\id TIT \h TATIAS \toc1 Fol imi tebe Tatias imi suuk kon dola kobes uta ko \toc2 TATIAS \mt1 Fol imi tebe Tatias imi suuk kon dola kobes uta ko \ib \ip \it Yesus iyo tam abiil tigiin unata, bii atol ulumi kup 34 umaak yak iinuta, Fol iyo Tatias imi aget fuguno-nalata, suuk kon dola kopman o age-nalata, dola ko kwaapma no Tatias imi diim abesu ko. Kale Tatias iyo Juda kayaak ba kale, miit maak tinum kale, siin uyo Fol iyo Tatias iyo dep unanbu no abiip Jerusalam kutam daalata, Jerusalam kase kamogimal iyo Tatias iyo atam-nilipta, Fol iyo bubul tem atul kobe-nilipta, Fol iyo sok de do daalip yak Rom umi gavman imi sagaal ban diim abelata, biita dep unanbu no gavman imi abiip miton Rom umi kalabus am kutam daalipta, alba kale, abiip maak Krit uyo yol ok daang kun diim kutam kal albu kale, Tatias iyo abiip kutam kal bom-nala e, Kristen unang tinum iyo tiin mo-balata, Fol iyo, dong daga-emin weng maak bogopman o age-nalata, suuk kon tem weng koyo dola ko kwaapma no Tatias imi diim abesu ko.\it* \c 1 \s1 Weng umka-emin uta ko \sr (Ef 3:1-13, 2Tim 1:11-12) \p \v 1 Tatias kabo nuubap aga? Niyo Fol God imi bon ten kiit fenin tinum e minte, Yesus Krais imi kalaan tinum no kale, nimi ogok uyo ki, God imi tinum dil mosa ita dong daga-e-bili te tam ilami ilak uyo do imi tuluun weng uyo utam-nilip e minte, God imi kuguup tambal uyo waafuu no kemin umi ogok uta waafusi ko. \v 2 Kale God iyo sugayok uyo bogo-nala e, “Nimi tinum dil mosi iyo suun nin tinum kelan-temip o,” agesa kale, God iyo bisop bagamin keluta ba kale, \v 3 God iyo utamata, kota, “Kanuman-temi o,” agesi uyo mitam tulu kalaa age-nalata, kota imi weng uyo unang tinum iyo atin kupkem daabela kale, bole numi ilim bo-emin tinum God beyo bogopne-nala e, “Kabo nimi weng uyo unang tinum imi baga-emal o,” nage-se ko. \p \v 4 Tatias kabo fen nalami man ilatap kale, kapso niso God imi ilak uyo dosup kale, niyo Aatum God sino numi ilim bo-emin tinum Yesus Krais sino ulim iyo dagaga-bilita, iyo tebe kabo telelke-bilipta, kapmi aget tem uyo bilili agepkeluk o ageta ko. \s1 Tatias imi ogok uyo Provins Krit kal telelamsa uta ko \sr (Ap 20:28; 1 Tim 3:1-13; 4:6-16, 5:17-22; 1 Fit 5:1-7) \p \v 5 Kale niyo kabo Provins Krit kugol kamkaa tilita, alugum mufekmufek telela kolin-tem kupkaa tili uta telel-bom-nalap e minte, siin nimi weng bogopke-sii ulutap abiip maak maak no tinum iip maak maak iyo ululap mitam Kristen unang tinum imi kamok kamok ke-bom no kemin o age-nilita, kamkaa ti-sii ko. \v 6 Kale tinum ko ululan-temap bilip iyo win tambal kup baga-emin min, unang imdal tagamin binim maagup uta kup kula min, imi man iyo te tam God imi ilak uyo dolip e, kek kek iyo bogo-nilip e, “Man bilip iyo fuut tibin o, weng kwaasulmin o,” age baga-emin binim no imi aalabal ita ululal o ageta ko. \v 7 Kale Kristen unang tinum imi tiin molin tinum bilip iyo God imi dong