\id 1PE - Kwamera Translation (after typesetting 0613) \h Fas Pita \toc1 Fas Pita \toc2 Fas Pita \toc3 1Pit \mt1 Fas Pita \imt1 Nəɡkiariien sə rani mə nəfe i nəkukuə \ip Nəkukuə i Pita rɨmərai. Pita in iərmama riti ia twelef nərmama me səvəi Iesu. In rɨmərai nəkukuə i mərhi pen i revən tɨ nakalasia me səməme kamharə parei fwe profens riti səvəi Rom kani mə Esia Maenor. Pita rokeikei mə truvehi utə nətərɨɡien səvənraha tɨ nəri nə mə nərmama me nepwɨn kamhometə irəha tɨ nahatətəien səvənraha. Pita rokeikei mə rerɨnraha tramrhi mə Iesu rokeikei pɨk irəha, nənə muvehi nəmisəien tɨ nirəha. Irəha tuhəkurirə noien səvəi Iesu. Irəha tuho iamɨnha irə tɨ nəri nə mə Kumwesən rɨmərfi irəha mə irəha nərmama me səvənhi nənə Iesu remhə tɨ nirəha. Pita rɨni pen tɨ nirəha mə tuhaməkeikei mharə ia narəien sə ro ikinan. In rɨni pen mwi tɨ nirəha mə ia tɨprənə i nərəhaien rasori, mətə tuhaməkeikei mhərer əknekɨn, mho nətərɨɡien səvənraha rəpwəmwɨs, mhəmri pen əknekɨn nətərɨɡien səvənraha ia Kumwesən, nənə mheitenhi narimnari amasan me səməme tuhəpkuvehe kurirə. \c 1 \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xt Jem 1:1, 2Tim 1:15\x*Iou Pita, iou aposol riti səvəi Iesu Kristo. \p Iakamrai nəkukuə i rauvehe tukumiaha nərmama pwɨspwɨs me səməme hiamarə kɨrkɨri ia profens me i Pontas, mɨne Kalesia, mɨne Kapatosia, mɨne Esia, mɨne Pitinia. \v 2 \x - \xo 1:2 \xt Rom 8:29, 2Tes 2:13, Hip 12:24\x*Kɨmiaha i nərmama Kumwesən rɨmərfi kɨmiaha resi pen nətərɨɡien səvənhi sə in ruvəukurən raka fwe kupwən. In rɨmərfi kɨmiaha mə Nənɨmwɨn səvənhi tro kɨmiaha hiəuvehe mhəmher, mho nəkur ikinan me səvənhi, nənə, tihəuvehe mho nəkwai Iesu Kristo, tukəfwiəfwi kɨmiaha ia nɨten. \p Nəfwakiien səiou mə Kumwesən trəriari pehe namasanien mɨne nəmərinuien rasori mwi m kɨmiaha. \s1 Pwəh səɡnəɡɨni Kumwesən tɨ nɨmɨruien vi \p \v 3 \x - \xo 1:3 \xt 2Kor 1:3\x*Pwəh səɡnəɡɨni Kumwesən i in Kumwesən mɨne Tata səvəi Iərɨmənu səkɨtaha Iesu Kristo! Napiien səvənhi rasori tukutaha. In ro kɨtaha sətui mwi ia nɨmɨruien vi, nənə, mo kɨtaha səmri pen əknekɨn nətərɨɡien səkɨtaha irə. In ro iamɨnha irə nəpɨn ro Iesu Kristo rətui mwi ia nemhəien səvənhi. \v 4 \x - \xo 1:4 \xt Kol 1:12\x*Kumwesən ro kɨtaha sətui mwi mə tsəuvehi nautə amasan me in truvei pen m nərmama me səvənhi. Nautə amasan me nəha ko həpkɨmərɨr mhə, mhəpkəmkemɨk mhə, nənə nukuraanien səvənraha ko rɨpkiwən mhə. Kɨnəmri amasan nautə me nəha fwe ia neiai tukuvei pehe m kɨmiaha. \v 5 \x - \xo 1:5 \xt Jon 10:28, 17:11\x*Kɨmiaha nərmama səməme Kumwesən ro tukuahaɡ kɨmiaha ia nɨskaiien səvənhi tɨ nəri nə mə hiamahatətə irə. In trətui amasan tukumiaha meste tihəuvehi nɨmɨruien vi sə kɨnəpnəpenə raka irə tukətoni rier pehe ia nəpɨn sampam. \v 6 \x - \xo 1:6 \xt 1Tes 5:10, Jem 1:2\x*Ramasan mə rerɨmiaha raɡien tɨ narimnari me i. Mətə təkwtəkwuni rosi narimnari me səpəmsəpə tuhəuvehe mho nəmisəien m kɨmiaha ia nəpɨn ouihi a. \v 7 \x - \xo 1:7 \xt Job 23:10, Prov 17:3, Aes 48:10, Sek 13:9, Mal 3:3, Jem 1:3\x*Narimnari me i kamhəuvehe trahatən pen mə kɨmiaha hiamahatətə pərhien. Aean i kol, nəri auər a mə trɨpkiwən mwi nəpɨn riti, mətə nərmama tuhaməkeikei mhəuvani ia napw tɨ nətə sasien mə in kol pərhien uə rekəm. Ia noien nəha rəmwhen a mwi nahatətəien səkɨmiaha sə ramasan məpi raka kol, tukaməkeikei ko kɨmiaha həreɡi nəmisəien me tɨ nətə sasien mə hiamahatətə pərhien uə rekəm. Nənə mə hiamahatətə pərhien, nəpɨn tukətoni Iesu Kristo rier pehe irə, Kumwesən trəɡnəɡɨn kɨmiaha, muvehi utə nəɡhɨmiaha, nənə, muvei pehe nɨsiaiien m kɨmiaha. \v 8 \x - \xo 1:8 \xt Jon 20:29, 2Kor 5:7\x*Nəri auər a mə hiəpkətoni mhə Iesu Kristo, mətə hiokeikei in. Nənə nəri auər a hiəpkətoni mhə nəha təkwtəkwuni, mətə hiaməni nɨpərhienien irə, nənə, mamhaɡien. Naɡienien nəha hiamreɡi rasori pɨk anan iərmama riti ko rɨpkɨni