\id 1TI \h 1 Timoti \toc1 1 Timoti Fol tebe Timoti imi suuk kon kamaki dola kobesa uta ko \toc2 1 Timoti \mt1 1 Timoti \mt2 Fol tebe Timoti imi suuk kon kamaki dola kobesa uta ko \ib \ip \it Yesus iyo tam abiil tigiin unata, bii atol ulumi kup 33 umaak yak iinuta, Fol iyo Timoti imi aget fuguno-nala e, suuk kon tem weng koyo dola ko kwaapma no Timoti imi diim abesu ko. Kale Timoti imi aalap iyo Grik kayaak e minte, ogen uyo Juda kayaak unang no kale, iyo Provins Esia kugol bii fito-nalata, kapket bom-balata, Fol iyo Yesus imi weng uyo kopmata, Kristen ke-nalata, aaltam kota God imi ogok uyo kemsa ko. Fol iyo Yesus imi sang uyo unang tinum iyo baga-e-balata, bomi kalan uta imi waasi iyo tebe sok de do kalabus am daalip bom-nalata, aget fuguno-nala e, “Timoti iyo abiip Efesis kal bom-nalata, Kristen unang tinum iyo tiin moba kale, niyo dong daga-emin weng maak bogobelan o,” age-nalata, suuk kon tem weng koyo dola ko kwaapma no Timoti imi diim abesu ko.\it* \c 1 \p \v 1-2 Timoti kabo nuubap aga? Niyo Yesus Krais imi kalaan tinum Fol nita kale, numi ilim bomin God so minte numi fen-bulup tolon-tema Yesus Krais so ulim igil ulaa nimdu-nilipta, ogok koyo kopne-silip ko. \p Kabaa. God imi weng bogopkeli fomtuup tinangku-nalap yak Krais imi ilak do-salap bota, nalami man ilatap ke-salap kale, suuk kon koyo dola kopkelan o age-nilita, dolke-bii ko. \p Niyo Aatum God so numi Kamogim Yesus Krais so dagaga-bilita, ulim iyo tebe kabo ka-filin-bom telelke-bilipta, kapmi aget tem uyo bilili age-bom-nalapta o agan-bii ko. \s1 Tinum iyo tebe bisop weng bogo kafalemip kalaa age fot tebemin uta ko \sr (1 Tim 4:1-5, 6:3-10, 2 Tim 2:14-19, 3:12-13, 4:3-5, Tat 1:10-16, 2 Fit 2:1-22, 1 Jon 2:18-29, Jut 3-16) \p \v 3 Kale siin uyo Provins Masedonia unon o agan-som-nili bogopke-sii uta asok bogopkelan-temi kale, abiip Efesis kugol nin kup bom-nalap e, tinum iyo dogap ita bisop weng uyo unang tinum imi kafale-bom min, \v 4 sugamiyok umi sang uyo bisop weng kup bagan kutop kutop ke-bom min, yak ilimi olal imi win uyo bagan kwep kutop kutop ke-bom kemip umdii, bogobelapta, kupkalin o ageta ko. Kanupmin weng boyo tebe unang tinum iyo dong dogobeluta, bilip imi God imi ilak dugamin uyo titil fagalan-temaalu kale, boyo tebe unang tinum imi aget uyo kufak daapmuta, wengaal digin-kalon-temip kuta, \v 5 nimi weng ko bogopke-nili, “Bogobelapta, kupkalin o,” ageli bota tinangku waafulip umdii, kuguup tambal uta kup kanumum o age aget maagup bota kup fugun-bom-nilip e, siin fengmin God tebe kupkabe-se umi aget uyo maak so fugun-bom-nilip, e, “Nuyo yuum sino o,” agan-kalomip kale, bilili age-nilip e, atin Yesus Krais imi ilak uyo do no kelan-temip bota ipkumal imi ilak dugamin umi kuguup umdii mitam senganan-temu ko. \v 6 Kale unang tinum iip maak maak iyo kanupmin kuguup boyo kupka-bom-nilipta, bisop weng uta tegen-bom-nilipta, \v 7 bilip iyo ki, God imi ulo kafalemin tinum kelum o agan-bom-nilip e, tam bogolip, “Numi weng boyo atin ki fen o,” agan-nuubip kuta, imi weng bagan-bilip kuso mufekmufek sang bagan-bilip kuso bomi magam uyo tele utam-nilipta ba kale, bisop weng uta amon amon ke-bomta bagan-nuubip ko. \p \v 8 Nugol utamsup kale, tinum iyo dok ita God imi ulo uyo tol waafula umdii, bota tebe dong dogobelan-temu kale, \v 9-10 maak ugol mungkup utam no ke-nulupta o ageta kale, God imi ulo kwep daasa boyo tinum fengmin binim igi ba kale, boyo alugum fengmin tinum imi yege-bom kafalemin uyo kulbu kale, ulo boyo tebe \m tinum fuut tebe-bom ulo ilo kupka-bom kemin tinum sino, God iyo umik ugobe fengmin kuguup waafulin so, \m “God bega ba kale, nalami titil diim albi o,” agan-kalin tinum so, \m ogen aalap anolip kaanamin tinum so, \m ipkumal anolip kaanamin tinum so, \m sa dagamin unang tinum so, \m ipkum tebe unang kela sa dagamin tinum so, \m tinum tebe tinum migik imi man yuguut kulep unemin tinum so, \m bisop weng bagamin tinum so, \m tinum iyo bisop weng bota, “Atin aafen o,” agan-kalin tinum so, \m God imi fen tuluun weng uyo kupkaa yak kuguup migik migik waafulin tinum so \m alugum bilip imi yege-bom kafalemin uyo kulbu ko. \v 11 Kale fen tuluun weng ko bogopkeli boyo God imi weng tambal umi atuk uta kale, God imi aget fugunin uyo, “Fol imi kobelita, ita ku-nalata, unang tinum iyo kupka-emak o,” age-nalata, kwaap-nama mek nimi diim abe-suu kale, God beyo atin tambal e minte, deng tebemin umi magam uyo kulba no kale, yagal tebe-nalata, ilami weng tambal boyo kopne-se ko. \s1 Fol imi, God iyo tebe ni-filin daa-se kalaa age-nala, “Misam o,” agesa uta ko \sr (Ap 26:9-18, Gal 1:11-23, Fpai 3:4-9) \p \v 12-13 Siin uyo niyo numi