\id MRK - Tiwi Modern 
\h Mark 
\toc2 Mark 
\toc1 Mark 
\mt1 Mark  
\c 1  
\s1 Baptism - B, C & A  
\p
\v 9 Kiyi ngarra ngawa-yuwuni yipumori awarra murrakupuni Nazareth api kiyi yuwuriyi awungarruwu kapi awarra John the Baptist baptise yuwujingim-ani arikutumunuwi kapi awinyirra makatinga Jordan. Api karri papi yimi awungarruwu awarra ngawa-yuwuni api yuwuriyi kapi awarra ngarra-mantani api awungarruwu awarra John the Baptist baptise yimi awarra ngawa-yuwuni.  
\p Api kiyi awarra ngawa-yuwuni karri yipumori awinyirra makatinga api yipaputi kapi murrakupuni api awungarri yipa-kuluwunyi kuriyuwu kapi yirrokunga api yipa-kuluwunyi awarra yirrokunga ngini split yimi api kiyi awungarruwu papi yinirimi Holy Spirit api yinipa-pirraya. Kiyi kapi ngarra ngawa-yuwuni tuluwa yipa-wulari. Ngarra awarra Holy Spirit nginingaji mopurawayi yima.   
\p
\v 11 Api kiyi ngawa-rringani yipangiraga makirrana awungarruwu kapi kuriyuwu nimarra yimi kapi ngarra-mirani ngini, “Ngiya ngiya-mirani nginja. Yita ngiya pupuni ngirimuwu nginja amintiya kukunari ngirimi kapi nginja.” Awarra yipangiraga ngawa-rringani awungarruwu kapi kuriyuwu. Waya juwa.   
\p
\v 14 Ninkiyi, wuta matatawi purruwunga awarra John the Baptist, api pirrimarruriyi awarra kapi awarra jail. Karri yimajingolamuwu awarra John the Baptist, api awungarri ngawa-yuwuni yuwuriyi kapi awarra murrakupuni Galilee.  
\p Karri ngarra papi yimi awungarruwu, api yuwujiyarra arikutumurnuwi ngini ngarra ngirramini ngawarringani, api yimi ngini,  
\v 15 “Parlingarri ngawa-rringani yimi ngini ngarra wiyi apamangi arikutumurnuwi, amintiya yimi ngini ngarra wiyi alawura arimuwu kangi awuta arikutumurnuwi. Api waya yinkitayi karri ngarra wiyi apamangi awuta, api ngini nuwa pungintaga yimatayajapurnimaya kapi ngawa-rringani, amintiya nuwa kuwa ngintimataami ngini ngarra ngirramini,” yimi ngawa-yuwuni kangi awuta arikutumurnuwi.   
\p
\v 16 Ninkiyi, yuwuriyi kapi awarra yirringarni Galilee. Awungarruwu yintulinga yimi kapi awarra yirringarni. Kiyi, yuwuninyayi yuwurrara wawurruwi wuta ngarruwani. Panapa purruwujingunyawani kapi awarra yirringarni ngini pimatapirni miputi. Ngarratuwu ngini arikulani api ngarra yintanga Simon Peter, ngarratuwu ngini ngarra yipapunya api ngarra yintanga Andrew.  
\v 17 Karri awarra ngawa-yuwuni yuwuninyayi awuta yuwurrara, api ynipamurnata, yimi ngini, “Nyirruwaripa. Ngiya nyirrayapunya,” yimi ngawa-yuwuni. “Nuwa waya karluwu ngintimatakupawurli ngini ngintimatapirni miputi. Nginta ngiya wiyi ngupangirri nuwa ngini nuwa kularlaga ngintimatami arikutumurnuwi, api nuwa wiyi nuwunirimarruriyi kangilawa api wuta wiyi wupapunya ngiya, awuta arikutumurnuwi,” yimi ngawa-yuwuni. Awarra yuwuntiyarra wuta ngarruwani, Simon wuta Andrew.  
\v 18 Api wutatuwu pirimi ngini, “Manya, ngawurliyi.” Ninkiyi, pirripumori awinyirra panapa, kiyi pirripapunya ngawa-yuwuni.  
\v 19 Tingatinga pirriyimamani api kiyi aringompinara purruwunyayi yingompa wawurruwi kapi jupulunga, wuta ngarruwani awuta amintiya wuta-rringani amintiya yingompa kapi pirripamurrumi ngini ngarra. Ngarratuwu wuta-rringani ngarra yintanga Zebedee, api wuta ngarra-mamirampi yintanga James amintiya John. Wuta piripirtawiyamini panapa.  
\v 20 Api ngawa-yuwuni, karri yipakuluwunyi awuta yuwurrara wuta ngarruwani, api yartipili kuwayi yimi kangi awuta. “Nyirruwaripa, nyirrayapunya ngiya,” yimi. Api kiyi, kutupi pinirimi kapi jupulunga kiyi pirripumori wuta-rringani amintiya awuta kapi pirripamurrumi ngini ngarra. Ninkiyi, pirripapunya ngawa-yuwuni wuta ngarruwani.   
\s1 Ngawa-yuwuni Jesus Papi Yiniri-mamiyi Awarra Maputiti Ngini Yipalamiya Kapi Yati Tini Ngarra Purnikapa.  
\sr Mark 1:21-28  
\m
\v 21 Ninkiyi ngawa-yuwuni Jesus amintiya ngarra-mamanta purruwuriyi awungarruwu kapi awarra town Capernaum. Karri Sabbath Day (Saturday), karri awuta Jews karluwu waki pirimani api awungarri ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta purruwuriyi kapi awinyirra kirijinga jurra angi-wutawa Jews (synagogue) api pirripawuriji yilaruwu. Awungaji ngawa-yuwuni yuwuntiyarra awuta arikutumunuwi ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini.  
\v 22 Api awuta arikutumunuwi, karri wuta piri-pitingaya (heard) awarra ngirramini ngini ngawa-yuwuni yipangiraga api pirimarlingiyi (got a surprise) api pirimajirri ngini, “Awarra ngirramini ngini awarra naki Jesus apangiraga api yita nginingaji ngawa-rringani yipakirayi ngarra awarra ngirramini amintiya ngini yini-pangirri (sent) kangawula awarra Jesus ngini ngarra yimata-jiyarra ngawa awarra ngirramini. Api awuta scribes kapi wuruwaluwa (teach) ngawa ngini-ngawula ngirramini (law) api wuta waya juwa wutiyarra ngawa awarra ngirramini ngini awuta prophets parlingarri pirikirim-ani (wrote) kangi ngawa-rringani ngini-ngatawa punkaringini (Old Testament) amintiya wutiyarra ngawa awarra ngirramini ngini awuta papaluwi puturupura (left behind) kapi ngawa. Waya juwa awarra ngirramini wutiyarra ngawa. Api awarra naki Jesus warntirrana apangiraga ngini-ngatawa ngawa-rringani ngirramini,” pirimi awuta arikutumunuwi.   
\m
\v 23-24 Kiyi yati tini yini-pawuriji yilaruwu kapi awinyirra jurra api awarra tini yuwuni (had) maputiti yilaruwu kangi ngarra purnikapa. Karri awarra tini yuwunyayi ngawa-yuwuni api awarra maputiti ngini yimuwu kapi ngarra purnikapa api ngarra kuwayi yimi kangi ngawa-yuwuni, “Aya. Nginja japuja nimpirimi awungarruwu kapi awarra town Nazareth. Ngiya waya ngirimajawu nginja. Awarra ngatawa ngini ngarra japuja kuriyuwu (God) yini-pangirri (sent) nginja awungarra. Nginja warntirrana pupuni. Pilikama jinu-wuriyi awungarra? Arramukuta nginja nimpitimarti ngini jimata-pirni ngawa kapi maputirruwi,” yimi awarra maputiti ngini yimuwu yilaruwu kangi ngarra purnikapa awarra tini.  
\v 25 Kiyi ngawa-yuwuni yimi kapi awarra maputiti, “Tawunjarli. Papi tamuwa (come out) kapi awarra tini ngarra purnikapa,” yimi ngawa-yuwuni.  
\v 26 Kiyi awarra maputiti yikirimi awarra tini ngini pulingiya yimi. Kiyi ngarra awarra maputiti makirrana kuwayi yimi api awungarri papi yinirimi kapi awarra tini ngarra purnikapa.   
\m
\v 27 Awuta arikutumunuwi karri wuta pirripakuluwunyi ngini awarra maputiti kuwa yimi awarra ngirramini ngini ngawa-yuwuni yipangiraga amintiya karri wuta piri-pitingaya (heard) awarra ngirramini ngini ngawa-yuwuni yuwuntiyarra awuta api wuta pirimarlingiyi (got a surprise) api nimarra pirimajirri ngini, “Ngawa mampara ngari-pitingaya awarra naki ngirramini ngini ngarra apangiraga. Yita nginingaji ngawa-rringani yuwutiyarra ngarra awarra ngirramini. Amintiya karri ngarra nimarra arimi kapi awuta maputirruwi api wuta kuwa wurimi ngarra.” Awarra pirimajirri awuta arikutumunuwi.  
\v 28 Kiyi yingampa awuta arikutumunuwi yartipili kularlaga pirimi awungarruwu kapi awarra murrakupuni Galilee api purru-wuntiyarra tayikuwapi arikutumunuwi awarra ngirramini ngini ngarra ngawa-yuwuni yipangiraga amintiya ngini ngarra papi yiniri-mamiyi awarra maputiti kapi awarra tini ngarra purnikapa.   
\s1 Ngawa-yuwuni Jesus Pupuwi Yikirimi Tayikuwapi Arikutumunuwi Kapi Purunjuwi.  
\sr Mark 1:29-34  
\m
\v 29 Kiyi ngawa-yuwuni Jesus amintiya ngarra-mamanta purrupumwari awinyirra jurra. Kiyi wuta purruwuriyi kapi Simon Peter amintiya Andrew wuta tangarima kiyi ngawa-yuwuni amintiya awuta yukurri ngarra-mamanta, James amintiya John kiyi Simon Peter amintiya Andrew pirripawuriji yilaruwu kapi awinyirra kurrampali.   
\m
\v 30 Simon Peter ngarra-ngimpirinyuwa jiyimajirripi kangi palapala pili nyirra jana. Nyirra yikwanari jiyimi. Api kiyi wuta pirimi kapi ngawa-yuwuni, “Yita Simon ngarra-ngimpirinyuwa jana,” pirimi.  