mhə ia nəɡkiariien. \v 9 \x - \xo 1:9 \xt Rom 6:22\x*Rerɨmiaha ramaɡien iamɨnha irə tɨ nəri nə mə hiaməuvehi nəri i sə hiamahatətə irə, in i mə Kumwesən truvehimɨru kɨmiaha. \p \v 10 \x - \xo 1:10 \xt Mat 13:16-17\x*Profet kupwən me hamətui ia suatuk i Kumwesən truvehimɨru nərmama irə, nənə mamhəres mə tukəfo irə. Ia nəɡkiariien sə Kumwesən rɨməuvei pen mɨnraha, irəha həni irapw mə Kumwesən trasitu ia kɨmiaha ia namasanien səvənhi. \v 11 \x - \xo 1:11 \xt Sam 22, Aes 53, Luk 24:26-27\x*Nəpɨn Nənɨmwɨn səvəi Kristo sə ramarə ia nirəha rɨməkupwən mɨni irapw nəmisəien me səməme Kristo trɨreɡi ia nɨpwran mɨne nasoriien sə tukuvei pen min truvehe kurirə, profet me haməmwur mə tuhəukurən mə nəfe suatuk mɨne nəfe nəpɨn narimnari me nəha tuhəier pehe. \v 12 \x - \xo 1:12 \xt Efes 3:10\x*Kumwesən rɨno pui pen m profet me nəha mə nəɡkiariien me səməme irəha kamhəni həpkəɡkiari mhə ia nəpɨn səvənraha mə trasitu ia nirəha, mətə haməɡkiari ia nəpɨn səkɨmiaha trasitu ia kɨmiaha. Narimnari me i profet kupwən me həməni təkwtəkwuni hiəuvəreɡi raka rɨməuku pen ia tərhui nərmama səməme hənəvisau nəɡkiariien amasan səvəi Kristo m kɨmaha. Nəɡkiariien səvənraha rɨməuku pen ia Nənɨmwɨn Ikinan sə Kumwesən rərhi pehe i. Narimnari me i naɡelo me irəha mwi hokeikei mə tuhətoni mhəukurən. \s1 Kumwesən sə rɨnəkwein kɨmiaha in iəmə ikinan, in rəmher \p \v 13 Ro pen tihaməkeikei mho nətərɨɡien səkɨmiaha rərer mwatuk tɨ noien wok, mho nətərɨɡien səkɨmiaha pwəh rukurən amasan. Tihəmri pen əknekɨn nətərɨɡien səkɨmiaha ia namasanien sə Kumwesən truvei pehe m kɨmiaha nəpɨn tukətoni Iesu Kristo rier pehe. \v 14 \x - \xo 1:14 \xt Rom 12:2, Efes 2:3, 4:17-18\x*Tiho nəkwai Kumwesən rəmwhen ia nəkwərhakwərha me səməme kamho nəkwai tata me. Fwe kupwən kɨmiaha hiəreirei nari, nənə mamho noien ərəha me səməme rerɨmiaha rokeikei pɨk. Mətə təkwtəkwuni tihəpwəh nəseniien ia nətərɨɡien me nəha ravi raka mwi kɨmiaha. \v 15 Kumwesən sə rɨnəkwein ia kɨmiaha in Iəmə ikinan, in rəmher. Ro iamɨnhi irə kɨmiaha mwi tihaməkeikei mho kɨmiaha nəkur ikinan me, mhəmher ia narimnari me pam səməme hiamo. \v 16 \x - \xo 1:16 \xt Lev 11:44-45, Mat 5:48\x*Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə Nəkukuə Ikinan rani mə, “Tihaməkeikei mho kɨmiaha nəkur ikinan me, mhəmher, tɨ nəri nə mə iou Iəmə ikinan iakəmher.” \p \v 17 \x - \xo 1:17 \xt Mat 6:9, Rom 2:11, 2Tim 4:14, Rev 2:23\x*Kɨmiaha hiaməkwein Kumwesən mə “Tata.” Mətə in Kumwesən ramo rəmnəmwhen ia nərmama me pam. Trərpwɨn noien me səvənraha tresi pen atukwatukw nəfe irəha həno. Ro iamɨnhi irə mɨne, nəpɨn kɨmiaha hiamarə ihi ia təkure tɨprənə i, tihaməkeikei mhehekɨr in, mamho noien sə ramasan. \v 18 \x - \xo 1:18 \xt 1Kor 6:20\x*Kɨmiaha hiəukurən mə kɨneivinari ia kɨmiaha hiəuvəier raka ia narəien ərəha nəha kaha kupwən me səkɨmiaha həməuvei pehe m kɨmiaha. Mətə kɨpkərəku raka mhə kɨmiaha ia nari riti sə truvehe mərəha məmwhen ia kol mɨne silva, \v 19 \x - \xo 1:19 \xt Wok Me 20:28, Hip 9:12-14, 1Tes 1:2\x*rekəm. Mətə kɨnərəku raka kɨmiaha ia nɨte Kristo in nəri keikei ramasan pɨk. Kristo in rəmwhen ia kwəti sipsip sə ratukwatukw pam, nemhəien uə nərəhaien riwən anan irə. \v 20 \x - \xo 1:20 \xt Wok Me 2:23, Efes 1:4\x*Kumwesən ruvərfi raka in fwe tui nəpɨn tɨprənə ramiwən ihi, nənə təkwtəkwuni rɨpko mhə tui nəpɨn sampam ruvehe kətoni in rier pehe masitu ia kɨmiaha. \v 21 \x - \xo 1:21 \xt Jon 14:6, Rom 4:24, 5:1-2, Rom 10:9\x*Ia Kristo kɨmiaha hiaməni nɨpərhienien ia Kumwesən sə rɨno in rətui mwi ia nemhəien səvənhi nənə muvei pen nasoriien min. Ro iamɨnhi irə Iəmə sə hiamahatətə irə, mamhəmri pen əknekɨn nətərɨɡien səkɨmiaha irə, in i Kumwesən. \p \v 22 \x - \xo 1:22 \xt Jon 13:34, Rom 12:10\x*Kɨmiaha hiamesi pen nəɡkiariien sə ro nɨpərhienien mamhokeikei pərhien piəvtaha me. Ia noien nəha hiənəpərhi