Kamogim Yesus Krais imi win uyo kufak daga-e-bom-nili e, agan-bom-nili e, Kristen iyo waasi ke-e-bom kuguup mafak mafak uyo kupka-e-bom no ke-bii-sii kuta, Krais iyo titil uyo kopne-nalata, utamata e, Fol beyo tii nimi ogok boyo keman-tema kalaa age-nalata, nimdep daalata, ogok kem-nuubi kale, niyo, “Misam o,” agan-nuubi kale, kanu-bii-sii boyo ilep tambal uyo utamin-tem ke-nili e minte, imi ilak uyo dolin-tem ke no ke-bom kuguup mafak boyo kanu-bom bom-bilita, utamata e, kanu-be kalaa ageta ni-filin daa-nalata, \v 14 kuguup tambal uta kup misiim kopne dong dogopnelata, Yesus Krais ilami aget uyo kobe ilami ilak uyo do-sii ko. \p \v 15 Kristen numi weng baga-bom-nulup, “Yesus Krais iyo malaak kafin diim malaak-nalata, fengmin unang tinum numi ilim uta bolan o age-nalata, malaak ti-se o,” agan-nuubup boyo ki atin aafentap kale, unang tinum imi tinangku alugum kubaget daa waafunamin umi weng uyo kulbu kale, alugum nuyo fengmin kuta, niyo utamita e, nugumal imi fengmin uyo katip minte, nimi fengmin uyo kwiin kiim kalaa agan-bii kuta, \v 16 Yesus Krais iyo kanu-bii-sii niyo ni-filin daa-nala e, yuut olsak kopnesaala kale, fiyaap bilili age-bom fen-balata, imi ilak uyo dolita, telela namo-se kale, boyo dok uta ba kale, Krais imi aget fugunin uyo, “Fen-bilita, atin tinum mafak Fol iyo nimi ilak uyo dolata, kek kek iyo nimi kuguup uyo utam-nilipta, igil mungkup nimi ilak uyo dolipta, telela imolita, suun nin unang tinum kelin o,” age-nalata, fen-bom-nalata, kanube-se ko. \v 17 Kale beyo ki suun kup king ke-bom nin kup bom-nala e, beyo kaanamin binim e minte, tinum iyo dogobeta atam-nimip binim kale, maagup beta kup atin fen God umdii kulba kale, unang tinum iyo suun kup imi win afek uyo kufu-bom tok baga-bom ke-bilipta o ageta kale, bota kwa. \s1 Timoti imi God imi ogok fomtuup ke-emin umi sang uta ko \p \v 18 Timoti kabaa. Kabo nimi man ilatap kale, siin uyo Kristen unang tinum imi kamogimal nuyo weng kem maak maak uyo kopke-sulup kale, kamano koyo ogok sang uyo asok ulutap bogopke-nili e, “Bo kanumal o,” age bagake-bii kale, numi weng kem boyo kubaget daa-nalapta, bomi titil diim ilep kabo waasi dinan-bom titil faga-bom dinbip ulutap ke-nalapta, kapmi Krais imi ogok waafusap boyo fomtuup ke-bom-nalap e minte, \v 19 kapmi Krais imi ilak dugamin uyo fomtuup waafu-nalap e minte, tam kuguup bo tol kup tebesu kalaa age utamsap uta kup fomtuup waafuu no ke-bom-nalapta o ageta ko. Kale tinum iip maak maak iyo utamipta, kuguup bo tol kup tebesu kalaa age utamsip kuta, umik ugobe kupka-nilipta, sip umi no yol ok kumun tem umi tuum afaligen diim sek mo fegela tebebu ulutap ke imi Krais imi ilak dugamin uyo mafaganu kupkabip kale, \v 20 tinum alop maak kulbip kale, itamal. Himeneus so Aleksanda so iyo bo mungkup kanubelipta, niyo, alop bilip iyo Kristen imi iibak tem kal fot tebe imdali tam iinipta, Saatan iyo tebe kaal fuyap uyo kopma asok meng God imi miit tem tal-nilipta, maak so God imi win uyo kufak daga-emin ba o age-nilita, fot tebe-sii ko. \c 2 \s1 Ulotu ke-bom beten kemin sang uta ko \sr (Rom 13:1-7, Tat 3:1, 1 Fit 2:13-17) \p \v 1-2 Kale intap sang o agomap kale, mufekmufek afaligen umi sang uta bogopkelan-temi kale, tinangku-salapta. Kristen unang tinum ibaa. Ibo God iyo aman duga-e-bom-nilip e, alugum unang tinum iyo beten ke-e-bom-nilip e, bilip imi aget uyo fugun-bom God iyo, “Misam o,” agan-bom-nilip e minte, alugum king so gavman so yak kamok migik migik so iyo beten ke-e-bilipta, God iyo dong daga-e-balata, tambaliim tiin molipta, alugum nuyo aget iluum binim, waasi binim, tambaliim kup ton-bom-nulupta, God ita kup o age-nulupta, imi kuguup tambal uta kup waafuu kwep tebe-bom-bulupta o ageta kale, \v 3 numi ilim bo-emin tinum God imi tiin diim uyo, kanupmin beten bota atin ki tambaliim kalaa age-nala beten umi deng taban-boma boyo dok uta ba kale, \v 4 God beyo, “Alugum unang tinum iyo kulep meng nalami miit tem tolita, utamipta, God bemi kanu-be uyo kulba kalaa nagelin o,” agan-nuuba ko. \v 5 Kale God maagup ita kup na e minte, tinum maagup maak iip kalagal mo God ugaa dep keng daa som, minte unang tinum ugaa imdep keng daa no ke dong daga-e-bala te tam duup kiina tala kemin tinum beyo tinum kem Yesus Krais ita no kale ki, \v 6 siin God imi bogo-nala, “Kota o,” age-se kota, Yesus Krais iyo, alugum unang tinum bilip imi ilim bolan o age-nalata, ilami kaal sigim ke-se kale, boyo God iyo numi kafalebelata, utamupta e, aafen God iyo alugum unang tinum nuyo imdep meng ilami miit tem tolan o agan-boma kalaa age utamsup ko. \v 7 Kale niyo God yagal, bomi sang uyo unang tinum imi baga-emak o