\id MAT - HARUAI NT, Matthew translated by John Davies; 6-October-2009 \h Matiu \toc1 Jisas Krais Mönö Wä aku Matiu kai kɨtöŋa \toc2 Matiu \mt1 Jisas Krais Mönö Wä aku Matiu kai kɨtöŋa \c 1 \s1 Ebraham yöxɨm yöxɨp höuöilmel rɨm Jisas Krais nugwo yöx pön hömä \r (Luk 3:23-38) \p \fig Betlehem|alt="Town of Bethlehem" src="BK00360B.TIF" size="col" \fig* \v 1 \x - \xo 1:1 \xt Jen 22:18; 1Kro 17:11\x*Jisas Krais nuö nöhönɨŋ maduebö nuŋ bla yöxɨm yöxɨp höuöilmel rön nugwo yöx pön hömä akuyöbö yadɨba rɨmɨdla. Nöbö dib Ebraham yöxɨm yöxɨp duön, kiŋ Depid nugwo yöx pön hömä. Depid nuŋ yöxɨm yöxɨp duön, Jisas Krais nugwo yöx pön hömä. \p \v 2 Akuyöbö almä: \q1 Ebraham nuŋ Aisak yöx pön höŋa. \q1 Aisak nuŋ Jekop yöx pön höŋa. \q1 Jekop nuŋ piöŋö, Juda yöxön, pɨgnɨŋ nöbö pɨg maga \q2 agɨpa yöx pön höŋa. \q1 \v 3 \x - \xo 1:3 \xt Jen 38:29-30; Rut 4:18-22\x*Juda nuŋ mö Tama pɨsaŋ mɨdön, Peres Sera yöŋö yöx pön höŋa. \q1 Peres nuŋ Hesron yöx pön höŋa. \q1 Hesron nuŋ Ram yöx pön höŋa. \q1 \v 4 Ram nuŋ Aminadap yöx pön höŋa. \q1 Aminadap nuŋ Nason yöx pön höŋa. \q1 Nason nuŋ Salmon yöx pön höŋa. \q1 \v 5 \x - \xo 1:5 \xt Rut 4:13-17\x*Salmon nuŋ Boas yöx pön höŋa. Boas nuöm nuŋwa Rehap. \q1 Boas nuŋ Obed yöx pön höŋa. Obed nuöm nuŋwa Rut. \q1 Obed nuŋ Jesi yöx pön höŋa. \q1 \v 6 \x - \xo 1:6 \xt 2Sam 12:24\x*Jesi nuŋ kiŋ Depid yöx pön höŋa. \q1 Depid nuŋ Solomon yöx pön höŋa. \q1 Solomon nuöm nuŋ aku, höd Yuraia pɨmɨn wöröxɨm, \q2 mai Depid pön mönö, Solomon yöx pön höŋa. \q1 \v 7 Solomon nuŋ Riaboam yöx pön höŋa. \q1 Riaboam nuŋ Abaija yöx pön höŋa. \q1 Abaija nuŋ Esa yöx pön höŋa. \q1 \v 8 Esa nuŋ Jihosapat yöx pön höŋa. \q1 Jihosapat nuŋ Joram yöx pön höŋa. \q1 Joram nuŋ Asaia yöx pön höŋa. \q1 \v 9 Asaia nuŋ Jodam yöx pön höŋa. \q1 Jodam nuŋ Ehas yöx pön höŋa. \q1 Ehas nuŋ Hesekaia yöx pön höŋa. \q1 \v 10 Hesekaia nuŋ Manasa yöx pön höŋa. \q1 Manasa nuŋ Emos yöx pön höŋa. \q1 Emos nuŋ Josaia yöx pön höŋa. \q1 \v 11 \x - \xo 1:11 \xt 2Kiŋ 22–24; 2Kro 36:10; Jer 27:20\x*Josaia nuŋ Jekonaia yöx pön hön, \q2 pɨgnɨŋ nöbö adö bli yöx pön höŋa. \q1 Wop aku, taun dib Babilon nöbö mö hön, \q2 Isrel nöbö mö bla nag nɨg pön Babilon dumä. \q1 \v 12 \x - \xo 1:12 \xt Esra 3:2\x*Pön dumɨdmä, Jekonaia piaku mɨdön, Sialtiel yöx pön höŋa. \q1 Isrel nöbö mö ñɨŋ Babilon röböxön mögörɨb Juda höbkal duim aku, \q2 Sialtiel nuŋ Serababel yöx pön höŋa. \q1 \v 13 Serababel nuŋ Abaiad yöx pön höŋa. \q1 Abaiad nuŋ Eliakim yöx pön höŋa. \q1 Eliakim nuŋ Eso yöx pön höŋa. \q1 \v 14 Eso nuŋ Sedok yöx pön höŋa. \q1 Sedok nuŋ Ekim yöx pön höŋa. \q1 Ekim nuŋ Elaiad yöx pön höŋa. \q1 \v 15 Elaiad nuŋ Eliesa yöx pön höŋa. \q1 Eliesa nuŋ Matan yöx pön höŋa. \q1 Matan nuŋ Jekop yöx pön höŋa. \q1 \v 16 Jekop nuŋ Josep yöx pön höŋa. \q1 Mö Maria Josep nölmä. Maria nuŋ Jisas yöx pön höŋa. \q2 Jisas nuŋ Krais me rɨmɨdöia. \p \v 17 Makwam, nöso an Ebraham nuŋ yöxmɨn yöxɨm yöxɨp u höuöilmel rɨm akuyöbö ragpɨd adokwebö kwo (14) duöŋ aku, mai nöso kiŋ Depid yöx pön hömä. Yöx pön höm, Depid nuŋ piöŋö yöxmɨn yöxɨm yöxɨp u höuöilmel röŋ aku kwo algör ragpɨd adokwebö kwo (14) dumɨn, mai Babilon nöbö hör piakuyöbö hön ñɨgö nag nɨg pön mögörɨb ñɨŋa dumä. Pön dumɨn, mai piöŋö iswob yöxɨp u höuöilmel rɨm akuyöbö ragpɨd adokwebö kwo (14) dumɨn mönö, mai Krais\f + \fr 1:17 \ft Grik mönö “Krais” aipam, Hibru mönö “Mesaia” aipam ila paŋyöbö iör mɨda: “God yad nɨgöŋ Nöbö maku.”\f* nugwo yöx pön hömä. \s1 Maria nuŋ Jisas yöx pön höŋa \r (Luk 2:1-7) \p \v 18 \x - \xo 1:18 \xt Luk 1:27,35\x*Jisas Krais nugwo yöx pön höm mönö aku yadɨba rɨmɨdla. Jisas nuöm Maria, Josep nölmɨn, nuŋ pɨsaŋ yönölöŋ wöhö, ñɨŋ nugumɨn Maria ha wöta mɨdöŋa. Inöm Leia nuŋ keir rɨmɨn, ha wöta mɨdöŋa. \v 19 Makwam nöbönɨŋ nuŋwa Josep nöbö waiö makwam, mönö diba yadölöŋ; rɨb akwör yöxön yadöŋa, “Ha wöta mɨd aku, nöbö mö bla yad nölmön, nuŋ möigw yöxöna. Makwam, tar yad abnö,” röŋa. \v 20 Josep aliö rɨbyöx nugwöŋ aku, jɨ pɨxmag yuö bö inɨmö nugwöŋa, Nöbö Diba ejol nuŋ i nugwo yadöŋa, “Josep, Depid ha nuŋwa! ‘Mö aku, pöd raŋ pɨnö?’ rön, rɨbyöx nugumɨjɨnö; amɨn pö. Ha wöta mɨd aku, Inöm Lei akwör rɨmɨn mɨda. \v 21 \x - \xo 1:21 \xt Luk 1:31; 2:21\x*Mai ha aku yöx pön haŋ nuŋ dib röxön, nöbö mö nuŋ akuyöbö ap kib mag gwogwo röi pɨx aku örɨx abön makwam, ib nuŋwa Jisas rane,” röŋa. \v 22 Alöŋ aku, Nöbö Diba nuŋ mönö nuŋwa yadɨb nöbö i yad nölöŋa nugwön nuŋ piöŋö al aliö cönɨŋö, rön yadöŋa. \v 23 \x - \xo 1:23 \xt Ais 7:14\x*Nuŋ yadöŋa, \q1 “Ha mö i nöbö i pɨsaŋ yönen wöhö, ha wöta mɨdön, \q2 ha i yöx pön haŋ, ib nuŋwa Emanuel me cöñɨŋö,” röŋa. \m Emanuel mönö il aku, God an pɨsaŋ mɨda. \p \v 24 Makwam Josep inɨmö hölɨmön öbɨlön, Nöbö Diba ejol nuŋwa mönö yadöŋ aku pön, mö Maria nugwo mɨ pɨnö, rön rɨbyöx nugwöŋa. \v 25 \x - \xo 1:25 \xt Luk 2:21\x*Höd Josep Maria pɨsaŋ yönölöŋ wöhö, Maria ha aku yöx pön höm, Josep ha aku ib nuŋwa Jisas, me rön, Maria nugwo mɨ aŋadö pöŋa. \c 2 \s1 Nöbö rɨb wä yöx nugub bla hön Jisas nugumä \p \v 1 Makwam Herod Judia Propins kiŋ mɨdmɨd wop aku, Maria Jisas yöx pön höŋ Betlehem taun, mögörɨb Judia mibɨl yöra. Yöx pön höm, nöbö gupö nugw ri abɨb bla, naiö wölmɨd möl sebö Jerusalem hön, nöbö mö piaku yad nugwön yadmä, \v 2 \x - \xo 2:2 \xt Naba 24:17\x*“Juda nöbö mö, Kiŋ an, me röi aku nugwo yöx pön höia! Wopik nɨgmɨn mɨd pikai? An mögörɨb ana naiö wöl hömɨd möl sö mɨdön nugumɨn gupö aku wöxnö nɨga; nugwöl aku, ib nuŋwa yadɨŋ bɨl sö duaŋ, me rön, hölɨŋö,” rɨmä. \v 3 Aliö rɨmɨdmɨn, kiŋ Herod mönö aku nugwön, nöbö mö pik ñɨŋ ha aku nugwo rɨbyöx nugwön nɨ nugweñɨŋadö, rön, rɨb mɨga yöxöŋa. Jerusalem nöbö mö akuyöbö magalɨg algör rɨb mɨga yöxmä. \v 4 Makwam kiŋ Herod, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla aipam, God lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, wö rɨm hömɨdmɨn yadöŋa, “God mönö yadɨb nöbö piaku Krais nugwo yöx pön höñ mögörɨb kai?” me röŋa. \v 5 Aliö rɨmɨdmɨn yadmä, “God mönö yadɨb nöbö i, maduar mönö kai kɨtön rɨg yadöŋ mag akwör, nugwo yöx pön höñ Betlehem taun, mögörɨb Judia yuadö. God mönö yadɨb nöbö aku God Mönö kai kɨtön yadöŋa, \q1 \v 6 \x - \xo 2:6 \xt Maik 5:2; Jon 7:42\x*‘Mögörɨb Judia yuadö \q2 mögörɨb mɨga hörɨrör mɨd makwam, \q1 mögörɨb Betlehem nugwaŋ mögörɨb ulmɨdö i röxg mɨjön aku, \q2 jɨ Nöbö Dib aku mögörɨb aliö akuyöbö hön, \q1 nöbö mö nɨ Isrel akuyöbö ñɨgö nugwidɨx mɨjöna. \q2 Aiön aku, Betlehem ib diba mɨjönɨŋö,’ rö,” rɨmä. \p \v 7 Aliö rɨmɨdmɨn, kiŋ Herod nugwön, du rɨb wä yöx nugub nöbö bla ñɨgö tar yad wö rɨm hömɨdmɨn yadöŋa, “Wop kaiyöbö gupö aku wöxnö nɨgöŋ?” röŋa. \v 8 Aliö rɨmɨn, nugwo mönö aku yad nölmɨn, ñɨgö Betlehem yad abön inakmönö hörön yadöŋa, “Ñɨŋ du ha aku hölu nugw ri abön, höbkal hön yadɨŋ, nɨ aipam duön ib nuŋwa yadmön bɨl sö duaŋ,” me röŋa. \p \v 9 Kiŋ Herod aliö rɨmɨn, ñɨŋ dumɨn nugugɨrön, gupö ñɨŋ naiö wölmɨd adaku nugwim aku höd höd dumɨn nugugɨrön, ñɨŋ mai dumä. Gupö aku dumɨd dumɨd, ha kiaia aku mɨdöŋ rama mibɨl yöra pisö gö nɨgöŋa. \fig Gupö aku dumɨd dumɨd, ha kiaia aku mɨdöŋ rama mibɨl yöra pisö gö nɨgöŋa.|alt="wisemen on camels" src="ubsc-01a.TIF" size="col" ref="2:9" \fig* \v 10 Almɨn nugwön ñɨŋ gupö aku nugumɨn, wä rɨmɨn nugugɨrön, ñɨŋ mɨ ödöriö wahax pɨmä. \v 11 \x - \xo 2:11 \xt Sam 72:10-15; Ais 60:6\x*Ram möl bö duön nugumɨn, ha kiaia aku nuöm Maria pɨsaŋ mɨdöŋa. Ñɨŋ du höxmax yuön, ha kiai aku iba yadmɨn bɨl sö dumɨdɨm nugwön, yogw ñɨŋ bla höjöxön, ha aku nugwo ap wä bli nölmä. Gol bli, pia hölɨŋ wä höb bli, wel röbö hölɨŋ wä höb bli nölmä. \p \v 12 Makwam ñɨŋ pɨxmag yuö kwo hölɨmön inɨmö nugumɨn, God yadöŋa, “Höbkal Herod mɨda dumɨjeñɨŋe!” röŋa. Makwam, rɨg yadöŋ akwör nugwön, höbkal ödöi hör i dumɨdön, rɨba ram ñɨŋa dumä.\fig Ñɨŋ du höxmax yuön, ha kiai aku iba yadmɨn bɨl sö dumɨdɨm nugwön, yogw ñɨŋ bla höjöxön, ha aku nugwo ap wä bli nölmä.|alt="three wise men" src="LB00295B.TIF" size="col" ref="2:11" \fig* \s1 Josep Maria nuömarö hogwa pön bör mögörɨb dib Ijip duöŋa \p \v 13 Makwam rɨb wä yöx nugub nöbö bla ñɨŋ algör dumä nugugɨrön, Josep inɨmö nugumɨn, ejol i hön nugwo yadöŋa, “Herod ha kiai aku pɨl pal nɨgɨnö, rön, hölu nuguba rɨmɨda. Makwam, ha kiaia nuömarö hogwa rɨmgör yölɨŋön, bör mögörɨb Ijip duö. Hanö rɨmön kwönö nagö höbkal hanö,” röŋa. \p \v 14 Ejol aliö rɨmɨn, Josep pɨxmag yuö mibɨl kwo öbɨlön, ha kiaia nuömarö hogwa yölɨŋön mögörɨb Ijip duöŋa. \p \v 15 \x - \xo 2:15 \xt Hos 11:1\x*Yölɨŋ pön duöŋ aku, Nöbö Diba nuŋ mönö nuŋwa yadɨb nöbö i nugwo yad nölmɨn, nuŋ nugwön mönö aku kai kɨtön yadöŋa, “Ha na aku Ijip yöbö wö rɨmön hö,” röŋa. \p Makwam Josep nuömarö du Ijip mɨdɨm, Herod wöröxɨm nugwön, mai höuöil hömä. \p \v 16 Makwam Herod nuŋ nugwöŋa, rɨb wä yöx nugub nöbö bla, nuŋ rɨg yadöŋ mag akuyöbö rölim. Aliö nugumɨn, nugwo mɨ ölɨsö diba wölmɨn yadöŋa, “Nɨ alöi aku, ha kiaia nöbö diba mɨdɨba rɨmɨd aku nɨ pödpöd rön nugwo pɨl pal nɨgɨnö?” rön nugwöŋa. Jɨ nuŋ rɨb i yöx nugwön yadöŋa, “Nöbö rɨb wä yöx nugub bla ñɨgö gupö aku wöxnö nɨg wop aku, nɨ yad nöl ri abön dumä. Makwam nɨ nugula, Betlehem il yöra ha yöx pön höm, kɨm mös yön bla aipam, ha mai yöx pön höi bla aipam, pɨl pal nɨgöñ aku, ha aku aipam pɨl pal nɨgöñɨŋö,” röŋa. Aliö rön, nöbö nuŋ bli yad abmɨn duön, ha Betlehem yuadö mɨdim bla magalɨg pɨl pal ab pörmä. \p \v 17 Betlehem ha pɨl pal nɨgmä aku, God mönö yadɨb nöbö Jeremaia cönɨŋö, rön, rɨg kai kɨtöŋ mag akwör rɨmä. Jeremaia mönö aku kai kɨtön yadöŋa, \q1 \v 18 \x - \xo 2:18 \xt Jen 35:19; Jer 31:15\x*“Rama taun kau aku lɨb pɨlaŋ, \q2 mönö diba nɨgön, ib diba immɨjöña. \q1 Mö Resel yöxɨm yöxɨŋ yöxɨp u höuöilmel cön bla, \q2 lɨb pɨlaŋ immɨjöña. \q1 Ha nuŋ bla wöröx pöcöña nugwön \q2 nöbö mö bli ñɨgö yad pɨb maga mɨdenɨŋö,” röŋa. \s1 Josep Maria nuömarö hogwa yölɨŋön höbkal dumä \p \v 19 Makwam mai nöbö dib Herod wöröxɨm, Josep Ijip piaku mɨdön hölɨmön inɨmö nugumɨn, Nöbö Diba ejol nuŋ i hön nugwo yadöŋa, \v 20 “Nöbö ha kiaia pɨl pal abɨba rɨmɨdim bla mödö wöröxöi makwam, mönaŋ nuömarö hogwa ñɨgö yölɨŋön, höuöil mögörɨb Isrel duanö,” röŋa. \v 21 Ejol aliö rɨmɨn, Josep ha nuömarö hogwa yölɨŋön, höbkal Isrel duöŋa. \v 22 Makwam uröpɨnmɨn, mönö i yadmä, “Herod wöröxɨm, ha nuŋwa Akeleas Judia Propins nöbö mö piaku nugwidɨx mɨdö,” rɨmä. Aliö rɨmɨdmɨn, Josep nuŋ Akeleas mɨd mögörɨb aku pöd raŋ dinö, rön, ipöxöŋ aku, jɨ hölɨmön inɨmö nugumɨn God nugwo yadöŋa, “Mögörɨb Judia höbkal dumɨjɨnö, mögörɨb Galili duanö,” röŋa. \v 23 \x - \xo 2:23 \xt Ais 11:1; 53:2; Luk 2:39; Jon 1:45\x*Aliö rɨmɨn, Josep mönɨŋ hagap yölɨŋön Nasaret taun duön mɨdmɨdöia. Dumä aku, God mönö yadɨb nöbö bla akuyöbö cönɨŋö, rön, rɨg kai kɨtim mag akwör röŋa. Ñɨŋ kai kɨtön yadmä, “Nugwo nöbö Nasaret yöbö, me cöñɨŋö,” rɨmä. \c 3 \s1 Jon Röbö Pal Nölɨb Nöbö aku God mönö yad nölmɨda \r (Mak 1:1-8; Luk 3:1-18; Jon 1:19-28) \p \v 1 Nasaret mɨdim wop mibɨl aku, Jon röbö pal nölɨb nöbö aku hön, mögörɨb Judia mibɨl yöra, mögörɨb nöbö mö mɨga mɨdmɨdölöi, mögörɨb rɨg kap mibɨl piaku mɨdmɨn nugugɨrön, nöbö mö bla hömɨn, nuŋ ñɨgö mönö yad nölmɨda. \v 2 \x - \xo 3:2 \xt Mat 4:17; Mak 1:15\x*Ñɨgö yad nölön yadmɨda, “Womiöx mɨda, God nöbö mö pön nugwidɨx mɨjöna. Makwam, ap kib mag gwogwo röi aku, pödpöd rɨmɨn aliö alölɨŋö, rön, röböxne,” rɨmɨda. \v 3 \x - \xo 3:3 \xt Ais 40:3\x*Jon ñɨgö mönö yad nölmɨd aku, God mönö yadɨb nöbö Aisaia maduar cönɨŋö, rön, rɨg kai kɨtöŋ mag akwör röŋa. Aisaia mönö aku kai kɨtön yadöŋa, \q1 “Nöbö i, mögörɨb nöbö mö mɨga mɨdölöi, \q2 mögörɨb rɨg kap mibɨl yöraku du mɨdön, wö rön yajöna, \q1 ‘Nöbö Diba hömɨda! \q2 Ödöia höña pisö pibö rɨg mɨjön bla, pɨd pɨlɨx rɨg mɨjön bla, \q1 pɨn wöd höimöl ri abön mɨjne,’ cönɨŋö,” röŋa. \p \v 4 \x - \xo 3:4 \xt 2Kiŋ 1:8\x*Makwam Jon wölɨj nuŋ aku, hön kamel panö pön rim wölɨj i yömön, hön kau uña amanö nɨgmɨda. Ap nɨmɨb nuŋ aku, baŋ pabladö aku aipam, böm röbö aku aipam nɨmmɨda. \v 5 Wop aku, Jerusalem mɨdim nöbö mö bla aipam, mögörɨb Judia yuadö mɨdim nöbö mö bla aipam, röbö Jodan il piaku mɨdim nöbö mö bla aipam, ñɨŋ magalɨg Jon mɨdöŋ yöra dumä. \v 6 Jon mɨdöŋ yöra duön, ap kib mag gwogwo rim bla wöxnö yad pörɨm nugugɨrön, Jon ñɨgö röbö Jodan yuö yax nölmɨda. \p \v 7 \x - \xo 3:7 \xt Mat 12:34; 23:33\x*Makwam Perisi nöbö bla aipam, Sadiusi nöbö bla aipam nöbö mɨga, Jon anɨŋ röbö pal nölaŋ, me rön, hömɨdmɨn, Jon ñɨgö yadyöxön yadöŋa, “Ñɨŋ kas gwogwo ruai! Agö magɨm rɨm ipöxön bör hömɨdöi? ‘Röbö palɨŋ, God nöbö mö nöi piaku ñɨgö yadyöxön wop aku, an yadyöxenɨŋö,’ rön, bör höiŋönö ä? \v 8 Ñɨŋ röbö yaxnöb cöñ aku, ap kib mag gwogwo röi aku, pödpöd rɨmɨn aliö alölɨŋö, rön, röböxön, mɨd ri aböña. Almɨjöñ aku, nöbö mö piaku nugwöña, ñɨŋ ap kib mag gwogwo rɨmɨdöi aku mödö röböxöia. \v 9 \x - \xo 3:9 \xt Jon 8:33,39; Rom 4:12\x*Makwam ñɨŋ rɨb i yöx nugwöña, ‘An nöso maduebö Ebraham halöu ha nuŋwa mɨdöla nugwön God anɨŋ mag gwogwo i renɨŋö,’ rön, rɨb aku yöxmɨjeñ. Ebraham halöu ha nuŋwa mɨdölɨŋö, röi aku hör ap! God rɨg bɨlɨk pön, Ebraham halöu ha nuŋ piaku rɨ nɨgnöb, rön, rɨ nɨgöxa! Makwam, ‘Nöbö waiö Ebraham yöxmɨn yöx höuöilmel rön an keir yöx pön hö nɨgöiŋö,’ röi aku, mönö aliö akuyöbö yadmɨjeñ. \p \v 10 \x - \xo 3:10 \xt Mat 7:19; Luk 13:6-9\x*“Nugw ri aböña! God bɨ aku ila alɨg römalɨba yua mämäl gɨ mɨda. Bɨ i mag nɨmɨb wä bli yaxen aku, nuŋ römaxdörön pɨ rɨn ab wiöna. \v 11 \x - \xo 3:11 \xt Jon 1:26-27,33; Apos 1:5\x*Ñɨŋ ap kib mag gwogwo röi aku, pödpöd rɨmɨn aliö alölɨŋö, rön, röböxöñ aku, nɨ ñɨgö röbö akwör pal nöina. Makwam nöbö nɨ mai hön aku, nuŋ nɨ röxgɨb yöi; nuŋ nöbö dib ödöriö, nɨ nöbö ulmɨdö. Nɨ nugwo nugwön möigw yöxna. Yam uñ nuŋwa pɨrag yönɨb maga mɨdöl. Nɨ ñɨgö röbö akwör pal nölmɨdla jɨ nöbö aku nuŋ hön, ñɨgö Inöm Leia pal nölön, rɨn pina alɨg pal nöiöna. \p \v 12 “Nuŋ wit maga göj waŋ, ödör pön hö rɨg palpatöi mag akuyöbö rɨba rɨmɨda. Wit mag nɨmɨb bla hör nɨgön, wit yöj rɨb rɨb bla hör nɨgöna. Aliö rön, wit mag nɨmɨb nuŋ bla pɨrag du ram möla nɨgöna; jɨ rɨb rɨb bla pön du rɨn öim yönmɨd möl bö wiönɨŋö,” röŋa. \s1 Jon Jisas röbö pal nölöŋa \r (Mak 1:9-11; Luk 3:21-22) \p \v 13 Wop aku, Jisas nuŋ, Jon nɨ röbö pal nölaŋ, me rön, mögörɨb Galili röböxön, röbö Jodan yuö duön, \v 14 Jon nugwo yadöŋa, “Nɨ röbö pal nölö,” röŋa. Jisas aliö rɨmɨn, Jon yadöŋa, “Naŋ döŋö nɨ röbö pal nöilax. Aku nɨ pödpöd rön nagö röbö pal nöin?” röŋa. \p \v 15 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Naŋ yadmɨdlö adaku röböxön, nɨ rɨg yadmɨdɨl mag akwör cɨnɨŋ aku, God rɨg yad yad mag akwör cɨnɨŋö,” röŋa. Aliö rɨmɨn Jon, “Mɨ yadlaŋö,” rön, Jisas nugwo röbö pal nölöŋa. \p \v 16 \x - \xo 3:16 \xt Jon 1:32\x*Jon Jisas nuŋ röbö pal nölmɨn nugugɨrön, Jisas röbö halaia hön nugumɨn, adöx sö waglöxɨm möla rödmɨn, God Inöma nuŋ yöur döpwö röxg bɨbɨ rɨ pɨn Jisas göröŋa. \v 17 \x - \xo 3:17 \xt Sam 2:7; Ais 42:1; Mat 12:18; 17:5; Luk 9:35\x*Aliö alɨp höm nugugɨrön, mönö i God mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö pik pön yadöŋa, “Ha wä mɨdö kɨ, ha madmag yöbö nɨ ödöriö. Nɨ nugwo nugumön, nɨ mɨ wä rö,” röŋa. \c 4 \s1 Kɨjakia Jisas nugwo rɨba nölmön ap kib mag gwogwo raŋ me rön nugwöŋa \r (Mak 1:12-13; Luk 4:1-13) \p \v 1 \x - \xo 4:1 \xt Hib 2:18; 4:15\x*Wop aku God Inöma Jisas nugwo yölɨŋön, mögörɨb nöbö mö mɨdmɨdölöi, mögörɨb rɨg akwör mɨd mibɨl piaku pön dumɨn, kɨjakia nuŋ Jisas ap kib mag gwogwo bli cönɨŋönö wöhö, rön rɨ nugwöŋa. \v 2 \x - \xo 4:2 \xt Eks 34:28\x*Jisas mögörɨb rɨg kap piaku ap i nɨmölöŋ wöhö, wop akuyöbö padokwo padök paŋyöbö i höuöiliö hö pɨn du adokwebö mɨj bö (40) mil pɨxmag yuö alɨg hör ör mɨdöŋa. Alön hör ör mɨdɨm, nugwo mɨ kiö diba pɨlmɨn, \v 3 kɨjakia Jisas nugwo rɨba nölmön, mag gwogwo i raŋ me rön hön, Jisas nugwo yadöŋa, “Nɨ God Ha nuŋwa mɨdlö, rɨlö aku, rɨg kɨyöbö yadaŋ bred nɨgaŋ,” me röŋa. \v 4 \x - \xo 4:4 \xt Diut 8:3\x*Aliö rɨmɨn, Jisas paiŋö yadöŋa, “God Mönö aku kai kɨtön yadmä, \q1 ‘Nöbö mö bred akwör nɨmön \q2 kömö mɨdeñɨm; \q1 God mönö rɨg yad aku magalɨg nugw pöñ aku, \q2 kömö mɨjöñɨŋö,’ röiŋö,” röŋa. \p \v 5 Jisas aliö rɨmɨn, kɨjaki Jisas nugwo yölɨŋ pön du taun dib lei Jerusalem duön, God höjöpalɨb rama mɨ bɨl pisö urim ram aku pön wölu nɨgön yadöŋa, \v 6 \x - \xo 4:6 \xt Sam 91:11-12\x*“Nɨ God Ha nuŋwa mɨdlö, rɨlö aku, mämäliö mɨgrö bö pɨñɨrö. God Mönö aku kai kɨtön yadmä, \q1 ‘God ejol nuŋ bla yadaŋ, nagö imag ñɨŋa bli yöra pɨ gɨ mɨjöñ aku, \q2 rɨg i yamsö nagö aku pɨnön renɨŋö,’ röiŋö,” röŋa. \p \v 7 \x - \xo 4:7 \xt Diut 6:16\x*Aliö rɨmɨn, Jisas paiŋö yadöŋa, “Ehöu! God Mönö aku mönö um bli kwo kai kɨtön yadmä, ‘God Nöbö Dib aku, nuŋ nöbö mɨ yadɨb mönö inakmönö hörɨb nöbö, me rɨmɨjeñɨŋe,’ röiŋö,” röŋa. \p \v 8 Jisas aliö rɨmɨn, kɨjaki Jisas nugwo pön du önöŋ ajmag pɨd dib sö wöluön, mögörɨb wä wä kiŋ hörɨrör nugwidɨx mɨdim bla Jisas nugwo yabuön yadöŋa, \v 9 “Naŋ höxmax yuön, ib na yadaŋ bɨl sö duaŋ, nɨ mögörɨb pi bɨlɨk magalɨg naŋör nöinö,” röŋa. \p \v 10 \x - \xo 4:10 \xt Diut 6:13\x*Aliö rɨmɨn, Jisas nuŋ kɨjakia yadöŋa, “Seten nagö hör pikwo duö! God Mönö aku kai kɨtön yadmä, ‘God Nöbö Diba ib nuŋ akwör yadɨŋ bɨl sö duaŋ; mabö nuŋ akwör cɨne,’ röiŋö,” röŋa. \p \v 11 Jisas aliö rɨmɨdmɨn nugwön kɨjakia nuŋ, Jisas nuŋ ap gwogwo bli cönɨŋö, rön, rɨ rɨ öliöxön, Jisas nugwo röböxön dumɨn nugugɨrön, ejol bli hön, Jisas höñ yöra mɨdön nugwidɨx mɨdmä. \s1 Jisas mögörɨb Galili ila nɨgön, nöbö mö God mönö maga yad nölöŋa \r (Mak 1:14-15; Luk 4:14-15) \p \v 12 \x - \xo 4:12 \xt Mat 14:3; Mak 6:17; Luk 3:19-20\x*Wop aku röbö pal nölɨb nöbö Jon nugwo nag nɨgmä. Jisas mönö aku yöxön, mögörɨb Galili höuöil duöŋa. \v 13 Duön taun nuŋwa Nasaret mɨdölöŋ; du mɨdöŋ taun ulmɨdö Kapaneam, mögörɨb Sebiulan Naptalai mibɨl yöra mɨd Ban Yuö Galili pö yöra. \v 14 Jisas mögörɨb aku duön, nöbö mö piaku ñɨgö mönö wä aku yad nölɨp yönmɨd makwam, God mönö yadɨb nöbö Aisaia cönɨŋö, rön, rɨg kai kɨtöŋ mag akwör röŋa. Nuŋ yadöŋa, \q1 \v 15-16 \x - \xo 4:15-16 \xt Ais 9:1-2\x*“Mögörɨb Sebiulan nɨgön Naptalai nɨgön, Ban Yuö Galili pö yöra, \q2 Röbö Jodan naiö du rödɨp pɨmɨd ir kwo röxiö, \q1 Juda nöbö mö yöi mögörɨb Galili yöraku mɨdöi akuyöbö \q2 ñɨŋ mɨ mil diba mödö nugwöia. \q1 Pɨxmag yuö piaku mɨdön wöröxbä maga röŋ aku, \q2 jɨ mil dib aku mödö nugwöiŋö,” röŋa. \p \v 17 \x - \xo 4:17 \xt Mat 3:2; 19:27\x*Jisas wop aku ila nɨgön, nöbö mö akuyöbö ñɨgö God mönö wä aku yad nöl yön gɨrön yadöŋa, “Ap kib mag gwogwo röi aku, pödpöd rɨmɨn aliö alölɨŋö, rön, röböxöña. Womiöx mɨda, God nöbö mö pön mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö nugwidɨx mɨjön; wop maiyöbö öim pöx mɨdmɨdöi aku, wopik wöxnö nɨgö!” röŋa. \s1 Jisas nöbö mös mös, “Ñɨŋ nɨ pɨsaŋ hönö,” röŋa \r (Mak 1:16-20; Luk 5:1-11) \p \v 18 Jisas Ban Yuö Galili pö pö duön nugwöŋa, nöbö dölöm pɨb nöbö hödpɨg hogwa uben abön dölöm pɨmɨdmä. Nöbö hödpɨg hogwa, nöbö i ib nuŋwa Saimon, nöbö i ib nuŋwa Edru. Saimon ib nuŋ i Pita me rɨmɨdöia.\fig Nöbö dölöm pɨb nöbö hödpɨg hogwa uben abön dölöm pɨmɨdmä.|alt="fishermen in boat" src="HK00208B.TIF" size="col" ref="4:8" \fig* \v 19 Jisas nöbö hogwa nugwön yadöŋa, “Ñɨŋ nɨ mai höi. Nɨ ñɨgö rɨmön, ñɨŋ hödpɨg nöbö hogwa, dölöm pɨmɨdöi adö röböxön, nöbö mö pɨb nöbö mɨjöñɨŋe,” röŋa. \v 20 Jisas aliö rɨmɨn, rɨg yadöŋ akwör nugwön, dölöm pɨmɨdim uben bla röböxön, Jisas mai dumä. \p \v 21 Makwam mɨŋi uplöb duön nugumɨn, Jems Jon yöŋö nuö Sebedi pɨsaŋ alebö möla mɨd gɨrön, uben hö gɨ gɨrön mɨdmä. Jisas nugwön, nöbö hogwa wö rɨm, \v 22 ñɨŋ nuö Sebedi alebö yöraku röböxön Jisas mai dumä. \s1 Jisas piaku du yönön nöbö mö mönö yad nölöŋa \r (Luk 6:17-19) \p \v 23 \x - \xo 4:23 \xt Mat 9:35; Mak 1:39; Apos 10:38\x*Jisas mögörɨb Galili mibɨl bla rɨ yön gɨrön, Juda mögum rɨb ram piaku piaku duön, God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb mönö wä aku, nöbö mö piaku ñɨgö yad nöl yön gɨrön, agap ap bɨlɨm nöbö mö röŋ akuyöbö rɨmɨn kömö nɨgmɨda. \v 24 \x - \xo 4:24 \xt Mak 6:55\x*Jisas almɨdmɨn, mögörɨb Siria nöbö mö bla magalɨg haiwo aku nugwön, nöbö mö agap ap bɨlɨm röŋ akuyöbö pön höm, Jisas rɨmɨn kömö nɨgmɨda. Nöbö mö piaku, bli ap röŋa; bli mɨxɨñ ölɨŋ diba pɨlöŋa; bli ragwo ha öim nɨgöŋa; bli mämäga mömöinö palmɨn, pɨn bɨrön gɨl gɨl rɨmɨdmä; bli iŋ wajmag lɨd pɨlöŋa; jɨ nöbö mö ap agap bɨlɨm röŋ akuyöbö pön höm, Jisas rɨmɨn magalɨg kömö nɨgöŋa. \v 25 \x - \xo 4:25 \xt Mak 3:7-8\x*Makwam Galili nöbö mö nɨgön, Dekapolis nöbö mö nɨgön, Jerusalem nöbö mö nɨgön, Judia nöbö mö nɨgön, röbö Jodan pö kwo nöbö mö nɨgön, magalɨg Jisas dumɨn nugugɨrön, mai dumä. \c 5 \s1 Jisas önöŋ ajmag pɨd sö wölu mɨdön mönö yad nölöŋa \r (Luk 6:20-23) \p \v 1 Jisas, nöbö mö mɨg piaku nugwön, wölu önöŋ ajmag pɨd sö nöbö nuŋ akuyöbö mɨgan kwo pɨsaŋ römɨd gɨ mɨdön, ñɨgö mönö yad nölöŋa. \s1 Nöbö mö wahax pɨmɨjöña \r (Luk 6:20-23) \p \v 2 Jisas nuŋ ñɨgö yad nöl gɨrön yadöŋa, \q1 \v 3 \x - \xo 5:3 \xt Ais 57:15\x*Nöbö mö bla, an nöbö mö waiö yöi, \q1 God nuŋwör anɨŋ rɨ nöiönɨŋö, rön, \q2 God nugwo yad nugwöñ bla, \q1 God ñɨgö pön mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö nugwidɨx mɨjön makwam, \q2 ñɨŋ mɨ wahax pɨmɨdɨŋ. \q1 \v 4 \x - \xo 5:4 \xt Ais 61:2-3; Rep 7:17\x*Nöbö mö immɨdöi bla, \q1 God ñɨgö yad pön makwam, \q2 ñɨŋ mɨ wahax pɨmɨdɨŋ. \q1 \v 5 \x - \xo 5:5 \xt Sam 37:11\x*Nöbö mö höimöliö tar mɨdöi bla, \q1 ñɨŋ mögörɨb il kɨ pöñ makwam, \q2 ñɨŋ mɨ wahax pɨmɨdɨŋ. \q1 \v 6 \x - \xo 5:6 \xt Ais 55:1-2\x*Nöbö mö, God yadöŋ mag akwör cɨnɨŋö, rön, nugwöi bla, \q1 God ñɨgö nugwidɨx mɨjön makwam, \q2 ñɨŋ mɨ wahax pɨmɨdɨŋ. \q1 \v 7 Nöbö mö bli ñɨŋ nöbö mö bli uliöxön pɨ ösös rɨ ri aböñ aku, \q1 God ñɨgö paiŋö algör ör uliöxön pɨ ösös rɨ ri abön makwam, \q2 ñɨŋ mɨ wahax pɨmɨdɨŋ. \q1 \v 8 Nöbö mö God nugwo rɨb paŋyöbö iör yöx nugwöi bla, \q1 God nugwo nugwöñ makwam, \q2 ñɨŋ mɨ wahax pɨmɨdɨŋ. \q1 \v 9 Nöbö mö nugwöña, nöbö mö bli nuö pɨlön rɨmɨjöñ aku, \q2 ñɨŋ hön yajöña, ‘Ñɨŋ mag akuyöbö almɨjeñ, tar mɨjne,’ rön, wöhö cöñ akuyöbö, \q1 God ñɨgö halöu ha nɨ bɨlɨm, me cön, makwam, \q2 ñɨŋ mɨ wahax pɨmɨdɨŋ. \q1 \v 10 \x - \xo 5:10 \xt 1Pit 3:14\x*Nöbö mö ñɨŋ God rɨg yad mag akwör cɨnɨŋö, rön, rɨmɨdɨŋ, \q2 nöbö mö bli ñɨgö rɨ gwogwam rɨmɨjöñ aku, \q1 God ñɨgö pön mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö nugwidɨx mɨjön makwam, \q2 ñɨŋ mɨ wahax pɨmɨdɨŋ. \p \v 11 \x - \xo 5:11 \xt 1Pit 4:14\x*“Nöbö mö piaku, ñɨgö Jisas nöbö mö nuŋ bɨlɨm me rön rɨ gwogwam rön, inakmönö hörön, yad höimöuöñ aku, ñɨŋ mɨ ödöriö wahax pöña. \v 12 \x - \xo 5:12 \xt 2Kro 36:16; Apos 7:52\x*Maduar God mönö yadɨb nöbö akuyöbö ñɨgö kwo paŋ mag akwör rɨmä. Makwam, ñɨŋ algön nör rɨmɨjöñ aku, rɨb diba yöxmɨjeñ; God ana mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö pɨ ösös rɨ ri abönɨŋö, rön kwönö, ñɨŋ mɨ ödöriö wahax pɨnö,” röŋa. \s1 God nöbö mö nuŋ bla ñɨŋ usö röxg mɨdöia; ñɨŋ mil röxg mɨdöia \r (Mak 9:50; Luk 14:34-35) \p \v 13 Jisas mönö aku yadön yadöŋa, “Nöbö mö mögörɨb mɨgrö kɨ mɨdöi akuyöbö usö ñɨŋa, ñɨgö mɨdöia. Makwam usö aku ida pal mag du pöraŋ yörbö id yönen; mɨ aŋadö gwogwo rö, rön, röbɨl patön ki bö aböña. \p \v 14 \x - \xo 5:14 \xt Jon 8:12; 9:5\x*“Taun diba pɨd sö mɨdön, umad gɨ mɨdɨb maga mɨden; mɨ ödöriö wöxnö mɨjöna. Mag aliö akuyöbö, nöbö mö mögörɨb mɨgrö kɨ mɨdöi akuyöbö, ñɨŋ hötɨkö mil ñɨŋa röxg mɨdöia. \v 15 \x - \xo 5:15 \xt Mak 4:21; Luk 8:16; 11:33\x*Nöbö mö akuyöbö hötɨkö urön wi yöj mo möl böisö umadeñ. Bɨl yöra sö cɨx nɨg gɨŋ mil abaŋ, nöbö mö ram möl yuadö bla magalɨg nugw ri aböña. \v 16 \x - \xo 5:16 \xt Epes 5:8-9; 1Pit 2:12\x*Makwam mag aliö akuyöbö, ñɨŋ nöbö mö piaku ñɨgö pɨ ösös rɨ ri abɨŋ, nöbö mö piaku ñɨgö nugwön, Nuö ñɨŋa adöx yöd röul adö kau sö mɨd akwör ib nuŋwa yadɨŋ bɨl sö diöna. \s1 Lo mönö akuyöbö \p \v 17 \x - \xo 5:17 \xt Rom 3:31\x*“Ñɨŋ yajöña, Jisas hö aku, God Mosɨs nugwo lo mönö yadöŋ mönö adaku aipam, God mönö yadɨb nöbö bli yadim mönö adaku aipam, röböxɨŋ me rön hö, cöñ aku, jɨ aku maku yöi! Nɨ höl aku, God mönö yadɨb nöbö bla cönɨŋö, rim mag akuyöbö magalɨg cɨnö, rön, höla. \v 18 \x - \xo 5:18 \xt Luk 16:17; 21:33\x*Nɨ ñɨgö mɨ ödöriö yadmɨdla. Adöx sö mögörɨb mɨgrö kɨ pɨsaŋ hölögɨpöna, jɨ lo mönö aku rɨb ul mɨŋi hölögɨpen; magalɨg öim mɨjöna. Mönö agamö agamö röŋ aku, magalɨg rɨg yadöŋ mag akwör cöna. \p \v 19 \x - \xo 5:19 \xt Jems 2:10\x*“Makwam, nöbö mö bɨl kai God lo mönö aku nugwön, mönö ul mɨŋi röböxnö, rön, nöbö mö akuyöbö amnör yad nölaŋ röböxöñ aku, God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb wop aku, ib ñɨŋa pɨn diöna. Jɨ nöbö mö bɨl kai God lo mönö nugwön, nugw ri abön, nöbö mö piaku ñɨgö yad nöl ri abmɨjöñ aku, God nöbö mö pön nugwidɨx mɨjön wop aku, ib ñɨŋa wöliöna. \v 20 Perisi nöbö piaku aipam, God lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, ‘God rɨg yadmɨd mag akwör rölɨŋö,’ röi aku, jɨ ñɨŋ hör mönö akwör yadön, God rɨg yadmɨd mag akwör rölöi, wöhö. Ñɨŋ keir piöŋö, God mönö rɨg yadmɨd akuyöbö akwör nugwön ödöriö mɨda akwör mai diöña. Aiöñ aku makwam, God ñɨgö pön wölu adöx yöd röul adö kau sö nugwidɨx mɨjöna. \s1 Nöbö mö nɨgiö nɨgön tar mɨjöña \r (Luk 12:57-59) \p \v 21 \x - \xo 5:21 \xt Eks 20:13; Diut 5:17\x*“Maduar nöhönɨŋ apɨnɨŋ maduebö akuyöbö God lo mönö yadmɨdöi aku, ñɨŋ mɨdö nugwöia. Ñɨŋ yadmɨdöia, ‘Nöbäpö pɨl pal nɨgmɨjeñ. Nöbö i, nöbö i pɨl pal nɨgön aku, mönö diba nugwönɨŋö,’ rɨmɨdöia. \v 22 \x - \xo 5:22 \xt 1Jon 3:15\x*Mönö aku nugwöi aku, jɨ weik nɨ ñɨgö yad ri aböna. Nöbö i, nöbö i nugwaŋ ölɨsö waiön aku, mönö diba nugwöna. Nöbö i, nöbö i iba mag pɨn diön aku, Juda Kansol bla hö mögum rön, nugwo mönö diba yajöña. Nöbö i, nöbö i nugwo yajöna, ‘Nagö nöbö u,’ me cön aku, mögörɨb rɨn hör yönmɨd möl bö dubä maga ra. \p \v 23 \x - \xo 5:23 \xt Mak 11:25\x*“Makwam, nagö God höjöpal ur nölɨb apa pön du rɨgpɨd rola höjöpal ur nöinöb, haul nöbö mölöu nöbö nagö nugwön pɨsaŋ nuö pilö akuyöbö mönö mɨdö, cɨnö aku, \v 24 God höjöpal ur nölɨb ap aku rɨgpɨd rola röböxön, nöbö aku pɨsaŋ mönö nɨg ri abön, wopik tar paŋör nɨgiö nɨgön mɨdɨŋö, rön, höbkal hö ap aku God höjöpal ur nölö. \p \v 25 “Ap agapɨm rɨ gwogwam cöñ aku, ñɨgö mönö diba yadɨba pön ödöi mibɨl yöra dumɨdɨŋ nugugɨrön, ñɨgö pɨsaŋ mönö aku nɨg pal wöröxön, pɨ nɨgiö nɨgön mɨjöña. Nöi mɨjön aku, ñɨgö pön du nöbö diba iŋsö rola nɨgɨŋ, nuŋ piöŋö ñɨgö pön ömdö nöbö nölaŋ, ñɨgö pön du nag nɨgöña. \v 26 Nɨ ñɨgö mɨ ödöriö yadmɨdla, ap rɨb ñɨŋ aku aŋadö rɨba wöd pörön diöña. \s1 Nöbö mö kib nuö nuö mag yönöia \p \v 27 \x - \xo 5:27 \xt Eks 20:14; Diut 5:18\x*“Makwam mönö i yadim aku, aku kwo algör nugwöia. Mönö aku yadmä, ‘Nöbö mö kib mag yön mɨjeñɨŋö,’ rɨmä. \v 28 Makwam nɨ ñɨgö yadmɨdla, nöbö i mö i nugwön, nugwo rɨlöxmö rön rɨbyöx nugwön aku, God nugwaŋ, nöbö aku rɨb nuŋ maga mö aku kib pɨsaŋ yöñöna. \v 29 \x - \xo 5:29 \xt Mat 18:9; Mak 9:47\x*Makwam, mämäg mɨrɨx adö nugwaŋ, ap kib mag gwogwo rɨb maga rɨmɨjön aku, mämäg adaku röd aböña. Akuyöbö aiöñ aku, mämäg paŋ adöi ör mɨdaŋ kömö diöña. Nöi mɨjön aku, ñɨŋ ap kib mag gwogwo rön, mɨñ rɨn nöi yönmɨd möl bö dubä maga ra. \v 30 \x - \xo 5:30 \xt Mat 18:8; Mak 9:43\x*Makwam imag mɨrɨx pɨlö aku kwo algör, ap kib mag gwogwo rɨb maga rɨmɨjön aku, römaxdör aböña. Akuyöbö aiöñ aku, iŋpɨlö paŋ adöi ör mɨdaŋ kömö diöña. Nöi mɨjön aku, ñɨŋ ap kib mag gwogwo rön, mɨñ rɨn nöi yönmɨd möl bö dubä maga ra. \s1 Jisas mö röd abɨb mönö yad nölöŋa \r (Mat 19:9; Mak 10:11-12; Luk 16:18) \p \v 31 \x - \xo 5:31 \xt Diut 24:1-4; Mak 10:4\x*“Ñɨŋ nugwöia, mönö i yadmä, ‘Nöbö i mönɨŋ nuŋwa röböxnöb, mö kɨ aŋadö röböxnö, rön, köp mei kɨtön, mö aku nugwo nölön mönö, aŋadö röböxönɨŋö,’ rɨmä. \v 32 \x - \xo 5:32 \xt 1Kor 7:10-11\x*Makwam nɨ ñɨgö yadmɨdla: nöbö i, mönɨŋ nuŋwa nöbö i kib pɨsaŋ yönen wöhö, nöbönɨŋ nuŋwa mönɨŋ hör röböxön aku, mag gwogwo cöna. Mö aku nugwo akuyöbö alön röböxaŋ, du nöbö yoŋyöbö i pön aku, nöbö aku nuŋ mönɨŋ nuŋwa röböxön makwam, nuŋ alaŋ mönö, mönɨŋ nuŋwa nöbö kib mag yönɨb mö i röxgöna. Makwam nöbö kai mö aku pön aku, nuŋ kwo algör mö kib mag yönɨb nöbö i röxgöna. \s1 Mönö mɨ ödöriö yad mɨdölɨŋö, röia \r (Mat 19:9; Mak 10:11-12; Luk 16:18) \p \v 33 \x - \xo 5:33 \xt Lep 19:12; Naba 30:2; Diut 23:21\x*“Maduar mönö i yadmä aku, aku kwo algör nugwöia. Mönö aku yadmä, ‘Ñɨŋ Nöbö Diba mämäg il rol nuŋwa mönö mɨ ödöriö yajöñ aku, rɨg yajöñ akuyöbö akwör cöña. God nuŋ nugugu mɨda nugwön rɨg yajöñ maga akwör cɨne,’ rɨmä. \v 34 \x - \xo 5:34 \xt Ais 66:1; Mat 23:22; Jems 5:12\x*Makwam nɨ ñɨgö yadmɨdla: mönö i yajnöb rön, ‘God mämäg il rol aku mi yadmɨdlö,’ rön yadmɨjeñ. ‘Mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö mɨd aku, mi yadmɨdlö,’ rön yadmɨjeñ; mögörɨb yöraku God hogw rol kiŋ nuŋwa rola römɨd gɨ mɨda. \v 35 \x - \xo 5:35 \xt Sam 48:2; Ais 66:1\x*‘Mögörɨb mɨgrö kɨ kwo mɨd aku mi yadmɨdlö,’ rön yadmɨjeñ; God hogw rol kiŋ nuŋwa rola römɨdön, yödpɨlö nuŋwa mögörɨb mɨgrö kɨ röb gɨ mɨda. ‘Jerusalem mɨd aku mi yadmɨdlö,’ rön yadmɨjeñ; aku Kiŋ Dib ödöriö taun dib nuŋwa maku. \v 36 ‘Yöcmac na mɨd aku mi yadmɨdlö,’ rön yadmɨjeñ. Ñɨŋ keir rɨŋ, yöcmac panö ñɨŋa paŋyöbö i hal mönö pɨxɨm wölen. \v 37 Aku, ‘Cɨnö’ rön, ‘Cɨnö’ akwör rö; ‘Röinö’ rön, ‘Röinö’ akwör rö. Mönö yadön wab i kwo yajöñ aku, kɨjaki ñɨgö rɨba nölaŋ yajöña. \s1 Jisas nuö nuö rɨb mönö yadöŋa \r (Luk 6:29-30) \p \v 38 \x - \xo 5:38 \xt Eks 21:24; Lep 24:20; Diut 19:21\x*“Makwam mönö i yadmä aku kwo algör nugwöia. Mönö aku yadmä, ‘Mämäga pɨn gul rɨŋ mönö, ñɨŋ paiŋö aipam pɨn gul rɨ aböña. Aj maga pal kɨtuŋ mönö, ñɨŋ paiŋö aipam pal kɨtinö,’ rɨmä. \v 39 Jɨ nɨ ñɨgö yadmɨdla: nöbö i ñɨgö rɨ gwogwam rɨmɨdaŋ mönö, nugwo paiŋö rɨ gwogwam rɨmɨjeñ. Nöbö i ñɨgö alguna palaŋ mönö, pikwo rɨŋ adöi wobiö paiöna. \v 40 Nöbö i hön ñɨgö mönö diba yadön, ‘Ap uñ nagö aku nɨ nölö,’ rɨmɨdaŋ mönö, ap uñ akwör nölmɨjeñ, ij ap uñ aku wobiö nöiöña. \v 41 Nöbö i ñɨgö yad nugwön, ‘Ap yogw kɨ rag du yöra abön hane,’ rɨmɨjön aku, höj nugumɨjeñ; yajön yöra nugu gɨrön, rag padɨx du hör piaku abön höña. \v 42 Nöbö mö bli ñɨgö, ‘Anɨŋ ap bli nöine,’ rɨmɨdɨŋ, amnör nöiöña. Makwam nöbö mö bli ñɨgö, ‘Anɨŋ ap bli hör nölɨŋ, mai paiŋö nölɨŋö,’ rɨmɨdɨŋ, röböxmɨjeñ, amɨn nöiöña. \s1 Pɨlgɨb imgɨb ñɨŋ bla madmag nɨgöña \r (Luk 6:27-28, 32-36) \p \v 43 \x - \xo 5:43 \xt Lep 19:18\x*“Mönö i yadmä aku kwo algör nugwöia. Mönö aku yadmä, ‘Haul hödpɨg ñɨŋ bla ñɨŋ madmag nɨgön; nöbö mö pɨlgɨb imgɨb ñɨŋ bla ñɨŋ haŋaj mäp yuö nugune,’ rɨmä. \v 44 \x - \xo 5:44 \xt Eks 23:4-5; Luk 23:34; Apos 7:60; Rom 12:14,20\x*Jɨ nɨ ñɨgö yadmɨdla: nöbö mö pɨlgɨb imgɨb ñɨŋ bla, ñɨŋ madmag nɨgön; nöbö mö ñɨgö rɨ gwogwam röi piaku, ñɨŋ God höjöpalön yajöña, ‘Naŋ ñɨgö nugwidɨx mɨd ri abanö,’ cöña. \p \v 45 “Ñɨŋ akuyöbö aiöñ aku, Nuö ñɨŋa adöx yöd röul adö kau sö mɨd aku, halöu ha nuŋwa ödöriö mɨjöña. Nuŋ rɨmɨn, naiö mil abmɨn, nöbö mö mag wä rɨmɨdöi piaku aipam, nöbö mö mag gwogwo rɨmɨdöi piaku aipam, mila abmɨda. Nuŋ rɨmɨn, ruö pɨlmɨn, nöbö mö mag wä rɨmɨdöi bla ap möriwö ñɨŋ bla wölmɨn, nöbö mö mag gwogwo rɨmɨdöi bla ap möriwö ñɨŋ bla aipam ap wöla. \v 46 Ñɨŋ nöbö mö ñɨgö madmag nɨgöi piaku pɨ ri aböñ aku, nöbö takis pöi bla rɨg rɨmɨdöi mag akwör cöña. Almɨjöñ aku, God nagö pöd raŋ wahax pön ñɨgö ap wä nöiön? \v 47 Ñɨŋ haul nöbö mölöu nöbö ñɨŋ bla akwör yadön wahax pöñ aku, nöbö mö God rɨbyöx nugwölöi bla, nöbö mö hör bla ñɨgö rɨg rɨmɨdöi mag akwör cöña. \p \v 48 \x - \xo 5:48 \xt Lep 19:2; Diut 18:13\x*“Makwam, Nuö adöx yöd röul adö kau sö rɨ ri ab gɨ mɨd mag akuyöbö, ñɨgö kwo algör mag wä akwör rön rɨ ri aböña. \c 6 \s1 Nöbö mö ap mɨdöl piaku amnör nöiöña \p \v 1 \x - \xo 6:1 \xt Mat 23:5\x*“Makwam ñɨŋ, ib diba pɨnɨŋö, rön, nöbö mö mämäg il rol ñɨŋ akwör God rɨg yad mag akwör rɨŋö, rön, röi aku, Nuö ñɨŋa adöx yöd röul adö kau sö mɨd aku nuŋ nugwön ñɨgö paiŋö ap wä i nölen. \v 2 Nöbö mö bli, God nugw pölɨŋö, rön, inakmönö hörön röia. Ib diba pɨnɨŋö, rön, ñɨŋ nöbö mö lɨblɨb mɨdö bla rɨg ap bli nöinöb, Juda mögum rɨb rama nöbö mö mɨga mɨjöñ yuadö aku mönö ödöi diba nöbö mö mɨga uhömɨjöñ akuyöbö duön, nöbö mö mämäg il rol yöra nöiöña. Aiöñ aku nɨ ñɨgö yadmɨdla: ib diba pɨnɨŋö, rön, ñɨŋ paiŋö pöñ apa maku; Acö ñɨgö ap bli kwo nölen. Ñɨŋ almɨdöi mag akuyöbö almɨjeñ. \p \v 3 “Makwam ñɨŋ nöbö mö lɨblɨb rɨ mɨdö bla ap nöinöb, wöxnö nölmɨjeñ; \v 4 tar umadiö nöiöña. Ap agapɨm tar rɨmɨdöi aku, Nuö ñɨŋa magalɨg nugw aku, agap ap bɨlɨm cöña nugwön, ñɨgö paiŋö ap wä nöiöna. \s1 Jisas nuŋ God höjöpalɨb mönö yad nölöŋa \r (Luk 11:2-4) \p \v 5 \x - \xo 6:5 \xt Mat 23:5; Luk 18:10-14\x*“Ñɨŋ God höjöpainöb cöñ aku, nöbö mö bli, God rɨbyöx nugwölɨŋö, rön, inakmönö hörön rɨg rɨmɨdöi mag akuyöbö almɨjeñ. Ñɨŋ nöbö mö bli an nugwɨŋ, ib diba pɨnɨŋö, rön, du Juda mögum rɨb ram mibɨl piaku mɨdön mönö du ödöi römögɨl bla mɨdön, nöbö mö mämäg il yöra God höjöpalöia. Alöi akuyöbö nɨ ñɨgö yadmɨdla, ib diba pɨnɨŋö, rön, ñɨŋ paiŋö pöñ apa maku; God nuŋ mönö ñɨŋ aku yöxenɨm. \v 6 Makwam, ñɨŋ God höjöpainöb cöñ aku, ram ñɨŋa ram möl yuebö wöluön, uba idɨxön, Acö ana mämäga nugwölöl Nöbö aku höjöpaiöña. Ap kai tar umadiö röi aku, Nuö ñɨŋa magalɨg nugw aku, agap ap bɨlɨm rɨmɨdɨŋ nugwön, mönö ñɨŋa yöxön, ñɨgö paiŋö ap wä nöiöna. \p \v 7 \x - \xo 6:7 \xt 1Kiŋ 18:26-29\x*“Nöbö mö God Mönö nugwölöi bla, höjöpainöb, mönö mɨxɨla pöxöia. Rɨb ñɨŋ akwör yöxön yadöia, ‘Mönö mɨxɨla pɨxɨŋ nuŋ nugwönɨŋö,’ röia. \v 8 \x - \xo 6:8 \xt Mat 6:32\x*Makwam ñɨŋ mag akuyöbö almɨjeñ. Mönö kai ñɨŋ Nuö ñɨŋa höjöpainöb cöñ aku, nuŋ höd nugwa. \v 9 Makwam, God höjöpainöb rön, aliö yajöña, \q1 ‘Acö ana, naŋ adöx yöd röul adö kau sö mɨdlö; \q2 nöbö mö ib nagö yadɨŋ mɨ bɨl sö duaŋ. \q1 \v 10 \x - \xo 6:10 \xt Luk 22:42\x*Naŋ nöbö mö pön nugwidɨx mɨjɨnö wop aku rɨmgör haŋ. \q1 Mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö naŋ rɨg yadlö akuyöbö yöxön mai duöi aku, \q2 an mögörɨb mɨgrö kɨ algör rɨg yadlö nugwön mai duŋ. \q1 \v 11 Naŋ wop paŋ paŋ anɨŋ ap nuöm nɨg nöilö mag akuyöbö, \q2 wopik kɨ kwo algör an ap mag bli kwo algör nölö. \q1 \v 12 \x - \xo 6:12 \xt Mat 6:14-15; 18:21-35\x*Nöbö mö bli anɨŋ rɨ gwogwam röia nugwön röböxöl aku, \q2 an ap kib mag gwogwo röl aku, naŋ mag gwogwo ana aku algör nugwön röböxö. \q1 \v 13 \x - \xo 6:13 \xt Luk 22:40; Jon 17:15; 2Tes 3:3; 2Tim 4:18; Jems 1:13\x*Kɨjaki an pɨxmɨn, mag gwogwo rɨba maga ra aku, \q2 naŋ anɨŋ nugwidɨx mɨdaŋ, an ap kib mag gwogwo i röinɨŋ. \q1 Nöbö mag gwogwo akwör rɨmɨd Nöbö Gwogwo aku, naŋ ödöi nugwo wobaŋ, \q2 an mɨd ri abnɨŋa. \q1 Naŋör Kiŋ keiryöbö mɨdlö; \q2 naŋör ölɨsö keiryöbö ödöriö mɨdlö; \q1 naŋör mil keiryöbö alɨg mɨdlö; \q2 öim öim mag aliö akwör mɨjöna. \q1 Mag aliö akuyöbö aku mag waiö,’ cöña. \p \v 14 \x - \xo 6:14 \xt Mak 11:25-26\x*“Nöbö mö bli ñɨgö mɨ rɨ gwogwam rɨmɨdɨŋ nugwön röböxöñ aku, Nuö ñɨŋa adöx yöd röul adö kau sö mɨd aku ap kib mag gwogwo ñɨŋ rɨmɨjöñ aku kwo algör nugwön röböxöna. \v 15 Jɨ nöbö mö bli ñɨgö rɨ gwogwam rɨmɨdɨŋ nugwön röböxeñ aku, Nuö ñɨgö ap kib mag gwogwo ñɨŋ rɨmɨjöñ aku kwo algör nugwön röböxen. \s1 Ap mag mödöia \p \v 16 \x - \xo 6:16 \xt Ais 58:5-9\x*“Ñɨŋ ap mag möjnöb, nöbö mö God nugwo rɨbyöx nugwölɨŋö, rön, inakmönö hörön röi mag akuyöbö, almɨjeñ. Ñɨŋ, ‘An mab ab gɨba alɨg alɨg mɨdɨŋ, nöbö mö nugwön yajöña, “God rɨbyöx nugwön, ap mödön rɨmɨdöi aku, mab ab gɨba alɨg alɨg mɨdöiŋö,” cöñɨŋö,’ rön, inakmönö hörön akuyöbö alöia. Nɨ ñɨgö mɨ ödöriö yadmɨdla: nöbö mö an nugwɨŋ, me rön, cöñ mag aku, nöbö mö piaku nugwön ib ñɨŋa yadɨŋ bɨl sö diön aku, jɨ God ñɨgö ap wä nölen. \v 17 Ñɨŋ piöŋö ap nɨmɨb bla mödön rɨmɨjöñ aku, mab ab gɨba alɨg mɨdmɨjeñ. Röbö pal ri abön, wel röbö pɨlön, kwom rön, mɨjöña. \v 18 Akuyöbö almɨjöñ aku, ñɨgö nöbö mö ap mag mödöi piaku, me rön, nugweñ. Ap tar röi aku, Nuö ñɨŋa, an mämäga nugwölöl Nöbö aku, nuŋ magalɨg nugwa aku, ñɨgö paiŋö nölön ap wä nöiöna. \s1 Duön God pɨsaŋ mɨjönɨŋö, rön, rɨbyöx nugu gɨrön mɨjöña \r (Luk 12:21, 33-34) \p \v 19 \x - \xo 6:19 \xt Jems 5:1-3\x*“Makwam mögörɨb mɨgrö kɨ ap wä wä akuyöbö pɨ mögum cɨnɨŋö, rön, rɨb aliö yöx nugumɨjeñ. Aku agapɨm: ap piaku pɨ mögum rɨmɨjöñ aku, sɨpnö nɨmön, lɨduön, kib pön, cöña. \v 20 \x - \xo 6:20 \xt Mat 19:21; Luk 18:22\x*Makwam, ap wä ñɨŋ akuyöbö, God mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö pɨ mögum rɨŋ, sɨpnö nɨmenɨm, lɨduenɨm, kib peñɨm, mɨd bör mɨjöna. \v 21 Ap wä ñɨŋa mögörɨb mɨgrö kɨ pɨ mögum rɨmɨjöñ aku, rɨb ñɨŋa mɨjön mögörɨb mɨgrö kɨ ör; ap wä ñɨŋa God mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö pɨ mögum rɨmɨjöñ aku, rɨb ñɨŋa diön paŋ sar. \s1 Mɨxɨñ mila \r (Luk 11:34-36) \p \v 22 “Mämäga mɨxɨñ hötɨkö mil röxg mɨda. Mämäg ñɨŋ aku wä mɨdaŋ, mil wä abaŋ nugw ri aböña. \v 23 Jɨ mämäg ñɨŋ aku gwogwo raŋ, mɨxɨñ ñɨŋ aku pɨxmag guyöna. Mil aböxa jɨ aŋadö pɨxmag guraŋ, ap i nugweñ. Ñɨŋ mila nugwölöi aku, pɨxmag rɨg gur aliö mɨdöia. \s1 Rɨg ap bla god i röxg mɨdenɨm \r (Luk 12:22-31; 16:13) \p \v 24 “Nöbö paŋyöbö i, nöbö dib mös mabö rɨ nölɨb maga mɨdöl. Aku agapɨm: nöbö dib i nugwo nugwaŋ wä rɨmɨdaŋ, i röböxöna: jɨ nöbö dib i nugwo nugwaŋ wä rɨmɨdaŋ, i röböxöna. Makwam, ñɨŋ rɨg ap wä mögörɨb mɨgrö kɨ mɨd akuyöbö nugumɨn wä rɨmɨn, God nugwo röböxbä maga ra aku, nugw ri aböña. \s1 Rɨb diba yöxmɨjeñ \r (Luk 12:22-31) \p \v 25 \x - \xo 6:25 \xt Pil 4:6; 1Tim 6:6-8; 1Pit 5:7\x*“Mag aliö akuyöbö nɨ ñɨgö yadmɨdla: ap pikai yöbö nɨmön mɨjnɨŋ, wölɨja pikai yöbö yömön mɨjnɨŋö, rön, rɨb diba yöxmɨjeñ. Kömö mɨdɨb mag aku ap dib; ap mag nɨmɨb mag ap ulmɨdö. Wopik mɨdöl kɨ, mɨxɨña ap yöbö; mɨxɨña wölɨj röbɨb aku ap ulmɨdö. Almɨn nugwön, God ñɨgö rɨ nɨgöŋ aku, nuŋ ap nɨmɨb, wölɨj mɨxɨñ röbɨb, ap ulmɨdö piaku nölenɨŋö, rön, rɨbyöx nugwöiŋ ä? \v 26 \x - \xo 6:26 \xt Mat 10:29-31; Luk 12:6-7\x*Ñɨŋ nugwöia, yöur bla ap iñ yuölöi; wit ap bla ödör pön hö mögum rölöi. Jɨ Nuö ñɨŋa adöx yöd röul adö kau sö mɨd aku ñɨgö nugwidɨx mɨdmɨn, ap nɨmöia. Makwam, yöur bla hör ap jɨ nuŋ ap mag rɨm nɨmöi aku mɨ, ñɨgö kwo algör nölenɨŋö, rön, rɨbyöx nugwöiŋ ä? \v 27 Owa, rɨb mɨga yöxön mönö, mɨŋi uplöb mɨdön wöröxnɨŋö, rön, rɨbyöx nugwöiŋ ä? \p \v 28 “Makwam pödpöd rɨmɨn wölɨj ap akuyöbö rɨb mɨga yöxmɨdöi? Ap kia wölön pɨpɨl yax bla, mabö rölöi, wölɨj rölöi. \v 29 \x - \xo 6:29 \xt 1Kiŋ 10:4-7; 2Kro 9:3-6\x*Jɨ kiŋ Solomon rɨg mɨga mɨdmɨn ud wä wabɨl ri abön rɨmɨd aku, ap pɨpɨl piaku röxgɨb ud wä wabɨlön rölöŋ. \v 30 Ap pɨpɨl piaku hör ap. Öim mɨden wöhö, weik yöbö mɨdön, laŋ yöbö uröia. Makwam God hör ap piaku rɨ nɨgön ud wabɨl nöl ri ab aku, pödpöd rɨmɨn an nugwidɨx mɨdenɨŋö, rön, rɨbyöx nugwöi? Ñɨŋ aliö rɨbyöx nugwöñ aku, ñɨŋ God nugw pɨ ri abölöi. \p \v 31 “Makwam, ap kai nɨmön, röbö kai nɨmön, wölɨj kai röbön cɨnɨŋö, rön, rɨb diba yöxmɨjeñ. \v 32 \x - \xo 6:32 \xt Mat 6:8\x*Nöbö mö God Mönö nugwölöi piaku, ap piaku pɨnɨŋö, rön, rɨb diba aku aliö yöx nugwöia. Jɨ ñɨŋ nugwöia, Nuö ñɨŋa adöx yöd röul adö kau sö mɨd aku, ñɨŋ ap bɨl kai mɨdöl aku nugwa. \v 33 \x - \xo 6:33 \xt 1Kiŋ 3:11-14; Sam 37:4,25; Rom 14:17\x*Makwam, God nöbö mö bli pön nugwidɨx mɨjön aku, an kwo algör pönɨŋö, rön, rɨb paŋyöbö akwör yöx nugwöña; God nuŋ rɨg yadöŋ maga akwör rɨ mɨjnɨŋö, rön, rɨb paŋyöbö akwör yöx nugwöña; ñɨŋ akuyöbö alɨŋ diön aku, ap nɨmɨb, röbö nɨmɨb, wölɨj röbɨb, ap piaku magalɨg ñɨgö nöiöna. \v 34 Makwam, laŋ lonkwo agapɨm rön mɨjnɨŋö, rön, rɨb dib aku yöxmɨjeñ. Wopik aku weik. Weik ör ömörö bli mɨd aku, paŋ akwör rɨbyöx nugwöña. \c 7 \s1 Nöbö mö akuyöbö ñɨgö mönö diba yad mɨjeñ \r (Luk 6:37-38, 41-42) \p \v 1 \x - \xo 7:1 \xt Rom 2:1; 1Kor 4:5; Jems 4:11-12\x*“An nöbö mö wä bɨlɨm, me rön, nöbö mö bli ñɨŋ rɨb gwogwo yöx nugumɨjöñ aku, mönö aku höbkal ñɨŋör höna. \v 2 \x - \xo 7:2 \xt Mak 4:24\x*Makwam, nugw ri aböña. Ñɨŋ nöbö mö bli ñɨgö rɨmɨjöñ aku, God ñɨŋ mag paiŋö cöna. Ñɨŋ nöbö mö bli nugwön mönö diba yadmɨjöñ aku, God ñɨŋ kwo algör mönö diba yajöna. \v 3 Bäpö mea mämäg ñɨŋa bɨcepa mɨd aku, pödpöd rɨmɨn bäpö mea aku hör ap, me rön, pɨgnaŋ ap bɨcep mea mämäg nuŋwa mɨd aku nugwön yadmɨdöi? \v 4-5 Naŋ inakmönö hörɨb nöbö. Bäpö mea mämäg ñɨŋa pöröb gɨ mɨd aku höd pɨ ab gön, mämäga ix nugw ri abön, pɨgnaŋ ap bɨcep mämäg yuö nuŋwa mɨd aku, ‘Pɨ abnö,’ rön yajöña. \v 6 God ap lei nuŋ bla, wöñö höpebö bla nölmɨjeñ. Köme wödö bla, hön bla mɨdöiŋö, rön, pɨ abmɨjeñ. Aku agapɨm: pɨ aböñ aku, ñɨŋ rɨb wademɨl hörön, höuöil hön ñɨgö öbɨxöña. \s1 An pödpödiö Nöbö Diba höjöpainɨŋ? \r (Luk 11:9-13) \p \v 7 \x - \xo 7:7 \xt Mak 11:24; Jon 14:13; 15:7; 16:23-24\x*“Ap agapɨm mɨden aku, God nugwo yad nugwɨŋ ñɨgö nöiöna. Makwam ap bli hölu nugwöñ aku, pöña. Anɨŋ uba rödö, rön, pal gigu rɨŋ, ub ñɨgö röjöna. \v 8 \x - \xo 7:8 \xt 1Jon 3:22; 5:14-15\x*Aku agapɨm: nöbö mö God nugwo yad nugwöñ aku, rɨg yad nugwöñ mag akwör cöna. Ap hölu nugwöñ aku ñɨgö yabuöna. Makwam, uba rödö, rön, pal gigu rɨŋ, rɨg yajöñ akuyöbö nugwön röjöna. \p \v 9 “Ñɨŋ nöbö nuö bla, halöu ha ñɨŋ i bred i nölö raŋ, ñɨŋ rɨg nöiöñɨŋönö ä? \v 10 Owa jɨ, dölöm i nölö raŋ, kas i nöiöñɨŋönö ä? Akuyöbö aleñ. \v 11 \x - \xo 7:11 \xt Jems 1:17\x*Ñɨŋ nöbö mö waiö yöi aku, jɨ halöu ha ñɨŋ bla ap wä bla akwör nöiöña. Nuö ñɨŋa adöx yöd röul adö kau sö mɨd Nöbö waiö ödöriö aku, inakmönö hören; ñɨŋ yad nugwöñ aku, nuŋ ñɨgö ap wä nöiöna. \p \v 12 \x - \xo 7:12 \xt Mat 22:39-40; Luk 6:31; Rom 13:8-10\x*“Makwam ñɨŋ keir, nöbö mö piaku ñɨŋ anɨŋ mag aku rɨŋ, mag aku rölɨŋ, me rön nugwöi mag akuyöbö, ñɨŋ paŋ mag akwör ñɨgö nöbö mö piaku rɨmɨjöña. Mosɨs God lo mönö pön kai kɨtöŋ mönö aku aipam, God mönö yadɨb nöbö kai kɨtim mönö aku aipam, ila maku. \s1 Ubalɨj ulmɨdö, ubalɨj dib \r (Luk 13:24) \p \v 13-14 “Rɨn nöi yönmɨd möl bö dub ubalɨj dib aku wöxnö nugwön ödöi diba du ri abmɨdöia. Nöbö mö mɨg mɨŋa ödöi dib aku dumɨdöia. Makwam, ñɨŋ nugw ri abön, ubalɨj ulmɨdö aku diöña. Öim mɨdɨb ubalɨj aku ubalɨj ulmɨdö. Ödöi ulmɨdö aku dinöb rön mɨŋi rɨ öliöxön dumɨdöia. Nöbö mö paŋ paŋ ñɨŋör, ödöi ulmɨdö aku hölu nugwön dumɨdöia. \s1 Inakmönö höröñam, nugw ri aböña \r (Luk 6:43-46) \p \v 15 \x - \xo 7:15 \xt Mat 24:24; Apos 20:29; 2Pit 2:1\x*“Makwam nöbö mö God mönö yadmɨdölɨŋö, rön, inakmönö hörön yadöi bla, hön sipsip höimölɨb wä akuyöbö röxgɨb höñ aku, jɨ hön mɨd gɨrön, wöñö höpebö nöbö mö öbɨx nɨg mag akuyöbö ñɨgö cöña. Makwam, nugw ri aböña. \v 16 \x - \xo 7:16 \xt Gal 5:19-22; Jems 3:12\x*Nöbö mö mɨd ri aböi akuyöbö tatal röxgɨb höña, jɨ ñɨŋ ap kib mag gwogwo rɨmɨjöñ akuyöbö nugwön, ñɨgö nugw ri aböña. Ñɨŋ nugwöia, nag hör kaigap alɨg bla mag nɨmɨb aku yaxaŋ kɨtu nɨmeñ. \v 17-18 Bɨ blaku algör cöna. Mag göja nɨmɨb bɨ bla, mag wopa yaxen. Bɨ wopa mag nɨmölɨba bla, mag göj nɨmɨba yaxen. \v 19 \x - \xo 7:19 \xt Mat 3:10; Luk 3:9; Jon 15:6\x*Bɨ mag wä yaxen akuyöbö, römaxdörön pön du rɨn yuö aböña. \v 20 \x - \xo 7:20 \xt Mat 12:33\x*Makwam, nöbö mö piaku rɨg cöñ maga nugwön, nöbö mö adaku nöbö mö wä, nöbö mö adaku nöbö mö gwogwo, me rön, nugwöña. \s1 Jisas “Nɨ ñɨŋ nugumɨdöiö,” cöna \r (Luk 13:25-27) \p \v 21 \x - \xo 7:21 \xt Luk 6:46; Jems 1:25\x*“Nöbö mö nɨ, ‘Nöbö Dib an!’ ‘Nöbö Dib an!’ me röi aku magalɨg, God ñɨgö pön nugwidɨx mɨjönɨŋö, rön, rɨba aliö yöx nugumɨjeñ. Acö na adöx yöd röul adö kau sö mɨd aku rɨg yad mag akuyöbö röi nöbö mö piakwör ñɨgö pön wölu adöx yöd röul adö kau sö nugwidɨx mɨjöna. \v 22 God nöbö mö mönö diba yajön wop aku, nöbö mö mɨg mɨŋa nɨ yajöña, ‘Nöbö Dib, an nöbö mö naŋ akwör. Ib naŋ akwör yadön, mönö naŋa yad nölmɨŋa. Ib naŋ akwör urön, ap nöbö mö ragwo ha yuö wölöŋ piaku yad abmɨŋa. Ib naŋ akwör urön, ap rölɨbä akuyöbö mɨga rɨmɨŋö,’ cöña. \v 23 \x - \xo 7:23 \xt Sam 6:8; 2Tim 2:19\x*Nɨ aliö yajöñ aku, jɨ nɨ ñɨgö yajɨna, ‘Nɨ ñɨŋ nugumɨdöi; ñɨŋ mag gwogwo akwör röia, hör pikwo di!’ cɨna. \s1 Nöbö mös ram mös urmä \r (Luk 6:47-49) \p \v 24-25 “Nöbö rɨbyöx nugw ri abɨb i ram nuŋwa winöb, rɨg rol sö wiöna. Mai hödal diba hön, ruö diba pɨlön, röbö hadö hön cön aku, jɨ ram nuŋwa rɨg rol sö ur gö nɨgön aku, pal gɨlɨx ab gɨlɨx rɨ pön duen. Makwam mag aliö akuyöbö, nöbö mö mönö na nugwön, nugw pön, rɨg yadmɨdɨl mag akuyöbö rɨmɨjöñ bla. \p \v 26-27 “Makwam nöbö rɨbyöx nugw ri aben i ram nuŋwa winöb, rɨg jɨmi rola wiöna. Mai hödal diba hön, ruö diba pɨlön, röbö hadö hön, ram nuŋ aku aŋadö pal gɨlɨx ab gɨlɨx rɨ pön diöna. Makwam mag aliö akuyöbö, nöbö mö mönö na nugwön rɨg yadmɨdɨl maga reñ akuyöbö,” me röŋa. \p \v 28-29 \x - \xo 7:28-29 \xt Mak 1:22; Luk 4:32\x*Jisas mönö aku yad pörmɨn nugugɨrön, nöbö mö mɨg mɨŋa hö mɨdim akuyöbö nugwön yadmä, “God lo mönö yad nölɨb nöbö an bla mönö rɨg yadöi akuyöbö yadölöm; nuŋ mönö rɨbyöx nugw ri abön yadö,” rön aiö waiö rɨmä. \c 8 \s1 Jisas nöbö uj höpebö nɨgöŋ aku rɨmɨn, wä röŋa \r (Mak 1:40-45; Luk 5:12-16) \p \v 1 Jisas önöŋ ajmag pɨd sö mɨdöŋ aku röböxön, höñ bö pɨn dumɨn nugugɨrön, nöbö mö mɨg mɨŋa nugwo mai pɨ dumä. \v 2 Makwam nöbö uj höpebö nɨgöŋ i, Jisas mɨdöŋ il yöra duön, höxmax yuön, iröpa ubɨlön yadöŋa, “Nöbö Dib. Naŋ nɨ raŋ wä cɨnöb, raŋ, wä cöna. Nɨ wä cön aku, nɨ God höjöpalɨb ram möl yuadö duba rɨmɨdɨl aku, nɨ wöhö reñɨŋö,” röŋa. \v 3 Aliö rɨmɨn, Jisas iŋpɨlö mɨlkap abön nöbö aku pɨ nugwön yadöŋa, “Nɨ rɨmɨdla; nagö kömö nɨgaŋ,” me rɨmɨn, wop mɨd akwör nugwo kömö nɨgmɨn nugugɨrön, \v 4 \x - \xo 8:4 \xt Lep 14:1-32; Mat 9:30; Luk 17:14\x*Jisas nöbö aku nugwo yadöŋa, “Nagö rɨmön kömö nɨg aku, nöbö mö bli yad nölmɨjɨnö, wöhö. Du God ap höjöpal ur nölɨb nöbö bla akwör yabuön yajɨnö, ‘Nɨ kömö nɨga nugwi!’ rö. Aliö rön, Mosɨs rɨg yadöŋ maga, yöur i God nugwo pal höjöpal ur nölö. Alön rɨmɨdaŋ, nöbö mö akuyöbö nugwön yajöña, ‘Nuŋ kömö nɨgö aku döŋö almɨdö,’ cöñɨŋö,” röŋa. \s1 Jisas, ami nöbö diba mabö rɨ nölɨb nöbö nuŋ aku nugwo rɨmɨn, kömö nɨgöŋa \r (Luk 7:1-10) \p \v 5 Jisas taun ulmɨdö Kapaneam dumɨn nugugɨrön, ami nöbö mɨga nugwidɨx mɨdmɨd nöbö dib i, Jisas nɨ rɨ nölaŋ, me rön, hön Jisas nugwo yadöŋa,\fig Ami nöbö mɨga nugwidɨx mɨdmɨd nöbö dib i, Jisas nɨ rɨ nölaŋ, me rön, hön Jisas nugwo yadöŋa.|alt="Jesus talking to soldier" src="CN01702B.TIF" size="col" ref="8:5" \fig* \v 6 “Nöbö Dib, mabö rɨ nölɨb nöbö na aku nuŋ ap diba rɨmɨn, mɨxɨña ölɨŋ pɨlmɨn, memexöl; rama wöröxmɨdö,” röŋa. \v 7 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Nɨ du nugwo rɨmön kömö nɨgönɨŋö,” röŋa. \v 8-9 Jisas aliö rɨmɨn, ami nöbö dib aku yadöŋa, “Nöbö Dib, nɨ nöbö diba mɨdölöxisöŋö naŋ ram na harax. Nɨ nugula aku, ami nöbö dib bli nɨ nugwidɨx mɨdɨm, nɨ piöŋö ami nöbö bli ñɨgö nugwidɨx mɨdön, ‘Dine,’ rɨmön, duöia; ‘Höne,’ rɨmön, höia. Nöbö na mabö ra aku nugwo, mabö piaku al aliö rö, rɨmön ra. Mag akuyöbö, nagö hör, ‘Kömö nɨgaŋ,’ me raŋ, nugwo kömö nɨgönɨŋö,” röŋa. \v 10 Aliö rɨmɨn Jisas aiö rön, nöbö mö mai dumɨdim akuyöbö ñɨgö yadöŋa, “Mögörɨb pad piakuyöbö nöbö kɨ, jɨ nuŋ God rɨ mag akuyöbö nugw ri abön mönö aliö yada. Nöbö an Isrel yöbö i, God nugw pɨ gö nɨgön rɨg yad akuyöbö i yadmɨn, nɨ nugwöi. \v 11 \x - \xo 8:11 \xt Luk 13:29\x*Makwam, mai nöbö mö pad piaku piaku, God nöbö mö pön adöx yöd röul adö kau sö nugwidɨx mɨjön mibɨl yöra duön, Ebraham, Aisak, Jekop nöbö pɨsaŋ römɨdön, ap mɨga nɨmön, mɨ ödöriö wahax pɨ mɨjöña. \v 12 \x - \xo 8:12 \xt Mat 22:13; 25:30; Luk 13:28\x*Ñɨŋ al gɨrön du mɨjöña, jɨ nöbö mö an Isrel yöbö piaku, du mibɨl yöraku mɨdɨbä maga mɨdöl. God ñɨgö yad abaŋ, du mɨjöñ rɨŋadö pɨxmag gur möl bö. Ñɨŋ im gɨrön möb nɨgön ajmaga öb gɨlɨx ab gɨlɨx rɨ nɨm gɨr mɨjöñɨŋö,” röŋa. \v 13 Aliö yadön, Jisas ami nöbö dib aku nugwo yadöŋa, “Nagö höuöil duö! Nugw pön rɨg yad nugulö mag akwör cönɨŋö,” röŋa. Jisas aliö rɨmɨn, nuŋ rama duön nugumɨn, nöbö nuŋwa ap röŋ aku, Jisas rɨg yadöŋ mag mɨd akwör kömö nɨgöŋa. \s1 Jisas Pita nɨmemö rɨmɨn, kömö nɨgöŋa \r (Mak 1:29-34; Luk 4:38-41) \p \v 14 Makwam Jisas Pita rama duön nugumɨn, Pita nɨmemö aku, mɨxɨñ piaku rɨn röxg yönmɨn, äbäñ rola wöröxmɨdöŋa. \v 15 Jisas nugwön, du Pita nɨmemö imaga pɨ nugumɨn, wop mɨd akwör kömö nɨgmɨn, nuŋ öbɨlön, Jisas ap maga pɨdɨlu nɨgöŋa. \s1 Jisas nöbö mö mɨga rɨmɨn, kömö nɨgöŋa \r (Mak 1:29-34; Luk 4:38-41) \p \v 16 Höxi röŋ mag aku, ragwo kap nöbö mö bla aipam, nöbö mö ap röŋ bla aipam, pön du Jisas mɨdöŋ yöra hömɨdmɨn, nuŋ ragwo ha bla yad abɨm röu dumɨn, nöbö mö ap röŋ bla rɨmɨn kömö nɨgöŋa. \v 17 \x - \xo 8:17 \xt Ais 53:4\x*Nuŋ alöŋ aku, God mönö yadɨb nöbö Aisaia, maduar rɨg cönɨŋö, rön, kai kɨtöŋ mag akwör röŋa. Nuŋ kai kɨtön yadöŋa, \q1 “Anɨŋ ap röŋ akuyöbö rɨmɨn kömö nɨgöŋa. \q2 Ap agap apɨm anɨŋ rɨ gwogwam röŋ bla yad abmɨn mɨd ri abölɨŋö,” röŋa. \s1 Nöbö i Jisas yadöŋa, “Nɨ pɨsaŋ yönmɨjnɨŋö,” röŋa \r (Luk 9:57-62) \p \v 18 Jisas nugumɨn, nöbö mö mɨga akwör hö nugwo wob yuö nɨgmɨn, nöbö nuŋ bla ñɨgö yadöŋa, “Bana möxön ir kwo duŋö,” röŋa. \v 19 Jisas aliö rɨmɨn nugugɨrön, God lo mönö yad nölɨb nöbö i hön nugwo yadöŋa, “Mönö yad nölɨb nöbö. Nagö mögörɨb pikai pikai dinö aku, nɨ nagö pɨsaŋ dinö,” röŋa. \v 20 \x - \xo 8:20 \xt 2Kor 8:9\x*Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Wöñö höpebö bla, ñɨŋ mögö möl bla hölɨmmɨdöia. Yöur bla, yör ñɨŋ hölɨmɨb aku mɨda. Makwam nɨ Nöbö Ha nuŋwa hölɨmɨb möla mɨdölö,” röŋa. \v 21 \x - \xo 8:21 \xt 1Kiŋ 19:20\x*Makwam Jisas nugw pöŋ nöbö i yadöŋa, “Nöbö Dib, nɨ nagö pɨsaŋ dinam jɨ nɨ yöwö ran, acö wöröxaŋ hogw pɨlön, nagö pɨsaŋ yönmɨjnɨŋö,” röŋa. \v 22 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Nöbö mö nɨ nugw pölöi bli wöröxöñ aku, nöbö mö nɨ nugw pölöi bli pön du hogw piöña; jɨ nagö han nɨ pɨsaŋ duŋö,” röŋa. \s1 Jisas yadmɨn, hödal diba aŋöi nɨgöŋa \r (Mak 4:35-41; Luk 8:22-25) \p \v 23 Jisas röbö alebö pön duba rɨmɨn, nöbö nuŋ bla pɨsaŋ dumä. \v 24 \x - \xo 8:24 \xt Sam 4:8\x*Ban yuö mibɨl kwo dumɨdmɨn nugugɨrön, rɨb pia hödal diba ödöriö höm, röbö wöd hön, röbö alebö aku pɨ höuöilbä maga röŋa. Makwam Jisas nuŋ inɨmö höl gɨ mɨdöŋa. \v 25 Nöbö nuŋ bla nugwo du röböum öbɨlmɨn yadmä, “Nöbö Dib! Hödal diba höm anɨŋ pɨ höuöilbä rɨmɨn, röbö nɨmɨbä maga rɨ aku, naŋ anɨŋ kömö pö,” rɨmä. \v 26 \x - \xo 8:26 \xt Sam 89:9; Mat 14:31\x*Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Pödpöd rɨmɨn ipöxmɨdöi? Ñɨŋ mönö na ulul bli nugw pölöiŋönö ä?” röŋa. Aliö rön, öbɨlön yadmɨn, hödala hömɨdöŋ aku ödör pɨmɨn, röbö wöd hömɨdöŋ aku aipam aŋöi nɨgöŋa. \fig Jisas öbɨlön yadmɨn, hödala hömɨdöŋ aku ödör pɨmɨn, röbö wöd hömɨdöŋ aku aipam aŋöi nɨgöŋa.|alt="Jesus in boat calming storm" src="ubsa-03c.TIF" size="col" ref="8:26" \fig* \v 27 Almɨn, ñɨŋ aiö waiö rön yadmä, “Nöbö ölɨsö kɨ nöbö pödiöm yadɨm nugwön hödal diba hömɨd aku ödör pɨmɨn, röbö wöd hömɨd aku höx rödɨm du aŋöi nɨg owa?” rɨmä. \s1 Ragwo kap nöbö hogwa Jisas rɨmɨn, wä röŋa \r (Mak 5:1-20; Luk 8:26-39) \p \v 28 Jisas röbö möxön, mögörɨb Gadara ir kwo uröpɨnɨm nugwön, ragwo kap nöbö hogwa nöbäpö hogw pɨlmɨdöi rɨg möl piakuyöbö höröpɨnmä. Ragwo ha mɨdöŋ nöbö hogwa aku, nöbö höpebö ödöriö hogwa mɨdmä. Ñɨŋ mɨdmɨdöi yöra nöbö mö bli dumɨdölöi. \v 29 \x - \xo 8:29 \xt Mak 1:24; Luk 4:41\x*Makwam ñɨŋ nöbö hogwa hö gɨrön, Jisas nugwo yadmä, “God Ha nuŋwa. Pödpöd rɨba hömɨdlö? Anɨŋ ölɨŋ höb diba pɨ nölɨba hömɨdlanö owa agapɨm? Wop naŋa anɨŋ mögörɨb gwogwo yad abɨb wop aku hölö,” rɨmä. \v 30 Makwam wop mɨd akwör, hön mɨga amñö nɨmmɨdim igöp il yöraku, \v 31 ragwo ha bla nöbö hogwa wöl gɨ mɨdim piaku, Jisas nugwo yad gögö rön yadmä, “Anɨŋ yad abnöb cɨnö aku, yadaŋ duön hön mɨdöi pi kwo yuö wölɨŋö,” rɨmä. \v 32 Aliö rɨmɨn, Jisas “Dine,” rɨmɨn, nöbö hogw aku röböxön, du hön bla yuö wölumä. Yuö wölumɨn hön bla bɨrɨg ipalɨp rɨgaj gwogwo rɨp duön, röbö yuö bö pɨnön, röbö nɨmön, magalɨg wöröx pörmä. \p \v 33 Makwam nöbö hön urmɨdöi bla, rɨg röŋ aku nugwön, rɨmgör taun aku duön, Jisas agap ap bɨlɨm röŋ aku, ragwo kap nöbö hogwa agap ap bɨlɨm röŋ mönö aku, nöbö mö piaku magalɨg yad nölmä. \v 34 Yad nölmɨdmɨn, nöbö mö tauna mɨdim piaku magalɨg Jisas nugwo nuguŋö rön, hö nugwo nugwön, yad gögö rön yadmä, “Mögörɨb an kɨ röböxön hör piaku duö,” rɨmä. \c 9 \s1 Jisas nöbö iŋ wajmag lɨd pɨlöŋa rɨm, kömö nɨgöŋa \r (Mak 2:1-12; Luk 5:17-26) \p \v 1 \x - \xo 9:1 \xt Mat 4:13\x*Jisas iswob röbö alebö pön, bana möxön, mögörɨb nuŋ hölɨmmɨd ir kwo wöluöŋa. \v 2 Jɨ nöbö mö bli, nöbö iŋ wajmag lɨd pɨlöŋ i, Jisas raŋ kömö nɨgaŋ, me rön, nugwo rɨp nɨg rag hö Jisas mɨdöŋ yöra pön hömä. Makwam, Jisas raŋ kömö nɨgönɨŋö, rön nugwim mag akwör, Jisas iŋ wajmag lɨd pɨlöŋ nöbö aku nugwo yadöŋa, “Ha mɨg! Rɨbyöx gɨba alɨg mɨdö. Ap kib mag gwogwo rɨlö bla nugwön röböxmɨdlö,” röŋa. \v 3 Jisas aliö rɨmɨn, God lo mönö yad nölɨb nöbö bla bli yadmä, “Nöbö kɨ God yad höimöuön yadmɨdö,” rɨmä. \v 4 \x - \xo 9:4 \xt Luk 9:47; Jon 2:25\x*Makwam Jisas nuŋ ñɨŋ rɨbyöx nugwim aku nuŋ keir nugwön yadöŋa, “Ñɨŋ pödpöd rɨmɨn nɨ rɨb gwogwo yöxön aliö yadmɨdöi? \v 5 Nɨ nugwo, ‘Ap kib mag gwogwo rɨlö aku nugwön röböxmɨdlö,’ rɨmön, ñɨgö wä cönɨŋönö ö ‘Öbɨl duö!’ rɨmön, ñɨgö wä cön? Mönö kai yadmön ñɨgö wä cön? \v 6 \x - \xo 9:6 \xt Jon 17:2\x*Weik ñɨŋ nugwöña, Acö God nɨ Nöbö Ha nuŋwa yad nɨgöŋa nugwön, mögörɨb il kɨ hön, ap kib mag gwogwo röi aku nugwön röböxnö,” röŋa. Jisas aliö rön, nöbö iŋ wajmag lɨd pɨlöŋ aku nugwo yadöŋa, “Öbɨlön, köp naŋ aku röd ragön, ram nagö duö!” röŋa. \v 7 Jisas aliö rɨmɨn, nöbö aku öbɨlön köp nuŋ pɨda aku röd ragön ram nuŋwa duöŋa. \v 8 Ram nuŋwa dumɨn nugugɨrön, nöbö mö bla nugwön, God yadɨm Jisas hön rɨmɨda, rön, ipöx gɨrön, nöbö i mögörɨb il kɨ mag akuyöbö aliö almɨn nugwölölɨŋö, rön, God iba yadmɨn bɨl sö duöŋa. \s1 Jisas nöbö nuŋwa Matiu pöŋa \r (Mak 2:13-17; Luk 5:27-32) \p \v 9 Jisas mögörɨb aku röböxön, möl i duön nugwöŋa, takis pɨb mabö rɨmɨd nöbö i ram möla yuadö römɨd gɨ mɨdöŋa. Nöbö aku ib nuŋwa Matiu. Jisas nugwo nugwön yadöŋa, “Nɨ pɨsaŋ hane!” röŋa. Aliö rɨmɨn, Matiu öbɨlön Jisas pɨsaŋ duöŋa.\fig Jisas Matiu nugwo nugwön yadöŋa, “Nɨ pɨsaŋ hane!” röŋa. Aliö rɨmɨn, Matiu öbɨlön Jisas pɨsaŋ duöŋa.