\id ROM HARUAI NT Romans translated by John Davies; 12-October-2009 \h Rom \toc1 Pol nuŋ Rom nöbö mö ñɨgö köp kai kɨtöŋa \toc2 Rom \mt1 Pol nuŋ Rom nöbö mö ñɨgö köp kai kɨtöŋa \c 1 \s1 Pol nuŋ Rom nöbö mö ñɨgö köp kai kɨtöŋa \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xt Apos 9:15\x*Nɨ Pol. Krais Jisas mabö rɨ nölɨb nöbö nuŋwa mɨdla. God nɨ yad nɨgmɨn, Krais Jisas mönö wä pön dub nöbö i mɨdla. God nuŋ nɨ pɨmɨn, God Mönö mag wä aku pɨrag yönmɨdla. \v 2 \x - \xo 1:2 \xt Rom 16:25-26\x*Makwam mönö mag wä aku, God maduar ör mönö yadɨb nöbö nuŋ bla ñɨgö yadmɨn, ñɨŋ God Mönö aku Mönö Lei aku kai kɨtön rɨg yadim mag akwör röŋa. \v 3 Mönö Leia kai kɨtön yadim aku, ñɨŋ God Ha nuŋwa mönö akwör yadmä. Depid yöxɨm yöxɨp höuöilmel rön, nugwo yöx pön hömɨn, nöbial mɨxɨña nɨgöŋa. \v 4 Makwam nuŋ Nöbö lei ödöriö wöröxön öbɨlöŋ makwam, ölɨsö keiryöbö ödöriö aku nugwön nugwöla, nuŋ God Ha nuŋwa ödöriö, Nöbö Dib ana Jisas Krais. \p \v 5 \x - \xo 1:5 \xt Apos 26:16-18; Gal 2:7-9\x*Jisas Krais nɨ uliöxön mönö pɨ ösös röŋa. Jisas Krais ib nuŋwa bɨl sö duaŋ, me rön, God nöbö bla aipam nɨ aipam yad nɨgön yadöŋa, ñɨŋ nöbö mö mögörɨb rɨgwoŋ piaku piaku ñɨgö magalɨg Jisas mönö wä yad nölɨŋ, ñɨŋ mönö wä aku nugw pön, rɨg yad mag akwör rɨŋ, me röŋa. \v 6 Makwam ñɨŋ Rom nöbö mö mɨdöi yöra, God ñɨgö kwo algör ör Jisas Krais nöbö mö nuŋwa keir yad nɨga. \p \v 7 \x - \xo 1:7 \xt Naba 6:25-26\x*Makwam, ñɨgö Rom ada, God nuŋ, nöbö mö na mɨdɨŋ, me rön, pɨ madmag ödöriö nɨg nöbö mö piaku, ñɨgö köp kɨ kai kɨtmɨdla. Acö God, Nöbö Dib Jisas Krais, ñɨgö pɨ ri abön, nugwidɨx mɨd ri abɨŋ, ñɨŋ tar mɨd ri aböña. \s1 Pol taun dib Rom dinö, rön, rɨb aku yöx nugwöŋa \p \v 8 Mönö höd yadɨba rɨmɨdɨl aku, ñɨŋ Jisas Krais nugw pöi mönö aku, nöbö mö mögörɨb rɨb adadö piaku magalɨg haiwo aku nugwön yadmɨn dumɨda. Makwam, nɨ Jisas Krais nugwo höjöpalön, God nugwo ri ablaŋe rɨmɨdla. \v 9-10 \x - \xo 1:9-10 \xt Apos 19:21; Rom 15:23\x*Nɨ God Ha nuŋwa mönö wä aku, rɨb paŋyöbö akwör yöx nugwön kwockwoc palön yad nölɨp yönön, God mabö nuŋwa rɨmɨdla. God nuŋ nugwa, nɨ nugwo höjöpalön mönö, öim öim ib ñɨŋa yadmɨdla. God nuŋ ödöi nɨgaŋ, ñɨŋ mɨdöi yöraku u nugunö, rön, nugwo höjöpalmɨdla. \p \v 11 Jisas mönö wä nuŋ bli ñɨgö yad nölmön, God Inöma nuŋ inöm ñɨgö ap waiö i nölaŋ, inöm ñɨgö yuö kwo gö mɨdaŋ, me rön, ñɨŋ mɨdöi yöraku u nugunö, rön, rɨb aku öim rɨbyöx nugu gɨrön mɨdla. \v 12 Makwam adakwör yöi. Nɨ in aku, nɨ Jisas Krais nugw pɨl aku nugwön, ñɨŋ inöm ñɨgö yuö kwo ölɨsö pön, Jisas Krais nugwo mɨ nugw pɨ gö nɨgöña. Makwam mag aliö akuyöbö, ñɨŋ Jisas Krais nugw pöi aku nugwön, nɨ kwo algör ör inöm na yuö kwo ölɨsö pön, Jisas Krais nugwo mɨ nugw pɨ gö nɨgna. \p \v 13 \x - \xo 1:13 \xt Apos 19:21\x*Haul nöbö mölöu nöbö. Nɨ ñɨgö u nugunö, rön, rɨb aku öim yöx nugumɨdɨl aku, jɨ ödöi mɨdölöŋ. Wön, Jisas Krais mönö wä aku yad nölmön, ñɨŋ mönö wä aku nugwön, rɨg yad akwör nugw pön, Jisas Krais nugw pɨŋ, nuŋ ñɨgö pɨ asɨx abaŋ, me rön, rɨbyöx nugula. Nöbö mö mögörɨb hörɨrör mibɨl piaku rɨg rɨm mag akuyöbö, u mibɨl ñɨŋ yöraku paŋ mag akwör rɨlöxa. \p \v 14 Makwam Jisas Krais nɨ kömö pöŋ makwam, nɨ rɨbyöx nugul aku nɨ ap rɨba mɨda. Nɨ nöbö mö piaku mönö wä nuŋ aku yad nöina. Grik nöbö mö akuyöbö aipam, Grik nöbö mö yöi akuyöbö aipam, nöbö mö kai kɨtɨb nugwöi akuyöbö aipam, nöbö mö kai kɨtɨb nugwölöi akuyöbö aipam, ñɨgö magalɨg mönö wä nuŋ aku yad nöinö, rön, rɨba paŋ akwör yöx nugula. \v 15 Makwam, nɨ ñɨŋ taun dib Rom mɨdöi piaku kwo algör ör, u Jisas mönö wä aku ñɨgö yad nöinö, rön, rɨba paŋ akwör yöx nugula. \v 16 \x - \xo 1:16 \xt Mak 8:38; Apos 13:46; 1Kor 1:18-24\x*Jisas Krais mönö wä nuŋ aku God ölɨsö alɨg yadmɨd makwam, nöbö mö mönö aku nugw pɨmɨjöñ aku, mönö wä aku ñɨgö pɨ asɨx aböna; Juda nöbö mö akuyöbö aipam, Juda nöbö mö yöi akuyöbö aipam, ñɨgö magalɨg pɨ asɨx aböna. Makwam, nɨ Jisas mönö wä nuŋ aku rɨbyöx nugwön, rɨbyöx nugu gör mɨdla. \v 17 \x - \xo 1:17 \xt Hab 2:4; Rom 3:21-22\x*Jisas mönö wä aku nugwön nugwöla, God nuŋ agö magɨm rön nöbö mö ap kib mag gwogwo röi akuyöbö ñɨgö nöbö mö kömö wä, me cöna. Nöbö mö piaku ñɨŋ mag wä rɨ ri abön röi aku nugwön, God ñɨŋ nöbö mö kömö wä, me ren; ñɨŋ Jisas mönö wä aku nugw pöi aku nugwön, ñɨŋ nöbö mö kömö wä, me cöna. Adakwör, God Mönö kai kɨtön yadmä, “Nöbö mö God Mönö rɨg yad aliar nugw pɨmɨjöñ akuyöbö, God ñɨgö nöbö mö kömö wä nɨ, me raŋ, ñɨŋ kömö ödöriö mɨjöñɨŋö,” röŋa. \s1 Nöbö mö Jisas Krais nugw peñ akuyöbö mönö diba yöxöña \p \v 18 Nöbö mö God Mönö ma nugwöyɨx aku, jɨ nöbö mö bli God nugwo rɨbyöx nugwölön, mag gwogwo rön, God Mönö ma aku röb mögö ñɨxöia. Makwam, God nuŋ ölɨsö wölmɨn, ñɨgö mönö diba yadɨba rɨmɨda. \v 19 \x - \xo 1:19 \xt Apos 14:15‑17; 17:24-28\x*God nuŋ nöbö pödiöm mɨd aku, nuŋ keir wöxnö nɨgmɨn nugwöia. \v 20 \x - \xo 1:20 \xt Job 12:7-9; Sam 19:1\x*Nuŋ maduar ör mögörɨb mɨgrö kɨ rɨ nɨgöŋ wop aku ila nɨgön, nuŋ God nöbö ölɨsö ödöriö öim öim mɨd aku wöxnö mɨdmɨn nugwöia. God nuŋ ap agap apɨm rɨ nɨgöŋ akuyöbö ör nugwön, nuŋ nöbö pödiöm mɨd aku nugwöyɨxa. Nugweñ aku, ap ñɨŋ. \v 21 \x - \xo 1:21 \xt Epes 4:17-18\x*Makwam, God nugwo nugwöi aku, jɨ nugwo ri ablaŋe rön, ib nuŋwa yadmɨn adöx sö duöl. Rɨb amnör yöxön, u pɨlön, pɨxmag gur mag akuyöbö röxg mɨdöia. \v 22 \x - \xo 1:22 \xt Jer 10:14; 1Kor 1:20\x*An nöbö mö rɨb wä yöx nugwölɨŋö, röi aku, jɨ ñɨŋ nöbö mö u röxg mɨdöia. \v 23 \x - \xo 1:23 \xt Diut 4:15-19; Sam 106:20\x*God öim mɨd aku nugwo uplöbön, hör ap bli pön, nöbö mö röxg rɨ nɨgön, urap yöur akuyöbö rɨ nɨgön, köpdö möjögöñɨñ akuyöbö rɨ nɨgön, ap piaku god an, me rön, höjöpalöia. \v 24 Almɨdmɨn, God ñɨgö röböxmɨn, ñɨŋ rɨb gwogwo ödöriö yöx nugwön, mö kib nöbö kib rön, mag gwogwo rol aku duön, mɨxɨñ ñɨŋa keir rɨ gwogwam röia. \p \v 25 God Mönö ma aku röböxön, inakmönö höröi mönö aku nugw pöia. God ap rɨ nɨgöŋ bla akwör höjöpalön, nuŋ ap rɨ nɨgöŋ piakwör iba yadmɨn bɨl sö dua. Makwam God ap magalɨg rɨ nɨgöŋ aku, ib nuŋwa yadɨŋ bɨl sö duöxa. Ib nuŋwa akwör öim öim yadɨŋ bɨl sö duaŋ. Mag aliö akuyöbö aku mag waiö. \p \v 26 Ñɨŋ algör mag mɨ gwogwo ödöriö rɨmɨdim aku, God ñɨgö röböxmɨn, ap möigw hömɨd mag gwogwo piakwör rɨmɨdöia. Mö piaku, nöbö ödöriö pön mɨdɨbä aku röböxön, mö bli pɨsaŋ mag gwogwo adakwör röia. \v 27 \x - \xo 1:27 \xt Lep 18:22; 20:13; 1Kor 6:9\x*Nöbö piaku kwo algör ör, mö ödöriö pön mɨdɨbä aku röböxön, nöbö i nöbö i nugumɨn rɨn alñö yönmɨn, nöbö piaku mɨxɨñ ñɨŋa keir mag gwogwo röia. Mag akuyöbö alön paiŋö ölɨŋ höb pöia. \p \v 28 God mönö yöxöinɨŋö, rön, rɨbyöx nugwim makwam, God ñɨgö röböxmɨn, mag gwogwo ap rölɨbä ñɨgö madmaga pabɨl nöl piakwör röia. \v 29 Makwam ñɨgö mag gwogwo rɨb adaku rɨba paŋ akwör nɨgmɨn, ñɨŋ mag gwogwo ödöriö akwör rɨ gɨrön, ap piaku anör mɨdaŋ, me rön, rɨb aku yöx nugu gɨrön, amnɨmab rɨ gwogwam rɨ gɨrön, röia. Nöbö mö ap wä ñɨŋ piaku ap an i alɨg mɨdölö, rön, rɨb gwogwo yöx nugwön, nöbäpö pɨlön, nuö nuö rön, inakmönö hörön, rɨb gwogwo akwör yöx nugwöia. Makwam, nagö yada nɨ yada, rön, \v 30 nöbö mö yad mönö nɨgön, God nugwo rɨb gwogwo yöxön, nöbö mö yad mag pɨn il piabö nɨgön, anör nöbö mö dib me rɨ nugwɨŋ, me rön, ib ñɨŋa keir mag wölöia. Rɨb yoŋyöbö ada bli yöx nugwön mag gwogwo rɨŋö, rön, rɨb ñɨŋ akwör yöx nugwöia. Nauö nam mönö yadöi aku röd aböia. \v 31 Ñɨŋ rɨb nɨgöl. Mönö yad nɨgöi adaku mai duön rölöi. Ñɨŋ nöbö mö halöu ha piaku madmag nɨgölöi. Nöbö mö bla piaku nugumɨn, lɨb pɨlöl. \v 32 Alöi aku, God wöhö rɨmɨn ölɨŋ höb diba pɨba nugwöi aku, jɨ nugwogwo röia. Nöbö mö bli mag akuyöbö almɨdɨm nugwön mag wä rɨmɨdöiŋö, röia. \c 2 \s1 God mönö diba yadön, mönö ödöriö akwör nuöm nɨgöna \p \v 1 \x - \xo 2:1 \xt Mat 7:1-2; Jon 8:7\x*Makwam ñɨŋ nöbö mö bli ñɨgö yad höimöuön yajöña, “Nöbö mö piaku pödpöd rɨmɨn ap kib mag gwogwo röiŋö,” cöñ aku, jɨ ñɨŋ keir algör rɨmɨdöi makwam, God nugwön ñɨgö mönö diba yajön aku, ñɨŋ aipam mönö paiŋö yadɨb maga mɨden. \v 2 An nugumɨn, God nuŋ mönö ma akwör yada. Makwam, nöbö mö mag aliö akuyöbö rɨmɨjöñ bla, ñɨgö mönö diba yajön aku, mönö ödöriö akwör yajöna. \v 3 Nöbö mö ap kib mag gwogwo röi akuyöbö, me rön, yad höimöuöñ aku, jɨ ñɨŋ keir algör röia. Makwam, ñɨŋ rɨb kai yöx nugwöi? God anɨŋ mönö diba yadenɨŋö, rön nugwöiŋö ä? \v 4 \x - \xo 2:4 \xt Epes 1:7; 2Pit 3:15\x*God nöbö waiö, ñɨgö nöbö mö öim mɨ göj uliöxön, tar höimöliö rɨp duön, rɨmgör ölɨsö rödöl aku nugumɨn, nuŋ nöbö hör i röxa ä? Makwam nugwi! Nuŋ tar höimöl gɨ mɨd aku, nɨ rɨmgör ölɨsö rödöin, ñɨŋ ap kib mag gwogwo röi aku, pödpöd rɨmɨn aliö alölɨŋö, rön, röböxɨŋ, me rön, tar höimöl gɨ mɨda. \v 5 Makwam God tar höimöl gɨ mɨdön rɨmgör ölɨsö rödöl aku, ñɨŋ ap kib mag gwogwo röi aku, pödpöd rɨmɨn aliö alölɨŋö, rön, röböxölöi. Ñɨŋ mönö nuŋwa höj nugwön, ap kib mag gwogwo röi mag akwör rɨ gör mɨdöia. Makwam, God nöbö mö rɨg röi röi akuyöbö nugwön, mönö diba yadɨb wop aku, ñɨŋ mönö dib ödöriö yöxöña. Wop aku, nuŋ mönö diba yadön, paxdöriö akwör yadaŋ, wöxnö nugwöña. Ap kib mag gwogwo röi aku, nuŋ nugwön ölɨsö rödön ñɨgö ölɨŋ höb paiŋö pɨ nöiöna. \v 6 \x - \xo 2:6 \xt Sam 62:12; Prop 24:12; Mat 16:27; 2Kor 5:10\x*“Nöbö mö paŋ paŋ rɨg röi röi akuyöbö nugwön, God ñɨgö kwo algör paŋ paŋ paiŋö nöiöna.” \p \v 7 Wop aku nöbö mö kai, God anɨŋ mil wä nuŋwa nölön, mönö wä yadön, kömö öim mɨdɨb mag aku nöiönɨŋö, rön, nöbö mö bli ñɨgö öim öim mag wä rɨ ri abön röi nöbö mö piaku, God ñɨgö kömö öim mɨdɨb maga nöiöna. \v 8 \x - \xo 2:8 \xt 2Tes 1:8\x*Makwam nöbö mö kai kai, ap mɨxɨñ ñɨŋa keir ör rɨbyöx nugwön, mag wä adaku höj nugwön, mag gwogwo rɨŋ diön nöbö mö piaku, God ñɨgö nugwaŋ mɨ ölɨsö wölaŋ, ölɨsö rödön, ölɨŋ höb diba pɨ nöiöna. \p \v 9 Makwam Juda nöbö mö akuyöbö aipam, Juda nöbö mö yöi akuyöbö aipam, mag gwogwo rol aku rɨmɨjöñ aku, God ñɨgö yadaŋ, ñɨŋ magalɨg amɨn mɨd gɨrön, rɨb mɨga yöx nugu gɨrön mɨjöña. \v 10 Makwam Juda nöbö mö bla aipam, Juda nöbö mö yöi akuyöbö aipam, mag wä rɨmɨjöñ nöbö mö piaku, God ñɨgö magalɨg mil wä nuŋwa nölön, mönö waiö yadön, pɨ ösös raŋ, mɨd ri ab gɨ mɨjöña. \v 11 Aku agapɨm: God nuŋ adöi mönö adöi duenɨm. Ödöriö mɨd akwör nugwön, nöbö mö ñɨgö pɨ asɨx hörɨrör nɨgöna. \p \v 12 Juda nöbö mö yöi piaku, Mosɨs kai kɨtöŋ lo nugwölöi akuyöbö, ap kib mag gwogwo rɨmɨjöñ aku, lo mönö nugwölöi aku, jɨ ñɨŋ mögörɨb gwogwo diöña. Makwam nöbö mö Mosɨs kai kɨtöŋ lo nugwöi piaku, ap kib mag gwogwo rɨmɨjöñ aku, God nuŋ lo mönö aku pön, ñɨgö mönö diba yajöna. \v 13 Nöbö mö lo mönö nugumɨdöi akuyöbö, God ñɨgö nöbö mö kömö wä nɨ, me rön yaden. Nöbö mö lo mönö rɨg yad mag akwör rɨmɨjöñ piakwör, God ñɨgö nöbö mö kömö wä nɨ, me cöna. \v 14 \x - \xo 2:14 \xt Apos 10:35\x*Juda nöbö mö yöi akuyöbö Mosɨs kai kɨtöŋ lo aku nugwölöi. Makwam ñɨŋ rɨb ñɨŋa keir yöx nugwön, lo mönö rɨg yad mag akwör rɨmɨjöñ aku, rɨb mag ñɨŋa keir lo röxg mɨda. \v 15 Ñɨŋ aliö rɨbyöx nugwön röi makwam, an nugwön nugumɨn, lo mönö aku yuö ñɨŋ kwo mɨda. Wop bli rɨp duön, yuö ñɨŋ bö, “Rɨ gwogwam rɨmɨdölɨŋö,” rön nugwöia. Makwam wop bli rɨp duön, yuö ñɨŋ bö, “Rɨ ri abmɨdölɨŋö,” rön nugwöia. \p \v 16 Jisas Krais mönö wä yad nölɨp yönmɨdɨl aku yadmɨda, mönö diba yadɨb wop aku, God nuŋ Jisas Krais yadmɨn, nöbö mö ap kib mag gwogwo umadiö röi piaku, yad röd wöxnö nɨgaŋ, nuŋ rɨb mag ñɨŋa keir madmag yuörɨb ñɨŋ kwo agap apɨm yad aku nugwön, ñɨgö mönö diba yajöna. \s1 God nuŋ lo mönö anör nölöŋ makwam, an Juda ada nöbö mö nuŋ keir ödöriö mɨdölɨŋö, rɨmä \p \v 17 Makwam ñɨŋ Juda nöbö mö akuyöbö, ib ñɨŋa keir pɨrag wölu gɨrön yadöia, “God nuŋ lo mönö anör nölöŋ makwam, an Juda ada nöbö mö nuŋ keir ödöriö mɨdöla. \v 18 An lo mönö nugwöl makwam, mag rol aku mag wä, mag rol aku mag gwogwo, me rɨ rɨbyöx nugwön, God nugwo wä rɨ adakwör rölɨŋö,” röia. \v 19 Makwam mönö adö i yadöia, “Nöbö mö nugwölöi piaku ñɨgö yad nöl ri abön, nöbö mö mämäg we wölmɨn pɨxmag gur akuyöbö röxg mɨdöi piaku ñɨgö yad nöl ri abön, \v 20 \x - \xo 2:20 \xt 2Tim 3:5\x*nöbö mö lo mönö nugwölöi piaku ñɨgö yad nöl ri abön, halöu ha ulul akuyöbö ñɨgö yad nöl ri abön, rölɨŋö,” röia. Aliö rön ñɨŋ yadöia, “God nuŋ lo mönö anɨŋ nölöŋ makwam, rɨb wä aipam magalɨg, rɨb ma aipam magalɨg, mödö nugwölɨŋö,” röia. \p \v 21 \x - \xo 2:21 \xt Mat 23:3-4\x*Ñɨŋ lo mönö aku nugwön, nöbö mö piaku ñɨgö yad nölöi aku, jɨ nöbö mö piaku yad nölöi mönö mag akwör ñɨŋ keir algör rölöi. Nöbö mö piaku ñɨgö yadöia, “Ap kib pɨmɨjeñ,” röi aku, jɨ ñɨŋ keir ap kib pöi ä? \v 22 Ñɨŋ nöbö mö piaku ñɨgö yadöia, “Mö kib nöbö kib rɨmɨjeñɨŋö,” röi aku, jɨ ñɨŋ keir mag akuyöbö alöi ä? Ñɨŋ nöbö mö piaku ñɨgö yadöia, “Hör ap piaku god i röxg höjöpalmɨjeñɨŋö,” röi aku, jɨ höjöpalɨb rama ram möl yuadö duön ap bli kib pöi ä? \p \v 23 Ib ñɨŋa keir pɨrag wöl nɨgön yadöia, “God lo aku anɨŋ Juda nöbö mö nölö,” röi aku, jɨ lo mönö nuŋwa röd aböi aku, ib nuŋwa algör yad höimöuöiŋ ä? \v 24 \x - \xo 2:24 \xt Ais 52:5\x*Rɨ gwogwam röi aku, nöbö i höd God Mönö kai kɨtön rɨg yadöŋ mag akwör röia. Nuŋ yadöŋa, \q1 “Ñɨŋ Juda nöbö mö, God lo mönö nugwölɨŋö, röi aku, \q2 jɨ ñɨŋ keir mɨd ri abölöi aku, \q1 Juda nöbö mö yöi akuyöbö, \q2 God nugwo yad höimöuöiŋö,” röŋa. \p \v 25 Ñɨŋ Juda