daga-emin tinum kale, bilip iyo \m win mafak baga-emin min, \m ilami aget fugunin uta kup kanumin min, \m suun kup olsak tebemin min, \m suun kup ok mafak unan-kalin min, \m ipkumal aamin min, \m nita mufekmufek soyaap kelan o age aget kup fuu fuu \m kemin min iyo ulamin ba kale ki, \m \v 8 waantap ita tinum asit iyo tal imi am e tala telela tiin momin min, \m kuguup tambal uta kup waafulan o agan-kalin min, aget tambal fugunin min, \m fen tinum kasagim min, \m God imi kuguup uta kup waafunamin min, \m fenga kolan o angba uyo aget uyo tele fuguno kup-kagamin min, \m \v 9 God imi dam weng kafalebesup boyo fom waafuu no kesa ita kup ulaa dulapta, beta tebe-nalata, God imi dam weng uyo unang tinum imi kafale-bala e minte, tinum migik iyo bogo-nala e, “Kapmi weng uyo tol baganbaalap binim o,” agela kalaa agelom beta tebe tol weng uyo kafalebe no keman-tema ko. \s1 Bisop weng baga-e-bom kuguup mafak kafalemin tinum imi sang uta ko \p \v 10 Kale tinum kutaang tibin iyo kwiin tagang kale, bilip iyo amon amon weng bagamin e minte, bisop baga-bom no kem-nuubip kuta, Juda kasel imi kuguup waafulin tinum ita kanum tolomta ki kwiin tagang iyo kufosip ko. \v 11 Kale bilip iyo kuguup mafak kafalepman agin binim uta tuumon umi aget uta fugun-bom-nilipta, boyo kafale-bomta, tuumon uyo kwaa-e-bom-nilip e, tinum ulimal iip maak maak imi God imi ilak dugamin uyo kufak daga-bom no kem-nuubip kale, kabo bilip imi weng bagan-bilip boyo fegele-balap sining age kup-kaga-bom-nilipta o ageta ko. \v 12 Kale boyo Provins Krit kasel ilimi weng kem baga-emin tinum maak ita bogo-nala e, “Krit kasel iyo suun kup weng bisop baga-bom-nilip e, sep tolop mafak atul tibin ilitap e minte, daal kup tebebelu bom suun kup abumin kup bom no kem-nuubip o,” age-nalata, ilimi ipkum maak ita boyo kam agesa ko. \v 13-14 Kale kanube bemi weng boyo aafen kale, bilip iyo Juda kasel imi olal imi bisop sang bagan-nuubip so e minte kafin diim tinum God umik ugobesip ilimi weng so uta waafulin kup kem tebesip kale, kabo, “Boyo kupka-nilip God imi ilak uta tambaliim kup dolin o,” age-nalap fomtuup baga-e-bom-nalapta o ageta ko. \p \v 15 Kale dok ita tinum tambaliim umdii, alugum mufekmufek boyo utamipta e, boyo tambaliim kalaa agon-temip kale minte, dok ita tinum mafak e minte, beyo God imi ilak dolin binim no umdii, bilip imi aget fugunin so e minte aget tem so uyo atin mafaganebesu kale, alugum mufekmufek boyo utamipta e, boyo mafak kalaa agon-temip ko. \v 16 Kale bilip iyo bogo-nilip, “Nuta God iyo atamsup o,” agan-nuubip kuta, ilimi kuguup kanumin kanumin kanum-nuubip bota utamapta e, boyo God iyo tele atamsaalip kalaa agomap kale, bilip iyo weng tinangkamin binim e minte, dogobeta kuguup tambal uyo telela-nimip binim no kemip kale, bilip iyo fen tinum mafak aligaap ko. \c 2 \s1 Unang afek so tinum usom so imi sang uta ko \p \v 1 Kale