\v 31 Kiyi ngarra ngawa-yuwuni yuwuriyi kapi nyirra jiyimajirripi. Api kiyi ngarra yuwunga nyirra yikara api yuwani (helped) awinyirra ngini kutupi jiyimi. Api karri nyirra jipukularri api awungarri awarra jana yipumwari nyirra purnikapa. Kiyi nyirra jipawumi yinkiti kiyi jipakirayi ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta awarra yinkiti.   
\m
\v 32-34 Kiyi karri waya yiminga jipungarti api tayikuwapi arikutumunuwi purruwuriyi kapi ngawa-yuwuni. Wuta pirimarruriyi kangatawa wuta-mamanta kapi wuta purunjuwi ngini ngarra pupuwi yimata-kirimi awuta. Awuta tiwi wangatajirri jana purruwuni. Amintiya wutatuwu yingampa arikutumunuwi wuta purruwuni maputirruwi yilaruwu kangi wuta purnikapa. Tayikuwapi awuta arikutumunuwi kapi tangarima pirimi awungarruwu kapi awarra town api wuta mimpa pirimi turruwuni kapi awinyirra kurrampali kapi ngawa-yuwuni yimuwu. Api kiyi ngawa-yuwuni pupuwi yikirimi awuta kapi purunjuwi. Amintiya awuta kapi purruwuni maputirruwi yilaruwu kangi wuta purnikapa api ngarra papi yiniri-mamiyi awuta maputirruwi kapi wuta purnikapa. Kiyi ngawa-yuwuni yimi kapi awuta maputirruwi, “Nuwa ngajiti ngimpaja-jiyarra arikutumunuwi ngini (about) ngiya.” Ngarra ngawa-yuwuni nimarra yimi awarra pili awuta maputirruwi pirimajawu ngini ngarra Jesus awarra Christ ngini ngawa-rringani ngini kuriyuwu yini-pangirri (sent) awungarra kapi naki murrakupuni (to this earth). Ngawa-yuwuni arnuka yuwutimarti awuta maputirruwi ngini pimata-jiyarra awuta arikutumunuwi ngini ngarra awarra Christ.   
\s1 Ngawa-yuwuni Jesus Pray Yimi Kapi Ngarra-rringani.  
\sr Mark 1:35-39  
\m
\v 35 Kiyi nyonga wumunga karri natinga arawunga ngawa-yuwuni Jesus yipangipari kiyi yipukularri. Ngarra yipumwari awinyirra kurrampali kiyi yuwuriyi kapi karri-kuwapi japuja pirimi. Awungarruwu ngarra nimarra yimi kapi ngarra-rringani ngini kuriyuwu.   
\m
\v 36 Kiyi tayikuwapi arikutumunuwi papi pirimi kapi awinyirra kurrampali, kiyi pirimi kapi ngawa-yuwuni ngarra-mamanta, “Awi, maka yimi nuwa-mantani Jesus?” pirimi. Api awuta ngarra-mamanta pirimi ngini, “Kuta maka yimi.”  
\m Kiyi ngawa-yuwuni ngarra-mamanta kularlaga pirimi ngarra.  
\v 37 Api karri wuta purruwunyayi awarra ngawa-yuwuni api purru-wutiyarra ngini, “Aya, yuwuni, tayikuwapi arikutumunuwi punuwuriyi kangawula pili wuta kularlaga pirimi nginja,” pirimi ngarra-mamanta.  
\v 38 Api awarra ngawa-yuwuni yimi ngini, “Ngiya karluwu ngimata-kupawurli kapi awarra town Capernaum. Yita wanga ngawuriyi nyoni murrakupuni pili-ngini ngiya nguwuntiyarra yingampa (other) arikutumunuwi ngiya-rringani ngini-ngatawa ngirramini. Ngiya-rringani yini-pangirri (sent) ngiya kapi tayikuwapi arikutumunuwi pili-ngini nguwuntiyarra awuta ngini-ngatawa ngirramini. Api waya ngawurniyi awungarruwu kapi nyoni murrakupuni pili-ngini ngiya nimarra ngimatami kapi awuta tiwi,” yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta. Api wutatuwu pirimi ngini, “Manya awarra. Ngawurniyi,” pirimi.   
\p
\v 39 Kiyi ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta kularlaga pirimi kapi awarra murrakupuni Galilee api awungarruwu wuta pirripawuriji yilaruwu kapi yingarti jurra angi-wutawa Jews kiyi ngawa-yuwuni yuwuntiyarra awuta arikutumunuwi ngini ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini. Awungarruwu kapi awarra murrakupuni ngawa-yuwuni yuwunyayi yingampa tiwi kapi purruwuni maputirruwi yilaruwu kapi ngini-wutawa purnikapa api papi yiniri-mamiyi awuta maputirruwi kapi wuta purnikapa.   
\c 2  
\s1 Ngawa-yuwuni Jesus Jingawu Yimi Kapi Levi Ngini Yimata-punya ngarra.  
\sr Mark 2:13-17  
\m
\v 13 Kiyi ngawa-yuwuni Jesus yipapirraya kapi lake api awungarruwu yimuwu, kiyi tayikuwapi arikutumunuwi punuwuriyi kangatawa. Kiyi ngarra yuwunt-iyarra awuta arikutumunuwi ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini. Karri ngarra yipapaya ngini nimarra yimi api yipumwari awuta arikutumunuwi.   
\m
\v 14 Karri ngawa-yuwuni yuwuja api yipakuluwunyi yati tini ngini ngarra waki yimani ngini (for) awuta Roman alawuruwi amintiya ngarra nanginta yimani ngarra-mamanta awuta Jews awarra kunawuni ngini tax. Awarra tini ngarra yintanga Levi amintiya ngarra-rringani ngarra yintanga Alphaeus. Kiyi ngawa-yuwuni yimi kapi awarra Levi, “Aya, kali tayapunya ngiya,” yimi. Api kiyi awarra Levi yipukularri kiyi yipapunya ngawa-yuwuni.  
\v 15 Kiyi awarra Levi yimarruriyi ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta kangatawa japuja kiyi yuwunt-akirayi awuta yinkiti.  
\m Yingampa wawurruwi kapi wuta nanginta pirimani awuta wuta-mamanta kapi Jews awarra kunawuni ngini tax api wuta pirripapunya ngawa-yuwuni wuturiyi yingampa (other) arikutumunuwi kapi wuta Pharisees pirimi ngini wuta jajiruwi. Wuta awuta arikutumunuwi wiyarri purruwapa yinkiti kapi Levi ngarra japuja wutiyati ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta.   
\m
\v 16 Awuta yingampa Pharisees kapi purru-wunu-waluwa (taught) arikutumunuwi ngini-ngatawa Moses ngirramini (law) api wuta pirripakuluwunyi ngini wutiyati purruwapa yinkiti kapi Levi ngarra tangarima, ngawa-yuwuni amintiya kapinaki arikutumunuwi kapi awuta Pharisees pirimi ngini wuta jajiruwi. Api awuta Pharisees purruwuriyi kapi ngawa-yuwuni ngarra-mamanta kiyi nanginta pirimi awuta, “Pilikama nuwa-alawura Jesus amintiya kapinaki jajiruwi arikutumunuwi wutiyati wujing-apa yinkiti?” Awarra pirimi awuta Pharisees kangi ngawa-yuwuni ngarra-mamanta.   
\p
\v 17 Api ngawa-yuwuni, karri yipitingaya (heard) awarra ngini awuta Pharisees pirripangiraga api ngarra yimi kangi wutawa, “Awarra tokuta karluwu awuriyi kapi awuta arikutumunuwi kapi yimpanguwi (healthy) ngini pupuwi yimata-kirimi awuta. Waya juwa ngarra awuriyi kapi awuta kapi purunjuwi. Api ngiyatuwu awanuwanga ngunuwuriyi awungarra kapi naki murrakupuni (to this earth) ngini ngimata-jiyarra ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini kapi awuta tiwi kapi wurimajawu ngini wuta jajiruwi pili-ngini wuta wiyi kuwa pimatami awarra ngirramini. Ngiya karluwu ngunuwuriyi awungarra ngini ngimata-jiyarra ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini kapi awuta arikutumunuwi kapi wuri-mamuliya pupuwi. Api ngawiyati ngawapa yinkiti ngiya amintiya kapinaki tiwi kapi wuta jajiruwi.” Awarra yimi ngawa-yuwuni kangi awuta Pharisees.   
\c 3  
\s1 Karri Sabbath Day (Saturday) Ngarra Ngawa-yuwuni Jesus Pupuni Yikirimi Yati Tini Ngini Ngarra Yikara Yimurrarijipa.  
\sr Mark 3:1-6  
\m
\v 1-2 Karri yati Sabbath Day (Saturday) ngawa-yuwuni Jesus amintiya ngarra-mamanta purruwuriyi kangi awinyirra jurra angi-wutawa Jews kiyi pirripawuriji yilaruwu. Awungaji wuta purruwunyayi yati tini ngini ngarra kirikayini (couldn't use his hand) pili ngarra yikara yimurrarijipa (folded over). Yilaruwu kapi awinyirra jurra yingampa Pharisees wiyarri purru-wujingi-muwani. Wuta karluwu pupuni purumuwu awarra ngawa-yuwuni api purru-wutimarti ngini ngarra yimata-wurrini ngini-wutawa ngirramini (law) awuta Jews pili-ngini wuta pimata-jiyarra awuta alawuruwi kapi wuta Jews ngini (about) ngarra. Api kiyi awuta Pharisees pirripakuluwunyi awarra ngawa-yuwuni pili wuta purru-wutimarti ngini pimata-kuluwunyi ngawa-yuwuni ngini ngarra wiyi waki arimi ngini pupuni yimata-kirimi awarra tini ngini-ngatawa yikara. Wuta awungani pirimi pili ngini-wutawa ngirramini (law) ngini wuta karluwu waki pimatami karri Sabbath Day. Api wuta pirimajirri ngini, “Ngini naki awarra Jesus ningani pupuni arikirimi naki tini ngarra yikara api ngawa wiyi ngarimi ngini ngarra jirti tini.” Awarra pirimajirri awuta Pharisees.   
\m
\v 3 Kiyi ngawa-yuwuni yimi kapi awarra tini ngini ngarra kirikayini, “Aya, tuwaripa yinkitayi pili-ngini kapinaki tayikuwapi arikutumunuwi pimata-kuluwunyi nginja,” yimi awarra ngawa-yuwuni. Api awarra tini yuwuriyi kiyi kuluwuta tayinti yimi.   