ada, God nöbö mö nuŋwa mɨjnɨŋö, rön, ha bla yöx pön hön, öim öim rɨl uña ödöröia. Jɨ lo mönö nuŋ aku röd abön, rɨb ñɨŋa keir rɨbyöx nugwöñ mag akwör rɨmɨjöñ aku, nöbö mö hör ha rɨl uña ödörölöi mag aliö akuyöbö mɨjöña. \v 26 \x - \xo 2:26 \xt Gal 5:6\x*Mag aliö akuyöbö, nöbö mö Juda yöi ha uña ödörölöi nöbö mö piaku, lo mönö rɨg yad mag akuyöbö rɨmɨjöñ aku, God ñɨgö nöbö mö ha uña ödöröi aku kwo algör nugwöna. \p \v 27 Juda nöbö mö yöi, ha uña ödörölöi akuyöbö, lo mönö rɨg yad mag akwör röia. Jɨ ñɨŋ Juda ada, Mosɨs kai kɨtöŋ lo aku pön, ha uña ödöröi aku, jɨ lo mönö röd aböi makwam, ñɨgö mönö diba mɨjöna. \p \v 28 An nöbö mö bli yadöla, nöbö mö ha uña ödöröi piakwör Juda nöbö mö ödöriö, röl aku, jɨ aku mönö mi yadölöl. Nöbö mö bɨl kai ñɨŋ Juda nöbö mö ödöriö mɨdöi? Mɨxɨñ akwör nugwön, Juda nöbö mö mönö Juda nöbö mö yöi, me rön, yadöinɨŋ. \v 29 \x - \xo 2:29 \xt Diut 30:6; Kol 2:11\x*Juda nöbö mö ödöriö akuyöbö, yuö ñɨŋ kwo nugwön yajnɨŋa, nöbö kɨ nuŋ Juda yöbö ödöriö, me cɨnɨŋa. An madmag nuŋwa uña ödör mɨda nugwön, nöbö kɨ Juda nöbö ödöriö, mö kɨ Juda mö ödöriö, me cɨnɨŋa. Mosɨs kai kɨtöŋ lo aku madmag ñɨŋ aku uña ödören; God Inöm nuŋ akwör madmag ñɨŋa uña ödöcöna. Nöbö mö madmag ñɨŋ aliö akwör mɨd akuyöbö, nöbö mö bla nugumɨn iba mɨdöl, jɨ God nugumɨn iba mɨda. \c 3 \s1 God rɨg yadmɨd mag akwör rɨmɨda \p \v 1 Aliö rɨmɨdɨl aku, nöbö i yajöna, “Juda nöbö mö yöi akuyöbö uña ödörölöi aliö mɨdölɨx aku wä röxɨm, ” me cön aku, jɨ adaku yadöi. \v 2 An Juda nöbö mö mɨdöl aku ri abmɨdöla. Mönö na keir nöbö mö bli ñɨgö yad nölɨŋ, me rön, God anɨŋ Juda nöbö mö akwör mönö wä nuŋwa nölöŋa. \v 3 Makwam Juda nöbö mö bli nöhönɨŋ nöbö mönö ölɨsö rɨg yadim akuyöbö rölim. Almä aku, God mönö ölɨsö ñɨgö yadöŋ aku röböxönɨŋö ä? \v 4 \x - \xo 3:4 \xt Sam 51:4\x*Mɨ wöhö, röböxen. Nöbö mö piaku magalɨg wop bli mönö inakmönö hörön yajöña, jɨ God nuŋ nöbö mɨ ödöriö yadön, rɨg yadmɨd mag akwör cöna. Mönö akuyöbö God Mönö aku kai kɨtön yadmä, \q1 “God, naŋ mönö ödöriar yadlö aku, \q2 nagö mönö bli paiŋö yadɨb maga mɨdöl. \q1 Nagö mönö diba yadmɨjöñ aku, \q2 mönö il i mɨdenɨŋö,” röŋa. \p \v 5 “An öim öim rɨ gwogwam rɨmɨjnɨŋ aku, nöbö mö bli nugwön, God öim öim mag wä rɨ aku wöxnö nugwöña. Makwam, God anɨŋ ölɨsö rödön mönö diba yadɨba rɨmɨd aku wä röl,” cɨnɨŋ ä? (Makwam mönö aku, nöbö mö nugwön rɨg yadöi höjɨl akwör yadmɨdla.) \v 6 Mɨ wöhö! God nöbö mö magalɨg mönö diba yajön aku, adöi mönö adöi duen; ödöriö mɨd akwör yajöna. \p \v 7 Makwam ñɨŋ bli yajöña, “An öim öim inakmönö adö bli rɨmɨjnɨŋ aku, nöbö mö bli nugwön, God öim öim mör yad aku wöxnö nugwön, Nöbö mil alɨga ödöriö mɨdö, rön, ib nuŋwa yadɨŋ bɨl sö diöna. Makwam, pödpöd rɨmɨn God anɨŋ nöbö mö ap kib mag gwogwo röiŋe, rön, mönö diba yadön, ölɨŋ höb diba pɨ nöiönɨŋö?” rɨmɨjöñ. \v 8 Mönö inakmönö akuyöbö hörön yajöña, “Ap kib mag gwogwo akwör rɨmɨn rɨmɨn, God anɨŋ mɨ ödöriö uliöxön, ap kib mag gwogwo hörɨrör mɨ mɨga cɨnɨŋ aku nugwön röböxön aku, nöbö mö akuyöbö nugwön, nuŋ nöbö mɨ wä mɨdö, me rön, ib nuŋwa yadɨŋ adöx sö diönɨŋö,” cöña. Makwam nöbö mö bli nɨ keir yad höimöuön, Pol mönö akuyöbö yadö, röia. Mönö akuyöbö nɨ yadöi! Inakmönö höröi akuyöbö, God ñɨgö mönö diba yadön, paiŋö ölɨŋ höb diba pɨ nöiöna. \s1 Nöbö mö wä i mɨdölöl \p \v 9 \x - \xo 3:9 \xt Rom 1:18–2:24; 3:23\x*Makwam, pödi yajnɨŋ? God nugumɨn, an Juda nöbö mö bla mɨd ri aböla; Juda nöbö mö yöi piaku mɨd ri abölöiŋö, cɨnɨŋönö? Wöhö! Maduö rɨg yadɨl akuyöbö, an nöbö mö magalɨg, Juda nöbö mö akuyöbö aipam, Juda nöbö mö yöi akuyöbö aipam, ap kib mag gwogwo mag adaku anɨŋ ususör rön pɨxɨp duba rɨmɨda. \p \v 10 \x - \xo 3:10-12 \xt Sam 14:1-3; 53:1-3\x*Mönö akuyöbö, God Mönö kai kɨtön yadmä, \q1 “Nöbö mö öim mag wä rɨ ri abmɨdöi akuyöbö bli mɨdölöi. \q1 \v 11 Nöbö mö, mag rol aku wä, \q2 mag rol aku gwogwo, rön nugwöi akuyöbö bli mɨdölöi. \q1 Nöbö mö, ‘God adö duön, \q2 nugwo pɨsaŋ mɨjnɨŋö,’ rön nugwöi akuyöbö bli mɨdölöi. \q1 \v 12 Nöbö mö akuyöbö magalɨg God nugwo röböxön, \q2 nöbö mö gwogwo röxg mɨdön, \q1 ap kib mag gwogwo akwör röia. \q2 Ñɨŋ magalɨg paŋ mag akwör röia. \q1 \v 13-14 \x - \xo 3:13-14 \xt Sam 5:9; 10:7; 140:3\x*Albeñ ñɨŋ aku höuöilmel rön, \q2 öim inakmönö höröia. \q1 Iröp möl ñɨŋ aku, nöbäpö wöröxɨm mögö nöl ri abölɨm, \q2 hölɨŋ gwogwo hö mag aliö akuyöbö rɨg mɨda. \q1 Nöbö mö bli ñɨgö nugumɨn ölɨsö wölɨm, yad höimöuön, \q2 mönö gwogwo yadöi aku, kas gwogwo hakai röxg mɨdöia. \q1 \v 15 \x - \xo 3:15-17 \xt Ais 59:7-8\x*Ölɨsö diba rödön, \q2 nöbö mö piaku ñɨgö ölɨŋ höb pɨ nölön, \q1 pɨl pal nɨgnɨŋö, rön, \q2 rɨb akwör yöx nugwön, \q1 \v 16 nöbö mö akuyöbö ñɨgö öim rɨ gwogwam rɨm, \q2 mɨ rɨb mɨga yöx nugwöia. \q1 \v 17 Nöbö mö akuyöbö pɨsaŋ mɨdön, \q2 tar mɨd ri abɨb maga nɨgöl. \q1 \v 18 \x - \xo 3:18 \xt Sam 36:1\x*God nöbö diba nugugu mɨdö, rön, \q2 ipöxölöiŋö,” rɨmä. \p \v 19 God lo mönö aku anɨŋ Juda nöbö mö ör nölöŋ makwam, mönö aku magalɨg anɨŋ Juda nöbö mö yadmɨda. Makwam, God mönö diba yajön wop aku, nöbö mö mögörɨb piaku piaku magalɨg mönö paiŋö i yadɨb maga mɨden; ñɨŋ magalɨg mönö mɨjöna. \v 20 \x - \xo 3:20 \xt Sam 143:2; Rom 7:7; Gal 2:16\x*Makwam, nöbö i lo mönö rɨg yad akuyöbö rɨmɨjön aku, God nöbö aku nugwo, nöbö kömö wä nɨ, me ren. Makwam God lo rɨg yad akuyöbö nugwön, an ap kib mag gwogwo rölɨŋö, rön, nugunɨŋa. \s1 Nöbö mö Krais nugw pöi bla akwör, ñɨgö nöbö mö kömö wä nɨ, me cöna \p \v 21-22 \x - \xo 3:21-22 \xt Gal 2:16\x*Aku, jɨ weik, Mosɨs aipam, God mönö yadɨb nöbö bla aipam, rɨg cönɨŋö, rön, kai kɨtön rɨg yadim mag akuyöbö, Jisas Krais anɨŋ me rön wöröxöŋ makwam, an nugwo nugw pɨŋ, God anɨŋ yajöna, “Ñɨŋ nöbö mö kömö wä nɨ,” me cöna. Makwam an Juda nöbö mö bla aipam, Juda nöbö mö yöi bla aipam, lo adakwör nugwön rɨmɨŋa nugwön aliö yadenɨm. \p \v 23 An nöbö mö magalɨg ap kib mag gwogwo röl aku mɨ, God mil mag wä nuŋwa nöl aku pɨbä maga mɨdöl aku, \v 24 \x - \xo 3:24 \xt Rom 5:1\x*jɨ God anɨŋ uliöxön mönö, Krais Jisas yad abmɨn hön anɨŋ wobön höbkal pɨ makwam, God anɨŋ nöbö mö kömö wä nɨ, me cöna. \p \v 25 Nɨ agö magɨm rön, nöbö mö ap kib mag gwogwo röi akuyöbö ñɨgö nöbö mö kömö wä nɨ, me cɨn aku nugwöñɨŋö, rön, God nuŋ Krais Jisas nugwo höjöpal ur nölɨb ap i röxg mögörɨb il kɨ yad aböŋa. God nuŋ nöbö mö ap kib mag gwogwo höd rim akuyöbö, mönö diba yadön, ölɨsö rödön, ölɨŋ höb paiŋö pɨ nölön, aŋadö pɨl pal nɨgöx aku, jɨ nuŋ tar höimöliö mɨdön mag akuyöbö rölöŋ. Makwam wopik Krais Jisas nuŋ hön, nöbö mö ap kib mag gwogwo röi ömörö dib aku magalɨg pɨ mɨxɨñ nuŋwa keir ölɨŋ höb diba pön wöröxöŋa. Makwam, nöbö mö yön yön, Jisas hañ nuŋwa ap kib mag gwogwo ana örɨx abö, rön, Jisas nugw pɨmɨjöñ nöbö mö akuyöbö, God ñɨgö nugwön ölɨsö rödön ölɨŋ höb paiŋö i pɨ nölen. \v 26 Nɨ agö magɨm rön, nöbö mö ap kib mag gwogwo röi akuyöbö ñɨgö nöbö mö kömö wä nɨ, me cɨn aku nugwöñɨŋö, rön, God nuŋ mag akuyöbö röŋa. Mönö diba yadön döŋö, ap kib mag gwogwo röi akuyöbö paiŋö ölɨŋ höba algör ör pɨ nöinö, röŋ makwam, nuŋ rɨg yadöŋ mag akwör rön, Krais Jisas nugwo höjöpal ur nölɨb ap i röxg yad abmɨn, nöbö mö nugwo nugw pɨmɨjöñ akuyöbö ñɨgö nöbö mö kömö wä nɨ, me cöna. \p \v 27 Makwam, lo rola rɨmɨŋa, God anɨŋ nöbö mö kömö wä nɨ, me rön pɨmɨn, nöbö mö nuŋwa mɨdölɨŋö, rön, ib ana keir yadɨŋ bɨl sö dubä maga nɨgöl. Jisas anɨŋ me rön wöröxöŋ mönö wä aku nugw pön mönö, God nöbö mö nuŋwa mɨdöla. \v 28 Makwam, nöbö mö piaku lo mönö rɨg yad mag akuyöbö röiŋö, rön, God ñɨgö nöbö mö kömö wä nɨ me ren. Nöbö mö Krais Jisas röŋ mönö waiö aku nugw pöiŋö, rön aku, God ñɨgö nöbö mö kömö wä nɨ me cöna. \p \v 29 \x - \xo 3:29 \xt Rom 10:12\x*God nuŋ an Juda nöbö mö God anör yöi; nuŋ Juda nöbö mö yöi akuyöbö God ñɨŋa aipam mɨda. \v 30 \x - \xo 3:30 \xt Diut 6:4; Gal 3:20\x*Aku agapɨm: God nuŋ Nöbö paŋyöbö makwam, nöbö mö ha uña ödöröi akuyöbö aipam, nöbö mö uña ödörölöi akuyöbö aipam, ñɨŋ ödöi paŋyöbö akwör dumɨdɨŋ, God ñɨgö nöbö mö kömö wä nɨ me cöna. Makwam, ñɨŋ magalɨg Krais Jisas röŋ mönö wä akwör nugw pɨŋ. \p \v 31 \x - \xo 3:31 \xt Mat 5:17\x*Makwam an Jisas mönö wä aku nugw pɨŋ, God anɨŋ nöbö mö kömö wä nɨ me cönɨŋö, rɨl aku, lo mönö akuyöbö röböxnɨŋö, rön yadmɨdöi, wöhö. Jisas mönö wä aku nugw pɨmɨjöñ nöbö mö akuyöbö, ñɨŋ mönö wä aku rɨg yad mag akwör rɨŋ, lo mönö aku du ölɨsö piöna. \c 4 \s1 God Ebraham nugwo nöbö kömö wä nɨ me röŋa \p \v 1 An Juda nöbö mö, nöso maduebö an ila nɨgön yöxɨm yöxɨp höuöilmel rön, yöxɨm mɨdöl piaku, nöso ana Ebraham. Makwam God Ebraham nugwo pöŋ aku, pödpöd rɨmɨn Ebraham pöŋ? \v 2 Ebraham nuŋ keir ap wä i rɨmɨn, God nuŋ nugwo nöbö kömö wä nɨ, me röxa, Ebraham nöbö akuyöbö yadön “Nɨ nöbö waiö,” me röxa. Makwam God nugwa Ebraham ib nuŋwa keir pɨrag wölub il i mɨdölöŋ. \v 3 \x - \xo 4:3 \xt Jen 15:6; Gal 3:6\x*Makwam pödpöd rɨmɨn Ebraham ib nuŋwa keir pɨrag wölölöx? God Mönö yadmɨda, “Ebraham nuŋ God mönö yadöŋ aku nugw pöŋ makwam, God nugwo ‘Nagö nöbö kömö wä nɨ,’ me röŋa.” \p \v 4 Nöbö i mabö rön pe pön, rɨg kɨ hör pɨlö, ren; mabö rɨma paiŋö aku rɨg kɨ pɨlö, cöna. \p \v 5 An ölɨsö ana keir mabö rɨmɨdɨŋ, God nuŋ anɨŋ nöbö mö kömö wä nɨ, me cönɨŋö, rɨ rɨbyöx nugwöi nöbö mö piaku, God ñɨgö nöbö mö kömö wä nɨ me ren. Makwam nöbö mö, ap kib mag gwogwo röl aku, jɨ God ap kib mag gwogwo röl aku nugwön röböxön, anɨŋ nöbö mö kömö wä nɨ, me cönɨŋö, rɨ rɨbyöx nugwöi nöbö mö piaku, God ñɨgö nöbö mö kömö wä nɨ me cöna. \p \v 6 Mönö yadmɨdɨl kɨ, Depid nuŋ kwo algör maduar God Mönö aku kai kɨtön yadöŋa, nöbö mö ap wä i reñ aku, jɨ God ñɨgö nöbö mö kömö wä nɨ me cön akuyöbö wahax pöñɨŋö, röŋa. Nuŋ yadöŋa, \q1 \v 7 \x - \xo 4:7-8 \xt Sam 32:1-2\x*“Nöbö mö ap kib mag gwogwo röi akuyöbö, \q2 God ap kib mag gwogwo röi akuyöbö nugwön röböxaŋ mönö, \q2 ñɨŋ mɨ wahax pɨmɨjöña. \q1 Nöbö mö ap kib mag gwogwo röi akuyöbö, \q2 God ap kib mag gwogwo röi akuyöbö mönö diba yadenɨŋö, rön, \q2 ñɨŋ mɨ wahax pɨmɨjöña. \q1 \v 8 Nöbö mö ap kib mag gwogwo röi akuyöbö, \q2 Nöbö Diba ap kib mag gwogwo ñɨŋa örɨx abön akuyöbö, \q2 ñɨŋ mɨ wahax pɨmɨjöñɨŋö,” röŋa. \p \v 9 Depid wahax pɨb maga yadöŋ aku, nöbö mö ha uña ödöröi piakwör mönö aku pöñɨŋönö? Mɨ wöhö! Nöbö mö ha uña ödörölöi akuyöbö aipam pöña. God Mönö kai kɨtön yadim mönö rɨb aku yoŋdöŋ yadla: “Ebraham nuŋ God mönö yadöŋ aku nugw pöŋ makwam, God nugwo, ‘Nagö nöbö kömö wä nɨ,’ me röŋa.” \p \v 10 Nöso maduebö an Ebraham, uña ödörölöŋ wop aku, God mönö yadöŋ aku nugw pɨmɨn, God nugwo, “Nagö nöbö kömö wä nɨ,” me röŋa. \v 11 \x - \xo 4:11 \xt Jen 17:10-11\x*“Ebraham mönö na nugw pöŋ aku mɨ, nɨ nugwo yadön, ‘Nagö nöbö kömö wä nɨ,’ me rɨl aku, nöbö mö piaku nugwɨŋ,” me rön, mai God yadmɨn, Ebraham uña ödöröŋa. God alöŋ aku nugwön nugwöla, nöbö mö ha uña ödörölön, God Mönö nugw pɨŋ, ñɨgö, “Nöbö mö kömö wä nɨ,” me cön nöbö mö akuyöbö, Ebraham nöso maduebö ñɨŋa mɨda. \p \v 12 Makwam nöbö mö ha uña ödörön, Ebraham uña ödörölöŋ wop aku God mönö nugw pöŋ mag akuyöbö nugw pɨmɨjöñ nöbö mö akuyöbö, Ebraham nöso maduebö ñɨgö kwo algör mɨda. \p \v 13 \x - \xo 4:13 \xt Jen 17:4-6; 22:17-18; Gal 3:29\x*Makwam Ebraham lo adö piaku nugwön rɨmɨn, God nugwo, “Nagö nöbö kömö wä nɨ,” me rön pölöŋ. Ebraham nuŋ God mönö yadöŋ aku yöxön nugw pöŋ aku mɨ, God nugwo, “Nagö nöbö kömö wä nɨ,” me rön, mönö ölɨsö ma yadön, Ebraham aipam halöu ha nuŋ piaku aipam ñɨgö yadöŋa, “Ñɨŋ mögörɨb il kɨ adadö piaku piaku magalɨg pöñɨŋö,” röŋa. \p \v 14-15 \x - \xo 4:14-15 \xt Rom 3:20; 5:13; Gal 3:18\x*God mönö ölɨsö ma yadöŋ aku, nöbö mö lo adaku nugwön rɨmɨjöñ akuyöbö yadöxa, God mönö ölɨsö ma yadöŋ nugw pöi aku hör ap i röxöxa. Aku agapɨm: nöbö mö lo adaku mai duön God nöbö mö nuŋwa mɨjnɨŋö, rɨ rɨbyöx nugwöi nöbö mö akuyöbö, ñɨŋ magalɨg lo mönö aku röd aböña nugwön God ölɨsö rödön, mönö diba yadön, paiŋö ölɨŋ höb pɨ nöiöna. \p \v 16 \x - \xo 4:16 \xt Gal 3:7\x*Makwam, an nugwöla, God cɨnö, rön, mönö ölɨsö ma yad nɨgöŋ aku, nöbö mö God mönö yadöŋ akuyöbö nugw pɨmɨjöñ piakwör ñɨgö yadöŋa. Makwam, God rɨb nuŋwa keir nöbö mö ögwö yöxön, hör pɨ ri abön aku mɨ, Ebraham halöu ha nuŋ akuyöbö magalɨg God mönö ölɨsö ma yadöŋ akwör nugw pöña. Nöbö mö God nuŋ ñɨgö lo mönö nölöŋ akuyöbö aipam, nöbö mö Ebraham röxg uña ödörölön God mönö nugw pöŋ mag akuyöbö röxg nugw pöi piaku aipam, ñɨŋ magalɨg mönö ölɨsö ma yadöŋ akwör pöña. Ebraham nuŋ nöso maduebö ana magalɨg mɨd maku pal. \v 17 \x - \xo 4:17 \xt Jen 17:5\x*God Mönö aku kai kɨtön yadmä, “God Ebraham nugwo yadöŋa, ‘Nɨ rɨmön, nöbö mö il hörɨrör mɨga akwör mɨdöi akuyöbö, nagö nöso maduebö an, me cöñɨŋö,’ rö,” rɨmä. Makwam, God mämäg il rol nuŋ aku, an nöbö mö il hörɨrör akuyöbö nugwo nugw pöl piaku magalɨg nöso maduebö Ebraham halöu ha nuŋwa ödöriö mɨdöla. God nuŋ nöbö mö wöröxöi akuyöbö rɨmɨn, ñɨŋ öbɨlöia. God nuŋwör rɨmɨn, ap höd mɨdmɨdöl aku weik wöxnö nɨga. \s1 Ebraham God nugw pöŋ mag akuyöbö an kwo algör cɨnɨm \p \v 18 \x - \xo 4:18 \xt Jen 15:5\x*Makwam Ebraham mɨ nöbö nom röxgön, halöu ha yöxɨb maga mɨdölɨm, God nugwo yadöŋa, “Naŋ ila nɨgön, nöbö mö halöu ha nagö maiyöbö mɨjöñ akuyöbö, il hörɨrör ödöriö mɨga mɨjöñɨŋö,” röŋa. God aliö rɨmɨn, Ebraham, God mönö mi