ Pol, məseni in ruvarei mətoni in me nepwɨn. Nənə irəha hasitu irə.  
\v 4 Nəpɨn iahəputə mwi ia nɨtətə səkɨmaha mhəier ia kwopun nəha, iahaiu teɡɨn nɨkare tənə əmwerɨs nəha Saepras, tɨ nəri nə mə nɨmətaɡi raməpwi nɨtətə.  
\v 5 Iahəpi sɨmwɨn ia təsi nəha iruə ia profens mi nəha Silisia mɨne Pamfilia. Kurirə ikɨn iaheiwaiu pehe ia taon nəha Maera ia profens nəha Lisia mhəuvarei.  
\v 6 Ia kwopun nəha iəmə asori səvəi naruaɡən me rətoni nɨtətə riti sə ruku pen fwe Aleksantria mɨnamevən fwe Itali. Nənə ruvei pen kɨmaha irə.   
\p
\v 7 Nɨtətə nəha ramaiu məru. Nəpɨn rɨpɨk rukurau, nənə iahaməmwur mhapirapw iruə ia taon nəha Nitas. Mətə ia kwopun nəha nɨmətaɡi rɨskai. Ko nɨtətə rɨpkərer mhə. Ro pen iahaiu teɡɨn tənə əmwerɨs nəha Krit, mhəukurau ia poen nəha Salmone.  
\v 8 Iahəmwur, mhaiu, mhesi pen nɨkare Krit, mhəuvehe ia kwopun riti kani mə Pasis Amasan ipaka tɨ taon nəha Lasea.  
\v 9 Ia naiuien səkɨmaha iahənouraha raka nəpɨn rɨpɨk. Rɨpko mhə nəpɨn amasan tɨ nɨrɨpɨn penien naiuien səkɨmaha mamhəuvən, tɨ nəri nə mə nəpɨn asori səvəi nəkur Isrel kani mə Nəpɨn Kauvehi Raka Nərəhaien Irə\f + \fr 27:9 \ft Əvsini mwi Lev 16:30; 23:27-28, Nam 25:9.\f*ruvəukurau raka. Nəpɨn səvəi nɨmətaɡi ruvəuvehe ipaka. Ro iamɨnhi irə Pol rəɡkiari pen m nərmama, mɨni mə,  
\v 10 \x - \xo 27:10 \xt Wok Me 27:22\x*“Nərman, trɨni mɨnuə saməsuə mamhəuvən, iakətə mə narimnari me rɨpɨk trəmwhenɨmw. Rɨpko mhə kaɡo əpa mɨne nɨtətə, mətə tukouraha mwi nɨmɨruien me səkɨtaha.”  
\v 11 Mətə iəmə asori səvəi naruaɡən me rɨpkətərɨɡ mhə ia nəɡkiariien səvəi Pol, mətə ramətərɨɡ ia kapten səvəi nɨtətə mɨne iəmə i səvənhi nəha nɨtətə.  
\v 12 Nənə tɨ nəri nə mə rəknekɨn tɨ nɨtətə me mə tuhərer ia pasis nəha ia nəpɨn səvəi nəkwieiien, nərmama me həpɨk ia nɨtətə səkɨmaha hokeikei mə tahəier ia kwopun nəha, mharkut mə ko iaheste Finiks, pasis riti mwi fwe Krit sə raməti pen saotwes mɨne notwes. Həni mə pwəh nɨtətə səkɨmaha rərer afafa fwe ikɨn meste nəpɨn səvəi nəkwieiien rukurau.   
\s1 Nɨmətaɡi asori rousi nɨtətə  
\p
\v 13 Nəpɨn mətaɡi natoɡə rərer, mavən ouihi a, kru me səvəi nɨtətə səkɨmaha həreɡi mə rosi ko haiu mheste Finiks. Ro pen həuvehi utə aean sə hənosə irapw i raməkwtəmhiri nɨtətə. Nənə iahəier, mhaiu parei a, mamhesi pen nɨkare tənə əmwerɨs nəha Krit.  