\m
\v 4 Kiyi ngarra ngawa-yuwuni yimi kangi awuta Pharisees, “Awi, kamini ngini-ngawula ngirramini (law) ngini (about) anaki awinyirra wumunga Sabbath Day (Saturday)? Ngawa awungana ngamatama karri awinyirra wumunga? Arramukuta ngawa pupuni ngamata-kirimi (do good), arramukuta ngawa jirti ngamata-kirimi (do wrong)? Nuwatuwu awungana? Amintiya arramukuta ngawa pupuwi ngamata-kirimi awuta tiwi kapi wuta purunjuwi pili-ngini wuta wiyi yimpanguwi wurima. Arramukuta ngawa pajuwani ngamata-kirimi awuta. Awungana nuwatuwu?” yimi ngawa-yuwuni kapi awuta Pharisees. Api karri ngarra yipangiraga awarra api awuta Pharisees karri-kamini nimarra pirimi kangatawa.   
\p
\v 5 Kiyi ngarra ngawa-yuwuni yipakuluwunyi awuta Pharisees api angatawa yiminga jurrumumi jiyimi (became angry) amintiya ngarra arliranga yimi kangi awuta pili wuta arnuka putuputuwu pirripakirayi awarra tini ngini ngarra kirikayini amintiya karluwu purru-wutimarti ngini ngarra pupuni yimata-kirimi karri Sabbath Day (Saturday) awarra tini ngini ngarra kirikayini. Kiyi ngarra yimi kapi awarra tini ngini ngarra kirikayini, “Aya tayakurupa (hold out) ngini-nginjila yikara,” yimi ngawa-yuwuni. Kiyi awarra tini yipakurupa ngini-ngatawa yikara api awungarri ngini-ngatawa yikara pupuni yima.   
\m
\v 6 Kiyi awuta Pharisees kapi purru-wujingi-muwani awungarruwu kapi awinyirra jurra, karri wuta pirripakuluwunyi ngawa-yuwuni ngini pupuni yikirimi awarra tini api angi-wutawa yiminga jurrumumi jiyimi (became angry) kangi ngawa-yuwuni. Kiyi yingampa awuta Pharisees purrupumwari awinyirra jurra kiyi purruwuriyi kapi wuta-mamanta kapi wuta pirripapunya-mini awarra alawura Herod. Karri awuta Pharisees papi pirimi awungarruwu kapi wuta-mamanta purumuwu api wuta purruwuntiyarra awuta wuta-mamanta ngini ngawa-yuwuni pupuni yikirimi awarra tini karri Sabbath Day api kiyi awuta Pharisees amintiya wuta-mamanta nimarra pirimajirri, “Awungana ngamatama pili ngawa ngawutimarti ngini pajuwani ngamata-kirimi awarra nayi Jesus?” pirimajirri.   
\s1 Tayikuwapi Tiwi Pirripapunya Ngawa-yuwuni Jesus Kapi Awarra Lake Galilee.  
\sr Mark 3:7-12  
\m
\v 7-8 Ninkiyi ngawa-yuwuni Jesus amintiya ngarra-mamanta pirripapirraya kapi awarra lake Galilee. Kiyi tayikuwapi arikutumunuwi kapi wuta tangarima pirimi kapi awarra murrakupuni Galilee api wuta pirripapunya ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta api mimpa pirimi awungarruwu kapi awarra lake.  
\m Kiyi wutatuwu yingampa arikutumunuwi purruwuriyi kapi ngawa-yuwuni kapi awarra lake pili wuta piri-pitingaya (heard) ngini ngarra yingarti mirrikili (miracle) yikirimi awungaji. Yingampa awuta arikutumunuwi japuja pirimi awungarruwu kapi awarra arikulani murrakupuni Judea kiyi yingampa japuja pirimi kapi Jerusalem amintiya yingampa japuja pirimi kapi awarra murrakupuni Idumea. Kiyi yingampa japuja pirimi kapi awarra murrakupuni ngini maringarruwu kapi awinyirra makatinga Jordan amintiya yingampa japuja pirimi kapi awarra yirrara murrakupuni Tyre amintiya Sidon. Awuta tayikuwapi tiwi purruwuriyi kapi ngawa-yuwuni.   
\m
\v 9-12 Kiyi awarra ngawa-yuwuni pupuwi yikirimi tayikuwapi arikutumunuwi kapi wuta purunjuwi. Awuta arikutumunuwi mimpa pirimi kapi ngawa-yuwuni pili wuta purru-wutimarti ngini pimata-mukuri ngini-wutawa yikara kangatawa purnikapa. Amintiya nimarra pirimi kangi wutalamiya, “Ngini ngawa ngapamukuri ngini-ngawula yikara kapi ngarra purnikapa api arrami ngawa wiyi papurajuwi ngarima,” pirimi.  
\m Wutatuwu yingampa kapi maputirruwi pirripalamiya kapi wuta purnikapa api karri pirripakuluwunyi ngawa-yuwuni api purru-wunyaw-amiya kangi yakuluwuni yinkitayi kapi ngawa-yuwuni malapwara api awuta maputirruwi kuwayi pirimi kapi ngawa-yuwuni, pirimi ngini, “Awarra ngatawa ngini ngarra japuja kuriyuwu (God) api ngarra awarra ngarra-mirani nginja,” pirimi awuta maputirruwi. Api ngarratuwu ngawa-yuwuni tulimiya (straight) yuwuntiyarra awuta maputirruwi, yimi ngini, “Ngajiti ngimpaja-jiyarra kapinaki tayikuwapi ngini ngiya awarra ngatawa ngini awarra ngini ngarra japuja kuriyuwu api ngarra-mirani ngiya,” yimi ngawa-yuwuni kangi awuta maputirruwi.  
\m Kiyi ngawa-yuwuni yimi kapi ngarra-mamanta, “Nyirra-marruripa kapala pili waya tayikuwapi mimpa wurimi kangi ngiya api ngiya wiyi ngipalamiya kangi awinyirra kapala api waya awungaji nimarra ngirimi kapi awuta tayikuwapi arikutumunuwi,” yimi ngawa-yuwuni kangi ngarra-mamanta. Api kiyi ngarra-mamanta wuta piniri-marruriyi awinyirra kapala api ngawa-yuwuni yipalamiya kangi awinyirra kapala kiyi yimuwu. Wutatuwu awuta arikutumunuwi purumuwu kangi yakuluwuni. Kiyi ngawa-yuwuni yuwuntiyarra awuta arikutumunuwi ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini.   
\s1 Ngawa-yuwuni Jesus Yuwunga (picked) Awuta Ngarra-mamanta Kapi Ngarra Yuwutimarti Ngini Wutiyati Waki Pimatami.  
\sr Mark 3:13-19  
\m
\v 13-15 Kiyi ngawa-yuwuni Jesus amintiya tayikuwapi ngarra-mamanta purruwuriyi kapi jupunyini (hill). Ngawa-yuwuni pakinya yipapurti kapi awarra jupunyini kiyi jingawu yimi kangi awuta ngarra-mamanta api ngarra yuwunga (picked) awuta wamurrara yuwurrara (12) ngarra-mamanta kapi ngarra yimamula (called) awuta apostles. Ngini-ngatawa meaning awarra yintanga apostles api awuta wawurruwi amintiya ngawa-yuwuni wutiyati waki pirimani. Api yuwuntiyarra awuta, “Awi, ngiya wiyi ngipangirri (send) nuwa ngini ngumpunt-iyarra arikutumunuwi ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini. Amintiya ngiya wiyi ngipakirayi nuwa power ngini nuwa wiyi pupuwi ngimpiri-kirimi awuta arikutumunuwi kapi wuta purunjuwi amintiya ngini nuwa awanuwanga wiyi papi ngimpiniri-mamiyi maputirruwi kapi wupalamiya kangi arikutumunuwi wuta purnikapa.” Awarra yimi ngawa-yuwuni kangi awuta wamurrara yuwurrara (12) ngarra-mamanta.   
\m
\v 16-19 Awuta wamurrara yuwurrara (12) ngarra-mamanta kapi ngawa-yuwuni yuwunga api ngarra yati Simon. Api ngawa-yuwuni yipakirayi awarra Simon nyoni yintanga Peter. Kiyi yingampa ngawa-yuwuni ngarra-mamanta api James amintiya John. Api awarra James amintiya awarra John api wuta-rringani ngarra yintanga Zebedee. Api wuta awuta yuwurrara, James amintiya John api ngawa-yuwuni yipakirayi awuta nyoni yintanga, Boanerges. Awarra yintanga Boanerges mean arimi ngini wuta yimpaja angi-wutawa yiminga jurrumumi jiyimani (used to become angry) nginingaji pumurali jingawu ampirimi. Kiyi yingampa ngawa-yuwuni ngarra-mamanta api Andrew, kiyi Philip, kiyi Bartholomew, kiyi Matthew, kiyi Thomas, kiyi Thaddaeus. Kiyi naki nyoni ngawa-yuwuni ngarra-mantani api awarra James ngini ngarra-rringani Alphaeus. Kiyi nyoni Simon. Api wuta pirimamula (called) awarra Simon nyoni yintanga Patriot pili awarra Simon amintiya ngarra-mamanta wuta jirti purumuwani awuta arikutumunuwi kapi wuta Romans amintiya jirti ngirramini pirripakiray-ani awuta. Kiyi naki nyoni ngarra-mantani ngawa-yuwuni api Judas Iscariot. Ngarra awarra wiyi (later on) traitor yimi kapi ngawa-yuwuni. Api awuta wamurrara yuwurrara wawurruwi api wuta awuta ngawa-yuwuni yimamula (called) awuta apostles.   
\c 4  
\s1 Ngirramini Ngini Yati Tini Ngini Yuwunyawu Wheat Kurukura (seeds) Kapi Yakuluwuni.  
\sr Mark 4:1-20  
\m
\v 1 Ninkiyi awarra ngawa-yuwuni Jesus yipapirraya kapi awarra lake Galilee api awungarruwu tayikuwapi arikutumunuwi purruwuriyi kangatawa api ngarra yuwuntiyarra awuta ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini. Api awuta tayikuwapi mimpa pirimi kangatawa api ngarra yipalamiya kangi kapala kiyi yimuwu kiyi awungaji nimarra yimi kangi awuta arikutumunuwi. Awuta arikutumunuwi purumuwu kapi yakuluwuni.  
\v 2 Kiyi ngarra yuwuntiyarra awuta tiwi yingarti ngirramini (stories). Karri ngarra yuwuntiyarra awuta tiwi awarra yingarti ngirramini api ngarra arnuka yuwuntiyarra awuta ngini-ngatawa meaning awarra ngirramini pili ngarra yuwutimarti awuta arikutumunuwi ngini wutalamiya pimata-pungintayi (think about) awarra ngirramini amintiya ngini-ngatawa meaning.   
