\id LUK KOBON NT Luke translated by John Davies, 8-October-2009 \h Luk \toc1 Jisas Krais Mönö Mag Wä aku Luk kai kɨtöŋa \toc2 Luk \mt1 Jisas Krais Mönö Mag Wä aku Luk kai kɨtöŋa \p \fig Nasaret|alt="town of Nazareth" src="HK00366B.TIF" size="col" \fig* \c 1 \s1 Mönö höd \p \v 1-2 \x - \xo 1:1-2 \xt Apos 1:1\x*Jisas Krais mibɨl anɨŋ kɨ yöx pön höm, dib röxön rɨg röŋ röŋ mag akuyöbö, nöbö bli mämäg ñɨŋa keir nugwön, mönö mag wä aku yad nölɨp yönön, nɨ aipam, nöbö mö bli kwo ñɨgö aipam, yad nölmä. Yad nölmɨdmɨn nöbö mɨga mönö aku nugw ri abön kai kɨtmä. \v 3 Makwam nöbö dib Tiopilas, nɨ kwo algör ör mönö nɨ yad nölim aku, ila magalɨg hölu nugw ri abɨl makwam, nɨ algör ör mönö aku magalɨg rɨbyöx nugw ri abön, nagö kai kɨtɨba rɨmɨdla. \v 4 Akuyöbö almön mönö, mönö nagö yadim nugulö aku, mi yadöiŋö, rön nugunö. \s1 Ejol i hön, mönöbö hogwa Röbö Pal Nölɨb Nöbö Jon yöx pön höñɨŋö, röŋa \p \v 5 Höd Kiŋ Herod Judia Propins nugwidɨx mɨdmɨd wop aku, nöbö nagö Sekaraia, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö i mɨdmɨda. Nöbö yam nuŋwa pɨsaŋ mabö nɨgiö nɨgön rɨmɨdöi akuyöbö ñɨgö Abaija Yam me rɨmɨdmä. Sekaraia mönɨŋ nuŋwa Ilisabet. Ilisabet algör ör God ap höjöpal ur nölɨb nöbö Eron il aku yöxɨp u höuöilmel rön yöxmä. \v 6 Ñɨŋör mönöbö hogwa God lo mönö adaku magalɨg mai rɨ gɨr mɨdɨm, God nugum, mönö i mɨdölöŋ. \v 7 Makwam Sekaraia mönɨŋ nuŋwa Ilisabet mö wasɨma makwam, ha i yöx pön hölöŋ wöhö, aŋadö nöbö nom lap nom röxgmä. \p \v 8 Wop i Sekaraia nöbö nuŋ pɨsaŋ mabö nɨgiö nɨgön rɨmɨdöi akuyöbö hön, God höjöpalɨb mabö aku rɨmɨdmä. \v 9 \x - \xo 1:9 \xt Eks 30:7\x*Makwam mabö ñɨŋa rɨ gɨr, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö bla öim rɨg rɨmɨdöi mag akuyöbö, nöbö an kai God höjöpalɨb rama ram möl yuadö duön ap hölɨŋ wä höb aku wiönɨŋö, rön, rɨp ñɨña pugul pɨmä. Pɨmɨn, Sekaraia nuŋ rɨp ñɨña keir pugul pön, God höjöpalɨb rama ram möl yuadö duba röŋa. \v 10 Nöbö mö mɨga akwör God höjöpalɨb rama rɨŋadö bö God höjöpal gɨr mɨdmä nugugɨrön, Sekaraia nuŋ ram möl bö duön ap hölɨŋ wä höb akuyöbö urmɨdöŋa. \fig Sekaraia nuŋ God höjöpalɨb rama ram möl bö duön ap hölɨŋ wä höb akuyöbö urmɨdöŋa.|alt="incense altar & high priest" src="HK00260B.TIF" size="col" ref="1:10" \fig* \v 11 Jɨ Nöbö Diba ejol nuŋ i hön, ap hölɨŋ wä höba urmɨdöi rɨgpɨd aku imag mɨrɨx adö wöxnö mɨdöŋa. \v 12 Sekaraia ejol aku nugwön pɨlɨx röŋa. \v 13 Makwam ejol aku nugwo yadöŋa, “Nagö ipöxmɨjɨnö. God höjöpalön rɨlö aku nuŋ nugwa. Manaŋ Ilisabet ha nagö i yöx pön höna. Yöx pön haŋ, ib nuŋwa Jon me rö. \v 14 Nuöma ha aku yöx pön hön aku, nagö mɨ ödöriö wahax pɨnö; nöbö mö mɨg mɨŋa algör ör wahax pöña. \v 15 \x - \xo 1:15 \xt Naba 6:2-3\x*Nöbö Diba mämäg il rol nuŋ aku, Jon nöbö diba mɨjöna. Nuŋ röbö wain mönö röbö ölɨsö bli nɨmenɨm. Nuöma ha wöta mɨjön wop aku akwör, Inöm Leia nuŋ ha aku yuö kwo duön aja wölöna. \v 16 Mai nuŋ Isrel nöbö mö God nugwo röböxöi akuyöbö mɨga mönö wä yad nölaŋ, God nugwo, Nöbö Dib an, me rön, nugw pöña. \v 17 \x - \xo 1:17 \xt Mal 3:1; 4:5-6; Mat 17:11-13\x*Makwam ha naŋ aku nuŋ God mönö yadɨb nöbö Ilaija maduar ör God ölɨsö pön rɨg rɨmɨd mag akuyöbö cöna. Nuö nöbö ñɨgö pön, halöu ha ñɨŋ bla pön, ñɨgö pɨ nɨgiö paŋör nɨgöna. Nöbö mö God nugwo ölɨsö wölolö röi akuyöbö, ñɨgö mönö wä yad nölaŋ, nöbö mö kömö wä nuŋwa rɨbyöx nugwöi mag akuyöbö nugwön, ösös rɨ ri abön, Nöbö Diba hönɨŋö, rön, pöx mɨjöñɨŋö,” röŋa. \p \v 18 Ejol aku aliö rɨmɨn, Sekaraia yadöŋa, “An mönöbö hogwa nöbö nom lap nom röxgöla. Makwam, nɨ agö magɨm rön, nagö mi yadmɨdlaŋö, rön, nugun?” röŋa. \p \v 19 \x - \xo 1:19 \xt Dan 8:16; 9:21\x*Aliö rɨmɨn, ejol aku Sekaraia nugwo yadöŋa, “Nɨ Gebriel. Nɨ God mämäg il rol yöra mɨdön, nɨ yad abmɨn hön mönö wä kɨ nagö yad nölɨba hömɨdla. \v 20 Naŋ mönö na yadmɨdɨl aku, mi yadmɨdö, rön nugwöiö aku, albeñ nagö aku ömörö raŋ, mönö pön mɨdöinam. Hör ör mɨdɨp du, ha aku yöx pön höñ wop akwör iswob mönö pɨnaŋö,” röŋa. \p \v 21 Makwam Sekaraia God höjöpalɨb rama ram möl mibɨl yuebö kwo mɨxɨl magi mɨdöŋa nugwön, nöbö mö rɨŋadö bö mɨdim bla rɨb mɨga yöxmä. \v 22 Mai nuŋ rɨŋadö röpɨnön, mönö bli yadɨbä maga nɨgölöŋ. Makwam, nɨ al aliö rö, rön, imag akwör yabuöŋa. Ñɨŋ nugwön yadmä, nuŋ ram möl yuö kwo du mɨdön, mag hör i nugwön hö, rön, nugumä. \p \v 23 Makwam Sekaraia God höjöpalɨb rama mabö rɨ mɨdmɨn, wop nuŋ aku pörɨm, nöbö bli hön yör nuŋ aku pɨm nugugɨrön, nuŋ höbkal ram nuŋwa duöŋa. \v 24-25 Mai mɨdɨp duön, mönɨŋ nuŋwa Ilisabet ha wöta mɨdɨm yadöŋa, “Höd nɨ mö wasɨma mɨdmɨdɨl makwam, nɨ möigw yöxma, jɨ weik Nöbö Diba nɨ uliöxön nugwidɨx mɨdɨm, ha wöta mɨdɨl aku nɨ wä ra, möigw yöxöin, wöhö,” röŋa. Aliö rön, röun akuyöbö mömɨd sö tar ram möl yuadö akwör umad gɨ mɨdmɨda. \s1 Ejola hön Maria nugwo yadöŋa, “Naŋ Jisas yöx pön hönaŋö,” röŋa \p \v 26 Ilisabet röun akuyöbö iŋösu sö ha wöta mɨdmɨn nugugɨrön, God ejol Gebriel nugwo yad abmɨn duöŋ Nasaret taun, mögörɨb Galili yöraku. \v 27 \x - \xo 1:27 \xt Mat 1:16,18\x*Nasaret yöraku ha mö i mɨdmɨda, ib nuŋwa Maria. Ha mö aku nöbö i pɨsaŋ yönölöŋ wöhö. Ha mö aku, nöbö nagö Josep pönɨŋö, rön yadmä. Nöbö Josep aku, nuŋ kiŋ Depid nöbö hödɨg aku i yöx pön hön nɨgmä. \v 28 God ejol Gebriel yad abmɨn, ha mö Maria mɨdöŋ yöra uröpɨnön yadöŋa, “Ha mö, nagö mɨdlö ä? Nöbö Diba nagö pɨ ri aba. Naŋ pɨsaŋ mɨdö,” röŋa. \p \v 29 Aliö rɨmɨn, Maria mönö aku nugwön, nɨ pöd rɨmɨn aliö yadmɨdö, rön, rɨb mɨga yöxöŋa. \v 30 Nuŋ rɨb mɨga yöx nugumɨn nugugɨrön, ejola nugwo yadöŋa, “Maria, nagö ipöxmɨjɨnö. God nagö pɨ ri abön ra. \v 31 \x - \xo 1:31 \xt Ais 7:14; Mat 1:21-23\x*Mai naŋ ha wöta mɨdön, ha i yöx pön hönö pal. Yöx pön hön, ib nuŋwa Jisas, me rö. \v 32 \x - \xo 1:32-33 \xt 2Sam 7:12,13,16; Ais 9:7\x*Makwam nuŋ nöbö dib ödöriö mɨjöna. Nöbö mö nugwo yadön yajöña, adöx sö mɨd Nöbö Dib ödöriö Ha nuŋwa maku, me cöña. God Nöbö Diba rɨmɨdaŋ nugwön nuŋ nöhönɨŋ maduebö Depid kiŋ diba mɨdmɨd aliar mɨjöna. \v 33 Jekop yöxɨm yöxɨp höuöilmel rɨŋ mɨjöñ akuyöbö ñɨgö magalɨg öim öim kiŋ ñɨŋa mɨdön nugwidɨx mɨjönɨŋö,” röŋa. \p \v 34 Ejol aliö rɨmɨn, Maria nugwo yadöŋa, “Nɨ nöbö i pɨsaŋ mɨdöi aku, pödpödiö ha aku yöx pön hön?” röŋa. \p \v 35 Aliö rɨmɨn, ejola nugwo yadöŋa, “Inöm Lei akwör hön, Nöbö Dib ödöriö adöx mɨ bɨl sö mɨd Nöbö ölɨsö mag nuŋ akwör pöröb nöiöna. Alaŋ, ha leia yöx pön hönö aku, nöbö mö nugwön yajöña, aku God Ha nuŋ, me cöña. \v 36 Mɨ! Nobnaŋ Ilisabet mö lap röxga. Ñɨŋ nugwo mö wasɨm me rɨmɨdöi aku, jɨ weik nuŋ ha wöta mɨdmɨn, röun akuyöbö iŋösu sö mödö rödɨpöŋa. \v 37 \x - \xo 1:37 \xt Jen 18:14\x*God ap rölɨbä akuyöbö i mɨdöl; ap bla magalɨg paŋ rɨb akwör mɨdö,” röŋa. \p \v 38 Ejola aliö rɨmɨn, Maria yadöŋa, “Nɨ God mabö rɨ nölɨb halöu. Rɨg yadmɨdlö mag akwör nɨ cönɨŋö,” röŋa. Aliö rɨmɨn nugugɨrön, ejola nugwo röböxön duöŋa. \s1 Maria du nobnɨŋ Ilisabet nugwöŋa \p \v 39-40 Makwam Maria rɨmgör dinö, rön, mögörɨb aku röböxön mögörɨb Judia önöŋ ajmag mɨxɨl aku dumɨd dumɨd, Sekaraia Ilisabet mönöbeŋö mɨdmɨdöi tauna duöŋa. Ram ñɨŋa uröpɨnön, nobnɨŋ Ilisabet nugwo yadöŋa, “Nagö mɨdlö ä?” röŋa. \v 41 “Nagö mɨdlö ä?” rɨmɨn, nobnɨŋ Ilisabet mönö aku nugum, ha wöta mɨdöŋ aku ha yöd nɨgöŋa. Wop mɨd akwör Inöm Leia nuŋ Ilisabet yuö kwo duön nuŋ aja wölöŋa. \v 42 God Inöma aja wölmɨn, Ilisabet nuŋ ajmöla aj halön Maria nugwo yadöŋa, “God mö bli ñɨgö nugwidɨx mɨd aku, jɨ nagö pɨ ösös rɨ ri abön ra. Ha wöt naŋ mɨdlö abö ha aku aipam pɨ ösös rɨ ri abön ra. \v 43 Nɨ mö wä yöi jɨ nagö Nöbö Dib na nuöm nuŋ aku nɨ nuguba hölö aku nɨ aiö rön God nugwo ri abö rɨmɨdla. \v 44 Naŋ hön nɨ, ‘Nagö mɨdlö ä?’ rɨmɨdman mönö, ha wöta mɨdɨl kɨ wahax pön yöd nɨga. \v 45 Nagö, ‘Nɨ God yad mag akwör cönɨŋö,’ rön nugugu mɨdlö aku, nagö wahax mɨdanö,” röŋa. \s1 Maria God iba yadɨm bɨl sö duöŋa \p \v 46 \x - \xo 1:46 \xt 1Sam 2:1-10\x*Ilisabet aliö rɨmɨn, Maria God rɨbyöx nugu gɨrön, mɨ ödöriö wahax pɨ gɨrön yadöŋa, \q1 “Nɨ Nöbö Diba nugwo rɨbyöx nugwön, \q2 ib nuŋwa yadmön, mɨ bɨl sö diöna. \q1 \v 47-48 Nɨ aŋadö wöröxɨb akuyöbö mɨdmön, \q2 God nɨ ögwö yöxön kömö pa aku, nugwo rɨbyöx nugwön mɨ ödöriö wahax pɨmɨdla. \q1 Nɨ hör halöu mabö nugwo rɨ nölɨb mö mɨdɨl aku \q2 jɨ nɨ uplöböl. \q1 Alön ra aku, \q2 weik yöxön, mai yöxön, yöxɨp du yöx nɨgöñ akuyöbö, \q1 nöbö mö magalɨg nɨ rɨbyöx nugwön yajöña, \q2 ‘God mö aku nugwidɨx mɨdɨm mɨd ri abö,’ cöña. \q1 \v 49 Nuŋ ölɨsö magalɨg mɨd aku, \q2 nuŋ mɨ ap dib i nɨ ra. \q1 Nɨ nugula nuŋ paŋyöbö akwör \q2 Nöbö Leia mɨda. \q1 \v 50 \x - \xo 1:50 \xt Sam 103:13,17\x*Nöbö mö mönö nuŋwa nugwön, anau pön, mai diöñ akuyöbö, \q2 ñɨgö uliöxön pɨ ösös rɨ ri aböna. \q1 Ñɨŋ halöu ha yöxön, yöxɨp duön, yöx nɨgöñ akuyöbö, \q2 ñɨgö algör ör uliöxön pɨ ösös cöna. \q1 \v 51 \x - \xo 1:51 \xt 2Sam 22:28\x*Nuŋ Nöbö ölö; \q2 nuŋ ap ölɨsö mɨga akwör ra. \q1 Nöbö mö, an keir nöbö mö diba mɨdölɨŋö, röi akuyöbö, \q2 God ñɨgö rɨbɨx aba. \q1 \v 52 \x - \xo 1:52 \xt Job 5:11; 12:19; Sam 147:6\x*Makwam, kiŋ nöbö dib mögörɨb diba nugwidɨx mɨdɨm ib diba mɨdmɨd bla, \q2 God rɨmɨn yau dum, \q1 nöbö mö ib mɨdmɨdöl akuyöbö, \q2 God ñɨgö pön pɨ bɨl bɨl raŋ, ñɨŋ iba mɨjöna. \q1 \v 53 \x - \xo 1:53 \xt Sam 34:10\x*Nöbö mö kiö pɨl akuyöbö, \q2 God ñɨgö ap nuöm nɨgmɨn nɨmmɨdmɨn wöt bɨra. \q1 Jɨ nöbö mö ap mɨga mɨd akuyöbö, \q2 ñɨgö hör yad abmɨn duöia. \q1 \v 54 \x - \xo 1:54 \xt Sam 98:3\x*God nuŋ nöso auso maduebö an akuyöbö \q2 ñɨgö yadöŋ mönö aku uplöböl, \q1 anɨŋ Isrel nöbö mö \q2 öim uliöxön nugwidɨx mɨd ri abön ra. \q1 \v 55 \x - \xo 1:55 \xt Jen 17:7; Maik 7:20\x*Nöso Ebraham aipam, nöso an bli aipam \q2 halöu ha ñɨŋ yöxmɨn yöxɨŋ diön akuyöbö, \q1 God ñɨgö nugwidɨx mɨjɨnö, rön, \q2 rɨg yadöŋ mag akwör an rö,” röŋa. \p \v 56 Maria mönö aku yadön, nobnɨŋ Ilisabet pɨsaŋ röun mös paŋ mɨdön, mai höuöil ram nuŋwa duöŋa. \s1 Ilisabet ha nuŋwa Röbö Pal Nölɨb Nöbö Jon yöx pön höŋa \p \v 57 Mɨdɨp duön, Ilisabet ha yöx pön höŋa. \v 58 God nugwo uliöxön nugwidɨx mɨdmɨn, nuŋ lap röxgön ha yöx pön höŋ aku, nöbö mö haul wöunɨŋ nölöunɨŋ nobnɨŋ nöbö nuŋ akuyöbö nugwön, nuŋ pɨsaŋ mɨ ödöriö wahax pɨmä. \p \v 59 \x - \xo 1:59 \xt Jen 17:12; Lep 12:3; Luk 2:21\x*Ha aku yöx pön hön, wop akuyöbö mɨj sö mɨdön, amñaxɨb sö wopa rɨl uñ nuŋwa ödörɨba hö rɨbmä. Hö rɨbön, ñɨŋ ha aku iba nölɨba rön yadmä, “Ha kɨ, nuö Sekaraia iba röd nölɨb,” me rɨmä. \v 60 Aliö rɨmɨn, nuöma yadöŋa, “Ehöu, ib nuŋwa Jon me cɨnɨŋö,” röŋa. \v 61 Aliö rɨmɨn, nöbö mö nuŋ bla yadmä, “An akuyöbö alöinɨŋ. Nöso nöhönɨŋ wöunɨŋ nöbö akuyöbö ib i Jon mɨdölö,” rɨmä. \v 62 Aliö rön, nuö Sekaraia nugwo imag abön yad nugumä, “Ha ib kai nöinaŋö?” rɨmä. \v 63 Yad nugumɨn, nuö imag abön yadöŋa, “Nɨ köp kai kɨtɨb i pön höi,” röŋa. Yadɨm pön höm, rola kai kɨtön, “Ib nuŋwa Jon,” me röŋa. Ib aliö kɨtmɨn, ñɨŋ nugwön magalɨg aiö waiö rɨmä. \v 64 Makwam wop akwör Sekaraia albeña ömörö röŋ aku womiöxmɨn nugugɨrön, höd mönö rɨg pɨmɨd akwör yad gɨr, God iba yadɨm bɨl sö duöŋa. \v 65 Nöbö mö il yöraku hölɨmön mɨdim akuyöbö, alöŋ aku nugwön ipöxön, mönö aku piöx rag du mögörɨb Judia yuadö me blaku magalɨg nöbö mö akuyöbö yad nölmä. \v 66 Yad nölmɨdmɨn, nöbö mö mönö aku nugwim akuyöbö, ñɨŋ magalɨg rɨb mɨga yöx nugwön yadmä, “God rɨmɨn, ha aku aliö yöx pön hö makwam, mai nöbö pödiöm mɨjönɨŋö?” rɨmä. God ölɨsö ha aku pɨsaŋ mɨdöŋ aku nugwim makwam, aliö yadmä. \s1 Sekaraia God iba yadmɨn bɨl sö duöŋa \p \v 67 Inöm Leia nuŋ ha kiaia nuö Sekaraia yuö kwo hön aja wölmɨn nugwön God ib nuŋwa pɨrag wöl gɨr yadöŋa, \q1 \v 68 \x - \xo 1:68 \xt Sam 72:18\x*“An Isrel nöbö mö, God Nöbö Dib ana \q2 ib nuŋwa pɨrag wöl yadɨŋ bɨl sö duaŋ. \q1 Nuŋ keir mögörɨb il kɨ hön, \q2 nöbö mö nuŋwa wobön höbkal pa. \q1 \v 69 \x - \xo 1:69 \xt Sam 18:2\x*God Nöbö Diba nuŋ rɨmɨn, Depid yöxɨm yöxɨŋ yöxɨp höuöilmel rɨŋ, \q2 ha i yöx pön haŋ anɨŋ kömö pöna. \q1 \v 70 Maduar ör, mönö na nöbö mö akuyöbö yadɨba rɨmɨdlö, rön, \q2 God nuŋ nöbö bli mabö aku yad nɨgöŋa. \q1 God mönö yadɨb nöbö lei nuŋ akuyöbö ñɨŋ God mönö yadöŋ aku nugwön, \q2 nöbö mö akuyöbö ñɨgö yad nölmä. \q1 \v 71 \x - \xo 1:71 \xt Sam 106:10\x*Nöbö pɨl nɨmɨb an bla hön, anɨŋ pɨl pal nɨgɨba rɨmɨdöia, \q2 jɨ nuŋ hön anɨŋ kömö pöna; \q1 nöbö anɨŋ ölɨsö wölɨm rɨb gwogwo yöx nugwöi akuyöbö anɨŋ rɨ gwogwam rɨba rɨmɨdöi aku, \q2 jɨ nuŋ anɨŋ nugwidɨx mɨdaŋ kömö dinɨŋa. \q1 \v 72-73 \x - \xo 1:72-73 \xt Jen 17:7; 22:16-17; Sam 105:8-9\x*God maduar ör nöso maduebö ana ögwö yöxön, \q2 pɨ ri abmɨjɨnö, rön, mönö ölɨsö mɨ bli yad nɨgöŋa. \q1 God nuŋ mönö nöso an Ebraham nugwo yad nɨgöŋ aku uplöböl; \q2 mönö lei yadöŋ aku, rɨg yadöŋ mag akwör ra. \q1 \v 74-75 \x - \xo 1:74-75 \xt Tait 2:12-14\x*Nöbö Diba anɨŋ nugwidɨx mɨdaŋ, \q2 nöbö pɨl nɨmɨb akuyöbö anɨŋ rɨ gwogwam rɨb maga mɨden. \q1 Aku makwam, an nöbö pɨl nɨmɨb akuyöbö ipöxöinɨŋ, kömö mɨjnɨŋ makwaim, \q2 öim öim Nöbö Dib akwör rɨbyöx nugwön, ap kib mag gwogwo röböxön, \q1 Nöbö Diba nöbö mö lei nuŋwa mɨdön, \q2 mabö nugwo rɨ gɨr mɨjnɨŋa. \q1 \v 76 \x - \xo 1:76 \xt Ais 40:3\x*Makwam ha na, nagö God Nöbö Diba mabö nuŋwa raŋ, \q2 nöbö mö akuyöbö ñɨŋ nugwön yajöña, \q1 ‘God Nöbö Diba ödöriö adöx mɨ bɨl sö mɨd aku, \q2 nöbö mönö nuŋwa yadɨba maku,’ me cöña. \q1 Aku agapɨm: naŋ höd duön, nöbö mö akuyöbö ñɨgö yad nöl ri abön raŋ, \q2 Nöbö Diba nugwo pöx mɨdɨŋ nugugɨrön, nuŋ höna. \q1 \v 77 \x - \xo 1:77 \xt Jer 31:34\x*Nagö nöbö mö nuŋ akuyöbö ñɨgö mönö waiö nuŋ aku yad nöl ri abön raŋ, \q2 Nöbö Dib ñɨŋ aku hön, \q1 ap kib mag gwogwo röi pɨx aku örɨx abön ñɨgö paŋ, \q2 mönö waiö aku nugwöña. \q1 \v 78 \x - \xo 1:78 \xt Ais 60:1-2\x*God Nöbö höimölɨb mɨda tar mɨdön, \q2 nuŋ nöbö mö lɨb pɨlɨm nugwön, \q1 mil wä nuŋwa naiö mila röxg \q2 adöx yöd röul adö kau sebö hön, anɨŋ mila ab nöiöna. \q1 \v 79 An nöbö mö yön yön pɨxmag yuö piaku mɨdön \q2 wöröxɨba rɨmɨjnɨŋ akuyöbö, \q1 nuŋ raŋ mil mag aku \q2 madmag yuö an kwo mil ab nölaŋ nugwön, \q1 an höbwab höimöl gɨ mɨdɨb ödöi wä aku hölu nugwön, \q2 rol akwör yönmɨjnɨŋö,” röŋa. \p \v 80 Makwam ha kiai Jon aku dib röxmɨn nugugɨrön, inöm nuŋwa alɨg alɨg gö nɨgöŋa. Nuŋ mögörɨb nöbö mö mɨdmɨdölöi, mögörɨb rɨg kap mibɨl piaku mɨd mɨd, aŋadö dib röxön höm, Isrel nöbö mö nugwo nugumä. \c 2 \s1 Maria Jisas yöx pön höŋa \r (Mat 1:18-25) \p \v 1 Makwam wop aku, gapman nöbö dib Sisa\f + \fr 2:1 \ft Rom ada kiŋ ñɨŋ Sisa me rɨmɨdmä.\f* Ogastas nuŋ lo nɨgön yadöŋa, “Nöbö mö nɨ nugwidɨx mɨdɨl akuyöbö, ñɨŋ magalɨg ib ñɨŋa pɨŋ,” me röŋa. \v 2 Höd meme ila nɨgön nöbö mö iba pim wop aku, gapman nöbö dib Kwairinias Siria Propins\f + \fr 2:2 \ft Wop aku Rom ada ñɨŋ mögörɨb Isrel nugwidɨx mɨdmɨdmä. Mögörɨb Isrel Siria Propins yuadö mɨdmɨdöŋa.\f* nöbö mö nugwidɨx mɨdmɨda. \v 3 Makwam, nöbö mö mögörɨb dib pad piaku hörɨrör hö mɨdim akuyöbö, höuöil mögörɨb ñɨŋa keir iba pɨba dumä. \p \v 4 Josep nuŋ kiŋ Depid hödɨga yöxɨp duön yöxmä aku, nuŋ Depid taun nuŋwa Betlehem duba röŋa. Ha mö Maria nugwo yölɨŋön, Nasaret taun, mögörɨb Galili aku röböxön, dumɨd dumɨd mögörɨb Judia duön, kiŋ Depid nugwo yöxɨm mɨdmɨd taun nuŋwa Betlehem dumä. \v 5 Jɨ ha mö Maria, Josep pönɨŋö rim makwam, ha wöta alɨg mɨdmɨn nugugɨrön, Josep Maria nugwo yölɨŋön iba pɨba dumä. \v 6 Ñɨŋ Betlehem dumɨdmɨn, Maria ha yöx pön höb wop aku womiöx röxgöŋa. \v 7 Makwam Betlehem uröpɨnön nugumɨn, rɨg wobön hölɨm mɨdöi ram aku aŋadö cɨcɨ röŋa. Akuyöbö almɨn, hön kau urmɨdöi ram i du mɨdön, Maria ha paŋyöbö ha höd aku yöx pön höŋa. Yöx pön hön ha kiaia ñapñap uñ wobön, pɨ hön sipsip ap absö höböt pɨñ aku röx rag hö nɨgɨm nɨmmɨdöi bɨyöj möla nɨgöŋa. \s1 God ejol i hön sipsip urɨb nöbö akuyöbö ñɨgö yadöŋa \p \v 8 Maria Jisas nugwo yöx pön höŋ wop aku, hön sipsip urɨb nöbö akuyöbö bli pɨxmag yuö hön sipsip nugwidɨx mɨdim mögörɨb womiöx il yöraku. \fig Hön sipsip urɨb nöbö akuyöbö bli pɨxmag yuö hön sipsip nugwidɨx mɨdim mögörɨb womiöx il yöraku.|alt="shepherds at night with dog" src="LB00013B.TIF" size="col" ref="2:8" \fig* \v 9 Nöbö Diba ejol nuŋ i yad abmɨn, Nöbö Dib mil wä mag nuŋwa hön ñɨgö abmɨn nugumɨn, ñɨŋ ölölö rɨmɨn ipöxmä. \v 10 Ñɨŋ ipöxmɨdmɨn nugugɨrön, ejol aku ñɨgö yadöŋa, “Ñɨŋ ipöxmɨjeñ. Nɨ ñɨgö aipam nöbö mö akuyöbö aipam, magalɨg ñɨgö wahax pɨb mönö mag wä i pön höla. \v 11 Weik ör mö i ha wä mɨdöy yöx pön hö Depid taun nuŋ aku. Ha aku ñɨgö kömö pöna. Nuŋ Krais\f + \fr 2:11 \ft Grik mönö “Krais” aipam, Hibru mönö “Mesaia” aipam ila paŋyöbö iör mɨda: “God yad nɨgöŋ Nöbö maku.”\f* Nöbö Diba maku. \v 12 Nugwo du hölu nugwön nugwöña, nuöma nugwo ñapñap uñ wobön, pɨ hön sipsip höböt pɨñ röx rag hö nɨgɨm nɨmmɨdöi bɨyöj möl aku nɨgaŋ mɨjöna. Ñɨŋ du nugwɨŋ, rɨg yadmɨdɨl mag akwör rɨg mɨdaŋ, mi yadö, cöñɨŋö,” röŋa. \p \v 13 Ejol aku aliö rɨmɨn nugugɨrön, rɨb pia ejol adöx yöd röul adö kau sö akuyöbö mɨ mɨg mɨŋa hö ejol hödyöbö aku pɨsaŋ mɨdön, God iba pɨrag wöl gɨrön yadmä, \q1 \v 14 \x - \xo 2:14 \xt Luk 19:38\x*“God ib nuŋwa mɨ bɨl sö mɨda; \q2 nuŋ nöbö mö yön yön uliöxön pɨ ösös cön akuyöbö, \q1 höbwab höimölɨba rɨb madmag paŋyöbö i nɨgɨb mag aku \q2 ñɨŋ pɨsaŋ mɨjönɨŋö,” rɨmä. \s1 Hön sipsip urɨb nöbö bla du Jisas nugumä \p \v 15 Ejol bla höbkal adöx yöd röul adö kau sö dum nugugɨrön, nöbö hön sipsip urɨb bla mönö yad nugwob nugwob rön yadmä, “Nöbö Diba an mönö yad aku, wopik Betlehem du nugunɨŋö,” rɨmä. \p \v 16 Aliö rön rɨmgör duön nugumɨn, Josep Maria mönöbeŋö ha kiai yadmä aku, wölɨj wobön, hön sipsip höböt pɨñ ap bla rag hö nɨgɨm nɨmmɨdöi bɨyöj möl aku nɨg gɨm mɨdöŋa. \fig Rɨmgör duön nugumɨn, Josep Maria mönöbeŋö ha kiai yadmä aku, wölɨj wobön, hön sipsip höböt pɨñ ap bla rag hö nɨgɨm nɨmmɨdöi bɨyöj möl aku nɨg gɨm mɨdöŋa.|alt="shepherds, newborn Jesus" src="CNT5092.tif" size="col" ref="2:16" \fig* \v 17 Ñɨŋ ha kiai aku nugwön, duön, ejol ñɨgö agö mönö bɨlɨm yadim mönö aku, nöbö mö piaku piaku ñɨgö yad nölmä. \v 18 Nöbö hön sipsip uröi bla nöbö mö piaku mönö aku yad nölmɨn, ñɨŋ nugwön magalɨg aiö waiö rɨmä. \v 19 \x - \xo 2:19 \xt Luk 2:51\x*Makwam Maria nuŋ mag keiryöbö röŋ aku, ri abö rön, rɨb wä akwör yöx nugumɨda. \v 20 Nöbö hön sipsip urɨb bla, God ejol nuŋ akuyöbö rɨg yadim akwör rɨmɨn mämäg ñɨŋa keir nugwim makwam, God ib nuŋwa urön pɨ bɨl sö ab gɨrön, hem pia höuöil dumä. \s1 Josep Maria mönöbö hogwa Jisas pön God höjöpalɨb rama pön dumä \p \v 21 \x - \xo 2:21 \xt Luk 1:31\x*Maria ha kiai aku yöx pön hön wop akuyöbö mɨj sö mɨdön, löum amñaxɨb wop aku rɨl uñ nuŋwa ödörɨba rɨmä. Höd ejol aku nuöm Maria nugwo, ha yöx pön hön ib nuŋwa aliö nölö röŋ mag akwör, ib nuŋwa Jisas, me rɨmä. \s1 Simion Ana yöŋö, Jisas nugwön mɨ ödöriö wahax pɨmä \p \v 22-23 \x - \xo 2:22-23 \xt Eks 13:2,12; Lep 12:1-8\x*Makwam höd Mosɨs nuŋ lo mönö kai kɨtön, ha höd yöx pön höñ akuyöbö God nöinö, röŋa. Mag akuyöbö, Maria ha aku yöx pön hön, Juda nöbö mö rɨg rɨmɨdöi mag akuyöbö, God höjöpalɨb rama höl rön, ram nuŋwa keir piakwör mɨdmɨn, wä rɨmɨn nugugɨrön, Josep pɨsaŋ, Jisas nugwo pön du Nöbö Dib nölɨba, God höjöpalɨb ram Jerusalem pön dumä. \v 24 \x - \xo 2:24 \xt Lep 12:8\x*Makwam Nöbö Diba lo mönö i kwo yada, “Mö ha yöx pön höñ bla wä raŋ, yöur malɨg mönö yöur döpwö mös rag hön, God höjöpalɨb rama rɨŋadö du mɨdön, pal God höjöpal ur nölön aku, aŋadö wä rö, rön, God höjöpalɨb rama ram möl yuadö diöñɨŋö,” rɨmä. Rɨb aku aipam yöx nugwön mönö, yöur mös alɨg pɨrag dumä. \p \v 25 Makwam Jerusalem yöra nöbö wä ödöriö i mɨdmɨda, ib nuŋwa Simion. Nöbö aku nuŋ God Mönö aku nugwön, rɨg yad mag akwör rɨmɨdöŋa. Inöm Leia nuŋ Simion pɨsaŋ mɨdöŋa; nuŋ Krais aku Isrel nöbö mö kömö pönɨŋö, rön, pöx mɨdmɨda. \v 26 Inöm Leia nuŋ Simion nugwo höd yadöŋa, “Nöbö Diba nuŋ Krais nugwo yad abaŋ haŋ mönö, naŋ mämäga nugwön mai wöröxnaŋö,” röŋa nugwön nuŋ nugugu mɨdmɨda. \v 27 Makwam wop aku, Inöma nuŋ Simion nugwo rɨbyöx nölmɨn, God höjöpalɨb rama duön nugumɨn, Josep mönöbö hogwa Jisas nugwo pön duön, lo mönö rɨg yadöŋ mag akuyöbö cɨnɨŋö, rön, hö mɨdmä. \v 28 Simion ñɨgö mönöbö nugwön, Jisas nugwo pɨ wobön, God ib nuŋwa pɨrag wöl gɨrön yadöŋa, \q1 \v 29-30 \x - \xo 2:29-30 \xt Ais 52:10; Luk 3:6; Tait 2:11\x*“Naŋ paŋyöbö akwör Nöbö Dib. \q2 Ha kiai mɨdö kɨ dib röxön, \q1 anɨŋ nöbö mö kömö pön aku, \q2 höd nɨ yadmö mag akuyöbö, wopik mämäg na keir mödö nugumɨdla. \q1 Makwam, wopik nɨ röböxan wä raŋ nugugɨrön wöröxnöm. \q1 \v 31 Ha kiai mɨdö kɨ, nöbö mö mögörɨb adadö piaku piaku magalɨg \q2 pɨ nagö pɨsaŋ nɨgiö paŋör nɨgöna. \q1 \v 32 \x - \xo 2:32 \xt Ais 42:6; 49:6; 52:10\x*Nuŋ mil wä röxg hön, \q2 Juda nöbö mö yöi akuyöbö ñɨgö mila ab nölaŋ, \q2 God nöbö pödiöm mɨd aku nugwöña. \q1 Nuŋ mil mag wä keiryöbö nagö pön hön, \q2 Isrel nöbö mö nagö akuyöbö ñɨgö mila ab nöiönɨŋö,” röŋa. \p \v 33 Simion Jisas nugwo mönö aku yadmɨn aku nugwön, Josep mönöbö hogwa aiö waiö rɨmä. \v 34 \x - \xo 2:34 \xt Ais 8:14; Mat 21:42; 1Pit 2:8\x*Makwam Simion nuŋ Josep, Maria, Jisas nuömarö nöbö ñɨgö, “God ñɨgö nugwidɨx mɨdaŋ,” me rön, Jisas nuöm Maria nugwo yadöŋa, “Ha kɨ mɨdaŋ nugugɨrön, mögörɨb Isrel yuadö mɨdöi nöbö mö mɨga pɨ asɨx hörɨrör nɨgön, ödöi gwogwo bör diöñ bla pɨn bɨcöña; ödöi waiö bör diöñ bla God adö diöña. God Isrel nöbö mö nugwɨŋ, me rön, ha kɨ agal aba aku, jɨ nöbö mö bli nugwo pölön yad höimöuöña. \v 35 Aliö alɨŋ, nöbö mö mɨga akwör agö rɨb bɨlɨm yöx nugumɨdöi aku, nöbö mö piaku wöxnö nugwöña. Makwam yu mɨxɨl ölɨsö mei madmag nagö kwo pɨ nɨg mɨjönɨŋö,” röŋa. \p \v 36 Makwam wop akwör, God mönö yadɨb mö i hö mɨdöŋa, ib nuŋwa Ana. Nuö iba Panuel. Panuel aku, Asa yöxmɨn yöxɨp u yöxɨp hön yöxmä. Nuŋ lap nom ödöriö. Höd ha mö nöbö pön, nöbönɨŋ pɨsaŋ mɨdmɨn kɨm akuyöbö mɨj sö yönöŋa. \v 37 Nöbönɨŋa wöröxöŋa jɨ Ana kɨm nuŋwa padokwo padök mös paŋ höuöiliö hö pɨn du adokwebö mac kwo (84) yönöŋa. Nuŋ God paŋyöbö akwör rɨbyöx nugwön wop bli ap mag nɨmölöŋ, nuŋ God höjöpalɨb rama du mɨdön, mil pɨxmag yuö God höjöpal gɨr mɨdmɨda. \v 38 Jɨ mö Ana aku, mag akwör Jisas pɨ gɨ mɨdim il yöra hön, God nugwo ri ablaŋe rön, nöbö mö ñɨŋ, Nöbö Diba hön Jerusalem nöbö mö nag mɨdim aku yauönɨŋö, rön, pöx mɨdmɨdöi nöbö mö akuyöbö ñɨgö yadön, ha kiai aku agap apɨm cön akuyöbö, mönö yad nölöŋa. \s1 Mönöbö hogwa Jisas pɨ höbkal Nasaret dumä \p \v 39 \x - \xo 2:39 \xt Mat 2:23\x*Josep mönöbö hogwa Nöbö Diba lo mönö yadöŋ mag akuyöbö magalɨg rɨ pörön, ñɨŋ höbkal mögörɨb Galili duön, taun ñɨŋa Nasaret dumä. \v 40 Du mɨdɨm Jisas dib röxön, God nugwo nugwidɨx mɨd ri abmɨn nugugɨrön, rɨb wä ödöriö yöx nugwön mɨd ri aböŋa. \s1 Jisas nuŋ God höjöpalɨb rama duöŋa \p \v 41 \x - \xo 2:41 \xt Eks 12:24-27; 23:14-17; Diut 16:1-8\x*Pasopa wop dib aku womiöx höm, Jisas nuö nuöm kɨm aku kɨm aku, Pasopa wop dib aku wopik, me rön, du Jerusalem dumɨdöia. \v 42 Aliö alɨm, Jisas kɨm nuŋwa yöniö möl sö pɨnmɨn, Juda ada rɨg röi mag akuyöbö, nuö nuöm nugwo yölɨŋön Pasopa ap nɨmɨba Jerusalem du mɨdmä. \v 43 Wop dib aku hö padɨxmɨn nugugɨrön, rama dumɨdölɨŋö, rön, höbkal du ödöi mibɨl yöra duön nugumɨn, Jisas pɨsaŋ hömɨdölöŋ. Nuŋ Jerusalem ör mɨdöŋa jɨ ñɨŋ nugwölim. \v 44 Nuŋ nöbö mö bli pɨsaŋ hömɨdö, rön, rɨbyöx nugumä. Jɨ ödöi mibɨl yöra hölɨmba rön, du haul hödpɨg nöbö nuŋ bli pɨsaŋ mɨdö, rön, nugwo hölu nugumä. \v 45 Hölu nugup du yualöbön, höbkal Jerusalem ha hölu nuguba dumä. \v 46 Duön wop mös höluön paŋ wopa nugumɨn, nuŋ duön God höjöpalɨb rama ram möl yuadö mɨdön, lo mönö yad nölɨb nöbö piaku pɨsaŋ römɨd gɨ mɨdön, mönö yadmɨdim aku nugwön, mönö bli yad nugumɨdöŋa. \fig Jisas nuŋ duön God höjöpalɨb rama ram möl yuadö mɨdön, lo mönö yad nölɨb nöbö piaku pɨsaŋ römɨd gɨ mɨdön, mönö yadmɨdim aku nugwön, mönö bli yad nugumɨdöŋa.|alt="boy Jesus in temple" src="CN01647B.TIF" size="col" ref="2:46" \fig* \v 47 Nöbö mö nugugu mɨdim akuyöbö, Jisas yadöŋ akuyöbö nugwön, ha aku rɨbyöx nugw ri abön mönö wä yadmɨd aku, me rön, aiö waiö rɨmä. \v 48 Makwam nuö nuöm mönöbö Jisas nugwo nugwön ñɨŋ algör ör aiö rɨmä. Nuöma Jisas yadöŋa, “Naŋ nauö an pödpöd rɨmɨn mag akuyöbö ailö? Madmag ana ölɨŋ pɨlmɨn nugugɨrön nagö hölu nugw yönmɨdölɨŋö,” röŋa. \p \v 49 Nuöma aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Ñɨŋ pödpöd rɨmɨn nɨ hölu yönmɨdöi? Acö rama du mɨdɨl aku ñɨŋ nugwölöiŋ ä?” röŋa. \v 50 Jisas aliö röŋ aku, jɨ ñɨŋ mönö rɨg yadmɨd aku, me rön, röx nugwölim. \p \v 51 \x - \xo 2:51 \xt Luk 2:19\x*Jisas nugwo yölɨŋön ram ñɨŋa Nasaret höuöil dumä. Jisas piakwör mɨdön, nuö nuöm rɨg yadmɨdöi ma akwör mai duön rɨmɨdöŋa. Makwam nuöm Maria Jisas agap bɨlɨm rɨmɨd aku rɨbyöx nugu gör mɨdmɨda. \v 52 \x - \xo 2:52 \xt 1Sam 2:26; Prop 3:4\x*Jisas nuö nuöm pɨsaŋ mɨdön, dib röxön rɨbyöx nugw ri abön rɨmɨn nugugɨrön, God aipam, nöbö mö aipam nugwo nugumɨn wä röŋa. \c 3 \s1 Röbö Pal Nölɨb Nöbö Jon mönö yad nölöŋa \r (Mat 3:1-12; Mak 1:2-8; Jon 1:19-28) \p \v 1 Rom gapman nöbö dib ödöriö Sisa Taibirias mögörɨb piaku piaku nugwidɨx mɨdmɨda kɨma akuyöbö yöniö pɨnöŋ mac adokwebö kwo (15). Makwam nuŋ pad piaku mɨdön, nöbö nugwidɨx mɨdɨb höglöm yöbö nuŋ bli yad nɨgmɨn, du mögörɨb bli nugwidɨx mɨdmɨdöia. Nöbö nuŋ Podias Pailot mögörɨb Judia nöbö mö akuyöbö nugwidɨx mɨdmɨda. Nöbö nuŋwa Herod mögörɨb Galili nöbö mö akuyöbö nugwidɨx mɨdmɨda. Herod pɨgnɨŋ nuŋwa Pilip mögörɨb Iduria nöbö mö akuyöbö aipam, mögörɨb Trakonaitis nöbö mö akuyöbö aipam nugwidɨx mɨdmɨda. Nöbö nuŋwa Laisenias mögörɨb Abilini nöbö mö akuyöbö nugwidɨx mɨdmɨda. \v 2 Makwam wop aku, nöbö nagö Anas Kaiapas yöŋö, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib ödöriö hogwa Jerusalem mɨdmɨdöia. \p Makwam wop mibɨl yöraku, Sekaraia ha nuŋwa Jon, nöbö mö mɨga mɨdmɨdölöi, mögörɨb rɨg kap mibɨl piaku hölɨmön mɨdmɨda. Mibɨl piaku hölɨmön mɨdmɨn nugugɨrön, God nuŋ Jon nugwo rɨba nölmɨn, \v 3 \x - \xo 3:3 \xt Apos 13:24\x*mögörɨb röbö Jodan yuö pö piaku yönmɨdmɨn nugwön nöbö mö akuyöbö höm, ñɨgö mönö yad nölmɨdöŋa, “Ap kib mag gwogwo röi aku, pödpöd rɨmɨn aliö alölɨŋö, rön, röböxön nɨ höŋ, nɨ ñɨgö röbö pal nölmön, God ap kib mag gwogwo röi bla nugwön röböxaŋ,” me rɨmɨdöŋa. \v 4 \x - \xo 3:4-6 \xt Ais 40:3-5\x*Jon ñɨgö mönö yad nölmɨdöŋ aku, God mönö yadɨb nöbö Aisaia maduar ör rɨg cönɨŋö, rön, kai kɨtöŋ mag akwör röŋa. Aisaia mönö aku kai kɨtön yadöŋa, \q1 “Nöbö i, mögörɨb nöbö mö mɨga mɨdölöi, \q2 mögörɨb rɨg kap mibɨl yöra du mɨdön, wö rön yajöna, \q1 ‘Nöbö Dib aku hömɨdö, rön, \q2 nugwo pöx mɨjöña! \q1 Makwam, ödöi höña pisö pibö rɨg mɨjön piaku, \q2 pɨd kwol pɨlɨx rɨg mɨjön piaku, pɨn wödön ri abön ösös rɨ gɨr mɨjöña. \q1 \v 5 Makwam, mögö up röx möl bla pɨn wöd ri abön, \q2 pɨd bla pɨn wöd ösös rɨ ri abön, \q1 ödöi um nɨgön cön yör bla, paxdöriö röbön, \q2 rɨg bla pa abön rɨ ri abmɨjöña. \q1 \v 6 Makwam akuyöbö aiöñ aku, nöbö mö bla magalɨg nugwöña, \q2 God nuŋ mag pödiöm rön ñɨgö kömö pönɨŋö,’ cönɨŋö,” röŋa. \p \v 7 \x - \xo 3:7 \xt Mat 12:34; 23:33\x*Jon nuŋ Aisaia kai kɨtöŋ mönö akuyöbö yad nölɨm nugugɨrön, nöbö mö mɨga akwör nuŋ mɨdöŋ yöra hön yadmä, “Anɨŋ röbö pal nölö,” rɨmä. Jon ñɨgö yadyöxön yadöŋa, “Ñɨŋ kas halöu ha kɨyöbö! Agö rɨbɨm yöxön bör hömɨdöi? ‘Röbö palɨŋ, God nöbö mö bli ñɨgö yadyöxön cön wop aku, an yadyöxölaŋ,’ me rön, bör hömɨdöi ä? \v 8 \x - \xo 3:8 \xt Jon 8:33,39\x*Ñɨŋ röbö yaxnöb cöñ aku, ap kib mag gwogwo röi aku, pödpöd rɨmɨn aliö alölɨŋö, rön, röböxön tar mɨd ri aböña. Akuyöbö alɨŋ mönö, nöbö mö nugwöña, ñɨŋ ap kib mag gwogwo rɨmɨdöi mag akuyöbö röböxöia. Jɨ ñɨŋ rɨb i yöx nugwöña, ‘An nöso maduebö Ebraham halöu ha nuŋwa mɨdölɨŋö,’ rön, rɨb aku yöx nugumɨjeñ. An Ebraham halöu ha nuŋ me röi aku hör ap! God rɨg bɨlɨk pön, Ebraham halöu ha nuŋ akuyöbö rɨ nɨgɨnö, rön, rɨ nɨgöna! \v 9 \x - \xo 3:9 \xt Mat 7:19\x*Nugw ri abi! God bɨ aku ila alɨg römalɨba, yu aku bɨ ila mämäl gɨ mɨda. Bɨ i mag nɨmɨb wä bli yaxen aku, römaxdörön pɨ rɨn yön mɨd möl bö abönɨŋö,” röŋa. \p \v 10 Jon mönö aliö akuyöbö yadmɨn, ñɨŋ nugwo paiŋö yad nugwön yadmä, “An pödpöd rɨŋ, me rön, aliö yadmɨdlaŋö?” rɨmä. Aliö rɨmɨn, Jon ñɨgö yadöŋa, \p \v 11 “Nöbö mö ap uñ mös mɨjön aku, i nöbö mö ap uñ mɨden akuyöbö nölɨŋ. Nöbö mö ap mag mɨga mɨjön aku, nöbö mö ap mag mɨden akuyöbö ñɨgö bli nuöm nɨg nölɨŋ,” me röŋa. \p \v 12 \x - \xo 3:12 \xt Luk 7:29\x*Makwam takis pɨb nöbö bla, Jon anɨŋ röbö pal nölaŋ, me rön, hön nugwo yad nugwön yadmä, “Mönö yad nölɨb nöbö, an pödpöd cɨnɨŋ?” rɨmä. \p \v 13 Aliö rɨmɨn, ñɨgö yadöŋa, “Takis aku pɨba rön, gapman rɨg yadöi akwör pöña. Hör um bli kwo pɨmɨjeñɨŋö,” röŋa. \p \v 14 Makwam ami nöbö bli Jon nugwo mönö paŋ aliar yad nugwön yadmä, “An pöd cɨnɨŋ?” rɨmä. \p Aliö rɨmɨn, ñɨgö yadöŋa, “Ñɨŋ inakmönö hör yadön nöbö mö bla rɨg ap ñɨŋ kib pɨmɨjeñ. Inakmönö hör yadön nöbö mö bla mönö diba yadmɨjeñ. Mabö pe pöñ aku i kwo pɨnɨŋö, rön, rɨb aku yöx nugumɨjeñɨŋö,” röŋa. \p \v 15 Makwam akuyöbö alön mɨdɨp duön nöbö mö akuyöbö rɨb adö i nugwön yadmä, “Nöbö kɨ Krais öim pöx mɨdmɨdöl akuyöbö röxgö,” rɨmä. \v 16 \x - \xo 3:16 \xt Apos 13:25\x*Aliö rɨmɨdmɨn, nuŋ mönö aku nugwön ñɨgö paiŋö yadöŋa, “Ehöu! Nɨ ñɨgö hör röbö akwör pal nölmɨdla, jɨ nɨ mai hön nöbö aku, nuŋ nɨ röxgɨb yöi; nuŋ nöbö dib ödöriö, nɨ nöbö ulmɨdö. Nɨ nugwo nugwön möigw yöxöna. Yam uñ nuŋ aku naga pɨ yaub maga nɨgölö,” röŋa. Nöbö aku nuŋ hön, ñɨgö Inöm Lei akwör pal nölön, rɨn pina pal nölön, cöna. \v 17 “Nuŋ wit maga göj waŋ, ödör pön hö palpatöi mag akuyöbö cöna. Wit mag nɨmɨb bla keir nɨgön, wit yöj rɨb rɨb bla keir nɨgön, cöna. Akuyöbö alön, wit mag nɨmɨb bla rag pön du ram möl yuadö nuŋwa nɨgöna, jɨ rɨb rɨb akuyöbö rag du bɨ yuö öim yönmɨd möla wiönɨŋö,” röŋa. \fig Wit mag nɨmɨb bla keir nɨgön, wit yöj rɨb rɨb bla keir nɨgön, cöna.