raka nɨmɨruien me səkɨmiaha həmher. Mətə kɨmiaha tihaməkeikei mhərɨpɨn mamhokeikei pərhien kɨmiaha me ia rerɨmiaha pam. \v 23 \x - \xo 1:23 \xt Jon 1:13, Hip 4:12\x*Kɨmiaha hiənətui mwi rəmwhen nəkwərhakwərha me, nənə, nɨmɨruien vi sə hiənətui mwi irə rɨpkuku pen mhə tɨ tata riti sə tremhə, mətə ruku pen tɨ Tata riti sə trɨpkemhə mhə. Nəɡkiariien səvəi Kumwesən sə ramɨru mamarə rerɨn rɨno kɨmiaha hiətui mwi. \v 24 \x - \xo 1:24 \xt Jem 1:10-11\x*Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə Nəkukuə Ikinan rani mə, \q1 “Nərmama me pam həmwhen ia nurhi, \q2 nənə namasanien səvənraha rəmwhen ia tihi nurhi. \q1 Nurhi nəha ramaukei, nənə tihin me kamhəsas, \q2 \v 25 mətə Nəɡkiariien səvəi Iərɨmənu ramarə ia nuk nuk me.” \m Nənə in i nəɡkiariien sə kɨnəvisau m kɨmiaha. \c 2 \p \v 1 \x - \xo 2:1 \xt Efes 4:22, Jem 1:21\x*Ro pen kɨmiaha tihaməkeikei mhəpwəh noien ərəha me pam. Tihəpwəh mwi neikuəien, mhəpwəh mwi noien nətərɨɡien səkɨmiaha ro kəru. Tihəpwəh mwi nəmwəkien ia kɨmiaha me, mhəpwəh mwi nɨniien nɨkaremiaha me. \v 2 \x - \xo 2:2 \xt Mat 18:3, 1Kor 3:2\x*Kɨmiaha tihaməkeikei mhəuvehe mhokeikei pɨk nəɡkiariien səvəi Kumwesən sə rəmher mhəmwhen iəkunouihi əmtəmetə me i kamhasək mə tuhesɨs. Nəɡkiariien i tro kɨmiaha hiəuvehe mhəpwinari, nənə, Kumwesən ruvehimɨru kɨmiaha. \v 3 \x - \xo 2:3 \xt Sam 34:8\x*Nəkukuə Ikinan rani mə, “Kɨmiaha hiənani əɡhan namasanien səvəi Iərɨmənu mhətoni mə ramasan pɨk anan.” \s1 Kristo in kəruəterei mɨru \p \v 4 \x - \xo 2:4 \xt Mat 21:42, Aes 28:16\x*Həuvehe tɨ Kristo. In nəha kəruəterei mɨru nəha nərmama me həni mə rərəha, mhəpwəh, mətə ia nəmri Kumwesən in kəruəterei keikei anan sə in rɨmərfi. \v 5 \x - \xo 2:5 \xt Efes 2:21-22, Eks 19:6, Aes 61:6, Rev 1:6, Rom 12:1\x*Kɨmiaha mwi hiəmwhen ia kəruəterei mɨru me kauvrhəkɨn nimwə ia nirəha, nimwə sə Nənɨmwɨn ramarə irə. Ia nimwə nəha, kɨmiaha hiəmwhən ia pris ikinan me kamhousi əpune nərimɨru me mamhəuvei pen m Kumwesən. Mətə narimnari me səməme kɨmiaha hiaməuvei pen rɨpko mhə nɨpwrai nari mətə kwa nənɨmwɨn. Nənə Kumwesən raməkwein amasan ia narimnari me nəha hiaməuvei pen min tɨ nəri nə mə hiaməuvei pen ia nəɡhi Iesu Kristo. \v 6 \x - \xo 2:6 \xt Rom 9:33, Efes 2:20\x*Rəmwhen ia Nəkukuə Ikinan rani mə, \q1 “Hətoni ro. Iakaməmri kəruəterei riti fwe Saeon,\f + \fr 2:6 \ft Seaon in Jerusalem\f* \q2 in kəruəterei keikei anan sə iou iakɨmərfi, kəruəterei nəha tukostat kuvrhəkɨn nimwə irə, \q1 nənə iərmama sə trɨni nɨpərhienien irə, in trɨpkaurɨs mhə.” \m \v 7 \x - \xo 2:7 \xt Mat 21:42\x*Ro iamɨnhi irə, kəruəterei nəha in nəri keikei tukumiaha nərmama səməme hiaməni nɨpərhienien irə, mətə nərmama səməme həpkɨni mhə nɨpərhienien irə, kəruəterei nəha rəmwhen ia nəɡkiariien i ia Nəkukuə Ikinan rani mə, \q1 “Kəruəterei nəha nəmə kamhəuvrhəkɨn nimwə hənuə rərəha, mhəpwəh, \q2 təkwtəkwuni nəha ruvəuvehe mɨno kəruəterei sə rəpi raka pam kəruəterei me, məkwtəmhiri əknekɨn pam nimwə.” \m \v 8 \x - \xo 2:8 \xt Rom 9:33\x*Nənə Nəkukuə Ikinan rani mwi mə, \q1 “In i kəruəterei riti sə nərmama tuhapəti irə, \q2 mɨne kəpwier sə tro irəha həmwei” \m Irəha kamhapəti irə tɨ nəri nə mə kamhərui nəɡkiariien səvəi Kumwesən mamhesi pen a nəfe Kumwesən ruvəukurən raka fwe kupwən məmri mə tuho. \p \v 9 \x - \xo 2:9 \xt Aes 9:2, Aes 40:20-21, 1Tes 2:5, Taet 2:14, Wok Me 26:18, Efes 5:8\x*Mətə kɨmiaha nərmama ia kwənəkwus i Kumwesən rɨmərfi kɨmiaha, kɨmiaha pris me səvəi kiɡ, kɨmiaha nərmama ikinan me ia kusen kuatia, kɨmiaha nərmama me səvəi Kumwesən əpa. Kɨno kɨmiaha iamɨnha irə mə kɨmiaha hiəukurən nɨni irapwien narimnari amasan me Kumwesən rɨno. In rɨnəkwein ia kɨmiaha mə tiharaka ia nəpitəvien mhəuvehe ia nukuraanien amasan səvənhi. \v 10 \x - \xo 2:10 \xt Rom 9:25\x*Fwe kupwən, kɨmiaha nərmama auər a me, mətə təkwtəkwuni kɨmiaha nərmama me