|alt="Jesus calling Matthew" src="CN01691B.TIF" size="col" ref="9:9" \fig* \p \v 10 Jisas nöbö nuŋ bla pɨsaŋ Matiu rama duön, ap nɨmmɨdɨm nugugɨrön, takis pɨb nöbö bla aipam, nöbö ap kib mag gwogwo rɨmɨdöi nöbö bla aipam, mɨg mɨŋa hön Jisas nöbö nuŋ bla pɨsaŋ ap nɨmɨmä. \v 11 \x - \xo 9:11 \xt Luk 15:2\x*Ap nɨmmɨdɨm, Perisi nöbö bla nugwön, Jisas nöbö nuŋ bla ñɨgö yadmä, “Mönö yad nölɨb nöbö ñɨŋ aku, nuŋ pödpöd rɨmɨn, takis pɨb nöbö bla aipam, nöbö mö ap kib mag gwogwo röi bla aipam, pɨsaŋ paŋör ap nɨmmɨdönö owa?” rɨmä. \v 12 Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas mönö aku audiöx nugwön yadöŋa, “Nöbö mö ap röl bla, uj wobɨb nöbö bla duölöi; nöbö mö ap rɨ bla akwör uj wobɨb nöbö bla duöia. \v 13 \x - \xo 9:13 \xt Hos 6:6; Mat 12:7\x*Makwam God mönö i yadöŋ il aku nugw ri abön mɨjöña. Nuŋ yadöŋa, ‘Nɨ ap höjöpal ur nöiöñ aku, nɨ wä ren; jɨ nöbö mö piaku ñɨgö uliöxön ösös rɨ ri abön rɨmɨjöñ aku, nɨ wä cönɨŋö,’ röŋa. Makwam nɨ höl aku, nöbö mö, an nöbö mö wä, mɨd ri abölɨŋö rön rɨbyöx nugwöi bla, ñɨgö hölu nugw pɨba höi; nɨ nöbö mö, an ap kib mag gwogwo rölɨŋö rön rɨbyöx nugwöi bla akwör hölu nugw pɨnö rön hölö,” röŋa. \s1 Ap mag mödɨb \r (Mak 2:18-22; Luk 5:33-39) \p \v 14 \x - \xo 9:14 \xt Luk 18:12\x*Wop i, röbö pal nölɨb nöbö Jon nöbö nuŋ bla, Jisas mɨdöŋ yöra hön yadmä, “An aipam, Perisi nöbö bla aipam, wop bli, God nugwör rɨbyöx nugunɨŋö, rön, ap nɨmölöl. Makwam nöbö nagö bla pödpöd rɨmɨn paŋ mag akwör rölöiŋö?” rɨmä. \p \v 15 Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Nöbö mö bla, nöbö mö pɨba rɨmɨd nöbö aku pɨsaŋ mɨjöñ wop aku, mɨ ödöriö wahax pɨ gɨrön ap nɨmöña; makwam nöbö bli hön nöbö aku nugwo pön, pön diöñ wop aku, lɨb pɨlaŋ ap mödön nɨmeñɨŋö,” röŋa. \p \v 16 Makwam Jisas nuŋ ñɨgö mönö i höd röxön yadöŋa, “Wölɨj yoŋyöbö i pön, wölɨj hödyöbö lɨduön ödöcön möla aku lɨdɨxeñ. Makwam pödpöd raŋ lɨdɨxeñ? Almɨjöñ aku, wölɨja lɨdu lɨl rɨ pɨnlö riaŋ, waglöxön möl diba röjöna. \v 17 Makwam röbö wain aku, aku kwo algör. Wain yoŋyöbö aku rön, pɨ hön meme uñ wödö möla aku un nɨgeñ. Aku agapɨm: aliö almɨjöñ aku, röbö wain kömö aku wölön, pɨnpɨn yadön, hön meme uñ aku paxdörön, hör diöna. Makwam, röbö wain kömö aku pön, hön meme uñ kömö möla pɨ un nɨg gɨŋ algör mɨ wä cönɨŋönö,” röŋa. \s1 Jisas rɨmɨn mö dib i, halöu ulmɨdö i, kömö nɨgöŋa \r (Mak 5:21-43; Luk 8:40-56) \p \v 18 Jisas mönö aku yadmɨn nugugɨrön, Juda nöbö dib i Jisas mɨdöŋ yöra hön, höxmax yuön yadöŋa, “Halöu na mɨ aŋadö wöröx makwam nagö du nugwo pɨ nugwaŋ, öbɨlaŋ,” me röŋa. \v 19 Aliö rɨmɨn, Jisas nöbö nuŋ bla pɨsaŋ öbɨlön, nöbö aku pɨsaŋ dumä. \p \v 20-21 \x - \xo 9:20-21 \xt Mat 14:36\x*Makwam mö i, haña pɨn gör mɨdmɨn, kɨm akuyöbö möl sö yönöŋa. Akuyöbö almɨn, rɨb nuŋwa akwör yöx nugwön, “Jisas wölɨj nuŋ mɨxɨl diba rɨb piakwör pɨ nugumön, nɨ wä cönɨŋö,” rön, Jisas dumɨn nugugɨrön, höglöm adö duön, wölɨj nuŋwa pɨ nugwöŋa. \v 22 Pɨ nugumɨn, Jisas höuöiliö mö aku nugwön yadöŋa, “Nɨ nugw pɨlö makwam, nagö wä ra. Rɨbyöx gɨba alɨg mɨdane,” röŋa. Aliö rɨmɨn, ap nugwo rɨmɨd aku wop mɨd akwör wä rɨmɨn, haña pɨnmɨdöŋ aku gö nɨgöŋa. \p \v 23 Makwam Jisas nöbö mö piaku röböxön dumɨd dumɨd, nöbö diba ram aku uröpɨnön nugumɨn, namag pɨr gɨrön, mönö diba nɨgmɨdmä. \v 24 Jisas nugwön ñɨgö yadöŋa, “Ñɨŋ hör pikwo di! Halöu kɨ wöröxöl; hör inɨmö hölɨmmɨdö,” röŋa. Aliö rɨmɨn, nugwo yad imöumä. \v 25 Makwam Jisas nöbö mö piaku ñɨgö yad rɨŋö bö abön, ram möl yuadö duön, halöu wöröxöŋ aku nugwo iŋpɨlö pɨ nugumɨn, öbɨlöŋa. \v 26 Akuyöbö almɨn, mönö aku piöx rag mögörɨb piaku magalɨg dumä. \s1 Jisas rɨmɨn, nöbö mämäg we hogwa ix nugumä \p \v 27 \x - \xo 9:27 \xt Mat 20:29-34\x*Makwam Jisas mögörɨb aku röböxön dumɨn nugugɨrön, nöbö mämäg we wölöŋ hogwa nugwo mai rɨ gɨrön ajmöla aj halön yadmä, “Depid Ha nuŋwa! An nöbö hogwa uliöxane!” rɨmä. \v 28 Aliö rɨmɨdmä jɨ Jisas nuŋ ram möl yuadö duöŋa. Nöbö hogwa aku mai hön ram aku höröpɨnmɨn, Jisas nöbö hogwa yadöŋa, “Ñɨŋ nöbö hogwa, nɨ ñɨgö rɨmön kömö nɨgönɨŋö, rön, nɨ hö yadmɨdöia? Nɨ yöwö cɨna, ñɨŋ rɨbyöx nugwöia mämäg ñɨŋa ix nugwöñɨŋönö wöhö?” röŋa. Aliö rɨmɨn, yadmä, “Yöwö. Nöbö Dib, anɨŋ aliö rɨbyöx nugwölɨŋö,” rɨmä. \v 29 Aliö rɨmɨn, Jisas mämäg ñɨgö hogwa pɨ nugwön yadöŋa, “Nɨ nugw pöi makwam, rɨg yadöi mag akwör cönɨŋö,” röŋa. \v 30 \x - \xo 9:30 \xt Mat 8:4\x*Jisas aliö rɨmɨn, mämäg ñɨgö hogwa wä rɨmɨn, ix nugum nugugɨrön, Jisas ñɨgö nöbö hogwa mönö ölɨsö yadön yad ri abön yadöŋa, “Nöbö mö piaku, Jisas rɨmɨn anɨŋ wä rö, rön, yad nölmɨjeñɨŋö,” röŋa. \v 31 Jisas aliö röŋ aku, jɨ ñɨŋ nöbö hogwa duön, nöbö mö mögörɨb mibɨl piaku magalɨg yad nölmɨn duöŋa. \s1 Jisas albeña höbkalöŋ nöbö i rɨmɨn, mönö pöŋa \p \v 32 Makwam ñɨŋ nöbö hogwa dum nugugɨrön, nöbö mö bli, ragwo kap nöbö albeña höbkalöŋ nöbö i pön Jisas mɨdöŋ yöra pön hömä. \v 33 \x - \xo 9:33 \xt Mak 2:12\x*Jisas ragwo kap nöbö aku ragwo ha bla yad abmɨn, mönö wä pöŋa. Almɨn, nöbö mö akuyöbö aiö rön yadmä, “Mögörɨb Isrel kɨ, nöbö i mag akuyöbö almɨn nugwölölɨŋö,” rɨmä. \p \v 34 \x - \xo 9:34 \xt Mat 12:24; Mak 3:22; Luk 11:15\x*Makwam Perisi nöbö bla yadmä, “Nuŋ ragwo ha bla nuö ñɨŋa ölɨsö pön mɨ, ragwo ha bla yad abɨm röu duöiŋö,” rɨmä. \s1 Jisas nöbö mö mɨdö bla ögwö yöxöŋa \p \v 35 \x - \xo 9:35 \xt Mat 4:23; Mak 1:39\x*Makwam Jisas nuŋ taun ulmɨdö bla aipam, taun dib bla aipam rɨp yön gɨrön, Juda mögum rɨb ram bla duön, Kiŋ diba nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb mönö wä aku yad nölöŋa. Jɨ nöbö mö akuyöbö ñɨgö ap agap apɨm röŋ aku, aku kwo algör rɨm kömö nɨgöŋa. \v 36 \x - \xo 9:36 \xt Naba 27:17; 1Kiŋ 22:17; Sek 10:2; Mat 14:14; Mak 6:34\x*Jisas nugwöŋa, nöbö mö piaku hön sipsip bla nugwidɨx mɨdɨb nöbö i mɨdöl akuyöbö alɨg mɨdmä. Rɨb diba yöxön amɨn mɨdmä, jɨ ñɨgö rɨ nölɨb nöbö i mɨdölöŋ. Makwam Jisas nugwön mɨ ödöriö ögwö yöxön, \v 37 \x - \xo 9:37 \xt Luk 10:2\x*nöbö nuŋ bla ñɨgö yadöŋa, “Möriwö ap mag mɨga u gɨ mɨda, jɨ pɨliöx rag höb nöbö mö mɨga mɨdölöi. \v 38 Makwam, ñɨŋ nöbö möriwö mɨnöbö aku nugwo yad nugwɨŋ, pɨliöx rag höb nöbö mö bli kwo agal abaŋ, pɨliöx rag nugwo ada höŋ,” me röŋa. \c 10 \s1 Jisas mönö wä pön dub nöbö nuŋwa akuyöbö möl sö \r (Mak 3:13-19; Luk 6:12-16) \p \v 1 \x - \xo 10:1 \xt Mak 6:7; Luk 9:1\x*Jisas nöbö nuŋwa akuyöbö möl sö wö rɨm hömɨdmɨn yadöŋa, “Nɨ keir ñɨgö ab yadmɨdɨl aku mɨ, ragwo ha bla yad abnöb, yad aböña. Nöbö mö ap agap apɨm cön blaku algör ör rɨŋ, kömö nɨgönɨŋö,” röŋa. \p \v 2 Jisas nuŋ mönö pön dub akuyöbö möl sö yad aböŋ nöbö bla, ib ñɨŋ bla maku, nöbö i Saimon, ib nuŋwa i Pita rɨmɨdöia; nöbö i Edru, Pita hödnɨŋ nuŋ aku; nöbö i Jems, Sebedi ha nuŋwa; nöbö i Jon, Jems pɨgnɨŋ nuŋ aku; \v 3 nöbö i Pilip; i Batolomiu; i Tomas; i Matiu, nuŋ takis pɨmɨda; nöbö i Jems, Alpias ha nuŋwa; nöbö i Tadias; \v 4 nöbö i Saimon, ib nuŋwa i Selot rɨmɨdöia; nöbö i Judas Iskariot, nuŋ mai Jisas höuöu röŋa. \s1 Jisas mönö wä pön dub nöbö nuŋwa akuyöbö möl sö yad hörɨrör aböŋa \r (Mak 6:7-13; Luk 9:1-6) \p \v 5 Jisas nöbö nuŋ piaku ñɨgö mönö wä mabö aku rɨŋ, me rön, yad hörɨrör ab gɨr yadöŋa, “Ñɨŋ Juda nöbö mö yöi mibɨl bla aipam, Sameria ada mɨdöi mibɨl bla aipam, dumɨjeñ. \v 6 \x - \xo 10:6 \xt Jer 50:6\x*Jɨ ñɨŋ du nöbö mö an Isrel, nöbö mö ñɨŋ God nugwo rɨbyöx nugwölöi bla, ñɨŋ yad nöl gɨrön yajöña, \v 7 \x - \xo 10:7 \xt Mat 3:2; 4:17; Luk 10:9,11\x*“God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb wop aku mödö igöp hö,” cöña. \v 8 Ñɨŋ nöbö mö ap cön bla rɨŋ, kömö nɨgöna. Ñɨŋ nöbö mö aŋadö wöröxöñ bla rɨŋ, höuöil öbiöña. Ñɨŋ nöbö mö uj höpebö nɨgön bla rɨŋ, wä cöna. Ragwo kap nöbö mö ragwo ha bla yad abɨŋ, röu diöña. Acö an nuarö ñɨgö hör mabö rɨ nölöl mag akuyöbö, ñɨŋ kwo algör ör nöbö mö piaku hör mabö rɨ nöiöña. \v 9 \x - \xo 10:9 \xt Luk 10:4\x*Rɨg mag gol, rɨg mag silpa, rɨg mag paskwolö bli pɨrag dumɨjeñ. \v 10 \x - \xo 10:10 \xt Luk 10:7; 1Kor 9:14\x*Yogw, wölɨj, yam uñ, sauö, ap akuyöbö alɨg rag dumɨjeñ. Aku agapɨm: nöbö mö mabö rɨ nöiöñ bla, ñɨŋ ñɨgö ap mag rɨŋ nɨmöña. \p \v 11 “Makwam taun i mönö ram yöj lɨglɨg agrö i uröpɨnɨŋ, nöbö mö ñɨgö yad wahax pöñ akuyöbö nugwön, ñɨŋ pɨsaŋ ör mɨdön, mögörɨb hör piaku dinöb cöñ wop akwör, ñɨŋ röböxön diöña. \v 12-14 \x - \xo 10:12-14 \xt Luk 10:5-6,10-12,14; Apos 13:51\x*Makwam ram i du gɨrön, “Ñɨŋ mɨdöiŋ ä!” rɨŋ, “Yöwö, mɨdöla; wä höiŋö,” rɨmɨdɨŋ, ram aku yuadö diöña. Makwam ñɨgö mönö na yad nölɨŋ, wahax pön nugweñ aku, röböx dinöb, bɨcep cep yamsö ñɨŋ bö cɨrɨp gɨ mɨjön aku, pɨ lɨl rɨ abön diöña. \v 15 \x - \xo 10:15 \xt Mat 11:24; Jud 7\x*Nɨ ñɨgö mɨ ödöriö yadmɨdla: mönö diba yadɨb wop aku, Sodom Gomora nöbö mö ölɨŋ höb ulul pöña; nöbö mö ñɨgö peñ piaku, mɨ ödöriö ölɨŋ höb diba pöña. \s1 Ömörö mɨga höna \r (Mak 13:9-13; Luk 21:12-17) \p \v 16 \x - \xo 10:16 \xt Luk 10:3; Rom 16:19\x*“Makwam nugwi! Nɨ ñɨgö hön sipsip röxgɨb nöbö mö wöñö höpebö röxg mɨdöi mibɨl akuyöbö agal abmɨdla. Makwam, rɨbyöx nugw ri ab gɨrön, tar ñɨŋ yad nöl gɨr mɨjöña. \p \v 17 \x - \xo 10:17-20 \xt Mak 13:9-11; Luk 12:11-12; 21:12-15\x*“Aku nöbö mö bli ñɨgö pɨ cɨcɨ nɨgön, pön Juda mögum rɨb ram akuyöbö duŋ, kansol ñɨŋ bla hö mönö diba yadön, ñɨgö paiöña. Makwam, nugw ri aböña. \v 18 Ñɨgö nöbö nɨ, me rön, pɨxɨp pön gapman nöbö dib mönö kiŋ mɨjöñ yöra pön duŋ, ñɨŋ mönö wä nɨ aku, nöbö dib bla aipam, Juda nöbö mö yöi mögörɨb dib pad piakuyöbö aipam, ñɨgö yad nöiöña. \v 19-20 \x - \xo 10:19‑20 \xt Jon 14:26\x*Ñɨgö mönö diba yajöñ aku, mönö kai yajnɨŋ owa mönö pödpödiö yajnɨŋö, rön, ipöx gɨrön, rɨb mɨga yöxmɨjeñ. Ñɨŋ yadɨŋ nugugɨrön, God Nuö ñɨŋa Inöm nuŋwa ñɨŋ pɨsaŋ mɨd aku, rɨb wä nölaŋ, rɨb ñɨŋ hör i yöx nugwön yadeñ; God Nuö ñɨŋa Inöm nuŋwa ñɨgö rɨg yajön akwör yajöña. \p \v 21 \x - \xo 10:21 \xt Maik 7:6; Mat 10:35; Mak 13:12; Luk 21:16\x*“Wop aku, nöbö höd bla öbɨlön, pɨgnɨŋ nöbö ñɨŋ bla, pɨl pal nɨgɨŋ, me rön, nöbö dib bla höuöu cöña. Nuö bla öbɨlön, halöu ha ñɨŋ bla pɨl pal nɨgɨŋ, me rön, nöbö dib bla höuöu cöña. Halöu ha bla öbɨlön, nuö nuöm ñɨŋ bla höglöm nölön al gɨr mɨjöña. \v 22 Nɨ adö mɨjöñ aku, nöbö mö akuyöbö magalɨg ñɨŋ nugwɨŋ, ölɨsö diba wöiöna. Makwam nöbö mö yön ususör rön, nɨ pɨsaŋ mɨjöñ bla, wop maiyöbö aku haŋ, God ñɨgö pöna. \v 23 Makwam möl i duŋ, ñɨgö rɨ gwogwam rɨmɨjöñ aku, bör möl i diöña. Nɨ ñɨgö mi yadmɨdla, Isrel taun piaku nöbö mö piaku ñɨgö yad nölɨp duölɨbör mɨdɨŋ, nɨ Nöbö Ha nuŋwa höna. \p \v 24-25 \x - \xo 10:24-25 \xt Mat 9:34; 12:24; Mak 3:22; Luk 6:40; 11:15; Jon 13:16; 15:20\x*“Halöu ha skul pɨmɨdöi bla diba mɨdɨm, yad nölɨb nöbö ñɨŋ bla ulmɨdö mɨdölöi. Makwam yad nölɨb nöbö rɨg mɨdöi mag akwör mɨjnɨŋö, rön, skul pöia. Nöbö mö mabö rɨ nölöi bla diba mɨdɨm, nöbö mö ñɨgö nugwidɨx mɨdöi akuyöbö mo mɨdölöi. Mabö röi aku, nöbö mö diba rɨg mɨdöi mag akwör mɨjnɨŋö, rön, mabö röia. Mag akuyöbö, nöbö mö nɨ bla, nɨ rɨg mɨdöi mag akuyöbö mɨjnɨŋö, rön, röia. Makwam nöbö mö bla nɨ yad höimöuön, nɨ Bielsebul\f + \fr 10:24-25 \ft Seten ib nuŋwa i Bielsebul.\f* me röi mag akuyöbö, ñɨgö mabö rɨ nölɨb nöbö nɨ akuyöbö algör yad höimöuön mönö gwogwo yajöña mɨ. \s1 God paŋyöbö akwör ipöxnɨŋö \r (Luk 12:2-7) \p \v 26 \x - \xo 10:26 \xt Mak 4:22; Luk 8:17\x*“Ñɨŋ nöbö mö bla nugwön ipöxmɨjeñ. Mönö kai wopik pöröb gɨ mɨd aku, mai wöxnö nɨgöna. Ap kai tar röi bla, mai wöxnö nugwöña. \v 27 Mönö na ñɨgö umadiö yajɨn aku, ñɨŋ du nöbö mö piaku wöxnö yad nöiöña. Mönö na ñɨgö rɨmɨj möl piaku yajɨn aku, ram cölöbö sö wöluön, mönö diba yad nölɨŋ nugwöña. \p \v 28 \x - \xo 10:28 \xt Rom 8:31; Jems 4:12\x*“Ñɨŋ nöbö mö pɨl pal nɨgöi nöbö bla nugwön ipöxmɨjeñ. Ñɨŋ hör uñ wab akwör pɨl pal nɨgöña; inöm aku alɨg pal nɨgɨb maga mɨdöl. Ipöxnöb cöñ aku, Nöbö Dib nöbö mö mɨxɨñ aipam inöm aipam rɨn nöi yönmɨd möl bö abɨb nöbö akwör ipöxöña. \v 29 Yöur ulul bla hör ap. Rɨg paskwolö mag paŋyöbö i abön mös pöia. Hör ap aku, jɨ Nuö ñɨŋa ñɨgö nugugu mɨd aku, i hör pɨn bɨrenɨm. \v 30 Yöj panö ñɨgö aku, God magalɨg iŋ wöda. \v 31 \x - \xo 10:31 \xt Mat 6:26\x*Makwam ipöxmɨjeñ. Yöur bla mɨ ap ulmɨdö bɨlɨm; ñɨŋ ap yöbö mɨdöia. \s1 Nɨ Jisas nöbö nuŋ me rön wöxnö yajöña \r (Luk 12:8-9) \p \v 32 “Nöbö mö yönɨm nɨ adö mɨdön, nöbö mö piaku ñɨgö wöxnö yad nöiöñ akuyöbö, nɨ paiŋö Acö na adöx yöd röul adö kau sö mɨd aku nugwo, nɨ adö mɨdöiŋö, rön, wöxnö yajɨna. \v 33 \x - \xo 10:33 \xt Mak 8:38; Luk 9:26; 2Tim 2:12\x*Makwam nöbö mö kai, nɨ cɨrɨp ri abölön, nöbö mö pɨsaŋ mɨjöñ mibɨl yöraku yajöña, nöbö aku nɨ nugumɨdöiö, rɨmɨjöñ akuyöbö, nɨ paiŋö Acö na adöx yöd röul adö kau sö mɨd aku nugwo, nöbö mö kɨyöbö nɨ nugumɨdöiö, cɨna. \s1 Nuö nuö pöña \r (Luk 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 “Nɨ mögörɨb il kɨ höl aku, ‘Jisas nuŋ mögörɨb il kɨ hö aku, tar mɨd ri abönɨŋö,’ rön, rɨb aku yöxmɨjeñ. Nɨ höl aku mɨ, nöbö mö akuyöbö mönö diba yadön nuö piöña. \v 35 \x - \xo 10:35-36 \xt Maik 7:6\x*Akuyöbö aiöna: ha bla öbɨlön, nuö nöbö pɨsaŋ nuö piöña. Halöu bla öbɨlön, nuöm nöbö pɨsaŋ nuö piöña. Ha ñɨŋ bla mönɨŋ nöbö öbɨlön, apɨnɨŋ nöbö pɨsaŋ nuö piöña. \v 36 Akuyöbö almɨjöñ aku, ram ñɨŋa paŋyöbö akwör mɨdöi bla, ñɨŋ keir nuö nuö pɨmɨjöña. \p \v 37 “Nöbö mö bɨl kai, nuö nuöm mönö halöu ha bla akwör madmag nɨgön, nɨ madmag nɨgeñ aku, nöbö mö na mɨdɨb maga mɨden. \v 38 \x - \xo 10:38-39 \xt Mat 16:24-25; Mak 8:34-35; Luk 9:23-24; 17:33; Jon 12:25\x*Nöbö mö bɨl kai bɨ katlö watlö wab ñɨŋa pɨrag pɨd nɨg ragön nɨ mai heñ aku, nöbö mö na mɨdɨb maga mɨden. \v 39 Nöbö mö bɨl kai, nɨ keir mɨdön mɨd ri abnö, cöñ aku, rɨn hör yönmɨd möl bö diöña. Nöbö mö bɨl kai piöŋö yajöña, nɨ Jisas adö mɨdmön, nɨ pɨl pal nɨgnöb pɨl pal nɨgɨŋ, me cöñ aku, kömö öim öim mɨdɨb maga pöña. \s1 God ñɨgö algör nugwidɨx mɨjöna \r (Mak 9:41) \p \v 40 \x - \xo 10:40 \xt Mak 9:37; Luk 10:16; Jon 13:20\x*“Ñɨŋ duŋ, nöbö mö bli ñɨgö yad wahax pöñ aku, nɨ aipam yad wahax pöña. Makwam nɨ yad wahax pöñ aku, Nöbö nɨ yad abmɨn höm aku nugwo aipam yad wahax pöña. \v 41 Nöbö kai, God mönö yadɨb nöbö i nugwön yajöna, ‘Hö nöbö mɨdö kɨ, God mabö ra aku mɨ nugwo pɨnö,’ rön, pön aku, mag wä cöna. God mönö yadɨb nöbö aku pɨ ösös rɨ ri abön aku, mai God nuŋ nugwo algör ör pɨ ösös rɨ ri aböna. Nöbö kai, God nöbö mö waiö nuŋwa i nugwön yajöna, ‘Hö nöbö mɨdö kɨ, God nöbö waiö nuŋwa mɨ nugwo pɨnö,’ rön, pön aku, mag wä cöna. God nöbö mö waiö nuŋwa pɨ ösös rɨ ri abön aku, mai God nuŋ nugwo paŋ mag akwör cöna. \v 42 Makwam nöbö kai, nöbö hör nɨ i nugwön, Jisas nöbö nuŋ aku, me rön, röbö un rag hö nöiön aku, God nugwaŋ, wä raŋ, paiŋö uplöbenɨŋö,” röŋa. \c 11 \s1 Jon nöbö nuŋ bli yad abmɨn, Jisas nuguba dumä \r (Luk 7:18-35) \p \v 1 Jisas nöbö nuŋwa akuyöbö möl sö piaku ñɨgö al aliö rɨmɨdɨŋ, me rön, yad nöl ri abön, mögörɨb aku röböxön, taun hör il mebla aku duön, nöbö mö akuyöbö ñɨgö mönö yad nölöŋa. \fig Jisas nöbö nuŋwa akuyöbö möl sö piaku ñɨgö al aliö rɨmɨdɨŋ, me rön, yad nöl ri abön, mögörɨb aku röböxön, taun hör il mebla aku duön, nöbö mö akuyöbö ñɨgö mönö yad nölöŋa.|alt="Jesus & disciples leaving Jerusalem" src="CN01807B.TIF" size="col" ref="11:1" \fig* \p \v 2 Makwam röbö pal nölɨb nöbö Jon naga mɨdön, Krais agö magɨm röŋ mönö aku nugwön, nöbö nuŋ bli yad abmɨn, Krais mɨdöŋ yöra uröpɨnön, \v 3 nugwo yad nugwön yadmä, “Anɨŋ yad nölö, naŋ nöbö ‘Krais’ me rön, öim pöx mɨdmɨdöl akwör hölanö owa an nöbö hör i keir pöx mɨjnɨŋö?” rɨmä. \p \v 4 Aliö rɨmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Ñɨŋ Jon mɨd yöra duön yajöña, ‘An duön mämäg ana keir nugwön, an keir rɨmɨj palön yöxöla, \v 5 \x - \xo 11:5 \xt Ais 35:5-6; 61:1\x*nöbö aku nöbö mö mämäg we wöl bla rɨmɨn, mämäga ix nugwöia. Nöbö mö yödpɨlö gwogwo rɨ bla rɨmɨn, ödöia yön ri aböia. Nöbö mö uj höpebö nɨg bla rɨmɨn, wä ra. Nöbö mö rɨmɨj möl idɨxön rɨ bla rɨmɨn, rɨmɨj möla börmɨn mönö yöxöia. Nöbö mö wöröxöi bla rɨmɨn, höbkal öbɨlöia. Nöbö mö lɨblɨb mɨdö bla algör Krais mönö waiö aku yadmɨn nugwöiŋö,’ cöña. \v 6 Makwam mönö i yajöña, ‘Nöbö mö nɨ nugw pön, rɨb i rɨb i yöx nugweñ bla, mɨ ödöriö wahax pɨmɨjɨnö,’ rɨ gö,” me röŋa. \p \v 7 Aliö rɨmɨn, Jon nöbö nuŋ bla dumɨn nugugɨrön, Jisas nöbö mö hö mɨdim akuyöbö ñɨgö Jon mönö mag aku yadön yadöŋa, “Ñɨŋ höd mögörɨb rɨg kap mibɨl piaku duim wop aku, agapɨm nuguba duim? Mugumö yöd paŋyöbö i hödal öñöña pɨ pikwo pik rɨ i nuguba duim? \v 8 Owa agapɨm nuguba duim? Nöbö wölɨj wä wä akwör yömöi nöbö i nuguba duim? Nöbö wölɨj wä wä pɨnɨŋö, rön nugwöi bla, nöbö dib ram kɨtɨb wä akuyöbö hölɨmmɨdöia. Ñɨŋ Jon mɨdmɨd mögörɨb ör mibɨl yöra hölɨmmɨdölöi. \v 9 Makwam ap agapɨm nuguba duim? Hör duölim. God mönö yadɨb nöbö Jon nuguba dumä. Nöbö God mönö yadɨba hönɨŋö, rön, pöx mɨdmɨdöi nöbö aku maku pal. Makwam Jon nuŋ God mönö yadɨb nöbö akwör yöi. \v 10 \x - \xo 11:10 \xt Mal 3:1; Luk 1:76\x*Jon nugwo rɨbyöx nugwön, maduar ör God nuŋ Ha nuŋwa nugwo mönö yadöŋ mönö aku, God Mönö mag bö kai kɨtön yadmä, \q1 ‘Mönö yadɨb nöbö na aku, \q2 yad abmön höd duön, \q1 nöbö mö piaku yad nöl ri abaŋ, \q2 mai naŋ keir dinaŋö,’ rön kai kɨtmä. \m \v 11 Ñɨgö yadmɨdla, nöbö mö mögörɨb mɨgrö kɨ mɨdöi bla i Jon röxg mɨdölöi. Makwam God nöbö mö hör pön du adöx yöd röul adö kau sö nugwidɨx mɨjön akuyöbö, ñɨŋ Jon röxgɨba mɨdeñɨm; God nuŋ nöbö mö hör ödöriö bla pɨ ri abön raŋ, nöbö mö wä nuŋwa mɨjöña. \v 12 \x - \xo 11:12-13 \xt Luk 16:16\x*Röbö pal nölɨb nöbö Jon hön mönö wä yad nölöŋ wop aku ila nɨgön, nöbö mö piaku, God anɨŋ pön du adöx yöd röul adö kau sö nugwidɨx mɨjönɨŋö, rön, mönö aku mɨ ususör rɨp duön duön, weik kwo algör mɨ ususör rɨmɨdöia. \p \v 13 “God mönö yadɨb nöbö kai kɨtim mönö aku aipam, Mosɨs God lo mönö kai kɨtöŋ aku aipam, ila makwam, God Mesaia nugwo yad abmɨn, nuŋ nöbö mö piaku ñɨgö pön nugwidɨx mɨjöna. Mönö aku algör yadɨp hön hön rɨba Jon höŋa. \v 14 \x - \xo 11:14 \xt Mal 4:5; Mat 17:10-13; Mak 9:11-13\x*Makwam mönö yadɨba rɨmɨdɨl kɨ pöñɨŋönö wöhö nɨ nugwöi. God Jon nugwo yadmɨn, hön nöbö mö piaku ñɨgö mönö yad nölöŋ aku, God Mönö kai kɨtön, rɨg cönɨŋö, rim mag akwör röŋa. Kai kɨtön yadmä, God mönö yadɨb nöbö Ilaija röxgɨb nöbö i hönɨŋö, rɨmä. \v 15 Ñɨŋ nöbö mö rɨmɨj möla mɨjön bla, mönö yadmɨdɨl kɨ rɨmɨj pal nugw ri aböña. \p \v 16 “Nöbö mö wopik wop kɨ mɨdöi bla nɨ nugula, ñɨŋ halöu ha kiai bli ap sɨmaim röi yöra römɨdön, halöu ha kiai bli ajmöla aj halön ñɨgö yadöi mag akuyöbö röxg mɨdöia. \v 17 Ñɨŋ yadöia, \q1 ‘An namö pɨrmɨn, \q2 ñɨŋ pödpöd rɨmɨn höx wödölöi? \q1 An wopal imbä akuyöbö yadmɨn, \q2 ñɨŋ pödpöd rɨmɨn imölöiŋö?’ rɨmä. \p \v 18 Mag akuyöbö, God Jon nugwo agal abmɨn hön, wop bli ap maga nɨmölön, röbö wain nɨmölön rɨm, yadöia, ‘Nöbö kɨ nuŋ agapɨm yöj nɨgɨm akuyöbö al?’ röia. \v 19 \x - \xo 11:19 \xt Mat 9:14\x*Makwam Nöbö Ha aku höm yadöia, ‘Nöbö ap diba nɨmön, röbö wain nɨmön, nöbö takis pöi bla pɨsaŋ yönön, nöbö mö ap kib mag gwogwo röi bla pɨsaŋ yönön rö,’ röia. Makwam nöbö mö God Mönö aku nugw pön, ösös rɨ ri abön, wä mɨd ri abön rɨmɨjöñ aku, nöbö mö piaku nugwön yajöña, ‘God Mönö aku mönö mag wä mɨdö,’ me cöñɨŋö,” röŋa. \s1 Mönö diba nugwöña \r (Luk 10:13-15) \p \v 20-21 \x - \xo 11:20-22 \xt Ais 23; Esik 26-28; Joel 3:4-8; Emos 1:9-10; Sek 9:2-4\x*Jisas taun diba höd rɨ yönön, ap rölɨbä mag cɨmala mɨga akwör rɨmɨn, nöbö mö akuyöbö nugumä aku, jɨ ñɨŋ pödpöd rɨmɨn ap kib mag gwogwo rölɨŋö, rön, ap kib mag gwogwo rɨmɨdöi mag aku röböxön, Jisas nugw pölim. Akuyöbö almɨdmɨn, Jisas ñɨgö yadyöxön yadöŋa, “Korasin taun nöbö mö bla! Betsaida taun nöbö mö bla! Ap rölɨbä mag cɨmal bla rɨmön nugumä. Makwam ap kib mag gwogwo röi aku röböxön nɨ nugw pölöi. Akuyöbö alöi aku, ñɨŋ mönö diba ödöriö yöxöña. Taun dib Taia Juda nöbö mö yöi piaku, taun dib Saidon Juda nöbö mö yöi piaku, ap rölɨbä piaku ñɨgö algör ör rɨmɨdlöx aku, ñɨŋ ap kib mag gwogwo rɨmɨdöi bla röböxön, yogw lɨdu gɨb bli yömön, rɨn haui nɨg gɨr mɨdöyɨxa. \v 22 Makwam, mönö diba yadɨb wop aku, Taia nöbö mö aipam, Saidon nöbö mö aipam, mönö ulmɨdö mɨŋi yöxöña; makwam ñɨŋ Korasin nöbö mö aipam, Betsaida nöbö mö aipam, mönö diba yöxöña. \p \v 23 \x - \xo 11:23 \xt Jen 19:24-28; Ais 14:13-15\x*“Kapaneam nöbö mö bla, wop aku ñɨŋ adöx yöd röul adö kau sö dueñ; mɨ aŋadö rɨn hör yönmɨd möl bö diöña. Ap rölɨbä mibɨl ñɨŋ yörɨk rɨm aku, taun dib Sodom rɨmɨdlöx aku, ñɨŋ ap kib mag gwogwo rɨmɨdöi akuyöbö röböxön, wopik kömö mɨdöyɨxa. \v 24 \x - \xo 11:24 \xt Mat 10:15; Luk 10:12\x*Adakwör nɨ ñɨgö mi yadmɨdla, mönö diba yadɨb wop aku, Sodom nöbö mö piaku mönö ulmɨdö mɨŋi yöxöña; ñɨŋ Kapaneam nöbö mö mönö diba yöxöñɨŋö,” röŋa. \s1 Nɨ pöl hön aŋöi nɨgöña \r (Luk 10:21-22) \p \v 25-26 \x - \xo 11:25-26 \xt 1Kor 1:26-29\x*Wop aku Jisas nuŋ Nuö yadöŋa, “Acö, nɨ ib nagö yadmön bɨl sö duaŋ. Naŋ Nöbö Dib, adöx yöd röul adö kau sö aipam, mögörɨb il kɨ aipam nugwidɨx mɨdlö aku, rɨb naŋ keir yöx nuguman wä rɨ mag akuyöbö, nöbö mö rɨb wä yöx nugwön nugwölɨŋö, röi akuyöbö, ñɨgö mönö nɨ yadmɨdɨl il aku yad nölöiö; makwam nöbö mö halöu ha kiai röxgɨba mɨdöi akuyöbö ñɨgö rɨb wä nölman, mönö na yadmɨdɨl il aku yad wöxnö nɨglö aku, nagö wä rö rɨlaŋö,” röŋa. \p \v 27 \x - \xo 11:27 \xt Mat 28:18; Jon 1:18; 3:35; 10:15; 17:2\x*Jisas aliö rön yadöŋa, “Acö ölɨsö nuŋwa mɨd aku döŋö, nɨ nöla. Nöbö mö bli nɨ nugw ri abön rölöi; Acö nuŋwör nɨ nugwa. Nör Acö nugwo nugw ri abla. Makwam nöbö mö rɨb wä nöinö, rön, nugun akuyöbö, ñɨgö rɨb wä nölmön, Acö nugwo nugwöñɨŋö,” röŋa. \p \v 28 \x - \xo 11:28 \xt Jer 31:25\x*Jisas aliö rön yadöŋa, “Ñɨŋ nöbö mö ap yogw diba ömörö ipɨtmɨn öim rag yönön rɨb mɨga yöxön mɨdöi bla, nɨ pöl höŋ nugwön ap yogw dib ömörö ipɨtmɨn öim rag yönmɨdöi aku, nɨ keir öröu pɨmön aŋöi nɨgöña. \v 29 Nɨ nöbö höimölɨb wä mɨda tar mɨdla; ölɨsö rödöin; makwam, nɨ pöl höñ aku, mabö na rɨ nöiöña, höbwab rɨb madmag ñɨgö yuö kwo aŋöi nɨgöna. \v 30 \x - \xo 11:30 \xt 1Jon 5:3\x*Ñɨŋ nɨ pöl hön mabö na rɨmɨjöñ aku, pɨ ömörö rɨ nölen; womiöx nöiöna. \c 12 \s1 God höjöpalɨb wop aku wit maga ödör nɨmɨmä \r (Mak 2:23-28; Luk 6:1-5) \p \v 1 \x - \xo 12:1 \xt Diut 23:25\x*Juda God höjöpalɨb wop aku, Jisas nöbö nuŋ bla pɨsaŋ wit möriwö mibɨla du gɨrön, nöbö nuŋ bla kiö pɨlɨm, wit mag piaku bli pɨlɨl rɨ pön, uñ pal abön, nɨm gɨr dumɨdmä. \v 2 \x - \xo 12:2 \xt Eks 20:10\x*Akuyöbö almɨdmɨn, Perisi nöbö piaku nugwön, Jisas nugwo yadmä, “Lo mönö ana yad gɨ mɨda, nöbö mö God höjöpalɨb wop aku mabö rɨmɨdölöi. Makwam nöbö naŋ bla pödpöd rɨmɨn God höjöpalɨb wop mabö rölɨb kɨ, wit maga uñ pal abmɨdöi owa?” rɨmä. \p \v 3-4 \x - \xo 12:3-4 \xt Lep 24:5-9; 1Sam 21:1-6\x*Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Depid maduar ör nöbö nuŋ bla pɨsaŋ kiö pɨlmɨn, God höjöpalɨb ram aku uröpɨnön, bred God mämäg il rol yöra nɨgön, nöbö hör nɨmmɨdölöi, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö piakwör nɨmmɨdöi bred aku, ñɨgö yad nugumɨn nugwo nölmɨn, nöbö nuŋ bla pɨsaŋ nɨmɨmä. Makwam kiö pɨlmɨn alim haiwo aku, God Mönö bö kai kɨtim aku ñɨŋ nugwölöi ä? \p \v 5 \x - \xo 12:5 \xt Naba 28:9-10\x*“Ñɨŋ Mosɨs God Mönö kai kɨtöŋ aku nugwölöiŋödö. Nuŋ kai kɨtön yadöŋa, ‘Nöbö God ap höjöpal ur nölɨb nöbö piaku, God höjöpalɨb wop aku, God höjöpalɨba ram möl yuadö du mɨdön, mabö röia. Makwam God ñɨgö mönö diba yadenɨŋö,’ röŋa. \v 6 \x - \xo 12:6 \xt Mat 12:41-42\x*Makwam nɨ ñɨgö yadmɨdla, God höjöpalɨb ram aku ap dib yöi; yörɨk nugumɨdöi kɨ döŋö ap dibɨm. \v 7 \x - \xo 12:7 \xt Hos 6:6; Mat 9:13\x*Makwam mönö i God Mönö kai kɨtim aku, nugw ri abölöiŋ ä? Mönö aku kai kɨtön yadmä, ‘Nöbö mö nɨ ap pal höjöpal ur nöiöñ aku, nɨ wä ren; nöbö mö mɨdö bla uliöxöñ aku, nɨ wä cönɨŋö,’ rɨmä. Mönö aku nugwön rölöi aku mɨ, nöbö nɨ bla mag wä rɨmɨdmɨn nugugɨrön, ñɨŋ nöbö nɨ pia yadyöxön yadöia. \v 8 ‘God höjöpalɨb wop! God höjöpalɨb wop!’ me röi aku, jɨ Nöbö Ha nuŋwa akwör God höjöpalɨb wop aku nugwidɨx mɨdö, rön, rɨb aku yöx nugwölöi. \s1 Jisas nöbö imag po röŋ aku rɨmɨn, wä röŋa \r (Mak 3:1-6; Luk 6:6-11) \p \v 9 Jisas mögörɨb aku röböxön, mögörɨb i duön, Juda mögum rɨb ram möla yuadö duöŋa. \v 10 \x - \xo 12:10 \xt Luk 14:3\x*Makwam ram möl yuadö aku nöbö imag po röŋ i mɨdöŋa. Nöbö mö hö mɨdim bla, Jisas mönö bli yadaŋ nugwo pön du mönö diba yajnɨŋö, rön, nugwo inakmönö hörön yadmä, “God höjöpalɨb wop kɨ, nöbö mö kömö nɨgɨb mönö wöhö?” rɨmä. \p \v 11 \x - \xo 12:11-12 \xt Luk 14:5\x*Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Hön sipsip ñɨŋ i God höjöpalɨb wop kɨ ulöm möla pɨn diön aku, pɨ aböñɨŋönö wöhö? Pa abɨb maga ra. \v 12 Makwam hön sipsip aku hör ap. Nöbö mö aku ap dib. God höjöpalɨb wop kɨ kömö nɨgaŋ, me rön cɨnɨŋ aku, mönö mɨdölö, cɨnɨŋö,” röŋa. \p \v 13 Jisas aliö rön, nöbö imag po röŋ aku nugwo yadöŋa, “Imaga mɨlkap abö!” röŋa. Aliö rɨmɨn, imaga mɨlkap aböŋa. Alöŋa nugwön imag po röŋ aku aŋadö wä rɨmɨn, imag adöi wä mɨdöŋ akuyöbö mɨdöŋa. \p \v 14 \x - \xo 12:14 \xt Jon 5:16\x*Almɨn nugwön, Perisi nöbö bla du mögum rön, nugwo alɨp alɨp duön pɨl pal nɨgnɨŋö, rön, mönö nɨg nugumɨdmä. \s1 God yad nɨgöŋ Nöbö maku \p \v 15 Almɨdmɨn, Jisas nugwön, mögörɨb aku röböxön, möl i duba rön duöŋa. Dumɨn nugugɨrön, nöbö mö mɨg mɨŋa nugwo mai dumä. Almɨdmɨn, nöbö mö ap röŋ bla, nuŋ rɨmɨn magalɨg kömö nɨgmɨn nugugɨrön, \v 16 \x - \xo 12:16 \xt Mat 8:4; Mak 3:12\x*ñɨgö yadöŋa, “Nöbö aku al aliö rö, rön, yadmɨjeñɨŋö!” röŋa. \p \v 17 Jisas alöŋ aku, God mönö yadɨb nöbö Aisaia cönɨŋö, röŋ mag akwör röŋa. Nuŋ kai kɨtön yadöŋa, \q1 \v 18 \x - \xo 12:18-21 \xt Ais 42:1-4\x* \x - \xo 12:18 \xt Mat 3:17\x*“Nɨ aŋadö yad nɨgɨl nöbö kɨ, mabö na rɨ nöiöna. \q2 Nɨ nugumön, nɨ mɨ wä rɨ nöbö aku maku. \q1 Nɨ nuŋ madmag nɨgla. \q2 Inöm na aku nugwo pɨsaxmɨn, \q1 nöbö mö ñɨŋ agö magɨm rön römɨd ri abɨb mönö na aku, \q2 nöbö mö magalɨg yad nöiöna. \q1 \v 19 Makwam nuŋ nöbö mö piaku nugwaŋ ölɨsö wölaŋ, \q2 mönö i yaden. \q1 Nöbö mö mɨdöi bla, nör nugwɨŋ, me rön, \q2 aj halön yaden. \q1 \v 20 Nöbö mö nugwölöi bla \q2 ñɨgö tar yad nöl ri aböna. \q1 Hötɨkö wöröxɨb maga rɨm, wel röbö unön nɨgɨm yönmɨd mag akuyöbö ñɨgö yajöna. \q2 Nuŋ aliö alɨp diön aku, \q1 God rɨg yad adakwör mɨ aŋadö wöluaŋ, \q2 ap kib mag gwogwo rɨb adaku mɨ aŋadö pɨn pal diöna. \q1 \v 21 Nöbö mö mögörɨb adadö bla algör, \q2 nugwo rɨbyöx gɨba pöxmɨjöñɨŋö,” röŋa. \s1 Jisas nuŋ Bielsebul ölɨsö pön ap rölɨbä mag cɨmala rɨmɨdö, rɨmä \r (Mak 3:20-30; Luk 11:14-23; 12:10) \p \v 22 Ragwo kap nöbö i, mämäga we wölɨm, mönö pɨmɨdölöŋ nöbö aku pön, Jisas mɨdöŋ yöra pön hömä. Jisas ragwo ha aku yad abmɨn, mämäga ix nugwön, mönö pön röŋa. \v 23 Nöbö mö mɨdim bla, Jisas röŋ aku nugwön, aiö rön yadmä, “Nöbö kɨ nöso Depid Ha nuŋwa öim pöx mɨdmɨdöl akuyöbö röxgö,” rɨmä. \p \v 24 \x - \xo 12:24 \xt Mat 9:34; 10:25\x*Makwam Perisi nöbö bla mönö aku nugwön, rɨb ñɨŋ bla akwör ix nugwön yadmä, “Nöbö aku God ölɨsö pön yad aböl; nuŋ ragwo ha bla nuö ñɨŋa Bielsebul ölɨsö pön yad abö,” rön rɨbyöx nugumä. \p \v 25-26 Makwam rɨbyöx nugumä aku, Jisas nuŋ keir nugwön, ñɨgö yadöŋa, “Seten öbɨlön, nöbö mö nuŋwa bli yad abön aku, pödpödiö nöbö diba mɨjön? Mögörɨb i, ñɨŋ keir nuö nuö yadön asɨx hörɨrör nɨgöñ aku, pɨn bɨcöña. Mögörɨb dib i mönö nöbö mö il paŋyöbö i, ñɨŋ keir nuö nuö yadön asɨx hörɨrör nɨgöñ aku, wä ren. Ñɨŋ mag akuyöbö yadmɨdöi aku, jɨ Seten nuŋ yam nuŋ keir akuyöbö ñɨŋ yad aben. \p \v 27 “Nɨ yadöia, ‘Ragwo ha bla nuö ñɨŋa Bielsebul ölɨsö pön yad ablaŋö,’ röi aku, jɨ ñɨŋ nɨ yadɨŋ nugunöm: nöbö ñɨŋ keir bla Bielsebul ölɨsö aku pön ragwo ha akuyöbö yad abmɨdöiŋönö owa? Ñɨŋ keir yajöña, ‘Nöbö mö i mag aliö akuyöbö alɨb maga mɨdölö,’ cöña. \p \v 28 \x - \xo 12:28 \xt Apos 10:38; 1Jon 3:8\x*“Makwam nɨ God Inöma ölɨsö pön, ragwo ha piaku yad abmɨdɨl aku, pödpöd rɨmɨn God nuŋ nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb wop aku mödö hö mɨk, me rön, nɨ pölöiŋönö? \p \v 29 “Nöbö ölɨsö ödöriö i mɨdaŋ, ap nuŋ bla pɨba dueñɨm. Nuŋ mɨ aŋadö nag nɨg gö nɨgön, yoŋ duön ap nuŋ bla pöña. \p \v 30 \x - \xo 12:30 \xt Mak 9:40; Luk 9:50\x*“Nöbö mö nɨ pɨsaŋ mɨdöi bla, nöbö mö yölɨŋön nɨ pöl höña. Makwam nöbö mö nɨ yöi bla, nöbö mö nɨ höba rɨmɨdöi akuyöbö, rɨbɨx aböña. \v 31 \x - \xo 12:31 \xt Hib 6:4-6\x*Makwam, ñɨŋ nugw ri aböña. Nöbö mö bla ap kib mag gwogwo agap bɨlɨm rɨmɨjöñ aku, God nugwön röböxöna. Nöbö mö God mönö röd aböñ aku, algör God nugwön röböxöna. Makwam God Inöma mönö röd aböñ aku, God nugwön röböxen. \v 32 Nöbö Ha nuŋ aku nugwo mönö gwogwo yajöñ aku, God nugwön röböxöna. Jɨ Inöm Leia nugwo mönö gwogwo yajöñ aku, wopik aipam, mai piaku aipam, God nuŋ rɨbyöx nugu gör mɨdön röböxen. \s1 Mönö ñɨŋ keir yadöi akwör höuöiliö ñɨgö mönö diba yajöna \r (Luk 6:43-45) \p \v 33 \x - \xo 12:33 \xt Mat 7:16-20\x*“Ñɨŋ nɨ pödpöd rɨmɨn yadöi, ‘Bielsebul ölɨsö pön mabö wä aku rö,’ röi? Bɨ wä bla mag waiö yaxöna; bɨ gwogwo bla mag gwogwo yaxöna. Bɨ maga yaxön aku nugwön, bɨ aku bɨ waiö bɨ aku bɨ gwogwo, me cöña. \v 34 \x - \xo 12:34 \xt Mat 3:7; 15:18; Luk 3:7; 6:45\x*Ñɨŋ kas halöu ha mɨdön aliö yadmɨdöia. Ñɨŋ nöbö mö gwogwo makwam mɨ, pödpödiö mönö wä yajöñ? Nöbö mö mönö yadöi akuyöbö nugunɨŋ aku, höbwab rɨb madmag ñɨgö kwo pödiö mɨd aku nugunɨŋa. \v 35 Nöbö mö wä akuyöbö, höbwab rɨb madmag yuö ñɨŋ kwo ap wä mɨda nugwön ösös rɨ ri aböia; nöbö mö gwogwo akuyöbö, höbwab rɨb madmag ñɨŋ kwo ap gwogwo mɨda nugwön mag gwogwo röia. \v 36 Nugw ri aböña. Mai mönö diba yadɨb wop aku, God nöbö mö ñɨgö magalɨg, mönö amnör yadön, nöbö mö bli rɨ gwogwam rɨmä aku, pödpöd rɨmɨn aliö yadöiŋö, rön, ñɨgö yadyöxöna. \v 37 Makwam, ñɨŋ keir yajöñ mönö akwör God nugwön yadaŋ, kömö diöñɨŋönö ölɨŋ höb pöñɨŋö,” röŋa. \s1 Ap rölɨbä akuyöbö raŋ nugunɨŋö, rɨmä \r (Mak 8:11-12; Luk 11:29-32) \p \v 38 \x - \xo 12:38 \xt Mat 16:1; Luk 11:16; Jon 6:30\x*God lo mönö yad nölɨb nöbö bli nɨgön, Perisi nöbö bli nɨgön, hön Jisas nugwo yadmä, “Mönö yad nölɨb nöbö! Ap rölɨbä akuyöbö i raŋ, an nugunɨŋ aku, God nagö yad abmɨn hölaŋö cɨnɨŋö,” rɨmä. \p \v 39 \x - \xo 12:39 \xt Mat 16:4; Mak 8:12\x*Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas yadöŋa, “Ñɨŋ nöbö mö ap kib mag gwogwo akwör rön, God mönö yadöŋ aku nugwölöi. Ap rölɨbä akuyöbö i raŋ nuguŋö, röi aku, jɨ ñɨgö ap i rɨmön nugweñ. God mönö yadɨb nöbö Jona nugwo röŋ mag akwör nɨ kwo algör raŋ nugwöña. \v 40 \x - \xo 12:40 \xt Jona 1:17\x*Maduar ör dölöm dib aku Jona nugwo pɨ alɨg höxnaŋ röbmɨn, höbwab yuö kwo wop mös paŋ mɨdön höuöil höŋa. Mag akuyöbö, nɨ Nöbö Ha nuŋwa, algör wop mös paŋ mögörɨb mibɨl piaku mɨdön höuöil höna. \v 41 \x - \xo 12:41 \xt Jona 3:5\x*Maduar Jona duön, taun dib Ninepa nöbö mö ñɨgö yadmɨn, ap kib mag gwogwo rim akuyöbö yadkap röböxön, God nugw pɨmä. Jona hör nöbö aku yadmɨn nugumä; ñɨŋ weik mɨd Nöbö Dib kɨ mönö yad aku pölöi. Makwam, mai mönö diba yadɨb wop aku, Ninepa nöbö ñɨŋ öbɨlön ñɨgö mönö diba yadɨŋ, ñɨŋ mönö diba yöxöña. \p \v 42 \x - \xo 12:42 \xt 1Kiŋ 10:1-10\x*“Kwin dib, mögörɨb Siba yöbö aku, maduar röŋ mag akuyöbö nugwöia. Mögörɨb nuŋwa pad piaku mö aku, jɨ Juda kiŋ dib Solomon rɨb wä yöx nugw ri abɨb nöbö aku mönö nuguba höŋa. Solomon hör nöbö aku, jɨ nuŋ aliö alöŋa; jɨ pödpöd rɨmɨn Nöbö Dib weik mɨd kɨ mönö yad aku nugwölöi? Mai mönö diba yadɨb wop aku, Siba kwin öbɨlön ñɨgö mönö diba yadaŋ, ñɨŋ mönö diba yöxöña. \s1 Ragwo ha bla yöra höuöil höb maga rö, röŋa \r (Luk 11:24-26) \p \v 43 “Kɨjaki yam nuŋwa ragwo ha bla hö nöbö mö yuö wöl mɨdön, mai röpɨn duön, nöbö mö bli yuö wöinö, rön, nugw yön wöhö nugwön, \v 44 höbkal hön nugwaŋ, nöbö höd röböx diön aku mögedö wä mɨda mɨjöna. \v 45 \x - \xo 12:45 \xt 2Pit 2:20\x*Nuŋ nugwön, ragwo ha gwogwo nuŋ röxgɨb yöi wöhö, mɨ ragwo ha gwogwo ödöriö, akuyöbö mɨj sö yölɨŋön pön hön, nöbö aku yuö nuŋ kwo wöliöña. Akuyöbö alaŋ, höd mɨd gwogwo röxg mɨdöŋ mag akuyöbö yöi; mai mɨdɨb nuŋwa mɨ ödöriö gwogwo cöna. Ñɨŋ nöbö mö wopik mɨdöia ñɨŋ ap kib mag gwogwo höd rɨ mɨdmɨdöi akuyöbö yöi, mai mɨ ap kib mag gwogwo ödöriö rɨmɨjöñɨŋö,” röŋa. \s1 Yönɨm Jisas pɨgnɨŋ nuöm nöbö mɨdöi? \r (Mak 3:31-35; Luk 8:19-21) \p \v 46 Jisas nöbö mö akuyöbö ñɨgö mönö yadmɨn nugugɨrön, pɨgnɨŋ nuöm nöbö nuŋ bla rɨŋadö bö hön yadmä, “An Jisas nugwo mönö yadɨba hölɨŋö,” rɨmä. \v 47 Aliö rɨmɨdmɨn, nöbö i ram möl yuadö wöluön Jisas yadöŋa, “Nam pɨgnaŋ nöbö rɨgɨr hö mönö yadɨba rɨŋö bö mɨdöiŋö,” röŋa. \p \v 48 Aliö rɨmɨn, Jisas paiŋö yadöŋa, “Mam na, haul nöbö na yönɨmɨm?” röŋa. \v 49 Jisas aliö rön, iŋpɨlö mɨlkap abön nöbö nuŋ pia yabuön yadöŋa, “Mam na, haul nöbö na mɨdöi mɨk! \v 50 \x - \xo 12:50 \xt Rom 8:29\x*Nöbö mö, Acö na adöx yöd röul adö kau sö mɨd aku, mönö yad akuyöbö nugwön rɨg yad mag akwör röi nöbö mö akuyöbö, haul nöbö na, mölöu na, mam nöbö na mɨdöiŋö,” röŋa. \c 13 \s1 Jisas, God Mönö aku nugw ri abɨŋ, me rön, mönö höd röxön yadöŋa \r (Mak 4:1-9; Luk 8:4-8) \p \v 1 Wop paŋyöbö akwör, Jisas rama röböxön du Ban Yuö Galili pö yöra römɨdɨm, \v 2-3 \x - \xo 13:2-3 \xt Luk 5:1-3\x*nöbö mö mɨga hön nugwo wob yuö nɨgmä. Akuyöbö almɨdmɨn nugwön nuŋ du röbö alebö rola römɨdön, duön röbö mibɨl yörkwo mɨdmɨn nugugɨrön, nöbö mö röbö halaia yöraku öbɨl gɨ mɨdmä. \fig Nöbö i wita wölaŋ, me rön, wit maga aku pön du möriwö rɨb bla abmɨjöna.|alt="sower" src="UBSB-05a.tif" size="col" ref="13:2-3" \fig* \p Jisas nöbö mö akuyöbö ñɨgö mönö höd röxön mönö mɨga akwör yad nölöŋa. Yad nöl gɨr yadöŋa, “Nöbö i wita wölaŋ, me rön, wit maga aku pön du möriwö rɨb bla abmɨjöna. \v 4 Wit maga pɨ abaŋ, bli ödöi rol yöra pɨnaŋ, yöur bla hön nɨmöña. \v 5 Bli rɨg rol mögö ulul mɨjön yöra pɨnön, rɨmgör mogw bɨrön \v 6 jɨ jöjö yuö bö duen aku, naiö nɨgaŋ wöröxöna. \v 7 Bli nag kaigap mibɨl piaku pɨnön wöiöna, jɨ nag aku höu wobön pal nɨmaŋ, wöröxöna. \v 8 Jɨ bli mögö wä rol yöra pɨnön, wöl ri abaŋ, maga magöri maga cöna. Bli padokwo padök mös mös höuöiliö hö wölu amñaxɨb sö (100) yaxöna; bli padokwo padök mös höuöiliö hö du adokwebö ragpɨd kwo (60) yaxöna; bli padokwo paŋyöbö i höuöiliö hö wölu mɨj sö (30) yaxöna. \v 9 Ñɨŋ nöbö mö rɨmɨj möla mɨjön bla, mönö yadmɨdɨl kɨ rɨmɨj pal nugw ri abne,” röŋa. \s1 Jisas pödpöd rɨmɨn mönö höd röxön yadmɨd? \r (Mak 4:10-12; Luk 8:9-10) \p \v 10 Jisas aliö rɨmɨn, nöbö nuŋ bla hön, nugwo yad nugwön yadmä, “Nöbö mö akuyöbö ñɨgö pödpöd rɨmɨn mönö höd röxön aliö rɨlaŋö?” rɨmä. \p \v 11 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “God nöbö mö nuŋwa pön nugwidɨx mɨdɨb mönö umad gɨ mɨdmɨd aku, ñɨgö rɨba nölaŋ nugwöña, jɨ nöbö mö piaku nugweñ. \v 12 \x - \xo 13:12 \xt Mat 25:29; Mak 4:25; Luk 8:18; 19:26\x*Nöbö mö mönö na nugwön nugw pöi akuyöbö, mönö bli kwo nugwön, ila nugw ri aböña; jɨ nöbö mö mönö na nugwön nugw pölöi akuyöbö, mönö ulmɨdö nugwöi aku aŋadö yöm cöna. \v 13 Ñɨgö mönö höd röxön yadɨl aku, ñɨŋ mämäg aipam rɨmɨj aipam mɨd aku, jɨ rɨg yada maku, me rön, nugwölöi. \p \v 14 \x - \xo 13:14-15 \xt Ais 6:9-10; Jon 12:40; Apos 28:26-27\x*“Alöi aku, God mönö yadɨb nöbö Aisaia höd cönɨŋö, rön, rɨg kai kɨtöŋ mönö mag akwör röia. Mönö mag aku kai kɨtön yadöŋa, \q1 ‘Mönö nugwöñ aku, \q2 jɨ mönö rɨg yada aliö, me rön, röx nugwön ila nugweñ. \q1 Mämäg nugwöñ aku, \q2 jɨ ap i nugweñ. \q1 \v 15 Nöbö mö kɨyöbö mönö na yadmɨdɨl aku ñɨŋ ipɨtmɨn nugwölöi. \q1 God Mönö nugwɨŋ, anɨŋ raŋ, \q2 nöbö mö nuŋwa mɨdɨbä maga rö, rön, \q2 rɨmɨj möla pidɨxön, mämäga ipax gɨ mɨdöiŋö,’ röŋa. \p \v 16-17 \x - \xo 13:16-17 \xt Luk 10:23-24\x*“Makwam, ñɨŋ nugwölöi; jɨ God ñɨgö rɨb wä nölmɨn nugwöi aku wahax pöña. Nɨ ñɨgö mi yadmɨdla, God mönö yadɨb nöbö bla aipam, God Mönö yadmɨd mag akwör nugwön rɨmɨdöi nöbö mö bla aipam, nöbö mö mɨga Mesaia nugunɨŋö, rɨmɨdmä aku, jɨ mämäga ñɨŋa nɨ nugwölim, mönö na yöxölim. Makwam weik ñɨŋ nɨ mämäga nugwön, audiöx nugumɨdöi aku wahax pöña. \s1 Nöbö wit maga aböŋ haiwo uröŋ aku, Jisas nuŋ mönö ila yad nölöŋa \r (Mak 4:13-20; Luk 8:11-15) \p \v 18 “Makwam mönö höd röxön yadɨl aku, nöbö wit maga pön du möriwö aböŋ haiwo aku, ila yadmön nugune,” röŋa. \p \v 19 “Wit maga bli ödöia pɨnaŋ, yöur bla hön nɨmöñɨŋö, rɨl aku, nöbö mö akuyöbö, God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb mönö wä aku nugwöñ aku, jɨ il aku nugweña nugwön Nöbö Gwogwo nuŋ raŋ aŋadö uplöböñɨŋö, rön, yadmɨdla. \p \v 20-21 “Makwam maga bli rɨg rol mögö ulul mɨjön yöra pɨnön, rɨmgör mogw bɨrön, jɨ jöjö yuö bö du ölɨsö pɨlen aku, naiö nɨgaŋ wöröxönɨŋö, rɨl aku, nöbö mö bla mönö na yöudöŋdöŋ nugwöñ wop aku, wahax pöña, jɨ wopik ör nöbö mö bli hön, nöbö mö mönö na nugwöñ akuyöbö rɨb gwogwo yöxön, kwolmal röxg mɨdön, ñɨgö rɨ gwogwam cöña nugwön nöbö mö mönö na höd pim piaku, wopik mönö na aku uplöbön, rɨb ada bli yöx nugwöñɨŋö, rön, yadmɨdla. \v 22 \x - \xo 13:22 \xt Luk 12:16-21; 1Tim 6:9-10,17\x*Mag bli nag kaigap mibɨl piaku pɨñönɨŋö, rɨl aku, nöbö mö akuyöbö mönö na aku nugwöñ aku, jɨ möriwö kul, ram, hön, yu senap, köme ulnöu löpöi ap bla akwör rɨbyöx nugwön, God mönö wä aku röböxöña nugwön ap nɨmɨb bli yaxenɨŋö, rön, yadmɨdla. \v 23 Makwam maga bli mögö wä rol yöra pɨnön, wöl ri abön, mag mɨga yaxönɨŋö, rɨl aku, nöbö mö bla mönö na aku nugw pön, mɨ ödöriö pɨ cɨcɨ nɨgön, bli rɨ ri abmɨjöña, bli mɨ ödöriö rɨ ri abmɨjöña, bli rɨ ri abön mag keiryöbö ödöriö rɨmɨjöñɨŋö, rön, yadmɨdlö,” röŋa. \s1 Nöbö mö mag gwogwo röi bla God nöbö mö nuŋ bla pɨsaŋ paŋör mɨdöia \p \v 24 Jisas ñɨgö mönö wab i kwo mönö höd röxön yadöŋa, “God nöbö mö pön nugwidɨx mɨjön aku, haiwo urmɨdɨl mag kɨyöbö cöna. Nöbö dib i wit mag bla wölaŋ, me rön, rag du möriwö rɨb nuŋ bla aböna. \v 25 Jɨ pɨxmag yuö bö hölɨm diöñ mag aku, kwolmal nöbö i ap iñ gwogwo bli pön hön, mibɨla abön diöna. \v 26 Makwam, wit iñ wä aku wöiöna, jɨ ap iñ gwogwo aku aipam wöiöna. \v 27 Alaŋ, mabö rɨ nölɨb nöbö bla hön nöbö dib aku nugwo yajöña, ‘Nöbö dib! Ap iñ wä bla akwör pön du möriwö rɨb aku ablö aku ap iñ gwogwo bla pikai yöbö hön alɨg wölmɨd?’ cöña. \v 28 Nuŋ ñɨgö paiŋö yajöna, ‘Nöbö kwolmal nɨ i pön hö abö,’ cöna. Makwam ñɨŋ yajöña, ‘An duön ap iñ gwogwo wölmɨd piaku röd abnɨŋönö pöd cɨnɨŋ owa?’ cöña. Nöbö möriwö rɨb mɨnöbö aku paiŋö yadön yajöna, \v 29 ‘Ehöu! Wop kɨ, ap iñ gwogwo piaku pɨ mölöd abnö, rɨmön, duön ap iñ wä bli alɨg pɨ mölöd abɨb maga mɨda! \v 30 Röböx gɨŋ mösör wölaŋ. Makwam wölön mag yaxaŋ, röxɨb wop aku nöbö ap ödörɨb nɨ bla yajɨna, “Ap iñ gwogwo piaku pɨ rödön, rag du rogwa rogwa rɨ nɨgɨŋ, rɨna urɨŋ yön bɨcuaŋ; jɨ wit mag bla akwör pɨ mögum rön, rag du wit mag nɨgɨb yuadö möl na aku nɨgne,” cɨnö,’ cönɨŋö,” röŋa. \s1 Bɨ masted mag aku, Jisas mönö höd röxön yadöŋa \r (Mak 4:30-32; Luk 13:18-19) \p \v 31-32 Jisas ñɨgö mönö i piöŋö höd röxön yadöŋa, “Nöbö i bɨ masted mag ulmɨdö aku rag du möriwö rɨb nuŋ aku abmɨdaŋ, wöl dib röxön padö pɨlaŋ, yöur bla hön löx bla hörɨrör rin wiöña. Makwam mag akuyöbö, God nöbö mö pön, mögörɨb wä nuŋwa adöx yöd röul adö kau sö nugwidɨx mɨjön aku maku,” me röŋa. \s1 Is aku, Jisas mönö höd röxön yadöŋa \r (Luk 13:20-21) \p \v 33 Jisas mönö i piöŋö höd röxön yadöŋa, “Mö bla ap is röi aku, pɨ wit mag pia wi yöj diba möl bö abön alɨg pɨ höuöilmel rɨm, apa wöl dib röxa. Mag aliö akuyöbö, God nöbö mö pön, mögörɨb wä adöx yöd röul adö kau sö nugwidɨx mɨjön aku maku,” me röŋa. \s1 Jisas pöd rɨmɨn nöbö mö piaku mönö aliö höd röxön yadmɨd? \r (Mak 4:33-34) \p \v 34 Jisas nöbö mö akuyöbö ñɨgö mönö bli yad nöinöb rön wöxnö yadmɨdöl; mönö höd akwör röxön ñɨŋ yad nölmɨda. \v 35 \x - \xo 13:35 \xt Sam 78:2\x*Alöŋ aku, God mönö yadɨb nöbö i höd cönɨŋö, rön, rɨg kai kɨtöŋ mag akwör röŋa. Nuŋ mönö aku kai kɨtön yadöŋa, \q1 “Mögörɨb maduar ör rɨ nɨgöŋ wop aku ila nɨgön, \q2 mɨdɨp duön weik mɨdöl wop kɨ, mönö nugwölim aku, \q2 mönö höd röxɨb mönö akwör ñɨgö yad nöinö,” röŋa. \s1 Jisas wit mag mönö höd röxön yadöŋ aku, mönö ila yadöŋa \p \v 36 Jisas aliö rön, nöbö mö akuyöbö ñɨgö röböxön, ram möl yuadö dumɨn nugugɨrön, nöbö nuŋwa akuyöbö möl sö hön nugwo yadmä, “Ap iñ gwogwo möriwö yuö wölö, rön, mönö höd röxön yadlö aku, anɨŋ yadaŋ nuguŋö,” rɨmä. \p \v 37 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Nöbö ap iñ wä abö rɨl aku, nɨ Nöbö Ha nuŋwa. \v 38-39 Möriwö, me rɨl aku, mögörɨb mɨgrö kɨ magalɨg. Ap iñ wä, me rɨl aku, God pön nugwidɨx mɨjön nöbö mö akuyöbö. Nöbö ap iñ gwogwo pön hö abmɨn wölö, rɨl aku, nɨ nugumɨn ölɨsö wöl nöbö kɨjaki aku nuŋwör yadla. Ap iñ gwogwo wölö, rɨl aku, kɨjaki nöbö mö nuŋ akuyöbö ñɨŋ yadla. Makwam wit mag göj ub wop, me rɨl aku, mögörɨb mɨgrö kɨ hölögɨpɨb wop aku yadla. Nöbö ödör rag höb, me rɨl aku, ejol akuyöbö yadla. \v 40 \x - \xo 13:40 \xt Jon 15:6\x*Ap amnör wöl bla rödön, rag du rɨn yön mɨd möl bö aböñɨŋö, rɨl aku, mögörɨb mɨgrö kɨ hölögɨpön wop aku maku, me rɨla. \v 41 \x - \xo 13:41 \xt Mat 24:31; 25:31; Mak 13:27\x*Nöbö Ha nuŋwa ejol nuŋ akuyöbö ñɨgö yad abaŋ, hön, nöbö mö ap kib mag gwogwo röi bla aipam, nöbö mö nöbö mö bli ñɨgö yadmɨdɨm, ñɨŋ ap kib mag gwogwo röi bla aipam, ejol ñɨŋ hön ñɨgö pön, \v 42 \x - \xo 13:42 \xt Mat 8:12\x*rɨn hör yönmɨd möl bö abɨŋ, ölɨŋ pɨlaŋ nugugɨrön, ajmaga öbɨx gɨg yuön imöñɨŋö, rön, yadla. \v 43 \x - \xo 13:43 \xt Dan 12:3\x*Wop aku, Acö ñɨŋa nöbö mö pön adöx yöd röul adö kau sö nugwidɨx mɨjön akuyöbö, ñɨŋ naiö mila röxg ab gɨ mɨjöña. Ñɨŋ nöbö mö rɨmɨj möla mɨjön bla, mönö yadmɨdɨl kɨ rɨmɨj pal nugw ri aböña. \s1 Rɨg mag bɨyöja umadim aku, Jisas mönö höd röxön yadöŋa \p \v 44 “Makwam God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb aku, haiwo aliö kɨyöbö mɨda. Nöbö i duön nugwöna, rɨg mag bɨyöja maduar ör umadim i möriwö yuö mɨjöna. Nuŋ nugwön, ap bli nɨgön nugumab ri abön, rama diöna. Duön, ñɨñɨ diba nɨgön, ap nuŋ bla magalɨg sɨm rön, rɨg pön, rag duön, möriwö aku wobön, du rɨg mag bɨyöj aku pöna. \s1 Köme wödö mag mɨj ulmɨdö ‘pöl’ wä wä aku, Jisas mönö höd röxön yadöŋa \p \v 45-46 “Makwam God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb aku, haiwo aliö kɨyöbö mɨda. Nöbö sɨm rɨb akuyöbö köme wödö mag mɨj ulmɨdö ‘pöl’ aku hölu nugw yönön, köme wödö mag wä mɨdöi nugwön, rama duön, ap ñɨŋ bla magalɨg sɨm rön, rɨg pön, rag du köme wödö mag wä aku woböna. \s1 Uben aku, Jisas mönö höd röxön yadöŋa \p \v 47 “God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb aku, haiwo aliö kɨyöbö mɨda. Nöbö mö bli ubena rag duön, röbö yuö abɨŋ, dölöm mɨg mɨŋa hön möla wölöia. \v 48 Akuyöbö alɨŋ, ubena pön pɨxɨp rɨb ki kwo duön, dölöm wä bla hölu pɨ dölöm nɨgɨb wi yöj möla nɨgön, dölöm gwogwo bla pɨ aböia. \v 49 Mögörɨb mɨgrö kɨ hölögɨpön wop aku mag akuyöbö aliö aiöna. God ejol nuŋ bla hön, nöbö mö God Mönö rɨg yad akwör cöñ bla pɨ hör nɨgön, nöbö mö God Mönö rɨg yad akwör rölöi bla pɨ hör nɨgön, \v 50 \x - \xo 13:50 \xt Mat 13:42; Luk 13:28\x*pön du rɨn nöi yönmɨd möl bö aböña. Abɨŋ ölɨŋ pɨlaŋ, ajmag ñɨŋa öbɨx gɨg yuön, im gɨr mɨjöñɨŋö,” röŋa. \p \v 51 Jisas aliö rön yadöŋa, “Nɨ mönö yadɨl bla nugwöiŋönö ö?” röŋa. \p Aliö rɨmɨn, nöbö nuŋ bla yadmä, “Yöwö, nugwölɨŋö,” rɨmä. \p \v 52 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Ñɨŋ höd God lo mönö akwör yad mɨdmɨdöi aku, jɨ wopik ñɨŋ God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb mönö wä yadɨl aku nugwöiŋönö. Aliö nugwön ñɨŋ wopik nöbö mö piaku yad nöiöñ aku, ñɨŋ God Mönö wä hödyöbö aku aipam, God Mönö wä yoŋyöbö aku aipam yad nöiöñɨŋö,” röŋa. \s1 Nasaret nöbö mö Jisas nugw pölim \r (Mak 6:1-6; Luk 4:16-30) \p \v 53-54 \x - \xo 13:53-54 \xt Jon 7:15\x*Makwam Jisas nuŋ mönö höd röxön mönö yadöŋ aku yad pörön, taun nuŋwa Nasaret duön, Juda mögum rɨb ram möl yuadö duön, nöbö mö akuyöbö ñɨgö yad nölɨm, ñɨŋ nugwön aiö waiö rɨmä. Ñɨŋ piöŋö yadmä, ‘Nöbö kɨ nuŋ pödpödiö rɨb ölɨsö yöx nugwön ap rölɨbä akuyöbö aliö rɨmɨdö?’ rɨmä. Mai piöŋö yadmä, \v 55-56 \x - \xo 13:55-56 \xt Jon 6:42\x*“Nöbö kɨ nuö nuöm, pɨgnɨŋ nölöunɨŋ nöbö nuŋ bla, an pɨsaŋ mɨdöi aku, jɨ nuŋ pödpödiö nöbö dib röxg mɨdön, mönö hör yadön, ap rölɨbä aliö mag cɨmal akuyöbö rɨmɨd? Nuö nuŋwa nöbö kapeda; nuöm Maria; pɨgnɨŋ nöbö nuŋ bla Jems aku, Josep aku, Saimon aku, Judas aku. Makwaim nuŋ pödpödiö hön aliö almɨdö?” rɨmä. \v 57 \x - \xo 13:57 \xt Jon 4:44\x*Aliö rön, ñɨŋ Jisas nugwo rɨb gwogwo yöxön, nuŋ yadöŋ mönö aku yöxölim. \p Makwam Jisas ñɨgö yadöŋa, “God mönö yadɨb nöbö bla mögörɨb pad piaku duön yadmɨn, mi yadöiŋö, rön, nugwöña; jɨ mögörɨb ñɨŋ keira yadmɨn, inakmönö hörmɨdöiŋö, rön, mönö ñɨŋa yöxeñɨŋö,” röŋa. \v 58 Mönö yadöŋ aku nugwölim makwam, mögörɨb aku ap rölɨbä akuyöbö mɨga rölöŋ. \c 14 \s1 Herod yadmɨn, Röbö Pal Nölɨb Nöbö Jon göliöda römaxdörmä \r (Mak 6:14-29; Luk 3:19-20; 9:7-9) \p \v 1 Makwam gapman nöbö dib Herod mögörɨb Galili nugwidɨx mɨdmɨd aku, Jisas nuŋ agö magɨm röŋ mönö aku nugwön, \v 2 du mabö rɨ nölɨb nöbö nuŋ bli ñɨgö yadöŋa, “Nöbö Jisas ap rölɨbä akuyöbö rɨmɨd aku, nuŋ nöbö hör yöi; nuŋ röbö pal nölɨb nöbö Jon akwör. Nugwo pɨl pal nɨgɨm aku, jɨ höbkal öbɨlön hö mɨd aku, mag cɨmal rölɨbä aliö piaku rɨmɨdö,” röŋa. \p \v 3-5 \x - \xo 14:3-5 \xt Lep 18:16; 20:21; Mat 21:26; Luk 3:19-20\x*Makwam Herod nuŋ Jon nugwo nag nɨgön, pɨl pal nɨgöŋ mönö il aku aliö mɨda. Herod nuŋ pɨgnɨŋ Pilip mönɨŋ Herodias pön dumɨn, Jon Herod nugwo yadöŋa, “Naŋ akuyöbö ailö aku, mag wä i röiö. Nöbö i pɨgnɨŋ nuŋwa kömö mɨdaŋ nobɨlnɨŋ nuŋwa penɨŋö,” röŋa. Jon aliö rɨmɨn, Herodias nuŋ Herod mönö aku yadöŋa nugwön Herod Jon nugwo pön du nag nɨgön, pɨl pal nɨgɨnö, rön rɨbyöx nugwöŋ aku, jɨ nöbö mö bla, Jon nugwo God mönö yadɨb nöbö an, me rɨmä aku nugwön ipöxön nɨg duöŋa. \p \v 6 Makwam mai Herod nuöma nugwo yöx pön höŋ wop akwör, nöbö mö mɨg mɨŋa hö mögum rön, ap mag ur nɨmɨba rɨmä. Wop aku, Herodias halöu nuŋ aku hön mibɨl yöra höx wödmɨn, Herod nugumɨn, mɨ wä röŋa. \v 7 Almɨn, nuŋ halöu aku nugwo mönö yadön yadöŋa, “Nɨ mönö mi yadön döŋö nagö yadmɨdla, nagö ap i yad nugumɨjɨnö aku, amnör pɨ nöinö,” röŋa. \v 8 Aliö rɨmɨn, halöu aku, nuöma rɨg yadöŋ akuyöbö nugwön yadöŋa, “Röbö pal nölɨb nöbö Jon yöcmac maga aku, kwosö möl bö nɨgön, rag hö nölö,” röŋa. \p \v 9-10 Aliö rɨmɨn, Herod nugumɨn lɨb pɨlöŋa, jɨ nöbö mö bla nugugu mɨdɨm nugugɨrön, halöu aku nugwo wöxnö mönö mi yad nɨgön yadöŋa, “Naŋ ap i yad nugumɨjɨnö aku, amnör pɨ nöinö,” röŋ aku nugwön, nöbö bli yad abmɨn, du Jon naga mɨdöŋ yöra duön, göliöd nuŋwa römaxdörön, \v 11 yöcmac maga pɨ kwosö möl bö nɨgön, rag hö halöua nölmä. Nölmɨn, nuŋ piöŋö rag duön nuöm nuŋwa nölöŋa. \p \v 12 Makwam Jon nöbö nuŋ bla hön, nöbäpö högia rag du hogw pɨlön, du Jisas nugwo yad nölmä. \s1 Jisas nöbö akuyöbö paip tausan ap mag rɨm nɨmɨmä \r (Mak 6:30-44; Luk 9:10-17; Jon 6:1-14) \p \v 13 Jisas mönö aku nugwön, du mögörɨb hör möl i mɨjɨnö, rön, röbö alebö pön, mögörɨb aku röböxön duöŋa. Dumɨn nöbö mö piaku, Jisas dumɨd yöra mai duŋö, rön, mögörɨb ñɨŋ bla röböxön, il ila duön, Jisas duba rɨmɨdöŋ piaku dumä. \v 14 Jisas nuŋ piöŋö mögörɨb möl aku höröpɨnön, röbö alebö röböxön, rɨb yöra hön nugumɨn, nöbö mö mɨg mɨŋa mɨdmä. Ñɨgö nugumɨn, lɨb pɨlɨm, nöbö mö ap röŋ akuyöbö rɨmɨn, kömö nɨgöŋa. \p \v 15 Makwam pɨgöŋ mag aku, nöbö nuŋ bla Jisas mɨdöŋ yöra hön, nugwo yadmä, “Womiöx pɨxmag gurɨba rɨmɨda. Ap mag nɨmɨb wopa maduö padɨxa. Ki mögörɨb kɨ. Nöbö mö mɨg kɨyöbö yadaŋ, ram mibɨl pi bɨlɨk duön, ap maga ñɨŋ bli wob nɨmɨŋ,” me rɨmä. \v 16 Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Ehöu, ñɨŋ dueñ. Ñɨgö keir ñɨŋ ap mag cɨne,” röŋa. \v 17 Aliö rɨmɨn, yadmä, “An ap mag mɨga mɨdöl. Hör bred mag akuyöbö mömɨd sö dölöm mös mɨdö,” rɨmä.\fig “Hör bred mag akuyöbö mömɨd sö dölöm mös mɨdö,” rɨmä.|alt="5-loaves & 2 fish" src="HK00155B.TIF" size="col" ref="14:17" \fig* \p \v 18 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Ap piaku pɨrag hö nɨ nöi,” röŋa. \v 19 \x - \xo 14:19 \xt Mat 15:35-39; Mak 8:6-10\x*Aliö rɨmɨn, nöbö mö akuyöbö ñɨgö yadmɨn, ap panö rol bla römɨdmɨn nugugɨrön, bred pɨda aku pön, dölöm hogwa aku pön, laxiö pisö nugwön, God nugwo ri abö rön, bred aku pɨ gɨlɨxön, nöbö nuŋ bla nölɨm nugugɨrön, ñɨŋ pɨ gɨrön, nöbö mö akuyöbö nuöm nɨg nölmä. Dölöm aku algör rɨmä. \v 20 Al gör nuöm nɨg nölmɨn, nɨmmɨdɨm, nɨmmɨdɨm, wöta bɨrɨm, nɨm pörɨb maga mɨdölöŋ. Rɨb rɨb röböxim blaku, Jisas nöbö nuŋ bla yogw akuyöbö möl sö piöxmɨn, aŋadö aja wölöŋa. \v 21 Nöbö mö ap nɨmim piaku, mö bla wöhö, halöu ha ulul bla wöhö, nöbö akwör paip tausan aliö duöŋa. \s1 Jisas röbö panö rola röbɨp duöŋa \r (Mak 6:45-52; Jon 6:15-21) \p \v 22 Jisas, nöbö nuŋ bla ñɨŋ röbö ir kwo duŋ, me rön, yadɨm ñɨŋ röbö alebö pön dumɨdmɨn nugwön nuŋ nöbö mö akuyöbö ñɨgö yad abön, \v 23 \x - \xo 14:23 \xt Luk 6:12; 9:28\x*nuŋ keir God höjöpalɨba önöŋ pɨd i duöŋa. Mɨdɨm, mögörɨba höxi gurmɨdöŋ aku nuŋ paŋyöbö mɨdö akwör nuŋ öñör pɨd sö mɨdöŋa. \v 24 Makwam nöbö nuŋ bla röbö alebö pön röbö yuö mibɨl kwo dum nugugɨrön, hödal diba hön, röbö alebö aku mɨñ pɨ höuöilbä maga röŋa. \v 25 Mag aku rama yöudöŋdöŋ ör löuba rɨmɨdöŋ makwam, Jisas röbö panö rola röbɨp hön, nöbö nuŋ bla mɨdim yöra hömɨdöŋa. \v 26 \x - \xo 14:26 \xt Luk 24:37\x*Ñɨŋ nugwön, “Aku nöbäpö höjöl i hömɨdö!” rön, ölölö rɨmɨn ipöxön, aiö diba rön gɨlö rɨmä. \p \v 27 Jisas piöŋö ñɨgö yadöŋa, “Ipöxmɨjeñ! Nör hömɨdlö!” röŋa. \p \v 28 Aliö rɨmɨn, Pita yadöŋa, “Nöbö Dib! Nagör hömɨjɨnö aku, nɨ aipam yadaŋ, röbö panö rol aku röbɨp inöm,” röŋa. \p \v 29-30 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Makwam, hane!” röŋa. \p Aliö rɨmɨn, Pita röbö alebö aku röböxön, röbö panö rola röbɨp Jisas mɨdöŋ yöra dumɨd dumɨd mibɨl yöra wön nugumɨn, hödal öñöña hömɨn, röbö göuja sö sö rɨm hömɨdöŋa. Almɨdöŋ aku nuŋ ipöxön, röbö yuadö pɨn du gɨrön, wö diba rön yadöŋa, “Nöbö Dib! Nagö nɨ yadkap pö!” röŋa. \fig Pita ipöxön, röbö yuadö pɨn du gɨrön, wö diba rön yadöŋa, “Nöbö Dib! Nagö nɨ yadkap pö!” röŋa.|alt="Jesus reaching out to Peter" src="cn01722B.tif" size="col" ref="14:29-30" \fig* \p \v 31 \x - \xo 14:31 \xt Mat 8:26; Mak 4:39\x*Aliö rɨmɨn, Jisas rɨmgör nugwo pɨ cɨcɨ nɨgön yadöŋa, “Nugw pɨb mag nagö aku mɨ met wa. Pödpöd rɨmɨn rɨb mös yöxlö?” röŋa. \p \v 32 Aliö rön, Jisas Pita pɨsaŋ röbö alebö möla dum nugugɨrön, hödal diba hömɨdöŋ aku ödör pöŋa. \v 33 Almɨn nugwön, nöbö nuŋ röbö alebö möl bö römɨd gɨ mɨdim bla, Jisas ib nuŋwa yadmɨn bɨl sö dumɨn nugugɨrön yadmä, “Mɨ! Naŋ God Ha nuŋ ödöriö!” me rɨmä. \s1 Genesaret nöbö mö ap röŋ bla Jisas rɨmɨn, kömö nɨgöŋa \r (Mak 6:53-56) \p \v 34 Makwam ñɨŋ röbö bana möxön, mögörɨb Genesaret pö ir kwo wölumä. \v 35 Uröpɨnɨm, nöbö mö mɨdmɨdöi akuyöbö Jisas nugwo nugwön, Jisas nuŋwör hö rön, nöbö mö mögörɨb il piakuyöbö magalɨg wö rɨmɨn, nöbö mö ap röŋ bla magalɨg pön hömä. \v 36 \x - \xo 14:36 \xt Mat 9:20-21\x*Pön höm, Jisas nugwo yad gögö rön yadmä, “Anɨŋ yöwö ran, nöbö mö ap rɨ kɨyöbö, wölɨj nagö pɨ nugwɨŋ, kömö nɨgaŋ,” me rɨmä. Aliö rɨmɨn, nuŋ yöwö rɨmɨn, nöbö mö wölɨj nuŋwa pɨ nugwim bla ñɨgö magalɨg kömö nɨgmɨn wä röŋa. \c 15 \s1 Nöhönɨŋ apɨnɨŋ nöbö rɨmɨdöi mag akuyöbö, Perisi ada algör rɨmɨdöia \r (Mak 7:1-13) \p \v 1 Makwam wop aku, Perisi nöbö bli, lo mönö yad nölɨb nöbö bli, Jerusalem yöbö hön Jisas nugwo yadmä, \v 2 “Nöbö naŋ kɨyöbö, pödpöd rɨmɨn nöso auso hacörö wacörö nöbö mönö öim aku röböxön, imag ñɨŋa röbö äbäd abön rölöi, hör ör ap pɨ nɨmöi?” rɨmä. \v 3 Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas paiŋö yadöŋa, “Ñɨŋ pödpöd rɨmɨn God Mönö nuŋ aku röböxön, nöso auso hacörö wacörö nöbö rɨg rim mag akwör rɨmɨdöi? \v 4 \x - \xo 15:4 \xt Eks 20:12; 21:17; Diut 5:16\x*God nuŋ yadöŋa, ‘Nuö nuöm ñɨgö pɨ ösös rɨ ri abne,’ röŋa. God mönö i yadön yadöŋa, ‘Nöbö i nuö nuöm hogwa mönö gwogwo bli yajön aku, ñɨŋ nöbö aku nugwo pɨl pal nɨgɨŋ,’ me röŋa. \v 5-7 Makwam ñɨŋ mönö aku ödöriar yad nölölöi. Nöbö i, acö mam yöŋö röböxnö, cön aku, ñɨgö yajöna, ‘Acö mam yöŋö, nɨ ap wä bli ñɨŋ nöbö hogwa nöilöxa, jɨ rɨg ñɨŋ nöbö hogwa nölɨb rɨg aku, wopik nɨ God nugwo nöinö, rɨla, nugwön rɨg ñɨŋ nöbö hogwa nölɨb i mɨdölö,’ cöna. Almɨn, ñɨŋ nugwön yadöia, ‘Ñɨŋ akuyöbö alöi aku, mönö mɨdölö,’ röia. Aliö röi aku, ‘God Mönö yadmɨdölɨŋö,’ röi aku, jɨ ñɨŋ inakmönö höröia; ñɨŋ keir rɨg yadöi mag akwör rölöi. Ñɨŋ mönö aliö akuyöbö nöbö mö piaku ñɨgö yad nölöi aku, God mönö yadɨb nöbö Aisaia nuŋ nöbö ñɨgö röxgɨb aku algör rɨbyöx nugwön, mönö mɨ ödöriö i kai kɨtöŋa. Mönö aku kai kɨtön yadöŋa, \q1 \v 8-9 \x - \xo 15:8-9 \xt Ais 29:13\x*‘Nöbö mö kɨyöbö inakmönö hörön yadöia, \q2 “God Nöbö Dib an,” me röi aku, \q1 jɨ hör mönö akwör yadöia; \q2 nɨ madmag nɨgölöi. \q1 Nɨ höjöpalön, \q2 hör mönö akwör yadöia. \q1 God Mönö nöbö mö akuyöbö ñɨgö yad nölmɨdölɨŋö, röi aku, \q2 jɨ nöbö mögörɨb il kɨyöbö \q1 ñɨŋ keir yadmɨdöi mönö akwör \q2 pön yad nöl yönmɨdöiŋö!’ rö,” röŋa. \s1 Nöbö mö mag gwogwo röi bla \r (Mak 7:14-23) \p \v 10 Jisas aliö rön, nöbö mö mɨdim bla wö rɨm hömɨdmɨn yadöŋa, “Mönö yadmɨdɨl kɨ nugw ri aböña! \v 11 \x - \xo 15:11 \xt Mat 12:34\x*Nöbö mö piaku ap mag bla amnör nɨmɨŋ, höbwab ñɨgö bö pɨ duön pɨx pɨlöl; höbwab ñɨgö bö rɨb gwogwo yöxön mönö gwogwo yadöi akwör pɨx pɨlɨm alɨg mɨdöiŋö,” röŋa. \p \v 12 Makwam Jisas nöbö nuŋ bla hön Jisas nugwo yadmä, “Perisi nöbö bla mönö yadlö aku nugum, nagö ölɨsö wöl aku, nagö nugulaŋö?” rɨmä. \v 13 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Aku mönö mɨdöl. Acö na adöx yöd röul adö kau sö mɨd aku, ap iñ nuŋwa yuöl bla magalɨg il alɨg röd aböna. \v 14 \x - \xo 15:14 \xt Luk 6:39; Rom 2:19\x*Nöbö piaku ñɨŋ mämäg we. Nöbö mämäg we i, nöbö mämäg we i yölɨŋ pön diön aku, mösör ulöm möla pɨn bɨcöñɨŋö,” röŋa. \p \v 15 Jisas aliö rɨmɨdmɨn, Pita yadöŋa, “Mönö aku mönö höd röx yadlö il aku anɨŋ yad nölaŋ nuguŋö,” röŋa. \p \v 16-17 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Ñɨŋ nugwölöi aku, ñɨŋ kwo algör nugwölöiŋ ä? Nugwi! Ap agap bɨlɨm nɨmöi bla, God nugumɨn, mönö mɨdöl. Aku hör nɨmön, höb alɨg yax aböia. \v 18 Höbwab yuö ñɨŋ bö rɨb gwogwo yöxöi akwör rɨmɨn, pɨxa alɨg mɨdöia. \v 19 Rɨb ñɨŋa keir yöxön, rɨb gwogwo yöxöi rɨb mag aku, nöbö mö pɨl pal nɨgön, mö kib nöbö kib rön, ap bla kib pön, mönö diba yajöñ wop aku inakmönö hörön, nöbö mö bli ñɨŋ yad höimöuön, röia. \v 20 Alöi aku makwam, God nugumɨn pɨxa alɨg mɨdöia; makwam ap nɨmɨba, imaga röbö äbäd ri abölön, amɨn ap pɨ nɨmöi aku, God nugum pɨx pɨlölö,” röŋa. \s1 Kenan mö i Jisas mönö yadöŋ akuyöbö nugw pöŋa \r (Mak 7:24-30) \p \v 21 Jisas mögörɨb Genesaret aku röböxön, mögörɨb dib taun diba mös Taia Saidon mibɨl piaku duöŋa. \v 22 Duön mögörɨb Kenan piaku mɨdmɨn, mögörɨb piaku mö i hö Jisas nugwo yadöŋa, “Nöbö Dib, Depid Ha nuŋwa, nɨ ögwö yöxö! Halöu na aku ragwo ha wöl gɨ mɨdɨm, mɨd ri abölö,” röŋa. \p \v 23 Aliö rɨmɨn, Jisas paiŋö yadölöŋ. Jɨ nöbö nuŋ bla hön, Jisas nugwo ususör rön yadmä, “Mö kɨ anɨŋ mai hö gɨrön, mönö ua nɨgmɨda. Nugwo yad abɨŋ duaŋ!” me rɨmä. \p \v 24 \x - \xo 15:24 \xt Mat 10:6\x*Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “God nɨ yad abmɨn höm aku, Juda nöbö mö God nugwo röböxöi bla, ñɨgör pɨnö, rön, hömö,” röŋa. \v 25 Aliö rɨmɨn, Juda mö yöi aku hön, Jisas mɨdöŋ il yöra höxmax yuön yadöŋa, “Nöbö Dib, nɨ rɨ nölö!” röŋa. \p \v 26 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Ap maga halöu ha an nölɨb aku, pödpöd raŋ pɨ wöñö bla abnɨŋö?” röŋa. \p \v 27 Jisas aliö rɨmɨn, mö aku paiŋö yadöŋa, “Nöbö Dib, mi yadlö aku, jɨ nöbö dib bla ap nɨmɨŋ, rɨb rɨb bla äbäñ mo pɨnaŋ, wöñö bla aipam nɨmöñɨŋö,” röŋa. \p \v 28 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Mö mɨg, nɨ nugw pɨ gö nɨglö makwam, yad nugulö ap aku cɨnö,” röŋa. Aliö rɨmɨn nugugɨrön, ragwo ha wop mɨd akwör halöua röböxön röu dumɨn, nugwo kömö nɨgmɨn wä röŋa. \s1 Jisas nöbö mö mɨga rɨmɨn, kömö nɨgöŋa \p \v 29 Jisas höuöil Ban Yuö Galili rɨb pö ir kwo wöluön, höña pisö rɨp wölu pɨd sö römɨdöŋa. \v 30 Römɨd gɨ mɨdɨm nugugɨrön, nöbö mö mɨg mɨŋa, nöbö mö yödpɨlö gwogwo röŋ bla, mämäg we wölöŋ bla, iŋ wajmag kakabail um nɨgöŋ bla, albeña höuöilmɨn mönö pɨmɨdölim bla, ap agap apɨm röŋ bla magalɨg pön hön, Jisas mɨdöŋ yödpɨlö il yöra nɨgɨm nugugɨrön, ñɨgö rɨmɨn kömö nɨgöŋa. \v 31 \x - \xo 15:31 \xt Mak 7:37\x*Akuyöbö almɨn, nöbö mö piaku nugwön, aiö rön yadmä, “An Isrel nöbö mö God an aku mɨ God wä mɨdöm. Nöbö mö albeñ höbkalöŋ bla rɨmɨn, mönö pöia; nöbö mö iŋ wajmag kakabail um nɨgöŋ bla rɨmɨn, wä ra; nöbö mö yödpɨlö gwogwo röŋ bla rɨmɨn, yön ri abmɨdöia; nöbö mö mämäg we wölöŋ bla rɨmɨn, mämäg ix nugumɨdöiŋö,” rön, ib nuŋwa yadmɨn bɨl sö duöŋa. \s1 Jisas nöbö akuyöbö po tausan ap mag rɨm nɨmɨmä \r (Mak 8:1-10) \p \v 32 \x - \xo 15:32 \xt Mat 14:14\x*Jisas nöbö nuŋwa akuyöbö möl sö ñɨgö wö rɨ yadɨm, hömɨdmɨn, yadöŋa, “Nöbö mö pik nɨ ñɨgö ögwö yöxmɨdla. Wop mös paŋ nɨ pɨsaŋ mɨdöia, jɨ ñɨŋ ap mag mɨdöl. Ñɨgö hör yad abmön, duön ödöi um yöra mämäg mömöinö palaŋ, göur du pɨn bɨrɨb maga mɨdö,” röŋa. \p \v 33 Jisas aliö rɨmɨn, nöbö nuŋ bla yadmä, “Mögörɨb nöbö mö mɨga mɨdölöi mibɨl kɨyöbö, ap maga pikai yöbö hölu nugwön pön hön, nöbö mö mɨg kɨyöbö nölɨŋ nɨmöñɨŋö?” rɨmä. \v 34 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Bred mag ñɨŋa pödpödiö mɨd?” röŋa. \p Aliö rɨmɨn, yadmä, “Bred akuyöbö mɨj sö dölöm ulul bli alɨg mɨdö,” rɨmä. \v 35 Aliö rɨmɨn, Jisas nöbö mö akuyöbö ñɨgö yadmɨn, mɨgrö aku römɨdmä. \v 36 Ñɨŋ almɨdɨm nugugɨrön, nuŋ bred mag akuyöbö mɨj sö pön, dölöm ulul bla aipam pön, God nugwo ri ablaŋö, rön, pɨ gɨlɨxön, nöbö nuŋ bla nölmɨn, ñɨŋ piöŋö pön nuöm nɨgön nöbö mö nölmä. \v 37 Akuyöbö alön nuöm nɨg nölɨm, nɨmmɨdɨm, nɨmmɨdɨm, wöta bɨrɨm, nɨm pörɨb maga mɨdölöŋ. Rɨb rɨb röböxim blaku, Jisas nöbö nuŋ bla yogw akuyöbö mɨj sö pɨ piöxmɨn, aŋadö aja wölöŋa. \p \v 38 Nöbö mö ap nɨmim piaku, mö piaku yöi, halöu ha ulul bla yöi, nöbö akwör po tausan duöŋa. \p \v 39 Makwam aliö ap nɨmön, Jisas nöbö mö piaku ñɨgö yad abön, nuŋ röbö alebö pön, mögörɨb Magadan ir kwo duön, mögörɨb mibɨl piaku duöŋa. \c 16 \s1 Jisas nugwo yadmä, “Ap rölɨbä i raŋ nuguŋö,” rɨmä \r (Mak 8:11-13; Luk 12:54-56) \p \v 1 \x - \xo 16:1 \xt Mat 12:38; Luk 11:16\x*Perisi nöbö bli, Sadiusi nöbö bli, Jisas agamö rɨmɨdaŋ nugwön nugwo yad höimöunɨŋö, rön, hön nugwo yadmä, “Nagö nɨ Mesaia mɨdlö, rɨlö aku, ap rölɨbä i raŋ an nugwön, God adöx yöd röul adö kau sebö ölɨsö nuŋwa nölmɨn rɨmɨdlaŋö, rön nugunɨŋö,” rɨmä. \p \v 2 Yad nugumɨn, Jisas yadöŋa, “Naiö rödɨp duön, adöx yöd sö höbä höbä höraŋ nugugɨrön yajöña, ‘Ruö röx ri abönɨŋö,’ cöña. \v 3 Pɨxmag alɨg naiö wölɨba raŋ rön höbä höbä hörön mɨjöi wobön raŋ nugugɨrön yajöña, ‘Ruö pɨlɨba rɨmɨdö,’ cöña. Akuyöbö alön nugw ri abön röi aku, jɨ nɨ wopik ap agap apɨm rɨmɨdɨl kɨ, ñɨŋ nugwöi aku, jɨ ila nugwölöi. \v 4 \x - \xo 16:4 \xt Mat 12:39; Luk 11:29\x*Ñɨŋ nöbö mö weik mɨdöi bla, mɨd ri abölöi, God nugwo rɨbyöx nugwölöi. Ap rölɨbä akuyöbö i raŋ nuguŋö, rɨmɨdöi aku, nɨ ap i rɨmön nugweñ. Nöbö Jona rɨg röŋ mag akwör raŋ nugwöñɨŋö,” röŋa. Jisas aliö rön, ñɨgö röböxön möl i duöŋa. \s1 Is aku, Jisas mönö höd röxön yadöŋa \r (Mak 8:14-21) \p \v 5 Jisas nöbö nuŋ bla pɨsaŋ röbö alebö pön, röbö bana ir kwo wöluön nugumɨn, bred bla uplöb hön rag hölim. \v 6 \x - \xo 16:6 \xt Luk 12:1\x*Aliö nugwön Jisas nöbö nuŋ bla ñɨgö yadöŋa, “Perisi nöbö, Sadiusi nöbö, is ñɨŋ aku nugw ri abne,” röŋa. \v 7 Jisas aliö rɨmɨn nugwön, nöbö nuŋ bla ñɨŋ keir yad nugwob nugwob rön yadmä, “An bred ragölöl makwam, aliö yadmɨdö,” rɨmä. \p \v 8-9 \x - \xo 16:8-9 \xt Mat 14:17-21\x*Makwam Jisas ñɨŋ yadmɨdim aku nuŋ keir nugwön yadöŋa, “Ñɨŋ pödpöd rɨmɨn bred ragölölɨŋö, rön, nuö nuö yadmɨdöi? Ñɨgö nɨ nugw pɨ cɨcɨ nɨgölöi. Nöbö akuyöbö paip tausan mɨdim wop aku, bred mag akuyöbö mömɨd sö pön, pɨ gɨlɨx nölmön, nɨmön rɨb rɨb rɨböx rɨböxɨp rim akuyöbö yogw pödiö piöxim aja wölöŋ? \p \v 10 \x - \xo 16:10 \xt Mat 15:34-38\x*“Makwam mai piöŋö, nöbö akuyöbö po tausan mɨdim wop aku, bred mag akuyöbö mɨj sö pön, pɨ gɨlɨx nölmön, nɨmön rɨb rɨb rɨböx rɨböxɨp rim akuyöbö yogw pödiö piöxim aja wölöŋ? \v 11 Wop aku ñɨŋ keir mɨdön bred yogw piöxim aku, jɨ weik mönö höd röx yadɨl aku nugwön, ‘Bred ap rön yadmɨdö,’ röia. Bred ap me rön yadmɨdöi. Perisi nöbö bla aipam, Sadiusi nöbö bla aipam, is ñɨŋa ñɨgö pɨb maga rö, rön yadmɨdlö,” röŋa. \v 12 Jisas aliö rɨmɨn, ñɨŋ nugumä ap is bred alɨg nɨgöi aku yadölöŋ; Perisi nöbö bla aipam, Sadiusi nöbö bla aipam, mönö yad nölöi aku yöxölɨŋ, me rön, mönö höd röxön yadöŋa. \s1 Pita Jisas yadöŋa, “Nagö Mesaia aku, God Nöbö Kömö Ha nuŋwa ödöriö aku,” me röŋa \r (Mak 8:27-30; Luk 9:18-21) \p \v 13 Mai Jisas taun dib Sisaria Pilipai mibɨl yöra uröpɨnön, nöbö nuŋ bla ñɨgö yad nugwön yadöŋa, “Nöbö mö akuyöbö Nöbö Ha nuŋwa agö nöböm me röi?” röŋa. \p \v 14 \x - \xo 16:14 \xt Mat 14:1-2; Mak 6:14-15; Luk 9:7-8\x*Jisas aliö rɨmɨn, nöbö nuŋ bla yadmä, “Bli röbö pal nölɨb nöbö Jon me röia; bli Ilaija me röia; bli Jeremaia me röia; bli God mönö yadɨb nöbö i me röiŋö,” rɨmä. \p \v 15 Aliö rɨmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Makwam ñɨŋ keir nɨ yönɨm me rön nugwöiŋö?” röŋa. \p \v 16 \x - \xo 16:16 \xt Jon 6:69\x*Jisas aliö rɨmɨn, nöbö nuŋwa Saimon Pita yadöŋa, “Nagö Mesaia aku, God Nöbö Kömö Ha nuŋwa ödöriö aku,” me röŋa. \p \v 17 \x - \xo 16:17 \xt Gal 1:15-16\x*Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Jona ha nuŋwa Saimon. Mönö yadlö aku, wä yadlö. Naŋ rɨb ödöriö yöx nugulö aku, hör piaku höl; Acö na adöx yöd röul adö kau sö mɨd akwör nagö rɨbyöx nölmɨn, nagö ödöriö akwör nugulö. \p \v 18 \x - \xo 16:18 \xt Jon 1:42; Epes 2:20\x*“Nɨ nagö yadmɨdla nagö Pita. Rɨb wä yöxlö aku, nɨ nöbö mö nɨ piaku piaku yölɨŋ pön hön, cöc na rɨg rola nɨgna. Wöröxɨb mag aku cöc na raŋ, pɨn bɨrɨb maga nɨgöl. \p \v 19 \x - \xo 16:19 \xt Mat 18:18; Jon 20:23\x*“God mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö kai waba naŋ nöina. Nagö mögörɨb il kɨ mɨdön, mag ada kai nugwön ödöriö mɨdölö, rön, wöhö rɨmɨjɨnö aku, God adöx yöd röul adö kau sö algör wöhö cöna. Makwam mag ada kai nugwön ödöriö akwör mɨdö, rön, yöwö rɨmɨjɨnö aku, God adöx yöd röul adö kau sö algör yöwö cönɨŋö,” röŋa. \p \v 20 Jisas aliö rön nöbö nuŋ bla ñɨgö yadöŋa, “Nöbö mö akuyöbö ñɨgö, nɨ Mesaia, me rön, yadmɨjeñɨŋe,” röŋa. \s1 Jisas, “Ölɨŋ höb pön wöröxön öbinö,” röŋa \r (Mak 8:31-9:1; Luk 9:22-27) \p \v 21 Wop mibɨl yöraku, Jisas nöbö nuŋ bla ñɨgö, nöbö piaku nɨ al aliö aiöñɨŋö, rön, wöxnö yadön yadöŋa, “Nɨ mai Jerusalem dumön, mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö bla nɨgön, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla nɨgön, God lo mönö yad nölɨb nöbö bla nɨgön, nɨ ölɨŋ höb pɨ nölön pɨl pal nɨgöña. Makwam wop mös mɨdön, wop paŋ aku höbkal öbinö,” röŋa. \p \v 22 Jisas aliö rɨmɨn, Pita, Jisas nugwo pön du rɨb yörakwo duön, mɨ ususör rön yadön yadöŋa, “Nöbö Dib! Nagö akuyöbö alölaŋ! Mönö aku yad ri aböiö. God nagö nugwidɨx mɨdaŋ, akuyöbö alölaŋ,” me röŋa. \p \v 23 Aliö rɨmɨn, Jisas höuöiliö Pita nugwo yadöŋa, “Seten, nɨ röböxön duö! Nɨ pödpöd rɨmɨn wöhö rön yadmɨdlö? God rɨg rɨbyöx nugw mag akuyöbö nugwöiö; nöbö mö rɨbyöx nugwöi rɨb akwör yöx nugwön yadmɨdlanö,” röŋa. \p \v 24 \x - \xo 16:24 \xt Mat 10:38; Luk 14:27\x*Jisas aliö rön, nöbö nuŋ bla ñɨgö yadöŋa, “Nöbö mö kai kai nɨ adö mɨjnɨŋö, rɨmɨjöñ aku, ap mögörɨb il kɨ rɨb diba yöx nugwöi aku röböxön, mɨxɨñ ñɨŋa keir rɨb diba yöx nugwöi aku röböxön, bɨ katlö watlö waba pɨ ragpɨd nɨg ragön nɨ mai höŋ. \v 25 \x - \xo 16:25 \xt Mat 10:39; Luk 17:33; Jon 12:25\x*Nöbö mö kai, nɨ Jisas nugw pɨmön wä renɨŋö, rön, rɨbyöx nugwön aku, kömö mɨden; makwam nöbö mö kai, nɨ Jisas nugw pön mɨdmön, nɨ agö magɨm rɨmɨjöñ aku mönö mɨdölö, cön aku, öim kömö mɨjöna. \p \v 26 \x - \xo 16:26 \xt Mat 4:8-9\x*“Nöbö mö kai ap mögörɨb rol il kɨ pɨnö, rön, raŋ diön aku, rɨb dib nuŋwa paŋ adakwör diön aku, kömö öim mɨdɨb maga pen. Owa ap wä nuŋwa God nölön kömö öim mɨdɨb maga pönɨŋönö? Mɨ wöhö! \p \v 27 \x - \xo 16:27 \xt Sam 62:12; Prop 24:12; Mat 25:31; Rom 2:6; Rep 22:12\x*“Mai nɨ Nöbö Ha nuŋwa, Acö mil maga ölɨsö pön, ejol bla pɨsaŋ höuöiliö hön wop aku, mönö diba nɨgön, nöbö mö agap ap bɨlɨm röi akuyöbö nugwön, ñɨgö paiŋö nöina. \p \v 28 “Nɨ ñɨgö mɨ ödöriö yadmɨdla, ñɨŋ nöbö mö mɨdöi kɨyöbö, bli kömö mɨjöñ aku, Nöbö Ha nuŋwa nöbö mö pön adöx yöd röul adö kau sö nugwidɨx mɨdɨb wop aku, Nöbö Ha nuŋwa haŋ nugugɨrön, nugwo nugwöñɨŋö,” röŋa. \c 17 \s1 Jisas mɨxɨña keiryöbö wöxnö nɨgöŋa \r (Mak 9:2-13; Luk 9:28-36) \p \v 1 Jisas mönö aku yadön, wop akuyöbö iŋösu bö mɨdön, Pita, Jems, Jems pɨgnɨŋ Jon yama yölɨŋön, önöŋ ajmag pɨd sö wöluön, hör mɨdmä. \v 2 \x - \xo 17:2 \xt 2Pit 1:16-18\x*Alön mɨdɨm nugugɨrön, Jisas mɨxɨñ nuŋ aku keiryöbö wöxnö nɨgön, haŋaj mämäg yuö naiö röxg nɨgmɨn, wölɨj nuŋwa mil abɨm mil pör gɨ mɨdöŋa. \v 3 Almɨn nugugɨrön, ñɨŋ nugumɨn, God mönö yadɨb nöbö Mosɨs Ilaija yöŋö höd wöröxim hogw aku ñɨŋ hön Jisas pɨsaŋ mönö nɨgmɨdmä. \v 4 Ñɨŋ aku nugwön, Pita nuŋ Jisas yadöŋa, “Nöbö Dib. An yörɨk mɨdöl aku, wä rɨm mɨdöla. Nagö yöwö ran, ram bötö mös paŋ urön, nagö i, Mosɨs i, Ilaija i,” me röŋa. \p \v 5 \x - \xo 17:5 \xt Diut 18:15; Sam 2:7; Ais 42:1; Mat 3:17; Mak 1:11; Luk 3:22\x*Pita aliö rɨmɨn nugugɨrön, mɨjöi lei wab i hön, ñɨgö magalɨg pöröb yuö aböŋa. Pöröb yuö abmɨn nugugɨrön, mönö i mɨjöi yuö sö pik yadöŋa, “Ha madmag yöbö nɨ kɨ, nɨ mɨ wä ra. Agö mönö bɨlɨm yajön aku nugw pɨne,” röŋa. \p \v 6 Mönö aku aliö höm nugwön, Jisas nöbö nuŋ bla rɨb mɨga yöxön, ipöxön, du mɨgrö pɨn bɨrön, haŋaj mämäg yuö ñɨŋ ada mɨgrö bö nɨg cɨrmä. \v 7 Jisas hön ñɨgö pɨ nugwön yadöŋa, “Ipöxmɨjeñ. Öbine!” röŋa. \v 8 Aliö rɨmɨn, öbɨlön nugumɨn, Jisas nuŋwör mɨdöŋa. \p \v 9 Makwam höña pibö pɨn du gɨrön, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Wopik agö magɨm rɨmɨdmɨn nugwöi aku, nöbö mö akuyöbö yad nölmɨjeñ. Mai Nöbö Ha nuŋwa wöröxön öbiön wop aku, nöbö mö akuyöbö ñɨgö yad nöiöñɨŋö,” röŋa. \p \v 10 \x - \xo 17:10 \xt Mal 4:5\x*Jisas aliö rɨmɨn, nugwo yadmä, “Lo mönö yad nölɨb nöbö bla pödpöd rɨmɨn yadöi, ‘Ilaija höd hömɨdaŋ, mai Mesaia mögörɨb il kɨ hönɨŋö,’ röiŋö?” rɨmä. \p \v 11 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Mi yadöia. Mönö aku mɨda: ‘Ilaija höd hön, ñɨgö yad nöl ri abmɨdaŋ, mai Mesaia höna.’ \v 12 \x - \xo 17:12 \xt Mat 11:14\x*Makwam nugwi. Ilaija mödö höŋ aku, jɨ höm nugwo nugwölim. Rɨb ñɨŋa keir yöx nugwim mag akwör nugwo rɨ gwogwam rɨmä. Nöbö Ha nuŋ aku nugwo algör cöñɨŋö,” röŋa. \p \v 13 \x - \xo 17:13 \xt Luk 1:17\x*Jisas aliö rɨmɨn, nöbö nuŋ bla nugumɨn, Jisas Ilaija iba urön yadöŋ aku, jɨ röbö pal nölɨb nöbö Jon nugwör yadöŋa. \s1 Ragwo ha wölöŋ ha i, Jisas rɨmɨn, wä röŋa \r (Mak 9:14-29; Luk 9:37-43a) \p \v 14 Makwam ñɨŋ up bö pɨn duön nugumɨn, nöbö mö mɨg mɨŋa mɨdmä. Nöbö i, nöbö mö mɨdim mibɨl yöraku hön, Jisas mɨdöŋ yöra höxmax yuön yadöŋa, \v 15 “Nöbö Dib. Ha na ögwö yöxö. Nuŋ u pɨlɨm mɨd ri abön röl. Nuŋ öim duön, rɨn yuö yönmɨd mibɨl akuyöbö aipam, röbö yuö piaku aipam alɨp du pɨn bɨrmɨda. \v 16 Nɨ nöbö nagö bla mɨdöi piaku pön dumön, ñɨŋ pɨsö pɨl öliöxön röböxöiŋö,” röŋa. \p \v 17 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Ñɨŋ nöbö mö weik wop kɨ mɨdöi bla, God nugwo rɨbyöx nugwön nugw pölöi; God rɨg yadmɨd mag akuyöbö rölöi. Wop kai ñɨŋ nugw pön keir rɨmɨjöñ? Ha aku pön nɨ mɨdɨl yörɨk pön höi,” röŋa. \p \v 18 Jisas aliö rɨmɨn, ha aku pön hömɨdɨm, Jisas ragwo ha nugwo yuö wölöŋ aku yadmɨn, röpɨn dumɨn, wop akwör wä röŋa. \p \v 19 \x - \xo 17:19 \xt Mat 10:1\x*Almɨn, Jisas nöbö nuŋ bla nuŋ mɨdöŋ yöra hön, ñɨŋ ñɨŋör mɨdön, nugwo yad nugwön yadmä, “Pödpöd rɨm, ragwo ha nugwo yuö wölöŋ aku, an yad ab wöhö nugwön röböxöl?” rɨmä. \p \v 20 \x - \xo 17:20 \xt Mat 21:21; Mak 11:23; Luk 17:6; 1Kor 13:2\x*Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Nugw pɨb mag ñɨŋ aku met wa aku döŋö, yad ab wöhö nugwön röböxöia. Makwam nugwi! Nugw pɨb mag ñɨŋ aku bɨ masted iñ mag ulmɨdö rɨg mɨd aliö akuyöbö mɨjön aku, agap apɨm yadmɨjöñ aku, rɨg yajöñ mag akwör cöna. Önöŋ ajmag kɨ, ‘Hör pikwo duö,’ rɨmɨjöñ aku, diöna. \v 21 Makwam ragwo ha yuö wöl aku, hör yad abɨb maga nɨgöl. Ap maga mödön, God höjöpal gör mɨjöñ aku, yad aböñɨŋö,” röŋa. \s1 Jisas iswob yadöŋa, “Wöröxön öbinö,” röŋa \r (Mak 9:30-32; Luk 9:43b-45) \p \v 22 \x - \xo 17:22 \xt Mat 16:21\x*Jisas nöbö nuŋ bla pɨsaŋ mögörɨb Galili hön mögum rön ñɨgö yadöŋa, “Womiöx mɨda, Nöbö Ha nuŋwa nugwo pön du nöbö mö bli nölɨŋ, \v 23 nugwo aŋadö pɨl pal nɨg gɨŋ wöröxön aku, jɨ wop mös mɨdön, wop paŋ aku höbkal öbiönɨŋö,” röŋa. \p Jisas aliö rɨmɨn, nöbö nuŋ bla nugwo ögwö yöxön rɨb mɨga yöxmä. \s1 Jisas God höjöpalɨb rama takisa nölöŋa \p \v 24 \x - \xo 17:24 \xt Eks 30:13; 38:26\x*Makwam mai, Jisas nöbö nuŋ bla pɨsaŋ taun ulmɨdö Kapaneam uröpɨnön, nöbö God höjöpalɨb rama takis pɨb bla ñɨŋ hön Pita nugwo yadmä, “Mönö yad nölɨb nöbö ñɨŋ aku takis nöla aipam?” rɨmä. \v 25 Aliö rɨmɨn, Pita yadöŋa, “Yöwö, nuŋ takis nöla aipam,” me röŋa. Pita aliö rön, ram möl yuadö dumɨn nugugɨrön, Jisas nuŋ höd yadön Pita nugwo yad nugwön yadöŋa, “Rɨb nagö pödiö yöx nugulö? Gapman nöbö dib bla takis rɨga pikai yöbö pöi? Nöbö mö ñɨŋ keir bla akuyöbö pöiŋönö nöbö mö pad piakuyöbö pöi?” röŋa. \p \v 26 Jisas aliö rɨmɨn, Pita yadöŋa, “Nöbö mö pad bla akuyöbö pöiŋö,” röŋa. Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Mɨ, nöbö ñɨŋ keir bla akuyöbö takis nölölöi. \v 27 Makwam an nölöinɨŋ aku, ñɨŋ ölɨsö wölɨb maga ra. Makwam, nagö ban yuö kwo duön, nag huk abön, dölöm höd pɨnö aku, ajmöla pɨ kalön nugwaŋ, rɨg mag paŋyöbö mei ajmöla mɨjöna. Pɨ rag hön takis an nöbö hogwa aku nölö,” röŋa. Jisas aliö rɨmɨn, Pita duön rɨg yadöŋ mag akwör röŋa. \c 18 \s1 Nöbö diba mɨjnɨŋö, rön, mönö nuö nuö yadmä \r (Mak 9:33-37; Luk 9:46-48) \p \v 1 \x - \xo 18:1 \xt Luk 22:24\x*Jisas nöbö nuŋ bla hön nugwo yad nugumä, “Nöbö mö God pön, mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö nugwidɨx mɨdɨb bla, yönɨm nöbö mö diba mɨjönɨŋö?” rön yadmä. \p \v 2 Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas ha ulmɨdö i wö rɨm, höm, pön mämäg il rol ñɨgö yöra öbɨl nölön, \v 3 \x - \xo 18:3 \xt Mat 19:14; Mak 10:15; Luk 18:17\x*yadöŋa, “Nɨ ñɨgö mɨ ödöriö yadmɨdla, ñɨŋ halöu ha ulul bla rɨg rɨbyöx nugwöi mag aliö akwör yöx nugweñ aku, God mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö dueñ. \v 4 Makwam, nöbö mö an nöbö mö diba mɨdölölɨŋö, rön, ha ulmɨdö kɨyöbö röxg mɨjöñ aku mɨ, God nöbö mö nuŋwa pön nugwidɨx mɨjön mibɨl yöra, nöbö mö diba röxg mɨjöñɨŋö,” röŋa. \v 5 \x - \xo 18:5 \xt Mat 10:40; Luk 10:16; Jon 13:20\x*Makwam nöbö mö nɨ nugw pön, halöu ha ulmɨdö kɨyöbö aliö pɨ ösös ri aböñ aku, ñɨgör wöhö, nɨ aipam pɨ ösös ri aböña. \s1 Halöu ha ñɨgö mag gwogwo rɨ yabuöi aku \r (Mak 9:42-48; Luk 17:1-2) \p \v 6 “Makwam nöbö mö bli hön, halöu ha nɨ rɨbyöx nugw pöi akuyöbö, ñɨgö ap kib mag gwogwo mag aku rɨ yabuŋ, ñɨŋ nɨ uplöbön ap kib mag gwogwo cöña. Nöbö mö aliö alɨba cöñ aku, höd rɨg dib i göliöda nɨgiö nag pɨ nɨg gö nɨgön, pön du ban yuö dib aböyɨx aku waiö. Kömö mɨdön, aliö mag gwogwo ödöriö rɨmɨjöñ aku, ölɨŋ höb diba pöña. \p \v 7 “Nöbö mö mögörɨb il kɨ mɨdöi akuyöbö mɨ ömörö diba pöña. Mag gwogwo rol aku rön, nöbö mö bli ñɨgö rɨba nölɨŋ, mag aku rön i pɨn bɨcöñ aku, mɨ rɨ gwogwam cöna. Mag rol aku höd rɨmɨdöia, weik röia, mai algör ör rɨmɨjöña. Aliö cön aku, jɨ nöbö mö mag aku rɨ yabuöñ piaku, mɨ ölɨŋ höb keiryöbö ödöriö pɨmɨjöña. \p \v 8 \x - \xo 18:8 \xt Mat 5:29-30\x*“Iŋ wajmag ñɨŋ aku nugwöña, ap kib mag gwogwo rɨba rɨmɨjön aku, iŋ wajmag aku römaxdör aböña. Akuyöbö alöñ aku, ap kib mag gwogwo rɨb ada röböxön, God mögörɨba duön öim mɨjöña. Nöi aku, iŋ wajmag mös alɨg mɨjön aku mɨd ri abeñɨm, ap kib mag gwogwo rɨb adakwör rɨp dumɨdön, mögörɨb bɨ yuö keir öim yönmɨd möl bö diöña. \p \v 9 “Makwam mämäg ñɨŋ aku nugwöña, ap kib mag gwogwo rɨba rɨmɨjön aku, mämäg adaku pɨn gul rɨ aböña. Akuyöbö alöñ aku, ap kib mag gwogwo rɨb adaku röböxön, God mögörɨba duön öim mɨjöña. Nöi aku, mämäg mös alɨg mɨjön, aku mɨd ri abeñɨm, ap kib mag gwogwo rɨb adaku rɨp dumɨdön, mögörɨb bɨ yuö keir öim yönmɨd möl bö diöña. \p \v 10 \x - \xo 18:10 \xt Hib 1:14\x*“Ñɨŋ nugw ri aböña, halöu ha ulul bla hör ap bɨlɨm, me rön, rɨb aliö yöx nugumɨjeñ. Nɨ ñɨgö yadmɨdla, halöu ha ulul piaku ejol ñɨŋ bla, Acö na mämäg il rol nuŋ aku mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö mɨdöia. \s1 Hön sipsip hölögɨpöŋ aku, Jisas mönö höd röxön yadöŋa \r (Luk 15:3-7) \p \v 11 \x - \xo 18:11 \xt Luk 19:10\x*“Nöbö Ha nuŋ aku, nöbö mö yöm röi akuyöbö, ñɨgö pɨba höŋa. \p \v 12 “Nöbö i hön sipsip nuŋwa padokwo padök mös mös höuöiliö hö wölu amñaxɨb sö (100) mɨjöna. Makwam paŋyöbö i yöm rɨmɨjön aku, nuŋ pödpöd cön? Sipsip nuŋ bli ñɨŋ röböxaŋ, ap panö panö nɨmmɨdɨŋ nugugɨrön, yöm cön sipsip nuŋ aku hölup diöna. \v 13 Du hölumɨd hölumɨd nugwön aku pön, mɨ ödöriö wahax pöna. Ñɨgö mi yadmɨdla, hön sipsip nuŋwa bla magalɨg wahax pa, jɨ hön sipsip nuŋ i yöm raŋ, hölu nugup dumɨd dumɨd pön aku, sipsip akwör mɨ ödöriö wahax pöna.\fig Hön sipsip nuŋ i yöm raŋ, hölu nugup dumɨd dumɨd pön aku, sipsip akwör mɨ ödöriö wahax pöna.|alt="lost sheep & shepherd" src="ABS-014.tif" size="col" ref="18:13" \fig* \v 14 Makwam mag aliö akuyöbö, Acö ñɨŋa adöx yöd röul adö kau sö mɨd aku, halöu ha ulul nuŋ i yöm rölaŋ, me rön, nugu gör mɨda. \s1 Haul mölöunɨŋ ñɨŋ akuyöbö ñɨgö rɨ gwogwam rɨmɨjöñ aku \p \v 15 \x - \xo 18:15 \xt Luk 17:3; Gal 6:1\x*“Nöbö mö haul mölöu cɨnö piaku, nöbö i nagö rɨ gwogwam rɨmɨjön aku, naŋ piöŋö duön, nugwo pɨsaŋ tar mɨdön, nagö agö magɨm röŋ aku wöxnö yadö. Aliö alaŋ, nuŋ yöxön aku, haul nölöu nöbö naŋ bla ödöriö mɨjöna. \v 16 \x - \xo 18:16 \xt Diut 19:15; Jon 8:17\x*Makwam naŋ akuyöbö alaŋ, nuŋ nugwen aku, naŋ duön, haul mölöu nöbö mö mös yölɨŋ pön haŋ, ñɨŋ nugugu mɨdɨŋ nugugɨrön, naŋ nöbö aku pɨsaŋ mönö nɨgö. \v 17 Makwam naŋ akuyöbö alaŋ, nuŋ mönö yöxen aku, nöbö mö cöc höi akuyöbö magalɨg nugugu mɨdɨŋ nugugɨrön, mönö aku yad nölö. Naŋ akuyöbö alaŋ, nugw pen aku, nugwo röböxö. Nöbö aku nöbö mö God Mönö nugwölön, takis pɨb nöbö aku nuŋ mag akuyöbö almɨdö, rön, nugwo röböxö. \p \v 18 \x - \xo 18:18 \xt Mat 16:19; Jon 20:23\x*“Makwam, nɨ ñɨgö mi yadmɨdla, mögörɨb rol il kɨ wöhö rɨmɨjöñ aku, God nuŋ adöx yöd röul adö kau sö mɨdön, algör ör wöhö cöna; makwam yöwö rɨmɨjöñ aku, nuŋ kwo algör yöwö cöna. \p \v 19 \x - \xo 18:19 \xt Mak 11:24; Jon 15:7\x*“Nɨ ñɨgö yadmɨdla, nöbö mö mös mögörɨb il kɨ mɨdön, mönö yad ödör paŋyöbö i nɨgön, Acö na adöx yöd röul adö kau sö mɨd aku nugwo yad nugumɨjöñ aku, rɨg yad nugwöñ mag akwör cöna. \v 20 Makwam nöbö mö mös mönö mös paŋɨm, nɨ rɨbyöx nugwön, hön mögum rɨmɨjöñ aku, nɨ ñɨgö mibɨl yöraku mɨjɨnö,” röŋa. \s1 Mabö rɨ nölɨb nöbö gwogwo \p \v 21 Pita Jisas mɨdöŋ il yöra hön yadöŋa, “Nöbö Dib. Nöböhöd i nɨ rɨ gwogwam rɨmɨjöñ aku, wop pödiö aliö rɨ gwogwam rɨmɨdaŋ, nɨ nugwön röböxɨn? Wop akuyöbö mɨj sö mönö ä?” röŋa. \v 22 \x - \xo 18:22 \xt Luk 17:4\x*Pita aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Wop akuyöbö mɨj sö wöhö; nagö nöbö aku nagö rɨ gwogwam cön aku nugwön röböxnöb cɨnö aku, padokwo padök padokwo padök akuyöbö mɨj sö raŋ nugwön röböxö. \v 23 God nöbö mö pön mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö nugwidɨx mɨjön aku, haiwo aliö kɨyöbö mɨda. Kiŋ i nuŋ mabö rɨ nölɨb nöbö nuŋ bli ñɨgö rɨg bli nölön, ‘Mai paiŋö nölɨŋ,’ me cöna. Mai nuŋ rɨbyöx nugwön yajöna, ‘Ñɨŋ ap rɨb nɨ bla paiŋö nölɨŋ,’ me cöna. \v 24 Rɨba mɨd aku paiŋö nölɨŋ, me rön, nöbö i nuŋ rɨg rɨp padokwo padök mɨga ap rɨb nuŋwa diba mɨjön nöbö aku wö raŋ, pön höña. \v 25 Makwam nöbö mɨd aku paiŋö nuŋwa mɨ dib mɨjön makwam, paiŋö nölɨb maga mɨden. Aliö alaŋ, nöbö dib aku nugwön, nöbö mabö rɨb nuŋ bli yajöna, ‘Nuŋ al mag akuyöbö, nugwo pön, mönɨŋ halöu ha ap nuŋ agap apɨm mɨd piaku magalɨg pön du sɨm rɨ pöñ rɨg aku rag hö nɨ nöine,’ cöna. \v 26 Aliö raŋ, nöbö mɨd aku höxmax yuön, kiŋ aku nugwo yad gögö rön yajöna, ‘Nagö nɨ ögwö yöxön pöx mɨdaŋ, ap rɨb nagö piaku magalɨg rɨba wöjɨnö,’ cöna. \v 27 Yadaŋ, kiŋ aku nugwo uliöxön, ap rɨb na aku röböx duö, cöna. \p \v 28 “Kiŋa aliö rön ap rɨb nuŋwa röböxaŋ nugugɨrön, mabö rɨ nölɨb nöbö aku nuŋ piöŋö duön nugwaŋ, nöbö nuŋ pɨsaŋ mabö rɨmɨd nöbö i mɨjöna. Nugwo nugwön, göliöda pɨ cɨcɨ nɨgön yajöna, ‘Nagö rɨg rɨp paŋyöbö i nölɨm aku rɨba wödö!’ cöna. \v 29 Aliö raŋ, nöbö nuŋ pɨsaŋ mabö rɨmɨjön aku höxmax yuön yad gögö rön yajöna, ‘Nagö nɨ ögwö yöxön pöx mɨdaŋ, ap rɨb nagö piaku rɨba wöjɨnö,’ cöna. \v 30 Yadaŋ, nöbö aku mönö nugwo aku nugwen; nuŋ yajöna, ‘Nagö pön du nag nɨgmön, ap rɨb aku rɨba wöjɨnö akwör yoŋ rɨŋadö dinaŋö,’ rön, nugwo pön du nag nɨgöna. \v 31 Alaŋ, nöbö nuŋ pɨsaŋ mabö rɨmɨdöi bla ñɨgö höbwaba gwogwo raŋ, duön kiŋ aku nugwo mönö piaku magalɨg yad nöiöña. \v 32 Yad nölɨŋ, kiŋ aku, nöbö nuŋ aku wö raŋ höŋ yajöna, ‘Nagö mɨ ödöriö nöbö gwogwo. Nagö nɨ im nölman, nɨ nagö uliöxön, ap rɨb nɨ nagö mɨd aku röböxla. \v 33 Naŋ piöŋö pödpöd rɨmɨn, nöbö nagö pɨsaŋ mabö rɨlö aku nugwo algör uliöxön röböxöiadö?’ cöna. \v 34 \x - \xo 18:34 \xt Mat 5:25-26\x*Nöbö aku nöbö nuŋ pɨsaŋ mabö rɨmɨd aku nugwo ögwö yöxen makwam, kiŋa ölɨsö rödön, mabö rɨ nölɨb nöbö nuŋ aku nugwo pön du nag nɨgɨb yöra nugwidib nöbö bla nölön yajöna, ‘Nugwo nag nɨgaŋ, ölɨŋ pɨlaŋ nugu gɨr mɨdön, ap rɨb na akuyöbö magalɨg rɨba wöd pörön röu duaŋ,’ me cöna. \v 35 \x - \xo 18:35 \xt Mat 6:15; Mak 11:25; Epes 4:32; Kol 3:13\x*Ñɨŋ nöbö mö haul mölöu nöbö ñɨŋ akuyöbö mag akuyöbö almɨjeñ aku, Acö na adöx yöd röul adö kau sö mɨd aku, ñɨgö kwo paŋ mag akwör cöna. Makwam, nöbö mö haul mölöu nöbö ñɨŋ bla ñɨgö rɨ gwogwam rɨmɨjöñ aku, ñɨgö uliöxön, madmag nɨgön kwönö, röböxnö,” röŋa. \c 19 \s1 Nöbö mö pɨnöb, aŋadö pöna; mai mö röd aben \r (Mak 10:1-12; Luk 16:18) \p \v 1 Jisas mönö aku yad pörön, mögörɨb Galili röböxön, mögörɨb Judia, röbö Jodan yuö pö kwo duöŋa. \v 2 Dumɨdmɨn, nöbö mö mɨg mɨŋa mai umɨn nugugɨrön, nöbö mö ap röŋ bla Jisas rɨmɨn kömö nɨgöŋa. \p \v 3 Makwam Perisi nöbö bla, Jisas nugwo yad nugwɨŋ, mönö gwogwo bli yajönɨŋönö, rön, hön yad nugumä, “God Mosɨs nugwo yad nölöŋ lo mönö aku, mö i ap ulmɨdö i rɨ gwogwam cön aku, nöbönɨŋa nugwo yad abnöb, yad abönɨŋönö wöhö? Nagö agö rɨbɨm yöx nugulö?” rɨmä. \p \v 4 \x - \xo 19:4 \xt Jen 1:27; 5:2\x*Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “God Mönö kai kɨtim aku ñɨŋ mämäg nɨg nugwölöi ä? Mögörɨb maduar rɨ nɨgöŋ wop aku, nöbö i, mö i, rɨ nɨgöŋa. \v 5 \x - \xo 19:5 \xt Jen 2:24; Epes 5:31\x*God rɨg yadöŋ, ‘Mag akuyöbö, nöbö i nuö nuöm pɨsaŋ mɨdön, mö pön, nuö nuöm röböxön, ñɨŋ mönöbö hogwa nɨgiö nɨgön hölɨmön mɨdɨŋ, mɨxɨñ paŋyöbö iör mɨjönɨŋö,’ röŋa. \v 6 Aku mɨ, God yadaŋ mɨxɨñ ñɨŋa mös mɨden wöhö; wopik nɨgiö nɨgɨŋ mɨxɨñ paŋyöbö i nɨgön aku, nöbö i hön, ñɨgö yadön pɨ wabröt hörɨrör nɨgen, wöhö,” röŋa. \p \v 7 \x - \xo 19:7 \xt Diut 24:1-4; Mat 5:31\x*Jisas aliö rɨmɨn, Perisi nöbö bla nugwo yadmä, “Makwam agapnöb Mosɨs mönö i kai kɨtön yadöŋa, ‘Mö yad abnöb, mö kɨ aŋadö röböxmɨdla, rön kwönö, köp mei kai kɨt nölön yad abnö,’ rö?” rɨmä. \p \v 8 Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas yadöŋa, “Ñɨŋ nöbö mö mönö nugw pölöi makwam, Mosɨs aliö yadöŋa. Makwam God nöbö mö maduar rɨ nɨgöŋ wop aku, aliö almɨdölöi. \v 9 \x - \xo 19:9 \xt Mat 5:32; 1Kor 7:10-11\x*Makwam nɨ ñɨgö yadmɨdla, nöbö kai, mönɨŋ nuŋwa nöbö i pɨsaŋ yönen wöhö, hör ör röd abön, mö yoŋyöbö pön aku, mö kib pöna nugwön God nugwaŋ mɨ gwogwo cöna; nuŋ mö kib pɨb nöbö aku,” me röŋa. \p \v 10 Jisas aliö rɨmɨn, nöbö nuŋ bla yadmä, “Nöbö piaku mö ñɨŋa hör röd abeñɨŋö, rɨlö aku, ha nöbö mɨdön mö peñ aku waiar,” me rɨmä. \p \v 11 Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas yadöŋa, “Nöbö magalɨg hör mɨdɨbä maga mɨdöl. God nöbö hör mɨdɨŋ, me rön, yad nɨgöŋ bla akwör, hör mɨdɨbä maga ra. \v 12 Nöbö bli, ñɨŋ mɨgɨn lɨpia mɨdölɨm yöx pön höi bla, mö pölöi. Nöbö bli, nöbö bli mɨgɨn lɨpia pön röi piaku, mö pölöi. Makwam nöbö bli, God nöbö mö pön adöx yöd röul adö kau sö nugwidɨx mɨdɨb mabö aku rɨŋö, rön, mö pölöi. Ñɨŋ ha nöbö mɨjnɨŋö, rön, ha nöbö mɨjöñ aku waiar,” me röŋa. \s1 Jisas imag nuŋwa halöu ha ulul bla yöcmac rol sö nɨgöŋa \r (Mak 10:13-16; Luk 18:15-17) \p \v 13 Nöbö mö piaku, “Jisas imag nuŋwa halöu ha an bla yöcmac rol sö nɨgön, God höjöpal röb nölaŋ,” me rön, pön hömɨdɨm, jɨ nöbö nuŋ bla ñɨŋ riö jɨ nugugu mɨd yadyöxmä. \v 14 \x - \xo 19:14 \xt Mat 18:2-3\x*Almɨdɨm, Jisas nuŋ halöu ha piaku wö rɨm hömɨdmɨn nugugɨrön, nöbö nuŋ bla yadöŋa, “Pödpöd rɨmɨn ñɨgö aliö yadyöxmɨdöi? Halöu ha ulul piaku röböxɨŋ nɨ höŋ. God nöbö mö pön adöx yöd röul adö kau sö nugwidɨx mɨdɨb aku, halöu ha ulul aliö mɨdö bla akuyöbö,” me röŋa. \v 15 Jisas aliö rön, imag iŋsö nuŋwa halöu ha ulul yöcmac rol sö nɨgön, mögörɨb adöi duöŋa. \s1 Nöbö i ap nuŋ mɨga mɨdöŋa \r (Mak 10:17-31; Luk 18:18-30) \p \v 16 Nöbö i Jisas mɨdöŋ yöra hön yadöŋa, “Mönö yad nölɨb nöbö. Nɨ agap ap waiöm rön, öim mɨdɨb maga pɨn?” röŋa. \p \v 17 \x - \xo 19:17 \xt Lep 18:5; Luk 10:28\x*Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Nɨ pödpöd rɨmɨn, ap waiö mɨkai, me rön, yad nugumɨdlö? God paŋyöbö akwör Nöbö waiö. Makwam naŋ öim öim mɨjɨnöb, rön kwönö, lo mönö yadön kai kɨtim bla nugwön rɨg yad mag akwör rane,” röŋa. \p \v 18 \x - \xo 19:18 \xt Eks 20:13-16; Diut 5:17-20\x*Jisas aliö rɨmɨn, yadöŋa, “Lo ada kai aliö yadmɨdlö?” röŋa. Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Nöbö mö pɨl pal nɨgmɨjɨnö; nöbö mö kib mag yönmɨjɨnö; ap kib pɨmɨjɨnö; mönö diba yajöñ aku, inakmönö hörmɨjɨnö; \v 19 \x - \xo 19:19 \xt Eks 20:12; Lep 19:18\x*nauö nam yöŋö rɨg yajöñ mönö akwör yöxön mai duö; naŋ naŋ keir madmag rɨg nɨglö mag akuyöbö, nöbö mö hör akwebö algör madmag nɨgane,” röŋa. \p \v 20 Jisas aliö rɨmɨn, ha nöbö aku yadöŋa, “Lo mönö piaku magalɨg nugw pörla. Makwam nɨ agap ap waiöm rön, kömö öim mɨdɨb maga pɨnö?” röŋa. \p \v 21 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Mɨd ri abnö, rön kwönö, ap nagö blaku magalɨg sɨm rön, rɨg pön, lɨblɨb rɨ nöbö mö mɨdö bla nölö. Naŋ almɨjɨnö aku mɨ, mɨd ri abɨb rɨb mag nagö aku mɨjön God mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö. Makwam nɨ rɨg yadmɨdɨl mag akuyöbö rön, han nɨ pɨsaŋ yönmɨdɨŋö,” röŋa. \p \v 22 Jisas aliö rɨmɨn, ha nöbö aku ap nuŋ mɨga mɨdöŋ aku, mönö aku nugwön, rɨb mɨga yöx nugu gɨrön duöŋa. \p \v 23 Makwam nuŋ aliö dumɨn nugugɨrön, Jisas nöbö nuŋ bla ñɨgö yadöŋa, “Nɨ ñɨgö mɨ ödöriö yadmɨdla, nöbö mö rɨg ap ñɨŋ mɨga mɨjön akuyöbö, God nugwo mɨŋi rɨ öliöxön rɨbyöx nugw pɨŋ, nuŋ ñɨgö pön adöx yöd röul adö kau sö nugwidɨx mɨjöna. \v 24 Hön kamel bla, kai mauöla nag aböi möl aku dinöb diöña; jɨ nöbö mö ap mɨga mɨd piaku, God nugwo mɨŋi rɨ öliöxön rɨbyöx nugw pɨŋ, ñɨgö pön nugwidɨx mɨjönɨŋö,” röŋa. \p \v 25 Jisas nöbö nuŋ bla mönö aku nugwön, rɨb diba yöxön yadmä, “Makwam nöbö waiö aku, God pön adöx yöd röul adö kau sö pön duenɨŋö, rɨlö aku, nöbö mö kaiyöbö pön diön?” rɨmä. \p \v 26 \x - \xo 19:26 \xt Job 42:2\x*Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas ñɨgö nugu gɨrön yadöŋa, “Nöbö mö ñɨŋ ñɨŋ keir rɨbä maga nɨgöl. God nuŋwör makwam, agap apɨm cɨnöb, cönɨŋö,” röŋa. \p \v 27 Jisas aliö rɨmɨdmɨn, Pita yadöŋa, “Mɨ! An ap an bla magalɨg röböxön, naŋ pɨsaŋ ör cɨrɨpön yönöl aku, an paiŋö agapɨm pɨnɨŋö?” röŋa. \p \v 28 \x - \xo 19:28 \xt Mat 25:31; Luk 22:30; Rep 3:21\x*Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Nɨ ñɨgö mi yadmɨdla, mai piaku nɨ mil ölɨsö mag keiryöbö alɨp hön, nöbö mö magalɨg nugwidɨx mɨjɨna. Wop aku mɨ, ñɨgö nöbö nɨ mai yönmɨjöñ piaku yadmön, Isrel nöbö mö il hörɨrör akuyöbö möl sö piaku, ñɨŋ nugwidɨx mɨjöña. \v 29 Nöbö mö nɨ nugw pön, ram rɨb, pɨgnɨŋ nölöunɨŋ, nuö nuöm, halöu ha nöbö nuŋ bla, möriwö rɨb, ap bɨl kai bɨl kai röböxöñ nöbö mö aku, God ñɨgö uplöben; ap piaku ñɨgö paiŋö mɨga akwör nölön, öim mɨdɨb maga ñɨgö nöiöna. \v 30 \x - \xo 19:30 \xt Mat 20:16; Luk 13:30\x*Makwam nöbö mö wopik höd dumɨdöi bla, mai mɨg mɨŋa mɨ höglöm adö bö mɨjöña. Makwam nöbö mö wopik höglöm adö bö mɨdöi bla, mai mɨg mɨŋa mɨ höd sö mɨjöña. \c 20 \s1 Nöbö mö nag wain möriwö mabö röi bla, Jisas mönö höd röxön yadöŋa \p \v 1 Jisas aliö rön yadöŋa, “God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb wop aku, haiwo aliö kɨyöbö mɨda. Nöbö wain möriwö mɨnöbö i, nɨ du nöbö bli pön hömön, möriwö na mabö rɨŋ, me rön, ruö yöudöŋdöŋ röxöŋ maga aku öbɨlön, du nöbö bli hölu nugwön, \v 2 ñɨgö rɨg silpa mag paŋ paŋ nöinö, rön, ñɨgö pɨsaŋ mönö paŋyöbö i nɨg ödör nɨgön, yad abaŋ, du wain möriwö nuŋ aku mabö rɨmɨjöña. \v 3 Makwam naiö ul mɨŋi bɨl yöra sö wöiön mag aku, du ap sɨmaim rɨb yöra duön nugwöna, nöbö bli hör mɨjöña. \v 4 Ñɨgö nugwön yajöna, ‘Ñɨŋ kwo algör du mabö na rɨmɨjöñ aku, nɨ ñɨgö rɨga ödöriö akwör nöinö,’ cöna. \v 5 Aliö yadaŋ, du möriwö nuŋ aku rɨmɨjöña. Makwam naiö mibɨl yör kɨpisö mag aku aipam, naiö pikwo raŋ höxi gurmɨjön mag aku aipam, mönö akwör yadön, nöbö bli alɨg paŋ, mabö nuŋ aku rɨmɨjöña. \v 6 Naiö röd pɨba rɨmɨjön mag aku, iswob ap sɨmaim rɨb yöra duön nugwöna, nöbö bli kwo hö mɨdɨb ör mɨjöña. Ñɨgö yajöna, ‘Ñɨŋ pödpöd rɨmɨn wop kɨ mabö rölön, mɨ hör mɨdöi?’ cöna. \v 7 Yadmɨdaŋ, nugwo yajöña, ‘Nöbö i anɨŋ mabö i nölölö,’ cöña. Yadmɨdɨŋ, ñɨgö yajöna, ‘Ñɨŋ algör du wain möriwö na aku cɨne,’ raŋ, du möriwö rɨmɨjöña. \v 8 \x - \xo 20:8 \xt Lep 19:13; Diut 24:15\x*Pɨgön mag aku, wain möriwö mɨnöbö aku, nöbö nugwidɨx mɨdɨb nuŋ aku nugwo yajöna, ‘Nagö duön, mabö na rɨmɨdöi nöbö bla ñɨgö yadaŋ, höŋ, nöbö mai yadmön höi bla, rɨg ñɨgö aku höd nölön, nöbö höd yadmön höi bla, rɨg ñɨgö aku mai nölanö,’ cöna. \p \v 9 “Yadaŋ, nugwidɨx mɨjön nöbö dib aku, nöbö piaku ñɨgö wö raŋ hömɨdɨŋ, nöbö naiö röd paŋ nugugɨrön, hö mabö cöñ bla, hö rɨg ñɨŋ aku höd pöña. \v 10 Makwam ñɨŋ aliö pɨŋ nugugɨrön, nöbö höd yadɨŋ, hö mabö cöñ bla rɨbyöx nugwöña, ‘An rɨg diba pɨnɨŋö,’ cöñ aku, jɨ pɨ gɨrön nugwɨŋ, ñɨŋ rɨg paŋyöbö mɨd akwör pöña. \v 11 Pön, rɨba nöbö wain möriwö mɨnöbö aku pɨsaŋ nuö nuö yadön yajöña, \v 12 ‘An pödpöd rɨmɨn, nöbö mai höi bla rɨg pöi aliar an pöl? An pɨxmag alɨg öbɨlön, naiö ñɨñɨ rɨmɨn nugugɨrön, mabö rɨmɨdɨm rɨmɨdɨm ipɨt makwam, jɨ nöbö hö ul mɨŋi mabö röi rɨga nöilö rɨg aliar anɨŋ nöilaŋö!’ cöña. \v 13 Yadmɨdɨŋ, nöbö möriwö mɨnöbö aku nugwön, nöbö ñɨŋ i nugwo yajöna, ‘Nöbö mɨg, nugwö! Nagö rɨ gwogwam röi. Nagö rɨga rɨg nöinö rɨl akwör nöila. \v 14-15 Nöbö mai höi piaku, nöbö höd höi piaku pɨsaŋ nɨg nuguguba nöinöb, nöina. Aku ap nɨ. Makwam, nöbö bli pödpöd raŋ wöhö cöñ? Ñɨgö amnör nöil aku, nagö pödpöd rɨmɨn ölɨsö wöl? Rɨg nöil aku pön ram nagö duanö!’ cönɨŋö,” röŋa. \p \v 16 \x - \xo 20:16 \xt Mat 19:30; Mak 10:31\x*Jisas haiwo aku urön yadöŋa, “Nöbö mö mai mɨdöi piaku, höd mɨjöña; nöbö mö höd mɨdöi piaku, mai mɨjöñɨŋö,” röŋa. \s1 Jisas iswob yadöŋa, nɨ pɨl pal nɨg gɨŋ wöröxön öbinö, röŋa \r Mak 10:32-34; Luk 18:31-34) \p \v 17 Jisas Jerusalem du gɨrön, ödöi mibɨl yöra, nöbö nuŋwa akuyöbö möl sö ñɨgö pön hör rɨb piaku duön, ñɨŋ keir mɨdön yadöŋa, \v 18 \x - \xo 20:18 \xt Mat 16:21; 17:22-23\x*“Ñɨŋ nugwi! An Jerusalem duŋ, Nöbö Ha nuŋwa nugwo höuöu rön, nugwo pön du God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla aipam, lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, imag rol ñɨgö nɨgɨŋ, ñɨŋ nugwo mönö diba yadön yajöña, ‘Nöbö kɨ nugwo pɨl pal nɨgɨb,’ me cöña. \v 19 Aliö rön, Juda nöbö yöi akuyöbö ñɨgö nölɨŋ, nugwo yad höimöuön, uplöb palön, pön du bɨ katlö watlö höñ sö pɨl pal nɨg gɨŋ wöröxöna. Wop mös mɨdön, wop paŋ aku höbkal öbiönɨŋö,” röŋa. \s1 Jems Jon yöŋö nöbö diba mɨdɨba rɨbyöx nugumä \r (Mak 10:35-45) \p \v 20 Sebedi ha nuŋ mös, nuöma ha hogwa yölɨŋön, Jisas mɨdöŋ yöra hön, iröpa ubɨlön yadöŋa, “Nɨ mönö i mɨdam hömɨdlö,” röŋa. \p \v 21 \x - \xo 20:21 \xt Mat 19:28; Luk 22:30\x*Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Mönö aku mɨkai?” röŋa. \p Aliö rɨmɨn, yadöŋa, “Nɨ wä cön aku, mai nagö kiŋ mɨdön, nöbö mö nugwidɨx mɨjɨnö wop aku, ha nɨ hogwa höñ nagö yöra römɨjöñɨŋö,” röŋa. \p \v 22 \x - \xo 20:22 \xt Mat 26:39; Jon 18:11\x*Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Mönö nɨ yad nugumɨdöi aku, nugw ri abmɨdölöi. Röbö acɨxa nɨ nɨmɨba rɨmɨdɨl aku, ñɨŋ nöbö hogwa algör nɨmöñɨŋöd?” röŋa. Jisas aliö rɨmɨn, nöbö hogwa yadmä, “Yöwö! An nɨmnɨŋö!” rɨmä. \p \v 23 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Mi yadmɨdöia. Röbö acɨxa nɨmɨba rɨmɨdɨl aku nɨmöña. Jɨ nöbö kai imag mɨrɨx nɨ ada mɨjön, nöbö kai imag cökö nɨ ada mɨjön aku nɨ yadöin; aku Acö ap nuŋ; nuŋ keir rɨg rɨbyöx nugw mag akwör cönɨŋö,” röŋa. \p \v 24 Nöbö nuŋ hogw aku mönö aku aliö rɨmɨdmɨn, nöbö nuŋ akuyöbö ragpɨd sö mönö aku nugumɨn, ölɨsö wölɨm, hödpɨg nöbö yadyöxmä. \v 25 \x - \xo 20:25 \xt Luk 22:25-26\x*Jisas piöŋö nöbö nuŋ akuyöbö magalɨg yadɨm hömɨdmɨn yadöŋa, “Ñɨŋ nugwöia, Juda nöbö mö yöi piaku, kiŋ ñɨŋa ususör rön, nugwidɨx mɨdöia; nöbö dib ñɨŋa mönö agapɨm yajöñ aku, ñɨŋ mönö nuŋwa nugwön, anau pön, mai diöña. \v 26 \x - \xo 20:26 \xt Mat 23:11; Mak 9:35\x*Makwam ñɨŋ röi mag akuyöbö rɨmɨjeñ. Nöbö kai nöbö diba mɨjön aku, nöbö haŋal mɨdöi röxg mɨdön, nöbö mö adö bli mabö rɨ nölɨb nöbö akuyöbö mɨjöña. \v 27 Nöbö kai nöbö dib ödöriö mɨjön aku, nöbö haŋal mɨdöi röxg mɨdön, nöbö mö adö bli nag mabö rɨ nölɨb nöbö akuyöbö mɨjöña. \v 28 \x - \xo 20:28 \xt Luk 22:27; Pil 2:7\x*Nöbö Ha nuŋ aku, nöbö mö bla ñɨŋ mabö na rɨŋ me rön hölöŋ; mabö ñɨgö rɨ nölɨp dumɨdön, mai ap kib mag gwogwo röi piaku höj rɨ wöröxmön, ñɨŋ kömö duŋ, me rön, hö,” röŋa. \s1 Jisas nöbö mämäg we wölöŋ hogwa rɨmɨn, mämäga ix nugumä \r (Mak 10:46-52; Luk 18:35-43) \p \v 29 Makwam Jisas taun dib Jeriko röböxön dumɨn nugugɨrön, nöbö mö mɨg mɨŋa nugwo mai dumä. \v 30 Nöbö mämäg we hogwa ödöi kwol yöra römɨd gɨ mɨdɨm nugugɨrön, “Jisas hömɨdö,” rɨmɨn nugwön, ajmöla aj halön yadmä, “Depid Ha nuŋwa, anɨŋ ögwö yöxanö!” rɨmä. \p \v 31 Aliö rɨmɨn, nöbö mö akuyöbö ñɨŋ nöbö hogwa jɨ nugugu mɨd yadön yadmä, “Mönö ua nɨgmɨjeñ!” rɨmä. Aliö yadmä aku, jɨ mönö ñɨŋ aku yöxölim, ajmöla aj halön yadmä, “Depid Ha nuŋwa, anɨŋ ögwö yöxanö!” rɨmä. \v 32 Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas aŋöi nɨgön, nöbö hogwa yad wö rön yadöŋa, “An pödpöd raŋ, me rön, nɨ yad wö rɨmɨdöi?” röŋa. \v 33 Jisas aliö rɨmɨn, yadmä, “Nöbö Dib, mämäga ana we wöl aku raŋ ix nuguŋö!” rɨmä. \v 34 Aliö rɨmɨn, Jisas ñɨgö nöbö hogwa ögwö yöxön, mämäg ñɨŋa pɨ nugum, rɨmgör mämäga ix nugumɨn nugugɨrön, nuŋ dumɨn mai dumä. \c 21 \s1 Jisas Kiŋ röxgɨb Jerusalem duöŋa \r (Mak 11:1-11; Luk 19:28-40; Jon 12:12-19) \p \v 1 Jisas nöbö nuŋ bla pɨsaŋ Jerusalem u igöp igöp rön, mögörɨb ulmɨdö Betpagi, Olip Pɨda womiöx uröpɨnmä. Uröpɨnön, nöbö nuŋ mös yad abön yadöŋa, \v 2 “Ñɨŋ nöbö hogwa ram yöj lɨglɨg agrö pö kwo duön nugwöña, hön donki nuöm hagap hogwa wabɨl nɨg gɨŋ mɨjöña. Nugwön, naga yauön pön höña. \v 3 Makwam nöbö i hön, pödpöd rɨba hön donki an aku yau pön dumɨdöiŋö, rɨmɨjöñ aku, paiŋö yajöña, ‘Nöbö Diba mabö mɨdɨm, yadmɨn pɨba hölɨŋö,’ rɨŋ, rɨmgör yöwö raŋ, pön hönö,” röŋa. \v 4 Makwam ñɨgö nöbö hogwa yad abɨm duim aku, God mönö yadɨb nöbö i cöñɨŋö, rön, rɨg kai kɨt nɨgöŋ mag akwör röŋa. Nuŋ yadöŋa, \q1 \v 5 \x - \xo 21:5 \xt Sek 9:9\x*“Jerusalem nöbö mö ñɨŋ yajöña, \q2 ‘Kiŋ nöbö höimölɨb ñɨŋ aku, hön donki rola römɨdön, ñɨgö hömɨda. \q2 Nuŋ hön donki ha rol aku römɨdön hömɨdö,’ cöñɨŋö,” röŋa. \p \v 6 Makwam Jisas nöbö nuŋ agal abɨm duim hogw aku rɨg yadöŋ mag akwör, \v 7 hön donki nuöma aipam, ha maua aipam pön hömɨdmɨn, nöbö nuŋ bla wölɨj mɨxɨla rödön, hön donki rol sö nɨgmɨn, Jisas rola römɨdöŋa. \v 8 Nöbö mö mɨga, Nöbö Diba hömɨdö, rön, wölɨj mɨxɨl ñɨŋ rol sö röbmɨdöi akuyöbö rödön, ödöi diba yödmä. Bli du köp panö, bɨ panö bla römaxdörön rag hö ödöi diba yödmä. \v 9 \x - \xo 21:9 \xt Sam 118:25-26\x*Nöbö mö akuyöbö Jisas nugwo pɨ mibɨl nɨg du gɨrön aja halön yadmä, \q1 “Nugwi! Depid yöxɨm yöxɨp hön yöx aku, hömɨd mɨk. \q2 Nugwo wä rö rɨmɨdöla! \q1 Nöbö Diba nugwo agal abmɨn hömɨd nöbö mɨk, \q2 nugwo wä rö rɨmɨdölɨŋö!” rɨmä. \p \v 10 Jisas Jerusalem uröpɨnmɨn nugugɨrön, nöbö mö bla magalɨg yad nugwön yadmä, “Nöbö aku agö nöböm?” rɨmä. \v 11 Aliö rɨmɨn, nöbö mö Jisas pɨsaŋ hömä akuyöbö yadmä, “Nöbö kɨ mɨ Jisas, God mönö yadɨb nöbö Nasaret mögörɨb Galili yöbö aku,” me rɨmä. \s1 Jisas nöbö mö God höjöpalɨb rama ap sɨm rɨmɨdim akuyöbö ñɨgö rɨbɨx abɨm röu dumä \r (Mak 11:15-19; Luk 19:45-48; Jon 2:13-22) \p \v 12 Jisas God höjöpalɨb rama ram möl yuadö duön nugwöŋa, nöbö mö bla ap sɨm rɨ mɨdmä. Nuŋ nugwön, ñɨgö magalɨg rɨbɨx abön, äbäñ wab rɨg nɨgön, nuö nuö imcɨxön rim akuyöbö pɨ göur abön, nöbö yöur sɨm rön, bäpö rola römɨdmɨdim piaku, pɨ göur aböŋa. \v 13 \x - \xo 21:13 \xt Ais 56:7; Jer 7:11\x*Akuyöbö alön ñɨgö yadyöxön yadöŋa, “God Mönö kai kɨtim aku, God yadöŋa, \q1 ‘Ram na aku nɨ höjöpalɨb rama, jɨ ñɨŋ alöi aku, \q2 nöbö ap kib pɨb ram i röxgö,’ rö,” röŋa. \p \v 14 Makwam Jisas nuŋ God höjöpalɨb rama ram möl yuadö mɨdmɨn nugugɨrön, nöbö mö mämäg we wölöŋ bli, nöbö mö yödpɨlö gwogwo röŋ bli hömɨdmɨn, ñɨgö rɨmɨn kömö nɨgöŋa. \v 15 Nuŋ ap rölɨbä akuyöbö rɨmɨn, halöu ha ulul bla wö rɨ gɨrön yadmä, “Nagö ri ablaŋö rɨmɨdöla! Depid Ha nuŋwa! Isaune!” rɨmä. Makwam ñɨŋ akuyöbö almɨdmä aku, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla aipam, lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam nugumɨn, ñɨgö mɨ ölɨsö wölöŋa. \v 16 \x - \xo 21:16 \xt Sam 8:2\x*Ölɨsö wölmɨn, yadmä, “Nagö yadmɨdöi aku nugumɨdlanö ä?” rɨmä. Aliö rɨmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Yöwö! Yadmɨdöi aku nugumɨdla aku, jɨ ñɨŋ mönö bli kai kɨtön yadmä, ‘God, nagö rɨmɨjɨnö nugwön, halöu ha ulul halöu ha kiai bla ib nagö yadɨŋ adöx sö diönɨŋö,’ rɨmä. Ñɨŋ mönö kai kɨtim aku, mämäg nɨg nugwölöiŋ ä?” röŋa. \p \v 17 Aliö rön, ñɨgö röböxön, du ram yöj lɨglɨg agrö Betani hölɨmöŋa. \s1 Jisas yadmɨn, bɨ kaucö aku wöröxöŋa \r (Mak 11:12-14, 20-24) \p \v 18 Löumɨn Jisas höuöil Jerusalem duba ödöi mibɨl yöra dumɨn, nugwo kiö pɨlɨm, \v 19 nugumɨn ödöi diba pedöx pedöyɨx bɨ kaucö römö i mɨdöŋa. Bɨ il yöra duön nugumɨn, maga yaxölöŋ; panö bla akwör mɨdöŋa. Alɨg mɨdmɨn, Jisas yadöŋa, “Nagö mai mag i yaxöinaŋö!” röŋa. Aliö rɨmɨn nugugɨrön, wop mɨd akwör bɨ kaucö römö wöröxöŋa. \v 20 Almɨn, nöbö nuŋ bla nugwön, aiö rön yadmä, “Pödpödiö bɨ römö kɨ rɨmgör wöröxö?” rɨmä. \v 21 \x - \xo 21:21 \xt Mat 17:20; Luk 17:6; Jon 14:12; 1Kor 13:2\x*Aliö rɨmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Nɨ ñɨgö mi yadmɨdla, an yadɨŋ God algör ör cönɨŋö, rön kwönö, rɨb mös yöxmɨjeñ, rɨb paŋyöbö iör yöx nugwöñ aku, cöna. Makwam bɨ kaucö wöröxöŋa akwör yöi; önöŋ ajmag pɨd dib kɨ kɨrɨrɨ rɨp röbö yuö mibɨl dib kwo duö, cöñ aku, diöna. \p \v 22 \x - \xo 21:22 \xt Mat 7:7-11; 18:19\x*“Makwam ñɨŋ God nugw pön, nugwo yad nugwöñ aku, rɨg yajöñ mag akwör cönɨŋö,” röŋa. \s1 Jisas nugwo yadmä, “Nagö yönɨm mag akuyöbö rane, rɨm, nugwön alɨp yönmɨdlö ö?” rɨmä \r (Mak 11:27-33; Luk 20:1-8) \p \v 23 Jisas God höjöpalɨb rama duön, nöbö mö akuyöbö ñɨgö mönö yad nölɨm nugugɨrön, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla aipam, mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö bla aipam hön nugwo yadmä, “Nagö yönɨm mag akuyöbö rane, rɨm, nugwön alɨp yönmɨdlö ö?” rɨmä. \p \v 24 Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas paiŋö yadöŋa, “Nɨ ñɨgö mönö i yad nugumön, nɨ yad nölɨŋ, nɨ paiŋö yön yadmɨn mabö rɨmɨdɨl aku ñɨgö yad nöina. \v 25 Jon nöbö mö akuyöbö ñɨgö röbö pal nölöŋ aku, nuŋ keir rɨbyöx nugwön höŋ mönö God yadɨm hön akuyöbö alöŋ?” röŋa. Jisas aliö rɨmɨn, ñɨŋ ñɨŋ keir nuö nuö yad nugup duön yadmä, “An, ‘God agal abmɨn hön alöŋa,’ rɨmɨjnɨŋ aku, anɨŋ yajöna, ‘Makwam, Jon yad aku pödpöd rɨmɨn nugw pölöiŋö?’ cöna. \v 26 \x - \xo 21:26 \xt Mat 14:5\x* \x - \xo 21:26 \xt Mat 14:5\x*Makwam an nöbö mö piaku ipöxöla. An, ‘Jon rɨb nuŋwa keir yöxön hön alöŋa,’ rɨmɨjnɨŋ aku, nöbö mö bla ölɨsö röjöña. Rɨb ñɨŋ aku, Jon nuŋ God mönö yadɨb nöbö i höŋa,” rɨmä. \v 27 Aliö rön Jisas nugwo yadmä, “An nugwölölɨŋö,” rɨmä. Aliö rɨmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Ñɨŋ nɨ yad nölölöi aku, nɨ paiŋö yön yadmɨn nɨ hön rɨmɨdɨl aku, ñɨgö kwo algör yad nölöinö,” röŋa. \s1 Nöbö hödpɨg hogwa, Jisas mönö höd röxön yadöŋa \p \v 28 Jisas aliö rön yadöŋa, “Makwam ñɨŋ agö rɨbɨm yöxmɨdöi? Nöbö i ha nuŋ mös mɨjöna. Ha nuŋ höd aku nugwo yajöna, ‘Ha mɨg! Weik wain möriwö aku du mabö rö,’ cöna. \v 29 Yadaŋ, ha nuŋwa yajöna, ‘Nɨ du röinö,’ rön, mai piöŋö höbkal rɨbyöx nugwön, du wain möriwö rɨmɨjöna. \v 30 Nuö piöŋö du ha pɨga algör yad nugwaŋ, yajöna, ‘Yöwö, cɨnö!’ cön aku, jɨ du ren. \v 31 Makwam ha hogw aku, yön nuö yajön mag akuyöbö cön?” röŋa. Aliö rɨmɨn, Juda nöbö dib piaku yadmä, “Ha nuŋ höd akwör nuö rɨg yajön mag akwör cönɨŋö,” rɨmä. Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Nɨ ñɨgö mi yadmɨdla, ñɨŋ hör mɨdmɨn nugugɨrön, nöbö takis pöi bla aipam, nöbö kib pɨb mö bla aipam, God nöbö mö pön adöx yöd röul adö kau sö nugwidɨx mɨjön mögörɨb aku, ñɨgö röb höx rɨ nɨgön diöña. \v 32 \x - \xo 21:32 \xt Luk 3:12; 7:29-30\x*Röbö pal nölɨb nöbö Jon aku, ñɨŋ agö magɨm rɨŋ God nugwo wä cön aku, ñɨgö yad nölöŋa, jɨ mönö nuŋ aku pölim. Nöbö takis pɨb piaku aipam, nöbö kib pɨb mö piaku aipam, ñɨŋ Jon mönö yadöŋ mag aku nugwön, pɨmä. Pim aku ñɨŋ mödö nugumä aku, jɨ ñɨŋ keir, Jon mönö aku pön, ap kib mag gwogwo röi aku, pödpöd rɨmɨn aliö alölɨŋö, rön, röböxölöiŋö,” röŋa. \s1 Nöbö gwogwo wain möriwö nugwidɨxöi mönö aku, Jisas höd röxön yadöŋa \r (Mak 12:1-12; Luk 20:9-19) \p \v 33 \x - \xo 21:33 \xt Ais 5:1-2\x*Jisas yadöŋa, “Weik mönö höd röxön i alɨg yadɨba rɨmɨdɨl kɨ nugwi. Nöbö möriwö rɨb mɨnöbö i nag wain möriwö aku rɨ yuön, kul wobön, nag wain maga pal caku rɨb möla i cöna. Rɨ nɨgön, nag wain maga kib nɨmöñam, nugugu mɨjnɨŋö, rön, ram mɨxɨl dib i urön, nöbö bli yajöna, ‘Ñɨŋ nag möriwö na aku nugwidɨx mɨjöña, mai mag yaxön göj waŋ, nɨ bli, ñɨŋ bli pɨne,’ rön, mögörɨb mɨ pad piaku diöna. \v 34 Nag wain mag aku göj waŋ nugugɨrön, nöbö nuŋ akuyöbö ñɨgö yajöna, ‘Wain möriwö nɨ bla duön, nöbö mabö nugwidɨx mɨdöi piaku yadön, nag wain mag na bli rag höi,’ cöna. \v 35 Ñɨŋ wain möriwö uröpɨnɨŋ, nöbö wain möriwö mabö rɨmɨjöñ piaku öbɨlön, nöbö i nugwo paiöña, nöbö i nugwo mɨ aŋadö pɨl pal nɨg gɨŋ wöröxöna, nöbö i nugwo rɨg röd paiöña. \v 36 Akuyöbö alɨŋ, nöbö nag wain möriwö mɨnöbö aku, nöbö nuŋ adöi piöŋö yad aböna. Yad abaŋ, dumɨdɨŋ, nöbö nag wain möriwö mabö rɨmɨjöñ piaku ñɨgö kwo paŋ mag akwör cöña. \v 37 Akuyöbö alɨŋ, nöbö wain möriwö mɨnöbö aku yajöna, ‘Ha na agal abmön, mönö nugwo aku nugwöñɨŋö,’ rön, yad abaŋ diöna. \v 38 \x - \xo 21:38 \xt Mat 27:18\x*Ha nuŋwa uröpɨnaŋ, nöbö wain mabö rɨ mɨjöñ piaku nugwo nugwön, ñɨŋ ñɨŋ keir yajöña, ‘Nöbö möriwö mɨnöbö ha nuŋ aku hömɨd kɨ. Nuö mai wöröxaŋ, ap möriwö bɨlɨk ha nuŋwa pöna. Makwam, nugwo pɨl pal nɨgɨŋ wöröxaŋ, mai ap möriwö bɨlɨk magalɨg pɨnɨŋö,’ cöña. \v 39 \x - \xo 21:39 \xt Hib 13:12\x*Aliö rön, nugwo pön du möriwö rɨŋadö piaku duön, mɨ aŋadö pɨl pal nɨgöña. \p \v 40 “Akuyöbö almɨjöñ aku, mai nöbö nag wain möriwö mɨnöbö aku hön, ñɨgö agö magɨm cönɨŋö?” röŋa. \p \v 41 Jisas aliö rɨmɨn, yadmä, “Nöbö gwogwam cöñ piaku ñɨgö rɨmɨdaŋ, ölɨŋ höb dib ödöriö pön wöröxöña; mai nöbö mö yoŋyöbö pön, ñɨgö nag wain möriwö aku yad nɨgön, wañ pɨlaŋ rɨmɨjöña. Nag wain maga göj yön wop aku, ödör rag du nuŋ nöiöñɨŋö,” rɨmä. \p \v 42 \x - \xo 21:42 \xt Sam 118:22-23; Rom 9:33; 1Pit 2:6-8\x*Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “God Mönö kai kɨtim aku nugwölöiŋödö. Ñɨŋ kai kɨtön yadmä, \q1 ‘Nöbö ram urɨb bla, ñɨŋ rɨg ram urɨba rön, \q2 rɨg i pön yadmä, “Rɨg kɨ rɨg gwogwo gɨ röböxnɨŋö,” rɨmä. \q1 Makwam Nöbö Diba nuŋwör rɨmɨdmɨn, \q2 rɨg akwör ram nuŋwa mɨ rɨg wä mɨdö mɨda. \q1 Nöbö Diba nuŋ akuyöbö almɨdmɨn, \q2 an nugwön aiö waiö rɨmɨdölɨŋö,’ rɨmä. \p \v 43 “Rɨg waiö röböxöi aku, God ñɨgö Juda ada röböxön, nöbö mö hör akuyöbö, ap nugwo nölɨba nöiöñ akuyöbö, ñɨgö pön nugwidɨx mɨjöna. \v 44 Nöbö mö rɨg rol aku pɨn bɨcöñ akuyöbö, ñɨgö uplöb paiöna; jɨ rɨg aku mölöd pɨnön, nöbö mö palölö cön akuyöbö, mɨ aŋadö palɨx döbdö raŋ diönɨŋö,” röŋa. \p \v 45 God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla aipam, Perisi nöbö bla aipam, Jisas mönö höd röxön yadöŋ aku, ñɨgör yadöŋ aku nugwön, \v 46 nugwo nag nɨgnɨŋö, rön, rɨbyöx nugwim aku, jɨ nöbö mö piaku, Jisas nugwo God mönö yadɨb nöbö, me rɨmä aku, anɨŋ yadyöxöñɨŋö, rön, nugwo ap i rɨb maga mɨdölöŋ. \c 22 \s1 Kiŋ i nöbö mö paŋ ap diba nɨmöña \r (Luk 14:15-24) \p \v 1 Jisas iswob mönö höd röxön yadöŋa, \v 2 “God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb aku, haiwo aliö kɨyöbö mɨda: \p “Nöbö kiŋ i ha nuŋ aku mö pɨba raŋ, ap diba nɨmɨba, ap mag rag hö mögum rɨmɨjöña. \v 3 Akuyöbö alön, nöbö nuŋ bli yad abön yajöna, ‘Nöbö mö yad nɨgɨm piaku du yadɨŋ höŋ, ap diba nɨmɨŋö,’ cöna. Aliö raŋ, ñɨŋ du nöbö mö adaku ñɨgö yajöña aku, jɨ ñɨŋ röböxöña. \v 4 Akuyöbö alɨŋ, nöbö nuŋ bli piöŋö iswob yad abön yajöna, ‘Ñɨŋ du nöbö mö adaku ñɨgö yajöña, “Kiŋ aku, hön kau dib bli, hön kau ha mau bli pal urön, ap piaku magalɨg rɨ pɨdɨluön, ‘Höne’ rɨ gö,” me cɨnö,’ cöna. \v 5 Aliö raŋ, ñɨŋ du yajöña aku, jɨ mönö ñɨgö aku ki bö aböña. Bli ap möriwö ñɨŋ bla diöña; bli rɨg mabö ñɨŋ bla rɨmɨjöña; \v 6 \x - \xo 22:6 \xt Mat 21:35\x*bli, kiŋ nöbö nuŋ piaku rɨ gwogwam rön, pɨl pal nɨg gɨŋ wöröxöña. \p \v 7 “Akuyöbö alɨŋ, kiŋ aku nugwaŋ, höbwab nuŋwa gwogwo raŋ, ami nöbö nuŋ bla agal abaŋ, du nöbö mö nöbö nuŋ pɨl pal nɨgöña piaku ñɨgö magalɨg pɨl pal pör nɨgön, taun dib ñɨŋ aku ur cɨlɨŋ diöña. \v 8 Makwam mabö rɨ nölɨb nöbö nuŋ piaku ñɨgö yajöna, ‘Ap mag akuyöbö mödö pɨdɨluöl aku, jɨ nöbö mö höd wö rɨm piaku höb maga rölöi. \v 9 Makwam, ñɨŋ ödöi römögɨl bla duön, nöbö mö nugwöñ akuyöbö, ñɨgö magalɨg, “Höŋ ap diba nɨmɨŋö,” rön, amɨn yölɨŋ pön höŋ, ap diba nɨmɨŋö,’ cöna. \v 10 Aliö raŋ, nöbö nuŋ bla du ödöi römögɨl bla duön, nöbö mö wä bla, nöbö mö gwogwo akuyöbö ñɨgö magalɨg, ‘Höŋ ap diba nɨmɨŋö,’ rön, amɨn yölɨŋ pönaŋ, nöbö mö pön ap diba nɨmöñ rama yuadö duön, cɨcɨ rɨg mɨjöna. \p \v 11 “Kiŋ aku piöŋö, nöbö mö höi piaku nugunö, rön, ram möl yuadö bö duön nugwöna, nöbö i, ap nɨmɨb wölɨja röböi aku röben wöhö, hör mɨjöna. \v 12 Alaŋ, nugwo yajöna, ‘Nöbö mɨg! Pödpöd rɨmɨn, mö pön ap nɨmɨba wölɨj röböi aku röböiö wöhö, hör ör höladö?’ cöna. Yadaŋ, nöbö aku mönö paiŋö i yaden. \v 13 \x - \xo 22:13 \xt Mat 8:12; 25:30; Luk 13:28\x*Aku kiŋ aku nöbö nuŋ piaku ñɨgö yajöna, ‘Nöbö kɨ iŋ wajmag nugwo bla nag nɨgön, pön du cɨcɨbö yuö piaku abɨŋ, nöbö mö piaku pɨsaŋ ajmaga öb gɨlɨx gɨrön, möb ewö rön im gɨr mɨdɨŋ,’ me cönɨŋö,” röŋa. \p \v 14 Jisas haiwo aku ur pörön, ñɨgö yadöŋa, “God nöbö mö mɨg mɨŋa yad wö cöna, jɨ ñɨgö magalɨg pen. Nöbö mö mösör hogwi iör pönɨŋö,” röŋa. \s1 “Gapman nöbö dib Sisa nugwo takis nöinɨŋönö wöhö?” rɨmä \r (Mak 12:13-17; Luk 20:20-26) \p \v 15 \x - \xo 22:15 \xt Mak 3:6\x*Makwam Perisi nöbö piaku, Jisas nugwo mönö kai yadɨŋ, paiŋö yadaŋ nugwön, nugwo pön du nag nɨgnɨŋö, rön, mönö yad nugwob nugwob rön, \v 16 nöbö ñɨŋ keir bli, Herod nöbö nuŋ bli pɨsaŋ agal abɨm, ñɨŋ Jisas mɨdöŋ yöra hön yadmä, “Mönö yad nölɨb nöbö. Naŋ nöbö mönö mɨ ödöriö akwör yadmɨdlö. Naŋ nöbö mö nugwön ipöxöiö. God rɨg yad mag akwör nugwön, nöbö mö yad nölmɨdlö. \v 17 Makwam, naŋ rɨb kai yöx nugulö? An Isrel nöbö mö, Sisa nöbö diba taun dib Rom yöbö aku, nugwo takis nölɨb mönö nölölɨbɨm, wöhö?” rɨmä. \v 18 Aliö rɨmɨn, Jisas rɨb gwogwo ñɨŋa nugwön yadöŋa, “Nɨ pödpöd rɨba inakmönö hörɨp hön, aliö yad nugumɨdöi? \v 19 Ñɨŋ takis nölöi rɨg mag i nölɨŋ, nugunöm!” röŋa. Aliö rɨmɨn, nugwo rɨg mag i rag hö nölmä. \v 20 Jisas rɨg mag aku nugwön ñɨgö yadöŋa, “Rɨg mag kɨ, nöbö inöm kɨ yönɨm inöma mɨd? Ib aku yönɨm iba mɨd?” röŋa. \v 21 \x - \xo 22:21 \xt Rom 13:7\x*Jisas aliö rɨmɨn, yadmä, “Aku nöbö dib Sisa,” me rɨmä. Aliö rɨmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Makwam, Sisa ap nuŋwa mɨjön aku Sisa nöiöña. God ap nuŋwa mɨjön aku God nöiöña!” röŋa. \v 22 Aliö rɨmɨn, ñɨŋ rɨb mɨga yöx nugwön, nugwo röböx dumä. \s1 Wöröxön höbkal öbɨlɨb aku, Jisas nugwo yad nugumä \r (Mak 12:18-27; Luk 20:27-40) \p \v 23 \x - \xo 22:23 \xt Apos 23:8\x*Wop akwör, Sadiusi nöbö bli Jisas mɨdöŋ yöra hömä. Sadiusi nöbö mö piaku yadmɨdöia, nöbö mö wöröxön höbkal öbɨleñɨŋö, rɨmɨdöia. \v 24 \x - \xo 22:24 \xt Diut 25:5\x*Ñɨŋ Jisas mɨdöŋ yöra hön yadmä, “Mönö yad nölɨb nöbö. Mosɨs yadöŋa, ‘Nöbö i mö pön, halöu ha yöx pön hen wöhö, hör wöröxöna, pɨgnɨŋ nuŋwa mö aku pön, halöu ha nuŋ piaku, me rön, yöx pön hönɨŋö,’ röŋa. \v 25 Makwam, nöbö il alɨg akuyöbö mɨj sö mɨjöña. Nöbö höd aku mö pön, halöu ha yöx pön hen wöhö, hör wöröxöna. Alaŋ, pɨgnɨŋ nöbö agñɨŋ rɨbyöbö aku piöŋö mö akwör pöna. \v 26 Pɨgnɨŋ nöbö agñɨŋ rɨbyöbö aku piöŋö mö aku pön, algön nör halöu ha yöx pön hen wöhö, hör wöröxöna. Makwam, pɨgnɨŋ igwö wölö aku mö aku pön, algön nör halöu ha yöx pön hen wöhö, hör wöröxöna. Paŋ mag akwör rɨp dumɨd dumɨd, nöbö il akuyöbö mɨj sö piaku, magalɨg halöu ha yöx pön heñ wöhö, hör ör wöröx pöcöña. \v 27 Alɨŋ mönö mö aku algör wöröxöna. \v 28 Nöbö il aku ñɨŋ magalɨg mö aku pɨmä. Makwam, nöbö mö wöröxöi bla öbiöñ wop aku, mö aku yönɨm pön?” rɨmä. \p \v 29 Aliö rɨmɨn, Jisas ñɨgö paiŋö yadöŋa, “Ñɨŋ God Mönö mɨd aku aipam, God ölɨsö mɨd aku aipam, nugwölöi makwam, gwogwam yadön yadöia, ‘Nöbö mö akuyöbö wöröxön öbɨleñɨŋö,’ röia. \v 30 Nöbö mö öbiöñ wop aku, mö piaku nöbö peñ, nöbö piaku mö peñ. Ejol adöx yöd röul adö kau sö mɨdöi piaku rɨg mɨdöi mag akuyöbö rɨg mɨjöña. \v 31 Ñɨŋ, ‘Nöbö mö wöröxön öbɨleñɨŋö,’ röi aku, God Mönö kai kɨtim bli nugwölöi ä? \v 32 \x - \xo 22:32 \xt Eks 3:6; Mat 8:11\x*God yadöŋa, ‘Nɨ Ebraham, Aisak, Jekop, God ñɨŋ aku nɨ mɨdlö,’ röŋa. Nöbö piaku aŋadö wöröxöyɨx aku, God nöbö höd wöröxim piaku ñɨgö yadön, ‘God ñɨŋ aku nɨ mɨdlö,’ rölöx. Nöbö wöröxɨm, hogw pɨlim piaku kömö mɨdöi makwam, ñɨgö yadöŋa, ‘God ñɨŋ aku nɨ mɨdlö,’ rɨ gö,” me röŋa. \p \v 33 Jisas mönö aku yad nölmɨn, nöbö mö mɨdim akuyöbö nugwön aiö waiö rɨmä. \s1 Lo dib ödöriö aku \r (Mak 12:28-34; Luk 10:25-28) \p \v 34 Jisas mönö aku yad ri abmɨn, Sadiusi nöbö bla mönö i paiŋö yadɨb maga nɨgölöŋ. Jɨ Perisi nöbö bli, Jisas alön röŋ aku nugwön Jisas mɨdöŋ yöra hömä. \v 35 Nöbö ñɨŋ lo mönö nugw ri abön röŋ i, Jisas pödi yajönɨŋö, rön yadöŋa, \v 36 “Mönö yad nölɨb nöbö. Lo mönö aku, mönö ada kai mönö dib ödöriö mɨd?” röŋa. \p \v 37 \x - \xo 22:37 \xt Diut 6:5\x*Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Madmag nagö aku magalɨg, rɨb mag nagö aku magalɨg, ölɨsö nagö magalɨg, God Nöbö Dib nagö akwör mɨ ödöriö madmag nɨgön. \v 38 Mönö dib höd sö ödöriö aku maku. \v 39 \x - \xo 22:39 \xt Lep 19:18; Mat 7:12\x*Mönö dib agñɨŋ rɨbyöbö aku piöŋö alɨg mɨda: naŋ naŋ keir madmag rɨg nɨglö mag akwör, nöbö mö hör akwebö wobiö madmag nɨgö. \v 40 \x - \xo 22:40 \xt Rom 13:10; Gal 5:14\x*Mönö hogwa aku yadɨl kɨ, Mosɨs lo mönö kai kɨtöŋ mönö piaku magalɨg aipam, God mönö yadɨb nöbö bla kai kɨtim mönö piaku magalɨg aipam, mönö il dib ödöriö aku mönö mɨ hogwa akwör,” me röŋa. \s1 Jisas yad nugwöŋa, “Mesaia röi aku, nöbö kai ha nuŋ me rön nugwöiŋö?” röŋa \r (Mak 12:35-37; Luk 20:41-44) \p \v 41 Perisi ada hö mögum rön mɨdɨm nugugɨrön, Jisas ñɨgö mönö i yad nugwön yadöŋa, \v 42 \x - \xo 22:42 \xt Jon 7:42\x*“Ñɨŋ Mesaia aku nugwo agö rɨbɨm yöx nugwöi? Nugwo nöbö kai ha nuŋ me rön nugwöi?” röŋa. \p Jisas aliö rɨmɨn, yadmä, “Depid ha nuŋ,” me rɨmä. \p \v 43 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “God Inöma nuŋ Depid nugwo rɨba nölɨm nugugɨrön, Depid nuŋ Mesaia aku nugwo ‘Nöbö Dib nɨ’ me röŋa. Depid yadöŋa, \q1 \v 44 \x - \xo 22:44 \xt Sam 110:1; Mat 26:64\x*‘Nöbö Diba mönö yadön, Nöbö Dib na yada, \q2 “Naŋ imag mɨrɨx nɨ adö mɨdaŋ, \q1 nɨ rɨmön, pɨlgɨb nagö bla \q2 yödpɨlö nagö moa mɨjöñɨŋö,” rö,’ röŋa. \m \v 45 Mesaia aku, Depid nuö maduebö nuŋ me röi aku, jɨ Depid nuŋ Mesaia nugwo ‘Nöbö Dib nɨ’ me röŋa. Makwam, ñɨŋ agö rɨbɨm yöx nugwöi?” röŋa. \v 46 Jisas nuŋ mönö yad ri abmɨn, ñɨŋ nugwo paiŋö yadɨb maga nɨgölöŋ aku, almɨn ipöxön mönö, mai Jisas nugwo mönö bli kwo yad nugwölim. \c 23 \s1 Lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, Perisi nöbö bla aipam rɨg röi mag akuyöbö rɨmɨjeñɨŋö, röŋa \r (Mak 12:38-39; Luk 11:43,46; 20:45-46) \p \v 1 Mai wop i, Jisas nöbö nuŋ bla aipam, nöbö mö bli aipam, ñɨgö mönö yadön yadöŋa, \v 2 “Lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, Perisi nöbö bla aipam, Mosɨs yöra pön, God lo mönö Mosɨs maduar ör kai kɨtöŋa aliar yad nölöia. \v 3 \x - \xo 23:3 \xt Mal 2:7-8\x*Makwam, nöbö piaku ñɨŋ God lo mönö agamö cöñ aku nugw pön mai diöña; jɨ ñɨŋ cöñ mag aku nugwön, mai duön rɨmɨjeñ. God lo mönö yad nölöi aku, jɨ ñɨŋ ñɨŋ keir mönö aku mai duön rölöi. \v 4 Ap piaku cöña, ap piaku rɨmɨjeñɨŋö, röi aku, mönö mɨga akwör yadöia. Ñɨŋ yadöi aku, yogw ömörö dib ödöriö algör, nöbö mö akuyöbö ñɨgö rag nölöi aku, jɨ ñɨgö uliöxön bli pɨ nuöm nɨgölöi. \v 5 \x - \xo 23:5 \xt Eks 13:9; Naba 15:38-39; Diut 6:8; Mat 6:1\x*Nöbö mö piaku anɨŋör nugwɨŋ, me rön, God Mönö kai kɨtim mönö bli pɨ möigw yöd sö nɨgön, imag bla nɨgön yönöia. An God nöbö nuŋ blaku, me rɨŋ, me rön, wölɨj mɨxɨl dib nag rɨba alɨg wä bla röbön röia. \fig God Mönö kai kɨtim mönö bli pɨ möigw yöd sö nɨgön, imag bla nɨgön, yönöia.|alt="man with phylactery" src="HK00274B.TIF" size="col" ref="23:5" \fig* \v 6 Ñɨŋ ap dib nɨmɨb mibɨl aku diönɨŋönö Juda mögum rɨb ram piaku duön, nöbö dib bäpö römɨdöi rol akwör römɨdöia. \v 7 Rɨb ñɨŋa yöx nugwöi aku, nöbö mö mɨga mɨdöi mibɨl piaku duŋ, ‘Mönö yad nölɨb nöbö dib hömɨdlaŋe!’ rɨŋ, anɨŋ wä cönɨŋö, rön, nugwöia. \p \v 8 “Jɨ ñɨŋ haul hödpɨg il paŋyöbö i mɨdöi makwam, ñɨgö, ‘Yad nölɨb nöbö dib nɨ,’ me rön yajmɨjeñ. Yad Nölɨb Nöbö Dib ñɨŋa paŋyöbö iör mɨda. \v 9 Mögörɨb il kɨ nöbö i, ‘Acö nöbö dib nɨ,’ me rön yadmɨjeñ. Nuö ñɨŋa paŋyöbö iör mɨd mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö yöraku. \v 10 Ñɨŋ kwo paiŋö ñɨgö, ‘Yad nölɨb nöbö dib nɨ,’ me rön yajmɨjeñ. Yad nölɨb nöbö dib ñɨŋa paŋyöbö iör, Mesaia akwör mɨda. \v 11 \x - \xo 23:11 \xt Mat 20:26; Mak 9:35; Luk 22:26\x*Ñɨŋ mibɨl yöraku, nöbö mö kai nuŋ nöbö mö diba röxg mɨjön aku, nuŋ mabö rɨ nölɨb nöbö i röxg mɨjöna. \v 12 \x - \xo 23:12 \xt Job 22:29; Prop 29:23; Luk 14:11; 18:14\x*Nöbö mö ib ñɨŋa keir yadɨŋ bɨl sö diön bla, ib ñɨŋa pɨn diöna; jɨ nöbö mö ib ñɨŋa keir yadɨŋ bɨl sö duen bla, mai ib diba mɨjöna. \s1 Lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, Perisi nöbö bla aipam, ñɨŋ inakmönö hörön rɨ gwogwam rɨb nöbö \r (Mak 12:40; Luk 11:39-42,44,52; 20:47) \p \v 13 “Ñɨŋ God lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, Perisi nöbö bla aipam, ñɨŋ inakmönö hörön rɨ gwogwam rɨb nöbö. God ñɨgö rɨ gwogwam cöna. Ñɨŋ keir God nöbö mö pön adöx yöd röul adö kau sö nugwidɨx mɨdɨb möl aku dumɨjeñ. Jɨ nöbö mö duba rɨmɨdöi bla ödöi ñɨŋa woböia. \p \v 14 “Ñɨŋ God lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, Perisi nöbö bla aipam, ñɨŋ inakmönö hörön rɨ gwogwam rɨb nöbö. God ñɨgö rɨ gwogwam cöna. Ñɨŋ mö wösrö ram alɨg kib pöia. Mag aku, nöbö mö anɨŋ nugwɨŋ, me rön, God nugwo mönö mɨxɨl kapa inakmönö hörön yadöia. Alöi aku mɨ, ölɨŋ höb dib ödöriö pöña. \p \v 15 “Ñɨŋ God lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, Perisi nöbö bla aipam, ñɨŋ inakmönö hörön rɨ gwogwam rɨb nöbö. God ñɨgö rɨ gwogwam cöna. Nöbö mö akuyöbö mönö ana yöxön mai duŋ, me rön, mögörɨb pad piaku hölu nugw yönön, bli nugwön yad nölɨŋ, ñɨŋ keir kɨjaki nöbö nuŋwa mɨdöi akuyöbö yöi, ñɨŋ kɨjaki nöbö mö nuŋ mɨrɨx ödöriö mɨjöña. \p \v 16 \x - \xo 23:16 \xt Mat 15:14\x*“Nöbö mö akuyöbö ñɨgö God ödöi nɨgöŋ aku yabu ri abölɨŋe, röi aku, jɨ ñɨŋ nöbö mämäg we bɨlɨm, ñɨŋ keir nugwölöi! Akuyöbö alöi aku, mönö dib ödöriö mɨda. Nöbö mö piaku ñɨgö inakmönö hörön yadöia, ‘An, “God höjöpalɨb rama mɨd aku, mi yadmɨdölɨŋö,” cɨnɨŋ aku, mai röböxnɨŋö, cɨnɨŋ aku, röböxnɨŋa. Makwam rɨg gol pön, ap God höjöpalɨb rama ram möl yuadö bö rim piaku, iba aku yad gɨr, “Mi yadmɨdölɨŋö,” cɨnɨŋ aku, rɨg yajnɨŋ mag akwör cɨnɨŋa; röböxöinɨŋö,’ röia. \v 17 Ñɨŋ nöbö mämäg we, nöbö u! Ñɨŋ rɨb kai yöxöi: gol aku ap ödöriö mönö God höjöpalɨb ram leia aku ap yöböm? Ap ödöriö aku, God höjöpalɨb ram lei nuŋ aku. Ram leia mɨjön aku, ap ram möla mɨda aipam leia mɨjöna mɨ. \p \v 18 Mönö i algör ör, nöbö mö bla ñɨgö inakmönö hörön yadöia, ‘An, “God rɨgpɨd nuŋwa mɨd aku mi yadmɨdölɨŋö,” cɨnɨŋ aku, mönö mi yajnɨŋ aku hör ap; mai rɨb i yöx nugwön, röböxnɨŋö, cɨnɨŋ aku, röböxnɨŋa. Makwam, ap God rɨgpɨd rol yöra pal God höjöpal ur nölöi piaku, ib aku yad gɨr, “Mi yadmɨdölɨŋö,” cɨnɨŋ aku, mai rɨb hör i yöx nugwön, keir rɨb maga nɨgen; rɨg yajnɨŋ mag akwör cɨnɨŋö,’ röia. \v 19 Ñɨŋ nöbö rɨb mɨdöl piaku, ap kaim ap dibɨm? Ap pal God höjöpal ur nölöi ap aku mönö rɨgpɨd rol yöra höjöpal ur nölöi ap akum? Ap ödöriö maku, rɨgpɨd aku. Rɨgpɨd rol yöra mɨjön makwam, ap aku God nugwo nölɨb maga cöna. \v 20 Makwam ‘Rɨgpɨda mɨd aku, mi yadmɨdölɨŋö,’ cöñ aku, rɨgpɨd rol aku ap rag hö urmɨdöia alɨg yajöña. \v 21 Makwam ‘God höjöpalɨb rama mɨd aku, mi yadmɨdölɨŋö,’ cöñ aku, aku God ram nuŋwa nugwön God ib nuŋwa alɨg yajöña. \v 22 \x - \xo 23:22 \xt Ais 66:1; Mat 5:34\x*‘Adöx yöd röul adö kau sö mɨd aku, mi yadmɨdölɨŋö,’ cöñ aku, God hogw rol kiŋ römɨd mɨd yöra nugwön hogw rol kiŋ aku aipam, God hogw rol kiŋ aku römɨd mɨd kau aku aipam mɨd aku, mi yadmɨdölɨŋö, cöña. \p \v 23 \x - \xo 23:23 \xt Lep 27:30; Maik 6:8\x*“Ñɨŋ God lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, Perisi nöbö bla aipam, ñɨŋ inakmönö hörön rɨ gwogwam rɨb nöbö. God ñɨgö rɨ gwogwam cöna. Nöbö mö bli ñɨgö yadöi mönö adaku ñɨŋ keir rölöi. Pöm acɨxa, ap amnör möriwö wöl aku nugumɨn, ap yöbö röxgmɨn, iŋ wödɨm, ragpɨd sö dumɨn, God nugwo paŋyöbö i nöinɨŋö, rön, öim ap ñɨŋa God nugwo nölöia. Ap ulul akuyöbö öim alöia, jɨ pödpöd rɨmɨn mönö il ödöriö aku mag akuyöbö alölöi? Ñɨgö nöbö mö gwogwo cön adaku rɨmɨjeñ; ödöriö wä cön mag akwör cöña. Ñɨŋ uliöxön pɨ ri aböña. Cɨnɨŋö, cöñ aku, cöña. \v 24 Nöbö mö akuyöbö ñɨgö ödöi yabunɨŋö, röia, jɨ ñɨŋ keir nöbö mämäg we. Ap ulul piaku nugumɨn, ap yöbö röxga, jɨ ap dib ap iba wöxnö mɨd piaku nugwölöi. \p \v 25 \x - \xo 23:25 \xt Mak 7:4\x*“Ñɨŋ God lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, Perisi nöbö bla aipam, ñɨŋ inakmönö hörön rɨ gwogwam rɨb nöbö. God ñɨgö rɨ gwogwam cöna. Kwosö namag ñɨŋ bla röxgɨb, rɨŋadö adö bla röbö äbäd ri abön röi aku, jɨ yuö bö ap kib mag gwogwo piaku aja wöl gɨ mɨda. An ap mɨga pɨnɨŋö, rön, mɨxɨñ ana keir ösös rɨ ri abönɨŋö, röia. \v 26 Ñɨŋ Perisi nöbö piaku rɨb mɨdöl. Kwosö namag ñɨŋ bla yuö bö röbö äbäd ri aböyɨx aku, rɨŋadö adö bla alɨg mɨd ri aböyɨxa. \p \v 27 \x - \xo 23:27 \xt Apos 23:3\x*“Ñɨŋ God lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, Perisi nöbö bla aipam, ñɨŋ inakmönö hörön rɨ gwogwam rɨb nöbö. God ñɨgö rɨ gwogwam cöna. Nöbäpö rɨg möl bla hogw pɨlön, mölaja idɨxön, göñö leia nɨgmɨn, nöbö mö bla nugumɨn, ri aba, jɨ ulöm möl bö nöbäpö yöd bla mämlö hölɨŋ gwogwo hömɨda; ñɨŋ kwo algör alɨg mɨdöia. \v 28 \x - \xo 23:28 \xt Luk 16:15\x*Ñɨŋ kwo algör, mɨxɨñ rɨŋadö nugwöl aku, ñɨŋ nöbö waiö röxg mɨdöia, jɨ yuö ñɨŋ bö, inakmönö bla aipam, ap kib mag gwogwo bla aipam, ap piaku aja wöl gɨ mɨda. \s1 God ñɨgö paiŋö rɨ gwogwam cönɨŋö, röŋa \r (Luk 11:47-51) \p \v 29 “Ñɨŋ God lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, Perisi nöbö bla aipam, ñɨŋ inakmönö hörön rɨ gwogwam rɨb nöbö. God ñɨgö rɨ gwogwam cöna. God mönö yadɨb nöbö maduar ör pɨlɨm hogw pɨlim hogwaj rola ud wabɨl nöl ri ab gɨrön yadöia, \v 30 ‘Nöso auso nöbö mag akuyöbö, an God mönö yadɨb nöbö akuyöbö ñɨgö pɨl pal nɨgölölɨx,’ me röia. \v 31 \x - \xo 23:31 \xt Apos 7:52\x*Makwam aliö röi aku, God mönö yadɨb nöbö bla ñɨgö pɨl pal nɨgmɨdöi il aku mɨ an mɨdölɨŋö, rön, yadöia. \v 32 Makwam, nöso auso nöbö mag gwogwo rɨmä akuyöbö, ñɨgö kwo algör cɨnɨŋö, rön cöñ aku, paŋ mag akwör ri! \v 33 \x - \xo 23:33 \xt Mat 3:7; 12:34; Luk 3:7\x*Ñɨŋ kas halöu ha bɨlɨk. Mai God nöbö mö mönö diba yadön, rɨn hör yönmɨd möl bö abön wop aku, ñɨŋ ipöxön pödpödiö hör piaku diöñ? Mɨ wöhö! Ödöi ñɨŋ i mɨdenɨm! \p \v 34 “Makwam, nɨ ñɨgö yadmɨdla, nɨ God mönö yadɨb nöbö bli, rɨb wä yöx nugub nöbö bli, mönö yad nölɨb nöbö bli yad abmön, ñɨgö mɨdɨba umɨjöña, bli pɨl pal nɨgöña, bli bɨ katlö watlö höñ sö pɨl pal nɨgöña, bli Juda mögum rɨb ram möl yuadö piaku pön paiöña, bli bör dumɨdɨŋ nugugɨrön, rɨbɨx mögörɨb adadö aböña. \v 35 \x - \xo 23:35 \xt Jen 4:8; 2Kro 24:20-21\x*Makwam mɨ, God nöbö mö wä nuŋwa akuyöbö, maduar ör pɨlɨm hö akuyöbö, mönö ömörö ragöña. Adam ha nuŋwa, mag wä rɨ ri abmɨd nöbö Ebol aku, hödnɨŋ nuŋwa pɨgnɨŋ nuŋwa pɨlön, pɨlɨp hön, pɨlɨp hön, mai Berekaia ha nuŋwa Sekaraia nugwo, God höjöpalɨb rama ram möl yuadö kwo, rɨg pön rim rɨgpɨda yörkwo mɨdmɨn nugugɨrön, nugwo mibɨl yöra pɨl pal nɨgmä. \v 36 Nɨ ñɨgö mi yadmɨdla: alöi ap piaku, mönö aku ñɨgö weik mɨdöi kɨyöbö höuöil höna. \s1 Jisas Jerusalem nugumɨn, lɨb pɨlɨm, imöŋa \r (Luk 13:34-35) \p \v 37 “Jerusalem nöbö mö, nöbö mö lɨblɨb rɨ nɨ mɨdö bɨlɨk. God mönö yadɨb nöbö God ñɨgö aböŋ nöbö piaku, mögörɨb ñɨgö bla höm, rɨg rödön öim pɨl pal nɨgöia. Nɨ ñɨgö kulakul nuöma ha bla rɨg rɨ akuyöbö, pön hö upɨc mo na nɨgɨnö, rön nɨgɨl aku, jɨ nɨ nugwön röböxöia. \v 38 \x - \xo 23:38 \xt 1Kiŋ 9:7-8; Jer 22:5\x*God nuŋ God höjöpalɨb ram ñɨŋ aku röböx duöŋa; yör akwör mɨda. \v 39 \x - \xo 23:39 \xt Sam 118:26\x*Wopik nɨ nugweñ; mai, ‘God anɨŋ, me rön, agal aböŋ Nöbö wä kɨ yöwi wä hömɨdö,’ cöñ wop akwör iswob nɨ nugwöñɨŋö,” röŋa. \c 24 \s1 God höjöpalɨb ram aku hajal aböñɨŋö, röŋa \r (Mak 13:1-2; Luk 21:5-6) \p \v 1 Jisas God höjöpalɨb ram aku röböxön, rɨŋadö dum nugugɨrön, nöbö nuŋ bla nugwo yadmä, “God höjöpalɨb ram wä kɨyöbö nugwö!” rɨmä. \p \v 2 \x - \xo 24:2 \xt Luk 19:44\x*Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Ñɨŋ ap piaku magalɨg nugwön yadmɨdöi aku, jɨ nɨ ñɨgö mɨ ödöriö yadmɨdla, mai ram kɨ hajalöñ aku, rɨg i rɨg i rola mɨdenɨŋö,” röŋa. \s1 Mai mɨd ri abeñ \r (Mak 13:3-13; Luk 21:7-19) \p \v 3 Jisas du Olip Pɨd sö römɨd gɨ mɨdmɨn nugugɨrön, nöbö nuŋ rogwa ñɨŋ ñɨŋör hön Jisas nugwo tar yad nugwön yadmä, “God höjöpalɨb rama hajalöñɨŋö, rɨlö aku, wop kai mag akuyöbö cöñ? An ap agapɨm raŋ nugwön, nagö womiöx höba rɨman nugugɨrön, mögörɨb il kɨ hölögɨpɨba rɨmɨdö, rön nugunɨŋö?” rɨmä. \p \v 4 Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas yadöŋa, “Ñɨŋ mɨ ödöriö nugw ri aböña. Nöbö mö bli ñɨgö inakmönö hörön yajöña. \v 5 \x - \xo 24:5 \xt Mat 24:23-24; 1Jon 2:18\x*Nöbö mɨga hön, inakmönö hörön, ib na urön yajöña, ‘Nör Krais,’ me cöña. Nöbö mö mɨga inakmönö höröñ mönö aku yöxön nugw pöña. \v 6 Womiöx yöraku nuö nuö pɨlɨŋ, bu diba raŋ nugwöña; pad piaku nuö nuö piöñ aku, haiwo akwör haŋ nugwöña. Alaŋ nugwön, wop yoŋyöbö wöxnö nɨgɨba rɨmɨdö, rön, ipöxmɨjeñ. Aku hör nuö nuö pɨlmɨjöña. Wop maiyöbö aku mai döŋö wöxnö nɨgöna. \v 7 Nöbö mö möl bli öbɨlön, nöbö mö möl bli pɨsaŋ nuö nuö rɨmɨjöña. Möl bli kiŋ öbɨlön, möl bli kiŋ pɨsaŋ nuö nuö pɨlmɨjöña. Mögörɨb bla magalɨg mɨmön paŋ, kiö diba wöröxmɨjöña. \v 8 Almɨdaŋ, ñɨgö mö ha nɨmɨm ölɨŋa rɨg pɨlmɨd mag akuyöbö raŋ, womiöx mɨdö, rön, nugwöña. \p \v 9 \x - \xo 24:9 \xt Mat 10:22\x*“Ñɨŋ nöbö mö na mɨjöñ aku döŋö, nöbö mö mögörɨb akuyöbö magalɨg ñɨgö höxön mönö, pön du nag nɨgön, rɨ gwogwam rön, mɨ aŋadö pɨl pal nɨgöña. \v 10 Wop aku, God nugw pöi nöbö mö akuyöbö mɨga nugw pɨb mag ñɨŋa röböxön, nöböhöd möhöd nöbö ñɨŋ bla keir nugwɨŋ, ölɨsö wölaŋ, ñɨgö pön nöbö kwolmal imag rola nɨgöña. \v 11 \x - \xo 24:11 \xt Mat 24:5,24; 1Jon 4:1\x*Makwam nöbö mö mɨga hön, “An God mönö yadɨb nöbö bɨlɨm,” me rön, inakmönö hörɨŋ, nöbö mö mɨga inakmönö höröñ mönö aku yöxön nugw pöña. \v 12 Nöbö mö piaku mag gwogwo rol aku rɨŋ rɨŋ, magalɨg paŋ mag adakwör rɨbyöx nugwön, madmag nɨgɨb adaku uplöböña. \v 13 \x - \xo 24:13 \xt Mat 10:22\x*Makwam nöbö mö bɨl kai God mönö wä aku nugw pɨ cɨcɨ nɨgön, rɨg yad mag akwör rön, nöbö mö hör piaku madmag nɨgön rɨ gör mɨjöñ piaku, God nöbö mö piaku ñɨgö magalɨg kömö pöna. \v 14 \x - \xo 24:14 \xt Mat 28:19\x*Makwam God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb mönö wä aku, mögörɨb hör adadö nöbö mö hörɨrör piaku piaku magalɨg yad nölɨm du pörɨba rɨmɨd aku mɨ, wop aku mai wöxnö nɨgöna. \s1 Nöbö i God höjöpalɨb ram aku mɨ rɨ gwogwam cönɨŋö, röŋa \r (Mak 13:14-23; Luk 21:20-24) \p \v 15 \x - \xo 24:15 \xt Dan 9:27; 11:31; 12:11\x*“Makwam God mönö yadɨb nöbö Daniel maduar rɨg yadöŋ mag akwör cöna. Nuŋ yadöŋa, ‘Ñɨŋ nugwöña, God höjöpalɨb rama ram möl lei yuadö aku, ap hölul mɨ rɨ gwogwam ödöriö rɨb i öbɨl gɨ mɨjönɨŋö,’ röŋa. (Ñɨŋ nöbö mö mönö kɨ wopik ör mämäg nɨg nugumɨdöi bla, mönö kɨ il aku nugw ri aböña!) \v 16 Ñɨŋ nöbö mö mögörɨb Judia mɨjöñ bla, ap gwogwo aku nugwön, rɨmgör bör önöŋ ajmag bla diöña. \v 17 \x - \xo 24:17 \xt Luk 17:31\x*Nöbö mö ram cölöbö sö mɨjöñ bla, ap ana bli pɨnɨŋö, rön, höbkal ram möl yuadö dueñɨm. \v 18 Nöbö mö möriwö rɨba yönmɨjöñ bla, wölɨj mɨxɨla pɨnɨŋö, rön, höbkal rama dueñɨm. \v 19 Makwam wop aku mö ha wöta alɨg mɨjöñ bla aipam, mö halöu ha kiaia kau nölmɨjöñ bla aipam, bör du öliöxöña. \p \v 20 “Makwam God höjöpalön yajöña, ruö ij rɨ wop aku mönö God höjöpalɨb wop aku bör duöinɨŋö, cöña. \v 21 \x - \xo 24:21 \xt Dan 12:1\x*Aku agapɨm, God maduö ib hör i mögörɨb rɨ nɨgöŋ wop aku ila nɨgön, mɨdɨp hön weik mɨdöl wop kɨ, ap gwogwo aliö akuyöbö rölöŋ; mai mag akuyöbö alenɨm. \v 22 Hör möxisöŋö, ap gwogwo aku öim rɨm, nöbö mö magalɨg wöröx pöröyɨxa. Makwam Nöbö Diba, nuŋ pön nöbö mö bla ñɨgö rɨbyöx nugwön, wöhö raŋ, ap gwogwo aku hör ul mɨŋi cöna. \p \v 23 \x - \xo 24:23 \xt Mat 24:5\x*“Wop aku nöbö mö bli ñɨgö yajöña, ‘Nugwi! Krais mɨd mɨk! Krais mɨd mɨkwo!’ me cöñ aku, jɨ mi yadöiŋö, rön, nugumɨjeñ. \v 24 \x - \xo 24:24 \xt Diut 13:1-3; 2Tes 2:8-9; Rep 13:13-14\x*Nöbö mö bli, God yad nɨgöŋ nöbö mö bla, adöi an ada höŋ, me rön, inakmönö hörön yajöña, ‘Nɨ mɨ Krais; mɨ nɨ God mönö yadɨb nöbö i,’ me rön, ap rölɨbä akuyöbö bli cöña. Makwam God yad nɨgöŋ nöbö mö piaku peñ, wöhö. \v 25 Makwam, nugw ri aböña. Ap agap bɨlɨm mai bö cön aku, nɨ ñɨgö mödö yadmön nugwöi makwam, nugw ri ab gɨr mɨjöña. \p \v 26 \x - \xo 24:26 \xt Luk 17:23-24\x*“Makwam, nöbö mö bli hön ñɨgö yajöña, ‘Krais hön mɨd mögörɨb rɨg kap mibɨl piaku,’ me rɨmɨjöñ aku, piaku dumɨjeñ. Bli yajöña, ‘Krais hön umad gɨ mɨd pik,’ me rɨmɨjöñ aku, mi yadöiŋö, rön nugumɨjeñ. \v 27 \x - \xo 24:27 \xt Mat 24:37-39\x*Nɨ Nöbö Ha nuŋwa hön wop aku, añɨgölö ñɨrmɨn, ömegö amej rogwa yau hörɨm mɨlkap rɨb sö rɨb bö du mag akuyöbö alaŋ nugugɨrön, nɨ alɨp höna. \v 28 \x - \xo 24:28 \xt Luk 17:37\x*Hön mönö döuyö urapɨm i wöröx gɨ mɨjön aku, yöur hön rɨböña. \s1 Nöbö Ha nuŋwa höb wop aku \r (Mak 13:24-27; Luk 21:25-28) \p \v 29 \x - \xo 24:29 \xt Ais 13:10; 34:4; Esik 32:7; Joel 2:10,31; 2Pit 3:10; Rep 6:12-13\x*“Makwam ömörö dib aku rɨp du pöraŋ nugugɨrön, naiö aku mil aben; röun aku mil aben; adöx sö gupö bla kɨtu pɨñöña; adöx sö ap bla memexön bɨröb i rɨ yönɨbör yönmɨjöña. \v 30 \x - \xo 24:30 \xt Dan 7:13; Sek 12:10; Rep 1:7\x*Wop aku, Nöbö Ha nuŋwa höba raŋ nugugɨrön, adöx sö mag keiryöbö raŋ, nöbö mö mögörɨb adadö hörɨrör mɨdöi akuyöbö nugwön imɨjöña. Nöbö Ha nuŋwa Nuö ölɨsö pön, mil wä keiryöbö alɨg mɨjöi wabi bɨl yörsak haŋ nugugɨrön, nugwöña. \v 31 \x - \xo 24:31 \xt 1Kor 15:52; 1Tes 4:16\x*Namag diba pɨrɨŋ nugugɨrön, ejol nuŋ bla yad abaŋ, ñɨŋ duön, Nöbö Ha nuŋwa, pɨnö, rön yad nɨgöŋ nöbö mö bla pɨba, mögörɨb mɨgrö kɨ rɨg mɨde mɨde aliar pia pia duön, hölu pön nugwo pöl höña. \s1 Bɨ röui aku nugwöña \r (Mak 13:28-31; Luk 21:29-33) \p \v 32 “Ñɨŋ nugwöia, bɨ röui panö yösa nɨgön, womiöx gö nɨgɨba rɨmɨn nugugɨrön, naiö nɨgɨba rɨmɨdö, rön nugwöia. \v 33 Mag aliö akuyöbö, mai bö ap yadɨl piaku raŋ nugugɨrön, ‘Nöbö Ha nuŋwa höuöil höb wop aku wopik mɨ womiöx mɨda; mag ulul mɨŋi mɨdön, höröpɨnöñɨŋö,’ rön, nugwöña. \v 34 \x - \xo 24:34 \xt Mat 16:28\x*Nɨ ñɨgö mi yadmɨdla, nöbö mö weik mɨdöi bla wöröxeñ, kömö mɨdɨŋ nugugɨrön, ap piaku magalɨg cöna. \v 35 \x - \xo 24:35 \xt Mat 5:18\x*Adöx sö, mögörɨb mɨgrö kɨ pɨsaŋ hölögɨpöna, jɨ God Mönö mag nuŋwa hölögɨpen. \s1 Wop kai nɨ Nöbö Ha nuŋwa hön wop aku, nöbö mö nugwölöiŋö, röŋa \r (Mak 13:32-37; Luk 17:26-30, 34-36) \p \v 36 \x - \xo 24:36 \xt Apos 1:7; 1Tes 5:1-2\x*“Nɨ mag kaiyöbö, wop kaiyöbö hön wop aku, nöbö mö nugwölöi; ejol bla nugwölöi; nɨ keir God Ha aku, jɨ nɨ aipam nugwöi; Acö nuŋwör keir nugwa. \p \v 37 \x - \xo 24:37 \xt Jen 6:5-8\x*“Nɨ Nöbö Ha nuŋwa höbkal hön wop aku, Noa mɨdöŋ wop aku, rɨg mɨdmɨdöi mag akwör rɨmɨjöña. \v 38 Maduar ör Noa mɨdöŋ wop aku, bana wölön nöbö mö akuyöbö ñɨgö pɨ yuö abölöŋ wop aku, ñɨŋ ap nɨm gɨr, röbö nɨm gɨr, nöbö mö pɨ gɨr, algör mɨdɨm nugugɨrön, Noa bɨyöj möla dumɨn, röbö hön ñɨgö magalɨg pɨ yuö aböŋa. \v 39 \x - \xo 24:39 \xt Jen 7:21-23\x*Makwam ñɨŋ ap i cönɨŋö, rön, nugwölɨmem; röbö aku ñɨgö pɨ yuö abɨm nugugɨrön yoŋwö nugumä. Mai nɨ Nöbö Ha nuŋwa hön wopa, mag aliö akuyöbö cöna. \v 40 Wop aku, nöbö mös möriwö rɨba mabö rɨmɨjöñ aku, nöbö i pɨna, i röböxna. \v 41 Makwam mö mös wit mag pia rɨba, wit maga pal pad piöpi rɨmɨjöñ aku, mö i pɨna, i röböxna. \p \v 42 \x - \xo 24:42 \xt Mat 25:13\x*“Nöbö Dib ñɨŋa hön wop aku nugwölöi makwam, nugw ri ab gɨr mɨjöña. \v 43 \x - \xo 24:43 \xt Luk 12:39-40; Rep 16:15\x*Nöbö ram mɨnöbö aku, ap kib pɨb nöbö aku wop kai hön aku nugwöxisöŋö, nugw ri aböxa; ram nuŋwa pal waglöx yuadö kwo wölu ap nuŋ piaku kib pölöx. \v 44 Makwam mag aliö akuyöbö, ñɨŋ kwo algör pɨdɨlu ri abön mɨjöña. Almɨdköp, Nöbö Ha nuŋwa henɨŋö, rön, uplöb wöhamö rön mɨjöñ wop akwör höna. \s1 Mabö rɨ nölɨb nöbö bli mabö rɨ ri abön röia, bli mabö rɨ ri abölöiŋö, röŋa \r (Luk 12:14-48) \p \v 45 “Nöbö dib i adöi dinöb rön, nöbö kai mabö rɨ ri abön aku nugwo yad nɨgön yajöna, ‘Mabö na rɨ nölöi nöbö piaku ñɨgö nugwidɨx mɨdön, ap mag ñɨgö piaku nuöm nɨg ri ab gɨrön rɨ mɨdane,’ rön, diöna. \v 46 Mai höbkal hön nugwöna, yadöŋ mag akwör cöna. Aliö nugwön nugwo mɨ ödöriö pɨ ösös raŋ nugugɨrön, mabö rɨ nölɨb nöbö nuŋwa mɨ ödöriö wahax pɨmɨjöna. \v 47 \x - \xo 24:47 \xt Mat 25:21,23\x*Nɨ ñɨgö mi yadmɨdla, nugwo yad nɨgaŋ, ap nuŋ bla magalɨg nugwidɨx mɨjöna. \p \v 48 “Makwam nuŋ yad nɨgön nöbö aku mɨdɨp duön, nöbö diba weik henɨŋö, rön, \v 49 mabö nuŋwa rɨ nölɨb nöbö piaku ñɨgö mɨ göj göj palön, du röbö nɨmön u pɨlöi nöbö bla pɨsaŋ ap nɨmön, röbö nɨmön rɨ mɨjöna. \v 50 Mabö rɨ nölɨb nöbö aku, nöbö diba yadkap henɨŋö, rön, uplöb mɨjön wop akwör, nöbö diba höna. \v 51 Hön, nugwo mɨ rɨ gwogwam rön, nöbö mö inakmönö hörön, “An Nöbö Diba nöbö mö nuŋwa mɨdölɨŋö,” rön, inakmönö hörön yadöi nöbö mö piaku pɨsaŋ yad aböna. Yad abaŋ, ñɨŋ du ajmaga öbɨx gɨg yuön, im gör mɨjöña. \c 25 \s1 Halöu mö akuyöbö ragpɨd sö, Jisas mönö höd röxön yadöŋa \p \v 1 \x - \xo 25:1 \xt Luk 12:35; Rep 19:7\x*“God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb wop aku, haiwo aliö kɨyöbö cöna. Nöbö i mö pɨba rɨmɨda. Halöu mö akuyöbö ragpɨd sö ap diba nɨmɨba diöña. Halöu mö piaku, nöbö aku nugwo du ödöi um yöra nugwön yölɨŋ pön rama hönɨŋö, rön, hötɨkö hörɨrör pön diöña. \v 2 Makwam halöu mö piaku, akuyöbö mömɨd sö rɨbyöx nugw ri aböña; akuyöbö mömɨd sö rɨbyöx nugw ri abeñ. \v 3 Halöu mö rɨbyöx nugw ri abeñ piaku, hötɨkö pön, hötɨkö urɨb röbö bli alɨg pɨrag dueñ. \v 4 Makwam halöu mö rɨbyöx nugw ri aböñ piaku, hötɨkö pön, hötɨkö urɨb röbö bli balol möla unön, alɨg pɨrag diöña. \v 5 Makwam halöu mö piaku ñɨŋ magalɨg uröpɨnön, pöx mɨdɨŋ mɨdɨŋ, mö pɨba cön nöbö aku rɨmgör hen aku, inɨmö pɨlaŋ inɨmö hölɨm diöña. \p \v 6 “Makwam pɨxmag yuö mibɨl kwo, nöbö mö bli wö rön yajöña, ‘Mö pɨba rɨmɨd nöbö aku weik hömɨda. Nugwo du ödöi um yöra nugwön, yölɨŋ pön höi,’ cöña. \v 7 Aliö rɨmɨdɨŋ, halöu mö akuyöbö ragpɨd sö magalɨg öbɨlön, hötɨkö wik ñɨŋ bla rɨ ri aböña. \v 8 Akuyöbö alön, halöu mö rɨbyöx nugw ri abeñ rogw aku, halöu mö rɨbyöx nugw ri aböñ rogw aku ñɨgö yajöña, ‘Hötɨkö an bla wöröxc wöröxc rɨmɨd aku, röbö ñɨgö bla anɨŋ bli nöine,’ cöña. \v 9 Aliö rɨmɨjöñ aku, jɨ halöu mö rɨbyöx nugw ri aböñ rogw aku yajöña, ‘Ehöu! An röbö ana ñɨgö bli nöinɨŋ aku, röbö an met yöna. Ñɨŋ röbö wobön pɨb ram piaku duön, röbö ñɨŋ keir wobnö,’ cöña. \v 10 Aliö rɨmɨdɨŋ, röbö wobön pɨb ram piaku diöñ mag aku, mö pɨba rɨmɨjön nöbö aku nuŋ ödöi rɨmgör höröpɨñöna. Halöu mö rɨbyöx nugw ri aböñ rogw aku, nöbö aku pɨsaŋ ram möla yuadö duŋ nugugɨrön, nuŋ uba idɨxöna. \v 11 \x - \xo 25:11 \xt Luk 13:25-27\x*Mai piöŋö halöu mö rɨbyöx nugw ri abeñ rogw aku höröpɨnön yajöña, ‘Nöbö dib! Nöbö dib! Uba ana rödö,’ cöña. \v 12 \x - \xo 25:12 \xt Mat 7:23\x*Aliö rɨmɨdɨŋ, yajöna, ‘Nɨ ñɨgö mi yadmɨdla, nɨ ñɨgö nugumɨdöi pal,’ cönɨŋö,” röŋa. \v 13 \x - \xo 25:13 \xt Mat 24:42\x*Jisas mönö aku yadön nöbö mö bla yadöŋa, “Makwam, ñɨŋ Nöbö Diba wop kaim mag kaim hön makwam nugwölöi aku, nugw ri abön mɨjɨnö,” röŋa. \s1 Nöbö dib i mabö rɨ nölɨb nöbö nuŋ piaku ñɨgö rɨg mag nölöŋ aku, Jisas mönö höd röxön yadöŋa \r (Luk 19:11-27) \p \v 14 “Makwam haiwo urɨba rɨmɨdɨl kɨ mag aliö kɨyöbö cöna. Nöbö dib i mögörɨb pad piaku dinöb, mabö rɨ nölɨb nöbö nuŋ piaku ñɨgö wö raŋ höŋ, ap nuŋ bla nugwidɨx mɨdɨŋ, me rön, ñɨgö nöiöna. \v 15-16 \x - \xo 25:15-16 \xt Rom 12:6\x*Nöbö nuŋ piaku, mabö rɨg cöñ cöñ akuyöbö nugwön, rɨg maga nuöm nɨgön, nöbö i nugwo paip tausan nölön, i nugwo tu tausan nölön, i nugwo wan tausan nöiöna. Nölön, nuŋ du piaku mɨdaŋ nugugɨrön, nöbö paip tausan pön aku, rɨg maga aku pön, sɨm rɨ pön du höuöilmel rön, rɨg maga paip tausan hör umi pöna. \v 17 Nöbö tu tausan pön aku, aku kwo algör, rɨg maga aku pön, sɨm rɨ pön du höuöilmel rön, rɨg maga tu tausan hör umi pöna. \v 18 Makwam nöbö rɨg mag wan tausan pön aku, rag duön, ulöm pön mögö nöiöna. \p \v 19 “Mai mɨdɨp duön, mabö rɨ nölɨb nöbö piaku nöbö dib ñɨŋ aku höuöil hön, rɨg maga nöil aku pödpöd röiŋö, rön, ñɨgö yad nugwöna. \v 20 Yad nugwaŋ, nöbö paip tausan pön aku, rɨg mag nuŋ aku rag hö nölön yajöna, ‘Nöbö dib, nugwö! Nagö nɨ rɨg mag paip tausan nölmö akwör nɨ rɨg mag pɨd aku pön, sɨm rɨ höuöilmel rɨp hön, rɨg maga paip tausan hör umi pɨl pɨd aku mɨk,’ me cöna. \v 21 \x - \xo 25:21 \xt Mat 24:45-47; Luk 16:10\x*Yadaŋ, nöbö dib aku paiŋö yajöna, ‘Wä ra. Nagö mabö rɨ nölɨb nöbö waiö. Nagö mabö na rɨ nöl ri ab nöilö makwam, ailö maku. Nagö ap ulmɨdö aku aliö ösös rɨ ri ablö aku, nagö yadmön, ap dib bla nugwidɨx mɨjɨnö. Nagö ram na hön, mɨ ödöriö wahax pɨ gɨr mɨdane,’ cöna. \p \v 22 “Nöbö rɨg mag tu tausan pön aku, aku kwo algör rɨg mag nuŋ aku rag hö nölön yajöna, ‘Nöbö dib. Nagö nɨ rɨg mag tu tausan nölmö akwör nɨ rɨg mag pɨd aku pön, sɨm rɨ höuöilmel rɨp hön, rɨg maga tu tausan hör umi pɨl pɨd aku mɨk,’ me cöna. \v 23 Yadaŋ, nöbö dib aku paiŋö yajöna, ‘Wä ra. Nagö mabö rɨ nölɨb nöbö waiö. Nagö mabö na rɨ nöl ri ab nöilö makwam, ailö maku. Nagö ap ulmɨdö aku aliö ösös rɨ ri ablö aku, nagö yadmön, ap dib bla nugwidɨx mɨjɨnö. Nagö ram na hön, mɨ ödöriö wahax pɨ gɨr mɨdane,’ cöna. \p \v 24 “Makwam nöbö rɨg mag wan tausan pön aku, rɨg maga nuŋ aku rag hö nölön yajöna, ‘Nöbö dib. Nɨ nagö nugula; nagö nöbö ölɨsöm. Nöbö mö naŋ bli kul wölɨb ñɨŋ röi bla, nagö hör pɨliöx rag hö nɨmlö. \v 25 Nagö ailö mag akuyöbö, nɨ ipöxla, rɨg mag pɨd nölmö aku rag hön, ulöm röx mögö nölmön mɨdmɨd aku, weik rɨg mag nagö rag hö nölmɨdɨl aku mɨk,’ me cöna. \p \v 26 “Yadaŋ, nöbö dib aku yajöna, ‘Nagö nöbö gwogwo mabö rölɨb nöbö ipɨtɨbɨm. Nöbö mö nɨ kul wölɨb röi bla, hör ap pɨliöx rag hö nɨmlö, rɨlö ä? \v 27 Makwam, nagö rɨg mag nɨ kɨ pön du rɨg rama nɨglaxisöŋö, weik nɨ hön rɨg mag hör um bli alɨg hör pɨlöx,’ me cöna. \v 28 Aliö rön, nöbö nuŋ bla ñɨgö yajöna, ‘Akuyöbö al aku, rɨg mag wan tausan aku röd pön, ten tausan mɨd nöbö aku nugwo nöli. \v 29 \x - \xo 25:29 \xt Mat 13:12; Mak 4:25; Luk 8:18\x*Rɨb nöbö mö piaku, ñɨgö bli kwo rol ab nölɨŋ, pön mɨd ri aböña; jɨ mabö rölɨb nöbö mö piaku, ap ulmɨdö ñɨŋ mɨd aku ruöx pɨŋ, hör mɨjöña. \v 30 \x - \xo 25:30 \xt Mat 8:12; Luk 13:28\x*Makwam mabö röl nöbö aku nugwo pön du mɨ pɨxmag gur cɨcɨbö yuö abɨŋ, nöbö mö ajmag öbɨx gɨg yuön, im gɨr mɨdöi alebö bö pɨsaŋ mɨjönɨŋö,’ cönɨŋö,” röŋa. \s1 Mönö diba yadɨb wop aku \p \v 31 \x - \xo 25:31 \xt Mat 16:27; 19:28\x*“Nöbö Ha nuŋwa Kiŋ diba mɨdön, mil ölɨsö wä keiryöbö alɨp hön wop aku, ejol bla magalɨg pɨsaŋ hön, hogw rol Kiŋa römɨd gɨ mɨdɨb rol aku römɨdaŋ, \v 32 \x - \xo 25:32 \xt Esik 34:17; Rep 20:11-13\x*nöbö mö mögörɨb hör piaku piaku mɨdöi akuyöbö magalɨg hön, mämäg il nuŋwa mögum rɨŋ nugugɨrön, ñɨgö nuöm nɨg adöi hör nɨgön, adöi hör nɨgöna. Nöbö hön sipsip hön meme uröi nöbö bla, hön sipsip bla hör möl i abön, hön meme bla hör möl i abön röi mag akuyöbö cöna. \v 33 Nöbö mö hön sipsip röxg mɨdöi bla nugwön, pɨ imag mɨrɨx adö nɨgön, nöbö mö hön meme röxg mɨdöi bla nugwön, pɨ imag cökö adö nɨgöna. \v 34 Nuŋ Kiŋ diba makwam, nöbö mö imag mɨrɨx adö ñɨgö yajöna, ‘Acö ñɨgö pɨ ri ab makwam, mɨ ödöriö wahax pi. Nuŋ mögörɨb maduar rɨ nɨgöŋ wop aku, yör ñɨgö aku röb nɨgöŋa. Hön yör waiö aku pi. \v 35 \x - \xo 25:35 \xt Ais 58:7\x*Aku agapɨm: nɨ kiö pɨlɨm, ap mag röia. Nɨ röbö dep pɨlɨm, röbö nölöia. Nɨ mögörɨb pad piaku nöbö hömön, nɨ yad wahax pön, pön du ram ñɨŋa nɨgöia. \v 36 Nɨ wölɨj mɨdölmɨn, nɨ wölɨja nölöia. Nɨ ap rɨmɨn, nɨ ösös rɨ ri aböia. Naga mɨdmön, nɨ u nugwöiŋö,’ cöna. \p \v 37 “Aliö yadmɨdaŋ, nöbö mö wä bla nugwo paiŋö yajöña, ‘Nöbö Dib. Wop kai nagö kiö pɨlɨm, ap mag röl? Wop kai nagö röbö dep pɨlɨm, röbö nölöl? \v 38 Wop kai nagö pad piaku nöbö höman, nagö wahax pön, pön du ram an nɨgöl? Wop kai naŋ wölɨj mɨdölmɨn, nagö wölɨj nölöl? \v 39 Wop kai nagö ap röŋ mönö nag mɨdmö, an u nagö nugwöl?’ cöña. \p \v 40 \x - \xo 25:40 \xt Prop 19:17; Mat 10:42; Mak 9:41\x*“Aliö yadɨŋ, Kiŋ aku yajöna, ‘Haul nɨ hör i ösös rɨ ri abön röi mag akuyöbö, nɨ algör ösös rɨ ri ablaŋö,’ cöna. \v 41 \x - \xo 25:41 \xt Mat 7:23\x*Ñɨgö aliö rön, nöbö mö imag cökö adaku mɨjöñ akuyöbö ñɨgö yajöna, ‘God ñɨgö nugwön rɨb gwogwo yöx nugumɨda. Nuŋ kɨjaki nugwo aipam, ejol nuŋ bla aipam, ñɨgö ölɨŋ pɨlaŋ nugugɨrön mɨdɨŋ, me rön, yör ñɨŋa rɨn hör yönmɨd yöra rɨ nɨgöŋa. Ñɨŋ nöbö mö gwogwo, ölɨŋ höb diba pɨmɨjöñ bla, nɨ röböxön, rɨn hör yönmɨd möl bö di. \v 42 Aku agapɨm: nɨ kiö pɨlmɨn, ap mag rölim. Nɨ röbö dep pɨlmɨn, röbö nölölim. \v 43 Nɨ mögörɨb pad piaku nöbö hömön, nɨ yad wahax pön, pön du ram ñɨŋa nɨgölim. Nɨ wölɨj mɨdölmɨn, nɨ wölɨja nölölim. Nɨ ap röŋ mönö nag mɨdɨm aku, ñɨgö hön nɨ ösös rɨ ri abölöiŋö,’ cöna. \p \v 44 “Kiŋ aku aliö yadmɨdaŋ, nugwo yajöña, ‘Nöbö Dib. Wop kai nagö kiö pɨlɨm, ap mag rölöl? Wop kai nagö röbö dep pɨlɨm, röbö nölölöl? Wop kai nagö pad piaku nöbö höman, nagö wahax pön, pön du ram an nɨgölöl? Wop kai nagö wölɨj mɨdölmɨn, nagö nölölöl? Wop kai nagö ap röŋ mönö nag mɨdmö aku, an u nagö nugwölölɨŋö?’ cöña. \p \v 45 “Aliö yadɨŋ, Kiŋ aku paiŋö yajöna, ‘Nɨ ñɨŋ mi yadmɨdla, ñɨŋ nöbö mö hör nɨ i ösös rɨ ri abölöi makwam, nɨ algör ösös rɨ ri abölöiŋö,’ cöna. \v 46 \x - \xo 25:46 \xt Dan 12:2; Jon 5:29\x*Aliö rön, ñɨgö yad abaŋ duön, öim öim ölɨŋ pɨlaŋ nugugɨrön mɨdɨb yöra diöña; jɨ nöbö mö wä nuŋ bla yadaŋ, ñɨŋ öim öim kömö mɨdɨb mögörɨb yör waiö diöñɨŋö,” röŋa. \c 26 \s1 Jisas nugwo pödpöd rön pɨl pal nɨgnɨŋö, rön, tar yad nugumä \r (Mak 14:1-2; Luk 22:1-2; Jon 11:45-53) \p \v 1 Jisas mönö aku yadön, nöbö nuŋwa akuyöbö möl sö piaku ñɨgö yadöŋa, \v 2 \x - \xo 26:2 \xt Eks 12:1-27; Mat 20:18\x*“Ñɨŋ nugwöia, wop mös mɨdön, Pasopa wop dib aku weik, me rön, hö mögum rön hör mɨjöña. Jɨ ñɨŋ algör hö mögum rön, nɨ Nöbö Ha nuŋ aku, pɨ gapman nöbö dib akuyöbö nölön yajöña, ‘Nugwo bɨ katlö watlö höñ sö pɨl pal nɨgɨŋ,’ me cöñɨŋö,” röŋa. \p \v 3 Makwam God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla aipam, mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö bla aipam hön, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib ödöriö Kaiapas ram dib nuŋ aku mögum rön, \v 4 Jisas nugwo pödpöd rön, tar pɨ cɨcɨ nɨgön, pɨl pal nɨgnɨŋö, rön, mönö yad nɨgmɨdmä. \v 5 Makwam ñɨŋ yadmä, “Pasopa ap nɨmɨb hör mɨdɨb wop kɨ, an alön rɨŋ, nöbö mö magöri rɨg mɨdöi kɨyöbö nuö nuö pɨb maga ra. Makwam, weik röböxön, wop i nugwo pɨl pal nɨgnɨŋö,” rɨmä. \s1 Mö i Jisas yöcmaca nugwo wel röbö nɨg nölöŋa \r (Mak 14:3-9; Jon 12:1-8) \p \v 6-7 \x - \xo 26:6-7 \xt Luk 7:37-38\x*Jisas ram yöj lɨglɨg agrö Betani du mɨdön, Saimon uj höpebö höd nɨgöŋa nöbö aku ram nuŋwa du römɨdön ap nɨmmɨdmä. Ap nɨmmɨdmɨn nugugɨrön, mö i ap wel röbö hölɨŋ wä höb, rɨg diba woböi aku, balol alɨg pön hön, Jisas yöcmac sö rola höröŋa. \v 8-9 Hörmɨn, Jisas nöbö nuŋ bla nugum, höbwab ñɨŋa gwogwo rɨmɨn, yadmä, “Wel aku pön duön rɨg diba pön, nöbö mö ap mɨdöl bla ñɨgö nölɨbä rɨgɨb aku, jɨ pödpöd rɨmɨn aliö nöi hör owa?” rɨmä. \p \v 10 Mönö aku yadmɨdmɨn, Jisas nuŋ keir nugwön, ñɨgö yadöŋa, “Mö kɨ nuŋ nɨ mag wä rɨ ri ab aku, pödpöd rɨmɨn aliö rɨmɨdöi? \v 11 \x - \xo 26:11 \xt Diut 15:11\x*Nöbö mö ap mɨdöl piaku ñɨŋ pɨsaŋ öim mɨjöña, jɨ nɨ ñɨŋ pɨsaŋ öim mɨdöinɨŋ. \v 12 Nöbö mö wöröxɨm, nöbäpö hogw pɨlɨba rön, wel röbö nɨg nölön pön du hogw pɨlöia. Nɨ hogw pɨlɨba rön rɨmɨdöi makwam, nuŋ wel röbö aku mɨxɨñ na nɨg nöla. \v 13 Makwam nɨ ñɨgö mi yadmɨdla, mai mögörɨb mɨgrö kɨ hör piaku piaku magalɨg, mönö waiö na aku yad gɨr, mö kɨ alön rɨ mag kɨ haiwo urön alöŋ aku uplöbeñɨŋö,” röŋa. \s1 Judas Jisas nugwo höuöu röŋa \r (Mak 14:10-11; Luk 22:3-6) \p \v 14-15 \x - \xo 26:14-15 \xt Sek 11:12; Jon 11:57\x*Wop aku, Jisas nöbö nuŋwa Judas Iskariot, Jisas nugwo höuöu rɨ pön du nölmön pɨl pal nɨgɨŋ, me rön, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla ñɨgö yadɨba duöŋa. Duön yadöŋa, “Nɨ Jisas nugwo höuöu rɨ pön hön ñɨgö nöin aku, nɨ paiŋö agapɨm nöiöñɨŋö?” röŋa. Aliö rɨmɨn, nugwo silpa mag padokwo paŋyöbö i höuöiliö hö wölu mɨj sö (30) nölmä. \v 16 Nölmɨn, Judas nuŋ, “Nɨ pödpöd rön Jisas nugwo höuöu rɨmön, nugwo pɨ cɨcɨ nɨgön pön diöñɨŋö,” rön, aku rɨbyöx nugugu mɨdöŋa. \s1 Jisas nöbö nuŋ bla pɨsaŋ Pasopa ap nɨmɨmä \r (Mak 14:12-21; Luk 22:7-13, 21-23; Jon 13:21-30) \p \v 17 \x - \xo 26:17 \xt Eks 12:14-20\x*Mai ap nɨmɨb diba Bred Is Mɨdölö röi wop aku ila nɨgmɨn, wop agñɨŋ yöbö akwör, nöbö nuŋ bla Jisas mɨdöŋa hön yadmä, “Pasopa sipsip ha pal nɨmɨb wop aku womiöx mɨda. Makwam, an ram kai duön ap nɨmɨb yöra pɨdɨlu ri abnɨŋ?” rɨmä. \v 18 Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Ñɨŋ taun dib aku duön, nöbö i mɨd yöraku ram nuŋwa duön nugwo yajöña, ‘Mönö yad nölɨb nöbö yada, “Wop na aku igöp mɨdam, nöbö nɨ bla pɨsaŋ hön sipsip ha pal ur nɨmɨnɨŋ ram nagö aku,” me rö,’ cɨne,” röŋa. \p \v 19 Jisas aliö rɨmɨn, nöbö nuŋ bla yadöŋ akuyöbö nugwön, duön hön sipsipa ram aku pal urön, rɨ pɨdɨlu ri abmä. \v 20 Höxi röŋ mag aku, nöbö nuŋwa akuyöbö möl sö bla pɨsaŋ römɨdön, \v 21 ap nɨm gɨr yadöŋa, “Nɨ ñɨgö mi yadmɨdla, ñɨŋ nöbö i nɨ höuöu rɨ pön diönɨŋö,” röŋa. \p \v 22 Jisas aliö rɨmɨn, nöbö nuŋ piaku rɨb mɨga yöxön, paŋ paŋ nugwo yad nugu gɨrön yadmä, “Nöbö Dib! Nɨ yadlaŋ ä?” rɨmä. \p \v 23 \x - \xo 26:23 \xt Sam 41:9\x*Aliö rɨmɨdmɨn, yadöŋa, “Nöbö nɨ pɨsaŋ kwosö möl paŋyöbö i nɨmmɨdöl kɨ, nɨ höuöu rɨ pön diöna. \v 24 God Mönö aku maduar kai kɨtön rɨg yadim mag akuyöbö, nɨ höuöu rɨ pön duön, pɨl pal nɨg gɨŋ wöröxɨn aku, jɨ nöbö nɨ höuöu rɨ pön diön aku, God nöbö aku nugwo rɨ gwogwam cöna. Nuöma nugwo yöx pön hölöxisöŋö waiö. Makwam yöx pön höm, mɨd gɨr aliö alön cön aku, mai ölɨŋ höb diba ödöriö pönɨŋö,” röŋa. \p \v 25 Jisas aliö rɨmɨn, nöbö nuŋ Judas, nugwo höuöu rɨba röŋ aku yadöŋa, “Mönö yad nölɨb nöbö. Nɨ yadöianö ä?” röŋa. Aliö rɨmɨn Jisas yadöŋa, “Mɨ nagö yadmɨdlö,” röŋa. \s1 Jisas nöbö nuŋ bla ñɨgö bred wain nölöŋa \r (Mak 14:22-26; Luk 22:14-20; 1Kor 11:23-25) \p \v 26 Ap nɨm mɨd gɨrön, Jisas breda pön, God nugwo ri ablaŋe rön, pɨ gɨlɨxön, nöbö nuŋ bla ñɨgö nöl gɨrön yadöŋa, “Ñɨŋ pɨ nɨmi. Aku mɨxɨñ na aku,” me röŋa. \p \v 27 Aliö rön, röbö wain namag aku, algör pön, God nugwo ri ablaŋe rön, ñɨgö nöl gɨrön yadöŋa, “Ñɨŋ magalɨg nɨmi. \v 28 \x - \xo 26:28 \xt Eks 24:8; Jer 31:31-34; Sek 9:11; 1Kor 10:16\x*Aku hañ na pɨñön aku. Pɨnaŋ, God höd gör yadöŋ mönö aku ölɨsö pɨlaŋ diöna. Pɨnaŋ, nöbö mö mɨga ap kib mag gwogwo röi akuyöbö, God nugwön röböxönɨŋö,” röŋa. \p \v 29 Jisas aliö rön yadöŋa, “Nɨ ñɨgö yadmɨdla, röbö wain kɨ weik bli kwo nɨmöin. Mai, God nöbö mö pön adöx yöd röul adö kau sö nugwidɨx mɨdɨb wop akwör, nɨ iswob ñɨŋ pɨsaŋ röbö wain yoŋyöbö nɨmnö,” röŋa. \v 30 \x - \xo 26:30 \xt Luk 22:39; Jon 18:1\x*Aliö yadön, nöbö nuŋ bla pɨsaŋ God iba yadɨŋ bɨl sö dub wopal i yad gɨrön, Olip Pɨda dumä. \s1 Jisas Pita nugwo, “Nɨ nugumɨdöiö cɨnaŋö,” röŋa \r (Mak 14:27-31; Luk 22:31-34; Jon 13:36-38) \p \v 31 \x - \xo 26:31 \xt Sek 13:7; Jon 16:32\x*Jisas yadöŋa, “God Mönö aku kai kɨtön yadmä, \q1 ‘Nɨ hön sipsip urɨb nöbö aku nugwo pal nɨgmön, \q2 hön sipsip nuŋ bla magalɨg bör diöñɨŋö,’ rɨmä. \p Aliö yadmä aku mɨ, mɨdiö pɨxmag yuö mibɨl kwo ñɨŋ magalɨg nɨ röböxön bör diöña. \v 32 \x - \xo 26:32 \xt Mat 28:7,16\x*Makwam nɨ wöröxön öbɨlön, mögörɨb Galili höd dumɨjɨna, ñɨŋ mai yöñɨŋö,” röŋa. \p \v 33 Jisas aliö rɨmɨn, Pita yadöŋa, “Nöbö magalɨg nagö röböxön höglöm nölɨbä maga röia, jɨ nɨ akuyöbö alöinö,” röŋa. \p \v 34 \x - \xo 26:34 \xt Mat 26:69-75\x*Pita aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Nɨ nagö mönö mi yadmɨdla, pɨxmag yuö mibɨl kwo yöur kulakula wö rölɨbör mɨjön wop aku, ‘Jisas nugwo nugumɨdöiö,’ rön, wab mös paŋ yajnaŋö,” röŋa. \p \v 35 Jisas aliö rɨmɨn, Pita ususör rön yadöŋa, “Nɨ pɨl pal nɨgnöb, pɨl pal nɨgöñ aku jɨ, ‘Jisas nöbö nɨ yöi,’ me rön yadöinö,” röŋa. Jisas nöbö nuŋ bla magalɨg algör Pita rɨg yadöŋ akwör yadmä. \s1 Jisas God höjöpal gör mɨdöŋa \r (Mak 14:32-42; Luk 22:39-46) \p \v 36 Jisas nöbö nuŋ bla pɨsaŋ Getsemani bɨ yuö duön, nöbö nuŋ bli ñɨŋ yadöŋa, “Ñɨŋ yörɨk römɨd gɨ mɨjöña. Nɨ yörkwo duön, Acö nugwo höjöpal gɨr mɨjɨnö,” röŋa. \v 37 Jisas aliö rön, Pita, Sebedi ha nuŋ mös Jems Jon yöŋö rɨgɨr ñɨgö yölɨŋön duöŋa. Du gɨrön, Jisas nuŋ rɨb mɨga yöxön, \v 38 \x - \xo 26:38 \xt Jon 12:27\x*ñɨŋ nöbö ada yadöŋa, “Nɨ ömörö diba rɨmɨn, madmag na ölɨŋa kai rɨbi röxɨm, wöröxɨb maga rɨmɨda. Ñɨŋ yörɨk mɨdön, nɨ nugugu mɨjɨnö,” röŋa. \p \v 39 Jisas aliö rön, ñɨgö yöraku yad nɨgön, nuŋ hör womiöx yörakwo duön, iröpa ubɨlön, haŋaj mämäg yuö aku mögö bö cɨrön, God höjöpalön yadöŋa, “Acö, ap nɨ rɨba rɨmɨd aku, wöhö cɨnöb, wöhö rö. Jɨ nɨ rɨbyöx nugul adaku rɨmɨjɨnö; rɨb naŋ keir rɨg yöxlö mag akwör rane,” röŋa. \p \v 40 Jisas aliö rön, höbkal hön nugumɨn, nöbö nuŋ bla inɨmö hölɨm gɨ mɨdmä. Jisas Pita nugwo yadöŋa, “Ñɨŋ ul mɨŋi nɨ mämäp pɨ mɨdölöiŋ ä? \v 41 Ap gwogwo rɨb maga rö, rön, God höjöpal gɨr mɨjöña. Rɨb ñɨŋa rɨb maga ra, jɨ mɨxɨñ ñɨŋa höx rɨ pɨnö,” röŋa. \p \v 42 Jisas aliö rön, iswob du Nuö höjöpalön yadöŋa, “Ap nɨ cɨnöb raŋ ölɨŋ höb pɨn aku, röböxɨb maga mɨdöl aku, amɨn raŋ; rɨb naŋ keir rɨg yöxlö mag akwör rane,” röŋa. \v 43 Jisas aliö rön, iswob höuöil hön nugumɨn, nöbö nuŋ bla inɨmö göj nɨgɨm, hölɨm gɨ mɨdmä. \p \v 44 Jisas höuöil duön, Nuö höd höjöpalön rɨg röŋ mag akwör iswob höjöpalön, \v 45 höuöil hön, nöbö nuŋ akuyöbö ñɨgö yadöŋa, “Ñɨŋ mɨxɨñ ñɨŋa höx rɨ pɨnɨm, hölɨm gɨ mɨdöiŋ ä? Nöbö ruai nugwi! Nöbö nɨ Nöbö Ha nuŋwa höuöu rön, nöbö ap kib mag gwogwo röi piaku nölɨba rɨmɨda. \v 46 \x - \xo 26:46 \xt Jon 14:31\x*Öbɨlɨŋ duŋ! Nugwi! Nɨ höuöu rɨ nöbö hömɨd mɨk,” me röŋa. \s1 Judas Jisas höuöu rɨ pön duöŋa \r (Mak 14:43-50; Luk 22:47-53; Jon 18:3-12) \p \v 47 Jisas mönö yadmɨn nugugɨrön, nöbö nuŋwa akuyöbö möl sö i, Judas, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla aipam, mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö bla aipam, nugwo rɨg yadmä aliar, nöbö ñɨŋ mɨg mɨŋa akwör höröpɨnmä. Ñɨŋ yu mɨxɨl ölɨsö me bli palɨb kaiö bli pön rag hömä. \v 48 Judas höd ñɨgö yad nɨgön yadöŋa, “Nɨ du nöbö i nugwo wahax pön, alguna bɨmɨl nɨmmɨjɨn aku, nöbö maku, me rön, nugwo pɨ cɨcɨ nɨgön, pön di,” röŋa. \v 49 Makwam Judas nuŋ Jisas mɨdöŋ yöra rɨmgör hön, “Mönö yad nölɨb nöbö, nagö mɨdlö ä?” rön, nugwo alguna bɨmɨl nɨmöŋa. \p \v 50 Almɨn, Jisas yadöŋa, “Nöbö mɨk. Rɨba rɨmɨdlö ap aku yadkap rö!” röŋa. \p Jisas aliö rɨmɨn, nöbö Judas pɨsaŋ hömä akuyöbö Jisas nugwo pɨ cɨcɨ nɨgmä. \v 51 \x - \xo 26:51 \xt Jon 18:26\x*Jisas pɨ cɨcɨ nɨgɨm nugugɨrön, Jisas nöbö nuŋ i yu mɨxɨl ölɨsö nuŋ me pugul pön, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib ödöriö aku nöbö mabö nuŋwa rɨ nölmɨd nöbö i, nugwo rɨmɨj adöi mɨ aŋadö römal cö gɨ aböŋa. \v 52 \x - \xo 26:52 \xt Jen 9:6; Rep 13:10\x*Almɨn, Jisas nugwo yadöŋa, “Yu mɨxɨl ölɨsö pɨlö aku höbkal möla röbö. Nöbö mö yu mɨxɨl ölɨsö pön nuö nuö rɨmɨjöñ akuyöbö, adakwör wöröxöña. \v 53 Nɨ ‘Acö ake!’ rɨlöxisöŋö aku, nuŋ rɨmgör ejol rogw akuyöbö möl sö hörɨrör yad abmɨn, hön nɨ nugwidɨx mɨdöyɨxa. \v 54 Makwam höd gör God Mönö aku kai kɨtön, nɨ al aliö rön wöröxönɨŋö, rim makwam, akuyöbö alaŋ. Mag nɨ i keir rɨmɨjɨn aku, wä renɨŋö,” röŋa. \p \v 55 \x - \xo 26:55 \xt Luk 19:47; 21:37\x*Makwam Jisas nöbö nugwo pɨba höm piaku ñɨgö yadöŋa, “Nɨ öim du God höjöpalɨb ram aku römɨdön, nöbö mö akuyöbö ñɨgö mönö yad nöil aku, jɨ nɨ pölöim. Weik piöŋö, yu mɨxɨl ölɨsö alɨg, palɨb kaiö alɨg pɨrag hö, ap kib pɨb nöbö i röxgɨb nɨ pɨba hömɨdöi. \v 56 Ñɨŋ almɨdöi aku, God mönö yadɨb nöbö bla God Mönö kai kɨtön rɨg yadim mag akwör rɨmɨdöiŋö,” röŋa. \p Makwam wop aku, Jisas nöbö nuŋ bla magalɨg nugwo röböxön bör dumä. \s1 Juda Kansol Dib bla Jisas mönö diba yadmä \r (Mak 14:53-65; Luk 22:54-55, 63‑71; Jon 18:13-14, 19-24) \p \v 57 Makwam God lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö bla aipam, hö mögum rɨmɨdim nöbö Kaiapas God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib ödöriö aku ram nuŋwa yörakwam, Jisas nugwo pɨ cɨcɨ nɨgön, pön ram aku dumä. \p \v 58 Makwam Pita nuŋ mai mai duön, rama rɨŋadö bö mɨdön, God höjöpalɨb rama ömdö nöbö bla pɨsaŋ römɨdön, agö magɨm cöñɨŋö, rön, nugugu mɨdöŋa. \p \v 59 God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla aipam, Juda Kansol dib bla aipam yadmä, “An nöbö inakmönö hörɨb nöbö bli ñɨgö yad nugwɨŋ, ñɨŋ mönö i yadɨŋ, ödöriar mɨdaŋ, mönö il aku maku, me rön, Jisas nugwo pɨl pal nɨgnɨŋö,” rɨmä. \v 60 Aliö yadmä aku, jɨ mönö aku hörɨrör dumɨn, Jisas nugwo pɨl pal nɨgɨb il i mɨdölöŋ. \p Alöŋ aku, jɨ mai nöbö mös hön yadmä, \v 61 \x - \xo 26:61 \xt Jon 2:19-21\x*“Nöbö kɨ yadöŋa, ‘God höjöpalɨb ram aku pɨ gɨlɨx abön, mödö wop mös paŋ iswob ur nɨgɨnö,’ rö,” rɨmä. \v 62 Aliö rɨmɨdmɨn, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib ödöriö aku, Jisas nugwo yadöŋa, “Mönö nagö yadmɨdöi aku, naŋ paiŋö i yadöinö ä?” röŋa. \v 63 \x - \xo 26:63 \xt Ais 53:7; Mat 27:12\x*Aliö rɨmɨn, Jisas paiŋö mönö i yadölöŋ. Almɨn, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib ödöriö aku yadöŋa, “Weik mönö diba yadɨba mɨdöl kɨ, inakmönö hörön yadmɨjɨnö. God öim kömö mɨd aku, algör nugugu mɨda. Makwam, anɨŋ ödöriar yadö: nagö Mesaia aku, God Ha nuŋ mönö wöhö?” röŋa. \v 64 \x - \xo 26:64 \xt Sam 110:1; Dan 7:13; Mat 24:30\x*Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Naŋ yadlö maku. Makwam ñɨŋ magalɨg nugwi! Nɨ ñɨgö yadmɨdla, nɨ Nöbö Dib ölɨsö keiryöbö ödöriö aku imag mɨrɨx nuŋ ada mɨdön, mɨjöi wab bɨl yör sö hön mögörɨb il kɨ hömɨjɨn aku nugwöñɨŋö,” röŋa. \p \v 65 \x - \xo 26:65 \xt Mat 9:3; Jon 10:33\x*Jisas aliö rɨmɨn, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib ödöriö aku, wölɨj nuŋ bla hör pɨ waglöx gɨrön yadöŋa, “Nuŋ God ib aku yad höimöumɨn nugwöia! Makwam, nöbö mö bli yad nugwöinɨŋ. Nuŋ gwogwam rɨ aku wöxnö yad maku pal. \v 66 \x - \xo 26:66 \xt Lep 24:16; Jon 19:7\x*Makwaim ñɨŋ rɨb pödiö yöxmɨdöi?” röŋa. Aliö rɨmɨn, yadmä, “Mi yad maku pal; wöröxön paŋyöbö makwör,” me rɨmä. \p \v 67 \x - \xo 26:67 \xt Ais 50:6; 53:5\x*Aliö yadön, haŋaj mämäg yuö nuŋ ada höpöl pɨlön, palön, rɨmä. Bli Jisas mämäg yuö nuŋwa pöröb nölön, algun nuŋwa akuyöbö pal gɨr, \v 68 yadmä, “Nagö Mesaia aku, yön nagö palmɨd aku, an yadaŋ nuguŋö,” rɨmä. \s1 Pita, “Jisas nugumɨdöiö,” röŋa \r (Mak 14:66-72; Luk 22:56-62; Jon 18:15-18, 25-27) \p \v 69 Makwam Pita mönö diba yadɨb rama rɨŋadö bö römɨd gɨ mɨdöŋ makwam, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib ödöriö aku mabö nugwo rɨ nölmɨd halöu i hön nugwo yadöŋa, “Nagö Jisas nöbö Galili yöbö aku pɨsaŋ mɨdlaŋö,” röŋa. \p \v 70 Aliö rɨmɨn, Pita nöbö mö bla magalɨg nugugu mɨdɨm nugugɨrön, yadöŋa, “Mönö naŋ yadmɨdlö aku nɨ nugwöiö,” röŋa. \v 71 Pita aliö rön, öbɨlön, du ubalɨja il yöra mɨdmɨn nugugɨrön, ram aku mabö rɨmɨdöŋ mö i hön, Pita nugwo nugwön, nöbö mö mɨdim akuyöbö ñɨgö yadöŋa, “Nuŋ nöbö Jisas Nasaret yöbö aku pɨsaŋ mɨdmɨn nugulö,” röŋa. \v 72 Aliö rɨmɨn, Pita wai nölön yadöŋa, “Nɨ mɨ ödöriö yadmɨdla, yadmɨdöi nöbö aku nɨ nugumɨdöiö,” röŋa. \p \v 73 Ul mag mɨŋi mɨdön, nöbö mö Pita pɨsaŋ öbɨl gɨ mɨdim bla nugwo yadmä, “Mör yadöla. Nagö nöbö ñɨŋ i. Aj il ñɨŋ rɨg yadöi akuyöbö naŋ kwo aliar yadlaŋe,” rɨmä. \p \v 74 Aliö rɨmɨn, Pita bölölö rön yadöŋa, “Nɨ ñɨgö mɨ ödöriö yadmɨdla. Hör aku, God nɨ ölɨŋ höb pɨ nöiön aku waiar. Nöbö ñɨŋ yadmɨdöi aku nɨ nugumɨdöiö!” röŋa. Aliö rɨmɨn nugugɨrön, rɨba yöur kulakula wö röŋa. \v 75 \x - \xo 26:75 \xt Mat 26:34\x*Kulakul wö rɨm, Pita Jisas mönö nugwo höd yadöŋ aku rɨbyöx nugwön rɨb mɨxɨla yöxöŋa. Aku agapɨm: Jisas yadöŋa, “Yöur kulakula wö rölɨbör mɨjön mag aku, ‘Jisas nugwo nugumɨdöiö,’ rön, wop mös paŋ yajnaŋö,” röŋa. Aku rɨbyöx nugwön, rɨb mɨga yöxön, rɨŋadö duön, mɨ göj imöŋa. \c 27 \s1 Jisas nugwo pön du gapna Pailot nugwo nölmä \r (Mak 15:1; Luk 23:1-2; Jon 18:28-32) \p \v 1 Ruö yöudöŋdöŋ röxöŋa nugwön, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla aipam, mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö bla aipam, mönö yad nugwob du mönö paŋyöbö i yad ödör nɨgön, Jisas nugwo pɨl pal nɨgnɨŋö, rɨmä. \v 2 Makwam, Jisas nugwo nag nɨgön, pön duön gapman nöbö dib gapna Pailot nölmä. \s1 Judas nag nɨmöŋa \r (Apo 1:18-19) \p \v 3 Makwam Jisas nugwo mönö diba yadön, pɨl pal nɨgɨba rɨmɨdɨm nugwön, Judas, pödpöd rɨmɨn nɨ Jisas nugwo höuöu rɨlö, rön, rɨg maga pöŋ aku, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla aipam, mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö bla aipam, röd pön du ñɨŋ nölɨba rön, God höjöpalɨb rama duöŋa. \v 4 Duön, rɨg mag piaku ñɨgö nöl gɨr yadöŋa, “Jisas gwogwam röl aku, jɨ nɨ nugwo höuöu rɨl aku, mödö wöröxöna. Makwam, nɨ ödöriö mag gwogwo rɨlö,” röŋa. Aliö rɨmɨn, ñɨŋ yadmä, “Aku ap an yöi. Naŋ keir ailaŋö,” rɨmä. \v 5 \x - \xo 27:5 \xt Mat 26:14-15; Apos 1:18-19\x*Aliö rɨmɨn, Judas rɨg mag nölmä aku God höjöpalɨb ram möl yuadö abön, du nag nɨmöŋa. \p \v 6 God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla, rɨg maga aku pön yadmä, “Rɨg kɨ, nöbö pɨl pal nɨgnɨŋö, rön, höuöu rɨmɨŋ makwam, God nölɨb maga mɨdölö,” rɨmä. \v 7 Aliö yadön, mönö yad nugwob duön yadmä, “Pad nöbö hön wöröxɨŋ, pön du hogw pɨlɨb aku, mögörɨb möl i wobɨŋö,” rön, du nöbö i mögö wödön wi yöja rɨmɨd mögörɨb möl aku wobmä. \v 8 Mögörɨb möl aku, höuöu rɨ nölim rɨg aku pön wobim makwam, mai nöbö mö mögörɨb möl aku iba “Mögörɨb Hañ Kap” me rɨmä. Weik kwo algör mögörɨb möl aku iba “Mögörɨb Hañ Kap” me röia. \p \v 9 \x - \xo 27:9-10 \xt Sek 11:12-13\x*Makwam ñɨŋ mögörɨb wobmä aku, God mönö yadɨb nöbö Jeremaia höd rɨg yadön kai kɨtöŋ mag akwör rɨmä. Nuŋ God Mönö aku um mɨŋi kai kɨtön yadöŋa, “Ñɨŋ rɨg silpa mag padokwo paŋyöbö i höuöiliö hö wölu mɨj sö (30) aku, Juda nöbö mö yadim rɨg aku piöx rag duön, \v 10 nöbö mögö wödön wi yöja rɨmɨd mögörɨb möl aku wobmä. Nöbö Diba nɨ rɨg yadöŋ mag akwör röiŋö,” röŋa. \s1 Gapna Pailot Jisas yad nugwöŋa \r (Mak 15:2-5; Luk 23:3-5; Jon 18:33-38) \p \v 11 Jisas nugwo pön duön, gapman nöbö dib Pailot mɨdöŋ yöra dum nugugɨrön, Pailot Jisas nugwo yadöŋa, “Nagö Juda ada kiŋ dib ñɨŋa mɨdlö ä?” röŋa. Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Mi yadlö maku pal,” röŋa. \v 12 \x - \xo 27:12 \xt Ais 53:7\x*Makwam God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla aipam, mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö bla aipam, nugwo mönö bli yadmɨdɨm, nuŋ paiŋö mönö i yadölöŋ. \v 13 Almɨn, gapman nöbö dib Pailot yadöŋa, “Nagö ailaŋö, rön, mönö hörɨrör yadmɨdöi aku, naŋ nugwöianö ä?” röŋa. \v 14 Aliö rɨmɨn, Jisas mönö paiŋö i yadölmɨn, Pailot rɨb mɨga yöxöŋa. \s1 Juda nöbö mö akuyöbö, Jisas nugwo pɨl pal nɨgɨŋ, me rɨmä \r (Mak 15:6-15; Luk 23:13-25; Jon 18:39–19:16) \p \v 15-19 \x - \xo 27:15-19 \xt Jon 11:47-48; 12:19\x*Makwam Pailot nuŋ mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö dib bla hogw rola römɨd gɨ mɨdmɨn nugugɨrön, mönɨŋa mönö i yadmɨn, höm yadöŋa, “Nɨ maduö pɨxmag yuö kwo inɨmö nugula, mönö diba yadmɨdlö nöbö aku nöbö waiö mɨdöm. Nugwo mönö ölɨsö yadmɨjɨnö. Nɨ inɨmö nugul aku rɨb mɨga yöxmɨdlö,” röŋa. Makwam Pailot rɨb nuŋ keir akwör yöx nugwöŋa, Jisas ap i rölöŋ; nöbö dib pia ñɨŋ nugwo nugum, ölɨsö wölmɨn, pön höia. Makwam, nɨ agö magɨm rön, nugwo yad abmön diönɨŋö, rön, rɨb aku yöx nugwöŋa. \p Makwam Rom gapna nöbö dib aku öim kɨm aku kɨm aku Juda ada Pasopa wop dib aku, ñɨgö kɨlabɨs nöbö ñɨŋa keir yad nugumɨdöi aku, hör yau abmɨda. Wop aku, nöbö gwogwo ödöriö i naga mɨdöŋa; ib nuŋwa Barabas. Nöbö mö mɨga akwör hö mögum rɨmɨdim bla, Pailot ñɨgö yadöŋa, “Ñɨgö nöbö kai hör yad abɨn? Jisas, Mesaia aku me röi aku mönö Barabasɨm yad abɨn?” röŋa. \v 20 Aliö rɨmɨn, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla aipam, mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö bla aipam, nöbö mö akuyöbö yadmä, “Ñɨŋ Pailot nugwo yadɨŋ, Barabas yau abön kwönö, Jisas nugwo pɨl pal nɨgaŋ,” me rɨmä. \p \v 21 Makwam Pailot nöbö mö hö mögum rɨ mɨdim bla ñɨgö yadöŋa, “Nöbö hogw kɨ, nöbö kai yau abɨn?” röŋa. Aliö rɨmɨn yadmä, “Barabas yau abane,” rɨmä. \p \v 22 Aliö rɨmɨn, Pailot yadöŋa, “Aliö yadmɨdöi aku, Jisas Mesaia aku me röi aku, nugwo pödpöd cɨnö?” röŋa. \p Aliö rɨmɨn, ñɨŋ magalɨg yadmä, “Nugwo bɨ katlö watlö um sö pɨl pal nɨgɨŋ!” me rɨmä. \p \v 23 Aliö rɨmɨn, Pailot yadöŋa, “Aku agapɨm? Nuŋ ap agapɨm rɨ gwogwam rɨ?” röŋa. Aliö rɨmɨn, mönö yadöŋ aku yöxölön, mönö wör wöriö yadmä, “Nugwo bɨ katlö watlö um sö pɨl pal nɨgɨŋ! Nugwo bɨ katlö watlö um sö pɨl pal nɨgɨŋ!” me rɨmä. \p \v 24 \x - \xo 27:24 \xt Diut 21:6-9\x*Aliö rɨmɨn, Pailot rɨbyöx nugwöŋa, mönö na yöxeñ; jɨ mönö bli kwo ñɨŋ yad nugumön, nuö nuö pɨb maga rö, rön rɨbyöx nugwöŋa. Aliö rɨbyöx nugwön, nöbö mö piaku mämäg il rol ñɨŋa imaga röbö pɨ äbäd abön, ñɨgö yadöŋa, “Nöbö kɨ nugwo pɨl pal nɨgɨba rɨmɨdöi aku, mönö aku nɨ hen; ñɨŋ keir höbkal yönɨŋö,” röŋa. \p \v 25 \x - \xo 27:25 \xt Apos 5:28\x*Aliö rɨmɨn, nöbö mö piaku magalɨg yadmä, “Aku nöbäpö yöj ana keir! Hañ nuŋwa an wob paŋ, rɨba ha an bla pöna! Mönö aku, an aipam halöu ha an bla aipam pönɨŋö!” rɨmä. \p \v 26 Aliö rɨmɨdmɨn, Pailot Barabas ñɨŋa yau abön, Jisas nugwo ami nöbö nuŋ bla nölmɨn, ñɨŋ naga pön Jisas palmä. Akuyöbö almɨn, Pailot nuŋ Jisas nugwo bɨ katlö watlö um sö pɨl pal nɨgɨŋ, me rön, ami nöbö nuŋ bla ñɨŋ nölöŋa. \s1 Ami nöbö bla Jisas nugwo yad höimöumä \r (Mak 15:16-20; Jon 19:2-3) \p \v 27 Gapna Pailot ami nöbö nuŋ bla, Jisas nugwo pön, pön du ram dib ñɨŋ aku duön, ami nöbö hör piaku ñɨgö magalɨg wö rɨmɨn, \v 28 \x - \xo 27:28 \xt Luk 23:11\x*hö mögum rön, wölɨj nuŋwa röd abön, wölɨj paskwolö, nöbö dib yömöi akuyöbö i rag hö, nugwo yöm nölmä. \v 29 Yöm nölön, nag kaigap alɨg bla pön hön, kiŋ adö röbön röi usaŋ akuyöbö i rön, nugwo nɨg nölön, nöbö dib bla kaiö pöiŋö, rön, aiwölö yöd mɨxɨl i pön Jisas nugwo imag mɨrɨx pɨlö nölön, hön nugwo höxmax yuön, yad höimöu gɨr yadmä, “Nöbö dib nagö hömɨdlanö ä? Juda ada kiŋ ñɨŋa nagö hömɨdlanö ä?” rɨmä. \v 30 \x - \xo 27:30 \xt Ais 50:6\x*Aliö yadön, nugwo höpöl pɨlön, aiwölö yöd aku ruöx pön, nugwo yöcmaca palmä. \p \v 31 Makwam Jisas nugwo aliö yad höimöuön, wölɨj paskwolö nugwo yöm nölim aku pɨ röd abön, wölɨj nuŋwa keir yöm nölön, nugwo bɨ katlö watlö um sö pɨl pal nɨgɨba yölɨŋ pön dumä. \s1 Jisas nugwo bɨ katlö watlö um sö pɨl pal nɨgmä \r (Mak 15:21-32; Luk 23:26-43; Jon 19:17-27) \p \v 32 Ödöi mibɨl yöra du gɨrön nugumɨn, Sairini taun yöbö nöbö i hömɨdöŋa. Ib nuŋwa Saimon. Nugwo möigw palön, ususör rön yadmä, “Jisas nugwo pɨl pal nɨgɨb bɨ katlö watlö wab kɨ pɨrag duö,” rɨmä. \v 33 Aliö rɨmɨn, nuŋ pɨrag gɨr, mögörɨb Golgota pɨda dumä. Golgota rɨmɨdöi aku mönö il aku, “Nöbäpö Yöcmac Yöj Lei.” \p \v 34 \x - \xo 27:34 \xt Sam 69:21\x*Makwam pɨd aku uröpɨnön, ami nöbö bla röbö wain pön, röbö acɨx i pön, alɨg pɨ römerömö rön, Jisas nölmä jɨ nuŋ nɨm nugwön röböxöŋa. \v 35 \x - \xo 27:35 \xt Sam 22:18\x*Jisas nugwo bɨ katlö watlö um sö pɨl pal nɨgön, wölɨj nuŋ bla nuöm nɨg hörɨrör pɨba, höbai sadu akuyöbö wobön pɨmä. \v 36 Akuyöbö alön, Jisas nugwo bɨ katlö watlö um sö pɨl pal nɨgim il yöra römɨdön nugwidɨx mɨdmä. \p \v 37 Jisas nugwo pɨl pal nɨgön, bɨ katlö watlö höñ sö kai kɨtmä: \qc NÖBÖ KƗ JISAS, JUDA ADA KIŊ ÑƗŊA MƗK.\fig Jisas nugwo pɨl pal nɨgön, bɨ katlö watlö höñ sö kai kɨtmä: “NÖBÖ KƗ JISAS, JUDA ADA KIŊ ÑƗŊA MƗK.”|alt="Jesus sign on cross" src="LB00324B.TIF" size="col" ref="27:37" \fig* \p \v 38 \x - \xo 27:38 \xt Ais 53:12\x*Makwam Jisas nugwo pɨl pal nɨgön, nöbö ap kib pɨb hogwa, i adöi, i adöi, pɨl pal nɨgmä. \v 39-40 \x - \xo 27:39-40 \xt Sam 22:7; 109:25; Mat 26:61; Jon 2:19\x*Nöbö mö ödöi diba uhömɨdim bla, yöcmaca kwatkwat rön, nugwo yad höimöuön yadmä, “Nagö God Ha nuŋ aku! God höjöpalɨb ram aku pɨ hajal abön, wop mös paŋ iswob ur nɨgɨnö, rɨlö makwaim, bɨ katlö watlö um sö röböx pɨnaŋ, an nuguŋö!” rɨmä. \p \v 41 God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib aipam, lo mönö yad nölɨb nöbö aipam, mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö aipam, ñɨŋ algör nugwo yad höimöuön yadmä, \v 42 “Nöbö mö bli ñɨgö rɨmɨdmɨn kömö duöia, jɨ nuŋ keir alɨb maga mɨdöl. Isrel Kiŋ dib an aku, bɨ katlö watlö um sö röböxön, mɨgrö il kɨ pɨnaŋ, mi yadö, rön, nugwo nugw pɨnɨŋa. \v 43 \x - \xo 27:43 \xt Sam 22:8\x*Nuŋ God nugw pön yada, ‘Nɨ God Ha nuŋ,’ me ra. God nuŋ keir algör rɨbyöx nugumɨjön aku, weik hön nugwo kömö paŋ,” me rɨmä. \v 44 Ap kib pɨb nöbö hogwa Jisas pɨsaŋ pɨl pal nɨgim, ñɨŋ kwo algör Jisas nugwo mönö gwogwo akwör yadmä. \s1 Jisas wöröxöŋa \r (Mak 15:33-41; Luk 23:44-49; Jon 19:28-30) \p \v 45 Wop aku naiö mibɨl yör kɨpisö mag aku, pɨxmag gurɨm, mɨdɨp duön naiö pibö pik röŋ mag aku iswob mil pöröŋa. \v 46 \x - \xo 27:46 \xt Sam 22:1\x*Naiö pibö röŋ mag aku, Jisas wö diba rön yadön yadöŋa, “Eli, Eli, lama sabaktani,” röŋa. Mönö yadöŋ aku, “God nɨ. God nɨ. Nɨ pödpöd rɨmɨn röböxlaŋö?” röŋa. \v 47 Aliö rɨmɨn, nöbö mö bli il yöraku mɨdim bla nugwön yadmä, “God mönö yadɨb nöbö Ilaija yad wö rɨmɨdö,” rɨmä. \v 48 \x - \xo 27:48 \xt Sam 69:21\x*Aliö yadön, nöbö i du ap rɨb sɨ höx akuyöbö wab i pön rag hö, röbö wain acɨxa aku pɨlön, aiwölö yöda pön idu pɨlön, nölmön nɨmaŋ, me rön, nölöŋa. \p \v 49 Akuyöbö alön nölmɨn, nöbö bli yadmä, “Röböxi! Dar nugugu mɨjnɨm. Ilaija hön nugwo kömö pönɨŋönö pödpöd cönɨŋö?” rɨmä. \v 50 Makwam Jisas iswob wö diba rɨ yadön, inöm nuŋwa God nölöŋa. \p \v 51 \x - \xo 27:51 \xt Eks 26:31-33; Hib 10:19-20\x*Wop akwör, God höjöpalɨb rama ram möl yuadö kwo ubalɨja idɨxim ñapñap uñ mɨxɨl dib aku, mibɨla rɨb sö nɨgön waglöxiö rɨb bö pɨnmɨn adöi hör adöi hör duöŋa. Almɨn nugugɨrön, mɨmön pön, rɨg bla pal bebö rön, \v 52 nöbäpö rɨg möla hogw pɨlön idɨxim bla, möla rödɨm, God nöbö mö lei nuŋwa höd wöröxim hogw pɨlim bla, mɨga rɨmɨn, höbkal öbɨlmä. \v 53 Öbɨlön, rɨg möla rɨŋadö duön, Jisas öbɨlöŋ wop aku ñɨŋ Jerusalem taun dib leia duön wöxnö nɨgɨm, nöbö mö mɨga ñɨgö nugumä. \p \v 54 Makwam mɨmön pön, agö magɨm röŋ aku nugwön, ami nöbö dib aku aipam, nöbö nuŋ bla pɨsaŋ mɨdim bla aipam, ñɨŋ ölölö rɨmɨn ipöxön, madmag ñɨŋa dumɨn nugugɨrön yadmä, “Mɨ! Nöbö kɨ nuŋ mɨ ödöriö God Ha nuŋ akwör!” me rɨmä. \v 55 \x - \xo 27:55 \xt Luk 8:2-3\x*Makwam mö mɨga hön, hör ör yörkwo mɨdön nugugu mɨdmä. Mö piaku Jisas nugwo rɨ nölɨba Galili yöbö hömä. \v 56 Mö mɨdim adaku, i Maria Magdala aku, i Jems Josep yöŋö nuöm ñɨŋa Maria aku, i Sebedi ha nuŋ hogwa nuöm aku. \s1 Josep nuŋ Jisas mɨxɨña rag du rɨg möla hogw pɨlöŋa \r (Mak 15:42-47; Luk 23:50-56; Jon 19:38-42) \p \v 57-58 \x - \xo 27:57-58 \xt Diut 21:22-23\x*Rɨb nöbö ödöriö i, Josep, Arimatia taun yöbö aku, nuŋ Jisas nöbö nuŋwa i mɨdöŋa. Nöbö aku, Jisas wöröxɨm nugwön, pɨgö pɨgö mɨdöŋ mag aku hön, gapna Pailot nugwo, Jisas högia pɨnönö wöhö rɨm, Pailot yöwö rön, nöbö nuŋ bla ñɨgö yadmɨn, ñɨŋ Josep nugwo nölmä. \v 59 Jisas högi aku Josep nugwo nölmɨn, nuŋ ñapñap uñ lei waiö i pön, nöbäpö högi mɨŋa magalɨg wobön, \v 60 \x - \xo 27:60 \xt Ais 53:9\x*pön du rɨg möl yoŋyöbö i, nɨ hogw piöñɨŋö, rön, yöluim möl aku hogw pɨlön, rɨg aso dib i pɨraiup pikopik rɨp duön, hogw möla idɨxön duöŋa.\fig Josep Jisas högia pön du hogw pɨlöŋa.|alt="Joseph Arimathea in tomb" src="UBSCl-24a.tif" size="col" ref="27:59-60" \fig* \p \v 61 Mö mös mɨdmä, mö i Maria Magdala, mö i kwo Maria ör. Mö Maria hogwa hön nugugu mɨdɨm nugugɨrön, Josep akuyöbö alön hogw pɨlöŋa. \s1 Ami nöbö piaku nöbäpö hogw pɨlim rɨg möla nugugu mɨdmä \p \v 62 Jisas wöröxɨm hogw pɨlim wop aku, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla aipam, Perisi nöbö bla aipam, God höjöpalɨb wop aku laŋ, me rön, ap rɨ rag hö pɨdɨlumä. Makwam aiaŋ, God höjöpalɨb wop ñɨŋa makwam, gapman nöbö dib Pailot mɨdöŋ yöra dumä. \v 63 \x - \xo 27:63 \xt Mat 12:40; 16:21; Mak 9:31; 10:33-34; Luk 9:22; 18:31-33; Jon 2:19-21\x*Duön yadmä, “Nöbö dib. Inakmönö hörɨb nöbö aku yadöŋa, ‘Nɨ wöröxön, wop mös mɨdön, wop paŋ aku öbinö,’ röŋa. \v 64 Makwam, nagö nöbö bli yadaŋ, wop mös paŋ nöbäpö hogwaj aku nugugu mɨdɨŋ. Almɨdköp, nöbö nuŋ bla hön, nöbäpö högi mɨŋ aku kib pön, nöbö mö piaku ñɨgö inakmönö hörön yajöña, ‘Nuŋ höbkal öbɨlö,’ cöña. Akuyöbö alɨŋ, Jisas höd inakmönö höröŋ aku ap ulmɨdö; ñɨŋ mai inakmönö hörön yajöñ mönö aku mɨ du dib röxönɨŋö,” rɨmä. \p \v 65 Aliö rɨmɨdmɨn, Pailot ñɨgö yadöŋa, “Makwam, ñɨŋ ami nöbö rogw i pön, nöbäpö hogw pɨlim yöra duön, rɨb ñɨŋa keir yöx nugw ri abön, nöbäpö hogwaja rɨga nɨg gö nɨgɨŋ, ami nöbö nugugu mɨdɨŋ,” me röŋa. \p \v 66 Pailot aliö rɨmɨn, Juda nöbö dib piaku duön, nöbäpö hogw möla idɨxim rɨg diba aku nɨg ri ab gɨrön, ami nöbö rogw aku yadɨm, ñɨŋ yöraku nugugu mɨdmä. \fig Juda nöbö dib piaku duön, nöbäpö hogw möla idɨxim rɨg diba aku nɨg ri ab gɨrön, ami nöbö rogw aku yadɨm, ñɨŋ yöraku nugugu mɨdmä.|alt="soldiers guarding tomb" src="cn01848B.tif" size="col" ref="27:66" \fig* \c 28 \s1 Jisas öbɨlöŋa \r (Mak 16:1-10; Luk 24:1-12; Jon 20:1-10) \p \v 1 Löum yöbö ruö löu mil pörɨm nugugɨrön, mö hogwa Maria Magdala aipam Maria i yöŋö duön, Jisas hogw pɨlim hogwaja nuguba dumä. \v 2 Mag aku mɨmön dib ödöriö pɨmɨn nugugɨrön, ejol i adöx yöd röul adö kau sebö hön, Jisas nugwo hogw pɨlön rɨg aso pɨ idɨxim aku, pɨn göur gägäp adö abön, rola römɨdöŋa. \v 3 Ejol aku, haŋaj mämäg yuö nuŋwa mil milöu gɨ mɨdöŋa. Wölɨj nuŋ aku, mɨ lei wä mɨda mɨdöŋa. \v 4 Makwam ami nöbö nugugu mɨdim bla, nugwo nugwön, ölölö rɨmɨn ipöxön, gɨl gɨl rön, wöröxɨbi röxg mɨdmä. \p \v 5 Makwam ejol aku mö hogwa yadöŋa, “Ipöxmɨjeñ! Nɨ nugula, ñɨŋ mö hogwa Jisas bɨ katlö watlö um sö pɨl pal nɨgim nöbö aku hölu yönmɨdöia. \v 6 \x - \xo 28:6 \xt Mat 12:40; 16:21\x*Nuŋ yörɨk mɨdöl. Höd yadöŋ mag akuyöbö, maduö höbkal öbɨlön dua. Makwam ñɨŋ hön, nugwo pön hö nɨgim yörɨk nugwön, \v 7 rɨmgör duön, nöbö nuŋ akuyöbö ñɨgö yajöña, ‘Jisas höbkal öbɨlön Galili dumɨda. Ñɨŋ nöbö pia du gɨrön nugwo piaku nugwöñɨŋö,’ cöña. Mönö akwör ñɨgö yad nölɨba hölö,” röŋa. \p \v 8 Ejol aliö rɨmɨn, mö hogwa nugwön ipöxim aku, jɨ mɨ wahax pɨ gɨrön, nöbäpö hogwaj aku rɨmgör röböxön, Jisas nöbö nuŋ pia yad nölɨba ipalɨp dumä. \v 9 Ödöi mibɨl piaku dumɨdɨm nugugɨrön, Jisas ñɨŋ mö hogwa möigw palön yadöŋa, “Ñɨŋ mɨdöiŋ ä?” röŋa. Jisas aliö rɨmɨn, mö hogwa hö höxmax yuön, yödpɨlö nuŋwa ölɨsö pön, ib nuŋwa yadmɨn bɨl sö duöŋa. \v 10 \x - \xo 28:10 \xt Mat 26:32\x*Jisas ñɨŋ mö hogwa yadöŋa, “Ipöxmɨjeñ! Ñɨŋ duön haul hödpɨg nɨ akuyöbö ñɨgö yajöña, ‘Galili duön Jisas nugwo nugwöñɨŋö,’ cɨne,” röŋa. \s1 Ami nöbö bla du Jisas öbɨlö mönö yadmä \p \v 11 Mö hogwa, ödöi mibɨl piaku dumɨdmɨn nugugɨrön, ami nöbö nugugu mɨdim piaku bli taun diba kul yuadö duön, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib akuyöbö ñɨŋ agö mag bɨlɨm röŋ aku magalɨg yad nölmä. \p \v 12 Yad nölmɨdmɨn, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib piaku duön, mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö bla pɨsaŋ mönö yad ödör paŋyöbö i nɨgön, ami nöbö piaku ñɨgö rɨg diba nölön yadmä, \v 13 “Ñɨŋ mönö gör yadön, ‘Pɨxmag yuö mibɨl kwo inɨmö hölim gɨ mɨdöl mag aku, nöbö nuŋ bla hön, nöbäpö högi mɨŋa kib pɨrag duöiŋö,’ cöña. \v 14 Aliö yadɨŋ, gapna Pailot mönö aku nugwön aku, an nugwo pɨsaŋ yadɨŋ, ñɨgö ömörö bli pɨ nölenɨŋö,” rɨmä. \p \v 15 Aliö rɨmɨn, ami nöbö piaku rɨg aku pön, duön Juda nöbö dib adaku rɨg yadim mag akwör rɨmä. Ñɨŋ inakmönö hörön, Jisas högi mɨŋ aku, nöbö nuŋ bla kib pön duöiŋö, rim mönö aku, Juda nöbö mö akuyöbö inakmönö akwör hörön weik yad gör mɨdöia. \s1 Nöbö nuŋ bla Jisas nugumä \r (Mak 16:14-18; Luk 24:36-49; Jon 20:19-23) \p \v 16 \x - \xo 28:16 \xt Mat 26:32\x*Jisas nöbö nuŋ akuyöbö agɨp aku Galili duön, Jisas höd yadöŋ pɨda dumä. \v 17 Duön, Jisas nugwo nugwön, ib nuŋwa yadmɨn bɨl sö duöŋa. Makwam nöbö nuŋ bli nugwön yualöbön yadmä, “Aku Jisas mönö nöbö hörɨm?” rɨmä. \p \v 18 \x - \xo 28:18 \xt Jon 13:3; Epes 1:20-22\x*Makwam Jisas il yöra hön, ñɨgö yadöŋa, “Acö na yadmɨn, mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö aipam, mögörɨb mɨgrö kɨ aipam, nɨ magalɨg nugwidɨx mɨdla. \v 19 \x - \xo 28:19 \xt Mak 16:15-16; Apos 1:8\x*Makwam, ñɨŋ mögörɨb adadö magalɨg duön, nöbö mö adadö mɨdöi bla magalɨg mönö wä na yad nölɨŋ, ñɨŋ nɨ nugw pön, nöbö mö na mɨdön, nɨ mai höŋ. Akuyöbö alön, Acö aku, Ha aku, Inöm Lei aku iba urön, ñɨgö röbö pal nöiöña. \v 20 Ñɨŋ akuyöbö alön, nɨ ñɨgö cɨnö, rön, agö mönö bɨlɨm yad nöil aku, ñɨŋ algön nör mönö aku ñɨgö magalɨg yad nöl ri abɨŋ, ñɨŋ nugwön mönö aku magalɨg mai diöña. Makwam nɨ ñɨgö mɨ ödöriö yadmɨdla, nɨ ñɨgö pɨsaŋ mɨdön, mɨdɨp duön, mɨdmön, mögörɨb kɨ hölögɨpönɨŋö,” röŋa.