\id MAT \h MATYU \toc1 Matyu imi tebe Yesus imi sang dola kosa uta ko \toc2 MATYU \mt1 Matyu imi tebe Yesus imi sang dola kosa uta ko \ib \ip \it Yesus iyo tam abiil tigiin unata, bii atol ulumi kup 35 umaak yak iinuta, Matyu iyo suuk kon tem weng koyo dola ko Yesus imi sang uyo bogosa ko. Matyu beyo Yesus imi okumop man tuluun kal imi maak ita kale minte, imi win maak uyo, Livai o agan-nuubip ko. Kale sugamiyok uyo God iyo bogo-nala e, “Tinum maak ulaa dulita, beta unang tinum imi fengmin uyo kupkan kepman-tema o,” agelata, bomi sang uta siin umi God imi suuk kon tem kwegal dola kosip ko. Dola kosipta, Matyu imi aget fugunin uyo, Yesus imi sang uyo dola kolita, Juda kasel iyo utamipta e, God imi weng sugamiyok bogo-nala, “Tinum maak ulaa daali tolon-tema o,” agesa umi fen tebesup iyo Yesus ita kalaa agelin o age-nalata, suuk kon tem weng koyo dola kosa ko. Kale Matyu iyo bogo-nala e, “Yesus iyo titil so kale, ilami Aalap God imi weng kwep daasa ko age ulo umi magam weng uyo unang tinum iyo baga-e-bom-nala e minte, God imi daam tem tam unemin umi sang uyo baga-e-bom no kemsa o,” age Matyu beyo bogosa ko.\it* \c 1 \s1 Yesus Krais imi olal imi win uta ko \sr Luk 3:23-38, (Rom 9:5) \p \v 1 Yesus Krais imi olal imi win uyo kalbu ko. Yesus beyo King Devit imi man ilop, minte Devit iyo Abraham imi man ilop no ko. \m \v 2 Abraham beyo Aisak imi aalap, \m Aisak beyo Jekop imi aalap, \m Jekop beyo Juda so ilami isak atuk so ninggil imi aalap, \m \v 3 Juda beyo afaang man Peres sino Sera so imi aalap, minte Tama uta afaang man alop imi ogen no kale, \m Peres beyo Hesron imi aalap, \m Hesron beyo Ram imi aalap, \m \v 4 Ram beyo Aminadap imi aalap \m Aminadap beyo Nason imi aalap, \m Nason beyo Salmon imi aalap, \m \v 5 Salmon beyo Boas imi aalap, minte Rahap uta Boas ilami ogen no kale, \m Boas beyo Obet imi aalap, minte Rut uta Obet ilami ogen no kale, \m Obet beyo Jesi imi aalap, \m \v 6 minte Jesi beyo King Devit imi aalap no ko. \p Minte Devit beyo Solomon imi aalap, minte Baseba uta Solomon imi ogen no kale, kamaki uyo Baseba boyo tinum migik Uria imi kalel kuta, siit-kulu e, Devit ita tagaa kula ilami kalel kebesu kale, \m \v 7 Solomon beyo Rehoboam imi aalap, \m Rehoboam beyo Abiya imi aalap, \m Abiya beyo Asa imi aalap, \m \v 8 Asa beyo Jehosafat imi aalap, \m Jehosafat beyo Joram imi aalap, \m Joram beyo Usia imi aalap, \m \v 9 Usia beyo Jotam imi aalap, \m Jotam beyo Ahas imi aalap, \m Ahas beyo Hesekia imi aalap, \m \v 10 Hesekia beyo Manase imi aalap, \m Manase beyo Amos imi aalap, \m Amos beyo Josaya imi aalap, \m \v 11 minte Josaya beyo Jekonia so ilami isak atuk so ninggil imi aalap no ko. Kale Jekonia iso ilami isak atuk so ninggil iyo bom-bilip e, Israel tinum imi waasi Babilon kasel tinum iyo tal, Israel kasel iyo yemum o age tal dinan-bom kubaganip ita ita ke-bom-nilip e, yaafuu sok de imo imtamo unanbu no Babilon kasel ilimi abiip maak maak unemin kup kemsip ko. \p \v 12 Kale Babilon kasel iyo Israel kasel iyo de imo kulep no ilimi abiip tolip e, Jekonia beyo Sealtiel dola e, \m minte Sealtiel beyo Serubabel imi aalap, \m \v 13 Serubabel beyo Abiut imi aalap, \m Abiut beyo Eliakim imi aalap, \m Eliakim beyo Aso imi aalap, \m \v 14 Aso beyo Sadok imi aalap, \m Sadok beyo Akim imi aalap, \m Akim beyo Eliut imi aalap, \m \v 15 Eliut beyo Eleasa imi aalap, \m Eleasa beyo Matan imi aalap, \m Matan beyo asegim Jekop imi aalap, \m \v 16 minte Jekop beyo Josep imi aalap no kale, Josep imi kalel Maria uta Yesus dosu kale, Yesus beyo God imi ulaa dula kamok kesa tinum Krais o agan-nuubip ita ko. \p \v 17 Kale Abraham imi ilaap daaba uyo ilop tiilam kwep talanbu tal Devit imi diim kwek diliit kesu uyo ki, ilop dagamin ulumi kup te tam mit kal fagasu ko. Kale ulutap kale, Devit imi ilaap daaba uyo ilop tiilam kwep top Babilon kasel imi tisip kwek diliit kesu uyo ki, ilop dagamin ulumi kup te tam mit kal fagasu kale, Babilon kasel iyo tebe Israel kasel imi waasi kebesipta kale, tal sok de imo imtamo unanbu no Babilon kasel ilimi abiip maak maak kugol fagagan-bii kupkalipta, bii-silip ko. Ulutap kale mungkup, abiip Babilon un-silip uyo ki, man ilop tiilam kwep talanbu tal God imi ulaa dula kamok kesa tinum Krais imi do-suu kwek diliit kesu uyo ki, ilop dagamin ulumi kup te tam mit kal fagaa no kesu ko. \s1 Maria umi Yesus Krais dosu uta ko \sr Luk 2:1-7 \p \v 18 Kale kamaki Yesus Krais imi do-suu uyo kulbu kale, ogen Maria boyo Josep imi win baabelip bo kuta, atin ku-bom uso sinamin-tem bisop bom-silipta, God imi Sinik Tambal iyo tal Maria umi iibak tem iinata, utamuta, kumun so keli kalaa agelu kale, \v 19 umi imak Josep o age win baabebip beyo tinum tambal kale, weng boyo kupkem daali alugum iyo tinangkulip Maria uyo fitom tebepmomu kale, sining age som-nilita, maagalo unang boyo kupkalan o age-nalata, \v 20 bomi aget uyo fugun-salata minte, Bisel imi ensel maak tal ilam duluun weng uyo bogobe-nala e, “Devit imi man ilop Josep kabaa. Kapmi kalel o age win baapkebip Maria boyo kumun so kebu kuta, man mat tem kwek alba beyo God imi Sinik Tambal yagal tal bomi iibak tem iinata, kumun so kebu kale, kabo finanin ba kale, kalel uyo kulal o ageta kale, \v 21 biilan-temu uyo, man dolan-temu beta tebe-nalata, alugum ilami tinum unang imi fengmin uyo takan kebelata, waalanan-temip kale, kabo bemi win uyo bogobe-nalap, ‘Dong dogobela waalanamin tinum o,’ age-nalapta, Yesus o agelal o,” age-nalata, ensel iyo bogobela ko. \p \v 22 Kale sugayok uyo Bisel iyo tebe ilami profet Aisaya imi weng maak bogobelata, ita God imi suuk kon tem dola ko-se kale, ko tol mitam ti-suu kale, \v 23 siin uyo bogobe-nala e, \pi1 “Ibo botamin. Son-temu uyo, unang maak tinum so sinamin-tem som-nuluta, kumun so ke man tinum maak dolan-temu kale, man dolan-temu bemi win uyo Emanuel o agelan-temip o,” \m age-nalata, bogobe-se kale, win bomi magam uyo, “God iyo nuso alba o,” agesu ko. \p \v 24 Kale Josep iyo agaal un-bom-sala Bisel imi ensel ilam duluun weng bogobela uta tinangku-nalata, fen-nalata, kalel uyo kula kuta, \v 25 kalel so maak agam sina-bom utamamin-tem alba diim kugol man beyo doluta, Josep iyo man bemi win uyo bogobe-nala e, “Yesus o,” age-se ko. \c 2 \s1 Biningok utamsip tinum imi tal Yesus atamsip uta ko \sr (Jon 7:42) \p \v 1 Kale Herot imi Provins Yuudiya umi kamok king ke-bom bii-se kota, Maria uyo Yesus iyo Provins Yuudiya umi abiip Betleam kugol dolu bom-bala e, biningok umi kuguup utamsip tinum maak iyo ataan mitam telemin abiip ilota tal Jerusalam tal-nilip e, bogo-nilip e, \v 2 “Kamaa man maak dolu Juda kasel ipmi kamok king keba iyo dogap kal alba a? Nuyo ataan mitam telemin kugol bom-bulupta, biningok uyo tebe bemi dolu alba uyo kafalebelu utam-nulupta, tal fet dobe imi deng uyo tebemum o age-nulupta, tulup o,” agelip ko. \v 3 Kale King Herot iyo kamok king migik imi sang boyo tinangku-nalata, beta tebe, nimi abiin uyo kulan-tema tap o age-nalata, aget yamyam uyo taga-bala e minte, alugum Jerusalam umi unang tinum igil aget yamyam uyo taga-bom no kemip kale, \v 4 Herot iyo tebe-nala e, tinum amem ko age pris imi kamogimal so Juda kasel imi ulo utamsip tinum so iyo alugum afeta-nala e, dagala, “Ipmi God imi ulaa dula kamok kelan-tema tinum imi fen tebesip beyo dogap kal dolan-temu o?” agela e, \v 5 bogobe-nilip e, “Provins Yuudiya komi abiip katip maak Betleam kugol dolan-temu kale, sugayok uyo God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum maak isiik tebe bemi sang uyo dola ko bogobe-nala e, \q1 \v 6 ‘Betleam kasel ibaa. Ibo kafin Yuudiya kugol albip kale, son-temu uyo, ipmi tinum maak ita mitam kamok ke-nalata, nimi unang tinum Israel kasel bilip iyo alugum tiin molan-tema kale, kelata, Betleam kasel ipta win tibin ke-nilipta, Yuudiya kasel migik iyo kubaganip imkalan-temip o,’ \m age-nalata, dola ko-se o,” agelip ko. \p \v 7 Kale Herot iyo tinangku-nalata, utamsip tinum tilip bilip iyo bantap weng uyo kobela tal tamip e, daga-nala e, “Kamaki uyo dogap kota biningok boyo mitam molu ibo utam-nilipta, man maak dolu kalaa age-nilipta, abo dulu tal-bilipta bii, kayop intap kal ke-nilipta, tilip o?” agela yan kebelip e, \v 8 bogobe-nala e, “Ibo Betleam uyo no-nilipta, man beyo tele fen tiine-bom atamip umdii, weng kwep tal bogopnelipta, nagal no-nilita, bemi deng uyo tebe-bom-nilita, fet dobelan o,” age bisop bogobela ko. \p \v 9 Kale king imi weng uyo tinangku-nilip e, kupkaa unip kale, siin ataan mitam telemin ilo kugol bom-bilip biningok mitam molu utam-silip usiik bon tem abe-buluta, ita umik tem abe-bilip bii, biningok uyo unanbu no man am alba umi dubom diim kutam kal moluta, \v 10 no biningok uyo utam-nilipta, deng kup tebemip kale, \v 11 tam am tam abomu, man so ogen Maria so afaat iyo albip kalaa age itam-nilip e, kamok kamok imi weng umka-emin uyo kanumin kale, imi katuun duung uyo fegela daak suk mo kalaak fen-nilip e, man bemi deng uyo tebe-bom fet duga-e-bom-nilip e, ilimi men tem mufekmufek tambal tambal abu kulep tilip uyo man bemi kobela kobela kemip kale, tuum gol so e minte at dan kwe fuulip tang tambal kuunin sino ok tang tambal kuunin so uyo kulu man imi kobelip ko. \p \v 12 Kale God iyo tinum bilip iyo ilam duluun weng uyo bogobe-nala e, “Ibo no Herot iyo atam-nimip o,” agelata bole, kupkaa ilep migik ilep ilimi abiip unip ko. \s1 Josep so man afaat so ulimal imi kafin Isip unsip uta ko \p \v 13 Kale daaginip e bole, Bisel God imi ensel maak tal-nala e, Josep imi ilam duluun weng uyo bogobe-nala e, “Kabaa. Herot iyo tebe, man beyo fen-bom atam-nilita, angkolan o age-nalata, fen tiineman-tema kale, kabo yuut fen-nalap man afaat bilip iyo kulep bilii daage no Isip kugol bom-balapta bii, asok maak so bogopkelan o,” agelata bole, \v 14 Josep iyo mililep kota yuut fen tam man afaat iyo kulep-nala e, \v 15 unanbu no kafin Isip kugol bom-bala bii, Herot iyo kaana kalaa age-nalata, kota asok kulep tala ko. Kale sugayok uyo God iyo bogo-nala e, “Nimi man tinum iyo kafin Isip kugol bom-balata, nagal olabelita, asok tala o,” age-nalata, God iyo ilami profet maak imi bogobelata, ita unang tinum iyo bogobe-nala e minte, suuk kon tem uyo dola ko no ke-se kale, Yesus so ogen Maria so Josep so ulimal imi kafin Isip kupkaa ti-silip bomi sang uta dola kosata, ko tol mitam ti-suu ko. \s1 Herot tebe tinum imdala no man unaak unaak an tiinemsip uta ko \p \v 16 Kale Josep ulimal iyo no Isip kugol bom-bilipta, Herot iyo utamata e, utamsip tinum bilip iyo bisop bogopne-nilipta, asok weng uyo kwep tal bogopnelin-tem ke daaginbip kalaa age-nalata, olsak kup deebelu kale, Herot iyo ilami siin utamsip tinum bilip imi daga bogobe-nala, “Dogap kota man maak dolu o age biningok uyo mitam mo kafalebelu utam-silip o?” agela bogobebip umi aget uta fugunolata e, kota man beyo kayop kanupmin dakan kela boyo mitam fitola kalaa age-nalata, ilami tinum iyo imdala no abiip Betleam so umi abiip mep so sino uyo tiine-bom-nilip e, alugum man tinum unaak imolip atol alop kelip so atol alop kelin-tem albip so iyo an tiinemip ko. \p \v 17-18 Abiip Rama uyo Betleam umi mep so kugol albu kale, sugayok uyo God iyo ilami profet Jeremaya iyo weng maak bogobelata, ita abiip bomi sang uyo bogo-nala e, \pi1 “Rama kasel kutam iyo bubul fuyap tebebeluta, fomtuup ame-bilipta, tinangkulip kale, unang Resel umi man ilop ko age Israel kasel bilip iyo ilimi man kalan uyo ame-bilipta, ipkumal iyo, dong dogobelup mitam asok deng tebe-bilipta o agan-bilip kuta, numi man iyo binim kebip kalaa age-nilipta, yuut uun kon ku fuu kwep tam tolan-temaalup o age-nilipta, man imi tibi uta uga-nilipta, aman-bilip o,” \m agesa kale, Herot imi tinum no man an tiinemsip bomi sang uta bogosata, ko tol mitam ti-suu ko. \s1 Josep so man afaat so ulimal imi asok tal ilimi abiip e tisip uta ko \p \v 19 Kale Josep ulimal iyo kafin Isip kugol bom-bilipta, Herot iyo bii-nala e, kaanata bole, Bisel imi ensel maak iyo tal-nala e, Josep iyo ilam duluun weng bogobe-nala e, \v 20 “Kabaa. Tinum tebe, man unaak angkoli kaanak o agan-bii-se beyo kaanba kale, kabo kupkaa man afaat iyo kulep-nalap daage no kafin Israel unaal o,” agelata bole, \v 21 Josep iyo fen tam abe man afaat iyo kulep-nalata, no anang Israel uyo una kuta, \v 22 “Herot imi man Akelaus isiik aalap imi baan diim uyo ku-nalata, Provins Yuudiya kasel imi kamok king ke-bom-nalata, alba o,” agelip tinangku-nalata, finano-nalata, Provins Yuudiya unon o agan-be uyo kupkala kuta, God iyo maak so ilam duluun weng uyo Josep iyo bogobelata, \v 23 ulimal iyo daage no Provins Galili uyo no-nilipta, abiip maak Nasaret kugol bii-silip ko. Kale sugayok uyo weng kem baga-emin tinum bilip iyo God imi ulaa dula kamok kesa tinum imi sang uyo bogobe-nilip e, “Biilan-temu uyo, bemi win uyo Nasaret kayaak o agelan-temip o,” agesip kale, ko tol mitam ti-suu ko. \c 3 \s1 Ok sam uga-emin tinum Jon imi weng baga-emsa uta ko \sr Mak 1:1-8, Luk 3:1-18, Jon 1:19-28 \sr (Ap 13:24, 19:1-6) \p \v 1 Yesus so ogen aalap sino ulimal iyo kugol nuubipta, bii man iyo te tam fito ko tinum kiim kelata, kota tam ok sam uga-emin tinum Jon Baptis iyo tal Provins Yuudiya umi tinum binim iibaan kugol bom-balata, unang tinum iyo tele-bala tele-bala ke-bilipta, God imi weng uyo baga-e-bom-nala e, \v 2 bogobela, “God imi tebe unang tinum imdep tam ilami daam tem daa tiin molan-tema uyo mep tulu kale, (ibo, God iyo numi fengam-nuubup uyo im-kuguman-tema kalaa age-nilipta,) ipmi fengmin uyo kupkaa aget uyo fupkela kolipta o,” age baga-ema ko. \v 3 Sugayok uyo profet Aisaya iyo Jon imi sang uyo God imi suuk kon tem kal dola ko bogola, \pi1 “Tinum maak iibaan kugol ol-bom bogo-nala e, ‘Ilep tambal umaak telelamipta, Kamogim iyo yuut talak o,’ age olan-be o,” \m age Aisaya iyo dola kobesa (kale, bomi magam uyo, “Ipmi aget uyo fupkela telelam-silipta, Yesus iyo talak o,” age-nuluta, bogosu) ko. \p \v 4 Jon iyo (siin God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum Elaija imi kuguup kanu-bii-se uta ku-nalata,) ilim tambal migimin binim kale, imi ilim mafak uyo kong ko age kamel umi kon uta butu faabelip uta migi-nala e minte, kao umi kaal uta ugaa ku ol tiil ko age let telela ko magal fildela ilim uyo nagat molu e minte, iman tambal uyo fala-nalata, kubuluum so at tem umi tin ok so uta un-bom no ke-bii-se ko. \v 5 Kale unang tinum kwiin tagang abiip miton Jerusalam kasel so minte Provins Yuudiya umi alugum abiip maak maak kasel so Ok Jodan umi magaang tem kasel so iyo, Jon imi weng uyo tinangkamum o age-nilipta, tal afeta-bii ko \v 6 Jon imi weng uyo tinangka-bom-nilip e, imi aget uyo fupkela ko-nilip e minte, God sino unang tinum so imi tiin diim uyo ilimi fengmin uyo kupkem daga-bom no ke-bilipta, Jon iyo tebe kulep te daak Jodan umi kumun tem to ok sam uga-ema ko. \p \v 7 Juda kasel imi kamogimal Falosi so Sadusi sino kwiin tagang iyo, Jon ita nuyo ok sam uga-emak o age-nilipta, imi finang uyo tal tal ke-bilip kuta, Jon iyo utamata e, imi aget uyo fupkela kolin-tem ke tilip kalaa age-nalata, bogobela, “Ibaa. God iyo tebe ipmi kuguup mafak umi kalan uta ifak daalan-tema kale, ibo aget fuguno-nilip e, no tamup Jon imi ok sam ugobelan-tema uta, God tebe numi kaal fuyap kopman-tema uyo uk kugan imolan-temu ko ageta talan-bom-nilip e minte, ibo inap imi baam atul finano bilii unan-nuubip ulutap ke-nilipta, nimi finang talan-bom no ke-bilip kuta, boyo ibo uk kugan imolan-temaalu binim kuba. \v 8 Kuguup tambal uta ke-bilipta, boyo utamita e, ipmi aget uyo fupkela ko-nilipta, ipmi kuguup mafak uyo kupkabip kalaa age utaman o ageta ko. \v 9 Kale ibo nimi weng kaa bogobelan-temi koyo tinangku-silipta. Ibo, ‘Nuta Abraham imi man ilop o,’ age deng taban-bilip kuta, kanube God iyo, Abraham imi man ilop kemin boyo miton o agan-be nimnam, God beyo tii kale, daak tuum boyo kulu-nala telela imola mitam tinum ke-nilipta, igil mungkup Abraham imi man ilop kwiin tagang kelan agin kuta, God imi tiin diim uyo Abraham imi man ilop kemin boyo fen katip kalaa agesa ko. Kale ibo bogo-nilip, ‘Abraham beyo numi afalik kale, God iyo, bemi tolop o age-nalata, nuyo telela imola tambaliim nan-temup o,’ agan-kalin ba kale, ipkil God imi ilak uyo duga-bilipta o ageta ko. \v 10 Kale God iyo, at uyo doman o age-nalata, at miit tem kal kaabak uyo waafuu fiko kola kale, at alugum dogap uta at dum tambal abulin binim kesu uyo ano duula-nalata, at kwegala ken tebelan-temu ko. Ulutap kale, ibo kuguup tambal uyo waafulin binim kelan-temip uyo, God tebe imkan kelan-tema ko. \v 11 Ipmi, tinum tolon-tema o age fen-bilip iyo naga ba kale, nisiik tilita, yagal aaltam nimi umik tem tolon-tema kale, beyo kamok miton kale, ita ita ke niyo kubagani nimkasa kalaa age-nilita, fitom tebepnebu kale, niyo fen tinum kale, niyo bagang-kale yang bemi miit tem uyo yang-nilita, imi yaan ilom uyo kulep-nilita, unomi binim ko. Kale ibo aget fupkela kolip uyo, niyo ok uta kulu-nilita, ipmi ok sam uyo uga-e-bii kuta, tinum tolon-tema bemi ok sam uga-eman-tema boyo fen ok ba kale, ilami Sinik Tambal ita tebe ipmi iibak tem aget mafak fugunin uyo at kwegabela ken tebeluta, ibo atin tambalanan-temip ko. \v 12 Tam tinum imi sagam ku rais ko age wiit uyo bo-bii kulep tal tolip uyo, telela-bii umi kaal uyo kugan ke-nilip e, wiit dam uta kup kulep tam am to-nilip e minte, kaal uta abulalip ken tebe-bom no kemin ko. Kale mungkup ulutap kale, tam tinum tolon-tema beyo, unang tinum iyo ilo ko-nilita o age-nalata, ilami ilak dosip iyo afeta ko kulep no ilami abiip to-nala e minte, unang tinum imi ilak dolin binim ita at tenogamin binim, kenamin kup bomu umi tem kugol abulala ken tebelan-temip o,” age baga-ema ko. \s1 Jon imi Yesus ok sam ugobesa uta ko \sr Mak 1:9-11, Luk 3:21-22 \p \v 13 Jon iyo kanum tiine-bala e, Yesus iyo, Provins Galili uyo kupkaa no Jodan bal no tamita, Jon ita ok sam ugopnelak o age-nalata, no tama e, \v 14 Jon iyo fegelebelita, ok sam uyo kupkalak o age-nala e, bogopma, “Kabo God imi ulaa kamdula kamok kesap tinum kale minte, nita fen tinum kale, niyo ok sam uyo ugop-kaman-temaali binim kale, kapta tebeta niyo ok sam ugop-naman-temap kuba. Kale intaben o age-nalapta, bogopne-nalap, ‘Ok sam ugopnelal o,’ agan-balap o?” agela e, \v 15 Yesus iyo yan kebe bogopma, “Nugum kabaa. Kabo niyo ok sam ugop-naman-temap boyo, God imi weng kwep daasa uyo mitam tol kelan-temu kalaa age-nilita, bomi finang uta tili kale, kabo ok sam uyo ugopnelapta o,” agela e, Jon iyo tolong do-nala e, “O,” age ok sam ugopma ko. \p \v 16 Jon iyo tebe Yesus iyo ok sam ugobela binimanu e, maak fagaa Yesus iyo ok tem uyo kupkaa mitam tama e, abiil tigiin uyo tem kalo kolu e, kiit fenata e, God imi Sinik iyo uun abim ulutap ke-nalata, malaak nimi diim uyo abela kalaa agela e, \v 17 alop iyo tolong dolipta e, abiil tigiin kwiit ilota God imi weng kwaala tulu kwek uyo bogo-nala e, “Beyo nimi Man bubul kale, niyo bemi deng kup taban-bii o,” age bogopma e, tinangkulip ko. \c 4 \s1 Saatan imi tebe Yesus dup-kugumsa umi sang uta ko \sr Mak 1:12-13, Luk 4:1-13, (Hib 2:18, 4:15) \p \v 1 Jon iyo ok sam ugobela binimanu e, aaltam kota God imi Sinik iyo tebe, Yesus iyo duptamo no iibaan kugol daalita, Saatan tebe Yesus iyo dup-kugumak o age dep una ko. \v 2 Yesus iyo, iman uyo unelaali o age kupkaa bom-bala bii, am ulumi kup 40 kela koyo, Yesus iyo iman tep bom-balata minte, \v 3 Saatan iyo tal imi diim abe-nala e, bogopma, “Kabo fen tuluun God imi Man umdii, daak tuum boyo kulu fupkela kolapta, bret kelu unelap katamita, kabo fen God imi Man kalaa agelan o,” agela e, \v 4 Yesus iyo imi weng boyo yan kepma, “Umbae. God imi suuk kon tem kwek uyo bogo-nulu e, \pi1 ‘Iman bomi unelan-temap boyo dam uta kup ifemin kale minte, boyo tebe kapmi aget fugunin uyo dong dogop-kaman-temaalu kale minte, kabo God imi weng uyo alugum tolong do waafulan-temap uta tebe kapmi aget fugunin uyo dong dogop-kaman-temu o,’ \m agesu (kale, bo kanube-nilita, iman unelan-temaali) o,” age bogopma ko. \p \v 5 Kale minte Saatan iyo Yesus iyo dep unanbu no Jerusalam no abe-nala e, dep unanbu tam ulotu am miton umi am duu diim daa-nala e, \v 6 bogopma, “Kabo fen tuluun God imi Man umdii, boyo mufekmufek umaak tebe kangkolan-temaalu kale, kaal binim isal kalota fon unanbu daak kafin diim abelal a. God imi suuk kon tem kwek uyo bogo-nulu e, ‘God ilami ensel iyo bogopma tal kabo tiin molipta, kangkolan-temaalu o,’ agelu e minte, maak uyo bogolu, ‘Ensel igil kaafuu kafolan-temip kale, tuum daang umaak tebe kapmi yaan uyo malaa kwaap-kaman-temaalu binim o,’ age no kesu kale, kabo kumen daak kafin diim abelapta, unang tinum kulaak albip iyo utamipta e, kabo fen God imi Man kalaa agomip o,” agela e, \v 7 Yesus isiik bogobe-nala e, “Umbae. God imi suuk kon tem kwek uyo bogo-nulu e, \pi1 ‘Bisel beyo kapmi God kale, beyo dup-kugu-bom bogobe-nalap, “God kabo nimi weng bogopkeli boyo tinangku kanube-nalapta, kek kek iyo kafalebelapta, utamipta e, God kabo nimi ilak uta duga-bom dong dagane-balap kalaa kagelin o,” agan-kalin ba o,’ \m agesu o,” agela ko. \p \v 8 Kale Saatan iyo Yesus iyo duptamo unanbu tam amdu dubom diim daa-nala e, alugum kafin kaa kutufosu komi tinum miit maak maak so minte, unang tinum bilip imi mufekmufek telelam unsip so uyo kafalepma utama e, \v 9 bogopma, “Kabo nalami tibit diim kal katuun duung fegela daak ton-nalap bogopne-nalap, ‘Kabo nimi kamogim o,’ agelap umdii, nagal alugum kafin kaso tinum miit so mufekmufek so koyo kop-kamita, kapkal tiin molan-temap o,” agela e, \v 10 Yesus iyo bogopma, “Saatan kabo nimka-nalap daaginaal a. God imi suuk kon tem kwek uyo bogo-nulu e, \pi1 ‘God ita kup kapmi Bisel kale, beta kup katuun duung fegela daak ton aman duga-e-bom-nalap e minte, imi weng uta kup tinangka-bom no kemal o,’ \m agesu kale, niyo katuun duung fegela kabo aman dopkelan-temaali kuba,” agela ko. \p \v 11 Saatan iyo tolong do-nala e, kota dup-kugumin uyo kupkaa daagina e, ensel iyo tal Yesus iyo dong dogobe tiin mo-bom-nilip e, iman ifemip ko. \s1 Yesus imi kamaki Provins Galili bom-nala ogok kemsa uta ko \sr Mak 1:14-15, Luk 4:14-15 \p \v 12 Kale Yesus iyo sep iibaan kugol alba uyo kupkaa no Provins Yuudiya kal bom-balata, Herot imi un tubulin bilip iyo Jon iyo aafuu dep no daalip kalabus am kal bom-bala e, Yesus iyo Jon imi sang uyo tolong do-nala e, Provins Yuudiya uyo kupkaa Provins Galili una ko. \v 13 Kuta no ilami abiip Nasaret uyo nama binim kupkaa daage no abiip Kapeneam kal na ko. Abiip Kapeneam uyo Galili Ok Muk mep so kal albu kale, abiip boyo Sebulun so Naptali so imi man ilop imi kafin kugol albu ko. \v 14 Kale sugayok uyo Aisaya iyo Yesus imi no Kapeneam kugol nan-tema bomi sang uyo God imi suuk kon tem uyo dola kosa kale, weng boyo ko tol mitam tuluta, Yesus iyo no kugol bii-se ko. Kale uyo Aisaya iyo bogo-nala e, \q1 \v 15 “Sebulun so Naptali sino alop imi man ilop imi kafin uyo yak Jodan milii kulota kwep unsu ki kwep yang yol ok kan tem kugol diliit kesu kale, imi kafin bomi win uyo Galili o age-silip kuta, kamano koyo unang tinum asit kek kek kwiin tagang ita tal kutam kal albip ko. \v 16 Kale kamano koyo kafin bomi kasel iyo mililep ko age fengmin umi baan diim kal albip kale, kaan maagalo ke imi win uyo binimanan agin kuta, siit ilugolan-temu uyo, ilagenamin kwiin kiim uyo tulu utam-nilipta, bilip iyo ilagenin diim kal nan-temip o,” \m age Aisaya iyo Yesus imi sang uyo dola ko-se ko. \p \v 17 Kota Yesus iyo God imi weng uyo kufo-nala e, unang tinum iyo baga-bom-nala e, bogopma, “God imi tebe unang tinum imi imdep mitam ilami daam tem daa tiin molan-tema uyo mep tulu kale, (ibo, God iyo numi fengam-nuubup uyo im-kuguman-tema kalaa age-nilipta,) ipmi fengamin uyo kupkaa ipmi aget uyo fupkela ko-nilipta o,” age baga-ema ko. \s1 Yesus imi tinum kalbinim maak ulusa umi sang uta ko \sr Mak 1:16-20, Luk 5:1-11 \p \v 18 Kale am maak daanu e, Yesus iyo Ok Muk Galili umi kan tem ku-tele abe-bomta, kek fenata e, aniing abu kulep no tolip saanin tinum alop maak ogok ke-bom-nilip e, aniing abumin umi men uyo kwaalip daak ok tem iinu aniing fen-bilip kalaa age-nala e, itama kale, tam maak imi win alop uyo Saimon o agan-bom-nilip e minte, Fita o agan-bom no kem-nuubip yagal e minte ilami niing Andru yagal no alop kulip ita itama ko. \v 19 Kale Yesus iyo bogopma, “Nugumal ibaa. Ipmi ogok ke-bilip boyo kupkaa tilipta, nisino ninggil abe-bomta ogok migik umaak kobe imdalita, aniing abum-nuubip kulutap kem tiine-bomta unang tinum iyo afeta imdep meng God imi miit tem daagamin o,” agela e, \v 20 alop iyo tolong do-nilip e, maak fagaa aniing abumin men uyo bisat kupka-nilip e, Yesus imi daang begebe unip ko. \p \v 21 Kale Yesus iyo alop iyo imdep mep ko daage yang abomu, minte Sebedi imi man tinum alop Jems so ilami niing Jon so alop iyo albip kalaa age itama kale, alop igil mungkup aniing abumin tinum kale, aalap Sebedi sino ulimal ilimi bot tem kal ton-bom-nilip e, ulimal ilimi aniing abumin men dalata taban unbu uyo bigina-bilip kalaa age itam-nala e, Yesus iyo bogopma, “Nugumal ibaa. Ipmi ogok ke-bilip uyo kupkaa tilipta, niso ninggil abe-bomta nimi ogok usiik maak kobelita, ogok kemin o,” agela e, \v 22 tolong do-nilip e, maak fagaa aalap iyo bot tem kutam kal dupka-nilip e, alop no Yesus imi daang begebe daaginip ko. \s1 Yesus imi tebe God imi weng baga-e-bom mafak ilin umobip imi telela imka-bom no kemsa uta ko \sr Luk 6:17-19 \p \v 23 Yesus iyo Provins Galili umi abiip maak maak uyo yakyak kem tiinema uyo, no abe tam ulotu am uyo tam God imi weng tambal uyo unang tinum iyo kafale-bom-nala e minte, bogobe-nala, “Kanube ibo ilipmi fengmin umi aget iluum uyo ku fengmin uyo kupkalip umdii, God iyo ipmi fengmin uyo kupkabe-nalata, imdep tam ilami daam tem daa-nalata, tiin molan-tema o,” agan-bom-nala e minte, unang tinum mafak ilin ugulumi migik migik umkan unsip iyo telela imka-bom no kem tiinema ko. \v 24 Kale unang tinum iyo Yesus imi kanu-be bomi sang uyo en-bilip senganu e, unang tinum simanim Provins Siria kasel igil mungkup tolong do-nilip e, imi abiip maak maak uyo kupkaa imi ipkumal mafak ilin umobip iyo imtamo Yesus imi finang telemip kale, unang tinum bilip imi mafak ilin umobip boyo ki, \m tam kaal mimin min, \m iibak tem atul tebemin min, \m sinik mafak tebe ifak daasu min, \m malap miin daam kesip min, \m yaan sagaal disanebesu min ita kulep tele-bilipta, Yesus iyo alugum telela imka-bala tambalanamip ko. \v 25 Kale kanu-balata, unang tinum kwiin tagang iyo Yesus imi finang uyo Provins Galili ilota tele-bala, Provins Dekapolis ilota tele-bala, abiip miton Jerusalam ilota tele-bala, Provins Yuudiya umi abiip maak ilota tele-bala, Ok Jodan umi yak milii umi abiip maak maak ilota tele-bala no ke-bii afeta kolipta, Yesus isino unip ko. \c 5 \s1 Yesus imi amdu tigiin kal unang tinum kafalemsa uta ko \p \v 1 Yesus iyo itamata e, unang tinum kwiin tagang iyo tal afetalip kalaa age-nala e, tam amdu tigiin uyo tam-nala e, daak tona e minte, ilami okumop man kwiin tagang iyo tal imi mep so kugol ton no kelip e, \v 2 Yesus iyo weng uyo kupka-e-bom-nala e, kafalema ko. \s1 Deng tebemin umi sang uta ko \sr Luk 6:20-23 \p \v 3 Kale tam kamaki uyo Yesus iyo bogobe-nala e, “Unang tinum iip maak maak iyo utamipta e, nuyo bagang-kale God imi kuguup tambal uyo waafulan-temaalup kalaa agelip kuta, God iyo tebe imdep mitam ilami daam tem daalan o angba kale, yagal imi titil uta kobelata, bilip iyo God imi kuguup tambal uyo waafu-bom-nilipta, tambaliim kup ton-bom-nilip e, deng tebe-bom no keman-temip ko. \p \v 4 “Kale minte unang tinum migik iip maak maak iyo utamipta e, ipkumal iyo fengamip kalaa age-nilipta, imi aget tem uyo mafaganebeluta, amemip kuta, God yagal dong dogobelata, asok aget bilili agan-bom-nilip e minte, deng tebe-bom no keman-temip ko. \p \v 5 “Kale unang tinum iip maak maak iyo, nuta kanupmin o agan-bom ilimi tok uyo bagamin binim dukmenip umdii, bilip iyo God imi tiin diim uyo win so kalaa age-nala e, ilami weng kwep daabe-nala, ‘Boyo ipmi kobelan-temi o,’ agesa uyo yagal kobelata, deng tebeman-temip ko. \p \v 6 “Kale unang tinum iip maak maak iyo, kuguup tambal uta kup ke-bulupta, God iyo deng tebemak o agan-kalip umdii, God yagal dong daga-e-balata, tol kup unang tinum ke-bom-nilipta, deng tebeman-temip ko. \p \v 7 “Kale unang tinum iip maak maak iyo inal o agan-bom-nilipta, ipkumal iyo kuguup tambal uyo kupka-emip umdii, God isiik inal o agan-bom-nalata, kuguup tambal uyo kupka-e-balata, deng tebeman-temip ko. \p \v 8 “Kale unang tinum iip maak maak iyo aget alop fugunin binim, imi aget fugunin uyo maagup e minte tol kup no umdii, bilip iyo no God sino suun abiip kal nan-temip kale, bomi deng uta tebeman-temip ko. \p \v 9 “Kale unang tinum iyo dogap ita wengaal digin-bom dinan-bom kemip uyo, ipkumal iip maak maak ita tebe iibak tem kulagal mo-nilip e, fegele-bilip kupkaa aaltam weng uyo telela ko kwek iina tala keman-temip bota, God iyo bogo-nala e, ‘Ipkumal fegelemin tinum bilip ita nimi man o,’ agelata, deng tebeman-temip ko. \p \v 10 “Kale unang tinum iip maak maak iyo kuguup tambal tebesu uta kup waafusip kale, bomi kalan uta tinum mafak mafak iyo tebe itafinon-bom-nilip e minte, ifak daga-bom no kem-nuubip kuta, kuguup tambal waafulin bilip iyo God iyo tebe imdep mitam ilami daam tem daalan o angba kale, tambaliim kup ton-bom-nilip e, deng tebe-bom no keman-temip ko. \p \v 11 “Ibaa. Ibo nimi okumop man kale, unang tinum dogap ita niyo nitafinonip umdii, bilip ita tebe ibo weng mafak uyo kupka-e-bom-nilip e, kuguup mafak mafak uyo kupka-e-bom-nilip e, bisop weng uyo kupka-e-bom ipmi win uyo kufak daga-e-bom no kem-nuubip kuta, ibo deng tebeman-temip ko. \v 12 Kale sugayok uyo God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum iyo ipmi ogok kanu-bilip kulutap ke-bom-nilipta, God imi ogok uyo ke-bii-silip kuta, tinum kuguup mafak waafulin iyo tebe-nilipta, kanupmin kuguup mafak uyo profet iyo kupka-emsip kuta, iyo maak fifik fafak nin binim, titil fagagamsip (kale, ibo bomi aget uyo fugun-bom-nilipta, fifik fafak nin ba kale, titil fagaa bom-bilipta o ageta) ko. Kale son-temu uyo, God yagal ibo imtamo no abiil tigiin daa-nala e, kuguup tambal kup kupka-eman-tema kale, deng afalik kup tebe-bom-nilipta o,” age Yesus iyo ilami okumop man imi baga-ema ko. \s1 Yesus imi felep yak yol so yogon dong so umi diim to do weng bogosa uta ko \sr Mak 9:50, Luk 14:34-35, (Jon 8:12, 9:5, 1 Fit 2:12) \p \v 13 Yesus iyo do weng alop maak bogobe-nala e, “Kanube yol uyo abaal tebelin binim kelu umdii, dogobeta telela kolupta, yol bomi abaal uyo tabon-temu a? Boyo atin binim ko. Kale unang uyo, iman tet abu fuulan o agelu uyo, utamuta, yol koyo mafaganbu kalaa agelu uyo, boyo ku tubulan-temaalu binim kale, kwaalu tam abiip abeluta, unang tinum iyo umi diim ilep ku-tele une-bom tele-bom keman-temip ko. Kale God imi unang tinum ibo yol abaal tebebu ulutap ke kuguup tambal uta kup ipkumal iyo kafale-bilipta, iyo iman yol tubulu abalim tebebu ulutap ke mitam tambaliim kelan-temip ko. Kale minte ibo kuguup tambal uyo waafulan-temaalip uyo, ibo God imi ogok kemin tinum keman-temaalip kale, ibo yol mafak kelu kwaalu unebu kulutap kelan-temip ko. \p \v 14 “Ulutap kale, God imi unang tinum ibo yogon dong ulutap ke kuguup tambal uyo ke-bilipta, ipkumal kek kek iyo ibo itaman-temip kale, mungkup ibo abiip amdu tigiin albu ulutap kale, unang tinum simanim albip iyo tebe ibo itaman-temip ko. \v 15 Tinum dok ita ilaam uyo kefo ko kwep daak baket tem kulagal kubalan-temaala binim kale, kefo kwep tam ulumi baan diim daalata, am uyo ilagenuta, unang tinum am kutam albip iyo mufekmufek uyo tambaliim utaman-temip ko. \v 16 Ibo yogon dong umi yang uulmong tem kuso ilagenabu ulutap ke kuguup tambal uta kup ipkumal kek kek imi tiin diim uyo kafale-bilipta, utam-nilipta, imi aget fugunin uyo bam daabeluta, ipmi Aalap abiil tigiin kayaak God imi win uyo kufumin o,” age Yesus iyo do weng alop boyo ilami okumop man imi bogobela ko. \s1 God imi ulo umi sang uta ko \sr (Luk 16:17, Rom 3:31, Jems 2:8-13) \p \v 17 Kale Yesus iyo weng uyo maak so bogopma, “Ibo aget fuguno-nilip, ‘Beyo tal God imi ulo Moses imi dola kosa so e minte God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum imi weng dola kosip so uyo kupkan kem ti-se o,’ nagan-kalin ba ko. Niyo boyo kupkan kelan o age tisaali kale, niyo tal-nilita, bilip imi weng boyo waafu-nilita, unang tinum iyo kafale-bili tele waafulin o age-nilita, ti-sii ko. \v 18 Nimi weng baga-eman-temi koyo tele tinangku bom-silipta o ageta kale, tam kafin diim so abiil tigiin so komi nan-temu uyo, God imi ulo Moses imi dola kosa umi atuk atuk uyo alugum ugol mungkup nan-temu kale, alugum ibo ki boyo suun kup waafuu bom-bilipta o ageta ko. Son-temu nala God imi bogo-nala, ‘Bo kanubelan-temi o,’ age-se bomi kanubela alugum binimanan-temu kota, God imi ulo ugol mungkup binimanan-temu ko. \v 19 Boyo dam kale, tinum dogap ita God imi weng atuk umi sang uyo bogo-nala, ‘God imi weng boyo win binim o,’ age-nala e minte, ipkumal iyo kanupmin kuguup boyo kafale-bom no ke-bala igil mungkup kwaasulamip umdii, bemi tam God imi daam tem nan-tema uyo, God imi tiin diim uyo win binim nan-tema kale minte, tinum dogap ita God imi weng uyo alugum tinangka-bom-nala e minte, ipkumal iyo kanupmin kuguup boyo kafale-bom no ke-bala igil mungkup waafulip umdii, beta no God imi abiip nan-tema uyo, God imi tiin diim uyo tambaliim kup daga daga diim kugol bom-balata, God iyo bemi win uyo kufu-eman-tema ko. \v 20 Nimi weng koyo tinangku-silipta. Ulo utamsip tinum so Falosi iso iyo God imi weng uyo dagaa kusip kale, bilip iyo tinum imi tiin diim uyo win so kuta, bilip iyo God imi ulo bota kup waafu-nimip binim kupka-nilipta, kuguup tambal waafuu som, kuguup mafak waafuu no kem-nuubip kale, God iyo bilip imi deng afek umaak tabanbaala ko. Kale ibo, God imi abiip unum o agelip uyo, ipmi God imi bogobe, ‘Kanumin o,’ agan-be bomi fomtuup waafulan-temip bota tebe bilip imi God imi ulo waafusip uyo kubaganu ipmi God imi weng waafulan-temip uta uta kelu imkalu God iyo imdep mitam ilami daam tem daalak o,” age Yesus iyo weng kem uyo ilami okumop man imi baga-ema ko. \s1 Yesus imi olsak bubul kwegamin umi sang baga-emsa uta ko \sr Luk 12:57-59 \p \v 21 Kota Yesus iyo asok bogobe-nala e, “Sugayok Moses imi tebe olal imi bogobesa umi sang uyo baga-e-bilipta, ibo tinangkan tebesip kale, kwek uyo bogo-nulu e, ‘ “Kabo kapkum be angkolap kaanamin ba o,” agesu kale, tinum dok ita ipkum angkola iyo dep te yang weng telelmin tinum imi diim daalapta, yagal umi saanin uyo kobe-nama o,’ agan tebesip kale minte, \v 22 nita weng migik maak bogobelan-temi kale, tinangku-silipta. Tinum dok ita ipkum iyo bubul atul kobela umdii, boyo ipkum iyo tebe dep no kamok imi diim daala weng bagaman-tema kale, ibo bo kanumin ba ko. Kale minte tinum dok ita ipkum iyo weng mafak umaak kobela umdii, ilami kuguup mafak bota tebe dep te yang kot afalik diim daaluta, weng telelmin tinum beyo tebe yega dobe-nama kale, ibo bo kanumin ba ko. Kale minte aa mungkup tinum dok ita ipkum iyo bogobe-nala, ‘Kwiin. Kabo fuut tibin tinum o,’ agela umdii, God tebe beyo daala no at mafak suun kenamin abiip unoma kale, ibo bo kanumin ba ko. \v 23 Kale kabo mufekmufek umaak kwep te tam God imi ulotu am miton unom-nili, ‘Suguul o,’ agan-kalin uyo God imi kobelan o agelap umdii, aget uyo tele fugunolapta. Kapmi kapkum beyo dogonupmin kuguup mafak umaak kobebi kalaa agelap umdii, \v 24 asok kapmi mufekmufek God imi kobelan o agan-balap boyo kwep daa-nalap yuut no kapkum iyo dep meng daalap, alop weng uyo telela ko aget maagup kelup kalaa age-nalapta, uta asok tal-nalapta, kapmi, ‘Suguul o,’ agan-kalin mufekmufek uyo God imi kobelal o ageta ko. \p \v 25 “Kale kanube kapkum iyo tebe bogopke-nala, ‘Kuguup mafak kepnelap kale, kamtamo no weng telelmin tinum imi diim daalan o,’ agela umdii, alop ibo yang weng telelmin tinum imi diim abelin-tem somta, kabo yuut kapkum imi diim unap alop ibo weng uyo telela ko aget maagup ke-nilipta, kupkalin o ageta ko. Kale minte kabo kamaki kugol boyo telela kolin-tem kelap umdii, kapkum beyo kamdep yang kamdala yak weng telelmin tinum imi diim abelapta, ita yega dopke kamdala yak un tubulin imi sagaal diim abelapta, ita tebe sok de kamdalip tam kalabus am unon-temap ko. \v 26 Kale kugol bom-balap bii, kapmi fengmin uyo alugum molap atin binimanuta, talaa kamdalip mitam e tolon-temap ko. Kale tuluun weng uta bogopkeli kale, kabo nimi weng boyo tele tinangku-nalapta o,” age Yesus iyo ilami okumop man imi baga-ema ko. \s1 Sa dagamin kuguup umi sang Yesus imi tebe bagamsa uta ko \p \v 27 Kota Yesus iyo asok weng migik maak bogobela ko. “Sugayok Moses imi weng bogosa umi sang uyo baga-e-bilip ibo tinangkan tebesip kale, kwek umi bogo-nulu, ‘Unang digin tinum digin kabo sa dagamin ba o,’ agesu kale minte, \v 28 nita weng migik maak bogobelan-temi kale, tinangku-silipta. Tinum dok ita ipkum imi kalel uyo utam-nala, boyo nalami kalel kup keluk o agela umdii, bemi aget ko fugun-be boyo tinum ipkum imi kalel uyo dupkeng daga-bom sa dagamin umi kuguup uyo kulbu kuba. \v 29 Kale kapmi tiin milii ipkuk uyo tebe kuguup mafak uyo kafalepkelu keman o angbi kalaa agelap umdii, kalapmi tiin milii ipkuk bo dagaa kwaalap unu tiin milii tumon ke-nalap kuguup mafak uyo kupkaa bii kaan-nalap tam God imi abiip kal suun kup nan-temap bota atin tambaliim kuta minte, kabo, tiin milii uyo dagaa kupkan kelaali o age kuguup mafak kup ke-bii kaanap kalaa age-nilip God imi ensel iyo tebe kamdalip no at suun kup kenamin abiip unon-temap boyo tambaliim ba ko. (Kale kabo kapkum imi kalel uyo kek fen tele utamamin ba ko.) \v 30 Ulutap kale, kapmi sagaal ipkuk uyo kamtamo yang daalu kuguup mafak uyo keman o angbi kalaa agelap umdii, kalapmi sagaal bo ugaa kwaalap unu sagaal milii tumon ke-nalap kuguup mafak uyo kupkaa bii kaan-nalap tam God imi abiip kal suun kup nan-temap bota atin tambaliim kuta minte, kabo, sagaal milii uyo ugaa kupkan kelaali o age kuguup mafak kup ke-bii kaanap kalaa age-nilip God imi ensel iyo tebe kamdalip no at suun kup kenamin abiip unon-temap boyo tambaliim ba o,” age Yesus iyo ilami okumop man imi baga-ema ko. \s1 Kalel kupkali o agan-kalin umi sang uta ko \sr Mat 19:9, Mak 10:2-12, Luk 16:18 (1 Kor 7:10-16) \p \v 31 Kale Yesus iyo asok bogo-nala e, “Sugayok uyo Moses iyo bogo-nala e, \pi1 ‘Tinum dok ita imi kalel uyo kupkali o agela umdii, boyo bong fagamin ba kale, imak kabo suuk kon maak dola ko kalel umi kobelapta, kwep-nuluta, unon-temu o,’ \m agesa kale minte, \v 32 nita weng migik maak bogobelan-temi kale, tinangku-silipta. Kanube tinum dok ita imi kalel uyo sa dagamin binim, tambaliim kup albu kuta minte, yagal tebe, kupkali o age kupkala boyo, yang tinum migik iyo dulu umdii, God imi tiin diim uyo imi kalel kusino tinum migik dulu kuso bilip imi kanubelip boyo sa daga-bom-nilipta, unang umi kamaki imak iyo dupkeng daga-bom dufak dagan-bilip kalaa agelan-tema ko. Kuta aaltam imak so unang kuso imi san uta kup ba kale, kamaki imak imi san no kale, ita tebe-nalata, agam iyo imdala yak sa dagamin bomi diim uyo abelip kale, ukmal asuno kano fengmin bomi yuum uyo kulip o,” age Yesus iyo ilami okumop man imi baga-ema ko. \s1 Yesus imi bogo-nala, “Win kamkaam umaak kufo-nalap kapmi weng uyo kuntuk saanemin ba o,” agesa uta ko \sr (Jems 5:12) \p \v 33 Kale Yesus iyo weng migik maak bogobe-nala e, “Sugayok Moses imi tebe olal imi bogobesa umi sang uyo baga-e-bilipta, ibo tinangkan tebesip kale, kwek uyo bogo-nulu e, ‘Kabo kapkum imi diim kal weng kwep daabe-nalap, “Kanubelan-temi o,” age-nalap God imi win kamkaam uyo kufo-nalap kapmi weng boyo kuntuk mobelap umdii, weng boyo ilo kupkamin ba o,’ agesu kale minte, \v 34 nita weng migik maak bogobelan-temi kale, tinangku-silipta. Kabo weng kwep daalan o agelap umdii, kabo God imi win kamkaam min, mufekmufek umi win kamkaam uyo kufo-nalap kapmi weng boyo kuntuk saanemin ba ko. Kale tam abiil tigiin boyo God imi abiip e minte, \v 35 kafin diim koyo God yagal telela ko-nala e, tiin mo no kesa e minte, aa mungkup Jerusalam boyo king afalik God imi abiip kafin diim komi albu uyo kulbu no kale, kabo alugum mufekmufek komi win kamkaam uyo kufo-nalap kapmi weng boyo kuntuk saanemin ba ko. \v 36 Kale aa mungkup bagang-kale-nalapta, kalapmi dubom kon maagup iyo maak fupkela dolap iim kela e minte, namaal ke no ke-nama binim kale, God maagup ita kup boyo kanupmoma kale, kabo kapmi dubom umi win kamkaam uyo kufo-nalap kapmi weng boyo kuntuk saanemin ba kwa. \v 37 Kale kabo, dok umi win umaak bogo-nili nimi weng kwep daalan-temi boyo titil fagalu kupkalan o agelap umdii, boyo Tinum Mafagim Saatan ita bogopkelata, bisop weng boyo bagaman-temap ko. Kale dam weng uta kup baga-bom-nalap, ‘Boyo kanubelan-temi o,’ agelap uyo, kanu-bom-nalap e minte, ‘Boyo kupkalan-temi o,’ agelap uyo atin kup-kaga-bom no ke-bom-nalapta o,” age Yesus iyo ilami okumop man imi baga-ema ko. \s1 Tinum fenga kola ipkum isiik yan kebina tala kemin umi sang Yesus imi tebe bogosa uta ko \sr Luk 6:29-30, (Rom 12:19-20, 1 Kor 6:7) \p \v 38 Kale Yesus iyo weng maak bogobe-nala e, “Sugayok Moses imi weng bogosa umi sang uyo baga-e-bilip ibo tinangkan tebesip kale, kwek uyo bogo-nulu e, \pi1 ‘Tinum iyo kapmi tiin uyo dagaa kwaapkela umdii, kapkal kapmi tiin umi yan uyo tii-nalap imi tiin uyo dagaa kwaabe-namap o,’ \m age-nulu e minte, \pi1 ‘Kangko kapmi sit uyo malaa kwaapkela umdii, kapkal kapmi sit umi yan uyo tii-nalap imi sit uyo malaa kwaabe-namap o,’ \m age no kesu kale minte, \v 39 nita weng migik maak bogobelan-temi kale, tinangku-silipta. Kanube tinum iyo kuguup mafak kopkela uyo, kapkal imi kuguup mafak kopkela boyo kapsiik tebe yan kemin ba e minte, beyo, kuguup mafak kopkelan o agela umdii, kabo ‘Waago o,’ agan-kalin ba no ko. Kale boyo ki, kanube tinum iyo kapmi agak kun ipkuk uyo kul baang ku binola umdii, kabo fupkela agak kun milii uyo kobelap bino no ke-nama ko. \v 40 Kale kanube kapkum imi mufekmufek kopkela yuum kubap uyo yan kebelin binim bom-salap kapkum iyo tebe, kamdep no weng telelmin tinum imi diim daalita, kapmi siyot uyo yagal, dagaa ku kopnelak o agela kalaa agelap umdii, kapmi siyot uyo kobe-nalap e minte, kalapmi diil katinmin ko age saket uyo kobe no kemin ko. \v 41 Kale kanube un tubulin iyo, maak kabo asit kup kamtamolita, nimi mufekmufek uyo kulupne no iip to talapta o agelan-tema uyo, boyo olsak tebemin ba kale, kapta, tambaliim o age no abe imi bogopke, ‘Kugol o,’ ageba uyo kupkan ke unanbu no simanim tobe tolon-temap ko. \v 42 Kale mungkup kanube tinum iyo kapmi mufekmufek dagala uyo, kupka-emin ko. Kale kanube tinum iyo, kapmi mufekmufek uyo maak kopnelapta, kwep unan siit-nilita, asok kupke tolon o agela uyo, kabo, ‘Waago o,’ agan-kalin ba o,” age Yesus iyo ilami okumop man imi baga-ema ko. \s1 Waasi imi aget kupka-emin umi sang uta ko \sr Luk 6:27-28, 32-36 (Rom 12:14,20, Ef 5:1-2, 1 Tes 5:15, 1 Fit 1:16, 3:9) \p \v 43 Kale Yesus iyo asok bogobe-nala e, “Siin umi weng uyo baga-e-bilip ibo tinangkan tebesip kale, Moses imi weng uta bogo-nulu e, ‘Ibo ilipmi duup imi aget uta kupka-emin o,’ agelu e minte, amalabal imi weng uta bogo-nulu e, ‘Ibo waasi ita bon dii-emin o,’ age no kesu kale minte, \v 44 nita weng migik maak bogobelan-temi