səvəi Kumwesən. Fwe kupwən, kɨmiaha nərmama napiien səvəi Kumwesən riwən tukumiaha, mətə təkwtəkwuni kɨmiaha nərmama napiien səvənhi ramarə tukumiaha. \p \v 11 \x - \xo 2:11 \xt Sam 39:12, Kal 5:17,24, Jem 4:1\x*Nərmama keikei me, kɨmiaha hiəmwhen iəpwɨspwɨs me mɨne nərmama imwənraha riwən ia tɨprənə i. Ro pen iakani pehe tukumiaha i mə tihəpwəh nəseniien noien ərəha me nəha nɨpwramiaha rokeikei pɨk səməme kamharuaɡən ia nəpɨn me mə tuhouraha nɨmɨruien səkɨmiaha. \v 12 \x - \xo 2:12 \xt Mat 5:16, Luk 19:44\x*Təkwtəkwuni nərmama səməme həreirei Iərɨmənu kamhəni ərəha kɨmiaha mə kɨmiaha nəkur ərəha me. Ro iamɨnhi irə narəien səkɨmiaha hiamarə irə ia nənimenraha traməkeikei matukwatukw, pwəh irəha hətoni noien amasan me səkɨmiaha, nənə mhəuvehi utə nəɡhi Kumwesən ia nəpɨn nəha in truvehe irə. \s1 Nərmama me səvəi Iesu Kristo tuhaməkeikei mhəsiai nərmama səməme kamhərɨmənu \p \v 13 \x - \xo 2:13 \xt Taet 3:1\x*Tɨ nəri nə mə kɨmiaha nərmama me səvəi Iərɨmənu səkɨtaha, tihaməkeikei mhəsiai nərmama me pam səməme haməuvehi nasoriien mamhərɨmənu. Tihəsiai ia kiɡ sə in rasori anan, \v 14 mhəsiai mwi ia nəmə asori me səməme in ramərhi irapw irəha kamhərɨmənu ia nəɡhɨn. Nəmə asori me nəha, kiɡ ramərhi irapw irəha mə tuho nəmisəien m nərmama səməme kamho noien ərəha, nənə mhəɡnəɡɨni səməme kamho noien amasan. \v 15 \x - \xo 2:15 \xt 1Pit 3:16\x*Kɨmiaha tihaməkeikei mhəsiai nəmə asori me pam tɨ nəri nə mə Kumwesən rokeikei mə noien amasan me səkɨmiaha trəsisəɡ tərhui nərmama me i həreirei nari. Pwəh irəha həpwəh mwi nɨniien nəɡkiariien arməri me. \v 16 \x - \xo 2:16 \xt Kal 5:13\x*Ramasan mə hiamarə mhəmwhen ia nərmama kɨneivinari ia nirəha, mətə tihəpwəh nɨniien mə, “Eh, kɨneivinari ia nirak. Iakukurən noien nəfe noien ərəha iakokeikei.” Kɨmiaha tihaməkeikei mamharə mhəmwhen ia iotukwininari me səvəi Kumwesən. \v 17 \x - \xo 2:17 \xt Rom 12:10, Prov 24:21, Mat 22:21\x*Tihəsiai nərmama me pam. Tihokeikei piəvtaha me, nənə tihəhekɨr mhəsiai Kumwesən, nənə tihəsiai kiɡ sə ramərɨmənu. \p \v 18 \x - \xo 2:18 \xt Efes 6:5\x*Kɨmiaha slef me, tihaməkeikei mho nəkwai nəmə asori me səkɨmiaha, nənə mhəuvei pen nɨsiaien mɨnraha. Tiho iamɨnhi irə mɨnraha pam, nəmə asori me səməme kamho rɨməru mamasan m kɨmiaha mɨne nəmə asori me səməme kamho noien skai me m kɨmiaha. \v 19 Rəfo hiamo a narimnari me səməme hatukwatukw mətə nəmə asori me səkɨmiaha kamho rərəha ia kɨmiaha? Trɨni mɨnuə hiəukurau ia nəpɨn skai me nəha, mamhəti pen a m Kumwesən, Kumwesən trəkwein amasan ia kɨmiaha. \v 20 \x - \xo 2:20 \xt 1Pit 3:14,17, 1Tes 4:14\x*Trɨni mɨnuə hiamo noien ərəha, kamo nəmisəien m kɨmiaha tukwe, hiamo nətərɨɡien səkɨmiaha rəpwəmwɨs tɨ nuvehiien nəmisəien nəha, noien nəha ko kəpwəh nəɡnəɡɨniien kɨmiaha tukwe. Mətə mə kɨmiaha hiamo a noien amasan, nənə kamo nəmisəien m kɨmiaha tukwe, Kumwesən trəkwein amasan ia kɨmiaha trɨni mɨnuə hio nətərɨɡien səkɨmiaha rəpwəmwɨs tɨ nuvehiien nəmisəien nəha. \v 21 \x - \xo 2:21 \xt Mat 16:24, Jon 13:15\x*Kumwesən rɨnəkwein ia kɨmiaha mə tihəuvehi nəmisəien, tɨ nəri nə mə Kristo in mwi rɨməuvehi nəmisəien tukumiaha. In rɨməkupwən mahatən noien atukwatukw nəha mə kɨmiaha tihesi pen a təmwheki nɨsun. \v 22 \x - \xo 2:22 \xt Jon 8:46\x*Nəkukuə Ikinan rani mə, \q1 “In rɨpko mhə noien ərəha riti, \q2 kɨpkreɡi mhə neikuəien riti ia tərhun.” \m \v 23 \x - \xo 2:23 \xt Aes 53:7, 1Tes 3:9\x*Nəpɨn nərmama həni nəɡkiariien ərəha irə, mətə in rɨpkəski mhə irəha. Nəpɨn in rɨreɡi nəmisəien ia nɨpwran, mətə in rɨpkɨni mhə mə trərpwɨn tai nərəhaien. Mətə rɨnəmri pen narimnari me pam ia rəɡi Kumwesən sə raməkiri atukwatukw nari. \v 24 \x - \xo 2:24 \xt Hip 9:28, Rom 6:2,11, Aes 53:5\x*In rɨməuvehi noien ərəha me səkɨtaha ia nɨpwran ia nei kamarkuaui mə ia nɨkaren səvəi noien ərəha kɨtaha tsemhə nənə ia nɨmɨruien səkɨtaha tsamo