age-nalata, ulaa nimdulata, mitam ilami weng baga-emin tinum ke-nili e minte, imi kalaan tinum ke no keli e, yagal bogopne-nala e, “Kabo tinum miit maak maak imi finang no-nalapta, nimi tuluun weng uyo kafale-balapta, te tam Krais imi ilak uyo dugamin o,” age-se kale, niyo weng boyo bisop baganbaali kale, dam bagan-bii ko. \p \v 8 Kale nimi aget fugun-bii uyo kulbu kale, “Kabo bogobelapta, unang tinum iyo dogap dogap kugol ulotu kemip uyo, tinum fen mo-nilip beten kelan-temip bilip iyo fengmin binim, olsak binim, wengaal digin-kalin binim, tambaliim tol kup bom-nilipta, God iyo aman duga-e-bilipta o,” agan-bii ko. \s1 Unang imi sang uta ko \sr (1 Tim 5:10, 1 Fit 3:3-4) \p \v 9 Kale minte nimi aget fugunin maak ugol mungkup, unang iyo kutaang tebe-bom-nilip, atin fen dong kup imat imat kemum o age-nilip dubom kon ang din-bom min, ket kon tii-bom min ke-bom-nilip e minte, bugup san min, ileng min, ilim kaal boyo tisol kiim kulu saan-bii tii-bom no kemin ba kale, dukmen bilili age-bom-nilip e, saak mep ilim kaal min uyo ilimi maak atabip beta kup tii-bom-nilipta o ageta kale, \v 10 unang iyo, God imi man ke num o agelip umdii, kuguup tambal tambal uta kup keman-temip bota fen imi ket kon tii dong kup imat imat kemin uyo kulbu ko. \p \v 11 Kale unang iyo bilili age dukmen-bom bilili age sining age-bom weng uyo tinangka-bom bomi magam uyo utamum o agan-bom ke-bom-nilipta o ageta kale, \v 12 niyo unang umaak kupkali mitam tinum imi kafalemin unang kem-nuubaalu e minte, tinum imi dubom kem-nuubaalu no kale, sining age-bom weng uta kup tinangka-bom-nilipta o ageta ko. \v 13 Kale boyo dok uta ba kale ki, kamaki uyo God iyo Adam isiik telela do-nalata minte, Iv uta aaltam telela kosa kale, \v 14 Adam iyo Tinum Mafagim imi bisop bagamin weng uyo tinangkusaala kale, unang uta bisop bagamin weng uyo tinangku-nuluta, fenga kosu ko. \v 15 Kuta unang bilip iyo man fagaman-temip kota, kanube God imi ilak uyo suun kup duga-bom-nilip e, inal o agan-kalin umi kuguup uyo waafu-nilip e, atin tambaliim kup bom-nilip e, ipkumal iyo bet bubul kupka-emip umdii, God iyo kuguup tambal uyo kupka-eman-tema ko. \c 3 \s1 Kristen unang tinum imi tiin molin tinum ko age pasta imi sang uta ko \sr (Ap 20:28, 1 Tim 3:8-13, 4:6-16, 5:17-22, Tat 1:5-9, 1 Fit 5:1-7) \p \v 1 Kale numi weng baga-bom-nulup, “Tinum iyo, Kristen unang tinum imi tiin molin tinum kelan o agela umdii, boyo tambaliim o,” agan-nuubup boyo ki atin aafentap kale, \v 2 kabo, tinum maak ulaa duli te tam Kristen imi tiin molin tinum kelak o agelap umdii, kanupmin kuguup waafulin tinum ita maak ulaa dulal o ageta kale, \m beyo atin fengmin binim tambaliim kup bom-balata, \m kek kek iyo imi fenga-be uyo kulbu kalaa age utam \m an-togonin binim ke-bom-nala e, \m unang imdal tagamin binim ke-bom-nala e minte, \m imi tiinemin tonamin uyo tele utama-bom-nala e, \m aget fugunin tambal uta kup fugun-bom-nala e, \m bet bubul uta kup kwego-bom-nala e, \m ipkumal migik tilip iyo imdep no am ilep \m kupka-e-bom-nala e, \m ipkumal kek kek iyo tambaliim kup kafale-bom-nala e, \m \v 3 ok mafak uyo unan-bii ilum ilum kemin binim minte, \m yuut kup olsak tebe-bom ipkumal yemin binim bilili \m age-bom bet weng uta kup baga-e-bom-nala e, \m wengaal digin-kalin binim ke-bom-nala e, \m bonang aget min, tuumon aget uyo ugel kalagamin binim tinum e minte, \m \v 4 imi kalel man iyo atin tambaliim kup tiin mo-bom kafale-bala man iyo aalap iyo aget tambal kobe-nilip imi weng uta kup tinangka-bom no \m kemin tinum ita maak ulaa dulal o ageta ko. \v 5 Kale mungkup tinum ilami kalel man imi tele tiin momin umi kuguup uyo utamsaala binim beyo dogonubeta bagang-kale te tam God imi unang tinum imi tiin molin tinum kelan-temaala binim ko. \v 6 Kale kanube tinum te tam kamaa God imi man keba iyo Kristen unang tinum imi tiin molin tinum kela umdii, beyo, “Nita kup o,” agan-bom kutaang tebeman-tema tap kale, kanuma umdii, God iyo tebe Saatan sugamiyok kanubela kaal fuyap kobesa ulutap ke tinum be kaal fuyap uyo kobelan-tema kale, kamaa Kristen keba iyo ulaa dugamin ba ko. \v 7 Tinum iyo dok ita God imi ilak dolin binim bilip imi tiin diim uyo win mafak kup baga-emin tinum umdii, bemi ulaa dulap God imi unang tinum imi tiin molin tinum kelan-tema uyo, an-togon-bilipta, fitom tebebelu e, Saatan tebe yuut dep yang iinon-tema kale, tinum dok ita win tambal baga-emin tinum ita kup ulaa dulal o ageta ko. \s1 Pasta imi dong daga-emin tinum ko age diikin imi sang uta ko \sr (1 Tim 3:1-7) \p \v 8 Kale ulutap kale, ibo, tinum iyo maak ulaa imdulup te tam pasta imi dong daga-emin tinum kelin o agelip umdii, kanupmin kuguup waafulin tinum ita maak ulaa imdulin o ageta kale, \m bilip iyo win tambal so ke-bom-nilip e, \m weng alop bagamin binim e minte, \m ok mafak umi aget kup ugel kala suun kup unan-kalin binim e minte, \m tuumon min umi mok uyo unan-bom suun kup kwaamin binim ke-bom-nilip e minte, \m \v 9 tol kup tebesip tinum dital fagaa God imi tuluun weng tambal uta kup fomtuup waafulin kup ke-bom no kemin tinum ita maak ulaa imdulin o ageta kale, \v 10 kamaki uyo ibo imi ogok uyo im-kugulipta, imi ogok uyo atin tol kemip kalaa age-nilipta, ita imkalipta, pasta imi dong daga-emin ogok uyo ke-bom-nilipta o ageta kale, \v 11 aa mungkup imi kalelal igil \m win tambal so ke-bom-nilip e minte, \m umik tem weng uyo bagamin binim ke-bom-nilip e, \m imi tiinemin tonamin uyo tele utama-bom-nilip e, \m tol kup tebesu kuguup uyo kup-kagamin binim, suun kup waafu-bom no kemin unang imi imagal ita maak ulaa imdulin o ageta kale, \v 12 mungkup pasta imi dong daga-emin tinum igil unang imdal tagamin binim e minte, ilimi kalel man iyo atin tambaliim kup tiin mo-bom no kemin tinum ita maak ulaa imdulin o ageta ko. \v 13 Kale pasta imi dong daga-emin tinum iyo dogap ita ogok tambal uyo kemip umdii, bilip iyo win tambal so ke-nilip e minte, finanin binim, bilip imi Yesus Krais imi ilak dugamin umi sang uyo fomtuup baga-e-bom no keman-temip ko. \s1 God imi kuguup umi magam umi sang uta ko \sr (Ef 2:15-23, Fpai 2:5-11, Kol 1:15-20, Hib 1:4-14, 2:5-18) \p \v 14 Niyo, yuut kapmi finang uyo no tolon o agan-bii kuta, koyo ise weng kosiik dola kopkeli utam-nalapta, \v 15 kanube yuut no tilin-tem keli uyo, kapsino alugum God imi mulup tan iso ibo utamipta e, dogonupmin kuguup waafulan-temup uyo felepman-temu kalaa agelan-temip kale, God imi mulup tan kesip bilip iyo suun kup nin tinum God imi unang tinum bilip ita kale, Kristen unang tinum iyo God imi tuluun weng uyo ipkumal iyo baga-e-bilipta, senganan-nuubu ko. \p \v 16 Kale God imi kuguup umi magam uyo kwiin kiim kale, siin uyo tinum iyo tele utamsaalip binim kuta, kamano koyo umi magam uyo kulbu botam. Bomi magam uyo Yesus Krais ita kale, Kristen nuyo bogo-nulup e, “Beyo mitam fen tinum kem ke-nala e, kemana e, God imi Sinik iyo kafalebela utamupta e, tinum beyo fen tol kup tebesa kalaa agelup e, ensel iyo atamip e, imi sang uyo yak abiip maak maak kelu e minte, kafin diim kasel unang tinum iyo imi ilak uyo do no kelipta, God iyo tebe duptamo tam abiil tigiin un-se o,” age bagan-nuubup ko. \c 4 \s1 Tinum bisop bagamin bilip imi sang uta ko \sr (1 Tim 1:3-11, 6:3-10, 2 Tim 2:14-19, 3:12-13, 4:3-5, Tat 1:10-16, 2 Fit 2:1-22, 1 Jon 2:18-29, Jut 3-16) \p \v 1-2 God imi Sinik iyo tol weng uta kupkem daa bogo-nala, “Son-temu uyo, sinik mafak bisop weng bagan-bomip bilip iyo tebe-nilipta, bisop weng bagamin tinum maak maak iyo kafale-bilipta, igil unang tinum iyo kafale-bilipta, Kristen iip maak maak iyo bilip imi weng uta tinangku-nilip e, ilimi, God imi weng bo dam kalaa agan-kalin uyo kupkaa yang iineman-temip kale, tinum bisop weng baga-emin bilip imi bisop bagamin weng bota tebe-nuluta, ilimi aget fugunin uyo kufak daabelu e, dogobeta fengmin uyo kulbu kalaa agomip binim keman-temip kale, \v 3 kanupmin tinum bilip iyo tebe-nilip e, unang dalamin tinum dalamin kuguup boyo, ‘Amem o,’ agan-bom-nilip e minte, unan-kalin iip maak maak uyo, ‘Amem o,’ agan-bom no keman-temip o,” age-nalata, God imi Sinik ita bogosa ko. Bilip iyo kam agan-kalon-temip kuta, siin uyo God iyo bogo-nala e, “Unan-kalin bo telela kolita, waantap ita Krais imi ilak do nimi tuluun weng uyo utamip umdii, bilip iyo unan-bom niyo, ‘Suguul o,’ agan-bom-nilipta o,” age nalata, telela ko-nalata, nuyo kobesa ko. \v 4 Kale boyo dok uta ba kale, alugum mufekmufek God imi telela kosa boyo tambaliim kale, kup-kagamin ba kale, God iyo, “Suguul o,” agan-bomta kuga-bulupta o ageta kale, \v 5 God imi weng so numi aman duga-e-bulup so bota tebe-nuluta, numi mufekmufek ko kugaman-temup boyo tol kelu kup-kagan-nuubu kale, felepmuta, kugaman-temup ko. \s1 Fol imi Timoti bogobe-nala, “Kabo Krais imi ogok ke-emin tinum tambal ke-bom-balapta o,” agesa uta ko \sr (Ap 20:28, 1 Tim 3:1-13, 5:17-22, 6:20-21, Tat 1:5-9, 1 Fit 5:1-7) \p \v 6 Kabo weng kem kaa kopkeli koyo kwep yang duup-afin Kristen iyo kupka-eman-temap uta, fen kabo Yesus Krais ilami ogok ke-emin tinum tambal ke-nalap e minte, weng tambal kafalepkelip aafen kalaa age tinangku-salap uta tebe dong dogopkeluta, titil fagaa no kelan-temap kuta, \v 7 utamapta, bilip iyo God imi sang uyo kupkaa sugayok umi sang uta bisop baga-bom weng mafak mafak min bisop sang uta kup