\m
\v 3 Kiyi ngawa-yuwuni yuwuntiyarra awuta arikutumunuwi naki ngirramini (story) ngini yati tini ngarra yuwunyawu yingarti wheat kurukura (seeds) kapi yakuluwuni ngini awarra yingarti wheat kurukura yimata-kulurumi api kiyi ngini yimatama yingarti wheat plant api kiyi yimata-kirimi yingarti kurukura. Api ngarra ngawa-yuwuni yimi ngini, “Awi, yati tini yuwuriyi kapi ngini-ngatawa garden api ngarra yuwunyawu yingarti wheat kurukura kapi yakuluwuni.   
\p
\v 4 Yingampa (some) awarra kurukura, karri awarra tini yuwunyawu awarra kurukura kapi yakuluwuni api awarra kurukura yipakupuraji kapi kirijinga jarrumoka, kiyi tokampuwi punuwuriyi kiyi purruwapa awarra kurukura.   
\p
\v 5-6 Api yingampa (other) kurukura, karri awarra tini yuwunyawu awarra kurukura kapi yakuluwuni api awarra kurukura yipakupuraji kapi yarti-jirti. Api kapi awarra yakuluwuni kiyija parruwarti mura (on top) amintiya yingarti waranguwi yilaruwu. Kiyi awarra wheat yartipili yikulurumi api karluwu arikulani yimi amintiya ngini-ngatawa jikilijipa (root) awanuwanga karuwuni pili waya juwa kiyija parruwarti. Api karri warnarringa jipapurti kuriyuwu api awungarri awarra wheat plant pajuwani yimi pili ngini-ngatawa jikilijipa karuwuni.   
\p
\v 7 Api yingampa (other) kurukura yipakupuraji kapi awinyirra wupunga angi murrupun-awurti (thorns) api awarra wheat kurukura yikulurumi wutiyati awinyirra wupunga angi murrupun-awurti. Api awinyirra wupunga angi murrupun-awurti nyirra pakinya arikulanga jiyima api awarra wheat plant waya juwa kiyija yikulurumi pili awinyirra wupunga angi murrupun-awurti api jipujirra awarra wheat plant. Api awarra wheat plant karluwu yikirimi kurukura pili ngarra awarra wheat plant karluwu arikulani yima.   
\p
\v 8 Api yingampa (other) kurukura yipakupuraji kapi yakuluwuni ngini yarti-puranji api yingarti kurukura pupuni yikulurumi. Karri awarra wheat plant arikulani yima api yikirimi yingarti kurukura.” Awarra ngirramini (story) ngawa-yuwuni yuwuntiyarra awuta tayikuwapi arikutumunuwi.   
\p
\v 9 Kiyi ngawa-yuwuni yimi ngini, “Ngini nuwa warntirrana ngimpitimarti ngini nginti-mata-majawu (understand) awarra yingarti ngirramini (story) ngini ngiya nguwutiyarra nuwa api pupuni nyirra-pitingaya (listen well) amintiya warntirrana nyirra-pungintayi (think about) awarra ngirramini,” yimi ngawa-yuwuni kangi awuta tayikuwapi arikutumunuwi.   
\m
\v 10 Kiyi ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta, awuta wamurrara yuwurrara (12) amintiya awuta yingampa ngarra-mamanta, karri wuta wangatamiya purumuwu api awuta ngarra-mamanta nanginta pirimi ngawa-yuwuni ngini (about) awarra ngirramini (story), pirimi ngini, “Manya, tajiyarra ngawa ngini (about) awarra ngirramini ngini nginja juwutiyarra ngawa ngini (about) awarra tini ngini yuwunyawu wheat kurukura kapi yakuluwuni. Api kamini awarra ngirramini mean arimi pili karri nginja juwutiyarra ngawa awarra ngirramini api nginja karluwu juwutiyarra ngawa ngini-ngatawa meaning awarra ngirramini,” pirimi ngarra-mamanta kangatawa.  
\v 11 Kiyi ngawa-yuwuni yimi ngini, “Arnapa. Nuwa kapi kuwa ngimpirimi kangilawa api ngawa-rringani ngarra amanu-wani (helps) nuwa ngini ngimpiri-majawu (understand) awarra ngirramini ngini ngarra wiyi alawura arimi kapi nuwa tayikuwapi kapi kuwa ngimpirimi kangilawa. Wutatuwu awuta arikutumunuwi kapi karluwu wutimarti ngini kuwa pimatami kangilawa api karri ngiya nguwuntiyarra awuta awarra ngirramini ngini (about) ngawa-rringani api ngarra wiyi ngawa-rringani karluwu awunu-wani (won't help) awuta ngini pimata-majawu ngini-ngilawa ngirramini amintiya ngiya karluwu nguwuntiyarra awuta ngini kamini awarra ngirramini mean arimi,” yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.   
\p
\v 12 Kiyi ngawa-yuwuni yimi ngini, “Awuta arikutumunuwi kapi karluwu kuwa wurimi kangilawa api wuta yimpaja wuri-pitingaya (hear) ngini-ngilawa ngirramini api wuta karluwu wutimarti ngini pimata-majawu (understand) awarra ngirramini. Arramukuta wuta arnuka wutimarti ngini pimata-majawu awarra ngirramini pili wuta karluwu wutimarti ngini pimata-punya ngawa-rringani angatawa jarrumoka. Amintiya arramukuta wuta arnuka wutimarti ngawa-rringani ngini putuputuwu yimata-kirayi (forgive) awuta awarra jirti ngini pirikirim-ani (the wrong they've done),” yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.   
\p
\v 13 Kiyi ngarra yimi kangi wutawa, “Nuwa kapi ngiya-mamanta nginti-mata-majawu (should know) ngini awarra ngirramini mean arimi, awarra ngirramini ngini awarra tini ngini yuwunyawu kurukura kapi yakuluwuni. Api karri ngiya wiyi nguwutiyarra nuwa nyoni ngirramini (story) api ngiya wiyi awanuwanga karluwu nguwutiyarra nuwa ngini-ngatawa meaning api nuwa wiyi arrami awanuwanga karluwu ngimpiri-majawu ngini-ngatawa meaning awarra nyoni ngirramini,” yimi ngawa-yuwuni kangi ngarra-mamanta.   
\m
\v 14 Kiyi ngawa-yuwuni yimi kangi wutawa, “Awarra nayi ngirramini (story) api ngini-ngatawa meaning ngini awarra kurukura ngini awarra tini yuwunyawu kapi yakuluwuni api awarra kurukura nginingaji ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini. Amintiya awarra tini ngini yuwunyawu awarra kurukura api ngarra awarra nginingaji awuta tiwi kapi wuntiyarra arikutumunuwi ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini.   
\p
\v 15 Yingampa arikutumunuwi, karri wuta wuri-pitingaya (hear) ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini api wuta karluwu warntirrana wuri-pitingaya awarra ngirramini api wuta karluwu wurimajawu (don't understand) awarra. Kiyi awarra maputiti yartipili awunu-wuriyi kapi awuta arikutumunuwi kiyi ngarra arikirimi wuta ngini pimata-ngiliparra awarra ngirramini ngini ngawa-rringani. Awarra maputiti api ngarra nginingaji awuta tokampuwi kapi yartipili punuwuriyi kapi awinyirra kirijinga jarrumoka kapi awarra kurukura yipakupuraji awungaji kiyi purruwapa awarra kurukura. Amintiya awuta arikutumunuwi kapi wuta karluwu wurimajawu ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini api wuta nginingaji awinyirra kirijinga jarrumoka kapi awuta tokampuwi purruwapa awarra kurukura pili awarra maputiti yartipili arikirimi awuta ngini wupangiliparra awarra ngirramini ngini-ngatawa ngawa-rringani ngini wuta piri-pitingaya (heard),” yimi ngawa-yuwuni.   
\m
\v 16-17 Kiyi ngawa-yuwuni yimi ngini, “Wutatuwu yingampa (other) arikutumunuwi, karri wuta wuri-pitingaya ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini api awungarri wuta kukunari wurimi api wuta yartipili kuwa wurimi ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini. Api pakinya awuta arikutumunuwi nginingaji awuta tiwi kapi warntirrana wupapunya ngawa-rringani angatawa jarrumoka api wuta karluwu warntirrana wupapunya ngawa-rringani angatawa jarrumoka. Karri yingampa arikutumunuwi kapi jajiruwi wupakirayi awuta arikutumunuwi jirti ngirramini (trouble) pili awuta arikutumunuwi kuwa wurimi ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini api awungarri awuta arikutumunuwi wupumwari ngawa-rringani angatawa jarrumoka. Awuta arikutumunuwi kapi pakinya kuwa wurimi ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini kiyi yartipili wupumwari angatawa jarrumoka api wuta nginingaji awarra yakuluwuni ngini warangiyanga awungarruwu kapi awarra wheat waya juwa kiyija yikulurumi kiyi pajuwani yimi karri warnarringa jipapurti kuriyuwu. Wuta nginingaji awarra yakuluwuni ngini warangiyanga pili awarra ngirramini ngini-ngatawa ngawa-rringani karluwu yinukuni arimuwu yilaruwu kangi awuta arikutumunuwi wuta punyipunyi api kiyi awuta arikutumunuwi yartipili wupumwari ngawa-rringani angatawa jarrumoka,” yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.   
\m
\v 18-19 Kiyi ngawa-yuwuni yimi ngini, “Wutatuwu yingampa (other) arikutumunuwi api karri wuta wuri-pitingaya (hear) ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini api wuta awanuwanga yartipili kuwa wurimi awarra ngirramini. Api wiyi parlinginari (later) wuta worry wurimi kuta kamini amintiya wuta wutimarti yingarti kunawuni amintiya arramu-kaminawuti api karlu-nara wuru-pungintayi (don't much think about) ngawa-rringani amintiya ngini-ngatawa ngirramini. Wuta waya juwa wuru-pungintayi awarra kunawuni amintiya arramu-kaminawuti. Awuta arikutumunuwi nginingaji awarra yakuluwuni kapi awinyirra wupunga angi murrupun-awurti amintiya awarra wheat plant wutiyati purukulurumi api awarra wheat plant arnuka pupuni yikulurumi amintiya arnuka yingarti kurukura yikirimi pili awinyirra wupunga angi murrupun-awurti jipujirra awarra plant. Api awuta arikutumunuwi nginingaji awarra yakuluwuni pili wuta worry wurimi kuta kamini amintiya yimpaja wuru-pungintayi ngini-wutawa kunawuni amintiya awarra arramu-kaminawuti api waya juwa kiyija wuru-pungintayi (think about) ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini amintiya karluwu waki wurimi ngini (for) awarra ngawa-rringani,” yimi ngawa-yuwuni kangi wuta-mamanta.   