noien atukwatukw. Nəmisəien me səvənhi rɨməreɡi ia nɨpwran rɨno kɨmiaha hiəuvehe mhəsanɨn. \v 25 \x - \xo 2:25 \xt Aes 53:6, Esik 34:5-6, Mat 9:36, Jon 10:14\x*Fwe kupwən kɨmiaha hiəmwhen ia sipsip me səməme hənəruei, mətə təkwtəkwuni kərari ia kɨmiaha hiəvərərɨɡ mhəuvəuvehe tɨ Iərmama ramətui tɨ sipsip me, in i Iərmama ramətui tɨ nɨmɨruien səkɨmiaha. \c 3 \s1 Nɨpran mɨne nərman me səvənraha \p \v 1 \x - \xo 3:1 \xt Taet 2:5\x*Ia noien a mwi nəha, kɨmiaha nɨpran me tihaməkeikei mhəsiai nərman me səkɨmiaha. Nənə trɨni mɨnuə irəha nepwɨn həpkɨni mhə nɨpərhienien ia nəɡkiariien səvəi Kumwesən, mətə noien a səkɨmiaha truvi irəha həuvehe mhahatətə. Noien səkɨmiaha rəmwhen məpi raka mə hiəɡkiari mɨnraha. \v 2 Nəpɨn irəha hətoni mə noien səkɨmaha rəmher, hiaməsiai irəha, nənə noien nəha truvi irəha həuvehe mahatətə. \v 3 \x - \xo 3:3 \xt 1Tim 2:9\x*Rərəha mə hiamasan pen ia nɨpwramiaha iruə ia noien nəha sə hiamərəri nɨmwai nukwənemiaha, mamhəuvei pen marəmarə me kɨno ia kol mɨne tɨnari amasan me. \v 4 Mətə tihamasan pen imwə ia rerɨmiaha sə kɨpkətoni mhə. Ramasan mə tihəuvehe mho nɨpran səməme nətərɨɡien səkɨmiaha rəpou mafafa. Noien iamɨnha irə ramasan anan ia nəmri Kumwesən mɨpkiwən mhə. \v 5 In i noien səvəi nɨpran ikinan me fwe kupwən səməme hənəmri pen əknekɨn nətərɨɡien səvənraha ia Kumwesən. Irəha hənaməsiai nərman me səvənraha, nənə ia noien nəha hənamamasan pen ia rerɨnraha. \v 6 \x - \xo 3:6 \xt Jen 18:12\x*Rəmwhen ia Sera, in rɨno nəkwai Epraham, nənə maməkwein in mə iəmə asori səvənhi. Nənə kɨmiaha nɨpwnəti Sera me trɨni mɨnuə hiamo noien amasan, mhəpkehekɨr mhə nari riti sə ramo nehekɨrien. \p \v 7 \x - \xo 3:7 \xt Efes 5:25\x*Ia noien a mwi nəha, kɨmiaha nərman me tihaməkeikei mharə kɨmiaha nɨkare rəɡɨmiaha me, mhəukurən mə irəha pran nɨskaiien səvənraha rɨpkɨskai pɨk mhə rəmwhen ia iərman. Kɨmiaha tihaməkeikei mhəuvei pen nɨsiaiien mɨnraha, tɨ nəri nə mə kɨmiaha mɨnraha tihəuvehi pəri nəri amasan i nɨmɨruien rerɨn. Tiho iamɨnha irə pwəh nari riti trəpwəh nəsisəɡien nəfwakiien me səkɨmiaha \s1 Nəmisəien kamreɡi tɨ noien amasan \p \v 8 Nəɡkiariien sampam. Kɨmiaha pam tihaməkeikei mho nətərɨɡien səkɨmiaha ruvehe mo kuatia, tihapi kɨmiaha me, mhokeikei kɨmiaha me, mho rerɨmiaha rɨməru tukumiaha me, mhəuvehi irapw nətərɨɡien səkɨmiaha. \v 9 \x - \xo 3:9 \xt Mat 5:44, 1Tes 5:15, 1Pit 2:23\x*Trɨni mɨnuə nərmama kamho rərəha ia kɨmiaha, mətə tihəpwəh nərpwɨnien tai nərəhaien. Trɨni mɨnuə nərmama hai m kɨmiaha, mətə tihəpwəh nərpwɨnien. Mətə tihəkwein amasan a ia nirəha. Tiho iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə Kumwesən rɨnəkwein kɨmiaha mə tiho noien nəha, mə hiəuvehi namasanien səvənhi. \v 10 Nəkukuə Ikinan rani mə, \q1 “Iərmama sə rokeikei nɨmɨruien amasan, \q2 nənə mokeikei mə trɨreɡi ramasan ia nəpɨn me pam, \q1 in traməkeikei məpwəh nɨniien mwi nəɡkiariien ərəha me ia nəramɨn, \q2 məpwəh mwi neikuəien ia tərhun. \q1 \v 11 In traməkeikei mɨrərɨɡ ia noien ərəha me səvənhi, nənə mo a narimnari amasan me. \q2 In traməkeikei mətui suatuk səvəi nəmərinuien, nənə mukurirə i. \q1 \v 12 In traməkeikei mo iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə Iərɨmənu ramətoni amasan nərmama səməme hatukwatukw, \q2 nənə mamətərɨɡ amasan ia nəfwakiien səvənraha, \q1 mətə in raməmwəki səməme kamho noien ərəha.” \m \v 13 Trɨni mɨnuə hiəskai pɨk tɨ noien amasan me, sin trouraha kɨmiaha? Iərmama riti riwən! \v 14 \x - \xo 3:14 \xt Aes 8:12-13, Mat 5:10, 1Tes 2:20, 4:14\x*Mətə trɨni mɨnuə nəpɨn me nepwɨn nərmama kamho kɨmiaha hiamreɡi rərəha ia nɨpwramiaha tɨ noien atukwatukw səkɨmiaha, mətə ia nətərɨɡien səkɨmiaha, kɨmiaha tihəreɡi ramasan. Tihəpwəh nehekɨrien ia nirəha, mhəpwəh nətərɨɡ pɨkien. \v 15 Mətə ia rerɨmiaha tihəsiai Kristo mə in Iərɨmənu səkɨmiaha. Tihərer mwatuk ia nəpɨn me pam tɨ nɨrɨpwenien nəɡkiariien səvəi nɨsəməme nəha nərmama səməme tuhəres ia kɨmiaha mə rəfo hiaməmri pen əknekɨn nətərɨɡien səkɨmiaha ia Iesu. \v 16 \x - \xo 3:16 \xt 1Tes 2:12\x*Mətə tihəɡkiari məru mɨnraha ia nɨsiaiien, mhəpwəh noien nari riti sə tro hiəreɡi fwe ia rerɨmiaha mə hiəno nərəhaien. Tiho əpa noien amasan me tɨ nəri nə mə kɨmiaha nərmama me səvəi Kristo. Trɨni mɨnuə hiamo iamɨnhi irə nərmama me i kamhəni nɨkaremiaha mə noien səkɨmiaha rərəha tuhaurɨs tɨ nəɡkiariien ərəha me səvənraha. \v 17 \x - \xo 3:17 \xt 1Tes 2:20\x*Trɨni mɨnuə ia nətərɨɡien səvəi Kumwesən mə hiaməuvehi nəmisəien tɨ noien amasan me səkɨmiaha, ramasan pɨk anan mwi məpi raka mə hiaməuvehi nəmisəien tɨ noien ərəha me səkɨmiaha. \v 18 \x - \xo 3:18 \xt Rom 6:10, Efes 2:18\x*Ro iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə Kristo rɨmamhə tɨ noien ərəha me. Rɨmamhə nəpɨn kuatia a rɨnəmwhen. Ko rɨpkemhə mhə mwi ia nəpɨn riti. In iərmama atukwatukw anan, mətə rɨmamhə tɨ nərmama həpkatukwatukw mhə mə truvehi kɨmiaha hiəuvən tɨ Kumwesən. Hənousi əpune in nənə nɨpwran remhə, mətə Nənɨmwɨn ro in rətui mwi ia nemhəien səvənhi, \v 19 nənə ia nɨskaiien səvəi Nənɨmwɨn nəha in revən mɨni irapw nəɡkiariien riti tɨ nənɨmwɨn me i ia kalapus, \v 20 \x - \xo 3:20 \xt Jen 6-7\x*səməme hənamərui nəkwai Kumwesən fwe kupwən anan nəpɨn Kumwesən ramo nətərɨɡien səvənhi raməpwəmwɨs mameitenhi ia nəpɨn Noa rɨnauvrhəkɨn nɨtətə. Nərmama eit a, irəha kamhəmak ia nəkwai nɨtətə, Kumwesən rɨməuvehimɨru irəha ia nui. \v 21 \x - \xo 3:21 \xt Hip 10:22\x*Nui nəha, in nə nənɨmwi paptaes sə rauvehimɨru kɨmiaha nəha təkwtəkwuni. Paptaes i rɨpko mhə nɨpwran i mə rɨnaikuas raka nəmtɨɡei ia nɨpwrai iərmama, mətə nɨpwran mə hiəres Kumwesən mə rerɨmiaha truvehe mamasan məmher. Paptaes nəha rukurən nuvehimɨruien kɨmiaha iamɨnha irə tɨ nəri nə mə Iesu Kristo rɨnətui mwi ia nemhəien səvənhi. \v 22 \x - \xo 3:22 \xt Mat 22:44, Efes 1:20-21\x*Iesu nəha, in ruvavən raka fwe ia neiai, maməkure ia nɨkare Kumwesən mwatuk, naɡelo me, mɨne nənɨmwɨn me səməme kamhəuvehi nasoriien mɨne nɨskaiien kamhəsiai in, mamho nəkwan. \c 4 \s1 Narəien kamarə irə kamesi pen nəkwai Kumwesən \p \v 1 \x - \xo 4:1 \xt Rom 6:2,7\x*Nəpɨn Kristo ramarə ia tɨprənə i, in rɨreɡi nəmisəien ia nɨpwran. Ro pen kɨmiaha mwi tihaməkeikei mhəuvehi nətərɨɡien rəmwhen ia səvənhi mə tro kɨmiaha hiəskai, tɨ nəri nə mə nərmama səməme kamhəreɡi nəmisəien ia nɨpwranraha rəmwhen ia Kristo, irəha həpwəh mwi noien noien ərəha. \v 2 \x - \xo 4:2 \xt 1Jon 2:16\x*Ro pen nəpɨn hiamarə ia tɨprənə i, tihəpwəh nesi penien noien ərəha me səməme rerɨmiaha rokeikei, mətə tihesi pen suatuk səvəi noien nəkwai Kumwesən. \v 3 \x - \xo 4:3 \xt Efes 2:2-3\x*Nəpɨn sə ruvəuvehe muvəukurau raka hiənarə irə rɨnəpwəmwɨs mɨnəmwhen. Ia nəpɨn nəha kɨmiaha hiənamo noien ərəha me səməme nərmama həreirei Kumwesən hokeikei pɨk. Hiaməiri əpnapen kɨmiaha me, mamho noien ərəha me nɨpwramiaha rokeikei, mamhənɨmwi nənɨmwiien skai mamhakonə irə, mamhətui pɨk nərəhaien, mamho lafet ərəha me, nənə mamhəfwaki m nənɨmwi nari me noien i in noien ərəha anan. \v 4 Ipwet mɨne nərmama me nəha həreirei Kumwesən nənimenraha ramier tɨ nəri nə mə kɨmiaha tihəpkaiu mhə mhəuvən kɨmiaha mɨnraha, mhəpko mhə noien ərəha me sə rasori pɨk anan. Nənə irəha kamhəni ərəha kɨmiaha tukwe. \v 5 \x - \xo 4:5 \xt Wok Me 10:42\x*Mətə irəha tuhaməkeikei mhəni irapw tɨ Kumwesən mə hənəfarə irə. In ramərer mwatuk mə trəkiri nərmama həuvamhə mɨne səməme kamhəmɨru. \v 6 \x - \xo 4:6 \xt Rom 8:10, 1Kor 5:5\x*Ro pen kɨnəvisau raka mwi nəɡkiariien amasan səvəi Kristo m nərmama səməme həuvamhə, mə nəri auər a haməuvehi nərpwɨnien ia nɨpwranraha mhemhə rəmwhen ia nərmama pam, mətə ia nənɨmwɨnraha kamharə mamhesi pen nəkwai Kumwesən. \p \v 7 \x - \xo 4:7 \xt Rom 13:11-12, 1Kor 10:11, 