kale, tinangku-silipta. Ibo waasi imi aget uta kupka-e-bom-nilip e minte, dok ita ibo kuguup mafak uyo kupka-e-be kalaa agelip umdii, ibo beten ke-bilipta, God yagal dong daga-emak o ageta ko. \v 45 Kale ipmi Aalap God abiil tigiin alba imi ataan uyo kefo kwaala malaak tinum tambal so tinum mafak so alop maagup imi diim uyo abelu e minte, wep uyo kwaala malaak tol tinum so fengmin tinum so alop maagup imi diim uyo abe no kem-nuubu kale, kanube ibo tebe ipmi duup imi aget kobelin tap ke ipmi waasi imi aget uyo kobelip umdii, Aalap God yagal tebe ibo telela imola ilami man kelan-temip ko. \v 46 Kale kanube ibo asit kek kek iyo imkaa ipmi aget uyo unang tinum imi aget ipmi kobebip ita kup imi kobelip umdii, God iyo tebe boyo utam-nalata, bogobe-nala e, ‘Ibo tinum tambal o,’ age-nalata, mufekmufek tambal uyo delepman-tema bele ki? Umbae. Tinum iyo alugum mungkup ilimi duubal imi aget uyo kupka-e-bilip e minte, takis mani kwaamin tinum mafak igil mungkup bisop baga-bom ipkum imi aget uyo kobina tala kem-nuubip no kuba. \v 47 Kale kanube ibo ilipmi duup ita kup fet duga-emip umdii, boyo dogobeta tinum migik iyo kubaganipta, ipta ipta kepman-temip a? Umbae. God imi ilak dolin binim igil mungkup ilimi duup ita kup fet duga-em-nuubip kale, ipkil mungkup imi kuguup ko kanum-nuubip bota ipkil kuta kanum-nuubip kuba. \v 48 Kale ibo ilipmi duup iyo telele-bom-nilip e minte, ilipmi waasi iyo telele-bom no ke-bom-nilipta, kanube ilipmi Aalap abiil tigiin kayaak imi kuguup tambal uta kup suun kanu-boma ulutap ke-bom-nilipta o,” age Yesus iyo weng kem boyo ilami okumop man imi baga-ema ko. \c 6 \s1 Tinum maak dong daga-emin umi kuguup uta ko \sr (Mat 23:5, 25:37-40) \p \v 1 Kale Yesus iyo tam weng maak uyo bogobe-nala e, “Ibo, kanu-bulupta, unang tinum iyo nuyo itam-nilipta, numi tok uyo bagamin o age-nilip ipmi kuguup tambal tambal uyo imi tiin diim uyo kanumin ba kale, utama-bom-nilipta o ageta kale, ibo kanuman-temip uyo, ipmi Aalap abiil tigiin kayaak iyo tebe ipmi tok uyo baga-bom-nalata, mufekmufek tambal uyo maak ibo kobelan-temaala ko. \p \v 2 “Kale minte umi bogosu uyo ki, ibo, tinum iyo mufekmufek iibanip kalaa age-nilip dong dogobelum o age-nilip ipmi mufekmufek uyo kulu-nilip kupka-eman-temip uyo, ibo, kanu-bulupta, kek kek ita numi tok uyo bagamin o agan-nuubip ilitap uyo kemin ba ko. Kale kuguup alop waafulin bilip iyo, kek kek ita itamin o agan-bom-nilipta, tinum iyo daalip isiik no-nala fongket ko age bigul uyo bo-balata, alugum unang tinum imi tiin diim kugol mufekmufek duumatanbip iyo mufekmufek uyo kupka-em-nuubip kale, ulotu am aa-e min abiip mat kugol kanum-nuubip kale, dam bogobelan-temi kale, unang tinum tebe imi tok bagan-nuubip boyo bilip imi tisol uyo kulbu kale, bota kup kulan-temip ko. \v 3-4 Kale ipmi tinum mufekmufek iibanip imi kupka-eman-temip uyo, ibo kek kek imi tiin uyo kubabe-nilip mufekmufek uyo bantap misiim kupka-eman-temip bota, ipmi Aalap God iyo utam-nalata, yagal mufekmufek tambal uyo ibo kobelan-tema o,” age Yesus iyo ilami okumop man imi baga-ema ko. \s1 God imi aman duga-emin umi kuguup sang uta ko \sr Luk 11:2-4 \p \v 5 Kale Yesus iyo asok bogopma, “Ipmi God imi aman duga-eman-temip uyo, ibo, kanu-bulupta, kek kek ita numi tok uyo bagamin o agan-nuubip ulutap uyo kemin ba ko. Kale weng alop bagamin tinum bilip iyo, kanu-bulupta, unang tinum iyo itamipta o age-nilipta, suun kup ulotu am aa-e min, abiip mat kugol mo-nilipta, God imi aman duga-emin kup ke-bomip kale, dam bogobelan-temi kale, unang tinum tebe imi tok bagan-nuubip boyo imi tisol uyo kulbu kale, bota kup kulan-temip ko. \v 6 Kale minte ipmi, God imi aman duga-emum o agon-temip uyo, tam ilipmi am kutam iinom faal uyo ilo-nilipta, ipmi Aalap God abiil tigiin alba iyo bantap aman duga-emin o ageta kale, ipmi Aalap iyo ipmi bantap aman duga-e-bilip boyo utam-nalata, mufekmufek sang dagagan-bilip boyo kobelan-tema ko. \p \v 7 “Kale ipmi God imi aman duga-eman-temip uyo, ibo God imi ilak dolin binim bilip imi amon amon ke-bom weng yamyam bagan-nuubip ulutap uyo ke-bom aman duga-emin ba ko. Bilip imi aget fugunin uyo, weng yamyam uyo baga-bulupta, usong iyo numi weng uyo tinangkulan-tema ko age-nilipta, kanum-nuubip ko. \v 8 Kale ipmi Aalap God iyo ipmi mufekmufek iibanip umi olabelin-tem uyo utamsa kale, God imi ilak dolin binim bilip imi kuguup kanum-nuubip ulutap uyo kanumin ba ko. \v 9 Kale ibo, God imi aman duga-emum o agelan-temip uyo, kanu-bom-nilipta, bogobe-nilip e, \m ‘Numi Aatum abiil tigiin kayaak kabaa. \m Kapmi win boyo afaligen kale, \m alugum unang tinum nuyo dong daga-e-balapta, \m “Beyo tambal kup tebesa o,” kagan-bom-nulupta o ageta ko. \m \v 10 Kabo alugum nuyo imdep tam \m kapmi daam tem daa tiin molapta, \m bom-nulupta o ageta ko. \m Kabo dong daga-e-balapta, alugum nuyo \m abiil tigiin kasel imi kapmi aget fugun-balap uta kup telelam-nuubip ulutap ke-bom-nulupta o ageta ko. \m \v 11 Kamano kota numi kamano komi iman unan-kalin boyo kopmap unan-bulup o ageta ko. \m \v 12 Kabo numi fengmin boyo kupkabe \m numi nugumal imi tebe numi fenge-bilip \m kup-kaga-ebup ulutap kebelal o ageta ko. \m \v 13 Mufekmufek mafak tal numi diim abe \m im-kugulan o agan-bo uyo, \m kabo fomtuup dong daga-e-balapta, nuyo fengmin ba ko. \m Saatan iyo nuyo ifak daalan o agelan-tema uyo, \m dong dogobelapta, imkalak o,’ \m age-nilipta, ibo God iyo aman duga-e-bilipta o ageta ko. \v 14 Kale kanube ibo unang tinum imi fenge-bilip uyo, kup-kaga-emip umdii, ipmi Aalap abiil tigiin kayaak yagal mungkup ipmi fengmin uyo kupkabelan-tema kuta, \v 15 fen ibo bilip imi fenge-bilip uyo kup-kaga-emin-tem kemip umdii, ipmi Aalap God yagal mungkup ipmi fengmin uyo kupkabelan-temaala o,” age Yesus iyo ilami okumop man imi baga-ema ko. \s1 Iman fala-bom beten kemin umi kuguup sang uta ko \p \v 16 Kale Yesus iyo weng maak bogobe-nala e, “Ibo, God imi beten kemum o age-nilip iman uyo falamip umdii, ibo, bisop bagamin tinum imi aget fugunin, nuyo unang tinum imi bisop baga-e-bom tinum imi aget iluum ku-nala iluuk fenba ulutap kelupta, kek kek ita itam-nilipta, numi beten kemin umi tok uyo baga-emin o age-nilip iluuk fen-nuubip ulutap uyo kemin ba ko. Bilip imi aget fugunin uyo, kek kek iyo nuyo itamipta e, beten ke-bom iman uyo fala-nilipta, iluuk fenbip kalaa agelin o age-nilipta, ok uyo kulu imi tibit kun diim uyo diing dagamin binim ke-bom-nilipta, iman uyo falam-nuubip kale, niyo dam bogobelan-temi kale, kek kek iyo tebe unang tinum iman fala-bom iluuk fenbip imi tok baga-em-nuubip boyo bilip imi tisol uyo kulbu kale, bota kup kulan-temip ko. \v 17-18 Kale minte ipkil iman uyo falamip umdii, ipmi iman falaman-temip boyo unang tinum igi ba kale minte, numi Aalap God tiinkan beta kup numi iman fala-bulup boyo utamak o age-nilipta, inal tiin uyo fenamin ba kale, ipmi tibit kun uyo diing daga-bom ipmi dubom kon uyo denga-bom no ke-bom-nilipta o ageta kale, ipmi Aalap God isiik ipmi bantap iman fala-bilip boyo utam-nalata, mufekmufek tambal uyo kobelan-tema o,” age Yesus iyo ilami okumop man imi baga-ema ko. \s1 Mufekmufek tambal kup kulep tal kwego kwego kemin umi kuguup sang uta ko \sr Luk 12:33-34 \sr (Luk 18:22-24, Kol 3:1-2, 1 Tim 6:9-10, 17-19, Jems 5:1-6) \p \v 19 Kale Yesus iyo asok bogobe-nala e, “Kafin diim komi mufekmufek kulep tal am ku tolan-temip uyo, tinom so inalol so uyo tebe kufak daalan-temu e minte, yuguut unin tinum iyo tebe tal fakan ke tam dugulan-temip no kale, ibo kafin diim komi mufekmufek tambal tambal uyo kulep tal kwego kwego kemin ba kale, \v 20 ibo God imi kuguup tambal tambal uta kup ninal daa waafulip umdii, God yagal tebe ipmi mufekmufek tambal uyo abiil tigiin kal afeta kobelata, bom-buluta, no tamipta, kobelan-tema kale, abiil tigiin umi mufekmufek uyo tinom so inalol so uyo tebe kufak daalan-temaalu e minte, yuguut unin tinum iyo tebe tal fakan ke tam dugulan-temaalip no kale, \v 21 ipmi mufekmufek uyo kafin diim kagal albu umdii, ibo kafin diim umi aget kup fugunan-temip kale minte, ipmi mufekmufek uyo abiil tigiin kugol albu umdii, ibo mungkup abiil tigiin umi aget kup fugunan-temip o,” age Yesus iyo ilami okumop man imi baga-ema ko. \s1 Yesus imi bogo-nala, “Tiin uyo dam umi yogon ulutap o,” agesa uta ko \sr Luk 11:34-36 \p \v 22 Kale Yesus iyo do weng maak bogobe-nala e, “Ipmi tiin boyo dam umi yogon ulutap kale, kanube ipmi tiin uyo tambaliim albu umdii, bota ibo mufekmufek mafak uyo kupkek kupkek ke-bom-nilipta, mufekmufek uyo tambal telelam tiineman-temip kale minte, \v 23 kanube ipmi tiin uyo atin mafaganebelu umdii, ibo mufekmufek uyo utamta, tambal kalaa, mafak kalaa agan-bomta tambaliim telelam tiineman-temaalip kale, mungkup God ilami aget fugunin tambal uyo ipmi kobelan-tema uyo, boyo tebe yogon ulutap ke kafale-buluta, utamipta e, kanube tiinemup boyo tambaliim tiinemup kalaa agan-kalon-temip kale, kanube mufekmufek tebe kanupmin yogon boyo tenolu umdii, ipmi aget fugunin sino tiinemin tonamin so uyo mafaganepman-temu o,” agan-kala ko. \s1 Yesus imi bogo-nala, “Tinum maagup iyo dogobeta kamok alop imi ogok uyo ke-eman-temaala o,” agesa uta ko \sr Luk 16:13 \sr (Fpai 4:6, 1 Tim 6:6-10, Hib 13:5, 1 Fit 5:7) \p \v 24 Kota Yesus iyo weng kem maak bogobe-nala e, “Tinum maagup iyo bagang-kale-nalata, kamok alop imi ogok uyo ke-eman-temaala kale, kanube tinum beyo kanuma umdii, beyo maak iyo atafinono umik ugobe-nalata, maak imi aget uta kobelan-tema aa-e min, maak imi ilak uta tele do-nalata, maak ita duban baan kebe no kelan-tema min ko. Kale mungkup ibo bagang-kale God imi aget so mani kwaamin umi aget so uyo alop kano imi aget uyo ugel kalalan-temaalip o,” agela ko. \s1 Yesus iyo bogo-nala, “Ibo aget maak maak uyo kemin ba o,” agesa uta ko \sr Luk 12:22-31 \p \v 25 Kale Yesus iyo asok weng kem uyo bogobe-nala e, “Weng maak uyo bogobelan o ageta kale tinangku-silipta. Ibo bagang-kale God imi aget so mani kwaamin umi aget so uyo alop kano imi aget uyo ugel kalalan-temaalup kalaa age-nilipta, ipmi kaa tibip umi aget afek uyo fugun-bom bogo-nilip, ‘Iman so ok so bo dok ku-tele maak tuluta, unan tubup o?’ agan-bom-nilip aget yamyam taga-bom-nilip e minte, ilipmi kaal umi aget uyo fugun-bom-nilip, ‘Ilim boyo dok ku-tele maak tuluta, migilan-temup o?’ agan-bom-nilip aget yamyam taga-bom no kemin ba ko. God ita mufekmufek afaligen ko age ipmi mam so dam so uyo kobelata, koyo albip kale, mungkup, mufekmufek katip ko age unan-kalin so ilim migimin so ugol mungkup fen God iyo tebe kobelan-tema no kale, bomi aget uyo yamyam tagamin ba ko. \v 26 Ibo uun imi isal ku-tele tiinan-nuubip bilip iyo itamin. Bilip iyo iman ilang digin-kalin binim. Iman wemin binim. Iman afeta-bii kulep no am tomin binim. Kuta ipmi Aalap abiil tigiin kayaak yagal tebe iman uyo kuga-e-balata, unan-nuubip ko. Kuta God imi aget aa bubul aa kwiin kiim uyo unang tinum ipmi kobe-nalata, uun ita imdep te magaang tem daa-nalata minte, ipta iman uyo kupka-e-balata, iman uyo tii unan-nuubip kuba. \v 27 Ibo aget yamyam taga-bom ilipmi kaal ilak dugamin bota tebe dong dogobeluta, ibo tii ipmi nin uyo kayop aa-e min, atol aa uyo maak so tifilip top so keluta, kafin diim kagal bii, ilugolan-temip aga? Umbae. God iyo bogo-nala, ‘Kota kaanin o,’ agon-tema kota, kaanan-temip ko. \p \v 28 Kale ibo, intaben o age-nilipta, ilim umi aget uta yamyam tagan-bilip a? Ibo tiginal umi ilala boyo utamin. Boyo tinum nulutap keluta, ulumi ilim uyo telela-bom biginamin binim kale, boyo bisop iip kugol tebe-bom-nuluta, umi ket tambal boyo abum-nuubu ko. \v 29 Sugayok tinum win tibin Solomon bemi bii-se uyo, beyo mufekmufek soyaap kale, ilim tambal tambal uta kup tii-bii-se kuta, imi ilim sagaal tulum telele-bilip tii-bii-se bomi dong uyo kubaganuta, ilala ket umi dong tambal uta uta kesu ko. \v 30 Kale ilala boyo tiginal kal bomu kale, bomi ket tambal uyo abu siit ilugo datanu e, tinum tebe baam uyo kwek tililip ilala kuso ken tebe-bom no kem-nuubu kuta, ilala boyo God yagal tebe telela ko tiin mo-balata, tambaliim ket uyo abum-nuubu ko. Kale ninggil ibo aget alop uyo taga-bomta, ‘God beyo nuyo ilim kaal uyo kobelan-tema bele ki, kobelan-temaala o?’ agan-nuubip kale, ibo tele utamin. God imi tiin diim uyo ibo ilala ket uyo kubaganu ipta ipta kesip kale, mungkup ulutap God yagal tebe ibo tele tiin molan-tema kuba. \v 31 Kanuman-tema kale, ibo aget yamyam uyo taga-bom-nilip, ‘Iman aa-e min, ok aa-e min, ilim min uyo dok ku-tele tuluta, un-bom-nulup e minte, migi-bom no keman-temup o? agan-kalin ba ko. \v 32 God imi ilak dolin binim bilip iyo alugum mufekmufek kanupmin boyo fen-bom-nilipta, kwan-nuubip kale, ipmi Aalap abiil tigiin kayaak iyo ipso iso itamata e, bilip iyo alugum mufekmufek boyo dilin-bilip kalaa agan-boma ko. \v 33 Kuta mufekmufek miton ipmi dilinan-temip uyo kulbu kale, ibo, God imi daam tem iinom ilami aligaap ke-nulupta, ilami tol kuguup uta kup waafulum o age dilin-bom-nilipta, God imi aget uta ugel kalalin o ageta kale, ibo kanumip bole, God yagal dong daga-e-bom-nala e minte, ipmi mufekmufek dilin-bilip migik ko age iman min ilim uyo kuga-e-bom no keman-tema ko. \v 34 Ulutap kale, kanube kamano koyo ibo amsap umi mufekmufek bong fagamin umi aget uyo aget maak maak ke-bom fugunin ba kale, kupkaa siinta, bomi aget uyo fugun-bilipta o ageta kale, kamano komi mufekmufek bong fagamin mitam tulu bomi aget uyo kaa fugun-bilip kale, tii bota kup o,” age Yesus iyo weng kem boyo ilami okumop man imi baga-ema ko. \c 7 \s1 Yesus iyo bogo-nala, “Kabo kapkum be, ‘Kanubeta kanubeta o,’ agan-bom dupkegemin ba o,” agesa uta ko \sr Luk 6:37-38,41-42 \sr (Rom 14:1-2, 1 Kor 5:12-6:6, Jems 4:11-12) \p \v 1 Kale Yesus iyo asok bogo-nala e, “Kabo, God imi abiin uyo ku-nilita, imi ogok ke-be boyo nisiik kuta ogok keman o agan-kalin ba ko. Kabo kapkumal iyo imkege-bom bogobe-nalap, ‘Ibo kuguup mafak ke-bilip o,’ agan-kalin ba kale, kupkalap umdii, God yagal kamkege-bom bogopke-nala, ‘Kabo kuguup mafak ke-balap o,’ agon-temaala ko. \v 2 Minte kabo kapkumal iyo imkegemap umdii, mungkup God yagal tebe kanube kamkegelan-tema e minte, kapmi kapkumal iyo dogonupmin kuguup kafale-bomap umdii, God yagal kanupmin kuguup boyo mungkup kabo kafalep-kaman-tema kale, kapkumal iyo weng mafak uyo kupka-emin ba ko. \v 3 Kapmi kapkumal imi kuguup mafak kangkang iyo ifip olol te tiin tem iina ilatap kale minte, kapmi kuguup mafak kwiin kiim kanu-balap bota minte at daang tiin ulaa kupkelu ulutap kuta, kapmi kapkum iyo bogobe-nalap e, ‘Tiin ifip olol o,’ agan-nuubap kale minte, aget fuguno-nalap e, ‘At daang tiin ulaa kupnelu boyo kuun kale, binimanepnelan-temu o,’ agan-nuubap ko. Kale kabo kapmi kapkumal imi kuguup mafak kangkang boyo utamsap kuta, kalapmi kuguup mafak kwiin kiim kanum-nuubap uyo kabo utamsaalap aga? \v 4 Intaben o age-nalapta, kapkum iyo bogobe-nalap e, ‘Nugum kabaa. Niyo dong dogopke-nili tiin ifip olol beyo dupkan kep-kaman o,’ agan-balap a? Umbae. At daang tebe kapmi tiin uyo ulaa kupkelu tiin tugul ke-salap bole, dogobe-nalapta, dong dogobelan-temap a? \v 5 Kale kabo kuguup mafak kwiin kiim boyo kem-nuubap kale, kapmi kanupmin weng boyo bisop bagan-balap kale, kabo kapkum iyo dong dogopman-temaalap ko. Kale kamaki uyo kapmi aget uyo fupkela ko-nalap boyo fengmin kalaa age bo kupkaa mitam bagang-kale-nalapta, kalapmi duup iyo dong daga-eman-temap ko. \p \v 6 “Kale kota weng migik maak bogopkelan o ageta ko. Kabo unang tinum dok ita, God imi weng boyo tinangkulaalup o agan-bilip umdii, kabo bilip iyo God imi weng uyo maak sino kupka-emin ba ko. Kale kabo utamal. Man iyo maak tebe kayaam umaak sal faga-ema umdii, kayaam beyo fupkela tebe man beyo angkolan-tema ko. Kale ulutap kale, tinum dok ita God imi weng uyo unang tinum daal tebebebu iyo kupka-emin kup kema umdii, bilip iyo bubul atul tebepmu e, tebe dufak daalan-temip kale, aa mungkup ulutap kale, kanube kabo kayuum ket uyo kwaalap daak kafin diim abelu uyo, kong tebe tal yaan biil tifin kelu kupkalan-temip kale, ulutap mungkup unang tinum dok ita, God imi weng uyo tinangkulaalup o agan-bilip bilip iyo suun kup kupka-eman-temap uyo, bilip iyo tebe God imi win uyo kufak daabelan-temip o,” age Yesus iyo ilami okumop man imi baga-ema ko. \s1 Aatum God imi dagagamin umi sang uta ko \sr Luk 11:9-13 (Mat 18:19, 21:22, Mak 11:24, Jon 14:13-14, 15:16) \p \v 7 Aa tam Yesus iyo weng migik maak bogo-nala e, “Kabo dogonupmin mufekmufek umaak duumatanap umdii, suun kup God iyo dagaga-balapta, kopkelan-tema kale mungkup, mufekmufek umaak utaman o age-nalap fenap uyo, God ita dong dogopkelata, utaman-temap, aa mungkup kabo tinum imi no ipkum imi am faal suun kup dok dok ke-bala ipkum imi tebe am faal bita-e-ba ulutap ke suun kup God iyo dagagamin kup keman-temap uyo, God yagal tebe kabo dong dogopkelan-tema kale, suun kup God iyo dagagamin kup ke-balapta o ageta ko. \v 8 Kale tinum dok ita mufekmufek sang umaak God imi dagala umdii, God iyo suun kup yan kebe yakyak keman-tema ko. \v 9 Aalabal ibaa. Kanube kapmi man iyo maak daga-nala, ‘Iman bo kopnelap unelan o,’ agela uyo, kupkaa tuum uta kopman-temap aga? Umbae. Iman uta kopman-temap ko. \v 10 Ulutap kale, mungkup daga-nala, ‘Aniing bo kopnelap unelan o,’ agela uyo, kupkaa inap mafak uta kopman-temap aga? Umbae. Aniing uta kopman-temap ko. \v 11 Kale kabo utamal. Kabo fengmin tinum kuta, kapmi man iyo mufekmufek tambal uyo kupka-e-bomap kale minte, Kaalap abiil tigiin kayaak God iyo fen tambaliim kup tebesa kale, ilami man ibo tebe dagalip uyo, beyo mufekmufek mafak umaak ibo kobelan-temaala kale, fen ki beyo mufekmufek tambal uta kup kupka-e-boma ko. \p \v 12 “Kale aa mungkup kapmi aget fugunin uyo, ‘Nimi nugumal ita kuguup tambal kupkane-bilipta, tambaliim nan o,’ agan-balap umdii, kamaki uyo kapsiik kanupmin kuguup tambal uyo kupka-e-balapta o ageta kale, weng boyo sugayok Moses so weng kem baga-emsip tinum so imi weng God imi suuk kon tem umi dola kupkamsip umi magam uyo kulbu kale, bota kanu-balapta o,” age Yesus iyo ilami okumop man imi baga-ema ko. \s1 Yesus imi tebe ilep alop umi sang baga-emsa uta ko \sr Luk 13:24 \p \v 13-14 Tam Yesus iyo weng maak bogobe-nala e, “At suun kenamin abiip umi ilep mituum tem uyo afaligen e minte, ilep unsu uyo bong fagamin binim no kalaa age-nilipta, unang tinum kwiin tagang iyo, ‘Boyo ilep tambal ko,’ age-nilipta, dagaa kulep ku-tele unan-nuubip kuta, bilip iyo God iyo dupkaa no simanim unom-nilip e, maagalo kelan-temip ko. Kale minte God imi abiip ilep mituum tem uta katipnok e minte, ilep unsu uyo bong fagamin no kalaa age-nilipta, unang tinum kwiin tagang iyo, ‘Ilep boyo bong fagamin o,’ age-nilipta, kup-kagan-nuubip kale, unang tinum iip maak maak ita kup ku-tele unan-nuubip kale, God imi suun nin abiip uyo bilip ita kup nan-temip kale, kanupmin abiip ilep bota kup uneman-temip boyo tambaliim o,” agela ko. \s1 Bisop weng bagamin tinum imi sang uta ko \sr Luk 6:43-44 (Jon 15:6, Ap 20:29, Jems 3:11-12, 2 Fit 2:1-11) \p \v 15 Yesus iyo weng maak bogo-nala e, “Tinum iip maak maak iyo tal baga-bom-nilip, ‘Nuyo God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum o,’ agan-nuubip kuta minte, bilip iyo atin fen bisop bagan-nuubip ko. Kuta minte kanube sep kayaam dungkiil iyo tebe kong sipsip imi kaal uyo ku kwaak kalila umdii, kabo beyo sipsip atul binim ita ko agelan-temap kuta, fen ki sep kayaam atul tebesa ita kale, beyo tebe kangkolan-tema kale, bisop bagamin tinum kulip iyo kulitap kale, tebe kafak daalan-temip kale, utama-bom-nalapta o ageta ko. \v 16 Kale nuyo yangta, tiyuup umi diim uyo yet dum abubu kalaa age dagaa kulan-temup a? Yangta, misiil sok umi diim uyo kugalap uyo abubu kalaa ageta dagaa kulan-temup a? Umbae. Nuyo at umaak tebelu utamamup te tam dum uyo abuluta, utamupta, boyo te tam dum tambal abulu kalaa dum mafak abula kalaa angbup ulutap kale, bisop bagamin tinum kulip imi kuguup uyo tele utamaman-temap uyo, ilimi kuguup mafak bota tebe kafalepke-nuluta, bilip imi aget fugunin boyo mafak o kageluta, utaman-temap ko. \v 17 Agesu kale di, kabo at dum abumin umi kuguup uyo utamal. At dum tambal abumin uyo ulumi dum tambal uta kup abulan-temu e minte, at dum mafak abumin umdii, ugol mungkup ulumi dum mafak uta kup abulan-temu no ko. \v 18 Kale minte at dum tambal abumin uyo aaltam kota asok at dum mafak uyo abulan-temaalu e minte, at dum mafak abumin uyo aaltam kota asok at dum tambal uyo abulan-temaalu no kale, \v 19 at umaak dum tambal abulin binim kelan-temu uyo, at kayaak beyo tebe at boyo ungkwaa fegela kwegala ken tebe binimanan-temu ulutap kale, son-temu uyo, bisop weng bagamin tinum bilip iyo God yagal tebe imdala abiip mafak unon-temip ko. \v 20 Kale kabo weng kem bagamin tinum iyo ilimi kuguup mafak uta utam-nalapta, bilip iyo bisop weng bagamin tinum umdii kulbip kalaa agelan-temap o,” age Yesus iyo ilami okumop man imi baga-ema ko. \s1 God imi weng tele tinangkamin binim tinum imi sang uta ko \sr Luk 13:25-27 \sr (Luk 6:43-46, 2 Tim 2:19, Jems 1:22,25, Rev 20:11-15) \p \v 21 Kota Yesus iyo titil weng maak bogobela ko. “Unang tinum kwiin tagang iyo bogopne-nilip, ‘Kabo numi Kamogim kale, kapmi ogok waafupkelan-temup o,’ agan-nuubip kuta, bisop ilimi weng baga-bom-nilip e minte, nimi Aatum abiil tigiin kayaak imi weng uyo tinangkamin binim kem-nuubip kale, bilip iyo imdep tam God ilami abiip uyo daalan-temaala binim kale, tinum dogap ita God imi weng uyo waafusip umdii, bilip ita kup imdep tam God ilami abiip uyo daalan-tema ko. \v 22 Kale am afungen umi mitam daanu unang tinum itama-bom afetaman-temi uyo, unang tinum kwiin tagang iyo tal nimi tiin diim kal bogopne-nilip e, ‘Kamogim kabaa. Nuyo kapmi win tolop diim God imi weng uyo kupka-emsup kuba. Kapmi win tolop diim sinik mafak iyo fot tebelup une-bilip e minte, kuguup migik migik uyo kafale-bom no kemsup kuba. Kale mungkup kapkal utamsap kale, nuyo kapmi unang tinum kuba,’ agan-kalon-temip kuta, \v 23 niyo bogobe-nili e, ‘Ibo God imi weng uyo waafu-nimip binim kuguup mafak uta waafusip kale, ibo nimi unang tinum ba e minte, ibo niyo itamsaali no kale, nimkaa daaginin o,’ agelan-temi o,” age Yesus iyo ilami okumop man imi bogobela ko. \s1 Yesus imi felep yak am dinan-kalin kuguup alop umi diim to do weng bogosa uta ko \sr Luk 6:47-49, (Mak 1:22) \p \v 24 Yesus iyo asok do weng maak bogobe-nala e, “Tinum dok ita nimi weng kaa bagan-bii koyo tinangka-bom-nala e minte, nimi kuguup tambal uyo waafuu no kela umdii, beyo kanupmin weng kaa bogobelan-temi komi kuguup waafulin tinum ilatap iyo kulba ko. Kale am tambal dinan-kalin tinum maak beyo no am kun uyo ugan-bii kulep tal to kupka-nala e, kafin uyo faga-bala unanbu daak kafin tem iinu kupka-nala e, am kun uyo kulula unanbu daak unu kupkaa am uyo de kola ulimal te am iinom sina-bilip e, \v 25 kota wep sino atii sino ke-buluta, ok fagan mitop abuta, am uyo dalata kwep unon agin kuta, am uyo tambaliim kup de-se kale, fomtuup kafin uyo waafuu mosu ko. \v 26 Ale minte tinum dok ita nimi weng kaa bagan-bii koyo tolong uta kup duga-bom-nala e, nimi kuguup tambal uyo waafunamin binim kema umdii, kanupmin weng kaa bogobelan-temi komi kuguup waafulin tinum ilatap iyo kulba ko. Daal tibin tinum maak beyo kaang age am tambal dinan-kalin binim kale, am kun uyo kafin fogo-nalata ba kale, bisop kulep daak ku to de kolata, \v 27 kota wep sino atii sino ke-buluta, ok fagan mitop abuta, am uyo balaa kwaalu yang kafin diim abelu e, ok tebe balata kulep daage un-suu o,” age Yesus iyo do weng boyo bogobela ko. \p \v 28 Kale kota Yesus imi weng uyo baga-e-bii alugum binimanu kupkala e, kota unang tinum kwiin tagang weng tinangkan-bilip iyo tiin tam iinu aget fugun-bom \v 29 ipkumal iyo bogobina tala ke-bom-nilip e, bogolip ko. “Bemi weng kafalemin kuguup uyo atin fen ugulumi migik kale, God imi aget fugunin uta dagaa ku uta-bom-nalata, nuyo fomtuup kafale-be kuta minte, numi ulo utamsip tinum kalip ita kanube nuyo fomtuup kafalebe-nimip binim o,” agan-kalip ko. \c 8 \s1 Yesus tebe tinum kaal mafak telela dosa uta ko \sr Mak 1:40-44, Luk 5:12-14 \p \v 1 Kale kota Yesus iyo amdu tigiin uyo kupkaa malaak abe abe-balata, tam unang tinum kwiin tagang iyo yak Yesus imi daang begebelip maagup unip ko. \v 2 Tam tinum kaal mafak kesa maak ipkumal tebe fot tebelip yang sep kugol nuuba iyo Yesus imi finang tal-nala e, kamok king imi weng umka-emin umi kuguup uta ku-nala e, tal katuun duung fegela daak ton-nala e, bogola ko. “Kamogim kabaa. Kabo tii kale, dong dogopnelan o agelap umdii, nimi kaal mafak koyo telela kopne-namap o,” agela e bole, \v 3 Yesus imi sagaal uyo kwep yak tinum bemi kaal diim uyo daa bogobe-nala e, “Aa. Niyo dong dogopkelan o ageta kale, kaa telela kamoli tambalanap o,” agela e, kota tinum bemi kaal mafak uyo maak fagaa binimanepmu tinum kasagim kela e, \v 4 kota Yesus iyo bogobe-nala e, “Kabo koyo no tinum imi diim uyo ki nimi kanupkeli bomi sang uyo baga-emin ba kale, kupkaa unap ki no pris ko age tinum amem imi diim kal kapmi kaal uyo kafalebelapta, utam-nalata, bogopke, ‘Aafen boyo binimanepkelu o,’ agelata bole, kabo Moses imi sugayok weng kwep daasa uta ku waafu-nalapta, mufekmufek maak God iyo kobe-nalap, ‘Suguul o,’ agelapta, unang tinum iyo katamipta e, aafen ko tambalanap kalaa age-nilipta, asok kamdep meng daalin o,” agela ko. \s1 Yesus imi tebe Rom kayaak imi ogok kemin tinum telela dosa uta ko \sr Luk 7:1-10 \p \v 5 Kale bole Yesus iyo no abiip Kapeneam kutam iinata, Rom kasel imi waasi dinan-kalin tinum imi kamok kugol nin iyo atam-nalata, bogobe-nala e, \v 6 “Nugum kabaa. Niyo dong dogopne a. Nimi ogok kemin tinum iyo magal fagaa kubelu yaan kuso niil mo-nalata, kaal fuyap kup utam-nalata, am abiin kal alba o,” agela e, \v 7 bole tam Yesus isiik bogobe-nala e, “Niyo kapsino no-nilita, telela dolan-temi o,” agela e minte, \v 8-9 waasi dinan-kalin tinum imi kamok iyo bogobe-nala e, “Umbae. Niyo fengmin tinum kale, kamogim kabo kamtamo no nimi am uyo unon-temaali kale, nagal nalami dubom imi weng tinangkamin tinum e minte, niyo waasi dinan-kalin tinum ilimi kup wan handret (100) imi kamok tiin molin no kale, niyo tinum maak bogobe-nili, ‘Unaal o,’ agelan-temi uyo, unon-tema e minte, tinum maak bogobe-nili, ‘Talaal o,’ agelan-temi uyo, tolon-tema e minte, nalami ogok kemin tinum iyo bogobe-nili, ‘Kanupmin ogok bota kemal o,’ agelan-temi uyo, ogok boyo keman-tema no kale ulutap, kabo titil so kale, weng uta kup bogolapta, nimi ogok kemin tinum yang nimi am alba beyo tambalanak o,” agela ko. \p \v 10 Kale Yesus iyo weng boyo tinangku-nala e, kumang mo fupkela katop fen unang tinum ilami miit tem albip iyo bogobe-nala e, “Niyo weng uyo dam bogobelan-temi kale, tinangku-silipta. Israel kasel ko age Juda kasel imi aget fugun-bom-nilip, ‘Nuyo God imi man iyo kalbup o,’ agan-nuubip kuta, niyo iyo maak atamita, beyo nitamata, Yesus iyo tii alugum kuguup uyo kanubelan-tema kalaa agan-be kalaa age atamsaali kale minte, Rom kayaak keta atin ki nitamata, Yesus beyo tii weng uta kup bogolata, nimi ogok kemin tinum mafak bom yang am alba beyo tambalanan-tema kalaa age-nalata, tal bogopnela kale, bemi nimi ilak dugamin uyo kwiin kiim keluta minte, alugum Juda kasel imi nimi ilak dugamin uyo kubaganu ko. \v 11 Niyo weng maak bogobelan-temi kale, tinangku-silipta. Alugum kafin kaa kutufosu komi unang tinum kaal kaal kwiin tagang iyo tala tala ke-nilipta, (Juda kasel iip maak maak kup sino kwego dego ke-nilipta,) no God imi abiip kugol God ilami man aligaap ke-nilipta, yang numi afaligal Abraham sino imi man Aisak sino imi man ilop Jekop sino ton-nilipta, iman unan-bom deng tebeman-temip ko. \v 12 Kale minte Juda kasel kwiin tagang, ‘Nuyo God imi man iyo kalbup o,’ agan-nuubip bilip iyo no God imi abiip unon agin kuta, iyo no God imi abiip uyo unon-temaalip kale, uk kugan ko-nilipta, utamipta e, God iyo tebe nuyo umik ugobe-nala e, imdala mitam sep katam kal albup kalaa age-nilipta, ‘Kwiin bo so kubo,’ agon-temip kale, bilip iyo kaal fuyap uyo utam ilimi kaal kalan uyo ameman-temip o,” age-nala e minte, \v 13 fupkela waasi dinan-kalin tinum imi kamok imi bogobe-nala e, “Kabo utamapta e, aafen beyo telela dolan-tema kalaa nagebap kalaa age-nilita, telela doli kale, no-nalapta, am kal atamal o,” agela ko. \p Kamaa weng uta baga-em-sala e, kota waasi dinan-kalin tinum imi kamok imi ogok kemin tinum iyo tambalana ko. \s1 Yesus tebe Fita imi alol telela kola bam daasu uta ko \sr Mak 1:29-31, Luk 4:38-39 \p \v 14 Kale bole Yesus iyo daage no Fita imi am no abomu, Fita imi alol uyo kaal mimin tebebelu mafak umo-bom bet diim kal albu kalaa age-nala e, \v 15 imi sagaal uyo kwep yak bomi sagaal diim melebelata, umi kaal mimin uyo binimanepmu e, fen mitam Yesus ninggil imi iman uyo telela kobelu ko. \s1 Yesus imi unang tinum kwiin tagang telela imosa uta ko \sr Mak 1:32-34, Luk 4:40-41 \p \v 16 Kale ataan uyo, tem iinon o agan-sulu e, (God imi ifin am uyo binimanu kalaa age-nilipta,) abiip kasel iyo unang tinum kwiin tagang sinik mafak tebe ifak daasu iyo kulep Yesus imi finang tal tamip e, Yesus iyo tebe sinik mafak iyo weng kobe fot tebela yak iine-bilip e minte, unang tinum mafak ilin iyo alugum telela imola bam daga-bom no kema ko. \p \v 17 Siin sugayok uyo Yesus iyo tilin-tem bom-balata, profet Aisaya iyo Yesus imi sang uyo God imi suuk kon tem uyo dola ko bogo-nala e, “Nuyo mafak umo betanupta, ita tebe-nalata, telela imola o,” age dola ko-se kale, Yesus iyo boyo kanubelata, tam Aisaya imi weng boyo tol mitam ti-suu ko. \s1 Tinum maak tebe, Yesus imi okumop man kelum o agesip uta ko \sr Luk 9:57-60 \p \v 18 Kale Yesus iyo itamata e, unang tinum kwiin tagang iyo falala namolip kalaa age imi okumop man iyo bogobe-nala e, “Unip ninggil nuyo tam bot tem ton-nulupta, daage yak ok muk umi milii kutam iinum o,” agela e, \v 19 unum o agan-silipta, tam ulo utamsa tinum maak iyo tal Yesus imi bogobe-nala e, “God imi weng kafalemin kabaa. Kabo dogap dogap tiinemap uyo, niyo kapsino tiineman-temi o,” agela e, \v 20 Yesus iyo imi weng uyo yan kebe-nala e, bogola, “Sep kayaam ko age dungkiil iyo dungfil tem kal sina-bala e minte, uun yagal ilami um tem kal sina-bala no kem-nuubip kale minte, Mo Tibil imi Man nita fen nalami am sinamin am binim kale, kapkal aget uyo tele fugunolal a. Kabo niso kanube tiineman o agan-balap bele ki?” agela ko. \p \v 21 Kale tam tinum maak Yesus imi umik tem talan-be iyo bogobela, “Kamogim kabaa. Kamaki uyo nimkalap no-nilita, nimi aatum iyo tiin mo-sili kaana kalaa age-nilita bole, dep no duba-nilita, kota talta kapso tiinemum o,” agela e, \v 22 Yesus iyo imi weng uyo yan kebe-nala e, “Waago. Kabo unemin ba kale, kupkaa meng nimi okumop man ke-nalapta o ageta ko. Tinum dok ita, nimi daang begepnelaalup o agan-bilip bilip ita felepmuta, ipkumal kaanip iyo kulep no kubamin (kale minte, kapta no unang tinum iyo God imi weng uyo baga-e-balapta, iyo God imi ilak do-nilipta, mitam God imi man keta suun nin unang tinum kelin) o,” agela ko. \s1 Yesus tebe dulul bogobela binimansu uta ko \sr Mak 4:35-41, Luk 8:22-25 \p \v 23 Kale Yesus so ilami okumop man so ninggil iyo tam bot tem ton-nilip e, daaginip ko. \v 24 Kale ninggil iyo abe-bom-nilip e, ok muk afaligen kale, unanbu yak ok mat iip kuunip e, dulul kiim maak tebe maak fagaa mitam abuta, ok uyo fogo kulalu, te tam bot tem uyo dongenan o agan-bo kuta, Yesus iyo amin bom-balata, \v 25 imi okumop man iyo no dufo-nilip e, bogobe-nilip e, “Kamogim kabaa. Nuyo mep so anolu kaanum o angbup kale, fen dong dogobelapta, waalanum o,” agelip e, \v 26 Yesus isiik tebe bogobe-nala e, “Ibo utamipta e, kamogim beyo nusino alba koyo, nuyo abiin tambal tonbup kalaa age-nimip ba kale minte, ibo, intaben o age-nilipta, ok umi atul uyo finan-bilip o?” age-nala e, kota fen-nala e, dulul sino ok sino uyo bogobe-nala e, “Dulul sino ok sino kubo sining agelal o,” agela e, kota dulul sino ok sino uyo sining age binimanu ko. \p \v 27 Ninggil alugum iyo utamipta e, dulul sino ok sino uyo imi weng uta kup tolong do sining agelu kalaa age-nilip e, kota kumang mo bogobina tala ke-bom-nilip e, tam bogolip, “Keyo dogonupmin tinum ita tebe-nalata, weng uta kup bagam-salata, dulul sino ok sino uyo imi weng uta kup tolong do binimanu o?” agelip ko. \s1 Yesus tebe tinum alop maak sinik mafak tebe ifak daasip imi telela imosa uta ko \sr Mak 5:1-17, Luk 8:26-37 \p \v 28 Kale Yesus sino e minte ilami okumop man sino iyo bot tem ilep unanbu yak ok muk umi milii Gadara kasel imi anang kutam iinip ko. Kale ninggil iyo yak tamip e, tam tinum alop maak begel ilet tem ko age tuum tem kal nuubip kale, tal Yesus imi diim abu molip ko. Kale siin kota sinik mafak tebe tinum alop bilip iyo ifak daasip kale, alop bilip iyo atul kup taban-bilipta, unang tinum iyo imi atul uyo finan-bom-nilipta, begel ilet tem bomi mep sino ilep uyo unan-nuubaalip ko. \v 29 Kale tinum alop bilip iyo Yesus iyo atam-nilip e, fomtuup atul faga-bom bogobe-nilip e, “God imi Man kabaa. Kabo, nuyo intaben nubelan o age-nalapta, talap a? God imi yegemin am uyo daan mitam tilin-tem bom-bulu talap koyo, nuyo kaal fuyap afek kobelan o ageta talap aga? Boyo kanu-emin ba o,” agelip ko. \p \v 30 Kale minte ninggil ilimi mobip umi keng ilo boyo kong kwiin tagang maak buk fagan-bom albip kale, \v 31 kota tam sinik mafak tinum alop bilip imi iibak tem albip iyo Yesus imi fomtuup daga-nilip e, “Nuyo fot tebelan o agelap umdii, fot tebelapta, tinum kalip iyo imka-nulupta, yak kong bilip imi tilin tem iinum o,” agelip e, \v 32 Yesus iyo bogobela, “Kalo. Imkaa unin o,” agela e, kota sinik mafak iyo tinum alop iyo imka-nilip e, yak kong imi tilin tem unip e, kota kong iyo alugum ilum ilum ke-nilip e, yuut ilok dup-kalaak mo unanbu daak Galili kumun tem kulaak iinom-nilip e, ok tebe mimilepmu kaanip ko. \p \v 33 Kale tam kong tiin molin tinum igil utamipta e, kong iyo kanube kaanip kalaa age-nilip e, yuut bilii no abiip miton no-nilip e, alugum unang tinum iyo kong sang uyo bogobe-nilip e minte, tinum alop siin sinik mafak tebe ifak daasip imi sang uyo bogobe no kelip e, \v 34 kota unang tinum iyo weng uyo tinangku-nilip e, alugum iyo abiip uyo kupkaa daage Yesus imi finang no atamum o age no atam-nilip e, weng uyo fomtuup kobe-nilip e, “Gadara kasel numi anang koyo kupka-nalap daaginaal o,” agan-kalip ko. \c 9 \s1 Yesus tebe tinum magal fagaa kubesu maak telela dosa uta ko \sr Mak 2:1-12, Luk 5:17-26 \p \v 1 Yesus ninggil iyo asok te tam bot tem ton-nilip e, mek ok muk umi milii kugol albip uyo kupkaa asok yak milii abe ilimi abiip unip ko. \v 2 Kale mek tamip e, tinum ninggil maak ipkum magal fagaa kubesu iyo daalip ilet tem iina duptamo Yesus imi finang tal tamip e, Yesus iyo itamata e, tinum ninggil iyo utamipta e, Yesus iyo tii nugum keyo telela dolan-tema kalaa nage-nilipta, dep tilip kalaa age-nala e, tinum magal fagaa kubesu beyo bogobe-nala e, “Nugum kabaa. Niyo kapmi fengmin uyo alugum kupkan kepkeli binimanu kale, deng tebemal o,” agela ko. \p \v 3 Kale kota ulo utamsip tinum iip maak maak iyo tinangku-nilip e, ipkumal iyo bogobina tala kemip ko. “Tam kafin diim tinum keyo bisop bogo, ‘God imi ogok kemi o,’ agan-bom-nalata, God imi win uyo kufak daga-e-be o,” agelip ko. \p \v 4 Yesus iyo bilip imi kanupmin aget fugun-bilip uyo utamebe-nala e, bogobela ko. “Intaben o ageta ibo kanupmin aget mafak boyo fugun-bilip a? \v 5 Niyo intaben mufekmufek uta maak kanubelita, ibo yuut nitamipta, beyo dam bagan-be kalaa nagelan-temip a? Niyo tinum kemi bogobe-nili, ‘Kapmi fengmin uyo kupkan kepkeli o,’ agon-temi uyo, ibo bogopne-nilip, ‘Nuyo boyo nulumi tiin fala utamin-tem kelup kale, kabo bisop bagan-balap o,’ agelan-temip kale minte, niyo tinum kemi bogobe-nili, ‘Fen mo unaal o,’ ageli fenan-tema uta, ibo utamipta, boyo dam bagan-be kale, beyo tii fengmin uyo kupkan kepmoma kalaa nagon-temip ko. \v 6 Kale ipkil utamin. Niyo Mo Tibil imi Man kale, nimi titil kiim uyo kafalebelita, ibo utamipta e, beyo bisop baganbaala kale, kafin diim alba koyo, beyo tii unang tinum imi fengmin uyo kupkan kepman-tema kalaa nagelan-temip o,” agan tolom-nala e minte, tinum magal fagaa kubesu bemi bogobe-nala e, “Kabaa. Fen-nalap kapmi kamtamo tilip umi ilet uyo kuptamo-nalap kalapmi am iinaal o,” agela e, \v 7 kota tinum iyo fen-nala e, tambe ilami am iina ko. \v 8 Kale kanubela boyo unang tinum iyo utam-nilip e, atin kumang mo finano God imi tok uyo bogobina tala ke-bom-nilip e, “God yagal tebe-nalata, tinum beyo titil kobelata, tebe-nalata, kanupmin kuguup migik boyo kanubela o,” agan-kalip ko. \s1 Yesus imi tebe Matyu ulaa dusa uta ko \sr Mak 2:13-17, Luk 5:27-32 \p \v 9 Kale Yesus iyo am uyo kupkaa daage tam tam no takis mani kwaamin am ko age ofis uyo no abomu, takis mani kwaamin tinum Matyu niyo tonbi kalaa age mitam bogopne-nala e, “Nugum kabaa. Kapmi ogok ke-balap boyo kupkaa talapta, nisino ninggil abe-bomta nimi ogok usiik maak kopkelita, ogok kemal o,” agela e, niyo fen-nili e, Yesus imi daang begebe uni ko. \p \v 10 Kale Yesus ninggil isino niso ninggil nuyo ofis uyo kupkaa no nimi am kal iman unan-bulup e, tam takis mani kwaamin tinum kwiin tagang sino minte kuguup mafak waafulin unang tinum migik sino iyo tala tala ke-nilip e, tam Yesus sino imi okumop man sino tonip iman unan-kulup ko. \v 11 Kale Falosi milii iyo utamipta e, Yesus iyo tam kanupmin tinum isino iman unan-bilip kalaa age-nilip e, Yesus imi okumop man imi daga-nilip e, “Ipmi kafalemin tinum beyo, intaben o ageta tal tamata, takis mani kwaamin tinum sino kuguup mafak waafulin tinum migik sino ninggil ton-bomta iman uyo dagaap unan-bilip a? Bemi ko kanu-be boyo mafak o,” agan-kalip e, \v 12 Yesus iyo tinangku-nala e, bilip imi weng boyo yan kebe do weng maak bogobe-nala e, “Tam tinum tambal albip iyo dokta imi finang uyo unon-temaalip kale minte, fen tinum mafak albip ita kup dokta imi finang uyo unon-temip kale, \v 13 ulutap mungkup, niyo tal unang tinum bogo-nilip, ‘Nuyo fengmin binim kale, tol kup unang tinum o,’ agan-bilip bilip ita dong daga-e-bilita, imi aget uyo fupkela ko God imi ilak uyo dolin o ageta tisaali kale, niyo tal unang tinum bogo-nilip, ‘Nuyo fengmin unang tinum o,’ agan-bilip bilip ita dong daga-e-bilita, imi aget uyo fupkela ko God imi ilak uyo dolin o age-nilita, ti-sii ko. Kale weng ko baga-e-bii boyo ipkil God imi suuk kon tem weng uyo fen-bom tiki-bom-nilipta, weng bomi magam uyo tele utamin o ageta ko. Weng atuk uyo bogo-nala e, \pi1 ‘God niyo fomtuup bogo-nili, “Ibo ulo uyo tinangku dimduum uyo ano fuu kupkanemin o,” aganbaali kale, niyo bogo-nili, “Ibo unang tinum imi i-filin-bom kuguup tambal kupka-emin o,” agan-bii o,’ \m agesa o,” age Yesus iyo bogobela ko. \s1 Iman falamin umi sang Yesus dagasip uta ko \sr Mak 2:18-22, Luk 5:33-39 \p \v 14 Kale tam ok sam uga-emin tinum Jon Baptis imi okumop man iyo tal Yesus atam-nilip e, dagalip ko. “Nusino Falosi sino numi kuguup uyo, iip maak maak umi beten kemum o agelan-temup uyo, nuyo unan-kalin uyo fala-bom-nulupta, beten kem-nuubup kuta minte, kapmi okumop man bilip ita unan-kalin uyo falamin binim, beten uyo kem-nuubip bota, intaben o age-nilipta, bilip iyo unan-kalin uyo falam-nuubaalip o?” agelip e, \v 15 Yesus iyo bilip imi weng uyo yan kebe-nala e, ilami kaanan-tema umi sang uyo felep yak tinum unang kulan-tema imi diim to bogobe-nala e, “Tam tinum iyo unang kulan-tema uyo, tinum ilo iyo tebe iman fuu-bom unan-bom deng tebeman-temip ko. Kanuman-temip kota, tinum migik iyo felepmuta, bogobe-nala e, ‘Ibo deng tebe-bom unan-kalin ba kale, aget iluum uyo tebe-bom unan-kalin uyo falamin o,’ agelan-tema bele ki? Umbae. Tinum ilo iyo utamipta, nugum iyo nuso alba kalaa age deng tebe-bom-nilipta, iman uyo unan-kalon-temip ko. Kuta biilan-temu kutop uyo, waasi iyo tebe tal-nilip e, bilip imi ipkum iyo aafuu dep unip kalaa age-nilipta, ipkumal iyo aget iluum tebebeluta, unan-kalin uyo falalan-temip o,” age Yesus iyo do weng uyo baga-ema ko. \p \v 16 Kale Yesus iyo (Juda kasel iyo itamata e, ilimi siin kuguup uta fomtuup waafusipta, nimi kamaa kuguup uyo waafulaalup o agan-bilip kalaa age-nalata,) asok do weng alop maak bogobe-nala e, “Unang uyo felepmuta, kamaa ilim fangaa kwep tal diing daa kolin-tem albu uyo maak ugaa ku kwep yak siin ilim fengela tebebu umi diim daa bigilan-temu a? Umbae. Kanupman-temu bole, diing daa kolan-temu uyo, kamaa ilim uta alula kolan-temu kale, ilim kup-diilu fonganu asok migilan-temu uyo, nagat moluta, siin ilim uta yuut balata tebe bigi koluta, tem kiim kelan-temu ko. \v 17 Aa mungkup ulutap kale, tinum iyo meme kaal siin dalaa kwep daala fonganbu umi tem ku-tele kamaa umi wain ok ko age sok dum ok uyo ilu kola dongenu kalaa age-nala e, sok ku tem uyo de ko-nala e, kwep tal am daala umdii, siit-nuluta, ok uyo fitin unom-nuluta, meme kaal totanin boyo yuut nagat mo bigin-nuluta, ok uyo singkam daa daaginon-temu e minte, kaal uyo mafagan-nuluta, fengela tebelan-temu no kale, tinum iyo kamaa umi wain ok uyo ilu kolan o agela umdii, meme kaal uyo kamaa dalaa kwep daala totanin binim albu uta kup ku-nalata, wain ok uyo ilu kwep tal daalan-tema bota meme kaal so wain ok so alop kano tambaliim nan-temu o,” age Yesus iyo do weng alop boyo baga-ema ko. (Kale do weng alop boyo bogo-nulu, “Niyo, kamaa kuguup kwep tal ipmi siin kuguup uyo anung tifipman o ageta tisaali kale, niyo kamaa kuguup uyo kwep tilita, uta tele waafulin o ageta kwep ti-sii o,” age-suu ko.) \s1 Yesus tebe Jairus man unang sino minte unang maak no telela imosa uta ko \sr Mak 5:22-43, Luk 8:41-56 \p \v 18 Kale Yesus iyo kanube baga-em-sala e, tam Juda kasel imi kamok maak Yesus imi finang tal katuun duung fegela daak ton-nala e, bogobela, “Nimi man unang uyo kamano kota kaanuta, kupkaa tili kale, talapta, alop no-nulup kapmi sagaal uyo togobelapta, fenuk o,” agela e, \v 19 Yesus sino imi okumop man sino iyo fen mitam abe-nilip e, kamok isino unip ko. \p \v 20-21 Minte tam unang maak albu boyo suun kup ulumi am tem unemin kup nuubuta, atol tuluun kal kelu kale, boyo tal Yesus imi umik tem kugol talan-bom-nulu e, aget fugunolu ko. “Niyo yak Yesus imi umik tem ilim kaal bota kup maagalo yak waafulita, telela namola tambalanan o,” age aget fuguno-nulu e, umi sagaal uyo maagalo kwep yak Yesus imi ilim mibiyaang uta kup melebelu e, \v 22 Yesus yagal utamata e, maak melepnela kalaa age-nala e, fupkela katop fen utam-nala e, bogobela, “Nugum kubaa. Niyo utamita, kubo, beyo fen telela namolan-tema kalaa nagan-balap kalaa age-nilita, telela kamoli tambalanap kale, deng tebemal o,” agan-sala e, maak fagaa tambalanu ko. \p \v 23 Kale tam Yesus iyo daage tal kamok imi am tal abomu, tinum kubamin umi fongket bomin tinum iyo bom fongket uyo bo-bilip e minte, unang tinum kwiin tagang iyo alugum atul faga-bom fomtuup ame-bilip no ke-bilip kalaa age-nala e, \v 24 bogobe-nala e, “Ibaa. Tam man unang boyo amiit kaanbaalu kale, boyo aminbu ulutap kebu kale, ibo amemin ba kale, kupkaa tam iinin o,” agela e, unang tinum iyo, beyo bisop bagan-be ko age-nilip e, aban dii-emip ko. \v 25 Kale kota Yesus iyo unang tinum iyo fot tebela tam iinip e, Yesus iyo tam man unang ulumi sinamin abiin tam-nala e, umi sagaal uyo waafubela e, kota man unang uyo fenu ko. \v 26 Kale unang tinum iyo no abiip maak maak unom-nilip e, Yesus imi kanubeba