|alt="winnower" src="HK00097B.TIF" size="col" ref="3:17" \fig* \s1 Herod nuŋ Jon nag nɨgöŋa \p \v 18 Jon, nöbö mö akuyöbö ñɨgö God mönö wä aku bli alɨg yad nölmön nugw ri abɨŋ, me rön, ñɨgö mönö wä akuyöbö ulul i yadmɨdöl. \v 19 \x - \xo 3:19 \xt Mat 14:3-4; Mak 6:17-18\x*Makwam gapman nöbö dib Herod, ap kib mag gwogwo piaku rɨp duön, mai pɨgnɨŋ Pilip mönɨŋ nuŋwa Herodias nugwo pɨsaŋ yönmɨn, Jon nuŋ aku mag wä rölö, röŋa. \v 20 Jon mönö aku aliö rɨmɨn, Herod nugwön, mag gwogwo i kwo aipam rön, Jon nugwo pön du nag nɨgöŋa. \s1 Jon nuŋ Jisas nugwo röbö pal nölöŋa \r (Mat 3:13-17; Mak 1:9-11) \p \v 21-22 \x - \xo 3:21-22 \xt Jon 1:32\x*Makwam Herod Jon nugwo nag nɨgölöŋ wop aku, nuŋ nöbö mö piaku ñɨgö röbö pal nölmɨda. Jisas nugwo wobiö röbö pal nölöŋa. Jisas nugwo röbö pal nölmɨn, nuŋ Nuö God höjöpal mɨdmɨn nugugɨrön, adöx yöd röul adö kau sö uba rödmɨn, Inöm Leia yöur döpwö röxgön bɨbɨ rɨ Jisas höŋa. Aliö höm nugugɨrön, mönö i adöx yöd röul adö kau sebö yadöŋa, “Nagö Ha madmag yöbö nɨ ödöriö. Nagö nugumön, nɨ mɨ wä rö,” röŋa. \s1 Jisas nöhönɨŋ nöbö \r (Mat 1:1-17) \p \v 23 \x - \xo 3:23 \xt Luk 4:22; Jon 6:42\x*Makwam Jisas kɨm nuŋ akuyöbö padokwo paŋyöbö i höuöiliö hö wölu mɨj sö (30) yönmɨn nugugɨrön, nuŋ ila nɨgön nöbö mö God Mönö maga yad nölöŋa. Nöbö mö piaku Jisas nuö nuŋwa Josep, me rön rɨbyöx nugumä. \q1 Josep nuö nuŋwa Heli. \q1 \v 24 Heli nuö nuŋwa Matat. \q1 Matat nuö nuŋwa Lipai. \q1 Lipai nuö nuŋwa Melkai. \q1 Melkai nuö nuŋwa Janai. \q1 Janai nuö nuŋwa Josep. \q1 \v 25 Josep nuö nuŋwa Matataias. \q1 Matataias nuö nuŋwa Emos. \q1 Emos nuö nuŋwa Neham. \q1 Neham nuö nuŋwa Esli. \q1 Esli nuö nuŋwa Nagai. \q1 \v 26 Nagai nuö nuŋwa Meat. \q1 Meat nuö nuŋwa Matataias. \q1 Matataias nuö nuŋwa Semein. \q1 Semein nuö nuŋwa Josek. \q1 Josek nuö nuŋwa Joda. \q1 \v 27 Joda nuö nuŋwa Joanan. \q1 Joanan nuö nuŋwa Resa. \q1 Resa nuö nuŋwa Serababel. \q1 Serababel nuö nuŋwa Sialtiel. \q1 Sialtiel nuö nuŋwa Nerai. \q1 \v 28 Nerai nuö nuŋwa Melkai. \q1 Melkai nuö nuŋwa Adai. \q1 Adai nuö nuŋwa Kosam. \q1 Kosam nuö nuŋwa Elmadam. \q1 Elmadam nuö nuŋwa Er. \q1 \v 29 Er nuö nuŋwa Josua. \q1 Josua nuö nuŋwa Eliesa. \q1 Eliesa nuö nuŋwa Jorim. \q1 Jorim nuö nuŋwa Matat. \q1 Matat nuö nuŋwa Lipai. \q1 \v 30 Lipai nuö nuŋwa Simion. \q1 Simion nuö nuŋwa Juda. \q1 Juda nuö nuŋwa Josep. \q1 Josep nuö nuŋwa Jonam. \q1 Jonam nuö nuŋwa Eliakim. \q1 \v 31 Eliakim nuö nuŋwa Melea. \q1 Melea nuö nuŋwa Mena. \q1 Mena nuö nuŋwa Matata. \q1 Matata nuö nuŋwa Natam. \q1 Natam nuö nuŋwa Depid. \q1 \v 32 \x - \xo 3:32 \xt Rut 4:17-22\x*Depid nuö nuŋwa Jesi. \q1 Jesi nuö nuŋwa Obed. \q1 Obed nuö nuŋwa Boas. \q1 Boas nuö nuŋwa Salmon. \q1 Salmon nuö nuŋwa Nason. \q1 \v 33 Nason nuö nuŋwa Aminadap. \q1 Aminadap nuö nuŋwa Admin. \q1 Admin nuö nuŋwa Arni. \q1 Arni nuö nuŋwa Hesron. \q1 Hesron nuö nuŋwa Peres. \q1 Peres nuö nuŋwa Juda. \q1 \v 34 Juda nuö nuŋwa Jekop. \q1 Jekop nuö nuŋwa Aisak. \q1 Aisak nuö nuŋwa Ebraham. \q1 Ebraham nuö nuŋwa Tera. \q1 Tera nuö nuŋwa Nahor. \q1 Nahor nuö nuŋwa Seruk. \q1 \v 35 Seruk nuö nuŋwa Rehu. \q1 Rehu nuö nuŋwa Pelek. \q1 Pelek nuö nuŋwa Eber. \q1 Eber nuö nuŋwa Sela. \q1 \v 36 \x - \xo 3:36 \xt Jen 11:10-26\x*Sela nuö nuŋwa Kenam. \q1 Kenam nuö nuŋwa Apaksad. \q1 Apaksad nuö nuŋwa Sem. \q1 Sem nuö nuŋwa Noa. \q1 Noa nuö nuŋwa Lemek. \q1 \v 37 Lemek nuö nuŋwa Metusela. \q1 Metusela nuö nuŋwa Inok. \q1 Inok nuö nuŋwa Jaret. \q1 Jaret nuö nuŋwa Malelael. \q1 Malelael nuö nuŋwa Kenan. \q1 \v 38 \x - \xo 3:38 \xt Jen 4:25-26\x*Kenan nuö nuŋwa Inos. \q1 Inos nuö nuŋwa Set. \q1 Set nuö nuŋwa Adam. \q1 Adam nuö nuŋwa God. \c 4 \s1 Kɨjaki Jisas nugwo inakmönö hörön yadöŋa \p \v 1-2 Inöm Leia nuŋ Jisas nugwo aja wölön, nugwo yölɨŋön röbö Jodan yuö piaku pön dum, Jisas mögörɨb nöbö mö mɨdmɨdölöi, mögörɨb rɨg kap mibɨl piaku mɨdöŋa. Kɨjaki nuŋ Jisas ap kib mag gwogwo mag bli cönɨŋönö wöhö rɨ nugu gɨrön rɨ rɨp du wöhö nugwön, wop akuyöbö padokwo padök paŋyöbö i höuöiliö hö pɨn du adokwebö mɨj bö (40) duöŋa. Jisas ap mag nɨmölöŋ wöhö, nuŋ kiö diba pɨlöŋa. \p \v 3 Jisas nuŋ kiö diba pɨlmɨn, kɨjaki yadöŋa, “Nagö ‘God Ha nuŋwa mɨdlö,’ rɨlö aku, rɨg pik yadaŋ bred nɨgaŋ,” me röŋa. \p \v 4 \x - \xo 4:4 \xt Diut 8:3\x*Aliö rɨmɨn, Jisas paiŋö yadöŋa, “God Mönö aku kai kɨtön yadmä, ‘Nöbö mö akuyöbö bred akwör nɨmön kömö mɨdeñɨŋö,’ röiŋö,” röŋa. \p \v 5 Jisas aliö rɨmɨn, kɨjaki Jisas nugwo pön önöŋ pɨd dib i wölu pɨd sö, mögörɨb wä wä kiŋ hörɨrör nugwidɨx mɨdöi bla magalɨg wop akwör Jisas nugwo yabuön yadöŋa, \v 6-7 “Mögörɨb wä wä pik nugwö! Nöbö mö hörɨrör nugwidɨx mɨdöia. Nɨ mögörɨb piaku magalɨg nugwidɨx mɨdɨl aku, nöbö i nugwo aŋö yajnöb yajɨna. Makwam, nagö nɨ höxmax yuön höjöpal mɨjɨnö aku, mögörɨb pi bɨlɨk magalɨg naŋ yadmön, naŋ nugwidɨx mɨjnaŋö,” röŋa. \p \v 8 \x - \xo 4:8 \xt Diut 6:13-14\x*Aliö rɨmɨn, Jisas paiŋö yadöŋa, “God Mönö aku kai kɨtön yadmä, ‘God Nöbö Dib ñɨŋ aku rɨg yad mag akwör rön, ib nuŋ akwör yadɨŋ bɨl sö duaŋ,’ me röiŋö,” röŋa. \p \v 9 Jisas aliö rɨmɨn, kɨjaki Jisas nugwo yölɨŋön Jerusalem duön, pön God höjöpalɨb rama mɨ bɨl sö ur nɨgim rola wöluön yadöŋa, “Nagö, ‘God Ha nuŋwa mɨdlö,’ rɨlö aku, mämäliö mɨgrö il bö pɨñɨrö. \v 10-11 \x - \xo 4:10-11 \xt Sam 91:11-12\x*God Mönö aku kai kɨtön yadmä, \q1 ‘God ejol nuŋ bla yadaŋ, \q2 nagö nugwidɨx mɨjöña. \q1 Gupɨn pal wödɨba rɨmɨjɨnö aku, \q2 imag ñɨŋa nagö bɨl yöra pöña nugwön \q2 rɨg i yamsö nagö aku pɨnenɨŋö,’ röiŋö,” röŋa. \p \v 12 \x - \xo 4:12 \xt Diut 6:16; 1Kor 10:9\x*Kɨjaki aliö rɨmɨn, Jisas paiŋö yadöŋa, “God Mönö aku mönö bli kwo kai kɨtön yadmä, ‘God Nöbö Dib aku, nuŋ nöbö mi yadɨb mönö inakmönö hörɨb nöböm, me rön yadmɨjeñɨŋe,’ röiŋö,” röŋa. \p \v 13 \x - \xo 4:13 \xt Hib 2:18; 4:15\x*Kɨjaki Jisas nugwo inakmönö hörön yadɨp du wöhö nugwön, röböx dinö, rön, rɨb nuŋ akwör yöx nugwöŋa, “Wopik ör yöi möm jɨ mai wop bli hön mönö bli iswob inakmönö hörön yad nugunö,” rön, röböx duöŋa. \s1 Jisas mögörɨb Galili ila nɨgön mönö yad nölöŋa \r (Mat 4:1-11; Mak 1:12-13) \p \v 14 Makwam God Inöma Jisas nugwo ölɨsö nölmɨn, Jisas nuŋ höbkal hön mögörɨb Galili mɨdmɨn nugugɨrön, nöbö mö akuyöbö, mönö nuŋ aku nugwön, mögörɨb Galili yuadö akuyöbö magalɨg pön dumä. \v 15 Nuŋ Juda mögum rɨb ram bla duön, mönö yad nöl ri abmɨdmɨn, nöbö mö bla nuŋ nöbö wä mödöm, me rön, mɨ ödöriö wahax pɨmä. \s1 Nasaret nöbö mö Jisas nugw pölim \r (Mat 13:53-58; Mak 6:1-6) \p \v 16 Makwam Jisas nuŋ mögörɨb Galili yuadö piaku rɨp yön pörön, Nasaret du mɨdöŋa. Taun aku nuŋ höd mɨdön dib röxgöŋa. Juda God höjöpalɨb wop ñɨŋ aku höm, nuŋ öim rɨg rɨmɨd mag akwör, mögum rɨb ram aku duön, öbɨlön God Mönö maga nugw yadɨba rɨmɨdöŋa. \v 17 Nöbö God mönö yadɨb Aisaia kai kɨtöŋ köp aku nugwo rag hö nölmɨn, nuŋ pɨ begulön, yadɨba rɨmɨdöŋ mönö rɨb aku nugw yadön ñɨgö yadöŋa, \fig kai kɨtim köp i|alt="scroll" src="HK00150B.TIF" size="col" ref="4:17" \fig* \q1 \v 18 \x - \xo 4:18-19 \xt Ais 61:1-2\x*“Nöbö Dib aku nɨ, mabö na rane, rön, \q2 Inöm nuŋwa agal abmɨn nɨ pɨsaŋ mɨda. \q1 Makwam, nöbö mö lɨblɨb rɨ mɨdö bla \q2 ñɨgö mönö wä aku yad nölmön, nugw ri aböña. \q1 Kɨlabɨs nöbö mö röxg mɨdöi bla \q2 ñɨgö naga yau abmön, kömö diöña. \q1 Nöbö mö mämäg we röxg mɨdöi bla \q2 ñɨgö rɨmön, mämäga ix nugwöña. \q1 Nöbö mö rɨ öliöx mɨdöi bla \q2 ñɨgö pɨ ösös rɨmön, mɨd ri aböña. \q1 \v 19 Makwam, Nöbö Diba nöbö mö pön wop wä aku weik hö, rön, \q2 nöbö mö bla ñɨgö yad nöinö,” röŋa. \p \v 20 Jisas mönö kɨtɨb aku nugw yad pörön, köp mɨdö aku pɨ wobön, nöbö köp nugwidɨx mɨdmɨd aku nugwo höbkal nölön römɨdɨm nugugɨrön, nöbö mö mögum rɨb ram möl yuadö mɨdim akuyöbö magalɨg mämäga rödön nugwo riö nugw nugumä. \v 21 Aliö nugw mɨdmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “God Mönö rɨb aku pɨ nugw yadmön ñɨgö nugwöi aku, wopik kwo paŋ mag akwör rö,” röŋa. \p \v 22 \x - \xo 4:22 \xt Luk 3:23; Jon 6:42\x*Aliö rɨmɨn, mönö wä mɨda yadöŋ aku nugwön, nöbö mö nugwo wahax pön, aiö waiö rɨmä. Makwam rɨb i yöxön, “Nöbö kɨ Josep ha nuŋ akwör mönö?” rön, aiö waiö rɨmä. \p \v 23 Aliö rɨmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Makwam nɨ nugula, nɨ yajöña, ‘Nagö uj wobɨb nöbö, nagö keir raŋ ap naŋ keir rɨ aku kömö nɨgöna. Naŋ taun ulmɨdö Kapaneam du mɨdön, ap rölɨbä mag cɨmala aliö rɨman, ap keiryöbö wöxnö nɨgɨm nugwöl akuyöbö, weik mögörɨb naŋ keir yörɨk aipam raŋ nuguŋö,’ cöña. \v 24 \x - \xo 4:24 \xt Jon 4:44\x*Makwam ñɨgö mi yadmɨdla, God mönö yadɨb nöbö bla, mögörɨb hör piaku duön, mönö wä aku yadɨŋ, mi yadmɨdöiŋö, rön, nugw pöña. Makwam mögörɨb ñɨŋa keira hön yadmɨn, nöbö an bla keir yadmɨdöiŋö, rön, mönö ñɨŋa peñɨm. \v 25 \x - \xo 4:25 \xt 1Kiŋ 17:1,7\x*Makwam nugwi! Nöbö God mönö yadɨb Ilaija mɨdöŋ wop aku, lap wösrö mɨga Isrel yöraku mɨdmɨdöia. Kɨm mös paŋ röun akuyöbö iŋösu sö aku, ruö pɨlölmɨn, ap maga mɨdölmɨn, mɨ kiö diba wöröxmɨdmä. \v 26 \x - \xo 4:26 \xt 1Kiŋ 17:8-16\x*Isrel yöraku lap wösrö mɨga kiö wöröxmɨdmä aku, jɨ God Ilaija nugwo agal abmɨn, du taun ulmɨdö Sarepat mögörɨb taun dib Saidon il yöra duön, ap rölɨbä akuyöbö rɨmɨn, lap i ap mag nuŋwa mɨga akwör mɨdöŋa. \v 27 \x - \xo 4:27 \xt 2Kiŋ 5:1-14\x*Makwam mag akuyöbö, mai God mönö yadɨb nöbö Ilaisa mɨdöŋ wop aku, Isrel nöbö mö ucrapö nɨgöŋ akuyöbö mɨga akwör yöraku mɨdmä aku, jɨ ñɨgö bli rɨmɨn kömö nɨgölöŋ; Ilaisa nöbö Neman mögörɨb pad dib Siria yöbö nöbö akwör rɨmɨn, kömö nɨgö,” röŋa. \p \v 28 Jisas aliö rɨmɨn, Juda nöbö mö mögum rɨb ram möl yuadö mɨdim bla nugumɨn, ölɨsö diba wölɨm, \v 29-30 nugwo höjup du rɨgaja abɨŋ wöröxaŋ, me rön, höjup dumä, jɨ Jisas nuŋ höuöilön mibɨl ñɨŋ aku duön duöŋa. \s1 Jisas ragwo as yad aböŋa \p \v 31 Jisas taun ulmɨdö Kapaneam, mögörɨb Galili yuadö du mɨdön, Juda ada God höjöpalɨb wop aku nöbö mö ñɨgö mönö yad nölöŋa. \v 32 \x - \xo 4:32 \xt Mat 7:28-29\x*Jisas God Mönö mɨ ususör rön paxdöriar yadmɨn, ñɨŋ nugwön aiö waiö rɨmä. \v 33 Makwam Juda mögum rɨb ram möl yuadö aku, nöbö ragwo as öim nɨgöŋ i mɨdöŋa. Nuŋ ajmöla aj halön wö diba rön yadöŋa, \v 34 “Jisas nöbö Nasaret yöbö! Nagö pödpöd rɨba hölö? Anɨŋ rɨ ajö nɨgɨba hölanö ä? Nɨ nagö nugula. God Nöbö Lei nuŋ akwör hölaŋö,” röŋa. \p \v 35 Makwam Jisas ragwo as yuö wöl gɨ mɨdöŋ aku nugwo yadyöxön yadöŋa, “Mönö pɨmɨjɨnö! Nöbö aku röböxön röu duö!” röŋa. Jisas aliö rɨmɨn, ragwo as röu du gɨrön nöbö aku nugwo, nöbö mö mɨdim mibɨl yöra pal wöd abön duöŋa. Jɨ nugwo mɨ göj palölöŋ; kömö duöŋa. \p \v 36 Almɨn, nöbö mö nugugu mɨdim bla ñɨŋa keir yad nugwob nugwob rön yadmä, “Nöbö ölö kɨ, mönö aku pikai yöbö pön hön yadmɨn, ragwo as bla röu duöiŋö?” rɨmä. \v 37 Makwam Jisas alöŋ mönö aku mögörɨb piaku magalɨg pön dumä. \s1 Jisas nöbö mö mɨga akwör rɨmɨn kömö nɨgöŋa \r (Mat 8:14-15; Mak 1:29-31) \p \v 38 Makwam Jisas Juda mögum rɨb rama röböxön Saimon rama duöŋa. Saimon nɨmemö nuŋ aku ap rɨmɨn, mɨxɨñ nuŋ bla magalɨg rɨn röxg yönmɨn, nöbö mö bla hön Jisas nugwo yadmä, “Hane, nagö Saimon nɨmemö nugwo raŋ öbɨl duaŋ,” me rɨmä. \v 39 Aliö rɨmɨn, nuŋ mö ap rɨmɨn wöröxmɨdöŋ aku il yöra hön, ap rɨmɨdöŋ aku yadyöxmɨn nugugɨrön, mag akwör nugwo röböx duöŋa. Nugwo kömö nɨgmɨn, öbɨlön, nöbö mö hö mɨdim akuyöbö ñɨgö ap mag röŋa. \p \v 40 Nöbö mö yöraku mɨdim bla, mönö aku nugwön, naiö rödɨp duöŋ mag aku, nöbö mö ñɨŋ wöj pɨlɨm mɨdim bla magalɨg pön Jisas mɨdöŋ yöra pön hömä. Pön hömɨdmɨn, Jisas ñɨgö paŋ paŋ pɨ nugumɨn kömö nɨgöŋa. \v 41 \x - \xo 4:41 \xt Mat 8:29; Mak 3:11-12\x*Nöbö mö ragwo as bla yuö wöl mɨdöŋ bla yad abmɨn, röu du gɨrön wö diba rön yadmä, “Nagö God Ha nuŋ aku!” me rɨmä. Ñɨŋ Jisas nuŋ Krais aku nugwön aliö rɨmɨdmɨn nugwön, Jisas nuŋ ñɨgö yadyöxön yadöŋa, “Mönö pɨmɨjeñɨŋö,” rɨmɨn, rɨg yadöŋ akuyöbö nugumä. \s1 Jisas nuŋ mögörɨb adö bli duön mönö yad nölöŋa \r (Mak 1:35-39) \p \v 42 Löum yöbö pɨxmag alɨg, Jisas mögörɨb aku röböxön, hör du mɨjɨnöm, rön, hör ki mögörɨb ör piaku duöŋa. Dumɨn nugwön nöbö mö bla mai duön, nugwo hölu nugwön yadmä, “Piaku dumɨjɨnö; an pɨsaŋ mɨdɨŋö,” rɨmä. \v 43 Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas yadöŋa, “God nɨ yad abmɨn höm aku, duön nöbö mö hör möl bli ñɨgö aipam algör God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb mönö wä aku yad nöinö,” röŋa. \p \v 44 \x - \xo 4:44 \xt Mat 4:23\x*Aliö rön, Jisas nuŋ Juda nöbö mö mögörɨb ñɨŋ bla magalɨg rɨp yön gɨrön, du Juda mögum rɨb ram bla duön, mönö wä aku ñɨŋ yad nölmɨdöŋa. \c 5 \s1 Jisas yadmɨn dölöm mɨga akwör pɨmä \r (Mat 4:18-22; Mak 1:16-20) \p \v 1 \x - \xo 5:1 \xt Mat 13:1-2; Mak 3:9-10\x*Jisas wop i du Ban Yuö Genesaret pö yöra mɨdön, God Mönö aku yad nölɨm nugugɨrön, nöbö mö mɨga mönö wä aku nugunɨŋö, rön, bli bli röb wödemɨl rɨp hömä. \v 2 Aliö alɨp hömɨn nugugɨrön, Jisas nugwöŋa, nöbö dölöm pɨb bla bɨyöj mös rag hö ban yuörɨb yöraku nɨgön, dölöm pɨb uben bla äbäd gɨr mɨdmä. \v 3 Jisas nuŋ Saimon bɨyöj rol aku mämäliö rola pɨñɨrön yadöŋa, “Nɨ pɨraiu ususör raŋ, ban yuö mibɨl womiöx yörkwo dinö,” röŋa. Aliö rɨmɨn, Saimon bɨyöja aku pɨraiu ususör rɨmɨn, Jisas ban yuö mibɨl yörakwo duön, bɨyöj rol aku römɨd gɨ mɨdön, nöbö mö bla ñɨgö mönö yad nölöŋa. \p \v 4 Mönö yad pörön, Jisas Saimon nugwo yadöŋa, “Bɨyöj kɨ röbö panö rol kwo i kwo du ban yuö mibɨl yörkwo duön, ubena abön dölöm pi,” röŋa. \p \v 5 \x - \xo 5:5 \xt Jon 21:3-8\x*Aliö rɨmɨn, Saimon paiŋö yadöŋa, “Nöbö Dib, weik pɨxmag yuö bö an dölöm hölu nugw yön mɨdɨm yön mɨdɨm, ruö alɨg löum mil pöra, jɨ an dölöm bli pölöl. Makwam nagö aliö rɨlö aku, uben aku amɨn ab nugunö,” röŋa. \v 6 Aliö rön, ñɨŋ ubena pɨ abɨm nugugɨrön, dölöm mɨga uben möla aja wölɨm, ubena mɨñ ödörɨbä maga röŋa. \v 7 Akuyöbö almɨn nugwön, nɨmam nöbö bɨyöj rol i mɨdmä akuyöbö ñɨgö iŋ haxmɨn, ñɨŋ hön dölöm piaku pön, bɨyöj hogw aku nɨgɨm, mɨ aŋadö aja wölön, bɨyöj hogwa mösör mɨñ röbö yuadö pɨn dubä maga röŋa. \p \v 8-10 Akuyöbö almɨn nugwön, Saimon Pita nöbö nuŋ pɨsaŋ bɨyöj rol mɨdmä akuyöbö, dölöm mɨga pɨmä akuyöbö nugwön, rɨb mɨga akwör yöxmä. Sebedi ha nuŋwa Jems Jon yöŋö, bɨyöj i pön Saimon pɨsaŋ mabö nɨgiö nɨgön rɨmɨd nöbö hogwa, algör ör rɨb mɨga yöx nugumä. Makwam, Saimon du Jisas mɨdöŋ il yöra höxmax yuön yadöŋa, “Nöbö Dib, nɨ nöbö ap kib mag gwogwo rɨl aku, naŋ hör pikwo duö,” röŋa. Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Nagö ipöxmɨjɨnö. Weik wop mɨdö kɨ ila nɨgön, dölöm pɨb nöbö mɨdlö aku röböxön, nöbö mö yölɨŋ God adö pön höb nöbö mɨjnaŋö,” röŋa. \p \v 11 \x - \xo 5:11 \xt Mat 19:27\x*Jisas aliö rɨmɨn, bɨyöj hogwa pön du röbö halai rola nɨgön, dölöm ap bla röböxön, Jisas pɨsaŋ dumä. \s1 Jisas, nöbö uj höpebö nɨgöŋ i rɨm, kömö nɨgöŋa \p \v 12 Makwam mai Jisas du taun i mɨdmɨn, nöbö uj höpebö mɨxɨñ piaku magalɨg nɨgöŋ nöbö i hön, Jisas mɨdöŋ il yöra höxmax yuön yöcmaca ubɨlön yadöŋa, “Naŋ nɨ raŋ kömö nɨgnöb, raŋ kömö nɨgönɨŋö,” röŋa. \p \v 13 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Yöwö, nɨ rɨmön, nagö kömö nɨgönɨŋö,” röŋa. Aliö rön, Jisas imag nuŋwa mɨlkap nɨgön nöbö aku pɨ nugumɨn, wop akwör uj höpebö bla aŋadö lɨl rɨ pɨnöŋa. \v 14 \x - \xo 5:14 \xt Lep 14:1-32\x*Uj höpebö bla lɨl rɨ pɨnmɨn, Jisas nöbö aku nugwo yadöŋa, “Nɨ nagö pɨ nugumön kömö nɨg aku, nöbö mö akuyöbö yadmɨjɨnö. Makwam Mosɨs maduar ör kai kɨtön rɨg yadöŋ aliar, uj höpebö na aku kömö nɨgö, rön, du God ap höjöpal ur nölɨb nöbö bla ñɨgö yabuön, ap höjöpal nölɨb naŋ aku ñɨgö nölön yajɨnö, ‘Nɨ kömö nɨg aku, ap kɨ God höjöpal ur nöine,’ rö. Nagö almɨjɨnö aku, nöbö mö nugwön yajöña, ‘Nuŋ kömö nɨg aku döŋö almɨdö,’ cöñɨŋö,” röŋa. \p \v 15 Makwam Jisas mönö nuŋ aku, mögörɨb piaku magalɨg rɨgwoŋ rɨgwoŋ dumɨn, nöbö mö mɨga akwör, nugwo nuguŋö, rön, nuö nuö röb wödemɨl rɨp hömɨdmä. Nöbö mö piaku, bli mönö wä nuŋ aku nuguba hömɨdmä; bli an raŋ wä raŋ, me rön, hömɨdmä. \v 16 Makwam wop bli Jisas du hör möl i mɨdön, Nuö höjöpalmɨdöŋa. \s1 Jisas, nöbö iŋ wajmag lɨd pɨlöŋ i rɨmɨn, kömö nɨgöŋa \p \v 17 Wop i Jisas nöbö mö akuyöbö ñɨgö mönö yad nöl mɨdöŋa. Perisi nöbö bli nɨgön, lo mönö yad nölɨb nöbö bli nɨgön, mögörɨb Galili mibɨl aku ram yöj lɨglɨg agrö akuyöbö magalɨg nɨgön, mögörɨb Judia mibɨl aku ram yöj lɨglɨg agrö akuyöbö magalɨg nɨgön, Jerusalem yöbö aipam hön, Jisas mönö yad nölmɨdöŋ yöra römɨd gɨ mɨdmä. Nöbö Diba ölɨsö maga Jisas pɨsaŋ mɨdöŋ makwam, Jisas nöbö mö ap röŋ akuyöbö ñɨgö rɨmɨn kömö nɨgöŋa. \v 18 Jɨ nöbö bli, nöbö iŋ wajmag lɨd pɨlöŋ i rɨp nɨg pön hön, Jisas nugwo raŋ kömö nɨgaŋ, me rön, rag Jisas mɨd rama ram möl yuadö pön duŋö, rön, rɨb aku yöx nugumä. \v 19 Makwam Jisas mɨdöŋ ram möla nugumɨn, nöbö mö ram möl aku aŋadö cɨcɨ röŋa. Almɨn, nöbäpö rɨp nɨg pön hömä aku, pön ram cölöbö sö wöluön, rama pɨ waglöx möl rödön, rɨpa adadö nag nɨgön, Jisas mɨdöŋ mibɨl yöra pibö abmä. \v 20 \x - \xo 5:20 \xt Ais 43:25; Luk 7:48\x*Ñɨŋ rɨbyöx nugumä, Jisas raŋ kömö nɨgɨb maga rö, rön nugumɨdmɨn, Jisas rɨb ñɨŋ aku nugwön, nöbö iŋ wajmag lɨd pɨlöŋ aku nugwo yadöŋa, “Nöbö nugub nɨ, ap kib mag gwogwo rɨlö piaku nugwön röböxmɨdlö,” röŋa. \v 21 Jisas aliö rɨmɨn, Perisi nöbö bla aipam, lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, rɨb ñɨŋ bla akwör yöx nugwön yadmä, “Nöbö kɨ nöbö pödiöm? Nuŋ God yad höimöuön yadmɨda. God nuŋ paŋyöbö akwör ap kib mag gwogwo röi bla nugwön röböxɨb maga rö,” rön, rɨb ñɨŋ akwör yöx nugumä. \p \v 22 Makwam rɨbyöx nugumɨdmä aku Jisas nuŋ keir nugwön yadöŋa, “Ñɨŋ pödpöd rɨmɨn nɨ rɨb gwogwo yöxmɨdöi? \v 23 Nöbö i nöbö i nugwo yajöna, ‘Ap kib mag gwogwo rɨlö bla nugwön röböxmɨdlö,’ cön aku, nuŋ mönö mi yadmɨdönö inakmönö hörmɨd aku ñɨŋ pödpödiö nugwöñ? Jɨ nöbö iŋ wajmag lɨd piön i mɨdaŋ, nöbö i nugwo yajöna, ‘Nagö wopik ör öbɨl duö,’ cön aku, nuŋ mönö mi yadmɨdönö inakmönö hörmɨd aku ñɨŋ pödpödiö nugwöñ? \v 24 \x - \xo 5:24 \xt Jon 5:8\x*Nöbö Ha nuŋwa nöbö mö mögörɨb il kɨ ap kib mag gwogwo röi bla nugwön röböxɨb maga ra aku, ñɨŋ mönö aku mönö mɨm, me rön, nugw pɨne, rön, mönö aliö yadɨba rɨmɨdlö,” röŋa. Aliö rön, Jisas nöbö iŋ wajmag lɨd pɨlöŋ aku nugwo yadöŋa, “Nagö wopik ör öbɨlön, nagö rɨp nɨg pön höi rɨp wab aku pɨragön, höuöil ram nagö duö,” röŋa. \v 25 Aliö rɨmɨn, nöbö mö bla nugugu mɨdɨm nugugɨrön, mag mɨd akwör öbɨlön, nugwo rɨp nɨg pön hem rɨp waba pön, God nugwo ri ablaŋe rɨ gɨrön, ram nuŋwa duöŋa. \v 26 Almɨn, nöbö mö nugugu mɨdim akuyöbö magalɨg pɨlɨx rön, God iba pɨrag wöl gɨrön yadmä, “Weik ap keiryöbö i rɨmɨdmɨn nugwölɨŋö,” rön, aiö waiö rɨmä. \s1 Jisas nöbö nuŋwa Lipai yad pöŋa \r (Mat 9:9-13; Mak 2:13-17) \p \v 27 Makwam mai Jisas duön nugumɨn, takis pɨb nöbö i takis nölɨb rama ram möl yuadö römɨd gɨ mɨdöŋa. Ib nuŋwa Lipai. Jisas nugwo nugwön yadöŋa, “Nagö han, nɨ pɨsaŋ duŋö,” röŋa. \v 28 Aliö rɨmɨn, Lipai öbɨlön, rɨmɨdöŋ mabö aku röböxön, ap nuŋ bla magalɨg röböxön, Jisas pɨsaŋ duöŋa. \p \v 29 Makwam Lipai wahax pön, Jisas nugwo ap mag diba ram nuŋ aku ur nɨgön, takis pɨb nöbö bli, nöbö mö hör mɨga akwör wö rɨm, hön Jisas pɨsaŋ römɨdön ap mag nɨmmɨdmä. \v 30 \x - \xo 5:30 \xt Luk 15:1-2\x*Makwam Jisas ñɨŋ pɨsaŋ ap mag nɨmmɨdöŋ aku nugwön, Perisi nöbö bli nɨgön, lo mönö yad nölɨb nöbö ñɨŋ bli nɨgön, hön Jisas nöbö nuŋ akuyöbö ñɨgö yadmä, “Ñɨŋ pödpöd rɨmɨn nöbö mö ap kib mag gwogwo röi bla nɨgön, takis pɨb nöbö bla nɨgön pɨsaŋ römɨdön ap nɨmmɨdöi?” rɨmä. \p \v 31 Aliö rɨmɨn, Jisas mönö aku nugwön ñɨgö paiŋö yadön yadöŋa, “Nöbö mö kömö mɨdölö, röi bla, uj wobɨb nöbö yad wö rölöi; nöbö mö ap rɨ bla akwör, anɨŋ raŋ kömö nɨgaŋ, me rön, uj wobɨb nöbö yad wö röia. \v 32 Mag aliö akuyöbö, nɨ nöbö mö, mɨd ri abmɨdölɨŋö, rön rɨbyöx nugwöi bla, ñɨgö yadɨba höi; nöbö mö, an ap kib mag gwogwo rön, mɨd ri abmɨdölölɨŋö, rön rɨbyöx nugwöi bla, ñɨgö yadɨba höla. Nɨ ñɨgö mönö wä yad nölmön, ñɨŋ mönö na aku nugw pön, ap kib mag gwogwo röi aku, pödpöd rɨmɨn aliö alölɨŋö, rön, röböxön, God rɨg yad mag akwör cöñɨŋö, me rön, mönö mag akwör yadɨba hölö,” röŋa. \s1 God höjöpalɨb rɨb akwör yöxön ap mag nɨmölim \r (Mat 9:14-17; Mak 2:18-22) \p \v 33 Makwam ñɨŋ bli Jisas nugwo yadmä, “Jon nöbö nuŋ bla aipam, Perisi nöbö ñɨŋ bla aipam wop bli, God paŋyöbö akwör rɨbyöx nuguŋö, rön, ap mag nɨmölön kiö akwör mɨdön, God höjöpalöia. Jɨ nöbö nagö bla ap mag nɨm gör, röbö nɨm gör mɨdöiŋö,” rɨmä. \p \v 34 \x - \xo 5:34 \xt Jon 3:29\x*Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas ñɨgö paiŋö yadöŋa, “Nöbö i mö pön, nöbö mö nuŋ bla pɨsaŋ ap diba nɨmöñ aku, nöbö bli öbɨlön, pödpöd rɨmɨn almɨdöiŋö, rön yadeñɨm. \v 35 Makwam mai nöbö bli hön nöbö aku pön duŋ, wop aku nöbö mö nuŋ bla lɨb pɨlaŋ, ap mag nɨmeñɨŋö,” röŋa. \p \v 36 Jisas mönö höd röxön ñɨgö yadöŋa, “Wölɨj hödyöbö i ödörmɨjön aku, wölɨj yoŋyöbö i pɨxdörön rag hö lɨdɨxɨŋ, nɨg nugugu mɨden. Hörɨrör nɨgaŋ mösör mɨ gwogwo cöna. \v 37 Makwam röbö wain aku algör. Röbö wain kömö aku pön, hön meme uñ wödö möl bö hörölöi. Aku agapɨm: hörön mämugw nölɨŋ, wöl aja wölön, mɨ pɨn pɨn yadön waglöxaŋ röbö waina höraŋ, hön meme uñ aku aipam gwogwo cöna. \v 38 Rɨba aliö yöx nugwön aku, röbö wain kömö pön, hön meme uñ kömö möl akwör hör nɨgɨbɨm. \v 39 Makwam nöbö mö röbö wain hödyöbö mödö nɨmöi bla, mai röbö wain kömö yoŋyöbö aku nɨmɨŋ ñɨgö wä ren; ‘Röbö wain hödyöbö aku röbö waiö,’ me cöñɨŋö,” röŋa. \c 6 \s1 “God höjöpalɨb wop mabö rölɨb kɨ pödpöd rɨmɨn almɨdöiŋö?” rɨmä \r (Mat 12:1-8; Mak 2:23-28) \p \v 1 \x - \xo 6:1 \xt Diut 23:25\x*Mai Juda God höjöpalɨb wop i, Jisas nöbö nuŋ bla pɨsaŋ wit möriwö mibɨla du gɨrön, nöbö nuŋ bla wit mag piaku bli röx imag rol ñɨŋa nɨgön, uñ pal abön nɨm gɨr dumä. \v 2 \x - \xo 6:2 \xt Jon 5:10\x*Akuyöbö almɨdmɨn, Perisi nöbö bli nugwön yadmä, “Ñɨŋ pödpöd rɨmɨn God höjöpalɨb wop mabö rölɨb kɨ, wit mag uñ pal abön mabö rɨmɨdöi?” rɨmä. \p \v 3-4 \x - \xo 6:3-4 \xt Lep 24:5-9; 1Sam 21:1-6\x*Aliö rɨmɨn, Jisas nöbö nuŋ bla rim aku mag gwogwo i rölim aku nugwön, Perisi nöbö bla ñɨgö yadöŋa, “Depid maduar ör nöbö nuŋ bla pɨsaŋ kiö pɨlmɨn, God höjöpalɨb ram aku uröpɨnön, bred God mämäg il rol yöraku nɨgön, nöbö hör nɨmmɨdölöi, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö bla akwör nɨmmɨdöi bred aku, Depid yad nugum, nugwo nölmɨn, nöbö nuŋ bla pɨsaŋ nɨmɨmä. Ñɨŋ kiö pɨlmɨn rim haiwo aku God Mönö kai kɨtmä aku, ñɨŋ nugwölöi ä?” röŋa. \p \v 5 Jisas mönö i kwo yadön yadöŋa, “Nöbö Ha nuŋwa Nöbö Diba mɨdön, hör mɨdɨb wop aku, agap apɨm cɨnö cön aku, cönɨŋö,” röŋa. \s1 Jisas, nöbö imag po röŋ i rɨmɨn, kömö nɨgöŋa \p \v 6-7 Makwam Juda God höjöpalɨb wop maiyöbö i, Jisas Juda mögum rɨb rama duön, ñɨgö God Mönö maga yad nöl gɨr mɨdöŋa. Ram möl aku, imag mɨrɨx adö aŋadö po röŋ nöbö i hö mɨdöŋa. Perisi nöbö bla aipam, lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, nöbö aku nugumä aku, Jisas nuŋ God höjöpalɨb wop kɨ nugwo raŋ kömö nɨgönɨŋönö mag i raŋ, nugwo yadyöxnɨŋö, rön, nugwo mɨ riö nugugu mɨdmä. \v 8 Jɨ aliö rɨbyöx nugumä aku, Jisas nuŋ keir nugwön, nöbö imag po röŋ aku nugwo yadöŋa, “Nagö öbɨlön mibɨl yörɨk hö,” röŋa. \v 9 Aliö rɨmɨn, öbɨl höm nugugɨrön, Jisas Perisi nöbö bla aipam, lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam ñɨgö yadöŋa, “Hör mɨdɨb wop kɨyöbö, nöbö mö bla ñɨgö pɨ ösös rɨ ri abnɨŋönö owa, hör mɨdɨb wop mɨdö kɨ, me rön, ñɨgö röböxnɨŋ? Ñɨgö rɨŋ öbɨl diöñɨŋönö ñɨgö röböxɨŋ wöröxöñɨŋö?” röŋa. \v 10 Jisas aliö rön, ñɨgö riö riö nugwön, nöbö imag po röŋ aku nugwo yadöŋa, “Imag nagö aku mɨlkap abö!” röŋa. Aliö rɨmɨn, imag nuŋwa mɨlkap abmɨn nugugɨrön, rɨb pia wä röŋa. \p \v 11 Jisas nöbö aku nugwo rɨmɨn wä röŋ aku nugwön, Perisi nöbö bla aipam, lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, rɨb gwogwo ödöriö yöxön, Jisas nugwo pödpöd cɨnɨŋö, rön, yad nugwob nugwob rɨ gɨr mɨdmä. \s1 Jisas nöbö nuŋwa akuyöbö möl sö pöŋa \r (Mat 10:1-4; Mak 3:13-19) \p \v 12 Makwam wop mibɨl yöraku, Jisas Nuö nugwo höjöpainö, rön, önöŋ ajmag pɨd sö wöluön, Nuö nugwo höjöpal mɨdɨm mɨdɨm, ruö löuöŋa. \v 13 Löumɨn naiö aböŋ mag aku, nöbö nuŋ bla magalɨg yadɨm hömɨdmɨn, nöbö nuŋwa akuyöbö möl sö ñɨgö pɨ asɨx hör nɨgön, ñɨŋ nöbö mönö na pɨrag dub bla mɨjne, rön, yad nɨgöŋa. \v 14-15 Nöbö nuŋ yad nɨgöŋ piaku ib ñɨŋ bla: i Saimon, mai Jisas ib nuŋ i nölön Pita röŋa; i Edru, Saimon hödnɨŋ nuŋ aku; i Jems; i Jon; i Pilip; i Batolomiu; i Matiu; i Tomas; i Jems, Alpias ha nuŋ aku; i Saimon ib nɨgiö Saimon Selot me rɨmɨdöi aku; \v 16 i Judas, Jems ha nuŋ aku; i Judas Iskariot. Nöbö akwör nuŋ mai Jisas pɨl pal nɨgɨŋ, me rön, höuöu röŋa. \s1 Nöbö mö mɨga akwör Jisas mɨdöŋ yöra hömä \p \v 17 Makwam Jisas nöbö nuŋ piaku pɨsaŋ önöŋ ajmag pɨd sö röböxön, hön aku pibö rɨp pɨn du up waiö bö mɨdɨm nugugɨrön, nöbö mö magöri rɨp nugwo nuguŋö, rön, hö mögum rɨmä. Nöbö mö piaku, bli Jerusalem yöbö, bli mögörɨb Judia piakuyöbö, bli mögörɨb röbö wödoböŋ taun dib mös Taia Saidon yöbö, \v 18 Jisas mönö nuŋwa nugwön, anɨŋ ap rɨ bla raŋ kömö nɨgaŋ, me rön, hömɨdmä. Nöbö mö ragwo as bla yuö wölɨm mɨd ri abölim bla, Jisas rɨmɨn kömö nɨgöŋa. \v 19 Jisas ölɨsö nuŋ maga hön, ñɨgö agap bɨlɨm röŋ akuyöbö rɨmɨn, magalɨg kömö nɨgmɨd aku nugwön, nöbö mö piaku magalɨg hön, an aipam Jisas nugwo pɨ nugunɨŋö, rön, nöbö mö mɨga nuö nuö röb wödemɨl rɨp nugwo mɨdɨba hömä. \s1 Nöbö mö lɨblɨb rɨ mɨdö blaku mai wahaxbör wahax mɨjöña \r (Mat 5:1-12) \p \v 20 Jisas nöbö nuŋ akuyöbö ñɨgö mämäga nugu gɨrön yadöŋa, \q1 “Ñɨŋ nöbö mö lɨblɨb rɨ mɨdö bla mɨdöi aku, \q2 God ñɨgö pɨ ösös rɨ ri abön nugwidɨx mɨjöna. \q2 Rɨb aku yöx nugwön wahaxbör wahax pɨmɨjöña. \q1 \v 21 \x - \xo 6:21 \xt Sam 126:5-6; Ais 61:3; Rep 7:16-17\x*Ñɨŋ weik kiö diba pɨl bla, mai kiö pɨlen. \q2 Rɨb aku yöx nugwön wahaxbör wahax pɨmɨjöña. \q1 Ñɨŋ lɨblɨb rɨm, immɨdöi bla, mai wä raŋ nugugɨrön imöuöña. \q2 Rɨb aku yöx nugwön wahaxbör wahax pɨmɨjöña. \q1 \v 22 \x - \xo 6:22 \xt Jon 15:19; 16:2; 1Pit 4:14\x*Nöbö Ha nuŋwa nugwo cɨrɨpön mɨdɨŋ, nöbö mö bla \q2 ñɨgö rɨb gwogwo yöxön, höj nugwön, \q1 nöbö mö gwogwo pi bɨlɨk, nöbö kai pɨsaŋ mɨjöñɨŋö, rön, \q2 ñɨgö ib urön rɨb gwogwo yöxön, \q1 yad mönö nɨgön yad höimöumɨjöñ aku, \q2 ñɨŋ wahaxbör wahax pɨmɨjöña. \q1 \v 23 Aiöñ aku, nöhönɨŋ maduebö ñɨŋ bla, \q2 God mönö yadɨb nöbö bla ñɨgö rɨg rɨmɨdöi mag akwör ñɨgö rɨmɨjöña. \q1 Mag akwör rɨbyöx nugwön, God anɨŋ pɨ ösös rɨ ri abön \q2 mögörɨb nuŋ adöx yöd röul adö kau sö, me rön, \q1 waiö raŋ nugugɨrön, iŋ wajmag röd bɨl bɨl rɨ öbɨl gɨrön, \q2 wahaxbör wahax pɨ gɨr mɨjöña. \s1 Ñɨŋ nugw ri aböña \q1 \v 24 “Makwam ñɨŋ nöbö mö rɨg ap mɨga mɨd akuyöbö \q2 nugw ri aböña. \q1 Ap ñɨŋ pɨbä aku, \q2 mögörɨb rol il kɨ mödö pöia. \q1 \v 25 Makwam ñɨŋ weik ap mag nɨmön rɨm rɨm wöt bɨr bla, \q2 mai kiö piön makwam nugw ri aböña. \q1 Makwam ñɨŋ wopik mönö pön imöuön mögö möul rɨ gɨr mɨdöi bla, \q2 mai lɨb pɨlaŋ imön möb nɨg gɨr mɨjöña. \q1 \v 26 Makwam ib ñɨŋa pɨrag wöl gör mɨjöñ aku, \q2 ñɨŋ nugw ri abön mɨjöña. \q1 Nöhönɨŋ maduebö ñɨŋ bla, nöbö God Mönö inakmönö hörön rɨg yadmɨdöi mag akuyöbö, \q2 ñɨgö kwo paŋ mag akwör rɨmɨdöia. \s1 Pɨlgɨb imgɨb ñɨŋ bla madmag nɨgöña \r (Mat 5:38-48) \p \v 27 “Makwam nöbö mö mönö na nugumɨdöi kɨyöbö. Pɨlgɨb imgɨb ñɨŋ akuyöbö ñɨgö madmag nɨgöña. Nöbö mö ñɨgö ölö wölmɨn rɨb ögwö yöx nugwöi akuyöbö ñɨgö pɨ ösös cöña. \v 28 Nöbö mö ñɨgö yad höimöuöñ aku, God ñɨŋ nugwidɨx mɨdaŋ, me rön, nugwo höjöpal röb nöiöña. Nöbö mö ñɨgö rɨ gwogwam rɨmɨdɨŋ, ñɨgö God höjöpaiöña. \v 29 Nöbö mö bli ñɨgö alguna adöi palɨŋ, pikwo rɨŋ, adöi aipam paiöña. Nöbö mö bli ij ap uñ ñɨŋ aku pɨmɨdɨŋ, ap uñ aku algör aipam pö, rön, amnör nöiöña. \v 30 Nöbö mö bli ap mɨdölaŋ, sö rɨmɨdɨŋ, ñɨŋ ñɨgö nöiöña. Ap ñɨŋ i nugwön pɨmɨdɨŋ, ap ana höbkal nöine, rön, yadmɨjeñ. \v 31 \x - \xo 6:31 \xt Mat 7:12\x*Anɨŋ alɨŋ, me rön, rɨbyöx nugwöi