1Jon 2:18\x*Nəpɨn sə narimnari me pam tuhəiwən irə ruvəuvehe ipaka. Ro pen tihəpwəh nakonəien ia nənɨmwiien skai. Nətərɨɡien səkɨmiaha traməkeikei məmak amasan mə hiəukurən nəfwakiien. \v 8 \x - \xo 4:8 \xt 1Pit 1:22, Jem 5:20\x*Nəri sə tihəkupwən mho in i tihaməkeikei mhokeikei kɨmiaha me ia rerɨmiaha pam tɨ nəri nə mə nokeikeiien ramousəman noien ərəha me həpɨk hiəpkətoni mhə. \v 9 \x - \xo 4:9 \xt Hip 13:2\x*Ramasan mə tihəsevər ia rukwənu me səkɨmiaha tukumiaha me, mhəpwəh nəɡkiari əɡkiari pɨkien tukwe. \v 10 \x - \xo 4:10 \xt Rom 12:6-8\x*Kɨmiaha kuatia kuatia hiaməuvehi nari riti sə Kumwesən rɨməuvei pehe m kɨmiaha ramo hiamskai tɨ noien wok səvənhi. Ro iamɨnhi irə tihaməkeikei mho rəmwhen ia iotukwininari sə ramətui amasan tɨ nautə səvəi iəmə asori səvənhi, nənə, mhəuvehi namasanien me i səpəmsəpə Kumwesən rɨnəriari pehe, mhasitu ia kɨmiaha me irə. \v 11 \x - \xo 4:11 \xt 1Kor 10:31\x*Trɨni mɨnuə kɨmiaha riti in iərmama səvəi nəvisauien, ramasan mə in trəvisau mɨni irapw nəɡkiariien səvəi Kumwesən. Trɨni mɨnuə kɨmiaha riti in iərmama səvəi nasituien, ramasan mə in trasitu, mo ia nəsanɨnien sə Kumwesən rauvei pen min. Mə kɨmiaha hio iamɨnha irə, nərmama tuhətə narimnari me hiamo nənə mhəɡnəɡɨni Kumwesən tɨ Iesu Kristo. Pwəh nasoriien mɨne nərɨmənuien krauevən tukwe in ia nuk nuk me. Ouəh, pwəh ro iamɨnhi. \s1 Nəmisəien kamo m nərmama me səvəi Iesu Kristo \p \v 12 \x - \xo 4:12 \xt 1Tes 1:6-7\x*Nərmama keikei me. Rərəha mə hiamərkərinari ia nəmisəien i rəmwhen ia napw sə rauvehe tukumiaha nəha təkwtəkwuni mə tro mətə sas ia nahatətəien səkɨmiaha. Hiəukurən mə rɨpko mhə kɨmiaha əpa hiamreɡi nəmisəien me iamɨnha irə. \v 13 \x - \xo 4:13 \xt Wok Me 5:41, Rom 8:17, 2Tim 2:12, Jem 1:2\x*Mətə ramasan mə rerɨmiaha traɡien tɨ nəri nə mə nəmisəien me i hiamreɡi həmwhen a ia səməme Kristo rɨməreɡi. Trɨni mɨnuə hiamo iamɨnhi irə, nənə rerɨmiaha traɡien pɨk anan nəpɨn tukətoni in rier pehe ia nɨskaiien səvənhi. \v 14 \x - \xo 4:14 \xt Sam 89:50-51, 1Tes 2:20\x*Trɨni mɨnuə nərmama kamhəni ərəha kɨmiaha tɨ nəɡhi Kristo, nənə, rerɨmiaha traɡien, tɨ nəri nə mə Nənɨmwɨn asori səvəi Kumwesən ramarə ia kɨmiaha. \v 15 Mətə rərəha mə kɨmiaha riti rousi əpune iərmama, uə rakres, uə rərui loa, uə rani neikuəien mamouraha nəɡhi iərmama irə. Trɨni mɨnuə kɨmiaha riti ro iamɨnhi irə, ratukwatukw a mə tuko nəmisəien min. \v 16 \x - \xo 4:16 \xt Wok Me 11:26, Fil 1:20\x*Mətə trɨni mɨnuə kamo nəmisəien m kɨmiaha riti tɨ nəri nə mə in iərmama riti səvəi Kristo, ramasan mə iərmama nəha trəpwəh naurɨsien, mətə pwəh in rɨni nəɡhi Kristo muvehi utə Kumwesən irə. \v 17 \x - \xo 4:17 \xt Jer 25:29, 2Tes 1:8\x*Iakani iamɨnhi irə tɨ nəri nə mə nəpɨn sə Kumwesən trəkiri noien me səvəi nərmama irə ruvəuvehe nəha təkwtəkwuni, nənə in trukupwən məkiri noien me səkɨtaha nərmama səməme samarə ia nəkwai nimwə səvənhi. Trɨni mɨnuə rukupwən ia kɨtaha, nənə trəfo ia nərmama səməme kamhərui nəɡkiariien amasan səvənhi? In trəkiri noien me səvənraha kurirə ikɨn, mo rɨskai mwi mɨnraha məpi raka. \v 18 \x - \xo 4:18 \xt Luk 23:31\x*Nəkukuə Ikinan rani mə, \q1 “Trɨni mɨnuə rəknekɨn tɨ nərmama atukwatukw me mə tuhəuvehi nɨmɨruien, \q2 nənə rəfo ia nərmama səməme həpkɨsiai mhə Kumwesən mamho noien ərəha, irəha tuhəfa mhəuvehi nɨmɨruien?” \p \v 19 \x - \xo 4:19 \xt Sam 31:5\x*Ro iamɨnhi irə nərmama səməme kamhəreɡi nəmisəien, mətə tɨ nəri nə mə nətərɨɡien səvəi Kumwesən, ramasan mə irəha tuhaməmwur pen ia noien amasan, nənə, mhəmri pen nɨmɨruien səvənraha ia rəɡi Kumwesən mə trətui amasan tukwe. Irəha həukurən nətɨɡiteien irə. In Kumwesən rɨno neiai mɨne tɨprənə mɨne narimnari me pam. \c 5 \s1 Nəvəhaɡien revən tɨ elta me səvəi nəfwakiien mɨne ntəmaruə me \p \v 1 \x - \xo 5:1 \xt Rom 8:17\x*Nənə iakokeikei mə takəɡkiari kwopti m kɨmiaha elta me səvəi