\m
\v 20 Kiyi ngawa-yuwuni yimi ngini, “Amintiya wutatuwu yingampa arikutumunuwi api karri wuta wuri-pitingaya (hear) ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini api wuta warntirrana kuwa wurimi awarra ngirramini amintiya yingarti waki wurimi ngini (for) ngawa-rringani. Awuta tiwi nginingaji awarra yakuluwuni ngini yarti-puranji amintiya awarra ngirramini ngini wuta wuri-pitingaya api nginingaji awarra kurukura ngini yipakupuraji kapi awarra yakuluwuni ngini yarti-puranji. Api awuta arikutumunuwi karri wuta wuri-pitingaya ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini api wuta warntirrana wuru-pungintayi (think about) awarra ngirramini amintiya awarra ngirramini api kiyi wuta yingarti waki wurimi ngini (for) ngawa-rringani.” Ngawa-yuwuni awarra yuwuntiyarra ngarra-mamanta.   
\s1 Ngawa-yuwuni Jesus Yikirimi Awinyirra Wunijaka Ngini Juwunjarli (stop).  
\sr Mark 4:35-41  
\m
\v 35 Natinga wumunga (one day) ngawa-yuwuni Jesus yimuwu yinkitayi kapi awarra lake Galilee api awungarruwu nimarra yimi kapi tayikuwapi arikutumunuwi. Kiyi karri waya yinkitayi yartijanga ngarra yipapaya ngini nimarra yimi kangi wuta. Kiyi kuwayi yimi kapi ngarra-mamanta, “Awi,” yimi. “Waya ngawurniyi maringarruwu,” yimi.  
\v 36 Kiyi ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta purrupumwari awuta tayikuwapi arikutumunuwi api pirripalamiya kangi awinyirra kapala. Wutatuwu yingampa (some) awuta tiwi pirripalamiya kangi nyonga kapala.   
\m
\v 37 Ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta api karri wuta waya purruwuja api awungarri wunijakama amintiya wingama api kukuni yini-pawuriji yilaruwu kangi kapala. Waya yinkitayi jipungarti awinyirra kapala.   
\m
\v 38 Ngarra awungarri ngawa-yuwuni yuwujingi-majirripani kapi awinyirra kapala amintiya ngarra pungintaga kangi poluma (pillow). Kiyi awuta ngarra-mamanta jingawu pirimi kangatawa, “Aya, yuwuni, tangipari. Kutupi tami pili wingama amintiya wunijakama. Ngunta-wani ngawa pili ngawa arrami wiyi ngapungarti,” pirimi ngarra-mamanta kapi ngawa-yuwuni.   
\p
\v 39 Kiyi ngawa-yuwuni yipangipari kiyi kutupi yimi kiyi nimarra yimi kapi wunijaka api “Tawunjarli,” yimi api awinyirra wunijaka juwunjarli (stopped). Kiyi yimi kapi winga, “Tawunjarli,” yimi api awinyirra wingama kiyija jiyima.   
\m
\v 40 Kiyi ngarra nanginta yimi ngarra-mamanta, “Pilikama nuwa ngintiri-makirri? Nuwa karluwu kuwa ngintirimi ngini ngiya ngimata-mangi nuw-ana?” Awarra ngawa-yuwuni yimi kangi ngarra-mamanta.   
\m
\v 41 Api ngarra-mamanta pirimakirri kiyi nimarra pirimajirri ngini, “Awarra nginaki ngawa-mantani karluwu nginingaji ngawa. Yita ngarra warntirrana ngatawa pili karri ngarra nimarra yipangiraga api awinyirra wunijaka kuwa jiyimi kangatawa, awanuwanga awinyirra winga kiyija jiyima,” pirimajirri awuta ngawa-yuwuni ngarra-mamanta.   
\c 5  
\s1 Ngawa-yuwuni Jesus Papi Yiniri-mamiyi Awarra Maputiti Ngini Yipalamiya Yilaruwu Kapi Yati Tini Ngarra Purnikapa.  
\sr Mark 5:1-20  
\m
\v 1-6 Karri ngawa-yuwuni Jesus yikirimi awinyirra wingama ngini kiyija jiyima kapi awarra lake api awungarri ngarra amintiya ngarra-mamanta purruwuja-la kapi maringarruwu kapi awarra lake. Kiyi wuta papi pirimi kapi awarra murrakupuni Decapolis kapi awuta arikutumunuwi japuja pirimi kapi wuta yintanga Gerasenes.  
\m Awungarruwu kapi awarra murrakupuni yati tini yimuwu ngini maputiti yipalamiya kangi ngarra purnikapa. Awungaji kapi awarra murrakupuni api kapi jupunyini (hills) yingarti cave. Yilaruwu kapi awarra cave wuta pirripalam-ani ngini-wutawa purnikapa awuta arikutumunuwi kapi wuta waya pajuwani pirimi. Api awarra tini japuja yimi ngarra wangatamiya kapi awarra cave. Ngarra awarra yuwurtingirraga (mad) api karri yirrimanuwuni amintiya karri japinamini ngarra kularlaga yimani awungarruwu kapi awarra jupunyini (hill) amintiya kapi awarra yingarti cave. Ngarra wawurruwari kularlaga yimani amintiya ngarra kuwayi yimani amintiya yuwunga-mini waranguwi api yuwawurrin-ani ngatamiya. Yingampa arikutumunuwi purruwunga-mini arlipurringa kiyi pirrari-kimirna-mini (tried to tie up) awarra tini ngarra kurumuta amintiya ngarra yirrikarla api ngarra yuwawurrin-ani (broke) awinyirra arlipurringa pili ngarra yikuturumi (strong). Amintiya awuta arikutumunuwi awanuwanga purruwunga-mini chain ngini arikulani kiyi pirrari-kimirna-mini (tried to tie up) ngarra api awanuwanga ngarra yuwawurrin-ani awarra chain, pili ngarra warntirrana yikuturumi (strong). Karri-kuwani ngarra yikuturumi nginingaji awarra tini api wuta karluwu pirrija-kirimi (couldn't make) ngarra ngini yimata-wunjarli (stop) pili awarra maputiti ngini yipalamiya kangi ngarra purnikapa api ngarra yikirimi awarra tini ngini yikuturumi.  
\m Kiyi awarra tini yipakuluwunyi ngawa-yuwuni ngini kutupi yinirimi kapi kapala. Ngarra karrampi yipakuluwunyi ngawa-yuwuni api kalikali yimi kangatawa, kiyi yuwunyaw-amiya kangi yakuluwuni yinkitayi kapi ngawa-yuwuni malapwara.  
\v 7-8 Api ngawa-yuwuni nimarra yimi kapi awarra maputiti ngini yipalamiya kangi awarra tini purnikapa api yimi ngini, “Aya, maputiti, papi tamuwa (come out).” Api ngarratuwu awarra maputiti makirrana kuwayi yimi kangi ngawa-yuwuni, “Aya, Jesus, ngiya ngirimajawu ngini nginja-rringani awarra ngatawa ngini ngarra japuja kuriyuwu (God). Tajiyarra ngiya ngini nginja arnuka jimata-pirni ngiya. Ngajiti kunyani nimpajami pili nginja-rringani ngini kuriyuwu wiyi ari-pitingaya (hear) awarra ngirramini ngini nginja nimpangiraga,” yimi awarra maputiti kangi ngawa-yuwuni.   
\p
\v 9 Kiyi ngawa-yuwuni nimarra yimi kapi awarra maputiti ngini yipalamiya kangi awarra tini ngarra purnikapa api nanginta yimi awarra, “Nginja awungana yintanga?” Api ngarratuwu awarra maputiti yimi ngini, “Karluwu yati maputiti waya yipalamiya kangi naki tini ngarra purnikapa. Yita ngawa tayikuwapi maputirruwi waya nginti-palamiya kangi ngarra purnikapa api ngawa yintanga Legion,” yimi awarra maputiti. Awarra yintanga Legion api mean arimi tayikuwapi.  
\v 10-11 Awuta maputirruwi pirimajawu ngini ngawa-yuwuni wiyi papi awuniri-mamiyi awuta kapi awarra tini ngarra purnikapa api awuta maputirruwi pirimi kangatawa, “Karri nginja wiyi papi nimpiri-mamiyi ngawa kapi awarra naki tini ngarra purnikapa api ngajiti nimpaja-ngirri (send) ngawa karrampi,” pirimi.  
\m Kiyi awuta maputirruwi pirripakuluwunyi yingarti pikipikuwi kapi jupunyini (hill). Awuta pikipikuwi purru-wujing-apukani yinkiti.  
\v 12-13 Api kiyi awuta maputirruwi pirimi kangi ngawa-yuwuni, “Aya, ngawa ngawutimarti nginja ngini jimata-ngirri (send) ngawa kapi awuta pikipikuwi api ngawa wiyi ngapawuriji yilaruwu kapi wuta purnikapa.” Api ngawa-yuwuni yimi ngini, “Manya awarra. Nyirru-wariyi,” yimi ngawa-yuwuni kapi awuta maputirruwi. Kiyi awuta maputirruwi papi pinirimi (came out) kapi awarra tini ngarra purnikapa api purruwuriyi kapi awuta pikipikuwi, kiyi pirripawuriji yilaruwu kangi wuta purnikapa.  
\m Kiyi karri awuta maputirruwi pirripawuriji yilaruwu kangi awuta pikipikuwi wuta purnikapa api awungarri awuta pikipikuwi kalikali pirimi api purrupumwari awarra jupunyini kiyi pirripapirraya kapi awarra lake kiyi kiyija mwarliki pirimi api purrupungarti (sank) kapi awarra lake. Api awuta tayikuwapi pikipikuwi pajuwani pirimi. Awuta pikipikuwi wuta tayikuwapi, nginingaji 2000.   
\m
\v 14 Kiyi awuta arikutumunuwi kapi pirripamangi awuta pikipikuwi api karri pirripakuluwunyi awuta pikipikuwi purrupungarti kapi awarra lake api wuta kalikali pirimi kapi awarra town ngini yinkitayi kapi awarra murrakupuni (place) amintiya awanuwanga purruwuriyi kapi warta awungarruwu kapi yingampa arikutumunuwi waki purru-wujingi-mani kapi ngini-wutawa garden. Awungarruwu wuta purru-wuntiyarra awuta arikutumunuwi ngini ngawa-yuwuni yipangirri (sent) awuta maputirruwi yilaruwu kapi awuta pikipikuwi wuta purnikapa amintiya ngini awuta pikipikuwi kalikali pirimi kiyi purrupungarti kapi lake.  