umi sang uyo baga-bilip e, senganu ko. \s1 Yesus tebe tinum tiin tugul alop maak telela imosa uta ko \p \v 27 Kale kota Yesus iyo am bo kupka-nala e, abe-balata, tam tinum tiin tugul alop maak Yesus imi finang umik tem tal ola-nilip e, “Kamogim kabaa. Kabo kalapmi afalik King Devit ilatap kale, nuyo i-filin daa kapmi titil uyo ku-nalap dong dogobelal o,” agan-kalip ko. \v 28 Kale Yesus iyo tam am iina e, tinum tiin tugul alop iyo Yesus umik tem tam am tamip e, Yesus iyo daga-nala e, “Ibo utamipta e, iyo titil uyo tii numi tiin uyo telela dong dogobelan-tema kalaa nagan-bilip aga o?” agela e, Yesus imi weng uyo yan kebe-nilip e, “Aa. Kabo titil sino kale, tii dong dogobelan-temap kalaa agan-bulup kuba,” agelipta, \v 29 Yesus iyo imi sagaal uyo kwep yak tinum alop imi tiin uyo melebe-nala e, bogobela ko. “Ibo utamipta e, iyo tii titil uyo ku dong dogopman-tema kalaa nagebip kale, kota dong dogobeli o,” agela e, \v 30 tinum alop imi tiin uyo tambalanepmu e, kota mufekmufek uyo utamamip ko. Kale Yesus iyo fomtuup bogobe-nala e, “Telela imoli komi sang uyo tinum kek kek iyo baga-emin ba o,” agela kuta, \v 31 tinum alop bilip iyo Yesus imi weng boyo tinangku-nimip binim kupkaa no abe abiip maak maak uyo tiine-bom-nilip e, imi tiin telelebeba bomi sang uyo bagan tiine-bilip senganu ko. \s1 Yesus tebe tinum weng kabam maak telela dosa uta ko \sr (Mat 12:22-23) \p \v 32 Kale tinum alop iyo Yesus iyo dupkaa unip e minte, asok tinum maak Yesus imi finang dep tilip ko. Kale tinum beyo siin kota sinik mafak tebe dufak daalata, weng kabam kesa ko. \v 33 Kale tam Yesus iyo tebe sinik mafak iyo fot tebela daaginata, tinum iyo kota weng bagama ko. Kale unang tinum iyo tolong do-nilip e, kumang mo una tala ke-bom bogo-nilip e, “Kanupmin kuguup boyo ugulumi migik kale, Israel kasel nuyo kanupmin kuguup boyo siin uyo maak utaman-nuubaalup o,” agan-kalip ko. \v 34 Kuta minte Falosi ita bogo-nilip e, “Umbae. Sinik mafak imi kamok Saatan ita titil uyo kopmata, beyo sinik mafak mafak iyo fot tebela yak iinan-bilip o,” agelip ko. \s1 Yesus tebe unang tinum imi i-filin-bii-se uta ko \sr (Mat 14:14, Mak 6:34, Luk 1O:2, Jon 4:35-38) \p \v 35 Kale Yesus iyo abiip maak maak umi yakyak kem tiinan-nuuba uyo, no abe tam ulotu am uyo tam unang tinum iyo kafale-bom-nala e minte, God imi weng tambal uyo bogobe-nala e, “Ibo aget fupkela ko fengmin uyo kupkalan-temip uyo, God iyo ipmi fengmin uyo kupkabe-nalata, imdep tam ilami daam tem daa-nalata, tiin molan-tema o,” agan-bom-nala e minte, unang tinum mafak ilin migik migik kwan unsip iyo telela imka-bom no kem tiinan-nuuba ko. \v 36 Kale Yesus iyo itamata e, unang tinum kwiin tagang kalip iyo sipsip imi tiin molin tinum iyo imkala ilisinon bom-nilip ilep uyo kupkaa ilum ilum kem tiinebip ilitap ke-bom God imi tol ilep uyo utamin-tem ke-nilipta, waanta tebe nuyo dong dogobelan-tema o age aget yamyam tagan-nuubip kalaa age-nala e, fomtuup i-filin-bom-nala e, \v 37 ilami okumop man iyo do weng maak bogobe-nala e, “Unang tinum kwiin tagang iyo, God imi weng tinangkamum o agan-bilip kale, bilip iyo rais ko age wiit damanu ulutap kuta, tinum wiit dagamin tinum iyo iip maak maak ita kup kale, (wiit dagamin tinum bilip iyo tinum tebe God imi weng kwep no unang tinum imi kupka-emin ita kale,) \v 38 ibo God imi beten ke-e-bilipta, yagal ogok kemin tinum kwiin tagang ulu-nalata, imdala tal ipmi diim abelipta, ipsino maagup no unang tinum iyo God imi weng uyo baga-emin o,” age do weng boyo bogola ko. \c 10 \s1 Yesus imi kalaan tinum tuluun kal ulusa uta ko \sr Mak 3:13-19, Luk 6:12-16, (Mat 17:19-20) \p \v 1 Yesus iyo ilami okumop man tuluun kal iyo olapma tilip e, ilami titil uyo kobe bogobe-nala e, “Ibo nimi win tolop diim uta sinik mafak uyo fot tebe-bom-nilip e minte, alugum unang tinum mafak ilin migik migik kugan unsip iyo telela imka-bom no kem tiine-bilipta o,” age-nala e, bogopma ko. \v 2 Kale ilami kalaan tinum tuluun kal ulusa imi win uyo kulbu kale, \m tam maak iyo Saimon so ilami niing Andru so kale, Yesus iyo Saimon imi bogobe-nala e, “Kapmi win migik uyo Fita o,” agela ko. \m Minte maak iyo Sebedi imi man Jems so ilami niing Jon so alop igil, \m \v 3 Filip yagal, \m Batolomyu yagal, \m Tomas yagal, \m minte Matyu nagal no kale, niyo takis mani kwaamin tinum (kale, suuk kon koyo dola-bii) ko. \m Minte Alfius man asegim Jems yagal, \m Tadius yagal, \m \v 4 Rom kasel itafinonin tinum Saimon yagal, \m minte Yesus imi dupkem daalan-tema tinum Keriot kayaak Judas yagal no \m bilip ita kup ulula ko. \s1 Yesus ilami kalaan tinum tuluun kal kalip imi ogok kobe imdala yak abiip maak maak kemsip uta ko \sr Mak 6:7-13, Luk 9:1-6 \p \v 5-6 Yesus iyo, nalami okumop man kulip iyo imdali no nimi ogok uta kenem unin o age-nalata, weng kem uyo kobe-nala e, “Israel kasel bilip iyo God imi kuguup uyo kupka-nilipta, bilip iyo sipsip ilum ilum ke-bom maagalo kesip ilitap kale, ibo no abe Samaria kasel imi abiip uyo yakyak kemin ba e minte, tinum migik imi abiip uyo yakyak kemin ba no kale, ibo no Israel kasel imi abiip uta kup tiine-bom-bilipta o ageta ko. \v 7 Kale ibo no abiip kasel imi diim unon-temip uyo, \m bogobe-nilip e, ‘God imi unang tinum imdep tam ilami daam tem daagamin uyo tal mep tulu o,’ age-nilip e minte, \v 8 mafak ilin umosip iyo telela imka-bom-nilip e minte, kaanip iyo asok ifolip fena-bilip e minte, \m kaal mafak kesip iyo telela imka-bom-nilip e minte, sinik mafak iyo fot tebelip unang tinum iyo imkaa yak iine-bilip no kemin o ageta kale, siin uyo God iyo ibo misiim telela imola mitam imi ilak uyo dobip kale, ipkil mungkup ipkumal iyo misiim telela imka-bilipta o ageta ko. \p \v 9 “Kale mani maak abu kulep unemin ba e minte, \v 10 iman men min, ilim alop min, yaan ilom min, kafung uyo kulep tiinemin ba kale, mufekmufek dulep unon-temip uyo, ilipmi ilim migibip beta kup kanube tiinemin ko. Ibo kuguup tambal uta kup waafuu unang tinum iyo kupka-e-bom dong daga-eman-temip uyo, igil mungkup kuguup tambal uyo ibo kupka-eman-temip kale, ibo mufekmufek uyo maak duumatanan-temaalip binim ko. \p \v 11 “Ibo no abe abiip maak unon-temip uyo, ibo fen-bomta tinum iyo maak atamipta, beyo bogobe-nala, ‘Suguul ke tilip o,’ agela kalaa agelip umdii, bemi am kal isino bom-nilipta, unang tinum iyo dong daga-em-siit-nilip e, abiip boyo kupkaa aa kanumin kup yakyak kem tiineman-temip ko. \v 12 Kale ibo no am iinip uyo, ibo kutam albip bilip iyo weng umobe-nilip e, ‘Nugumal tambaliim kup albip aga o?’ age bogobelin o ageta kale, \v 13 unang tinum bilip iyo bogobe-nilip, ‘Suguul ke tilip o,’ age imtamo tam ilimi am daalip umdii, son-temu nala ibo, imkaa unum o agon-temip uyo, bogobe-nilip e, ‘Bisel yagal ibo alugum tiin molata, tambaliim bom-bilipta o,’ age-nilipta, imkaa unon-temip kale minte, ‘Suguul ke tilip o,’ age imtamo tam ilimi am daalin-tem kelip uyo, ibo weng uyo tambal kup umobe unemin ba kale, imkaa unemin ko. \v 14 Minte am kutam albip min, abiip kasel min iyo imdep tam daa tiin mo-bom ipmi weng uyo tinangka-bom kemin binim kemip uyo, ibo asok yang abiip mat kal mo-nilip e, Juda kasel nulumi kuguup uta ku-nilipta, ifip te yak ipmi yaan diim tububu boyo tolo kululip yak abiip kasel imi ilo unuta bole, abiip unang tinum iyo utamipta e, son-temu uyo, bilip iyo maak so tal nuyo dong dogobelan-temaalip kalaa agelipta, imkaa unemin o ageta ko. \v 15 Nimi weng kaa bogopman-temi koyo tele tinangku-silipta. Sugayok uyo abiip Sodom kasel so abiip Gomora kasel so iyo kuguup mafak uta kem-kalipta, God iyo tebe ifak daalata, kaansip ko. Kale am afungen tem mitam tolon-temu uyo, God yagal unang tinum iyo yege-bom, Sodom kasel so Gomora kasel so iyo kaal fuyap uyo kupka-eman-tema kuta, kamano koyo God imi weng uyo kem diim albu kale, ibo no abiip kutam iinon-temip kutam iyo dogap ita God imi weng uyo kwaasulemip umdii, God imi tebe bilip imi kaal fuyap kupka-eman-tema uta uta ke-nuluta, Sodom kasel so Gomora kasel so nimi weng tambal tolong dolin-tem ke-bii-silip imi kaal fuyap kupka-eman-tema uyo kubaganu kupkabelan-temu o,” age Yesus iyo weng kem uyo ilami kalaan tinum imi baga-ema ko. \s1 Yesus imi bogobe-nala, “Tinum iyo tebe kuguup mafak uyo ibo kupka-eman-temip o,” agesa uta ko \sr Mak 13:9-13, Luk 21:12-17 \p \v 16 Kale Yesus iyo kuguup mafak tal ilami okumop man imi diim abelan-temu umi sang uyo bogobe-nala e, “Ibo nimi weng koyo tinangku-silipta. Ipmi imdali no abiip maak maak kem unon-temip uyo, kayaam mafak ko age dungkiil tebe sipsip ifak dagam-nuubip ulutap ke abiip tinum tebe ibo ifak dagaman-temip kuta, ibo sipsip ilitap dukmen-bomta o ageta ko. Inap imi ilep tiinemin uyo, aget fuguno-nilip e, tinum tebe itam ano-nimip o age-nilipta, agol kup telen tiinan-nuubip ulutap kale, ibo ipmi tiinemip tonamip uyo, aget tambal uta kup fugun-bom kuguup tambal kup waafu-bom-nilipta o ageta kale, ibo dinan-kalin ba kale, unang tinum iyo kuguup tambal tambal uta kup kupka-e-bom uun abim sining age tonabip ilitap ke bilili age-bom no ke-bom-nilipta o ageta ko. \v 17 Ibo nimi ogok waafuu kwep tabon-temip uyo, bomi kalan uta nimi waasi iyo tebe ibo yaafuu de imtamo Juda kasel imi kamogimal anggebip imi diim daalipta, iyo tebe im-kugu-bom yege-bilip e minte, ibo ulotu am unon-temip uyo, waasi iyo tebe saal daga-bom no keman-temip kale, utama-bom-nilipta o ageta ko. \v 18 Minte ibo nimi ogok waafulan-temip bomi kalan uta nimi waasi iyo tebe ibo imtamo no Rom kasel imi kamogimal imi diim daalip e, ita im-kugu-bom yegeman-temip uyo, kota ibo utamipta e, God imi weng umi ilep uyo kulbu kalaa age-nilipta, ibo Juda kasel imi kamogimal so asit kek kek imi kamogimal so imi diim kal nimi sang umdii baga-eman-temip ko. \v 19 Kale bilip iyo tebe ibo imtamo no kamogimal imi tibit diim daalan-temip uyo, ibo aget yamyam uyo fugun-bom, ‘Kwiin. Kota weng kwep mek numi tem tilibelan-temip bota, intaben o agelan-temup a? Dogonupmin weng uta kuta yan kepman-temup a?’ agan-kalin ba kale, bilili age bom-bilipta, kota God yagal weng tambal bagamin uyo kafalepmata, bagaman-temip ko. \v 20 Ibo ilipmi aget fugunin uta weng uyo ku baga-eman-temaalip kale, ilipmi Aalap God imi Sinik ipsino suun nan-tema yagal ilami weng uta kafalebelata, baga-eman-temip ko. \p \v 21 “Tinum iyo nitafinon-bom-nilip e, ilimi nagalal nimi ilak dolin iyo imkem daa imdalip yak kamogimal imi sagaal diim abelip ita tebe inolip kaana-bilip aalabal igil tebe man iyo imdalip yak waasi imi sagaal diim abelip inolip kaana-bilip e minte, man iyo ilimi amalabal imi waasi kebe-nilip e, imdalip yak kamogimal imi sagaal diim abelip e, inolip kaana-bom no keman-temip ko. \v 22 Kale alugum God imi ilak dolin binim tinum iyo nitafinon-nuubip kale minte, bilip iyo tebe nimi ilak duga-bom ogok kemin tinum ipkil mungkup olsak kupka-e-bom itafinonan-temip kuta, nimi ilak dolin unang tinum iyo dogap ita kaal fuyap uyo utama-bom-nilip yang iinemin binim, suun kup nimi ilak uyo duga-bilip bii, kaana umdii, bilip iyo God yagal tebe duptamo tam ilami abiip daalata, suun kup nan-temip ko. \v 23 Ibo no abiip maak kugol bomta utamipta, yan-togon-bom ifak daga-bom kemip kalaa agelip umdii, ibo abiip boyo kupka-nilip e, yuut no abiip maak unemin ko. Niyo tuluun weng bogopman-temi kale, tinangku-silipta. Ibo Israel umi abiip afalik afalik uyo nimi weng uyo kuptamo baga-em tiine-bilip binimanin-tem bom-suluta, Mo Tibil imi Man niyo no o-nilita, asok tolon-temi ko. \p \v 24 “Skul man ita ita ke-nala ilami tiksa ko age kafalemin tinum iyo dupdaak tamalan-temaala e minte, mungkup ogok kemin tinum iyo tebe-nalata, ilami kamok iyo dupkan ke iit iinon-temaala no kale, \v 25 kanube skul man iyo yagal te tam ilami kafalemin tinum ilatap kela boyo tambaliim e minte, kanube ogok kemin tinum iyo yagal te tam ilami kamok ilatap kela boyo tambaliim no ko. Kale waasi bilip iyo bisop bogopne-nilip e, ‘Beyo sinik mafak imi kamogim Belsebul ko age Saatan ita o,’ nagebip kale, mungkup ulutap bilip iyo tebe nimi okumop man ipkil bisop baga-e-bom-nilip e minte, ipmi win uyo kufak daga-e-bom no keman-temip o,” age Yesus iyo ilami okumop man imi baga-ema ko. \s1 Yesus imi bogo-nala, “God imi atul uta kup finanin o,” agesa uta ko \sr Luk 12:2-7, (Jems 4:12) \p \v 26 Yesus iyo asok bogobe-nala e, “Agelu kale, ibo unang tinum nimi ilak dolin binim bilip imi atul uyo finanin ba ko. Kale kamano koyo ibo nimi kuguup tambal uyo kanu-bom-nilip e minte, nimi weng tambal uyo baga-e-bom no ke-bilip kuta, nimi ilak dolin binim bilip iyo utamipta e, boyo kuguup tambal e minte, weng tambal no kalaa age utamanbaalip binim kale minte, son-temu kota, unang tinum kwiin tagang iyo utamipta, boyo kuguup tambal kalaa age som, weng tambal kalaa age no ke tele utaman-temip kale, ibo finan-bom nimi ogok uyo kup-kagamin ba kale, umi diim kal feba-bomta tebe-bilipta o ageta ko. \v 27 Kamano nimi kamaa weng ko baga-e-bii koyo, ipta kup tinangku kwaak abu-bilip kuta, son-temu uyo, ibo tam abe-nilipta, weng koyo kuptamo no abiip maak maak uyo fomtuup baga-em tiine-bilipta, alugum tinangkamin o ageta ko. \v 28 Tinum iip maak maak iyo bogobe-nilip e, ‘Ibo Yesus imi weng boyo baga-em top iip kwegal dugang age kupkalin-tem kelip umdii, inolan-temup o,’ agelan-temip kuta, iyo tebe ipmi dam uta kup ungkwalip kaanan-temu kuta minte, ipmi suun nin sinik uyo ungkwalip kaan maagalo kelan-temaalu binim ko. Kale bilip imi atul uyo finanin ba kale, God maagup imi atul uta kup finanin kuba. Beta kup titil so kale, tii ipmi dam uyo ungkwabela kaanu ipmi sinik uyo ungkwaa kwaapma at suun kenamin abiip unomu kale, God maagup imi atul uta kup finanin ko. \v 29 Kale uun kangkang bilip iyo win binim kale, tinum iyo mani ken tibin beta duta uun kangkang alop iyo molan-temip kuta, uun katipnok maagup bemi dumen malaak kafin diim abon-tema uyo, God iyo ataman-tema kale, God iyo, ‘Daak abelan-temaalap o,’ agela umdii, uun katipnok beyo malaak abon-temaala ko. \v 30 Ulutap kale, God beyo ipmi aget uyo suun kup fugun-boma kale, beyo alugum ipmi dubom kon uyo tikilata e, intap kal kalaa age utam som, minte alugum mufekmufek mek ipmi diim aban-nuubu uyo utam no kesa kale, ibo tambaliim tiin mo-bom dong daga-em-nuuba ko. \v 31 Kale God bemi tiin diim uyo uun kangkang iyo kubaganipta, tinum ipta ipta ke-silip kale, God iyo ipmi aget uyo fugun-bom-nala e, tambaliim kup tiin mo no ke-boma kale, ibo kafin diim tinum bilip imi tebe, ibo anolum o agan-bilip imi atul uyo finanin ba o,” age baga-ema ko. \s1 Yesus imi bogobe-nala, “Ibo alugum unang tinum imi tiin diim uyo bogo-nilip, ‘Nuyo Yesus imi okumop man o,’ agan-bom-nilipta o,” agesa uta ko \sr Luk 12:8-9, (Mak 8:38, 2 Tim 2:12) \p \v 32 Yesus iyo ilami okumop man imi bogobe-nala e, “Ibaa. Dogap kapta no unang tinum imi tiin diim uyo bogo-nalap, ‘Niyo Yesus imi okumop man o,’ agelap umdii, God imi yege-bom kaal fuyap kupka-eman-tema umi am daanan-temu kota, nagal mungkup nimi Aatum abiil tigiin kayaak imi tiin diim uyo bogo-nili e, ‘Beyo nimi okumop man o,’ kage no kelan-temi ko. \v 33 Kale minte aa mungkup dogap kapta bogo-nalap, ‘Niyo Yesus imi okumop man ba o,’ agelap umdii, nagal mungkup nimi Aatum abiil tigiin kayaak imi tiin diim uyo bogo-nili e, ‘Beyo nimi okumop man ba o,’ kage kapmi win uyo kubapke no kelan-temi o,” age Yesus iyo baga-ema ko. \s1 Yesus imi kalan unang tinum bigi ko miit alop kemin umi sang uta ko \sr Luk 12:51-53, 14:26-27 \p \v 34 Asok Yesus iyo bogobe-nala e, “Ipmi aget fugun-bilip uyo, niyo talta unang tinum imi weng kupka-e-bilita, mitam aget maagup kelin o ageta ti-se o, agan-bilip a? Umbae. Niyo talta, unang tinum iyo ilo kolan o ageta ti-sii kuba. Nimi weng uyo sagam daang tebe mufekmufek bigi kolu milii alop kemin ulutap kale, unang tinum iyo nimi weng tolong dolan-temip uyo, iip maak maak ita tolong duga-bala e minte, iip maak maak ita tolong dugamin binim ke-bom umik uga-e-bala no keman-temip kale, bigi ko miit alop ke-nilipta, waasi kebina tala keman-temip ko. \v 35 Kale nimi weng kafale-bii bomi kalan uta man tinum iyo mitam aalabal iyo waasi ke-e-bilip man unang igil mitam ogenal iyo waasi ke-e-bilip e minte, miin kalelal igil mungkup mitam imegal iyo waasi ke-e-bilip no keman-temip kale, \v 36 bomi iibak tem uyo ki, tinum imi waasi iyo kaal kaal igi ba kale, fen ilami duup-afin ita mitam waasi ke-eman-temip ko. \p \v 37 “Tinum iyo dogap ita ilami aalap so ogen so imi aget kup ugel kala-nala nimi aget uyo katip kopnela umdii, beyo fen bagang-kale te tam nimi okumop man iyo ke-nama binim e minte, aa mungkup tinum iyo dogap ita ilami man tinum min, man unang min imi aget kup ugel kala-nala nimi aget uyo katip kopnela umdii, beyo fen bagang-kale te tam nimi okumop man iyo ke no kelan-temaala ko. \v 38 Aa minte, dogap kapta, nimi tinum kelan o agelap kuta, nimi kaal fuyap at diim kal kulan-temi ulutap ke, ‘Ku-nimi bole, ku-nimi o,’ agelin-tem ke-bom-nalap e minte, nimi daang begepne nimi bogopke-nili, ‘Bota kanumal o,’ agan-bii uyo waafulin-tem ke-bom no kemap umdii, kabo dogobeta nimi tinum kelan-temaalap binim ko. \v 39 Kabo kalapmi kaal ilak kup duga-bom kalapmi aget fugunin uta kup kanum tiineman o agan-kala umdii, kabo nisino suun kup nan-temaalap binim kale, kabo maagalo kelan-temap kale minte, kapmi aget fugun-bom kanu-balap uyo kupkaa meng, ‘Kanu-bili waasi iyo tebe nangkolum o age-nimip bole, nangko-nimip o,’ age-nalap meng nimi ilak kup duga-bom nimi kuguup uta fomtuup waafuu kwep tabap umdii, kabo suun kup nan-temap o,” age Yesus iyo ilami okumop man iyo bogobela ko. \s1 Yesus imi bogobe-nala, “God yagal kapmi kuguup tambal ke-balap uyo yan kep-kaman-tema o,” agesa uta ko \sr Mak 9:37,41. \sr (Mat 25:40, Luk 10:16, Jon 13:20) \p \v 40 Asok Yesus iyo ilami okumop man bilip imi bogobe-nala e, “Tinum dok ita nimi okumop man kabo no tamap, ‘Suguul ke talap o,’ age-nala kapmi weng uyo tinangkama umdii, beyo nimi weng tinangkamin tinum iyo kulba e minte, tinum dok ita God nimdala ti-sii nimi weng uyo tinangkama umdii, beyo God imi weng tinangkamin tinum iyo kulba no ko. \v 41 Tinum iyo dok ita utamata, kabo God imi weng kem baga-emin tinum kalaa age-nala, ‘Suguul ke talap o,’ age kapmi weng uyo tinangkama umdii, God iyo utamata e, tinum beta tebe dong dogopkela kalaa age-nalata, yagal tebe kapmi ogok kem-nuubap uyo yan kepke som, minte kapkum bemi dong dagake-be boyo mungkup yan kebe no kelan-tema ko. Ulutap kale, tinum iyo dok ita utamata, nugum beyo tol kup tinum kalaa age-nala, ‘Suguul ke talap o,’ age kuguup tambal kupka-ema umdii, God iyo atamata e, kuguup tambal kupka-ema kalaa age-nalata, yagal tol kup tinum iyo yan kebe som, minte ipkum bemi kuguup tambal kupka-e-be boyo mungkup yan kebe no kelan-tema ko. \v 42 Nimi tuluun weng bogopman-temi koyo ibo tele tinangku-silipta. Tam tinum dogap ita tinum migik iyo maak atamata, win binim beyo Yesus imi okumop man kalaa age (bogo-nala e, ‘Yak tinum beyo win binim kale, niyo beyo dong dogopman-temaali binim o,’ agelan-temaala binim,) bogo-nala e, ‘Yak tinum beyo Yesus imi okumop man kale, niyo dong dogopman-temi o,’ age-nala diil ok uyo ilupma unela umdii, God yagal tinum bemi kuguup kanu-be boyo utam bogobe-nala e, ‘Kapkum diil ok ilubelap bomi kuguup boyo katip kuta, boyo tambaliim kanubelap kale, niyo deng taban-bii o,’ age-nala e, yagal kuguup tambal boyo yan kebelan-tema o,” age Yesus iyo weng kem boyo ilami okumop man imi baga-em siit binimanu kupka-nalata, imdala ilami ogok uyo ke-em unip ko. \c 11 \s1 Ok sam uga-emin tinum Jon Baptis tebe ilami kalaan tinum imdala Yesus imi finang unsip uta ko \sr Luk 7:18-35 \p \v 1 Yesus iyo ilami okumop man tuluun kal iyo weng kem boyo baga-em siit-kala binimanu e, abiip boyo kupka-nala e, daage no abiip migik maak mep so albu kutam umi unang tinum iyo God imi weng uyo baga-e-bom kafalema ko. \p \v 2 Ok sam uga-emin tinum Jon Baptis iyo kalabus am kal bom-bala e, ilami okumop man iyo no God imi ulaa dula kamok kesa tinum Krais iyo ata-bom-bilipta, kanumin kanumin ogok uyo ke-be kalaa age-nilipta, tal Jon iyo bogobelip e, Jon iyo aget alop fugun-bom-nala e, “Yesus beyo God imi ulaa dula kamok kesa tinum ita kulba bele o?” age-nala e, kota ilami okumop man iip maak maak iyo ulu kulula no Yesus iyo daga-nilip e, \v 3 “Kabaa. Siin uyo Jon iyo bogobe-nala e, ‘God iyo tinum maak ulaa du, “Beyo kamok o,” age daala tolon-tema o,’ age Jon iyo kam age-se kale, iyo kapta bele, minte nuyo fen-sulupta, tinum migik iyo maak tolon-tema a? Kapkal bogobelapta, utamum o,” agelip e, \v 4-5 Yesus isiik bogobe-nala e, “Niyo ogok ke-bilita, tiin bigibesu imi tiin uyo baabelu tiin daga-bala, \m ibiit iyo tambalan mo mo tiine-bala, \m kaal mafek kesip iyo asok tambalana-bala, \m tolong kom iyo tambalanepmu asok tolong duga-bala, \m tinum kaanip iyo asok fena-bala, \m minte tinum usap manal iyo God imi weng tambal uyo baga-e-bili tinangka-bala no kemip ibo utamip kale, ibo no-nilip Jon imi diim uyo ipmi kanupmin ko utamip so tolong dolip so bomi sang uyo bogobelipta, iyo tinangku bam daata, niyo waanta kalaa agelak o ageta ko. \v 6 Kale tinum iyo dok ita nimi kanupmin kuguup kaa kanu-bii komi aget uyo fomtuup fugun-bom bogo-nala, ‘Yesus beta God iyo ulaa daala ti-se o,’ age-nala imi aget uyo alop tagamin binim kema umdii, beta tambaliim kup nan-tema ko. (Kale ibo no-nilip Jon iyo alugum bomi sang uyo bogobelipta, nimi deng uta kup tebe-bom bom-balata) o,” age Yesus iyo Jon imi okumop man imi baga-ema ko. \p \v 7 Kale Jon imi kalaan tinum iyo Yesus iyo dupkaa daage no Yesus imi weng bogopma unip uyo Jon iyo baga-emip ko. Kale daaginip e, Yesus iyo unang tinum kwiin tagang albip iyo Jon imi sang uyo bogobe-nala e, “Siin ipmi Jon imi finang iibaan un-silip uyo, intaben umaak utamum o ageta un-silip a? Ibo nota, dulul fuun-bom-nulu magal miit kwaalu yak o mek o ke-bo kale, utamum o ageta un-silip a? Umbae. \v 8 Aa minte ibo, intaben umaak utamum o ageta un-silip a? Ibo aget fugunota, tinum maak ilim tambal uta kup migiba kale, nota atamum o ageta un-silip a? Umbae. Jon iyo ilim tambal migimin tinum kulatap ba kuba. Tinum ilim tambal migimin ita kamok king imi am tambal tem kal bom-nilipta, tambal kup bomip kale minte, Jon beyo iibaan kugol suun kup boma kuba. \v 9 Aa minte ibo, intaben umaak utamum o ageta un-silip a? Ibo no, God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum iyo maak atamum o ageta un-silip a? Aa. Jon beyo God imi profet kale, beyo alugum profet migik iyo kubaganipta, ita ita ke imkan kesa kuba. \v 10 Kale boyo ki, God imi suuk kon tem weng uyo Jon imi sang uta sugayok uyo bogo-nulu e, \pi1 ‘God iyo ilami Man imi bogobe-nala e, “Nagal kafin diim tinum beyo ulaa dulita, nimi kalaan tinum kelata, besiik daali no unang tinum iyo bogobe-nala, ‘Kamogim iyo tolon-tema kale, ibo ipmi aget tem uyo telelmipta o,’ agan abe-salata minte, kapta aaltam umik tem unon-temap o,” age God ilami Man imi bogobesa o,’ \m age God imi suuk kon tem weng uyo kam agesu ko. \v 11 Kale weng kaa bogobelan-temi koyo tuluun weng kale, tinangku-silipta. (Siin uyo God imi profet bilip iyo God imi weng uyo kwep tal bogobela bogobela kem tebesip kuta,) alugum kafin diim tinum kaa mitam taban tebesip bilip imi tinum iyo maak tebe-nalata, Jon imi nimi sang kwep tal baga-em-nak-be kalutap umaak ke-bomta kwep tal baga-em tebesaala binim kuta, unang tinum mitam God imi daam tem tolon-temip bilip iyo ki, mafak man kan man kwiin tagang iyo mitam God imi mufekmufek so kuguup so uyo tele utam-nilipta, Jon imi tebe God imi kuguup utamsa uyo kupkan kebe-nilipta, ita ita kelan-temip ko. \v 12 Siin uyo Jon ita God imi weng uyo unang tinum iyo baga-emsa kale, kulota kwep tal kaa diipmu uyo, unang tinum kwiin tagang imi aget fugunin uyo ki, God imi daam tem boyo dital fagaa tam unum o age-nilipta, ilek ilek kem tebesip ko. \v 13 Sugayok uyo Moses isino God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum migik isino iyo bogo-nilip e, ‘Am maak daanan-temu uyo, God yagal unang tinum iyo imdep meng ilami daam tem daa tiin molan-tema o,’ agan tam tam tebesipta, kale, kamano kogal mungkup Jon iyo uluta kam age-se kale, \v 14 weng maak sugayok bogosip uyo, ‘Elaija iyo asok tolon-tema o,’ agesip kuta, Elaija imi sang bagamsip boyo felep yak Jon imi diim tota bagamsip kale, Jon iyo ko talata, imi weng uyo tol mitam ti-suu ko. \v 15 Alugum ibo tolong so kale, tii tolong do-nimip kale, ibo sining age tele tinangku-silipta o ageta ko. \p \v 16 “Kale unang tinum kamano kaa albip ibo dogonupmin unang tinum albip a? Ibo tinum bisel ke fito-silip kuta, ibo man kangkang ilitap albip kuba. Man kangkang iyo abiip mat kal ton-bom-nilip e, milii bagaa kulu ipkumal iyo olabe-nilip e, \v 17 ‘Nuyo atol dagamin tap kemum o ageta aseng kwaa-bom-nulup e minte, ot bo-bom no ke-bulup kuta, ipta nusino atol uyo dagamin binim ke-bilip ko. Minte nuyo tinum kaana dubamin ulutap kemum o ageta aman-bulup kuta, ipta nusino amemin binim ke-bilip ko. Dogonupmin umi kuguup migik migik kanumin uyo kup-kugulupta, ibo, “Kanumaalup o,” age kulaa yakyak ke-bilip o,’ agan-nuubip ko. \v 18 Ulutap kale, (ibo man kangkang fagaang tibin ilitap uyo ke-bom-nilipta, Jon imi weng uyo, tinangkulaalup o agan-bom-nilip e minte, nimi weng uyo, tinangkulaalup o agan-bom no ke-bom-nilipta, ibo bisop umi kalan uta alop nuyo weng mafak uyo kupka-e-bom itafim-nuubip kale,) Jon imi aget fugunin uyo, God yagal bogopne-nala, ‘Kanupmin unan-kalin boyo kabo unan-kalin ba o,’ nage-se kalaa age-nala, fala-bilita, God iyo nimi deng uyo tebemak o age-nalata, unan-kalin maak maak so sok dum ok so uyo suun kup falamin kup kemsa kuta, tal kanu-balata, ibo atam-nilipta, bogo-nilip e, ‘Aa. Tinum beyo sinik mafak tebe dufak daalata, unan-kalin boyo suun kup falam-nuuba o,’ agan-nuubip ko. \v 19 Kale minte Mo Tibil imi Man niyo tal-nilita, iman so sok dum ok so umaak amem kalaa age-nilita, kupkasaali kale, alugum ipmi iman unan-nuubip boyo unan tebesi kuta, ibo bogo-nilip e, ‘Ibaa. Abuyap be tele atamin. (Juda kasel numi kuguup uyo unan-kalin uyo fala fala ke-bom God imi beten uta kup ke-emin kuta, Yesus beyo maak kanumin binim kale,) beyo takis mani kwaamin tinum so kuguup mafak waafulin tinum migik maak so imi duup o,’ agan-nuubip ko. Tinum dok ita God imi kuguup tambal uta kup kema umdii, bota tebe kafalebeluta, kek kek iyo atamipta e, beyo tebe God iyo tele atamsa atamta, nuyo felepmuta, te yak imi kuguup tambal uyo waafulan-temup kalaa agelan-temip o,” age Yesus iyo kam age baga-ema ko. \s1 Yesus imi abiip unang tinum imi weng tinangkamin binim umi sang bogosa uta ko \sr Luk 10:12-15, (Mat 10:15, Jut 7) \p \v 20 Yesus iyo mirakel ko age kuguup ugulumi migik migik kwiin tagang uyo abiip iip maak maak iyo kafalema kuta, unang tinum kugol albip iyo imi aget fugunin uyo fupkela ko-nilipta, fengamin uyo kup-kagamin binim kale, Yesus iyo yege-bom bogobe-nala e, \v 21 “Korasin kasel so Betsaida kasel so ibaa. Ibo usap manal kuba. Niyo mirakel ko age kuguup ugulumi migik migik uyo ipmi abiip alop kutam kal kanumsi kuta, ibo aget aa bubul aa umaak fupkela kota fengmin boyo kupkasaalip binim ko. Kale niyo no kanupmin kuguup ugulumi migik migik boyo God imi ilak dolin binim imi abiip Taya sino Saidon sino kutam kal kanumsi nimnam, abiip kasel bilip iyo utam-nilipta, ilimi fengmin umi aget uta iluum tebepmuta, ilimi aget iluum umi kuguup uta ku-nilipta, kutap uyo kulu ilimi kaal diim uyo tuko-nilip e minte, ilim mafak uyo migi no ke-nilipta, ton-bom ame-bom-nilipta, ilimi fengmin uyo kupka-silip kuta, niyo no kafalebelita, utamsaalip ko. \v 22 Kale nimi weng bogobelan-temi koyo kwep aget tem daa fugun-bom-nilipta o ageta kale, afungen tem tolon-temu uyo, God iyo Taya kasel so Saidon kasel sino iyo yege-bom kaal fuyap uyo kupka-eman-tema kuta, ipmi fengmin uyo kupkalin-tem kelip kalaa age-nalata, God imi tebe ipmi kaal fuyap kupka-eman-tema uta kwiin kiim kupka-eman-tema kuba. \p \v 23 “Minte Kapeneam kasel ibaa. Ibo bogo-nilip e, ‘Alugum nuyo no God imi abiip kal nan-temup o,’ agan-bilip kuta, umbae. Ibo nimi weng uyo tinangkamin binim kale, kululi daak abiip mafak unon-temip ko. Kale kanube niyo kanupmin kuguup ugulumi migik migik kanum tebesi boyo sugayok umi abiip mafak Sodom kutam ita kafalemsi nimnam, Sodom kasel God imi atamamin binim bilip iyo aget uyo fupkela ko fengmin uyo kupkalipta, God tebe imi fengmin uyo kupkabela abiip boyo tambaliim kup bom kwep tal kaa diibelu kuta, bilip imi aget uyo fupkela kolin-tem kalaa age-nalata, ifak daala binimansip ko. \v 24 Nimi weng maak bogobelan-temi koyo kwep aget tem daa fugun-bom-nilipta o ageta kale, afungen tem tolon-temu uyo, God iyo Sodom kasel imi yege-bom kaal fuyap uyo kupka-eman-tema kuta, Kapeneam kasel ipmi fengmin uta kupkalin-tem kelip kalaa age-nalata, God imi tebe ipmi kaal fuyap kupka-eman-tema uta kwiin kiim kupka-eman-tema o,” age Yesus iyo abiip asuno kalip imi baga-ema ko. \s1 Yesus imi bogo-nala, “Tilipta, ipmi aget fugunin uyo telela kobelita, bilili age-bom-nilipta o,” agesa uta ko \sr Luk 10:21-22 \p \v 25 Yesus iyo abiip kasel iyo baga-em siit binimanu kupka-nala e, ilami Aalap God iyo bogobe-nala e, “Nimi Aatum kabaa. Kabo Kamok kale, kafin diim kasino abiil tigiin kusino uyo tiin mosap kale, (kapmi kuguup uyo tebe unang tinum imi kuguup uyo kubaganu kupkaa uta uta kesu kale, ‘Suguul o,’ agan-bii kale,) unang tinum iip maak maak iyo aget fuguno-nilip e, ‘God ita kafale-balata, nuyo utamsaalup kale, nulumi aget fugunin uta kafale-buluta, nugol God imi mufekmufek uyo utamsup o,’ agan-nuubip kalaa age-nalapta, kabo kapmi aget fugunin tambal uyo kubalapta, bilip iyo maak utamanbaalip kale minte, unang tinum iip maak maak iyo bogo-nilip e, ‘God kabo kafale-balapta, utamum o,’ agan-nuubip kalaa age-nalapta, bilip ita kafale-balap utaman-bilip kale, (bilip iyo nimi weng uyo tinangkamin kup kemum o agan-nuubip) kale, boyo, Aatum kabo, ‘Suguul o,’ kagan-bii ko. \v 26 Kapkal, kanupmin kuguup boyo kanumin o age-nalapta, kapmi aget fugunin tambal uyo utamsaalup kalaa agan-bilip tinum imi kupka-e-bom kafale-balapta, utaman-bilip o,” age Yesus iyo God imi bogobela ko. \p \v 27 Kale beten ke-e-be uyo binimanu e, umi atuk kem uyo Yesus iyo unang tinum tagang tem kugol bom-nala e, bogola, “Nimi Aatum iyo mufekmufek uyo alugum kwaap-nama mek nimi sagaal diim abe-suu kale, niyo ilami man aligaap kuta, unang tinum iyo maak nitamta, beyo God ilami Man aligaap kalaa agesaalip kale, nimi Aatum ita kup nitamsa kale, ulutap kale, unang tinum iyo maak nimi Aatum iyo atamta, dogonupmin tinum kalaa agesaalip kale, ilami Man nita kup atamsi kale, unang tinum nagal ulu-nili nimi Aatum imi sang uyo kafalemi umdii, bilip ita Aatum iyo atam no kelan-temip ko. \p \v 28 “Ibaa. Juda kasel imi kamogimal ilimi weng kangkang kwiin tagang uyo kwep yak God imi ulo diim kwek daa anung tifi-em tebesip kale, tinum dok ita weng kangkang boyo bong faga-bom waafulup kalaa age-nilip aget iluum tebepmu umdii, ibo nimi finang tilipta, dong dogobe ipmi aget fugunin uyo telela kobelita, bilili age-bom-nilipta o ageta ko. \v 29 Niyo nalami ulo uyo ipmi kopmi waafulan-temip uyo, nalami kuguup uta kafale-bilita, ipkil dagaa ku waafu-nilipta, bilili agon-temip ko. Niyo dukmen bilili agin tinum kale, ipkil mungkup nalatap ke-nilipta, dukmen-nilip e, bilili age-bom-nilipta o ageta ko. \v 30 Nimi ulo boyo bong fagamin ba kale, kaal fong so kale, meng nimi miit tem kagal bom-nilip nimi ulo boyo waafuu kwep tebe-bilipta o,” age Yesus iyo ilami okumop man imi baga-ema ko. \c 12 \s1 Yesus tebe God imi ifin am umi sang bogosa uta ko \sr Mak 2:23-28, Luk 6:1-5 \p \v 1 Tam God imi ifin am ko age ulotu am maak daanu e, Yesus so ilami okumop man isino iyo rais ko age wiit ilang umi iibak tem miton kutop-tele ninggil dagaa dep unip ko. Kale ilami okumop man iyo abe-bom-nilip e, iman tep tebepmu e, wiit san uyo ugu kulu-nilip e, unan tam tam abe-bilip e, \v 2 Falosi iip maak maak iyo itam-nilip e, Yesus imi bogopmip, “Kabaa. Kabo tinangku-salapta. Numi ulo uyo bogo-nulu e, ‘Ibo God imi ifin am uyo iman fagan-bii kulep telemin ba o,’ agesu kuta, kapmi okumop man iyo intaben o age-nilipta, wiit boyo uga-bomta iibala-bom unan-bilip a? Bilip iyo numi ulo uyo kufak dagan-bilip o,” agelip e, \v 3 minte Yesus isiik bogobe-nala e, “Ibo God imi suuk kon tem weng tikim-nuubip boyo dagaa kusaalip aga? Sugamiyok uyo Devit isino ilami waasi dinan-kalin tinum isino ninggil iman tep tebepmu bom-nilip uyo, Devit iyo intaben nusa a? \v 4 Ulotu umi ulo uyo bogo-nulu e, ‘Unang tinum ibo pris ko age tinum amem imi bret fuu kulep no God imi kobelum o ageta God imi am kutam tom-nuubip boyo unan-kalin ba ko. Boyo amem kale, tinum amem ita kup unan-kalin o,’ agesu kuta, Devit iyo God imi am kutam uyo no-nala e, tinum amem iyo iman amem umi sang dagala tinum amem iyo du-filin daa iman amem uyo kopma e, Devit iyo atuk fagaa ku une-nala e, atuk uyo ku ilami waasi dinan-kalin tinum imi kopma unesip ko. Kale ninggil bilip iyo ulo uyo ilo kosip kuta, ibo bogo-nilip, ‘Boyo kuguup mafak kanubesip o,’ agan-nuubaalip kuba. Kale intaben o age-nilipta, nimi okumop man iyo iman tep tebepmu kanu-bilipta, ibo bogobe-nilip, ‘Boyo kuguup mafak kanu-bilip o,’ agan-bilip a? \v 5 Ulutap kale, God imi suuk kon tem weng uyo bogo-nulu e, ‘Ibo God imi ifin am uyo ogok kemin ba o,’ age-som, minte pris ko age tinum amem imi bogobe-nulu e, ‘God imi ifin am uyo ogok migik migik uyo kemin ba kale, ilipmi tinum amem ke-bom umi ogok kemin uta kup kanu-bilipta o,’ age no kesu kale, God imi ifin am umi daanu tinum amem imi tebe ulotu am ogok kem-nuubip boyo, bilip iyo ifin am o age ogok kup-kagamin umi ulo uyo ilo kupkan-nuubip kuta, ibo bogo-nilip, ‘Boyo kuguup mafak kanu-bilip o,’ agan-nuubaalip ko. \v 6 Kale ibo, ‘Boyo tambaliim o,’ agan-nuubip kuta, nimi weng kaa bogobelan-temi koyo tinangku-silipta. God imi tinum nimdala ti-sii nita ulotu am miton boyo kubaganu kupka-nilita, nita nita kesi kale, nimi okumop man imi tebe ifin am umi ulo boyo ilo ko-nilip nimi ogok keman-temip bogal mungkup tambaliim no ko. \v 7 God iyo ilami suuk kon tem weng uyo bogo-nala e, \pi1 ‘Nimi tiin diim uyo ipmi tolop kulep tal ano God imi kobe, numi fengmin uyo molum o age kupkanemin boyo katip so kale minte, ipkumal imi kuguup tambal kupka-emin uta nimi tiin diim uyo kwiin kiim kale, ibo kanu-eman-temip uyo, niyo ipmi deng afalik uyo tebeman-temi o,’ \m agesa kale, ibo God imi weng bomi magam uyo atin ki tele dagaa ku-silip nimnam, tinum kuguup mafak waafulin binim tambaliim albip bilip iyo ibo tebe yegem-nuubaalip kuta ko. \v 8 Mo Tibil imi Man niyo God ilami ifin am umi tiin molin tinum iyo kalbi kale, niyo tii unang tinum imi bogobe-nili, ‘God imi ifin am diim kagal ibo bo kanumin o,’ age-nimi o,” age Yesus iyo Falosi imi baga-ema ko. \s1 Ifin am daan-bom-sulu Yesus tebe tinum sagaal milii fuulanebesa maak telela dosa uta ko \sr Mak 3:1-6, Luk 6:6-11 \p \v 9 Yesus ninggil iyo wiit ilang boyo kupka-nilip e, no Juda kasel imi ulotu am tam unip ko. \v 10 Kale tinum maak sagaal milii fuulanebesa iyo ulotu am kutam kal bom-bala e, minte Falosi igil mungkup kutam kal bom no ke-bom-nilip e, Yesus iyo titul mobe dup-kugulupta, kuguup mafak umaak kanupma kalaa age-nulupta, duptamo weng telelmin tinum imi finang dep no daa dupkem daalum o age-nilipta, Yesus iyo bogobe-nilip e, “Tinum iyo maak God imi ifin am daanu umi diim kota tinum mafak ilin maak telela dola umdii, bemi kanubela boyo God imi ulo umi ilo kupkamin kuguup uyo kulbu bele ki? Kapmi aget fugun-balap ule a? Di kapkal bogobelapta o,” agelip e, \v 11 Yesus iyo yan kebe-nala e, “Ibo dogap kapta kapmi sipsip tiin molap alba iyo maak God imi ifin am daan-bom-sulu kota, iyo kumen daak kafin tem una kalaa agelap uyo, kulagal dupkalap son-tema bele ki, asok dep mitam daalan-temap a? Boyo dep mitam daalan-temap kuba. \v 12 Kuta God imi tiin diim uyo sipsip bilip iyo tolop kale, iyo bilip imi aget uyo katip kup kem-nuuba kale minte, unang tinum bilip iyo win so kale, bilip imi aget uyo suun kup fugun-nuuba kale, God imi aget fugunin uyo, ‘Ipmi ipkumal suun kup kuguup tambal kupka-ebip ulutap ke nimi ifin am daanu uyo, ipkumal iyo kuguup tambal kupka-eman-temip boyo tambaliim o,’ agan-nuuba o,” age Yesus iyo imi bogobe kupka-nala e, \v 13 fupkela tinum sagaal milii fuulanebesa imi bogobela, “Kapmi sagaal uyo tifilal o,” agela e, tinum iyo imi sagaal uyo tifi kola e, kota imi sagaal uyo tambalanebe-nulu e, sagaal milii tambal ulutap kebelu ko. \p \v 14 Kale Falosi iyo kota olsak deebelu e, kulili mo fen mo-nilip e, ulotu am uyo kupkaa daage no am migik kal tala tala ke afeta-nilip e, ilep umaak fen-bom utamta, Yesus iyo angkolup kaanak o age-nilip e, Falosi iyo ninggil weng uyo tegenip ko. \s1 God imi bogo-nala, “Yesus beyo nimi ulaa duli ogok kemin tinum miton ita o,” agesa uta ko \sr (Mat 3:17, 17:5) \p \v 15 Falosi iyo weng tegen-bomta, Yesus iyo angkolum o age ilep fen-bilip e, Yesus isiik isiik ke utamata e, kanune-bilip kalaa age-nala e, abiip boyo kupkaa daagina ko. Kale unang tinum kwiin tagang iyo umik begebe no tamip e, imi unang tinum mafak ilin umkan unsip iyo alugum telela imka-bom-nala e, \v 16 titil weng uyo bogobe-nala e, “Nimi tebe-nili ipmi mafak ilin telele-bii bomi sang uyo ibo no-nilip ipkumal imi diim uyo bagamin ba o,” agela ko. \v 17 Sugayok uyo God imi weng kem baga-emin tinum Aisaya iyo God imi suuk kon tem uyo ko Yesus imi kanubela bomi sang uta dola kosa kale, ko tol mitam ti-suu ko. Kale Aisaya iyo bogo-nala e, \q1 \v 18 “God iyo bogo-nala, ‘Ibaa. Beyo nimi ulaa duli kamok kesa tinum aligaap e minte, nalami ogok kemin tinum miton no kale, beyo nimi bubul kale, bemi deng uta kup taban-bii ko. Kale niyo nalami Sinik iyo daali no imi diim abe-bom-nalata, dong daga-e-balata, weng telela kupka-emin tinum ke-nalata, daak kafin ko kutufosu bomi unang tinum alugum imi bogobe-nala, “Kanupmin kuguup tambal uta kup ke-bom-nilipta o,” agan-kalon-tema kuta. \v 19 beyo wengaal digin-bom min, alaang weng baga-bom min, abiip mat kal mo fomtuup olan-bom no keman-temaala ko. \v 20 Kale beyo unang tinum titil fagalin binim buluut buluut ke-bilip iyo bet bubul sino kuguup tambal so uyo kupka-eman-tema ko. Kale beyo ilami ogok uyo fomtuup waafu-bom-bala bii, kuguup mafak uyo kufak daala binimanuta, kuguup tambal uta uta kelan-temu ko. \v 21 Kale daak alugum kafin ko kutufosu bomi tinum miit maak maak umi unang tinum iip maak maak iyo ilami ilak uta kup duga-bom beyo fen-bilipta, no tolon-tema o,’ age God iyo kam agesa o,” \m age Aisaya iyo kam age dola kosa ko. \s1 “Belsebul iyo Yesus dong daga-e-balata, ogok ke-be o,” agansip uta ko \sr Mak 3:20-30, Luk 11:14-23, (Mat 9:32-34, Luk 12:10) \p \v 22 Sinik mafak tebe tinum maak dufak daala e, iyo tiin dagamin binim e minte, weng bagamin binim no kesata, tinum beyo Yesus imi finang duptamo tal daalipta, ita telela dola e, mitam tiin baa-nala e minte, weng bogo no kela e, \v 23 unang tinum iyo alugum utam kumang mo-nilip e, ipkumal iyo bogobina tala ke-bom-nilip e, bogolip, “Ipmi aget fugunin uyo, tinum beyo God imi ulaa daala ti-se tinum Devit imi man ilop ita kalaa agan-bilip bele ki? Minte ipmi aget fugun-bilip ule o?” agelip e, \v 24 Falosi iyo tolong do yan kebelip, “Umbae. Boyo God imi titil ugo ba kale, sinik mafak imi kamok Belsebul ko age Saatan ilami titil uta yagal Yesus bemi kopmata, sinik mafak mafak iyo fot tebelata, yak iinan-bilip o,” agan-kalip e minte, \v 25 Yesus iyo Falosi imi aget ko fugun-bilip boyo utamebe-nala e, bogobela, “Ibaa. Do weng kaa bogobelan-temi koyo tele tinangku-silipta. Abiip maagup uyo bigi ko miit alop kelu alop igil dinan-kalip umdii, kulip imi titil fagaa tambaliim bomip uyo, kota imi titil umdii binimanan-temu ko. Kale ulutap, unang tinum am maagup albip iyo suun wengaal digin-bom dinan-kalin kup kemip umdii, maagup nan-temaalip binim kale, igil bigi ko una tala kelan-temip ko. \v 26 Kale ulutap Saatan iyo ilami sinik mafak sino ulimal igil waasi kebina tala ke bigi ko miit alop ke dinan-kalip nimnam, ulimal kulip iyo titil fagata tambaliim albaalip e minte, bilip imi titil uyo binimanepman o angbu kuta ko. Kale ibo bogopne-nilip, ‘Belsebul iyo Yesus imi diim kal bom-nalata, dong daga-e-balata, unang tinum sinik mafak tebe imdugan unsu bilip iyo fot taban-be o,’ agan-bilip kuta, Saatan iyo tebe ilami sinik mafak iyo fot tebela yak iinomip binim kuba. \v 27 Niyo sinik mafak iyo fot taban-nuubi kale, ulutap ipmi okumop man igil mungkup sinik mafak iyo fot taban-nuubip kale, ibo bogo-nilip, ‘Saatan ita Yesus beyo dong dogobelata, sinik mafak iyo fot taban-be o,’ nagan-bilip kuta, Falosi ibo bogo-nilip, ‘God yagal numi okumop man iyo dong dogobelata, sinik mafak iyo fot taban-bilip o,’ agan-bilip a? Intaben o age-nilipta, weng alop boyo ugulumi bogo bogo ke-bilip a? Ipmi kanu-bilip boyo tebe ipmi okumop man iyo kafalepmuta, utamipta e, nimi sang bagane-bilip boyo bisop bagan-bilip kalaa agan-bilip kuba. Saatan ita tebe titil uyo kopnesaala binim kale, God yagal titil kopnelata, sinik mafak iyo fot taban-bii kale, ibo amon amon ke-bom-nilipta, weng boyo bagan-bilip ko. \v 28 God ilami Sinik Tambal ita dong dogopnelata, niyo sinik mafak iyo fot tebeli yak iinan-nuubip kale, siin God imi tebe ipmi bogobe-nala, ‘Nimi tinum ulaa duli kamok kesa iyo daali no tal ipmi diim abe dong daga-e-balata, ibo mitam nimi daam tem e tolon-temip o,’ agela fen tebesip iyo nita kale, ibo nimi kuguup ko kanu-bii boyo utamipta e, fen kalaa agelin o ageta ko. \p \v 29 “Kale nimi do weng koyo tinangku-silipta. Tinum dogap ita tam tinum titil tebesa imi am unom imi mufekmufek uyo dugubelan o agela umdii, yuguut unin beyo tebe kamaki kugol tinum titil tebesa beyo sok de do-nalata, kaal binim tam-nalata, imi mufekmufek uyo dugubelan-tema o,” age Yesus iyo kam agela (kale, do weng bomi magam uyo ki, Yesus imi titil uyo Saatan imi titul uyo kubaganu dupkasa kale, unang tinum Saatan imi sagaal ban tem albip iyo Yesus iyo tebe imi sagaal uyo dagaa kupkan kebe-nalata, imdep meng ilami miit tem daagan-nuuba kale, bomi sang bota felep yak ku to-nalata, do weng boyo bogola) ko. \p \v 30 Kale Yesus iyo asok bogo-nala e, “Unang tinum dogap ita nimi ogok kenemin binim min, ipkumal dong daga-e-bilip meng nimi daam tem e telemin binim umdii, bilip iyo nimi waasi ilitap ke unang tinum uget taga-bilip nimkaa yang iinebip ulutap ke-bomta kanum-nuubip ko. \v 31 Kale ibo tele utama-bom-nilipta a. Tinum dogap ita kuguup mafak ke-bom weng mafak baga-bom ke-boma nala imi aget uyo fupkela ko imi kuguup mafak ke-be uyo kupkala umdii, God iyo tebe bemi kuguup mafak ke-boma boyo tagaa kupkan kebelan-tema kale minte, tinum dogap ita God imi Sinik Tambal imi sang bogobe-nala, ‘Belsebul ko age sinik mafak imi kamok ita tebe Yesus iyo dong daga-e-be o,’ agon-tema uta, God imi Sinik Tambal imi win uyo kufak daabela kalaa age-nalata, God iyo tebe bemi fengmin boyo tagaa kupkan kebelan-temaala binim ko. \v 32 Kale tinum dogap ita Mo Tibil imi Man nimi win uyo kufak daapneli kalaa age-nala asok imi aget uyo fupkela ko nimi kopnelan-tema uta, God yagal tebe imi kanubela boyo tagaa kupkan kepman-tema kale minte, tinum dogap ita God imi Sinik Tambal imi win uyo kufak daabelan-tema