\v 14 Mətə rɨpko mhə tui, mətaɡi asori riti kani mə Nɨpərapu rɨskəmter muku parei,  
\v 15 muəsi nɨtətə, məkəkini nɨpəseɡɨn. Iaharkut mə tahəkəkini nɨtətə, raiu atukwatukw, mətə rəknekɨn. Ro pen iahəpwəh, mhəmak pen ia nɨmətaɡi, mamhəuvən.  
\v 16 Iahəuvən ipaka tɨ tənə əmwerɨs ouihi nəha Kaota, mhaiu teɡɨn. Ia kwopun nəha kru me həmwur mhəuvehi utə kwəti bot səvəi nɨtətə.  
\v 17 Nəpɨn həuvəuvehi utə raka kwəti bot nəha mhəmri amasan, hosə irapw nəkwus rukurau irapw ia nɨtətə mutə pehe ia nɨkaren. Həvi tərini mə trəkwtəmhiri nɨpwrai nɨtətə. Kurirə ikɨn həhekɨr mə nɨmətaɡi trouini ərori pen nɨtətə ia nɨmaha fwe ia kwopun riti kani mə Sirtis. Ro pen həvi əse nivən, mhəmak pen ia nɨmətaɡi mamhəuvən.  
\v 18 Nɨmətaɡi nəha rasori pɨk, mauəsi pɨk kɨmaha. Ro pen rakwakwi irə kru me hənamərarki irapw kaɡo me.  
\v 19 Kɨni neis irə, həuvehi nore nɨtətə me ia rəɡɨnraha, mhərarki irapw.  
\v 20 Ia nəpɨn me rɨpɨk, iahəpkətə mhə meri ia ran mɨne kəməhau me ia nəpɨn. Mətaɡi nəha ramavən a, mamousi kɨmaha. Ro pen iahəreɡi mə na tahemhə pam.   
\p
\v 21 Ia nəpɨn nəha tui kwopti, kɨmaha pam iahəpkani mhə nari. Nənə Pol rərer ia nəmrɨmaha mɨni mə, “Nərman, hiəpkətərɨɡ iou. Səpkəpwəh a nəputəien ia nɨtətə i, mhəier ia Krit, ko ramasan. Ko narimnari me həpkərəha mhə, mhəmwhenɨmw iamɨnhi.  
\v 22 \x - \xo 27:22 \xt Wok Me 27:10,31\x*Mətə təkwtəkwuni iakani pehe tukumiaha i mə tihəpwəh nehekɨrien. Kɨmiaha riti trɨpkouraha mhə nɨmɨruien səvənhi, mətə nɨtətə a trəmwhenɨmw.  
\v 23 Kumwesən sə iakaməfwaki min in səvənhi iou. Nərineiv ia nəpɨn aɡelo riti səvənhi rier pehe tukw iou,  
\v 24 \x - \xo 27:24 \xt Wok Me 23:11\x*mɨni mə, ‘Pol tikəpwəh nehekɨrien. Tikaməkeikei mərer ia nəmri Kiɡ Sisa fwe Rom. Ətə ro. Kumwesən ramasan tukw ik. Truvehimɨru ik kɨmiaha nərmama me pam ia nɨtətə i.’  
\v 25 Ro iamɨnhi irə, nərman, tihəpwəh nehekɨrien. Iakahatətə ia Kumwesən səiou. In truvehimɨru kɨtaha pam i rəmwhen atukwatukw aɡelo nəha səvənhi rɨməni pehe tukw iou i.  
\v 26 \x - \xo 27:26 \xt Wok Me 28:1\x*Mətə tsaməkeikei mhaiu mhəuvehi pekɨn nɨmaha ia tənə əmwerɨs riti.”   
\p
\v 27 Nɨmətaɡi asori nəha rousi kɨmaha, məpwi irapw kɨmaha ia nəkwai təsi nəha kani mə Təsi Atrias.\f + \fr 27:27 \ft Təsi Atrias nəɡhɨn riti mwi Təsi Metiterenian.\f* Nəpɨn səro fotin irə, ia kurkwai nəpɨn, kru me rerɨnraha rɨrhi mə rosi iahənamuvehe ipaka tɨ tənə riti.  