bagamip kalaa agelap umdii, kanupmin weng boyo umik ugobe kupka-nalap e ki, God imi kuguup uta kup tele waafuu tigin ke-bom-nalapta o ageta kale, \v 8 boyo dok uta ba kale, tinum imi, baal uyo tambaliim kup bukomum o agelip umdii, imi yaan so sagaal so uyo kup-kugumin kup keman-temip uyo, bota tebe ilimi dam uyo dong dogobelin tap maak kelan-temu kuta minte, God imi kuguup umi kup-kugumin kup ke-bom tigin keman-temup uyo, bota tebe numi sinik uyo fomtuup dong daga-eman-temu e minte, kamano komi kanube albup koyo dong daga-e-bom-nulu e minte, son-temu umi suun nan-temup uyo dong daga-e-bom no keman-temu ko. \v 9 Kale ise weng boyo aafentap kale, boyo tii alugum unang tinum iyo tinangku-nilip e, aget alop tagamin ba kale, aafen kalaa age-nimip ko. \v 10 Kale God beyo alugum unang tinum imi ilim bomin tinum kale, aafen waantap ita God imi ilak dolip umdii, yagal tebe bilip imi ilim uyo bolan-tema kale, God beyo tiin kafan miit kayaak kale, utamupta e, beyo tii kale, son-temu uyo, nuyo imdep no ilami abiip daalata, isino nan-temup kalaa age deng tebe-bom fen-nuubup kale, bota kup God imi kuguup uyo fomtuup kup-kugumin kup ke-bom bong fagan tebesup ko. \p \v 11 Kale kabo nimi weng kopkeli boyo unang tinum iyo kupka-e-bom kafale-balapta, utama-bom-nilipta o ageta kale, \v 12 kabo kamaa man kuta, iyo, bisop tinum ko kage-nimip kale, \m kabo weng tambal uta kup baga-bom-nalap e, \m kuguup tambal uta kup waafu-bom-nalap e minte, \m kapkumal imi aget kupka-e-bom-nalap e, \m Krais imi ilak kup duga-bom-nalap e minte, \m fengmin binim, kuguup tol kup tebesu uta kup waafuu no ke-bom kafale-balapta, God imi ilak dolin iyo kapmi kuguup tambal tambal boyo utamipta e, nugol kanupmin kuguup kanuman-temup uyo felepman-temu kalaa age-nilipta, igil mungkup kanu-bom-nilipta o ageta ko. \v 13 Kale nimi ko no tolon-temi umi fen-bom nan-temap uyo, unang tinum iyo God imi suuk kon tem uyo tiki-balap tinangka-bilip e, nugol mungkup kanumum o age baga-e-bom-nalap e minte, atin tele kafale-bom no kem-salapta o ageta kale, \v 14 siin uyo Kristen unang tinum imi kamogimal numi sagaal togopke weng kem kupkakem-sulup God imi ogok kemin umi titil tambal kopke-se boyo bisat kemin ba kale, \v 15 kabo ogok bomi ilak uyo fomtuup do dital fagaa waafulin kup balapta, Kristen kek kek iyo, kapmi ogok boyo tambal kem talan-bo kalaa kagon-temip kale, \v 16 kabo kalapmi yak mufekmufek kanuman-temap uyo tambaliim kup tiin mo-nalap e minte, unang tinum imi kafaleman-temap uyo tambaliim kup tiin mo no ke-bom-nalap e, suun kup ogok boyo fomtuup waafu-bom-nalapta o ageta kale, kabo kanuman-temap bota tebe kabo dong dogopke-nulu e minte, kapmi weng tinangkan-bilip iyo dong dogobe no keluta, God iyo kuguup tambal uyo kobelan-tema ko. \c 5 \s1 Fol imi Timoti bogobe-nala, “Weng kem uyo unang tinum imi kanube baga-emal o,” agesa uta ko \p \v 1 Kabo tinum usom usom iyo yan-togonin ba kale, bet weng uta kup baga-e-bom kalapmi kaalap imi weng kem kupka-ebap ulutap ke-bom-nalap e, man tinum kasaak kasaak iyo kalapmi nagalal imi weng kem kupka-ebap ulutap ke-bom-nalap e minte, \v 2 unang afek afek iyo kalapmi kogen umi weng kem kupka-ebap ulutap ke-bom-nalap e, man unang amaat iyo weng tambal uta kup baga-e-bom kalapmi kabinangal imi weng kem kupka-ebap ulutap ke-bom no ke-bom-nalapta o ageta ko. \s1 Unang kaluun kaluun imi sang uta ko \sr (1 Kor 7:8, Jems 1:27) \p \v 3 Kale kanube unang afek maak uyo imak iyo kaan-nala kaluun kupkala umi dong daga-emin binim atin ugol ulusinon nu uyo, telele-bom-nalapta o ageta kale, \v 4 kanube unang kaluun ulumi man min man ilop iyo maak albip umdii, kamaki uyo ki man bilip iyo utamipta, nuyo yuum so kalaa age-nilip ogen so aalap so iyo tele tiin molan-temip uta, man bilip isiik imi ogen so aalap so imi tiin mo-bii-silip uyo yan kebelan-temip kale, boyo dok uta ba kale, God iyo kanupmin kuguup bomi deng uyo taban-nuuba ko. \v 5 Kale kanube unang kaluun umi dong daga-emin binim ugol ulusinon nu uyo, umi aget uyo kwaalu yak God imi diim abelu umdii, umi aget fugunin uyo, God ita dong dogopnelan-tema kalaa age-nuluta, suun kup mililep sino taap so uyo God iyo aman duga-eman-temu ko. \v 6 Ale minte unang kaluun umaak ulumi aget fugunin uta kup kanumin kanumin kuguup uyo waafunam tiinemu umdii, bomi sinik uyo kaanebeluta, bisop bom-nuluta, kanum tiineman-temu ko. \v 7 Kale kabo Kristen unang tinum iyo wit saane-balap man bilip iyo ogenal unang kaluun kaluun iyo tiin molan-temip uta, man bilip imi diim uyo weng umaak nan-temaalu kale, \v 8 tinum ilami duup unang tinum tiin molin binim beyo tinum mafak kale minte, tinum