uta, kamano kalota kwep kutop iinu uyo, God iyo tebe bemi kanubela boyo atin tagaa kupkan kebelan-temaala binim o,” age Yesus iyo baga-ema ko. \s1 Yesus imi felep yak at dum mafak abumin umi diim to do weng bogosa uta ko \sr Luk 6:43-45 \p \v 33 Yesus iyo asok Falosi iyo bogobe-nala e, “Ibo at dum abumin umi kuguup uyo utamin. At dum tambal abumin uyo ulumi dum tambal uta kup abulan-temu e minte, at dum mafak abumin ugol mungkup ulumi dum mafak uta kup abulan-temu no kale, nuyo utamupta e, kanupmin at dum abulu kalaa agelup umdii, utamupta, bota at tambal e minte, bota at mafak kalaa agelan-temup ko. \v 34-35 Ulutap kale, nuyo tinum itamupta, dogonupmin dogonupmin kuguup uta kanum-nuubip kalaa agelup bole, nuyo utamupta, imi aget fugunin uyo kanupmin utamta, boyo kanum-nuubip kalaa agelan-temup kale, tinum tambal iyo aget fugunin tambal so kale, iyo kuguup tambal kup ke-bom-nilip e, weng tambal kup baga-bom no kem-nuubip kale minte, tinum mafak ita aget fugunin mafak kup ke-bom-nilip e, weng mafak kup baga-bom-nilip e, kuguup mafak kup ke-bom no kem-nuubip ko. Kale Falosi ibo aget mafak fugun-nuubip kale, ibo bagang-kale nimi ogok sang uyo tambaliim maak bogolan-temaalip binim kale, ibo inap mafak tebe sit daang tuup unang tinum imi ifak dagan-nuuba ulutap ke ilipmi weng uta baga-bom-nilipta, unang tinum iyo ifak dagan-nuubip ko. \p \v 36 “Tolong umo-silipta, weng koyo bogobelan o ageta ko. Afungen tem umi tulu God imi tebe unang tinum alugum maagup tele itamaman-tema uyo, yagal unang tinum maagup maagup imi aget fugunin tambal binim ke weng yamyam bagamin kup kem-nuubip umi sang uta alugum dagalata, iyo God imi tiin diim kal God imi weng uyo yan ke-e-bom dupkop daapman-temip ko. \v 37 Kale God iyo ipmi weng tolong dolan-tema uyo, iip maak maak ipmi bogobe-nala e, ‘Ibo kuguup tambal kemsip o,’ age-nalata, imtamo no ilami abiip daa-nala e minte, iip maak maak ipta bogobe-nala e, ‘Ibo kuguup mafak kemsip o,’ age-nalata, imdala abiip mafak un no kelan-temip o,” age Yesus iyo Falosi imi baga-ema ko. \s1 Bilip imi tebe, “Mirakel umaak kafalebelal o,” age Yesus imi fiit tebe-emsip uta ko \sr Mak 8:11-12, Luk 11:29-32 \p \v 38 Kota ulo utamsip tinum iip maak maak so Falosi iip maak maak so iyo Yesus imi bogobe-nilip e, “Kafalemin tinum kabaa. Nuyo ki, kapta mirakel ko age kuguup ugulumi migik umaak kafalebelapta, utamupta e, kabo ki tuluun God ita kamdala ti-salap kalaa agelum o,” agelip e, \v 39 Yesus isiik imi weng uyo yan kebela, “Ibo God imi weng uyo tinangkanbaalip kale, ibo aget mafak fugun-bilip kale, ibo bogopne-nilip, ‘Kabo mirakel ko age kuguup ugulumi migik umaak kafalebelapta, nuyo utamupta e, fen God yagal kamdala ti-salap kalaa agelum o,’ agan-bilip kuta, kanupmin kuguup boyo maak kafalebelan-temaali kale ki, niyo sugamiyok God imi profet Jona imi kuguup kanubesa ulutap uta kup kafalebelan-temi ko. \v 40 Jona iyo top aniing kwiin kiim umi mat tem kal bii, am alop ke-nalata, am asuno diim kota mitam e tisa kale, ulutap kale, Mo Tibil imi Man niyo kafin umi bubul tem kulagal bii, am alop ke-nilita, am asuno diim kota fen mitam e tolon-temi ko. \v 41 Afungen am daanu God tebe unang tinum alugum imdep no weng telelmin baan diim daa-nala yegeman-tema uyo, Ninive kasel iyo fen mo-nilipta, ipmi sang uta bogo-nilip e, ‘Nuyo Jona imi weng tambal uyo tolong do-nulupta, aget fupkela ko-nulupta, numi fengmin uyo kupkasup kuta, Jona imi weng tambal uyo kubaganuta, Yesus imi weng tambal uta uta kesu kale, unang tinum kulip iyo Yesus imi weng uyo tolong do-silip kuta, kulip iyo bogo-nilip, “Nuyo aget fupkela ko-nulup numi fengmin uyo kupkalan-temaalup o,” agesip o,’ age Ninive kasel iyo ipmi sang uyo God imi bogobelan-temip ko. \v 42 Ulutap kale, sugamiyok uyo Seba kasel imi tiin molin unang ko age kwiin uyo, Solomon imi weng tambal uta tinangkulan o age-nuluta, umi abiip uyo kupkaa talanbu tal Israel kasel numi bagan koyo ti-suu kale, son-temu nala afungen am daanu God tebe unang tinum alugum imdep no weng telelmin baan diim daa-nala yegeman-tema uyo, unang bota fen mo-nuluta, ipmi sang uyo bogo-nulu e, ‘Solomon imi weng tambal uyo kubaganuta, Yesus imi weng tambal uta uta kesu kuta, unang tinum kulip iyo tolong dosaalip binim o,’ age God imi bogobelan-temu o,” age Yesus iyo baga-ema ko. \s1 Sinik mafak imi tinum dupkaa no o asok ti-se umi sang uta ko \sr Luk 11:24-26, (2 Fit 2:20) \p \v 43 Yesus iyo asok bogobe-nala e, “Sinik mafak iyo tinum maak imi diim kal nuubata, dupkaa daage no ok binim bagan umi diim maak kugol yang o meng o ke-bomta, baan diim umaak utam-nilita, nan o age-nala e, fen te te kemata e, baan diim umaak utamin-tem keli kalaa age-nala e, \v 44 bogola, ‘Nimi am binim kale, asok no nalami tinum dupkaa ti-sii imi diim kal nan-temi o,’ age-nala e, asok unanbu no abomu, imi tinum imi iibak tem uyo am umi ifip tolo alugum mufekmufek kan ke kupkaa daaginip bisop albu ulutap kebu kalaa age-nala e, \v 45 no sinik mafak ban kal maak iyo itamata e, bilip imi kuguup mafak uyo nimi kuguup uyo nimkan ke ita ita kesip kalaa age-nala e, asok kulep tal tinum imi diim tola e, alugum maagup bom-nilip e, kamaki umi sinik mafak ilasinon nuuba beyo kubagana e minte, aaltam umi sinik ban kal bilip ita ita kelipta, kamano komi tinum bemi aget mafak fugunin uyo atin mafagan uta uta ke-nuluta, kamaki umi aget fugunin mafak kanum-nuuba uta kubaganu kupkalu ko. Kale ulutap kale, kamano koyo Juda kasel ipmi kuguup mafak ke-bilip uyo fong so kuta, son-temu nala ipmi kuguup mafak keman-temip uyo kwiin kiim keman-temip o,” age Yesus iyo baga-ema ko. \s1 Yesus ogen sino nagalal ninggil sino imi Yesus finang tisip uta ko \sr Mak 3:31-35, Luk 8:19-21 \p \v 46 Age Yesus iyo unang tinum iyo baga-emata, Yesus ilami ogen so minte ilami nagalal ninggil sino iyo tal abiip kutam kal mo-nilip e, unang tinum albip iyo bogobe-nilip e, “Nuyo Yesus so weng maak bogolum o ageta tulup o,” agelip e, \v 47 [tinum maak kutam alba iyo Yesus iyo bogobela, “Nugum kabaa. Kapmi kogen so nagalal ninggil so uptil iyo tal, kapsino weng maak bogolum o ageta talta abiip kal mobip o,” agela e,] \v 48 Yesus iyo, unang tinum bilip iyo kafalebelita, mitam nimi unang tinum kelin o age-nalata, bogobe-nala, “Iyo waanta nimi aben so nimi nagalal so o?” age-nala e, \v 49 ilami okumop man iyo kul dil fagaa kobe kafalebe unang tinum iyo bogobe-nala e, “Kalip iyo itamin. Kalip iyo nalami aben so minte nalami nagalal so ilitap ko. \v 50 Kale unang tinum iyo dogap ita nimi Aatum abiil tigiin kayaak imi bogo-nala, ‘Bota kanumin o,’ agan-be uta kup waafulip umdii, bilip ita nimi nengal, niingal minte aben no ilitap o,” agela ko. \c 13 \s1 Yesus imi felep yak tinum wiit umi san fagagamin umi diim to do weng bogosa uta ko \sr Mak 4:1-9, Luk 8:4-8 \p \v 1 Am ko daan bom-sulu kota, Yesus iyo am kutam uyo kupka-nala e, daage top Galili Ok Muk daang diim kugol ton-bom-nala e, (unang tinum iyo kafalema ko.) \v 2 Kale itamata e, unang tinum yamyam iyo tala tala ke fufala namak molip kalaa age-nala e, tam bot maak ok daang kun diim albu bomi tem kal tona e, unang tinum ita ok magaang diim kal mo no kelip (kale, imi weng uyo baga-e-bala alugum tinangkamip) ko. \v 3 Weng kwiin tagang uyo felep yak ku to dek ku to ke-bom do weng baga-e-bom kafale-bom-nala e, tam bogola ko. “Tam tinum maak iyo rais ko age wiit umi san uyo kulep no ilanggiip kugol segelam una ko. \v 4 Kale san uyo segelam tiine-bala e, san iip maak maak uyo daak ilanggiip umi ilep kem diim kubelu e, uun tebe tal unelip ko. \v 5 Minte tam ilanggiip bomi kafin atuk maak uyo tuum tagang ke-nulu e minte, tol uta katip no kale, san iip maak maak uyo daak kanupmin kafin bomi diim abelu kale, tuum tip diim uyo tol katip so kale, maak fagaa bigin mitam tebelu kuta, \v 6 timtim uyo fomtuup daak bigilin-tem kale, ataan mimin tebe wiit san boyo fuulu ken tebe-nulu e, datan kaanu ko. \v 7 Minte san iip maak maak uyo daak ifuul mafak umi iibak tem abelu e, ifuul mafak uta uta kelu e, wiit uyo ditutan mafaganu ko. \v 8 Minte san iip maak maak uyo daak kafin tambal diim abe tambaliim tebe-nulu e, abu-bii ko-nulu e, talkun kun maagup diim kwegal iip maak maak uta 30 abulu e minte, iip maak maak uta 60 abulu e minte, iip maak maak uta 100 abulu no kelu ko. \v 9 Ibo tolong kom ba kale, tolong tambal kale, weng ko bogobeli boyo tele tolong do-nilipta, dagaa kulin o,” age baga-ema ko. \s1 Yesus imi intaben o age-nala do weng suun baga-emsa uta ko \sr Mak 4:10-12, Luk 8:9-10, (1 Kor 4:1, 1 Fit 1:10-12) \p \v 10 Yesus iyo weng baga-e-bala bii, binimanu e, ilami okumop man iyo tal Yesus imi bogobe-nilip e, “Kamogim kabaa. Intaben o age-nalapta, unang tinum imi weng baga-emap uyo, felep yak ku to dek ku to ke-bomta suun do weng uta kup baga-em-nuubap o?” age dagalip e, \v 11 minte Yesus isiik bogopma, “Siin uyo God iyo unang tinum ilami daam tem mitam tilip tiin molan-tema umi sang uyo alugum baga-emsaala kale, atuk uta kup kale, kamano koyo God yagal ipmi aget tem uyo bam daabela ipkil utamipta e, Yesus imi do weng ko baga-e-be bomi magam uyo tam God imi daam tem unup tiin molan-tema umi sang uta kalaa age utabip kuta minte, tinum migik migik ita utaman-nuubaalip binim ko. \v 12 Tinum iyo dogap ita nimi weng uyo tolong do dagaa kula umdii, beyo God tebe dong daga-e-bala dagaa ku yakyak kem unom-nalata, te tam atin utaman-tema kale minte, tinum iyo dogap ita nimi weng uyo, tele tolong do dagaa kulaali o agela umdii, bemi kamaki kutop umi katip utam-se ita kup siit-nala e, ilumano kupkalan-tema ko. \v 13 Kale kanupmin unang tinum bilip iyo nimi ogok telela-bii boyo ilimi tiin fala utaman-nuubip kuta, iyo utamipta, boyo fen kalaa agan-nuubaalip binim e minte, ilimi tolong alop uyo nimi weng boyo tolong dugan-nuubip kuta, iyo utamipta, weng bomi magam uyo kulbu kalaa agan-nuubaalip binim no kalaa age-nilita, nagal do weng boyo kanupmin unang tinum bilip imi baga-emin kup kem-nuubi ko. \v 14-15 Sugamiyok uyo profet Aisaya iyo God imi suuk kon tem kwegal kanupmin unang tinum bilip imi sang uyo dola ko bogo-nala e, \pi1 ‘God iyo bogo-nala e, “Unang tinum ipmi aget fugunin uyo ibo tele aget fugunin binim kale, ibo, tolong dolaalup o age ipmi tolong uyo kati-nilip e minte, tiin baa utamaalup o age ipmi tiin uyo kami no kesip ko. Kale kanu-bilip bota, ibo, weng uyo maak tolong dolup kalaa age-nilipta, tinangku dagaa kugamin binim e minte, dogap uta maak utamup kalaa age tele utamamin binim no ko. Kuta minte ipmi aget fugunin uyo fupkela kolan-temip uyo, ibo mufekmufek utaman-bilip umi magam uyo utaman-temip e minte, weng tinangkan-bilip umi magam uyo tele utam no kelan-temip kale, ipmi aget fugunin uyo tambalanebeluta, ibo nimi finang tilipta, telela imolan-temi o,” age God iyo kam ageba o,’ \m age Aisaya iyo dola kosa kale, ko imi weng uyo mitam tulu ko. \p \v 16 “Kale nimi okumop man ibo kanupmin unang tinum ilitap ba kale, suguul ke God iyo ibo aget fugunin tambal kobe-se kale, ibo mufekmufek utaman-bilip uyo tele utam som minte, weng tinangkan-bilip uyo tele tinangku no ke-bilip ko. \v 17 Kale tuluun weng bogobelan-temi kale, sugayok uyo God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum so God imi unang tinum milii sino kwiin tagang iyo nimi ogok ko kanu-bili ipmi utaman-bilip koyo utamum o age-nilipta, komi sang uyo bagamsip kuta, utamipta e, ko mitam tulu kalaa agesaalip binim e minte, nimi weng ko ipmi baga-e-bii koyo aa mungkup igil, tolong dolum o agansip kuta, bilip iyo tolong dugamsaalip binim no o,” age Yesus iyo ilami okumop man imi bogobela ko. \s1 Yesus imi tebe wiit san umi sang bam daa imosa uta ko \sr Mak 4:13-20, Luk 8:11-15 \p \v 18 Kale kota Yesus iyo ilami okumop man iyo bogobe-nala e, “Tinangku-bom-silipta, niyo do weng felep yak wiit san fagagamin tinum imi diim to bogobeli bomi magam uta bam daa imolan-temi ko. \v 19 Tam unang tinum iip maak maak iyo tinum imi wiit san segela kulula daak ilep kem diim abebu ulutap kale, iyo mitam God imi daam tem telemin umi sang uyo tinangkan-nuubip kuta minte, iyo maak tele utamin-tem kem-nuubip kale, Tinum Mafagim Saatan iyo uun ilatap ke tal-nala e, God imi weng aget tem kulaak albu uyo dagaa kupkan kebelata, unang tinum iyo weng boyo ilumanebelan-temu ko. \v 20 Minte unang tinum iip maak maak iyo tinum imi wiit san segela kulula daak kafin tuum tagang tem tem umi diim abebu ulutap kale, bilip iyo God imi weng uyo tolong do-nilip e, weng boyo yuut, ‘Aafen o,’ age deng tebemip kuta, \v 21 weng boyo fomtuup kwep yak ilimi aget tem daalin-tem kelip kale, siitap ilugo-nilip e, mufekmufek mafak uyo tal bilip imi diim abelu min, tinum migik iyo tebe God imi weng umi kalan uyo bilip iyo bon dii-emip min uyo yuut kupkaa yang iinon-temip ko. \v 22 Minte unang tinum iip maak maak iyo tinum imi wiit san segela kulula daak ifuul mafak umi iibak tem abebu ulutap kale, bilip iyo God imi weng uyo tolong dolan-temip kuta, kafin diim komi mufekmufek duumatanan-temip umi aget afek fugunin min, mani kwaa-bom deng tebemin uta kale, kanupmin aget fugunin uta afaligen ke-nuluta, God imi weng umi aget uta kubaganu kupkalan-temu kale, wiit umi dam binim, ol kup kelu ulutap ke-nilipta, God imi weng uyo fomtuup dital fagaa waafulan-temaalip ko. \p \v 23 “Kale minte unang tinum iip maak maak ita tinum imi wiit san segela kulula daak kafin tambal diim abebu ulutap kale, iyo God imi weng uyo tolong do-nilip e minte, tele utam no kelan-temip uyo, God imi weng uyo suun kup waafuu kanuman-temip ko. Kale tam iip maak maak iyo wiit kwek umi 30 abubu ulutap kela e minte, iip maak maak iyo 60 abubu ulutap kela e, iip maak maak iyo 100 abubu ulutap ke no kelan-temip o,” age Yesus iyo do weng bomi magam uyo baga-ema ko. \s1 Yesus imi felep yak al mafak umi diim to do weng bogosa uta ko \sr (Mat 3:12, 13:36-43, Rev 14:14-20) \p \v 24 Yesus iyo unang tinum imi kuguup mafak waafunamin umi do weng maak felep yak ku to unang tinum iyo bogobe-nala e, “God imi unang tinum imdep meng ilami daam tem daa-nala tiin molan-tema uyo ulutap kale, tam ilanggiip kayaak isiik tebe rais ko age wiit umi san tambal uyo kulep no ilami ogok ke-emin tinum imi kobela fagagan-bii kupkaa unon bateng, \v 25 mililep kota unang tinum iyo alugum agaal un-bom-bilip e, imi waasi iyo tebelata, bantap al mafak umi san uyo kulep tal wiit san fagagan-bii kupkaa unip umi tekek tem tem kugol fagagan-bii kupkaa daagina e, \v 26 wiit san uyo tebe-nulu e, te tam abuman o agan-buluta minte, ogok kemin tinum iyo utamipta e, wiit abuman o agan-bo umi iibak tem tem kulaak uyo al mafak uyo taban unbu kalaa age-nilip e, \v 27 no imi kamok wiit ilang kayaak iyo bogobe-nilip e, ‘Kamogim kabaa. Kabo wiit san tambal uta kup kobelap kulep no faga-sulup kuta minte, al mafak boyo dogonubeta wiit san umi iibak tem kulaak uyo tebebu a?’ agelip e, \v 28 bogobela ko. ‘Numi waasi iyo maak tal-nalata, al mafak san boyo kulep tal fagaa unba kuba,’ agela e, kamogim imi ogok kemin tinum iyo bogolip ko. ‘Kanubinba bole, nuyo no-nulup al mafak boyo dito-numup bele o?’ age dagalip e, \v 29 bogobela ko. ‘No-nilip al mafak bomi digin-kalon-temip uyo, wiit kusino dola kugan keman-temip kale, al mafak uyo digin-kalin ba kale, \v 30 kupkalip bom-buluta bii, wiit kusino al mafak kusino tebe-nulu te tam abu damanuta, wiit ugamin umi am daanan-temu uyo, ibo bogobe-nili e, “Kamaki uyo al mafak usiik foga-bii de kulep to yak yak ke-nilipta, at kwegalip ken tebeluta, aaltam wiit uyo ugan-bii kulep tal nimi am kutam tomin o,” agelan-temi o,’ age wiit ilang kayaak iyo tebe imi ogok kemin tinum iyo bogobe-se o,” age Yesus iyo unang tinum imi baga-ema ko. \s1 Yesus imi felep yak mastat san umi diim to do weng bogosa uta ko \sr Mak 4:30-32; Luk 13:18-19 \p \v 31-32 Yesus iyo do weng maak asok bogobe-nala e, “Unang tinum God imi daam tem albip bilip iyo mastat umi san ilitap kale, mastat san beyo atin fen ilap katipnok kuta minte, tinum maak tebe dep yang dola bemi tebe te tam kwiin kiim kelan-tema uyo, at ulutap ke kolu e, uun iyo te tam umi tung diim kutam kal imi um uyo dinan-kalon-temip o,” age Yesus iyo bogola ko. (Kale do weng bomi magam uyo bogo-nulu e, “Mastat umi san kulatap mungkup God imi unang tinum iyo kamano koyo iip maak maak kup kebip kuta minte, son-temu uyo, te tam te tam kem kwep unanbu top kwiin tagang kelan-temip o,” agesu ko.) \s1 Yesus imi felep yak yiis ko age bret fitimin mufekmufek umi diim to do weng bogosa uta ko \sr Luk 13:20-21 \p \v 33 Yesus iyo asok do weng maak bogobe-nala e, “Unang tinum God imi daam tem albip iyo yiis ko age bret fitimin mufekmufek ulutap kale, unang maak tebe yiis katipnok maak tagaa daalu yak flawa afaligen tem iinu fiksigi-bulu bii, maagup kelu kalaa age kupkalu siitap ilugolu e, flawa uyo fito ugulumi migik kelan-temu ulutap o,” age Yesus iyo kam agela ko. (Kale do weng bomi magam uyo bogo-nulu e, “God imi ilak dolin unang tinum iyo unang tinum migik imi iibak tem kal albip umdii, ipkumal God imi ilak dolin binim bilip iyo igilimi migik ke-nilip e, igil mungkup God imi ilak uyo do-nilip e, kwiin tagang kelan-temip o,” agesu ko.) \s1 Yesus imi do weng bagamin kuguup umi sang uta ko \sr Mak 4:33-34 \p \v 34 Yesus imi tebe God imi weng unang tinum kwiin tagang imi kafalemsa uyo, do weng uta kup baga-e-bom-nalata, do weng umaak kup-kagamin binim kemsa ko. \v 35 Kale beyo kanube baga-e-balata, God imi profet imi weng sugayok God imi suuk kon tem dola kosa uyo mitam tebe-suu ko. Kale profet imi weng uyo bogo-nala e, \pi1 “Sugayok God imi kafin so abiil so telela kosa kwek ilota kwep tam tam talanbu tal kaa diibelu koyo, tinum dok ita God imi kuguup uyo maak utamsaala kale, kamano koyo God imi kuguup bomi sang uyo felep yak do weng umi diim to baga-e-bom-nili bam daa imka-bili tinangkaman-temip o,” \m age God imi weng kem baga-emin tinum ita Yesus imi sang boyo kam age-nalata, sugamiyok kutop kal bogosa ko. \s1 Yesus ilami al mafak umi sang bogoba umi magam dupkop daasa uta ko \sr (Mat 3:12, 13:24-30, Rev 14:14-20) \p \v 36 Yesus iyo unang tinum kwiin tagang iyo ok muk umi daang diim kugol imka-nala e, no abe tam am iina e, imi okumop man iyo tal-nilip e, dagalip ko. “Kapmi felep yak wiit ilang umi al mafak umi diim to do weng ko baga-e-balap bomi magam uyo bogobelapta, tinangkulum o,” agelip e, \v 37 minte Yesus isiik bogobe-nala e, “Mo Tibil imi Man niyo tinum wiit san tambal kobela fagagamsip kulatap e minte, \v 38 kafin kaa kutufosu komi unang tinum iyo nimi ilanggiip ulutap no kale, minte unang tinum mitam God imi daam tem e tilin bilip ita wiit san tambal ilitap e, minte Tinum Mafagim Saatan imi unang tinum ita minte al mafak ilitap no ko. \v 39 Minte Saatan beyo tinum waasi al mafak san fagagamsa ilatap no kale, afungen tem tolon-temu uyo wiit damanu ugan-bii kulep tal am tomin umi am daanabu ulutap e minte, ensel ko age God imi ok tubulin tinum bilip ita minte wiit ugan-bii kulep tal am tomin tinum ilitap no ko. \v 40 Kale ogok kemin tinum tebe al mafak umi dola de fagaa fagaa ke kulep no at kwegalip ken tebebu ulutap kale, afungen tem tolon-temu uyo, \v 41 Mo Tibil imi Man nagal tebe nimi ensel iyo imdali malaak-nilip e, tinum mafak tebe ipkumal imi aget fugunin kufak daabelip yang fengmin tinum sino e minte unang tinum kuguup mafak waafulin isino bilip iyo ensel iyo tebe itam-nilip e, God imi unang tinum imi iibak tem albip iyo imka-nilip e, unang tinum mafak igilimi imdep no \v 42 kululip yak at mafak suun kup kenamin umi tem unom kaal fuyap tebe-e-bulu e, ‘Kwiin ko so intaben o ageta ka-tele talbup o,’ agan-bom-nilip e, fomtuup ameman-temip ko. \v 43 Kale minte God imi unang tinum ita minte tam ilimi Aalap God imi abiip kal bom-nilipta, te tam God ilatap ke fengmin binim tol kup ke-nilipta, ataan tagalin tap kelan-temip ko. Kale ibo nimi weng tinangkulip boyo ilumano kupka-nimip kale, fomtuup waafulin o,” age Yesus iyo ilami okumop man iyo kanupmin weng kem boyo baga-ema ko. \s1 Yesus imi felep yak tinum maagalo kafin faga-bom tuumon tet maak utamsa umi diim to do weng bogosa uta ko \p \v 44 Yesus iyo asok do weng migik maak bogobe-nala e, “Sugamiyok uyo tinum maak tuumon kwiin tagang uyo kulu tet tem kal abu-nala e, kulep no ilanggiip kal kafin fagan-bii kubala nuubuta, kaanata, tuumon tet boyo ugol kafin tem kulagal maagalo nuubuta minte, am maak daanu e, tinum migik maak maagalo no kafin fagan tolom-nalata, tuumon tet boyo utama ko. Kafin boyo imi kafin ba kuta, tuumon bomi deng uyo kwiin kiim kup tebe-bom-nalata, imi aget uyo fuguno-nala e, ‘Tambaliim ke tuumon boyo nalami kulan-temi o,’ age-nala e, asok kafin uyo kulep te yak to tuumon tet uyo kati-nala e, no ilami mufekmufek am kutam albu uyo alugum kulep no tola molip umi mani uyo kulu-nala e, kulep no kafin boyo mo-nalata, ipkum kaansa imi tuumon kwiin tagang kubasa umdii kota ilami aligaap kebe-suu o,” age Yesus iyo bogobela ko. (Kale do weng bomi magam uyo bogo-nulu e, “Unang tinum dogap ita tam God imi daam tem unemin bomi aget uyo fomtuup ugaa kwaa-nalata, tambaliim ke tam unon-temi o agela umdii, beyo bomi deng uta kup tebe-bom bemi mufekmufek aget kupka-e-be boyo alugum kupka-nalata, mitam God imi daam tem e tolon-tema o,” age do weng boyo bogosu ko.) \s1 Yesus imi weng felep yak mufekmufek tisol kiim saanin umi diim to bogosa uta ko \p \v 45-46 Kale Yesus iyo felep yak ku tomin weng maak uyo mungkup ulutap bogobe-nala e, bogola ko. “Tam siin kota tinum maak tisol amiit uyo saan-bii kulep tal fagagan-bii kolata, tal saan-bii-silip kale minte, yagal bonang uyo fen tiine-bom utamata, tambaliim uta kup albu kalaa age-nalata, saan-bii-se kale, tam am maak daanu e, fen tiine-bomta e, tinum maak atin ki bonang tambal maak waafuba kalaa age, bota molan o agela kuta minte, utamata, bomi tuumon saanin uyo kwiin kiim kalaa age kupkata ilami tuumon albu umi kulu bonang bomi molan agin uyo duumatanu kalaa age kupka-nala e, daage no ilami mufekmufek am kutam albu uyo alugum kulep no tola alugum molipta, umi tuumon uta kulu kulep tal-nalata, atin bonang tambal boyo mo-se o,” age Yesus iyo bogobela ko. (Kale do weng bomi magam uyo bogo-nulu e, “Kanube unang tinum dok ita atin mitam God imi daam tem uyo tam unon o age aget kup ugaa kwaala umdii, kamaki uyo imi mufekmufek aget kup suun fugun-boma boyo kupka-nalata, mitam God imi daam tem uyo mitam tolon-tema o,” age do weng koyo bogosu ko.) \s1 Yesus imi felep yak aniing abumin men umi diim to do weng bogosa uta ko \p \v 47 Yesus iyo unang tinum God imi abiip unon-temip umi sang uta felep yak ku to bogobe-nala e, “Tinum iip maak maak iyo aniing abumin umi men kwiin kiim uyo kwaalip unanbu daak ok tem unom-nulu e, aniing kwiin tagang migik migik uyo afeta kolu e, \v 48 tinum iyo utamipta e, aniing abumin men uyo dongen kolu kalaa age-nilip e, kupkaa men uyo biinga kuptamo talanbu mek ok kan tem daa-nilip e, daak ok diniing diim kal ton-bom-nilip e, aniing uyo kulep mitam to to ke-bom tambal tambal uta kulu tet tem abu-bom-nilip e minte, mafak mafak uta asok kululip daak ok kumun tem une-bulu no kemip ko. \v 49 Ulutap kale, am afungen tem uyo God imi ensel iyo tal-nilip e, unang tinum iyo bigi ko-nilip e, mafak mafak ita kasaak kasaak imi iibak tem kutam kal ulan-bii ko kulep igilimi afeta-bom-nilip e, \v 50 imdalip yak at mafak suun kup kenamin umi tem unom-nilipta, kaal fuyap afek uyo tebe-e-buluta, ‘Kwiin ko so intaben o ageta ka-tele talbup o,’ agan-bom-nilip e, fomtuup ameman-temip o,” age Yesus iyo do weng uyo baga-ema ko. \s1 “Ibo God imi suuk kon tem weng so nimi weng so kwego dego ke unang tinum iyo baga-emin o,” age Yesus ilami okumop man imi bogobesa uta ko \p \v 51 Yesus iyo do weng uyo bogopma binimanu e, dagala, “Ibo nimi do weng umi magam uyo tele dagaa kulip aga o?” agela e, yan kebe-nilip e, “Aa. Dagaa kulup o,” agelip e, \v 52 Yesus iyo bogopma, “Ibo dagaa kulip umdii, ulo utamsip tinum mitam nimi okumop man ke-nilip God imi daam tem e talbip ibo tambaliim kup tonip ko. Ulo utamsip tinum ibo tinum siin umi mufekmufek tambal sino minte kamaa umi mufekmufek tambal so kwego dego ke afeta-bii kulep tomin tinum ilatap kale, unang tinum iyo tal bogobe-nilip, ‘Nuyo dong dogobelal o,’ agelan-temip uyo, beyo mufekmufek uyo tambaliim kup dong dogobelan-tema ko. Ulutap kale, siin uyo ibo God imi sugayok umi weng uyo tele dagaa kusip kale, kamano koyo ibo God imi kamaa weng umi ku baga-em tebesi uyo dagaa ku no kelip kale, ibo weng alop koyo kwep tulu tulu ke kwego kwego kelan-temip uyo, ibo God imi weng uyo unang tinum iyo tambaliim baga-eman-temip o,” age Yesus iyo ulo utamsip tinum iyo baga-ema ko. \s1 Nasaret kasel ilimi abiip kayaak Yesus umik ugobesip uta ko \sr Mak 6:1-6, Luk 4:16-30 \p \v 53 Yesus iyo do weng iip maak maak boyo baga-e-bii binimanu kupka-nala e, abiip kutam uyo kupkaa \v 54 asok tal ilami abiip miton Nasaret e tala kale, tal bom-nala e, no ulotu am kal unang tinum iyo God imi weng uyo kafale-bala e, unang tinum iyo tolong do-nilip e, kumang mo daga una tala ke-bom-nilip e, bogolip, “Weng ko kafale-be bota dogap-tele atin dagaa ku kupka-se a? Waanta kafale-balata, kanupmin mirakel ko age kuguup ugulumi migik boyo kanu-be a? \v 55 Beyo abiip katam umi at kom bagaa ku mufekmufek telelmin tinum imi man beta kale, imi ogen uyo Maria e minte, imi nagalal ninggil iyo Jems, Josep, Saimon, Judas no e minte, \v 56 imi nengal ita abiip kagal albip no kale, beyo win tibin tinum ba kale, beyo bisop abiip tinum kale, \v 57 bemi weng uyo tinangkulaalup o,” age-nilipta, umik ugobelip utam-nala e, Yesus iyo bogopma, “God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum iyo no abiip maak maak unon-tema uta, abiip kasel iyo bogo-nilip e, ‘Keyo win tibin tinum o,’ age imi weng uyo tele tinangkulan-temip kuta minte, no ilami abiip miton unon-tema uta, ilami abiip kasel min, ilami duup-afin iyo imi weng umaak tinangkulan-temaalip binim o,” agela kale, \v 58 abiip kasel iyo aget fuguno-nilip e, “Beyo God imi titil uyo waafusaala o,” nagan-bilip kalaa age-nalata, Yesus iyo mirakel ko age kuguup ugulumi migik kwiin tagang uyo ilami abiip uyo kanumaala ko. \c 14 \s1 Ok sam uga-emin tinum Jon Baptis imi kaansa uta ko \sr Mak 6:14-29, Luk 3:19-20, 9:7-9 \p \v 1 Kale kota Yesus imi sang uyo en daalu e, kota Provins Galili kasel imi tiin molin tinum Herot iyo tinangku-nala e, \v 2 ilami ogok kemin tinum imi bogobela ko. “Umbae. Beyo ok sam uga-emin tinum Jon Baptis kaan-se ita kale, ko God iyo tebe dufola asok fen tigi mo-nalata, kanupmin mirakel ko age kuguup ugulumi migik migik boyo kanu-be o,” agela ko. \p \v 3-4 Kale Herot imi weng boyo ki, siin kutop uyo Herot ilami imdalim Filip iyo kaanin-tem bom-salata, Herot beyo tebe Filip imi kalel Herodias uyo tagaa kubeba kalaa age-nalata, bota Jon iyo suun kup baga-e-bom-nala e, “Kapkal utamsap kale, unang bomi ku-nalap kusino nuubap boyo, God imi bogo-nala, ‘Kuguup boyo kanumin ba o,’ agesa uyo ko ilo kobap o,” age yakyak ke-balata, Herodias uyo Jon iyo olsak kobe-nuluta, Herot iyo uget taga-buluta, ilami un tubulin tinum iyo bogopmata, no-nilipta, Jon iyo sok de dep no kalabus am daa-silip ko. \v 5 Kale Herot iyo, Jon iyo angkolan o agela kuta, iyo utamata e, unang tinum iyo utamipta e, Jon beyo God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum kalaa agebip kalaa age-nalata, utamata e, angkolan-temi uyo, bilip isiik tebe nagan-kalon-temip kalaa age finano-nalata, angkasaala kale, dupkalata, dep no kalabus am uta daa-silip ko. \p \v 6 Tam am maak daanu e, Herot imi ogen dosu umi aget fugunin am uyo daanu e, Herot iyo unang tinum kwiin tagang iyo olabela tal Herot imi am kutam kal iman unan-bom deng tebe-bilipta, kota Herodias umi man unang uyo tal bilip imi tiin diim kugol atol tambal uyo daga-buluta, Herot iyo umi atol dagan-bo uyo utam-nala e, deng tebe-bom-nala e, \v 7 bogobela, “Boyo tambaliim kale, niyo mufekmufek tambal maak kop-kaman o agan-bii kale, kupkal bogopne-nalap, ‘Intaben umi mufekmufek uta maak kopnelal o,’ agelap kalaa age-nilita, kop-kaman-temi o,” agela e, \v 8 kota man unang uyo no ogen uyo bogobe-nulu e, “Aben aa. Niyo nota aben-diim beyo intaben mufekmufek uta, ‘Kopnelal o,’ agelan-temi o?” agelu e, ogen uyo bogobelu, “No-nalap Herot iyo bogobe-nalap e, ‘Nimi aget fugunin uyo, kapmi waasi dinan-kalin tinum iyo daalap no-nalata, ok sam uga-emin tinum Jon bemi dubom uyo ugaa ku felet diim iinu ifo kwep tal kopnelak o agan-bii o,’ age bogobelapta o,” age ogen uyo bogobelu ko. \p \v 9 No Herot iyo bogobelu tinangku-nala e, utamata e, boyo kuguup mafak kalaa age-nala e, iyo aget iluum tebebelu, “Waago o,” agelan agin kuta minte, aget fugunolata, unang tinum kwiin tagang albip kalip iyo nimi weng kwep daali boyo tinangkulip kalaa age-nalata, kalip imi tiin diim uyo boyo kupkalan-temaali kalaa age-nalata, kota, “O,” age kupka-nala e, ilami waasi dinan-kalin tinum maak daala no \v 10 kalabus am uyo no-nala e, Jon imi dubom uyo ugaa ku-nala e, \v 11 felet diim iinu ifo kwep tal man unang umi kobelata, uta ku-nuluta, kwep no ogen umi kopmu ko. \p \v 12 Kale kanubelata, Jon ilami okumop man iyo Jon imi sang uyo tinangku-nilip e, tal Jon imi at kulu uyo dep no duba-nilipta minte, aaltam kota no Yesus iyo Jon imi sang uyo bogobelip ko. \s1 Yesus tebe tinum ilimi kup faiv tausen (5,000) kalip imi iman ifela unesip uta ko \sr Mak 6:30-44, Luk 9:10-17, Jon 6:1-13 \p \v 13 Kale kota Yesus iyo Jon Baptis imi sang uyo tinangku-nala e, aget iluum tebebelu e, ilami okumop man ita kup fola kulep te tam bot tem tola ninggil ton-nilip e, abiip boyo kupka-nilip e, Galili Ok Muk daang kun diim ilep tam tam yak milii abe no tinum binim iibaan bagan maak unum o age-nilipta, unip ko. Unang tinum iyo tinangkulipta e, “Yesus iyo bot tem ilep yak milii iinon o age-nalata, unan-be o,” agelip kalaa age-nilip e, ilimi abiip uyo kupka-nilip e, igil kafin diim ilep Yesus imi finang unip ko. \v 14 Kale Yesus ninggil iyo yak ok muk milii uyo yak-nilip e, Yesus iyo bot tem uyo kupkaa daak kafin diim daakta e, unang tinum kwiin tagang iyo tala tala ke-bilip kalaa age-nala e, fomtuup i-filin daa-nala e, bilip imi unang tinum mafak ilin daam iyo telela imkama ko. \p \v 15 Tam kanu-bala am kwiinu e, imi okumop man iyo tal Yesus imi bogobe-nilip e, “Kamogim kabaa. Koyo am kwiinbu e minte, iibaan bagan no kale, koyo iman binim kale, unang tinum iyo imdalap no abiip kal iman umaak mo une-nilipta, siin o,” age bogobelip e, \v 16 Yesus iyo bogobela, “Niyo imdali unon-temaalip kale, kagal bom-bilipta, ipta tebe-nilipta, iman uyo ifelip une-nilipta, siin o,” agela e, \v 17 ninggil iyo bogobelip, “Nuyo iman uyo tii ba kale, bret kangkang ogal maak e minte aniing alop maak no kalip ita kup albip o,” agelip e, \v 18 Yesus isiik bogobe-nala e, “Kulep nimi finang tilin o,” agela e, kulep tilip ko. \v 19 Kota Yesus iyo unang tinum iyo bogobela daak ifuul kon diim kugol tonip e, bret ogal sino aniing alop sino uyo dulu-nala e, abiil tigiin kiit fen God iyo, “Misam o,” age-nala e, bret sino aniing sino uyo fegela do-nala e, ilami okumop man imi dobelata, ita tebe-nilipta, unang tinum iyo taga-em tiinan-bii kupkalip e, \v 20 alugum iyo kulu unan-bii tii kelip ko. Kale kota okumop man iyo iman atuk umi tukup tukup ke-bilip uyo afeta-bii ko basket tuluun kal abulip dongenu ko. \v 21 Kale tinum ilimi kup faiv tausen (5,000) e minte ilimi kalelal so man so iyo kwego dego ke-nilipta, iman boyo unelip ko. \s1 Yesus imi ok muk daang kun diim ilep tisa uta ko \sr Mak 6:45-52, Jon 6:16-21 \p \v 22 Kale Yesus ilami okumop man iyo bogobe-nala e, “Nugumal ibaa. Ipsiik tam bot tem ton-nilip koyo kupkaa yak Galili Ok Muk umi milii uyo unipta minte, nita unang tinum kalip iyo imdali unipta o,” agela ninggil unip e, \v 23 yagal bom-nala e, unang tinum iyo imdala daagina tala kelip e, yagal ilasinon, God imi beten ke-eman o age-nalata, daage tam amdu tigiin kal beten ke-bom bom-bala bii, kwiinu ko. \v 24 Tam am kwiinu e, bot uyo unanbu yak ok mat iip unu e, kota dulul maak mitam fomtuup fuun-bulu e, ok uyo kwiin figiliit figilaak ke-bom-nulu e, bot uyo kwaalu unbu talbu ke-buluta, bii \v 25 bem unu e, kota Yesus iyo okumop man imi finang uyo ok daang kun diim ilep mo mo kem tal-bala e, \v 26 ilami okumop man iyo Yesus iyo atamipta e, bot binim ok daang kun diim ilep talan-be kalaa age atam kumang mo finano fomtuup ol-bom-nilip e, “Beyo begel o,” agan-kalip kalaa age-nala e, \v 27 Yesus iyo maak fagaa bogobe-nala e, “Nugumal ibaa. Niyo nagal kale, ibo finanin ba kale, kupkaa deng tebemin o,” agela e, \v 28 kota Fita iyo bogobela, “Kamogim kabaa. Kabo kapkal umdii, niyo bogopnelapta, ok daang kun diim ilep kapmi finang no tolon o,” agela e, \v 29 Yesus isiik bogobe-nala e, “Talaal o,” agela e, Fita iyo bot tem uyo kupka-nala e, daak ok daang kun diim ilep Yesus imi finang unan-be kuta, \v 30 dulul sino ok sino uta utam-nala e, bomi atul uta finano-nala e, kota uukmat mo ok tem iinon o angbi kalaa age-nalata, Yesus iyo olabe-nala e, “Kamogim kabaa. Dong dogopnelapta, waalanan o,” agela e, \v 31 kota Yesus iyo tebe-nala e, maak fagaa imi sagaal uyo kwep yak Fita iyo aafu-nala e, bogobela, “Kabo, intaben o age-nalapta, kapmi aget fugunin uyo, ‘Yesus beyo bagang-kale dong dogop-naman-tema bele, dogop-naman-temaala o?’ age-nalapta, finan-balap a? Kanupmin aget boyo fugunin ba kale, kabo utamapta e, beyo tii kalaa nagan-kalin o,” agela ko. \p \v 32 Agela e, alop tam bot tem tonip e, kota dulul uyo binimanu ko. \v 33 Kale okumop man bot tem tonbip iyo utam-nilip e, Yesus imi deng uyo tebe-bom-nilip e, bogolip, “Fen dam kale, kabo God imi Man aligaap o,” agelip ko. \s1 Yesus tebe abiip Genesaret kutam imi unang tinum mafak umkan unsip imi telela imkamsa uta ko \sr Mak 6:53-56 \p \v 34 Kale kota ok muk mat iip uyo kupkaa yak abiip Genesaret umi mep so ok kan tem ko yak abelip ko. \v 35 Kale abiip kasel iyo atamipta e, beyo Yesus ita kalaa age-nilip e, weng kwaalip yak abiip maak maak kelu e, iyo unang tinum mafak umkan unsip iyo Yesus imi finang kulep tal-nilip e, \v 36 Yesus imi fomtuup daga-nilip e, “Kamogim kabaa. Kabo imkalapta, igil kapmi ilim magaang uta kup melepmipta, telela imolap tambalanan-temip o,” agelip e, Yesus iyo, “O,” agelata, unang tinum waantap ita yak Yesus imi ilim magaang melepmip iyo tambalanamip ko. \c 15 \s1 Juda kasel imi tebe olal imi weng uta waafu-nilip God imi weng kupkasip umi sang uta ko \sr Mak 7:1-13 \p \v 1 Kale kota Falosi sino ulo utamsip tinum sino iyo Jerusalam kutam ilota tal Yesus imi daga-nilip e, \v 2 “Kabaa. Sugayok uyo numi olal iyo bogo-nilip, ‘Iman unelan o agelap uyo, sagaal uyo tele suuba-nalapta o,’ agesip kale, amalabal iyo suun kup ilimi man iyo kafalemin kup kem-nuubip kale, nuyo kanupmin kuguup uyo waafulup albu kuta, kapmi okumop man iyo, intaben o ageta numi olal imi kuguup uyo kwaasule-bom-nilipta, imi sagaal uyo tele suubamin binim ke-bomta iman uyo unan-nuubip o?” agelip e, \v 3 Yesus isiik bogobe-nala e, “Minte ipde a? Intaben o age-nilipta, ilipmi olal imi weng kem kwep daabesip uta kup tinangka-bom-nilipta minte, God imi weng kem uta kwaasulem-nuubip a? \v 4 God iyo bogo-nala, \pi1 ‘Kapmi kaalap sino kogen sino iyo tele tiin mo-nalap e minte, imi weng uyo tinangka-bom dong daga-e-bom no ke-bom-nalapta o,’ \m age-nala e minte, \pi1 ‘Waantap ita imi aalap so ogen sino bilip iyo weng mafak baga-ema umdii, angkolip kaanamin o,’ \m age no kesa ko. \v 5 Kuta ipkil ilipmi weng migik maak bogo-nilip e, ‘Kanube tinum iyo, mani albu uyo God imi kobelan o age-nalata, aalap sino ogen sino iyo bogobe-nala, “Nimi mani waafubi uyo God imi kobelan-temi o agebi kale, uyo asok ulaa ku-nilita, agam ibo tele tiin mo dong daga-eman-temaali o,” agela umdii, \v 6 bemi aalap sino ogen sino tiin molan-temaala boyo felepman-temu o,’ agan-nuubip ko. Kale boyo fen ilipmi weng kem bota kup kam agan-bom-nilipta, God imi weng kem uyo kwaasulem-nuubip kuba. \v 7 Ibo bisop weng alop bagamin tinum kale, sugayok uyo God imi profet Aisaya iyo ipmi kuguup sang uyo God imi suuk kon tem uyo dola ko bogo-nala e, \q1 \v 8 ‘God iyo bogo-nala, “Kanupmin unang tinum kalip iyo bisop nimi tok uta bagan-nuubip kale minte, nimi aget uyo kopne meng nimi miit tem uyo talaalup o age-nilipta, yang simanim kal nuubip kale, \v 9 bilip iyo ilimi weng kem uyo unang tinum iyo kafale-bom bogobe-nilip e, ‘Koyo God imi weng kem kwep daasa kale, waafu-bom-nilipta o,’ agan-nuubip kuta, niyo imi bisop bogo tok bagamup ko agan-nuubip boyo tinangkulan-temaali o,” age God iyo kam agesa o,’ \m age Aisaya iyo dola kosa o,” age Yesus iyo bogobela ko. \s1 Mufekmufek mafak tebe tinum dufak dagamin umi sang uta ko \sr Mak 7:14-23 (Mat 12:34, 23:16,24, Luk 6:39, Rom 2:17-21) \p \v 10 Kale Yesus iyo unang tinum iyo olabela tal tamip bogobe-nala e, “Niyo sagaal umi ninak tonamin umi sang uta bogobelan-temaali kale, mufekmufek umi tebe ipmi iibak tem fen atin kufak daga-emin umi sang uta bogobelan-temi kale, tinangku-nilip e, tele utamin o ageta ko. \v 11 God imi tiin diim uyo tinum iyo tebe-nala sagaal ninak tonin tuup min, mufekmufek, ‘Amem o,’ agesip min uyo unela daak imi mat tem unon-temu uyo, boyo tebe tele dufak daalan-temaalu kuta minte, tinum tebe-nala aget mafak fugun-bom weng mafak baga-eman-tema uyo, bota tebe-nuluta, dufak daalan-temu o,” agela ko. \p \v 12 Aaltam kota Yesus imi okumop man iyo tal bogobe-nilip e, “Kamogim kabaa. Kapmi weng ko bogobelap boyo Falosi iyo tinangku-nilipta, aget figiit mo olsak tebepmu kale, kabo bo utabap bele ki?” agelip e, \v 13 kota Yesus iyo do weng katip maak bogobela ko. “Unang tinum iyo mufekmufek nimi Aatum abiil tigiin kayaak imi ilanggiip albu ulutap kale minte, mufekmufek san iip maak maak boyo yagal ula tebelu e minte, al bota ugol tebelu no kesu kale, iyo tebe-nalata, al uyo foga kulula unon-temu kale, kamogal bilip iyo al kulutap kesip kale, \v 14 bilip imi weng uyo tinangkamin ba ko. Kale mungkup kamogal bilip iyo tiin tugul ilitap kale, tam tinum tiin tugul iyo maak tebe ipkum tiin tugul maak imi ilep uyo kafalepma umdii, boyo alop maagup faala kulep kafin tem unon-temip (ko. Ulutap kale, Falosi iyo ilep no God imi abiip unemin uyo utamsaalip kale, bilip iyo dogobeta unang tinum kek kek iyo God imi ilep boyo kafalepman-temaalip) o,” agela ko. \p \v 15 Kale Fita iyo Yesus imi bogobela ko. “Kamogim kabaa. Mufekmufek, ‘Amem o,’ agelip unan-kalin umi do weng bomi magam uyo bogobelal o,” agela e, \v 16 Yesus isiik bogobe-nala e, “Kamogal bilip iyo bam daalin-tem kale, ipkil mungkup bam daalin-tem aga? \v 17 Ibo nimi weng umi magam boyo tele utamin-tem kelip umdii, nimi weng kaa bogolan-temi koyo tele tinangku-bom-silipta o ageta ko. Tam tinum iyo mufekmufek unelan-tema uyo, daak mat tem kugol siit ilugoluta, no imaan fogolan-tema kota, daak iinom binimanan-temu kale, bota tebe bemi aget tem uyo kufak daabelan-temaalu kale minte, \v 18 tam tinum iyo aget mafak suun kup fugunan-tema uyo, kota weng mafak bagaman-tema kale, ilami aget mafak fugunan-tema bota tebe tinum beyo dufak daalan-temu ko. \v 19 Minte tam tinum iyo kuguup mafak uyo kanubelin-tem som, aget mafak usiik fuguno-nalata, aaltam yangta kuguup mafak uyo kanupman-tema ko. Kale kuguup mafak kanupman o agelan-tema uyo, kota \m ipkum angkola kaanamin min, \m sa dagamin min, \m sa daga-bom ipkum dupkeng dagamin min, \m yuguut unan-kalin min, \m ipkum imi fenga kolin-tem bom-bala no bisop bogo kiyap imi baga-emin min, \m ipkum imi umik tem weng baga-emin min \m uyo keman-tema ko. \v 20 Kale kanupmin aget mafak bota tebe-nuluta, tinum iyo fen dufak dagan-nuubu kale, God iyo kanupmin tinum bemi deng uyo taban-nuubaala kale minte, tinum maak iyo olal imi kuguup uyo waafu-nala kamaki uyo sagaal suuba-nala iman unelan-temaala uyo, bota tebe God imi tiin diim uyo maak dufak daalan-temaalu o,” age-nalata, Yesus imi okumop man imi baga-ema ko. \s1 Kafin migik kayaak unang tebe Yesus imi ilak do-suu uta ko \sr Mak 7:24-30 \p \v 21 Kale Yesus ninggil iyo Juda kasel imi kafin uyo kupkaa daage asit kek kek imi kafin unip kale, asit kek kek bilip imi abiip miton alop umi win uyo Taya e minte Saidon no ko. \v 22 Kale unang tinum kugol nin bilip iyo Juda kasel ba kale, bilip iyo Kenan kasel ita kale, bomi unang maak tal Yesus imi ole-bom bogobe-nulu e, “Kamogim kabaa. Kabo King Devit imi man ilop kale, ni-filin daa-nalapta, kapmi titil boyo ku-nalap dong dogopne o ageta ko. Nimi man unang uyo sinik mafak tebe kufak daaluta, atin ki ogen utaman-nuubu kale, sinik mafak boyo fot tebelap yak iinuta, man boyo tambalanuk o,” agelu kuta minte, \v 23 Yesus iyo unang bomi weng umaak yan kepmin-tem kela e, ilami okumop man iyo tal Yesus iyo fomtuup bogobe-nilip e, “Kamogim kabaa. Unang boyo numi umik tem talan-bom-nulu fomtuup olan-bo kale, boyo fot tebe kwaalap unuk o,” agelip e, \v 24 kota Yesus iyo bilip imi weng uyo yan kebela, “God iyo asit kek kek unang tinum mungkup unang kaa kanum talan-bo kalutap imi dong daga-emal o age-nalata, nimdala tisaali kale, God iyo utamata, Israel kasel bilip iyo sipsip imi ilum ilum ke-bom maagalo kesip ilitap kalaa age-nalata, ‘Bilip ita dong daga-emal o ageta nimdala ti-sii o,” agela e, \v 25 unang uyo tinangku-nulu e, beten kemin ulumi kuguup uta ku katuun duung fegela daak ton-nulu e, bogolu, “Kamogim kabaa. Dong dogopne o,” agelu ko. \v 26 Kale (Juda kasel iyo asit kek kek unang tinum imi win uyo bogobe-nilip e, “Kayaam o,” agan-bom-nilip e minte, ilimi unang tinum ita minte, “Man o,” agan-bom no kem-nuubip kale, Yesus imi aget fugunin uyo, unang bomi aget fugunin uyo, kup-kugulita, Yesus beyo tii kanube-nama o agan-bo bele, beyo kanubelan-temaala o agan-bo kalaa age utaman o age-nalata,) do weng maak bogobe-nala e, “Man kangkang imi iman uyo dugu kulep no kayaam imi kobelan-temip boyo felepman-temaalu (kale, mungkup ulutap kupmi dong dogopkelan-temi boyo felepnelan-temaalu) o,” agela e, \v 27 unang usiik bemi weng uyo yan kebe-nulu e, bogobelu, “Kamogim kabaa. Boyo dam bogolap kuta, man imi iman unan-bilip buul segela daak tebol umi afak tem abelan-temu uyo, felepmuta, kayaam tebol afak tem albip iyo tebe unelan-temip kale, ulutap mungkup kabo dong dogopnelan-temap boyo felep-kaman-temu o,” agelu e, \v 28 Yesus isiik bogobe-nala e, “Kubaa. Tambaliim kale, kubo nitamapta e, beyo tii dong dogopnelan-tema kalaa nagelap kale, kupmi bogopne-nalap, ‘Dong dogopne o,’ agan-balap uyo, dong dogop-kaman-temi o,” age weng uta kup bagam-salata, maak fagaa umi man unang uyo tambalanu ko. \s1 Yesus tebe unang tinum mafak umkan unsip kwiin tagang telela imosa uta ko \p \v 29 Kale Yesus ninggil iyo Taya so Saidon so kasel imi kafin boyo kupka-nilip e, asok daage unanbu no Galili Ok Muk umi kan tem ilep ku-tele daage tam tam tam amdu tigiin maak kugol ton-bom-nilip e, \v 30 tam tinum kwiin tagang iyo ipkumal ibitansip sino sagaal ugum sino tiin tugul sino weng kabam sino minte mafak ilik migik umkan unsip sino iyo kulep tal Yesus imi miit tem to-bilipta, Yesus iyo alugum telela imkama ko. \v 31 Kale unang tinum iyo utamipta e, tinum ibiit iyo mo tiine-bala, sagaal ugum iyo tambalana-bala, tiin tugul imi tiin uyo tambalanebelu mufekmufek uyo utama-bala e minte, weng kabam iyo weng baga-bala no ke-bilip