\v 28 Ro pen irəha hosə irapw kwənəkwus riti let raməɡher pen ia nusvenhɨn, mhətoni mə təsi reiwaiu rəmwhen ia toti sefen meta. Həfwini ouihi a, mhosə irapw mwi, mhətoni mə təsi reiwaiu rəmwhen ia twenti eit meta.  
\v 29 Irəha həhekɨr mə kamo nɨtətə səkɨmaha rouini ərori pen ia nɨmaha riti. Ro iamɨnhi irə həuvən fwe kurirə ia nɨtətə, mhosə irapw aean kefə tuhəvi tərini nɨtətə, mamhəfwaki mə trɨran akwauakw.  
\v 30 Ia nəpɨn nəha kru me hokeikei mə tuhəivə raka ia nɨtətə mhap. Harhɨr irapw kwəti bot ia təsi, mamheikuə mə tuhəuvən fwe nɨpəseɡi nɨtətə, mhosə irapw aean me nepwɨn mwi tuhəvi tərini nɨtətə.  
\v 31 \x - \xo 27:31 \xt Wok Me 27:22\x*Mətə Pol rɨni pen tɨ iəmə asori səvəi naruaɡən me mɨne naruaɡən me səvənhi mə, “Nəmə me nəha tuhamo a ia nəkwai nɨtətə. Kamo Kumwesən trɨpkuvehimɨru mhə kɨmiaha.”  
\v 32 Ro iamɨnhi irə naruaɡən me həuvən mhərai əmwesi nəkwus me səvəi kwəti bot, mharaka irə ramevən.   
\p
\v 33 Ipaka rɨnamran, Pol raməkeikei mɨnraha mə tuhani nari, mamɨni mə, “Ipwet səneste nəpɨn fotin, mətə kɨmiaha hiəpkani mhə ihi nari.  
\v 34 \x - \xo 27:34 \xt Mat 10:30\x*Ro iamɨnhi irə iakani pehe tukumiaha i mə tihaməkeikei mhani nari, pwəh rasitu ia kɨmiaha. Kɨmiaha riti trɨpkemhə mhə.”  
\v 35 \x - \xo 27:35 \xt Mat 15:36, 1Tim 4:4-5\x*Pol rɨni iamɨnhi irə, nənə mərer ia nəmrɨnraha, muvehi bred, məfwaki mɨni vivi Kumwesən tukwe, məkwsen, mɨnaməni.  
\v 36 Nənə irəha hətoni, hənaməpwəh nehekɨrien. Irəha pam mwi hənamani nari.  
\v 37 (Kɨmaha pam tu-hantret-sefenti-sikis nərmama ia nəkwai nɨtətə nəha.)  
\v 38 Nəpɨn hani nari nəmwhen, həuvehi pak flaoa me fwe ia nəkwai nɨtətə, mhərarki irapw fwe ia təmwei təsi mə tuho nɨtətə rəruvərevə.   
\p
\v 39 Nəpɨn rɨnamran, kru me həti pen mhətoni tənə riti. Həreirei mə nəfe nəha tənə, mətə hətə pasis riti nɨpəkɨr fwe ikɨn. Nənə hənuə ko həuvehi nɨtətə, mhəuvarei fwe ikɨn.  
\v 40 Ro pen hərai əmwesi raka nəkwus ia aean me səməme kamhəvi tərini nɨtətə, həmwhenɨmw. Həfi raka kwənəkwus ia niveiə mi sə krouəkəkini nɨtətə. Həvi nivən fwe ia nɨpəseɡi nɨtətə, rutə mə nɨmətaɡi trəkure irə. Nənə iahənamuvən mə tahəuvarei.  
\v 41 Mətə iahəuvən ia kwopun rəkwətə ikɨn, mhəuvehi pekɨn nɨmaha. Nɨpəseɡi nɨtətə rəkəkir pen əknekɨn ia nɨmaha. Kurirə irə təsi rɨnaməpwi ərori.   
\p
\v 42 Ia nəpɨn nəha naruaɡən me kamhərai sun mə tuhousi əpune nərmama me səməme hamarə ia kalapus. Kamo heiai mhəuvarei mhap.  