mag akuyöbö, ñɨŋ keir nöbö mö bla akuyöbö ñɨgö paŋ mag akwör cöña. \p \v 32 “Nöbö mö ñɨgö madmag nɨgöi bla akwör paiŋö madmag nɨgöñ aku, God nuŋ nugwaŋ, pödpödiö wä cön? Nöbö mö ap kib mag gwogwo röi bla, nöbö mö ñɨŋ keir bla algön nör nuö nuö madmag nɨgöia. \v 33 Makwam nöbö mö ñɨgö pön ösös röi bla paiŋö algör ösös rɨ ri aböñ aku, God nuŋ nugwaŋ, pödpödiö wä cön? Aiöñ aku, nöbö mö ap kib mag gwogwo röi piaku rɨg röi mag akwör cöña. \v 34 Ap nölɨŋ paiŋö nölɨŋ, me rön, rɨba akwör yöx nugwön ap nöiöñ aku, God nuŋ nugwaŋ, pödpödiö wä cön? Aiöñ aku, nöbö mö ap kib mag gwogwo röi piaku rɨg röi mag akwör cöña. \v 35 Makwam, pɨlgɨb imgɨb ñɨŋ bla madmag nɨgön, ñɨgö ösös rɨ ri abön, ap amnör nöiöña. Anɨŋ paiŋö nöiöñɨŋö, rön, rɨb aku yöx nugumɨjeñ. Aliö almɨjöñ aku, God ölɨsö magalɨg bɨl yöra sö mɨd Nöbö aku, halöu ha nuŋwa mɨjöña. Nuŋ rɨg rɨ mag akuyöbö almɨjöñ aku, mɨ ñɨgö uplöben; paiŋö ñɨgö ap wä nöiöna. God nuŋ nöbö mö ap kib mag gwogwo röi bla aipam, nöbö mö nugwo, ri ablaŋe rön, yadölöi bla aipam, ñɨgö algön nör ösös rɨ ri abmɨda. \v 36 Nuö ñɨŋa nöbö mö ögwö yöxön pɨ ösös rɨ mag akuyöbö, ñɨŋ kwo algör nöbö mö uliöxön pɨ ösös rɨ ri aböña. \s1 Nöbö mö akuyöbö ñɨgö mönö diba yadmɨjeñ \p \v 37 \x - \xo 6:37 \xt Mat 6:14\x*“Ñɨŋ nöbö mö bli, ‘Mag al aliö röi aku, ñɨŋ nöbö mö gwogwo mɨdöiŋö,’ reñ aku, God ñɨgö paiŋö algör ör, ‘Mag al aliö röi aku, ñɨŋ nöbö mö gwogwo mɨdöiŋö,’ ren. Ñɨŋ nöbö mö bli mönö diba yadön, ‘Ñɨŋ nöbö mö gwogwo paiŋö pöñɨŋö,’ reñ aku, God ñɨgö paiŋö algör ör mönö diba yadön, ‘Ñɨŋ nöbö mö gwogwo paiŋö pöñɨŋö,’ ren. Nöbö mö akuyöbö ñɨgö rɨ gwogwam rɨmɨjöñ aku nugwön röböxmɨjöñ aku, God ap gwogwo ñɨŋ röi aku, algör ör nugwön röböxöna. \v 38 \x - \xo 6:38 \xt Mak 4:24\x*Ap ñɨŋ bla nöbö mö akuyöbö ñɨgö amnör nöiöñ aku, God ñɨgö paiŋö algör ör mɨ amnör nöiöna. Ñɨŋ skel pödiöm pön nöbö mö piaku ñɨgö ap nuöm nɨg nöiöñ aku, God skel akwör pɨ ñɨgö algör ör ap nuöm nɨg nöiönɨŋö,” röŋa. \p \v 39 \x - \xo 6:39 \xt Mat 15:14\x*Makwam Jisas mönö i höd röxön yadöŋa, “Nöbö mämäg we wölön i, nöbö mämäg we wölön i nugwo, ödöi al aliö mɨdö, rön, yabuen. Aku agapɨm: nuŋ alön raŋ, mösör ulöm möl bö pɨn bɨcöña. \v 40 \x - \xo 6:40 \xt Mat 10:24-25\x*Nöbö mö skul pöi bla, du skul pöi mag aku, yad nölɨb nöbö ñɨŋ bla padɨx röul adöx sö mɨdölöi. Makwam mai skul aku yadön pɨ ri abön pöcöña aku, yad nölɨb nöbö ñɨŋ bla pɨsaŋ nɨg nugugu mɨjöña. \p \v 41 “Makwam pödpöd rɨmɨn bäpö mämäg yuö ñɨgö keira pöröb gɨ mɨd aku nugw yadölöi wöhö, pɨgnɨŋ ñɨŋa ap bɨcep mämäg yuö nuŋwa mɨd akwör nugwön yadöi? \v 42 Bäpö diba mämäg yuö ñɨgö pöröb gɨ mɨd aku höd pa abɨŋ, mämäg yuö ñɨŋa wä raŋ nugwön, mai pɨgnɨŋ ñɨŋa ap bɨcep ulmɨdö mea mämäg yuö nuŋwa mɨd aku, pa abnɨŋö, rön yajne,” röŋa. \s1 Bɨ wä maga yaxmɨn, bɨ wopa maga yaxa \p \v 43 “Makwam bɨ wä mag gwogwo yaxen; jɨ bɨ wopa mag wä yaxen. \v 44 Makwam, bɨ akuyöbö mag yaxön aku nugwön, aku bɨ wä, aku bɨ wopa, me rön, nugwöña. Nag mogwöñö aku kiau maga tatal yaxen. Nag pɨlpɨlsɨnö aku kopen maga tatal yaxen. \v 45 Nöbö mö wä bla, höbwab rɨb madmag yuö ñɨŋ kwo wä rɨg mɨd aku, mag wä röia. Nöbö mö gwogwo bla, höbwab rɨb madmag yuö ñɨŋ kwo gwogwo rɨg mɨd aku, mag gwogwo röia. Makwam nöbö mö pödiö bɨlɨm mɨdöi aku, mönö yajöñ aku algör audiöx nugwön, aku nöbö mö wä, aku nöbö mö gwogwo piaku, me rön, nugunɨŋa. \s1 Nöbö mös nɨgɨb mös urmä \r (Mat 7:24-27) \p \v 46 \x - \xo 6:46 \xt Mat 7:21\x*“Nɨ Nöbö Dib an, Nöbö Dib an, me röi aku, jɨ pödpöd rɨmɨn mönö yadɨl aku mai duölöi? \v 47 Nöbö mö mönö na aku nugwön, rɨg yadɨl mag akwör röi bla, mönö yadɨba rɨmɨdɨl kɨyöbö mɨdöia. \v 48 Nöbö mö mönö na aku nugwön, rɨg yadɨl mag akwör röi bla, nöbö ram urɨba cön aku, ulöm pön, padö rɨg rol yöra pɨl ri abön, rama rol sö ur nɨgön, mag akuyöbö alɨg mɨdöia. Alaŋ, röbö hadö hön, rama alɨg pal gɨlɨx ab gɨlɨx rɨ pɨrag dinö, rɨ wöhö nugwön, rama ur gö nɨgön aku ölɨsö akwör mɨjöna. \v 49 Makwam nöbö mö mönö na aku nugwön, yadɨl akuyöbö rölöi bla, nöbö ram urɨba cön aku, ulöm pön padö pɨlen; hör mögö rol yöraku ur nɨgön, mag akuyöbö alɨg mɨdöia. Alaŋ, röbö hadö hön, rama alɨg pal gɨlɨx ab gɨlɨx rɨ pɨrag dinö, rön, mag akwör rama alɨg aŋadö mag duaŋ, yöra mögedö akwör mɨjöna. \c 7 \s1 Jisas mabö rɨ nölɨb nöbö i rɨmɨn kömö nɨgöŋa \r (Mat 8:5-13) \p \v 1 Jisas nöbö mö piaku ñɨgö mönö aku yad nöl pörön taun ulmɨdö Kapaneam duöŋa. \v 2-3 Makwam taun aku, ami nöbö mɨga akwör nugwidɨx mɨdmɨd nöbö dib i mɨdöŋa. Nöbö bli Jisas hö Kapaneam mɨdö, rɨmɨn, mönö aku nugwön, Rom ami nöbö dib i Juda mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö bli yad abön yadöŋa, “Nag mabö rɨ nölɨb nöbö wä ödöriö nɨ i ap rɨm wöröxɨba rɨmɨda nugwön, ñɨŋ du Jisas nugwo yad nugwön yölɨŋ pön höŋ, nugwo raŋ kömö nɨgaŋ,” me röŋa. \v 4-5 Aliö rɨmɨn, ñɨŋ Jisas mɨdöŋ yöra duön, nugwo mɨ ususör rɨ yad gögö rön yadmä, “Ami nöbö nugwidɨx mɨdɨb nöbö dib i nöbö wä mɨdöm. Anɨŋ Juda nöbö mö bla madmag nɨgön öim nugwidɨx mɨd ri abön ra. Mögum rɨb ram anɨŋ i rɨ nɨgöŋa. Makwam, nagö duön nag mabö rɨ nölɨb nöbö nuŋ aku raŋ kömö nɨgaŋ,” me rɨmä. \p \v 6 Ñɨŋ aliö rɨmɨn nugwön, Jisas ñɨgö pɨsaŋ dumɨd dumɨd ramɨxrö il yöra umɨn nugugɨrön, ami nöbö nugwidɨx mɨdɨb nöbö aku nöbö nugub nuŋwa bli yad abmɨn, du Jisas nugwo möigw palön yadmä, “Ami nöbö nugwidɨx mɨdɨb nöbö an aku algör yada, ‘Nöbö Dib, nɨ nöbö wä yöi, ram na aku yamsö ölɨŋ wöröxɨp hömɨjɨnö. \v 7 Nɨ nöbö wä mɨdlöxisöŋö ulöxa, jɨ nɨ nugula, God nagö pɨsaŋ mɨd aku, “Kömö nɨgaŋ,” mönö akwör yadmɨdaŋ, nöbö na ap rɨ aku kömö nɨgöna. \v 8 Nöbö dib ödöriö i nɨ nugwidɨx mɨda; nɨ keir piöŋö ami nöbö akuyöbö ñɨgö nugwidɨx mɨdön, “Dine!” rɨmön duöia; “Höne!” rɨmön höia; “Mabö aku cɨne!” rɨmön röiŋö,’ rö,” rɨmä. \p \v 9 Aliö rɨmɨn, Jisas, nöbö aku rɨb nuŋwa keir yöx nugwön aliö yada, rön, aiö rön, nöbö mö nugwo mai hömɨdim akuyöbö ñɨgö yadöŋa, “Ami nöbö Rom yöbö aku nɨ nugw pɨ gö nɨga. Nuŋ rɨ mag aku, Isrel nöbö i akuyöbö tatal rɨm, nɨ nugwöi, mɨ wöhö,” röŋa. \p \v 10 Makwam ami nöbö nugwidɨx mɨdɨb nöbö aku, nöbö nuŋ bla höbkal duön nugumä, nöbö ap röŋ aku mödö kömö nɨgöŋa. \s1 Jisas mö wösrö ha nuŋwa wöröxöŋ aku nugwo rɨmɨn, kömö duöŋa \p \v 11 Wop mibɨl akwör, Jisas pɨsaŋ nöbö nuŋ bla pɨsaŋ Nen taun dumä. Nöbö mö bla mɨg mɨŋa pɨsaŋ dumä. \v 12 Taun ubalɨja il yöra uröpɨnmɨn nugugɨrön, mö wösrö i ha paŋyöbö nuŋwa yöx pön höŋ aku wöröxɨm nugwön, nöbäpö rɨp nɨgön rag hömɨdmä. Nöbö mö mɨga akwör taun akuyöbö hön mö aku pɨsaŋ hömɨdmä. \v 13 Jisas mö wösrö aku nugwo nugumɨn, lɨb pɨlɨm yadöŋa, “Immɨjnaŋö,” röŋa. \fig Mö wösrö i ha paŋyöbö nuŋwa yöx pön höŋ aku wöröxɨm nugwön, nöbäpö rɨp nɨgön rag hömɨdmä.|alt="widow’s son carried for burial" src="ubsb-14b.tif" size="col" ref="7:12" \fig* \v 14 Aliö rön, nuŋ duön nöbäpö rɨp nɨg pön hömɨdim rɨp waba pɨ nugum nugugɨrön, nöbö rɨp nɨg rag hömɨdim akuyöbö gö nɨgmä. Jisas nuŋ ha nöbö wöröxöŋ aku nugwo yadöŋa, “Ha mɨg, nagö yadmɨdlöm, öbɨlö!” röŋa. \v 15 \x - \xo 7:15 \xt 1Kiŋ 17:23; 2Kiŋ 4:36\x*Aliö rɨmɨn, ha öbɨl römɨdön mönö pɨmɨn nugugɨrön, Jisas nuöma nugwo, ha nagö aku, me rön, pön nölöŋa. \p \v 16 \x - \xo 7:16 \xt Luk 1:68\x*Makwam nöbö mö nugugu mɨdim bla magalɨg pɨlɨx rön, God iba mag wöl gɨr yadmä, “God mönö yadɨb nöbö dib ödöriö anɨŋ ha. God anɨŋ rɨ nölɨba hö,” rɨmä. \p \v 17 Jisas röŋ aku nugwön, haiwo pɨm, mönö aku mögörɨb Judia yuadö aku duön, rɨba mögörɨb hör piaku piaku magalɨg duöŋa. \s1 Röbö Pal Nölɨb Nöbö Jon, nöbö nuŋ mös Jisas nuguba dumä \p \v 18 Jon nöbö nuŋ bla, Jisas rɨg röŋ akuyöbö magalɨg nugwön, du Jon nugwo yad nölmɨn, nöbö nuŋ mös yadɨm hömɨdmɨn yadöŋa, \v 19 \x - \xo 7:19-20 \xt Sam 40:7; Mal 3:1; Rep 1:8\x*“Ñɨŋ nöbö hogwa duön Nöbö Diba nugwo yad nugwön, ‘Nagö Mesaia öim pöx mɨdmɨdöl akwör hölanö owa nöbö hör i pöx mɨjnɨŋö?’ cɨne,” röŋa. \p \v 20 Aliö rɨmɨn, nöbö hogwa Jisas mɨdöŋ yöra duön yadmä, “Röbö pal nölɨb nöbö Jon anɨŋ nöbö hogwa yada, ‘Ñɨŋ nöbö hogwa duön Nöbö Diba yad nugwön, “Naŋ Mesaia öim pöx mɨdmɨdöl akwör hölanö owa nöbö hör i pöx mɨjnɨŋö,” cɨne,’ rön, an nöbö hogwa yad abmɨn, nagö yad nuguba höl kɨ,” me rɨmä. \p \v 21 Makwam ñɨŋ nöbö hogwa aliö rön nugugu mɨdɨm nugugɨrön, Jisas nöbö mö mɨga ap adö hörɨrör röŋ bla rɨmɨn kömö nɨgöŋa; nöbö mö mɨga wöröx mɨdim bla rɨmɨn kömö nɨgöŋa; nöbö mö mɨga ragwo as yuö wöl mɨdöŋ bla rɨmɨn ragwo as bla röu dumɨn kömö nɨgöŋa; nöbö mö mɨga mämäg we wölöŋ bla rɨmɨn mämäga ix nugumä. \v 22 \x - \xo 7:22 \xt Ais 35:5-6; 61:1; Luk 4:18\x*Akuyöbö alön, Jisas nöbö hogw aku ñɨgö yadöŋa, “Ñɨŋ nöbö hogwa höbkal duön Jon nugwo yajöña, ‘An du nugwöla, nöbö aku nöbö mö mämäga we wöl bla rɨmɨn mämäga ix nugwöia; nöbö mö yödpɨlö aŋadö gwogwo rɨ bla rɨmɨn yöda röb yönmɨdöia; nöbö mö mɨxɨñ uj höpebö nɨg bla rɨmɨn wödö wöla; nöbö mö rɨmɨj möl idɨx bla rɨmɨn mönö audiöx nugumɨdöia; nöbö mö wöröxöi bla rɨmɨn kömö mɨdöia; nöbö mö lɨblɨb rɨ mɨdö bla mönö wä aku yad nölmɨn nugumɨdöia. \v 23 Nöbö mö nɨ rɨbyöx nugwön cɨrɨp gör mɨjöñ bla, mɨ wahax pɨ mɨjöñɨŋö,’ cɨne,” röŋa. \p \v 24 Jisas aliö rɨmɨn, nöbö Jon mönö pön hem hogwa höbkal dum nugugɨrön, Jisas nuŋ Jon haiwo pön, nöbö mö mɨdim akuyöbö ñɨgö yadöŋa, “Ñɨŋ höd mögörɨb rɨg kap mibɨl yöra duim wop aku, agapɨm nuguba duim? Ñɨŋ mugumö mɨxɨl paŋyöbö i hödala pön memexön rɨ pikwo pik rɨ i nuguba duim? \v 25 Ñɨŋ agapɨm nuguba duim? Nöbö wölɨj wä ödöriö yöm i nuguba duim? Aku wöhö. Nöbö wölɨj wä ödöriö pön, ap wä wä pɨŋö, rön rɨbyöx nugwöi bla, nöbö diba ram bla akwör hölɨm mɨdöia. \v 26 \x - \xo 7:26 \xt Luk 1:76\x*Makwam ñɨŋ agapɨm nuguba duim? God mönö yadɨb nöbö i nugwo nuguba duim ä? Mɨ pal, God mönö yadɨb nöbö i nugwo nuguba dumä, jɨ Jon nuŋ mabö adö keiryöbö i rɨba höŋa. \v 27 \x - \xo 7:27 \xt Mal 3:1\x*Nöbö Jon aku mɨ, maduar ör God Mönö aku kai kɨtön yadmä, \q1 ‘Mönö yadɨb nöbö na aku yad abmön, höd duön, \q2 nöbö mö piaku ñɨgö yad nöl ri abaŋ; \q2 mai naŋ keir yad abmön inaŋö,’ rön, kai kɨtmä. \m \v 28 Ñɨgö yadmɨdla, nöbö mö höd mɨdmɨdöi bla aipam, nöbö mö weik mɨdöi bla aipam, magalɨg hör nöbö mö, Jon nuŋwör nöbö dib. Jɨ God nöbö mö hör piaku pön mögörɨb nuŋwa adöx yöd röul adö kau sö nugwidɨx mɨdɨb bla, ñɨŋ Jon röxg mɨdeñɨm; ñɨŋ nöbö mö diba mɨjöñɨŋö,” röŋa. \p \v 29 \x - \xo 7:29 \xt Luk 3:12\x*Nöbö mö piaku, takis pɨb nöbö bla aipam, höd Jon pöl hömɨn, ñɨgö magalɨg röbö pal nölöŋa. Almɨn, Jisas mönö yadöŋ aku nugwön yadmä, “God ödöi nuŋwa akwör ödöriar mɨdö,” rɨmä. \v 30 \x - \xo 7:30 \xt Mat 21:32\x*Makwam Perisi nöbö aipam, lo mönö yad nölɨb nöbö dib bla aipam, God ñɨgö agap apɨm cɨnö röŋ aku, ñɨŋ röböxön, Jon anɨŋ röbö pal nölaŋ, me rön, hölim. \p \v 31-32 Makwam Jisas nöbö mö piaku ñɨgö mönö i yadön yadöŋa, “Nöbö mö weik wop kɨ mɨdöi bla nɨ nugula, ñɨŋ halöu ha ulul bla, nöbö mö mögum rɨb yöra römɨdön, halöu ha ulul bli ajmöla aj halön yadɨp duön yadöia, ‘An namö pɨrmɨn, ñɨŋ pödpöd rɨmɨn höx wödölöi? An wopal imbä mɨdö bla akuyöbö i yadɨm, ñɨŋ pödpöd rɨmɨn imölöi?’ alöi mag akuyöbö, ñɨŋ röia. \v 33 Aku agapɨm: röbö pal nölɨb nöbö Jon hön, ap mag nɨmölön, röbö wain nɨmölön rɨm, ñɨŋ nugwo yad höimöuön yadöia, ‘Nöbö aku ragwo as yöj nɨgɨm mɨd aku,’ me röia. \v 34 \x - \xo 7:34 \xt Luk 15:2\x*Makwam weik nɨ Nöbö Ha nuŋwa hön, ap nɨmön, röbö wain nɨmön rɨmön, nɨ yad höimöuön yadöia, ‘Ap mɨga nɨmön, röbö wain nɨmön rɨ makwam, nuŋ nöbö mö ap kib mag gwogwo röi nöbö bla, takis pɨb nöbö bla, nöbö ñɨŋ i mɨd aku,’ me röia. \v 35 Makwam nöbö mö God Mönö wä aku nugw pön, mai duön, mag wä rön, mɨd ri abmɨjöñ aku, nöbö mö piaku ñɨgö nugwön yajöña, God Mönö aku mönö mɨ ödöriö, me cöñɨŋö,” röŋa. \s1 Nöbö kib mag yönmɨd mö i \p \v 36 Perisi nöbö i ib nuŋwa Saimon. Nuŋ Jisas nugwo yadöŋa, “Naŋ han ram na ap nɨmɨŋö,” röŋa. Aliö rɨmɨn, Jisas ram nuŋwa duön ap mag nɨmmɨdɨm nugugɨrön, \v 37 \x - \xo 7:37 \xt Mat 26:7; Mak 14:3; Jon 12:3\x*taun aku mɨdön ap kib mag gwogwo rɨmɨd mö i, mönö i nugwön nugwöŋa, Jisas Perisi nöbö rama duön pɨsaŋ ap nɨmmɨdmä. Aku nugwön, röbö hölɨŋ wä höb rɨg balol pɨ unön nɨgim i pön hön, \v 38 Jisas mɨdöŋ höglöm ada hön, yödpɨlö il yöra im gɨr mɨdöŋa. Aliö imön rɨm nugugɨrön, mäp röbö aku ödör Jisas yamsö rol bö pɨnmɨn, yöj panö nuŋ aku pɨ örɨx ab gɨr, yamsö nuŋwa mäp röbö nɨg nölön, röbö hölɨŋ wä höb aku yamsö nuŋwa rola nɨg nölöŋa. \v 39 Aliö almɨdmɨn, Perisi nöbö Saimon aku, rɨb nuŋ akwör yöx nugwön nugwo keir yadöŋa, “Nöbö kɨ God mönö yadɨb nöbö ödöriö mɨdöxisöŋö, mö kɨ nuŋ ap kib mag gwogwo rɨmɨd mö gwogwo i hön nugwo pɨ nugumɨd aku, me rön, röx nugwöx,” me röŋa. \p \v 40 Jisas nuŋ, Perisi nöbö rɨbyöx nugwöŋ aku nugwön, nugwo yadöŋa, “Saimon, mönö nɨ paŋyöbö i mɨda nagö yad nölɨba rɨmɨdlö,” röŋa. \p Jisas aliö rɨmɨn, Saimon yadöŋa, “Mönö yad nölɨb nöbö nɨ, mönö aku yadö,” röŋa. \p \v 41 Aliö rɨmɨn, Jisas mönö höd röxön yadöŋa, “Nöbö i öbɨlön, nöbö mös ñɨgö nöbö i paip hadred (500) denariai nölön, i pipti denariai (50) nöiöna. \v 42 Makwam nöbö hogw aku rɨga paiŋö nölɨb maga nɨgölaŋ, rɨg nöiön nöbö aku ñɨgö nöbö hogwa yajöna, ‘Röböxi. Rɨg ñɨgö nöbö hogwa nöil aku, paiŋö nölɨŋö, rön, rɨb aku yöxmɨjeñɨŋö,’ cöna. Aliö raŋ, nöbö kai nöbö aku nugwo mɨ ödöriö madmag nɨgön, nöbö ap rɨb diba mɨjön aku mönö nöbö ap rɨb ulmɨdö mɨjön aku?” me röŋa. \p \v 43 Jisas aliö rɨmɨn, Saimon yadöŋa, “Rɨb na yöx nugul aku, nöbö ap rɨb diba mɨjön aku,” me röŋa. \p Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Mɨ ödöriö yadlaŋe,” röŋa. \v 44 Aliö rön, Jisas höbkal, mö aku nugwo nugwön, Saimon nugwo yadöŋa, “Mö kɨ nugwo nugwö. Nɨ ram möl yuadö nagö kɨ hömɨdmön, naŋ röbö i pön yamsö na örɨx abɨb bli nölöiö, jɨ mö kɨ, mäp röbö nuŋ aku ödör pɨnön yamsö na yös rɨmɨn, nuŋ yöcmac panö nuŋwa pön örɨx aba. \v 45 Naŋ nɨ alguna bɨmɨl nɨmöiö, jɨ mö kɨ, nɨ ram möl yuadö nagö hömɨdmön mag aku ila nɨgön, nuŋ yamsö na bɨmɨl nɨm gɨr mɨda. \v 46 Naŋ wel röbö yöcmac na nɨg nölöiö, jɨ mö kɨ, nuŋ yamsö na röbö hölɨŋ wä höb aku nɨg nöla. \v 47 Makwam, nagö yadmɨdla, mö kɨ ap kib mag gwogwo mɨga akwör rɨ aku nugwön röböxmɨdla. Makwam, nuŋ nɨ mɨ madmag nɨga. Makwam nöbö mö ap kib mag gwogwo ulul röi bla nugwön röböxmön, nɨ madmag ulul mɨŋi nɨgöiŋö,” röŋa. \p \v 48 Makwam Jisas aliö rön mö aku nugwo yadöŋa, “Ap kib mag gwogwo rɨlö bla nugwön röböxlö,” röŋa. \p \v 49 Jisas aliö rɨmɨn, nöbö nuŋ pɨsaŋ ap nɨmmɨdim bla, ñɨŋ keir yad nugwob nugwob rön yadmä, “Nöbö kɨ pödpöd rɨmɨn, ‘Ap kib mag gwogwo rɨlö bla nugwön röböxlö,’ rɨmɨdö?” rɨmä. \p \v 50 \x - \xo 7:50 \xt Luk 8:48; 18:42\x*Aliö yadim aku, jɨ Jisas mö aku nugwo yadöŋa, “Rɨb naŋa keir akwör nugw pön, ap kib mag gwogwo rɨl aku Jisas nugwön röböxaŋ, me rön hölö aku, ap kib mag gwogwo rɨlö bla nugwön röböxmɨdla. Nagö duön, God imag iŋsö rol aku mɨdane,” röŋa. \c 8 \s1 Mö bli Jisas pɨsaŋ dumä \p \v 1 Makwam mai wop mibɨl yöraku, Jisas nöbö nuŋ akuyöbö mɨgan kwo pɨsaŋ taun bla aipam, ram yöj lɨglɨg agrö bla aipam duön, God nöbö mö nuŋwa pön nugwidɨx mɨdɨb mönö wä aku, nöbö mö akuyöbö ñɨgö yad nölöŋa. \v 2 \x - \xo 8:2 \xt Mat 27:55-56; Mak 15:40-41; Luk 23:49\x*Mö bli ragwo as alɨg mɨdim bla Jisas rɨmɨn mö yöbö nɨgöŋa; bli ap röŋ bla rɨmɨn kömö nɨgöŋa. Mö adaku bli Jisas pɨsaŋ yönmɨdmä. Mö adaku ib ñɨŋ aku, i Maria Magdala me rɨmɨdmä. Ragwo as akuyöbö mɨj sö mö aku yuö kwo mɨdön röu dumä. \v 3 Mö i Joana. Nöbönɨŋ nuŋwa ib nuŋwa Kuja. Nuŋ kiŋ Herod rama ap bla nugwidɨx mɨdmɨdöŋa. Mö i Susana. Mö bli kwo mɨga pɨsaŋ yönmɨdmä. Mö adaku ñɨŋ magalɨg rɨg ñɨŋa keir pön, ap mag wob pön hön, Jisas nöbö nuŋ bla pɨsaŋ ap maga nɨgiö nɨgön nɨm yönmɨdmä. \s1 Wit mag akuyöbö, mönö höd röxön yadöŋa \r (Mat 13:1-9; Mak 4:1-9) \p \v 4 Nöbö mö yam rogw diba taun piaku piaku hörɨrör Jisas nuguba hömɨn nugugɨrön, nöbö mö höd hömä akuyöbö ñɨgö mönö i höd röxön yadöŋa, \p \v 5 “Nöbö i, wit maga wölaŋ, me rön, wit mag aku pön du möriwö rɨb bla aböna. Bli möriwö rɨba uhöb ödöi piaku pɨnaŋ, nöbö mö haŋadɨbat rɨ pikwo pik rɨŋ, yöur bla hö nugwön nɨmöña. \v 6 Makwam wit mag bli rɨg rol mögö ulul ulul mɨjön piaku pɨnön, mogw bɨrön aku, jɨ rɨg rola mögö aku röbö röbö alɨg mɨden makwam, aŋadö wöröxöna. \v 7 Makwam wit maga bli nag kaigap mibɨl bla pɨnaŋ, nag aku höu pön pöröbaŋ, wöl ri aben. \v 8 Jɨ wit mag bli mögö wä rola pɨnön, wöl ri abön, mag mɨga magöri maga cöna. Paŋ paŋ maga padokwo padök mös mös höuöiliö hö wölu amñaxɨb sö (100) yaxönɨŋö,” röŋa. \p Jisas ñɨgö aliö rön yadöŋa, “Ñɨŋ nöbö mö rɨmɨj möla mɨjön bla, mönö yadmɨdɨl kɨ rɨmɨj pal nugw ri abne,” röŋa. \s1 Jisas, wit maga mönö höd röx yadöŋ aku, mönö ila yadöŋa \p \v 9 Jisas mönö höd röxön haiwo aku urmɨn, nöbö nuŋ bla nugwo yad nugwön yadmä, “Mönö höd röxön yadlö aku, mönö il aku pödpöd rɨg mɨd?” rɨmä. \v 10 \x - \xo 8:10 \xt Ais 6:9-10\x*Aliö rɨmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “God nöbö mö nuŋwa pön nugwidɨx mɨdɨb mönö umad gɨ mɨdmɨd aku, God ñɨgö rɨbyöx nölaŋ nugwöña, jɨ nöbö mö piaku nɨ ñɨgö mönö höd akwör röxön yadmön, \q1 ‘ñɨŋ nugwön nugweñɨm, \q2 mönö mag audiöx nugwön mönö ila nugw peñɨm.’ \p \v 11 Makwam mönö höd röxön wit mag bla yadɨl aku, God Mönö adaku yadla. \v 12 Wit mag bli pɨñön möriwö rɨba uhöb ödöi rol, me rɨl aku, nöbö mö akuyöbö God Mönö maga nugwöña aku, jɨ kɨjaki rɨb gwogwo yöxön, ñɨŋ God Mönö aku nugw pɨŋ, God ñɨgö kömö pön aku gwogwo cönɨŋö, rön, hön God Mönö rɨb mag ñɨgö kwo mɨd aku pɨ gɨ du paŋ, uplöböñɨŋö, rön yadla. \v 13 Wit mag bli pɨñön rɨg rol mögö ulul mɨjön yöraim, me rɨl aku, nöbö mö akuyöbö God Mönö maga nugwön, wahax pɨŋ, wä raŋ nugugɨrön, mönö aku nugw pɨmɨjöña aku, jɨ nugw pɨ cɨcɨ nɨgeñ aku, ömörö bli haŋ uplöbön röböxöñɨŋö, rön yadla. \v 14 Wit mag bli pɨñön nag kaigap mibɨl piaku, me rɨl aku, nöbö mö akuyöbö God Mönö aku nugwöña aku, jɨ mai ömörö aimönö rɨg ap dib bla aimönö wahaxbör wahax pön rɨb adakwör yöx nugwön, God Mönö nugw pɨ gö nɨgeñɨŋö, rön yadla. \v 15 Makwam wit mag bli mögörɨb wä rol yöra pɨnön, wöl ri abön, mag mɨga akwör yaxönɨŋö, rɨl aku, nöbö mö akuyöbö God Mönö aku nugwön, nugw pɨ gö nɨgön, rɨp dub adaku, ap mag wä yaxönɨŋö, rön yadlö,” röŋa. \s1 Hötɨkö urön umadölöi \p \v 16 \x - \xo 8:16 \xt Mat 5:15; Luk 11:33\x*Jisas aliö rön yadöŋa, “Nöbö mö bla hötɨkö urön wi yöj mo möl böisö mönö äbäñ rol hölɨmmɨdöi akum mo bö umadeñɨm. Bɨl yöra sö cɨx nɨg gɨŋ mila abaŋ, nöbö mö akuyöbö ram möl yuadö hön mil aku nugwöña. \p \v 17 \x - \xo 8:17 \xt Mat 10:26; Luk 12:2\x*“Mag aliö akuyöbö, ap agap apɨm umad gɨ mɨd akuyöbö, magalɨg wöxnö nɨgöna; ap agap apɨm pöröb gɨ mɨd bla, magalɨg pɨ mil ab yöraku nɨgöna. \p \v 18 \x - \xo 8:18 \xt Mat 25:29; Luk 19:26\x*“Makwam, mönö yadmɨdɨl aku nugw ri aböña. Nöbö mö mönö nugwön, nugw pɨmɨjöñ akuyöbö, mönö wä bli kwo nugwöña; jɨ nöbö mö mönö nugwön nugw peñ akuyöbö, ulul mɨŋi nugwölɨŋö röi aku alɨg aŋadö hölögɨpöna. \s1 Jisas nuöm pɨgnɨŋ nöbö bla \r (Mat 12:46-50; Mak 3:31-35) \p \v 19 Makwam wop akwör, Jisas nuöma pɨgnɨŋ nöbö pɨsaŋ Jisas nuguba hömä. Hön nugumɨn, ram möl yuadö aku Jisas nöbö mö cɨcɨ rɨg mɨdmä nugwön rɨŋö bö mɨdmä. \v 20 Almɨdmɨn, nöbö mö hö ram möl yuadö mɨdim bla nugwön, Jisas nugwo yadmä, “Nam pɨgnaŋ nöbö rɨgɨr nagö nuguba hö mɨdöi rɨŋö bö,” me rɨmä. \p \v 21 Aliö rɨmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Nöbö mö bɨl kai God Mönö aku nugwön mai duöi blaku, mam na, haul nöbö na mɨdöiŋö,” röŋa. \s1 Jisas yadmɨn, hödal diba hömɨdöŋ aku hölögɨpöŋa \r (Mat 8:23-27; Mak 4:35-41) \p \v 22 Makwam wop i, Jisas nöbö nuŋ akuyöbö ñɨgö yadön yadöŋa, “Ban Yuö Galili möxön ir kwo duŋö,” rön, bɨyöja pön dumä. \v 23 Jɨ mibɨl kwo dum nugugɨrön, Jisas nuŋ inɨmö hölɨmöŋa. Inɨmö hölɨmöŋ mag aku, hödal ruö ib diba röbö mibɨl aku rɨm rɨm, röbö wödön bɨyöj möl wölmɨn, nöbö piaku wöröxɨb maga akwör röŋa. \v 24 Almɨn, nöbö nuŋ bla hön, Jisas nugwo ruobɨm öbɨlmɨn yadmä, “Nöbö Dib! An magalɨg wöröxɨba rɨmɨdölɨŋö!” rɨmä. \p Aliö rɨmɨn, Jisas hödala hömɨdöŋ aku aipam, röbö wöd hömɨdöŋ aku aipam yadyöxmɨn, wop mɨd akwör hödala aku aŋöi nɨgmɨn, röbö wöd hömɨdöŋ aku aŋöi nɨgmɨn, höd rɨg mɨdöŋ aliar mɨdöŋa. \v 25 Makwam Jisas nöbö nuŋ bla ñɨgö yadöŋa, “Ñɨŋ pödpöd rɨmɨn nɨ nugw pölöi?” röŋa. \p Jisas aliö rɨmɨn, ñɨŋ ipöxön aiö waiö rön, ñɨŋ keir yad nugwob nugwob rön yadmä, “Nöbö kɨ nöbö pödiöm? Nuŋ yadmɨn, hödal aipam, röbö diba aipam mönö nuŋwa rɨg yad mag akwör röiŋö,” rɨmä. \s1 Ragwo kap nöbö aku, Jisas rɨmɨn, kömö nɨgöŋa \r (Mat 8:28-34; Mak 5:1-20) \p \v 26 Bɨyöja pön, duön Ban Yuö Galili dumɨd dumɨd, mögörɨb Gerasa nöbö mö mɨdmɨdöi pö kwo wölumä. \v 27 Makwam Jisas bɨyöj aku röböxön, bana rɨb kwo röd nɨgön rɨg jɨmi rola röbmɨn nugugɨrön, wop akwör, ragwo asa öim nɨgɨm mɨdöŋ nöbö i taun akuyöbö hön, Jisas nugwo möigw palöŋa. Nöbö aku nuŋ magör mɨdön, ram yöbö ram möl bla hölɨmmɨdölöŋ; nöbäpö hogw pɨlmɨdim rɨg möl bla akwör hölɨm yönmɨdöŋa. \v 28-29 Nöbö nuŋ nugwidɨx mɨdmɨdim bla, nag sena pön iŋ wajmag nuŋ bla nɨg gö nɨgmɨdmä, jɨ ragwo as bla hön ususör rɨm, sen nɨgmɨdöi bla ödörmɨn, mögörɨb ör mibɨl piaku öim öim dumɨdöŋa. Makwam nöbö aku, Jisas nugwo nugwön aiö rön, hön yödpɨlö il yöra pɨn bɨröŋa. Jisas ragwo as yuö nugwo wöl gɨ mɨdim piaku ñɨgö yadöŋa, “Nöbö kɨ röböxön röu di!” röŋa. Jisas aliö rɨmɨn, ragwo as yuö nugwo wöl gɨ mɨdim piaku, ususör rön, mönö diba yadön yadmä, “Nagö Jisas, God Nöbö Dib adöx mɨ bɨl sö mɨd Nöbö aku Ha nuŋwa, nagö nɨ pödpöd rɨba rɨmɨdlö? Nɨ ölɨŋ höb diba pɨ nölmɨjnaŋö!” rɨmä. \p \v 30 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Ib nagö urö!” röŋa. Jisas aliö rɨmɨn, nuŋ paiŋö yadöŋa, “Ib na Magöri,” me röŋa. Ragwo as mɨga yuö nugwo wöl gɨ mɨdim makwam aliö yadöŋa. \v 31 Ragwo as bla Jisas nugwo yad gögö rön yadmä, “Anɨŋ bɨ yuö keir yönmɨd ulöm möl hokwö rödölöŋ aku yad abmɨjnaŋö!” rɨmä. \p \v 32 Aliö rön, hön mɨga akwör amñö nɨmmɨdim igöp höñ yöraku nugwön, Jisas nugwo yad gögö rön yadmä, “Naŋ anɨŋ yadaŋ, du hön mɨdöi pikwo yuö wöluŋö,” rɨmɨn, Jisas yöwö röŋa. \v 33 Jisas yöwö rɨmɨn, ragwo as bla nöbö aku nugwo röböxön, du hön ada yuö wölmɨn, hön bla bɨrɨg höñ bö pɨn duön, rɨp du ban yuö bö palön, röbö nɨmön magalɨg wöröx pörmä. \p \v 34 Makwam nöbö hön urmɨdim bla, alöŋ aku nugwön, ipalɨp du nöbö mö taun mɨdim akuyöbö ñɨgö yad nölön, du nöbö mö mögörɨb taun il yöra mɨdim akuyöbö ñɨgö yad nölön, rɨmä. \v 35 Yad nölmɨn, ap aku agapɨm rɨmɨn yadmɨdöiŋö, rön, hön nugumɨn, ragwo as yuö wöl gɨ mɨdmɨd nöbö aku, kömö nɨgmɨn, wölɨj yömön, Jisas yödpɨlö il yöra römɨd gɨ mɨdöŋa. Ñɨŋ aku nugwön ölölö rɨmɨn ipöxmä. \v 36 Nöbö mö nugugu mɨdɨm nugugɨrön, Jisas ragwo as yad aböŋ, nöbö mö bla, nöbö mö mai hem akuyöbö ñɨgö, al aliö rö, rön, yad nölmä. \v 37 Makwam Gerasa nöbö mö magalɨg ölölö rɨm ipöxön, Jisas nugwo, naŋ höbkal duö, rɨmɨn, bɨyöja pön höuöil duöŋa. \v 38 Jisas röböx duba rɨmɨdmɨn nugwön, nuŋ rɨmɨn ragwo as röu duim nöbö aku, nugwo yad gögö rön yadöŋa, “Nɨ nagö pɨsaŋ dinö,” röŋa. \v 39 Aliö rɨmɨn, Jisas paiŋö nugwo yadöŋa, “Wöhö. God nagö ap wä rɨg rɨ aku, naŋ ram naŋa duön nöbö mö naŋ akuyöbö ñɨgö yad nölö,” röŋa. \p Makwam, nuŋ taun nuŋwa höbkal duön, nöbö mö bla magalɨg ñɨgö, Jisas nɨ al aliö rö, rön, yad nölöŋa. \s1 Halöu i wöröxöŋa Jisas rɨmɨn öbɨlöŋa; mö i Jisas nugwo pɨ nugumɨn wä röŋa \r (Mat 9:18-26; Mak 5:22-43) \p \v 40 Makwam nöbö mö Jisas hömɨdö, rön, pöx mɨdim bla, Jisas bɨyöja pön höröpɨnmɨn, wä hölaŋe, rɨmä. \v 41-42 Makwam Juda mögum rɨb rama nugwidɨx mɨdmɨd nöbö dib i ib nuŋwa Jairas. Halöu mag paŋyöbö nuŋwa kɨma yöniö pɨnöŋ mɨgan sö nugwön wöröxɨba rɨmɨn, Jairas nuŋ hön, Jisas mɨdöŋ il yöra höxmax yuön yadöŋa, “Ram na dinɨm. Halöu mag paŋyöbö na wöröxɨba rɨmɨdö,” röŋa. Aliö rɨmɨn, Jisas nuguba dumɨn nugugɨrön, nöbö mö mɨga akwör hön, nugwo adöi adöi wabnaŋnaŋ rɨp dumä. \v 43 Jɨ mö i öim öim nuŋ mö ödöi dumɨda kɨma yöniö mɨgan sö pɨnöŋa. Mö aku, uj wobɨb nöbö bla nɨ rɨŋ, nɨ kömö nɨgaŋ, me rön, ñɨgö rɨg nölöŋa, jɨ nugwo rɨm wödö wölɨb maga rölöŋ. \v 44 Nuŋ Jisas dumɨdöŋ höglöm ada hön, wölɨj dib mɨxɨla röb gɨ mɨdöŋ aku pɨ nugumɨn nugugɨrön, wop akwör nugwo wä röŋa. \v 45 Makwam Jisas ñɨgö yadöŋa, “Nɨ nöbö kai pɨ nugw?” röŋa. \p Jisas aliö rɨmɨn, nöbö mö bla yadmä, “An pɨ nugwölölɨŋö,” rɨmä. Jɨ Pita yadöŋa, “Nöbö Dib, nöbö mö kɨyöbö mɨga akwör hön, nagö wabnaŋnaŋ rɨmɨdöiŋö,” röŋa. \p \v 46 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Nöbö i nɨ pɨ nugwa. Ölɨsö nɨ aku dum nugwön yadmɨdlö,” röŋa. \v 47 Jisas pɨ nugwöŋ mö aku, nuŋ umadɨb maga nɨgölöŋ aku nugwön, gɨl gɨl rɨ gɨrön, Jisas mɨdöŋ il yöra hö höxmax yuöŋa. Nöbö mö nugugu mɨdim mibɨl aku, mö aku Jisas nugwo yadön, nuŋ ap rɨmɨn, Jisas pɨ nugumɨn, wop akwör wä röŋ aku magalɨg wöxnö yadöŋa. \v 48 \x - \xo 8:48 \xt Luk 7:50\x*Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas nugwo yadöŋa, “Halöu na. Naŋ nɨ pɨ nugumön wä cönɨŋö, rön, nugw pɨlö aku, nɨ pɨ nuguman wä rɨ maku pal. Mönö mɨdöl. Naŋ duön, God imag iŋsö rola mɨdane,” röŋa. \p \v 49 Jisas aliö rɨmɨn nugugɨrön, Jairas mabö rɨ nölmɨd nöbö i hön, Jairas nugwo yadöŋa, “Halöu naŋ aku mɨ wöröxa; yad nölɨb nöbö nugwo yadaŋ yödpɨlö ölɨŋa wöröxɨp henmöm; höbkal duaŋ,” me röŋa. \p \v 50 Aliö rɨmɨn, Jisas mönö aku nugwön, Jairas nugwo yadöŋa, “Halöu na aku wöröxö, rön, rɨb diba yöx nugumɨjɨnö. Naŋ nugw pɨmɨjɨnö aku, nugwo kömö nɨgönɨŋö,” röŋa. \p \v 51 Jisas aliö rön, Jairas rama uröpɨnön, nöbö mö bla ñɨgö magalɨg yad rɨŋö bö nɨgön, halöu nuö nuöm hogwa pön, Pita, Jon, Jems ada yölɨŋön, halöua nuguba ram möl yuadö dumä. \v 52 Nöbö mö, halöu aku wöröxö, rön, immɨdim bla, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Ñɨŋ immɨjeñ. Halöu aku wöröxöl; hör inɨmö hölɨm gɨ mɨdö,” röŋa. \p \v 53 Jisas aliö rɨmɨn, nöbö mö akuyöbö, halöu aku aŋadö mɨ wöröxöŋa nugwön, nugwo yad imöumä. \v 54 Jɨ Jisas halöu aku imaga pön yadöŋa, “Halöu na öbɨlö!” röŋa. \v 55 Aliö rɨmɨn, inöm nuŋwa hö yöra rɨgɨba rɨm öbɨlöŋa. Öbɨlmɨn, Jisas yadöŋa, “Ap bli nölɨŋ nɨmaŋ,” me röŋa. \v 56 Halöu nuö nuöm hogwa ñɨŋ aiö waiö rɨmä. Jɨ Jisas ñɨgö mönöbö hogwa yadöŋa, “Ñɨŋ nöbö mö bli mönö aku yad nölmɨjeñ, wöhö!” röŋa. \c 9 \s1 Jisas nöbö nuŋwa akuyöbö möl sö piaku yad hörɨrör aböŋa \r (Mat 10:5-15; Mak 6:7-13) \p \v 1-2 Jisas nöbö nuŋwa akuyöbö möl sö ñɨgö yadmɨn hömɨdmɨn yadöŋa, “Nɨ ñɨgö nöbö nɨ, ölɨsö na keir nölön, agal abɨba rɨmɨdla. Makwam, ñɨŋ piaku piaku duön, ragwo as nöbö mö yuö wölön mɨdöi akuyöbö yadɨŋ, röu diöña; nöbö mö ap rɨ bla rɨŋ, kömö nɨgöna; nöbö mö wöj pɨlmɨdöi bla rɨŋ, wä cöna; God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb mönö wä aku yad nölɨŋ, nugwöña. \v 3 \x - \xo 9:3-5 \xt Luk 10:4-11\x*Makwam duba rön, sauö rɨb, yogw, ap nɨmɨb, rɨg, wölɨj, ap bla alɨg pɨrag dumɨjeñ; hör diöña. \v 4 Taun i duön ram i uröpɨnɨŋ, ñɨgö yad pɨmɨdɨŋ, ñɨgö pɨsaŋ hölɨmön mɨdön, taun aku röböx duŋö, cöñ aku, wop akwör röböx diöña. \v 5 Makwam mögörɨb möl i duŋ, ñɨgö yad pɨmɨdölɨŋ, taun aku röböx duŋö, cöñ aku, ñɨŋ nugu mɨdɨŋ yajöña, ‘Mönö wä pön höla pölöi aku, mögörɨb ñɨgö kɨ hömɨdmɨn, ap bɨcep cep yamsö anɨŋa cɨrɨp aku örɨx abön dumɨdölɨŋö,’ rön, örɨx abön diöña. Almɨdɨŋ, ñɨŋ mag gwogwo röi aku nugwöñɨŋö,” röŋa. \p \v 6 Jisas aliö rɨmɨn, ñɨŋ du ram yöj lɨglɨg agrö piaku piaku magalɨg yönön mönö wä aku yad nöl gɨrön, nöbö mö wöj pɨlɨm mɨdim bla rɨm kömö nɨgöŋa. \s1 Herod rɨb mɨga yöxöŋa \r (Mat 13:1-2; Mak 6:14-16) \p \v 7 \x - \xo 9:7 \xt Mat 16:14; Mak 8:28; Luk 9:19\x*Makwam nöbö mö akuyöbö, Jisas agap apɨm röŋ mönö aku yad nölɨp yönɨm nugugɨrön, gapman nöbö dib Herod nugwön, rɨb mɨga yöxöŋa. Nöbö mö bli yadmä, “Röbö pal nölɨb nöbö Jon göliöda römaxdörɨm wöröxöŋ nöbö aku höuöil öbɨlö,” rɨmä. \v 8 Bli yadmä, “God mönö yadɨb nöbö hödyöbö Ilaija nuŋ hö,” rɨmä. Bli yadmä, “Maduö nöbö God mönö yadmɨdöi akuyöbö i höbkal kömö nɨgön hö,” rɨmä. \v 9 \x - \xo 9:9 \xt Luk 23:8\x*Aliö rɨmɨn, nöbö dib Herod yadöŋa, “Jon nugwo göliöda römaxdörmɨn mödö wöröxöŋ makwaim, nöbö aku nöbö kai hö mɨdmɨn nugwön yadmɨdöi aku nɨ keir du nugunö,” rön, rɨb aku yöx nugwöŋa. \s1 Jisas nöbö mö mɨga akwör ap maga nölmɨn nɨmɨmä \r (Mat 14:13-21; Mak 6:30-44; Jon 6:1-12) \p \v 10 Makwam Jisas nöbö nuŋwa akuyöbö möl sö höuöil hön, mögörɨb piaku yönön ap rɨg rim mönö aku Jisas nugwo yad nölmä. Yad nölmɨn, du möl i keir mɨjnɨŋö, rön, Jisas nuŋ ñɨgö yölɨŋön Betsaida tauna dumä. \v 11 Makwam ödöi mibɨl piaku dumɨdɨm nugugɨrön, nöbö mö bli yadmä, “Jisas nöbö nuŋ bla pɨsaŋ hö dumɨdöiŋö,” rɨmä. Aliö rɨmɨn, nöbö mö mɨga akwör nugwo nuguba mai dumä. Hömɨdmɨn, nuŋ wä höiŋö, rön, God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb mönö aku ñɨgö yad nöl gɨrön, nöbö mö ap röŋ bla rɨmɨn kömö nɨgöŋa. \p \v 12 Makwam pɨgöm naiö röd pɨba rɨmɨdöŋ mag aku, nöbö nuŋwa akuyöbö möl sö hön, Jisas nugwo yadmä, “Mögörɨb bɨlɨk, nöbö mö mɨdölöi, mögörɨb ör mibɨl yörɨk mɨdöl aku, nöbö mö bɨlɨk ñɨgö yad abaŋ, nöbö mö mɨdöi ram piaku hörɨrör duön, ap nɨmɨb ñɨŋ bla keir hölu nugwön, hölɨmɨb yör bla hölu nugwɨŋ,” me rɨmä. \p \v 13 Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas paiŋö yadöŋa, “Ñɨŋ keir nöbö mö piaku ap mag nöine,” röŋa. \p Jisas aliö rɨmɨn, ñɨŋ yadmä, “An ap mag mɨga mɨdöl. Hör bred mag akuyöbö mömɨd sö mɨdɨm, dölöm mös mɨda. Naŋ agö rɨbɨm yöx nugulö? Nöbö mö pik mɨga akwör mɨdöi aku, an du ap mag ñɨgö bli wob rag hönɨŋönö ä?” rɨmä. \v 14 Wop aku, nöbö mö hön mögum rim piaku, mö halöu ha piaku wöhö, nöbö piakwör iŋ wödmɨdmɨn paip tausan (5000) duöŋa. \p Makwam Jisas nöbö nuŋ akuyöbö ñɨgö yadöŋa, “Nöbö mö mɨga akwör hö mɨdöi pik yadɨŋ, nöbö mö akuyöbö padokwo mös höuöiliö igwö sö (50) rogw hörɨrör römɨdɨŋ,” me röŋa. \p \v 15 Jisas aliö rɨmɨn, nöbö nuŋ bla nuŋ rɨg yadöŋ mag akwör rɨm, nöbö mö bla magalɨg yöraku römɨdmä. \v 16 Nuŋ bred mag akuyöbö mömɨd sö pön, dölöm hogwa alɨg pön, laxiö pisö rɨ adöx yöd röul adö kau sö nugwön, God nugwo ri ablaŋe rön, ap nɨmɨb aku pɨ gɨlɨxön, nöbö nuŋ pia nölmɨn, ñɨŋ piöŋö pön nuöm nɨgön nöbö mö nölmä. \v 17 Nölmɨn, ñɨŋ magalɨg nɨmɨp duön, nɨm pörɨb maga nɨgölmɨn, rɨb rɨb röbö röböxɨp rim bla, nöbö nuŋ bla pɨ yogw akuyöbö möl sö piöxmɨn aja wölöŋa. \s1 Pita yadöŋa, “Nagö Krais aku,” me röŋa \r (Mat 16:13-19; Mak 8:27-29) \p \v 18 Makwam wop i, Jisas nuŋwör keir du mɨdön God höjöpal pörön, nöbö nuŋ akuyöbö ñɨgö yad nugwön yadöŋa, “Nöbö mö ñɨŋ nɨ nöbö kai me rön rɨbyöx nugwöiŋö?” röŋa. \p \v 19 \x - \xo 9:19 \xt Luk 9:7-8\x*Jisas aliö rɨmɨn, yadmä, “Nöbö mö bli naŋ röbö pal nölɨb nöbö Jon aku, me rön, rɨbyöx nugwöia; bli God mönö yadɨb nöbö hödyöbö Ilaija, me rön, rɨbyöx nugwöia; bli maduö nöbö God mönö yadmɨdöi akuyöbö i höbkal kömö nɨgön hö, rön, rɨbyöx nugwöiŋö,” rɨmä. \p \v 20 \x - \xo 9:20 \xt Jon 6:68-69\x*Aliö rɨmɨn, Jisas ñɨgö paiŋö yad nugwöŋa, “Makwam ñɨŋ keir nɨ nöbö kai me rön rɨbyöx nugwöi?” röŋa. \p Jisas aliö rɨmɨn, Pita paiŋö yadöŋa, “Nagö God Krais nuŋ aku,” me röŋa. \p \v 21 Aliö rɨmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Mönö aku nöbö mö bli yad nölmɨjeñ, mɨ wöhö!” röŋa. \s1 Jisas yadöŋa, “Wöröxön höbkal öbinö,” röŋa \p \v 22 \x - \xo 9:22 \xt Luk 9:44; 18:32-33\x*Jisas aliö rön, mönö i yadön yadöŋa, “Nöbö Ha nuŋwa nugwo ölɨŋ höb diba ödöriö pɨ nöiöña. Nöbö mönö pɨ nuöm nɨgɨb bla, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla, lo mönö yad nölɨb nöbö bla, nugwo nugwɨŋ ölɨsö wölaŋ pɨl pal nɨg gɨŋ wöröxön aku, jɨ wop mös mɨdön aiaŋ wop paŋ aku höbkal öbiönɨŋö,” röŋa. \p \v 23 \x - \xo 9:23 \xt Mat 10:38; Luk 14:27\x*Makwam Jisas nöbö nuŋ bla aipam, nöbö mö mɨdim bla aipam, ñɨgö magalɨg yadön yadöŋa, “Nöbö mö nɨ mai dinɨŋö, rön rɨbyöx nugumɨjöñ bla, ap mögörɨb rol il kɨ rɨb diba yöx nugwöi aku röböxön, mɨxɨñ ñɨŋa keir rɨb diba yöx nugwöi aku röböxön, wop paŋ paŋ bɨ katlö watlö waba pɨ ragpɨd nɨg rag nɨ mai höŋ. \v 24 \x - \xo 9:24 \xt Mat 10:39; Luk 17:33; Jon 12:25\x*Nöbö mö kai, mɨxɨñ, kömö mɨdɨb mag ana keir rɨbyöx nugwön mɨd ri abnɨŋö, rön, rɨbyöx nugwöñ bla, aŋadö pɨn bɨcöña. Makwam nöbö mö kai, Jisas nugw pön, mɨxɨñ, kömö mɨdɨb mag ana agö magɨm cön aku mönö mɨdölö, rön, rɨbyöx nugwöñ bla, kömö mɨdɨb maga pöña. \v 25 Nöbö mö ap mögörɨb rol il kɨ pɨnɨŋö, rön, rɨŋ diön bla, ap wä wä bla pön, mögörɨb rol il kɨ mɨd ri aböña, jɨ mai wöröxön mögörɨb mɨgrö kɨ röböxön, God pɨsaŋ öim öim mɨdɨbä maga mɨden. \v 26 \x - \xo 9:26 \xt Mat 10:33; Luk 12:9\x*Nöbö mö yön nɨ möigw yöxön, nɨ Jisas nugwo nugumɨdöiö, rön, mönö na nugw pen aku, mai Acö an nuarö mil mag wä keiryöbö aku pön, ejol lei bla mil wä alɨg hön wop aku, nöbö aku nuŋ möigw yöxön, nugumɨdöiö, cɨna. \v 27 Makwam ñɨgö mi yadmɨdla, nöbö mö weik mɨdöi kɨyöbö bli wöröxeñ; kömö ör mɨdɨŋ, God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb wop aku nugwöñɨŋö,” röŋa. \s1 Jisas mɨxɨñ nuŋwa keiryöbö nɨgöŋa \p \v 28 Jisas aliö rön, wop akuyöbö amñaxɨb sö mɨdön, Jon, Jems, Pita ñɨgö yölɨŋön, God höjöpalɨba rön pɨd yöraku duöŋa. \v 29 Duön, God höjöpal gɨr mɨdɨm, haŋaj mäp yuö nuŋwa keiryöbö wöxnö nɨgɨm, wölɨj nuŋwa lei gudogudö mɨda röxgön mil mag keiryöbö mɨdöŋa, nugumä. \v 30-31 \x - \xo 9:30-31 \xt Luk 9:22\x*Almɨn nugugɨrön, nöbö maduar ör wöröxɨm, Mosɨs Ilaija yöŋö, God mil wä keiryöbö mag aku alɨp hön, Jisas Jerusalem duön wöröxön mabö nuŋwa rɨ pörɨba rɨmɨdöŋ mönö aku yad mɨdmä. \v 32 \x - \xo 9:32 \xt 2Pit 1:16-18\x*Makwam Pita, Jems, Jon nöbö ada inɨmö pɨlɨm, mämäga ipax ipax röxiö rɨ gɨr mɨdmä, jɨ mɨdön ñɨŋ mämäga ix nugumɨn, Jisas mil wä nuŋ aku aipam, nöbö hogw aku Jisas pɨsaŋ öbɨl gɨ mɨdmä aku aipam, nugumä. \v 33 Nöbö hogw aku duba rɨm nugugɨrön, Pita rɨbyöx nugw ri abön wöhö, Jisas nugwo yadöŋa, “Nöbö Dib, an yörɨk mɨdöl aku wä mɨdöla. Nagö anɨŋ yöwö ran, ram bötö hör mös paŋ, nagö i, Mosɨs nugwo i, Ilaija nugwo i cɨnɨŋö,” röŋa. \p \v 34 Aliö rɨmɨn nugugɨrön, wop akwör, mɨjöi lei dib wab i hön ñɨgö magalɨg yuö abmɨn ipöxmä. \v 35 \x - \xo 9:35 \xt Luk 3:22\x*Makwam mönö i mɨjöi yuö yör sö pik yadön yadöŋa, “Nöbö kɨ Ha nɨ; nɨ nugwo yad nɨgma. Ñɨŋ mönö nuŋ yajön akuyöbö nugune,” röŋa. \p \v 36 Mönö yad pörɨm, mag akwör nugumä, nöbö hogw aku mɨdölɨmem; Jisas nuŋwör mɨdöŋa. Makwam önöŋ ajmag pɨd sö mɨdön, ap rɨg röŋ aku nugwön, wop mibɨl yöraku nöbö mö bli yad nölölim. \s1 Ha ulmɨdö ragwo as öim nɨgöŋ i Jisas rɨmɨn, kömö nɨgöŋa \r (Mat 17:14-21; Mak 9:14-29) \p \v 37 Makwam löumɨn, önöŋ ajmag sö röböxön, ödöi aku pibö i pɨn dumɨn nugugɨrön, nöbö mö mɨga hö ñɨgö möigw palmä. \v 38 Nöbö i nöbö mö mibɨl yöraku wö diba rön yadöŋa, “Mönö yad nölɨb nöbö. Ha paŋyöbö nɨ kɨ, nagö ögwö yöxane, rön, pön höla. \v 39 Ragwo as öim nugwo yuö wöl mɨdön nugwo rɨm, aiö diba rön rɨp du palön, höpöl höbwa röpnɨm, wöröx gögöidö pɨlmɨda. Nugwo akuyöbö alön, öim öim rɨm rɨm, nuŋ ölɨŋ höb pɨmɨda. \v 40 Nöbö nagö akuyöbö ñɨgö, ragwo as mɨd aku yad abɨŋ, me rɨl aku, jɨ ñɨŋ yad ab wöhö nugwön röböxöiŋö,” röŋa. \v 41 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Nöbö mö weik mögörɨb il kɨ mɨdöi aku, wop kai mönö nugw pöñ? Nɨ maduar ör ömörö ñɨŋa pɨp yönla; jɨ mai wop pödpödiö nɨ ömörö ñɨŋa pɨp din?” röŋa. Jisas aliö rön, nöbö aku nugwo yadöŋa, “Ha naŋ aku il yörɨk pön hö,” röŋa. \v 42 Jisas aliö rɨmɨn, ha aku pɨrag höm nugugɨrön, ragwo asa ha aku nugwo mɨ usus rön, pal wöd abmɨn rɨp du pɨn bɨröŋa. Jisas nuŋ ragwo as aku nugwo yadyöxɨm, hör dumɨn nugugɨrön, ha aku kömö nɨgmɨn, Jisas ha pön du nuö nölöŋa. \v 43 Nöbö mö hö gɨ mɨdim bla, God ölɨsö maga nugwön, aiöuñ rɨmä. \s1 Jisas, “Nɨ höuöu cöñɨŋö,” röŋa \r (Mat 17:22-23; Mak 9:30-32) \p Jisas ap agap apɨm röŋ aku rɨbyöx nugwön, ñɨŋ aiöuñ rön nugugu mɨdɨm nugugɨrön, Jisas nöbö nuŋ akuyöbö ñɨgö yadöŋa, \v 44 \x - \xo 9:44 \xt Luk 9:22\x*“Mönö yadɨba rɨmɨdɨl kɨ, ñɨŋ rɨmɨj pal nugw ri abön mɨjöña. Womiöx mɨda, Nöbö Ha nuŋwa nugwo höuöu rön, nöbö adö bli nöiöñɨŋö,” röŋa. \v 45 \x - \xo 9:45 \xt Luk 18:34\x*Makwam mönö yadöŋ aku, ñɨŋ röx nugub maga mɨdölöŋ. Makwam ipöxön Jisas nugwo yad nugwölim. \s1 Yönɨm nöbö mö diba mɨjöñ? \r (Mat 18:1-5; Mak 9:33-37) \p \v 46 \x - \xo 9:46 \xt Luk 22:24\x*Jisas nöbö nuŋ adaku ñɨŋ keir yadɨp duön, nöbö i yadöŋa, “Nɨ nöbö diba mɨjɨnö,” röŋa. Jɨ nöbö i paiŋö yadöŋa, “Nagö yöi, nɨ nöbö diba mɨjɨnö,” röŋa. \v 47 Jisas nöbö nuŋ bla rɨbyöx nugwim aku nuŋ keir nugwön, ha ulmɨdö i rag hö nuŋ mɨdöŋ höñ yöra nɨgön yadöŋa, \v 48 \x - \xo 9:48 \xt Mat 10:40\x*“Nöbö mö kai nɨ rɨbyöx nugwön, ha ulmɨdö kɨyöbö röxg pön aku, nɨ aipam pöna. Jɨ nöbö mö kai nɨ pön aku, Nöbö nɨ yad abmɨn höma aku aipam pöna. Makwam nöbö kai mibɨl ñɨŋ yöra haŋal mɨdöy röxg mɨd, nöbö akwör nuŋ nöbö dib ödöriö,” me röŋa. \p \v 49 Jisas aliö rɨmɨn, Jon yadöŋa, “Nöbö Dib, an nugwöla, nöbö i ib nagö urön, ragwo as bla yad aböŋa. Makwam nöbö aku an pɨsaŋ yönölöl aku, ‘Naŋ al mɨjɨnö,’ rɨmɨŋö,” röŋa. \p \v 50 \x - \xo 9:50 \xt Mat 12:30; Luk 11:23\x*Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Pödpöd rɨmɨn nugwo aliö wöhö rim? Nöbö mö ñɨgö nugwɨŋ ölɨsö wölen bla, nöbö nugub an, me rön nugune,” röŋa. \s1 Sameria ada Jisas nugwo pölim \p \v 51 Makwam Nuö nuŋwa Jisas nugwo pön du mögörɨb nuŋwa adöx yöd röul adö kau sö pön dub wop aku womiöx höm nugwön, Jisas Jerusalem dinö, rön, rɨb ölɨsö yöx nugu gɨrön duöŋa. \v 52 Nuŋ nöbö nuŋ bli höd yad aböŋa. Ñɨŋ duön ap nugwo rɨ pɨdɨluba, mögörɨb Sameria mibɨl yöra ram yöj lɨglɨg agrö i dumä. \v 53 Makwam Sameria nöbö mö ram yöj lɨglɨg agrö aku hölɨmmɨdöi piaku, Jisas Jerusalem duba rɨmɨdöŋ mönö aku nugwön, nugwo yad wahax pölim. \v 54 \x - \xo 9:54 \xt 2Kiŋ 1:9-16\x*Almɨdɨm, Jisas nöbö nuŋ mös Jems Jon yöŋö nugwön, Jisas nugwo yadmä, “Nöbö Dib, adöx yöd röul adö kau sebö rɨn pina yadɨŋ, pɨnön nöbö mö alöi akuyöbö ñɨgö yöñönɨŋönö?” rɨmä. \p \v 55 Aliö rɨmɨn, Jisas höuöiliö nöbö hogwa nugwön, mag akuyöbö alöinɨŋö, rön, ñɨgö nöbö hogwa yadyöxön röŋa. \v 56 Nöbö mö piaku Jisas nugwo peñ aku nugwön, ram yöj lɨglɨg agrö aku röböxön, ram yöj lɨglɨg agrö hör i dumä. \s1 Nöbö i Jisas nugwo yadöŋa, “Nɨ nagö pɨsaŋ yönmɨjnɨŋö,” röŋa \r (Mat 8:19-22) \p \v 57 Makwam ödöi mibɨl piaku dumɨdɨm nugugɨrön, nöbö i hön, Jisas nugwo yadöŋa, “Mögörɨb pikai pikai dinö piaku, nɨ pɨsaŋ yönmɨjnɨŋö,” röŋa. \p \v 58 Aliö rɨmɨn, Jisas nugwo yadöŋa, “Nɨ pɨsaŋ öliöxɨp yönmɨjɨnö. Wöñö höpebö bla ram hölɨmɨb ñɨŋa mögö möl bla mɨda; yöur bla rin ñɨŋ aku keir mɨda; makwam Nöbö Ha nuŋwa, hölɨmɨb yör nuŋ i mɨdölö,” röŋa. \p \v 59 Makwam Jisas nöbö i nugwo yadöŋa, “Nagö nɨ pɨsaŋ yönmɨdɨŋö,” röŋa. Aliö rɨmɨn, nöbö aku paiŋö yadöŋa, “Nöbö Dib, nɨ yöwö ran, nɨ du acö na hogw pɨlön hönö,” röŋa. \p \v 60 Aliö rɨmɨn, Jisas nugwo paiŋö yadöŋa, “Nöbö mö nɨ nugw pölöi bli wöröxmɨjöñ aku, nöbö mö nɨ nugw pölöi bli pön du hogw piöña. Nagö duön, God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb mönö aku yad nölaŋ duaŋ,” me röŋa. \p \v 61 \x - \xo 9:61 \xt 1Kiŋ 19:20\x*Makwam nöbö i yadöŋa, “Nɨ nagö pɨsaŋ yönmɨjnɨŋ aku, jɨ nɨ yöwö raŋ, du acö mam, haul nöbö mölöu nöbö nɨ akuyöbö ñɨgö mönö yad nöl ri abön, iŋ palön, hönö,” röŋa. \p \v 62 Aliö rɨmɨn, Jisas paiŋö yadöŋa, “Nöbö mö kai mabö rɨba ila nɨgön, rɨb mɨga yöxön, um yöra röböxön aku, God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb mönö wä aku yad nölɨb nöbö mabö aku rɨbä maga nɨgölö,” röŋa. \c 10 \s1 Jisas nöbö nuŋ mɨga yad abmɨn mögörɨb hörɨrör dumä \p \v 1 \x - \xo 10:1 \xt Mak 6:7\x*Mai Jisas nöbö nuŋwa padokwo padök mös paŋ höuöiliö hö igwö wölö (72) pön, ñɨgö nuöm nɨgön mös keir, mös keir, mögörɨb bla hörɨrör yad abɨba rön yadöŋa, “Ñɨŋ höd duön, mönö na aku yad nölɨŋ, nɨ mai inö,” röŋa. \v 2 \x - \xo 10:2 \xt Mat 9:37-38; Jon 4:35\x*Makwam ñɨgö mönö i yadöŋa, “Möriwö ap maga u gɨ mɨd aku, jɨ nöbö mö ap maga pɨliöx rag höb akuyöbö mɨga mɨdölöi. Makwam, Nöbö Dib möriwö rɨb mɨnöbö aku nugwo yad nugwɨŋ, nöbö mö ap mag pɨliöx rag höb bli kwo yadaŋ du pɨliöx rag höŋ. \v 3 \x - \xo 10:3 \xt Mat 10:16\x*Ñɨŋ di! Jɨ ñɨgö hön sipsip ha röxg wöñö höpebö mɨdöi mibɨl yöra yad abmɨdla. \v 4 \x - \xo 10:4 \xt Mat 10:7-14; Mak 6:8-11; Luk 9:3-5\x*Ñɨŋ rɨg uñ, yogw, yam uñ bla alɨg pɨrag dumɨjeñ. Nöbö mö bli pɨsaŋ ödöi mibɨl yöra mönö mɨxɨla nɨgmɨjeñ. \v 5 Makwam ram i uröpɨnön, ram möl yuadö du gɨrön, ñɨgö mönö wä yad nölön yajöña, ‘God ñɨgö nugwidɨx mɨdaŋ,’ me ri. \v 6 Aliö yadmɨdɨŋ, nöbö mö mönö höimöliö yadɨb i ram aku mɨjön aku, mönö höimöliö yajöñ aku yöxöna. Nöi mɨjön aku, mönö höimöliö yajöñ aku höuöil ñɨgö keir höna. \v 7 \x - \xo 10:7 \xt 1Kor 9:6-14; 1Tim 5:18\x*Makwam ram akwör mɨjöña, ap mag rag hö nöiöñ aku nɨm gɨrön mɨjöña. Nöbö mabö röi bla paiŋö höj rɨm pöia. Alöi mag akuyöbö, ñɨgö mönö wä aku yad nöiöñ aku, ñɨŋ paiŋö ñɨgö ap maga cöña. Makwam ñɨŋ ram ram yönmɨjeñ. \v 8 \x - \xo 10:8 \xt 1Kor 10:27\x*Taun i dumɨdɨŋ, ñɨgö yad wahax pön, ap mag nöiöñ aku, nɨmöña. \v 9 Mögörɨb aku, nöbö mö ap cön bla ñɨgö rɨŋ, kömö nɨgöna. Nöbö mö bla magalɨg ñɨgö yad nöl ri abön yajöña, ‘God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb aku, yödpɨlö il ñɨŋ yöra hö,’ cöña. \v 10 Jɨ taun i dumɨdɨŋ, ñɨgö yad wahax pɨmɨdölɨŋ, ödöi mibɨl yöra du gɨrön yajöña, \v 11 \x - \xo 10:11 \xt Apos 13:51; 18:6\x*‘Mögörɨb ñɨgö kɨ hömɨdmɨn aku, hauya bɨcep cep yödpɨlö ana cɨrɨp bla örɨx ñɨŋ keir rola abön dumɨdöla. Makwam nugw ri abi! God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb aku, yödpɨlö il ñɨŋ yöra hö,’ cöña. \v 12 \x - \xo 10:12 \xt Jen 19:24-25; Mat 10:15; 11:24\x*Nɨ ñɨgö yadmɨdla, mai mönö diba nugwöñ wop aku, taun dib Sodom nöbö mö ap kib mag gwogwo akwör rɨŋ rɨŋ yönu har nɨmɨm duöŋ aku, mönö diba nugwön ölɨŋ höb ulul mɨda pöña; makwam nöbö mö ñɨŋ du mönö yadɨŋ peñ bla, mönö diba nugwön ölɨŋ höb diba pöña. \s1 Ñɨŋ paiŋö ölɨŋ höb diba pöña \p \v 13 “Korasin nöbö mö bla aipam, Betsaida nöbö mö bla aipam, ap rölɨbä akuyöbö rɨmön, nugwön röböxöi aku, ölɨŋ höb diba pöña. Makwam taun dib mös Taia Saidon nöbö mö akuyöbö ñɨgö, ap rölɨbä akuyöbö bli rɨmön nugwöyɨx aku, ñɨŋ wölɨj ödör pɨn bli yömön römɨdön, rɨn hauya röd ab gɨr röd ab gɨr mɨd gɨrön, ap gwogwo rɨmɨdöi akuyöbö röböxöyɨxa. \v 14 Mönö diba nugwöñ wop aku, Taia Saidon nöbö mö bla ölɨŋ höb ulul akuyöbö pöña; makwam ñɨŋ Korasin nöbö mö bla aipam, ñɨŋ Betsaida nöbö mö bla aipam ölɨŋ höb dib ödöriö pöña. \v 15 Makwam wop aku, ñɨŋ Kapaneam nöbö mö bla algör ör, adöx yöd röul adö kau sö dueñ; aŋadö ulöm möl dib bö diöñɨŋö,” röŋa. \p \v 16 \x - \xo 10:16 \xt Mat 10:40; Luk 9:48; Jon 5:23\x*Jisas nöbö nuŋ pia yadöŋa, “Nöbö mö mönö ñɨŋa pöñ akuyöbö, mönö ñɨgö akwör yöi, mönö nɨ aku algör pöña. Makwam ñɨgö peñ akuyöbö, ñɨgör yöi, na algör peñɨm. Makwam nɨ peñ akuyöbö, nör yöi, Nöbö nɨ yad abmɨn höm aku nugwo algör peñɨŋö,” röŋa. \s1 Nöbö nuŋ yad aböŋ piaku höuöil hömä \p \v 17 Makwam mai nöbö nuŋwa padokwo padök mös paŋ höuöiliö hö igwö wölö (72) adaku, mögörɨb piaku yön pörön höuöil hön, wä rö rɨ gɨrön Jisas nugwo yadmä, “Nöbö Dib! Ragwo as nöbö mö yuö wölöi bla, ib nagö urön, ‘Jisas mɨd makwam di!’ rɨmɨn, rɨg yadöl akuyöbö nugwön duöiŋö,” rɨmä. \p \v 18 \x - \xo 10:18 \xt Jon 12:31; Rep 12:8-9\x*Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Nɨ nugugu mɨdmön nugugɨrön, ragwo as nuö ñɨŋa Seten, añɨgölö röxg pön adöx yöd röul adö kau sebö hö pɨna. \v 19 \x - \xo 10:19 \xt Sam 91:13; Mak 16:18\x*Ñɨgö yad nɨgɨl makwam, kas möjögöñɨñ, möplogum, hakai, ap gwogwo bla aipam, Nöbö Kwolmal ölɨsö nuŋ aku aipam, ñɨgö rɨ gwogwam rɨbä maga nɨgöl. \v 20 \x - \xo 10:20 \xt Pil 4:3; Rep 3:5\x*Makwam ragwo as bla yadöl akuyöbö nugwön röu duöiŋö, rön, wahax pɨmɨjeñ; God nuŋ ib an adöx yöd röul adö kau sö kai kɨt nɨgö, rön, wahax pɨ mɨjɨnö,” röŋa. \s1 Jisas Nuö God nugwo ri ablaŋe röŋa \r (Mat 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Mag aku, Inöm Leia Jisas nugwo aja wölmɨn nugugɨrön, nuŋ wahax pɨ gɨrön, Nuö nuŋwa yadöŋa, “Acö, nagö Nöbö Dib adöx yöd röul adö kau sö aipam, mögörɨb il kɨ aipam nugwidɨx mɨdlö aku, rɨb naŋa keir nuguman wä rɨ adakwör rɨlö. An nöbö mö dib, an keir rɨbyöx nugw ri abölɨŋö, rön nugwöi akuyöbö, naŋ ñɨŋ mönö wä il aku yabuöiö, jɨ halöu ha ulul bla, naŋ ñɨŋ rɨb wä nölman, mönö wä il aku nugwöi aku mɨ, nagö wä rɨlaŋö,” röŋa. \p \v 22 \x - \xo 10:22 \xt Jon 3:35; 10:15\x*Jisas aliö rön yadöŋa, “Nöbö mö bli nɨ nöbö pödiöm mɨdɨl aku nugwölöi; Acö nuŋwör nɨ nugwa. Makwam Acö nuŋ nöbö pödiöm mɨd aku, nöbö mö bli nugwölöi; nɨ keir ör nugula. Nuŋ nɨ ölɨsö ap nuŋ bla magalɨg nöl aku, nöbö mö ñɨgö yabunö cɨn piakwör, ñɨgö Acö yabumön nugwo nugwöña. Nöbö mö bli kwo Acö nugwo nugweñɨŋö,” röŋa. \p \v 23 Jisas aliö rön, höuöiliö, nöbö nuŋ piakwör ñɨgö yadön yadöŋa, “Ap kɨ nugumɨdöi aku, wahaxbör wahax pɨmɨjöña. God ñɨgör mɨ pɨ ri abön rɨm nugumɨdöia. \v 24 God mönö yadɨb nöbö bla mɨga akwör nɨgön, kiŋ bla mɨga akwör nɨgön, ap mämäga nugumɨdöi kɨ nuguŋö, rön, pöx mɨdmɨdöi aku, jɨ ñɨŋ nugwölöi; mönö audiöx nugumɨdöi kɨ nuguŋö, rön, pöx mɨdmɨdöi aku, jɨ ñɨŋ nugwölöi. \s1 Nöbö wä Sameria yöbö aku, Jisas mönö höd röxön yadöŋa \p \v 25 \x - \xo 10:25 \xt Mat 22:35-40; Luk 18:18\x*Wop i mibɨl yöra, lo mönö yad nölɨb nöbö i, Jisas nɨ agö mönö yajönɨŋö, rön, hön nugwo yad nugwön yadöŋa, “Mönö yad nölɨb nöbö, nɨ pödpöd rön, öim mɨdɨb mag aku pɨn?” röŋa. \p \v 26 Aliö rɨmɨn, Jisas nugwo yadöŋa, “Lo mönö aku kai kɨtön, pödi yadöiŋö?” röŋa. \p \v 27 \x - \xo 10:27 \xt Lep 19:18; Diut 6:5\x*Jisas aliö rɨmɨn, lo mönö yad nölɨb nöbö aku yadöŋa, “Lo mönö aku nugula, Mosɨs kai kɨtön yadöŋa, \q1 ‘God Nöbö Dib nagö aku nugwo mɨ wahax pön, \q2 rɨb mag nagö aku nugwo nölön, \q1 ölɨsö nagö piaku magalɨg nugwo nölön, \q2 nugwo mɨ ödöriö madmag nɨgö. \q1 Naŋ naŋ keir madmag rɨg nɨglö mag akuyöbö, \q2 nöbö mö hör akwebö algör ör madmag nɨganö,’ rö,” röŋa. \p \v 28 \x - \xo 10:28 \xt Lep 18:5\x*Aliö rɨmɨn, Jisas nöbö aku nugwo yadöŋa, “Nagö ödöriö yadlö; adakwör rön, öim mɨdɨb maga pɨnaŋö,” röŋa. \p \v 29 Jisas aliö rɨmɨn, lo mönö yad nölɨb nöbö aku, ib na pɨn diönɨŋö, rön, Jisas nugwo iswob yad nugwön yadöŋa, “Lo mönö kɨtöŋ aku, nöbö mö madmag nɨgne, rön, kai kɨtöŋa. Makwam, nöbö mö bɨl kai ñɨgö madmag nɨgne, rön, kai kɨtöŋ?” röŋa. \p \v 30 Aliö rɨmɨn, Jisas lo mönö yad nölɨb nöbö aku nugwo mönö paiŋö yad gɨrön, haiwo i pön yadöŋa, “Nöbö i Jerusalem röböxön, taun dib Jeriko dinö, rön, ödöi mibɨl yöra dumɨdöŋa nugwön, nöbö ap kib pɨb bli hön, nugwo mɨ göj palön, wölɨj ap nuŋ bla mɨdau pön dumɨn nugugɨrön, nuŋ ödöi mibɨl yöra wöröxɨba rön rɨ mɨdöŋa. \v 31 God ap höjöpal ur nölɨb nöbö i, ödöi aku duön, nöbö aku wöröxɨba rön rɨmɨdöŋ yöra nugwön, ödöi nɨgön pedöx pedöxɨp duöŋa. \v 32 Makwam nöbö Lipai ada nöbö i, ödöi akwör duön, nöbö aku wöröxɨba rön rɨmɨdöŋ yöra nugwön, nuŋ algör pedöx pedöxɨp ödöi nɨgön duöŋa. \v 33 Makwam Juda nöbö yöi, mögörɨb Sameria yöbö nöbö i, ödöi mɨxɨl paŋyöbö akwör duön, nöbö aku wöröxɨba rön rɨmɨdöŋ yöra nugwön, nugwo mɨ ödöriö ögwö yöxöŋa. \v 34 Nugwo mɨ ödöriö ögwö yöxön, mɨdöŋ il yöra duön, uj nugwo bla wel röbö bli pɨlön, röbö wain bli pɨlön, woböŋa. Uj nuŋ bla wobön, pɨ donki rol nuŋ sö nɨgön, rɨg wobön hölɨmmɨdöi rama pön du nɨgön, nugwidɨx mɨd ri abön röŋa. \v 35 Löum yöbö dinöb rön, nöbö rama nugwidɨx mɨdmɨd aku nugwo silpa palö mös nölön yadöŋa, ‘Nagö nöbö kɨ nugwo nugwidɨx mɨdön ösös rɨ ri abö. Makwam rɨg pödiöm yajɨnö aku, höuöil hön nagö nöinö,’ rö,” röŋa. \p \v 36 Jisas haiwo aku pön, nuŋ lo mönö yad nölɨb nöbö aku nugwo yad nugwöŋa, “Nöbö ödöi mibɨl yöra pal nɨgim aku, nöbö mös paŋ padɨx gɨrön duim bla, nöbö kai nuŋ nuŋ keir madmag nɨgöŋ aliar, nöbö aku nugwo madmag nɨgöŋ?” röŋa. \fig Mögörɨb Sameria yöbö nöbö wä aku.|alt="good Samaritan" src="ABS-053.tif" size="col" ref="10:33" \fig* \p \v 37 Jisas aliö rɨmɨn, lo mönö yad nölɨb nöbö aku yadöŋa, “Nugwo ögwö yöxön ösös rɨ ri ab nölöŋ nöbö aku,” me röŋa. \p Aliö rɨmɨn, Jisas nugwo yadöŋa, “Mi yadlö makwam, mɨ nagö duön, mag akwör rane,” röŋa. \s1 Jisas nuŋ Mata Maria hödpɨg hogwa ram ñɨŋa duöŋa \p \v 38 Makwam Jisas nöbö nuŋ bla pɨsaŋ mögörɨb i uröpɨnmɨn, mö mögörɨb aku mɨdöŋ i hön, ñɨgö yölɨŋ pön ram nuŋwa duöŋa. Mö aku ib nuŋwa Mata. \v 39 \x - \xo 10:39 \xt Jon 11:1; 12:2-3\x*Pɨgnɨŋ nuŋ aku rama mɨdöŋa. Ib nuŋwa Maria. Maria nuŋ Jisas mɨdöŋ il yöra hö römɨdön, Jisas mönö yad mɨdöŋ aku nugu mɨdöŋa. \v 40 Mata nuŋ añör ap mag urön, rɨb mɨga yöxön, hö Jisas nugwo yadöŋa, “Nöbö Dib, Maria nɨ röböxmɨn, nɨ keir ör ap mag an urmɨdɨl aku wä röl. Nugwo yadaŋ hön nɨ pɨsaŋ ap mag urɨŋö,” röŋa. \fig Mata yadöŋa, “Nöbö Dib, Maria nɨ röböxmɨn, nɨ keir ör ap mag an urmɨdɨl aku wä röl. Nugwo yadaŋ hön nɨ pɨsaŋ ap mag urɨŋö,” röŋa.|alt="Martha asking for Mary’s help" src="CN01751B.TIF" size="col" ref="10:40" \fig* \v 41 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Mata, Mata, naŋ ap mɨga akwör rɨb mɨga yöx nugulö aku wä röl. \v 42 \x - \xo 10:42 \xt Mat 6:33\x*Maria mönö wä na nugunö, rön, rɨba paŋ akwör yöx nugwön, hö mönö na nugumɨda. Nöbö mö i ap wä piaku ruöx pɨb maga mɨdölö,” röŋa. \c 11 \s1 God höjöpainöb, al aliö yajne, röŋa \r (Mat 6:9-15; 7:7-11) \p \v 1 Wop i, Jisas mögörɨb hör adöi mɨdön, Nuö God höjöpal gɨr mɨdöŋa. Höjöpal pörɨm nugugɨrön, nöbö nuŋ i hön nugwo yadöŋa, “Nöbö Dib, God nugwo pödpödiö höjöpainɨŋ? Jon nöbö nuŋ akuyöbö ñɨgö yad nölmɨn nugwöi mag akuyöbö, nagö anɨŋ algör yad nölaŋ nuguŋö,” röŋa. \p \v 2 Aliö rɨmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “God höjöpainöb, al aliö yajöña, \q1 ‘Acö, nöbö mö ib nagö yadɨŋ bɨl sö duaŋ. \q1 Nagö nöbö mö pön nugwidɨx mɨjɨnö wop aku rɨmgör haŋ. \q1 \v 3 Ap mag anɨŋ wop paŋ paŋ öim öim nöilö akuyöbö nölö. \q1 \v 4 Nöbö mö bli an rɨ gwogwam rɨmɨn, \q2 an ñɨgö paiŋö rɨ gwogwam rölöl mag akuyöbö, \q2 an ap kib mag gwogwo röl mag an aku nugwön röböxö. \q1 Anɨŋ nugwidɨx mɨdaŋ, \q2 rɨb i yöxön, rɨ gwogwam röinɨŋö,’ cɨne,” röŋa. \p \v 5-6 Jisas mönö aku yadön, nöbö nuŋ akuyöbö ñɨgö mönö höd röxön yadöŋa, “Ñɨŋ nöbö i, pɨxmag yuö mibɨl dib bö, nöbö nugub nuŋwa rama duön yajöna, ‘Haul hödpɨg, nöbö nugub nɨ i pad piakuyöbö hön ram na hömɨdmɨn, nɨ nugwo ap mag nölmön nɨmɨba mɨdölmɨn, nagö yad nuguba hömɨdla. Nɨ bred mag mös paŋ nölö,’ cöna. Aliö rɨmɨdaŋ, nöbö nugub nuŋ aku mönö paiŋö yajöna, \v 7 ‘Pɨxmag yuö dib kɨ hön nɨ akuyöbö yadmɨjɨnö! Nɨ halöu ha nɨ bla pɨsaŋ uba wölön hölɨmmɨdöla. Makwam, nɨ pödpödiö öbɨlön, nagö ap yadmɨdlö piaku pɨ nöin?’ cöna. \v 8 Makwam ñɨgö yadmɨdla, nöbö ram mɨnöbö aku, nöbö nugub nɨ, me rön, rɨmgör pɨ nölen; jɨ nugwo nölaŋ, me rön, pöx mɨd gɨr, yad gör mɨdaŋ mɨdaŋ, rɨg yajön akwör nöiöna. \v 9 Makwam, ñɨgö yadmɨdla, ap agapɨm mɨden aku, God nugwo yad nugwɨŋ, ñɨgö nöiöna. Ap agapɨm hölu nugwöñ aku, pöña. Anɨŋ uba rödö, rön, pal gigu rɨŋ, röjöna. \v 10 Aku agapɨm: nöbö mö God yad nugwöñ akuyöbö pöña. Nöbö mö ap hölu nugwöñ akuyöbö pöña. Nöbö mö anɨŋ uba rödaŋ, me rön, pal gigu rɨŋ, ñɨgö uba röjöna. \v 11 Ñɨŋ halöu ha nuö bla, ha ñɨŋ i dölöm ap rɨmɨdaŋ, kas i nöiönɨŋönö? \v 12 Yöur mɨj ap rɨmɨdaŋ, hakai i nöiönɨŋönö? Aku kwo algör alöinö. \v 13 Ñɨŋ nöbö mö wä yöi akuyöbö jɨ halöu ha ñɨŋ bla ap wä bla akwör nöiöña. Acö adöx yöd röul adö kau sö mɨd aku Nöbö wä ödöriö. Nuŋ ap gwogwo i nölen. Inöm Leia anɨŋ nölö, rɨmɨjöñ aku, Acö ñɨgö nöiönɨŋö,” röŋa. \s1 Jisas Bielsebul ölɨsö pön ap rölɨbä akuyöbö rɨmɨdö, rɨmä \r (Mat 12:22-30; Mak 3:20-27) \p \v 14 Makwam nöbö i nugwo ragwo as öim nɨgɨm, mönö pɨmɨdöl wöhö, hör ör mɨdöŋa. Jisas ragwo as yad abmɨn, öim nɨg gɨ mɨdöŋ nöbö aku mönö pɨmɨn nugugɨrön, nöbö mö nugugu mɨdim bla aiö waiö rɨmä. \v 15 \x - \xo 11:15 \xt Mat 9:34; 10:25\x*Makwam nöbö mö piaku bli yadmä, “Nuŋ ragwo as nuö ñɨŋa Bielsebul\f + \fr 11:15 \ft Seten ib nuŋwa i Bielsebul.\f* ölɨsö pön, ragwo as bla yad abmɨdö,” rɨmä. \p \v 16 \x - \xo 11:16 \xt Mat 12:38\x*Makwam nöbö mö piaku bli, Jisas pödpöd cönɨŋö, rön, yadmä, “Ap nugwölɨbä i keir mɨjöi adöx bɨl yörsak raŋ nugwön mɨ, God nuŋwör yad abɨm hölaŋö, rön nugunɨŋö,” rɨmä. \v 17 Makwam inakmönö hörim rɨb ñɨŋ keir aku Jisas nuŋ keir nugwön yadöŋa, “Mögörɨb dib paŋyöbö i, pɨ asɨx hörɨrör nɨgön, nöbö mö ñɨŋör keir pɨsaŋ nuö nuö pɨlmɨjöñ aku, mögörɨb aku pɨn pal diöna. Nöbö mö il paŋyöbö i, algör ör pɨ asɨx hörɨrör nɨgön, nöbö mö ñɨŋör keir pɨsaŋ nuö nuö pɨlmɨjöñ aku, nöbö mö il paŋyöbö aku pɨn pal diöna. \v 18 Mag aliö akuyöbö, Seten il nuŋ aku pɨ asɨx hörɨrör nɨgmɨjön aku, pödiö mɨd ri abön? Jɨ ñɨŋ nɨ yadöia, ‘Bielsebul ölɨsö maga pön, ragwo asa yad abmɨn röu dumɨdöiŋö,’ röia. \v 19 Aliö yadöi aku, yam ñɨŋa keir bla ragwo as bla pödpödiö rön yad abɨm röu duöi? Yam ñɨŋa keir yajöña, nöbö mö aliö alɨb maga nɨgöl. \v 20 Makwam nɨ God ölɨsö nuŋwa pön, ragwo as piaku yad abmön röu duöi aku, ñɨŋ nugwöña, God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb wop aku anɨŋ mödö hö mɨk, me rön nugwöña. \p \v 21 “Makwam nöbö ölɨsö i, ömdö cɨl wome ap nuŋwa nɨg ri abön, ram nuŋwa nugugu mɨjöna, nöbö mö bli ap nuŋ bla pɨb maga mɨden. \v 22 \x - \xo 11:22 \xt Kol 2:15\x*Makwam nöbö ölö ödöriö i keir hön, nugwo pɨsaŋ nuö nuö pɨp duön nugwo pal nɨgön, ömdö cɨl wome ap rama nɨg ri aböŋ aku alɨg pön, ap kib pön bla pön du nuöm nɨg nöiöna. \p \v 23 \x - \xo 11:23 \xt Luk 9:50\x*“Nöbö mö nɨ pɨsaŋ mɨdölöi piaku, nɨ rɨl mabö na aku hajal aböia. Nöbö mö ñɨŋ nöbö mö bli nɨ pöl hömɨdeñ bla, nöbö mö nɨ pöl höba rɨmɨdöi bla ñɨgö rɨbɨxɨp du aböia. \s1 Ragwo as bla iswob höbkal höbä maga rö, röŋa \p \v 24 “Ragwo as hö, nöbö mö öim nɨg mɨdaŋ, yad abɨŋ röu diön aku, du mögörɨb ör mibɨl piaku duön, yör i hölu nugwön mɨjɨnö, rön, du mibɨl piaku hölu nugw yön yualöbön, ‘Ram möl höd mɨdön höl aku höuöil dinö,’ cöna. \v 25 Yadön, duön nugwaŋ, ram aku jöujöu lɨl rɨ ri abɨŋ, yöra wä mögedö akwör mɨjöna. \v 26 Nuŋ nugwön höuöil duön, nuŋ röxgɨb yöi, ragwo as gwogwo ödöriö akuyöbö mɨj sö aku yölɨŋ höuöil hön, möl aku wölu mɨjöña. Alɨŋ, nöbö aku höd wä ul mɨŋi mɨdɨbi röxg mɨdmɨd mag akuyöbö yöi; wopik mɨdɨb nuŋwa mɨ ödöriö gwogwo cönɨŋö,” röŋa. \p \v 27 \x - \xo 11:27 \xt Luk 1:28,42,48\x*Jisas mönö aku yadɨm, nöbö mö mɨga mɨdmä mibɨl yöra mö i öbɨlön, wö rɨ yadön yadöŋa, “Nam nagö yöx pön hö kau nölöŋ aku, mɨ ödöriö wahax pɨnö,” röŋa. \p \v 28 Aliö rɨmɨn, Jisas paiŋö yadöŋa, “Aliö yadlö aku, jɨ nöbö mö yön yön God Mönö aku nugwön rɨg yad mag akuyöbö cöñ bla, ñɨŋ mɨ ödöriö wahax pöñɨŋö,” me röŋa. \s1 Ap i keir raŋ nuguŋö, rɨmä \r (Mat 12:38-42; Mak 8:12) \p \v 29 \x - \xo 11:29 \xt Mat 16:4\x*Makwam nöbö mö mɨga ödöriö hö mögum rɨm nugugɨrön, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Nöbö mö weik mɨdöi mibɨl yörɨk, ap kib mag gwogwo rɨ gɨr mɨdön yadöia, ‘Ap rölɨbä akuyöbö i adöx yöd röul adö kau sebö raŋ nuguŋö,’ röia. Makwam nɨ ñɨgö yadmɨdla, ap i keir rɨmön nugweñ. God mönö yadɨb nöbö Jona nuŋ rɨg röŋ mag akwör nɨ raŋ, nugwöña. \v 30 Taun dib Ninepa nöbö mö bla, God mönö yadɨb nöbö Jona hön rɨg röŋ akuyöbö nugwön God nugw pim mag aliö, nöbö mö wopik mɨdöi bla, nɨ Nöbö Ha nuŋwa rɨg rɨmɨjɨn akuyöbö nugwön nugwöña. \v 31 \x - \xo 11:31 \xt 1Kiŋ 10:1-10\x*Makwam maduar ör kwin i mögörɨb pad mɨdöŋ piakuyöbö hön, Kiŋ Solomon mönö wä yadmɨd aku nugunö, rön, höŋa. Makwam ñɨŋ nöbö mö weik mɨdöi bla, nöbö dib Solomon röxgɨb yöi wöhö, nɨ Nöbö Dib ödöriö hön mibɨl ñɨgö yörɨk mɨdön, ñɨgö mönö wä ödöriö yad nölmön pölöi. Makwam, mönö diba yadɨb wop aku, kwin aku öbɨlön ñɨgö nöbö mö weik mɨdöi bla mönö diba yajöna. \v 32 \x - \xo 11:32 \xt Jona 3:5-10\x*Maduar ör Jona du Ninepa nöbö mö akuyöbö ñɨgö yadɨm, ap kib mag gwogwo rɨmɨdöi aku, pödpöd rɨmɨn aliö alölɨŋö, rön, röböxön, God nugw pɨmä. Jona nuŋ yadɨm nugw pim aku, jɨ weik nɨ Nöbö Dib ödöriö hön mibɨl ñɨgö yörɨk mɨdön, mönö wä ödöriö yad nölmön, ap kib mag gwogwo röi piaku röböxölöi. Makwam, mönö diba yadɨb wop aku, Jona nuŋ öbɨlön ñɨgö nöbö mö weik mɨdöi bla mönö diba yajöna. \s1 Pɨxmag yuö piaku röxg mɨdmɨjeñ \r (Mat 23:1-26; Mak 12:38-40; Luk 20:45-47) \p \v 33 \x - \xo 11:33 \xt Mak 4:21; Luk 8:16\x*“Nöbö mö akuyöbö hötɨkö urön möl i mönö wi yöj mo möl böisö öim umad nɨgmɨdölöi; bɨl yöraku pisö cɨx nɨg gɨŋ mil abmɨn, nöbö mö akuyöbö ram möl yuadö hön wöxnö nugwöña. \v 34 Makwam mämäg aku hötɨkö mila röxg mɨda. Mämäga mɨd ri abön aku, mɨxɨña yuö kwo mil abɨm mɨd ri aba. Makwam mämäga mɨd ri aben aku, mɨxɨña yuö kwo pɨxmag röxg gur gɨ mɨjöna. \v 35 Ñɨŋ nugw ri aböña, yuö ñɨŋ kwo mila mɨdönö pɨxmag gur gɨ mɨd? Ñɨŋ rɨbyöx nugwöia, yuö an kwo mil ab gɨ mɨdö, rön rɨbyöx nugwöi aku, jɨ pɨxmag gurɨbä maga ra aku, ñɨŋ keir nugw ri aböña. \v 36 Mɨxɨñ ñɨŋa yuö kwo magalɨg mil abɨm mɨd gɨr, möl ulmɨdö mɨdöy pɨxmaga mɨden aku, hötɨkö mila abɨm ñɨgö mila ab nöiön mag akuyöbö cönɨŋö,” röŋa. \s1 Ñɨŋ Perisi ada pɨxa alɨg mɨdöiŋö, röŋa \p \v 37 Makwam Jisas mönö yad pörmɨn nugugɨrön, Perisi nöbö i nugwo yadöŋa, “Haŋ ram na duön ap nɨmɨŋö,” röŋa. Aliö rɨmɨn, Jisas ram nuŋwa duön, ram möl yuadö ap nɨmɨba römɨdöŋa. \v 38 Römɨdön, ap nɨmmɨdɨm nugugɨrön, Perisi nöbö aku, rɨb nuŋ akwör yöx nugwön, nöbö kɨ pödpöd rɨmɨn an Juda ada öim rɨg röl mag akuyöbö, imag nuŋ aku röbö äbäd abön wöhö, hör ör ap pɨ nɨmɨba rɨmɨdö, rön, rɨb aku yöxöŋa. \v 39 Aliö rɨbyöx nugwöŋ aku Jisas nuŋ keir nugwön nugwo yadöŋa, “Ñɨŋ Perisi ada, kwosö namag bla rɨŋadö adö bla röbö äbäd ri abön röi mag aliö akuyöbö röi aku, jɨ yuö ñɨŋ bö ap kib mag gwogwo röi pɨx aku aja wöl gɨ mɨda. Ñɨŋ nöbö mö ap wä ñɨŋ bla pɨŋö, rön, mɨ mag gwogwo akwör rɨmɨdöia. \v 40 Ñɨgö nöbö mö u bɨlɨm. God ñɨgö uñ wab akwör rɨ nɨgölöŋ; yuö bö aipam rɨ nɨgöŋa. \v 41 Makwam, ap kwosö namaga möl bö mɨd piaku, nöbö mö lɨblɨb rɨ mɨdö bla ñɨgö nöiöña. Akuyöbö almɨjöñ aku, ap ñɨŋa magalɨg lei röjöna. \p \v 42 “Makwam ñɨŋ Perisi ada, nugw ri aböña: ñɨŋ mɨ ödöriö ömörö diba pöña. Pöm, dil, hör ap hölɨŋ wä höb möriwö rɨba wölmɨd piaku nugumɨn, ap diba röxg nɨgmɨn, iŋ wöd nugup dumɨdɨŋ, ragpɨd sö duaŋ, nuöm nɨgön God nugwo paŋyöbö i nöinɨŋö, rön, öim nugwöia. Ap ulul bla öim alön röi aku wä rɨ, makwam pödpöd rɨmɨn mönö il ödöriö aku nugwön mai duölöi? Nöbö mö akuyöbö ñɨgö ödöriö wä cön adaku rölöi; ñɨgö gwogwo cön adakwör röia. God nugwo madmag nɨgölöi. Akuyöbö alön mag gwogwo röia. \p \v 43 “Makwam ñɨŋ Perisi ada, nugw ri aböña: ñɨŋ mɨ ödöriö ömörö diba pöña. Ñɨŋ Juda mögum rɨb ram akuyöbö duön, nöbö dib römɨdöi hogw rol akwör römɨdöia. Rɨb ñɨŋa yöx nugwöi aku, nöbö mö mɨga mɨdöi mibɨl piaku duŋ, ‘Mönö yad nölɨb nöbö hömɨdlaŋ e!’ rɨŋ, anɨŋ wä cönɨŋö, rön, nugwöia. \v 44 Makwam ñɨŋ Perisi ada, nugw ri aböña: ñɨŋ mɨ ödöriö ömörö diba pöña. Nöbö mö bli ñɨgö nugwön, nöbö wä ödöriö, me röi aku, jɨ nöbäpö hogw pɨlɨm lɨdu gwogwo rɨg mɨd möl bö nöbö mö nugwölɨb rol sö yönöi mag aliö akuyöbö mɨdöiŋö,” röŋa. \p \v 45 Jisas aliö rɨmɨn, lo mönö yad nölɨb nöbö i nugwo yadöŋa, “Mönö yad nölɨb nöbö, mönö ölɨsö waba yadlö aku, anɨŋ kwo algön nör yad höimöulaŋö,” röŋa. \p \v 46 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Makwam ñɨŋ lo mönö yad nölɨb nöbö piaku, nugw ri aböña: ñɨŋ mɨ ödöriö ömörö diba pöña. Mönö kɨtɨb wä yadöi aku, yogw ömörö dib piakuyöbö, nöbö mö akuyöbö ñɨgö rag nölöi aku, jɨ ñɨgö uliöxön yadön öröu pölöi. \v 47 Makwam ñɨŋ lo mönö yad nölɨb nöbö bla, nugw ri aböña: ñɨŋ mɨ ödöriö ömörö diba pöña. Nöhönɨŋ maduebö ñɨŋ bla maduar ör God mönö yadɨb nöbö akuyöbö ñɨgö pɨl pal nɨgmä. Jɨ ñɨŋ God mönö yadɨb nöbö piaku nöbäpö hogw pɨlɨba ñɨŋ rɨ nɨgöia. \v 48 Alöi aku, wä pal nɨgöiŋö, rön, röia. Nöhönɨŋ maduebö God mönö yadɨb nöbö bla pɨl pal nɨgmä; jɨ nöbäpö hogw möla ñɨŋ rɨ nɨgöia. \v 49 Makwam, God rɨb wä yöx nugw Nöbö aku yadöŋa, ‘Mönö na yadɨb nöbö bla, mönö wä na pɨrag dub nöbö bla, ñɨgö abna, jɨ ñɨgö höj nugwön, bli rɨ gwogwam rön, bli aŋadö pɨl pal nɨgöñɨŋö,’ röŋa. \v 50 Makwam maduar ör, God mögörɨb il kɨ rɨ nɨgɨba röŋ wop aku ila nɨgön, God mönö yadɨb nöbö akuyöbö ñɨgö öim pɨl pal nɨgɨm hö aku, ñɨŋ nöbö mö weik mɨdöi kɨyöbö, ap rɨb aku paiŋö pöña. \v 51 Ömörö aku mɨ, nöbö Ebol nugwo höd ila nɨgön pɨl pal nɨgɨp duön, nɨgɨp hön, mai Sekaraia nugwo, ap höjöpal ur nölɨb ram möl yuadö kau adokwo, rɨg pön rim rɨgpɨd rol adök, mibɨl yöra pɨl pal nɨgmä. Ñɨgö mɨ ödöriö yadmɨdla, ömörö mönö aku magalɨg, ñɨŋ nöbö mö weik mɨdöi akuyöbö pöña. \v 52 Makwam ñɨŋ lo mönö yad nölɨb nöbö bla, nugw ri aböña: ñɨŋ mɨ ödöriö ömörö diba pöña. Mönö wä aku, rɨb wä yöx nugub ram möl ubalɨja kai wab aku ñɨŋ pön piaku umadöia. Piaku umadön röi aku, nöbö mö ram möla du nugunɨŋö, rön rɨbyöx nugwöi bla, ñɨgö öim ödöi rɨmö abag wölöiŋö,” röŋa. \p \v 53-54 Jisas ñɨgö aliö rön rɨŋadö dumɨn nugugɨrön, lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, Perisi nöbö bla aipam nugwo jɨ nugugu mɨd yadmä, “Mönö kai yadɨŋ, paiŋö yadaŋ nugwön, nugwo pön du mönö diba yajnɨŋö,” rön, Jisas nugwo inag inag inakmönö hörön mönö adö bli yadmɨn duöŋa. \c 12 \s1 Ap rɨ umadöi piaku wöxnö nugwöña \r (Mat 10:26-27) \p \v 1 Makwam wop i, nöbö mö mɨga ödöriö hö mögum rön, nuö nuö cɨr nölɨp nöbö mö bli yödpɨlö röb wödemɨl rɨp höm nugugɨrön, Jisas nöbö nuŋ bla ñɨgö yadöŋa, “Perisi ada öim rɨ gwogwam röi mag aku rɨ umadön, mɨd ri abölɨŋö, rön rɨbyöx nugwöia. Ñɨŋ kwo algör rɨbä maga nɨg aku, ñɨŋ is ñɨŋ aku nugw ri aböña. \v 2 \x - \xo 12:2 \xt Luk 8:17\x*Ñɨŋ ap rɨ umadön röi piaku, mai wöxnö nɨgaŋ nugwöña. Ñɨŋ mönö tar yad umadön röi piaku, algör ör wöxnö nɨgaŋ nugwöña. \v 3 Makwam ñɨŋ mönö pɨxmag yuö bö nɨgöi piaku, mil gɨ yadɨŋ nugwöña. Ñɨŋ mönö tar ram möl bö nɨgöi piaku, ram cölöbö sö aj halön wöxnö yadɨŋ, piöx rag mögörɨb adadö diöñɨŋö,” röŋa. \s1 God nugwör ipöxöña \r (Mat 10:31) \p \v 4 “Nöbö mö nɨ kɨyöbö, ñɨgö yadmɨdla, God nugwo cɨrɨpön rɨŋ, anɨŋ pɨl pal nɨgöñɨŋö, rön, ipöxmɨjeñ. Aku hör mɨxɨñ akwör rɨ gwogwam rɨŋ, lɨdiöna. Mai ñɨŋ ap i ñɨgö rɨb maga nɨgen. \v 5 Makwam, nɨ ñɨgö yadmɨdla, ñɨŋ ipöxnöb, Nöbö ñɨgö mɨxɨña pɨl pal nɨgön, mai ñɨgö rɨn hör yönmɨd möl bö pɨ abɨbä nɨg Nöbö akwör ipöxöña. Ipöxɨb nöbö paŋyöbö makwör; nugwör ipöxöña. \p \v 6 “Ñɨŋ nugwöia, nöbö mö yöur ulmɨdö akuyöbö mömɨd sö sɨm rön, rɨg paskwolö ulul mösör pöia. God yöur ulmɨdö piaku nugwölɨbä i mɨdöl; magalɨg nugw pör akwör mɨda. \v 7 \x - \xo 12:7 \xt Luk 12:24; Apos 27:34\x*Makwam ñɨŋ nöbö mö bla ap yöbö; yöur bla rɨg mɨdöi akuyöbö ñɨŋ mɨdölöi. God yöcmac panö ñɨŋ aku magalɨg iŋ wöd makwam, ñɨŋ ipöxmɨjeñ, rɨbyöx gɨba alɨg mɨjɨnö,” röŋa. \s1 Jisas nöbö mö nuŋwa mɨdöi aku, nöbö mö bla wöxnö yad nöiöña \r (Mat 10:19-20, 32-33; 12:32) \p \v 8 “Ñɨgö mönö mi yadmɨdla, nöbö mö Jisas adö mɨdölɨŋö, rön, nöbö mö mɨdöi mibɨl yöra yad wöxnö nɨgmɨjöñ piaku, nɨ ñɨgö paiŋö aipam nöbö mö kɨyöbö nɨ adö mɨdöiŋö, rön, God ejol nuŋ bla mɨdöi mibɨl yöra wöxnö yad nöiöna. \v 9 Makwam nöbö mö Jisas adö mɨdölölɨŋö, rön, nöbö mö mɨdöi mibɨl yöra wöxnö yadmɨjöñ piaku, nɨ ñɨgö paiŋö aipam nöbö mö kɨyöbö nɨ adö mɨdölöiŋö, rön, God ejol nuŋ bla mɨdöi mibɨl yöra wöxnö yad nöiöna. \p \v 10 “Nöbö Ha nuŋwa nugwo yad höimöumɨjöñ aku, God nuŋ nugwön röböxnöb röböxöna; makwam Inöm Leia nugwo yad höimöumɨjöñ aku, God nuŋ nugwön röböxen. \p \v 11 \x - \xo 12:11 \xt Mak 13:11; Luk 21:12-15\x*“Makwam ñɨgö mönö diba yadɨba rön, pön Juda mögum rɨb ram aku mönö gapman nöbö dib mɨdöi mibɨl aku mönö kiŋ mɨdöi mibɨl aku, pön hömɨjöñ aku, paiŋö mönö kai yajnɨŋö, rön, rɨb mɨga yöx nugumɨjeñ. \v 12 Öbɨlön yadɨŋ nugugɨrön, wop akwör Inöm Leia nuŋ ñɨgö rɨba nölaŋ nugugɨrön, nugwön yajöñɨŋö,” röŋa. \s1 Ap mɨga pɨnɨŋö, rön, rɨb aku yöx nugumɨjeñ \p \v 13 Nöbö mö mɨga mɨdim mibɨl yöraku, nöbö i Jisas nugwo yadöŋa, “Mönö yad nölɨb nöbö, nagö nöböhöd nɨ aku nugwo yadaŋ, acö ap pɨ nɨgön wöröxöŋ akuyöbö, nuöm nɨg nɨ ada keir nölaŋ,” me röŋa. \p \v 14 Aliö rɨmɨn, Jisas nugwo paiŋö yadöŋa, “Nɨ yön yad, ‘Ap pɨ nuöm nɨg nölɨb nöbö mɨdane,’ ra nugwön ap ñɨgö bla pɨ nuöm nɨg nöinö?” röŋa. \v 15 \x - \xo 12:15 \xt 1Tim 6:9-10\x*Jisas aliö rön, nöbö mö mɨdim akuyöbö ñɨgö yadöŋa, “Nugw ri aböña. Ap mɨga akwör pɨnɨŋö, rön, rɨb aku yöx nugumɨjeñ. Ap mɨga pɨnɨŋö, rön, rɨb aku yöx nugumɨjöñ aku, mɨd ri abɨb maga mɨden,” röŋa. \p \v 16 Makwam Jisas mönö i ñɨgö mönö höd röxön yadöŋa, “Nöbö rɨg mɨga mɨjön i, möriwö nuŋ aku wit mag ap bla mɨga akwör mɨjöna. \v 17 Rɨb nuŋ akwör yöx nugwön duön, ‘Nɨmɨb ap mag na mɨga akwör mɨd aku, ram möl yuadö möl kai rag hö nɨgön, nɨmön mɨjne?’ cöna. \v 18 Makwam rɨb i yöx nugwöna, ‘Ram ulul piaku hajal abön, ram dib dib bla akwör ur nɨgön, wit mag na aipam, ap na akuyöbö aipam magalɨg pön du ram möl aku nɨgna. \v 19 Nɨ akuyöbö alön, nɨ keir yajɨna, “Nöbö mɨg. Nagö ap wä mɨga mɨd aku kɨm mɨga akwör mɨdaŋ pören. Makwam, mabö nagö aku röböxön, ap naŋ piakwör nɨm gɨr, röbö nɨm gɨr, wahaxbör wahax pɨ gɨr mɨdane,” cɨnö,’ cöna. \v 20 Aliö yadön rɨbyöx nugwön aku, jɨ God nugwo yajöna, ‘Nagö nöbö u ödöriö! Weik pɨxmag yuö kwo wöröxnö. Ap nagö mɨga rɨ pɨdɨlu nɨgman mɨd piaku, yön ap akuyöbö nɨmmɨjön?’ cöna. \p \v 21 \x - \xo 12:21 \xt Mat 6:19-20\x*“Mag aliö akuyöbö, nöbö mö ap wä piaku mɨga pɨ mögum rɨmɨdöi aku, jɨ God mämäg il nuŋ yöra ñɨŋ nöbö mö lɨblɨb rɨ mɨdö bla mɨdöiŋö,” röŋa. \s1 God anɨŋ nugwidɨx mɨjönɨŋö, rön, rɨb mɨga yöx nugumɨjeñ \p \v 22 Jisas aliö rön, nöbö nuŋ akuyöbö ñɨgö yadöŋa, “Makwam, ‘Ap mag pikai yöbö pön nɨm mɨjnɨŋ, wölɨj pikai yöbö pön yöm mɨjnɨŋö,’ rön, rɨb mɨga yöx nugumɨjeñ. \v 23 Ap mag nɨmɨb aku ap dib yöi. Kömö mɨdɨb mag aku ap yöbö. Wölɨj ap bla ap dib yöi. Mɨxɨñ aku ap yöbö. \v 24 Yöur mɨdöi piaku nugwi. Yöur piaku, nöbö mö rɨg röi mag akuyöbö, wit mabö rɨ yum, göj um ödör rag hölöi. Wit mag ödör rag hö mögum rɨb ram ñɨŋ i mɨdöl. God nuŋwör yöur bla ap mag nöla. Nuŋ ap ulul piaku rɨbyöx nugwön alön ra aku, ñɨŋ pödpöd rɨmɨn anɨŋ nöbö mö nugwidɨx mɨdenɨŋö, rön, rɨb mɨga yöx nugwöi? Yöur bla ap ulmɨdö; ñɨŋ ap ulmɨdö yöi. \v 25 Makwam ñɨŋ rɨb mɨga yöx nugumɨjöñ aku, wöröxɨba cöñ wop aku röböxön, mag mɨŋi kwo mɨjöñɨŋönö ä? \v 26 Aku ap ulmɨdö, jɨ ñɨŋ keir ap ulmɨdö aku rɨbä maga nɨgöl. Makwam, ñɨŋ pödpöd rɨmɨn hör ap adö bli rɨb mɨga yöx nugwöi? \v 27 Ap ki piaku wölön, mag yaxön pɨpɨl abön aku, jɨ keir wölɨj rön ud wabɨl nölɨbä maga nɨgöl. God nuŋwör rön, ud wabɨl nöl ri ab gɨm mɨda. Makwam Kiŋ Solomon ud wabɨl ri abön rɨg rɨmɨd mag akuyöbö, ap pɨpɨl bla ud wabɨl ri abön rɨg rɨmɨd mag akuyöbö algör rɨmɨdölöm. \v 28 Ap ki bla wöl piaku hör ap; öim mɨdenɨm. Weik yöbö mɨdön, laŋ lonkwo römaxdörön bɨ urɨŋ yöñöna. God nuŋ hör ap piaku rɨbyöx nugwön aliö rɨ aku, ñɨŋ pödpöd rɨmɨn anɨŋ wölɨj nölenɨŋö, rön, rɨb mɨga yöx nugwöi? Nugw pɨb mag ñɨŋ aku mɨxɨla mɨdöl. \v 29 An ap mag, röbö, ap piaku pikai yöbö pön nɨmɨŋö, rön, rɨb ömörö aku yöx nugumɨjeñ. \v 30 Nöbö mö God nugwölöi piaku, rɨb akuyöbö yöx nugwöia. Makwam Nuö ñɨŋ aku ñɨgö uplöböl; ap ñɨgö mɨdöl piaku nugwa. \v 31 Makwam jɨ, God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb wop aku, anɨŋ alɨg pönɨŋö, rön, rɨb paŋyöbö i yöx nugwön rɨŋ duaŋ mönö, ñɨgö nugwidɨx mɨdön, ap piaku ñɨgö nöiöna. \s1 Mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö ap wä wä pɨ mögum cöña \p \v 32 “Hön sipsip pɨd ulmɨdö nɨ pik, Nuö ñɨŋ aku, ñɨgö pön nugwidɨx mɨjne, rön, nugw makwam, ñɨŋ ipöxmɨjeñ. \v 33 \x - \xo 12:33 \xt Luk 18:22\x*Ap ñɨŋ mɨd piaku, sɨm rɨ rɨg pön, nöbö mö ap mɨdöl akuyöbö ñɨgö nöli. Almɨjöñ aku, rɨg uñ ñɨŋa lɨduön ren, öim öim mɨjöna; ap wä ñɨŋ bla adöx yöd röul adö kau sö mɨdön hölögɨpen; ap kib pɨb nöbö hön kib pen; hepnö ap piaku nɨmen. \v 34 Makwam ap wä ñɨŋ bla mögörɨb rol il kɨ pɨ mögum rɨmɨjöñ aku, höbwab rɨb madmag ñɨŋ aku algör ör mögörɨb rol il kɨ mɨjöna. Makwam ap wä ñɨŋ bla adöx yöd röul adö kau sö pɨ mögum rɨmɨjöñ aku, höbwab rɨb madmag ñɨŋ aku algör ör paŋ sar mɨjöna. \s1 Pɨdɨluön mɨjöña \p \v 35 \x - \xo 12:35 \xt Mat 25:1-13\x*“Makwam, wölɨj ñɨŋ aku met metyöbö pal wödön, amanö pɨx nɨg ri abön, hötɨkö ur nɨgön nugu gör mɨjöña. \v 36 Mabö rɨ nölɨb nöbö bla yajöña, ‘Nöbö dib an aku, nöbö nugub nuŋwa mö pön pɨsaŋ ap diba nɨmmɨdɨŋ nugugɨrön, womiöx höbkal hönɨŋö,’ rön, nugugu ör mɨjöña. Nöbö dib ñɨŋ aku höbkal hön, ubalɨja pal gigu raŋ, yadkap röjöna. Makwam mag akuyöbö ñɨŋ kwo algör cöña. \v 37 Makwam nuŋ höbkal hön, ñɨŋ nugugu mɨjöñ aku nugwön, ñɨgö pɨ ösös rɨ ri aböna. Nöbö dib aku nuŋ keir, wölɨj nuŋ aku met metyöbö pal gɨlɨxön, amanö pɨx nɨg ri abön, ñɨgö yadaŋ, hö ap mag nɨg nɨmöi yöraku römɨd gwogwäbö rɨŋ, nuŋ keir ap nɨmɨb piaku pön hö ñɨgö nöiöna. \v 38 Makwam nöbö diba pɨxmag yuö mibɨl umɨjön mag aku mönö kulakula wö cön mag aku hön nugwaŋ, nöbö nuŋ bla inɨmö hölɨm gɨ mɨdeñ aku, ñɨgö pɨ ösös rɨ ri aböna. \v 39 \x - \xo 12:39 \xt Mat 24:43-44; 1Tes 5:2\x*Makwam, nugwi. Nöbö mö ram mɨnöbö bla, ap kib pɨb nöbö hön wop aku, me rön, nugugu mɨdöyɨx aku, ram ñɨgö pal waglöxön, ap ñɨŋ bla kib pölöx. \v 40 Mag aliö akuyöbö, Nöbö Ha nuŋwa hönɨŋö, rön, pöx mɨjöña. Henɨŋö, rön, rɨbyöx nugumɨdöi wop akwör hönɨŋö,” röŋa. \s1 God mabö nuŋwa rɨ nöl ri aböña \r (Mat 24:45-51) \p \v 41 Jisas aliö rɨmɨn, Pita yadöŋa, “Nöbö Dib, mönö höd röxön yadmɨdlö aku, anɨŋör yadmɨdlanö owa nöbö mö magalɨg yadmɨdlö?” röŋa. \p \v 42 Aliö rɨmɨn, Nöbö Diba paiŋö yadöŋa, “Nöbö kai rɨb wä mɨdaŋ, mabö rɨ nöl ri abön aku, nöbö dib nuŋwa ram nuŋ aku duba rön nugwo yajöna, ‘Nöbö mabö na röi bli ñɨgö nugwidɨx mɨdön, ap mag ñɨŋ bla nuöm nɨg nöl gɨr mɨdane,’ rön, diöna. \v 43 Makwam, mai höbkal hön, rɨg yajön mag akwör rɨmɨjön aku nugwön, nugwo mɨ ödöriö madmag nɨgön pɨ ösös rɨ ri aböna. \v 44 \x - \xo 12:44 \xt Mat 25:21,23\x*Nɨ ñɨgö yadmɨdla, nöbö dib aku yadaŋ, nöbö nuŋ rɨ ri abön aku ap nuŋ bla magalɨg nugwidɨx mɨjöna. \v 45 Makwam mabö rɨ nölɨb nöbö nuŋ aku, nöbö dib na aku yadkap hölö, rön, mabö rɨ nölɨb nöbö mö ñɨgö bli mɨ göj palön, ap diba nɨmön, röbö wain mɨga nɨmön, u pɨlön, rɨ mɨjöna. \v 46 Makwam nöbö dib nuŋwa henɨŋö, cön, wop akwör hön, nugwo römax döbdö rɨ nɨgön, nöbö mö mönö nugwo nugwölöi mibɨl ñɨgö yöra yad aböna. \p \v 47 \x - \xo 12:47 \xt Jems 4:17\x*“Mabö rɨ nölɨb nöbö i, nöbö dib nuŋwa mönö rɨg yajön aku nugw ri abön, jɨ mönö nugwo aku röd abön, rɨg yajön mag akuyöbö ren aku, nöbö diba yadaŋ, ñɨŋ nugwo uplöb paiöña. \v 48 Jɨ mabö rɨ nölɨb nöbö i, nöbö dib nuŋwa mönö rɨg yajön aku nugwölön, rɨg yajön mag akuyöbö ren aku, nöbö diba yadaŋ, ñɨŋ nugwo palön ölɨŋ höb ulul akuyöbö pɨ nöiöña. God ñɨgö nöbö mö ap mɨga nöiön piaku, nɨ paiŋö ap mɨga nölɨŋ, me cöna; ñɨgö nöbö mö ap mɨga ödöriö nöiön piaku, nɨ paiŋö ap mɨga ödöriö nölɨŋ, me cöna. \s1 Nöbö mö bli Jisas nugwo pölön asɨx hörɨrör nɨgöña \r (Mat 10:34-36) \p \v 49 “Nɨ höl aku, mögörɨb rol il kɨ hötɨkö nɨg röbɨba höla. Mögörɨb piaku magalɨg mödö yönöx aku wä! \v 50 \x - \xo 12:50 \xt Mak 10:38-39\x*Nɨ ölɨŋ höb pɨ nölɨba rɨmɨdöi aku, nɨ mɨ ömörö diba ra. Ömörö dib aku pɨp dumɨd, nɨ ölɨŋ höb pɨ nölɨŋ pöcön wop akwör womiöxöna. \v 51 Ñɨŋ nɨ yajöña, nöbö mö pɨ nɨgiö nɨgɨba hö, cöñ aku, jɨ aku yöi. Nɨ höl aku, nöbö mö rɨb adö hörɨrör yöx nugwön asɨx hörɨrör nɨgöña. \v 52 Weik wop kɨ ila nɨgön, nuarö nuömarö akuyöbö mömɨd sö mɨjöñ aku, mös paŋ nɨ nugw pɨŋ, mös nɨ nugw peñ aku, asɨx hörɨrör nɨgöña. Makwam nöi mɨjön aku, mös nɨ nugw pɨŋ, mös paŋ nɨ nugw peñ aku, asɨx hörɨrör nɨgöña. \v 53 \x - \xo 12:53 \xt Maik 7:6\x*Nöbö nuarö hogwa, ha aimönö nuö aim nɨ nugw peñ aku, asɨx hörɨr nɨgöña. Mö nuömarö hogwa, halöu aimönö nuöma aim nɨ nugw peñ aku, asɨx hörɨr nɨgöña. Nuöma ha nuŋwa mönɨŋ aku yöŋö, paŋ mag akwör cöña; nuöma aimönö ha nuŋwa mönɨŋ aim nɨ nugw peñ aku, asɨx hörɨr nɨgöñɨŋö,” röŋa. \s1 Krais mödö hö rön nugwölim \r (Mat 16:2-3; Mak 8:11-13) \p \v 54 Makwam Jisas mönö i kwo ñɨgö yadöŋa, “Naiö rödɨp dumɨd ada mɨjöi wobön mɨñɨlmɨn nugwön, weik ruö pɨlɨba rɨmɨdö, rön, nugugu mɨdmɨn, rɨg yadöi mag akwör mödö ruö pɨla. \v 55 Ij diba pikwo yöbö pik rɨ hö nugwön, wopik naiö diba nɨgɨba rɨmɨdö, rön, nugugu mɨdmɨn, rɨg yadöi mag akwör mödö naiö diba nɨga. \v 56 Ñɨŋ inakmönö hörɨb nöbö! Ap mögörɨb il kɨ nugw ri abön, ap adöx sö nugw ri abön röi aku, jɨ pödpöd rɨmɨn wop dib öim pöx mɨdmɨdöi aku, weik mödö hö, rön nugwölöi?” röŋa. \s1 Nagö mönö diba yajön nöbö aku pɨsaŋ mönö aku nɨg pal wöröxö \r (Mat 5:25-26) \p \v 57 “Ñɨŋ pödpöd rɨmɨn, ödöi aku ödöi waiö, ödöi aku ödöi gwogwo, me rön, nugwölöi? \v 58 Makwam nöbö i nagö mönö diba yadɨba pön dumɨdlö, rɨmɨdaŋ, mönö dib aku mönö kai yadɨba dumɨdölɨŋö, rön, ödöi mibɨl yöra du gɨrön, nugwo pɨsaŋ mönö nɨgön mönö aku pal wöröxöña. Nöi mɨjön aku, nagö pön du mönö diba nugub nöbö imag rol nuŋwa abaŋ, nuŋ piöŋö nagö pön du ömdö nöbö imag rola nɨgaŋ, nagö mɨ aŋadö pön du nag nɨgöña. \v 59 Makwam, nɨ nagö yadmɨdla, naŋ nag akwör mɨdön, ap rɨb nagö bla aŋadö rɨba wöd pörön, röu dinaŋe,” röŋa. \c 13 \s1 Ñɨŋ ap kib mag gwogwo röi aku röböxeñ aku, wöröxöña \p \v 1 Mag aku, nöbö mö bli hön, Jisas nugwo yadön yadmä, “Galili nöbö mö bli hön, God höjöpalɨb ram aku ap höjöpal ur nölɨŋ nugugɨrön, mag akwör gapman nöbö dib Pailot ñɨgö mɨ aŋadö pɨl pal nɨgö,” rɨmä. \v 2 \x - \xo 13:2 \xt Jon 9:2\x*Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Galili nöbö mö piakwör, ap kib mag gwogwo magöri maga rɨm aliö alöŋa, jɨ Galili nöbö mö bli ap kib mag gwogwo ulul ulul bli rɨm aliö alölö, rön, nugwöiŋ ä? \v 3 Aku wöhö! Nɨ ñɨgö yadmɨdla, ap kib mag gwogwo röi aku, pödpöd rɨmɨn aliö alölɨŋö, rön, röböxeñ aku, nöbö mö piaku rɨg wöröxim mag akuyöbö, ñɨŋ kwo algör magalɨg paŋ aliar wöröxöña. \v 4 Makwam Siloam ban yuö il yöra, ram mɨxɨl dib i gɨlɨxön nöbö mö akuyöbö iŋösu adokwebö kwo (18) ñɨgö pal nɨgöŋ aku, ap kib mag gwogwo magöri maga rɨm aliö alöŋa, jɨ Jerusalem mɨdmɨdöi nöbö mö bli ap kib mag gwogwo ulul ulul bli rɨm aliö alölö, rön, nugwöiŋ ä? \v 5 Aku wöhö! Nɨ ñɨgö yadmɨdla, ap kib mag gwogwo röi aku, pödpöd rɨmɨn aliö alölɨŋö, rön, röböxeñ aku, nöbö mö piaku rɨg wöröxim mag akuyöbö, ñɨŋ kwo algör magalɨg paŋ aliar wöröxöña. \s1 Bɨ i mag yaxöl \p \v 6 Makwam Jisas mönö höd röxön ñɨgö yadöŋa, “Nöbö i kaucö maga yaxaŋ, me rön, iñ aku röd pön hön, nag wain möriwö nuŋ aku yuöna. Mai höbkal hön nugwaŋ mag yaxen. \v 7 \x - \xo 13:7 \xt Luk 3:9\x*Nöbö mabö rɨb nuŋ aku nugwo yajöna, ‘Kɨm mös paŋ kɨm paŋ paŋ yönmɨn nugugɨrön, öim hön nugula kaucö yum aku maga yaxöl. Makwam, möriwö rɨb na mibɨl yöra mɨd aku wä röl. Römal abö!’ cöna. \v 8 \x - \xo 13:8 \xt 2Pit 3:9,15\x*Yadmɨdaŋ, mabö rɨ nölɨb nöbö nuŋwa yajöna, ‘Nöbö dib, bɨ kaucö aku weik römal abɨb yöi. Nɨ kaucö il aku mɨnuö pal ri abön, ap panö panö bli mɨdau rag abmön, \v 9 kɨm maiyöbö aku maga yaxön aku röböxön kwönö; mag yaxen aku römal abö,’ cönɨŋö,” röŋa. \s1 Jisas mö höglöm um pɨlɨx röŋ aku rɨm mɨrɨxöŋa \p \v 10 Makwam Juda God höjöpalɨb wop i, Jisas Juda mögum rɨb ram i duön, ñɨgö mönö yad nöl gɨr mɨdöŋa. \v 11 Ram möl aku mö i hö mɨdöŋa. Mö aku nugwo ragwo as rɨmɨn, höglöm nuŋwa um pɨlɨx rɨm um hölɨl yönmɨdɨm kɨm nuŋ akuyöbö iŋösu adokwebö kwo (18) yönöŋa. \v 12 Jisas mö aku nugwo yadɨm hömɨdɨm yadöŋa, “Ap nagö rɨ aku kömö nɨgö,” röŋa. \v 13 Jisas aliö rön nugwo pɨ nugumɨn nugugɨrön, mag akwör höglöm yöda mɨrɨxmɨn, God iba yadmɨn adöx sö duöŋa. \p \v 14 \x - \xo 13:14 \xt Eks 20:9-10; Diut 5:13-14\x*Makwam Jisas nuŋ God höjöpalɨb wopa mö aku rɨmɨn kömö nɨgöŋ aku nugwön, nöbö dib Juda mögum rɨb ram aku nugwidɨx mɨdmɨd aku, Jisas nugwo nugumɨn ölɨsö wölɨm, nöbö mö hö mɨdim akuyöbö ñɨgö yadöŋa, “Ñɨŋ nöbö mö ap rɨ akuyöbö, mabö rɨb wop iŋösu akwör höŋ kömö nɨgöna. Weik God höjöpalɨb wop kɨ akuyöbö almɨjeñɨŋö,” röŋa. \p \v 15 \x - \xo 13:15 \xt Luk 14:5\x*Aliö rɨmɨn, Nöbö Dib nugwo paiŋö yadöŋa, “Ñɨŋ inakmönö hörɨb nöbö! Hön kau, hön donki ñɨŋ bla wabɨl nɨgɨŋ mɨjön yöraku, God höjöpalɨb wop aku röbö ap raŋ, ñɨgö nag yauön pön duŋ röbö nɨmöñɨŋönö wöhö? \v 16 Makwam nöso maduebö an Ebraham yöxmɨn yöxɨp pön hö nɨgim halöu kɨ, Seten nugwo maduar ör wabɨl nɨgmɨn, kɨma yöniö iŋösu adokwebö kwo (18) pɨn aku, nugwo ögwö yöxölöi ä? Weik God höjöpalɨb wop kɨ nag nuŋwa yau abmɨdmön, mönö diba yadmɨdöi ä? \v 17 Jisas aliö rɨmɨn, nöbö nugwo nugum ölɨsö wölöŋ piaku mɨ ödöriö möigw yöxmä. Makwam nöbö mö bli ñɨŋ Jisas ap rölɨbä akuyöbö rɨg rɨmɨd akuyöbö nugwön, mɨ ödöriö wahax pɨmä. \s1 Bɨ masted mag aku, Jisas mönö höd röxön yadöŋa \p \v 18 Jisas mönö i kwo yadön yadöŋa, “God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb mönö aku ñɨgö yad nölɨba rɨmɨdɨl aku, pödpödiö yadmön, ñɨŋ nugw ri aböñ? \v 19 Mɨ mönö adö yadɨba rɨmɨdɨl kɨyöbö aliö mɨda. Nöbö i bɨ masted mag aku rag du möriwö rɨb nuŋ aku yuaŋ, wöl dib röxön padö pɨlaŋ, yöur hön löx wä bla hörɨrör rin urön mɨjöñɨŋö,” röŋa. \p \v 20 Mönö i piöŋö iswob yadöŋa, “God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb mönö aku, pödpödiö yadmön, ñɨŋ nugw ri aböñ? \v 21 Mag akuyöbö, mö i is pɨd ulul ulul i pön, wit mag hauya wi yöj möl dib bö abön alɨg pɨ höuöilmel raŋ mɨd gɨrön, mɨ wöl dib röxön, mag aliö akuyöbö cönɨŋö,” röŋa. \s1 Ubalɨj ulmɨdö aku \r (Mat 7:13-14, 21-23) \p \v 22 Makwam Jisas Jerusalem dinöb rön, paxdöriar duölöŋ. Nuŋ taun akuyöbö aipam, nöbö mö ram yöj lɨglɨg agrö mɨdmä akuyöbö aipam, alebö alebö hölɨm gɨrön, mönö yad nölɨp duöŋa. \v 23 Nöbö mö mɨdim adaku, nöbö i Jisas nugwo yadöŋa, “Nöbö Dib, God hör nöbö mö mösör kömö pönɨŋönö wöhö?” röŋa. \p Aliö rɨmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, \v 24 “Makwam, ñɨŋ ususör rön, ubalɨj ulmɨdö aku diöña. Nöbö mö mɨga, ubalɨj möl ulmɨdö aku duŋö, rön, du rua röx öliöxöña. \v 25 \x - \xo 13:25 \xt Mat 25:10-12\x*Aku agapɨm: nöbö ram mɨnöbö aku uba wölaŋ, ñɨŋ rɨŋadö mɨdön, uba pal gigu rön yajöña, ‘Nöbö dib, uba rödö!’ rɨŋ, nuŋ paiŋö yajöna, ‘Ñɨŋ pikai yöbö nöbö mö bɨlɨm? Nɨ ñɨgö nugumɨdöiö!’ cöna. \v 26 Aliö rɨmɨdaŋ, ñɨŋ paiŋö yajöña, ‘Nagö höd mögörɨb ana höman, nagö pɨsaŋ ap nɨmön röbö nɨmön rɨmɨdmɨŋa; naŋ anɨŋ mönö yad nölmɨdlaŋö,’ cöña. \v 27 \x - \xo 13:27 \xt Sam 6:8\x*Aliö rɨŋ, nuŋ paiŋö yajöna, ‘Nɨ ñɨŋ nugumɨdöi. Ñɨŋ pikai yöbö nöbö mö bɨlɨm. Ñɨŋ nöbö mö ap kib mag gwogwo rɨmɨdöi makwam, ñɨgö uba rödöinöm. Dine!’ cöna. \v 28 \x - \xo 13:28 \xt Mat 8:11-12\x*Mai ñɨŋ nugwɨŋ, Ebraham, Aisak, Jekop, God mönö yadɨb nöbö bla, God mögörɨb öim mɨdɨb aku God pɨsaŋ mɨjöña, jɨ ñɨgö yad rɨŋö bö abaŋ, mɨ göj im gɨrön, ajmaga öbɨx gɨg yu gɨrön mɨjöña. \v 29 \x - \xo 13:29 \xt Sam 107:3\x*Makwam nöbö mö pad piakuyöbö, naiö wölmɨd adö sebö, naiö rödɨp dumɨd adö bebö, bɨl adöi yöbö, bɨl adöi yöbö, God mögörɨb öim mɨdɨb nuŋ aku hön, römɨdön nɨgiö nɨgön ap diba nɨmöña. \v 30 \x - \xo 13:30 \xt Mat 19:30\x*Makwam nöbö mö wopik mɨ höglöm adö bö mɨdöi piaku, mai bli höd du mɨjöña. Makwam nöbö mö wopik höd dumɨdöi piaku, mai bli mɨ ödöriö höglöm adö bö mɨjöñɨŋö,” röŋa. \s1 Jisas Jerusalem nugumɨn lɨblɨb röŋa \p \v 31 Wop akwör, Perisi nöbö bli hön Jisas nugwo yadmä, “Gapman nöbö dib Herod nagö pɨl pal nɨgɨba rɨmɨda. Makwam, nagö mögörɨb kɨ röböxön, mögörɨb hör i duö,” rɨmä. \p \v 32 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Ñɨŋ du wöñö höpebö aku nugwo yadɨŋ, nugugu mɨjöna. Weik aipam, laŋ aipam, nöbö mö ragwo as öim nɨg bla yadmön kömö nɨgaŋ, nöbö mö ap rɨ bla rɨmön kömö nɨgaŋ. Makwam lonkwo mabö na aku rɨ pöcɨna. \v 33 Makwam weik, laŋ, lonkwo nɨ ödöi dinö, rɨ rɨbyöx nugul aku, dina. God mönö yadɨb nöbö akuyöbö ñɨgö Jerusalem ör pɨl pal nɨgöña. \p \v 34 “Jerusalem! Jerusalem! God nuŋ mönö yadɨb nöbö nuŋwa ñɨgö, me rön, yad aböŋ akuyöbö, pödpöd rɨmɨn öim rɨg röd pal nɨgmɨdöi? Kulakul asa pɨ upɨc mo nɨg mag akuyöbö, nɨ öim halöu ha nagö bla pɨ ösös rɨ ri abnö, rön, rɨbyöx nugul aku, jɨ nɨ ipɨtmɨn nugwön röböxöia. \v 35 \x - \xo 13:35 \xt Sam 118:26\x*Makwam nugwi. Ram ñɨŋ aku yöj akwör mɨda. Mɨdö ñɨŋ nɨ nugweñ; mai piaku, ‘Nöbö kɨ Nöbö Diba yad abmɨn hömɨd kɨ, God rɨmɨn ib nuŋwa adöx sö duaŋ,’ me cöñ wop akwör nɨ iswob nugwöñɨŋö,” röŋa. \c 14 \s1 Jisas, mɨxɨñ magalɨg dɨxöŋ nöbö i nugwo rɨmɨn, kömö nɨgöŋa \p \v 1 Juda God höjöpalɨb wop i, Jisas du Perisi nöbö dib i ram nuŋwa ap nɨmmɨdmɨn nugugɨrön, nöbö mö mɨdim bla, nuŋ agapɨm cönɨŋö, rön, tar riö nugugu mɨdmä. \v 2 Aku agapɨm: wop aku, mɨxɨñ magalɨg dɨxöŋ nöbö i mɨdöŋa. \v 3 \x - \xo 14:3 \xt Luk 6:9\x*Jisas, Perisi nöbö bla aipam, lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, ñɨgö yadöŋa, “God höjöpalɨb wop kɨ, ap rɨ nöbö mö akuyöbö rɨŋ kömö nɨgönɨŋönö wöhö? Lo mönö pödi yad?” röŋa. \p \v 4 Jisas aliö rɨmɨn, mönö i paiŋö yadölim. Makwam, Jisas mɨxɨñ magalɨg dɨxöŋ nöbö aku nugwo pɨ nugum kömö nɨgöŋa. Kömö nɨgmɨn, Jisas nöbö aku nugwo yad abmɨn duöŋa. \v 5 \x - \xo 14:5 \xt Mat 12:11; Luk 13:15\x*Jisas nöbö aku yad abön, nöbö mö akuyöbö ñɨgö yadöŋa, “Halöu ha ñɨŋ i mönö hön kau ñɨŋ i, God höjöpalɨb wop aku röbö unöi ulöm möl bö pɨñön aku, ñɨŋ yadkap du pɨ aböñɨŋönö wöhö?” röŋa. \p \v 6 Aliö rɨmɨn, ñɨŋ paiŋö mönö i yadɨb maga nɨgölöŋ. \s1 An ib diba mɨdaŋ, me rön, rɨb aku yöx nugumɨjeñ \p \v 7 Makwam nöbö mö piaku ap mag nɨmɨba hön, römɨdɨb yör wä wä bla akwör nugwön römɨjnɨŋö, rön, römɨdmä aku, Jisas nugwön mönö i mönö höd röxön yadöŋa, \v 8 \x - \xo 14:8 \xt Prop 25:6-7\x*“Nöbö i mö pɨba rön, ap diba nɨmɨba ñɨgö yad wö raŋ, duön römɨdɨb yör wä nugwön römɨdmɨjeñ. Aku agapɨm: nöbö mö dib bli höb maga ra. \v 9 Makwam, ñɨŋ römɨdɨb hogw rol wä aku nugwön römɨdmɨjöñ aku, ñɨgö yad wö cön nöbö aku hön yajöna, ‘Nagö hör piakwo duö, nöbö dib kɨ hogw rol aku römɨdaŋ,’ me raŋ, nagö möigw haŋ nugugɨrön, kɨrɨrɨ rɨ du rɨb piaku römɨjɨnö. \v 10 Makwam ñɨgö, ap nɨmɨŋö, rön, yad wö rɨmɨdɨŋ, du rɨb piaku römɨd mɨdɨŋ mönö, nöbö ñɨgö yad wö cön aku hön yajöna, ‘Nöbö mɨg. Nagö hön hogw rol wä kɨ römɨdö,’ raŋ, nöbö mö ap nɨmɨba hö mɨjöñ akuyöbö nagö nugwön, nöbö mɨg nöbö diba akwör mɨdö, cöña. \v 11 \x - \xo 14:11 \xt Mat 23:12; Luk 18:14\x*Mag aliö akuyöbö, nöbö mö an ib diba mɨdö, rön nugwöi piaku, God ib ñɨŋa raŋ pɨn pal diöna. Makwam nöbö mö an ib diba mɨdölö, rön nugwöi piaku, God ib ñɨŋa raŋ wöliönɨŋö,” röŋa. \p \v 12 Jisas mönö adaku yadön, nöbö ap diba nɨmɨba nöbö mö wö röŋ aku nugwo yadöŋa, “Nagö ap diba nɨmɨba, nöbö nugub nagö bla, pɨgnaŋ nölöunaŋ yam nagö bla, nöbö mö mögörɨb nɨgiö nagö rɨg mɨga mɨd akuyöbö, ñɨgö yad wö rɨmɨjɨnö. Nöbö mö piaku, paiŋö nölɨŋö, rön, nagö paiŋö ap nɨmɨba yad wö rɨb maga ra. \v 13 Nagö ap diba nɨmɨba, nöbö mö lɨblɨb rɨ mɨdö bla nɨgön, nöbö mö iŋ wajmag lɨd pɨl bla nɨgön, nöbö mö agal gwogwo rɨ bla nɨgön, nöbö mö mämäg we wöl bla nɨgön, ñɨgö yad wö rɨŋ, höŋ, pɨsaŋ ap nɨmöña. \v 14 \x - \xo 14:14 \xt Jon 5:29\x*Nöbö mö lɨblɨb rɨ mɨdö bla, paiŋö nölɨb maga mɨden makwam, mai God nöbö mö kömö wä nuŋ bla raŋ öbiöñ wop aku, nuŋ keir nagö paiŋö nöiönɨŋö,” röŋa. \s1 Ap diba nɨmöñ aku, Jisas mönö höd röxön yadöŋa \p \v 15 \x - \xo 14:15 \xt Luk 13:29\x*Makwam mönö aku nugwön, nöbö ñɨŋ pɨsaŋ ap nɨmmɨdim i Jisas nugwo yadöŋa, “God nöbö mö nuŋwa pön nugwidɨx mɨjön aku, nuŋ pɨsaŋ nɨgiö nɨgön ap diba nɨmöñ akuyöbö, mɨ wahax pöñɨŋö,” röŋa. \p \v 16 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Nöbö i ap diba nɨmɨba rön, nöbö mö mɨga yad wö cöna. \v 17 Makwam ap diba nɨmɨb wop aku hömɨdaŋ, mabö rɨ nölɨb nöbö nuŋ aku nugwo yajöna, ‘Weik du nöbö mö höd yad nɨgɨl akuyöbö ñɨgö du yad pön hö,’ cöna. Nöbö mabö rɨ nölɨb nuŋ aku piöŋö duön yajöna, ‘Ap magalɨg rag hö pɨdɨluöla; höŋ duŋe!’ cöna. \v 18 Yadmɨdaŋ, nöbö mö piaku i yajöna, ‘Nɨ din aku, jɨ mögörɨb rɨb i wobɨl aku nuguba dumɨdlö,’ cöna. \v 19 Nöbö i yajöna, ‘Nɨ din aku, jɨ hön kau akuyöbö ragpɨd sö wobɨl aku, mabö rɨ ri aböñɨŋönö wöhö, du nugunö,’ cöna. \v 20 \x - \xo 14:20 \xt 1Kor 7:33\x*Nöbö i yajöna, ‘Nɨ din aku, jɨ mö na yöudöŋdöŋ ör pɨl makwam, ub maga nɨgölö,’ cöna. \v 21 Aliö rɨmɨdɨŋ, nöbö aku höbkal duön, nöbö mö piaku ñɨŋ rɨg yajöñ mönö aku nöbö dib nuŋwa yad nöiöna. Yad nölmɨdaŋ, nöbö diba höbwab nuŋ aku gwogwo raŋ, nöbö nuŋ aku nugwo iswob yad abön yajöna, ‘Nagö yadkap du ödöi dib bla aipam, ödöi ulul bla aipam duön, nöbö mö lɨblɨb rɨ mɨdö bla nɨgön, nöbö mö iŋ wajmag lɨd pɨl bla nɨgön, nöbö mö mämäg we wöl bla nɨgön, nöbö mö yödpɨlö gwogwo rɨ bla nɨgön, ñɨgö yad pön hö,’ cöna. \v 22 Aliö rɨmɨdaŋ, rɨg yajön mag akuyöbö rön, mai mabö rɨ nölɨb nöbö aku yajöna, ‘Nöbö dib, yadlö mag akuyöbö rɨla, jɨ möl bli yöj akwör mɨdö,’ cöna. \v 23 Aliö rɨmɨdaŋ, nöbö dib aku mabö rɨ nölɨb nöbö nuŋwa nugwo yajöna, ‘Nagö ödöi dib bla aipam, ödöi ulmɨdö bla aipam duön, nöbö mö mɨ ususör rön yadaŋ, ñɨŋ höŋ, ram möl yuadö nɨ kɨ aŋadö cɨcɨ raŋ. \v 24 Makwam nöbö mö höd wö rɨmön hölöi bla, nöbö mö i ap na ulul mɨŋ bli nɨmen, mɨ wöhö,’ me cönɨŋö,” röŋa. \s1 Rɨbyöx nugw ri abön, nɨ adö höne, röŋa \r (Mat 10:37-38) \p \v 25 Jisas ödöia dumɨdöŋ aku, nöbö mö mɨga nugwo mai dumä. Nuŋ höuöiliö ñɨgö yadöŋa, \v 26 \x - \xo 14:26 \xt Luk 9:23\x*“Nöbö mö bla nɨ adö duŋö, cöñ aku, jɨ rɨb dib ñɨŋa du mɨjön nuö nuöm, mönɨŋ, halöu ha, pɨgnɨŋ nölöunɨŋ nöbö mönö mɨxɨñ ñɨŋa keir aku, nɨ nugumön nöbö mö na mɨdɨbä maga nɨgöl. \v 27 Nöbö mö bli yajöña, Jisas nöbö mö nuŋwa mɨjnɨŋ aku, jɨ an alɨŋ, nöbö mö bli anɨŋ rɨ gwogwam rɨb maga rö, rön, mɨxɨñ ñɨŋa keir rɨbyöx nugu gɨrön mɨjöñ aku, nɨ nugumön nöbö mö na mɨdɨbä maga nɨgöl. \v 28 Makwam nöbö ñɨŋ i, ram dib mɨxɨl i bɨl sö urɨba, höd rɨg pödpödiö pön cɨnö, rön, rɨbyöx nugw ri abön, cöna. \v 29 Makwam, cɨnö cɨnö, rön, ram padö höd pɨl ri abön aku, jɨ mai rɨga met waŋ, rama met waŋ, nöbö mö bla nugwo yad höimöuön yajöña, \v 30 ‘Ake! Nöbö mɨg rama urɨbi rɨp duön, rama rɨbi röxgɨb röböxö,’ cöña. \v 31 Makwam mag aliö akuyöbö, kiŋ i, kiŋ i pɨsaŋ nuö nuö pɨlɨba, höd rɨbyöx nugw ri abön diöna. Makwam nuŋ rɨbyöx nugup duön, ami nöbö nɨ aku ten tausan ör mɨda; jɨ kiŋ aku ami nöbö nuŋ twedi tausan mɨda; nuö nuö pinɨŋ aku, nuŋ ami nöbö nɨ bla pɨl pörɨb maga rö, cöna. \v 32 Rɨb aku yöx nugwön, kiŋ i pad piaku mai hömɨdaŋ nugugɨrön, höd mönö wob abön yajöna, ‘An pödpöd cɨnɨŋ, mönö nugwön pɨ nɨgiö nɨgɨŋö?’ cöna. \v 33 Makwam, nugw ri aböña. Ap ñɨŋ bla magalɨg röböxön, nɨ pɨsaŋ heñ aku, nöbö mö na mɨdɨbä maga nɨgöl. \p \v 34 “Usö ap wä ödöriö aku, jɨ id nuŋwa pal mag diön aku, ñɨŋ pödpöd rɨŋ yöra id yöñön? \v 35 Usö aliö akuyöbö, pɨ möriwö rɨb aimönö kulakul höb rola abɨŋ ap wöl ri aben. Usö aliö akuyöbö mabö i mɨdöl; pɨ ki bö abɨb maga ra. Ñɨŋ nöbö mö rɨmɨj möla mɨjön akuyöbö, mönö yadmɨdɨl kɨ rɨmɨj pal nugw ri abnö,” röŋa. \c 15 \s1 Hön sipsip i hölögɨpöŋa \r (Mat 18:12-14) \p \v 1 Makwam takis pɨb nöbö bla aipam, nöbö mö ap kib mag gwogwo rɨmɨdim bla aipam, Jisas mönö yadmɨd aku nuguŋö, rön, hö nugugu mɨdmä. \v 2 \x - \xo 15:2 \xt Luk 5:30\x*Makwam Perisi nöbö bla aipam, lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, Jisas nugwo yad höimöuön yadmä, “Nuŋ pödpöd rɨmɨn nöbö ap kib mag gwogwo röi piaku pön, pɨsaŋ ap mag nɨgiö nɨgön nɨmmɨd?” rɨmä. \v 3 Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas mönö i höd röxön ñɨgö yadöŋa, \v 4 \x - \xo 15:4 \xt Esik 34:11,16; Luk 19:10\x*“Nöbö ñɨŋ i, hön sipsip padokwo padök mös mös höuöiliö hö wölu amñaxɨb sö (100) urmɨjöna. Jɨ sipsip paŋyöbö i yöm rɨmɨjön aku, bli pön du mögörɨb ñɨb ñɨb mɨd piaku nɨgön, du hön sipsip nuŋ hölögɨpön aku hölu nugw yönmɨd yönmɨd, höna hölu nugw pöna. \v 5 Hön sipsip nuŋ aku hölu nugw pön, wä raŋ nugugɨrön, pɨ ragpɨd nuŋwa rol sö nɨgöna. \fig Hön sipsip nuŋ aku hölu nugw pön, wä raŋ nugugɨrön, pɨ ragpɨd nuŋwa rol sö nɨgöna.|alt="shepherd with sheep on shoulder" src="LB00001B.TIF" size="col" ref="15:5" \fig* \v 6 Ragpɨd nɨg rag rama hön, nöbö mö nugub nuŋ bla, nöbö mö mögörɨb nɨgiö nuŋ bla, ñɨgö yad wö raŋ, hö röb mɨjöñ aku yajöna, ‘Hölögɨp hön sipsip na aku, hölu nugwön höbkal pɨl aku, ñɨgö nɨ pɨsaŋ wahax pɨnɨm,’ me cöna. \v 7 Mag aliö akuyöbö mɨ, nöbö mö mɨga akuyöbö, an mɨd ri aböla, ap kib mag gwogwo i rölölɨŋö, rön rɨbyöx nugwöi akuyöbö, adöx yöd röul adö kau sö mɨdöi akuyöbö nugwön wahax peñ; jɨ nöbö mö paŋyöbö i, ap kib mag gwogwo rɨl aku, pödpöd rɨmɨn aliö ailö, rön, röböxmɨjön aku, adöx yöd röul adö kau sö mɨdöi akuyöbö nugwön mɨ wahax pöña. \s1 Rɨg mag i hölögɨpöŋa \p \v 8 “Makwam, mö i rɨg silpa mag nuŋ akuyöbö ragpɨd sö mɨjöna. Makwam mag i, ram möl yuö piaku tar pɨñön aku, nuŋ pödpöd cön? Nuŋ hötɨkö ur bɨl yörsak nɨgön, jöujöu walön hölu nugup dumɨd dumɨd rɨg mag nuŋwa nugwön pöna. \v 9 Rɨg silpa mag nuŋ aku hölu nugw pön aku, wä raŋ nugugɨrön, nöbö mö nugub nuŋ bla, nöbö mö mögörɨb nɨgiö nuŋ bla, ñɨgö yad wö raŋ, hö röb mɨjöñ aku yajöna, ‘Pɨn rɨg mag paŋyöbö nɨ aku hölu nugwön höbkal pɨl aku, ñɨgö nɨ pɨsaŋ wahax pɨnɨm,’ me cöna. \v 10 Mag aliö akuyöbö mɨ, nöbö mö paŋyöbö i, ap kib mag gwogwo rɨl aku, pödpöd rɨmɨn aliö ailö, rön, röböxmɨjön aku, adöx yöd röul adö kau sö yöraku God ejol nuŋ bla nugwön mɨ ödöriö wahax pöñɨŋö,” röŋa. \s1 Ha i nuö röböx duöŋ aku, Jisas mönö höd röxön yadöŋa \p \v 11 Jisas mönö aku yadön yadöŋa, “Nöbö i ha nuŋ mös mɨjön aku. \v 12 Ha pɨg aku hö nuö yajöna, ‘Acö, ap anɨŋ nöbö hogwa yadlö bla, pɨ nuöm nɨg nɨ bla keir nölö,’ raŋ, nuö ap ñɨŋ nöbö hogwa bla pɨ asɨx hörɨrör nöiöna. \v 13 Nölaŋ, ha pɨg aku mag metyöbö mɨŋi mɨdön, nuö ap nugwo pɨ nuöm nɨg nölöŋ bla magalɨg sɨm rön, rɨg pön, pön du mögörɨb pad piaku diöna. Du piaku mɨdön, mö kib pɨsaŋ yönön mag gwogwo rɨ gɨrön, rɨg ap nuŋwa pɨrag diön bla, amnör nöbö mö bla nöl pöcöna. \v 14 Alaŋ, rɨg nuŋwa pöraŋ, mögörɨb aku mɨ kiö diba piöna. Makwam ap mag wob nɨmɨb rɨg i mɨdenɨm. \v 15 Alaŋ, nuŋ duön, nöbö mögörɨb akuyöbö mɨnöbö ñɨŋ i yad nugwaŋ, nugwo hön urɨb mabö aku yad nɨgöna. \v 16 Makwam nugwo kiö diba pɨla kiö wöröxön, hön urmɨdöi woprö uñ bla bli nɨmnö, cön aku, jɨ nöbö mö bli nugwo ap mag nöleñ. \v 17 Makwam rɨb mag nuŋwa yöx nugup dumɨd rɨb wä mag aku haŋ yajöna, ‘Acö na mabö rɨ nölmɨdöi nöbö bla, ap mag mɨga mɨda. Nɨ yörɨk mɨdla, nɨ kiö diba wöröxmɨdla. \v 18 Makwam, nɨ mögörɨb kɨ röböxön, acö mɨd yöra höbkal duön, nugwo yajɨna, “God mämäg il rol nuŋ aku rɨ gwogwam rön, mämäg il rol nagö aku rɨ gwogwam rön, rɨl aku,\x - \xo 15:18 \xt Sam 51:4\x* \v 19 nagö nɨ ha nɨ me rön yadmɨjɨnö. Nɨ mabö rɨ nölɨb nöbö nagö i röxg yad nɨgö cɨnö,” cɨnö,’ cöna. \v 20 Rɨb aku yöx nugwön, acö rama höbkal dinö, rön, yajöna. Du mɨdaŋ, nuö nuŋ nɨc pad piaku irmär nugwöna. Nuö nɨc nugwön, mɨ ödöriö ögwö yöxöna. Nuŋ rɨmgör ipalɨp du nɨc pɨ wobön, pɨ algun nɨmöna. \fig Nuö nɨc nugwön, mɨ ödöriö ögwö yöxöna. Nuŋ rɨmgör ipalɨp du nɨc pɨ wobön, pɨ algun nɨmöna.|alt="father runs to meet prodigal son" src="AB02879b.tif" size="col" ref="15:20" \fig* \v 21 Nuö akuyöbö alaŋ, nɨc yajöna, ‘Acö, God mämäg il rol nuŋ aku rɨ gwogwam rön, mämäg il rol nagö aku rɨ gwogwam rön, rɨl akuyöbö, nagö nɨ ha nɨ me rön yadmɨjɨnö,’ cöna. \v 22 Aliö cön aku, jɨ nuö nuŋwa mabö rɨ nölɨb nöbö nuŋ akuyöbö ñɨgö yajöna, ‘Ñɨŋ yadkap ör du wölɨj mɨxɨl dib na aku rag hö nugwo yöm nölön, imag nuŋ aku riŋ nɨg nölön, yam uña röb nölön, ri. \v 23 Akuyöbö alön, du hön kau ha mau wä ödöriö aku pal pön du urɨŋ, pɨsaŋ wahax pön ap pɨjep diba nɨmnɨŋa. \v 24 \x - \xo 15:24 \xt Epes 2:1,5\x*Ha na aku aŋadö wöröxɨb maga röŋ aku, jɨ weik nuŋ höbkal kömö mɨda. Höd nuŋ aŋadö yöm röŋ aku, jɨ weik ha na höbkal pɨlö,’ cöna. Nuö aliö rɨmɨn, ñɨŋ du hön kau ha pal pön hön, ap mag urɨŋ, pɨsaŋ wahax pöña. \p \v 25 “Makwam ha nuŋ höd aku, mabö rɨb bla rɨ yön pörön röböx, höbkal ramɨxrö womiöx hö gɨ nugwaŋ, cöjɨŋ bɨyöj palön, höx wödön, mɨ wahax pɨ gɨr mɨjöña. \v 26 Akuyöbö almɨdɨŋ, ha höda nuö mabö rɨ nölɨb nöbö i nugwo yad nugwön yajöna, ‘Pödpöd rɨmɨdöi?’ cöna. \v 27 Yad nugwaŋ, yajöna, ‘Nauö nagö pɨgnaŋ wöröxö rön mönö, jɨ weik höbkal höm, nauö hön kau ha maua mɨxɨñ wä aku pal urɨm nɨm gɨrön wahax pɨmɨdöiŋö,’ cöna. \v 28 Aliö raŋ, nugwo ölɨsö diba wölaŋ, rama ram möl yuadö duen; rɨŋö yör bör mɨjöna. Nuö piöŋö rɨŋö bö duön, ‘Haŋ ram möl yuadö duŋö,’ rön, nugwo mönö höimöliö nɨgön yajöna. \v 29 Nuö ha höd nuŋwa mönö nölön höimöliö yadmɨdaŋ, nuŋ paiŋö yajöna, ‘Nɨ mönö nagö yadlö akuyöbö öim öim mai duön, nag mabö rɨb nöbö nagö i röxg mɨdön, mabö nagö öim öim rɨmön rɨmön kɨm mɨga yöna. Makwam nɨ hön meme ha i nölaŋ, nöbö mö nugub nɨ bla pɨsaŋ pal ur nɨmön wahax pölöl. \v 30 Makwam ha nagö aku, ap nuöm nɨg nölmö bla rag duön, mö kib pɨsaŋ yönön mag gwogwo rɨ gɨrön, rɨg ap nuŋwa magalɨg amnör nöbö mö bla nöl pörön höm, naŋ nugwo uliöxön, hön kau ha maua mɨxɨñ wä ödöriö aku pailaŋö!’ cöna. \v 31 Aliö rɨmɨdaŋ, nuö nɨc nöbö höda nugwo yajöna, ‘An nuarö öim mɨdöl makwam, ap nɨ bla magalɨg nagö pɨnö. \v 32 Pɨgnaŋ nagö aku aŋadö wöröxɨb maga röŋ aku, jɨ weik nuŋ höbkal kömö mɨda. Nuŋ aŋadö yöm röŋ aku, jɨ weik nugwo hölu nugwön höbkal pɨla. Makwam, an mɨ ödöriö wahax pɨnɨm,’ cönɨŋö,” röŋa. \c 16 \s1 Nöbö mabö yöj nöbö aku, Jisas mönö höd röxön yadöŋa \p \v 1 Jisas nöbö nuŋ akuyöbö ñɨgö yadöŋa, “Nöbö dib ap mɨga mɨjön i, nöbö ap nuŋ piaku nugwidɨx mɨdɨb nöbö i yad nɨgaŋ, ap nuŋ bla nugwidɨx mɨjöna. Makwam nöbö dib aku, mönö i nugwöna, nöbö ap nuŋ nugwidɨx mɨjön aku, ap nuŋ bla amnör cöna. \v 2 Nöbö diba mönö aku nugwön, nugwo wö raŋ hömɨdaŋ yajöna, ‘Ap nɨ bla nugwidɨx mɨd ri aböiö aku, nɨ yad nölmɨn nugula. Makwam, nagö duön, ap nɨ pödiöm mɨd akuyöbö magalɨg iŋ wöd nugw ri abön, nöbö mö piaku ñɨgö ap rɨb na pödiöm mɨd akuyöbö magalɨg iŋ wöd nugw ri abön, hö nɨ yad nölön, mabö na rɨmɨdlö aku mai röinaŋö,’ cöna. \v 3 Aliö rɨmɨdaŋ, nöbö ap nuŋ bla nugwidɨx mɨjön nöbö aku, rɨb nuŋ akwör yöx nugwön yajöna, ‘Nöbö diba nɨ yad abɨba rɨmɨd aku, jɨ nɨ pödpöd cɨn? Nɨ nöbö gö mɨdöi aku, mögö pɨn wödɨb maga nɨgöl. Nöbö mö bli ap ñɨŋ aku sö rɨ wököi nɨmmɨjɨn aku, nɨ möigw yöxnö,’ cöna. \v 4 Makwam mai rɨbyöx nugw ri abön yajöna, ‘Nɨ agapɨm cɨn aku wopik nugula. Adaku rɨmön, mai nöbö dib na nɨ yad abön wop aku, nöbö mö bli nɨ pɨŋ, ram ñɨŋa hölɨmön mɨjɨnö,’ cöna. \v 5 Aliö rön, nöbö mö bli ñɨgö nöbö dib nuŋwa ap rɨb mɨjön akuyöbö wö cöna. Wö raŋ, nöbö höd hön aku nugwo yajöna, ‘Nagö nöbö dib na ap rɨb pödiöm mɨd?’ cöna. \v 6 Aliö raŋ, yajöna, ‘Wel nɨmɨb ap yöja akuyöbö padokwo padök mös mös höuöiliö hö wölu amñaxɨb sö (100),’ me cöna. Aliö raŋ, yajöna, ‘Köp meg pɨ, rɨmgör römɨdön ap yöj akuyöbö padokwo padök mös höuöiliö igwö sö (50) kai kɨtö,’ cöna. Aliö raŋ, rɨg yajön mag akwör cöna. \v 7 Mai, nöbö i hömɨdaŋ, yajöna, ‘Nagö nöbö dib na ap rɨb pödiöm mɨd?’ cöna. Aliö raŋ, yajöna, ‘Wit yogw akuyöbö padokwo padök mös mös höuöiliö hö wölu amñaxɨb sö (100),’ me cöna. Aliö raŋ, yajöna, ‘Köp meg pɨ, rɨmgör römɨdön yogw akuyöbö padokwo padök mös paŋ höuöiliö hö wölu agɨp sö (80) kai kɨtö,’ cöna. Aliö raŋ, rɨg yajön mag akwör cöna. \v 8 Aliö akuyöbö almɨdaŋ, mai nöbö dib nuŋ aku nugwön yajöna, ‘Nöbö ap na nugwidɨx mɨdɨb nöbö aku, rɨbyöx nugw ri abön, pödpöd rön mɨd ri abnö, ra aku, nuŋ rɨ ri abön rö,’ cöna. Makwam nugwi. Nöbö mö mögörɨb rol il kɨ rɨbyöx nugwöi bla yadöia, ‘Weik agö magɨm rön mai römɨd gɨ mɨdɨb an aku mɨd ri abnɨŋ owa?’ rön, rɨb aku yöx nugu gɨrön rɨm dumɨda. Makwam mil mag wä nugwöi nöbö mö bla, mag aliö akuyöbö mag akwör rɨm duöx aku waiö. \p \v 9 “Rɨg ap mögörɨb il kɨ mɨd bla, nöbö mö piaku bli nölɨŋ mönö, mai ap piaku aŋadö pöcön wop aku, God mögörɨb öim mɨdɨb nuŋ yör sö ñɨgö yad wahax pöna. \v 10 \x - \xo 16:10 \xt Luk 19:17-26\x*Rɨg ap ulul bli, nöbö mö i imag rola nɨg gɨŋ, nugwidɨx mɨd ri abön aku, ap dib bla nölɨŋ, paŋ mag akwör cöna. Makwam rɨg ap ulul bli, nöbö mö i imag rola nɨg gɨŋ, nugwidɨx mɨd ri aben aku, ap dib bla nölɨŋ, paŋ mag akwör cöna. \v 11 Makwam ñɨŋ rɨg ap mögörɨb rol il kɨ mɨd aku pön, inakmönö hörön, nugwidɨx mɨd ri abeñ aku, agö nöböm ñɨgö ap wä ödöriö bɨl sebö nöiön? \v 12 Nöbö i rɨg ap nuŋwa pɨ imag rol ñɨgö nɨgön aku, ñɨŋ inakmönö hörön, nugwidɨx mɨd ri abeñ aku, agö nöböm rɨg ap ñɨgö keir nöiön? \v 13 \x - \xo 16:13 \xt Mat 6:24\x*Nöbö paŋyöbö i, nöbö dib mös mabö rɨb maga nɨgöl. Nöbö rama mösör mabö cön aku, jɨ nuŋ nöbö dib i madmag nɨgön, nöbö dib i madmag nɨgen. Owa nöbö dib i madmag nɨgön, nöbö dib i madmag nɨgen. Aiön mag akuyöbö, ñɨŋ rɨg ap bla ap wä ödöriö, me rön, nugumɨjöñ aku, God mabö rɨmɨdöi adaku röböxbä maga rö,” röŋa. \p \v 14 Perisi nöbö bla, rɨb dib ñɨŋa paŋ rɨg akwör rɨbyöx nugumɨdöi makwam, Jisas mönö yadöŋ aku nugwön imöuön yad höimöumä. \v 15 \x - \xo 16:15 \xt Mat 23:28; Luk 18:9-14\x*Yad höimöumɨdmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Ñɨŋ nöbö mö mämäg il rol aku, an nöbö mö wä mɨdöla, röi aku, jɨ God höbwab rɨb madmag yuö ñɨgö kwo nugwa. Ap nöbö mö nugumɨn wä rɨ bla, God nugumɨn ap gwogwo röxa. \p \v 16 \x - \xo 16:16 \xt Mat 11:12-13\x*“Röbö pal nölɨb nöbö Jon hölöŋ wop aku, lo mönö kai kɨtim aku aipam, God mönö yadɨb nöbö mönö kai kɨtim aku aipam yadmɨn, nöbö mö nugwön, mag aku rɨm dumɨda. Makwam Jon höŋ wop aku ila nɨgön, God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb mönö wä aku yadmɨn, nöbö mö nugwön ñɨŋ magalɨg paŋ adakwör duŋö, rön, usus rön rɨm dumɨda. \v 17 \x - \xo 16:17 \xt Mat 5:18\x*Adöx sö mögörɨb mɨgrö kɨ pɨsaŋ hölögɨpɨbä maga ra, jɨ lo mönö aku rɨb ul mɨŋi hölögɨpen. \p \v 18 “Makwam, nöbö i mö pön röböxön, du mö hör i pön aku, mö kib pöna. Makwam nöbö i öbɨlön, nöbö pön röböxön mö aku pön aku, nuŋ algör ör mö kib pöna. \s1 Rɨg ap mɨga mɨdöŋ nöbö i, Lasaras yöŋö \p \v 19 “Nöbö i rɨg ap nuŋwa mɨga mɨdmɨda. Nuŋ wölɨj wä wä akwör yömön, ap mag wä wä akwör nɨmmɨda. \v 20 Makwam ram nuŋwa ubalɨj il yöra, nöbö uj kap ap mɨdmɨdöl nöbö i pön hö nɨgɨm mɨdmɨda. Ib nuŋwa Lasaras.\fig Makwam ram nuŋwa ubalɨj il yöra, nöbö uj kap ap mɨdmɨdöl nöbö i pön hö nɨgɨm mɨdmɨda. Ib nuŋwa Lasaras.|alt="rich man & Lazarus" src="IB04148.tif" size="col" ref="16:20" \fig* \v 21 Rɨb nuŋwa yöx nugwön, ‘Nöbö ap mɨga mɨd kɨ ap nɨmaŋ, ap rɨb rɨb bla äbäñ mo kɨyöbö pɨñön aku, nɨ nɨmɨmön kiö pɨlenɨŋö,’ rön, nugumɨdöŋa. Makwam wöñö bla hön, uj nuŋ bla pai nɨmmɨdmä. \v 22 Mai nöbö ij aku wöröxöŋa. Nuŋ wöröxɨm, ejol bla hön nugwo pön du mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö duön, Ebraham nuŋ adö nɨgmɨn ap diba nɨmöŋa. Makwam ap kap nöbö rɨb aku aipam wöröxɨm hogw pɨlmä. \v 23 Nöbö rɨb aku wöröxön, du rɨn hör yönmɨd möl bö du mɨdɨm, nugwo ölɨŋ gwogwo pɨlmɨn nugugɨrön mɨdmɨdöŋa. Makwam mɨdön laxiö pisö nugwöŋa, Ebraham Lasaras pɨsaŋ hör hör yör sö mɨdmä. \v 24 Nugwön, wö rön yadön yadöŋa, ‘Acö Ebraham, nɨ ögwö yöxön, Lasaras nugwo yadaŋ, imag igwö nuŋwa röbö pɨlön, hö albeñ nɨ aku pɨ nugwaŋ, nɨ höx raŋ. Bɨ yuö kɨ nɨ yönmɨn, nɨ mɨ ölɨŋ höb diba pɨmɨdlö,’ röŋa. \v 25 Aliö rɨmɨn, Ebraham yadöŋa, ‘Ha na nugwö! Mögörɨb il bö mɨdmɨdlö wop aku, nagö ap wä wä nagö pɨmɨdlö, jɨ Lasaras ap gwogwo gwogwo akwör pɨmɨda. Makwam weik mögörɨb kɨ, nuŋ wä mɨdmɨn nugugɨrön, nagör ölɨŋ höb diba pɨlmɨda. \v 26 God nuŋ möl diba ödöriö mibɨl kɨ rɨ nɨgöŋ makwam, an nöbö mö pö adök rala rön pö ub maga nɨgöl; jɨ ñɨŋ pö adaku rala rön adök höb maga nɨgölö,’ röŋa. \v 27 Aliö rɨmɨn, nöbö aku yadöŋa, ‘Aliö yadlö aku, Lasaras nugwo yadaŋ, nuŋ acö na rama duön, \v 28 haul nöbö na akuyöbö mömɨd sö piaku ñɨgö mönö ölɨsö yadaŋ, mögörɨb ölɨŋ höb keiryöbö gwogwo öim pɨl yörɨk hölɨŋ,’ me röŋa. \v 29 Aliö rɨmɨn, Ebraham yadöŋa, ‘Mosɨs aipam, God mönö yadɨb nöbö bla aipam, mönö kai kɨtim aku nugwɨŋ,’ me röŋa. \v 30 Aliö rɨmɨn, yadöŋa, ‘Acö, akuyöbö aleñ; jɨ nöbö mö i wöröxön öbɨlön, du yadmɨdaŋ aku, mi yadö, rön, ap kib mag gwogwo röi aku, pödpöd rɨmɨn aliö alölɨŋö, rön, röböxöñɨŋö,’ röŋa. \v 31 Aliö rɨmɨn, Ebraham yadöŋa, ‘Ñɨŋ Mosɨs aipam, God mönö yadɨb nöbö bla aipam, mönö kai kɨtim mönö aku nugwölöi aku, nöbö i wöröxön öbiön aku, ñɨŋ algör ör nugweñɨŋö,’ rö,” röŋa. \c 17 \s1 Ap kib mag gwogwo rɨb mag aku \r (Mat 18:6-7; Mak 9:42) \p \v 1 Jisas nöbö nuŋ akuyöbö ñɨgö yadöŋa, “Nöbö i mönö mö i mag gwogwo rol aku rön, nöbö mö bli rɨba nölaŋ, ñɨŋ aipam mag gwogwo akwör rön pɨn bɨcöña. Mag adaku höd rɨmɨdmä, weik rɨmɨdöia, mai algör ör rɨmɨjöña. Makwam nöbö mö ñɨŋ rɨb gwogwo nöiöñ bla, ñɨŋ mɨ ölɨŋ höb ödöriö pɨmɨjöña. \v 2 Makwam nöbö i mönö mö i, halöu ha bla ha paŋyöbö i aliö rɨba cön aku, nugwo rɨg diba wit palɨb rɨg i, göliöda alɨg nag nɨg gö nɨgön, pön du ban yuö diba aböyɨx aku waiö. Aku agapɨm: nuŋ kömö mɨdön, halöu ha paŋyöbö i raŋ pɨn bɨcön aku, mɨ ölɨŋ höb gwogwo pöna. \v 3 \x - \xo 17:3 \xt Mat 18:15\x*Makwam, ñɨŋ keir rɨbyöx nugw ri aböña. \p “Pɨgnaŋ nölöunaŋ nagö i ap kib mag gwogwo rɨmɨjön aku, nugwo yadyöxön yadɨŋ, pödpöd rɨmɨn akuyöbö rɨlö, rön, rɨbyöx nugumɨjön aku, rɨ gwogwam röŋ aku nugwön röböxöña. \v 4 Ap ñɨgö akuyöbö bli rɨ gwogwam rön, mai hön, pödpöd rɨmɨn akuyöbö rɨlö, rön, yadmɨjön aku, ap gwogwo röŋ aku nugwön röböxöña. Makwam wop paŋyöbö i alön raŋ raŋ akuyöbö mɨj sö aku cön aku, algör ör nugwön röböxöñɨŋö,” röŋa. \s1 Nugw pɨb mag aku \p \v 5 Jisas aliö rɨmɨdmɨn, mönö nuŋwa pön dub nöbö bla yadmä, “Nagö anɨŋ raŋ, nugw pɨb mag ana dib röxaŋ,” me rɨmä. \p \v 6 \x - \xo 17:6 \xt Mat 17:20; 21:21\x*Aliö rɨmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Nugw pɨb mag dib yöi, nugw pɨb mag ñɨŋa bɨ masted mag ulmɨdö mɨda röxg mɨjön aku, ñɨŋ bɨ kɨ, ila alɨg mölöd du ban yuö mibɨl kwo wöl gɨ mɨdö, rön yadɨŋ, rɨg yajöñ mag akwör cöna. \s1 Mabö rɨ nölɨb nöbö i mabö nuŋwa \p \v 7 “Ñɨŋ rɨb pödiö yöx nugwöi? Mabö rɨ nölɨb nöbö i mögörɨb pɨn wöd pörön mönö hön sipsip ur pörön, höbkal rama höm, nöbö nuö nuŋwa nugwo mönö pöd yajön? ‘Nagö kiö pɨl aku, nagö yörɨk römɨdön ap mag nɨmö,’ cönɨŋönö? \v 8 Wöhö. Aliö yaden. Nuŋ yajöna, ‘Wölɨja paŋ wölaŋ, amanö aku pɨx nɨgön, röbö ap nɨ bla rag hö nölaŋ nɨmɨmön, mai röbö ap nagö bla nɨmö,’ cöna. \v 9 Ñɨŋ rɨb pödiö yöx nugwöi? Mabö rɨ nölɨb nöbö aku, nöbö diba yajön mag akuyöbö rɨmɨjön aku, nöbö diba mönö wä bli nugwo yajönɨŋönö owa? Wöhö. Mabö rɨ nölɨb nöbö nuŋwa mɨd aku mɨ, rɨg yajön mag akwör cöna. \v 10 Ñɨŋ kwo algör. God ñɨgö mabö yad nɨgön akuyöbö rɨ pörön yajöña, ‘An mabö rɨ nölɨb nöbö mö wä yöi. Ap adö i keir rölöl; mabö an rɨb akwör rölɨŋö,’ cöñɨŋö,” röŋa. \s1 Ragpɨd sö nöbö ucrapö röŋ aku, Jisas rɨmɨn, kömö nɨgöŋa \p \v 11 Jisas Jerusalem dinö, rön, mögörɨb Sameria kɨ, mögörɨb Galili kwo, mibɨl yöra pikwo dumɨd dumɨd, \v 12 ram yöj lɨglɨg agrö i yönmɨdɨm nugugɨrön, ucrapö röŋ nöbö akuyöbö ragpɨd sö, nugwo möigw palön, hör hör yörkwo mɨdön, \v 13 \x - \xo 17:13 \xt Lep 13:45-46\x*aj halön yadmä, “Jisas, Nöbö Dib, anɨŋ ögwö yöxö,” rɨmä. \p \v 14 \x - \xo 17:14 \xt Lep 14:2-3; Mat 8:3-4\x*Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Ñɨŋ duön, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö bla ñɨgö uñ ñɨŋ bla yabunö,” röŋa. Aliö rɨmɨn, ñɨŋ duön, ödöi mibɨl yöra dumɨdmɨn nugugɨrön, ñɨgö kömö nɨgöŋa. \v 15 Makwam ñɨgö aliö kömö nɨgmɨn, nöbö Sameria yöbö i, nugwo kömö nɨgöŋ aku nugwön, mönö diba yad gɨrön, God iba yadɨm bɨl sö dumɨn nugugɨrön, \v 16 höbkal hön, Jisas mɨdöŋ yödpɨlö il yöra pɨn bɨrön, haŋaj adö pibö rɨ mögö bö cɨrön, Jisas nugwo ri ablaŋe röŋa. \v 17 Nuŋ alön rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Nɨ rɨbyöx nugula, nöbö akuyöbö ragpɨd sö kömö nɨgödö, rɨl aku, jɨ nöbö akuyöbö mac sö bla mɨkai? \v 18 Nöbö bli pödpöd rɨmɨn hölöi? Nöbö pad piakuyöbö, Juda nöbö yöi akwör hön God nugwo wä rɨ ä?” röŋa. \v 19 Jisas aliö rön nöbö aku nugwo yadöŋa, “Jisas nɨ raŋ kömö nɨgönɨŋö, rön nugw pɨlö aku, nagö kömö nɨga, duö,” röŋa. \s1 God nöbö mö pön nugwidɨx mɨjöna \r (Mat 24:23-28) \p \v 20 Makwam wop i Perisi nöbö bla Jisas nugwo yad nugwön, “God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb wop aku wop kai wöxnö nɨgön?” rɨmä. Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “God nöbö mö pön nugwidɨx mɨjönɨŋö, röi aku, kiŋ bla bli, nöbö mö nugwidɨx mɨdɨm mɨdɨm, nugw ri abön rɨm rɨm, mai kiŋ ñɨŋa höm, nöbö mö nugwo mämäga nugwön, wopik hö, cöñ mag akuyöbö ren. \v 21 ‘Mɨd yörɨk,’ mönö ‘Mɨd yör kwom,’ rön yadeñɨm. Aku agapɨm: nuŋ tar hön, mibɨl ñɨgö yörɨk mödö mɨdö,” röŋa. \p \v 22 Jisas aliö rön, nöbö nuŋ bla ñɨgö yadöŋa, “Mai piaku, Nöbö Ha nuŋwa haŋ nugwo nuguŋö, rön, madmag ñɨgö wax nöl gör mɨjöna, jɨ nugwo nugweñ. \v 23 \x - \xo 17:23 \xt Mak 13:21; Luk 21:8\x*Nöbö mö bli ñɨgö yajöña, ‘Mɨd yörɨk,’ mönö ‘Mɨd yör kwom,’ me cöñ aku, jɨ mönö aku mi yadöiŋö, rön, ipalɨp duŋ, ñɨŋ pɨsaŋ dumɨjeñ. \v 24 Aku agapɨm: Nöbö Ha nuŋwa hön wop aku, añɨgölö ñɨrɨm, mila alɨp dum nugwöi mag akuyöbö alɨp höna. \v 25 Makwam ñɨŋ nöbö mö weik mɨdöi kɨyöbö, Nöbö Ha nuŋwa nugwo ipɨtaŋ nugwön nugwo peñ; nugwo ömörö diba nöiöña. \v 26 Nöbö Ha nuŋwa hön wop aku, maduar ör Noa mɨdöŋ wop aku rɨg röŋ mag akuyöbö cöna. \v 27 Noa mɨdöŋ wop aku, nöbö mö bla ap mag nɨm gɨrön, röbö nɨm gɨrön, mö nuö nuö nöl pɨ gɨrön, rɨ mɨdɨm nugugɨrön, Noa nuarö nuömarö bɨyöj möla dum nugugɨrön, ruö ib diba rɨlö, rɨ yöxmɨn, bana wölön nöbö mö akuyöbö ñɨgö magalɨg pɨ yuö abmɨn wöröx pörmä. \v 28 \x - \xo 17:28 \xt Jen 18:20; 19:25\x*Makwam nöbö Lot mɨdöŋ wop aku, Sodom nöbö mö bla algör ör ap nɨm gɨrön, röbö nɨm gɨrön, ap piaku sɨm rɨ gɨrön, ap möriwö rɨb piaku rɨ gɨrön, ram ur gɨrön, rɨ mɨdɨm nugugɨrön, \v 29 Lot mögörɨb aku röböxön, mögörɨb hör möl i dum nugugɨrön, wop akwör, rɨn pin diba adöx kau sebö pɨnön, Sodom nöbö mö ñɨgö magalɨg yön bɨc um duöŋa. \v 30 Nöbö Ha nuŋwa hön wop aku, mag aliö akwör cöna. \p \v 31 \x - \xo 17:31 \xt Mat 24:17-18\x*“Wop aku, nöbö mö ram cölöbö sö mɨjöñ aku, ap ñɨŋ bla ram möl bö mɨd aku pɨba ram möl bö dueñ. Nöbö mö möriwö rɨb bla yönmɨjöñ piaku, ap bli pɨba höbkal rama dueñ. \v 32 \x - \xo 17:32 \xt Jen 19:17,26\x*Lot mönɨŋ nugwo röŋ adakwör rɨbyöx nugwön, nugw ri aböña. \v 33 \x - \xo 17:33 \xt Luk 9:24\x*Nöbö mö bɨl kai, nɨ keir nugw ri abön kömö mɨjɨnö, rön rɨbyöx nugwön aku, wöröxöna; jɨ nöbö mö bɨl kai, Krais mönö wä yad akuyöbö mabö nuŋwa rɨp dumɨdön wöröxnö, rön rɨbyöx nugwön aku, kömö mɨjöna. \v 34 Ñɨgö yadmɨdla, wop aku pɨxmag yuö bö nöbö mös äbäñ döul paŋyöbö i hölɨm gɨ mɨjöñ aku, i pön, i röböxna. \v 35 Mö mös wit maga pal pat piöpi rɨmɨjöñ aku, i pön, i röböxna. \v 36 Nöbö mös möriwö rɨb piaku mabö rɨ mɨjöñ aku, i pön, i röböxnö,” röŋa. \p \v 37 Jisas aliö rɨmɨn, ñɨŋ yadmä, “Nöbö Dib, mönö yadmɨdlö aku, mögörɨb kai aliö cön?” rɨmä. \p Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Urap döuyö i wöröx gɨ mɨjön yöraku, yöur gwolgwäbö nugwön hö sɨsɨb nɨgmɨjöñɨŋö,” röŋa. \c 18 \s1 Mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö i, mö wösrö i \p \v 1 \x - \xo 18:1 \xt Kol 4:2; 1Tes 5:17\x*Jisas, nöbö nɨ bla rɨb mɨga yöxölön, God höjöpal gör mɨdɨŋ, me rön, ñɨgö mönö i mönö höd röxön yadöŋa, \v 2 “Mögörɨb i, mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö dib i mɨjöna. Makwam nöbö aku, nuŋ God rɨbyöx nugwen; nöbö mö bla ñɨgö uliöxen. \v 3 Makwam mö wösrö mögörɨb akuyöbö i, öim hö nugwo yajöna, ‘Nöbö kwolmal na mönö anɨŋ aku nugwö,’ cöna. \v 4 Aliö cön aku, jɨ mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö dib aku mönö nuŋ aku pen. Jɨ mö wösrö aku, nuŋ öim öim hö yad nugu gör mɨdaŋ mɨdaŋ, mai nöbö dib aku yajöna, ‘Nɨ God nugwo ipöxöi; ñɨgö nöbö mö piaku algör uliöxöi; \v 5 jɨ mö wösrö kɨ nɨ öim öim hö yad nugu gör mɨdɨm mɨdɨm nɨ ipɨt makwam, nɨ du mönö dib aku yad nugunö,’ cönɨŋö,” röŋa. \p \v 6 Nöbö Diba aliö rön yadöŋa, “Mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö aku nöbö mö uliöxölöŋ, jɨ nuŋ mönö kai yadöŋ aku nugw ri aböña. \v 7 Ñɨŋ rɨb kai yöx nugwöi? God nuŋ nöbö mö nuŋ keir yad nɨg bla, mil pɨxmag yuö nugwo höjöpalmɨjöñ aku, mönö ñɨgö nugwön uliöxön nugwenɨŋö, rön, nugwöi? Ñɨŋ mɨxɨl magi pöx mɨjöñɨŋö, rön nugwöiŋ ä? \v 8 Nɨ ñɨgö yadmɨdla, nuŋ mönö yajöñ aku nugwön, ñɨgö ögwö yöxön, yadkap ör nöbö kwolmal ñɨŋa rɨ gwogwam cöñ akuyöbö ödöia idɨxöna. Makwam Nöbö Ha nuŋwa mögörɨb il kɨ höbkal hön wop aku, nöbö mö bli nugwo nugw pɨ gör mɨjöñɨŋönö wöhö?” röŋa. \s1 Perisi nöbö i, takis pɨb nöbö i \p \v 9 Nöbö mö bli, an nöbö mö wä, nöbö mö bli nöbö mö gwogwo, me rön, nugwim akuyöbö, Jisas ñɨgö mönö i mönö höd röxön yadöŋa, \v 10 “Perisi nöbö i, takis pɨb nöbö i, God höjöpalɨba, God höjöpalɨb rama diöña. \v 11 Perisi nöbö aku, rɨb nuŋ akwör God höjöpalön yajöna, ‘Nagö ri ablaŋe rɨmɨdla. Nɨ nöbö bli rɨg röi akuyöbö, ap wä mɨga akwör pön, ap kib pön, mö kib mag yönön, röi. Nɨ takis pɨb nöbö kɨyöbö kɨ röxgɨb yöi. \v 12 \x - \xo 18:12 \xt Ais 58:1-4; Mat 23:23\x*Iŋpɨlö paŋ paŋ wop mös ap mag nɨmöi aipam. Öim ap nɨ akuyöbö ragpɨd sö pön, nagö paŋyöbö i nöilö,’ cöna. \v 13 \x - \xo 18:13 \xt Sam 51:1\x*Makwam takis pɨb nöbö aku, nuŋ möigw yöxön, adöx yöd röul adö kau sö nugwen; hör hör yörakwo iröpa ubɨlön, ibön nuŋwa keir palön, rɨb mɨga yöx nugwön yajöna, ‘God, nɨ nöbö ap kib mag gwogwo rɨl aku, nɨ ögwö yöxö,’ cöna. \v 14 \x - \xo 18:14 \xt Mat 23:12\x*Ñɨgö yadmɨdla, takis pɨb nöbö aku aliö yadaŋ, God nugwo, ap kib mag gwogwo rɨlö aku nugwön röböxmɨdlö, cöna. Makwam God nuŋ Perisi nöbö aku nugwo aliö yaden. Aku agapɨm: nöbö mö ib ñɨŋa keir pɨrag wöiöñ bla, God raŋ ib ñɨŋa pɨn pal diöna. Jɨ nöbö mö ib ñɨŋa pɨrag wöleñ bla, God raŋ ib ñɨŋa mɨjönɨŋö,” röŋa. \s1 Jisas halöu ha ulul bla pɨ nugwöŋa \r (Mat 19:13-15; Mak 10:13-16) \p \v 15 Nöbö mö bla, Jisas halöu ha ulul anɨŋ kɨyöbö pɨ nugwaŋ, me rön, pön hömä. Jisas ñɨgö pɨ nugum nugugɨrön, nöbö nuŋ bla almɨdim aku nugwön, nöbö mö piakuyöbö ñɨgö yadyöxön yadmä, “Ñɨŋ akuyöbö almɨjeñ,” rɨmä. \v 16 Jisas piöŋö halöu ha piaku wö rɨm hömɨdmɨn, nöbö nuŋ bla ñɨgö yadöŋa, “Pödpöd rɨmɨn ñɨgö aliö yadyöxmɨdöi? Halöu ha ulul piaku röböxɨŋ nɨ pöl höŋ. God nöbö mö pön adöx yöd röul adö kau sö nugwidɨx mɨdɨb aku, halöu ha ulmɨdö piaku röxg mɨjöñɨŋö,” röŋa. \v 17 \x - \xo 18:17 \xt Mat 18:3\x*God Mönö yad nölön, God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb mönö aku aliö mɨdö, rɨmɨjöñ aku, halöu ha ulul bla God Mönö aku nugwön, rɨmgör nugw pöña. Makwam, nɨ ñɨgö mi yadmɨdla, nöbö mö halöu ha ulul nɨ rɨg nugw pöi mag aliö akuyöbö nugw pɨmɨjöñ bla, God ñɨgö pön nugwidɨx mɨjöna. Jɨ nöbö mö halöu ha ulul nɨ nugw pöi mag aliö akuyöbö nugw peñ bla, God mögörɨb nuŋ yör sö dueñ. \s1 Juda nöbö dib i ap mɨga mɨdöŋa \r (Mat 19:16-22; Mak 10:17-22) \p \v 18 \x - \xo 18:18 \xt Luk 10:25\x*Juda nöbö dib i Jisas mɨdöŋ yöra hön yadöŋa, “Mönö yad nölɨb nöbö wä na. Nɨ pödpöd rön, öim mɨdɨb mag aku pɨn?” röŋa. \p \v 19 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Nɨ pödpöd rɨmɨn, ‘Nöbö wä,’ me rɨlö? Nöbö mö i wä mɨdöl; God paŋyöbö akwör Nöbö wä mɨda. \v 20 \x - \xo 18:20 \xt Eks 20:12-16; Diut 5:16-20\x*Makwam nagö God lo mönö aku nugulö: ‘Mö kib nöbö kib rɨmɨjeñ; nöbäpö pɨlmɨjeñ; ap kib pɨmɨjeñ; mönö diba yajöñ piaku du mönö inakmönö hörön yadmɨjeñ; nauö nam rɨg yajöñ mönö akwör yöxön mai dinö,’” röŋa. \p \v 21 Jisas aliö rɨmɨn, nöbö aku yadöŋa, “Nɨ haŋal mɨd akwör ila nɨgön, lo mönö ada piaku magalɨg rɨp hö hö, weik wop kɨ paŋ mag akwör rɨ mɨdlö,” röŋa. \p \v 22 Jisas mönö aku nugwön yadöŋa, “Ap paŋyöbö iör röiö. Ap nagö blaku magalɨg sɨm rön, rɨg pön, nöbö mö lɨblɨb rɨ mɨdö bla nölö. Naŋ almɨjɨnö aku mɨ, mɨd ri abɨb mag nagö aku mɨjön God mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö. Rɨg yadɨl akuyöbö rön, han, nɨ pɨsaŋ yönmɨdɨŋö,” röŋa. \v 23 Jisas mönö aku yadɨm, Juda nöbö dib aku rɨg ap nuŋ bla mɨga mɨdöŋ aku, audiöx nugwön rɨb diba yöx nugwöŋa. \p \v 24 Rɨb diba yöx nugumɨdöŋ aku, Jisas nugwo nugwön yadöŋa, “Nöbö mö ap mɨga mɨjön akuyöbö, mɨŋi rɨ öliöxön God nöbö mö nuŋwa mɨdɨŋ, ñɨgö pön ram nuŋwa nugwidɨx mɨjöna. \v 25 Hön kamel bla kai mauöl nag aböi möl aku dinöb, mɨŋi rɨ öliöxön diöñ aku, jɨ nöbö mö köme ulnöu ap bla mɨga mɨd akuyöbö, God mögörɨb nuŋ aku mɨŋi rɨ öliöxön diöñɨŋö,” röŋa. \p \v 26 Jisas aliö rɨmɨn, nöbö mö mɨdim bla yadmä, “Mönö yadmɨdlö aku, God nuŋ nöbö mö i kömö pɨb maga nɨgöl owa agapɨm?” rɨmä. \p \v 27 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Adö bli nöbö mö rɨb maga nɨgöl aku, jɨ God nuŋ cɨnöb paŋ rɨb akwör nɨgö,” röŋa. \p \v 28 Jisas aliö rɨmɨn, Pita yadöŋa, “Mɨ! Ram ap an akuyöbö magalɨg röböxön, nagö pɨsaŋ paŋör alɨp yönmɨdɨŋö,” röŋa. \p \v 29 Aliö rɨmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Ñɨgö mi yadmɨdla, nöbö mö, God mönö wä nuŋ aku pɨrag yönɨŋö, rön, ram rɨb, mönɨŋ, nɨmam, nuö nuöm, halöu ha ñɨŋ bla röböxöñ aku, God ñɨgö uplöbenɨm. \v 30 Weik mɨdöl wop mibɨl yörɨk, God nuŋ ñɨgö nugwidɨx mɨd ri abön raŋ, ap ñɨŋ bla, nöbö mö ñɨŋ bla, magöri maga rɨg mɨjöna. Makwam wop maiyöbö aku, nuŋ pɨsaŋ öim öim mɨjöñɨŋö,” röŋa. \s1 Jisas iswob, “Nɨ pɨl pal nɨgɨŋ, wöröxön öbinö,” röŋa \r (Mat 20:29-34; Mak 10:46-52) \p \v 31 \x - \xo 18:31 \xt Luk 24:44\x*Jisas nöbö nuŋwa akuyöbö möl sö ñɨgö pön rɨb piaku duön yadöŋa, “Nugwi. Weik Jerusalem dumɨdöla. Du röpɨñɨnɨŋ aku, Nöbö Ha nuŋwa nugwo, God mönö yadɨb nöbö bla maduar ör God Mönö aku kai kɨtön rɨg yadim mag akwör cöña. \v 32 \x - \xo 18:32 \xt Luk 9:22,44\x*Nugwo pön, Juda nöbö yöi akuyöbö imag rol ñɨgö nɨgɨŋ, nugwo yad höimöuön, ñɨlöŋ nɨg gɨrön, höpöl pɨlön, naga pɨ palön, mɨ aŋadö pɨl pal nɨgöña. \v 33 Makwam wop mös mɨdön, wop paŋ aku höbkal öbiönɨŋö,” röŋa. \p \v 34 \x - \xo 18:34 \xt Mak 9:32\x*Makwam Jisas aliö rɨmɨdmɨn, nöbö nuŋ bla rɨbyöx nugub maga nɨgölmɨn, mönö rɨg yadmɨd aku, me rön, lɨbak nugwölim. \s1 Jisas mämäg we wölöŋ nöbö i rɨmɨn, mämäga ix nugwöŋa \r (Mat 20:17-19; Mak 10:32-34) \p \v 35 Makwam mai, Jisas du Jeriko uröpɨnmɨn nugugɨrön, nöbö mämäg we i mɨdöŋa. Nöbö aku nuŋ ödöi kwol yöraku römɨd gɨ mɨdön, rɨg ap nöinö, rön, sö rɨ mɨdöŋa. \v 36 Nöbö mö mɨga akwör mönö pɨp hö padɨxmɨn nugugɨrön, nuŋ nöbö mö bli ñɨgö yad nugwön yadöŋa, “Pödpöd rɨmɨdöi?” röŋa. \p \v 37 Aliö rɨmɨn, yadmä, “Jisas nöbö Nasaret yöbö aku hön dumɨdö,” rɨmä. \p \v 38 Aliö rɨmɨn, nuŋ wö diba rön yadöŋa, “Jisas, Depid Ha nuŋwa, nɨ ögwö yöxö!” röŋa. \p \v 39 Aliö rɨmɨn, nöbö mö hö dumɨdim bla nugwo yadyöxön yadmä, “Pödpöd rɨmɨn wölmɨdlö? Dar mɨdö!” rɨmä. Aliö yadim aku, jɨ nuŋ tar mɨdölöŋ. Wö mɨ diba rön yadöŋa, “Jisas, Depid Ha nuŋwa, nɨ ögwö yöxö!” röŋa. \p \v 40 Aliö rɨmɨn, Jisas nugwön aŋöi nɨgön, nöbö mö akuyöbö ñɨgö yadöŋa, “Yölɨŋ il yörɨk hönö,” röŋa. Aliö rɨmɨn, pön hömɨn yadöŋa, \v 41 “Nagö pödpöd cɨnö?” röŋa. \p Jisas aliö rɨmɨn, yadöŋa, “Nöbö Dib, nɨ raŋ mämäg na aku iswob nugunöm,” röŋa. \p \v 42 Aliö rɨmɨn, Jisas nugwo yadöŋa, “Jisas nɨ raŋ, mämäg na ix nugunö, rön, rɨbyöx nugw pɨlö aku mɨ, mämäga ix nugwö,” röŋa. \p \v 43 Jisas aliö rɨmɨn, wop akwör mämäga ix nugwön, God iba yadmɨn bɨl sö dumɨn nugugɨrön, Jisas dumɨdöŋa yöraku mai duöŋa. Nöbö mö magalɨg Jisas röŋ aku nugwön, God iba yadmɨn bɨl sö duöŋa. \c 19 \s1 Sakias, takis pɨb nöbö i \p \v 1 Jisas Jeriko duön, mibɨl yöra u dumɨdöŋa. \v 2 Makwam Jeriko yöraku, rɨg ap mɨga mɨdmɨd nöbö i, takis pɨb nöbö piaku ñɨgö magalɨg nugwidɨx mɨdmɨda. Ib nuŋwa Sakias. \v 3 Jisas taun mibɨl yöraku