kalaa age unang tinum iyo utam kumang mo-nilipta, Israel kasel numi God imi win uyo kufu-emum o age-nilipta, deng tebemip ko. \s1 Yesus tebe tinum ilimi kup foa tausen (4,000) kalip imi iman ifela unesip uta ko. \sr Mak 8:1-10 \p \v 32 Kale Yesus iyo utamata e, unang tinum kwiin tagang iyo albip kalaa age-nala e, ilami okumop man iyo olabela no tamip bogobe-nala e, “Unang tinum kalip imi nisino bii am asuno kelip koyo, imi iman uyo binimanepmu bisop albip kalaa ageta niyo i-filin-bii kuta, niyo iman tep imdali abiip unon-temip uyo, abe-bom-nilip e, iman tep iip kal du molan-temip kale, bisop uyo imdali unon-temaalip o,” agela e, \v 33 minte okumop man isiik Yesus iyo daga-nilip e, “Unang tinum kalip iyo kwiin tagang kale, iibaan bagan koyo dogap-tele iman uyo kulu-nulupta, alugum ifelup une tii kelan-temip o?” agelip e, \v 34 minte Yesus isiik ninggil imi daga-nala e, “Ibo bret uyo intap kal kulep talbip o?” agela e, Yesus imi weng uyo yan kepmip ko. “Nuyo bret ban kal e minte aniing kangkang iip maak maak no ita kup o,” agelip ko. \v 35 Kale kota Yesus iyo unang tinum iyo bogobela daak kafin diim tonip e, \v 36 bret ban kal sino aniing sino uyo kulu-nala e, God imi, “Misam o,” age-nala e, bret so aniing sino uyo fegela ko-nala e, kulu imi okumop man imi kobelata, ita tebe-nilip e, kulu unang tinum togobelip \v 37 unan-bii-nilip e, tii kelip ko. Kale okumop man iyo tebe-nilip e, iman tukup tukup ke-bilip uyo afeta-bii basket ban kal abulip dongenu ko. \v 38 Kale tinum ilimi kup foa tausen (4,000) e minte ilimi kalelal so man sino iyo kwego dego ke-nilipta, iman boyo unelip ko. \p \v 39 Kale Yesus iyo unang tinum iyo imdala abiip iinip e, Yesus ninggil iyo amdu tigiin uyo kupkaa malaak abe te tam bot tem ton-nilip e, unanbu no abiip Magadan umi kafin mep so ku unip ko. \c 16 \s1 Yesus imi fiit dubak daabe bogo-nilip, “Kuguup migik utamum o,” agansip uta ko \sr Mak 8:11-13, Luk 12:54-56, (Mat 12:38-40, Jon 6:30) \p \v 1 Tam Falosi sino Sadusi sino iyo, utamupta, fen God yagal Yesus beyo daala ti-se kalaa agelum o age-nilipta, tal Yesus iyo dup-kugu-bom daga-nilip e, “Kabaa. Nuyo mirakel ko age kuguup ugulumi migik umaak kafalebelapta, nuyo utamupta, God yagal kamdala ti-salap kalaa agelum o,” agelip e, \v 2 Yesus isiik imi weng uyo yan kebe-nala e, bogola, “Tam atanim uyo tem iinu utamipta, am isak talalu kalaa agelan-temip uyo, ibo bogo-nilip e, ‘Atanim tem iinu am isak talalu kale, amsap uyo am tambal bon-temu o,’ agan-bom-nilip e minte, \v 3 kutim uyo utamipta, abiil uyo miliil molu kalaa agelan-temip uyo, ibo bogo-nilip e, ‘Am isak talalu kuta, am uyo miliil molu kale, wep uyo kota tolon-temu o,’ agan-bom no kem-nuubip ko. Kale abiil umi utaman-temip uyo, utamipta e, am uyo kanupman-temu kalaa agan-nuubip kuta, ibo nimi kuguup ko kanu-bii boyo maak tele utamta, God yagal tebe dong daga-e-balata, kanu-be kalaa naganbaalip ko. \v 4 Ibo God imi weng uyo tinangkanbaalip kale, ibo aget mafak fugun-bilip kale, ibo bogopne-nilip e, ‘Mirakel ko age kuguup ugulumi migik umaak kafalebelapta, nuyo utamupta, fen God yagal kamdala ti-salap kalaa agelum o,’ agan-bilip kuta, kanupmin kuguup boyo maak kanupman-temaali kale ki, maagup maak uta kup kafalepman-temi boyo Jona imi kanube-nala top aniing kwiin kiim umi mat tem kugol bii, am alop ke-nala am asuno diim komi mitam e tisa ulutap uta maak kafalepman-temi o,” age Yesus iyo kam age-nala e, imkaa daagina ko. \s1 Yesus imi bogo-nala, “Falosi sino Sadusi sino imi weng boyo yiis ulutap kale, mafak o,” agesa uta ko \sr Mak 8:14-21 \p \v 5 Kale Yesus sino ilami okumop man sino iyo bot tem ilep daage yak ok muk milii yak-nilip e, Yesus imi okumop man iyo aget fugunolipta e, numi bret uyo ilumano kutu tulup kalaa age kumang molip ko. \v 6 Kale Yesus iyo do weng maak bogobe-nala e, “Nugumal ibaa. Ibo Falosi sino Sadusi sino imi yiis ko age tukolip bret fitimin umi mufekmufek uyo tele utama-bom kupkek kupkek kem tiine-bom-nilipta o,” agela ko. \v 7 Kale okumop man iyo Yesus imi weng bomi magam uyo utamin-tem ke-nilip e, bole ninggil igil en-bom-nilip e, bogolip, “Nuyo bret umaak kulep tilin-tem kelup kalaa age-nalata, yiis umi sang boyo bagan-be bele o?” agan-kalip ko. \v 8 Kale Yesus iyo ilami okumop man imi weng bagan-bilip boyo utam-nala e, bogobela, “Ibo intaben o age-nilipta, ‘Bret umaak kulep tilin-tem o,’ age-nilipta, aget uyo suun kup fugun-bilip a? Ibo utamta, beyo tii nuyo tiin molan-temaala aga o nage-nilipta, aget yamyam uyo fugun-bilip a? \v 9-10 Di ipkil utamin. Siin uyo ibo nita-bom-bilipta, bret ogal maak kulu tinum ilimi kup faiv tausen (5,000) kalip imi fegela ko ifeli un-bom-nilip tukup tukup kemsip umi iman atuk atuk uyo basket intap kal abu-silip a? Asok aaltam uyo ibo nita-bilip, bret ban kal uyo kulu tinum ilimi kup foa tausen (4,000) kalip imi fegela ko ifeli un-bom-nilip tukup tukup kemsip umi iman atuk atuk uyo basket intap kal abu-silip a? Kanubeli utam-silip boyo, intaben o age-nilipta, nimi titil boyo tele utamin-tem ke-silipta, aget yamyam fugun-bilip a? \v 11 Ibo utamipta e, beyo aafen yiis ko age bret fitimin umi mufekmufek umi sang baganbaala kale minte, Falosi sino Sadusi sino imi weng mafak mafak ko age yiis uta tebe ipmi ifak dagamin umi sang uta bagan-be kalaa nagelin o agan-bii o,” age Yesus iyo kam agela ko. \p \v 12 Kam agelata, Yesus imi okumop man iyo utamipta e, Yesus iyo bogobe-nala, “Bret fitimin umi mufekmufek uyo kupkek kupkek ke-bom-nilipta o,” aganbaala binim kale, imi bagan-be uyo, “Falosi sino Sadusi sino imi kuguup mafak kafalem-nuubip boyo kupkek kupkek ke-bomta o,” age-nalata, bomi sang uta bagan-be kalaa agelip ko. \s1 Fita imi bogo-nala, “Yesus kabo God imi ulaa kamdula kamok kesap tinum Krais o,” agesa uta ko \sr Mak 8:27-30, Luk 9:18-21, (Mat 14:33, Jon 6:69, 11:27) \p \v 13 Kale kota Yesus sino ilami okumop man sino iyo daage no abiip maak Sisaria Filipai umi mep so unom-nilip e, Yesus iyo ilami okumop man imi daga-nala e, “Unang tinum iyo Mo Tibil imi Man nimi sang uyo bogo-nilipta, ‘Beyo waanta o?’ nagan-bilip o?” agela e, \v 14 minte okumop man isiik Yesus imi weng yan kebe-nilip e, bogobelip, “Unang tinum iip maak maak iyo bogo-nilip e, ‘Beyo ok sam uga-emin tinum Jon Baptis ita o,’ kagan-bala, minte iip maak maak iyo bogo-nilip e, ‘Beyo God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum sugayok bii-se Elaija ita o,’ kagan-bala, minte iip maak maak iyo bogo-nilip e, ‘Beyo God imi profet sugayok bii-se maak Jeremaya ita o,’ kagan-bala, minte iip maak maak ita bogo-nilip e, ‘Beyo God imi profet sugayok bii-se migik maak o,’ kagan-bala no kem-nak-bilip o,” agelip e, \v 15 Yesus iyo bogola, “Minte ipde a? Ibo, ‘Beyo waanta o?’ nagan-bilip o?” agela e, \v 16 tam Saimon Fita ita Yesus imi weng uyo yan kebe-nala e, “Kabo God imi ulaa kamdula kamok kesap tinum Krais e minte, suun kup nin tinum God ilami Man aligaap no o,” agela e, \v 17 kota Yesus iyo Fita imi bogobe-nala e, “Asegim Jon imi man Saimon kabo dam bogolap kale, kafin diim komi tinum iyo maak dam weng koyo bogopkebaala kale minte, suguul ke nimi Aatum abiil tigiin kayaak yagal tol bogopkelata, utam-nalapta, boyo bogolap ko. \v 18 Kale kota weng maak bogopkelan o ageta kale, niyo tebe telela kamoli kabo tuum dalan ulutap titil kup tebelap kamkalan-temi kale, kota kapmi win migik maak uyo Fita o ageli kale, Fita o ageli bomi magam uyo tuum dalan o kageli kale, nimi ogok keman-temap uyo, asok nalami titil uta ku-nilita, unang tinum kwiin tagang iyo kulep meng nalami miit tem tolita, tebe nimi unang tinum ke-nilipta, igil tuum dalan ulutap titil kup tebelip imkalan-temi kale, alugum sinik mafak iyo tebe-nilipta, imdaak tamalip kaan maagalo kelan-temaalip kale, suun kup nan-temip ko. \v 19 Nimi titil kopkelan-temi uyo, kabo tii unang tinum iyo weng baga-e-balapta, mitam God imi daam tem uyo mitam tolon-temip ko. Kale kabo utamapta, kuguup uyo mafak kalaa age-nalap God imi unang tinum iyo bogobe-nalap, ‘Boyo kanumin ba o,’ agelan-temap uyo, God abiil tigiin kayaak yagal mungkup bogobe-nala e, ‘Boyo kanumin ba o,’ agelan-tema ko. Ulutap kale, kabo utamapta e, kuguup uyo tambal kalaa age-nalap God imi unang tinum iyo bogobe-nalap, ‘Boyo kanumin o,’ agelan-temap uyo, God abiil tigiin kayaak yagal mungkup bogobe-nala e, ‘Boyo kanumin o,’ agelan-tema o,” age Yesus iyo Fita imi bogobe-nala e minte, \v 20 alugum ilami okumop man iyo bogobe-nala e, “Ibaa. Ibo tinum migik iyo bogobe-nilip, ‘Yesus beta God imi ulaa dula kamok kesa tinum Krais o,’ agan-kalin ba o,” agela ko. \s1 Yesus imi bogo-nala, “Kaan-nili asok fen tigi molan-temi o,” agesa uta ko \sr Mak 8:31-9:1, Luk 9:22-27 \p \v 21 Kale am ko daan bom-sulu kota ki, Yesus iyo tebe weng uyo kufo ilami okumop man imi kem bogobe-nala e, “Son-temu uyo, niyo no abiip miton Jerusalam kutam iinita, Juda kasel imi kamogal sino tinum amem ko age pris imi kamogimal sino minte ulo utamsip tinum sino ita tebe-nilipta, niyo kuguup mafak mafak kupkane-bom-nilipta, nimdalip yak waasi imi sagaal diim abelita, nangkolip kaani namalip bii, am alop kelita, am asuno diim kota God iyo nifola asok fenan-temi o,” age yakyak kema ko. \v 22 Kale kota Fita iyo ilasinon dep yang kweng kal yege-bom bogobe-nala e, “Kamogim kabaa. Kabo kanupmin aget boyo fugun-bom bagamin ba ko. God iyo boyo kupkala mek kapmi diim uyo abelan-temaalu o,” agela e, \v 23 Yesus iyo fupkela katam fen Fita iyo tele atama-bom an-togon-bom-nala e, “Kabo God imi aget fugun-be ulutap uta fugunbaalap binim kale minte, kafin diim komi tinum imi aget fugun-bilip ulutap uta fugun-balap kale, kabo tuum ilep kal bom-bulu tinum yang bomi diim yaan kwek mo bimbeng daa kumen daak aban-nuubip umi tuum ulutap ke-bom kabo nimi ilep uyo ugaa kwaapnelan o age-nalapta, kam agelap kale, kabo nimi waasi Saatan imi kuguup ulutap uta kupkane-balap kale, kupkalal o,” age-nala e minte, \v 24 fupkela kek fen alugum okumop man iyo bogobe-nala e, “Tinum dogap kapta, niso no nimi ogok uta keneman o agelap umdii, yak kalapmi aget fugunin uta kup kanumin boyo kupka-nalapta, nimi ilak uta fom duga-bom-nalap e, nimi at diim kaal fuyap kulan-temi kulutap ke, ‘Kaan-nimi bole, kanube kaan-nimi o,’ agan-bom-nalapta, kanupmin kuguup uta ku-nalapta, te tamta nimi ogok uyo waafuu kwep tebe-balapta o ageta ko. \v 25 Kale tinum iyo dogap ita ilami kaal ilak kup suun duga-bom, ilami aget fugunin uta kup kanum tiineman o agan-kala umdii, beta kaan-nalata, maagalo kelan-tema kale minte, tinum iyo dogap ita, ‘Meng kanu-bili waasi iyo tebe nangko-nimip kuta, nangko-nimip o,’ age-nala meng nimi ilak kup duga-bom nimi kuguup uta fomtuup waafuu kwep taba umdii, beta suun kup nan-tema ko. \v 26 Minte tinum iyo maak kafin kaa kutufosu komi mufekmufek uta alugum kwaa-bom-nala minte, suun kup nin umi ilep umaak temin binim ke-bom no kema umdii, ilami mufekmufek kwiin tagang ko kwan-be bota tebe dong dogopman-temu bele ki? Umbae. Boyo dong dogopman-temaalu kuba. Iyo mufekmufek tambal kup tebesu umaak God imi kopmata, God iyo bogobe-nala, ‘Kabo suun kup nan-temap o,’ agelan-tema bele ki? Umbae. Suun kup nin boyo tisol umi ku mo kugamin umi mufekmufek ba kuba. \v 27 Son-temu uyo, Mo Tibil imi Man niyo nalami Aatum imi titil uyo ku kamok kesa ilatap keli ensel tambal iso tolon-temup uyo, tal-nilita, alugum unang tinum maagup maagup imi intap intap kuguup kanum unsip uyo yan kebelan-temi ko. \v 28 Kale tuluun weng kaa bogobelan-temi koyo tele tolong do-silipta. Iip maak maak ibo kaanin-tem somta, utamipta e, Mo Tibil imi Man iyo titil ku-nalata, kamok king ke-nalata, tal ilami unang tinum tiin mola kalaa agelan-temip o,” age Yesus iyo ilami okumop man iyo baga-ema ko. \c 17 \s1 Yesus imi yagalami migik kela atamsip uta ko \sr Mak 9:2-13, Luk 9:28-36, (2 Fit 1:16-18) \p \v 1 Kale am bugup kal koyo te top iinu e, kota Yesus iyo tebe-nala e, Fita sino Jems sino Jems ilami niing Jon so asuno ita kup imtamo yak abe tam amdu tigiin timitim maak tam unip ko. \v 2 Kale ninggil tam-nilip e, tinum asuno bilip iyo Yesus iyo atamipta e, mitam yagalami migik ke-nala e, imi tibit kun uyo ataan kefo tiin bulusii so kebu ulutap kelu e minte, imi ilim uyo iip namaal ulutap ke no kelu kalaa age-nilip e, \v 3 utamipta, tinum alop maak sugayok bii-silip Moses sino Elaija sino iyo asok abiil tigiin uyo kupkaa malaak tamip Yesus so weng bagan-bilip kalaa age itamip ko. \v 4 Kale Fita iyo itam-nala e, weng uyo amon amon ke-bom Yesus imi bogobe-nala e, “Kamogim kabaa. Suguul ke kapsino tal kagal albup kale, kabo, am mafak asuno maak delal o agan-balap aga? Agan-balap kalaa ageta maak boyo kapmi, maak boyo Moses imi, minte maak bota Elaija imi no ke deebelita o,” agan-kala e bole, \v 5 iip dong kup tebesu maak malaak abuta, ninggil iyo de imalu e, iip tem kutam-tele weng maak bogo-nala e, “Ibaa. Beyo nimi Man bubul kale, niyo imi deng kup taban-bii kale, bemi weng uta kup tinangka-bom-nilipta o,” agela ko. \v 6 Kale okumop man iyo weng boyo tolong do fomtuup finano-nilip e, katuun duung fegela-nilip e, tibit kun uyo kulep daak kafin melepmip e, \v 7 Yesus iyo tal melebe-nala e, bogobela, “Ibo finanin ba kale, fenin o,” agela e, \v 8 fen mitamta kek fenipta e, Yesus ita kup alba kalaa age atamip ko. \p \v 9 Kale kota Yesus ninggil iyo amdu tigiin uyo kupkaa tal-bom-nilip e, Yesus iyo ilami okumop man ninggil asuno iyo weng uyo fomtuup bogobe-nala e, “Nugumal ibaa. Tinangku-silipta. Ibo no tinum kek kek imi diim uyo ko kanubelu utamip bomi sang uyo bagamin ba kale, kupkaa bom-bilip bii, Mo Tibil imi Man niyo kaani nimdep no namalip bii, God tebe nifola asok fen tigi moli kalaa age-nilipta, kota unang tinum kek kek iyo baga-eman-temip bota felepman-temu o,” agela e, \v 10 tam okumop man iyo weng migik maak Yesus imi daga-nilip e, “Ulo utamsip tinum iyo intaben o age-nilipta, bogo-nilip kano, ‘God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum Elaija sugayok bii kaansa isiik talata minte, God imi ulaa dula kamok kesa tinum ita aaltam tolon-tema o,’ agan-nuubip o?” agelip e, \v 11 Yesus isiik imi weng uyo yan kebe-nala e, “Boyo dam bagan-nuubip kale, Elaija isiik bon tem tal-nalata, kanupmin ogok kota keman-tema ko. Tal unang tinum iyo dong dogobelata, imi aget tem uyo telelam-silipta, God imi ulaa dula kamok kesa tinum iyo aaltam tolon-tema kale minte, \v 12 tam weng maak uyo bogopman-temi ko. Elaija iyo ti-se kuta, tinum iyo utamipta e, beta kalaa agesaalip kale, ilimi aget uta kup fuguno-nilipta, angkolip kaan-se ko. Ulutap kale, unang tinum iyo tebe-nilipta, Mo Tibil imi Man nagal mungkup kuguup mafak uyo kopnelan-temip o,” age bogobe no kela e, \v 13 kota okumop man iyo utamipta e, Yesus iyo fen Elaija imi sang uta baganbaala kale minte, ok sam uga-emin tinum Jon Baptis imi sang uta bagan-be kalaa agelip ko. \s1 Yesus tebe man tinum maak sinik mafak tebe dufak daasu nala telela dosa uta ko \sr Mak 9:14-29, Luk 9:37-43 \p \v 14 Kale Yesus sino Fita sino Jems so Jon sino ninggil iyo malaak amdu tigiin afak tem malaak abomu e, unang tinum kwiin tagang iyo afeta-nilip e, Yesus imi fen-bilip kalaa age tal tamip e, tinum maak Yesus imi finang tal katuun duung fegela daak ton-nala e, \v 15 bogola ko. “Kamogim kabaa. Nimi man iyo du-filin daa-nalap dong dogobe a. Beyo malap miin daam kesa kale, bagaa daala kumen at tiil iine-bom-nala e minte, ok tem iine-bom no ke ke ke-bom-nalata, kaal fuyap kup utaman-nuuba kalaa age-nilita, \v 16 kapmi okumop man ita telela dolin o age-nilita, dep tal daalita, iyo dogobeta bagang-kale telela do-nimip binim kebip o,” agela e, \v 17 Yesus iyo ilami okumop man sino unang tinum albip iso imi bogobe-nala e, “Kwiin ee. Ipmi aget fugunin uyo fen atin tol ba kale, niyo ipsino bii, kayop kwiin tagang te yang iinu kuta, ibo nitamipta e, beyo God imi titil uta ku-nalata, unang tinum mafak ilin umkan unsip iyo telela imkan-nuuba kalaa naganbaalip ko. Niyo ipsino bii, am intap kal kelita, ibo nitamipta, beyo tii God imi titil boyo nugol mungkup kobe-nama kalaa nagelan-temip a? Niyo ipmi aget mafak fugun-bilip boyo daal tebepnebu kale, man tinum iyo dep tilin o,” agela e bole, \v 18 man tinum iyo dep tal daalip e, Yesus iyo fomtuup sinik mafak imi bogobela e, kota man iyo dupkaa yak iinem-sala e, kota man iyo maak fagaa tambalana ko. \p \v 19 Kale aaltam kota okumop man ninggil iyo utamipta, unang tinum iyo alugum daaginip kalaa age-nilipta, tal Yesus iyo bogobe-nilip e, “Dogobeta nuyo bagang-kale sinik mafak beyo fot tebelup yak iinin-tem keba o?” agelip e, \v 20 Yesus iyo bogobela, “Ibo fen nitamipta, beyo tii God imi titil uyo nuyo kobe-nama kalaa naganbaalip utamta, ibo ko bagang-kale-nilipta, fot tebelip yak iinin-tem keba kale, nimi weng kaa bogobelan-temi koyo tele tinangku-silipta. Tinum iyo tebe mastat umi san katip dolan-tema uyo, tebe-nulu e, mitam kwiin kiim kelan-temu kale, ulutap mungkup, kabo mufekmufek katip umi aget umaak fuguno-nalap, God iyo tii dong dogopnela kanubelan-temi kalaa agelan-temap uyo, iyo dong dogopkelata, kapmi aget fugunin tambal uyo senganan-temu kale, bii mufekmufek kiim mitam tolon-temu uyo, God imi dagalapta, ita dong dogopkelata, kanubelan-temap ko. Minte kabo God imi win kufo amdu umaak bogobe-nalap, ‘Amdu kubo kulupmi baan diim mosap boyo kupkaa unanbu no anang migik kugol molal o,’ agelan-temap uyo, kanubelan-temu ko. Intap intap kuguup uyo God imi, ‘O,’ agelan-tema uyo, kabo bagang-kale kanubelan-temap ko. \v 21 [Kale sinik mafak imi fot tebelan o agelan-temap uyo, kamaki uyo iman fala-bom God imi beten ke-eman-temap uta, sinik mafak iyo yak iinon-temip kale minte, bomi kanumin binim keman-temap uyo, sinik mafak iyo yak iinon-temaalip] o,” age baga-ema ko. \s1 Yesus tebe asok ilami kaanan-tema umi sang bogosa uta ko \sr Mak 9:30-32, Luk 9:43-45 \p \v 22 Kale Yesus imi okumop man ninggil iyo alugum no Provins Galili kutam kal afetalip e, Yesus iyo bogobe-nala e, “Ibaa. Mep so kota tinum maak tebe-nilip Mo Tibil imi Man niyo nimdalip yak waasi imi sagaal diim abelita, \v 23 nangkalip kaanita, nimdep no namalip bii, am alop ke-nilita, am asuno diim kota asok fen tigi molan-temi o,” agelata, imi okumop man iyo tinangku-nilipta, atin aget iluum tebemip ko. \s1 Yesus so Fita so alop imi tebe ulotu am miton telelamin umi takis mosip uta ko \p \v 24 Kale Yesus sino ilami okumop man sino ninggil iyo no abiip Kapeneam tamip e, tam ulotu am miton umi takis mani kwaamin tinum iyo tal Fita imi dagalip ko. “Kapmi kafalemin tinum iyo ulotu am miton telelamin umi takis mani uyo saan-nuuba bele ki?” agelip e, \v 25 Fita iyo tele aget fugunolin-tem ke-nala e, imi weng uyo yan kebe-nala e, “Aa. Beyo saan-nuuba o,” age kupkaa siit-nala e, daage tam am unom bomi sang umaak bogolin-tem ke-bom-salata, Yesus iyo tebe Fita iyo daga-nala e, bogola ko. “Saimon kabaa. Waantap ita takis mani uyo kafin diim komi kamok king imi kobe saan-nuubip a? Fen ilami man ita saan-nuubip bele ki, kek kek ita kup saan-nuubip a? Kapmi aget fugunin ule o?” agela e, \v 26 Fita iyo yan kebe-nala e, “Kek kek ita saan-nuubip o,” agela e, Yesus iyo bogobela, “Dam bogolap kale, ulotu am miton uyo nalami Aatum imi am kale, ulo uyo nimi bogopne-nulu kano, ‘Man kabo takis mani uyo saanal o,’ agesaalu kuta, \v 27 tinum bilip iyo utamipta e, beyo God imi Man kalaa nagesaalip kale, niyo takis mani bomi molin-tem kelan-temi uyo, iyo, ‘Beyo kuguup mafak ke-be o,’ nagelan-temip tap kale, kabo no ok muk kugol aniing dii-bom-nalapta, kamaki umi ungkwalan-temap uyo ku-nalapta, umi bon tem kutop uyo utamapta e, tuumon kiim uyo albu kalaa agelan-temap kale, boyo tii kale, kwep no kapsino e minte nisino alop numi takis mani uyo tinum bilip imi kobe molal o,” age bogobela ko. \c 18 \s1 Yesus ilami okumop man bogobe-nala, “Ipmi iibak tem kwek uyo waantap ita kamok kelan-tema o,” agesa uta ko \sr Mak 9:33-37, Luk 9:46-48, (Mak 10:41-44, Luk 22:24-30) \p \v 1 Kale Yesus sino Fita sino alop iyo weng bagam-silipta, okumop man iyo tal Yesus imi bogobe-nilip e, “Kamogim kabaa. Biilu tam God imi abiip nan-temup uyo, waantap ita ita ita ke ipkumal nuyo kubaganup ita kamok kelan-tema o?” agelip e, \v 2 Yesus iyo man katip maak olapma tal tama dep ninggil imi iibak tem daa-nala e, \v 3 ilami okumop man iyo bogobela, “Ibo man katip keyo atamin. Weng uyo dam bogobelan-temi kale, ipmi kanupmin aget mafak fugunin uyo kupkaa fupkela ko-nilip man kangkang kalip imi aget fugunin tambal ulutap kelin-tem kelip umdii, God iyo ibo imkala imi abiip uyo unon-temaalip ko. \v 4 Kale man iyo deng tebe-bom ilimi win uyo kufumin binim kale, bilip iyo aget tambal fugun-bomip kale, ulutap mungkup tinum dogap ita ilami ilak do ilami win kufumin binim, aget tambal fuguna umdii, beta ipkumal iyo kubaganip imkaa God imi abiip tambal uyo kamok kelan-tema ko. \v 5 Kale tinum dogap ita man kalatap iyo maak atamata, Yesus imi tiin diim uyo man kanupmin keyo win so kalaa age-nala dong dogobela umdii, boyo nimi dong daganemin kuguup uyo kulbu o,” age Yesus iyo baga-ema ko. \s1 Mufekmufek tebe numi aget tem kufak daalu kuguup mafak keman-temup umi sang uta ko \sr Mak 9:42-48, Luk 17:1-2 \p \v 6 Kale Yesus iyo asok bogobe-nala e, “Kek kek iyo utamipta, tinum beyo tebe God imi ilak dolin unang tinum iyo ifak daalan o angba kalaa agelan-temip uyo, kanube bilip iyo tebe tuum afalik umaak ku sok de ko-nilip kwep yak tinum bemi fuk kun diim kwegal de kobe daalip daak yol ok kumun tem iina umdii, tinum beyo kaal fuyap uyo katip so kulata, ok tebe mimilepmu kaanan-tema kale minte, kanube kek kek iyo tinum beyo kanubelin-tem ke dupkalip tebe unang tinum God imi ilak dugamin katip katip ke-bilip iyo ifak daala kupkaa yang kuguup mafak uyo kemip umdii, God isiik tebe atin ki bemi ifak daala bomi yan uyo kobelata, tinum beyo kaal fuyap kwiin kiim uyo kugan kwep taban-bon-tema ko. \v 7 Kale kafin diim unang tinum kwiin tagang iyo kafin diim komi mufekmufek umi aget uta kup fugun-bom-nilipta, yang kuguup mafak uyo kem-nuubip kale, God iyo bomi kalan uyo yege-bom-nalata, imi kuguup mafak boyo yan ke-eman-tema kalaa age-nilita, fomtuup i-filin-bii kuba. Kuguup mafak uyo suun kup fen mitam tebe unang tinum imi aget fugunin uyo kufak daapmuta, iyo yang kube fengam-nuubip kuta, tinum dogap ita kuguup mafak kanu-bom-nala ipkumal imi kafalebela min, uget togo bogobela igil mungkup yang kuguup mafak uyo kanumip umdii, God yagal tebe tinum beyo yege-bom bemi ipkumal biinga kulep yang iinemin boyo fomtuup yan ke-eman-tema kale, ibo boyo tele utama-bom-nilipta o ageta ko. \p \v 8 “Kale kabo kanube utamapta, nalami yaan aa sagaal aa uyo nimtamo yang daalu kuguup mafak uyo keman o angbi kalaa agelap umdii, kalapmi yaan aa sagaal aa bo ugaa kwaalap unu milii tumon ke-nalap kuguup mafak uyo kupkaa bii kaan-nalap tam God imi abiip kal suun kup nan-temap bota atin tambaliim kuta minte, kabo, yaan aa sagaal aa uyo ugaa kupkan kelaali o age kuguup mafak kup ke-bii kaanap kalaa age-nilip God imi ensel iyo tebe kamdalip no at suun kup kenamin abiip unon-temap boyo tambaliim ba ko. \v 9 Ulutap kale, mungkup utamapta, nalami tiin uyo tebe kuguup mafak uyo kafalepnelu keman o angbi kalaa agelap umdii, kalapmi tiin milii bo dagaa kwaalap unu tiin milii tumon ke-nalap kuguup mafak uyo kupkaa bii kaan-nalap tam God imi abiip kal suun kup nan-temap bota atin tambaliim kuta minte, kabo tiin milii uyo dagaa kupkan kelaali o age kuguup mafak kup ke-bii kaanap kalaa age-nilip God imi ensel iyo tebe kamdalip no at suun kup kenamin abiip unon-temap boyo tambaliim ba o,” age Yesus iyo kam age-se (kale, bemi weng ko bogo-se kwek umi magam uyo bogo-nulu e, “Kanube kabo utamapta, intap intap mufekmufek uyo tebe biinga nimtamo yang kuguup mafak tem tililan o angbu kalaa agelap umdii, kanupmin mufekmufek boyo umik ugobe kupka-nalap e minte, kuguup mafak uyo kupkaa no ke tambaliim bom-balapta o,” age-suu) ko. \s1 Yesus imi do weng felep yak sipsip maagalo kesa umi diim to bogosa uta ko \sr Luk 15:3-7 \p \v 10 Kale Yesus iyo bogobe-nala e, “Nugumal ibaa. Nimi weng kaa bogobelan-temi koyo tinangku-silipta. Ipmi aget uyo fuguno-nilip, ‘Unang tinum God imi ilak dugamin katip katip ke-bilip iyo win binim o,’ agelan-temip kuta, di ipkil utamin. Bilip imi tiin molin tinum ko age ensel iyo nimi Aatum God imi miit tem kugol bom-nilip e, bilip imi sang uyo suun kup God iyo baga-em-nuubip kale, ipmi aget uyo fuguno, ‘Bilip iyo win binim o,’ agan-kalin ba kale, ibo tele utama-bom-nilipta o ageta ko. \v 11 [Mo Tibil imi Man niyo tal unang tinum yang Saatan imi miit tem iinom maagalo kesip ita kulep meng God imi miit tem tolan o age-nilita, ti-sii ko.] \p \v 12 “Nimi do weng kaa bogopman-temi koyo tinangku-silipta. Tam tinum iyo maak sipsip ilimi kup wan handret (100) kalip iyo tiin mo-boma nala tam maagup uyo maak maagalo kelan-temu uyo, iyo intaben nulan-tema a? Sipsip tiin molin iyo sipsip ilimi kup nainti nain (99) kalip iyo imkala ifuul kon unan tiine-bilipta, no maagalo kebu umi fen tiineman-tema ko. \v 13 Kale fen tiine-bom utaman-tema uyo, sipsip tiin molin beyo fomtuup deng tebeman-tema kale, imi sipsip maagup bomi deng uyo ipkumal 99 maagalo kelin-tem albip bilip imi deng ulutap ba kale ki, atin fomtuup deng tebeman-tema ko. \v 14 Ulutap kale, nimi Aatum abiil tigiin kayaak iyo unang tinum ilami ilak dugamin katip katip ke-bilip bilip imi aget uyo fomtuup kobe-nalata, maak maagalo kemin ba o agan-nuuba o,” age Yesus ilami okumop man iyo baga-ema ko. \s1 God imi ilak dolin tinum imi fenga kola umi telelmin umi sang uta ko \sr (Luk 17:3, Gal 6:1) \p \v 15 Kale Yesus iyo asok bogobe-nala e, “God imi unang tinum ibaa. Kanube God imi ilak dolin iyo maak tebe-nala kuguup mafak uyo kabo kopkela umdii, kabo kek kek iyo baga-emin ba kale, ilasinon alba kalaa age-nalapta, no atam-nalap e, bemi kuguup mafak ko kanupkeba bomi sang uyo bogobelapta, iyo kapmi weng uyo tinangku-nala ilami kuguup mafak kanu-be boyo kupkala umdii, bota asok alop ibo kubak diina tala ke-nilipta, deng tebeman-temip ko. \v 16 Kale minte kapmi weng uyo tinangkulin-tem kela umdii, kalapmi duup iyo maagup min, alop min iyo maak kulep tal tolapta, alop bilip ita tebe-nilipta, alop ipmi weng bogobina tala keman-temip uyo tinangkulan-temip bota, ‘Tambaliim o,’ age God imi suuk kon tem uyo boyo kam agesu kale, alop imi weng tinangkulan-temip bota, son-temu uyo, tinum fenga koba beyo maak so weng bisop uyo bagaman-temaala ko. \v 17 Kuta tinum fenga koba beyo ninggil asuno ipmi weng uyo tinangkulin-tem kela umdii, no God imi ilak dolin unang tinum iyo afeta-nilipta, alugum bomi sang uyo bogobelip weng uyo telela kolipta, tinum fenga koba beyo alugum ipmi weng uyo tinangkulin-tem kela umdii, ipmi iibak tem uyo fot tebe daalip tam iinon-tema uta tambaliim kale, ibo asit kek kek tinum so takis mani kwaamin tinum mafak so imi itafinon-bom yang tamip iso tiinemin binim kem-nuubip ulutap ke-nilipta, tinum fenga koba beyo fot tebelip yang iinemin o,” agela ko. \s1 Tinum alop tap asuno tap imi tala tala ke beten kemin umi sang uta ko \sr (Mat 16:17-19, Jon 20:23) \p \v 18 Kale Yesus iyo asok bogola ko. “Kota niyo alugum God imi ilak dolin unang tinum kafin diim albip ipmi bogobelan o ageta kale, tinangku-silipta. Alugum ibo utamipta, intap intap kuguup uyo mafak kalaa age, nuyo kanuman-temaalup o agelan-temip uyo, God abiil tigiin kayaak yagal mungkup bogobe-nala e, ‘Boyo kanumin ba o,’ agelan-tema ko. Ulutap kale, alugum ibo utamipta, intap intap kuguup uyo tambaliim kale, alugum nuyo kanuman-temup bota tambal kalaa agelan-temip uyo, God abiil tigiin kayaak yagal mungkup bogobe-nala e, ‘Boyo kanumin o,’ age no kelan-tema ko. \p \v 19 “Kale niyo asok weng migik maak bogopman-temi ko. Kale God imi ilak dolin tinum alop tap asuno tap ibo maak aget maagup ke-nilip nimi Aatum abiil tigiin alba imi beten ke-e-bom dagagaman-temip uyo, iyo tinangku-nalata, ipmi beten ke-bilip uyo yan kebe-nalata, kanubelan-tema ko. \v 20 Kale boyo ki, God imi ilak dolin tinum alop tap asuno tap ibo tebe, Yesus imi ogok uyo maak kemum o age-nilip afetaman-temip uyo, niyo tal ipso bom-nilita, nimi aget fuguno, ‘Bota kanumin o,’ agan-bii uyo ibo utam-nilip e minte, ipkil boyo kanu-bom no ke-bilipta, God yagal tebe-nalata, dong daga-eman-tema o,” age baga-ema ko. \s1 Yesus imi bogo-nala, “Kapkum iyo fenga kopkela uyo, kapsiik tebe yan ke-emin ba kale, kup-kaga-emin o,” agesa uta ko \sr (Mat 6:12,15, Mak 11:25-26, Ef 4:32, Kol 3:13) \p \v 21 Kale Fita iyo tal Yesus iyo daga-nala e, “Kamogim kabaa. Kanube nimi nugum iyo kuguup mafak kupkanema uyo, imi kuguup mafak kupkane-be boyo kupkabe yakyak bii ilep intap kal fagalal o nagan-balap a? Kupkabe yakyak bii ilep ban kal fagalan-temi bota tii bele o?” agela e minte, \v 22 Yesus isiik imi weng uyo yan kebe-nala e, “Umbae. Ban kal boyo tii ba kale, kabo kapkum bemi kuguup mafak kupkake-be boyo tikimin ba kale, kanube kapmi kapkum iyo kuguup mafak kwiin tagang uyo kekemin kup ke-be kuta, kabo suun kup boyo kup-kaga-eman-temap boyo tambaliim ko. \v 23 Kale God imi unang tinum tiin momin umi kuguup uyo kamok king maak imi kuguup ulutap kale, kamok beyo aget fuguno-nala e, ‘Nalami ogok kemin tinum tebe nimi yuum kepnelip dola-sii uyo tikili utam-nilipta, umi yan uyo kopnelin o,’ age-nalata, \v 24 ilami dong daga-emin tinum maak bogobe-nala e, ‘Kabo no tinum yuum kepne-silip iyo imtamo talaal o,’ agela e, no maagup dep tal tal kema ko. Kale tinum maak dep tala bemi yuum uyo kwiin kiim kale, \v 25 beyo mani bisel umaak waafulin-tem kale, beyo dogobeta bagang-kale mo-nama binim kalaa age-nala e, imi kamok iyo un tubulin bogobe-nala e, ‘Ibo nimi ogok kemin tinum kaso imi kalel sino man sino imi alugum mufekmufek sino uyo kulep no mufekmufek saanin baan diim tolip molipta, bomi tisol uyo kulep tal tolip nita kululita minte, ulimal bilip ita tinum migik imi kulep no tolata, imi bisop ogok kemin unang tinum kelan-temip bota nimi yuum uyo ko molan-temip o,’ agan-kala ko. \v 26 Kale imi ogok kemin tinum beyo tinangku-nala e, katuun duung fegela daak ilami kamok bemi miit tem kugol ton-nala e, fomtuup bogola ko. ‘Kamogim kabaa. Atam-salapta, molan-temi kale, ni-filin daa nimkalapta bole, kapmi yuum boyo alugum molan o,’ agela ko. \v 27 Kale imi kamok iyo utamata e, kam agela kalaa age-nala e bole, du-filin daa imi yuum uyo kupkabe dupka-nala e bole, misiim dupkala daagina ko. \p \v 28 “Kale ogok kemin tinum beyo kamok iyo dupkaa tam abiip tam abomu, ilami ipkum ogok kemin tinum maak siin umi yuum katip maak kebe-se beyo tal mep kugol alba kalaa age-nala e, ilami ipkum beyo del duung kwegal aafuu bogobe-nala e, ‘Kamano kota kapsiik nimi yuum uyo yuut kopnelal o,’ agela e, \v 29 imi ipkum iyo katuun duung fegela daak ton fomtuup bogobe-nala e, ‘Atam-salapta, molan-temi kale, ni-filin daa nimkalapta bole, kapmi yuum katip boyo molan o,’ agan-be kuta, \v 30 ipkum imi weng boyo tinangkulin-tem ke-nala e, no un tubulin bogobelata bole, un tubulin iyo tal dep no kalabus am daa-nilipta, bogobe-nilip e, ‘Kabo katam kal bom-balap bii, kapkum imi yuum bomi mobelan-temap kota, talaa kamdalup tam iinon-temap o,’ agelip ko. \v 31 Kale ipkumal iyo atamipta e, nugum beyo dep no kalabus am daalip kalaa age olsak depmuta, no ilimi kamok iyo alugum bomi sang uyo bogobelipta bole, \v 32 kamok iyo tinangku-nala e, un tubulin iyo bogobe-nala e, ‘No nimi ogok kemin tinum mafak iyo dep talaal o,’ agela e, no dep tal daala e, kamok iyo tebe bogobe-nala e, ‘Kabo kuguup mafak kemin tinum kale, kapmi dagabap bota, niyo ka-filin daa-nilita, kapmi yuum kiim uyo kupkapkebi kale minte, \v 33 kabo nimi tebe ka-filin daabi ulutap ke-nalap kapsiik tebe kapkum beyo du-filin daalan-temap boyo tambaliim kuta, kabo boyo kupkaa beyo du-filin daalin-tem kebap kale, bota nagal mungkup kabo ka-filin daalan-temaali o,’ age-nala e, \v 34 atin olsak tebebelu e bole, un tubulin iyo bogobelata, iyo tebe tinum mafak beyo de dep no kalabus am daa bogobe-nilip e, ‘Kabo katam kal bom-balap bii, king imi yuum afek bomi alugum mobelan-temap kota, talaa kamdalup tam iinon-temap o,’ age bogobe-silip o,” age Yesus iyo do weng boyo bogobe-nala e minte, \v 35 asok maak so bogo-nala e, “Ibaa. Do weng bomi aget uyo fuguno-nilipta, utamin. Kapkumal iyo tebe kuguup mafak kapmi kupkake-bilip uyo, kanu-bilip o ageta kapsiik kuguup mafak uyo kupka-emin ba kale, kupkabe-nalapta, bomi aget uyo maak sino fugunin ba kale, kanube kabo kapkumal imi yuum uyo kupkabelin-tem kelan-temap uyo, nimi Aatum abiil tigiin kayaak yagal kapmi yuum uyo kupkapkelan-temaala kale, kaal fuyap uta kopkelan-tema o,” age Yesus iyo Fita imi baga-ema ko. \c 19 \s1 Tinum unang ku kup-kagamin umi sang Yesus imi bogosa uta ko \sr Mak 10:1-12, (Mat 5:31-32, Luk 16:18, 1 Kor 7:10-16) \p \v 1 Kale Yesus imi weng uyo baga-e-bii alugum binimanu kupka-nala e, Provins Galili uyo kupkaa Ok Jodan uyo ilo do yak milii abe-nala e, daage no Provins Yuudiya atuk kutam iina e, \v 2 kota unang tinum kwiin tagang iyo dagaa dep Yesus imi umik tem daage no Yesus imi alba kutam iinipta, Yesus iyo unang tinum mafak ilin maak kugol albip iyo telela imkama ko. \p \v 3 Kale Falosi iip maak maak iyo, nota Yesus iyo bisop bogo dup-kugu-bulupta, weng mafak umaak bogola kalaa age-nulupta, dep no weng telelmin diim daalum o age-nilipta, tal daga-nilip e, “Kabaa. Moses imi ulo numi kobesa uyo tinum unang ku kup-kagamin umi sang uyo, intaben o agesu a? Uyo bogo-nulu, ‘Tinum iyo ilami kalel uyo kupkalan o agela uyo, yak alugum intap intap numu kalaa age fot tebelan-tema boyo tambaliim o,’ agesu bele o?” agelip e, \v 4 Yesus iyo imi weng boyo yan kebe-nala e, bogobela, “Ibo God imi suuk kon tem uyo bomi sang uyo tiki-bii utamsip kuta, intaben o age-nilipta, niyo dagagan-bilip a? Atuk uyo bogo-nulu, \pi1 ‘Kamaki God imi alugum mufekmufek uyo telela kosa uyo, unang sino tinum sino iyo telela imola agam maagup kesip kale, \v 5 God iyo bogo-nala e, \pi1 “Agam maagup kesip bota, tinum iyo tebe unang uyo kulan-tema uyo, tinum iyo ilami ogen so e aalap so iyo imka-nala e, yak imi kalel umi diim kal du-mola e bole, agam iyo maagup kelan-temip o,” agesa o,’ \m agesu kale, \v 6 asok maak so alop kelan-temaalip kale, maagup kelan-temip ko. Kale God imi unang tinum kwep tala tala kela agam maagup kebip uyo, tinum iyo maak tebe-nalata, agam imi dula kula kebip uyo ilo kobela yang iina meng iina kemin ba o,” age Yesus iyo kam agela e, \v 7 kota Falosi iyo Yesus imi daga-nilip e, “Kapmi kam agelap boyo dam umdii, Moses iyo, intaben o age-nalata, God imi suuk kon tem uyo weng migik uyo dola ko bogo-nala e, \pi1 ‘Tinum kabo, kalel uyo kupkali o agelap umdii, boyo bong fagamin ba kale, imak kabo suuk kon umaak dola ko kalel umi kobelapta, ku-nuluta, kamkaa unon-temu o,’ \m agesa o?” agelip e, \v 8 Yesus iyo bilip imi weng uyo yan kebe bogobe-nala e, “God tebe tinum dula unang kula kemin umi ulo kwep daasa uyo ipmi olal sino ipsino ibo tinangkulaalup o agan-bilip kalaa age-nalata, Moses iyo, ‘O,’ agelata, ibo tebe ilipmi kalelal iyo im-kagan-nuubip kuta, kamaki God imi unang tinum telela imosa uyo, God yagal tinum sino unang sino iyo, ‘Kanupmin kuguup mafak boyo kanumin o,’ age-nalata, kobesaala ko. \v 9 Kale nimi weng maak kaa bogobelan-temi koyo tele tinangku-silipta. Kanube tinum iyo maak ilami kalel uyo sa dagamin binim, tambaliim kup albu kuta, yagal tebe, kupkali o age-nala kupkaa unang migik uta kula umdii, God imi tiin diim uyo bemi kanubela boyo fen sa daga-bom-nalata, ilami kalel yom uyo kupkeng daga-bom kufak dagan-be kalaa agelan-tema o,” age Yesus iyo Falosi imi baga-ema ko. \p \v 10 Kale imi okumop man iyo weng boyo tinangku-nilip e, Yesus imi bogobe-nilip e, “Tinum iyo utamata, unang ku kup-kagamin boyo bong fagamin kalaa agela umdii, tambaliim kale, beyo unang dalamin uyo kupka-nalata, kapket nan-tema bota tambaliim o,” agelip e, \v 11 kota Yesus isiik imi weng uyo yan kebe bogobe-nala e, “Tinum kwiin tagang iyo bagang-kale fen kapket nan-temaalip binim kale, iyo unang dulaman-temip kale minte, God iyo tinum iip maak maak ita kup titil uyo kobelata, bagang-kale kapket nan-temip ko. \v 12 Kale tinum unang dulamin binim ke bisop kapket kup nin bomi magam uyo kwiin tagang kale, tinum iip maak maak kamaki umi ogenal imolip imi kaal mafaganebesu iyo bagang-kale unang uyo dululan-temaalip e minte, tinum iip maak maak waasi tebe imi kaal kufak daabesip iyo bagang-kale unang uyo dululan-temaalip e minte, tinum iip maak maak igil kaal tambal kuta minte, God yagal titil kobelata, kapket bom-nilipta, God imi weng uyo tambaliim kup kwep no ipkumal iyo baga-emum o age-nilipta, unang dululan-temaalip no ko. Kale tinum iyo maak, God imi ilak uta fomtuup dolan o age-nala bagang-kale kapket kup na umdii, God iyo tinum bemi deng uyo tebeman-tema o,” agela ko. \s1 Yesus tebe man kangkang sagaal togobe God imi aman daga-emsa uta ko \sr Mak 10:13-16, Luk 18:15-17 \p \v 13 Tam ogenal iip maak maak iyo, Yesus tebe numi man kangkang sagaal togobe-nala God imi dagala dong dogobelata, tambaliim kup fitolin o age-nilipta, ilimi man iyo kulep Yesus imi finang tilip kuta, Yesus imi okumop man iyo, ogenal iyo fot tebelup daaginin o age yan togon-kalip e, \v 14 Yesus iyo bogobela, “Ibo fot tebemin ba kale, imkalipta, imi man iyo kulep nimi finang tilin o ageta ko. Kale unang tinum mitam God imi daam tem e talan-bilip iyo man kangkang ilitap kale, man kangkang bilip iyo fot tebemin ba kale, imkalip nimi finang tilin o,” age-nala e, \v 15 man kangkang iyo sagaal togobe God iyo daga-nala e, “Aatum kabo man kangkang kalip iyo dong dogobelal o,” age kupka-nala e, imkaa daagina ko. \s1 Tinum mufekmufek soyaap imi sang uta ko \sr Mak 10:17-31, Luk 18:18-30, (Rom 13:8-10) \p \v 16 Tam am maak daanu e, kamaa tinum maak tal Yesus imi daga bogobe-nala e, “God imi weng kafalemin kabaa. Niyo mitam suun nin tinum kelan o agan-bii kale, bota dogonupmin kuguup tambal uta waafu-nilita, mitam suun nin tinum kelal o nagan-balap o?” agela e, \v 17 Yesus iyo imi weng uyo yan kebe-nala e, “Kabo, intaben o age-nalapta, tal kuguup tambal umi sang uyo niyo dagagan-balap a? God maagup ita kup kuguup tambal uyo kemin kale, God imi ulo uyo Moses ita tebe God imi suuk kon tem dola kwep daasa kale, God imi ulo boyo waafu-bom-nalapta, mitam suun nin tinum kelan-temap o,” agela e minte, \v 18 tinum besiik daga bogobe-nala e, “God imi dogonupmin weng kem uta waafulin kup kemal o nagan-balap o?” agela e, aa Yesus isiik bogobela ko. “Ulo uyo bogo-nulu kano, \pi1 ‘Kabo unang tinum inolap kaanamin ba e minte, \pi1 kapmi kalel uyo kupkaa unang migik so sa dagamin ba, kabo yuguut unan-kalin ba, \pi1 kapkum iyo fenga kolin-tem uyo, kabo bisop bogo kiyap iyo baga-emin ba, \q1 \v 19 kabo kapmi kogen kaalap imi weng uyo kwaasulemin ba kale, imi weng uyo tinangka-bom kuguup tambal uta kup kupka-emal o,’ \m age-nulu e minte, \pi1 ‘Kalapmi kaal umi ilak do tambaliim tiin mobap ulutap ke kapkumal kek kek imi ilak uyo do telelemal o,’ \m age no kesu uta o,” agela e, \v 20 kamaa tinum beyo Yesus imi bogobela ko. “Niyo God imi ulo boyo alugum suun kup waafulin kup bomi kuta, niyo utamita, kuguup tambal umaak duumatan-bii tap kalaa agebi kale minte, dogonupmin kuguup uta maak so waafulal o nagan-balap o?” agela e, \v 21 Yesus isiik bogobe-nala e, “Kuguup tambal uyo atin alugum waafulan o agan-balap kalaa age-nilita, kuguup waafulin-tem albap umi sang uyo kaa bogopkelan-temi kale, kabo tinangku-salapta. Kabo no-nalap kapmi mufekmufek uyo kapkumal imi kobelapta, ita molip umi mani kululan-temap uyo iip kulin man imi kobelap umdii, bota no God imi abiip kal suun kup tambaliim nan-temap ko. Kale kapmi mufekmufek uyo alugum kobe-nalapta, nisino abe-bomta, God imi ogok uyo kemum o,” agela kale, \v 22 kamaa tinum beyo mufekmufek soyaap kale, Yesus imi weng bogobela boyo tolong do-nalata, imi aget uyo fuguno-nala e, “Atin suun nin tinum kelan o agan-bii kuta, nimi mufekmufek boyo fen iip kulin man iyo kopman-temaali o,” age-nalata, aget iluum kup tebebelu e, Yesus iyo dupkaa daagina ko. \p \v 23 Kale Yesus iyo tinum bemi aget uyo fugun-bom-nala e, ilami okumop man imi bogobela ko. “Niyo dam bogopman-temi kale, unang tinum mufekmufek so kasel bilip iyo bong faga-bomta imi mufekmufek aget ugel kalagamin uyo kupka-nilipta, meng God imi miit tem tolon-temip kale, iip maak maak ita kup God imi aget uyo kobe-nilipta, mitam God imi daam tem uyo mitam tolon-temip ko. \v 24 Niyo weng boyo maak so tifilan-temi kale, kong kiim ko age kamel boyo, tam men sok sil imi magat kun tem ilep tam iinon o agelu uyo, bong fagan-bii-nuluta, tam iinon-temu kale, ulutap kale, tinum mufekmufek soyaap yagal mungkup atin bong kup fagan-bii-nalata, mitam God imi daam tem uyo mitam tolon-tema o,” agela ko. \p \v 25 Kale tam okumop man iyo tinangku-nilip e, fomtuup kumang mo kupkaa daga-nilip e, “Kapmi kam age bogo-nalap, ‘Mufekmufek soyaap beyo bong faga-bomta mitam God imi daam tem uyo mitam tolon-tema o,’ agelap boyo dam umdii, iip kulin man nuyo dogonube-nulupta, tam God imi daam tem uyo tam unon-temup a? Boyo fen bagang-kale tam unomup binim o,” agelip e, \v 26 Yesus iyo ilimi tiin tem kek fen itam-nala e, bogola ko. “God ita tii alugum mufekmufek uyo kanube-nama kuta, tinum ilasinon uyo, bagang-kale-nalata, mitam God imi daam tem uyo mitam tolon-temaala kale, God yagal tebe dong dogopman-tema uta, mitam God imi daam tem uyo mitam tolon-tema o,” agela e, \v 27 Fita isiik bogobe-nala e, “Kamogim kabaa. Tolong do-salapta. Ninggil nuyo numi abiip sino numi mufekmufek sino uyo alugum kupka-nulupta, kapmi ogok uta kem kapsino tiinan-bulup kale, kanu-bulup boyo, son-temu uyo, God imi abiip uyo no tamupta, kabo dogonupmin kuguup tambal uta nuyo kopman-temap o?” agela e, \v 28 Yesus iyo ilami okumop man imi bogobe-nala e, “Niyo dam bogopman-temi kale, son-temu nala afungen tem tulu God tebe-nala asok abiil so kafin so umi migik telela kolan-tema kota, Mo Tibil imi Man nita mitam Kamok miton ke-nilita, alugum iyo tiin molan-temi kale, kota nimi okumop man tuluun kal ibo nimi titil uyo kobelita, nimi win tolop diim Israel imi man ilop imi miit tuluun kal kalip iyo ipkil tebe miit maagup ku tiin mola tiin mola kelan-temip ko. \v 29 Kale tinum iyo dok ita nimi ilak uyo do-nilipta, imi am min, figal min, nagalal min, ibinangal min, aalap min, ogen min, man min, iman ilang min uyo kupka-nilip tal nimi ogok uta waafulip umdii, am afungen daanan-temu kota, God iyo kuguup tambal kup kobe-nala e, kanupmin mufekmufek umi kupkaa tisip uyo ulumi kup tii 100 kobe no kelata, suun kup nan-temip ko. \v 30 Kale unang tinum kwiin tagang kamano komi win so albip iyo biilan-temu uyo, bilip isiik win binim ke kubaganip e minte, unang tinum kwiin tagang kamano komi win binim ke kubagansip isiik biilan-temu uyo, win so ke no kelan-temip o,” age Yesus iyo kam agan-kala ko. \c 20 \s1 Yesus imi tebe felep yak sok dum ilang digin-kalin tinum imi diim to do weng bogosa uta ko \p \v 1 Kale Yesus iyo do weng maak bogobe-nala e, “God imi tebe unang tinum tiin mo-bom mufekmufek taga-em-nuuba umi kuguup uyo sok dum ilang kayaak maak tebe ogok kemin tinum imi kuguup kobe-se ulutap kale, bemi sok dum ilang uyo kwiin kiim kuta minte, imi ogok kemin tinum ita iip maak maak ita kup kale, kutim ataan, kenan o agan-suluta, sok dum ilang kayaak iyo daage no, yol am kugol tinum iyo maak ululita, no nimi ogok kene-bom-nilip mani kwaamin o age-nalata, \v 2 daage no tinum iip maak maak iyo itam-nala e, bogobela, ‘Ibo ogok ke-biilan age-silip kwiina kota, ogok ke-bii am maagup kemin umi tisol uta kup tii kobe yakyak keman-temi o,’ age-nala e, imdala no imi sok dum ilang kugol ogok kemip ko. \p \v 3 “Kale am uyo taabanu e, sok dum ilang kayaak iyo asok tinum fen daage no yol am no abomu, tinum iip maak maak iyo bisop tonbip kalaa age-nala e, \v 4 bogobela, ‘Ibaa. Ibo no nimi sok dum ilang kugol ogok ke-bilip bii, kwiinuta, ogok ulumi tii tisol uyo kobelan o,’ agela e, \v 5 tinangku-nilip e, daage no ogok kemip ko. \p “Kale no ogok ke-bilip bii, atanim uyo tal dubim e tulu e, sok dum ilang kayaak iyo tinum iip maak maak iyo kulula ogok kem unip e, siit-nala e, minte atanim te kek e abe-bulu e, tinum iip maak maak iyo asok kulula ogok kem un no kelip ko. \p \v 6 “Kale bii am kwiinu ogok uyo binimanan o agan-sulu e, beyo daage no yol am no abomu, tinum iip maak maak iyo asok kugol albip kalaa age-nala e, bogobela, ‘Ibaa. Ibo intaben o ageta am daanbu koyo, bisop albip o?’ agela e, \v 7 isiik bogobe-nilip e, ‘Nuyo tinum iyo maak tebeta ogok umaak kopmin-tem kale, bisop am kal albup o,’ agelip e, bogobela ko. ‘Ogok umaak kobelin-tem umdii, ibo no nimi sok dum ilang uta ogok kemin o,’ agela e, daage no ogok kemip ko. \p \v 8 “Kale atanim tem iinon o agan-sulu e, sok dum ilang kayaak iyo tebe ogok kemin tinum imi tiin molin iyo bogobe-nala e, ‘Ogok kemin tinum iyo alugum olabelap tala tala kelipta, imi tisol uyo kuga-emal o ageta kale, kamaki uyo kabo mep maak aaltam tal ogok kem-silip kwiinu bilip isiik kobe-nalap e minte, bilip imi umik tem uyo ipkumal iip maak taabanu tal ogok ke-bilip iyo kobe no ke-nalapta minte, kamaki kutim tal ogok ke-bilip bilip ita afung afung kobe no kelal o,’ agela e, \v 9 bole tam tiin molin iyo ogok kemin tinum olabela tal tamip e, beyo tisol uyo yagalami kobe kobe kemsaala kale, kamaki uyo ogok ke-bii am maagup kemin umi tisol uyo tinum aaltam tal ogok ke-bilip bilip isiik kobe-nala e, tam tinum taap tilip iyo asok mungkup ogok ke-bii am maagup kemin umi tisol uta kobe no kela e, \v 10 aaltam uyo tinum kamaki kutim tal ogok kem albip iyo tal, tisol kwaamum o age tal-nilip e, aget fuguno-nilip e, ‘Nuyo kutim kota ogok kem kwep talanbu tal am kwiina kaa diibelup kale, nuyo tisol bisel kululan-temup o,’ agelip kuta, alugum maagup maagup iyo tinum aaltam tilip imi tisol kululip ulutap ogok ke-bii am maagup kemin umi tisol uta kup kulu-nilipta, \v 11 utamipta e, numi tisol koyo nugumal mep kwiina tal ogok kem-silip kwiinu imi tisol kululip ulutap kululup kalaa age-nilip e, kamok iyo olsak kupka-e-bom bubun-bom \v 12 bogobe-nilip e, ‘Kamogim kabaa. Ogok kemin tinum kalip iyo ogok uyo binimanan o agan-suluta, tal-nilip ogok katip kup kelip kale minte, nuta kutim kota tal ataan afek diim koyo ogok kem talanbu tal am kwiina kaa diibelup kuta, intaben o age-nalapta, numi tisol uyo bilip imi tisol kobelap kulutap mungkup nugol kobelap a? Kale boyo felepmin-tem o,’ agelip e, \v 13 sok dum ilang kayaak isiik tebe bilip imi tinum maagup imi weng uyo yan kebe-nala e, bogobela ko. ‘Nugum kabaa. Sining age tinangku-salapta. Niyo bogopke-nili, “Ogok ke-bii am maagup kemin umi tisol uta kop-kaman-temi o,” agelita, kabo, “Ogok ke-bili bii, am maagup kelan-temi o,” nagebap kale, niyo kabo kuguup mafak kopkelaali kale, nulumi weng bogobup uta kup waafu-nilita, boyo kobeli ko. \v 14-15 Kale nalami aget fugunin uta, tinum aaltam tilip kalip iyo kuguup tambal umaak kopman o age-nilita, kapmi tisol kopkeli kulutap mungkup igil kanube kobeli ko. Alugum ibo ogok ke-bii am maagup kemin umi tisol uta kululip kale, boyo felepmu kale, niyo nalami aget fugunin uta nalami tuumon uyo kulu-nili tinum iip maak maak imi mufekmufek duumatanbip ita misiim dong daga-e-bii kuta, kabo, intaben o age-nalapta, titin-bom-nalap e minte, olsak tebe-bom no ke-balap a? Kale kapmi tisol uyo kulep-nalap e, daaginaal o,’ age sok dum ilang kayaak iyo ogok kemin tinum imi baga-emsa ko. \p \v 16 “Kale do weng bomi magam uyo, unang tinum dogap ita utamipta, kuguup mafak ke-bulup kalaa age-nilip kamaa kagal imi aget uyo fupkela ko nimi ilak uyo dolip umdii, God imi tiin diim uyo bilip iyo win so kelan-temip kale minte, unang tinum dogap ita siin uyo imi aget uyo fupkela ko nimi ilak uyo do-nilip nimi ogok uta kem tebesip kuta, bilip iyo, ‘Nuyo tambaliim o,’ agan-kalip umdii, God imi tiin diim uyo bilip iyo kubagan-nilip e, win binim kelan-temip (kuta, God iyo bilip iyo alugum maagup tisol tambal kobelan-tema) o,” age Yesus iyo kam age bogobela ko. \s1 Yesus imi ilep asuno diim umi bogo-nala, “Kaan-nili asok fenan-temi o,” agesa uta ko \sr Mak 10:32-34, Luk 18:31-33 \p \v 17 Kale Yesus sino ilami okumop man sino ninggil iyo daage, abiip miton Jerusalam unum o age abe-bom-nilip e, ilami okumop man tuluun kal iyo unang tinum imi iibak tem kulagal ulu kulep yang kweng tola ninggil ilisinon abe-bom-nilip e, bogobela ko. \v 18 “Ibaa. Jerusalam kamet iinum o age talan-bulup kale, no kugol bom-bulupta, tinum maak tebe-nala e, Mo Tibil imi Man niyo nimdep no tinum amem ko age pris imi kamogimal so ulo utamsip tinum so imi diim daabelata bole, igil weng tegen-bom-nilipta, ‘Tinum beyo angkolip kaanak o,’ nage bogo kupka-nilipta, \v 19 nimdalip yak Rom kasel imi sagaal diim abelita, ita tebe-nilipta, titul weng bagane-bom-nilip e minte, sok ifet ku saal daga-bom no ke-bii-nilipta, nimdep no at diim kal nim-diilip kaanita, nimdep no namalip bii, am alop kelita, am asuno diim kota God yagal tebe nifolata, asok fen tigi molan-temi o,” age Yesus iyo ilami okumop man ita kup baga-ema ko. \s1 Jems sino Jon sino imi ogen umi tal Yesus daga-nulu, “Nimi man alop bilip iyo ululap kamok kelin o,” agesu uta ko \sr Mak 10:35-45 \p \v 20 Kale Sebedi imi kalel uyo umi man tinum alop Jems sino Jon sino iyo kulep Yesus imi finang tal-nulu e, katuun duung fegela daak ton-nulu e, bogobelu ko. “Kamogim kabaa. Niyo, nimi man kalip iyo mufekmufek tambal umaak kanubelal o agan-bii o,” agelu e, \v 21 Yesus iyo dagala, “Kubo, intaben uta niyo kanupnelak o nagan-balap o?” agela e, ogen usiik Yesus imi weng uyo yan kebe bogo-nulu e, “Suuk nala kapmi mitam kamok king ke-nalap unang tinum alugum imi tiin molan-temap uyo, kabo nimi man tinum alop kalip iyo ululapta, maak iyo te kapmi ipkuk ilo keng kal tona e, minte maak ita te afaan ilo keng kal tona no ke-bom kabo dong dagake-bilipta, ninggil ibo unang tinum iyo tiin molin o,” agelu e, \v 22 Yesus iyo fupkela kek fen tiin alop iyo itam-nala e, ilami kaal fuyap kulan-tema umi sang uyo imi bogobe-nala e, “Nugumal ibaa. Ipmi dagagan-bilip bomi magam uyo ibo tele utamin-tem kale, kuguup mafak maak kek kek ita tebe nimi kop-naman-temip uyo ipkil tii boyo ku no kelan-temip aga o?” agela e, bogobe-nilip e, “Aa. Nuyo tii boyo kanupman-temup o,” agelip e, \v 23 Yesus iyo bogobela, “Dam kale, ibo nimi kuguup mafak ko nimi kop-naman-temip ulutap kelan-temip kuta, boyo nimi ogok keluta, tinum ulu-nilita, kamok imi baan diim nimi mep sino albu uyo imdep daalan-temaali kale, boyo nimi Aatum God imi ogok kale, yagal tinum iyo ulusa kale, imdep daalata, ita tebe dong dagane-bilipta, unang tinum iyo tiin molan-temup o,” agela ko. \p \v 24 Kale Yesus imi okumop man nagaal kal iyo tinangku-nilip e, okumop man alop bilip iyo olsak kopmip e, \v 25 Yesus iyo olabela okumop man iyo alugum tilip e, bogobela ko. “Ibaa. Ipkil utamipta e, kafin diim kagal God imi ilak dolin binim unang tinum imi kamogimal iyo unang tinum iyo alaang weng uyo kupka-e-bom-nilip e minte, ilimi aget fugunin weng uta kup kuguup mafak uyo kupka-e-bom no kem-nuubip kalaa agesip kuta minte, \v 26 nimi ilak dolin ibo bilip imi kuguup ko kanum-nuubip boyo ipsiik dagaa ku kanumin ba kale, tinum iyo, ipmi kamok kelan o agela umdii, beyo ilami win uyo kufumin ba kale, bilili age-bom ipkumal imi bon tem kiit fenan-tema bota tambaliim kale minte, \v 27 ipmi tinum iyo dok ita, nita mitam nugumal imi kamok kelita o agela umdii, beyo alugum ipmi dong daga-emin tinum kelan-tema bota tambaliim ko. \v 28 Kale Mo Tibil imi Man niyo kafin diim koyo bisop tal ton-bom-bilita, tinum ita nimi ogok uyo kenemin o ageta tisaali kale, niyo tal-nilita, fomtuup ogok ke-bom unang tinum iyo dong daga-eman o ageta ti-sii boyo ki, niyo tal-nilita, waasi iyo imkali tebe nangkolip kaanan-temi bota unang tinum kwiin tagang imi ilim uyo bobelita, bilip iyo God imi man ke suun nin o ageta ti-sii kale, ibo nimi unang tinum dong daga-e-bii ulutap ke-bom-nilipta o,” age Yesus iyo baga-ema ko. \s1 Yesus tebe tinum tiin mafak alop maak telela imosa uta ko \sr Mak 10:46-52, Luk 18:35-43 \p \v 29 Kale Yesus sino ilami okumop man sino iyo abiip Jeriko uyo kupkaa abe-bilip e, unang tinum kwiin tagang iyo yak ninggil imi daang begebe no kelip dagaa dep unip ko. \v 30 Kale abe-bilip e, tinum tiin mafak alop maak ilep mibiyaang tem kugol tonbip iyo tolong dolipta e, unang tinum iyo bogo-nilip e, “Yesus iyo tiinan-be o,” agan-bilip kalaa age olabe-nilip e, “Kamogim kabaa. Kabo kalapmi afalik King Devit ilatap kale, nuyo i-filin daa kapmi titil uyo ku-nalap dong dogobelal o,” agelip e, \v 31 unang tinum iyo tebe alop iyo yagan-bom bogobe-nilip e, “Ibo sining agelin o,” agan-bilip kuta, tinum tiin mafak alop bilip iyo asok fomtuup ol-bom-nilip e, “King Devit imi man ilop Kamogim kabaa. Kabo nuyo i-filin daa dong dogobelal o,” agelip e, \v 32 Yesus iyo sining age kugol mo-nala e, olabela, “Ibo, niyo intaben nubelak o ageta olne-bilip o?” agela e, \v 33 alop isiik imi weng boyo yan kebe bogobe-nilip e, “Kamogim kabaa. Nuyo dong dogobelap alop numi tiin koyo tambalanepmuta, mufekmufek uyo utamamum o ageta olan-bulup o,” agelip e, \v 34 Yesus iyo alop iyo i-filin daa-nala e, yak imi tiin uyo melebela e, maak fagaa alop imi tiin uyo tambalanepmu e bole, Yesus imi ilak uyo dolip e, isino unip ko. \c 21 \s1 Yesus imi kamok king ilatap ke-nala Jerusalam unsa uta ko \sr Mak 11:1-11, Luk 19:28-40, Jon 12:12-19 \p \v 1 Yesus sino ilami okumop man sino iyo tal abiip miton Jerusalam mep so tal Oliv Tigiin umi abiip maak Betfage tolom-nilip e, Yesus iyo, ilami okumop man alop maak isiik imdali unipta o age-nalata, \v 2 weng kem usiik bogobe-nala e, “Ibo yak abe ko tam abiip utaman-bulup boyo tamta, kong ko age dongki ogen so umi man kagum so afaat im-diilip albip kalaa age yuut utaman-temip ko. Kale dongki afaat imi sok uyo tiila ko-nilipta, kulep nimi finang tilipta o ageta kale, \v 3 minte kanum abe-silipta, tinum iyo maak itamata, kanum talan-bilip kalaa age-nala ibo dagala umdii, ipsiik bogobe-nilip, ‘Numi Kamogim yagal, “Kulep tilin o,” agelata, tulup kale, nuyo kuun kulep no tolupta, Kamogim iyo asok yuut imdalata, kulep tolon-temup o,’ age bogobe-nilipta, kulep tilin o,” age bogobe-nala e, imdala unip ko. \p \v 4-5 Kale sugayok kutop uyo God imi profet maak God imi suuk kon tem uyo dola ko bogo-nala e, \pi1 “Ibo no abiip miton Sayon ko age Jerusalam kutam iinom-nilipta, abiip kasel iyo bogobe-nilip, ‘Utamin a. Ipmi kamok king iyo ipmi finang talan-be kale, iyo win soyaap imi telemin ulutap ke-nalata, talanbaala kale, iyo dukmen-bom-nalata, dongki man kagum imi daang kun diim kugol ton-nalata, talan-be o,’ agelin o,” \m agesa kale, kota imi weng bogosa uyo, dam kelan o agan talan-bo ko. \p \v 6 Kale Yesus imi okumop man alop iyo Yesus imi weng kem uyo tinangku-nilip e, \v 7 daage no dongki afaat imi sok uyo tiila kobe-nilip e, kulep no Yesus imi kobe-nilip e, tam ilimi saket uyo dulu kulep te tam dongki man kagum imi daang kun diim kal tufobelip e, Yesus iyo te tam dongki imi daang kun diim kal tona e, \v 8 kota tam tinum unang kwiin tagang imi aget fugunin uyo, king imi tal-bala deng tebemin kuguup uyo kanumin kale, Yesus imi ka-tele talan-be boyo, nuyo ilep koyo atin tambaliim kup telelepmupta, tiinak o age-nilipta, ilimi ilim iip maak maak uyo dulu kulep daak ilep kal ifu-bala e minte, iip maak maak ita minte yang abe at tung uyo kon so fagan-bii kulep te daak Yesus imi ilep tiinon-tema uyo ifu-e-bala no kem yakyak ke-bilipta, dongki beyo ilim so at bubuul so umi tip diim kutop-tele tiina ko. \v 9 Kale unang tinum kwiin tagang iyo ugaa kulu bon tem abe-bala e minte, Yesus ita iibak kugol abe-bala e, unang tinum kwiin tagang iyo umik tem abe-bala no ke-bom-nilipta, deng tebe-bom fomtuup ol-bom-nilip e, “Nuyo King Devit imi man ilop kemi win uyo dugola kufu-emum o,” age-nilip e, “Yesus keyo Bisel God imi win tolop diim o ageta talan-be kale, God tebe kuguup tambal uta kup kupka-e-balata o,” age-nilip e, “God imi win afaligen boyo dugola kufu-e-bom deng tebemum o,” agan-kalip ko. \p \v 10 Kanum abe-bilipta, Yesus iyo no Jerusalam kutam iina e, abiip kasel iyo alugum atam-nilip e, alugum maagup ki fomtuup kumang mo-nilip e minte, deng tebe-bom no ke-bom-nilip e, igil tebe dagana tala ke-bom-nilip e, bogolip, “Beyo waantap ita o?” agan-kalip e, \v 11 unang tinum Yesus sino talan-bilip iyo ipkumal imi weng boyo yan kebe-nilip e, “Beyo God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum Yesus kale, beyo Provins Galili umi abiip Nasaret bomi tinum o,” agelip ko. \s1 Yesus imi no ulotu am miton mufekmufek saanin tinum imi fot tebesa uta ko \sr Mak 11:15-19, Luk 19:45-48, Jon 2:13-22 \p \v 12 Kale Yesus iyo daage no ulotu am miton no abomu e, tinum iyo tebe-nilip e, mufekmufek God imi kuga-emin uyo kulep te tam tolip ulotu am kutam kal saan-bilip kalaa age-nala e, yagal tebe alugum tinum mufekmufek kulep te tam to-bilip so tinum migik tal saan-bilip so iyo alugum fot tebela sigino tam iinip e, tuumon kobina tala kemin tinum imi tebol uyo dagaa kup-kiit mobe-nala e, uun abim God imi kuga-emin umi kulep tal tolip saanin tinum imi siya uyo duko kulupma yang abe no kebelu kupka-nala e, \v 13 bogobela, “Sugayok God imi weng suuk kon tem dola kosip maak bogo-nala e, ‘Nimi am katam uyo, “Beten kemin umi am o,” agan-kalon-temip o,’ agesa kale, ibo God imi weng boyo utamsip kuta, kwaasulebe-nilip God imi am uyo kufak daga-e-bilip kale, am katam uyo ipmi bisnis ke-bom ipkumal imi mani yuguut unan-kalin umi am kelu kupkasip o,” age bogobela ko. \p \v 14 Kale Yesus iyo ulotu am miton kutam kal bom-bala e, unang tinum tiin mafak sino ibiit sino iyo Yesus finang no tamip e, telela imkama ko. \v 15 Kale tinum amem ko age pris imi kamogimal sino ulo utamsip tinum sino iyo Yesus imi kuguup migik kanu-be boyo utam-nilip e minte, tolong dolipta, man kangkang iyo ulotu am miton kagal olan-bom bogo-nilip e, “Keyo King Devit imi man ilop kale, imi win uta kufu-emum o,” agan-bilip kalaa age-nilip e, tinum amem imi kamogimal sino ulo utamsip tinum sino iyo Yesus imi olsak kupka-e-bom-nilip e, \v 16 bogolip, “Kabaa. Kabo bilip imi kanupmin weng mafak bagan-bilip boyo tolong dolap aga o?” agelip e, Yesus iyo bogobe-nala e, “Bilip imi weng boyo tinangkuli kale, bilip iyo kuguup mafak kebaalip kale, bilip iyo God imi suuk kon tem weng bogosu uta ke-bilip kale, uyo bogo-nulu, \pi1 ‘God kabo man kangkang sino man unaak sino iyo kafalebelapta, kapmi deng tebe-bom-nilip e, kapmi win uyo kufuke-bom no kem-nuubip o,’ \m agesu kale, ibo God imi weng boyo ilumanosip aga o?” age bogobe-nala e, \v 17 kamogimal iyo ulotu am miton kutam kal imka-nala e, mitam abiip abe-nala e, daage no abiip Betani kutam kal seta ko. \s1 Yesus imi weng kup bagam-sala at yet umi datansu uta ko \sr Mak 11:12-14,20-24, (Mat 17:20, 1 Kor 13:2) \p \v 18 Kale Yesus sino ilami okumop man sino iyo Betani kal silipta, kutim mililep kota Betani uyo kupkaa no Jerusalam unum o age abe-bom-nilip e, kota Yesus iyo iman tep tebebelu e, \v 19 utamata e, yet miit maak ilep magaang tem kugol mobu kalaa age-nala e, daage yang, yet dum boyo maak dugu une-nilita o age-nala e, yang abomu, yet miit boyo maak abubaalu binim, bisop kon kup kalaa age-nala e, bogola, “At koyo dum umaak abuman-temaalu o,” agan-sala e, kota at yet miit boyo maak fagaa datanu ko. \p \v 20 Kale okumop man iyo utam-nilip e, kumang mo dagalip ko. “Bae. Yet miit koyo dogonubeta yuut datanu o?” agelip e, \v 21 Yesus iyo imi weng uyo yan kebe-nala e, “Nimi weng koyo ilumanamin ba kale, kwep aget tem daalin o ageta kale, God imi aget fugunolap uyo, aget alop fugunin ba kale, tele aget fugunota e, God imi, ‘Bota kanubelal o,’ agan-be uyo, beyo tii dong dogopnela kanupman-temi kalaa agelan-temap uyo, kapkal tii nimi at kanubeli kulutap uyo kanubelan-temap kale ulutap, kabo bogo-nalap, ‘God kabo yak amdu boyo balaa kwaalap daak yol ok kumun tem iinuk o,’ agelan-temap uyo, kapmi dagalap boyo God iyo tebe kanubelan-tema ko. \v 22 Kale kabo aget fugunota e, God beyo tii dong dogopnela imi kuguup uyo kanupman-temi kalaa agelan-temap uyo, kabo beten ke dagalan-temap kota, iyo fen tii kanup-kaman-tema o,” agela ko. \s1 Kamogimal imi Yesus daga-nilip, “Kabo waami win tolop diim kapmi ogok boyo ke-balap o?” agesip uta ko \sr Mak 11:27-33, Luk 20:1-8 \p \v 23 Kale Yesus iyo daage no Jerusalam kutam abe-nala e, daage tam ulotu am miton kal tam bom-nala e, God imi weng uyo unang tinum iyo kafale-bala e, tinum amem ko age pris imi kamogimal sino Juda kasel imi kamogimal sino iyo tal Yesus iyo daga-nilip e, “Kabaa. Kabo waami win tolop diim kanupmin kuguup boyo kanum-nuubap a? Kabo waantap ita kamdala tal-nalapta, kanupmin kuguup boyo kanu-maansap o?” agelip e, \v 24 Yesus iyo bilip imi weng uyo yan kebe-nala e, “Kalo. Nisiik weng maak ipmi dagalan-temi kale, ibo nimi weng uyo yan kepnelip umdii, nagal mungkup ipmi weng uyo yan kepman-temi ko. \v 25 Ok sam uga-emin tinum Jon Baptis iyo waami win tolop diim unang tinum iyo ok sam uga-emsa a? God imi win tolop diim bele, kafin diim komi tinum imi win tolop diim kanumsa a? (Nimi weng ko dagali boyo yan kepnelipta) o,” agela e, tam kamogimal iyo wengaal digin-bom bogobina tala ke-bom-nilip e, bogolip, “Nuyo, intaben o agelan-temup a? Nuyo bogo-nulup, ‘God imi win tolop diim kanumsa o,’ agelan-temup bole, beyo tebe nuyo bogobe-nala e, ‘Ibo utamipta, God imi win tolop diim kanumsa kalaa agelip umdii, intaben o ageta ibo Jon beyo fen God imi weng uta tuluun baga-e-be kalaa agansaalip o?’ agelan-tema kale minte, \v 26 nuyo bogo-nulupta, ‘Kafin diim komi tinum imi win tolop diim kanumsa o,’ agelan-temup uta, unang tinum kwiin tagang kalip iyo aget fugunolipta e, boyo dam, Jon iyo God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum kalaa age-nilip nuyo olsak kobe-nilip e, ino-nimip o ageta nuyo finan-bulup o,” age-nilip e minte, \v 27 Yesus imi weng uyo bisop bogobe yan kebelup ko age-nilip e, “Waantap ita tebe Jon iyo bogopmata, Jon beyo tebe unang tinum iyo ok sam uga-emsa kalaa age utabaalup o,” agelip e, Yesus isiik bogobe-nala e, “Nagal mungkup ulutap kale, niyo ibo bogobe-nili, ‘Waami win tolop diim uta kanupmin kuguup boyo niyo kanum-nuubi o,’ age bogopman-temaali o,” agela ko. \s1 Yesus tebe felep yak tinum maak imi man tinum alop imi diim to do weng bogosa uta ko \p \v 28 Kale Yesus iyo kamogimal imi bogobe-nala e, “Nimi do weng kaa bogolan-temi koyo tele tolong do-nilipta, aaltam kota dogonupmin aget fugunin uta kulup kalaa age-nilipta, ipkil bogopnelin o ageta ko. Kale tam tinum maak beyo man tinum alop kale, am maak daanu e, tam man diil imi bogobe-nala e, ‘Nimi man tinum kabaa. Kamano koyo kabo no sok dum ilang uta digin-kalal o,’ agela e, \v 29 man isiik aalap imi bogobe-nala e, ‘Niyo kulali o,’ age bii-nalata, minte aaltam kota imi aget uyo fupkela ko-nala e, daage no sok dum ilang uyo digin-kala ko. \v 30 Kale aalap iyo no man tinum afungim iyo atam-nala e, asok mungkup fik imi bogobela ulutap mungkup bogobela e, man isiik aalap imi weng uyo yan kebe bogobe-nala e, ‘Nita no digin-kalon-temi o,’ agela kuta, iyo unin-tem ke kupka-se ko. \p \v 31 “Kale kota niyo weng maak dagalan-temi kale, tinangku-silipta. Man alop bilip iyo niing ita bele, fik ita ilimi aalap weng uyo tinangku-se o?” agela e, tam kamogimal isiik bogobe-nilip e, “Fik ita aalap imi weng uyo tinangku-se o,” agelip e, Yesus iyo bogobela ko. “Nimi weng kaa bogopman-temi koyo tele tinangku-silipta. Unang tinum mafak iyo fik imi kanube-se kulutap kelan-temip boyo ki, takis mani kwaamin tinum mafak sino minte sa dagamin unang sino iyo ilimi aget uyo fupkela ko-nilipta, ita ita kelipta, kamogimal ipta kubaganipta, yuut mitam God imi daam tem e tolon-temip kale minte, ipde a? Ibo mitam God imi daam tem e tolon-temip bele ki? \v 32 Kale siin uyo ok sam uga-emin tinum Jon Baptis iyo tal ibo kafale-bom bogobe-nala, ‘Ibo mitam God imi daam tem e telemin umi ilep uyo kanube-nilipta o,’ agansa kuta, ibo imi weng uyo tinangkamsaalip kale minte, takis mani kwaamin tinum mafak sino minte sa dagamin unang sino ita Jon imi weng uyo tinangku-nilipta, imi aget uyo fupkela ko-nilipta, ilimi kuguup mafak ke-bilip uyo kupka-nilip e, God imi ilak uta dolip kalaa age-nilipta, ibo itam-silip kuta minte, ibo Jon imi weng uyo tinangku ipmi aget uyo fupkela kota kulitap kelin-tem ke-nilipta, ipmi kuguup mafak ke-bilip uyo kupka-nilipta, God imi ilak uta dolin-tem o,” age Yesus iyo kamogimal iyo baga-ema ko. \s1 Yesus imi tebe felep yak sok dum ilang tiin molin tinum imi diim to do weng bogosa uta ko \sr Mak 12:1-12, Luk 20:9-19 \p \v 33 Yesus iyo asok kamogimal imi bogobe-nala e, “Niyo weng migik maak bogopman-temi kale, ibo tele tolong do-silipta. Tam tinum maak sok dum ilang maak telela ko-nala e, daam fogo kupkaa sok dum umi san uyo u-nala e, sok dum umi ok tugutmin umi baan diim uyo telela ko-nala e, sok dum ilang bigimin tinum imi am uyo isal am deebe no ke-nala e, minte tinum sok dum ilang tiin molan-temip iyo ulu bogobe-nala e, ‘Tam sok dum umi abulan-temu uyo, dagan-bii ko kupkaa tugut-bom ok uyo ilan-bii kobelip ipkumal ita molipta, ibo tisol uyo kulu-nilipta, duula ko ipkil atuk uyo kulu-nilip e minte, nagal atuk uyo kulupnelip no telemuk o,’ age-nala e, imkaa no abiip maak simanim kal na ko. \v 34 Kale sok dum umi abumin am uyo daanu e, (tiin molin tinum iyo sok dum uyo dagan-bii ko kupkaa tugut-bom ok uyo ilan-bii kopmip ipkumal iyo molip e,) kota sok dum ilang kayaak iyo ilami ogok kemin tinum iyo imdala tal sok dum ilang tiin molin tinum imi bogobe-nilip e, ‘Numi kamogim imi sok dum ok umi tisol atuk uyo kobelipta, numi kamogim imi kulubinum o,’ agelip e, \v 35 bole sok dum ilang tiin molin tinum iyo tinangku-nilip e, yak kamogim imi ogok kemin tinum iyo yaafu-nilip e, maak ita bisop fom saal daga-bom-nilip e minte, maak iyo angkolip kaana e, maak yagal tuum tuup angkolip kaan no kelip ko. \v 36 Kale kanubelip kalaa age-nala e, kamogim iyo ogok kemin tinum iyo kwiin tagang imdala sok dum ilang tiin molin tinum imi finang no tamip e, tiin molin tinum iyo tebe asok kamaki ogok kemin tinum imi tal tamip kanube inobip ulutap mungkup inolip kaan no kelip kalaa age-nala e, \v 37 kamogim iyo tinangku-nala e, aget fugunola ko. ‘Niyo nalami man keyo daali una umdii, imi weng uyo kwaasulepman-temaalip o,’ age-nala e, afungen uta ilami man iyo daala no sok dum ilang tiin molin tinum imi finang una ko. \v 38 Kuta no tama tiin molin tinum iyo atam-nilip e, kota ninggil bogobe-nilip e, ‘Tinum tala beyo kamogim ilami man kale, biilu aalap imi kaanan-tema uyo, man beyo tebe aalap imi sok dum ilang koyo bugulan-tema kale, kamaa kagal angkolup kaanata, sok dum ilang koyo nulumi aligaap keluk o,’ age-nilip e, \v 39 kota yak aafu-nilip e, dilili dep daam tem uyo kupkaa tam sep kutam daa-nilip e, angkolip kaana o,” age Yesus iyo do weng boyo baga-ema ko. \p \v 40 Kale Yesus iyo asok bogobe-nala e, “Ibaa. Sok dum ilang kayaak imi asok tolon-tema uyo, iyo sok dum ilang tiin molin tinum bilip iyo intaben nubelan-tema a? Ibo ipmi aget fugunin uyo, intaben o agan-bilip o?” age-nala e, Yesus iyo dagala e, \v 41 kamogimal iyo Yesus imi weng uyo yan kebe-nilip e, “Kamogim beyo tebe tinum mafak bilip iyo inola kaal fuyap utama-bom kaanipta bole, tiin molin tinum migik ulu kolata, ita tebe-nilipta, imi sok dum ilang uyo tiin mo-bilipta bii, suun kup sok dum uyo abulu kalaa age-nilip e, sok dum ok uyo ilan-bii kobelip ipkumal iyo molipta bole, sok dum ilang kayaak iyo imi tisol atuk uyo suun kup tambaliim kupka-eman-temip o,” age kamogimal iyo kam agan-bilip ko. \p \v 42 Kale Yesus iyo bogobe-nala e, “Tiin molin tinum tebe-nilip sok dum ilang kayaak imi man angkolip kaanba bilip iyo siin sugayok kutop umi ogok kemin tinum migik imi kanu-bii-silip ilitap kale, God imi suuk kon tem uyo imi sang uyo bogo-nulu e, \pi1 ‘Ogok kemin tinum iyo am uyo dinan-bomta kek fenipta e, am kun maak boyo mafak kalaa age-nilip e, falang daa kwaalip yak magaang tem kwek iinu kuta, kamok iyo am kun uyo utam-nala e, “Boyo tambaliim kale, am duu umi dol keluk o,” age-nala e, am kun boyo asok kwep mek molata, boyo felepmu molu ko. Kale kamogim kanubela beyo God yagal kale, nuyo utamupta e, imi kanubela boyo fen tambaliim kalaa age-sulup o,’ \m agesu kale, ibo boyo tiki-bom utamsip kuta, ibo, intaben o age-nilipta, bomi magam uyo tele utamsaalip a? \v 43 Ibo nimi weng kaa bogolan-temi koyo tele tolong do-silipta. Siin uyo God iyo Juda kasel ipmi win uyo, ‘Nimi unang tinum o,’ age-nalata, imdep mitam nalami daam tem daalan o agan-bii-se kuta, kamano koyo God iyo utamata, ibo umik ugopnelip kalaa age-nalata, God isiik ibo umik ugobe-nalata, yak unang tinum asit kek kek ita ulu-nalata, bogobe-nala e, ‘Ibo dital fagaa nimi weng uyo tinangku waafulip umdii, nisiik ibo imdep mitam nalami daam tem daalan-temi o,’ agan-be ko. \v 44 [Aa mungkup tuum afalik maak albu kale, tinum dok ita kumen malaak tuum diim kubela umdii, beyo mafaganan-tema e minte, tuum boyo dagaa kutiga malaak tinum bemi diim abelan-temu uyo, atin dupdaak tamalu telela tebelan-tema o,” age Yesus iyo ilami sang uta felep yak am kun so tuum afalik so umi diim to-nalata, bagama ko.] \p \v 45 Kale tinum amem ko age pris imi kamogimal isino Falosi sino iyo Yesus imi do weng alop boyo tolong do-nilip e, utamipta e, beyo numi sang baga-e-be kalaa age-nilip e, \v 46 sok de dolum o agelip kuta, utamipta, unang tinum kwiin tagang iyo aget fugun-bom-nilip e, Yesus beyo God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum o ageta deng taban-bilip kalaa age-nilipta, kamogimal iyo unang tinum imi atul uta finano-nilipta, sok de dolin-tem dupkalip ko. \c 22 \s1 Yesus imi tebe felep yak iman tigimin umi diim to do weng bogosa uta ko \sr Luk 14:16-24 \p \v 1 Yesus iyo asok unang tinum imi do weng maak bogobe-nala e, \v 2 “Son-temu nala God tebe ilami unang tinum tiin molan-tema kota, iyo kamok king kemi sang bogolan o agan-bii kemi kanumsa ulutap kanuman-tema ko. Kale tam kamogim imi man iyo, unang kulan o agela e, imi aalap iyo, iman tigi-e-bilita, man iyo unang kulak o age-nala e, ilami ogok kemin tinum imi bogobe-nala e, ‘Unang tinum iyo olabeli kale, ibo iman uyo fuu-bii-nilipta, unang tinum iyo bogobelip tala tala kelipta, nusino iman uyo unan-kulum o,’ agela e, tinangkulip ko. \v 3 Kale iman uyo telelalip e, kamogim iyo ilami ogok kemin tinum imi bogobela e, iyo daage no unang tinum siin olabeba bilip iyo bogobe-nilip e, ‘Kota tilipta, iman unan-kulum o,’ agelip kuta, unang tinum bilip iyo kupkalip ko. \v 4 Kale kamogim iyo asok ilami ogok kemin tinum iyo migik imdala weng kwep no unang tinum bilip iyo bogo-nilip e, ‘Nugumal ibaa. Numi kamogim imi weng kaa bogobelan-temup koyo tinangku-silipta. Beyo bogo-nala, “Nimi ogok kemin tinum iyo tebe-nilip kao kwiin kiim sino kao man kagum sino duula-bii ko-nilipta, fuu-bii kulep tal to-nilip e minte, alugum mufekmufek uyo telela ko no kelip kale, kota tilipta, nusino iman boyo unan-bom-nulupta, nimi man unang kula umi deng uyo tebemum o,” agela weng kwep tulup o,’ agelip kuta, \v 5 unang tinum bilip iyo aa mungkup kamogim imi weng uyo kwaasulebe-nilip e, yagalami ogok uta kem une-bala tele-bala kemip kale, tinum olabeba bilip iyo, maak iyo no ilami iman ilang uta digin-bala e minte, maak ita no ilami stuwa kutam kal ogok ke-bala no ke-bilip e, \v 6 ipkumal milii ita minte kamogim imi ogok kemin tinum iyo yaafu-nilip e, saal dagan-bii inolip kaanip ko. \v 7 Kale kamogim iyo tinangku-nala e, iyo olsak afalik kup tebebelu e, ilami waasi dinan-kalin tinum iyo imdala no tinum tebe-nilip ilami ogok kemin tinum inobip bilip iyo waasi dinin isiik tebe inolip kaanip e minte, imi abiip uyo kwegalip ken tebebe no kelip ko. \v 8 Kale ilami ogok kemin tinum milii iyo olabela tal tamip bogobe-nala e, ‘Nimi iman uyo telelabip kuta, unang tinum bogobebi iyo kuguup mafak ku-nilipta, tilin-tem kelip kale, bilip iyo nimi iman uyo unelan-temaalip kale, \v 9 ibo no abiip maak maak kugol unang tinum kwiin tagang iyo itam-nilip alugum kulep tilipta, iman uyo unan-bomta, deng tebemum o,’ age-nala e, imdala unip ko. \v 10 Kale ogok kemin tinum iyo no abe abiip maak maak uyo tiine-bom-nilip e, unang tinum itamip iyo tambal sino mafak sino alugum afeta kulep tal kamogim imi am to to ke-bilip bii, am uyo alugum dongenu ko. \p \v 11 “Kale kota kamogim iyo tal unang tinum kulep mitam tolip tonbip bilip iyo itaman te yang abomu e, tinum maak iman tigi-bom deng tebemin umi ilim tambal kobelip uyo migilin-tem ke-nalata, ilami ilim mafak uta kup migi tal tonba kalaa age-nalata, \v 12 kamok iyo tebe bogobe-nala e, ‘Nugum kabaa. Nimi man tinum iyo unang kulata, imi deng uyo taban-bulup kale, kabo intaben o ageta nimi ilim tambal kopkelip uyo migilin-tem ke-nalapta, mitam talap o?’ agela e, tam tinum beyo fitom tebepmu weng umaak bogolin-tem kela e, \v 13 bole kamogim iyo ilami ogok kemin tinum iyo bogobe-nala e, ‘Ibaa. Tinum kemi yaan sino sagaal sino uyo sok deebe-nilip sililii duptamo tam abiip mililep tem kutam kal daalipta, “Kwiin ko so intaben o ageta ka-tele talbi o,” agan-bom ilami kaal kalan uyo amemak o,’ age kamok iyo bogobelata, kanube-silip ko. \p \v 14 “Ulutap kale, God iyo unang tinum kwiin tagang iyo bogobe-nala e, ‘Ibo nimi finang mitam nimi daam tem e tilipta o,’ agela kuta, unang tinum kwiin tagang iyo imi weng uyo kwaasule-bilipta, unang tinum iip maak maak ita kup mitam God imi daam tem e talan-nuubip o,” age Yesus iyo do weng bomi magam uyo bogobela ko. \s1 Kamogimal imi tal takis mani kupka-emin umi sang Yesus imi dagasip uta ko \sr Mak 12:13-17, Luk 20:20-26, (Rom 13:1-7, 1 Fit 2:17) \p \v 15 Kale Falosi iyo Yesus imi weng boyo tolong do-nilip e, Yesus beyo sok de dolum o age-nilip e, daage yang kweng kal weng de ko-nilip e, Yesus beyo bisop bogo weng umaak dagalupta, weng mafak umaak bogola kalaa age-nulupta, aafuu dep no weng telelmin baan diim daalin o age-nilip e, \v 16 bole tam ilimi okumop man sino minte King Herot imi ipkumal sino iyo imdalip no Yesus iyo daga-nilip e, “Kafalemin tinum kabaa. Nuyo katamsup kale, kabo win soyaap tinum sino win binim tinum sino iyo kuguup tambal uyo maagup kupka-e-bom-nalap e minte, kabo tinum iyo maak imi atul uyo finan-nuubaalap kale, kabo suun kup dam weng uta kup baga-e-bom-nalap e, God imi weng so imi kuguup, ‘Kanumin o,’ agan-be so uyo ku-nalapta, fen tuluun weng uta kup unang tinum iyo kafale-bom no kem-nuubap kale, \v 17 mufekmufek maak umi sang uyo dagalum o ageta kale, (Rom kasel imi ulo uyo bogo-nulu, ‘Ibo ipmi takis mani uyo numi King Sisa ilami gavman imi kupka-emin o,’ agelu e minte, Juda kasel numi ulo uta bogo-nulu, ‘Ibo ipmi mani uyo God imi kupka-emin o,’ age no kesu kale,) numi mani uyo Sisa imi kupka-emum bele, God imi kup kupka-emum a? Kapmi aget fugun-balap uyo bogobelapta, utamum o,” agelip ko. \p \v 18 Kuta Yesus iyo imi aget mafak fugun-bilip boyo utamepmata e, kanubelupta, weng mafak umaak bogola kalaa agelum o agan-bilip kalaa age-nalata, bogobe-nala e, “Bisop bagamin ibo intaben o age-nilipta, beyo bisop bogobelupta, weng mafak umaak bogolak o nagan-bilip a? \v 19 Takis mani kuga-emin umaak kwep tilipta, utamum o,” agela e, no tuumon uyo kwep tal daabelip e, \v 20 utam-nala e, dagala, “Yak tuumon diim sinik so win so kwep yak daasip koyo waami sinik so win so uta albu o?” agela e, \v 21 tam Yesus imi weng uyo yan kebe-nilip e, “Boyo Sisa imi sinik so win so o,” agelip e, Yesus isiik bogobe-nala e, “Kanubelu kale, tuumon kanupmin koyo Rom kasel King Sisa ilami tuumon kale, ibo Rom kasel imi gavman ilami kupka-e-bom-nilip e minte, God imi mufekmufek ugol mungkup God imi kupka-e-bom no kemin o,” agela e, \v 22 iyo tinangku-nilip e, kumang mo fitom tebebelu e, Yesus iyo dupka-nilip e, daaginip ko. \s1 Yesus imi tebe-nala tinum kaan fenamin umi sang bogosa uta ko \sr Mak 12:18-27, Luk 20:27-40, (Ap 23:8) \p \v 23 Kale Juda kasel imi kamogimal iip maak maak iyo Sadusi o agan-nuubip kale, bilip iyo baga-bom-nilip e, “Unang tinum kaanan unsip iyo asok fen tigi molan-temaalip o,” agan-nuubip kale, am ko daan bom-sulu kota, Sadusi iip maak maak iyo, (no Yesus iyo bong faga-bom yan kemin weng umaak dagalupta, unang tinum iyo utamipta, umi magam uyo tele dupkop daalin-tem kela kalaa age-nilipta, aban faga-emin o age-nilipta,) tal \v 24 Yesus imi bogobe-nilip e, “Kafalemin tinum kabaa. Nuyo weng maak dagalum o ageta kale, sugamiyok uyo Moses iyo God imi ulo uyo numi kobesa kale, umi atuk uyo bogo-nulu, \pi1 ‘Kanube tinum iyo man umaak fogolin-tem som-nala kalel uyo kupkaa kaana umdii, imi niing yagal tebe imi fik imi kaluun uyo kula agam imi man fagaman-temip uyo, iyo bogobe-nala, “Ibo nimi baap imi man o,” age-nalata, siin fik kaan-se imi mufekmufek uyo man bilip imi kuga-emin o,’ \m agesu kale, \v 25 uyo tinangku-salapta. Siin uyo tinum maak nusino bii-se kale, beyo man tinum ninggil ilimi kup ban kal kale, ninggil maagup te tam fito-nilip e, tam fik diil isiik unang ku-siit man umaak fogolin-tem ke kaana e minte, ilami aafuu dep tilin ita tebe-nala e, fik imi kaluun boyo kula kuta, \v 26 yagal asok man umaak fogolin-tem ke kaana e, niing iip maak yagal mungkup kanube no kela e, mungkup imi nagalal ninggil kutop igil mungkup figal imi kaluun boyo ku-nilip e, alugum maagup maagup iyo man umaak fogolin-tem ke-nilip e, kaana kaana kelip e minte, \v 27 unang uta minte aaltam kota kaan no ke-suu ko. \v 28 Kale tinum ban kal bilip iyo unang maagup bota kup maak isiik ku-siit kupkaa kaana kaana kem top ninggil ban kal kano biniman-silip kale, son-temu nala tinum ninggil ko kaan-silip bilip imi asok fen tigi molan-temip uyo, unang boyo waami kalel kelan-temu a? Kapmi aget fugun-balap uyo bogobelapta, utamum o,” agelip e minte, \v 29 Yesus isiik imi weng uyo yan kebe-nala e, “Ibo God imi suuk kon tem weng uyo tele dagaa kulin-tem ke-nilip e minte, tele utamipta, God beyo atin titil kup tebesa kalaa agelin-tem ke no kesip atamta, ipmi aget uyo mafak fugun-bilip kale, \v 30 tinangku-silipta. Son-temu nala unang tinum kaansip imi asok fen tigi mo tam God imi abiip suun kup nan-temip uyo, unang dula-bala tinum dula-bala keman-temaalip kale, bilip iyo mitam migik ke-nilipta, abiil tigiin umi ensel ilitap kelan-temip ko. \p \v 31 “Kale minte ipmi weng bogo-nilip, ‘Unang tinum kaansip iyo kaan atin binimansip kale, God iyo tebe maak ifola fen tigi molan-temaalip o,’ agan-nuubip bomi sang uyo bogobelan o ageta kale, tinum kaansip imi asok fenan-temip umi sang uyo God yagal bogola ilami suuk kon tem uyo dola kosipta, ibo tikim-nuubip kuta, boyo tele utamsaalip ko. Iyo bogo-nala, \q1 \v 32 ‘Niyo Abraham so ilami man Aisak so ilami man ilop Jekop so ulimal imi God iyo o kalbi o,’ \m age sugamiyok tinum kaansip imi sang bogosa kuta, God iyo tinum kaan-nilip binimansip imi tiin mosaala kale minte, tinum kaan-nilip no God imi diim suun nuubip sino tinum kafan albip sino ita tiin mosa (kale mungkup, God imi weng ko Moses imi bogobesa bomi magam uyo dok uta ba kale, Abraham ulimal bilip iyo sugayok uyo kaansip kuta, fen God imi tiin diim uyo atin albip kalaa age-nalata, ulimal iyo tiin mo-bom-nalata, bogo-nala e, ‘Niyo ulimal imi God iyo kalbi o,’ agesa) o,” age Yesus iyo imi weng uyo yan kebela ko. \p \v 33 Kale unang tinum kwiin tagang iyo Yesus imi weng kafale-bom baga-e-be uyo tinangku-nilip e, kumang mo aget afalik fugunip ko. \s1 God imi ulo kwiin kiim umi sang uta ko \sr Mak 12:28-31, Luk 10:25-28, (Rom 13:8-10, Gal 5:13-15) \p \v 34 Kale Sadusi iyo Yesus imi kam agela uyo tinangku-nilip e, imi weng uyo yan kepman-temaalup kalaa age weng bagamin binim sining age tonip kalaa age-nilip e, Falosi igil mungkup tala tala ke weng ang uyo de ko kupkaa tal-nilip e, \v 35 ninggil ilimi ulo utamin tinum maak, niyo bisop bogo bisop weng umaak Yesus iyo daga-nilita, utamita, Yesus iyo weng mafak umaak bogola kalaa agelan o age-nalata, \v 36 Yesus iyo daga-nala e, “Kafalemin tinum kabaa. Ulo God imi suuk kon tem kwek albu uyo, dogonupmin ulo uta kwiin kiim o?” agela e, \v 37 Yesus iyo imi weng uyo yan kebe-nala e, \pi1 “‘Kabo ki atuk atuk kemin ba kale, kapmi aget aa bubul aa uyo alugum Bisel kapmi God imi kobe-nalap e, minte kapmi aget fugunin uyo alugum kobe no ke atin imi ilak uyo fomtuup duga-bom-nalapta o,’ \m agesu uyo bota ko. \v 38 Boyo God imi ulo kwiin kiim kale, uta uta ke ulo migik uyo kubaganu kupkasu ko. \v 39 Kale God imi ulo maak uyo kulutap kale, uyo bogo-nulu, \pi1 ‘Kabo kalapmi kaal umi ilak do tambaliim tiin mobap ulutap ke kapkumal kek kek imi ilak uyo do telelemal o,’ \m agesu kale, \v 40 ulo alop boyo kwiin kiim kale, alop boyo alugum God imi ulo migik Moses imi dola kosa sino God imi weng kem kobela ilami profet imi dola kosip so umi magam uyo kulbu o,” agela ko. \s1 God imi ulaa dula kamok kesa tinum imi sang Yesus tebe Falosi imi dagasa uta ko \sr Mak 12:35-37, Luk 20:41-44 \p \v 41 Kale Yesus iyo utamata, Falosi kwiin tagang iyo tal bom albip kalaa age-nala e, dagala ko. \v 42 “Ibo, ‘God imi ulaa dula kamok kesa tinum beyo waanta o?’ agan-bilip a? Beyo waami man ilop tiilam unsu kutop umi tinum o?” agela e, isiik bogobe-nilip e, “Beyo King Devit imi man ilop o,” agelip e, \v 43-44 tam Yesus iyo bogobe-nala e, “Sugamiyok uyo God imi ulaa dula kamok kesa tinum iyo daala tal kafin diim koyo tilin-tem bom-salata, God imi Sinik iyo aget fugunin uyo King Devit imi kobelata, yagal bogo-nala, \pi1 ‘Bisel God iyo tebe nimi Kamogim iyo bogobe-nala, “Kabaa. Te yang nalami ipkuk ilo kamogim imi baan diim kagal ton-balapta bii, atin ki nita nita ke-nili kapmi waasi iyo kubaganip imkali kalaa age-nalapta, kapta iyo tiin molan-temap o,” age God iyo bogobesa o,’ \m age Devit iyo bogosa ko. Kale Devit iyo intaben o age-nalata, ‘Beyo nimi Kamogim o,’ agesa a? \v 45 Ibaa. God imi ulaa dula kamok kesa tinum beyo dok imi man a? Kanube Devit imi aget uyo fugunolata, son-temu uyo, beyo nalami man ilop kutop ita maak mitam tebelan-tema kalaa age-nala bomi aget uta kup fuguno-nala bogosa nimnam, boyo bogo-nala, ‘Beyo nimi Kamogim o,’ agesaala binim kuta, Devit iyo intaben umi aget uta fuguno no ke-nalata, bogo-nala, ‘Beyo nimi Kamogim o,’ agesa o?” age Yesus iyo Falosi imi dagala ko. \p \v 46 Kale tinum iyo maak bagang-kaleta, Yesus imi kam agela boyo yan kepman-temaalup kalaa age-nilip e, weng umaak bogolin-tem ke-nilip e, am ko daan-bom-sulu kwek uyo, alugum kamogimal iyo Yesus imi weng atul finano-nilip e, maak so daga-nimip binim ke kwep unip ko. \c 23 \s1 Yesus imi tebe ulo utamsip so Falosi so imi kuguup kanum-nuubip umi sang bogosa uta ko \sr Mak 12:38-39, Luk 11:43,46, 20:45-46 \p \v 1 Kale Yesus iyo ilami okumop man sino unang tinum kwiin tagang sino iyo bogobe-nala e, \v 2 “God iyo ulo utamsip tinum sino Falosi sino ita ulaa imdulata, God imi ulo Moses dola kosa uta kafalem-nuubip kale, \v 3 bilip imi tebe ipmi kafale-bom-nilip e minte, weng baga-e-bom no kem-nuubip boyo tambaliim kup tinangka-bom waafu-bom-nilipta o ageta ko. Kuta bilip iyo God imi ulo ipmi kafalem-nuubip boyo igil tinangka-bom kanum-nuubaalip kale, kwaasulem-nuubip kale, ibo imi kuguup kanu-bilip kulutap uyo waafunamin ba ko. \v 4 Kale unang uyo mufekmufek iluum digi talan-bulu umi ipkum bisop talan-bo uta tebe mufekmufek uyo maak sino kulep iit tip tobe yakyak keman-temu boyo kuguup mafak kale, ulutap mungkup, kamogimal bilip iyo tebe unang tinum imi bogobe-nilip, ‘Ibo numi weng kem tagang baga-em-nuubup boyo tele tinangka-bom-nilipta o,’ agan-bilipta, waafulum o agan-nuubip kuta, bong fagan-bii umtal daasip kuta, kamogimal iyo tebe i-filin daa-nilipta, dong daga-em-nuubaalip kale, bogal mungkup kuguup mafak no ko. \v 5 Kale bilip iyo, numi kuguup uyo alugum kanu-bulupta, unang tinum iyo itam-nilipta, numi win uyo kufu-emin o age-nilipta, kanum-nuubip kale, imi kanum-nuubip umi kuguup uyo ki, God imi suuk kon tem weng uyo bogo-nulu, ‘Ibo God imi weng atuk uyo suuk kon diim dola ko-nilipta, ang de ko kwep yak ilipmi tibit kun diim sino ilipmi butu kun diim sino kugol delip bom-buluta, tiine-bom-nilipta o,’ agesu kuta, kamogimal bilip iyo dola-nilipta, ang afalik kup dinan-bii kulep yak ilimi kaal diim uyo dinan-bii tiinan-bomip kale, ulutap mungkup, ilimi ilim magaang diim uyo ket kon kwiin tagang uyo kulep yak tom-nuubip ko. \v 6 Kale kamogimal imi daage no tinum kamok sino iman unan-kulum o agelip uyo, iyo daage no abiin tambal kamok imi mep sino kugol tonamum o agan-bom-nilip e, daage no ulotu am unip ugol mungkup, no kamogimal imi abiin kal tonupta, unang tinum ita itama-bom-nilipta, numi win uyo kufu-emin o age-nilipta, kanu-bom no kem-nuubip ko. \v 7 Kale minte iyo daage no iman saanin baan diim unipta, unang tinum iyo tebe-nilip kamogimal imi kanu-emin kuguup uta ku-nilipta, fet duga-e-bom imi ipkumal iyo baga-e-bom-nilip e, ‘Bilip iyo God imi ulo kafalemin tinum ita o,’ agelin o age-nilipta, kanu-bom no kem-nuubip ko. \p \v 8 “Kale nimi okumop man ibo kamogimal bilip imi kuguup kanu-bilip kulutap uyo waafunamin ba ko. Kale nimi okumop man ipmi kafalemin tinum iyo kwiin tagang ba kale, maagup nita kup kale, ibo maak ita win tibin e minte, maak ita win binim no ba kale, ninggil alugum maagup ilatap ilatap ke-bom albip kale, ibo kamok ko age ilimi win kufum yakyak kemin kulitap mungkup ipkil kanu-bilip unang tinum iyo itam-nilip ibo, ‘Kafalemin tinum o,’ agan-bom ipmi win uyo kufu-emin ba ko. \v 9 Ulutap kale, ipmi god iyo kwiin tagang ba kale, ipmi Aalap abiil tigiin kayaak God maagup ita kup kale, kafin diim koyo ipkil tinum maak beyo kamok o age-nilip, ‘Beyo numi Aatum o,’ agan-bom imi win uyo kufu-emin ba ko. \v 10 Ulutap kale, God imi ulaa nimdula kamok kesi tinum nita kup ipmi Kamogim kale, kabo kamok ko age ilimi win kufum yakyak kemin kulitap mungkup kapkal ke-balap kapkumal iyo tebe bogopke-nilip, ‘Kamogim o,’ agan-bom kapmi win uyo kufukemin ba ko. \v 11 Boyo atin kanumin ba kale, ipmi iibak tem kutam uyo waantap ita kamok umdii, beyo ipmi bisop misiim dong daga-emin tinum iyo kulba ko. \v 12 Tinum dogap ita ilimi win uyo kufu-bom-nilip e, ‘Nuyo kwiin kiim o,’ agan-kalip umdii, biilan-temu uyo, God iyo bogobe-nala, ‘Nimi tiin diim uyo kanupmin tinum ibo kubaganip win binim o,’ agelan-tema kale minte, tinum dogap ita ilimi win uyo kufumin binim ipkumal bisop dong daga-emip umdii, biilan-temu uyo, God iyo