\v 43 Mətə iəmə asori səvəi naruaɡən me rokeikei mə truvehimɨru Pol. Ro pen rɨnise nətərɨɡien səvəi naruaɡən me, marə mɨni pen tɨ nərmama səməme həukurən neiaiien mə tuhəivə irapw, mheiai, mhəuvarei.  
\v 44 \x - \xo 27:44 \xt Wok Me 27:22-25\x*Səməme heiai mhəreirei, irəha tuhəkurirə, mheiai pen ia nɨpərpəri timpa mɨne nore nɨtətə me nepwɨn.   
\c 28  
\s1 Pol fwe Molta  
\p
\v 1 \fig ¿?|alt="Paul went to Rom" src="PAULS JOURNEY TO ROME EDITED.tif" size="span" loc="Mid ch 27 or 28 - Full paɡe Landscape" ref="Wok 28:1" \fig*Nəpɨn kɨmaha iahəuvarei amasan a, iahəreɡi mə tənə nəha nəɡhɨn nə Molta.  
\v 2 \x - \xo 28:2 \xt 2Kor 11:27\x*Nəkur Molta hamasitu asori ia kɨmaha. Irəha həse napw, mamhəni pehe tukumaha pam i mə tahəuvən mhərhiəpw irə, tɨ nəri nə mə nesən ramauər, nəkwieiien rasori.  
\v 3 Ia nəpɨn nəha Pol ruvehi kuse nei mhiə, mousə pen ia napw. Snek riti sə ramahi əpune iərmama rɨreɡi nəpnəpanien, rier irapw fwe ia kuse nei nəha, mahi rəɡi Pol.  
\v 4 Nəpɨn nəkur Molta hətoni snek nəha raməɡher pen ia rəɡɨn, həni pen tɨ nirəha me i mə, “Hətə ro. Rosi iəmə nəha in iəmə sə ramousi əpune iərmama. Pərhien in rousari mukurau ia təsi asori, mətə kumwesən me ko həpkəseni mhə in rɨmɨru.”  
\v 5 \x - \xo 28:5 \xt Mak 16:18\x*Mətə Pol rouniətukus pen snek nəha ia napw, mɨreɡi ramasan a.  
\v 6 Nəkur Molta kamhərer mamheitenhi mə rəɡi Pol trəsisi uə Pol trɨmwei memhə təkwtəkwuni. Hərer əpwəmwɨs mamheitenhi, mətə həpkətə mhə nari riti sə rərəha ro Pol. Ro pen irəha harə mhərari ia nətərɨɡien səvənraha, mhəni mwi mə, “Kumwesən riti nəha!”   
\p
\v 7 Kwopun nəha iahəuvarei ikɨn ipaka tɨ tɨprənə səvəi iərmama riti nəɡhɨn nə Puplias. In iəmə asori səvəi nərmama me ia tənə əmwerɨs nəha Molta. In ramasan tukumaha, miri kɨmaha mevən fwe imwəni, mamətui amasan tukumaha meste nəpɨn kahar.  
\v 8 Ia nəpɨn nəha tata səvəi Puplias ramapri a ia nɨməhan səvənhi, mɨreɡi rərəha, maməkwiei fifa, mamaiu netə. Mətə Pol ruvnimwə pehe, məmrutə rəɡɨn mi irə, məfwaki, in ruvehe məsanɨn.  
\v 9 Kurirə irə nəkur Molta me pam səməme nemhəien rarə ia nirəha, irəha mwi həuvehe tɨ Pol, nənə in ro irəha həuvehe mhəsanɨn.  
\v 10 Irəha həsiai kɨmaha, mhəuvei pehe narimnari me rɨpɨk m kɨmaha. Nəpɨn iahənaməpnəpenə irə mə tahəputə ia nɨtətə riti mhəier ia kwopun nəha, nəfe nəɡhɨn riwən təni kɨmaha, nəkur Molta həuvehi, mhəmri pen ia nəkwai nɨtətə.   
\s1 Pol rier ia Molta mevən fwe Rom  
\p
\v 11 Kɨmaha iahəuvehi məkwə kahar fwe Molta. Kurirə irə iahəputə ia nɨtətə riti sə rɨnərkwafə fwe ikɨn meste nəpɨn səvəi nəkwieiien ruvehe mukurau. Nɨtətə nəha ruku pen fwe Aleksantria. Kɨməseɡi pen nəɡhɨn nə mə Kasto mɨne Polakis kumwesən kəru irau mwirmwir mi.  