yadö, rön, rɨbyöx gɨba alɨg mɨdön mönö, rɨg yadöŋ mag akwör mɨ, nöbö mö halöu ha nuŋ ila hörɨrör mɨ ödöriö mɨga akwör mɨdöia. \p \v 19 \x - \xo 4:19 \xt Jen 17:17\x*Makwam Ebraham nugumɨn, mönöbö hogwa mɨxɨñ ñɨŋa balö balö rɨm igudɨm pɨnöŋa. Ebraham kɨm nuŋwa igöp padokwo padök mös mös höuöiliö hö wölu amñaxɨb sö (100) duöŋ makwam, ha yöxɨb maga nɨgölöŋ. Mönɨŋ nuŋwa Sera algör mɨ lap nuöm röxgöŋ makwam, ha yöxɨb maga mɨdölöŋ. Makwam nuŋ God mönö nugwo yadöŋ aku nugw pɨ cɨcɨ nɨgön rɨp duön, rɨbyöx gɨba alɨg mɨdöŋa. \v 20-21 God nuŋ Ebraham nugwo mönö ölɨsö ma yadöŋ aku, Ebraham rɨb mös yöxölöŋ; nuŋ mɨ aŋadö nugw pöŋa. God Nöbö ölö, mönö ölɨsö ma rɨg yadöŋ mag akuyöbö akwör cönɨŋö, rön, God mönö yadöŋ aku nugw pɨ gör mɨdöŋ aku mɨ, rɨb mag nuŋ aku ölɨsö bli kwo pön, nuŋ God mönö yadöŋ aku mɨ ödöriö pɨ gö nɨgön, God ib akwör yadmɨn bɨl sö duöŋa. \v 22 \x - \xo 4:22 \xt Jen 15:6\x*Ebraham alöŋ aku, God Mönö aku kai kɨtön yadmä, “Ebraham nuŋ God mönö yadöŋ aku nugw pöŋ aku mɨ, God nugwo, ‘Nagö nöbö kömö wä nɨ,’ me rö,” rɨmä. \v 23 “God nugwo, ‘Nagö nöbö kömö wä nɨ,’ me röŋ,” mönö kai kɨtim aku, Ebraham nugwör kai kɨtölim. \v 24 Anɨŋ aipam nugwɨŋ, me rön, kai kɨtmä. God nuŋ rɨmɨn, Nöbö Dib ana Jisas öbɨlöŋ aku nugw pöl makwam, nuŋ anɨŋ aipam nöbö mö kömö wä nɨ me cöna. \v 25 \x - \xo 4:25 \xt Ais 53:4-5\x*Makwam ap kib mag gwogwo rön hölul mɨdmɨŋ akuyöbö, God anɨŋ uliöxön mönö, Ha nuŋwa Jisas Krais nugwo yad abmɨn hön, “Ñɨŋ ap kib mag gwogwo röi aku, God nugwön röböxönɨŋö,” rön, wöröxöŋa. Makwam Jisas wöröxɨm, God rɨmɨn, höbkal öbɨlöŋ aku, hölul dib pɨx anɨŋa äbädöŋ aku kömö nɨgɨb maga ra. \c 5 \s1 God mönö rɨg yadöŋ akwör nugw pɨnɨŋ aku, nuŋ an nöbö mö hölul mɨdölö cöna \p \v 1-2 God anɨŋ uliöxön röŋ aku nugw pöl makwam, nuŋ anɨŋ nöbö mö hölul mɨdölö, rön, pa. Nöbö Dib ana Jisas Krais nuŋ rɨmɨn, an God pɨsaŋ nɨgiö nɨg mɨdön, tar mɨd ri aböla. Mögörɨb an yad nɨg aku duön, God mil wä nuŋ aku nugwön, nugwo pɨsaŋ mɨjnɨŋa, rön, wä rɨm wahax pɨ gɨrön mɨdöla. \p \v 3 \x - \xo 5:3 \xt Jems 1:2-3; 1Pit 1:5-7\x*Ömörö pön öliöxön mɨdöl aku, wahax pɨ gɨrön mɨdöla. Aku agapɨm: ömörö pön öliöxmɨjnɨŋ aku, an ususör rön, Jisas Krais cɨrɨp gö nɨgön, röböxöinɨŋ. \v 4 An ususör rön, Jisas Krais cɨrɨp ri abön, rɨp dumɨd dumɨd, an nöbö mö rɨb ölɨsö alɨg mɨjnɨŋa. Jɨ rɨb ölɨsö alɨg mɨjnɨŋ aku, an rɨbyöx gɨba alɨg mɨjnɨŋa. \v 5 Makwam aliö rɨbyöx gɨba alɨg mɨjnɨŋ aku, hör mɨdöinɨŋ. Aku agapɨm: God nuŋ Inöm Leia anɨŋ nölön anɨŋ mɨ ödöriö madmag nɨga. \p \v 6 Makwam an nöbö mö mögörɨb il kɨ mɨdöl piaku, ap kib mag gwogwo rɨp duön pɨx alɨg mɨdmɨŋ aku, God pɨsaŋ nɨgiö nɨgön mɨdɨb maga mɨdölöŋ. An ödöi dub i mɨdölöŋ. Makwam God nuŋ yad nɨgöŋ wop akwör, Krais anɨŋ nöbö mö gwogwo mɨdö bla ñöx nɨgön wöröxöŋa. \v 7 Öim nöbö mö bli, nöbö wä mɨdöi nugwön, “Nɨ nöbö i nugwo ñöx nɨgön wöröxmön, nuŋ kömö duaŋ,” me rön, wöröxeñ. Jɨ wop paŋ paŋ bli nöbö i nöbö wä ödöriö i nugwön, “Nɨ nugwo ñöx nɨgön wöröxmön, nuŋ kömö duaŋ,” me rön, wöröxönɨŋönö wöhö nugwöi. \v 8 \x - \xo 5:8 \xt Jon 3:16; 1Jon 4:10\x*Makwam an ap kib mag gwogwo rɨmɨdmɨŋ wop akwör, Krais anɨŋ ñöx nɨgön wöröxöŋa. Makwam an nugwöla, God anɨŋ madmag ödöriö nɨga. \p \v 9 \x - \xo 5:9 \xt Rom 1:18; 2:5; Epes 2:3-5\x*Krais nuŋ anɨŋ ñöx nɨgön wöröxmɨn, hañ nuŋwa pɨnmɨn, God anɨŋ nöbö mö kömö wä nɨ me röŋa. Makwam an nugwöla, God ölɨsö rödön mönö diba yajön wop aku, Krais nuŋ anɨŋ kömö pöna. \v 10 God kwolmal nuŋwa mɨdmɨŋ wop aku, Ha nuŋwa wöröxön, anɨŋ Nuö pɨsaŋ pɨ nɨgiö nɨgöŋa. Wopik Nuö pɨsaŋ nɨgiö nɨg gɨ mɨdöl makwam, Ha nuŋwa öbɨlön kömö mɨd aku, anɨŋ mɨ kömö pöna! \v 11 Makwam akwör yöi. An God pɨsaŋ nɨgiö nɨg gɨ mɨdöl aku, Nöbö Dib ana Jisas Krais nuŋwör rɨmɨn, God pɨsaŋ nɨgiö nɨg gɨ mɨdölɨŋö, rön, ib ñɨŋ nuarö hogwa mag wöl gɨrön, wahax pön rɨb wä yöx nugu gör mɨdöla. \s1 Adam yam nuŋwa wöröxöia, jɨ Jisas yam nuŋwa kömö öim mɨdɨb mag aku pöia \p \v 12 \x - \xo 5:12 \xt Jen 3:6; Rom 6:23\x*Makwam ap kib mag gwogwo rɨŋ wöröxɨb il aku, Adam nuŋwör ila nɨgön rɨmɨn, hölul nuŋ aku nöbö mö yöx nɨgɨb nuŋ piaku magalɨg pɨmɨn wöröxöia. Aku agapɨm: God nugumɨn, Adam röŋ mag aku, an nöbö mö yöx nɨgɨb nuŋ piaku magalɨg aliö rɨmɨŋa. Wop aku anɨŋ yöx pön hem aku, jɨ an Adam pɨsaŋ rɨmɨŋa. \p \v 13 \x - \xo 5:13 \xt Rom 4:15\x*God Mosɨs nugwo lo mönö nölöŋ adaku, ap kib mag gwogwo rɨb mag aku mögörɨb mɨgrö kɨ höd mɨdöŋa. Makwam lo mɨdölöŋ wop aku, God ap kib mag gwogwo rɨmä aku nugwön, mai paiŋö nöiöñɨŋö, rön, rɨbyöx nugugu mɨdölöŋ. \v 14 Jɨ Adam ila nɨgön mag gwogwo rɨmɨn, hölul nuŋ aku nöbö mö piaku ñɨgö pɨmɨn, magalɨg wöröxɨp hön hön, Mosɨs lo mönö yad nölöŋ wop aku höŋa. Adam God mönö nugwo yadöŋ aku röd aböŋ mag akuyöbö, nöbö mö bli röd abölim, jɨ Adam wöröxöŋ mag akuyöbö magalɨg wöröxmä. Adam nuŋ Nöbö mai höba rɨmɨdöŋ Nöbö aliöm. \p \v 15 Adam mag gwogwo röŋ adaku keir; Jisas Krais ap wä nölöŋ adaku keir. Adam ap kib mag gwogwo rɨmɨn, nöbö mö magalɨg wöröxöia. Makwam Jisas Krais nöbö mö ögwö yöxön wöröxmɨn, God nöbö mö akuyöbö magalɨg mɨ ödöriö uliöxön pɨ ri abön, ap wä mɨda nöla. \p \v 16 Nöbö paŋyöbö aku ap kib mag gwogwo röŋ adaku keir; God ap wä nöl adaku keir. Adam ap kib mag gwogwo paŋyöbö aku röŋ aku, God nugwön mönö diba yadön, nagö wöröxnaŋö röŋa. Makwam Adam halöu ha nuŋwa ap kib mag gwogwo rɨp duön duön, Jisas Krais ap wä hör nölmɨn, God, “Nöbö mö bla magalɨg öim öim kömö mɨdɨb maga rö,” röŋa. \p \v 17 Höd nöbö paŋyöbö i ap kib mag gwogwo rɨmɨn, hölul ölɨsö gwogwo ödöriö aku anɨŋ magalɨg pöŋa. Makwam mai, mag aliö akuyöbö yöi, God nöbö mö mɨ ödöriö uliöxön, pɨ ösös rɨ ri abön rɨmɨn, nöbö mö hölul mɨdölö cön akuyöbö, Jisas Krais nöbö paŋyöbö akwör raŋ, ñɨŋ kömö mɨdön nuŋ pɨsaŋ wahax pɨ gɨrön mɨjöña. \p \v 18 \x - \xo 5:18 \xt 1Kor 15:22\x*Adam nuŋ ap kib mag gwogwo mag paŋyöbö iör rɨmɨn, hölul aku nöbö mö magalɨg pɨmɨn, God mönö diba yadön, “Nöbö mö magalɨg wöröxöñɨŋö,” röŋa. Makwam Jisas Krais nuŋ ap wä mag paŋyöbö iör rɨmɨn, God nöbö mö magalɨg ñɨgö nöbö mö kömö wä nɨ, me rön, kömö mɨdɨb mag aku nölɨb maga ra. \v 19 \x - \xo 5:19 \xt Ais 53:11\x*Nöbö paŋyöbö i God mönö yadöŋ aku röd aböŋ aku, God nugumɨn, an nöbö mö magalɨg ap kib mag gwogwo rɨmɨŋa. Wop aku anɨŋ yöx pön hölim, jɨ an pɨsaŋ mag gwogwo rɨmɨŋa. Mag akuyöbö akwör, nöbö paŋyöbö i God mönö yadöŋ aku nugwön wöröxɨm, God nöbö mö magalɨg ñɨgö nöbö mö kömö wä nɨ me rɨb maga ra. \p \v 20 Nöbö mö höd ap kib mag gwogwo rɨ mɨdmɨdöia; lo mönö aku God mai nölöŋa. God lo mönö nölöŋ aku, nöbö mö, lo mönö röd abön ap kib mag gwogwo röl aku nugwɨŋ, me rön, lo mönö nölöŋa. Makwam, ap kib mag gwogwo rɨmɨdim akuyöbö mɨga rɨm duöŋa. Jɨ God nöbö mö ap kib mag gwogwo rim piaku ñɨgö mɨ göj uliöxön pɨ ri aböŋa. \p \v 21 \x - \xo 5:21 \xt Rom 6:23\x*Makwam, ap kib mag gwogwo hölul aku mɨ ususör rön, nöbö mö magalɨg pɨmɨn, nöbäpö wöröxöi aliö mɨdmä. Makwam God aliö nöbö mö piaku ñɨgö mɨ göj uliöxön, pɨ ri abön, nöbö mö kömö wä nɨ, me rön, kömö öim mɨdɨb mag aku nöiöna. Nöbö Dib ana Jisas Krais nuŋ mag wä mɨda rɨ ri aböŋ aku mɨ, God mag akuyöbö cöna. \c 6 \s1 Jisas pɨsaŋ mödö wöröxön öbɨlmɨŋa, rön, ap kib mag gwogwo rɨb adaku rɨbyöx nugwöinɨŋ \p \v 1 God anɨŋ uliöx aku, nöbö mö bli yajöña, “Ap kib mag gwogwo amnɨmab rɨ gɨr mɨdɨm mɨdɨm, God anɨŋ höd nugwön pɨ ri abön rɨ akuyöbö yöi, mai anɨŋ mɨ göj uliöxön pɨ ri abönɨŋö,” cöña. \v 2 Makwam mönö inakmönö aliö akuyöbö yadöinɨŋ! An ap kib mag gwogwo rɨb mag rol aku, an mödö wöröxmɨŋa. Makwam, madmag ana pabɨlmɨn, ap kib mag gwogwo rön rɨbä nɨgöl. \v 3 \x - \xo 6:3 \xt Gal 3:27\x*Ñɨŋ nugwöia, an nöbö mö Krais Jisas pɨsaŋ nɨgiö nɨgön mɨjnɨŋö, rön, röbö palmɨŋ aku, “Nuŋ wöröxöŋ aku döŋö an nɨgiö wöröxölɨŋö,” rön, röbö palmɨŋa. \v 4 \x - \xo 6:4 \xt Kol 2:12\x*An röbö palmɨŋ aku, Krais Jisas pɨsaŋ nöbäpö hogw möl bö pɨnön wöröxmɨŋ mag akuyöbö röxa. Aku agapɨm: Krais nuŋ wöröxɨm, rɨg möl aku hogw pɨlmä, jɨ Nuö ölɨsö mag keiryöbö nuŋwa rɨmɨn, nuŋ öbɨlön kömö mɨd mag akuyöbö, an kwo algör nöbäpö röxg hogw möla mɨdöl aku röböxön, kömö mag yoŋyöbö rola mɨdɨb maga ra. \p \v 5 Krais pɨsaŋ nɨgiö nɨgön wöröxmɨŋa makwam, nuŋ höbkal öbɨlön kömö mɨd mag akuyöbö, mai an kwo algör ör öbɨlön kömö mɨjnɨŋa. \v 6 \x - \xo 6:6 \xt Gal 5:24\x*God nuŋ rɨbyöx nugwöŋa, ap kib mag gwogwo rɨb mag aku aŋadö ödöraŋ, mai nöbö mö piaku ñɨgö nag mabö rɨb nöbö röxgɨb ödöi gwogwo aku pön pɨxɨp duölaŋ, me rön, rɨbyöx nugwöŋa. Makwam, mag gwogwo rɨmɨdöl adaku, Krais pɨsaŋ bɨ katlö watlö um sö pɨl pal nɨgɨm wöröxöŋa. \v 7 Aku agapɨm, nöbö mö mödö wöröxöi piaku, ap kib mag gwogwo rɨb mag aku madmag ñɨŋa pabɨlmɨn rɨb maga nɨgöl. \p \v 8 An nugwöla, Krais pɨsaŋ wöröxmɨŋ makwam, nuŋ pɨsaŋ kömö mɨjnɨŋa. \v 9 An nugwöla, Nuö nuŋwa rɨmɨn Krais öbɨlöŋ aku, nuŋ iswob wöröxen. Wopik wöröxɨb il aku Krais nugwo ap i rɨbä maga nɨgöl. \v 10 Krais nuŋ wop paŋyöbö iör wöröxöŋ aku, jɨ ap kib mag gwogwo rɨb ölɨsö aku aŋadö yöm ra. Krais höbkal öbɨlön du God pɨsaŋ mɨdöia. \p \v 11 \x - \xo 6:11 \xt 2Kor 5:15; Gal 2:19\x*Makwam, an Krais Jisas pɨsaŋ nɨgiö mɨdön, ap kib mag gwogwo rol aku mödö wöröxön, öbɨl God pɨsaŋ kömö mɨdölɨŋö, rɨ rɨbyöx nugwɨŋ. \v 12 \x - \xo 6:12 \xt Jen 4:7\x*Ap kib mag gwogwo rɨb mag aku, ñɨgö wabɨl pɨxɨp du, nag mabö rɨb nöbö röxg mɨdön, ap kib mag gwogwo cɨne, cöna. Makwam ñɨŋ wöhö cöña. \v 13 \x - \xo 6:13 \xt Rom 12:1\x*Rɨb gwogwo ñɨŋ aku, mɨxɨñ iŋ wajmag ñɨgö rɨb mɨŋi, ap kib mag gwogwo raŋ, me rön, pɨxmɨjön aku, ñɨŋ mɨxɨñ ñɨŋa rɨb rɨb bla magalɨg mɨ aŋadö wöhö cöña. Jisas pɨsaŋ wöröxön öbɨlöl makwam, rɨb madmag ana God nugwo nölön, mɨxɨñ rɨb piaku God nugwo nölön, nuŋ rɨg yad mag akwör cɨnɨŋö, rɨ rɨbyöx nugwɨŋ. \p \v 14 \x - \xo 6:14 \xt 1Jon 3:6\x*Höd lo mönö adaku nugwön cɨnɨŋö, rɨ rɨbyöx nugumä aku, jɨ ap kib mag gwogwo rɨb rɨb akwör ñɨgö pɨxmɨn, mag gwogwo rɨmɨdöia. Makwam weik mag aku rola mɨdölöi. God ñɨgö uliöxön pɨmɨn, Krais nöbö mö nuŋwa mɨdöi aku mɨ, nugwo cɨrɨpön, ap kib mag gwogwo rɨmɨdöi akuyöbö röböxöña. \s1 Hölul mɨdöl mag rol akwör dinɨŋa \p \v 15 An lo mönö adaku rɨŋ, God nugwön anɨŋ pen; nuŋ keir anɨŋ uliöxön, Krais nugwo yad abmɨn hön, anɨŋ ñöx nɨgön wöröxöŋ aku mɨ, pöna. Makwam, ap kib mag gwogwo akwör rɨ mɨjnɨŋönö? Mɨ wöhö! Mag akuyöbö röinɨŋ. \v 16 \x - \xo 6:16 \xt Jon 8:34; 2Pit 2:19\x*Ñɨŋ nugwöia, ñɨŋ nöbö dib i nugwo yadön, “An nöbö nag mabö rɨb nagö mɨdön, mabö kai yajɨnö cɨnɨŋö,” rɨmɨjöñ aku, ñɨŋ nöbö dib aku mo nuŋwa mɨdöia. Ñɨŋ ap kib mag gwogwo rɨb mag aku, nag mabö rɨb nöbö röxg mɨjöñ aku, ap kib mag gwogwo rɨb adaku moa mɨdön wöröxöña. Makwam ñɨŋ God mönö rɨg yad mag aku nag mabö rɨb nöbö röxgɨb mɨjöñ aku, God mönö rɨg yad mag aku moa mɨdɨŋ, nuŋ ñɨgö nöbö mö wä nɨ me cöna. \p \v 17 Höd ap kib mag gwogwo rɨb rɨb akwör ñɨgö pɨxmɨn, nag mabö rɨb nöbö röxg mɨdön, paŋ adakwör rɨmɨdöia. Makwam mai, Jisas mönö wä aku nugwön, mɨ aŋadö nugw pöia. Aliö alöi aku, nɨ God nugwo ri ablaŋe rɨmɨdla. \v 18 God nuŋ rɨmɨn, ñɨŋ ap kib mag gwogwo moa mɨdmɨdöi adaku wopik röböxön almedö mɨdön, God nag mabö rɨb nöbö mö röxg mɨdön, nuŋ rɨg yad mag akwör rɨ ri ab mɨdöia. \v 19 Makwam ñɨŋ keir ölɨsö mɨdölöi aku mɨ, mönö yadɨba rɨmɨdɨl kɨ, nɨ wöxnö ör yadmön nugw ri abɨŋ, me rön, wöxnö ör yajɨna. \p Höd ñɨŋ rɨb gwogwo akwör yöxön, nag mabö rɨb nöbö mö röxg mɨdön, mɨxɨñ iŋ wajmag ñɨŋ bla ap kib mag gwogwo ödöriö rɨp duön, mɨ ödöriö rɨ gwogwam rɨmɨdöia. Makwam weik rɨb wä ödöriö yöxön, nag mabö rɨb nöbö röxg mɨdön, mɨxɨñ iŋ wajmag ñɨŋ bla God mönö rɨg yad mag akwör rɨp duön, kömö wä akwör mɨjöña. \v 20 Höd ap kib mag gwogwo rɨb mag aku nag mabö rɨb nöbö mö röxg mɨdmɨdöi aku mɨ, God mönö rɨg yad adaku ñɨgö nugwidɨx mɨdmɨn, mo nuŋwa mɨdmɨdölöi. \v 21 Makwam höd rɨ gwogwam rɨmɨdöi mag aku weik nugwön yajöña, “Öim aliö alön mag gwogwo rɨmɨdöl aku möigw ha. Aliö alön ap wä i pölölɨŋö,” cöña. Nöbö mö aiöñ piaku wöröxɨba cöña. \p \v 22 Makwam wopik God nuŋ rɨmɨn, ñɨŋ ap kib mag gwogwo rɨb mag aku mo mɨdmɨdöi aku, God ñɨgö kömö pɨm almedö mɨdön, God nag mabö rɨb nöbö mö röxg mɨdön, God nugwaŋ wä cön adakwör rɨ gɨrön, kömö öim öim mɨdɨb mag aku pöña. \v 23 \x - \xo 6:23 \xt Rom 5:12,15\x*Ap kib mag gwogwo rɨb adaku rɨp duön, pe pön wöröxnɨŋa; jɨ Nöbö Dib ana Jisas Krais pɨsaŋ nɨgiö nɨgön mɨjnɨŋ aku, God anɨŋ kömö öim öim mɨdɨb mag aku hör nöiöna. \c 7 \s1 Ñɨŋ Krais mɨxɨñ nuŋwa mɨdöi aku, nuŋ pɨsaŋ wöröxmä \p \v 1 Ñɨŋ haul nöbö mölöu nöbö lo mönö nugwöi piaku. Ñɨŋ nugwöia, nöbö mö kömö mɨdöi bla akwör lo mönö mai diöña; wöröxmɨjöñ aku, ömörö ñɨgö bli mɨden. \p \v 2 Lo mönö i yada, nöbö nuŋwa mɨjöna, mönɨŋ nuŋwa nöbönɨŋ yöŋö mɨjöna; jɨ nöbönɨŋa wöröxön aku, lo aku pöröna. \v 3 Mö aku nöbönɨŋa kömö mɨdaŋ nugugɨrön, du nöbö yoŋyöbö i pön aku, nuŋ yajöña, “Lo mönö röd abön, nagö nöbö kib mag yönɨb mö,” me cöña. Makwam nöbönɨŋa wöröxaŋ, du nöbö yoŋyöbö pön aku, mönö mɨdöl; “Lo mönö röd abön, naŋ nöbö kib mag yönɨb mö,” me rön, yadeñɨm. \p \v 4 \x - \xo 7:4 \xt Rom 6:2,11\x*Makwam haul nöbö mölöu nöbö. Mag akuyöbö akwör, ñɨŋ Krais mɨxɨñ nuŋwa mɨdöi akuyöbö, nuŋ pɨsaŋ wöröxmä aku, lo mönö pɨ cɨcɨ nɨg mɨdöi aku röböxmɨn, Nöbö i ñɨgö pa. Nöbö wöröxön öbɨlöŋ Nöbö aku ñɨgö pa. An God nugwo wä cön mag akwör rɨŋ, ap mag nɨmɨba God nugwo nölɨb bli yaxönɨŋö, rön, an pa. \p \v 5 Höd Krais an pölöŋ wop aku, ap kib mag gwogwo rɨb mag aku anɨŋ cɨcɨ pɨg mɨdmɨda. Lo mönö adakwör mai dinɨŋö, rɨ rɨbyöx nugumɨdöl aku, jɨ rɨb gwogwo yuö an kwo rɨba nölmɨn, bɨ acɨxa nɨmön wöröxɨb il aku wöxnö nɨgmɨn, mɨd ri ab gɨ mɨdmɨdölöl. God pɨsaŋ mɨdɨb maga nɨgölöŋ. \v 6 \x - \xo 7:6 \xt Rom 8:2; 6:4\x*Makwam weik Krais pɨsaŋ wöröxöl aku, lo mönö anɨŋ nag röxg nɨgön pɨ cɨcɨ nɨgmɨd aku pal gul rɨ abön, Juda lo mönö kai kɨtim adaku nugwön mai duölöl; God Inöma rɨba nölmɨd adakwör nugwön mai duöla. \s1 Lo mɨd aku mɨ, ap kib mag gwogwo röl aku wöxnö nugwöla \p \v 7 \x - \xo 7:7 \xt Eks 20:17; Diut 5:21\x*Makwam, an agamö cɨnɨŋ? God lo mönö yadmɨn yadmä aku, mönö gwogwo yadö, cɨnɨŋönö owa? Mɨ wöhö! Aku aliö yadöinɨŋ. \p Lo mɨdölöxisöŋö, nɨ ap kib mag gwogwo pödiöm mɨd aku nugwöyöx. Lo mönö adö i kai kɨtön yadmä, “Nöbö mö bli ap ñɨŋ piaku ap nɨ i alɨg mɨdöxisöŋö, rön, rɨb aku yöx nugumɨjeñɨŋö,” rɨmä. Makwam, nɨ nugula, nöbö mö bli ap ñɨŋ bla ap nɨ i alɨg mɨdöxisöŋö rön rɨbyöx nugumɨjɨn aku, ap kib mag gwogwo cɨna. \v 8 Makwam, nɨ rɨbyöx nugula, mai nɨ ap kib mag gwogwo rön, nöbö mö bli ap ñɨŋ piaku ap nɨ i alɨg mɨdöxisöŋö, rön aliö rɨbyöx nugwöinöm. Nɨ aliö rɨbyöx nugumɨdɨl aku, jɨ rɨba ap kib mag gwogwo rɨb maga madmag na pɨxɨp dumɨn, nöbö mö bli ap ñɨŋ piaku ap nɨ i alɨg mɨdöxisöŋö rɨ rɨb aliö yöx nuguma. Makwam lo mönö mɨdölöxisöŋö, ap kib mag gwogwo rɨb maga ölɨsö mɨdölöx, nöbö mödö wöröx akuyöbö röxg mɨdöxa. \p \v 9 Lo mönö, mag aku rö, mag aku rölö, rɨmɨd aku nɨ höd nugumɨdöi. Nɨ kömö mɨdma. Jɨ lo mönö maga höm, ap kib mag gwogwo rɨb mag aku nöbö kömö mɨd akuyöbö röxg kömö nɨgön, ususör rön nɨ pɨxɨp dumɨn, wöröxma. \v 10 God lo mönö nölöŋ aku, anɨŋ öim mɨdɨb ödöi aku yabuöxa, jɨ nɨ wöröxɨb mag akwör nölöŋa. \v 11 \x - \xo 7:11 \xt Jen 3:13\x*Makwam, nɨ rɨbyöx nugula, mai nɨ ap kib mag gwogwo rön, nöbö mö bli ap ñɨŋ piaku ap nɨ i alɨg mɨdöxisöŋö, rön aliö rɨbyöx nugwöinöm. Nɨ aliö rɨbyöx nugumɨdɨl aku, jɨ rɨmgör ap kib mag gwogwo rɨb mag aku du yuörɨb madmag na pön pɨxɨp dumɨn, nöbö mö bli ap ñɨŋ piaku ap nɨ i alɨg mɨdöxisöŋö rön rɨbyöx nuguma. Ap kib mag gwogwo rɨb mag aku, God lo mönö rɨg yadöŋ akwör pön, nɨ pɨl pal nɨgöŋa. \p \v 12 \x - \xo 7:12 \xt 1Tim 1:8\x*Makwam, an nugwöla, God lo mönö aku leia mɨda. An nugwöla, “Nöbö mö bli ap ñɨŋ piaku ap nɨ i alɨg mɨdöxisöŋö, rön, aliö rɨbyöx nugumɨjeñ,” lo mönö aku, God nuŋ keir mönö ölɨsö yadöŋ aku, lei akwör, mɨ ödöriö wä akwör mɨda. \v 13 God lo wä aku nɨ pɨl pal nɨgɨm wöröxɨm mönö? Aku yöi wöhö! God lo mönö wä aku yadmɨn nugul aku, ömörö diba pöin. Ap kib mag gwogwo rɨl aku, ömörö diba pɨna. Makwam God anɨŋ lo mönö yadöŋ aku, rɨb i keir yöx nugwön yadölöŋ; ap kib mag gwogwo rɨb mag aku pɨx diba mɨd aku nugwɨŋ, me rön, lo mönö yadöŋa. Makwam, God lo mönö aku yadmɨn nugul aku rɨmɨn wöröxölɨm; ap kib mag gwogwo rɨb mag aku, lo mönö wä aku pön, nɨ pɨl pal nɨgmɨn wöröxma. \s1 Ap röinɨŋö rön rɨbyöx nugumɨdöl ap piakwör rɨmɨdöla \p \v 14 An nugwöla, lo mönö aku, God rɨba nölmɨn kai kɨtmä. Makwam nɨ nöbö akwör mɨdla; nɨ nag mabö rɨb nöbö röxg mɨdön, höbwab rɨb madmag nɨ aku öim dumɨd ap kib mag gwogwo rɨb adakwör. \v 15 \x - \xo 7:15 \xt Gal 5:17\x*Makwam, ap wä cɨnö, rɨ rɨbyöx nugul adaku röi; nɨ ap kib mag gwogwo rɨb adaku, nɨ mag aku rɨb gwogwo yöx nugul aku, nɨ akuyöbö röinö, rɨl adakwör rɨla. Makwam pödpöd rɨmɨn aliö ail aku nugwöi. \v 16 Nɨ rɨ gwogwam röinö, rɨ rɨbyöx nugul adakwör rɨl aku, nɨ nugula, rɨb mag na aipam God lo mönö maga aipam nɨg nugugu mɨda. \p \v 17 Wopik nɨ keir mag gwogwo i röi. Nɨ keir mag gwogwo cɨnö, rön, röi; ap kib mag gwogwo rɨb mag aku höbwab yuörɨb madmag na yuö kwo mɨd akwör ra. \v 18 Nɨ nugula, nɨ nöbö akwör mɨdɨl aku, höbwab rɨb madmag yuö nɨ kwo mɨd ri aböl. Höbwab rɨb madmag na rɨb wä i nölaŋ, ap wä i röin. Rɨb mag nɨ aku, mag wä akwör cɨnö, rɨ rɨbyöx nugul aku, jɨ nɨ rɨbä maga nɨgöl. \v 19 Almɨn, mag wä akwör cɨnö, rɨ rɨbyöx nugul mag aku, rɨmɨdöi; rɨ gwogwam röinö, rɨ rɨbyöx nugul mag akwör öim rɨmön dumɨda. \v 20 Makwam, nɨ röinö, rɨ rɨbyöx nugul mag akwör rɨmɨdɨl aku, nɨ keir ap gwogwo rɨmɨdöi. Ap kib mag gwogwo rɨb mag aku höbwab rɨb madmag na yuö kwo mɨd akwör rö rö rɨmɨda nugwön rɨmɨdla. \p \v 21 Makwam, nɨ nugula, nɨ rɨ ri abnö rön nugul aku, jɨ öim rɨ gwogwam rɨb maga ra. \v 22-23 \x - \xo 7:22-23 \xt Gal 5:17; 1Pit 2:11\x*Rɨb na aku God lo nölöŋ aku mɨ ödöriö wahax pɨl aku, jɨ höbwab rɨb madmag na yuö kwo akuyöbö keir rön, rɨb mag na aku pɨsaŋ nuö nuö rɨmɨn, ap kib mag gwogwo rɨb mag aku mɨxɨñ na yuö kwo mɨdön, nɨ wob cɨcɨ nɨgmɨn, nɨ kɨlabɨs nöbö i röxg mɨdla. \p \v 24 Nɨ wahax pöi; nöbö lɨblɨb rɨbä röxg mɨdla. Höbwab rɨb madmag nɨ aku nɨ pɨl pal nɨgɨba rɨmɨda; agö nöböm nɨ kömö pön? \v 25 \x - \xo 7:25 \xt 1Kor 15:57\x*Nöbö Dib ana Jisas Krais ör! God nugwo ri ablaŋe rɨmɨdla! \p Makwam mönö yadmɨdɨl kɨ aliö mɨda: rɨb na aku God nugwo nag mabö rɨb nöbö röxg mɨdɨl aku, jɨ höbwab rɨb madmag pɨx yuö nɨ kwo, ap kib mag gwogwo rɨb mag aku nag mabö rɨb nöbö röxg mɨdla. \c 8 \s1 God Inöma an pɨsaŋ mɨjön aku, an nöbö mö pödiöm mɨjnɨŋ? \p \v 1-2 Makwam an Krais Jisas pɨsaŋ nɨgiö nɨgön mɨdöl aku, Krais Jisas nuŋ wöröxɨm, God Inöma kömö mag nöl aku, nuŋ anɨŋ kömö pɨmɨn, an wopik ap kib mag gwogwo rɨb mag aku aipam, wöröxɨb mag aku aipam, ñɨgö nag mabö rɨb nöbö mö röxg mɨdölöl. Makwam, God anɨŋ mönö diba yadenɨm. \v 3 Makwam an nöbö mö wä mɨdölöl aku, God lo adaku rɨp duön, mɨd ri abɨb maga nɨgöl, God Ha nuŋwa keir aku yad abmɨn, nöbial i mɨxɨñ höbwab rɨb madmag an akuyöbö röxg nɨgön, höŋa. Nuŋ wöröxön ap kib mag gwogwo rɨb mag aku aŋadö rɨ hör abaŋ, me rön, God nuŋ Ha nuŋwa keir höjöpal ur nölɨb ap i röxg yad abön, ap kib mag gwogwo rɨb mag aku nöbö mö madmag pɨx yuö ñɨŋ kwo mɨd aku, mönö diba yadön, pörö, röŋa. \v 4 \x - \xo 8:4 \xt Gal 5:16,25\x*God alöŋ aku, ñɨŋ rɨb gwogwo madmag pɨx yuö an bebö wöl adaku röböxön, God Inöma rɨba nölmɨd adaku rɨp duön, lo mönö nɨ yadmɨd aku rɨ ri aböñɨŋö, rön, röŋa. \p \v 5 Nöbö mö rɨb gwogwo yuö ñɨŋ bebö wölɨm, adakwör rɨm dumɨd piaku, yuörɨb madmag ñɨŋa agö rɨbɨm yöxöi rɨb mag akwör rɨbyöx nugwöia. Makwam nöbö mö God Inöma ñɨgö rɨbyöx nölmɨn rɨm dumɨd piaku, God Inöma agö rɨbɨm yöx nugw mag akwör rɨbyöx nugwöia. \v 6 Nöbö mö höbwab rɨb madmag ñɨŋa agö rɨbɨm yöxöi rɨb mag akwör rɨbyöx nugwöi bla, paŋ adakwör ap kib mag gwogwo rön wöröxöña. Makwam nöbö mö God Inöma nugwaŋ wä cön adakwör rɨbyöx nugwöi bla, adakwör rɨ ri abön, God pɨsaŋ nɨgiö nɨgön kömö mɨdön mɨd ri aböña. \p \v 7 Nöbö mö höbwab rɨb madmag ñɨŋa agö rɨbɨm rɨbyöx nöl adakwör rɨbyöx nugwöi bla, rɨb mag ñɨŋa God nugwo kwolmal röxg mɨda. Rɨb mag ñɨŋa God lo nuŋwa nugwöl; God lo nuŋwa nugub maga mɨdöl. \v 8 Nöbö mö rɨb gwogwo madmag pɨx yuö ñɨgö bebö wölɨm, adaku rɨm dumɨd piaku, God nugwaŋ wä cön adakwör rɨb maga nɨgöl. \p \v 9 \x - \xo 8:9 \xt 1Kor 3:16; 12:3\x*Makwam ñɨŋ nöbö mö God Inöma yuö ñɨŋ kwo mɨd bla, rɨb gwogwo madmag pɨx yuö ñɨŋ bebö wöl adaku rɨmɨdölöi; God Inöma ñɨgö rɨbyöx nölmɨd adakwör rɨmɨdöia. Nöbö mö Krais Inöm nuŋwa yuö ñɨŋ kwo mɨdöl bla, Krais nöbö mö nuŋwa mɨdölöi. \v 10 \x - \xo 8:10 \xt Gal 2:20\x*Krais nuŋ yuörɨb ñɨgö kwo mɨjön aku, ap kib mag gwogwo rɨb mag aku rɨmɨn, mɨxɨñ ñɨŋa wöröxɨba rɨmɨda; jɨ Jisas wöröxɨm God ñɨgö nugumɨn, nöbö mö wä röxg mɨdöi akuyöbö, Inöm nuŋwa raŋ, inöm ñɨŋa kömö mɨjöna. \v 11 God rɨmɨn Jisas öbɨlöŋ aku, Inöm nuŋwa yuörɨb ñɨgö kwo mɨd makwam, God paŋyöbö akwör ñɨgö algör raŋ, Inöm nuŋwa yuörɨb ñɨgö kwo mɨd aku, nuŋ mɨxɨñ ñɨŋa kömö mɨdɨb maga nöiöna. \p \v 12 Makwam, haul nöbö mölöu nöbö, an rɨba mɨda. Rɨb gwogwo madmag pɨx yuörɨb an kwo pabɨl nölaŋ adaku cɨnɨŋ, rön, rɨb aku nölöinɨŋ. \v 13 \x - \xo 8:13 \xt Gal 6:8; Kol 3:5\x*Adaku rɨm dum, wöröxɨba rɨmɨdöia. Makwam God Inöma ñɨgö rɨ nölɨm nugugɨrön, ñɨŋ ap kib mag gwogwo rɨmɨdöi aku aŋadö röböxöñ aku, God pɨsaŋ kömö mɨjöña. \p \v 14 God Inöma rɨba nölɨm nugugɨrön yönmɨdöi nöbö mö bla, God halöu ha nuŋwa mɨdöia. \v 15-16 \x - \xo 8:15-16 \xt Mak 14:36; 2Kor 1:22; 2Tim 1:7\x* \x - \xo 8:15-17 \xt Gal 4:5-7; Rep 21:7\x*Ñɨŋ pöi Inöm aku, ñɨgö pön pɨxɨp dum, ñɨŋ höd ipöxmɨdöi mag akuyöbö iswob ipöxön, nag mabö rɨb nöbö mö röxg mɨdeñɨm. Ñɨŋ pöi Inöm aku, nuŋ rɨm, God halöu ha nuŋwa mɨdöia. Aliö nugwön an nugwo “Aba! Acö!” rɨmɨdöla. \p \v 17 An halöu ha nuŋwa mɨdöl makwam, ap wä pödiö pödiö halöu ha nuŋwa nöiön aku, an pɨnɨŋa. Makwam Krais nugwo yad höimöuön rɨ gwogwam rim aku, anɨŋ kwo algör rɨ gwogwam rɨŋ, ipöxöinɨŋ aku, God Krais nugwo pɨ ri abön röŋ mag akwör anɨŋ kwo algör pɨ ri aböna. \s1 Mai mɨd ri abnɨŋa \p \v 18 Rɨb na yöxla, Krais nugwo cɨrɨp gɨ mɨdön, ömörö bli pön, öliöx mɨjnɨŋ aku, ap ulmɨdö. Mai God nuŋ ap wä ödöriö anɨŋ nölaŋ, nuŋ pɨsaŋ mɨd ri ab mɨjnɨŋ aku, ap dib. \p \v 19 God ap agap apɨm rɨ nɨgöŋ bla magalɨg weik mɨd ri abɨb maga nɨgöl. Ap bla magalɨg pöx mɨdɨŋ, God nuŋ halöu ha nuŋ bla wöxnö pön wop akwör, nuŋ raŋ, ap piaku iswob mɨd ri aböna. \v 20-21 \x - \xo 8:20-21 \xt Jen 3:17-19\x*Rɨ mag aku, God maduar ör nugwogwo cönɨŋö röŋ mag akwör ra. Makwam God maduar ör nugwöŋa, halöu ha nɨ bla wöxnö pɨn wop aku, nɨ rɨmön, halöu ha na wahax pön mɨd ri aböñ aku, ap magalɨg rɨ nɨgɨm bla algör, lɨduen, wahax pön mɨd ri aböna. \p Makwam ap rɨ nɨgöŋ piaku, höd mɨd ri aben. Anɨŋ raŋ, halöu ha nuŋwa keir ödöriö mɨdön nuŋ pɨsaŋ mɨd ri abnɨŋ wop akwör, iswob raŋ ap bla mɨd ri aböna. \p \v 22 An nugwöla, ap God rɨ nɨgöŋ piaku magalɨg mɨd ri abɨb maga rɨmɨd aku, jɨ maduar ör ömörö rɨm, mö ha yöxɨba ha nɨmɨmɨn rɨg ölɨŋ pɨl mag akuyöbö rɨmɨda. \v 23 \x - \xo 8:23 \xt 2Kor 5:2-4\x*Makwam ömörö aku an aipam mɨda. Mai ñɨgö aŋadö pɨnö, rön, God nuŋ Inöm aku höd gör abmɨn hön yuörɨb an kwo mɨd aku, jɨ wop kaiyöbö anɨŋ halöu ha nuŋ keir ödöriö wöxnö paŋ, mɨxɨñ yoŋyöbö pugul nɨgnɨŋö, rön, rɨb madmag ana yuö kwo ömörö aku pön, mögörɨb döul il kɨ pöx mɨdöla. \p \v 24 God ap mai wöxnö nɨgönɨŋö röŋ mönö aku nugw pɨm, anɨŋ pöŋa. Makwam ap agap bɨlɨm mai wöxnö nɨgön aku magalɨg mödö nugwölɨx aku, weik rɨbyöx gɨba alɨg mɨdön wop maiyöbö aku pöx mɨdölölɨx. Mödö nugwöi ap aku pöx mɨdeñɨm. \v 25 Makwam, ap mai wöxnö nɨgönɨŋö, rɨ aku rɨbyöx nugwön, ipɨtmɨn nugugɨrön pöx mɨdölöl; rɨbyöx gɨba alɨg pöx mɨdöla. \p \v 26 Nöbö mö gö mɨdölöl aku, jɨ Inöma anɨŋ rɨ nöl gɨr mɨda. An God höjöpainɨŋö, röl aku, jɨ pödpödiö God höjöpainɨŋ aku nugwölöl. Jɨ Inöma an adö mɨdön ömörö ana pön God höjöpalmɨda. Nöbö mö nugub mönö yöi wöhö; ömörö diba pön höjöpalmɨda. \v 27 \x - \xo 8:27 \xt Sam 139:1\x*God rɨb mag an aku magalɨg nugwa; nuŋ Inöma rɨb nuŋwa aipam nugwa. Inöma nuŋ, an Krais Jisas nöbö mö nuŋwa ömörö pön, God nugwo yadaŋ, yadmɨd mag akuyöbö cöna. Inöma nuŋ God höjöpal gɨr mɨd aku, God cɨnö, rön, rɨbyöx nugw mag akwör höjöpal gɨr mɨda. \p \v 28 \x - \xo 8:28 \xt Epes 1:11\x*An nugwöla, God nugwo madmag nɨgöl nöbö mö bla, God nuŋ anɨŋ nugwidɨx mɨdaŋ nugugɨrön, ap bli keir ren; mɨd ri abnɨŋ adakwör anɨŋ cöna. God nuŋ maduar ör rɨbyöx nugwön rɨg yadöŋ mag akuyöbö, anɨŋ “Ñɨgö nɨ pöl hönö,” röŋa. \v 29 \x - \xo 8:29 \xt Kol 1:18; Hib 1:6\x*Makwam mag akwör, God nöbö mö höd nugwöŋ bla, “Nɨ rɨmön, ñɨŋ Ha na rɨg mɨd mag akuyöbö wöxnö nɨgön, pɨgnɨŋ nölöunɨŋ nöbö nuŋwa mɨga ödöriö mɨjöñɨŋö,” röŋa. \v 30 Makwam, nöbö mö Ha na röxg mɨjöñɨŋö, röŋ nöbö mö bla, “Ñɨgö nɨ pöl hönö,” röŋa. Nöbö mö, nɨ hönö, röŋ nöbö mö bla, ñɨgö nöbö mö hölul mɨdölö, röŋa. Nöbö mö ñɨgö hölul mɨdölö, röŋ bla, Ha na mil wä alɨg mɨd mag akuyöbö, ñɨŋ paŋ mag akwör rɨg mɨjöñɨŋö, röŋa. \s1 Krais anɨŋ madmag nɨgön nugwidɨx mɨd ri aböna \p \v 31 \x - \xo 8:31 \xt Sam 118:6\x*Makwam anɨŋ alön pɨ ri abön rɨ aku, yön anɨŋ rɨ gwogwam cön? Nöbö i anɨŋ rɨ gwogwam rɨb maga mɨdöl, mɨ wöhö! \v 32 God nuŋ Ha nuŋwa keir aku anɨŋ, me rön, yad abmɨn hön wöröxöŋ aku ap dib ödöriö. Makwam God anɨŋ alöŋ makwam, nuŋ anɨŋ pɨ ri abön, ap wä wä akwör anɨŋ algör nöiöna. \v 33 \x - \xo 8:33 \xt Ais 50:8-9\x*God nuŋ anɨŋ yad nɨg aku, yön anɨŋ mönö diba yajön? God nuŋ keir rɨmɨn an hölul mɨdöl aku, mönö mɨdölö, röŋa. \v 34 Makwam, nöbö kai anɨŋ mönö diba yajön? Nöbö i aliö yadɨbä maga mɨdöl. Krais Jisas anɨŋ ñöx nɨgön wöröxön öbɨlön du God imag mɨrɨx adö mɨdön, anɨŋ, me rön, Nuö höjöpal gɨr mɨda. \p \v 35 Krais an madmag ödöriö nɨg makwam, yön nugwo wöhö rön anɨŋ pɨ asɨx hör nɨgön? Ap i keir wöxnö nɨgön, anɨŋ pɨ asɨx hör nɨgɨb maga mɨdöl. \q1 Anɨŋ ömörö bli wöxnö nɨgönɨŋönö, \q2 öliöx mɨjnɨŋönö, \q1 kiö diba wöröx mɨjnɨŋönö, \q2 wölɨj mɨdenɨŋönö, \q1 rɨb diba yöx mɨjnɨŋönö, \q2 nöbö bli anɨŋ, Krais pɨsaŋ mɨdöiŋö, rön, \q1 anɨŋ rɨ gwogwam cöñɨŋönö, \q2 pɨl pal nɨgöñɨŋönö, \q1 ap agapɨm cön, \q2 Krais pɨsaŋ nɨgiö nɨgön mɨjnɨŋa. \m \v 36 \x - \xo 8:36 \xt Sam 44:22\x*Mönö akuyöbö God Mönö kai kɨtön yadmä, \q1 “Nagö pɨsaŋ mɨdöl aku, öim anɨŋ nugwön, \q2 hön sipsip röxg pɨl pal nɨgnɨŋö rön nugwöiŋö,” rɨmä. \m \v 37 Makwam, an wöröxɨbi röxg mibɨl yöraku mɨdöl aku, jɨ anɨŋ madmag nɨgön wöröxöŋ Nöbö aku pɨsaŋ mɨdön, wä raŋ nugugɨrön, mɨd ri abön ap piaku ipöxöinɨŋ. \v 38 Adaku nɨ nugula, wöröxnɨŋönö mɨjnɨŋ, God anɨŋ madmag nɨg gör mɨjöna nugwön ap i anɨŋ pɨ asɨx hör nɨgɨb maga mɨdöl. God ejol nuŋ bla, ap ölɨsö adöx sö mɨd bla, ap ölɨsö gwogwo bla, ap weik mɨd bla, ap mai mɨjön bla, \v 39 ap bɨl pisak mɨd bla, ap mo pibak mɨd bla, ap agap apɨm mɨd bla magalɨg, ap i anɨŋ pal kɨtu hörɨr nɨgɨba mɨdöl. Nöbö Dib ana Krais Jisas mɨd aku, God anɨŋ madmag nɨg gör mɨjöna. \c 9 \s1 God rɨb nuŋwa keir yöxön Isrel ada ñɨgö pɨba rɨmɨdöŋa \p \v 1 Mönö yadmɨdɨl kɨ, nɨ Krais nöbö nuŋwa mɨdɨl aku, inakmönö hörön yadmɨdöi. Inöm Leia rɨb mag na yadmɨda, mönö yadmɨdlö aku mönö mi yadmɨdlaŋö, rɨmɨda. \v 2-3 \x - \xo 9:2-3 \xt Eks 32:32\x*Makwam haul nöbö mölöu nöbö. Isrel nöbö mö bli Krais nugw pölöi akuyöbö, mai mönö diba nugwön ölɨŋ höb diba pöñ aku, nɨ mɨ ödöriö ögwö yöxmɨdla. Makwam, nɨ mɨ rɨb mɨga yöxmɨdla. Madmag na öim ölɨŋ diba pɨlmɨda. Nɨ mör yadmɨdla, ödöi mɨdöx aku, nɨ haul nöbö mölöu nöbö nɨ bla ñɨgö ñöx nɨgön, ölɨŋ höb diba pɨmön, ñɨŋ piöŋö kömö duöyɨxa. \p \v 4 \x - \xo 9:4 \xt Eks 4:22; Lep 1–10; Sam 147:19; Rom 15:8; Hib 9:5\x*Aku agapɨm: God Isrel ada akwör ñɨŋ halöu ha na mɨdɨŋ, me rön, mil wä nuŋwa ñɨgör yabuön, nɨ ñɨgö mag akuyöbö cɨnö, rön, mönö ölɨsö ma ñɨgör yad nɨgön, lo mönö nuŋ aku ñɨgör yad nölön, ñɨŋ agö magɨm rön God höjöpalɨb ram aku ödöriar höjöpalɨb mönö aku ñɨgör yad nölön, nɨ pödpöd rön nöbö mö pɨ ri abɨn mönö wä aku ñɨgör yad nölöŋa. \v 5 Isrel nöbö mö nöhönɨŋ maduebö ñɨŋa Ebraham, Aisak, Jekop nöbö piaku. Ebraham, Aisak, Jekop halöu ha yöxɨm yöxɨp höuöilmel rɨp duön, Isrel nöbö mö ñɨgö yöx pön hemä. Hödɨg wadɨg paŋyöbö akwör yöxɨp höuöilmel rɨp duön, Krais nugwo nöbö ödöriö yöx pön hemä. Krais nuŋ keir God mɨdön, nöbö mö magalɨg nugwidɨx mɨda. Ñɨŋ magalɨg ib nuŋwa öim yadɨŋ bɨl sö duaŋ. \p \v 6 God Mönö yadöŋ aku, yadöŋ mag akwör röŋa. Isrel halöu ha yöxɨm yöxɨp höuöilmel rɨp duön, yöx pön hem bla bli Isrel nöbö mö ödöriar mɨdölöi. \v 7 \x - \xo 9:7 \xt Jen 21:12\x*Ebraham halöu ha yöxɨm yöxɨp höuöilmel rɨp duön yöx pön hem bla bli Ebraham halöu ha nuŋwa ödöriar mɨdölöi. God Ebraham nugwo yadöŋa, “Aisak halöu ha yöxön bla akwör halöu ha naŋ adö mɨjöñɨŋö,” röŋa. \v 8 \x - \xo 9:8 \xt Gal 4:23\x*Makwam, Ebraham halöu ha yöxɨm yöxɨp höuöilmel rɨp duön, yöx pön hem bla bli God halöu ha nuŋwa mɨdölöi. God mönö ölɨsö ma yad nɨgmɨn, Ebraham halöu ha yöx pön höñ halöu ha bla akwör, ñɨŋ God halöu ha nuŋwa mɨjöña. \v 9 \x - \xo 9:9 \xt Jen 18:14\x*God Ebraham nugwo mönö ölɨsö ma aku yad nɨgön yadöŋa, “Wop nɨ yad nɨgɨm wop akwör nɨ höuöil hömön, mönaŋ nagö Sera ha i yöx pön hönɨŋö,” röŋa. \p \v 10 Makwam auso ana Rebeka ha nuŋwa mös hogwa nuö paŋyöbö akwör yöxöŋa. Nöbö aku nöso ana Aisak. \v 11-12 \x - \xo 9:11-12 \xt Jen 25:23\x*Makwam God rɨb nuŋwa keir yöx nugw mag akwör cöna. Nöbö mö kai yad nɨgɨnö, cön aku, yad nɨgöna. Ñɨŋ ap wä bli rɨmɨjöñ aku nugwön yad nɨgen. God rɨb nuŋwa keir yöx nugw mag akwör cöna. Mag aliö akwör, nöso auso an Aisak Rebeka mönöbö hogwa ha waba yöxölim mag aku, God nuŋ Rebeka nugwo yadöŋa, “Ha nagö höda yöxnö aku, nöbö dib röxg mɨden; nuŋ ha pɨg nagö aku mabö rɨ nöiönɨŋö,” röŋa. Ha wöta alɨg mibɨl piaku mɨdmɨn nuöma ha yöx pön hölöŋ wop aku, ha hogwa ap waiö ap gwogwo i rɨmɨn nugwön wöhö, God rɨb nuŋwa keir nugwön aliö yadöŋa. \v 13 \x - \xo 9:13 \xt Mal 1:2-3\x*God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtim aku, God mönö yadön yadöŋa, “Nɨ Jekop nugwo madmag nɨgön pɨla, jɨ Iso nugwo madmag nɨgön pöiö,” röŋa. \s1 God nuŋ rɨmɨd aku, ödöriö akwör rɨmɨda \p \v 14 Makwam, God ödöriö akwör rɨmɨdölö, cɨnɨŋ ä? Wöhö! Nuŋ ödöriö akwör rɨmɨda. \v 15 \x - \xo 9:15 \xt Eks 33:19\x*God nuŋ Mosɨs nugwo yadöŋa, \q1 “Nöbö mö ögwö yöxɨn bla ñɨgö ögwö yöxna. \q1 Nöbö mö madmag nɨgön pɨ ri abɨn bla \q2 ñɨgö madmag nɨgön pɨ ri abnö,” röŋa. \m \v 16 \x - \xo 9:16 \xt Epes 2:8\x*Makwam nugwöla, anɨŋ keir ususör rön röl aku nugwön anɨŋ pen; anɨŋ keir ususör rön rɨbyöx gɨ mɨdöl aku nugwön anɨŋ pen. Nuŋ keir nöbö mö ögwö yöxön pöna. \p \v 17 \x - \xo 9:17 \xt Eks 9:16\x*God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtim aku, God mönö yadön Pero nugwo yadöŋa, “Nɨ höd rɨbyöx nuguma, nöbö mö mögörɨb piaku piaku mɨdöi bla magalɨg nugwöña, nagö kiŋ Ijip yöbö aku nöbö dib nöbö ölɨsö ödöriö, jɨ nɨ God yadmön nagö hör nöbö i röxg mɨjɨnö. Aiöna, ñɨŋ nugwön, mönö aku yadɨp duön mönö, ib na urɨŋ mögörɨb adadö piaku piaku magalɨg diöna. Adakwör rɨbyöx nugwön nɨ keir rɨmön, nagö Ijip kiŋ mɨdlaŋö,” röŋa. \v 18 Makwam nugwöla, God rɨb nuŋwa keir nugw aku, nöbö mö bli ögwö yöx aku nöbö mö bli ñɨgö nugwogwo raŋ, rɨb gwogwo ñɨŋ yöx nugwöi aku jöjö diöna. \p \v 19 Ñɨŋ bli God rɨ akuyöbö nugwön yajöña, “God nuŋwör rɨmɨn, rɨb ñɨŋ aku jöjö du aku, pödpöd rɨmɨn, mɨd ri abölöiŋö, rön, anɨŋ mönö diba yajön? God nuŋ keir, ‘Ap piaku cönɨŋö,’ cön aku, nöbö kai nuŋ piöŋö, ‘Ap bla renɨŋö,’ cön?” cöña. \v 20 \x - \xo 9:20 \xt Ais 29:16; 45:9\x*Aliö yajöñ aku, jɨ ñɨŋ nöbö dib kaiyöbö röxg mɨdön, mönö nuŋ aku rɨba pöñ? \p Mag akuyöbö, God Mönö aku nöbö nagö Aisaia kai kɨtön yadöŋa, “Nöbö i mögö pön wi yöj i rɨm, wi yöj aku nugwo yadön, ‘Pödpöd rɨmɨn nɨ aliö rɨlö,’ rön yaden. Mɨ wöhö!” röŋa. \v 21 \x - \xo 9:21 \xt Jer 18:6\x*Wi yöj rɨba rɨmɨd nöbö aku, nuŋ rɨb nuŋwa keir yöx nugw mag akuyöbö cöna. Mögö paŋyöbö mɨŋi pɨn wöd rag hö, wi yöj wä wä wop paŋ paŋ urɨb i rɨ nɨgön, wi yöj hör öim öim urɨb i rɨ nɨgöna. Aku mönö mɨdöl; rɨb nuŋwa keir. \fig Wi yöj rɨba rɨmɨd nöbö aku, nuŋ rɨb nuŋwa keir yöx nugw mag akuyöbö cöna.|alt="potter at wheel" src="LB00138B.TIF" size="col" ref="9:21" \fig* \v 22-23 Mag akuyöbö aku mɨ, God ra. Nuŋ nöbö mö mag gwogwo rɨmɨdöi akuyöbö nugumɨn, mɨ ödöriö ipɨtmɨn, ñɨgö pɨl pal nɨgɨb maga rɨ aku, jɨ nuŋ mab ab gɨba alɨg mɨd aku nugwön ölɨsö mag nuŋwa nugwɨŋ, me rön, ñɨgö rɨmgör aliö alöl. God maduar ör rɨb nuŋwa keir yöx nugwön yadöŋa, nöbö mö ögwö yöxön pɨ ri abɨn nöbö mö akuyöbö mil wä na aku nugwɨŋ, me röŋa. Makwam, nöbö mö piaku mil wä na aku nugwɨŋ, me rön, nuŋ nöbö mö rɨ gwogwam rɨmɨdöi akuyöbö rɨmɨn, rɨb mag gwogwo ñɨŋa jöjö dua. \v 24 Nöbö mö uliöxön pɨ ri abnö, röŋ aku, anɨŋ Juda nöbö mö aipam, Juda nöbö mö yöi akuyöbö aipam, yadöŋa. \v 25 \x - \xo 9:25 \xt Hos 2:23\x*Mönö ada akuyöbö, God mönö yadöŋ bli nöbö Hosea God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtön yadöŋa, \q1 “Nöbö mö nɨ mɨdmɨdölöi akuyöbö, \q2 ñɨgö ‘nöbö mö nɨ’ me cɨna. \q1 Nöbö mö madmag nɨgmɨdöi akuyöbö, \q2 ñɨgö ‘nöbö mö madmag yöbö nɨ’ me cɨna. \m Makwam Hosea God Mönö rɨb mɨŋi kwo kai kɨtön yadöŋa, \q1 \v 26 \x - \xo 9:26 \xt Hos 1:10\x*Höd ‘Nöbö mö na mɨdölöiŋö,’ rɨm akuyöbö, mögörɨb paŋyöbö akwör ñɨgö, \q2 ‘God öim kömö mɨd Nöbö halöu ha nuŋ,’ me cɨnö,” röŋa. \p \v 27 \x - \xo 9:27-28 \xt Ais 10:22-23\x*Makwam God Mönö rɨb mɨŋi, God mönö yadɨb nöbö Aisaia mönö bölölö rön yadmɨda, \q1 “Isrel ada rɨg jɨmi ban yuö halaia rɨg mɨd akuyöbö \q2 mɨga aliö mɨjöñ aku, \q1 jɨ Nöbö Diba nuŋ hör ul adö iör \q2 kömö pöna. \q1 \v 28 Aku agapɨm: Nöbö Diba nuŋ rɨmgör \q2 nöbö mö mögörɨb il kɨ mɨdöi akuyöbö \q1 magalɨg mönö diba yadön \q2 aŋadö paiŋö nöiönɨŋö,” röŋa. \m \v 29 \x - \xo 9:29 \xt Ais 1:9\x*Aiön mag aku, Aisaia nuŋ höd God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtön yadöŋa, \q1 “Nöbö Diba keir ölɨsö alɨg mɨd aku, \q2 anɨŋ halöu ha hör mag i röböxölöx aku, \q1 Sodom Gomora nöbö mö ñɨgö rɨg röŋ mag akuyöbö, \q2 anɨŋ röx,” me röŋa. \s1 Isrel ada aipam Jisas mönö wä aku nugw pɨŋ \p \v 30 Makwam, nugwi! Juda nöbö mö yöi akuyöbö, höd, mɨd ri abön God pɨsaŋ nɨgiö nɨgön mɨjnɨŋö, rön, aliö rɨbyöx nugwölim aku, jɨ weik Jisas mönö wä aku nugw pɨmɨn, God ñɨgö hölul mɨdölö rɨmɨn, nuŋ pɨsaŋ nɨgiö nɨgön mɨdöia. \v 31 Makwam Isrel nöbö mö höd God lo mönö aku pön, rɨg yad yad mag akwör rɨŋö, rɨmä aku, jɨ weik nuŋ pɨsaŋ nɨgiö nɨgön mɨdölöi. \v 32 \x - \xo 9:32 \xt Ais 8:14\x*Aku agapɨm: Ñɨŋ God mönö ölɨsö ma aku nugw pölöi. An keir adö bli rön nuŋ pɨsaŋ nɨgiö nɨgön mɨjnɨŋa, rön, God nuŋ rɨg wä nɨgöŋ adaku duŋö, rɨmɨn nugugɨrön, yödpɨlö ñɨŋa rɨg rol aku pal bokwɨr abɨm pɨn bɨröia. \v 33 \x - \xo 9:33 \xt Ais 28:16; 1Pit 2:6\x*Mönö akuyöbö, Aisaia nuŋ God mönö yadöŋ aku kai kɨtön yadöŋa, \q1 “Nugwi! Nɨ taun dib Saion rɨg i nɨgmön, \q2 nöbö mö rɨg aku pal bokwɨr abaŋ pɨn bɨcöña; \q1 jɨ nöbö mö nugwo nugw pɨmɨjöñ akuyöbö, \q2 God nugwön anau peñɨŋö,” röŋa. \c 10 \s1 Isrel ada, an keir lo mönö adaku mai dinɨŋö, rön, rɨp duön pɨn bɨrmä \p \v 1 Haul nöbö mölöu nöbö. Rɨb ölɨsö nɨ yöx nugul aku, God nöbö mö nɨ Isrel ada ñɨgö kömö paŋ, me rön, nugwo öim öim höjöpal gɨr mɨdla. \v 2 Ñɨŋ rɨmɨdöi mag akuyöbö nugwön nugula, an God nöbö mö nuŋwa mɨjnɨŋö, rön, mɨ ususör rɨmɨdöi aku, jɨ rɨbyöx nugw ri abölöi. \v 3 “Krais wöröxöŋ aku, God anɨŋ, ‘Nöbö mö hölul mɨdöl nɨ,’ me cönɨŋö,” rön rɨb aku yöx nugwöyɨx aku, jɨ adaku rɨbyöx nugw ri abölöi. Rɨb mag ñɨŋa keir adakwör yöx nugwön yadmä, “Lo adaku rɨŋ dumɨjön aku, nöbö mö wä nuŋwa mɨjnɨŋö,” rɨmä. Makwam, lo mönö adaku mai dinɨŋö, rön, rɨp duön pɨn bɨrmä. \v 4 Krais wöröxön öbɨlöŋ aku mɨ, wopik lo aku pöra. Makwam mɨ, nöbö mö kai kai Jisas mönö wä aku nugw pɨmɨjöñ akuyöbö, God ñɨgö magalɨg nöbö mö hölul mɨdöl nɨ, me cöna. \s1 Nöbö mö mögörɨb piaku piaku magalɨg kömö dub maga ra \p \v 5 \x - \xo 10:5 \xt Lep 18:5\x*God Mönö aku Mosɨs mönö bli kai kɨtön, lo mönö pön hölul mɨdöl nöbö mö röxg mɨjöñ mönö adaku yadön, Isrel ada ñɨgö yadöŋa, “Lo mönö aku pön, rɨg yad mag akwör cöñ aku, kömö diöñɨŋö,” röŋa. \v 6 \x - \xo 10:6-9 \xt Diut 30:12-14\x*God Mönö aku Mosɨs mönö bli kai kɨtön, Krais nugw pön hölul mɨdöl nöbö mö röxg mɨjöñ mönö adaku yadön, Isrel ada ñɨgö yadöŋa, “Ñɨŋ, ‘Nöbö kai bɨl sö wöliönɨŋö?’ rɨmɨjeñɨŋö,” röŋa. (Mönö yadöŋ aku il aku maku, ñɨŋ wölu adöx yöd röul adö kau sebö Krais nugwo yölɨŋ pön pɨneñ.) \v 7 Mag aliö akwör, “Ñɨŋ, ‘Nöbö kai nöbäpö höjöl rama mɨd mo pibak diönɨŋö?’ rɨmɨjeñɨŋö,” röŋa. (Mönö yadöŋ aku il aku maku, ñɨŋ du nöbäpö höjöl rama mɨd mo pibak yöbö Krais nugwo yölɨŋ pön wöleñ.) \v 8 Makwam God Mönö rɨb aku, Mosɨs mönö kai kai kai kɨtön Isrel ada ñɨgö yadöŋ? Nuŋ yadöŋa, “Mönö mag aku pad piaku mɨdöl. Mönö mag aku yuörɨb madmag ñɨŋ kwo mɨdɨm öim yadmɨdöi piakwör,” me röŋa. Mosɨs nuŋ Jisas mönö wä, nugw pɨb mönö akwör yadöŋa. Nugw pɨb mönö wä akwör an öim yad nölmɨdöl mönö aku maku. \p \v 9 Makwam, God rɨmɨn Jisas öbɨlö, rön, rɨb aku yöx nugugu mɨdön, “Jisas nuŋ Nöbö Dib nɨ,” me rön, wöxnö yajöñ aku, God ñɨgö nöbö mö hölul mɨdöl nɨ bɨlɨm, me rön, ñɨgö kömö pöna. \v 10 Aku agapɨm: ñɨŋ rɨb madmag yuörɨb ñɨŋ kwo mönö wä nuŋwa nugw pöñ aku, God ñɨgö nöbö mö hölul mɨdöl nɨ bɨlɨm me cöna. Ajmöl ñɨŋa mönö yadön, nöbö mö akuyöbö wöxnö yad nöiöñ aku, God ñɨgö kömö pöna. \v 11 \x - \xo 10:11 \xt Ais 28:16\x*Mag akuyöbö, Aisaia nuŋ God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtön yadöŋa, “Nöbö mö nugwo nugw pöñ akuyöbö, God nugwo nugwön anau peñɨŋö,” röŋa. \v 12 \x - \xo 10:12 \xt Apos 15:9\x*Juda nöbö mö akuyöbö, Juda nöbö mö yöi akuyöbö, hörɨr mɨdöl. Nöbö Diba nuŋ nöbö mö adadö akuyöbö magalɨg Nöbö Diba paŋyöbö akwör mɨda. Adadö akuyöbö nöbö mö bɨlkai nugwo höjöpaiöñ akuyöbö, ñɨgö pɨ ösös rɨ ri aböna. \v 13 \x - \xo 10:13 \xt Joel 2:32\x*Mag akuyöbö, God mönö yadɨb nöbö Joel, God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtön yadöŋa, “Nöbö mö bɨlkai Nöbö Diba nugwo, nɨ kömö pö, rön höjöpalɨŋ, ñɨgö kömö pönɨŋö,” röŋa. \v 14 Makwam ñɨŋ Nöbö Diba nugwo nugw peñ aku, ñɨŋ nugwo pödpödiö höjöpaiöñ? Jɨ ñɨŋ Jisas mönö wä aku audiöx nugweñ aku, ñɨŋ pödpödiö Nöbö Diba nugw pöñ? Jɨ nöbö mö bli hön Jisas mönö wä adaku yad nöleñ aku, ñɨŋ pödpödiö mönö wä aku audiöx nugwöñ? \v 15 \x - \xo 10:15 \xt Ais 52:7\x*Makwam nöbö mö Krais Jisas nugw pöi akuyöbö ñɨgö yad abeñ aku, ñɨŋ pödpödiö hön mönö wä aku yad nöiöñ? Mag akuyöbö, Aisaia nuŋ God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtön yadöŋa, “Nöbö mö mönö wä pön hömɨdöi akuyöbö, rɨ ri abmɨdöiŋö,” röŋa. \p \v 16 \x - \xo 10:16 \xt Ais 53:1\x*Makwam Isrel nöbö mö Krais Jisas mönö wä aku nugwim akuyöbö bli nugw pölim. Mönö adakwör, Aisaia nuŋ God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtön yadöŋa, “Nɨ mönö wä naŋ aku ñɨŋ yad nöila jɨ nöbö kai nugw pɨ?” röŋa. \v 17 Makwam, nöbö mö bli Krais mönö wä aku yad nölɨm, nöbö mö bli nugwön mönö aku mönö mɨ, me rön, nugw pöia. An Krais mönö wä aku audiöx nugumɨn, nugw pɨb mag ana kömö nɨgön wöl dib röxöna. \v 18 \x - \xo 10:18 \xt Sam 19:4\x*Makwam Isrel ada mönö aku nugwölmɨŋönö pödɨr? Mɨ wöhö! Nugumä. Ñɨŋ höd nugwim makwam, Depid nuŋ God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtön yadöŋa, \q1 “Ñɨŋ mögörɨb piaku piaku magalɨg duön, \q2 mönö aku yad nölöia; \q1 ñɨŋ mönö yad nölɨm, \q2 mönö aku mögörɨb bɨl adadö mɨ magalɨg duö,” röŋa. \m \v 19 \x - \xo 10:19 \xt Diut 32:21\x*Makwam nɨ yad nugub i alɨg mɨda: Isrel ada mönö aku nugwön il aku nugwölmɨŋönö pödɨr? Mɨ wöhö! Il aku nugumä. Mosɨs nuŋ God mönö yadöŋ aku pön, God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtön yadöŋa, \q1 “Nɨ möl i nöbö u bla ñɨgö pön, \q2 pɨ ösös rɨ ri abön rɨmön, \q1 ñɨŋ Isrel nöbö mö ölɨsö diba wölɨm nugwön, \q2 God anɨŋ mag akuyöbö alölö, rön, nugwöñɨŋö,” röŋa. \m \v 20 \x - \xo 10:20 \xt Ais 65:1\x*Aisaia nuŋ God mönö yadöŋ aku pön, God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtön mɨ ödöriö wöxnö yadön yadöŋa, \q1 “Nöbö mö nɨ nuguŋö, rön, hölu nugwölöi akuyöbö \q2 nɨ hölu nugwöia; \q1 ñɨŋ nɨ nuguŋö, rön, yad nugwölöi \q2 jɨ nɨ keir wöxnö nɨgmön ñɨŋ nɨ nugwöiŋö,” röŋa. \m \v 21 \x - \xo 10:21 \xt Ais 65:2\x*Makwam Isrel rɨmɨdöi adaku, Aisaia nuŋ God mönö yadöŋ aku pön, God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtön yadöŋa, \q1 “Nɨ öim nöbö nugub ñɨŋa röxg mɨdön, \q2 ‘Nɨ höne!’ rɨmɨdɨl aku, jɨ nɨ hölöi. \q1 Ñɨŋ mönö nɨ röd abön, \q2 rɨb ñɨŋa keir yöx nugumɨdöi mag akwör rɨmɨdöiŋö,” röŋa. \c 11 \s1 God nuŋ Isrel nöbö mö mɨ aŋadö röböxöl \p \v 1 \x - \xo 11:1 \xt 1Sam 12:22; Sam 94:14; Pil 3:5\x*Makwam, nɨ yad nugub i mɨda: God Isrel nöbö mö bla ñɨgö mɨ aŋadö röböx ä? Mɨ wöhö! Ñɨgö mɨ aŋadö röböxöl. Nɨ Pol kwo algör Isrel yöbö nöbö. Ebraham yöxɨm yöxɨp duön, Benjamin nugwo yöxim; Benjamin piöŋö yöxɨp höuöilmel röŋ il aku nɨ mɨdla. \p \v 2 Makwam God nöbö mö maduar ör nugwön, nöbö mö na mɨdɨŋ, me rön, rɨbyöx nugwöŋ nöbö mö piaku ñɨgö aŋadö röböxöl. Ñɨŋ Ilaija nugwo haiwo pön God Mönö kai kɨtim mönö aku mödö nugwöia. Ilaija God höjöpalön yadöŋa, \v 3 \x - \xo 11:3 \xt 1Kiŋ 19:10,14\x*“Isrel nöbö mö akuyöbö magalɨg nagö röböxön, nöbö mönö nagö yadɨb akuyöbö ñɨgö pɨl pal nɨgön, rɨgpɨda ap pal nagö höjöpal ur nölɨb rɨgpɨd akuyöbö, pal gɨlɨx ab gɨlɨx ra aböia. Nɨ paŋyöbö akwör mɨdɨl aku, jɨ nɨ kwo algör, pɨl pal nɨgnɨŋö, rön, rɨbɨxɨp yönmɨdöiŋö,” röŋa. \v 4 \x - \xo 11:4 \xt 1Kiŋ 19:18\x*Aliö rɨmɨn, God nuŋ paiŋö yadöŋa, “Nöbö nɨ mɨga akwör sepen tausan (7,000) mɨdöi akuyöbö, god inakmönö Bal aku nugwo, ‘Nöbö dib an,’ me rön, nugwo höjöpalölöiŋö,” röŋa. \p \v 5 Mag akuyöbö, God nöbö mö mɨ ögwö yöx aku mɨ, nuŋ anɨŋ nöbö mö Isrel mösör mɨdö bli ögwö yöxön yad nɨgmɨn mɨdöla. \v 6 \x - \xo 11:6 \xt Gal 3:18\x*God anɨŋ ögwö yöxön pa aku, lo adaku rɨmɨdmɨŋ mönö ap bli keir rɨmɨdɨm nugwön pöl. Anɨŋ hör ögwö yöxön pö, rɨ rɨbyöx nugwöl aku, jɨ an ap i keir rɨmɨdɨm nugwön anɨŋ pöx aku, an aliö rɨbyöx nugwölölɨx. \v 7 Nöbö mö Isrel mɨ ususör rön, hölu nugup duön, ap wä aku pölim. God ñɨgö pönɨŋö, rön, yad nɨgöŋ nöbö mö bla akwör pɨmä. God nuŋ keir rɨmɨn, nöbö mö bli mönö nuŋwa nugwön yöxölim. \p \v 8 \x - \xo 11:8 \xt Diut 29:4; Ais 29:10\x*Adakwör, Mosɨs God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtön yadöŋa, \q1 “God nuŋ rɨmɨn, ñɨŋ inɨmö hölɨmön, \q2 mämäga ipax ipaxiö rɨ mɨdmä; \q1 nuŋ rɨmɨn, ñɨgö mämäga we wölmɨn, \q2 mämäga ix nugugu mɨdölim; \q1 nuŋ rɨmɨn, ñɨgö u pɨlɨm, \q2 mönö audiöx nugugu mɨdölim; \q1 aliö akwör mɨdɨp hön, \q2 wopik paŋ mag akwör alɨg mɨdöiŋö,” röŋa. \m \v 9 \x - \xo 11:9-10 \xt Sam 69:22-23\x*Makwam Depid God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtön yadöŋa, \q1 “Ñɨŋ öim ap diba nɨmöi aku, \q2 ñɨgö unaŋ namej röxg pɨ cɨcɨ nɨgöna. \q1 Dinɨŋö rɨ rɨbyöx nugwöñ ödöi aku aŋadö idɨxaŋ. \q2 Makwam, ñɨŋ rɨ gwogwam rɨmɨdöi mag aku paiŋö pöña. \q1 \v 10 Mämäg ñɨŋa we wölaŋ mämäga nugweñ. \q2 Ömörö diba pön, öim öim ap yogw dib i röxg ragön, öliöxɨp yönmɨjöñɨŋö,” röŋa. \s1 God Juda nöbö mö yöi akuyöbö pa \p \v 11 \x - \xo 11:11 \xt Apos 13:46\x*Makwam Isrel ada pɨn bɨröi aku, aŋadö pɨn pal duölöi. Ñɨŋ ap kib mag gwogwo rɨmɨdmä aku mɨ, God ñɨgö röböxön, Juda nöbö mö yöi akuyöbö ñɨgö pa. Pɨ aku, “Isrel ada, ‘God ñɨgö rɨ ri abön pa aku, anɨŋ aliö pölö,’ rön nugwɨŋ,” me rön ra. \p \v 12 Makwam Isrel ada ap kib mag gwogwo rɨmɨdmɨn, nöbö mö mögörɨb adadö piaku piaku ap wä ödöriö pöia. God Isrel ada röböxöŋ aku mɨ, Juda nöbö mö yöi bla ap wä ödöriö pöia. Makwam, God nöbö mö Isrel kömö pön wop aku, nöbö mö nuŋ bla magalɨg ap wä wä ödöriö pöña. \p \v 13 Nɨ wopik ñɨgö Juda nöbö mö yöi akuyöbö yadmɨdla. Krais Jisas nɨ, “Juda nöbö mö yöi akuyöbö ñɨgö mönö wä na yad nölö,” röŋ makwam, ñɨgö Juda nöbö mö yöi akuyöbö Jisas mönö wä aku yad nöl mɨdmön nɨ wä ra. \v 14 Makwam nɨ ñɨgö Jisas mönö wä aku yad nölmön, ñɨŋ pɨŋ, nöbö mö nɨ keir Isrel bli nugwön, “God ñɨgö rɨ ri abön pa aku, anɨŋ aliö pölö,” rön, nugwo hömɨjöñ aku, nɨ mɨ wä cöna. \v 15 God Isrel ada ñɨgö röböxöŋ aku mɨ, Juda nöbö mö yöi akuyöbö ñɨgö, nöbö mö nɨ, me rön, pa. Makwam, mai God nuŋ Isrel ada ñɨgö pɨm, nöbäpö wöröxön höbkal öbiön mag aliö akuyöbö cöna. \p \v 16 Ñɨŋ bred rɨb mɨŋi God höjöpal ur nöiöñ aku, bred mag magalɨg God ap nuŋ. Ñɨŋ yajöña, “Bɨ olip il aku God bɨ il nuŋ,” me cöñ aku, padö pɨlön löx pɨlö bla adadö diön aku aipam God ap nuŋ. \p \v 17 \x - \xo 11:17 \xt Epes 2:11-19\x*Makwam God nuŋ bɨ olip löx pɨlö hödyöbö piaku pɨ bö gɨ abön, ñɨgö olip löx ki yöbö piaku pön hön nɨgliu pɨn nölɨm, nɨgliu pɨn nölön mɨdöia. Makwam mɨ, bɨ olip hödyöbö aku kömö mɨdön mögö röbö pɨm, löx yoŋyöbö piaku mɨd ri aba. \v 18 Ñɨŋ bɨ löx hödyöbö blaku löx hör, me rön, rɨb aku yöx nugumɨjeñ. Ñɨŋ nugwöia, ñɨŋ bɨ löx yoŋyöbö aku röbö pön bɨ il aku nölölöi; bɨ il bö röbö pön ñɨgö bɨ löx yoŋyöbö mɨŋi nöla. \v 19 Ñɨŋ yajöña, “God nuŋ, ‘Olip löx ki yöbö piaku pön hön nɨgliu pɨn nöl nöinö,’ rön, olip löx hödyöbö bla pɨ bö gɨ abmɨn, kau aku pön mɨdölɨŋö,” cöña. \v 20 Mönö aku mi yajöñ aku, jɨ nugw ri aböña. Isrel ada Krais nugw pölɨm, God nuŋ ñɨgö röböxöŋa; ñɨŋ Krais nugw pɨmɨn, ñɨgö pöŋa. Makwam ñɨŋ anau pön, ib ñɨŋa keir yadɨŋ bɨl sö duölaŋ. \v 21 Aku agapɨm: God bɨ olip löx hödyöbö bla pɨ bö gɨ aböŋ mag akuyöbö ñɨŋ kwo algör rɨb maga ra. \p \v 22 \x - \xo 11:22 \xt Jon 15:2,4\x*God nuŋ nöbö höimölɨb wä ödöriö aku, jɨ nuŋ nöbö ölɨsö mɨda. Nuŋ nöbö ölɨsö mɨd aku mɨ, nöbö mö nugwo röböxim akuyöbö nuŋ ñɨgö röböxöŋa. Makwam ñɨgö tar höimöliö madmag nɨgön, pöŋa. Ñɨŋ algör Krais nugw pɨ gɨr mɨjöñ aku, ñɨgö tar höimöliö madmag nɨg gɨr mɨjöna. Makwam Isrel ada ñɨgö röŋ mag akuyöbö anɨŋ kwo algör ör rɨb maga rö, rön, nugw ri aböña. \v 23 Isrel nöbö mö piaku mai Krais nugw pɨmɨjöñ aku, God ñɨgö nɨgliu pɨn nöl nöiöna. God ñɨgö nɨgliu pɨn nölɨb maga ra. \v 24 Aku agapɨm, ñɨgö bɨ olip löx ki yöbö piaku pön hön, bɨ olip yöbö nɨgliu pɨn nölmɨn mɨdöi aku, olip löx ödöriö akuyöbö iswob nɨgliu pɨn nöinöb, nɨgliu pɨn nöiöna. \s1 Mai Isrel nöbö mö ñɨgö magalɨg pöna \p \v 25 Makwam haul nöbö mölöu nöbö. Ib ñɨŋa keir yadɨŋ bɨl sö dubä maga ra. Makwam, mönö höd nugumɨdölöl i ñɨgö yadɨba rɨmɨdla. Isrel nöbö mö mɨga akwör weik mämäg we röxg mɨdöi aku, jɨ öim akuyöbö alen. God Juda nöbö mö yöi akuyöbö ñɨgö pɨnö rɨ rɨbyöx nugw nöbö mö piakwör magalɨg pöna. \v 26 \x - \xo 11:26 \xt Ais 59:20-21\x*Nöbö mö piaku pɨ pörön, mai Isrel nöbö mö ñɨgö magalɨg kömö pöna. Mönö ada akuyöbö, God mönö yadöŋ aku pön, God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtön yadmä, \q1 “God yadöŋa, \q1 ‘Jekop hödɨga nɨ röböxim akuyöbö, \q2 ñɨgö kömö pön Nöbö aku taun dib Saion yöbö höna. \q1 \v 27 \x - \xo 11:27 \xt Jer 31:33-34\x*Nɨ ñɨgö pɨsaŋ mönö ölɨsö ma yad nɨgɨm aku, \q2 ap kib mag gwogwo rɨmɨdöi pɨx aku örɨx abnö,’ rö,” rɨmä. \p \v 28 Isrel ada Krais nugw pölim aku, ñɨŋ God kwolmal nuŋwa mɨdöia. Makwam ñɨŋ Krais nugw pön, wahax pɨ gɨrön rɨ mɨdöia. Makwam God nuŋ maduar ör Isrel ada nöhönɨŋ maduebö ñɨŋ Ebraham Aisak Jekop nöbö bla ñɨgö mönö ölɨsö ma yad nɨgöŋ mönö aku nugwön God Isrel ada madmag nɨg gör mɨda. \v 29 God nuŋ ap wä i nölön, mai rɨb yoŋyöbö i yöxön, ap wä aku höbkal penɨm. Mag akuyöbö akwör, God nuŋ, cɨnö, rön, mönö ölɨsö ma yad nɨgön, mai rɨb yoŋyöbö i yöxön, keir renɨm. Mönö yajön mönö aku röböxenɨm. Rɨg yajön mag akwör cöna. \p \v 30 Ñɨŋ höd God mönö yadöŋ aku röd abmɨdöi aku, jɨ mai Isrel nöbö mö God mönö nuŋwa röböxɨm, God nuŋ ñɨgö uliöxön pɨ ösös rɨ ri abmɨn, nuŋ pɨsaŋ mɨd ri aböia. \v 31 God ñɨgö uliöxön pöŋ aku, Isrel nöbö mö nugumɨn, ölɨsö wölmɨn, Krais mönö wä aku röd abmä, jɨ mai God ñɨgö kwo algör ör uliöxön pöna. \p \v 32 Makwam nugwöla, Isrel nöbö mö bla aipam, Juda nöbö mö yöi bla aipam, God mönö nuŋ aku röd abɨŋ, God ñɨgö magalɨg nugwogwo röböxaŋ, ñɨŋ kɨlabɨs nöbö röxg mɨdön, ap kib mag gwogwo rɨp dumɨd dumɨd dumɨdɨŋ, mai ñɨgö uliöxön pöna. \s1 God ib nuŋwa öim yadɨŋ bɨl sö duaŋ \q1 \v 33 \x - \xo 11:33 \xt Ais 55:8-9\x*Makwam, nɨ nugula, God ap magalɨg nugwa; \q2 rɨb nuŋwa rɨb wä mɨda. \q1 God nuŋ mɨ rɨb wä yöx nugwön, nugw ibɨxön, \q2 mag aku keir ödöriö ra. \q1 God nuŋ rɨbyöx nugwön, \q2 ap al aliö cɨnö, rön, rɨb wä yöx nugw aku, \q2 nöbö i rɨb wä akuyöbö aliö mɨdöl. \q1 An God rɨb mag nuŋwa nugwön, \q2 nuŋ keir rɨ mag akuyöbö cɨnɨŋö, rön, röinɨŋ! \m \v 34 \x - \xo 11:34 \xt Ais 40:13; 1Kor 2:16\x*God Mönö aku kai kɨtön yadmä, \q1 “Nöbö Diba nuŋ mɨ rɨb wä yöx nugw aku, nöbö mö kai ñɨŋ rɨb aliar yöx nugwöi? \q2 Nöbö mö kai Nöbö Diba nugwo, ‘Nagö al aliö rö,’ cöñ? \q1 \v 35 \x - \xo 11:35 \xt Job 41:11\x*Makwam nöbö mö kai, ap wä i God nugwo nölaŋ, paiŋö nöiön? \q2 Mɨ wöhö! Nöbö mö i nugwo alɨbä maga mɨdölö,” rɨmä. \q1 \v 36 \x - \xo 11:36 \xt 1Kor 8:6\x*Aku agapɨm: God nuŋ ap akuyöbö magalɨg rɨ nɨgöŋ; \q2 ölɨsö nuŋ akwör ap piaku magalɨg mɨda; \q2 ap piaku magalɨg God wahax pɨ gɨr mɨjöña. \q1 Makwam, ib nuŋwa öim öim yadɨŋ bɨl sö duaŋ! \q2 Mag aliö akuyöbö aku mag waiö. \c 12 \s1 God adö mɨdölɨŋö, rön, nugwo wä cön adaku rɨŋ duaŋ \p \v 1 \x - \xo 12:1 \xt Rom 6:11,13; 1Pit 2:5\x*Makwam, haul nöbö mölöu nöbö. God ñɨgö uliöxön pa aku mɨ, ñɨŋ piöŋö ap God höjöpal ur nölöi mag akuyöbö, mɨxɨñ rɨb madmag ñɨŋ aku, ap kömö mɨd aku, ap lei i röxg, God nugwo nöiöña. Ap pön duön God höjöpal ur nölöi bla, ap gwogwo nölölöi. Ap i röl, ap wä wä akwör nölmɨn, nuŋ wahax pön pa. Alöi mag akuyöbö, God anɨŋ ap nugwo höjöpal ur nölöi ap akuyöbö röxg pönɨŋö, rön, nugwo nugw pɨ cɨcɨ nɨg gɨ mɨdön, rɨg yad mag akuyöbö akwör cöña. \p \v 2 Makwam nöbö mö mögörɨb rol il kɨ rɨbyöx nugwön rɨmɨdöi mag rol akuyöbö almɨjeñ. Ñɨgö God nugwo yad nugwɨŋ, nuŋ ñɨgö rɨb wä nölaŋ, yuörɨb madmag ñɨŋ kwo yoŋyöbö nɨgaŋ, nöbö mö keir yoŋyöbö wöxnö nɨgöña. Aku makwam, ñɨŋ nugwöña, an mag kai rɨŋ, God nugwo wä cön. Ñɨŋ nugwöña, ödöi kai ödöi wä ödöriö; ödöriö akwör cön mag aku nugwöña. Makwam ñɨŋ aliö nugw ri abön, paŋ mag akwör cöña. \v 3 \x - \xo 12:3 \xt 1Kor 12:11; Epes 4:7; Pil 2:3\x*God nɨ uliöxön pɨm, mabö nuŋwa rɨla. Aku makwam, ñɨgö magalɨg yadmɨdla, an nöbö mö dib, me rön, rɨbyöx nugumɨjeñ. God nuŋ nugw pɨb mag aku ñɨgö keir paŋ paŋ nöla. Aku makwam, ñɨŋ anau pön, an nöbö mö pödiöm mɨdölɨŋö, rön nugwöña. \p \v 4 \x - \xo 12:4-5 \xt 1Kor 12:12,27\x*An nugwöla, an magalɨg mɨxɨñ paŋyöbö i mɨd aku, jɨ rɨb rɨb hörɨrör mɨga akwör mɨda. Rɨb akuyöbö mabö hörɨrör mɨda; yödpɨlö mabö nuŋwa keir ra, iŋpɨlö mabö nuŋwa keir ra, mämäga mabö nuŋwa keir ra. Makwam, ila hörɨrör mɨd aku, mabö hörɨrör röia. \p \v 5 Mag akuyöbö, an Krais adö mɨdöl akuyöbö algör ör mabö hörɨrör röl aku, jɨ nöbö mö hödɨg wadɨg nuŋwa nɨgiö nɨgön il paŋyöbö iör mɨdöla. \v 6 \x - \xo 12:6-8 \xt 1Kor 12:4-11; 1Pit 4:10-11\x*God anɨŋ paŋ paŋ ögwö yöxön pɨ ösös rön, ap wä anɨŋ hörɨrör nöl mag akwör nugwön cɨnɨŋa. God nöbö mö bli ap wä nölön, mönö na nöbö mö piaku yad nölö, rɨmɨjön aku, nuŋ God nugw pɨb maga nöl mag aku pön aliar yad nölaŋ. \v 7 God nöbö mö bli ap wä nölön yajöna, nöbö mö akuyöbö mabö bli rɨ nölanö, cön aku, nöbö mö piaku mabö bli rɨ nölaŋ. God nöbö mö bli ap wä nölön yajöna, nöbö mö halöu ha piaku mönö wä bli yad nölanö, cön aku, nöbö mö halöu ha piaku mönö yad nölaŋ. \v 8 God nöbö mö bli ap wä nölön yajöna, haul nöbö mölöu nöbö nagö i ipɨtmɨjön aku, nugwo mönö yad nöl ri abaŋ, nuŋ rɨb wä yöxön wahax paŋ, me cön aku, nuŋ paŋ mag akwör raŋ. God nöbö mö bli ap wä nölön yajöna, nöbö mö bla rɨg ap bla met wa aku, ñɨgö rɨg ap bli nölanö, cön aku, rɨg ap bli amnör nölaŋ. Nöbö mö bli ap wä nölön yajöna, nöbö mö bli ñɨgö nugwidɨx mɨdö, cön aku, nuŋ rɨbyöx nugw ri abön ñɨgö nugwidɨx mɨdaŋ. Nöbö mö bli ap wä nölön yajöna, nöbö mö bli ñɨgö uliöxön pɨ ri abön, cön aku, nuŋ wahax pɨ gɨr uliöxön pɨ ösös rɨ ri abaŋ. \s1 Nöbö mö piaku ñɨgö madmag nɨgɨŋ \p \v 9 “Nöbö mö piaku ñɨgö madmag nɨgmɨdölɨŋö,” rön, inakmönö hörön yadmɨjeñ; ñɨgö madmag ödöriö nɨgön, pɨ ösös rɨ ri abɨŋ. Ap kib mag gwogwo rɨb mag aku nugwo kwolmal ñɨŋa röxgɨb rɨb gwogwo yöxɨŋ. Makwam kwockwoc palön mag wä rol akwör pɨ cɨcɨ nɨgɨŋ. \v 10 \x - \xo 12:10 \xt 1Pit 1:22\x*Nöbö mö haul nöbö mölöu nöbö nuö nuö madmag nɨgmɨdöi mag akuyöbö, ñɨŋ Krais adö mɨdöi akuyöbö akwör haul nöbö mölöu nöbö nuö nuö madmag nɨgɨŋ. Haul nöbö mölöu nöbö ñɨŋ piaku ib ñɨŋa yadɨŋ bɨl sö duaŋ; jɨ ib ñɨŋa keir yadɨŋ bɨl sö duölaŋ. \v 11 Mabö ipɨtaipɨtö rɨmɨjeñ; kwockwoc palön cöña. Nöbö Dib ana mabö nugwa rɨmɨdölɨŋö, rön, wä raŋ nugugɨrön cöña. \v 12 \x - \xo 12:12 \xt 1Tes 5:16-18\x*Nöbö Diba anɨŋ pönɨŋö, rön, wä raŋ nugugɨrön, nugwo pöx mɨjöña. Ñɨgö ömörö bli hömɨdaŋ, tar höimöliö mɨd akwör mɨd ri aböña. God höjöpalɨb mag akuyöbö röböxmɨjeñ, öim öim höjöpal gör mɨjöña. \v 13 \x - \xo 12:13 \xt Hib 13:2\x*Nöbö mö God adö mɨdɨŋ rɨg apa