kabo kafale-balapta, God imi dam weng uyo tinangkamin o ageta ko. \v 2 Minte, “Tinum usom usom iyo ki ok mafak uyo suun kup unan-bii ilum ilum kemin ba kale ki, dukmen-bom e minte, aget tambal fugun-bom e minte, God imi ilak dugamin so e minte mogop tebemin so uyo fomtuup waafuu kwep tebe-bom no kemin o,” agan-bom-nalapta, kafalemal o ageta ko. \p \v 3 Kale minte, “Unang afegal igil mungkup dukmen-bom-nilip e minte, tele baga-emin ba e minte, ok mafak umi mogop uyo suun tebe-bom kemin ba no kale ki, kuguup tambal uta unang amaat iyo tambaliim kup kafalemin o,” agan-bom-nalapta, kafalemal o ageta ko. \v 4 Kale kanube kafale-bilipta, \m imagal so man so imi ilak uyo duga-bom-nilip e minte, \v 5 fenga kolum o angbip uyo aget uyo tele fuguno kupka-bom-nilip e minte, \m sa dagamin binim ke-bom-nilip e minte, \m imagal min, man iyo tele tiin mo-bom-nilip e minte, \m ipkumal iyo telele-bom-nilip e minte, \m imagal imi weng uyo tambaliim kup tinangka-bom no ke-bomta bom-bilipta o ageta kale, kanu-bilipta, kek kek iyo itam bogo-nilipta, “God imi weng boyo fen tol ba kale, ibo bisop bagan-nuubip o,” agon-temaalip ko. \s1 Man tinum maat imi sang uta ko \p \v 6 Kale minte man tinum maat igil mungkup, fenga kolum o angbip uyo, “Aget uyo tele fuguno kup-kagamin o,” age-nalapta, fomtuup baga-emal o ageta ko. \v 7 Kale kapkal ki kanumin kanumin uyo alugum tambaliim kup kanumin kup ke-balapta, unang tinum igil kanu-bom keman-temip kale, \v 8 kafalemap uyo, weng tambal tuluun weng uta kup baga-e-bom ke-balapta, tinum waasi kepkelan agin iyo fitom tebebelu uyo, dogobeta nuyo itafilan-temaala ko. \s1 Bisop de imolip tinum maak imi ogok kemin unang tinum imi sang uta ko \sr (Ef 6:5-9, Kol 3:22-4:1, 1 Tim 6:1-2, 1 Fit 2:18-25) \p \v 9 Kale minte bisop sok de imolip tinum maak imi ogok kemin unang tinum iyo ilimi tiin molin imi weng uta kup tinangka-bom-nilip e minte, alugum ilimi ogok uyo tambaliim kup telel-bilip ilimi tiin molin iyo deng tebe-bilip e minte, tiin molin imi weng unin min, \v 10 imi mufekmufek uyo yuguut daga-emin min ba kale ki, ilimi mufekmufek tiin molin ke-bom no ke-bom-nilipta o ageta kale, kanumin kanumin kuguup ko kanuman-temip boyo, kanu-bulupta, kek kek iyo numi ilim bo-emin tinum God imi dam weng kafale-bilip utamsip umi deng uyo tebemin o age-nilipta, kuguup tambal uta kup kanu-bilipta o ageta ko. \s1 Atin fengmin binim tambaliim kup bom Krais imi tolon-tema umi fenan-temup umi sang uta ko \sr (Ef 1:4,2-10 Fpai 3:20, 1 Fit 2:9, 1 Jon 2:16) \p \v 11 Kale God iyo unang tinum iyo alugum imdep meng nalami miit tem daalan o age-nalata, kuguup tambal uta kupka-em-nuuba kale, \v 12 God iyo nuyo kafalebe-nala e, “Ibo tinum nimi ilak dolin binim imi kuguup so e minte kafin diim umi kanumin kanumin aget kup fugunin so boyo kupka-nilip e minte, fenga kolum o angbup kalaa agelip uyo, aget uyo tele