\v 12 Iahəputə ia nɨtətə nəha mhəier mhəuvən mhapirapw fwe taon nəha Saerakus, nənə mhəuvehi nəpɨn kahar fwe ikɨn.  
\v 13 Nənə mhəier mwi, mhəuvən mhapirapw fwe taon nəha Rejiam. Kɨni rakwakwi irə, mətaɡi uritoɡə rɨskəmter, nənə iahərɨpɨn mamhəuvən. Nəpɨn kəru rukurau, nənə iahapirapw ia taon nəha Puteoli.  
\v 14 Ia kwopun nəha kɨmaha iahətoni piəvɨtaha me nepwɨn. Həres pehe kɨmaha i mə tuharə kɨmaha mɨnraha səvəi nəfwakiien kuatia. Kurirə irə iahavən mənamhəuvən fwe ia Rom.  
\v 15 Piəvtaha me fwe Rom, nəpɨn həreɡi mə kɨmaha iahənamuvehe, həier, mhəuvehe tukumaha, mheste maket səvəi Apias mɨne kwopun nəha kɨno nimwə kahar ikɨn kamərəku pen kamapri irə. Nəpɨn Pol rətoni irəha, rɨni tanak tɨ Kumwesən. Rerɨn raɡien.  
\v 16 \x - \xo 28:16 \xt Wok Me 24:23\x*Iahəuvən mhapirapw fwe Rom, nənə kəseni Pol ramarə in əpa irau iaruaɡən kuatia sə ramətui tukwe.   
\p
\v 17 \x - \xo 28:17 \xt Wok Me 25:8\x*Nəpɨn kahar rukurau, Pol rəkwein nəmə asori me səvəi nəkur Isrel me fwe Rom mə tuhəuvehe. Irəha həuvehe, mhousəsɨmwɨn irəha me, nənə Pol rɨni pen tɨ nirəha i mə, “Piak me, iou iapko mhə nari riti, mouraha kɨtaha nəkur Isrel, uə iapko mhə nari riti, mouraha narəien səkɨtaha sə kaha kupwən me həməuvei pehe. Mətə irəha fwe Jerusalem həkwtəmhiri iou, mhəuvei pen iou ia rəɡi nəkur Rom.  
\v 18 \x - \xo 28:18 \xt Wok Me 26:31\x*Nəpɨn nəkur Rom me nəha hənəres raka iou nəresien me rɨpɨk, hənuə tuhəfi raka rəɡɨnraha ia nirak, tɨ nəri nə mə həpkətə mhə nari riti iakɨno rərəha tuhousi əpune iou tukwe.  
\v 19 \x - \xo 28:19 \xt Wok Me 25:11\x*Mətə nəkur Isrel həni mə rekəm. Nənə iakreɡi mə noien nəha səvənraha raməkeikei miou. Iakəres pen iəmə asori səvəi nəkur Rom mə ko in rəseni iou iakuvehe i pwəh Kiɡ Sisa rəkiri nəɡkiariien səiou. Iakəres pen iamɨnhi, mətə səiou riti nəɡkiariien riwən takɨni muəsi nəkur imwak me i.  
\v 20 \x - \xo 28:20 \xt Wok Me 24:15, Wok Me 26:6-7\x*Kɨno iamɨnhi irə ia nirak. Ro pen iakəres mə takətə kɨmiaha ipwet, məɡkiari m kɨmiaha. Iakuə takɨni sas pehe tukumiaha i mə hənərihi iou ia jen i tɨ Kristo, iəmə nəha kɨtaha nəkur Isrel saməmri pen əknekɨn nətərɨɡien səkɨtaha irə mə truvehe.”   
\p
\v 21 Pol rɨni pen pam, nənə irəha həni pen tukwe in mə, “Kɨmaha iahəpkuvehi mhə nəkukuə me nepwɨn sə nəkur Jutia həmərai, mhərhi pehe i tɨ nɨniien ik. Piəvtaha me nepwɨn həiwən həuku pen fwe ikɨn, mhəuvehe, mhəvisau pehe ik uə həməni ərəha ik.  