\m Kiyi awuta tayikuwapi arikutumunuwi kapi wuta japuja pirimi kapi awarra town amintiya kapi warta amintiya awuta kapi pirripamangi awuta pikipikuwi api purruwuriyi awungarruwu kapi pikipikuwi purrupungarti kapi lake.   
\m
\v 15 Karri awuta arikutumunuwi papi pirimi kapi awarra murrakupuni (place) api purruwunyayi ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta wuturiyi awarra tini ngini pakinya awuta maputirruwi pirripalamiya kapi ngarra purnikapa. Api karri wuta pirripakuluwunyi awarra tini ngini ngarra waya karluwu yuwurtingirraga (mad) amintiya ngini ngarra kuluji yikuripiya (wore clothes) api wuta pirimakirri.   
\m
\v 16 Kiyi awuta arikutumunuwi kapi wuta pirripakuluwunyi ngawa-yuwuni ngini yikirimi awarra mirrikili (miracle) api wuta pirimi kangi awuta yingampa arikutumunuwi, “Awarra naki Jesus api ngarra papi yiniri-mamiyi awuta maputirruwi kapi naki tini ngarra purnikapa. Kiyi ngarra yipangirri (sent) awuta maputirruwi yilaruwu kapi awuta tayikuwapi pikipikuwi wuta purnikapa. Api karri awuta maputirruwi pirripawuriji yilaruwu kapi awuta pikipikuwi awungarruwu kuriyuwu kapi awarra jupunyini (hill) api awuta pikipikuwi pirripapirraya kapi yakuluwuni api kalikali pirimi kapi awarra lake kiyi kiyija mwarliki pirimi api purrupungarti (sank) awungarruwu,” pirimi awuta arikutumunuwi.  
\v 17 Api awuta tayikuwapi arikutumunuwi api kiyija pirimakirri ngawa-yuwuni api pirimi kangatawa, “Tuwariyi kapi nyoni murrakupuni,” pirimi. Kiyi ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta purrupumwari awarra murrakupuni kiyi pirripapirraya kapi awarra lake api purruwuriyi kapi angi-wutawa kapala.   
\m
\v 18 Karri ngawa-yuwuni waya yinkitayi yipawuriji yilaruwu kangi awinyirra kapala api awarra tini ngini pakinya awuta maputirruwi pirripalamiya kangi ngatawa purnikapa api yinuwuriyi kangi ngawa-yuwuni. Kiyi yimi kangatawa, “Aya, mantani, ngiya waya kukunari ngini nginja pupuni jiyikirimi ngiya api ngiya nguwutimarti ngini ngimata-punya nginja,” yimi awarra tini.  
\v 19 Api ngawa-yuwuni yimi ngini, “Karluwu. Tuwariyi kanginjila tangarima api tajiyarra nginja-ngirimipi ngini ngawa-rringani ngini kuriyuwu putuputuwu yipakirayi nginja api ngarra yipakirayi ngiya power ngini ngirikirimi nginja ngini pupuni jiyima. Awarra tajiyarra awuta,” yimi ngawa-yuwuni.   
\p
\v 20 Kiyi awarra tini yuwuriyi kangatawa japuja kiyi yuwuntiyarra ngarra-ngirimipi ngini ngawa-yuwuni papi yiniri-mamiyi awuta maputirruwi kapi ngarra purnikapa. Amintiya ngarra kularlaga yimi kapi awarra murrakupuni Decapolis api awanuwanga yuwuntiyarra awuta arikutumunuwi ngini (about) ngawa-yuwuni. Api awuta tayikuwapi arikutumunuwi, karri wuta piri-pitingaya (heard) awarra ngirramini ngini ngarra yipangiraga api wuta pirimarlingiyi (got a surprise) api nanginta pirimajirri, “Naki ngirramini warntirran-ana (is this true)?” pirimajirri.   
\s1 Ngawa-yuwuni Jesus Pupuka Yikirimi Natinga Yimpalinya Amintiya Yimpanga Yikirimi Natinga Aliyinga Angi Pajuwani Jiyimi.  
\sr Mark 5:21-43  
\m
\v 21 Karri awarra tini yipumwari ngawa-yuwuni Jesus, awarra tini ngini ngarra pakinya awuta yingarti maputirruwi pirripalamiya kangi ngarra purnikapa api ngarra ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta pirripalamiya kangi kapala kiyi wuta purruwuriyi maringarruwu kapi awarra lake. Karri wuta papi pirimi awungarruwu tayikuwapi arikutumunuwi punuwuriyi kapi ngawa-yuwuni api mimpa pirimi kangatawa.   
\m
\v 22 Kiyi yati tini ngini ngarra alawura kapi awinyirra jurra awungarruwu kapi awarra town api ngarra yuwuriyi kapi awarra ngawa-yuwuni awungarruwu kapi awarra lake. Ngarra awarra yintanga Jairus. Api karri ngarra papi yimi kapi ngarra ngawa-yuwuni tayinti yimi api yuwunyaw-amiya kapi yakuluwuni yinkitayi kapi ngawa-yuwuni ngarra malapwara.  
\v 23 Kiyi ngarra yimi kapi ngawa-yuwuni, “Aya, mantani, ngiya-miraninga angi aliyinga nyirra waya yinkitayi pajuwani ampirimi api ngiya nguwutimarti nginja ngini jimata-mukuri ngini-nginjila yikara kangi nyirra purnikapa ngini nyirra wiyi pupuka jimatama. Api muwurniyi kangilawa tangarima.” Awarra yimi awarra alawura kangi ngawa-yuwuni.  
\v 24 Api kiyi ngawa-yuwuni yipapunya awarra alawura kapi ngarra japuja.  
\m Tayikuwapi arikutumunuwi pirripapunya ngawa-yuwuni awungarruwu kapi ngarra tangarima awarra alawura. Karri ngawa-yuwuni yuwuja api awuta tayikuwapi arikutumunuwi mimpa pirimi kangatawa.   
\m
\v 25 Awungarruwu kapi awarra town, natinga yimpalinya jiyimuwu api nyirra jana juwuni (had) amintiya majipani alala yinirimi (flowed from) kangi nyirra purnikapa. Nyirra juwuni awarra jana wamurrara yirrara pakitiringa (12 years).  
\v 26 Nyirra juwuriyani kapi tayikuwapi tokutuwi pili awarra jana api wuta karluwu pupuka pirikirim-ani awinyirra. Nyirra jipakirayani awuta tokutuwi yingarti kunawuni api nyirra waya karri-kamini kunawuni. Karri pakinya nyirra juwuni awarra jana kiyija api wiyi (later) nyirra arikulani jana juwuni.   
\m
\v 27-28 Kiyi yingampa tiwi purru-wutiyarra awinyirra yimpalinya ngini ngarra ngawa-yuwuni waya pupuwi yikirimi tayikuwapi tiwi kapi purunjuwi api nyirra jiyimi kangi nyitamiya, “Ngiya nguwuja kapi awarra Jesus kiyi ngipamukuri ngiya yikara kangi ngarra kuluji pili-ngini pupuka ngimatama,” jiyimi nyitamiya. Api nyirra jipapunya ngawa-yuwuni kiyi juwuriyi yintuwu kangatawa jukwartanga kiyi jipamukuri nyirra yikara kangi angatawa kuluji.  
\v 29 Karri jipamukuri nyirra yikara kangi ngarra kuluji api waya awungarri awarra majipani yuwunjarli (stopped) api jiyimi kangi nyitamiya, “Yita ngiya waya pupuka ngirima,” jiyimi.   
\m
\v 30 Ngarra ngawa-yuwuni yartipili yimajawu ngini kiyija power waya yipumwari (had left) ngarra purnikapa api ngarra yuwunjarli kiyi yipakuluwunyi awuta tayikuwapi tiwi api yimi kangi wutawa, “Awi, mamanta, kuwani yipamukuri ngarra yikara kangiya kuluji?” yimi kangi awuta arikutumunuwi.   
\m
\v 31 Kiyi wutatuwu ngawa-yuwuni ngarra-mamanta pirimi kangatawa, “Pilikama awarra jipangiraga? Arramukuta kapinaki arikutumunuwi pirlamarri (by accident) pirripamukuri wuta yikara kanginjila kuluji pili wuta tayikuwapi mimpa pirimi kanginja,” pirimi ngawa-yuwuni ngarra-mamanta kangatawa.   
\p
\v 32 Api ngarra ngawa-yuwuni karluwu kuwa yimi awuta ngarra-mamanta pili yimajawu ngini awarra power waya yipumwari ngarra purnikapa api ngarra tuwanga yipakuluwunyi awuta arikutumunuwi. Ngarra yinukuni yipakuluwunyi awuta pili ngarra yuwutimarti ngini kuta kuwani yipamukuri ngarra yikara kangi ngarra kuluji.   
\m
\v 33 Awinyirra tinga nyirra jiyimajawu ngini ngawa-yuwuni waya pupuka yikirimi nyirra api nyirra pulingiya jiyimi pili jiyimakirri. Nyirra amparrimani juwarimi ngini ngawa-yuwuni amari-kirlimirri (would growl at) nyirra. Api kiyi nyirra juwunyaw-amiya kapi yakuluwuni yinkitayi kapi ngarra malapwara api jiyimi kangatawa, “Ngiya awinyirra angi ngirripamukuri ngiya yikara kanginjila kuluji pili ngiya jana ngurru-wuni. Api awarra jana waya yipumwari ngiya purnikapa.” Awarra jiyimi awinyirra tinga kangi ngawa-yuwuni.  
\v 34 Api ngarra yimi ngini, “Mantanga, nginja pupuka jiyima pili nginja kuwa jiyimi ngini ngiya pupuka ngimata-kirimi nginja,” yimi ngawa-yuwuni kangi awinyirra tinga.  
\p Kiyi yimi kangi nyitawa, “Awarra jana ngini nginja juwuni (had) api waya yiloti yipumwari nginja purnikapa. Api ngajiti tuwanga worry nimpajami amintiya tuwariyi tangarima,” yimi ngawa-yuwuni kangi nyitawa.   
\m
\v 35 Karri ngawa-yuwuni nimarra yuwujingi-mani kapi awinyirra tinga api awungarri yingampa arikutumunuwi kapi waki pirimani ngini (for) awarra Jairus wuta papi pirimi awungarruwu. Kiyi wuta pirimi kapi awarra Jairus, “Nginja nguri pili nginja-miraninga waya pajuwani jiyimi api tajiyarra naki awarra Jesus ngini ngajiti awaju-wariyi kanginjila tangarima,” pirimi awuta arikutumunuwi kapi awarra Jairus.   