padɨxmɨn nugugɨrön, nöbö mö mɨga akwör hö nuguba rɨmɨdmä. Sakias nuŋ nöbö metyöbö maga makwam, Jisas nöbö pödiöm mɨd aku nugunöm, rön, nugwöŋa, jɨ nugwölöŋ. \v 4 Almɨn, nuŋ höd ipalɨp du bɨ römö i wölu bɨl sö mɨdön, Jisas hömɨdöŋ möl sö nugugu mɨdöŋa. \v 5 Jisas nuŋ bɨ wöl mɨdöŋa il yöraku hön, pisö laxiö nugwön, Sakias nugwo yadöŋa, “Sakias, nagö rɨmɨg il kɨ pɨnö! Weik nagö pɨsaŋ du ram nagö mɨjɨnö,” röŋa. \p \v 6 Jisas aliö rɨmɨn, Sakias il bö pɨnön, wahax pɨ gɨrön, Jisas nugwo yölɨŋ pön ram nuŋwa duöŋa. \v 7 \x - \xo 19:7 \xt Luk 15:2\x*Nöbö mö bla alöŋ aku nugumɨn ölɨsö wölɨm yadmä, “Nöbö aku du nöbö ap kib mag gwogwo rɨ ram aku hölɨmba dumɨdö,” rɨmä. \p \v 8 \x - \xo 19:8 \xt Eks 22:1; Naba 5:6-7\x*Makwam Sakias öbɨlön, Jisas nugwo yadöŋa, “Nöbö Dib, nagö nugwö! Weik ap nɨ bla nuöm nɨg adöi nɨgön, adöi nöbö mö lɨblɨb rɨ mɨdö bla ñɨgö nöina. Makwam nɨ höd inakmönö hörön, nöbö mö bli ap ñɨŋa kib pɨbä rɨm aku paiŋö nöinö, rön, ap paŋyöbö i kib pɨm aku, paiŋö mös mös nöina; jɨ ap mös kib pɨm aku, paiŋö akuyöbö amñaxɨb sö nöina. Alön rɨp dumɨd dumɨd magalɨg rɨba wöd pörön röböxnö,” röŋa. \p \v 9 \x - \xo 19:9 \xt Luk 13:16; Apos 16:31\x*Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Nöbö kɨ Ebraham ha nuŋwa i. Wopik God nuŋ yam ram yörɨk hölɨmmɨdöi, ap kib mag gwogwo röi piaku nugwön röböxön kömö pa. \v 10 \x - \xo 19:10 \xt Luk 15:4; Jon 3:17; 1Tim 1:15\x*Nöbö Ha nuŋwa höŋ aku, nöbö mö hölögɨp mɨdöi akuyöbö, ñɨgö hölu nugwön kömö pɨnö, rön, hö,” röŋa. \s1 Nöbö akuyöbö ragpɨd sö rɨg pɨmä aku, Jisas mönö höd röxön yadöŋa \r (Mat 25:14-30) \p \v 11 Makwam nöbö mö piaku, Jisas mɨ, Nöbö Dib öim pöx mɨdmɨdöl aku, Jerusalem duaŋ, nugwo kiŋ yad nɨgɨŋ, an nugwidɨx mɨdaŋ, mɨd ri abönɨŋö, rön, rɨb aku yöx nugumä. Jisas, rɨb ñɨŋ aliö yöx nugumä aku, nuŋ keir nugwön, ñɨgö mönö i kwo höd röxön yadöŋa. \v 12 Jisas mönö höd röxön yadöŋa, “Nöbö dib i, nɨ nugwidɨx mɨd nöbö dib na mɨd yöra dumön, nɨ kiŋ yad nɨgaŋ, höuöil hön, nöbö mö mögörɨb nɨ kɨyöbö ñɨgö kiŋa nugwidɨx mɨjɨnö, rön, mögörɨb pad dib piaku diöna. \v 13 Makwam höd nöbö mabö rɨb nuŋ akuyöbö ragpɨd sö ñɨgö wö raŋ hömɨjöña, nöbö dib nuŋwa rɨg mag gol paŋ paŋ hörɨrör nuöm nɨgön yajöna, ‘Rɨg mag gol nölmɨdɨl kɨ pön, sɨm rɨ höuöilmel rön, mɨga pɨ nɨgmɨdɨŋ; mai nɨ höuöil hönö,’ cöna. \v 14 Aliö rön diöna aku, jɨ nöbö mö mögörɨb nuŋ nugwidɨx mɨdöŋ bla, nugwo ölɨsö wölaŋ nugugɨrön, nöbö bli yad abɨŋ, mai duön, nöbö dib ödöriö aku nugwo yajöña, ‘Nöbö kɨ nuŋ kiŋ ana mɨdenɨŋö,’ cöña. \p \v 15 “Makwam nöbö dib ödöriö aku mönö ñɨŋ aku pen; nöbö dib aku nugwo kiŋ ñɨŋa yad nɨgöna. Alaŋ, kiŋ aku nuŋ höbkal hön, mabö rɨ nölɨb nöbö nuŋ piaku ñɨgö yad wö raŋ hömɨdɨŋ, yajöna, ‘Rɨg mag gol nöil piaku, ñɨŋ pɨ sɨm rɨ höuöilmel rön, paiŋö pödiö pöi?’ cöna. \v 16 Yadaŋ, höd hön nöbö aku yajöna, ‘Nöbö dib, rɨg mag gol paŋyöbö nɨ nölmö aku, nɨ sɨm rɨ höuöilmel rön, paiŋö akuyöbö ragpɨd sö rɨg mag gol pɨlö,’ cöna. \v 17 \x - \xo 19:17 \xt Luk 16:10\x*Aliö rɨmɨdaŋ, nöbö dib nuŋ aku yajöna, ‘Nagö rɨ ri ablö. Ap ulmɨdö aku nölmön mabö rɨ ri ablö aku, weik taun dib akuyöbö ragpɨd sö nagö yadmön nugwidɨx mɨjnaŋö,’ cöna. \v 18 Makwam nöbö i hön yajöna, ‘Nöbö dib, rɨg mag gol paŋyöbö nɨ nölmö aku, nɨ sɨm rɨ höuöilmel rön, paiŋö akuyöbö mömɨd sö rɨg mag gol pɨlö,’ cöna. \v 19 Aliö rɨmɨdaŋ, nöbö dib nuŋ aku yajöna, ‘Ailö aku, weik taun dib akuyöbö mömɨd sö yadmön nugwidɨx mɨjnaŋö,’ cöna. \v 20-21 Makwam mabö rɨb nöbö nuŋwa i kwo hön yajöna, ‘Nöbö dib, nör nugula. Nagö nöbö ölöm. Nöbö mö bli ap ñɨŋ bla, nagö sɨm rɨ ri abön röiö; wobön um pɨn pɨlö. Ap mabö öliöxön rɨ yuöi piaku, nagö ususör rön nɨmlö. Makwam, nɨ nagö ipöxɨl aku, rɨg mag gol paŋyöbö nɨ nölmö aku, nɨ pön du köpö rin rogw rɨ nɨgmön mɨdöŋa. Rɨg mag gol paŋyöbö nagö aku weik pön höl mɨk,’ me cöna. \v 22 Aliö rɨmɨdaŋ, nöbö dib nuŋ aku yajöna, ‘Mönö nagö yadlö aku pɨ höuöilön, nagö pɨsaŋ mönö diba nɨgɨna. “Nagö nöbö ölöm, nöbö mö bli ap ñɨŋ bla, nagö sɨm rɨ ri abön röiö; wobön um pɨn pɨlö; ap mabö öliöxön rɨ yuöi piaku, nagö ususör rön nɨmlaŋö,” rɨlö ä? \v 23 Makwam, pödpöd rɨmɨn rɨg mag gol nɨ aku pön du rɨg rama nɨgman, höbkal hön hör um bli kwo alɨg pöi kömö?’ cöna. \v 24 Aliö rön, nöbö il yöra mɨjöñ akuyöbö ñɨgö yajöna, ‘Rɨg mag gol nɨ aku höuöil pön, nöbö yöraku rɨg mag gol ragpɨd sö mɨd aku nugwo nöinö,’ cöna. \v 25 Aliö rɨmɨdaŋ, yajöña, ‘Nöbö dib. Nuŋ rɨg mag gol ragpɨd sö mödö mɨdö!’ cöña. \v 26 \x - \xo 19:26 \xt Mat 13:12; Luk 8:18\x*Aliö rɨmɨdɨŋ, yajöna, ‘Ñɨgö yadmɨdla, öim nöbö mö ap ñɨŋ mɨga mɨjön bla, bli kwo rol ab pöña, jɨ nöbö mö ap ñɨŋ ulul ulul mɨjön bla, ap ulmɨdö mɨd aku aŋadö hölögɨpöna. \v 27 Makwam nöbö mö nɨ nugumɨn ölɨsö wölɨm, nöbö aku nuŋ kiŋ ana mɨdenɨŋö, rim akuyöbö, ñɨgö du pön hö, mämäg il rol nɨ yörɨk pɨl pal nɨgi,’ cönɨŋö,” röŋa. \s1 Jisas Kiŋ röxg Jerusalem duöŋa \r (Mat 21:1-11; Mak 11:1-11; Jon 12:12-19) \p \v 28 Jisas ñɨgö mönö aku yadön, nöbö nuŋ bla pɨsaŋ Jerusalem duŋö, rön, nuŋ höd duöŋa. \v 29 Dumɨd dumɨd Olip Pɨd yöra, ram yöj lɨglɨg agrö Betpagi Betani ramɨxrö yöra womiöx uröpɨnön, nöbö nuŋ mös ñɨgö höd yad abön yadöŋa, \v 30 “Ram yöj agrö möl aku duön nugwöña, hön donki maua nöbö mö pɨ yönölöi i, nag wabɨl nɨg gɨŋ mɨjön aku yau pön höña. \v 31 Makwam nöbö mö bli hön, ‘Hön donki aku pödpöd rɨmɨn yau pön dumɨdöiŋö,’ rɨmɨdɨŋ, yajöña, ‘Nöbö Dib aku mabö mɨdmɨn anɨŋ yad abmɨn, pɨba hölɨŋö,’ cɨne,” röŋa. \p \v 32 Jisas aliö rɨmɨn, ñɨŋ duön nugumɨn, rɨg yadöŋ mag akwör rɨg mɨdöŋa. \v 33 Du naga yaumɨn nugugɨrön, nöbö hön donki mɨnöbö bla hön yadmä, “Hön donki mau aku pödpöd rɨmɨn naga yaumɨdöi?” rɨmä. \p \v 34 Aliö rɨmɨn yadmä, “Nöbö Dib aku mabö mɨdmɨn anɨŋ yad abmɨn, hö naga yaumɨdölɨŋö,” rɨmä. \v 35 Aliö rön, hön donki mau aku naga yau pön Jisas mɨdöŋ yöra pön duön, wölɨj ñɨŋ wab bli pɨ rödön, pɨ hön donkia rol sö nɨgön, Jisas nugwo pɨ hön donkia rol sö nɨgmä. \v 36 Jisas donkia rol sö römɨdön, ödöi aku dumɨn nugugɨrön, nöbö mö akuyöbö wölɨj ap ñɨŋa bli rag hö ödöi rol aku yödɨm nugugɨrön, Jisas römɨd gɨ mɨdöŋ hön donki aku wölɨj ap ñɨŋa bla rola röbɨp duöŋa. \p \v 37 Dumɨd dumɨd Jerusalem igöp igöp rɨm nugugɨrön, Olip Pɨd ödöi rɨmö pibö rɨb yöraku, nöbö mö nuŋ bla mɨga, magalɨg nugwo mɨ ödöriö wahax pɨ gɨrön, ap agap apɨm röŋ akuyöbö rɨb aku yöx nugu gɨrön, wö diba rɨ gɨrön, God iba pɨrag wölön yadmä, \q1 \v 38 \x - \xo 19:38 \xt Sam 118:26; Luk 2:14\x*“Nöbö Diba nuŋ Kiŋ anɨŋa yad abmɨn hö mɨk, \q2 God nugwo pɨ ri aböna! \q1 God mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö yöraku, \q2 höbwab höimölɨb höimölɨb mag akwör mɨda. \q1 God nuŋ adöx mɨ bɨl sö mɨdön, \q2 nuŋ mil mag wä keiryöbö alɨg mɨdö,” rɨmä. \fig “Nöbö Diba nuŋ Kiŋ anɨŋa yad abmɨn hö mɨk, God nugwo pɨ ri aböna!” rɨmä.|alt="triumphal entry into Jerusalem" src="LB00315B.TIF" size="col" ref="19:38" \fig* \p \v 39 Aliö rɨmɨn nugugɨrön, Perisi nöbö bli mibɨl yöraku mɨdim akuyöbö, Jisas nugwo yadmä, “Mönö yad nölɨb nöbö. Nöbö mö nagö akuyöbö ñɨgö yadyöxaŋ, mönö aliö akuyöbö yadölɨŋ,” me rɨmä. \p \v 40 Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas paiŋö yadöŋa, “Ñɨgö yadmɨdla, ñɨŋ mönö akuyöbö yadmɨjeñ aku, rɨg bla keir wö cöñɨŋö,” röŋa. \s1 Jisas Jerusalem nugwön imöŋa \p \v 41 Jisas Jerusalem igöp igöp rɨ gɨrön, taun dib aku nugwön, mäp röbö pɨnmɨn nugugɨrön yadöŋa, \v 42 “Mögörɨb Jerusalem kɨ, ñɨgö mɨ ödöriö ögwö yöxmɨdla. Nɨ ñɨgö pɨ God pɨsaŋ nɨgiö nɨgön, höbwab höimölɨb maga ñɨgö nölɨba höma nugwöyɨx aku, wä röxa. Makwam weik ñɨŋ nugwölön, mämäg we röxg mɨdöia. \v 43 Mai nöbö kwolmal ñɨŋa hön, taun dib ñɨŋ kɨ, lɨgɨna ab yuö nɨg mɨjöñ aku, \v 44 \x - \xo 19:44 \xt Luk 21:6\x*hön rɨ gwogwam rɨŋ, möriwö kul, ram bla magalɨg, rɨg i rɨg i rol sö waxön mɨdenɨm; nöbö mö, halöu ha, rɨg kul yuadö mɨjöñ akuyöbö ram alɨg pal gɨlɨx ab gɨlɨx rɨ aböña. God ñɨgö pɨba hö wop kɨ nugwölöi makwam, mag akuyöbö aiönɨŋö,” röŋa. \s1 Jisas God höjöpalɨb rama ram möl yuadö duöŋa \r (Mat 21:12-17; Mak 11:15-19; Jon 2:13-22) \p \v 45 Jisas aliö rön, God höjöpalɨb rama duön, nöbö mö sɨm rɨmɨdim akuyöbö ñɨgö yad rɨŋö bö ab gɨrön yadöŋa, \v 46 \x - \xo 19:46 \xt Ais 56:7; Jer 7:11\x*“God Mönö aku kai kɨtön yadmä, ‘Ram na aku, nɨ höjöpalɨb rama mɨjönɨŋö,’ rɨmä aku, jɨ ñɨŋ sɨm rön rɨm rɨm, nöbö mö ap kib pön, rag hö umadiö hölɨmmɨdöi ram i röxgö,” röŋa. \p \v 47 \x - \xo 19:47 \xt Luk 21:37\x*Makwam Jisas nuŋ öim öim, wop paŋ paŋ du God höjöpalɨb rama ram möl yuadö nöbö mö bla ñɨgö mönö yad nölmɨdöŋa. God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla, lo mönö yad nölɨb nöbö bla, mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö bla, nugwo pɨl pal nɨgnɨŋö, rön, rɨba paŋ akwör yöx nugumɨdmä. \v 48 Aliö rɨbyöx nugumä aku, jɨ nöbö mö magalɨg, mönö wä nuŋwa nuguŋö, rön, nugwo wahax pɨm nugugɨrön, ñɨŋ Jisas nugwo pɨl pal nɨgɨb maga mɨdölöŋ. \c 20 \s1 “Nagö yön yadɨm mag aliö rɨp yönmɨdlö?” rɨmä \r (Mat 21:23-27; Mak 11:27-33) \p \v 1 Makwam wop mibɨl yöraku, Jisas nuŋ God höjöpalɨb rama ram möl yuadö duön, nuŋ nöbö mö pɨ God pɨsaŋ nɨgiö nɨgön mönö wä aku yad nöl mɨdöŋa nugwön, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla aipam, lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö bla aipam hömä. \v 2 Hön nugwo yadmä, “Yönɨm nagö yadɨm, naŋ hön mag aliö rɨp yönmɨdlö?” rɨmä. \p \v 3 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Nɨ ñɨgö paiŋö yad nugub i yad nuguba rɨmɨdla. \v 4 Jon nöbö mö bla ñɨgö röbö pal nölmɨd aku, God nuŋ yadɨm alöŋ mönö rɨb nuŋwa keir yöx nugwön alöŋ?” röŋa. \p \v 5 Jisas aliö rɨmɨn, ñɨŋ keir nuö nuö yad nugup duön yadmä, “‘God yadɨm, Jon nöbö mö bla ñɨgö röbö pal nölö,’ cɨnɨŋ aku, nuŋ yajöna, ‘Makwaim, mönö nuŋ aku pödpöd rɨmɨn pölöi?’ cöna. \v 6 Jɨ ‘Jon rɨb nuŋwa keir yöx nugwön, nöbö mö bla ñɨgö röbö pal nölö,’ rɨmɨjnɨŋ aku, nöbö mö kɨyöbö, God nuŋ Jon mönö yadɨb nöbö nuŋ aku yad nɨgmɨn hön rɨmɨdö, rön nugwöi aku, ñɨŋ ölɨsö rödön anɨŋ rɨg röd pal nɨgöñɨŋö,” rɨmä. \v 7 Makwam ñɨŋ rɨb aku yöxön, Jisas nugwo paiŋö yadmä, “Jon hön nöbö mö akuyöbö ñɨgö mönö yad nölön, röbö pal nölön röŋ aku, an nugwölöl, God yadɨm röŋ mönö rɨb nuŋwa keir röŋ aku an nugwölölɨŋö,” rɨmä. \p \v 8 Aliö rɨmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Ñɨŋ nɨ paiŋö yad nölölöi aku, nɨ piöŋö yön yadɨm hön rɨmɨdɨl aku, ñɨgö algör ör yad nölöinö,” röŋa. \s1 Nöbö wain möriwö rɨba nugwidɨx mɨdim bla, Jisas mönö höd röxön yadöŋa \r (Mat 21:33-46; Mak 12:1-12) \p \v 9 \x - \xo 20:9 \xt Ais 5:1\x*Jisas nöbö mö akuyöbö ñɨgö mönö höd röxön yadöŋa, “Nöbö i wain möriwö rɨb mɨŋi rɨ yuön, nöbö mö bli yad nɨgön, du mögörɨb pad piaku mɨjöna. \v 10 Makwam wain maga göj yön wop aku, nöbö nuŋ i yad abön yajöna, ‘Du nöbö mö wain mabö rɨ mɨdöi akuyöbö ñɨgö yadaŋ, wain mag nɨ bli nölɨŋ rag hane,’ cöna. Yadaŋ uröpɨnaŋ, nöbö mö wain mabö rɨ mɨjöñ akuyöbö nugwo palmɨd palmɨd nɨgön, hör yad abɨŋ höbkal höna. \v 11 Akuyöbö alɨŋ, nöbö wain möriwö mɨnöbö aku, nöbö i piöŋö yad abaŋ diöna. Dumɨdaŋ nugwo algör ör palmɨd palmɨd nɨgön, hör yad abɨŋ höbkal höna. \v 12 Akuyöbö alɨŋ, nöbö yoŋyöbö i yad abaŋ uröpɨnaŋ, nugwo mɨ göj palön, pön pɨxɨp du nöla rɨŋö bö aböña. \v 13 Akuyöbö alɨŋ, nöbö möriwö mɨnöbö aku yajöna, ‘Nɨ pödpöd cɨn? Ha madmag yöbö na agal abɨn aku, mönö nuŋwa yadmɨjön aku nugubä maga rö,’ rön, aböna. \v 14 Abaŋ uröpɨnaŋ, nöbö mö wain mabö rɨ mɨjöñ piaku yajöña, ‘Hö ha kɨ, nuö wain möriwö aku nuŋ aŋö pɨb maga ra. Nugwo mɨ aŋadö pɨl pal nɨgön, an aŋö pɨŋö,’ cöña. \v 15 Aliö rön, nugwo pön pɨxɨp du nöla rɨŋö bö duön, aŋadö pɨl pal nɨg gɨŋ wöröxöna. \p “Makwam akuyöbö almɨdɨŋ, nöbö möriwö mɨnöbö aku ñɨgö agamö cön? \v 16 Nuŋ hön, nöbö mö piaku ñɨgö pɨl pal nɨgön, möriwö aku nöbö mö hör bli ñɨgö piöŋö yadaŋ nugwidɨx mɨjöñɨŋö,” röŋa. \p Jisas aliö rɨmɨn, nöbö mö nugugu mɨdim akuyöbö yadmä, “Yadlö mag akuyöbö rölaŋ!” rɨmä. \p \v 17 Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas ñɨgö nugw pörön yadöŋa, “Aliö rɨmɨdlö aku, jɨ aku, God Mönö kai kɨtim rɨb mɨŋi lɨbak nugwön il aku nɨ yad nöli. Yadmɨdɨl rɨb mɨŋ aku aliö mɨda, \q1 ‘Nöbö ram urɨb bla, rɨg i wä rölaŋ, me rön, röböxɨm rɨg aku \q2 weik ram padö mibɨl yöbö pɨn nöl gɨ mɨdö,’ rɨmä. \p \v 18 \x - \xo 20:18 \xt Ais 8:14-15\x*“Nöbö mö kai kai hö pɨn rɨg rol aku pɨn bɨcöñ piaku, ñɨgö aŋadö palɨx döbdö rɨ nɨgöna. Jɨ rɨg aku mölöd pɨnön nöbö mö palölö cön piaku, ñɨŋ aŋadö pal caku rɨ nɨgönɨŋö,” röŋa. \p \v 19 Jisas aliö rɨmɨn, anɨŋör yadmɨdö, rön, lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla aipam, wopik ör nugwo mönö diba yajnɨŋö, rön nugwim aku, jɨ nöbö mö mɨga akwör nugugu mɨdim akuyöbö nugwön, ipöxön röböxmä. \s1 “Rom nöbö dib Sisa nugwo takis nöinɨŋönö wöhö?” rɨmä \r (Mat 22:15-22; Mak 12:13-17) \p \v 20 \x - \xo 20:20 \xt Luk 11:54\x*Makwam Jisas nugwo pödpöd rön pön du mönö diba yajnɨŋö, rön, du nöbö mö bli ñɨgö mönömɨm rɨ nölön yadmä, “Ñɨŋ inag nöbö mö wä röxgön, du inag inag mönö bli yadɨŋ, paiŋö pödi yajönam nugwön, nugwo pön gapman nöbö mönö diba pɨ nuöm nɨgɨb aku pön dinɨŋö,” rɨmä. \v 21 Aliö rɨmɨdmɨn, nöbö piaku ñɨŋ duön nugwo mönö bli inakmönö hörön yadmä, “Mönö yad nölɨb nöbö, an nugwöla naŋ paŋ adöi ör duöiö; ödöriar yadlö. God Mönö aku nöbö mö akuyöbö ñɨgö yad nöilö aku, algör ör ödöriar yadlö. \v 22 Makwam, an pödpöd cɨnɨŋ? Rom gapman nöbö dib Sisa nugwo takis nöinɨŋönö wöhö?” rɨmä. \p \v 23 Ñɨŋ inakmönö hörön inag yadim mönö aku nugwön, Jisas ñɨgö yadöŋa, \v 24 “Rɨg takis nölöi aku i nɨ pɨ yabuŋ nugunö,” röŋa. Jisas aliö rɨmɨn, pɨ yabum nugwön yadöŋa, “Rɨg höñ aku, yönɨm inöma mɨd? Kai kɨtim aku, yönɨm iba mɨd?” röŋa. \p Jisas aliö rɨmɨn, yadmä, “Sisa inöm nuŋ aku mɨdɨm, ib nuŋwa mɨdö,” rɨmä. \p \v 25 Aliö rɨmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Makwam, Sisa ap nuŋwa mɨdaŋ, Sisa nugwo nöli. God ap nuŋwa mɨdaŋ, God nugwo nöli,” röŋa. \p \v 26 Jisas nuŋ nöbö mö mɨdim mibɨl yöraku aliö yadmɨdmɨn, mönö nuŋwa röd abɨb maga nɨgölmɨn, rɨb mɨga yöxön mönö i yadölim. \s1 Nöbö mö öbiöñ aku, yad nugub i \r (Mat 22:23-33; Mak 12:18-27) \p \v 27 Sadiusi bla, nöbö mö wöröxön öbɨleñɨŋö, rön, rɨb aku yöx nugumɨdöia. Makwam Sadiusi nöbö bli Jisas mɨdöŋ yöra hön, nugwo yad nugub i yad nugumä. \v 28 \x - \xo 20:28 \xt Diut 25:5\x*Yad nugwön yadmä, “Mönö yad nölɨb nöbö. Mosɨs mönö i anɨŋ kai kɨtön yadöŋa, ‘Nöbö i mö pön, halöu ha yöx pön hen wöhö, hör wöröxön aku, pɨgnɨŋ nuŋ i piöŋö mö aku pön, hödnɨŋ halöu ha nuŋ aku, me rön, yöx pön hönɨŋö,’ röŋa. \v 29 Makwam, nöbö ila alɨg akuyöbö mɨj sö aku mɨjöña. Nöbö höda mö pön, halöu ha yöx pön hen wöhö, hör wöröxöna. \v 30 Wöröxaŋ, pɨgnɨŋ nöbö agñɨŋ rɨbyöbö aku piöŋö mö aku pön, algör ör halöu ha yöx pön hen wöhö, hör wöröxöna. \v 31 Alaŋ, pɨgnɨŋ nöbö igwö wölö aku piöŋö mö aku pön, algör ör halöu ha yöx pön hen wöhö, hör wöröxöna. Aliö alɨp dumɨd dumɨd, pɨgnɨŋ nöbö akuyöbö mɨj sö magalɨg halöu ha yöx pön heñ wöhö, hör wöröxöña. \v 32 Mai mö aku algör ör wöröxöna. \v 33 Makwam wöröxön öbiöñɨŋö, rɨlö aku, mö paŋyöbö aku nöbö nuŋ akuyöbö mɨj sö mɨjöñ aku, mai nöbö kai mö nuŋwa mɨjön?” rɨmä. \p \v 34 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Weik mɨdöl wop kɨ, mö bla nöbö pöia, nöbö bla mö pöia. \v 35 Makwam nöbö mö God rɨmɨn öbɨlön, ram nuŋwa adöx yöd röul adö kau sö diöñ akuyöbö, mö bla nöbö peñɨm, nöbö bla mö peñɨm. \v 36 Makwam ñɨŋ iswob wöröxeñ; ejol bla röxg öim öim kömö mɨjöña. Ñɨŋ öbiöñ aku mɨ, God halöu ha nuŋwa mɨjöña. \v 37 \x - \xo 20:37 \xt Eks 3:6\x*Nöbö mö wöröxön öbɨlöi mönö aku, Mosɨs algör ör rɨn yönmɨdöŋ haiwo aku yadön kai kɨtöŋa. Mosɨs mönö aku kai kɨtön yadöŋa, ‘Nöbö Diba nuŋ Ebraham, Aisak, Jekop, nɨ God ñɨŋa mɨdlö,’ röŋa. \v 38 Nöbö mö höd wöröxim bla, ‘Nɨ God ñɨŋa mɨdlö,’ röŋ aku nugwön nugwöla, nöbö mö höd wöröxim bla wopik kömö mɨdöia. God nugwa, nöbö mö nuŋwa magalɨg kömö mɨdöiŋö,” röŋa. \p \v 39 Jisas aliö rɨmɨn, lo mönö yad nölɨb nöbö bli yadmä, “Mönö yad nölɨb nöbö, mönö paxdöriö mɨd akwör yadlaŋe!” rɨmä. \v 40 Jisas mönö yad ri abön röŋ aku nugwön, ñɨŋ ipöxiö, mai nugwo mönö bli yad nugwölim. \s1 “Pödpöd rɨmɨn, Mesaia aku Depid ha nuŋ, me rön, nugwölöi?” röŋa \p \v 41 Makwam Jisas ñɨgö yadöŋa, “Nöbö mö bla pödpöd rɨmɨn, Mesaia aku Depid ha nuŋ akwör mɨdö, röi? \v 42 \x - \xo 20:42-43 \xt Sam 110:1\x*Depid nuŋ keir God Mönö rɨb Sam i kai kɨtön yadöŋa, \q1 ‘Nöbö Diba nuŋ Nöbö Dib na yadöŋa, \q2 “Nagö imag mɨrɨx nɨ adö römɨd gɨ mɨdön; \q1 \v 43 mɨdɨp duön nɨ kwolmal nagö akuyöbö ñɨgö rɨmön, \q2 yamsö mo nagö aku mɨdɨŋ ñɨgö röbɨl pat gɨ mɨjnaŋö,” röŋa. \m \v 44 Makwam Depid nuŋ Mesaia aku nugwo, ‘Nöbö Dib nɨ,’ me röŋ aku, pödpöd rɨmɨn, Mesaia aku Depid ha nuŋ akwör mɨdö, röi?” röŋa. \s1 Lo mönö yad nölɨb nöbö bla rɨg röi mag akuyöbö almɨjeñɨŋö, röŋa \r (Mat 23:1-36; Mak 12:38-40; Luk 11:37-54) \p \v 45 Nöbö mö bla nugugu mɨdɨm nugugɨrön, Jisas nöbö nuŋ akuyöbö ñɨgö yadöŋa, \v 46 “Lo mönö yad nölɨb nöbö bla rɨg röi mag akuyöbö, ñɨŋ keir rɨb maga röi aku, nugw ri aböña. Ñɨŋ röi adaku, an piaku piaku yönɨŋ ib an akwör urɨŋ, me rön, wölɨj mɨxɨl bla röbön, nöbö mö bla pɨsaŋ mögum rɨŋ, nöbö mö akuyöbö ñɨŋ nugwön, ‘Nöbö dib bla hömɨdöiŋ e!’ rɨmɨjöñ aku, wahax pöña; Juda mögum rɨb ram bla duön, nöbö dib römɨdöi hogw rola römɨdöia; ap diba nɨmöñ wop aku, du nöbö dib römɨdöi kau akwör römɨjöña. \v 47 Lo mönö yad nölɨb nöbö bla, mö wösrö ram ap ñɨŋ bla kib pön, God höjöpainɨŋ aku, nöbö mö nugwɨŋ, me rön, mönö mɨxɨla pɨxön inakmönö hörön adö bli yadöia. Aliö alöi aku, mai ölɨŋ höb dib keiryöbö ödöriö pöñɨŋö,” röŋa. \c 21 \s1 Mö wösrö i nuŋ God ap diba nölöŋa \r (Mak 12:41-44) \p \v 1 Jisas nuŋ God höjöpalɨb rama ram möl yuadö du mɨdön nugwöŋa, nöbö mö rɨg kap bla rɨg bli rag hö bɨyöj möla abmɨdmä. \v 2 Makwam mö wösrö lɨblɨb rɨ mɨdöy rɨg paskwolö ulmɨdö mag mös rag hö aböŋa. \v 3 \x - \xo 21:3 \xt 2Kor 8:12\x*Abmɨn, Jisas yadöŋa, “Nɨ ñɨgö mi yadmɨdla, nöbö mö bli rɨg ulmɨdö aböia; jɨ mö wösrö lɨblɨb rɨ mɨdö kɨ rɨg nuŋwa diba aba. \v 4 Nöbö mö bli rɨg mag ñɨŋa mɨga mɨdɨm nugugɨrön rɨg mag aböia; jɨ mö wösrö lɨblɨb rɨ mɨdö kɨ rɨg mag nuŋ mɨda magalɨg aba. Ap wob nɨmɨb i mɨdölö,” röŋa. \s1 God höjöpalɨb ram aku hajal abönɨŋö, röŋa \r (Mat 24:1-2; Mak 13:1-2) \p \v 5 Makwam nöbö nuŋ bli yadmä, “God höjöpalɨb ram kɨ rɨg wä wä, ap wä wä rag hö God nugwo nölön ud wabɨl nölim aku, wä rɨg mɨdö,” rɨmä. Aliö rɨmɨdɨm, Jisas nuŋ ñɨgö yadöŋa, \v 6 \x - \xo 21:6 \xt Luk 19:44\x*“Aliö röi aku, jɨ mai ap wä nugumɨdöi piaku mɨdenɨm. Magalɨg hajal abɨŋ, rɨg i rɨg i rol aku mɨdenɨŋö,” röŋa. \s1 Mai ömörö diba hönɨŋö, röŋa \r (Mat 24:3-14; Mak 13:3-13) \p \v 7 Jisas aliö rɨmɨn, nugwo yad nugwön yadmä, “Mönö yad nölɨb nöbö. Wop kai mag akuyöbö cön? Agapɨm raŋ nugwön, weik mag aku rɨba rɨmɨdö, cɨnɨŋ?” rɨmä. \p \v 8 Aliö rɨmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Nugw ri aböña! Nöbö mö mɨga hön inakmönö hörön, ib na urön yajöña, ‘Nör hömɨdla. Wop dib aku hö,’ cöña. Aliö yadmɨjöñ aku, mi yadmɨdöiŋö, rön, ñɨgö mai dumɨjeñ. \v 9 Makwam mögörɨb möl bli öbɨlön, mögörɨb möl bli pɨsaŋ nuö nuö pɨlmɨjöña. Mögörɨb möl bli ñɨŋ ñɨŋ keir nuö nuö pɨlmɨjöña. Almɨjöñ aku nugwön, wop dib yadöi aku wöxnö nɨgɨba rɨmɨdö, rön, ipöxmɨjeñ. Wop dib aku mai wöxnö nɨgönɨŋö,” röŋa. \p \v 10 Jisas aliö rön ñɨgö yadöŋa, “Mögörɨb adö bli öbɨlön, mögörɨb adö bli pɨsaŋ nuö nuö pɨlmɨjöña. Kiŋ bli yam ñɨŋ bla öbɨlön, kiŋ bli yam bla pɨsaŋ nuö nuö pɨlmɨjöña. \v 11 Mögörɨb akuyöbö magalɨg mɨmön dib ödöriö pön, kiö diba pɨlön, ñɨpñɨp wödodö diba hön cöna. Ap yoŋyöbö adöx yöd röul adö kau sebö raŋ, ap keiryöbö hör ipöxbä röxgɨb mag akuyöbö yör sö cöna. \v 12 Ap piaku mai mag akuyöbö cöna, jɨ höd nɨ paŋör pɨsaŋ mɨdöi akuyöbö, ñɨgö rɨ gwogwam cöña. Ñɨgö mönö diba yadɨba, pön Juda mögum rɨb ram bla du nɨgön, mönö diba yadön, ñɨgö nag nɨgön, pön kiŋ gapman nöbö dib bla pön diöña. \v 13 Ñɨgö almɨjöñ aku, mönö wä na aku ñɨgö wöxnö yad nölɨb maga cöna. \v 14 \x - \xo 21:14 \xt Luk 12:11-12\x*Makwam ñɨgö mönö diba yadmɨjöñ aku, mönö pödiöm aliö paiŋö yajnɨŋö, rön, höd hölu nugumɨjeñ. \v 15 \x - \xo 21:15 \xt Apos 6:10\x*Nɨ keir ñɨgö rɨb wä nölön mönö maga nölmön, ñɨŋ mönö akwör yad nölɨŋ, ñɨŋ paiŋö yadön mönö aku röd abɨb maga mɨden. \v 16 \x - \xo 21:16 \xt Mat 10:21-22\x*Makwam nauö nam, haul mölöu nöbö, nöbö hödɨg nugup, nöbö nugub ñɨŋa keir bli ñɨgö mönömɨm rön, pɨ kwolmal imag rola nɨgɨŋ, ñɨgö bli aŋadö pɨl pal nɨgöña. \v 17 Nɨ nugw pöi nöbö mö akuyöbö, nöbö mö bla ñɨŋ magalɨg ñɨgö rɨb gwogwo yöxöña. \v 18 Makwam yöcmac panö ñɨŋa paŋyöbö i hölögɨpen. \v 19 Makwam nɨ cɨrɨp gö nɨgön mɨjöñ aku, kömö mɨdɨb mag aku pön, öim öim mɨjöña. \s1 Jerusalem rɨ gwogwam cöñɨŋö, röŋa \r (Mat 24:15-21; Mak 13:14-19) \p \v 20 “Makwam ami nöbö bla hön, Jerusalem bɨnöm abön wob yuö nɨg mɨjöñ wop aku, weik igöp mɨda Jerusalem rɨ gwogwam cöñɨŋö, rön, nugwöña. \v 21 Nöbö mö mögörɨb Judia mɨjöñ bla, bör önöŋ ajmag bla duŋ. Nöbö mö Jerusalem mɨjöñ bla, bör röpɨn rɨŋadö diöña. Nöbö mö rɨŋadö adö mɨjöñ bla, Jerusalem kul yuadö duölɨŋ. \v 22 \x - \xo 21:22 \xt Jer 5:29; 46:10; Hos 9:7\x*Aku agapɨm: wop aku mɨ, ñɨŋ God nugwo röböxöi aku, God mönö yadɨb nöbö bla magalɨg God Mönö kai kɨtön rɨg yadim mag akwör cöna nugwön ñɨŋ paiŋö ölɨŋ höb diba pöña. \v 23 Makwam wop aku, mö ha wöta mɨjöñ akuyöbö aipam, mö ha kiaia kau nölmɨjöñ akuyöbö aipam, ñɨŋ ölɨŋ höb diba pöña. God Juda nöbö mö ñɨgö ölɨŋ höb diba pɨ nöinö, rön, nöbö mö mögörɨb kɨ mɨdöi akuyöbö ñɨgö mɨ rɨ gwogwam cöna. \v 24 \x - \xo 21:24 \xt Sam 79:1; Rep 11:2\x*Mögörɨb pad piakuyöbö nöbö hön, ñɨgö nöbö mö bli yu öböŋ mɨxɨl ölɨsö pön römal nɨgöña, nöbö mö bli ñɨgö nag nɨgön pön du mögörɨb hör piaku piaku magalɨg pön diöña. Juda nöbö mö yöi akuyöbö hön, Jerusalem rɨ gwogwam rɨŋ rɨŋ, God wop nuŋ yadöŋ aku wöxnö nɨgaŋ, röböxöña. \s1 Nöbö Ha nuŋwa mil alɨp hönɨŋö, röŋa \r (Mat 24:29-31; Mak 13:24-27) \p \v 25 \x - \xo 21:25 \xt Ais 13:10; Esik 32:7; Joel 2:31; Rep 6:12‑13\x*“Makwam mai, naiö röun gupö ap bla mag höra wöxnö nɨgön, röbö diba wöd hön bu gɨgɨ diba rɨmɨjöna. Makwam mögörɨb il kɨ nöbö mö mögörɨb adadö piaku piaku magalɨg rɨb mɨga yöxön, pödpöd rɨmɨdö, rön, rɨb mɨxɨla yöxön ipöxmɨjöña. \v 26 Ap adöx sö mɨd bla, i rɨ bɨröb yön bör yönmɨdaŋ, mögörɨb kɨ pödpöd rɨba rön rɨmɨdö, rön, ipöxön, rɨb maga hölögɨpaŋ haŋ wöröxbä maga cöna. \v 27 \x - \xo 21:27 \xt Dan 7:13; Mat 26:64; Rep 1:7\x*Almɨjön wop aku, Nöbö Ha nuŋwa mɨjöi yuö yör sö haŋ nugugɨrön, nöbö mö ñɨŋ ölɨsö mag nuŋwa aipam, mil wä keiryöbö mag nuŋwa aipam, nugwöña. \v 28 Ap yadmɨdɨl kɨyöbö rɨmɨjön aku, Nöbö Diba anɨŋ kömö pɨb wop aku womiöx mɨdö, rön, mämäga laxiö adöx sö nugu gör mɨjne,” röŋa. \s1 Bɨ hogulaŋa aku, Jisas mönö höd röxön yadöŋa \r (Mat 24:32-35; Mak 13:28-31) \p \v 29 Jisas aliö rön, ñɨgö mönö höd röxön yadöŋa, “Bɨ hogulaŋa aipam, bɨ bli aipam, \v 30 yösa nɨgmɨn, weik naiö nɨgɨba rɨmɨdö, rön, nugwöia. \v 31 Makwam mag aliö akuyöbö, ap yadɨl bla raŋ, God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb wop aku womiöx mɨdö, rön, nugwöña. \p \v 32 “Nɨ ñɨgö mi yadmɨdla, nöbö mö wopik mɨdöi kɨyöbö magalɨg wöröxeñ; bli kömö mɨdɨŋ nugugɨrön, ap yadmɨdɨl pik magalɨg cöna. \v 33 Adöx sö mögörɨb mɨgrö kɨ pɨsaŋ hölögɨpöna, jɨ mönö mag nɨ bla hölögɨpen. \s1 Nugw ri abön mɨjne, röŋa \p \v 34 “Makwam nugw ri aböña. Ñɨŋ röbö wain röbö ölɨsö mɨga nɨmön u pɨlön, ap mögörɨb mɨgrö kɨ ör rɨbyöx nugw mɨjöñ wop akwör, yöur hön urap döuyö meñ cɨxɨm, rɨmgör pɨmɨd mag akuyöbö cöna. \v 35 Pik ör renɨm; nöbö mö mögörɨb il jöjö yuöŋa mɨdöi akuyöbö magalɨg cöna. \v 36 Makwam, ñɨŋ öim öim nugw ri abön, God höjöpal gör mɨdön yajöña, ‘Ap piaku anɨŋ pɨl pal nɨgölaŋ; nagö anɨŋ nugwidɨx mɨdaŋ kömö duön, du Nöbö Ha nuŋwa mämäg il rol nuŋwa mɨjnɨŋö,’ cɨne,” röŋa. \p \v 37 Wop ulmɨdö mɨd aku, Jisas öim du God höjöpalɨb rama ram möl yuadö du mɨdön, nöbö mö bla ñɨgö mönö yad nölmɨdöŋa. Makwam pɨxmag gurɨm nugugɨrön, Jisas nuŋ du mögörɨb i Olip Pɨd me röi yöraku hölɨmmɨdöŋa. \v 38 Nöbö mö akuyöbö magalɨg, mönö nugwo aku nuguŋö, rön, pɨxmag alɨg öbɨlön, God höjöpalɨb rama dumɨdmä. \c 22 \s1 Judas Jisas nugwo höuöu röŋa \r (Mat 26:1-5; Mak 14:1-2, 10-11; Jon 11:45-53) \p \v 1 Juda ada Bred Is Alɨg Nɨmölɨb wop dib ñɨŋ aku, Pasopa me röi wop dib ñɨŋ aku, igöp igöp röŋa. \v 2 God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla aipam, lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, Jisas nugwo pɨl pal nɨgnɨŋö, rim aku, jɨ ñɨŋ nöbö mö akuyöbö ipöxön, agö magɨm rön Jisas pɨl pal nɨgnɨŋö, rön, yad nugw mɨdmä. \p \v 3 \x - \xo 22:3 \xt Jon 13:2,27\x*Yad nugw mɨdɨm nugugɨrön, Seten nuŋ hön, Judas ib nuŋ i Iskariot rɨmɨdim nöbö aku yuö wölöŋa. Nöbö aku Jisas nöbö nuŋ mɨgan sö adö nöbö i. \v 4 Yuö wölmɨn, nuŋ du God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla aipam, God höjöpalɨb rama nugwidɨx mɨdmɨdöi ömdö nöbö dib ñɨŋ bla aipam mɨdim yöra duön, Jisas nugwo agö magɨm rön höuöu rɨ pön du nölmön nugwo pɨl pal nɨgɨŋ, me rön, mönö aku ñɨgö pɨsaŋ yad nugwöŋa. \v 5 Aliö rɨmɨn, ñɨgö wä rɨmɨn nugugɨrön yadmä, “Nagö rɨg nölɨŋö,” rɨmä. \v 6 Aliö rɨmɨn, Judas nuŋ, wop kaiyöbö Jisas nöbö mö bla pɨsaŋ mɨden aku, nugwo höuöu rɨ pön du nöbö dib akuyöbö ñɨgö nöinö, rön, pöx nugu mɨdöŋa. \s1 Pasopa ap nɨmɨba pɨdɨlumä \r (Mat 26:17-25; Mak 14:12-21; Jon 13:21-30) \p \v 7 \x - \xo 22:7 \xt Eks 12:1-27\x*Makwam Bred Is Alɨg Nɨmölɨb wop aku höm, Pasopa hön sipsip ha pal höjöpalɨb wopa kɨ, me rön, \v 8 Jisas nuŋ Pita Jon nöbö hogwa yad abön yadöŋa, “Ñɨŋ nöbö hogwa du Pasopa ap nɨmɨnɨŋ aku rɨ nɨg pɨdɨlu ri abne,” röŋa. \p \v 9 Jisas aliö rɨmɨn, yadmä, “Pikai akuyöbö ainɨŋ owa?” rɨmä. \p \v 10 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Ñɨŋ nöbö hogwa taun dib aku duön nugwöña, nöbö i röbö un pön hömɨjöna. Nugwo möigw pölön, diön ram aku duön, \v 11 nöbö ram mɨnöbö aku nugwo yajöña, ‘Mönö Yad Nölɨb Nöbö nagö yad nugwa, “Ram möl yuadö möl kai nöbö nɨ bla pɨsaŋ Pasopa ap nɨmɨnɨŋ owa?” rö,’ cöña. \v 12 Aliö rɨmɨdɨŋ, ñɨgö nöbö hogwa pön wölu ram möl dib bli yöbö äbäñ ap bla alɨg mɨjön ram möla yadaŋ, Pasopa ap nɨmɨnɨŋ piaku yuadö möl aku rɨ pɨdɨliöñɨŋö,” röŋa. \p \v 13 Jisas aliö rɨmɨn, duön nugumɨn, rɨg yadöŋ yadöŋ mag akwör rɨg mɨdöŋa. Makwam, Pasopa ap nɨmɨba rim piaku rɨ nɨg pɨdɨlu ri abmä. \s1 Jisas nöbö nuŋ akuyöbö ñɨgö bred wain nölöŋa \r (Mat 26:26-30; Mak 14:22-26; 1Ko 11:23-25) \p \v 14 Makwam ruö höxi guröŋ mag aku ap nɨmɨba rön, mönö wä pön dub nöbö nuŋ bla pɨsaŋ äbäñ rol aku römɨd gwogwäbö rön, \v 15 Jisas ñɨgö yadöŋa, “Mɨdö ölɨŋ höb diba pɨna, jɨ rɨb ölɨsö na yöx nugul aku, höd ñɨŋ pɨsaŋ Pasopa ap nɨmɨba rɨmɨdöl kɨ nɨmnɨŋö, rön, rɨb aku yöx nugula. \v 16 Makwam nɨ ñɨgö yadmɨdla, Pasopa ap aku mai iswob nɨmöin; mai Pasopa hön sipsip ha öim pal nɨmöl il aku wöxnö nɨgaŋ nugwön God nöbö mö nuŋwa pön nugwidɨx mɨdɨb wop akwör ap diba nɨmnɨŋö,” röŋa. \p \v 17 Jisas aliö rön, röbö wain namaga pön, God nugwo ri ablaŋe, rön, nöbö nuŋ akuyöbö ñɨgö nöl gɨrön yadöŋa, “Röbö nölmɨdɨl kɨ ñɨŋ keir pɨ nuöm nɨgön nɨmi. \v 18 Makwam ñɨgö yadmɨdla, weik wop kɨ ila nɨgön, röbö waina iswob nɨmöin; God nöbö mö nuŋwa pön nugwidɨx mɨdɨb wop akwör röbö waina iswob nɨmnö,” röŋa. \p \v 19 Jisas aliö rön, bred i pön, God nugwo ri ablaŋe, rön, pɨ gɨlɨxön ñɨgö nöl gɨrön yadöŋa, “Mɨxɨñ nɨ kɨ ñɨgö nölmɨdla. Mai ñɨŋ kwo paŋ mag akwör rön, nɨ rɨbyöx nugu gör mɨjɨnö,” röŋa. \fig Jisas aliö rön, bred i pön, God nugwo ri ablaŋe, rön, pɨ gɨlɨxön ñɨgö nöl gɨrön yadöŋa, “Mɨxɨñ nɨ kɨ ñɨgö nölmɨdla. Mai ñɨŋ kwo paŋ mag akwör rön, nɨ rɨbyöx nugu gör mɨjɨnö,” röŋa. Ñɨŋ ap nɨm pörön, Jisas röbö wain namag aku pön, ñɨgö nöl gɨrön yadöŋa, “Hañ na pɨnaŋ wöröxmön mönö, God ñɨgö nöbö mö nɨ, me rön, pɨnö röŋ mönö adaku aŋadö du gö nɨgaŋ, me rön, nɨ ñɨgö röbö wain kɨ nölmɨdla,” röŋa.