\v 22 \x - \xo 28:22 \xt Wok Me 24:14\x*Mətə kɨmaha iahokeikei mə tahəreɡi nətərɨɡien səim, tɨ nəri nə mə iahəukurən mə ia kwopun me pam kamhəni ərəha kuse nəfwakiien nəha kamɨni mə Suatuk səvəi Iesu.”  
\v 23 Ro iamɨnhi irə irəha Pol hərkwəpɨn. Nənə ia nəpɨn nəha nəkur Isrel həpɨk həuvehe tɨ Pol ia nimwə nəha ramarə ikɨn. Nənə in rəɡkiari mɨnraha nəpɨn pekɨn. In raməvsini Loa səvəi Moses mɨne nəkukuə me səvəi profet kupwən me, maməɡkiari ia nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə, mamousari mə tro irəha hətoni mə pərhien Iesu in Kristo.  
\v 24 Irəha me nepwɨn həni nɨpərhienien ia nəfe Pol rani, mətə nepwɨn həpkɨni mhə nɨpərhienien irə.  
\v 25 \x - \xo 28:25 \xt Mat 13:14\x*Nənə tɨ nəri nə mə nətərɨɡien səvənraha rɨpkuvehe mhə mo kuatia, irəha həpwəh mənamhəuvən. Nəɡkiariien sampam Pol rɨni pen tɨ nirəha i, in i mə, “Nəɡkiariien sə Nənɨmwɨn Ikinan rɨməuvei pen m Profet Aesea fwe kupwən mə trɨni irapw tɨ kaha kupwən me səkɨmiaha in ratukwatukw a.  
\v 26 Kumwesən rɨməni pen tɨ profet i mɨnuə:  
\q1 ‘Evən mɨni irapw tɨ nərmama me i,  
\q1 mə iou Kumwesən iakamɨni mə,  
\q1 Tihəreɡi, mhəreɡi, mhəreɡi, mətə tɨ nəpɨn riti tihəpkreɡi sas mhə.  
\q2 Tihətoni, mhətoni, mhətoni, mətə tɨ nəpɨn riti tihəpkətə sas mhə.   
\q1
\v 27 Tro iamɨnhi irə, tɨ nəri nə mə reri nərmama me i ruvəskai raka.  
\q2 Hənəsisəɡ raka ia nəkwəreɡɨnraha mɨne nənimenraha.  
\q1 Mətə trɨni mɨnuə həpwəh noien iamɨnha irə,  
\q2 nəfe nəɡhɨn tuhəukurən nətoniien ia nənimenraha  
\q1 nənə mhəreɡi ia nəkwəreɡɨnraha,  
\q2 uə tuhəukurən ia rerɨnraha,  
\q1 nənə mhərari mhəuvehe tukw iou, nənə tako irəha həuvehe mhəsanɨn.’”   
\p
\v 28 \x - \xo 28:28 \xt Sam 67:2, Luk 3:6, Wok Me 13:46, 18:6\x*Pol rarə mɨni mwi mə, “Kɨmiaha tihaməkeikei mhəukurən nəri. Kumwesən rauvehimɨru nərmama me səməme kamhəni nɨpərhienien ia Iesu. Nəɡkiariien sə raməvisau irapw i ruvavən raka tɨ nərmama rɨpko mhə irəha nəkur Isrel. Irəha tuhətərɨɡ irə.”   
\p
\v 29-30 \x - \xo 28:29-30 \xt Wok Me 28:16\x*Pol rarə fwe ikɨn nuk kəru ia nimwə riti sə ramərəku pen, mamapri irə, maməsevər ia nimwə səvənhi tɨ nərmama me pam səməme haməuvehe tukwe.  
\v 31 \x - \xo 28:31 \xt Wok Me 28:23\x*In raməvisau irapw nɨtətə sə Kumwesən ramərɨmənu irə, mamahatən nərmama ia nəɡkiariien amasan səvəi Iesu Kristo, Iərɨmənu səkɨtaha. Nəpɨn Pol raməɡkiari, in rɨpkhekɨr mhə. Iərmama riti riwən rɨnise in.