ilami aalap ogen niing fik ibinangal tiin molin binim beta imi God imi ilak dosa uyo bisat kupka-nala atin ki fen tinum mafak aligaap kelin iyo kulba kale, bemi kuguup mafak boyo, tinum God imi ilak dolin binim bilip imi kuguup mafak uyo kubaganuta, bemi kuguup uta uta kesu kuba. \p \v 9 Kale Kristen unang tinum iyo, unang kaluun kaluun iyo dong daga-emum o age-nilipta, tiin mom-nuubip kale, unang kaluun maak bogo-nulu, “Nisino o,” agelu umdii, kabo utamapta, \m unang boyo atol ulumi kup 60 bo kupkan ke top iinsu e minte, \m sa dagamin binim, tinum maagup ita kup du-nulu e, \m \v 10 ogok tambal tambal ke-bom win so ke no ke-suu kalaa age-nalapta, kabo kanupmin unang bilip imi win uta kup dole-bii ko-nalapta, ibo tiin molin o ageta kale, ogok tambal tambal kem tebesu boyo ki kamaki kutop uyo ulumi man iyo tambaliim kup tiin mo-bom-nulu e, \m fital tilip iyo tiin mo-bom-nulu e, \m Kristen iyo telele-bom-nulu e, \m unang tinum aget iluum ku-bom albip iyo dong \m daga-e-bom-nulu e, \m ogok migik migik tambal tambal uyo ke-bom no \m kemin unang bilip imi win uta kup dole-bii ko-nalapta o ageta ko. \p \v 11 Kale minte fen miining unang umi imak kaana umi win uyo dolemin ba kale, boyo dok uta ba kale, umi aget uyo fuguno, asok tinum migik dulan o agelu umdii, boyo Krais imi ogok waafubu uyo umik ugobe kupkaluta, \v 12 ipkumal iyo bogo-nilip e, “Kat daaluta, siin kupmi weng kwep daa-nalap, ‘Kanuman-temi o,’ agebap uyo kupkalap bo mafak o,” agelan-temip kale, \v 13 kuguup maak kanu-bom keman-temu uyo daal tebemin umi kuguup uta ku-nulu yak amiyam fen yakyak keman-temu uta kup ba kale, ipkumal imi weng fagam so weng yuguut so uyo fufala kwep unbu talbu ke-bom-nulu e, weng mafak yak ugulumi ugulumi miit maak maak uyo kat daaluta, baga-bom no keman-temu kale, \v 14-15 unang kaluun miining unang iip maak maak iyo Krais imi ilep uyo kupka-nilip e, Tinum Mafagim ko age Saatan imi ilep uta abo dulu-silip kale, nimi aget fugunin uyo, “Unang kaluun miining unang bilip iyo asok tinum migik dulu man faga-bom ilimi am kutam iyo tiin mo no keman-temip bota felepmuta, kanuman-temip kale, kanu-bom-nilipta o,” agan-bii kale, kanuman-temip uta, waasi iyo tebe bilip imi kuguup mafak umaak kanu-bilip kalaa age utam-nilipta, weng mafak umaak Kristen nuyo kupka-eman-temaalip binim ko. \v 16 Kale kanube Kristen unang umi isak atuk umaak kaluun kelu umdii, ipkum boyo tele tiin mo-bom-buluta o ageta kale, kanube pasta imi dong daga-emin tinum iyo alugum unang kaluun kaluun iyo tiin mo-bom-nilip e minte, ilimi ogok uyo waafuu no kemip umdii, bilip imi ogok alop tagamin uyo bong fagaman-temip kale, bilip iyo unang imagal kaanip imi dong daga-emin binim ilisinon kelip ita kup tiin molin o ageta ko. \s1 Kristen unang tinum imi kamogimal imi sang uta ko \sr (Ap 20:28, 1 Tim 3:1-13, 4:6-16, Tat 1:5-9, 1 Fit 5:1-7) \p \v 17 Kale Kristen unang tinum imi kamogimal ogok tambal kemip uyo, tisol uyo tambaliim kup kupka-eman-temip kuta, imi kamogimal iyo dok ita dital fagaa God imi weng uyo kupka-e-bom kafale-bilip ita tisol sengen uyo kupka-e-bom no ke-bom-nilipta o ageta kale, \v 18 ulutap kale, Kristen unang tinum imi kamogimal imi ogok ke-bilip tisol kupka-emin uyo ki, God imi suuk kon tem uyo bomi sang uyo bogo-nulu e, \pi1 “Kong kao uyo kapmi ogok keke-bom rais ko age wiit umi tip diim ku-tele te tamaga-bulu wiit umi dam uyo ulep daak kafin diim abelu afeta-balap uyo, kao umi bon tem uyo sok de kupka-emin ba kale, kupkalapta, ugol wiit atuk uyo unan-bom-nuluta, te tamagamin o,” \m age-nulu e minte, \pi1 “Ogok kemin tinum beyo tisol uyo felepmuta, kugamin o,” \m age no kesu ko. \p \v 19 Kale tinum maagup ita kup bogo-nala, “Yak kamok beyo kuguup mafak kanu-be o,” agela uyo, kabo imi weng uyo tinangku-namap kale, fen tinum alop min, asuno imi weng bogolip uta fen tinangku-nalapta, \v 20 kanube utamapta, beyo fen fenga-be kalaa agelap uyo, dep no Kristen imi kamogimal alugum imi tibit diim daa yege-bom weng kem kupka-eman-temap uta, ipkumal igil utam-nilipta, finanan-temip ko. \p \v 21 Kale God so Yesus Krais so God imi ensel so imi tiin diim uyo tuluun weng e minte imuuk weng no bagake-bii kale, tinangku-salapta o ageta ko. Kale kanube kabo imi kamogimal imi kuguup umi magam uyo utamin-tem kelap umdii, yuut kalapmi aget uyo fuguno, “Fen kanu-be o,” agan-kalin ba e minte, “Kanubaala o,” agan-kalin ba no kale, bilip iyo tele itama-bom im-kugu-bom-nalapta o ageta kale, mungkup kabo kek kek iyo yan-togon-bom-nalap e minte, kalapmi duup-afin ita bet weng uta kup baga-e-bom no kemin ba kale, weng kem uyo maagup uta kup kupka-emal o ageta