fuguno kupka-nilipta ki, kuguup tambal uta kup telel-bom-nilipta, God nimi kuguup tambal kanum-nuubi ulutap uta ke-bom-nilipta o,” age-nalata, nuyo kafalebe-se ko. \v 13 Kale kafin diim kaa nup koyo, boyo kanu-bom fen-bulupta bii, Yesus Krais imi tolon-tema uyo kamok tambal ke tiin bulusii kup sigin-bulu talata, atam-nulupta, deng tebeman-temup ko. Kale beyo ki numi Bisel God e minte numi ilim bo-emin tinum no kale, \v 14 siin uyo fengmin tebe nuyo sok de imolin kesuta bole, Yesus imi aget fugunin uyo, talkan kebe-nilita, unang tinum imi fengmin uyo alugum diing daabelita, mitam nalami unang tinum aligaap kepne-nilipta, kuguup tambal uta mogop kup waafulin o age-nalata, numi yuum tem uta diin-nalata, kaan-se ko. \p \v 15 Kale kabo unang tinum iyo mufekmufek bomi sang uyo baga-emal o ageta kale, kanube tinum iyo kapmi weng uyo kwaasulkeman-tema kale, weng uyo fomtuup baga-e-bom-nalap e, “Boyo kanumin ba o,” agan-bom-nalap e minte, “Bota kanumin o”, agan-bom no kemal o ageta ko. \c 3 \s1 Fol imi bogo-nala, “Utama-bom-nilipta, kuguup tambal kup telelmin o,” agesa uta ko \sr (Rom 13:1-7, Ef 4:1-3, Fpai 2:1-5, 1 Tim 2:1-4, 1 Fit 2:13-17) \p \v 1 Kale asok bilip iyo maak so bogobe-nalap e, “Ibo gavman sino e minte kiyap sino imi weng uyo tinangka-bom-nilip e minte, tambaliim kup alugum ogok tambal uyo telel-bom-nilip e minte, \v 2 ipkumal imi tele baga-emin min, wengaal digin-bom waasi kebina tala ke-bom kemin ba kale ki, bal bal ke-bom-nilip e, suun kup dukmen biliit age-bom alugum ipkumal iyo alugum telele-bom no kemin o,” agan-bom-nalapta, baga-e-bom kemal o ageta ko. \p \v 3 Kale mungkup nugol siin uyo aget tambal fugunin binim ke-bom-nulup e minte, \m weng kwaasul-bom-nulup e minte, \m “Bisop bagan-bilip boyo fen ko,” agan-bom-nulup e minte, suun kup nuyo aget fuguno kanumin kanumin boyo fenga kolum o age tiginin kup kem som no kanumin uyo dogobeta bagang-kale kupka-numup binim ke-bom-nulup e minte, \m nugumal iyo waasi ke-e-bom-nulup e, \m imi mufekmufek umi mok uyo une-bulupta, am tiinu kayop tiinu ke-e-bulup e minte, \m tinum asit kek kek iyo nuyo itafinon-bilip e minte, \m mungkup nugol nugumal iyo atafinon una tala kem-nuubupta ko. \p \v 4 Kuta numi ilim bo-emin tinum God iyo alugum unang tinum imi aget uyo kupka-e-bom-nala e minte, kuguup tambal uyo kupka-e-bom no kem-nuuba kale, bomi kafalebela utam dagaa ku-silip kota, \v 5 yagal numi ilim uyo bobe-se kale, boyo numi kuguup tambal uta utam-nalata ba kale, God yagal alugum numi i-filin daa-nalata, numi ilim uyo bobe-se ko. Kale boyo ki, nuyo diing daa imola mitam kamaa unang tinum kelup imka-nala e minte, ilami Sinik Tambal iyo daala tal dong dogobelata, siin umi kuguup mafak kanumsup uyo kupka-nulupta, kamaa kuguup uta ku no ke-sulup ko. \v 6 Kale God ilami Sinik Tambal iyo daapma yak numi ilim bo-emin tinum Yesus Krais imi diim