nəfwakiien. Iou elta riti səvəi nəfwakiien iakəmwhen a ia kɨmiaha. Iakɨnətoni Kristo ia nənimek nəpɨn rɨreɡi nəmisəien me ia nɨpwran. Narimnari asori me i rɨpko mhə tui həier pehe iou mwi takətoni. \v 2 \x - \xo 5:2 \xt Jon 21:15-17, Wok Me 20:28, Flm 14, Taet 1:11\x*Kɨmiaha tihaməkeikei mhətui amasan tɨ nərmama me səvəi Kumwesən səməme in rɨnəmri irəha ia rəɡɨmiaha. Irəha həmwhen ia sipsip me səvənhi. Rərəha mə tihətui amasan tɨ nirəha rerɨmiaha rəpwəh naɡienien, mətə tihətui amasan tɨ nirəha rerɨmiaha raɡien rəmwhen Kumwesən rokeikei. Nənə rerɨmiaha trəpwəh nɨrhiien mə tihəuvehi mane irə. Mətə tihətui amasan a tɨ nirəha tɨ nəri nə mə rerɨmiaha ramaɡien mə tihasitu. \v 3 \x - \xo 5:3 \xt 2Kor 1:24, Fil 3:17, Taet 2:7\x*Nənə rərəha mə tihəfiəutə kɨmiaha me, mamhərɨmənu ia sipsip me i səməme Kumwesən rɨnəmri irəha ia rəɡɨmiaha, mətə tiho noien sə ratukwatukw mamasan mə irəha həukurən nətoniien mhesi pen noien səkɨmiaha. \v 4 \x - \xo 5:4 \xt Hip 13:20, 1Kor 9:25\x*Iəmə sə rasori anan ia nərmama səməme kamhətui tɨ sipsip me trier pehe, nənə nəpɨn nəha in trəɡnəɡɨni kɨmiaha muvei pehe nasoriien m kɨmiaha sə trɨpkiwən mhə. \p \v 5 \x - \xo 5:5 \xt Efes 5:21, Jem 4:6\x*Ia noien a mwi nəha kɨmiaha ntəmaruə me tihaməkeikei mhəsiai elta me səvəi nəfwakiien. Kɨmiaha pam anan tihəuvehi irapw nətərɨɡien səkɨmiaha reiwaiu mhasitu ia kɨmiaha me, tɨ nəri nə mə Nəkukuə Ikinan rani mə, \q1 “Kumwesən rerɨn rɨpkaɡien mhə tɨ nərmama səməme kamhəfiəutə ia nirəha, \q2 mətə raməriari pen namasanien səvənhi m nərmama səməme kamhəuvehi irapw irəha.” \m \v 6 \x - \xo 5:6 \xt Mat 23:12, Jem 4:10\x*Ro pen kɨmiaha tihəuvehi irapw atukw kɨmiaha, mharə teɡɨn rəɡi Kumwesən əsanɨn, mə in truvehi utə kɨmiaha ia nəpɨn atukwatukw səvənhi. \v 7 \x - \xo 5:7 \xt Sam 55:22, Mat 6:25-30\x*Nənə tihəuvehi pam katipə pəmpəm me səkɨmiaha mhəuvehe mhəmri pen m Kumwesən tɨ nəri nə mə nəpɨn me rerɨn ramrhi kɨmiaha. \p \v 8 \x - \xo 5:8 \xt 1Tes 5:6\x*Hətui mhətui amasan tɨ nəri nə mə iəremhə asori Setan raməmwəki kɨmiaha. In rəmwhen ia laeon riti sə raməkri asori mamavən mamətui iərmama mə trəni.\fig Laeon|alt="lion" src="HK00046B.TIF" size="col" loc="Fas Pita 5:8" copy="Horace Knowles" ref="1Pit 5:8" \fig* \v 9 \x - \xo 5:9 \xt Efes 6:11-13, Jem 4:7\x*Tihərer əknekɨn ia nahatətəien səkɨmiaha mhəpwəh nəseniien in, tɨ nəri nə mə hiəukurən mə ia kwopun me pam ia tɨprənə i kamo nəmisəien m piəvtaha me tɨ nəɡhi Iesu rəmwhen a ia nəmisəien me i kamo m kɨmiaha. \p \v 10 \x - \xo 5:10 \xt 1Tes 2:12, 1Tes 1:6\x*Kumwesən in nukune namasanien me pam. In rɨnəkwein ia kɨmiaha hiəuvehe mho kuatia kɨmiaha Kristo mə tiharə kɨmiaha min ia nasoriien səvənhi sə trɨpkiwən mhə. Kurirə ia nəmisəien kwakwa nəha hiamreɡi, in tromasan kɨmiaha, məmri əknekɨn kɨmiaha hiəuvehe mhəskai mhəpwəh nɨkiukiuien. \v 11 Pwəh in rərɨmənu ia nuk nuk me. Ouəh, pwəh ro iamɨnhi. \s1 Nəɡkiariien sampam \p \v 12 Saelas i kɨmrau min, iakamətoni mə in piəvtaha riti iakukurən nətɨɡiteien irə, in rɨnasitu ia nirak mɨrai pen nəɡkiariien səiou ia nəkukuə i. Iakamərhi pehe nəkukuə i tukumiaha, mamərpwi əknekɨn kɨmiaha, mani irapw mə in i namasanien pərhien səvəi Kumwesən tihərer əknekɨn irə. \v 13 \x - \xo 5:13 \xt 2Tim 4:11\x*Pran sə ramarə ia Papilon\f + \fr 5:13 \ft Ia vas 13 Pita rɨni nəɡkiariien i mə, “Pran sə ramarə ia Papilon.” Rɨpko mhə Papilon taon asori nəha Oltestamen raməɡkiari irə, mətə rosi Pita rani Papilon in taon nəha Rom. Pran sə ramarə fwe ikɨn in nəha nakalasia me səvəi Iesu Kristo ia taon nəha.\f* Kumwesən rɨmərfi kɨmiaha min, in rani ramasan tukumiaha, nənə nərɨk Mak, in mwi rani ramasan tukumiaha. \v 14 \x - \xo 5:14 \xt 1Kor 16:20\x*Tihəni ramasan tukumiaha me, mhakei m kɨmiaha me ia nakeiien sə rahatən nokeikeiien. Pwəh nəmərinuien tramarə tukumiaha pam nərmama me səvəi Kristo.