ko. \v 22 Minte tinum ulaa dulap God imi ogok ke-be beyo fengama umdii, bemi yuum uyo tebe kaafulan-temu kale, kabo tinum iyo maagalo yuut ulaa dulap Yesus imi unang tinum imi kamok kemin ba e minte, kapkal kalapmi kuguup kanumin uyo tele tiin mo no ke-nalapta, tambaliim kup bom-balapta o ageta ko. \p \v 23 Kale kabo bisop ok unan-kalin boyo kupka-nalapta, sok dum ok katip umaak kuso unan-balapta, kapmi ol tem mafak ilin kusap uyo dong dogopkeluta, daak so keluta o ageta ko. \p \v 24 Kale tinum iip maak maak iyo kem fenga kolip nuyo yuut kem utaman-temup kale minte, tinum iip maak maak iyo bantap fenga kolip min, aget tem kwegal fenga kolip uyo, fengmin binim, tambaliim albip ko agelup son-temuta, aaltam kota God yagal tebe imkem daa yege-balata, utamupta e, fenga kobip kalaa agelan-temup kale, \v 25 ulutap mungkup, kuguup tambal kanumin kuguup uyo, kwiin tagang iyo kem kanu-bilip nuyo yuut kem utaman-temup kale minte, iip maak maak ita kup bantap kanu-bilip utamin-tem kelan-temup kuta, aaltam kota God iyo imkem daala utam deng tebeman-temup ko. \c 6 \s1 Bisop sok de imolip tinum maak imi ogok kemin unang tinum imi sang uta ko \sr (Ef 6:5-9, Kol 3:22-4:1, Tat 2:9-10, 1 Fit 2:18-25) \p \v 1 Kale unang tinum bisop sok de imolip tinum maak imi ogok kemin iyo alugum fugun-bom-nilip e, “Numi tiin molin beta kup kale, nuyo imi weng uyo \m waafuu kanuman-temup o,” agan-bom-nilipta o ageta kale, kanuman-temip uta, tiin molin beyo utamata e, ogok kemin bilip imi kuguup boyo tambal kalaa age-nalata, God imi win uyo kufak daga-eman-temaala e minte, “Kristen imi kuguup boyo mafak o,” agan-kalon-temaala no ko. \v 2 Kale bisop sok de imolip tinum maak imi ogok kemin imi tiin molin iyo Kristen kelin umdii, ogok kemin beyo aget fuguno-nala e, “Beyo nalami duup kale, weng binim, imi ogok uyo daal daal ke-bom-nilita o,” agan-kalin ba kale, bemi aget fugunin uyo, “Beyo Kristen kale, niyo bemi aget kobebi bota, imi ogok uyo tambaliim ke-e-bili e, yagal ogok ke-e-bii kwek uyo mufekmufek tambal uyo kuga-bala no kemum o,” age fugunolan-tema uta, fen ogok uyo tambal kup keman-tema ko. \s1 Kafalemin tinum mafak imi sang so mufekmufek kwiin tagang kwaamin umi sang so uta ko \sr (1 Tim 1:3-11, 4:1-5, 2 Tim 2:14-19, 3:12-13, 4:3-5, Tat 1:10-16, 2 Fit 2:1-22, 1 Jon 2:18-29, Jut 3:16) \p Kale kabo suun kup unang tinum iyo kafale-bom-nalap e, “Kuguup boyo kanu-bom-nilipta o,” agan-bom kafalemin kup ke-balapta o ageta kale, \v 3 numi Kamogim Yesus Krais iyo tebe-nalata, nuyo God imi kuguup umi sang uyo tele kafalemsa kale, tinum dok ita tebe-nala Krais imi tol weng so God imi kuguup waafunamin sang sino boyo kupkaa yak weng migik uta ku-nala unang tinum imi kafalema umdii, \v 4 nugol utamupta, tinum beyo, “Nita tele utamsi ko,” age kutaang tebeba kuta, beyo maak tele utamsaala binim kalaa agelan-temup kale, aget mafak uyo bemi diim kal bom-buluta, bisop weng uyo, “Nita kup bogolita o,” agan-bom-nala e minte, weng magam umi kalan uyo wengaal digin-bom no ke-boma kale, kanupmin kuguup bomi aget uta ugaa kwaa-bom-nalata, kanu-boma kale, kanupmin weng kafale-bala kek kek iyo tinangka-bom kuguup mafak kanu-bomip uyo kulbu kale, \m tam ipkumal ilimi mufekmufek kalan kwegal \m tingine-bom-nilip e, \m dinan-bom-nilip e, \m ipkumal iyo weng mafak kupka-e-bom-nilip e, \m ipkumal iyo aget mafak kupka-e-bom-nilip e minte, \m \v 5 suun kup wengaal digin tiine-bom no \m ke-bomip ko. Kale kanupmin weng kafalemin tinum mafak bemi aget fugunin uyo mafaganebesu kale, God imi tuluun weng uyo tele utamin-tem ke-nalata, weng migik uta kafale-bom, “God imi weng o,” agan-nuuba kale, imi aget fugunin uyo, God imi weng uyo kafale-bilita, tisol saane-bilip mani soyaap kelan o agan-nuuba ko. \p \v 6 Dam kale, tinum dok ita bilili age-nala ipkumal imi mufekmufek mok uyo unan-kalin binim ke-bom God imi kuguup uyo waafu-boma umdii, God iyo tebe beyo atin telele-boma ko. \v 7 Kale nugol utamsup kale, ogenal imi numi fagan-nuubip uyo, mufekmufek umaak kwep-nulupta, talan-nuubaalup e minte, son-temu nala kafin diim komi kupkalan-temup uyo, mufekmufek umaak kwepta unon-temaalup no kale, \v 8 kanube nuyo unan-kalin min, ilim kaal min uyo albu umdii, nuyo, “Mufekmufek katip beyo tii o,” agan-bom-nulupta o ageta kale minte, \v 9 tinum iyo dok ita mufekmufek kwiin tagang kwaamin umi aget kup kola umdii, beyo intaben intaben uyo tebe dup-kugulan-temu uyo daak abe kumen mumal tem iinin tap kela e minte, kuguup mafak uyo tebe imi aget tem kufak daabelu ilum ilum bom bomi aget kup ugel kala no ke-nala e, uk kugan ko-nala e, atin mafaganan-tema kale, \v 10 boyo dok