abelata, Yesus ita tebe-nalata, numi finang amiit daapma talta nuyo fomtuup dong daga-em-nuuba kale, \v 7 God imi aget fugunin uyo, nalami Sinik Tambal iyo daali no unang tinum iyo telela imolata, nimi tiin diim uyo tol kup unang tinum kelin o age-nalata, ilami Sinik Tambal iyo numi daapma ti-se kale minte, numi God iso suun kup nan-temup o age fen-nuubup boyo, God yagal, kanubelita, bilip iyo niso maagup suun kup num o age-nalata, tagalim tebe-bom numi ilim uyo bobelata, suun nin unang tinum ke-sulup ko. \v 8 Kale weng kaa bogobeli koyo fen dam weng bogobeli ko. \p Niyo ki, bomi sang uyo kabo bilip iyo weng uyo fomtuup bogobe-nalap, “Unang tinum God imi ilak dolin ibo telel-bom-nilipta, kuguup tambal kup waafuu kwep tebe-bilipta o,” agan-bom-nalapta o agan-bii ko. Kale kanupmin weng kem baga-eman-temap boyo tambaliim kale, unang tinum iyo dong dogopman-temu kale, \v 9 mufekmufek katip kalan wengaal digin-bilip min, \m tinum iyo ilami olal imi win kufu-bilip min, \m waasi kebina tala ke-bilip min, \m Moses imi ulo umi kalan uta dupkegina tala ke-bilip min bota tebe-nuluta, bagang-kale bilip iyo dong dogobeluta, kuguup tambal uyo waafulan-temaalip kale ki, kabo yang bomi mep so uyo yang unemin ba ko. \p \v 10 Kale kanube kabo utamapta, tinum iyo weng mafak umaak kufola Kristen tinum unang iyo wengaal digin-bom begela una tala kelum o angbip kalaa agelap umdii, weng kem uyo kobe yakyak ke-bii ilep alop min fagalapta, kwaasulala umdii, dupkaa yang iinemin ko. \v 11 Kale kapkal utamsap kale, kanupmin tinum bemi aget tem uyo atin mafaganebesu kale, fengmin kup ke-bom-nalata, ilami kuguup mafak boyo atin utam kulasa ko. \s1 Fol imi bogo-nala, “Boyo kanumal o,” agesa uta ko \p \v 12 Kale niyo aget fugunolita, abiip Nikopolis kal nan-temi kalaa age fugunobi kale, wep so atii so kemin umi am daan mitam tulu kalaa agelan-temi uyo, niyo kugol bom-bili bii, kayop umaak dakan dakan kelan-temi kale, suuk nala Atemas ita e? Tikikus ita e? Daapkeli no tala umdii, kota kapkal nimi finang uyo yuut tiino ku talaal o ageta ko. \v 13 Kale kabo ulo utamsa tinum Senas so e minte Apolos so alop imi ilep unon-temip uyo telela imolapta, alop mufekmufek uyo duumatanamin binim, tambaliim kup unin o ageta ko. \p \v 14 Kale numi Kristen unang tinum bilip iyo kanube bisop kugol bom-nilip e, God imi kuguup uyo kupkabip kemin kale, bilip iyo titil fagaa ogok tambal kup ke-bom-nilipta, ipkumal mufekmufek duumatanip iyo bilip ita tebe dong daga-eman-temip bota kuguup tambal kale, bota tele dagaa kulin o ageta ko. \s1 Weng umka-emin uta ko \p \v 15 Kale alugum niso albip iyo kabo weng umopkelip kale, kabo Kristen unang tinum numi aget kup kobelin iyo bogobe-nalap, “Fol so e minte isino nin so iyo ibo weng umobebip o,” agelal o ageta ko. \p Kale alugum ibo God iyo tebe telele-bom tiin mola tambaliim kup bom-bilipta o ageta ko.