kanupmin tinum bilip imi win uyo kufu-e-bom bogobe-nala, ‘Nimi tiin diim uyo ibo kwiin kiim o,’ agelan-tema o,” age Yesus iyo baga-ema ko. \s1 Ulo utamsip so Falosi so imi bisop bagamin kuguup umi kalan Yesus tebe yegemsa uta ko \sr Mak 12:40, Luk 11:39-42,44,52, 20:47 \p \v 13 Kale Yesus iyo asok ulo utamsip tinum sino Falosi sino imi bogobe-nala e, “Ulo utamsip tinum sino Falosi sino ibaa. Tinangkulin. Ibo bisop bagamin kuguup uta waafulin tinum kale, unang tinum iyo, mitam God imi daam tem tulum o agelip uyo, ibo bogobe-nilip kano, ‘Kamaki uyo numi weng kem kwiin tagang kosiik waafu-nilipta o,’ agan-nuubip kale, ibo kanu-bilipta, iyo bong faga-bom-nilipta, iip maak maak ita kup mitam God imi daam tem uyo e talan-nuubip ko. Ibo ipkil tam God imi daam tem uyo unin-tem ke-bom-nilipta kale, ipkil tebe unang tinum, tam God imi daam tem unum o agan-bilip imi ilep uyo ugaa kwaaga-em-nuubip kale, son-temu uyo, bomi kalan uta God iyo tebe ibo kaal fuyap uyo kupka-eman-tema kale, tele utama-bom-nilipta o ageta ko. \p \v 14 [“Kale ulo utamsip tinum sino Falosi sino ibo bisop bagamin kuguup uta waafulin tinum kale, ibo unang kaluun iyo filto-em tolom-nilip e, imi sinamin am uyo bugubelip kupkaa am binim, mufekmufek binim ke-bom no kem-nuubip ko. Kale kanupmin kuguup mafak mafak boyo kanu-bilip kuta, ibo unang tinum imi tiin diim uta God imi aman duga-emin uyo timitim kemup ko age bisop baga-bom no kem-nuubip kale, son-temu uyo, bomi kalan uta God iyo tebe ibo kaal fuyap kwiin kiim uyo kupka-eman-tema ko.] \p \v 15 “Kale ulo utamsip tinum sino Falosi sino ibo bisop bagamin kuguup uta waafulin tinum kale, ibo bogo-nilip, ‘Unang tinum asit kek kek iyo aget fupkela ko-nilip Juda kasel numi kuguup uta waafulin o,’ age-nilipta, ibo ki kafin diim ilep e minte bot tem ilep no unanbu no abiip migik migik kugol weng boyo baga-em tiinan-nuubip kale, tinum iyo maak ipmi weng uta tinangku imi aget uyo fupkela ko ipmi okumop man kela umdii, ibo kafale-bilipta, begal mungkup kuguup mafak uyo kanu-bala bii, ipmi kuguup mafak boyo kubaganuta, imi kuguup mafak uta uta kelan-temu ko. Kale son-temu uyo, bomi kalan uta ipsino isino ibo alugum no abiip mafak unipta, God iyo kaal fuyap uyo kupka-eman-tema ko. \p \v 16 “Kale ibo tiin tugul ilitap kale, ibo bagang-kale ilep no God imi daam tem unemin uyo unang tinum iyo kafalem-nuubaalip ko. Kamogimal ibo bogo-nilip, ‘Kabo kapkum imi diim kal weng kwep daabe-nalap, “Kanubelan-temi o,” agelan-temap uyo, God imi ulotu am miton umi win kamkaam uyo kufo-nalap kapmi weng boyo kuntuk mobelap umdii, kapmi weng kwep daalap bomi ilo kolan-temap uyo weng binim kuta minte, kapmi kapkum imi diim kal weng kwep daabelan-temap uyo, gol kulu dis telela ko kwep God imi ulotu am daasip umi win kamkaam uyo kufo-nalap kapmi weng boyo kuntuk mobelap umdii, kapmi weng kwep daalap bomi ilo kolan-temap boyo mafak kale, kapkal boyo waafulan-temap o,’ agan-bom kafalem-nuubip kale, son-temu uyo, ipmi kanupmin kuguup mafak ko kafalem-nuubip bomi kalan uta God iyo kaal fuyap uyo kupka-eman-tema ko. \v 17 Kuta ibo kanupmin magam binim weng boyo intaben o ageta bagan-bilip a? Ulotu am miton boyo God imi am e minte, win so no kale, am boyo uta uta ke-nuluta, dis min, mufekmufek am kutam albu boyo kubaganu kupkasu ko. Ibo tiin tugul ke ilum ilum bii tonsip utamta, weng kanupmin boyo bagan-nuubip kuba. \v 18 Ulutap kale ibo bogo-nilip, ‘Kabo kapkum imi diim kal weng kwep daabe-nalap, “Kanubelan-temi o,” agelan-temap uyo, tuum kulu tul fagasip umi diim mufekmufek fuu-bii God imi kupka-emin umi win kamkaam uyo kufo-nalap kapmi weng boyo kuntuk mobelap umdii, kapmi weng kwep daalap bomi ilo kolan-temap uyo weng binim kuta minte, kapmi kapkum imi diim kal weng kwep daabelan-temap uyo, mufekmufek tul diim kenan-bo umi win kamkaam uyo kufo-nalap kapmi weng boyo kuntuk mobelap umdii, kapmi weng kwep daalap bomi ilo kolan-temap boyo mafak kale, kapkal boyo waafulan-temap o,’ agan-bom kafalem-nuubip kale, son-temu uyo, ipmi kanupmin kuguup mafak ko kafalem-nuubip bomi kalan uta God iyo kaal fuyap uyo kupka-eman-tema ko. \v 19 Kuta ibo kanupmin magam binim weng boyo intaben o ageta bagan-bilip a? Tul boyo mufekmufek God imi kupka-emin umi baan diim e minte, win so no kale, tul boyo uta uta ke-nuluta, mufekmufek tul diim albu boyo kubaganu kupkasu ko. Ibo tiin tugul kesip utamta, weng kanupmin boyo bagan-nuubip kuba. \v 20 Kale ulotu am miton umi tul sino mufekmufek tul diim albu sino boyo alop kano God imi kale, tinum iyo maak tebe tul umi win kamkaam uyo kufola umdii, boyo mufekmufek tul diim albu bomi win kamkaam usino kufolan-tema uyo kulbu kale, \v 21 ulutap mungkup, ulotu am miton boyo God imi am kale, tinum iyo maak ulotu am miton umi win kamkaam uyo kufola umdii, boyo God kutam alba imi win kamkaam usino kufolan-tema uyo kulbu kale mungkup, \v 22 God beyo abiil tigiin kayaak kale, tinum iyo maak abiil tigiin umi win kamkaam uyo kufola umdii, boyo God imi abiin tonba umi win kamkaam usino God ilami win kamkaam usino kufolan-tema uyo kulbu ko. \p \v 23 “Kale ulo utamsip tinum sino Falosi sino ibo bisop bagamin kuguup uta waafulin tinum kale, ibo unan-kalin kangkang min, dugol min, kumak min iyo ilo do dep ku daa yakyak kelip baan nagaal kal keluta, baan maagup ita kup God imi dupka-em-nuubip kale, ibo God imi ulo waafuu ise mufekmufek win binim bomi aget uta ugel kala ko kanum-nuubip kuta, ulo umi mufekmufek win so umi aget uta ilumano kup-kagan-nuubip kale, boyo ki ibo ipkumal iyo alugum maagup kuguup tambal uta kup kupka-e-bom e minte, ipkumal iyo i-filin daa bet bubul kupka-e-bom e minte, ipkumal iyo dam weng baga-e-bom no kemin kale, ibo bomi aget uyo ilumano kup-kagan-nuubip kale, God iyo ipmi deng uyo tabanbaala binim kale, son-temu uyo, bomi kalan uta God iyo kaal fuyap uyo kupka-eman-tema ko. Ipmi mufekmufek baan fagagan-bii nagaal kal kelu baan maak God imi kupka-em-nuubip bota tambaliim kuta minte, kuguup tambal win so boyo kanu-bom no ke-bomta o ageta ko. \v 24 Kale ibo tiin tugul ilitap kale, tinum tiin tugul beyo ipkum iyo ilep uyo kafaleman-temaala kale, ulutap kamogimal ibo unang tinum iyo kuguup tambal umaak kafalem-nuubaalip ko. Ibo weng kem kangkang uta waafu-nilipta minte, ulo win so uyo waafunamin binim kale, ibo tinum kemi sang bogobelan-temi kalatap kale, tam tinum iyo, ok unelan o age-nalata, katop fenata, imi ok tet tem kutop uyo ol beleng maak kaanba kalaa age-nala e, ok boyo sing daa kwaala daak iinu kupka-nalata minte, sinogim maak ok tet tem kulagal mungkup kaanba uyo utamin-tem ke-nalata, ok kufak daabu uyo maagalo une-se ko. \p \v 25 “Kale ulo utamsip tinum sino Falosi sino ibo bisop bagamin kuguup uta waafulin tinum kale, ibo dis so kap so uyo mitam kaal diim uta diing dagan-nuubip kuta minte, iibak tem kulaak uyo diing dagan-nuubaalip kale, kulaak uyo ninak so kup-kagan-nuubip kale, ulutap mungkup ibo, mufekmufek bo nulumi kup keluk o age-nilipta, ipkumal imi mufekmufek uta yuguut daga-e-bom-nilip e minte, asit kup dagaga-bilip ipkumal imi mufekmufek uyo kupka-e-bom no kem-nuubip kale, ipmi iibak tem kutam uyo ninak tebe kufak daasu kale, son-temu uyo, bomi kalan uta God iyo kaal fuyap uyo kupka-eman-tema ko. \v 26 Kale Falosi ibo tinum tiin tugul ilitap kale, ibo tet tem kulaak usiik suubalan-temip uta, mitam kaal diim ugol mungkup ninak binim tambalan no kelan-temu kale, ulutap mungkup, ipmi aget mafak fugunin uyo kupka-nilip aget fupkela kolan-temip uta, ipmi kuguup ugol mungkup tambal ke no kelan-temu ko. \p \v 27 “Kale ulo utamsip tinum sino Falosi sino ibo bisop bagamin kuguup uta waafulin tinum kale, ibo begel ilet tem ulutap kale, tip katam uta atin tambaliim telela kosip ulutap kuta minte, iibak tem kulaak uyo tinum imi dam so kun so sing daga-bom-nulu tang mafak kuun-bo kulaak uyo unang tinum iyo tele utabaalip kale, \v 28 ulutap mungkup, unang tinum iyo ipmi kaal diim boyo utamipta e, ibo tol kup tinum kalaa agan-nuubip kuta, ipmi iibak tem kwek uyo ilipmi bisop bagamin sino minte kuguup mafak migik sino uta tebe-nuluta, ifak daasu kale, son-temu uyo, bomi kalan uta God iyo kaal fuyap kupka-eman-tema o,” age Yesus iyo ulo utamsip tinum sino Falosi sino iyo baga-ema ko. \s1 Yesus bogo-nala, “God tebe kamogimal imi kaal fuyap kupka-eman-tema o,” agesa uta ko \sr Luk 11:47-51 \p \v 29 Kale Yesus iyo kamogimal imi asok bogobe-nala e, “Ulo utamsip tinum sino Falosi sino ibo bisop bagamin kuguup uta waafulin tinum kale, ipmi olal iyo God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum sino tol kup tinum migik sino iyo an-bii kulep no iman-bii-silip kale, ipkil, imi duu diim uyo tambalanuk o age-nilipta, tuum uyo kulep ilaga-e-bom-nilip e minte, at ket san uyo u-e-bom no ke-bom-nilip e, \v 30 bogo-nilip e, ‘Nuyo sugayok uyo numi olal sino nusino maagup som-nulupta umaak nimnam, numi olal imi tebe God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum inolip kaan-silip kulutap nugol mungkup kanubesaalup o,’ agan-kalip ko. \v 31 Ipmi kam agan-bilip boyo ki, ibo bogo-nilip, ‘Nuyo God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum ino-silip imi man ilop o,’ agan-bilip kale, ibo aafen ilitap ko. \v 32 Kamaki uyo ipmi olal iyo kanupmin kuguup mafak bota waafu-bom-nilipta, God imi nimdula kamok kesi tinum niyo nangkolip kaanan-temi kale, son-temu uyo, bomi kalan uta God iyo kaal fuyap kupka-eman-tema ko. \v 33 Inap tebe tinum an-bom ifak dagan-nuubip ilitap kale, ipsino e minte ilipmi olal sino ibo tinum iyo ifak dagan-nuubip kale, son-temu uyo, bomi kalan uta God tebe imdala no abiip mafak suun kup at kenamin kugol ken tebeman-temip ko. Ibo aget fugunota, ‘Waalanan-temup o,’ agan-kalin ba kale, fen ibo no at kenamin abiip boyo unon-temip kuba. \p \v 34 “Nimi weng kaa bogolan-temi koyo tolong do-silipta. Tam nimi profet ko age weng kem baga-emin tinum sino weng magam dagaa kusip tinum sino e minte kafalemin tinum sino iyo imdali no tolon-temip kuta, nimi utabi uyo, ibo tebe iip maak maak iyo inolip kaanip e minte, iip maak maak iyo ino kulep yak at diim kal dii-nilip e minte, iip maak maak iyo kulep no ulotu am kal saal daga-bom-nilip e minte, iip maak maak ita dubak kobe kulep yak abiip maak maak kem tiine-bom no keman-temip kalaa agan-bii kale, \v 35 kanuman-temip bota God iyo tebe kaal fuyap uyo kopman-tema ko. Sugayok kamaki kutop ilota kwep talanbu tal kaa diibelu koyo, ipmi olal ita tebe-nilipta, tol tinum iyo yan tebesip ko. Kamaki uyo Kein isiik tebe ilami niing tambal Abel iyo angkola kaanata bole, kulota God imi ogok kemin tinum iyo an tebesipta kwep talanbu tal ipmi olal ita Berekia imi man Sekaraya iyo no God imi am amem kek e minte mufekmufek fuulip ken tebemin baan diim kek no umi iibak tem kugol molata, angkolip kaan no kesa kale, God yagal ipmi olal imi fengmin kuso minte ilipmi fengmin kusino bomi kalan uta kwego dego ke-nalata, God iyo kaal fuyap uyo ibo kobelan-tema ko. \v 36 Kale niyo dam weng uyo asok bogobelan-temi kale, God yagal alugum ipmi olal imi fengmin bomi yan uyo tinum kamano albip ipmi kobelan-tema o,” age Yesus iyo ulo utamsip tinum sino Falosi sino imi baga-ema ko. \s1 Yesus imi Jerusalam kasel imi kalan aget iluum tebe-emsu uta ko \sr Luk 13:34-35 \p \v 37 Minte Yesus iyo Jerusalam kasel imi aget fuguno-nala e, aget iluum tebepmuta, unang tinum iyo bogobe-nala e, “Jerusalam kasel ibaa. Ibo God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum iyo ye-bilip kaana-bilip e minte, ibo God ilami kalaan tinum imdala tal tal kem tebesip iyo tuum tuup ye-bilip kaana-bilip no kem-nuubip kuta, kanube uun ogen umi man uu kulep ulumi bal kun tem to uksum-nuubu ulutap kale, am kwiin tagang daanan mitam iinan-nuubu koyo, niyo alugum maagup ibo imdep meng daa nalami sagaal uyo ku daam fogobe imam daalan o agan-kalin kup tebesi kuta, nimkalip boyo kanum-nuubaali binim kuba. \v 38 Ibaa. Ipkil umik ugopnelip kale, God isiik ibo umik ugobe-nalata, waasi iyo imkala tal-nilipta, ipmi abiip kuso ulotu am miton so uyo kufak daalipta, unang tinum iyo alugum ilimi abiip boyo kupkaa bilii daagina tala kelan-temip ko. \v 39 Kale niyo tuluun weng uyo bogobelan-temi kale, ibo maak so nitamin-tem bom-bilip bii, ipkil bogo-nilip, ‘Numi Kamogim keyo God kapmi win tolop diim tala kale, kabo kuguup tambal uta kup kupka-e-balapta o,’ agan-kalon-temip o,” age Yesus iyo bogola ko. \c 24 \s1 Yesus imi bogo-nala, “Ulotu am miton uyo kufak daalan-temip o,” agesa uta ko \sr Mak 13:1-2, Luk 21:5-6 \p \v 1 Kale Yesus iyo ulotu am miton uyo kupka-nala e, daaginon o agan-kala e, kota ilami okumop man iyo tal bogobe-nilip e, “Kamogim kabaa. Yak am tambal ko utamal o,” agelip e, \v 2 Yesus isiik bogobe-nala e, “Kamano kota kek fen tuum kulep yak tip tip ke am tambal desip boyo utaman-bilip kuta, nimi weng kaa bogobelan-temi koyo tele tinangku-silipta. Biilan-temu uyo, waasi iyo tal am boyo alugum dalata ko bomi tuum tambal uyo segela kululip daak abe-bulu bii, biniman ugulumi kup nu nu kelan-temu o,” agela ko. \s1 Yesus imi okumop man bogobe-nala, “Tinum tebe ibo kuguup mafak kupka-eman-temip o,” agesa uta ko \sr Mak 13:3-13, Luk 21:7-19, (Mat 10:22, Jon 15:18-27) \p \v 3 Kale Yesus sino ilami okumop man so ilisinon daage tam Oliv Tigiin kal Yesus iyo tona e, okumop man iyo meng daga-nilip e, “Kamogim kabaa. Dogap kota waasi iyo tal-nilipta, ulotu am miton boyo dalata kolan-temip a? Minte dogonupmin umi kuguup usiik mitam tuluta, utamupta e, koyo kapmi asok talap kafin binimanan-temu uyo mep tulu kalaa agon-temup o?” agelip e minte, \v 4 Yesus isiik ninggil imi weng boyo yan kebe-nala e, “Tele utama-bom-nilipta. Bisop weng bagamin tinum bilip imi weng uyo tinangkamin ba ko. \v 5 Tinum kwiin tagang iyo tal nimi win uta dugola kufu-bom bogo-nilip e, ‘Niyo God imi ulaa nimdula kamok kesi tinum o,’ agina agina ke-bilip e, unang tinum kwiin tagang iyo imi weng boyo, ‘Fen o,’ age tinangku yang iinon-temip kale, ibo imi weng bagan talan-bilip uyo tinangkamin ba ko. \v 6 Kale ibo tolong dolipta, tinum miit maak iyo fiko kulep no daala tinum miit maak so waasi dinan-bala e minte, am waasi uyo ugaa kulu dinan-bala no ke-bilip uyo mitam senganu kalaa agon-temip uyo, ibo boyo, ‘Afungen tem mitam tulu o,’ age-nilip bomi atul uyo finanin ba ko. Kanupmin kuguup bosiik mitam tolon-temu kuta, boyo kanum ti-suluta, kutam-tele am afungen uyo yuut mitam tolon-temaalu ko. \v 7 Kafin maak umi tinum iyo kafin migik tinum sino dinan-bilip e minte, kamok maak imi tinum igil kamok migik imi tinum isino dinan-bilip e minte, kafin kaa kutufosu koyo iman tebok mitam tele-bulu e minte, bim afalik mitam tele-bulu no keman-temu kuta, \v 8 kaal fuyabok ko kugaman-temip bota kup kulan-temaalip kale, boyo tiinuta, aaltam uyo kaal fuyap kwiin tagang uyo maak so mitam tal tal ke-bom binimanuta, kota afungen tem uyo tolon-temu ko. \p \v 9 “Kale ibo nimi ilak uyo duga-bom nimi ogok ke-bilip kale, bomi kalan uta abiip maak maak tinum kwiin tagang iyo tebe ibo olsak kupka-e-bom itafinon-bom-nilipta, yaafu-nilip e, sok de imdep no kamogimal imi diim daabelipta, kamogimal ilimi kayaam bogobelipta, ita inolip kaanaman-temip ko. \v 10 Kale kanum tolon-temu kota, nimi ilak dolin kwiin tagang iyo nimi ilak dugamin uyo kupkaa umik ugopne-nilip e, iyo ilimi duup-afin nimi ilak suun kup dugan-bilip imi waasi kebe itafinon-bom-nilip e, imdalip no waasi imi sagaal diim abeman-temip ko. \v 11 Kale biilan-temu uyo, bisop bagamin tinum kwiin tagang iyo tal bogo-nilip e, ‘Nuyo God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum o,’ agelip e, unang tinum kwiin tagang iyo imi bisop bagamin weng boyo tinangku-nilip e, kupkaa yang iineman-temip ko. \v 12 Kale kanupmin kuguup bomi kanuman-temip kota, unang tinum kwiin tagang imi kuguup mafak uyo kwiin kiim keluta, imi ipkumal aget kupka-emin uta katip katip kem top binimanan-temu ko. \v 13 Kuta nimi ilak dolin unang tinum dogap ita kaal fuyap uyo utama-bom-nilip kupkaa yang iinemin binim, suun kup nimi ilak uyo fomtuup duga-bilip bii, kaanip umdii, bilip iyo God yagal tebe imtamo tam ilami abiip daalata, suun kup nan-temip ko. \v 14 Kale nimi unang tinum ibo no abe kafin kaa kutufosu komi abiip maak maak uyo tiine-bom-nilip alugum unang tinum iyo bogobe-nilip, ‘Yesus iyo kaan-nala ipmi ilim bobe-se kale, ipmi aget uyo fupkela ko-nilipta, Yesus imi ilak uyo dolipta, God yagal tebe imtamo no ilami abiip tambal daalan-tema o,’ age baga-em tiinemin o ageta kale, bomi kanubelip binimanan-temu kota, afungen tem umdii tolon-temu o,” age Yesus iyo ilami okumop man imi baga-ema ko. \s1 Yesus imi bogo-nala, “Waasi iyo tal Juda kasel imi abiip maak maak uyo kufak dagaman-temip o,” agesa uta ko \sr Mak 13:14-23, Luk 21:20-24 \p \v 15 Unang tinum nimi suuk kon dola-bii umi tiki-bilip ibaa. Yesus imi weng bogo-se umi dola kolan-temi koyo tele utamin o ageta ko. \p Kale Yesus iyo asok ilami okumop man iyo bogobe-nala e, “Sugamiyok uyo God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum Daniel iyo God imi suuk kon tem uyo dola ko bogo-nala kano, \pi1 ‘Biilan-temu uyo, Jerusalam kutam kal waasi ita tebe-nilipta, mufekmufek fen mafak maak kwep tam God imi ulotu am miton kutam daalipta, uta mitam-nuluta, atin God imi am uyo kufak daalu mafaganan-temu o,’ \m agesa kale, ibo utamipta, mufekmufek mafak boyo kwep tam God imi am amem daalip molu kalaa agon-temip uyo, \v 16 ibo Provins Yuudiya kagal albip umdii, ipmi abiip uyo kupkaa bilii daage no amdu tem tem kal waanamin ko. \v 17 Minte ibo am abal diim kal albip umdii, asok tam am mufekmufek umaak kulep-nulupta o age tam unemin ba kale, boyo kupkaa yuut bilii no waanamin ko. \v 18 Minte ibo ilipmi ilanggiip kal albip umdii, asok abiip uyo no ilim umaak kulep-nulupta o age asok daage abiip unemin ba kale, ilanggiip uyo kupkaa yuut bilii no waana-bom no kemin ko. \v 19 Minte bomi mitam tolon-temu uyo, unang kumun so so e minte unang manok so bilip iyo bilii unemin umi ilep uyo bong faga-bom-nilip e minte, kaal fuyap kiim uyo kwaa-bom no keman-temip kale, niyo bilip iyo i-filin-bii ko. \v 20 Kale am mafak daanu min, God imi ifin am daanu min uyo kanupmin mufekmufek mafak boyo mitam tulu umdii, ibo bagang-kaleta yuut bilii unomip binim kale, ibo God iyo bogobe-nilip, ‘Am mafaganu uyo, kabo mufekmufek mafak boyo kupkalap mitam telemin ba o,’ agan-bom aman duga-e-bilipta o ageta ko. \v 21 Kale sugamiyok God imi kamaki kafin telela kosa kulota kwep tal kaa diibelu koyo, kuguup mafak kwiin kiim kanupmin bomi ko mitam tolon-temu kulutap uyo maak mitam tisaalu kale, son-temu nala mitam iinon-temu uyo, maak so aaltam uyo kanupmin kuguup mafak kwiin kiim boyo asok maak so mitam tolon-temaalu ko. \v 22 Kuta God iyo ilami unang tinum ulula ilami ilak dolan-temip imi i-filin daa-nalata, bogo-nala kano, ‘Kaal fuyap umi am daan tolon-temu boyo yuut te top iinu binimanuk o,’ age bogosa kale, kanupmin weng boyo bogosaala binim nimnam, son-temu uyo, unang tinum iyo alugum kaan binimanan-temip kuta, weng boyo bogosa ko. \p \v 23 “Am ko daanan-temu kota, kanube tinum iyo maak ibo bogobe-nala, ‘God imi ulaa dula kamok kesa tinum Krais iyo mep kalba kale, atamin o,’ agela min, ‘Yang kulba beyo atamin o,’ agan-be min uyo, ibo, ‘Fen o,’ agan-kalin ba ko. \v 24 Kale nimi weng kaa bogoli koyo dok uta ba kale, bisop bagamin tinum iyo tebe-nilip e, God imi ulula ilami ilak doiin unang tinum ibo bisop bogobe-nulupta, ipmi aget fugunin uyo kufak daabelupta, yang iinin o age-nilipta, ipmi finang uyo teleman-temip kale, maak iyo tal bogobe-nala e, ‘Niyo God imi ulaa nimdula kamok kesi tinum Krais o,’ agela e, minte maak iyo tal bogobe-nala e, ‘Niyo God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum o,’ agela no keman-temip kale, iyo mirakel ko age kuguup ugulumi migik migik uyo kafaleman-temip ko. \v 25 Kale nimi aget fugunin uyo, kanupmin kuguup bomi mitam tolon-temu uyo ki, ibo kanupmin bisop bagamin tinum bilip imi weng uyo tinangku-nimip o age-nilita, mitam tilin-tem bom-suluta, kamaa kagal bomi sang uyo bogobeli kale, nimi weng koyo tele tinangku utama-bom-nilipta o ageta ko. \p \v 26 “Ulutap kale, kanube tinum iyo maak ibo bogobe-nilip, ‘God imi ulaa dula kamok kesa tinum Krais iyo unanbu no iibaan kugol alba kale, nota atamum o,’ agelip umdii, ibo unemin ba ko. Aa mungkup ulutap kale, maak bogobe-nilip, ‘God imi ulaa dula kamok kesa tinum Krais iyo yak am kutam kal ipkumal so alba o,’ agelip umdii, ibo weng boyo tinangka-bom no kemin ba ko. \v 27 Kale Mo Tibil imi Man nimi asok tolon-temi uyo, bamalaang famalaak mo alugum abiil so kafin so ilagenabu ulutap ke-nilita, asok tilita, alugum kafin diim unang tinum iyo nitaman-temip ko. \p \v 28 “Kale ibo utamipta e, uun dimduum kaanin unan-kalin iyo kwiin tagang tam abiil tigiin kugol sigin-bilip kalaa agelip umdii, boyo ipkil utamipta e, bilip iyo dimduum umaak kaanebelu uta-bomta sigin-bilip kalaa agelan-temip kale, ulutap mufekmufek sang nimi bogobeli bomi mitam tulu umdii, kota ibo utamipta e, nimi tolon-temi uyo digibanu kalaa agelan-temip o,” age Yesus iyo ilami okumop man imi baga-ema ko. \s1 Yesus ilami asok tolon-tema umi sang bogosa uta ko \sr Mak 13:24-27, Luk 21:25-28 \sr (1 Kor 15:52, 1 Tes 4:13-5:11, 2 Fit 3:8-16, Rev 1:7, 22:6-17) \p \v 29 Kale Yesus iyo tam ilami okumop man imi bogobe-nala e, “Kanupmin kuguup mafak mafak boyo mitam iinu binimanuta, kota tam ataan uyo miliil molu e minte, kayop umi dong ugol mungkup binimanu e minte, biningok ugol mungkup abiil tigiin uyo kupkaa duk finano malaak abe-bulu e minte, iit abiil kun diim umi mufekmufek titil tebesip igil mungkup ilimi ilep uyo kupkaa sigin-bii ilep migik ilep tiine-bala tiine-bala ke-bom no keman-temip ko. \v 30 Kale kafin diim komi tinum miit maak maak nimi ilak dolin binim iyo abiil tigiin kiit fen mufekmufek maak utamipta e, Mo Tibil imi Man iyo iip tem tem ku-tele talanbu tal-bom-nilita, titil kiim uyo ku imi dong uyo tiin bulusii kup sigin-bii talan-be kalaa age-nilipta, fomtuup finan-bom-nilip e, ameman-temip kale, \v 31 iyo fongket weng kiim ko age bigul weng kiim uyo tinangkulan-temip ko. Kale niyo nalami ensel iyo imdali unanbu no kafin kaa kutufosu komi magaang tem kugol God imi unang tinum ulula ilami ilak dolin iyo afeta ko-nilipta, nimi finang kulep tolon-temip o,” age Yesus iyo ilami okumop man bogobela ko. \s1 Yesus imi felep yak at umi kuguup umi diim to do weng bogosa uta ko \sr Mak 13:28-31, Luk 21:29-33 \p \v 32 Kale Yesus iyo asok do weng maak bogobe-nala e, “At umi aget uyo fugunolin. Ibo yet bomi kuguup uyo utamipta, umi kon uyo bam daa kalunganu umdii, boyo umi dum abumin uyo mep so tulu kalaa agelan-temip ko. \v 33 Ulutap kale, utamipta, nimi kuguup kanum tolon-temu umi sang baga-em tebesi uyo mitam tulu kalaa agelan-temip kota, ibo utamipta, boyo nimi tolon-temi umi am uta mep so tulu kalaa agelan-temip ko. \p \v 34 “Kale nimi weng bogobelan-temi koyo tinangku-silipta. Unang tinum iip maak maak kamano tiin kafan albip iyo kaanin-tem bom-silipta, nimi weng bogobe-nili, ‘Son-temu uyo, mufekmufek mafak mafak uyo mitam Juda kasel imi diim abelan-temu o,’ agebi uyo mitam tolon-temu ko. \v 35 Am maak daanan-temu kota, abiil so kafin so uyo binimanan-temu kuta minte, nimi weng uyo biiluta, binimanan-temaalu binim kale, suun kup bom tuluun kup nan-temu o,” age Yesus iyo do weng boyo baga-ema ko. \s1 Yesus imi tolon-tema uyo tinum iyo maak utamsaala umi sang uta ko \sr Mak 13:32-37, Luk 17:26-30,34-36 \sr (Ap 1:6-7, 1 Tes 5:1-11, 2 Fit 3:6, Rev 3:3) \p \v 36 Kale Yesus iyo bogobe-nala e, “‘Beyo dok kota tolon-temi o?’ nagan-bilip aga? Kafin diim komi tinum iyo utamsaalip e minte, abiil tigiin kasel ensel iyo utamsaalip e minte, God imi Man nagal mungkup utamsaali no kale, boyo nimi Aatum God maagup ita kup utamsa ko. \v 37 Mo Tibil imi Man niyo asok tilin-tem bom-bili uyo, unang tinum imi kuguup kanuman-temip uyo sugayok Noa imi sip ko age bot afalik dinan-bala unang tinum kuguup kanumsip ulutap ko. \v 38 Sugayok Noa imi bom-bala ok umi fogo tilin-tem bom-sulu uyo, unang tinum iyo (God imi ilak uyo dolin binim ke-bom-nilip e,) iman unan-bom-nilip e, ok unan-bom no ke-bom-nilip e, tinum iyo unang dula-bilip e, unang iyo tinum dula-bom no ke-bilipta bii, Noa iyo imi sip kiim uyo dinan-bii, binimanu kupka-nala e, Noa ulimal iyo tam sip tem unip ko. \v 39 Unang tinum bilip iyo utamipta, ok uyo fogo tolon-temu kalaa agelin-tem ke-bilip e bole, ok uyo fogo tal-nulu e, unang tinum iyo alugum mimilepmu kaansip ko. Ulutap kale, unang tinum iyo God imi ilak uyo dolin-tem bom-bilipta bii, Mo Tibil imi Man niyo tolon-temi ko. \v 40 Nimi tolon-temi kota, tinum alop iyo maak iman ilang digin-bilip e, ensel iyo tal maak ulaa dep unom-nilip e, maak ita dupkaa unon-temip ko. \v 41 Ulutap kale, nimi tolon-temi kota, unang alop umaak iman telela-bilip e, ensel iyo tal maak ulaa kwep unom-nilip e, maak uta kupkaa unon-temip ko. \v 42 Kale ibo utamta, ipmi Kamogim niyo dok kota tolon-tema kalaa nagebaalip kale, ibo suun kup telel-bom bigi-bom-nilipta o ageta ko. \v 43 Nimi do weng katip kaa bogobelan-temi koyo tele tolong do aget fugun-bom-silipta o ageta ko. Kale tinum am kayaak iyo utamata, mililep uyo dok kota tinum yuguut unin iyo tolon-tema kalaa ageba nimnam, beyo kafan bom bigilata, tinum yuguut unin beyo dogobeta talta am boyo dalata ko-nalata, tam imi mufekmufek uyo dugu kulube mitam iinbaala ko. \v 44 Kale ulutap ibo utamipta e, Mo Tibil imi Man niyo dok kota tolon-tema kalaa nagebaalip kale, maagalo tem kale, suun kup bigi-bom telel-bom-nilipta o,” age Yesus ilami okumop man imi baga-ema ko. \s1 Tinum ogok tambal kemin so tinum ogok mafak kemin so imi kuguup umi sang uta ko \sr Luk 12:42-46 \p \v 45 Kale Yesus iyo ilami okumop man imi do weng maak bogobe-nala e, “Niyo tinum ogok fomtuup kanu-bom aget tambal fugun-bom no kemin tinum imi sang uyo bogobelan o ageta ko. Kanupmin ogok kemin tinum ilami kamogim iyo ulaa du bogobe-nala e, ‘Kabo nimi ogok kemin tinum bilip iyo tambaliim kup itama-bom tiin molapta, ogok tambal kup ke-bilipta, nimi mufekmufek uyo tambaliim kup bom-buluta, iman taga-emin ulumi am daanan-temu kota, iman uyo ogok kemin tinum imi taga-emal o,’ age bogobe-nalata, dupkaa unon-tema ko. \v 46 Kale ogok kemin tinum beyo kamogim imi weng uta tinangku-nala imi ogok uyo waafulin kup ke-bom ogok kema umdii, kamogim iyo asok tal abomu, tambaliim kup ogok ke-be kalaa age-nalata, deng tebeman-tema ko. \v 47 Kale kamogim iyo bogobe-nala e, ‘Utamita, niyo kugol bomta, katamin-tem bom-bilita, ogok tambal uyo kem-nuubap kalaa ageli kale, ogok afaligen uyo kapmi kopkelita, kapta nimi mufekmufek uyo alugum tiin molan-temap o,’ agelan-tema ko. \v 48 Kuta kanube ogok mafak kemin tinum iyo aget fuguno-nala e, ‘Nimi kamogim iyo mufekmufek migik maak tebe daak tamalu kale, yuut tolon-temaala binim o,’ age-nala, \v 49 ipkumal ogok kemin tinum iyo ye-bom-nala, ok mafak unan-bii ilum ilum kemin tinum sino ton-bom iman unan-bom ok mafak unan-bom-nala, \v 50 kamogim iyo dok kota tolon-tema kalaa age fenin binim ke-bom no kema umdii, bom-balata, am maak daanu e, kamogim iyo talta utamata e, kuguup mafak kem tebesa kalaa age-nala e, imi kuguup mafak umdii yan ke-e-bom \v 51 fomtuup saal daga-bom kaal fuyap kupka-eman-tema uyo kuguup alop waafuna-bom weng kwaasulmin tinum imi kaal fuyap kupka-emin ulutap mungkup kupka-e-balata, ogok mafak kemin tinum iyo bogo-nala e, ‘Kwiin ko so kubo?’ agan-bom-nala e, fomtuup ameman-tema o,” age Yesus ilami okumop man imi baga-ema ko. \c 25 \s1 Yesus imi weng felep yak unang amaat nagaal kal imi diim to-nala do weng bogosa uta ko \sr (Mat 24:43-44, Mak 13:32-37, Luk 12:35-40, 13:25-27, 1 Fit 1:13) \p \v 1 Kale Yesus iyo asok do weng maak bogobe-nala e, “Son-temu nala nimi tili God tebe alugum unang tinum tiin molan-tema bomi sang uyo felep yak ku to bogobelan o ageta ko. Tinum maak, unang kulan o agelata, unang umi ogen so aalap so iyo, ‘O,’ agelip suu nala e, kota kula dula kemin umi am uyo mitam daanu e, unang bomi dong daga-emin unang kapket nagaal kal maak ilimi ilaam uyo kulep-nilip e, ipkum umi aalap imi am uyo kupka-nilip e, tam abal diim kugol ton-bom tinum tal unang kulan-tema bemi fenip ko. \v 2 Kale unang ogal kalip ita aget tambal fugunin kale, bilip imi mufekmufek uyo telelalip e minte, unang ogal maak kalip ita aget tambal umaak fugunin binim kale, bilip imi mufekmufek uyo telelalin-tem ke-nilip e, \v 3 ilimi ilaam uyo kefo kulep unip kuta, ilaam umi ok uyo maak ilu kulep ilin-tem kelip e minte, \v 4 ipkumal aget tambal fugunin ita ilimi ilaam uyo ilu ko kefo kulep som-nilip e minte, umi ok uyo aa migik ilu kulep no kelip e, mangkal unip ko. \v 5 Kale unang mangkal bilip iyo ton-bom bigi-biita e, tilin-tem kela kalaa age-nilip e, tiin ak tebebelu e, agaal unip ko. \p \v 6 “Kale mangkal agaal bom-bilipta bii, am tiip tiip faa-bulu e, kota tinum maak ola-nala e, bogola ko. ‘Tinum, unang kulan o agan-be iyo kota tala kale, kamano kota yuut tal duptamo am iinin o,’ age olan-kala e, \v 7 unang nagaal kal iyo tinangku-nilip e, fen mitam ilaam uyo telela ko-nilip e, \v 8 unang tele aget fugunin binim iyo utamipta e, numi ilaam kenamin ok uyo mep so binimanan o agan-bo kalaa age-nilip e, ipkumal unang aget tambal fugunin imi bogobe-nilip e, ‘Numi ilaam uyo ok binim kelu kale, tenolan-temu kale, ipmi ilaam ok umaak sing daabelipta, numi ilaam uyo delalup kena-buluta, mangkal unum o,’ agelip e, \v 9 aget tambal fugunin unang iyo tebe aget tambal fugunin binim unang imi weng uyo yan kebe bogobelip ko. ‘Umbae. Numi ilaam umi ok uyo katip kale, ipmi atuk sing daabe no kelan-temup bole, alugum numi ilaam uyo yuut tenolan-temu kale, ipkil no stuwa kal ilaam umi ok umaak mo-nilipta, dela kulep tilin o,’ agelip e, \v 10 unang aget tambal fugunin binim iyo daage no stuwa kal ilaam umi ok uyo fen unip e, kota tinum, unang kulan o agan-be iyo tal mep so tala kalaa age-nilipta, unang mangkal ogal telelabip iyo no tinum iyo abu daa-nilip e, duptamo tam am daalip e, kota alugum iyo iman unan-bilip e, ogok kemin tinum iyo tebe faal uyo ilolip ko. \p \v 11 “Kale siit ilugolip e, unang ogal maak iyo tal ola-nilip e, ‘Numi duup kabaa. Ogok kemin tinum bilip iyo bogobelap faal bitolipta, nuyo tam tulupta o,’ agelip e, \v 12 tinum kamaa unang digin kela beyo unang mangkal bilip imi weng uyo yan kebe-nala e, ‘Umbae. Ibo nimi duubal ba kale, niyo ogok kemin tinum iyo bogobeli faal uyo bitobelan-temaalip o,’ age-nalata, unang aget tambal fugunin binim imi baga-emsa o,” age Yesus iyo baga-ema ko. \p \v 13 Kale asok Yesus iyo ilami okumop man imi bogobe-nala e, “Do weng bomi magam uyo tele aget fugunolin. Ibo utamta, niyo dok kota tolon-tema kalaa nagebaalip kale, ibo suun kup telel-bom bigi-bom-bilipta o,” age Yesus iyo bogobela ko. \s1 Yesus imi felep yak ogok kemin tinum asuno imi diim to do weng bogosa uta ko \sr Luk 19:11-27 \p \v 14 Kale Yesus iyo do weng migik maak baga-ema ko. “Son-temu nala am ko daan bom-sulu tolon-temi kota, God imi tebe tinum maak yegemsa ulutap ke unang tinum iyo yegeman-tema ko. Kale tinum beyo, unanbu no abiip simanim maak kugol bii ilugo-nilita, asok tolon-temi kalaa age-nala e, ilami ogok kemin tinum iyo olabela tal tamip e, ilami mani min, mufekmufek uyo alugum kwaapma yak bilip imi sagaal diim abelu ko. \v 15 Kale iyo utamata e, iip maak maak bilip iyo aget tambal kup fugunin e minte, iip maak maak bilip ita aget tambal fugunin tap so kalaa age-nala e, mani bisel uyo kwaapma yak aget tambal kup fugunin bilip imi sagaal diim abelu e minte, mani katip uta kwaapma yak ipkumal imi sagaal diim abe no kelu e, maak beyo K5,000 kobe-nala e minte, maak beta K2,000 kobe-nala e, maak beta k1,000 kobe no ke-nala e, ‘Boyo kulu-nilip bisnis ke-bom mani kwaane-bilipta o,’ age kupka-nala e, daagina ko. \v 16 Kale kamogim iyo daagina e, kota tam ogok kemin tinum K5,000 kulula iyo waafuu bisnis ke-balata bii, mani uyo kwiin kiim ke K10,000 kelu e, \v 17 mungkup ogok kemin tinum maak imi K2,000 kulula yagal mungkup mani uyo kulu bisnis ke-balata bii, mani uyo kwiin kiim ke K4,000 ke no kelu kuta minte, \v 18 ogok kemin tinum maak K1,000 kulula iyo waafu-nala e, bisnis kemin binim ke-nala e, kulep yang kafin fogo-nala e, ilami kamogim imi tuumon uyo kubabela ko. \p \v 19 “Kale biilu e, kota ogok kemin tinum imi kamogim iyo asok tal abiip tal-nala e, imi mani uyo dogonubeta waafuu bisnis kem-nuubip kalaa agelan o age-nalata, ilami ogok kemin tinum asuno iyo olabela tal-nilip e, \v 20 tam kamaki uyo ogok kemin tinum K5,000 kulu-se isiik tal-nala e, asok K5,000 sino minte K5,000 migik kuluba sino uyo kobe bogobe-nala e, ‘Kamogim kabo ko utamal a. Niyo kapmi K5,000 kopnin-salap uyo kulu bisnis ke-bom-nilita, K5,000 migik koyo kulu no kelita, kusino kusino K10,000 kebu o,’ age kobela e, \v 21 utam-nala e, kota kamogim isiik bogobe-nala e, ‘Suguul ke kabo ogok kopkin-sii boyo kupkasaalap kale, kabo fomtuup dital fagaa tambaliim kup kem tebesap kale, mufekmufek katip ita ko tambaliim kup tiin mosap kalaa age-nilita, niyo kota mufekmufek kwiin kiim uyo kwaapkeli yak kapmi sagaal diim abeluta, waafu-nalapta, tiin molan-temap ko. Kale mitam talapta, ninggil maagup deng tebemum o,’ agela ko. \p \v 22 “Minte ogok kemin tinum K2,000 kulu-se iyo tal kamogim imi bogobe-nala e, ‘Kamogim kabaa. Ko utamal a, Niyo kapmi K2,000 kopnin-salap uyo kulu bisnis ke-bom-nilita, K2,000 migik koyo kulu no kelita, usino usino K4,000 kebu o,’ age kobela \v 23 kamogim iyo utam bogobe-nala e, ‘Suguul ke kabo ogok kopkin-sii boyo kupkasaalap kale, kabo fomtuup dital fagaa tambaliim kup kem tebesap kale, mufekmufek katip ita ko tambaliim kup tiin mosap kalaa age-nilita, niyo kota mufekmufek kwiin kiim uyo kwaapkeli yak kapmi sagaal diim abeluta, waafu-nalapta, tiin molan-temap ko. Kale mitam talapta, ninggil maagup deng tebemum o,’ age no kela ko. \p \v 24 “Minte aaltam kota ogok kemin tinum K1,000 kulu-se iyo tal bogobe-nala e, ‘Kamogim kabaa. Katamsi kale, kabo alaang bubul dolin tinum kale, kabo tinum migik ulu kululap no kapmi ilanggiip ogok uyo kanukem-nuubip kuta, iman min, unan-kalin fagam-nuubip uyo kapkal tebe kwan-nuubap e minte, kabo tinum migik iyo kululap no kapmi mufekmufek uyo ipkumal kopmip saan-nuubip kuta, kapta mani uyo kwan-nuubap no kale, \v 25 niyo kapmi atul finano-nili e minte, bisnis kemin kuguup umaak utamin-tem ke no ke-nilita, niyo kapmi tuumon boyo kulep no-nilita, kafin fogo-nilita, kubapkelita, tambaliim kup nuubu kale, kalapmi tuumon kotam o,’ age kobela e, \v 26 tam kamogim iyo ilami ogok kemin tinum iyo bogobe-nala e, ‘Kabo ogok kemin tinum mafak e minte, daal tebemin tinum no kuba. Kabo bogopne-nalap, “Kabo tinum migik ulu kululap no kapmi ilanggiip ogok uyo kanukem-nuubip kuta, iman min, unan-kalin fagam-nuubip uyo kapkal tebe kwan-nuubap e minte, kabo tinum migik iyo kululap no kapmi mufekmufek uyo ipkumal kopmip saan-nuubip kuta, kapta tuumon uyo kwaa-bom no kem-nuubap o,” nagelap ko. \v 27 Kale kabo kanupmin aget uyo fugunoli kalaa agelap uyo, intaben o age-nalapta, nimi mani boyo kulep no beng tem tolapta, nimi mani uyo sengansaalu a? Kanube-salap nimnam, niyo asok talta mani bisel kululi kuta, boyo kupkalapta, niyo tal-nilita, nimi mani atuk uyo kululin-tem ke-nilita, asok nalami K1,000 dopkin-sii ita kup dululi o,’ age-nala e minte, \v 28 ilami dong daga-emin tinum albip bilip imi bogobe-nala e, ‘Ibaa. Yak imi sagaal diim mani waafuba boyo kulu-nilip tinum K10,000 kuluba so bemi kobe no kelin a. \v 29 Nimi kam ageli bomi magam uyo ki, tinum waantap ita ogok tambal ke-bom-nala e, imi kamok imi weng uyo tinangka-bom no keman-tema uyo, bemi kamok iyo tebe ogok uyo maak so kobelata, ogok kwiin kiim uyo ke-bom-nala e minte, mani kwiin tagang uyo kwaa-bom no keman-tema kale minte, tinum waantap ita ogok uyo mafak ke-bom-nala e, imi kamok imi weng uyo kwaasule-bom no keman-tema uyo, bemi kamogim iyo tebe-nala e, fot tebelata, ogok umi tisol uyo maak so kwaaman-temaala ko. \v 30 Kota ogok kemin tinum ogok kemin binim keyo daalip tam abiip mililep tem kutam iinom-nalata, bogo-nala, “Kwiin ko so intaben o ageta ka-tele talbi o?” agan-bom-nala e, fomtuup ameman-tema o,’ age kamogim iyo ogok kemin tinum tiin molin imi bogobe-se o,” age Yesus iyo bogola ko. \s1 Dok ita ipkumal dong daga-emip umdii, son-temu nala Yesus isiik tebe bilip iyo kuguup tambal kobelan-tema umi sang uta ko \sr (Mat 13:38, 16:27, Rom 2:1-16, 2 Tes 1:7-10, 2:3-12, \sr Rev 14:14-2O, 20:11-15) \p \v 31 Kale Yesus iyo bogobe-nala e, “Biilan-temu kota, Mo Tibil imi Man niyo tebe God imi ensel iyo alugum kulep tal tolita, bilip iyo nimi tok uyo baga-bilipta, nagal kamok king ke-nilita, nimi titil afalik uyo ku-nilita, alugum unang tinum iyo tiin molan-temi kale, \v 32 ensel ita tebe-nilipta, kafin diim komi tinum miit maak maak iyo alugum afeta-bii kulep tal nimi diim tolipta, nagal tebe ilo kolita, miit alop kelan-temip ko. Kale niyo sipsip tiin molin tinum imi tebe-nala fen sipsip ugulumi fagaga-bom, minte meme ugulumi fagaga-bom no keba ulutap ke-bom-nilita, \v 33 niyo unang tinum tambal ita kulep te yang nalami sagaal ipkuk ilo keng kal faga-nili e minte, unang tinum mafak ita kulep te yang sagaal afaan ilo keng kal fagaa no kelan-temi ko. \v 34 Kanubeli ila kolipta, Kamogim king niyo unang tinum nimi ipkuk ilo keng albip imi bogobe-nili e, ‘Kamaki nimi Aatum God kafin telela kosa kota, God iyo, abiip tambal uyo unang tinum tol kup tebesip imi o age-nalata, telela kobesa kale, God iyo ipmi deng kup taban-be kale, ibo mitamta tambaliim suun kup bom-bilipta o ageta ko. \v 35 Kale nimi Aatum imi tebe ipmi deng taban-be bomi magam uyo dok uta ba kale, siin uyo niyo iman tep bom-bili uyo, ipta iman kopnelip une-sii e minte, niyo ok tep tebepne bom-bulu uyo, ipta ok ilu kopnelip une-sii e minte, niyo fital kale, tilita, ipta bogopne-nilip, “Suguul ke talap o,” nage nimdep tam am daa-silip e minte, \v 36 niyo ilim binim uyo, ipta ilim kopnelipta, migi-sii e minte, niyo mafak bom-bili uyo, ipta dong dogopne-silip e minte, niyo sok de namolip bom-bili uyo, ipta tal dong daganemin weng tambal uyo bagane-bilipta, nimi bubul uyo tambalanepne no ke-suu kalaa age-nalata, bota God iyo ipmi deng uyo taban-be o,’ ageli e, \v 37 tol kup unang tinum iyo nimi weng uyo yan kepne-nilip e, bogolip ko. ‘Kamogim kabaa. Nuyo utamupta, kuguup tambal boyo maak kabo kupkake-bulup kalaa agansaalup kuba. Nuyo dok kota katamupta, kabo iman tep tebepkebu kalaa age-nulupta, iman uyo kopkelup une-salap a? Minte nuyo dok kota katamupta, ok tep tebepkebu kalaa age-nulupta, ok uyo ilu kopkelup une-salap a? \v 38 Minte kabo dok kota fital o age talapta, bogopke-nulup, “Suguul ke talap o,” age kamdep mitam am daa-sulup a? Minte nuyo dok kota katamupta, kabo ilim binim kalaa age-nulupta, ilim uyo kopkelupta, migi-salap a? \v 39 Minte nuyo dok kota katamupta, mafak albap kalaa kage-nulupta, dong dogopke-sulup a? Minte nuyo dok kota katamupta, sok de kamolip albap kalaa ageta tal dong dagakemin weng tambal uyo bagake-bulupta, kapmi bubul uyo tambalanepke no ke-suu o?’ agelip e, \v 40 Kamogim nisiik tebe imi weng boyo yan kebe bogobe-nili e, ‘Niyo dam weng uyo ibo bogobelan o ageta kale, tinangku-silipta. Ipmi kafin diim bii-silip uyo, ibo kanupmin kuguup tambal boyo unang tinum win binim mitam nimi ilak dolin bilip imi kupka-emsip kuta, ipmi tebe ko imi kupka-emsip boyo nimi kupkanemsip uyo kulbu o,’ agelan-temi ko. \p \v 41 “Kota fupkela afaan ilo keng fen-nili e, unang tinum mafak imi bogobe-nili e, ‘Sugamiyok kota God iyo abiip maak suun at kenamin kusino telela ko-nala e, bogo-nala kano, “Saatan isino ensel mafak ilami ogok kemin tinum kesip sino iyo imdali no at suun kenamin abiip kugol suun kup nan-temip o,” agesa kale, boyo ilipmi kuguup mafak bota God iyo ibo umik ugobesa kale, ibo nimka-nilipta, no abiip suun at kenamin kuunin a. \v 42 Kale God imi tebe ipmi umik ugobesa bomi magam uyo dok uta ba kale, niyo iman tep bom-bili uyo, ibo iman umaak kopnelip unesaali e minte, niyo ok tep bom-bili uyo, ibo ok umaak ilu kopnelip unesaali e minte, \v 43 niyo fital tilin kesi uyo, ibo bogopne-nilip, “Suguul ke talap o,” nage nimdep tam am daasaalip e minte, niyo ilim binim bom-bili uyo, ibo ilim umaak kopnelip migisaali e minte, niyo mafak bom-bili uyo, ibo dong dogopnesaalip e minte, niyo sok de namolip bom-bili uyo, ibo tal weng tambal uyo bagane-bilipta, nimi bubul uyo tambalanepne no kesaalu no kalaa age-nalata, bota God iyo ibo umik ugobesa o,’ ageli e, \v 44 unang tinum mafak iyo nimi weng boyo yan kepne bogopne-nilip e, ‘Kamogim kabaa. Nuyo kabo bisat kamkasaalup kuba. Dok kota katamupta, kabo iman tep tebepkebu min, ok tep tebepkebu min, fital ke talap min, ilim binim min, mafak albap min, sok de kamolip albap min kalaa age-nulupta, nuyo dong dogopkelin-tem ke kamka-sulup o?’ agelip e, \v 45 Kamogim nisiik imi weng boyo yan kebe-nili e, ‘Niyo dam weng uyo ibo bogobelan o ageta kale, tinangku-silipta. Ibo tebe unang tinum win binim mitam nimi ilak dolin iyo umik ugobe-nilipta, dong daga-emin binim kemsip kuta, ipmi tebe imi kanu-emsip boyo nimi umik ugopne dong daganemin binim kemsip uyo kulbu o,’ agelan-temi ko. \v 46 Kale bomi kalan uta unang tinum dogap ita ipkumal dong daga-emin binim umdii, bilip iyo imdali no abiip mafak kugol kaal fuyap afaligen uyo suun kup utamaman-temip kale minte, tol kup unang tinum ita kulep no God imi abiip tolita, tambaliim kup suun kup nan-temup o,” age Yesus ilami okumop man imi baga-ema ko. \c 26 \s1 Juda kasel imi kamogimal imi weng telela ko-nilip, “Yesus angkolum o,” agesip uta ko \sr Mak 14:1-2, Luk 22:1-2, Jon 11:45-53 \p \v 1 Kale Yesus ilami okumop man ninggil imi ko kafale-be boyo alugum binimanu e, kota bogobe-nala e, \v 2 “Nugumal ibaa. Am alop maak binimanan-temu kota, Juda kasel numi iman ko age Pasova uyo tigiman-temup kalaa age utabip kale, kota Mo Tibil imi Man niyo Juda kasel imi kamogimal tebe nimdalip yak waasi imi sagaal diim abelita, nimdep yak at diim daa nangkolip kaanan-temi o,” agela ko. \p \v 3 Kale kota tinum amem ko age pris imi kamogimal sino Juda kasel imi kamok kamok sino iyo no tinum amem imi kamok miton ko age hetpris Kayafas imi am afek kutam kal angge ko-nilipta, \v 4 weng en-bom-nilip e, kanube-nulupta, Yesus iyo maagalo bantap aafuta angkolup kaanak o age-nilip e, \v 5 bogolip, “Nugol unang tinum imi tala tala ke iman tigi-bom unan-kalon-temip umi tem kwegal angkolan-temup uyo, unang tinum kwiin tagang iyo, buuk o age-nilip e, tebe nuyo yan-togon-bom ye-bom keman-temip kale, dupkalup siit iman uyo alugum unelip binimanu daagina tala kelip kalaa age-nulupta, kota angkolum o,” age weng uyo de kolip ko. \s1 Unang maak tebe tang tambal kuunin ok kulep tam Yesus imi dubom diim kal sing daabesu uta ko \sr Mak 14:3-9, Jon 12:1-8 \p \v 6 Yesus ninggil iyo Oliv Tigiin uyo kupka-nilip e, no abiip Betani kutam iinip ko. Siin uyo Yesus iyo tebe Betani kutam tinum maak kaal mafak kesa Saimon iyo telela do-se kale, beta tal Yesus ninggil imi bogobe-nala e, “Tilipta, nimi am kal ton-bomta iman unelum o,” agelata, no imi am kal ton-bom \v 7 iman un-silip e, unang maak tebe tang tambal kuunin ok uyo kwep