uta ba kale, tinum imi tuumon aget min, tisol kwaamin aget kup ugaa kwaalin kup kemin boyo yak alugum kuguup mafak mafak umi magam uyo kulbu kale, tinum iip maak maak iyo ise tuumon aget kup ugaa kwaagamin bota tebe-nuluta, imdep yang tem tililuta, ilimi God imi ilak dugamin uyo kupka-nilipta, fagaa kwep mek kaal diim saan-bom-nilipta, aget iluum kiim uyo kugan tebesip ko. \s1 Fol imi bogo-nala, “Kapmi suun nin tinum kesap boyo fomtuup titil faga-balapta o,” agesa uta ko \p \v 11 Kuta kapde God imi man kale, \m kabo ise kanupmin kuguup boyo kupkek kupkek ke-bom-nalap e, \m ninal faga kuguup tambal tambal uta kup kuga-bom-nalap e, \m atin God imi kuguup uta kup waafu-bom-nalap e, \m kapmi aget uyo kwaalap yak God imi diim abelu kupka-nalap e, \m kapkumal kek kek iyo inal o agan-bom-nalap e, \m mufekmufek mafak tal kapmi diim abelu uyo titil fagaa mo-bom fagaa kwaalap une-bulu e minte, \m tinum migik kek kek iyo bet bubul kupka-e-bom no ke-bom-nalapta o ageta ko. \v 12 Kale tinum imi Krais imi ilak do-bom nan-tema boyo ki tinum yuut unanbu no o tala, kapta kapta kelap o age mufekmufek kupka-ebip ulutap kale, kapkal kapmi tambaliim kup yuut unan-balap boyo titil faga-bom-nalapta o ageta kale, siin uyo God iyo, dep daalita, suun nin tinum kelak o age-nalata, kamdep daalata, kabo unang tinum kwiin tagang imi tiin diim uyo kapmi Krais imi ilak do-salap umi sang uyo kupkem daalap utam-silip kale, ise kapmi suun nin tinum kesap boyo fomtuup titil faga-balapta o ageta ko. \p \v 13 Kale God iyo alugum tigitanin mufekmufek umi mam kupka-emin tinum e minte, Yesus Krais iyo kiyap Pontius Pailat imi tibit diim weng tol weng tambaliim bogobesa tinum no kale, God so Yesus Krais sino ulim imi tiin diim weng kem koyo kopkelan-temi kale, \v 14 kabo intap intap nu-balap uyo, weng mafak uyo kwep te yak God imi weng tem uyo tilimin ba kale, tambaliim kup tiin mo-bom-nalapta o ageta kale, kabo tele tiin molan-temap uyo, unang tinum iyo bogo-nilip e, “Weng boyo mafak o,” agelan-temaalip kale, kanube tiin molin kup abe-balapta, unanbu top numi Kamogim Yesus Krais imi tal kemanan-tema ku diliit kelal o ageta kale, \v 15 God iyo utamata, Yesus Krais imi daali daak kemanan-tema o agesi uyo mitam tulu kalaa agelan-tema kota, daala malaak kemanan-tema ko. Kale God ita kup deng tebemin umi magam e minte, maagup beta kup titil afaligen uyo imi diim kal albu no kale, beta alugum king imi kamok miton e minte, alugum kamogimal imi dubom no ko. \v 16 Kale maagup beta kup kaanamin binim no kale, bemi ilagenin kefosa uyo atin tiin bulusii so kale, dogobeta nuyo no imi mep so uyo yang unomup binim e minte, tinum maagup iyo maak tebe-nalata, atamsaala e minte, tinum maagup iyo maak tebe atam-nama binim no kale, unang tinum nuyo imi tok uyo baga-bulup e, iyo suun kup nuyo tiin molin kup bom-balata o ageta kale, bota kwa. \s1 Mufekmufek so kasel imi sang uta ko \sr (Mat 6:19-21, Luk 12:13-21) \p \v 17 Kale kafin diim komi mufekmufek uyo yuut mafaganan-temu kale, tinum mufekmufek so kasel bilip iyo, “Nuta kup o,” agan-kalomip kale, bogobelapta, bilip imi mufekmufek kwiin tagang bomi ilak dugamin boyo kupka-nilipta, atin God imi ilak bota dolin o ageta ko. Kale God beyo ki yagal nuyo mufekmufek tambal kwiin tagang uyo kupka-e-bala deng kup taban-bomup ko. \v 18 Kale kabo mufekmufek so kasel bilip iyo bogobelap suun kup kuguup tambal tambal uyo waafu-bom-nilip e, ipkumal iyo atin kuguup tambal kup kupka-e-bom-nilip e, suun kup imi mufekmufek uyo bubul binim tinum migik iyo tagalim tebe-bom misiim dala-e-bom no ke-bom-nilipta o ageta kale, \v 19 bomi kanumin boyo kapmi, son-temu nala iman maak fuu-bom tigi-bom deng tebeman-temi o age-nalap mufekmufek uge kupkan-nuubap ulutap kale, mufekmufek so kasel iyo, son-temu nala suun nin unang tinum ke-nulupta, deng tebemum o age-nilipta, kanupmin kuguup tambal boyo waafuu kwep tebeman-temip ko. \s1 Fol imi bogo-nala, “Kapmi ogok boyo tele tiin mo-bom-nalapta o,” agesa uta ko \sr (1 Tim 4:7, 2 Tim 1:14, 2:18) \p \v 20-21 Kale Timoti kabo God imi ogok kopke-se boyo tele tiin mo-bom-nalapta o ageta ko. Kale tinum iip maak maak iyo tebe bogo-nilip e, “Nuta kup tuluun weng utamsup tinum o,” agan-nuubip kuta, bilip iyo bisop weng baga-bom-nilip e minte, kafin diim komi bisop weng bota, “Boyo God imi weng o,” agan-bom no kem-nuubip kale minte, tinum maak iyo bogo-nilip e, “Nuyo dagaa kusup o,” agan-nuubip kuta, God imi fen tuluun weng uyo uk kugan kosip kale, kabo imi kanupmin weng boyo umik ugobe-nalapta o ageta ko. \p Kale God iyo nugumal ibo telele-bom tiin mola tambaliim kup bom-bilipta o ageta ko.