\m
\v 36 Ngarra ngawa-yuwuni karri ngarra yipitingaya (heard) awarra ngini awuta arikutumunuwi nimarra pirimi kapi awarra Jairus api ngarra yimi kangatawa, “Aya, mantani, ngajiti nimpaja-wanga amintiya ngajiti worry nimpajami. Waya juwa kuwa tami ngini ngiya wiyi yimpanga ngirikirimi nginja-miraninga,” yimi ngawa-yuwuni kangi awarra Jairus.   
\m
\v 37 Kiyi ngawa-yuwuni yimi kapi awuta tayikuwapi tiwi kapi pirripapunya ngarra, “Nuwa arnapa awungarra nuwa tayikuwapi,” yimi. Kiyi nimarra yimi kapi awuta yuwurrajirrima ngarra-mamanta, Peter amintiya James kiyi John api yimi ngini, “Nginja Peter kiyi nginja James amintiya nginjuwani John api nuwa wangata nyirra-punya ngiya. Ngawa ngawuja kapi nginaki alawura ngarra tangarima,” yimi. Kiyi awuta yuwurrajirrima ngarra-mamanta pirripapunya ngawa-yuwuni amintiya awarra Jairus awungarruwu kangatawa tangarima.   
\m
\v 38 Karri wuta papi pirimi awungaji kapi awarra Jairus japuja api purruwunyayi tayikuwapi arikutumunuwi makirrana pirlikiti purru-wujingi-mani.   
\p
\v 39 Kiyi ngawa-yuwuni amintiya awuta yuwurrajirrima ngarra-mamanta amintiya awarra Jairus pirripawuriji yilaruwu kapi awinyirra kurrampali api ngarra ngawa-yuwuni nimarra yimi kangi awuta kapi pirlikiti purru-wujingi-mani, yimi ngini, “Awi, mamanta, pilikama nuwa pirlikiti ngimpijingi-mi? Yita awinyirra aliyinga nyirra arnuka pajuwani jiyimi. Yita nyirra waya juwa ampijingi-majirripi,” yimi ngawa-yuwuni.  
\v 40 Api awuta tiwi pokayini pirimi kangatawa pili wuta pirimajawu ngini awinyirra aliyinga waya pajuwani jiyimi. Kiyi ngawa-yuwuni yimi kangi awuta tiwi, “Nyirru-wariyi turruwuni,” yimi. Kiyi awuta tiwi purruwuriyi turruwuni.  
\m Kiyi ngawa-yuwuni yimarruriyi awarra Jairus amintiya ngarra-purnayinga amintiya awuta yuwurrajirrima ngarra-mamanta yilaruwu kapi awinyirra aliyinga juwujingi-milani.  
\v 41 Kiyi ngawa-yuwuni yuwunga awinyirra aliyinga nyirra yikara kiyi yimi kangi nyirra, “Aga, kirijinga, kutupi tami!” yimi  
\v 42 api waya awungarri awinyirra aliyinga tuwanga yimpanga jiyima kiyi kutupi jiyimi, jipangulimayi. Awarra Jairus amintiya ngarra-purnayinga api karri pirripakuluwunyi ngini awinyirra aliyinga kutupi jiyimi api wuta pirimarlingiyi (got a surprise).   
\m
\v 43 Kiyi ngawa-yuwuni yuwuntiyarra awarra Jairus amintiya ngarra-purnayinga, “Ngajiti ngimpaja-jiyarra yingampa arikutumunuwi ngini ngiya ngirikirimi anaki aliyinga ngini tuwanga yimpanga jiyima,” yimi. Kiyi yimi ngini, “Tayakirayi awinyirra yinkiti,” yimi. Api kiyi wuta pirripakirayi awinyirra yinkiti.  
\m Kiyi ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta purrupumwari awinyirra kurrampali.   
\c 6  
\p
\v 7 Ninkiyi, ngawa-yuwuni Jesus kuwayi yimi kapi awuta wamutirrara yirrara ngarra-mamanta, api yuwuntiyarra, yimi ngini, “Awi, nyirruwariyi nyuwuntajiyarra arikutumurnuwi ngini ngarra ngawa-rringani ngirramini. Amintiya nyirrakirimi papurajuwi awuta kapi puruwunjuwi. Yita ngiya wiyi ngirikirimi ngini nuwa ngintimataparirri mapurtirruwi kapi wupalamiya kapi wuta purnikapa arikutumurnuwi,” yimi. Ninkiyi, yimi ngini, “Wangatajirri nyirraami, yuwurrarajirri nyirrayangulimayi.  
\v 8-9 Api karri nuwuriyi, api ngajiti yinkiti nimpajamarruriyi. Awunganuwanga ngajiti kuwinawini nimpajamarruriyi. Amintiya nuwa natinga ampirramuwu. Ngajiti nyonga manipurruwa nimpajamarruriyi. Amintiya ngajiti nimpajamarruriyi palaji. Api nuwa militamuni awurramuwu amintiya nyirramarruriyi purinjiti ngini ngintimatapirtaputiya.” Awarra ngawa-yuwuni yuwuntiyarra ngarra-mamanta kapi ngatawa yuwunini, karri yuwuntangirri awuta ngini purruwuntiyarra arikutumurnuwi ngini ngarra ngawa-rringani ngirramini.   
\p
\v 10 Ninkiyi, yimi ngini, “Kuta ngini maka murrakupuni nuwuriyi, api awungarruwu nyirrayawurinji yilaruwu kapi natinga kurrampali kiyi nyirramuwu, api ngajiti awinyirra nimpajamori, waya juwa karri wiyi nupumori awarra murrakupuni. Ngajiti tayikuwanga jampaka nimpajawurinji,” yimi ngawa-yuwuni kangi ngarra-mamanta.  
\v 11 Ninkiyi, yimi ngini, “Karri nuwuriyi, kuta maka, api arikutumurnuwi kapi awungarruwu japuja wurikirimi api wiyi arrami wurimi ngini, ‘Pirri. Nyirruwariyi. Nuwa arnuka awungarra ngintimatamuwu. Ngawa arnuka ngintimarti ngini ngapirtangaya ngini nuwa nupangiraga.’ Awarra arrami wiyi wurimi yingompa. Api ngini awarra wurimi, api nyirrumori awarra murrakupuni. Api karri waya nuwuja, api nyirrajirri militamuni api nyirrayakinapagi ngini parruwarti wiyi apawurligi, pili wuta jajiruwi japuja arima awungarruwu, pili wuta karluwu wutimarti ngini pimatapirtangaya ngini nuwa nupangiraga ngini ngarra ngawa-rringani ngirramini. Api karri wiyi wupakurluwunyi nuwunyawu awarra parruwarti, api wuta wiyi wurimi kangi wutilamiya ngini, ‘Arramukuta ngatawa ngini kuriyuwu wiyi ngirramini ngini jirti apakirayi ngawa, pili ngawa arnuka ngintiripirtangaya ngini wuta pirripangiraga awuta kapinayi.’ Awarra wiyi wurimi wutilamiya awuta kapi piriparirri nuwa. Api karri waya nupakinapagi militamuni api nyirruwariyi nyoni murrakupuni. Arramukuta papurajuwi awungarruwu japuja arima,” yimi ngawa-yuwuni. “Api waya nyilipuwariyi,” yimi ngawa-yuwuni kapi awuta wamutirrara yirrara ngarra-mamanta karri yuwuntangirri awuta.   
\s1 Ngawa-yuwuni Jesus Ngarra-mamanta Purru-wuntiyarra Arikutumunuwi Ngawa-rringani Ngini-ngatawa Ngirramini.  
\sr Mark 6:12-13  
\m
\v 12 Kiyi ngawa-yuwuni Jesus karri yipapaya ngini yuwuntiyarra awuta wamurrara yuwurrara (12) ngarra-mamanta awarra waki ngini ngarra yuwutimarti ngini wuta pimata-kirimi (do) ngini (for) ngarra api yipangirri (sent) awuta kapi awarra yingarti murrakupuni. Kiyi wuta kularlaga pirimi kapi awarra yingarti murrakupuni kiyi purru-wuntiyarra awuta arikutumunuwi ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini, pirimani ngini, “Awi, mamanta, nyirra-mwari awarra jirti ngini nuwa ngintiri-kirim-ani (the wrong you have done), kiyi nyirra-punya ngawa-rringani angatawa pupuka jarrumoka.” Awarra pirimi kangi awuta arikutumunuwi.  
\v 13 Tayikuwapi arikutumunuwi kapi wuta maputirruwi pirripalamiya kangi wuta purnikapa api awuta ngawa-yuwuni ngarra-mamanta papi piniri-mamiyi awuta maputirruwi kapi ngini-wutawa purnikapa. Amintiya tayikuwapi arikutumunuwi kapi wuta purunjuwi api awuta ngawa-yuwuni ngarra-mamanta pirripamutiyi (poured) oil kapi wuta purnikapa api kiyi awuta tiwi pupuwi pirima.   
\s1 Awarra Herod Amparrimani Yuwarimi Ngini Awarra John the Baptist Waya Yipukularri Api Tuwanga Yimpangini Yima.  
\sr Mark 6:14-16  
\m
\v 14-16 Tayikuwapi arikutumunuwi kapi wuta tangarima kapi yingarti murrakupuni api wuta nimarra pirimajirri ngini ngawa-yuwuni yingarti mirrikili (miracle) yikirimi amintiya ngini ngarra yuwuntiyarra arikutumunuwi ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini. Kiyi yingampa (other) arikutumunuwi piri-pitingaya (heard) ngini (about) ngawa-yuwuni api wuta pirimajirri ngini, “Kuwani arrami nayi awarra Jesus?” pirimi. Kiyi pirimi ngini, “Awarra John the Baptist ngini ngarra King Herod piripirni api arramukuta ngawa-rringani ngini kuriyuwu waya tuwanga yimpangini yikirimi awarra John the Baptist api ngarra awarra mirrikili arikirimi,” pirimi. Awarra pirripangiraga yingampa arikutumunuwi.  
\m Kiyi wutatuwu yingampa pirripangiraga ngini, “Awarra prophet Elijah ngini ngarra parlingarri yimuwu kapi naki murrakupuni (on this earth) api arramukuta ngawa-rringani waya yikirimi awarra ngini yini-pakupawurli (came back) api tuwanga yimpangini yimi api waya ningani ngarra arimamuliya awarra yintanga Jesus.” Awarra pirripangiraga awuta yingampa arikutumunuwi.  