ñɨŋ mɨden aku, ñɨgö rɨg ap bli nuöm nɨg nöli. Pad piakuyöbö nöbö mö hömɨdɨŋ, yölɨŋ pön ram ñɨŋa duŋ. \p \v 14 \x - \xo 12:14 \xt Mat 5:44; 1Kor 4:12\x*Nöbö mö bli ñɨgö rɨ gwogwam rɨmɨjöñ aku, ñɨŋ God höjöpalɨŋ nuŋ paiŋö ñɨŋ rɨ gwogwam raŋ, me rön höjöpalmɨjeñ; ñɨŋ God höjöpalɨŋ nuŋ ñɨŋ pɨ ösös rɨ ri abaŋ, me rön, höjöpaiöña. \v 15 Nöbö mö bli ñɨŋ wahax pɨ gɨr mɨdɨŋ, ñɨgö ñɨŋ pɨsaŋ wahax pɨ gɨr mɨjöña; jɨ bli lɨblɨb raŋ mɨdɨŋ, ñɨgö ñɨŋ pɨsaŋ uliöxön paŋör mɨjöña. \v 16 \x - \xo 12:16 \xt Prop 3:7\x*Iba mɨd nöbö mö piaku ñɨgö pɨ ösös rön, iba mɨdöl nöbö mö piaku ñɨgö pɨ ösös röinɨŋö, rön, rɨb aku yöx nugumɨjeñ. Ñɨgö magalɨg paŋ mag akwör pɨ ösös rɨ ri abɨŋ. An nöbö mö iba mɨdö, rön, rɨb aku yöx nugumɨjeñ. Nöbö mö iba mɨdöl akuyöbö pɨsaŋ alebö paŋör mɨdɨŋ. Anör nugw ri abölɨŋö, rön, rɨb aku yöx nugumɨjeñ. \p \v 17 \x - \xo 12:17 \xt 1Tes 5:15\x*Makwam nöbö mö bli ñɨgö nugwɨŋ ölɨsö wölaŋ, rɨ gwogwam rɨmɨjöñ aku, ñɨgö paiŋö algör ör rɨ gwogwam rɨmɨjeñ. Nöbö mö bla nugwɨŋ, wä cön mag akwör cöña. \v 18 Nöbö mö bli pɨsaŋ nuö pɨlɨŋö, rön, rɨb aku yöx nugumɨjeñ. Nöbö mö akuyöbö magalɨg tar nɨgiö paŋör mɨjnɨŋö, rön, rɨb akwör yöx nugwöña. \v 19 \x - \xo 12:19 \xt Diut 32:35; Mat 5:39\x*Makwam nöbö mö wä nɨ akuyöbö. Nöbö mö bli ñɨgö rɨ gwogwam rɨmɨjöñ aku, ñɨgö paiŋö mag i rɨŋö, rön, rɨb aku yöx nugumɨjeñ. Aku God ap nuŋ, me rön, rɨbyöx nugwöña. Nɨ ñɨgö paiŋö mag i röinö, rön, God nuŋ keir rɨbyöx nugw mag akwör cöna. Mosɨs nuŋ God mönö yadöŋ aku pön, God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtön yadöŋa, “God yada, ‘Ñɨgö rɨ gwogwam rɨmɨjöñ aku, nɨ ñɨgö paiŋö aipam rɨ gwogwam cɨna; aku ap nɨ,’ me rö,” röŋa. \v 20 \x - \xo 12:20 \xt Prop 25:21-22; Mat 5:44\x*Makwam, nöbö nagö Solomon nuŋ God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtön yadöŋa, \q1 “Nöbö mö ñɨgö rɨ gwogwam rim akuyöbö \q2 ñɨŋ kiö piön aku, ñɨgö ñɨŋ ap mag cöña; \q2 ñɨŋ röbö de piön aku, röbö nöiöña. \q1 Aliö almɨjöñ aku, nöbö ñɨgö rɨ gwogwam rim piaku \q2 yöcmac ñɨŋa rol sö rɨnamö yön gɨba abɨŋ yönaŋ nugwöñɨŋö,” röŋa. \m \v 21 Makwam mɨ, ñɨgö rɨ gwogwam rɨmɨjöñ aku, ñɨŋ paiŋö mag i rɨmɨjeñ; ñɨŋ mag wä rɨŋ, höimölaŋ duaŋ. \c 13 \s1 Gapman ada rɨg yajöñ akuyöbö cöña \p \v 1 \x - \xo 13:1 \xt Prop 8:15; Tait 3:1\x*Makwam an magalɨg gapman rɨg yajöñ akuyöbö yöxnɨŋa. Gapman hör rɨbyöx gɨ mɨdöl; God yadɨm, gapman mɨda. \v 2 Makwam, nöbö mö kai gapman mönö röd aböñ aku, God yad nɨgɨm gapman mɨd Nöbö aku mönö nuŋwa aipam röd aböña. God nuŋ aiöñ nöbö blaku mönö diba yajöna. \v 3 \x - \xo 13:3 \xt 1Pit 2:13-14\x*Nöbö mö mag wä rɨmɨjöñ akuyöbö, gapman nöbö dib bla ölölö raŋ ipöxeñ; nöbö mö mag gwogwo cöñ akuyöbö, gapman nöbö dib bla ölölö raŋ ipöxmɨjöña. Makwam, gapman nöbö dib bla ipöxenɨŋö, rɨ rɨbyöx nugwöñ aku, ñɨŋ mɨd ri abɨŋ nugwön gapman nöbö dib bla, “Ñɨŋ mɨd ri aböiŋö,” cöña. \v 4 Aku agapɨm: God yadmɨn, gapman nöbö bla, mabö nuŋwa rɨ nölɨb nöbö röxg mɨdön, ñɨgö nugwidɨx mɨdɨŋ, ñɨŋ mɨd ri aböña. Makwam ñɨŋ nugw ri abön, rɨ gwogwam rɨmɨjeñ; gapman nöbö yu mɨxɨl ölɨsö pɨ yönmɨdöi aku, hör pön yönmɨdölöi. God yadmɨn, gapman nöbö bla, mabö nuŋwa rɨ nölɨb nöbö röxg mɨdön, nöbö mö akuyöbö mag gwogwo rɨmɨjöñ aku, ñɨgö pön du mönö diba yadön, paiŋö ölɨŋ höb pɨ nöiöña. \p \v 5 Makwam, ölɨŋ höb pɨb maga rö, rön, gapman mönö aku mai röinɨŋ; God gapman nugwogwo yad nɨgmɨn, anɨŋ nugwidɨx mɨdöi makwam, pödpöd raŋ nɨ gapman mönö röd abnɨŋö, rön, mönö ñɨŋa mai duön tar mɨd ri abnɨŋa. \p \v 6 \x - \xo 13:6-7 \xt Mat 22:21\x*Adakwör mɨ, takis aku algör nöinɨm. God gapman nöbö bla ñɨŋ nugwogwo yad nɨgmɨn, gapman mabö ñɨŋ aku rön pe pöia. \v 7 Gapman nöbö ap rɨb ñɨŋa pödiö mɨjön aku, magalɨg rɨb wöd pöcöña. Gapman takis nölɨb aku, ñɨŋ takis nöiöña. Nöbö mö bli takisa hör adö bli nölɨb aku, ñɨgö kwo algör takis nöiöña. Nöbö mö mönö ñɨŋa nugw pɨb bla, mönö ñɨŋa nugw pöña. Nöbö mö iba mag wölub bla, ib ñɨŋa mag wöliöña. \s1 Nuö nuö madmag nɨgöña \p \v 8 \x - \xo 13:8 \xt Mat 22:39-40; Jems 2:8\x*Ap rɨba ñɨŋ bli mɨdaŋ, aŋadö rɨba wöd pöröña. Makwam an ap rɨb paŋyöbö i mɨda an rɨba wöd pörölɨŋö, rön, yadöinɨŋ; nöbö mö nuö nuö madmag nɨgɨb mag aku yadmɨdla. Nöbö mö bla ñɨgö madmag nɨgnɨŋ aku, God lo mönö rɨg yadmɨd mag akwör cɨnɨŋa. \v 9 \x - \xo 13:9 \xt Eks 20:13-15,17; Diut 5:17-19,21\x*God nuŋ keir mönö ölɨsö yadöŋ aku, Mosɨs nuŋ God Mönö rɨb bli kai kɨtön yadöŋa, “Mö kib nöbö kib rɨmɨjeñ; nöbäpö pɨlmɨjeñ; ap kib pɨmɨjeñ; nöbö mö bli ap ñɨŋ bla ap an keir bli alɨg mɨdölö, rön rɨbyöx nugumɨjeñɨŋö,” röŋa. God mönö ölɨsö bli kwo yadöŋa, jɨ God mönö ölɨsö agap apɨm yadöŋ aku mönö ila paŋyöbö akwör mɨda: “Ñɨŋ ñɨŋ keir madmag rɨg nɨgmɨdöi aliar, nöbö mö hör akwebö algör madmag nɨgɨŋ.” \v 10 \x - \xo 13:10 \xt 1Kor 13:4-7\x*Ñɨŋ nöbö mö bli madmag nɨgöñ aku, ñɨŋ rɨ gwogwam rɨmɨjeñ. Adakwör, ñɨŋ nöbö mö madmag nɨgöñ aku, God lo mönö rɨg yadmɨd yadmɨd akuyöbö magalɨg cöña. \p \v 11 \x - \xo 13:11 \xt Epes 5:14; 1Tes 5:6-7\x*Wop mɨdöl mibɨl yörɨk nugw ri aböña. An höd Jisas nugw pön, mai God nuŋ anɨŋ mɨ aŋadö pön ram nuŋwa adöx yöd röul adö kau sö pön diönɨŋö, rön, rɨb aku yöx nugu mɨdmɨŋa. Jɨ kɨm bli hö duöŋ, wop aku wopik womiöx mɨda. Makwam mɨ, pödpöd rɨmɨn inɨmö ua hölɨm gɨ mɨdöi? Öbɨlön, rɨbyöx nugu gɨrön mɨjöña. \v 12 \x - \xo 13:12 \xt 1Jon 2:8\x*Pɨxmag yuö mɨŋi uplöb mɨdöl aku, ruö löuba rɨmɨda. Aku mɨ, ñɨŋ ap agap apɨm cɨcɨbö yuö bö yönön rɨ gwogwam rɨmɨdöi mag aku röböxön, Seten pɨsaŋ nuö nuö pɨb ap uñ ölɨsö nɨgön, usaŋ ölɨsö mea nɨgön, ap mil alɨg God nöl bla pɨ yömnɨm. \v 13 \x - \xo 13:13 \xt Luk 21:34; Epes 5:18\x*Makwam, an Jisas mil wä nuŋ adö mɨdölɨŋö, rön, rɨ ri ab gɨr mɨjnɨŋa. Makwam ap mɨga nɨmön, röbö ölɨsö nɨmön u röxön, mö kib nöbö kib rön, amnɨmab rön, nuö pɨlön, ap ñɨŋa ap nɨ i aliö mɨdölö rön röi mag akuyöbö röinɨŋ. \v 14 \x - \xo 13:14 \xt Epes 5:11\x*Makwam ñɨŋ Nöbö Dib Jisas Krais pɨ wölɨj röxg yömön, höbwab rɨb madmag an bö agö rɨbɨm rɨbyöx nöl mag aku cɨnɨŋö, rön, rɨb aliö yöx nugumɨjeñ. \c 14 \s1 Nöbö mö ap mag mödöi piaku ñɨŋ yadyöxmɨjeñ \p \v 1 \x - \xo 14:1 \xt Rom 15:7\x*Nöbö mö bli Krais Jisas nugw pöi aku, jɨ nugw pɨ cɨcɨ nɨgölön, rɨb mös yöxmɨdöi bla, “Ñɨgö pön yad nölɨp duŋ, rɨbyöx nugw ri abɨŋ,” me rön, yadyöxmɨjeñ; ñɨŋ Jisas Krais nugw pöi piaku, nöbö mö an, me rön, pɨ ri aböña. \v 2 \x - \xo 14:2 \xt Jen 9:3-4\x*An nugwöla, nöbö mö bli Krais Jisas nugw pön, ap bla amnör nɨmöia; jɨ nöbö mö bli, an Krais Jisas rɨba rolrol sö yöx nugwön nugw pɨmɨn, nugwo wä renɨŋö, rön, hön urap döuyö ap piaku mödön, hör ap mag absö akwör nɨmmɨdöia. \v 3 \x - \xo 14:3 \xt Kol 2:16\x*Makwam nöbö mö ap amɨn nɨmmɨdöi piaku, nöbö mö ap mödön rɨmɨdöi piaku ñɨgö yad höimöumɨjeñ. Nöbö mö ap mödön rɨmɨdöi piaku, nöbö mö ap amɨn nɨmmɨdöi piaku, God nugumɨn ap kib mag gwogwo rɨmɨdöiŋö, rön, ñɨgö yadyöxölɨŋ. Aku agapɨm: God nöbö mö piaku ñɨgö pɨmɨn, nöbö mö nuŋwa mɨdöia. \v 4 \x - \xo 14:4 \xt Mat 7:1; Jems 4:11-12\x*Mabö rɨ nölɨb nöbö i nöbö dib nuŋwa mabö bli rɨ nölmɨdaŋ, nagö nugwön, rɨ ri ablanö owa rɨ ri aböiaŋö, rön yadöinö. Nöbö diba nuŋ keir mabö rɨ nölɨb nöbö nuŋwa nugwön, rɨ ri ablanö owa rɨ ri aböiaŋö, rön yajöna. Makwam nuŋ rɨ ri abön. Nöbö Diba nuŋ keir nugwo rɨ nölaŋ, nuŋ wä rɨb maga ra. \p \v 5 \x - \xo 14:5 \xt Gal 4:10-11\x*Makwam nöbö mö bli nugwɨŋ, wop i God wop dib nuŋwa nɨga, wop i wop hör i nɨga. Makwam nöbö mö bli nugwɨŋ, wop i God wop dib nuŋwa nɨgöl; wop magalɨg wop hörɨr mɨdöl. Makwam, ñɨŋ hörɨrör mɨdöi aku mɨ, rɨb ñɨŋ wä yöxmɨdöi adaku nugwön rɨŋ duaŋ. \p \v 6 Wop i God wop dib nuŋwa nɨgö, rön nugumɨdöi akuyöbö, Nöbö Diba rɨbyöx nugwön aliö rɨbyöx nugwöia. Makwam nöbö mö hön urap döuyö ap bla nɨmmɨdöi akuyöbö, God nugwo ri ablaŋe rön nɨmöia. Nöbö mö hölul rɨ ri abön, ap bli ör nɨmmɨdöi akuyöbö algör ör, God nugwo ri ablaŋe rön nɨmöia. \p \v 7 An kömö mɨdön, an keir öñör mɨdölɨŋö, rön, rɨb aku yöx nugwöinɨŋ. Wöröxɨba cɨnɨŋ aku, an keir öñör mɨdön wöröxnɨŋa, rön, rɨb aku yöx nugwöinɨŋ. \v 8 \x - \xo 14:8 \xt Gal 2:20\x*Aku agapɨm: an kömö mɨdön, nöbö mö ñɨŋ Nöbö Diba iba yadɨŋ bɨl sö duaŋ, me rön, rɨb akwör yöx nugwön mɨjnɨŋa. Wöröxɨba cɨnɨŋ aku, nöbö mö ñɨŋ Nöbö Diba iba yadɨŋ bɨl sö duaŋ, me rön, rɨb akwör yöx nugwön wöröxnɨŋa. Makwam, mɨjnɨŋönö wöröxnɨŋ, an Nöbö Diba mabö rɨ nölɨb nöbö mö nuŋwa mɨdöla. \v 9 Adakwör, Krais nuŋ wöröxön öbɨlöŋa. Makwam mɨ, an kömö mɨdöl bla aipam, nöbö mö mödö wöröxöi bla aipam, an magalɨg Nöbö Diba nöbö mö nuŋwa mɨdöla. \p \v 10 \x - \xo 14:10 \xt 2Kor 5:10\x*Makwam, ñɨŋ pödpöd rɨmɨn haul nöbö mölöu nöbö Krais adö mɨdöi bli ñɨgö, alöi alöiŋö, rön, yadyöxmɨdöi? Ñɨŋ pödpöd rɨmɨn haul nöbö mölöu nöbö Krais adö mɨdöi bli ñɨgö nugumɨn, ñɨŋ nöbö mö hör i röx. Nugw ri aböña: an magalɨg God mämäg il rol nuŋwa mɨdɨŋ, anɨŋ mönö diba yajöna. \v 11 \x - \xo 14:11 \xt Ais 45:23; Pil 2:10-11\x*Aisaia God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtön yadöŋa, \q1 “Nöbö Diba yada, ‘Nɨ mɨ ödöriö yadmɨdla, \q2 mai nöbö mö bla magalɨg nɨ nugwön, \q1 möigw yöxön, höxmax yuön, \q2 “God nuŋ paŋyöbö Nöbö Diba mɨdö,” cöñɨŋö,’ rö,” röŋa. \m \v 12 Aku nugwi. An paŋ paŋ mɨdöl aku, God an magalɨg yad nugwaŋ, an kömö mɨdön ap agap apɨm röl akuyöbö yad nölön, pöd rɨmɨn akuyöbö alölɨŋö, rön yajnɨŋa. \s1 Nöböhöd möhöd Krais adö mɨdöi piaku rɨbyöx nugwöña \p \v 13 Aku makwam, haul nöbö mölöu nöbö Krais adö mɨdöi bli ñɨgö, alöi alöiŋö, rön, yadyöxmɨdöi mag aku röböxöña. Ñɨŋ rɨbyöx nugwöña, nɨ rɨmön haul nöbö mölöu nöbö Krais adö mɨd i yualöbön, öliöx yönɨb ödöi aku duön, pɨn bɨrön rɨ gwogwam cönɨŋö, rön, ñɨŋ tar mɨdön, mag akwör rɨŋ duaŋ. \v 14 \x - \xo 14:14 \xt Apos 10:15; Tait 1:15\x*Nöbö Dib Jisas nöbö nuŋwa mɨdɨl aku, rɨb na aku yöx nugw ri abla, ap mödɨb bli mɨdöl. Nöbö mö bli rɨb ñɨŋa keir yöx nugwön, ap mödömɨdöia. Makwam nɨ ap aku nɨmɨmön, God nugwaŋ wä renɨŋö, rɨ rɨbyöx nugw nöbö aku, ap aku nɨmen. Ap aku nuŋ mödɨb ap. \v 15 \x - \xo 14:15 \xt 1Kor 8:11-13\x*Makwam ñɨŋ, haul nöbö mölöu nöbö Jisas ñɨgö ñöx nɨgön wöröxöŋ piaku ñɨgö madmag nɨgölön, ap ñɨŋ mödömɨdöi akuyöbö amɨn nɨmɨm, ñɨŋ rɨb mɨga yöxön pɨn bɨrɨb maga ra. Mag aku aliö alön ñɨgö ñɨŋ rɨ gwogwam cöña. \v 16 Ñɨŋ keir nugwöia, adö bli rɨb maga nɨgön aku, jɨ nöbö mö bli alöñ aku nugwön yajöña, “Krais adö mɨdölɨŋö, rɨmɨdöi aku, jɨ ñɨŋ nugwogwo ap kib mag gwogwo rɨmɨdöi aku mɨ, an nugwöla, Jisas mönö wä nuŋwa mönö nugw pɨb, me rɨmɨdöi mönö aku inakmönö hörön yadmɨdöiŋö,” cöña. \v 17 Aku agapɨm: God nuŋ Kiŋ ana mɨd mönö adaku yadmɨdɨŋ mönö, ap nɨmɨb röbö nɨmɨb mönö aku yadöinɨŋ; rɨ ri abɨb mönö adakwör yajnɨŋa; tar höimöliö mɨdɨb mönö adakwör yajnɨŋa; wahax pɨ gɨr mɨdɨb mönö adakwör yajnɨŋa. Ap wä piaku Inöm Leia nölaŋ pɨnɨŋa. \v 18 An Krais nugw pön aliö rɨmɨjnɨŋ aku, God nugwaŋ wä cöna; nöbö mö bla nugwön, rɨ ri aböiŋö, cöña. \p \v 19 \x - \xo 14:19 \xt Rom 12:18; 15:2\x*An pödpöd rön haul nöbö mölöu nöbö pɨsaŋ tar nɨgiö nɨgön mɨdön, an magalɨg Krais mönö wä nuŋ aku nugw pɨ gö nɨgnɨŋö, rön, ödöi mɨd akwör kwockwoc palön mai diöña. \v 20 \x - \xo 14:20 \xt 1Kor 8:13\x*Ap mag bla magalɨg nɨmɨb akwör mɨda. Jɨ nöbö i ap amɨn nɨmmɨdaŋ, Krais nugw pɨ nöbö i nugwön, yualöbön, Krais nugw pɨ aku röböxön pɨn bɨcön aku, amɨn nɨmön nöbö aku nuŋ haul nuŋwa rɨ gwogwam cöna. Ap aku aliö nɨmön aku, nuŋ God mabö rɨ gwogwam cöna. Ñɨŋ mag aliö akuyöbö almɨjeñ. \v 21 Makwam, an nɨmɨŋ, haul nöbö mölöu nöbö pɨn bɨrɨb maga rö, rɨ rɨbyöx nugwöñ aku, hön yuö bla röböxön, röbö wain bla röböxön, ap bla röböxöñ aku waiö. \p \v 22 Nɨ ap nɨmɨb nɨmölɨb mönö yadɨl aku, ñɨŋ agö rɨbɨm yöx nugwöi aku, ñɨŋ keir God pɨsaŋ. God anɨŋ rɨb wä nöl aku nugwön rɨp duön, haul nöbö mölöu nöbö bli ñɨgö rɨŋ pɨr bɨreñ aku an wahax pɨ gɨr mɨjnɨŋa. \v 23 Makwam ap bli rɨb mɨga yöxön nɨmɨnɨŋ aku, mönö mɨjöna. Aku agapɨm: aliö almɨdɨŋ, God nugwaŋ wä raŋ, me rön, rɨb aku yöx nugwön, nɨmöinɨŋ; God nugwaŋ wä cönɨŋönö wä renɨŋö, rön, rɨb aku yöx nugwön, nɨmnɨŋa. An aliö mag akuyöbö amnɨmab cɨnɨŋ aku, ap kib mag gwogwo cɨnɨŋa. \c 15 \s1 Nöbö mö bla mɨd ri abɨb rɨb akwör yöx nugwön cɨnɨŋa \p \v 1 An nöbö mö Krais nugw pɨ gö nɨg mɨdöl akuyöbö, anɨŋ keir wä cön adaku nugwön röinɨŋ. \v 2 \x - \xo 15:2 \xt 1Kor 10:24,33\x*Nöbö mö Krais nugw pɨ gö nɨgölöi piaku, nugwo nugw pɨ gö nɨgɨŋ, me rön, rɨb aku yöx nugwön cɨnɨŋa. An keir wä cön adaku ap dib yöi; nöbö mö bla, Krais nugw pɨ gö nɨgöñɨŋönö nugw pɨ gö nɨgeñ aku ap dibɨm. \v 3 \x - \xo 15:3 \xt Sam 69:9\x*Krais kwo algör ör, nuŋ keir wä röŋ adaku rölöŋ. Krais nuŋ Nuö nugwo mönö yadöŋ bli, Depid nuŋ God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtön yadöŋa, “Nagö yad höimöuöi mag akuyöbö wopik nɨ kwo algör yad höimöumɨdöiŋö,” röŋa. \v 4 \x - \xo 15:4 \xt 2Tim 3:16\x*Ñɨŋ nugw ri abɨŋ, me rön, God nuŋ rɨmɨn nugwön nöbö hödyöbö piaku God Mönö aku kai kɨtmä. God Mönö aku mämäg nɨg nugwön, mönö wä aku nugw pön, Jisas Krais nugw pɨ cɨcɨ nɨgön, ususör rön rɨ ri abön, tar wahax pɨ gɨrön rɨbyöx gɨba alɨg mɨjnɨŋa. Paŋ adakwör God nuŋ rɨmɨn, God Mönö aku kai kɨtmä. \v 5 God nuŋ rɨmɨn, ñɨŋ Jisas Krais nugw pɨ gö nɨgön, ususör rön rɨ ri abön, tar wahax pɨ gɨrön rɨbyöx gɨba