tal Yesus imi dubom diim kal sing daabelu kale, ok boyo tuum alabasta tet tem kalo kolin kulaak umi tem abu kosip kale, unang boyo mani kiim ku mo kwep tal daabu kale, \v 8 Yesus imi okumop man iyo utamipta e, unang boyo kanu-bo kalaa age-nilipta, olsak tebebeluta, tam unang uyo daga-nilip e, “Intaben nulan o age-nalapta, tang tambal kuunin ok boyo tugup daalap binimanu a? \v 9 Tang tambal kuunin ok boyo kwep no kapkumal iyo kobelap iyo molipta, mani kiim uyo kulu-nalapta, mufekmufek binim unang tinum imi kobelan agin kuta, kupka-nalapta, tugup daalap binimanu o,” agelip ko. \p \v 10 Kale Yesus iyo utamata e, kanupmin weng boyo unang bomi kupka-e-bilip kalaa age-nala e, imi okumop man iyo bogobe-nala e, “Intaben o ageta weng mafak bo unang boyo kupka-e-bilip aget afek fugun-bo a? Boyo kuguup tambal uta nimi kanupnelu kale, kupkalin a. \v 11 Unang tinum mufekmufek binim iyo ipsino suun kup bomip kale, ibo tii dong daga-em-nimip kuta, niyo suun kup kagal ipsino nan-temaali kale, \v 12 unang boyo utamuta, Yesus iyo mep so angkolip kaana dep no tuum tem kal dubalan-temip kalaa age-nuluta, Juda kasel numi at kulu telela dep no dubamin kuguup uta ku-nuluta, tang tambal kuunin ok uyo nimi dubom diim kal sing daapnelu ko. \v 13 Kale koyo dam weng kup bogobelan-temi kale, son-temu nala unang tinum imi tebe kafin kaa kutufosu komi tiine-bom nimi weng tambal kupka-em tiineman-temip uyo, unang bomi kuguup tambal ko kopnelu bomi sang uyo baga-em tiine-bom-nilipta, bomi win uyo suun kufu-eman-temip o,” age Yesus iyo baga-ema ko. \s1 Judas tebe kamogimal imi bogobe-nala, “Niyo Yesus iyo daali yak ipmi sagaal diim abon-tema o,” agesa uta ko \sr Mak 14:1O-11, Luk 22:3-6 \p \v 14 Kale Yesus imi okumop man tuluun kal kale, maak iyo abiip Keriot kayaak Judas ita kale, beyo no tinum amem ko age pris imi kamogimal iyo itam-nala e, \v 15 dagala, “Ibaa. Kanube niyo tebe Yesus iyo daali yak ipmi sagaal diim abela umdii, mani uyo intap kal kopnelan-temip o?” agela e, imi weng bogola uyo tinangku deng kup tebe-bom-nilip e, tuumon kiim ulumi kup 30 kota kobelip e, \v 16 Judas iyo tuumon uyo kulu-nala e, dogobeta dupkem daalan o age-nalata, ilep uyo fena ko. \s1 Yesus imi okumop man sino Pasova umi iman unesip umi sang uta ko \sr Mak 14:12-21, Luk 22:7-14,21-23, Jon 13:21-30 \p \v 17 Kale bret fitimin binim umi unan-kalin am kakat diim ko age ifin am uyo daanu e, Yesus imi okumop man iyo tal Yesus iyo daga-nilip e, “Kabo nuyo, no dogap kal iman ko age Pasova uyo telela kolin o agan-balap o?” agelip e, \v 18 Yesus isiik bogobe-nala e, “Siin uyo Jerusalam kayaak tinum maak ipmi kafalebe-sii kale, ibo kamano koyo no Jerusalam kal tinum be atamip uyo, bogobe-nilip, ‘Kabaa. Numi kafalemin tinum imi weng kobela kwep tulup uyo bogo-nala e, “Nimi nugum kabaa. Nimi kaanan-temi uyo mep so tulu kale, nimi okumop man sino ninggil nuta tal kapmi am kal iman ko age Pasova boyo unan-bom deng tebe-bomta o,” age Yesus iyo bogop-kama o,’ agelin o,” age Yesus iyo weng kem uyo bogobe-nalata, okumop man iyo imdala \v 19 no-nilip e, imi weng kup tinangku-nilipta, iman uyo kan kelip ko. \p \v 20 Kale ataan uyo te yak tem iinu e, Yesus sino imi okumop man tuluun kal sino iyo tal am ugaa kubip kutam kal ton-bom \v 21 iman uyo unan-bom-nilip e, Yesus iyo ilami okumop man imi bogobe-nala e, “Niyo dam weng bogobelan-temi kale, ninggil ipmi tinum maak ita tebe-nalata, nimkem daala nangkolan-temip o,” agela e, \v 22 kota okumop man iyo Yesus imi weng bogola boyo tinangku aget yamyam fugun-bom du-filin-bom-nilip e, maak isiik Yesus imi dagala dagala ke-bom-nilip e, “Kamogim kabaa. Nita bele ki, naga ba o?” agan-bom aget yamyam fugunip e, \v 23 Yesus isiik bogobe-nala e, “Tinum maak nisino sagaal kwep yak dis tem kulagal dufala ko unela beta tebe nimkem daalata, nangkolan-temip ko. \v 24 Sugayok uyo God imi suuk kon tem uyo nimi kanube kaanan-temi bomi sang uyo bogosu kale, kamano kogal mungkup bomi sang uyo mitam tuluta, Mo Tibil imi Man niyo nangkolip kaanan-temi kuta, tinum nimi nimkem daalan-tema beyo atin kaal fuyap kup misamanan-tema kale, intaben o ageta ogen uyo beyo do-suu ee?” agela e, \v 25 imi dupkem daalan o agan-be tinum Judas beyo Yesus imi bogobe-nala e, “Numi kafalemin kabaa. Kabo nimi sang bagane-balap bele ki, tinum migik imi sang baga-e-balap o?” agela e, Yesus isiik imi weng uyo yan kebe-nala e, “Dam bogolap kale, kapkal o,” agela ko. \s1 Yesus imi bret sino sok dum ok sino uyo ilami okumop man kobela unesip uta ko \sr Mak 14:22-26, Luk 22:15-20, 1 Kor 11:23-25, (1 Kor 10:16-21) \p \v 26 Kale Yesus ninggil iyo iman unan-bilip e, Yesus iyo bret maagup maak ku-nala e, God iyo, “Misam o,” age kupkaa fegela ko imi okumop man iyo ife-bom-nala e, bogola, “Koyo nimi dam kale, ku-nilipta, unelin o,” agela e, ku-nilip e, unelip ko. \v 27 Unelip e, tam sok dum ok maak ilu ko-nala e, God iyo, “Misam o,” age-nala e, imi okumop man iyo ife-bom-nala e, bogobela, “Ibaa. Ninggil alugum ibo koyo ku-nilipta, unelin a. \v 28 Koyo nimi isak kale, nimi nangkolan-temip uyo, nimi isak uyo singkam daa-nulu God imi kamaa weng umi de koluta, ibo isak boyo utamta, boyo aafentap God iyo tebe unang tinum kwiin tagang numi fengmin uyo kupkan kebe-se kalaa agelan-temip ko. \v 29 Kale niyo weng migik maak bogopman-temi kale, asok niyo sok dum ok boyo maak so unelan-temaali kale, kupkaa bom-bili bii, no nimi Aatum God imi abiip kugol ipsino bomta, alugum maagup nuyo sok dum umi kamaa ok uta unan-kalon-temup o,” agela ko. \p \v 30 Kale ninggil unelip binimanu e, alugum iyo God imi suuk kon tem aseng maak kulu kupka-nilip e, abiip uyo kupkaa yak abe Oliv Tigiin unip ko. \s1 Yesus imi Fita bogobe-nala, “Kabo bogo-nalap e, ‘Beyo nimi duup ba o,’ agelan-temap o,” agesa uta ko \sr Mak 14:27-31, Luk 22:31-34, Jon 13:36-38 \sr (Mat 26:56, Jon 16:32, 21:15) \p \v 31 Kale Yesus ninggil iyo ilep abe-bom-nilip e, Yesus iyo bogobela, “Kamano mililep uyo alugum ibo nimka-nilipta, bilii daaginon-temip kale, God imi suuk kon tem weng sugayok dola kosip uyo bomi sang uyo bogo-nulu e, \pi1 ‘God nita waasi iyo imkalita, tebe sipsip tiin molin tinum iyo angkolipta, sipsip iyo alugum bilii daagine-bala tele-bala keman-temip o,’ \m agesu kale mungkup, ipta ko kanubelan-temip ko. \v 32 Nita kanube kaani namalip siit-nilita, asok fen-nilita, no Provins Galili unon-temi kale, kota ibo nota kugol nitamin o,” agela ko. \v 33 Kale Fita iyo boyo tinangku-nala e, Yesus iyo fomtuup bogobe-nala e, “Kamogim kabaa. Kapmi okumop man ninggil nuyo, alugum nugumal bilip ita kamkaa bilii unon-temip kale minte, niyo fen kamkaa bilii unon-temaali o,” agela e, \v 34 minte Yesus isiik Fita iyo bogobe-nala e, “Nugum kabaa. Nimi weng kaa bogopkelan-temi komi aget uyo fugun-bom bom-salapta. Kamano mililep kota uun kakaluk aalap iyo olalin-tem bom-salata, kabo nimi sang uyo bogopne-nalap e, ‘Beyo nimi duup ba o,’ nage yakyak bii, ilep asuno fagalan-temap o,” agela e, \v 35 Fita iyo bogola, “Umbae. Boyo kanubelan-temaali kuba. Minte tam kapsino niso inolum o agelip uyo ki, niyo bogo-nilita, ‘Beyo nimi duup ba o,’ kagelan-temaali o,” agela e minte, alugum Yesus imi okumop man iyo Fita imi weng ko bogola uta asok ku-nilip e, Yesus iyo bogobelip ko. \s1 Yesus imi no anang Getsemani kutam kal God imi aman duga-emsa uta ko \sr Mak 14:32-42, Luk 22:39-46 \p \v 36 Kale tam Yesus sino ilami okumop man sino ninggil iyo mep ko daage yak anang maak bomi win uyo Getsemani o agan-nuubip kutam no-nilip e, Yesus iyo bogobe-nala e, “Niyo yang kagal God iyo aman duga-emi kale, ninggil ibo kagal ton-bom-silipta o,” age-nala e, \v 37 imkaa Yesus iyo Fita sino Sebedi imi man tinum alop Jems sino Jon sino ninggil asuno ita kup imdep yang una ko. Kale Yesus imi aget tem uyo atin mafaganebelu e, aget afek kup fugun-bom \v 38 ninggil imi bogobe-nala e, “Niyo utamita, kota nangkolip kaanan-temi kalaa ageta nimi aget tem uyo atin iluum afek kup tebepnelu kale, niyo yang kugol God imi beten ke-emi kale, ipkil kagal fen-bom-nilip e, telela bigi siin o,” age-nala e, \v 39 imkaa yagal yang so ke-nala e, katuun duung fegela daak ton suk mo kalaak fen-nala e, God imi beten ke-e-bom-nala e, bogola ko. “Aatum kabaa. Kuguup mafak uyo meng, nafak daalan o angbu kale, kabo, fegelebeli dupkaluk o nagelap uyo, titil fagata kanupne-namap kuta, nimi aget fugunin uyo, kabo nimi aget fugun-bom, ‘Bota kanupnelal o,’ agan-bii boga ba kale, kalapmi aget fugun-bom, bota kanubelan-temi kalaa agan-balap uta kup kanumin o,” agela ko. \p \v 40 Kale Yesus iyo beten kem siit-nala e, kupkaa meng abomu, tinum ninggil asuno iyo agaal unbip kalaa age-nala e, meng ifo imkaa Fita imi bogobe-nala e, “Ninggil ibo agaal unbip aga? Ibo titil fagaa kafan bom dong dagane-bom bigi siit ilugo-nimip binim kale, yuut agaal unbip aga? \v 41 Saatan iyo, ibo uget taga-bilita, yang fenga kolip kalaa agelan o age-nalata, ibo im-kugu-be kale, ipmi aget fugunin uyo, kuguup tambal uta kup kemum o agan-bilip kuta, ipmi titil uyo katip kale, yang kuguup mafak uyo keman-temip kale, ibo asok agaal unemin ba kale, kupkaa kafan bom God iyo dagaga-bilipta, dong daga-e-balata o,” agela ko. \p \v 42 Kale kam age imka-nala e, Yesus iyo asok daage yang olang yang-nala e, asok God imi beten uyo ke-e-bom-nala e, “Aatum kabaa. Boyo kalapmi san kale, kabo, waasi iyo imkali tebe kaal fuyap boyo kobelin o nagelap bole, niyo, ‘Waago o,’ agelan-temaali kale, niyo kapmi weng bogolap uyo, ‘O,’ agelan-temi o,” age beten kem siit kupkaa \v 43 asok meng abomu, imi okumop man iyo tiin ak tebebelu asok agaal unip kalaa age-nala e, \v 44 asok imkaa yang-nala e, kanube beten kem siit tala ulutap mungkup God iyo asok kanupmin beten ke-ema ko. \p \v 45 Kale kem siit-nala e, asok tal ilami okumop man iyo ifo-nala e, bogobela, “Ibo asok agaal un-bomta fingkan-bilip aga? Fenta utamin a. Kota tinum maagup maak ita tebe Mo Tibil imi Man niyo nimkem daa nimdala yak tinum mafak ninggil imi sagaal diim abelita, ita tebe-nilipta, kaal fuyap kupkaneman-temip kale, uyo kaa mitam tulu kale, \v 46 tilipta, unum a. Tinum nimi nimkem daala nangkolan-temip iyo no, atam-nilita o ageta talan-be kale, no abu daalupta o,” agela ko. \s1 Judas imi Yesus dupkem daala waasi tebe aafuu sok de dosip uta ko \sr Mak 14:43-50, Luk 22:47-53, Jon 18:3-12 \p \v 47-48 Kale Yesus iyo weng bagam-sala e, Yesus ilami okumop man iyo tuluun kal kale, tuluun keta tala kale, beyo Judas ita ko. Kamaki uyo tinum amem ko age pris imi kamogimal sino Juda kasel imi kamogimal sino ita tebe-nilip e, tinum kwiin tagang iyo imdalip benat ko age un kong sino ulin sino uyo kulep-bilip e, Yesus dupkem daalan-tema tinum Judas sino tal-bom-nilip e, Judas iyo bogobe-nala e, “Ibaa. Ata-bom-silipta, no tinum beyo fet dobe duptal migili umdii, beta kale, aafuu de dolin o,” agela e, at kom fiko talan-bilip e, \v 49 Judas isiik Yesus iyo dek diibe yuut tal weng umobe-nala e, “Nimi kafalemin kabo albap aga o?” age-nala e, fet dobe duptal migim-kala e, \v 50 Yesus iyo bogobe-nala e, “Nugum kabo intaben nulan o age talap uyo yuut kelapta o,” agan-kala e, kota tinum iyo tal Yesus iyo sagaal togobe fomtuup aafulip e, \v 51 Yesus imi okumop man maak iyo ilami benat ko age un kong uyo kupdeta, tinum amem imi kamok miton ko age hetpris imi ogok ke-emin tinum maak iyo angko imi tuluun kaal milii uyo tagaa kwaapma daak abelu e, \v 52 Yesus iyo ilami okumop man ko kanubela beyo bogobe-nala e, “Tinum dok ita tebe benat ko age un kong uyo kulu tinum migik inolip kaanip umdii, kaanip imi duup isiik benat uyo kulu asok inolipta, kaanan-temip kale, dinan-kalin ba ko. Kapmi benat boyo asok ililap daak ulumi um tem unuk o ageta ko. \v 53 Kale niyo, nalami Aatum God iyo dagali yagal maak fagaa ilami ensel kwiin tagang iyo bogopma tal niyo dong dogopnelip waalanan o ageli uyo, niyo kanupmomi kale, kabo boyo utabaalap aga? \v 54 Kuta niyo Aatum iyo dagali boyo kanubelan-temaala ko. Sugamiyok uyo God yagal ilami suuk kon tem weng uyo kwep daa bogo-nala e, ‘Nimi Man iyo waasi iyo tebe angkolip kaanak o,’ age yagal ki bogosa kale, niyo nalami Aatum God iyo bogo-nili, ‘Aatum kabo dong dogopnelapta, waalanan o,’ agelan-temi uyo, kwek uyo imi weng kwep daasa boyo kwaasulepman-temi e minte, imi weng kwep daasa boyo mitam tol kelan-temaalu binim no kale, niyo boyo dagalan-temaali o,” age Yesus iyo okumop man imi bogopma ko. \p \v 55 Kota Yesus iyo tinum tal aafuu de duptamo unum o age tilip imi bogobe-nala e, “Niyo no ulotu am miton kugol ton-bom unang tinum iyo suun kup kafalem-nak-bii kale, ibo tii tal kugol naafuta de namo-nimip kale minte, intaben o age-nilipta, ibo kupkasipta, kamano kota ibo tinum ipkumal aa-bom mufekmufek daga-emin tinum imi aafuu de dupkabip kulutap ke-nilipta, benat so ulin so uyo kulep talta, de namolum o ageta tilip a? \v 56 Kale ipmi kuguup kanubelip boyo tambal kanubelaalip kuta, ipmi kanubelip boyo, God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum bilip imi weng God imi suuk kon tem dola kosip uyo ko mitam felep unu o,” age Yesus iyo tinum ko tal aafuu de dolip bilip imi baga-ema ko. \p Kale kota Yesus ilami okumop man iyo tolong do-nilip e, Yesus iyo dupkaa yuut bilii daagina tala kelip ko. \s1 Tinum amem imi kamok miton ko age hetpris tebe Yesus imi dup-kugu-bom dagagamsa uta ko \sr Mak 14:53-65, Luk 22:54-55,63-71, Jon 18:13-14,19-24 \p \v 57 Kale Kayafas iyo tinum amem imi kamok miton ko age hetpris kale, ulo utamsip tinum sino minte Juda kasel imi kamogimal so iyo tal bemi am kal afeta-bilip kale, tinum Yesus aafuu de dolip bilip iyo tebe dep no Kayafas imi diim ku daalip ko. \v 58 Kale Fita iyo Yesus imi umik tem simanim so kugol tam tam yak abe tam hetpris imi am umi daam tem tam una kuta, am iinoma binim kale, abiip kagal bomta, utamita, kamogimal iyo Yesus iyo dogonubelip kalaa agelan o age-nalata, mitam daam tem kugol un tubulin sino ninggil tonip ko. \p \v 59 Kale tinum amem ko age pris imi kamogimal isino alugum kamok kamok migik so iyo, Yesus iyo angkolum o age-nilipta, tebe, tinum dogap ita Yesus iyo atama-bilip kuguup mafak umaak kanuma atabip kalaa age-nulupta, bilip ita kululupta, weng telelmin umi diim uyo bogolipta o age-nilipta, imi fen-bilip kuta, \v 60 maak atam-nimip binim kelip ko. Kale boyo ki, tinum kwiin tagang iyo kamogimal imi finang uyo tal Yesus imi sang uyo bisop baga-emip kuta, kamogimal iyo maak utamta, boyo mufekmufek afaligen fenga koba kale, bomi kalan uta angkolan-temup kalaa agelin-tem kemip e, kota tinum alop maak tal \v 61 bogo-nilip e, “Ibaa. Tinum beyo bogo-nala e, ‘Niyo tii kale, God imi ulotu am miton uyo dalata kulep toli bii, am alop keluta, am asuno diim kota asok delan-temi o,’ agela nulumi tolong alop uyo tolong dobup o,” age bogopmip ko. \p \v 62 Kale kota tinum amem imi kamok miton ko age hetpris Kayafas iyo fen mo Yesus iyo daga-nala e, “Tinum alop bilip imi weng bagake-bilip boyo, intaben o age-nalapta, yan kepmin-tem albap a? Bilip iyo intaben o kagan-bilip o?” agela e, \v 63 Yesus iyo atin sining agela e, hetpris iyo asok maak so bogobe-nala e, “Niyo weng maak dagalan o ageta kale, kabo bisop uyo baganemin ba kale, suun kup nin tinum God imi win kamkaam uyo kufo tol kup yan kepnelapta, utaman o ageta kale, kabo God imi Man ulaa kamdula kamok kesap tinum aga o?” agela e, \v 64 kota Yesus isiik yan kebe-nala e, “Dam bogolap kale, alugum ibo tolong do-silipta, nimi weng uyo bogolan. Son-temu kutop uyo ibo nitamipta, Mo Tibil imi Man niyo abiil tigiin kal bom titil kup tebesa tinum God imi sagaal ipkuk diim ko age kamok imi baan diim kal tonbi kalaa agelip suukta minte, aaltam uyo utamipta, abiil tigiin umi iip namaal umi tip diim kugol ton-nalata, tala kalaa age no ke nitaman-temip o,” age Yesus iyo kamok kamok imi baga-ema ko. \p \v 65 Kale tinum amem imi kamok miton ko age hetpris iyo weng boyo tolong do-nala e, Juda kasel imi aget iluum tebemin umi kuguup uyo kanumin kale, ilami ilim migiba uyo fengela ko kupkaa tinum alugum tonbip iyo bogobe-nala e, “Ibaa. Bemi weng mafak bogola boyo God imi win uyo kufak daabela ibo tinangkulip kale, yagal ilami sang bogola kale, nuyo tinum maak fen-bom atamupta, beta Yesus imi sang uyo maak so bogolan-temaala binim ko. \v 66 Kale ipmi aget fugunin uyo, tinum keyo dogonubelum o agan-bilip o?” agela e, isiik bogobe-nilip e, “Beyo atin kuguup mafak uta ku-nalata, kanubela kale, beyo dupkalap angkolip kaanak o,” age-nilip e, \v 67 mok tuko kulupmip yak Yesus imi tibit kun diim abe-bulu e minte, kul mim ku saal daga-bom no ke-bilip e, minte iip maak maak iyo minte kul baang tuup saal daga-bom \v 68 titul weng fiil weng baga-e-bom-nilip e, “Kabo bogo-nalap, ‘Niyo God imi ulaa nimdula kamok kesi tinum kale, niyo alugum mufekmufek uyo utamsi o,’ agan-nuubap kale, kabo nitamta, beyo dok ita tebe nan-be kalaa agelap umdii, bogobelapta, tinangkulum o,” age titul weng baga-emip ko. \s1 Fita imi bogo-nala, “Yesus beyo atamsaali o,” agesa uta ko \sr Mak 14:66-72, Luk 22:56-62, Jon 18:15-18,25-27 \p \v 69 Kanu-bilip e, Fita iyo tam abiip daam tem kugol ton-bom-sala e, tinum amem imi kamok miton ko age hetpris imi ogok kemin unang maak uyo tal Fita imi bogobe-nulu e, “Kapkal mungkup Provins Galili kayaak Yesus so tiinan-nak-balap o,” agelu e, \v 70 tinum kwiin tagang imi tibit diim kugol Fita iyo bogobe-nala e, “Umbae. Niyo kupmi weng bagan-balap kwek uyo tele bam daalin-tem o,” age-nala e, \v 71 imkaa yang abiip daam umi amitung diim umi mep so kugol mo-bom-sala e minte, ogok kemin unang migik maak tal Fita iyo atam-nulu e, tinum migik maak kugol mobip imi bogobe-nulu e, “Ibaa. Tinum keyo Nasaret tinum Yesus so tiinan-nak-be o,” agelu e, \v 72 Fita iyo atin fulma-nala e, fomtuup weng uyo bogobela, “Umbae. Aafen ki niyo tinum beyo tele atamsaali binim o,” agela ko. \p \v 73 Kale siit ilugo-nilip e, tinum kugol mobip iyo tal Fita iyo asok bogobe-nilip e, “Nuyo tolong dolupta e, kabo Provins Galili kasel imi weng uyo bagan-balap kalaa agelup kale, mungkup kabo Provins Galili kayaak kale, kapkal mungkup Yesus imi tinum maak kalaa agan-bulup o,” agelip e, \v 74 Fita iyo fomtuup weng uyo bogobe-nala e, “E-e. Niyo beyo atin atamsaali binim kale, niyo weng bisop umaak bogobeli umdii, God iyo tebe niyo kaal fuyap kop-naman-tema o,” agan-sala e, kota uun kakaluk aalap umdii olala e, \v 75 Kota Fita umdii tolong do-nala e, asok aget fugunolata e, siin Yesus imi bogopne-nala, “Uun kakaluk aalap iyo olalin-tem bom-salata, kabo nimi sang uyo bogopne-nalap e, ‘Beyo nimi duup ba o,’ nage yakyak bii, ilep asuno fagalan-temap o,” ageba uyo fen ko kanubeli kalaa age-nala e, tinum ko ninggil mobip iyo imkaa tam abiip daam tem kutam iinom-nala e, fomtuup amema ko. \c 27 \s1 Yesus imi dep no Pailat imi diim daasip uta ko \sr Mak 15:1, Luk 23:1-2, Jon 18:28-32 \p \v 1 Kale am daanu e, kutim kota alugum tinum amem ko age pris imi kamogimal sino minte Juda kasel imi kamogimal so iyo weng uyo telela ko-nilip e, Yesus iyo dupkalup angkolip kaanak o age-nilip e, ilimi un tubulin tinum iyo bogobelip e, \v 2 ita Yesus iyo sok de do-nilip e, dep no daalip yak Rom kasel imi kiyap Pailat imi sagaal diim abela ko. \s1 Judas imi kaansa umi sang uta ko \sr Ap 1:18-19, (2 Kor 7:10, Hib 12:16-17) 1:18-19, (2 Kor 7:1O, Hib 12:16-17) \p \v 3 Kale Yesus imi dupkem daa-se tinum Judas iyo dulul weng maak tinangkulata e, Yesus iyo angkolum o angbip kalaa age-nala e, imi aget tem uyo mafaganepmu e, aget afalik fugun-bom-nala e, imi aget fugunin uyo fupkela ko-nala e, tuumon tinum amem ko age pris imi kamogimal so Juda kasel imi kamogimal so imi kobebip uyo kulep no asok ilimi kobelan o age-nalata, \v 4 no bogobe-nala e, “Tinum beyo kuguup mafak umaak kebelin-tem kuta, nagal daali yak imi waasi ipmi sagaal diim abe-maansa kale, kamano kota angkolip kaanan-tema kale, boyo niyo kuguup mafak kebebi o,” agela e, kamogimal isiik imi weng uyo yan kebe bogobe-nilip e, “Kapmi kanube-maansap uyo numi san ba kale, kalapmi san o,” agelip e, \v 5 Judas iyo bilip imi weng boyo tinangku-nala e, tuumon uyo segela kulula daak ulotu am miton umi abiin abelu e, imkaa yuut tam abiip abe-nala e, no sok angkolu kaana ko. \p \v 6 Kale tinum amem ko age pris imi kamogimal iyo utamipta e, tuumon uyo segela kulula daak abiin abelu kalaa age-nilip e, daak tuumon uyo afeta-bii ko-nilip e, ninggil bogolip, “Nuyo tuumon koyo kulu-nulupta, tinum angkolip kaanan-tema imi kun mobup kale, boyo mani mafak ko. Sugayok uyo Moses imi ulo uyo bogo-nulu e, ‘Ibo tinum aamin umi kun ko age mani uyo kulu God iyo kobe kulep ulotu am miton uyo tomin ba o,’ agesu kale, mani koyo kulu intap nulan-temup o?” age \v 7-8 weng tegen-bom, “Kafin maak molum o,” age-nilip e, tuumon uyo kulep no kafin kayaak iyo kobe imi kafin uyo molip ko. Kale kafin kayaak iyo tol uta fagaa ku ok tet telela kupkamin kup nuuba kale, kamaki uyo kafin bomi win uyo bogo-nilip e, “Ok Tet Telelamin imi Kafin o,” agan-nuubip kale minte, aaltam kota pris ko age tinum amem iyo mo-nilip e, tinum asit kek kek kaanip iyo kulep no kugol imamsip kale, kota kafin boyo begel ilet tem kelu e, bomi win uyo, “Kaanan Unsip imi Kafin o,” agan-nuubip ko. \p \v 9-10 Sugayok uyo God imi profet Jeremaya iyo bomi sang uyo bogo-nala e, \pi1 “Siin uyo Israel kasel iip maak maak iyo weng telela ko bogo-nilip e, ‘Nuyo tuumon kiim ulumi kup 30 uta kuluta tinum bemi kun uyo molan-temup o,’ age-nilipta, molip suuta minte, aaltam kota tuumon kobe mo-silip boyo asok ulaa ku-nilipta, ok tet telelamin tinum imi kafin umi kun uyo mobip kale, siin kanubelin-tem bom-silip uyo, Bisel God iyo bogopne-nala, ‘Kabo bogobelapta, bilip iyo kanubelin o,’ agelata, bilip iyo nisiik bogobelita, kanubebip o,” \m age Jeremaya iyo bogosa kale, Jeremaya imi bogo-nala, “Siin uyo mobip o,” agesa bomi magam uyo, “Son-temu nala molan-temip o,” agesu kale, kamano koyo tol mitam tulu ko. \s1 Pailat imi Yesus dagagamsa uta ko \sr Mak 15:2-5; Luk 23:3-5, Jon 18:33-38 \p \v 11 Kale Juda kasel imi kamogimal iyo Yesus iyo duptamo tal Rom kasel imi kiyap Pailat imi diim daalip e, Pailat iyo Yesus imi daga-nala e, “Kabo Juda kasel imi kamok king iyo kulbap bele ki?” agela e, Yesus iyo Pailat imi weng uyo yan kebe-nala e, “Kapmi weng bogolap boyo dam bogolap o,” agela e minte, \v 12 tinum amem ko age pris imi kamogimal so, minte Juda kasel imi kamogimal sino iyo utam-nilip e, bisop bogo, “Tinum beyo tuluun kanubeta fenga koba o,” agan-bilip uyo, maak yan kepmoma binim kale, itabala-nala kupkaa sining age mola ko. \v 13 Kale Pailat iyo Yesus imi bogopma, “Kabo kapmi win kufak dagake-bilip boyo tolong dolap a? Kabo intaben o ageta yan ke-emin binim kupkata sining agebap o?” agela kale, \v 14 Pailat iyo utamata, Yesus iyo kamogimal imi weng maak yan kepmoma binim kupkala kalaa age-nala e, kumang mo aget afek fuguna ko. \s1 Pailat imi bogo-nala, “Yesus iyo dep no at diim kal dubiit mo angkolin o,” agesa uta ko \sr Mak 15:6-15, Luk 23:13-25, Jon 18:39, 19:16, (Ap 13:28) \p \v 15 Kale Juda kasel bilip imi kuguup uyo kanumin kale, utamipta, atol mitam tulu uyo, Juda kasel imi ifin am ko age Pasova unan-kalin umi am uyo daanu kalaa age-nilip e, tala tala kelip e, Rom kasel imi kiyap iyo bogobe-nala e, “Tinum sok desup iyo ipkil bogo-nilip, ‘Kanuminak beta talaa daalin o,’ agelip kalaa age-nilita, bogobeli beta kup talaa daalin o,” agela e, igil, “Beta o,” agelan age-silip kanube ilami waasi dinan-kalin iyo kulula no talaa daa win tolobelip daage un un kem-nuubip ko. \v 16 Kale siin kota tinum maak bemi win uyo Barabas kale, beyo kuguup mafak mafak uta ke-bala win ditubesipta, dep tal sok de dolip kalabus am kutam kal be kale, \v 17-18 Pailat iyo utamata e, Yesus iyo kuguup mafak umaak kanupmata, kamogimal iyo daalip mek nimi diim uyo abelin-tem kalaa age-nala e minte, unang tinum iyo Yesus imi weng uyo baga-bala tolong do-nilip e, imi win uyo kufu-e-bom deng tebe-bilipta minte, kamogimal bilip ita titine-bom-nilipta, daalip mek nimi diim abela kalaa agela ko. Kale unang tinum kwiin tagang iyo tal afetalip e, Pailat imi aget fugunin uyo, unang tinum imi aget fugun-bilip bota Yesus ita ulaa dulip nagal waasi dinin iyo bogopmi talaa daalip daaginon-tema tap kalaa age-nalata, unang tinum iyo bogobe-nala e, “Beta Barabas ita talaa daalip daaginak e? Minte God imi ulaa dula kamok kesa tinum Krais o agan-nuubip Yesus ita talaa daalip daaginak e? Dogap ita talaa daalum o agan-bilip o?” agela ko. \p \v 19 Kale Pailat iyo weng telelmin umi am kutam kal ton-bom-balata, Yesus imi sang uyo baga-bilip tolong dugamata, kalel uyo suuk kon dola kwaapmu no tamuta, utamata, bogobe-nulu e, “Kamano mililep uyo niyo ilam duluun Yesus iyo atam-nilita, finanin kup ke-bii kale, tolong do-salapta a. Beyo kuguup mafak umaak kebaala kale, beyo tinum tambal kale, kabo beyo kuguup mafak umaak kobe-namap o,” age dola kwaapmu no tamu utama ko. \p \v 20 Kale tinum amem ko age pris imi kamogimal iso e minte Juda kasel imi kamogimal so iyo Pailat imi weng dagala uyo tinangku-nilip e, tinum alugum albip iyo uget taga-bom-nilip e, “Ibo Pailat iyo dagalipta, ilami waasi dinin iyo bogobela ita tebe-nilip Barabas iyo sok talaa daalip daaginata minte, Yesus ita angkolip kaanak o,” agelip e, \v 21 kiyap Pailat iyo asok maak so daga-nala e, “Ipmi aget fugunin uyo, tinum alop bilip iyo dogap ita sok talaa daalipta, daaginak o agan-bulup kalaa agelipta, talaa daalup unak o?” agela e, asok imi weng uyo yan kebe-nilip e, “Barabas ita talaa daalip unak o,” agelip e, \v 22 Pailat iyo dagala, “Kam agelip bole, God imi ulaa dula kamok kesa tinum Krais o agan-nuubip Yesus iyo dogonubelal o nagan-bilip o?” agela e, alugum maagup fomtuup ol-bom-nilip e, “Dep yak at diim daa dubiit mo angkolin o,” agan-bom olabelip e, \v 23 Pailat iyo bogobela, “Intaben o ageta ibo boyo kam agan-bilip a? Dogonupmin umi fengmin uta fenga koba kalaa ageta bomi kalan o age-nulupta, angkolan-temup o?” agela kuta, alugum tolong do-nilip e, kota fomtuup ol-bom-nilip e, “Dep yak at diim daa dubiit mo angkolin o,” agan-kalip ko. \p \v 24 Kota Pailat iyo utamata e, nimi weng baga-e-bii uyo tolong duganbaalip kalaa age-nala e minte, niyo bilip imi weng uyo tolong dolin-tem keman-temi bole, dinan-kalon-temip kalaa age-nala e, ilami ogok kemin tinum maak bogobe-nala e, “Ok umaak ilu kupne talaal o,” age bogopma e, no ilu kube kala e, Pailat iyo alugum imi tiin diim kugol ilami sagaal uyo diing daga-bom-nala e, bogobela, “Nimi sagaal komi diing daali bomi magam uyo ki, bogo-nilita, ‘Tinum keyo angkolin o,’ aganbaali kale, bemi kaanan-tema uyo, nimi san ba kale, ilipmi san o,” agela e, \v 25 alugum maagup albip iyo yan kebe-nilip e, “Aa. Nuyo utamupta e, imi kaanan-tema uyo nulumi san kalaa agelup kale, boyo kuguup mafak kelup umdii, God yagal nusino e numi man ilop sino nuyo kaal fuyap kopmoma o,” agan-kalip ko. \p \v 26 Kale kota Pailat iyo ilami waasi dinin bilip imi bogobela e, Barabas iyo sok talaa daa dupkalip daagina e, Yesus ita ifet ku saal dagan-bii angko dupkalip e, kota waasi dinin bilip imi bogobe-nala e, “Ibo dep yak at diim kal dubiit mo angkolin o,” agela kale, boyo Juda kasel imi aget fugun-bom-nilip, “Pailat kabo bota kanubelal o,” agan-bilip uyo Pailat iyo tebe ko kanubela ko. \s1 Waasi dinin tebe Yesus imi titul weng baga-emsip uta ko \sr Mak 15:16-20, Jon 19:2-3, (Hib 12:3-4) \p \v 27 Kale kiyap Pailat imi waasi dinan-kalin tinum bilip iyo tebe Yesus iyo duptamo tam kiyap imi am afalik umi atuk kutam kal ilimi sinan-nuubip kutam daa-nilip e, waasi dinin iyo alugum tala tala ke fufala do-nilip e, \v 28 bisop bogo kamok king imi ilim tiimin ulutap kebe tiibelum o age-nilipta, ilami ilim uyo dulu kupkan kebe-nilip e, ilimi ilim isagulut maak uta ku kwaak kalibe-nilip e minte, \v 29 sok ningiling so uta ugaa ku-nilip e, king imi dufalum ulutap kebe ilu ko kwep tam imi dubom diim uyo kwaak kalibe-nilip e, at kun du-nilip e, bisop bogo boyo king imi ulin kasaak ulutap ko age ilami sagaal ipkuk diim daabe-nilip e, kamok king imi kuguup uta kobe-nilip e, katuun duung fegela daak ton-nilip e, titul weng baga-e-bom-nilip e, “Juda kasel imi kamok king kabo albap aga o?” age-nilip e, \v 30 mok tuko kulupmip yak imi diim abe-bulu e, at kun iyo du imi dubom uyo do-emip ko. \v 31 Kale titul weng baga-e-bilip uyo binimanu e, kota bilip iyo ilim isagulut kwaak kalibelip uyo dalaa kupkan kebe-nilip e, asok ilami ilim uta migibe-nilip e, dep tam abiip abe-nulupta, dep no at diim kal dubiit mo angkolum o age-nilipta, dep tam abe unip ko. \s1 Yesus imi dep yak at diim dubiit mo angkosip uta ko \sr Mak 15:21-32, Luk 23:26-43, Jon 19:17-27 \p \v 32 Kale waasi dinan-kalin tinum iyo Jerusalam uyo kupka-nilip e, Yesus iyo duptamo abe-bom-nilip e, utamipta e, Saimon Provins Sairini kayaak beyo ilep kal talan-be kalaa age-nilip e, asit kup ninuk tebebe-nilip e, Yesus imi dubiit mo angkolan-temip umi at uyo kobelip Saimon isiik kuptamola e, isino daage \v 33 tam tam no Golgota Tigiin ko age Dabaal Kun Tigiin o agan-nuubip uyo no-nilip e, \v 34 sok dum ok so minte marasin so uyo kwego dego ke fiksigi ko-nilip e, Yesus iyo kopmup unelata, imi atul uyo katip so kebeluk o age kobelip kuta, Yesus iyo katip kup kup-kugu-nala e, “Waago o,” age kupkala ko. \p \v 35 Kota Yesus iyo at diim dup-dii-nilip e, aaltam kota tuum kangkang uyo kulu kwaalup iit o malaak o ke-bomta, waanta ita ita kela kalaa age, beta Yesus imi ilim uyo kula kula kelum o age-nilipta, Yesus imi ilim umdii dulube-nilip e, togolip binimanu \v 36 ton-bom-nilip e, Yesus iyo bigi-bom atamam-silip e, \v 37 Pailat imi ogok kemin tinum maak tebe at kom maak ku-nala e, dok umi kalan uta Yesus iyo angkolip kalaa age-nala e, umi sang uyo bomi diim kwegal dola ko-nala e, “Tinum keyo Juda kasel imi kamok king Yesus o,” agela e, at kom uyo dola kwep iit Yesus imi dubom uyo kupkan kebe iit at umi tip diim kal kup-diilip ko. \v 38 Kale waasi dinin iyo tebe Yesus dep yak at diim kal dup-diilip uyo, asok tinum ipkum aa-bom imi mufekmufek daga-emin tinum alop maak igil mungkup kulep tal at diim kal im-dii no ke-nilip e, maak ita dep te Yesus imi ipkuk ilo keng kal dup-dii som, minte maak ita dep te afaan ilo keng kal dup-dii no kelip ko. \p \v 39 Kale tinum mep so ko tiinan-bilip iyo Yesus iyo aban dii-e-bom titul weng baga-e-bom-nilip e, \v 40 “Kabaa. Kalapmi bon tem bogo-nalap, ‘Niyo ulotu am miton uyo dalata kulep toli bii, am alop keluta, am asuno diim kota asok delan-temi o,’ age kalapmi tok uyo bogobap kale, kabo ki God imi Man aligaap umdii, kalapmi kaal ilak uyo do-nalapta, at diim kam-diilip uyo talaa kupkaa malaak kafin diim talaal o,” age titul weng baga-e-bilip e minte, \v 41 tinum amem ko age pris imi kamogimal so ulo utamsip tinum so Juda kasel imi kamogimal so igil mungkup titul weng baga-e-bom-nilip e, \v 42 “Beyo unang tinum migik imi kaal ilak uta do dong daga-e-bala waalanan-nuubip kuta minte, intaben o ageta ilami kaal ilak bota do waalan-nama binim a? Beta ki dam Israel kasel numi kamok king nimnam, yagal tii at diim uyo talaa kupkaa malaak kafin diim abelata, nugol atamupta e, beta tuluun God imi Man kalaa agelup kuta ko. \v 43 Kale yagal bogo-nala e, ‘Niyo God imi Man o,’ agan-nuuba kale, imi aget fugunin uyo, ‘God yagal niyo dong dogopnelata, waalanan-temi o,’ agan-be kale, ata-bom-sulupta, waalana kole, dam bagan-be kalaa agelum o ageta kale, God iyo tuluun dong dogopma waalanan-tema uta, utamupta e, beyo tuluun God imi Man kalaa agon-temup o,” age titul weng baga-emip ko. \p \v 44 Kale ulutap mungkup, tinum aa-bom imi mufekmufek yuguut unin tinum Yesus isino ninggil maagup at diim kal im-diibip igil mungkup weng mafak uyo baga-e-bom no kemip ko. \s1 Yesus imi kaansa uta ko \sr Mak 15:33-41, Luk 23:44-49, Jon 19:28-30 \p \v 45 Kale ataan tal dubim e tulu e, mililebok afalik uyo mitam abuta, alugum kafin kaa kutufosu uyo mililan-bom-bulu bii, ataan uyo fupkela te kek iinu e, \v 46 mililanbu uyo asok binimanan ti-sulu e, kota Yesus iyo Hibru ilimi weng uyo ku fomtuup ola-nala e, “Eli, eli, lama sabaktani o?” agela kale bomi magam uyo bogo-nala, “Nimi God kabaa. Nimi God kabaa. Intaben o age-nalapta, kabo bisat nimkabap o?” agan-bom-nalata, Hibru ilimi weng uta ku bagamata minte, \v 47 tinum kugol mobip imi tinum iip maak maak iyo tolong do-nilip e, bogolip, “Beyo sugamiyok God imi profet ko age weng kem baga-emin tinum bii-se Elaija imi ole-be o,” age-nilip e, \v 48 tinum maak ita yuut yang mufekmufek tiyuup kon ulutap uyo ku sok dum ok amil tebesu uyo kup-kubu-nala e, at daang diim iinu e, “Unelal o,” age ilu kwep iit kupka-ema e, \v 49 tinum milii iyo bogolip, “Kala. Nuyo kiit fen ata-bom-sulupta, Elaija iyo talta dong dogobela waalana kalaa age atamum o,” age bom-silip e, \v 50 Yesus iyo, kota o age-nalata, asok Aalap iyo fomtuup olabe-nala e, kota kaana ko. \p \v 51 Kale ulotu am miton kutam kal ilim afalik maak kup-diilip God imi abiin amem uyo uksu-bomu kale, Yesus iyo kaana e, kota ilim boyo dong katam-tele bigi kwep tiinu ki te daak kafin diim daa kupkaa milii so milii so alop kano kulep tolu e, God imi abiin amem kutam uyo kemanu ko. Kale bim afalik uyo kafin kuso kupku saan-bom bumban keng keng ke-bom-nulu e, tuum afaligen uyo iip kalagal begel-bulu e minte, \v 52 God imi unang tinum kaanip kulep no tuum tem kuban unsip umi tuum faal ugol mungkup bito no kelu e, unang tinum kaansip bilip iyo fen tigi mo-bom-silip e, \v 53 Yesus yagal mungkup fen tigi mola e, igil mungkup tuum tem ilota tam abe no abiip Jerusalam unip e, unang tinum kwiin tagang iyo itamamip ko. \p \v 54 Kale waasi dinin sino minte imi tiin molin tinum so Yesus imi bigibip iyo utamipta e, Yesus iyo kaana e minte, bim uyo tulu e, kuguup migik migik uyo tulu no kalaa age-nilip e, alugum iyo finanin afaligen uyo ku-nilip e, bogolip, “Tinum keyo fen tuluun God imi Man o,” agelip ko. \p \v 55-56 Kale siin uyo Yesus iyo Provins Galili uyo kupkaa una e, unang kwiin tagang igil mungkup kupkaa isino no, imi iman fuu-e-bom telel-bulupta o age-nilipta, isino dagaa kulep Jerusalam e ti-silip kale, unang iip maak maak iyo abiip Makdala kayaak unang Maria ugol, minte Jems sino Josep sino alop imi ogen Maria ugol, minte asegim Jems so Jon so alop imi ogen ugol no mangkal ita kup kale, unang kwiin tagang bilip iyo no abe yang simanim so kugol mo-bom, ata-bom-sulupta, waasi iyo tebe Yesus iyo intaben nubelip kalaa agelum o age-nilipta, mangkal no atamamip ko. \s1 Yesus imi tuum tem dubasip uta ko \sr Mak 15:42-47, Luk 23:5O-55, Jon 19:38-42 \p \v 57 Kale tam tinum maak asegim Josep beyo Provins Yuudiya umi abiip Arimatea kayaak kale, beyo win soyaap e minte, Yesus ilami ilak dolin tinum no kale, am kwiinu kalaa age-nalata, daage no kiyap imi am uyo tam-nala e, \v 58 Rom kasel imi kiyap Pailat iyo atam daga-nala e, “Dagalita, kabo, ‘O,’ agelap kalaa age-nilita, Yesus imi at kulu uyo kopnelal o,” age dagala e, Pailat yagal, “O,” age-nala e, ilami waasi dinan-kalin tinum iyo olabela tal tamip bogopmata, no Yesus imi at kulu uyo talaa daalip malaak abela e, daapmip yak Josep imi sagaal diim abela ko. \v 59-60 Kale kamaki siin kota Josep ilami ogok kemin tinum iyo bogobelata, ita tebe, Josep imi suuk nala kaana dubalan-temup umi o age tuum tem maak kalobelip suu kale, Josep iyo tebe Yesus imi at kulu uyo duptamo no-nala e, kamaa ilim namaal uyo ku fufala do dep tam ilami tuum tem kalobebip kutam kal duba-nala e, tuum afaligen ko age faal uyo bubulun kuptamo yang amitem uyo ilobe-nala e, kupkaa daagina e, \v 61 Makdala kayaak unang Maria so minte asegen Maria so alop iyo ton-bom tiin kwep yak daa-bomta e, tuum uyo kanubeta ilola kalaa age utamamip ko. \s1 Josep tebe Yesus dep no tuum tem dubala waasi dinan-kalin tinum imi no bigimsip uta ko \sr (Mat 16:21, Jon 2:19-21) \p \v 62 Yesus iyo kaana duba-bii silipta, tam ifin am daanu e, tinum amem ko age pris imi kamogimal so Falosi so iyo no Pailat iyo atam-nilip e, \v 63 bogopmip, “Kamogim kabaa. Bisop bagamin tinum Yesus bemi kaanin-tem som-nala uyo, bogo-nala e, ‘Nangkolip kaan-nilita, siit am alop ke-nilita, am asuno diim kota asok fenan-temi o,’ ageba kale, imi weng ko bogoba bomi aget uyo afaligen fugun-bulup kale, \v 64 numi aget fugunin uyo, ilami okumop man iyo no tuum tem kal imi at kulu uyo yuguut dagaa kwep no tuum tem migik kal daa-nilip unang tinum iyo bogobe-nilip e, ‘Atin kaanba kuta, God yagal asok dufola fen tigi moba o,’ agelan-temip tap kale, son-temu nala ilami okumop man bilip imi bisop bogobe-nilip, ‘Yesus iyo fen tigi moba o,’ agan-kalon-temip uyo mitam senganu e, uta uta ke siin Yesus ilami bisop bogobe-nala, ‘Niyo God imi ulaa nimdula kamok kesi tinum iyo kalbi o,’ agan tiinemsa uyo kubaganu kupkalan-temip kalaa age-nulupta, aget afalik fugun-bulup ko. Kale imi okumop man iyo no at kulu uyo kwep unon-temip kale, kapmi waasi dinan-kalin tinum iyo imdalap no kamano so amsap so uyo tuum tem uyo bigi-bom-nilipta o,” agelip e, \v 65 Pailat iyo ilami waasi dinan-kalin tinum iyo kulula yak kamogimal imi sagaal diim abelip e, bogopma, “Ibo waasi dinin kalip iyo kulep no to-nilipta, ibo tuum umi faal uyo fomtuup nagat age ilobelipta, waasi dinin iyo bigilin o,” agela ko. \p \v 66 Kale tinum amem imi kamogimal iyo Pailat iyo dupka-nilip e, at dan maak kulep no-nilip e, tuum faal umi magaang tem tem uyo fuko kupka-nilip e, “Boyo nagat molu o,” age-nilip e, waasi dinan-kalin tinum iyo imdep tuum tem umi amitem ku to bogobe-nilip e, “Kugol bigilin o,” age imka-nilip e, daaginip ko. \c 28 \s1 Yesus imi fen tigi mosa uta ko 16:1-10, Luk 24:1-12, Jon 20:1-10 \sr (Mat 26:32) \p \v 1 Kale God imi ifin am uyo binimanu silipta, tam Sande kutim kota ataan mitam tolon o agan-sulu e, Makdala kayaak unang Maria so e minte Jems so Josep so alop imi ogen Maria sino alop iyo daage no tuum tem Yesus dubabip uyo utamum o age-nilip e, unip ko. \v 2 Kale alop no tuum tem mep so tamip e, bim kiim maak tebe-nulu e, kafin uyo kupku saan-sulu e, tam God imi ensel maak abiil tigiin ilo malaak-nala e, tuum tem umi faal ko age tuum kom kwep yak daa ilobip uyo fomtuup bubulun kupkan ke-nala e, tam umi tip diim kugol ton-bom-salata, \v 3 minte unang alop iyo nota atamipta e, imi tibit kun uyo fomtuup mufekmufek namaal ulutap tiin bulusii so kalaa age-nilip e minte, imi ilim ugol mungkup iip namaal ulutap kalaa age no kelip e minte, \v 4 waasi dinin amitem bigibip tinum iyo atamipta e, ensel iyo kanubela kalaa age-nilip e, fomtuup finan-bom-nilip e, bumban keng keng kem tolom-nilip e, tiin buul ino kululu daak kafin diim abe-nilip e, tinum kaanbip ilitap kelip ko. \p \v 5 Kale ensel iyo unang alop imi bogobe-nala e, “Ibaa. Ibo nimi atul uyo finanin ba kale, niyo utamita e, ibo Yesus dep yak at diim kal dup-diilip kaanba ita fen talan-bilip kalaa agebi kuta, \v 6 beyo kagal albaala kale, beyo tigi mo tuum tem katam uyo kupkaa tam iina kale, iyo siin ipmi bogobe-nala, ‘Asok fen tigi molan-temi o,’ age-se uyo ibo ilumanbip aga? Ipkil tal-nilipta, imi dep tal dubabip imi olang uyo utamipta e, iyo tuluun fen tuum tem uyo kupkaa tam iina kalaa agelin a. \v 7 Ibo ko utamip kale, kamano kota yuut no-nilip imi okumop man iyo bogobe-nilip, ‘Boyo dam kale, Yesus iyo tuluun kaanba kuta minte, asok tuluun fen tigi mo tuum tem uyo kupkaa tam iina kale, beyo isiik tolobe unata, ibo no Provins Galili kugol atamin o,’ age bogobelin o ageta kale, tii bogobeli o,” age ensel iyo bogobela e, \v 8 unang alop iyo tinangku finan-bom-nilip e minte, deng tebe-bom no kem tolom-nilip e, tuum tem boyo kupkaa yuut daage no Jerusalam no-nilip e, okumop man iyo mufekmufek tambal bomi sang uyo baga-em unip ko. \p \v 9 Kale unang alop iyo yuut abe-bilipta, Yesus iyo ilep kal unang alop iyo abu daa-nala e, bogobela, “Alop ibo silip aga o?” agela e, alop iyo king imi weng umka-emin umi kuguup uta ku-nilipta, tal katuun duung fegela daak ton-nilip e, imi yaan uyo waafubelip utam-nala e, \v 10 Yesus iyo bogobela, “Ibo finanin ba kale, ibo yuut no nimi nugumal iyo bogobe-nilip, ‘Ninggil ibo no Provins Galili kugol Yesus iyo atamin o,’ age bogobelin o,” age Yesus iyo unang alop imi bogobela ko. \s1 Waasi dinan-kalin tinum imi tebe unang tinum imi weng bisop bogobesip uta ko \p \v 11 Kale unang alop iyo tuum tem uyo kupkaa daage abe-bilip e, mungkup waasi dinan-kalin tinum tuum tem umi bigibip iip maak maak igil tuum tem uyo kupka-nilip e, yuut daage no Jerusalam kugol tinum amem ko age pris imi kamogimal iyo mufekmufek kanum mitam tulu utamip umi sang uyo alugum bogobelip \v 12 iyo tinangku-nilip e, weng kwaalip no Juda kasel imi kamogimal imi diim abelu tala tala kelipta, weng uyo telela-nilip e, mani kwiin tagang uyo waasi dinan-kalin tinum imi kobe-nilip e, \v 13 bogobelip, “Ibo weng kwep no unang tinum iyo bogobe-nilip e, ‘Mililep kota alugum nuyo amin bom-bulupta, Yesus imi okumop man iyo tal-nilipta, Yesus imi at kulu uyo yuguut dagaa kwep tam iinbip o,’ agan tiine-bilipta o ageta kale, \v 14 kanube Rom kasel imi kiyap Pailat iyo tinangku-nala ipmi olsak kobela umdii, nuyo tebe Pailat iyo weng tambal tambal uyo fomtuup kupka-emupta, utamata e, aafen boyo ipmi fengmin ba kalaa age-nalata, kuguup mafak umaak kobelin-tem ke imkalan-tema kale, aget afek fugunin ba o,” age kamogimal iyo waasi dinan-kalin tinum imi bogopmip ko. \p \v 15 Kota waasi dinan-kalin tinum iyo mani uyo kulu-nilip e, tinum amem ko age pris imi kamogimal imi weng bogobelip uyo kwep no mungkup kanube baga-e-bilip e, Juda kasel unang tinum iyo tolong do-nilip e, weng ko bogolip boyo tegen yakyak kwep talanbu tal kaa diibelu kale, “Weng boyo fen dam ko,” agan tebesip ko. \s1 Yesus ilami okumop man bogobe-nala, “Nimi ogok uta kemin o,” agesa uta ko \sr Mak 16:14-18, Luk 24:36-49, Jon 20:19-23, Ap 1:6-8 \sr (Ap 2:32,38, 3:15, 5:30-32, 10:48) \p \v 16 Siin uyo tam Yesus iyo ilami okumop man iyo bogobe-nala e, “No Provins Galili umi amdu tigiin kanupmin kugol nitamin o,” agela e, kota ilami okumop man kum kal iyo daage \v 17 tam amdu tigiin boyo tam abomu e, Yesus iyo alba kalaa agelip kuta, okumop man iip maak maak iyo aget fuguno-nilip e, “Keyo Yesus kaan-nala fen tigi mo-se ita bele o?” agan-bilip kuta, asok king imi weng umka-emin umi kuguup uta ku-nilip e, katuun duung fegela daak tonip e, \v 18 Yesus iyo tal imi mep so tolom-nala e, bogobela, “Nugumal ibaa. God iyo ulaa nimdu-nala ilami titil uyo alugum kopnelata, kafin diim sino abiil tigiin sino umi mufekmufek uyo alugum tiin molan o angbi kale, \v 19 niyo, ibo nimi ogok kemin tinum kelin o age-nilita, ulaa imduli kale, ibo no kafin kaa kutufosu bomi tinum migik migik iyo alugum nimi weng uyo kwep no baga-em tiine-bilipta, mitam-nilip nimi daang uyo begepne nimi ilak uyo fomtuup dugamip kalaa age-nilipta, ibo tebe Aatum God sino ilami Man nisino ilami Sinik Tambal sino ulimal maagup numi win tolop diim ok sam uyo uga-e-bom-nilip e, \v 20 nimi weng kupka-em tebesi uyo alugum tele kafale-bilipta bole, tinangku-nilipta, fomtuup waafulin o ageta ko. Kale ibo nimi weng bogobelan-temi koyo tele tolong do-silipta. Niyo bisat imkalan-temaali kale, niyo ipsino suun kup bom-bilita bii, afungen tem tulu kafin kaa kutufosu komi binimanan-temu kwek diliit kelan-temi o,” age Yesus iyo ilami okumop man imi baga-emsa ko.