|alt="last supper" src="CN01803B.TIF" size="col" ref="22:19-20" \fig* \v 20 Ñɨŋ ap nɨm pörön, Jisas röbö wain namag aku pön, ñɨgö nöl gɨrön yadöŋa, “Hañ na pɨnaŋ wöröxmön mönö, God ñɨgö nöbö mö nɨ, me rön, pɨnö röŋ mönö adaku aŋadö du gö nɨgaŋ, me rön, nɨ ñɨgö röbö wain kɨ nölmɨdla. \p \v 21 \x - \xo 22:21 \xt Sam 41:9; Jon 13:21-22\x*Makwam nöbö nɨ wöñö u rɨ pön diön nöbö aku an pɨsaŋ römɨd gɨ mɨdöla. \v 22 Nöbö Ha nuŋwa, God maduar ör yadöŋ ödöi adakwör mai duön wöröxön aku, jɨ nöbö nugwo wöñö u rɨ pön diön nöbö aku nugwo ögwö yöxmɨdlö,” röŋa. \p \v 23 Jisas aliö rɨmɨn, nöbö nuŋ bla ñɨŋ keir ör, yön akuyöbö aiönɨŋö, rön, nuö nuö yad nugu gɨrön mɨdmä. \s1 Nöbö nuŋ akuyöbö, “Ñɨŋ yöi, nör nöbö diba mɨdlö,” rɨmä \p \v 24 \x - \xo 22:24 \xt Luk 9:46\x*Jisas nöbö nuŋ akuyöbö, ñɨŋ yöi, nör nöbö diba mɨdlö, rön, ñɨŋ keir ör nuö nuö yadmɨdmä. \v 25 \x - \xo 22:25 \xt Mat 20:25-27; Mak 10:42-45\x*Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Kiŋ piaku Juda nöbö mö yöi piaku usus rön nugwidɨx mɨd gɨrön yadöia, ‘Ñɨgö pɨ ösös rɨ ri abön rölɨŋö,’ röia. \v 26 \x - \xo 22:26 \xt Mat 23:11; Mak 9:35\x*Jɨ ñɨŋ mag akuyöbö almɨjeñ. Nöbö mö dib ñɨŋ piaku, hör nöbö mö röxg mɨdɨŋ; nöbö mö dib ödöriö piaku, mabö rɨ nölɨb nöbö mö röxg mɨdɨŋ. \v 27 \x - \xo 22:27 \xt Jon 13:12-15\x*Mögörɨb il kɨ röi mag adaku, nöbö mö diba du römɨdɨm, mabö rɨ nölɨb nöbö mö bla ap mag ap ñɨŋ bla womiöxön röia. Jɨ nɨ mibɨl ñɨgö mabö rɨ nölɨb nöbö i röxg mɨdla. \p \v 28 “Nɨ ömörö pɨmɨdɨl aku, ñɨŋ nugwön nɨ röböxölöi; nɨ nugwidɨx mɨdöia. \v 29 Aliö alöi aku, God nɨ yada, ‘Nagö Kiŋ mɨdön, nöbö mö piaku nugwidɨx mɨdane,’ rɨ aku, nɨ piöŋö algör ñɨgö yadmɨdla, ñɨŋ kiŋ röxg mɨdön nöbö mö piaku nugwidɨx mɨjöña. \v 30 \x - \xo 22:30 \xt Mat 19:28\x*Wop aku ñɨŋ mögörɨb na aku duön, nɨ pɨsaŋ römɨd gɨ mɨdön ap mag nɨmön röbö nɨmön rɨmɨjöña; ñɨŋ kiŋ römɨdöi hogw rol aku römɨd gɨ mɨdön, Isrel ila hörɨrör akuyöbö möl sö piaku mönö diba nugwöñɨŋö,” röŋa. \s1 Pita, “Jisas nugwo nugumɨdöiö,” cöna \r (Mat 26:31-35; Mak 14:27-31; Jon 13:36-38) \p \v 31 Jisas nuŋ Pita nugwo yadöŋa, “Saimon, Saimon, nugwö. God nuŋ Seten yöwö raŋ, ñɨgö nöbö, wit maga ab gɨr rɨm, maga keir pɨnɨm, uñ yöj bla keir pɨnɨm mag akuyöbö rön, ñɨŋ rɨ gwogwam cöñɨŋönö wöhö rɨ nugwönɨŋö,” röŋa. \v 32 \x - \xo 22:32 \xt Jon 17:15\x*Makwam nɨ God höjöpalön rɨl aku, nɨ aŋadö röböxöinö. Makwam ap kib mag gwogwo rɨmɨjɨnö aku, pödpöd rɨmɨn aliö ailö, rön, nɨ iswob höbkal hönö. Makwam akuyöbö alön, mai hön haul nöbö mölöu nöbö naŋ bli ñɨgö mönö yad nöl ri abaŋ, ñɨŋ usus rön nɨ mai rɨŋ,” me röŋa. \p \v 33 Jisas aliö rɨmɨn, Pita yadöŋa, “Nöbö Dib, nɨ nagö röböxöin. Mösör yönmɨjnɨŋa; nagö nag nɨgön, nɨ aipam nag nɨgöña; nagö pɨl pal nɨgön, nɨ aipam pɨl pal nɨgöñɨŋö,” röŋa. \p \v 34 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Pita, nɨ nagö yadmɨdla, weik pɨxmag yuö bö kulakula wö ren mag aku, Jisas nugwo nugumɨdöiö, rön, wop mös paŋ wai nöinaŋö,” röŋa. \s1 Rɨg uñ, yogw, yu mɨxɨl ölɨsö \p \v 35 \x - \xo 22:35 \xt Luk 9:3; 10:4\x*Jisas aliö rön ñɨgö yadöŋa, “Höd ñɨgö yad abön yadma, ‘Rɨg uñ, yogw, yam uñ bla pön pɨrag dumɨjeñ; hör dine,’ rɨma. Yadmön duim wop aku, ap ñɨŋ bli mɨdöŋ mönö mɨdölöŋ?” röŋa. \p Jisas aliö rɨmɨn yadmä, “Ehöu, ap i an met wölöŋ; mɨdöŋ akwör,” rɨmä. \p \v 36 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Makwam weik ñɨŋ rɨg uñ yogw mɨjön aku, alɨg pɨrag diöña. Nöbö kai yu mɨxɨl ölɨsö mɨden aku, ij ap uñ nuŋ aku nöbö bli sɨm rön rɨg pön yu mɨxɨl ölɨsö i woböna. \v 37 \x - \xo 22:37 \xt Ais 53:12\x*Makwam nugwi! Höd God mönö yadɨb nöbö Aisaia God Mönö rɨb mɨŋi kai kɨtön yadöŋa, ‘ “Nuŋ nöbö ap kib mag gwogwo rɨb nöbö i,” me cöñɨŋö,’ röŋa. Yadöŋ aku nör yadöŋa. Mönö yadön kai kɨtöŋ aku weik rɨba rɨmɨdö,” röŋa. \p \v 38 Jisas aliö rɨmɨn, ñɨŋ yadmä, “Nöbö Dib, yu mɨxɨl ölɨsö an mös mɨdö,” rɨmä. \p Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Aku nugwön aliö yadmɨjeñɨŋe,” röŋa. \s1 Jisas Olip Pɨd sö Nuö höjöpalöŋa \r (Mat 26:36-46; Mak 14:32-42) \p \v 39 Jisas aliö yad gɨrön Jerusalem rɨŋadö duön, öim Nuö höjöpalmɨd Olip Pɨd yöra duöŋa; nöbö nuŋ bla mai dumä. \v 40 Mögörɨb aku uröpɨnön ñɨgö yadöŋa, “Rɨb gwogwo haŋ rɨ gwogwam rɨbä maga ra aku, God höjöpal gɨr mɨjɨnö,” röŋa. \p \v 41 Jisas aliö rön, ñɨgö röböxön, nuŋ hör hör yöraku duön, höxmax yuön nuö God höjöpalön yadöŋa, \v 42 “Acö, rɨb nɨ yöx nugul aku röbö acɨx namaga nɨ nölɨba rɨmɨdlö aku nölmɨjɨnö. Jɨ nɨ rɨbyöx nugul adaku rɨmɨjɨnö; rɨb naŋ keir yöx nugulö adakwör rane,” röŋa. \v 43 Jisas aliö rɨmɨn, ejol i adöx yöd röul adö kau sebö hön nugwo ölɨsö nölöŋa. \v 44 Jɨ Jisas nuŋ mɨ ömörö diba pön, Nuö nugwo mɨ ususör rön höjöpal gör mɨdmɨn nugugɨrön, bɨlö aku haña ödör mɨgrö bö pɨnöŋa. \p \v 45 Nuŋ Nuö höjöpal mɨd pörön duön nugwöŋa, nöbö nuŋ bla ñɨŋ Jisas nugwo mɨ göj uliöxmɨn, ölɨsö mag i mɨdölöŋ, inɨmö hölɨmmɨdmä. \v 46 Almɨdmä aku nugwön, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Pödpöd rɨmɨn inɨmö hölɨmmɨdöi? Seten nuŋ rɨba nölaŋ ñɨŋ rɨ gwogwam rɨb maga rɨ aku, öbɨlön, höjöpal gör mɨjne,” röŋa. \s1 Jisas nugwo pɨ cɨcɨ nɨgmä \r (Mat 26:47-56; Mak 14:43-50; Jon 18:3-12) \p \v 47 Jisas mönö aku yadmɨdɨm nugugɨrön, nöbö nuŋ Judas nöbö rogw dib i yölɨŋ pön höröpɨnön, Jisas nugwo alguna bɨmɨl nɨmɨba rɨmɨdöŋa. \fig Judas nöbö rogw dib i yölɨŋ pön höröpɨnön, Jisas nugwo alguna bɨmɨl nɨmɨba rɨmɨdöŋa.|alt="Judas kissing Jesus" src="cn01812B.tif" size="col" ref="22:47" \fig* \v 48 Almɨdmɨn, Jisas nugwo yadöŋa, “Judas, ‘Nöbö mɨk mɨ göm pɨl pal nɨgɨŋ,’ me rön, nɨ Nöbö Ha nuŋwa pɨ alguna bɨmɨl nɨmɨba rɨmɨdlö ä?” röŋa. \p \v 49 Jisas aliö rɨmɨn nugugɨrön, nöbö nuŋ bla ap kai rɨba rɨmɨdim aku nugwön yadmä, “Nöbö Dib, an ñɨŋ yu mɨxɨl ölɨsö pɨ römainɨŋönö owa?” rɨmä. \v 50 Aliö yad gɨrön, nöbö i yu mɨxɨl ölɨsö nuŋ aku pön, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib ödöriö mabö rɨ nölɨb nöbö nuŋ aku, nugwo rɨmɨj mɨrɨx adö aŋadö römal cö gɨ aböŋa. \p \v 51 Almɨn, Jisas nugwön yadöŋa, “Akuyöbö almɨjeñ!” röŋa. Aliö rön, rɨmɨj aku pɨ nugumɨn rɨgɨba röŋa. \p \v 52 Makwam God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla aipam, God höjöpalɨb rama nugwidɨx mɨdmɨdöi ömdö nöbö dib ñɨŋ bla aipam, mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö bla aipam, du nugwo pɨba rɨmɨdim nöbö akuyöbö ñɨgö yadöŋa, “Ñɨŋ yu mɨxɨl ölɨsö pön, palɨb kaiö pön rag höi aku, nɨ paiŋö pɨlɨb nöbö i, me rön rɨbyöx nugwön, pɨ cɨcɨ nɨgɨba höiŋ ä? \v 53 Nɨ ñɨŋ pɨsaŋ öim öim God höjöpalɨb ram aku mɨdmön nɨ pölim. Makwaim weik Seten, nöbö pɨxmag adö mɨd aku, wop nuŋ aku mɨ, aliö almɨdöiŋö,” röŋa. \s1 Pita, Jisas nugwo nugumɨdöiö, röŋa \r (Mat 26:47-56; Mak 14:43-50; Jon 18:3-12) \p \v 54 \x - \xo 22:54 \xt Mak 14:53-54\x*Jisas aliö rɨmɨn nugugɨrön, nugwo pɨ cɨcɨ nɨgön, pön du God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib ödöriö aku rama pön dumä. Pita piöŋö mai mai nugup duöŋa. \v 55 Ram aku höröpɨnmɨn, ram möla yuö kwo bɨ urön römɨd gɨ mɨdmä. Pita mai hö gɨrön ñɨgö pɨsaŋ römɨdöŋa. \v 56 Pita pɨsaŋ römɨd gɨ mɨdɨm nugugɨrön, ram aku mabö rɨ nölmɨd halöu i nugwo nugup wölu nugup pɨn duön yadöŋa, “Nöbö kɨ aipam Jisas pɨsaŋ mɨdmɨdö,” röŋa. \v 57 Aliö rɨmɨn, Pita yadöŋa, “Halöu mɨg, nöbö aku nɨ nugumɨdöiö!” röŋa. \p \v 58 Pita aliö rön, hör ulmɨdö mag i mɨdmɨn nugugɨrön, nöbö i piöŋö hön, Pita nugwo nugwön yadöŋa, “Nagö algör ör Jisas nöbö nuŋwa i,” me röŋa. \p Aliö rɨmɨn, Pita yadöŋa, “Nöbö mɨg, nɨ yöi!” röŋa. \p \v 59 Makwam mai aua paŋyöbö mag mɨŋi mɨdmɨn, nöbö i piöŋö hön, mɨ usus rön yadöŋa, “Nöbö kɨ Jisas pɨsaŋ mɨdmɨd pal. Nuŋ aipam mögörɨb Galili yöbö,” me röŋa. \p \v 60 Aliö rɨmɨn, Pita yadöŋa, “Nöbö mɨg, mönö yadmɨdlö aku nɨ nugwöi pal!” röŋa. \p Pita aliö rɨmɨn nugugɨrön, rɨb pia kulakula wö röŋa. \v 61 Almɨn, Jisas höuöiliö, Pita nugwo riö nugwöŋa. Almɨn, Pita nuŋ Jisas, “Weik pɨxmag yuö bö kulakula wö rölbör mɨjön mag aku, Jisas nugwo nugumɨdöiö, rön, wop mös paŋ wai nöinaŋö,” röŋ mönö aku rɨbyöx nugwöŋa. \v 62 Aliö nugumɨn, iröpa ub rɨm, malul rɨm höm, rɨŋadö duön imöŋa. \s1 Jisas nugwo yad höimöu gɨrön palmä \r (Mat 26:67-68; Mak 14:65) \p \v 63 Nöbö Jisas nugwo pɨ gɨ mɨdim bla nugwo yad höimöu gɨrön, pal gɨrön rɨmä. \v 64 Ñɨŋ ap uñ mei pɨ mämäg nugwo aku pölu rɨ nölön, nugwo palön yadmä, “Nagö nöbö keir nugulö aku, yönɨmɨm nagö palmɨd aku anɨŋ yad nölö!” rɨmä. \v 65 Makwam mönö gwogwo akuyöbö, bli mɨga uplöb nugwo yadmä. \s1 Juda mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö bla Jisas nugwo mönö diba yadmä \r (Mat 26:59-66; Mak 14:55-64; Jon 18:19-24) \p \v 66 Pɨxmag alɨg, Juda mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö bla nɨgön, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla nɨgön, lo mönö yad nölɨb nöbö bla nɨgön, hö mögum rɨm, Jisas nugwo yölɨŋön Kansol diba mɨdim mibɨl yöraku pön hömä. \v 67 \x - \xo 22:67 \xt Jon 3:12\x*Kansol nöbö bla ñɨŋ Jisas nugwo yadmä, “Naŋ keir yajɨnö, naŋ Mesaia aku mönö wöhö,” rɨmä. \p Aliö rɨmɨn, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Nɨ ñɨgö mönö aliö yajɨn aku, mi yadö, rön, nugw peñ. \v 68 Makwam yad nugub nɨ mɨd aku ñɨgö yad nugumɨjɨn aku, paiŋö yadeñɨm. \v 69 \x - \xo 22:69 \xt Apos 7:56\x*Makwam weik nɨgön mɨdɨp duön mai piaku, Nöbö Ha nuŋwa God Nöbö ölɨsö mag keiryöbö alɨg mɨd aku, imag mɨrɨx adö nuŋwa römɨd gɨ mɨjönɨŋö,” röŋa. \p \v 70 Jisas aliö rɨmɨn, nöbö kansol bla magalɨg nugwo yadmä, “Makwam, naŋ keir God Ha nuŋ aku mönö?” rɨmä. \p Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Mɨ ñɨŋ keir yadmɨdöi maku pal,” röŋa. \p \v 71 Jisas aliö rɨmɨn, yadmä, “Pödpöd raŋ mönö diba uplöb nɨgɨp duön, nöbö bli yad nugwɨŋ, Jisas aliö ra aliö ra cöñ? Ajmöl nuŋwa keir yadmɨn nugwöl maku,” me rɨmä. \c 23 \s1 Gapna Pailot nuŋ Jisas mönö nugwöŋa \r (Mat 27:1-2, 11-14; Mak 15:1-5; Jon 18:28-38) \p \v 1 Aliö rön, magalɨg öbɨlön, Jisas nugwo pön gapman nöbö dib Pailot mɨdöŋ yöra dumä. \v 2 Pön duön, nugwo mönö diba yadɨba, mönö hör piaku piaku mɨga pön hön yadmä, “An hölu nugwön nugwöla, nöbö kɨ nöbö mö an bla inakmönö hörön yadön yada, ‘Nöbö dib Sisa nugwo takis nölmɨjeñ, gapman ada mönö aku algör ör nugumɨjeñɨŋö,’ ra. Makwam mönö i yada, ‘Nɨ keir Mesaia pal, nɨ keir kiŋ aku,’ me rö,” rɨmä. \v 3 Aliö rɨmɨdmɨn, Pailot Jisas nugwo yad nugwön yadöŋa, “Naŋ Juda ada kiŋ ñɨŋ mä?” röŋa. \p Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Mɨ naŋ keir yadlö maku pal,” röŋa. \p \v 4 Jisas aliö rɨmɨn, Pailot nuŋ God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla aipam, nöbö mö hör hö mɨdim bla aipam yadöŋa, “Nɨ nugula, nöbö kɨ nugwo mönö diba yadɨb il i mɨdölö,” röŋa. \p \v 5 Aliö yadöŋ aku, jɨ ñɨŋ mönö ölɨsö yadön yadmä, “Gapman mönö nugwölɨŋ, me rön, mönö yad nölɨp yönön, mögörɨb an Judia nöbö mö bla magalɨg yad nöl yönmɨda. Mögörɨb Galili ila nɨgön, yad nöl yönmɨd yönmɨd weik Jerusalem yörɨk hö,” rɨmä. \s1 Jisas nugwo pön kiŋ Herod mɨdöŋ yöra dumä \p \v 6 Aliö rɨmɨdmɨn, Pailot ñɨgö yad nugwön yadöŋa, “Nöbö kɨ nöbö Galili yöbö mä?” röŋa. \v 7 \x - \xo 23:7 \xt Luk 3:1\x*Aliö rɨmɨn, yöwö rɨmä. Makwam kiŋ Herod mögörɨb Galili nugwidɨx mɨdmɨd aku, wop mibɨl aku hön Jerusalem mɨdmɨda. Makwam, Jisas nuŋ Galili yöbö nöbö me rɨmä aku nugwön, Jisas nugwo Herod imag rola abmön mönö dib kɨ nugwaŋ, me rön, Pailot ñɨgö yadɨm, Jisas nugwo pön Herod mɨdöŋ yöra pön dumä. \v 8 Herod, Jisas ap agap apɨm rɨg rɨmɨd aku öim mönö akwör nugwön, wop kaiyöbö ap rölɨbä akuyöbö i raŋ nugunö, rön, rɨba paŋ akwör yöx nugu gör mɨdmɨd aku, wop aku Jisas nugwo yölɨŋ pön hömɨn, nuŋ mɨ ödöriö wahax pöŋa. \v 9 Makwam Herod nuŋ Jisas nugwo mönö mɨga akwör yad yöluöl rɨ nugwöŋa, jɨ Jisas mönö i paiŋö yadölöŋ. \v 10 Makwam God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib akuyöbö aipam, lo mönö yad nölɨb nöbö bla aipam, usus rön, nöbö mɨga akwör mönö akwo akwo yadmä. \v 11 Herod aipam, ami nöbö nuŋ bla aipam, Jisas nugwo rɨ gwogwam rɨ gɨrön, ñɨlöŋ nɨg gɨrön, gapman nöbö dib röböi wölɨj wä i röb nölön, höbkal Pailot mɨdöŋa abmä. \v 12 Höd Herod Pailot yöŋö kwolmal mɨdmɨdöia, jɨ wop aku mönö nugwön pɨ nɨgiö nɨgmä. \s1 Juda nöbö mö piaku, “Jisas nugwo pɨl pal nɨgɨŋ,” me rɨmä \r (Mat 27:15-26; Mak 15:6-15; Jon 18:39–19:16) \p \v 13 Makwam Pailot, God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla aipam, mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö dib bla aipam, nöbö mö hör bla aipam yadɨm hö mögum rɨmä. \v 14 Ñɨŋ hö mögum rɨmɨdɨm, Pailot nuŋ ñɨgö yadöŋa, “‘Nöbö kɨ mönö um röx yadön, nöbö mö akuyöbö ñɨgö al aliö yadö,’ röi aku, jɨ weik mämäg il rol ñɨgö kɨ mönö nugula aku, nuŋ mag gwogwo rɨb mönö il i nugwöi. \v 15 Herod algör ör mönö il i hölu nugwöl makwam, höbkal anɨŋ keir nöla. Nɨ nugula, mag gwogwo i röl; nugwo pɨl pal nɨgɨb maga mɨdöl. \v 16 Makwam, ami nöbö nɨ bla yadmön, nugwo hör palön, yad abɨŋ duaŋ,” me röŋa. \v 17 Makwam Juda ada wop dib ñɨŋa Pasopa aku höm, Pailot öim kɨm paŋ paŋ kɨlabɨs nöbö ñɨŋa paŋyöbö i hör yad abmɨdöŋa. \p \v 18 Wop aku ñɨŋ magalɨg bölölö rön mönö ölɨsö yadön yadmä, “Nöbö aku pɨl pal nɨgö! Barabas anɨŋa yad abaŋ haŋ!” me rɨmä. \v 19 Nöbö Barabas aku nuŋ taun dib aku nöbö mö bli pön, mögörɨb aku nugwidɨx mɨdmɨd nöbö diba pɨsaŋ nuö nuö rön, nöbäpö i aŋadö pɨl pal nɨgöŋ aku, nugwo mönö diba yadön nag nɨgmä. \p \v 20 Makwam Pailot Jisas hör yad abmön duaŋ me rɨ nugwön, ñɨgö iswob yadön aliö yadöŋa. \v 21 Aliö rɨmɨdmɨn, ñɨŋ iswob mɨ bölölö diba rön mönö ölɨsö yadön yadmä, “Nugwo bɨ katlö watlö um sö pɨl pal nɨgö! Nugwo bɨ katlö watlö um sö pɨl pal nɨgö!” rɨmä. \p \v 22 Aliö rɨmɨdmɨn, Pailot ñɨgö iswob yadön yadöŋa, “Nöbö kɨ ap kai rɨ gwogwam rɨ? Nɨ nugula, ap gwogwo i röl aku, nugwo pɨl pal nɨgɨb maga mɨdöl. Makwam, ami nöbö na yadmön, nugwo hör palön, yad abɨŋ duaŋ,” me röŋa. \p \v 23 Pailot aliö rɨmɨn, ñɨŋ ususör rön, Jisas nugwo bɨ katlö watlö um sö pɨl pal nɨgɨŋ wöröxaŋ, me rön, ñɨŋ iswob mɨ bölölö diba rön mönö ölɨsö yadön, rɨm rɨm, \v 24 Pailot mönö ñɨgö aku pön, \v 25 nöbö i, nöbö mö bli pön mögörɨb nugwidɨx mɨdmɨd nöbö dib aku pɨsaŋ nuö nuö pön, nöbäpö i aŋadö pɨl pal nɨgöŋ nöbö aku nugwo yad abmɨn kömö duöŋa; jɨ ami nöbö nuŋ bla ñɨgö yadöŋa, “Ñɨŋ Jisas agapɨm cɨnöb cɨnɨŋö rön yadmɨdöi mag akwör cɨne,” röŋa. \s1 Jisas nugwo bɨ katlö watlö um sö cɨpɨl pal nɨgmä \r (Mat 27:32-44; Mak 15:21-32; Jon 19:17-27) \p \v 26 Jisas nugwo pɨl pal nɨgɨba pön dumä. Mibɨl yöra u gɨrön, Sairini taun yöbö nöbö i Jerusalem hömɨdöŋa. Nöbö aku ib nuŋwa Saimon. Nugwo möigw palön, pɨ cɨcɨ nɨgön, bɨ katlö watlö waba pɨrag nölön yadmä, “Jisas dumɨd makwam mai duö,” rɨmɨn, pɨragön mai duöŋa. \v 27 Jisas nugwo pön dumɨn nugugɨrön, nöbö mö mɨg mɨŋa mai dumä. Nöbö mö dumɨdim mibɨl aku mö bli Jisas nugwo lɨb pɨlɨm nugwön im gɨrön dumɨdmä. \v 28 Akuyöbö almɨn, Jisas höuöiliö nugwön ñɨgö yadöŋa, “Ñɨŋ Jerusalem mö, nɨ rɨba rɨmɨd mag kɨ nugwön immɨjeñ. Ñɨgö rɨ gwogwam rön, halöu ha ñɨŋ bla rɨ gwogwam rön rɨmɨjöñ aku imöña. \v 29 \x - \xo 23:29 \xt Luk 21:23\x*Mai ömörö diba haŋ, yajöña, ‘Mö ha yöx pön hölöi piaku aipam, mö ha kau nölölöi piaku aipam, ñɨŋör wahax pɨŋ,’ me cöña. \v 30 \x - \xo 23:30 \xt Hos 10:8; Rep 6:16\x*Wop aku, mɨ aŋadö wöröxŋö, rön, yajöña ‘Önöŋ ajmag bla gɨlɨx hön, anɨŋ pal nɨgönɨŋönö mɨgɨñ pɨnön anɨŋ mögö nölön aku wä cönɨŋö,’ cöña. \v 31 Nɨ bɨ kömö röxg mɨdla, jɨ nɨ akuyöbö alön rɨ gwogwam rɨmɨdöia. Makwam ñɨŋ bɨ wöröxɨb röxg mɨdöi aku, ñɨgö mɨ ödöriö mɨ rɨ gwogwam cöñɨŋö,” röŋa. \p \v 32 Makwam nöbö gapman lo mönö röd abim nöbö hogwa aipam, bɨ katlö watlö um sö pɨl pal nɨgɨba pön dumä. \v 33 Pön mögörɨb Nöbäpö Yöcmac Yöj Lei me röi yöra uröpɨnön, Jisas nugwo pön du bɨ katlö watlö um sö cɨpɨl palön, nöbö gapman lo röd abɨm nöbö hogwa pön du bɨ katlö watlö um sö adöi adöi cɨpɨl palmä. \v 34 \x - \xo 23:34 \xt Sam 22:18; Ais 53:12\x*Akuyöbö almɨn, Jisas yadöŋa, “Acö, nɨ rɨmɨdöi aku, pödpöd rɨmɨn almɨdölɨŋö, rön, nugw ri abön rɨmɨdölöi. Makwam, ñɨŋ rɨ gwogwam rɨmɨdöi mag ñɨŋ aku nugwön röböxö,” röŋa. \p Makwam ami nöbö bla, Jisas wölɨj nuŋwa pɨ röd nɨgɨm mɨdöŋ piaku, ñɨŋ keir höbai sadu rɨg woböi mag akuyöbö rön pɨmä. \v 35 \x - \xo 23:35 \xt Sam 22:7-8\x*Nöbö mö mɨg mɨŋa nugugu mɨdɨm nugugɨrön, Juda nöbö dib bla Jisas nugwo päja yadön yadmä, “Nuŋ, ‘Nɨ Mesaia aku; God nɨ yad nɨgön agal abɨm hölö,’ rön, nöbö mö bli wöröxöia rɨmɨdmɨn öbɨlöia. Al mag akuyöbö, nuŋ keir algör ör aliö alön kömö duaŋ nuguŋö,” rɨmä. \p \v 36 \x - \xo 23:36 \xt Sam 69:21\x*Ami nöbö bla algör ör, Jisas mɨdöŋ il yöra hön nugwo päja yadön, röbö wain acɨxa nölön yadmä, \v 37 “Nagö, ‘Juda Kiŋ ñɨŋa mɨdlö,’ rɨlö aku, naŋ keir rön kömö duö!” rɨmä. \v 38 Makwam Jisas nugwo cɨpɨl pal nɨgim bɨ katlö watlö höñ yöraku pisö, bäpö mei yöj yöra mönö kai kɨtmä: \qc JUDA ADA KIŊ ÑƗŊA MƗK. \p \v 39 Nöbö gapman lo mönö röd abɨm, bɨ katlö watlö um sö pɨl pal nɨgim hogwa, nöbö i Jisas nugwo yad höimöuön yadöŋa, “Nagö Mesaia mɨdlö aku, naŋ keir rön kömö duön, an nöbö hogwa algör ör raŋ, kömö duŋö!” röŋa. \p \v 40 Aliö rɨmɨn, nöbö i piöŋö nugwo yadyöxön yadöŋa, “Nöbö kɨ ölɨŋ höb diba pön wöröxɨba rɨmɨda; an nöbö hogwa algör ör ölɨŋ höb diba pön wöröxɨba rɨmɨdöl aku, me rön, God ipöxöiö ä? \v 41 An nöbö hogwa rɨ gwogwam röl aku ölɨŋ höb pɨmɨdöla, jɨ nöbö kɨ mag gwogwo i röl,” röŋa. \v 42 Nuŋ aliö rön Jisas yadöŋa, “Nagö mögörɨb naŋa duön kiŋ mɨdön, nɨ rɨbyöx nugugu mɨdö,” röŋa. \p \v 43 Aliö rɨmɨn, Jisas nuŋ paiŋö yadöŋa, “Nɨ nagö mɨ ödöriö yadmɨdla, weik wop kɨ ör nagö nɨ pɨsaŋ du mögörɨb wä aku mɨjnɨŋö,” röŋa. \s1 Jisas wöröxöŋa \r (Mat 27:45-56; Mak 15:33-41; Jon 19:28-30) \p \v 44 Mag aku, naiö mibɨl yörkisö mag aku pɨxmag gurön, mɨdɨp duön naiö yör bö pik röŋ mag aku iswob mil pöröŋa. \v 45-46 \x - \xo 23:45-46 \xt Hib 6:19-20; 10:19-20\x*Jisas wöröxɨba rön yadöŋa, “Acö, inöm na imag rol nagö nɨgmɨdlö,” röŋa. Jisas aliö rön wöröxöŋa. Jisas wöröxöŋ wop akwör, God höjöpalɨb rama ram möl yuebö kwo, ñapñap uña pɨ ubalɨja idɨx gim aku, mibɨla waglöxɨm, kɨrɨrɨ rɨ adöi adöi dumɨn, uba röd gɨ mɨdöŋa. \fig Jisas wöröxöŋ wop akwör, God höjöpalɨb rama ram möl yuebö kwo, ñapñap uña pɨ ubalɨja idɨx gim aku, mibɨla waglöxɨm, kɨrɨrɨ rɨ adöi adöi dumɨn, uba röd gɨ mɨdöŋa.|alt="curtain of temple torn in two" src="CN01843B.TIF" size="col" ref="23:45-46" \fig* \p \v 47 Makwam ami nöbö nugwidɨx mɨdɨb nöbö dib aku, rɨg rɨmɨdöŋ aku nugwön, God iba mag wöl gɨrön yadöŋa, “Mɨ ödöriö! Nöbö kɨ nöbö wä mɨdö!” me röŋa. \p \v 48 Nöbö mö hö nugugu mɨdim bla, ap röŋ aku nugwön, malul rɨm höm pɨbɨl pal gɨrön, höuöilön ram ñɨŋa dumä. \v 49 Makwam Jisas nöbö mö nugub nuŋ bla aipam, Galili yöbö nugwo pɨsaŋ hem mö bla aipam, ñɨŋ keir hör hör yörkwo mɨdön, ap rɨg röŋ aku nugugu mɨdmä. \s1 Josep nuŋ Jisas högia rag du hogw pɨlöŋa \r (Mat 27:57-61; Mak 15:42-47; Jon 19:38-42) \p \v 50-51 Makwam Juda Kansol diba nöbö i, ib nuŋwa Josep. Nuŋ nöbö wä, mönö pɨ nuöm nɨg rɨ ri abmɨdöŋa. Nuŋ Arimatia taun, mögörɨb Judia yuadö yöraku yöbö. Juda Kansol nöbö bli, Jisas nugwo pɨl pal nɨgnɨŋö, rön, rɨbyöx nugwim akuyöbö, Josep nuŋ rɨb aliö yöx nugwölöŋ. Nuŋ, God nöbö mö pön nugwidɨx mɨdɨb wop aku hönɨŋö, rön, pöx mɨdmɨda. \v 52 Nuŋ Jisas wöröxöŋ, nöbäpö högia pön du hogw pɨlɨba rön, Pailot mɨdöŋ yöra duön, yad nugum yöwö röŋa. \v 53 Makwam, Josep nuŋ du nöbäpö högia pɨ öröu pɨrag pɨnön, ñapñap uñ lei gudogudö wä i pɨ wobön, pön du rɨg möl yöudöŋ yölu nɨgön nöbäpö hogw pɨlölim möla hogw pɨlöŋa. \v 54 Makwam Juda God höjöpalɨb wop aku igöp hö, rön, wop Praide\f + \fr 23:54 \ft Juda Sarere wop ñɨŋ aku wop Praide pɨgö pɨgö mɨdöŋ maga ila nɨgön, rɨp duön, Sarere pɨgö pɨgö mɨdöŋ maga pörmɨda.\f* pɨgö pɨgö mɨdöŋ mag aku nöbäpö hogw pɨlöŋa. \v 55 Makwam mö rogw, Jisas pɨsaŋ Galili yöbö hömä akuyöbö, Josep dumɨn nugugɨrön mai duön nöbäpö hogw möla uröpɨnön, nöbäpö högia rɨg hogw pɨlöŋ aku nugw ri abön, höuöil ram ñɨŋa dumä. \v 56 \x - \xo 23:56 \xt Eks 20:10; Diut 5:14\x*Ram ñɨŋa duön, agunɨŋ röbö hölɨŋ wä höb bli nöbäpö högia nɨg nölɨba rön, rɨ nɨg ri abmä. \p Löum yöbö wop aku pön hömɨx aku, jɨ Sarere wop dib ñɨŋa hör mɨdɨb wop aku nugwön mönö, hör mɨd mɨd hölɨmɨmä. \c 24 \s1 Jisas öbɨlöŋa \r (Mat 28:1-10; Mak 16:1-8; Jon 20:1-10) \p \v 1 Löum yöbö wop agñeb Sade aku, ruö yöudöŋdöŋ löuöŋ mag aku, mö rogw aku agunɨŋ röbö hölɨŋ wä höb aku pön, nöbäpö högia mɨxɨña ap nɨn kapa pugul nöinɨŋö, rön, pön du nöbäpö hogw pɨlim yöra dumä. \v 2 Duön nugumɨn, rɨg aso dib nöbäpö hogw möla idɨx gɨmä aku, kɨrɨrɨ rɨ du gägäp adö mɨdöŋa. \v 3 Makwam ñɨŋ möla duön nugumɨn, Nöbö Dib Jisas högia mɨdölöŋ. \v 4 Pöd rɨ, rön, audiöx nugumɨn, rɨb pia nöbö hogwa il yöra öbɨl gɨ mɨdmä. Nöbö hogwa wölɨj ñɨŋa lei mil mag keiryöbö alɨg mɨdöŋa. \v 5 Mö piaku ñɨŋ nugumɨn, ölölö rɨmɨn ipöxön, höxmax yuön ubɨlmɨn nugugɨrön, nöbö rama yadmä, “Pödpöd rɨmɨn nöbö kömö mɨd aku nugwo nöbäpö hogw pɨlöi mibɨl kɨyöbö hölu nugup yönmɨdöi? \fig “Pödpöd rɨmɨn nöbö kömö mɨd aku nugwo nöbäpö hogw pɨlöi mibɨl kɨyöbö hölu nugup yönmɨdöi?” rɨmä.|alt="angels & women in tomb" src="ubscl-25a.tif" size="col" ref="24:5" \fig* \v 6 \x - \xo 24:6 \xt Luk 9:22\x*Nuŋ yörɨk mɨdöl; maduö öbɨla. Makwam ñɨgö pɨsaŋ Galili mɨdön mönö yadöŋ aku rɨbyöx nugwi. \v 7 Jisas nuŋ ñɨgö yadöŋa, ‘Nöbö Ha nuŋ aku nugwo, pɨ nöbö mö ap kib mag gwogwo röi imag rol ñɨŋa nɨg gɨŋ, nugwo bɨ katlö watlö um sö pɨl pal nɨg gɨŋ, wöröxön wop mös mɨdön, löuaŋ wop paŋ aku höbkal öbiönɨŋö,’ rö,” rɨmä. \p \v 8 Aliö rɨmɨn nugugɨrön, rɨb mag ñɨŋa rɨbyöx nölmɨn, Jisas höd Galili mɨdön mönö yadöŋ aku rɨbyöx nugup du nugumä. \v 9 Mö piaku ñɨŋ nöbäpö hogwaja aku röböxön, höbkal duön, ap rɨm nugwim aku, Jisas nöbö nuŋ akuyöbö agɨp sö piaku aipam, nöbö mö nuŋ bli aipam yad nölmä. \v 10 Mö rogw mönö yad nölim aku, Maria Magdala aku, Joana aku, Jems nuöm Maria aku, mö bli pɨsaŋ. \v 11 Ñɨŋ Jisas mönö wä pön dub nöbö nuŋwa mönö aku yad nölmɨn, audiöx nugwön, mi yadmɨdöiŋö, rön, nugwölim. Höbai wobɨbi röxg yadmɨdöiŋö, rön, rɨb aku yöx nugumä. \v 12 Makwam Pita mönö aku nugwön, ipalɨp duön, hogw pɨlim rɨg möl aku amnör mokwac möl wöd nugumɨn, nöbäpö wölɨj wob nɨgim ap uñ wab akwör mɨdöŋa. Aku nugwön, pödpöd rɨ, rön, rɨb mɨga yöx nugu gɨrön, nöbäpö hogwaj aku röböxön höuöil duöŋa. \s1 Nöbö mös ram yöj lɨglɨg agrö Emeas dumä \r (Mak 16:12-13) \p \v 13 Wop akwör, nöbö mös ram yöj lɨglɨg agrö Emeas, hör Jerusalem il yörakwam\f + \fr 24:13 \ft Grik 60 stadia (11 kilomita)\f* duŋö, rön, ödöia du gɨrön, \v 14 ap agap apɨm rɨmɨdmɨn nugwim mönö aku tar yad nugu gɨrön dumɨdmä. \v 15 Dumɨdmɨn nugugɨrön, Jisas höglöm adö hön, ñɨgö nöbö hogwa yölɨŋön duöŋa. \v 16 Makwam nöbö hogw aku Jisas nugwo nugwöyɨx aku, jɨ God rɨmɨn rɨb ñɨŋa uplöbmɨn, ñɨŋ Jisas nugwo nugumɨn nuŋ nöbö keiryöbö wöxnö nɨgöŋa. \v 17 Nuŋ ñɨgö nöbö hogwa yad nugwön yadöŋa, “Mönö aku agö mönöm nɨgɨp dumɨdöi?” röŋa. \p Jisas aliö rɨmɨn, ñɨŋ lɨblɨb rɨbä röxg aŋöi nɨg öbɨl gɨ mɨdön, \v 18 nöbö Kliopas yadöŋa, “Naŋ weik wop ulmɨdö mɨdö kɨ Jerusalem yörɨk du mɨdön ap agap apɨm rɨmɨd aku nugwöiö ä?” röŋa. \p \v 19 Aliö rɨmɨn, Jisas yadöŋa, “Ap aku pödpöd rɨm yadmɨdöi?” röŋa. \p Aliö rɨmɨn, yadmä, “Jisas nöbö Nasaret yöbö röŋ aku mɨ. God mönö yadɨb nöbö aku, mönö yad nöl ri abön, ap rölɨbä piaku rɨmɨdöŋa. Aliö alöŋ aku, God nugwo pɨsaŋ mɨdɨm alöŋa. Nöbö mö alöŋ aku nugwön mɨ wahax pɨmɨdmä. \v 20-21 \x - \xo 24:20-21 \xt Luk 19:11; Apos 1:6\x*Nuŋ alön rɨmɨd aku, rɨb ana yöx nugumɨŋa, ‘God nugwo abmɨn anɨŋ Isrel nöbö mö pön, nugwidɨx mɨd ri abönɨŋö,’ rön nugumɨŋ aku, jɨ God ap höjöpal ur nölɨb nöbö dib bla aipam, mönö pɨ nuöm nɨgɨb nöbö dib bla aipam, nugwo mönö yad gɨrön, pön du Rom gapman nöbö dib aku nugwo nölmɨn, nuŋ mönö diba yadön, nugwo ami nöbö nuŋ piaku ñɨgö nölmɨn, pön du bɨ katlö watlö um sö pɨl pal nɨgɨm wöröxöŋa. Makwam ap röŋ aku wop mösör hö duöŋ pal. \v 22 Weik pɨxmag alɨg mag aku, mö rogw an i, du nugwo hogw pɨlim ulöm möl kau aku nugwön, hö anɨŋ ap agap apɨm rɨ aku yad nölɨm nugwön pɨlɨx röla. \v 23 Mö piaku ñɨŋ yadöia, ‘Nöbäpö högi mɨŋ aku mɨdölöm, makwam ejol hogwa hön yadöia, “Nuŋ öbɨlön kömö mɨdö,” röiŋö,’ röia. \v 24 \x - \xo 24:24 \xt Jon 20:3-10\x*Aliö rɨmɨn, nöbö an bli nugwo hogw pɨlim ulöm möl kau aku duön nugumɨn, mö piaku rɨg yadöi mag akuyöbö akwör rɨg mɨda. Makwam Jisas nugwo nugwölöi,” rɨmä. \p \v 25 Aliö rɨmɨdmɨn, Jisas yadöŋa, “Ñɨŋ nöbö hogwa rɨbyöx nugw ri abölöi. God mönö yadɨb nöbö akuyöbö mönö yadmä aku magalɨg, pödpöd rɨmɨn mönö mi yadöiŋö, rön, nugwölöi? \v 26 \x - \xo 24:26 \xt Luk 9:22\x*God rɨg yadöŋ mag akuyöbö, Mesaia aku höd ölɨŋ höb dib ödöriö pöna, jɨ mai mil mag wä keiryöbö alɨg mɨjönɨŋö,” röŋa. \v 27 \x - \xo 24:27 \xt Sam 22:1-21; Ais 53\x*Jisas aliö rön, Mosɨs aipam, God mönö yadɨb nöbö akuyöbö aipam magalɨg, Krais nugwo God Mönö kai kɨtim mɨd mönö aku magalɨg ñɨgö yad nöl ri abɨm duöŋa. \p \v 28 Mögörɨb dumɨdim aku igöp yöra uröpɨnön, Jisas nöbö hogwa önɨb nɨgön duba röŋa. \v 29 Makwam ñɨŋ nöbö hogwa nugwo wöhö rön yadmä, “Pɨgö kɨ höla. Pɨxmag gurɨba rɨmɨda nugwön naŋ han an pɨsaŋ du hölɨmɨŋö,” rɨmä. Aliö rɨmɨn, Jisas nuŋ nöbö hogwa pɨsaŋ rama duöŋa. \v 30 Rama du mɨdön, ap nɨmɨba nuŋ bred pön, God nugwo ri ablaŋe, rön, pɨ gɨlɨxön ñɨgö nöbö hogwa nölmɨn nugugɨrön, \v 31 rɨb mag ñɨŋ nöbö hogwa aku rɨbyöx nölmɨn, aku Jisas ör, me rön, nugumɨn nugugɨrön, Jisas tar yöm röŋa. \v 32 Alöŋ aku nugwön yadmä, “Ödöi mibɨl yöra hö gɨrön, mönö bli yad nöl gɨrön, God Mönö kai kɨtim mönö il aku bli yad nölmɨdmɨn, madmag an aku rɨn röxg yönön pabɨl nölö,” rɨmä. \p \v 33 Aliö rön, wop akwör höbkal Jerusalem duön nugumɨn, Jisas nöbö nuŋ akuyöbö agɨp sö, nöbö mö nugub ñɨŋ bli aipam pɨsaŋ hö mögum rön mɨdmä. \v 34 \x - \xo 24:34 \xt 1Kor 15:4-5\x*Du gɨrön ñɨŋ nugumɨn, nöbö mö bla ñɨŋ keir Jisas rɨg röŋ mag akuyöbö mönö nɨgmɨdmä. “Mör! Jisas wöröxöŋ aku, jɨ höbkal öbɨlön, hö Saimon mɨd yöra wöxnö nɨgɨm nugwö,” rɨmä. \p \v 35 Mönö yadmɨdim aku nugwön, nöbö hogwa aku yadmä, “An nöbö hogwa ödöi mibɨl yöra dumɨdmɨn, Jisas anɨŋ möigw palmɨn, an nugwo pön ram ana du nɨgön, ap nɨmɨba rön, nuŋ bred pön, God nugwo ri ablaŋe rɨmɨdmɨn mönö, aku Jisas ör, me rön, nugwölɨŋö,” rɨmä. \s1 Nöbö nuŋ bla Jisas nugwo wöxnö nugumä \r (Mat 28:16-20; Mak 16:14-18; Jon 20:19-23) \p \v 36 Makwam mönö aku yadmɨdmɨn nugugɨrön, Jisas nuŋ keir mɨdim mibɨl yöra wöxnö nɨgön, mibɨl yöraku pisö öbɨl gɨ mɨdön yadöŋa, “God ñɨgö nugwidɨx mɨdaŋ,” me röŋa. \p \v 37 \x - \xo 24:37 \xt Mat 14:26\x*Jisas aliö rɨmɨn, ñɨŋ nöbäpö höjöl, me rön, ölölö rɨmɨn ipöxmä. \v 38 Ipöxmɨdmɨn mönö, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Pödpöd rɨmɨn ipöxmɨdöi? Mämäg ñɨŋa keir nugwöi aku, jɨ pödpöd rɨmɨn rɨb mös yöxmɨdöi? \v 39 Imag yamsö nɨ bla nugwi. Nör pal! Nɨ pɨ pöi rɨ nugwön nugwöña. Nöbäpö höjöla mɨxɨñ yöd alɨg mɨdöl. Makwam nɨ yuö aipam, yöd aipam alɨg mɨdɨl aku, mämäg ñɨŋa keir mödö nugwöiŋö,” röŋa. \p \v 40 Jisas aliö rɨ gɨrön, imag yamsö nuŋ akuyöbö ñɨgö yabuöŋa. \v 41 Almɨn, ñɨŋ wahax pɨ gɨrön, rɨb mɨxɨla yöx gɨrön, aku Jisas ör mönö, rön, rɨb mös yöx nugumɨn nugugɨrön, Jisas ñɨgö yadöŋa, “Ñɨŋ nɨmɨb ap mag bli yörɨk mɨdönö owa?” röŋa. \v 42 Aliö rɨmɨn, nugwo dölöm ur nɨgim i nölmä. \v 43 Ñɨŋ nugugu mɨdɨm nugugɨrön, Jisas nuŋ dölöm aku pɨ nɨmöŋa. \p \v 44 \x - \xo 24:44 \xt Luk 9:22\x*Makwam Jisas nuŋ ñɨgö yadöŋa, “Höd nɨ ñɨŋ pɨsaŋ mɨdön, weik nɨ rɨ mag akuyöbö aku cönɨŋö, rön, ñɨgö yad nölmɨdma. Mosɨs nɨ rɨbyöx nugwön kɨtöŋ mönö aku nɨgön, God mönö yadɨb nöbö nɨ rɨbyöx nugwön kɨtim mönö aku nɨgön, God Mönö rɨb Sam aku nɨ rɨbyöx nugwön kɨtöŋ mönö aku nɨgön, nɨ kai kɨtim mag akwör magalɨg paŋ mag akwör cönɨŋö, rön, ñɨgö yad nöl ri abön rɨmö,” röŋa. \p \v 45 Jisas aliö rön, God Mönö kai kɨtim aku nugw ri abɨŋ, me rön, rɨb wä mɨda ñɨgö nölöŋa. \v 46 Nuŋ al gɨrön, ñɨgö yadöŋa, “Höd piaku kai kɨtön yadmä, ‘Mesaia aku ölɨŋ höb diba pön wöröxaŋ, hogw pɨlɨŋ, wop mös mɨdön, wop paŋ aku höbkal öbiöna. \v 47 Makwam, mönö wä nuŋ aku mögörɨb Jerusalem ila nɨg yad nölön, yad nölɨp duön, nöbö mö mögörɨb adadö piaku piaku magalɨg yad nölɨŋ duaŋ nugugɨrön, nöbö mö ap kib mag gwogwo röi aku, pödpöd rɨmɨn aliö alölɨŋö, rön, röböxön, Krais nugw pön cɨrɨpɨŋ nugugɨrön, mag gwogwo pɨx ñɨŋ aku örɨx abönɨŋö,’ rɨmä. \v 48 \x - \xo 24:48 \xt Jon 15:27; Apos 1:8\x*Nɨ röŋ aku mämäg ñɨŋa keir nugwöia. \v 49 \x - \xo 24:49 \xt Jon 14:16; 15:26; Apos 1:4\x*Makwam Acö na mönö höd rɨg yad nɨgöŋ akwör, nɨ ñɨgö nöina. Ñɨŋ taun dib yörɨk ör mɨdön pöx mɨjöña. Adöx yöd röul adö kau sebö ölɨsö mag keiryöbö hö ñɨgö pɨsaŋ mɨdaŋ nugwön diöñɨŋö,” röŋa. \s1 God Jisas nugwo pön mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö pön duöŋa \r (Mak 16:19-20; Apo 1:9-12) \p \v 50 Jisas aliö rön, ñɨgö yölɨŋ pön, Jerusalem röböxön, ram yöj lɨglɨg agrö Betani il yöra duön, God ñɨgö nugwidɨx mɨdaŋ, me rön, imag nuŋwa pabɨlön God höjöpalöŋa. \v 51 Jisas almɨn nugugɨrön, God nugwo pön mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö pön duöŋa. \fig God Jisas nugwo pön mögörɨb adöx yöd röul adö kau sö pön duöŋa.|alt="Jesus ascending" src="CN01883B.TIF" size="col" ref="24:51" \fig* \v 52 Almɨn, ñɨgö wä rɨmɨn nugugɨrön, ib nuŋwa yadmɨn bɨl sö dumɨn nugugɨrön, höuöil Jerusalem dumä. \v 53 Duön, öim öim God höjöpalɨb rama ram möl yuadö duön, God iba yadmɨn bɨl sö dumɨda. \p \p