alɨg mɨjöña. Makwam Krais Jisas röŋ aku nugwön, mag aliö akwör cɨnɨŋö, rön, nugwo algör mai diöñ aku, God nuŋ raŋ, ñɨŋ rɨb mag paŋyöbö iör yöx nugwön, nɨgiö paŋör mɨjöña. \v 6 Ñɨŋ akuyöbö alön, rɨb paŋyöbö iör, ajmöl paŋ nɨg nugugub mɨd akwör, Nöbö Dib ana Jisas Krais Nuö ib yadɨŋ bɨl sö diöna. \s1 God Isrel nöbö mö yöi bla ñɨgö kwo algör uliöxa \p \v 7 \x - \xo 15:7 \xt Rom 14:1\x*Rɨbyöx nugw ri abölim wop aku, Krais ñɨgö uliöxön pɨ ösös rɨmɨn, nöbö mö nuŋwa mɨdöi aku, ñɨŋ keir tar nuö nuö uliöxön, pɨ ri abön, madmag nɨg gör mɨdɨŋ, nöbö mö bli ñɨŋ nugwön God ib nuŋwa yadɨŋ bɨl sö diöna. \v 8 \x - \xo 15:8 \xt Mat 15:24\x*God maduar Juda ada nöhönɨŋ maduebö ñɨŋ bla ñɨgö mönö ölɨsö ma yad nɨgöŋ aku, rɨg yadöŋ mag akwör cön aku nugwɨŋ, me rön, Krais nuŋ Juda ada ñɨgö me rön höŋa. \v 9 \x - \xo 15:9 \xt Sam 18:49; Apos 3:25\x*Makwam, Juda nöbö mö yöi piaku, God nuŋ anɨŋ mɨ ögwö yöxö, rön, ib nuŋwa yadɨŋ bɨl sö duaŋ, me rön, Krais nuŋ höŋa. Krais nuŋ höd Nuö God yadöŋ mönö aku, Depid God Mönö rɨb bli kai kɨtön yadöŋa, \q1 “‘Makwam, nɨ Juda nöbö mö yöi alebö piaku mɨdön, \q2 wopal yadön, ib nagö yadmön adöx sö duaŋ,’ me rö,” röŋa. \m \v 10 \x - \xo 15:10 \xt Diut 32:43\x*Mönö i Mosɨs God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtön yadöŋa, \q1 “Ñɨŋ Juda nöbö mö yöi akuyöbö, God nöbö mö nuŋ pɨsaŋ \q2 pɨ nɨgiö nɨgaŋ, wahax pɨ gɨr mɨjöñɨŋö,” röŋa. \m \v 11 \x - \xo 15:11 \xt Sam 117:1\x*Makwam mönö i Depid God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtön yadöŋa, \q1 “Ñɨŋ Juda nöbö mö yöi akuyöbö magalɨg \q2 Nöbö Diba ib nuŋwa yadɨŋ adöx sö duaŋ. \q1 Ñɨŋ nöbö mö mögörɨb hör piaku piaku magalɨg \q2 wopal yad gɨrön, ib nuŋwa yadɨŋ adöx möx pisö duaŋ,” me röŋa. \m \v 12 \x - \xo 15:12 \xt Ais 11:10; Rep 5:5\x*Makwam Aisaia kwo algör God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtön yadöŋa, \q1 “Nöbö Jesi yöxɨm yöxɨp duön yöx pön höñ nöbö i hön, \q2 nöbö mö mögörɨb adadö mɨdöi akuyöbö magalɨg nugwidɨx mɨjöna. \q1 Juda nöbö mö yöi akuyöbö, Nöbö akwör rɨbyöx nugwön, \q2 rɨbyöx gɨba alɨg mɨjöñɨŋö,” röŋa. \m \v 13 God nuŋ röŋ aku nugwön, rɨbyöx gɨba alɨg mɨdöla. God nuŋ raŋ, ñɨŋ nugwo nugw pɨ cɨcɨ nɨgön, wahax pɨ gɨrön, tar höbwab höimöliö mɨda nɨg gɨr mɨjöña. Al gɨrön rɨ mɨdɨŋ, Inöm Leia nuŋ ölɨsö maga alɨg, höbwab rɨb madmag yuörɨb ñɨgö kwo hön raŋ, ñɨŋ rɨbyöx gɨba alɨg mɨjöña. \s1 Pol pödpöd rɨmɨn mönö ölɨsö yadön köp kai kɨtöŋ? \p \v 14 Makwam haul nöbö mölöu nöbö. Rɨb na yöxla ñɨŋ nöbö mö wä ödöriö; ñɨŋ mag adö kai cöñ, God nugwaŋ wä cönɨŋö, rön rɨbyöx nuŋ ri aböia; ñɨŋ haul nöbö mölöu nöbö ñɨŋ bla God Mönö wä aku nuö nuö yad nöl ri abɨb maga ra. \v 15 Makwam ñɨgö köp kai kɨtmɨdɨl kɨ, mönö ölɨsö bli yadla. God nɨ uliöxön, pɨ ri abön, mabö rɨb nöbö nuŋwa yad nɨgöŋ makwam, nɨ ñɨgö mönö ölɨsö iswob yadmön nugw ri abnö, rön, yadla. \v 16 \x - \xo 15:16 \xt Rom 1:5; 11:13\x*God nɨ yad nɨgmɨn, nɨ Krais Jisas mabö rɨb nöbö nuŋwa mɨdön, Juda nöbö mö yöi akuyöbö rɨ nölön, God mönö wä aku ñɨgö yad nölmɨda. Nɨ God mönö wä yad nölmɨdɨl aku, nɨ God ap höjöpal ur nölɨb nöbö röxg mɨdön, mönö wä nuŋwa yad nölmɨda. Aliö almön, Juda nöbö mö yöi akuyöbö, God höjöpal ur nölɨb ap wä ödöriö, ap mag i röl akuyöbö nölɨŋ, God nuŋ nuŋwaŋ wä cöna. Inöm Leia nuŋ raŋ, God mämäg il rol nuŋwa ñɨŋ nöbö mö wä keiryöbö nuŋwa wöxnö nɨgɨŋ, God ñɨgö wahax pöna. \p \v 17 Krais Jisas pɨsaŋ nɨgiö paŋör mɨdɨl aku mɨ, nɨ wä rɨmɨn nugugɨrön, God mabö rɨmɨdla. \v 18-19 Krais rɨmɨn, nɨ mabö nuŋwa rön, nɨ mabö kai kai rɨla akwör yajɨna. Nɨ Juda nöbö mö yöi akuyöbö ñɨgö Krais mönö wä aku yad nöl yönmɨdmön nugugɨrön, Inöma nuŋ ap rölɨbä akuyöbö bli rɨmɨn nugugɨrön, Juda nöbö mö yöi akuyöbö nugwön God mönö aku pöia. Nɨ mögörɨb Jerusalem ila nɨgön, Krais mönö wä aku magalɨg ödöriö akwör, ödöi mɨxɨla yad nölɨp dumɨd dumɨd mögörɨb Ilirikam duön, höuöil höma. \v 20 \x - \xo 15:20 \xt 2Kor 10:15-16\x*Rɨb nɨ öim yöx nugul aku, nöbö mö Krais mönö nuŋwa höd nugwölim mögörɨb piakwör duön yad nöinö, rön, rɨbyöx nugula. Nöbö Krais mönö yad nölɨb bli höd duön padö mödö pɨlöi rola ram winö, rön, rɨbyöx nugwöi. \v 21 \x - \xo 15:21 \xt Ais 52:15\x*Aisaia nuŋ God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtön yadöŋa, \q1 “Nöbö bli du Krais mönö wä nuŋwa ñɨgö yad nölölim aku \q2 jɨ ñɨŋ nugwöña. \q1 Nöbö bli du Krais mönö wä nuŋwa yadmɨn audiöx nugwölöi bla \q2 ñɨŋ nugwön nugw ri aböñɨŋö,” röŋa. \s1 Pol taun dib Rom dinö, röŋa \p \v 22-23 \x - \xo 15:22-23 \xt Rom 1:13\x*Makwam, kɨm mɨga yönmɨn, mögörɨb pik yad nölɨp yönmɨd yönmɨd, taun dib ñɨŋa Rom inö, rɨmɨdɨl aku, jɨ ub maga nɨgölöŋ. Makwam weik mögörɨb yuadö kɨyöbö mabö rɨbä maga nɨgölɨm nugwön nɨ ñɨgö nuguba ina. \v 24 Hör womiöx mɨda, mögörɨb Spen duba rɨmɨdla. Rɨb na yöx nugul aku, u ñɨŋ pɨsaŋ ul mag mɨŋi mɨdmön wä raŋ nugugɨrön, mai nɨ pön du Spen ödöi römögɨl yöra abnö, rɨ rɨbyöx nugula. \v 25-26 \x - \xo 15:25-26 \xt Apos 24:17; 1Kor 16:1-4; 2Kor 8:1; 9:2,12\x*Makwam Masedonia Propins nöbö mö aipam, Akaia Propins nöbö mö aipam, Jerusalem nöbö mö Krais adö mɨdön rɨg ap ñɨŋ mɨdöl akuyöbö, ñɨgö rɨg ap ñɨŋ akuyöbö amnör nölöi aku, weik ñɨgö nöinö, rön, ina. \v 27 \x - \xo 15:27 \xt 1Kor 9:11\x*Rɨb ñɨŋa keir yöx nugwön röi aku, rɨ ri aböia. Juda nöbö mö Krais mönö wä aku pön du, Juda nöbö mö yöi akuyöbö ñɨgö yad nölöi aliar, God rɨg ap ñɨgö nöl piaku bli Juda nöbö mö ñɨŋ paiŋö nöiöñ aku waiö. \p \v 28 Makwam rɨg nɨ nölöi aku magalɨg pön du Jerusalem nöbö akuyöbö nölön, Spen ödöi aku wön, ñɨgö mɨdöi yöraku ina. \v 29 \x - \xo 15:29 \xt Rom 1:11\x*Wop aku wön ñɨgö pɨsaŋ hölɨm mɨdmön, Krais rɨb wä mag nuŋwa an nölaŋ, ñɨŋ nugwo nugw pɨ cɨcɨ nɨgön mɨ ödöriö wahax pöña. \p \v 30 \x - \xo 15:30 \xt 2Kor 1:11; Kol 4:3; 2Tes 3:1\x*Haul nöbö mölöu nöbö nɨ akuyöbö. Nöbö Dib Jisas Krais adö mɨdöi aku, God Inöma yuörɨb ñɨgö kwo mɨdön ñɨgö madmag nɨgɨb mag aku nöl aku, nɨ, me rön, God höjöpal gör mɨjöña. \v 31 God höjöpal gɨr mɨjöña, nɨ Jerusalem duba rön, mögörɨb Judia dumön, Judia nöbö mö Krais nugw pölöi akuyöbö nɨ rɨ gwogwam rɨmɨdɨŋ, God nuŋ nɨ kömö pöna. Makwam God höjöpal gɨr mɨjöña, nɨ Jerusalem duön, Krais nöbö mö nuŋ akuyöbö ñɨgö ap agap apɨm rɨ nölɨba rɨmɨdɨl aku rɨmön, ñɨgö wä raŋ nugugɨrön, pɨsaŋ nɨgiö nɨgön paŋör mɨjnɨŋa. \v 32 Makwam, God nɨ yöwö rɨmɨdaŋ, ñɨŋ mɨdöi yöraku wön, mag mɨŋi mɨdmön wä raŋ nugugɨrön, ñɨgö pɨsaŋ mɨjnɨŋa. \p \v 33 God ñɨgö magalɨg nugwidɨx mɨdaŋ nugugɨrön, tar nɨgiö nɨgön paŋör mɨdön mɨd ri aböña. Mag aliö akuyöbö aku mag waiö. \c 16 \s1 Pol, “Ñɨŋ mɨdöiŋ ä?” röŋa \p \v 1 Makwam mölöu ana Pibi, Senkria taun yöraku cöc mabö rɨmɨd mö aku, umɨda. Nuŋ mö wä mɨdöm. Ñɨŋ mɨdöi yöraku waŋ, nugwo pɨ ösös rɨ ri aböña. \v 2 Nɨ wä cön aku, nuŋ ñɨŋ mɨdöi yöraku waŋ, ñɨŋ Nöbö Diba nugw pön mɨdöi makwam, Nöbö Diba nöbö mö nuŋwa nuö nuö pɨ ri abmɨdöi mag akuyöbö, mö Pibi pɨ ri aböña. Ap bli mɨdölaŋ, amnɨmab nöiöña. Nuŋ nöbö mö mɨga pɨ ösös rɨ ri abön, nɨ aipam pɨ ösös rɨ ri abön ra. \p \v 3 \x - \xo 16:3 \xt Apos 18:2\x*Makwam mö Prisila nöbönɨŋ Akwila yöŋö, Krais mabö nɨgiö nɨgön rɨmɨdöl mönöbö hogwa ñɨgö yajöña, “Pol ñɨgö mönöbö hogwa, ‘Mɨdöiŋ ä?’ rɨ gö,” me cöña. \v 4 Höd nɨ pɨl pal nɨgɨba rɨmɨdmɨn, mönöbö wä nɨ hogwa mɨdön, nɨ pön ömdö hölun rɨmä. Makwam ñɨŋ keir pɨl pal nɨgöñɨŋö, rön, rɨb aku yöx nugwölim. Aliö almä aku, nɨ wä rɨmɨn, Juda nöbö mö yöi mögörɨb hör pad piaku yad nölmön, Krais Jisas nugw pöi piaku ñɨgö aipam wä ra. \p \v 5 Makwam nöbö mö Krais Jisas nugw pöi ram ñɨŋ mönöbö hogw aku mögum rɨmɨdöi nöbö mö piaku ñɨŋ kwo algör yajöña, “Pol ñɨgö, ‘Mɨdöiŋ ä?’ rɨ gö,” me cöña. \p Nöböhöd madmag yöbö nɨ Epinitas nugwo yajöña, “Pol nagö, ‘Mɨdlö ä?’ rɨ gö,” me cöña. Esia Propins yöraku Krais höd nugw pöŋ nöbö aku maku. \p \v 6 Maria kwockwoc palön ñɨgö mabö rɨ nölmɨd mö aku nugwo yajöña, “Pol nagö, ‘Mɨdlö ä?’ rɨ gö,” me cöña. \p \v 7 Makwam nöbö hödɨg nɨ nugub akuyöbö, Adronaikas aipam, Junias aipam, ñɨgö nöbö hogwa yajöña, “Pol ñɨgö nöbö hogwa, ‘Mɨdöiŋ ä?’ rɨ gö,” me cöña. Ñɨŋ nöbö hogwa Krais höd nugw pɨm, nɨ mai nugw pɨma. Nɨ nag nɨgim aku, ñɨŋ nöbö hogwa algör ör nag nɨgɨm, nɨgiö nɨgön mɨdmɨdöla. Makwam Jisas mönö wä pön dub nöbö bla, nöbö hogw aku ñɨgö nugw ri aböia. \p \v 8 Nöböhöd madmag yöbö nɨ Amplietas, Krais nugwo cɨrɨp ri abön rɨ aku, nugwo yajöña, “Pol nagö, ‘Mɨdlö ä?’ rɨ gö,” me cöña. \p \v 9 Nöböhöd Urbanɨs nugwo yajöña, “Pol nagö, ‘Mɨdlö ä?’ rɨ gö,” me cöña. Nöböhöd aku nɨ pɨsaŋ Krais mabö nɨgiö paŋör rɨmɨdöla. Nöböhöd wä Stakis nugwo kwo algör yajöña, “Pol nagö, ‘Mɨdlö ä?’ rɨ gö,” me cöña. \p \v 10 Apeles, ömörö höm, Krais nugw pɨ cɨcɨ nɨgön mɨd ri ab nöbö aku, nugwo yajöña, “Pol nagö, ‘Mɨdlö ä?’ rɨ gö,” me cöña. \p Nöbö mö Aristobiulas rama hölɨmmɨdöi akuyöbö ñɨgö yajöña, “Pol ñɨgö, ‘Mɨdöiŋ ä?’ rɨ gö,” me cöña. \p \v 11 Nöbö hödɨg nɨ nugub Herodion nugwo yajöña, “Pol nagö, ‘Mɨdlö ä?’ rɨ gö,” me cöña. \p Nöbö mö Nasisas ram aku mɨdön, Nöbö Diba nugw pöi akuyöbö ñɨgö yajöña, “Pol ñɨgö, ‘Mɨdöiŋ ä?’ rɨ gö,” me cöña. \p \v 12 Mö Traipina aipam Traiposa aipam, Nöbö Diba nugw pɨ gö nɨgön, mabö nuŋwa rɨmɨdöi mö hogw aku ñɨgö yajöña, “Pol ñɨgö mö hogwa, ‘Mɨdöiŋ ä?’ rɨ gö,” me cöña. \p Möhöd wä nɨ Persis, Nöbö Diba nugw pɨ gö nɨgön, mabö nuŋwa ususör rɨ nölmɨd mö aku nugwo kwo algör, “Pol nagö, ‘Mɨdlö ä?’ rɨ gö,” me cöña. \p \v 13 \x - \xo 16:13 \xt Mak 15:21\x*Nöbö Rupas, Krais mabö nuŋwa kwockwoc palön rɨ nölmɨd nöbö aku algör yajöña, “Pol nagö, ‘Mɨdlö ä?’ rɨ gö,” me cöña. Nuöm nuŋ aku, mam na röxg aku algör yajöña, “Pol nagö, ‘Mɨdlö ä?’ rɨ gö,” me cöña. \p \v 14 Asinkritas, Pligon, Hermes, Patrobas, Hermas, nɨmam nöbö ñɨŋ pɨsaŋ mɨdöi akuyöbö aipam ñɨgö magalɨg, “Pol ñɨgö, ‘Mɨdöiŋ ä?’ rɨ gö,” me cöña. \p \v 15 Pilologas, Julia, Nereus, Nereus nölöunɨŋ nuŋwa Olimpas, Krais nöbö mö nuŋwa ñɨŋ pɨsaŋ mɨdöi akuyöbö magalɨg, “Pol ñɨgö, ‘Mɨdöiŋ ä?’ rɨ gö,” me cöña. \p \v 16 \x - \xo 16:16 \xt 1Kor 16:20; 1Pit 5:14\x*Ñɨŋ Nöbö Diba nugw pöi aku mɨ, nuö nuö wahax pɨ gɨrön, alguna bɨmɨl nɨmöña. \p Krais nöbö mö nuŋwa kɨyöbö God höjöpainöb cöc hörɨrör mögum rɨmɨdöi akuyöbö, “Ñɨŋ mɨdöiŋ ä?” röia. \s1 Mönö inakmönö höröi akuyöbö yöxmɨjeñ \p \v 17 \x - \xo 16:17 \xt Mat 7:15; Tait 3:10\x*Haul nöbö mölöu nöbö wä nɨ bla nugw ri aböña. Nöbö mö bli mönö piakuyöbö piakuyöbö pön hön, Krais adö mɨdöi nöbö mö akuyöbö ñɨgö yad nölɨŋ nölɨŋ, rɨb wä höd nugum adaku röböxön, mönö inakmönö höröi aku yöxön, asɨx hörɨrör nɨgöia. Ñɨgö paŋ mag akwör rɨbä maga ra aku, inakmönö hörmɨjöñ mönö aku yöxmɨjeñ. \v 18 \x - \xo 16:18 \xt Pil 3:19; 2Pit 2:3\x*Nöbö mö aliö alöi bla, Nöbö Dib ana Krais mabö rɨŋö, rön, rɨb aku yöx nugwön, rölöi; ñɨgö keir wä rɨ adakwör rɨbyöx nugwön, röia. Ñɨŋ mönö wä yös yös mɨdö bla, nöbö mö iba pɨrag wölub mönö akwör yad nöl gɨr mɨdɨm nugugɨrön, nöbö mö nugw ri abölöi piaku, mönö inakmönö ñɨŋa nugw pön gwogwam röia. \v 19 \x - \xo 16:19 \xt Rom 1:8; 1Kor 14:20\x*Ñɨŋ piöŋö God mönö wä aku pɨ ri abön, rɨg yad akuyöbö rɨmɨdɨm, nöbö mö piaku magalɨg nugwöi aku, nɨ mɨ wä ra. Ap agapɨm God mämäg il rol nuŋwa wä cön aku, ñɨŋ nöbö mö rɨbyöxba mɨdön, ap agapɨm God mämäg il rol nuŋwa ap gwogwo cön aku, ñɨŋ nöbö mö rɨb u i röxg mɨjöñ aku, nɨ wä cöna. \p \v 20 \x - \xo 16:20 \xt Jen 3:15\x*Womiöx mɨda, God nöbö mö nugwidɨx mɨd ri ab Nöbö aku, nuŋ Seten nugwo pɨ wöktaitö mo ñɨŋ piaku nɨgmɨn, ölɨsö nuŋwa mɨdenɨm. \p Nɨ God höjöpalmɨdla, Nöbö Dib ana Jisas ñɨgö ögwö yöxön pɨ ri abön raŋ nugugɨrön, ñɨŋ mɨd ri aböña. \p \v 21 \x - \xo 16:21 \xt Apos 16:1-2; 19:22; 20:4\x*Nöbö nɨ pɨsaŋ mabö nɨgiö paŋör röl, nöbö Timoti, ñɨgö yadmɨda, “Mɨdöiŋ ä?” rɨmɨda. Nöbö hödɨg nugub nɨ bla Lusias, Jeson, Sosipata ñɨŋ kwo algör ñɨgö, “Mɨdöiŋ ä?” rɨmɨdöia. \p \v 22 Makwam nɨ nöbö Tetias, Pol yadmɨn köp kai kɨtmɨdɨl kɨ, nɨ kwo algör ñɨŋ Rom ada Krais adö mɨdöi nöbö mö akuyöbö ñɨgö, “Mɨdöiŋ ä?” rɨmɨdla. \p \v 23 \x - \xo 16:23 \xt Apos 19:22; 1Kor 1:14\x*Nöbö Gaias, nɨ pön du ram nuŋwa nɨgön nugwidɨx mɨd ri ab nöbö aku, ñɨgö, “Mɨdöiŋ ä?” rɨmɨda. Nöbö akwör Krais adö mɨdöi nöbö mö bla yadɨm, ram nuŋwa duön mögum rɨmɨdöi nöbö mö akuyöbö ñɨgö pɨ ri ab mɨda. \p Makwam pe nölɨb nöbö Erastas aipam, haul ana Kwodas aipam, algör ñɨgö, “Mɨdöiŋ ä?” rɨmɨdöia. \fig Taun dib Rom aku|alt="city of Rome" src="ABS-127.tif" size="col" \fig* \p \v 24 Nɨ God höjöpalmɨdla, Nöbö Dib ana Jisas Krais ñɨgö magalɨg uliöxön pɨ ri abaŋ nugwön ñɨŋ mɨd ri aböña. Mag aliö akuyöbö aku mag waiö! \p \v 25-26 \x - \xo 16:25-26 \xt Rom 1:5; Epes 1:9; 3:5,9; Kol 1:26\x*Makwam an God ib nuŋwa yadɨŋ adöx sö duaŋ. Nuŋwör ñɨgö nugwidɨx mɨdaŋ nugugɨrön, nugwo cɨrɨp gö nɨgön mɨdɨb maga ra. Jisas mönö wä aku höd umadiö mɨdmɨd aku, jɨ weik God mönö yadɨb nöbö bla, God Mönö nuŋwa kai kɨtim il aku wöxnö nɨgmɨn, mönö mag wä aku nöbö mö bla ñɨgö öim yad nöila. God höd yadöŋ mag akuyöbö, nöbö mö mögörɨb adadö piaku piaku magalɨg yad nölɨŋ, nugwo nugw pön rɨg yad mag akwör cöña. \p \v 27 God paŋyöbö rɨb wä rɨb ölɨsö yöx nugw Nöbö aku, anɨŋ me rön, Jisas Krais nugwo agal abmɨn höŋ aku, ib nuŋwa öim öim yadɨŋ bɨl sö duaŋ. Mag aliö akuyöbö aku mag waiö. \p \p \p