\m Amintiya wutatuwu yingampa pirimi ngini, “Karluwu. Yita ngarra nyoni prophet awarra Jesus nginingaji awuta prophets kapi wuta purumuwu parlingarri pili ngarra awanuwanga awuntiyarra arikutumunuwi ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini.” Awarra pirimi awuta yingampa arikutumunuwi.  
\m Api awarra King Herod karri yipitingaya (heard) awarra ngirramini ngini awuta arikutumunuwi pirripangiraga ngini (about) ngawa-yuwuni api ngarra yimi kangatamiya, “Awarra John the Baptist ngini ngiya puniyarri (before) ngurru-wawurrini ngarra pungintaga api ngarra waya tuwanga yimpangini yima amintiya waya arimamuliya awarra yintanga Jesus.” Awarra pirlamarri (not knowing) yipangiraga awarra King Herod.   
\s1 Awarra King Herod Yipamukuri Awarra John the Baptist Yilaruwu Kangi Jail  
\sr Mark 6:17-20  
\m
\v 17-18 Awarra King Herod yuwutimarti ngarra-marrikuluwuni Philip ngarra-purnayinga api ngarra yuwunga awinyirra. Nyirratuwu awinyirra yimpalinya nyirra yintanga Herodias. Awarra King Herod ngarra alawura kapi awarra murrakupuni Galilee.  
\m Kiyi ngarra awarra John the Baptist yuwuriyi kapi awarra King Herod, kiyi yimi ngini, “Pilikama nginja juwunga nginja-marrikuluwuni ngarra-purnayinga? Yita nginja waya juwawurrini (broke) awarra Moses ngini-ngatawa ngirramini (law),” yimi awarra John the Baptist kangi awarra King Herod. Karri awarra King Herod yipitingaya (heard) awarra ngirramini ngini John the Baptist yipangiraga api angatawa yiminga jurrumumi jiyimi (became angry) kiyi ngarra jingawu yimi kapi awuta wawurruwi kapi waki pirimani ngini (for) ngarra, yimi ngini, “Nyirra-marruriyi awarra naki John the Baptist kapi majatawi pili-ngini wuta pimata-mukuri ngarra yilaruwu kapi jail,” yimi awarra King Herod kapi awuta wawurruwi kapi waki pirimani ngini ngarra. Kiyi awuta wawurruwi pirimarruriyi awarra John the Baptist kapi awuta majatawi kiyi wuta pirripamukuri ngarra yilaruwu kapi jail.   
\m
\v 19-20 Kiyi nyirratuwu awinyirra Herodias jiyipungintayi (thought about) awarra ngirramini ngini awarra John the Baptist yipangiraga karri yikirlimirri (growled at) awarra King Herod pili ngarra yuwunga nyirra. Nyirra juwuni (had) awarra ngirramini kangi nyirra punyipunyi api nyirra juwutimarti awuta majatawi ngini pajuwani pimata-kirimi awarra John the Baptist api awarra King Herod, “Karluwu,” yimi pili ngarra kiyija yimakirri awarra John. Awarra King Herod yimajawu ngini ngarra pupuni tini awarra John the Baptist amintiya ngini ngarra warntirrana kuwa yimani awarra ngawa-rringani ngini kuriyuwu. Yingampini (sometimes) awarra King Herod yuwutimarti ngini yimata-pitingaya (listen to) awarra ngirramini ngini-ngatawa ngawa-rringani ngini John the Baptist yipangiraga api karri awarra King Herod yipitingaya awarra ngirramini ngini ngarra John the Baptist yipangiraga api ngarra worry yimi pili ngarra karluwu yimajawu (didn't understand) awarra ngirramini.   
\s1 Awarra King Herod Yuwawurrini John the Baptist Ngarra Pungintaga.  
\sr Mark 6:21-29  
\m
\v 21 Karri awarra John the Baptist yimuwu kapi jail api awinyirra Herodias nanuwanga (still) juwuni (had) kangi nyirra punyipunyi awarra ngirramini ngini awarra John the Baptist yipangiraga kapi awarra Herod ngini (about) nyirra api jiyimi kangi nyitamiya ngini, “Kuta awungarri nguwunga (pay back) awarra nayi John the Baptist,” jiyimi. Api nyirra wiyi (later) juwunga (paid back) awarra John the Baptist karri awinyirra wumunga karri awarra King Herod parlingarri yimulungurrumi (on his birthday). Karri awinyirra wumunga awarra King Herod nanginta yimi tayikuwapi tiwi kapi wuta tangarima Galilee ngini pini-matu-wariyi kapi ngarra japuja. Yingampa awuta tiwi api wuta alawuruwi kapi kapmanuwi, wutatuwu yingampa wuta alawuruwi kapi soldiers amintiya wutatuwu yingampa alawuruwi awungarruwu kapi awarra murrakupuni Galilee. Awuta tayikuwapi alawuruwi purruwuriyi kapi Herod ngarra tangarima kiyi King Herod amintiya awuta alawuruwi wutiyati purruwapa yingarti yinkiti amintiya awanuwanga pirimangapa wine.   
\m
\v 22 Kiyi awinyirra Herodias nyirra-mwaringa jipawuriji yilaruwu kapi nyirra-rringani amintiya ngarra-mamanta purru-wujing-apukani yinkiti kiyi nyirra yoyi jiyimi. Api karri wuta pirripakuluwunyi awinyirra ngini yoyi jiyimi api wuta kukunari pirimi. Api kiyi awarra King Herod kuwayi yimi kapi ngarra-miraninga, “Tuwaripa,” yimi. Api nyirra juwuriyi kapi nyirra-rringani kiyi ngarra yuwutiyarra nyirra, “Aga, ngimiraninga, nginja pupuni yoyi jiyimi api kuta kamini awarra ngini nginja nimpitimarti api ngiya wiyi awarra ngipakirayi nginja,” yimi kangi nyitawa.  
\v 23 Kiyi tuwanga yimi ngini, “Ngini nginja nimpitimarti yingarti kunawuni amintiya arramu-kaminawuti api ngiya wiyi awarra ngipakirayi nginja. Amintiya ngini nimpitimarti yingarti murrakupuni api ngiya wiyi ngipakirayi nginja awarra murrakupuni. Api kuta kamini awarra ngini nginja nimpitimarti api ngiya wiyi ngipakirayi nginja awarra. Ngiya karluwu kunyani ngirimi.” Awarra yimi awarra King Herod kangi awinyirra murrukupora ngarra-miraninga. Api nyirratuwu jiyimi ngini, “Arnapa pili ngiya nguwuja nanginta ngirimi ngiya-naringa,” jiyimi.   
\p
\v 24 Kiyi awinyirra murrukupora juwuriyi kapi nyirra-naringa Herodias kiyi jiyimi ngini, “Aga, nginari, ngiya-rringani yimi ngini ngarra wiyi apakirayi ngiya kuta kamini ngini ngiya nguwutimarti. Api nayi kamini ngiya nanginta ngirimi ngarra?” jiyimi awinyirra murrukupora kangi nyirra-naringa. Api nyirratuwu nyirra-naringa jiyimi ngini, “Nanginta tami nginja-rringani ngini ngarra yimata-wurrini awarra John the Baptist ngarra pungintaga kiyi ngini yimata-kirayi nginja awarra pungintaga,” jiyimi kangi nyirra-mwaringa.  
\v 25 Api awinyirra murrukupora yartipili jipakupawurli kapi nyirra-rringani kiyi jiyimi kangatawa, “Ngiya nguwutimarti awarra John the Baptist ngarra pungintaga. Yartipili tajiyarra awuta majatawi ngini wuta wuwawurrini ngarra pungintaga kiyi wupalami awarra pungintaga kapi wurika (dish) amintiya ngini wuniri-marruriyi awarra pungintaga kangi ngiya,” jiyimi awinyirra murrukupora kapi nyirra-rringani.   
\m
\v 26 Karri awinyirra murrukupora awarra jipangiraga api nyirra-rringani awarra King Herod jirti yimi kangi ngarra ruwuti amintiya ngarra purnikapa pili ngarra karluwu yuwutimarti ngini pajuwani yimata-kirimi awarra John the Baptist. Api ngarra yuwutimarti ngini, ‘Karluwu,’ yimatami kangi ngarra-miraninga api arnuka awarra yipangiraga pili ngarra waya yuwutiyarra nyirra ngini, “Ngiya wiyi ngipakirayi nginja kuta kamini ngini nimpitimarti,” yimi. Amintiya ngarra karluwu yimata-mwari awarra ngirramini ngini ngarra yipangiraga kangi nyitawa pili ngarra-mamanta kapi wutiyati yinkiti purruwapa api wuta piri-pitingaya (heard) awarra ngirramini ngini ngarra yipangiraga.   
\p
\v 27 Api kiyi awarra King Herod yimi kangi yati tini ngini ngarra waki yimi ngini (for) ngarra, “Aya, tuwariyi kapi awarra John the Baptist kapi jail api tawurrini ngarra pungintaga kiyi tayalami awarra kapi wurika (dish) kiyi tamarruriyi awarra pungintaga kapi ngiya-miraninga,” yimi awarra King Herod. Kiyi awarra tini yuwuriyi awungarruwu kapi jail kiyi yuwawurrini awarra John the Baptist ngarra pungintaga.  
\v 28 Kiyi ngarra yipalami John ngarra pungintaga kangi wurika kiyi ngarra yimarruriyi awarra pungintaga kapi awinyirra murrukupora kiyi yipakirayi awinyirra awarra pungintaga. Nyirratuwu awinyirra murrukupora jiyimarruriyi awarra pungintaga kapi nyirra-naringa.   
\m
\v 29 Kiyi yingampa arikutumunuwi purru-wuntiyarra awarra John the Baptist ngarra-mamanta, “Awi, awarra King Herod waya yuwawurrini nuwa-mantani John the Baptist ngarra pungintaga,” pirimi awuta arikutumunuwi. Api karri ngarra-mamanta piri-pitingaya (heard) awarra ngirramini ngini (about) awarra John the Baptist api wuta purruwuriyi kapi ngarra purnikapa yuwujingi-milani. Kiyi wuta pirimarruriyi awarra purnikapa kapi cave. Wuta purruwunga manipurruwa (material) api pirikimirna awinyirra manipurruwa kapi ngini-ngatawa purnikapa kiyi pirripalami awarra kapi cave.   
\s1 Ngawa-yuwuni Jesus Yikirimi Awarra Kiyija Yinkiti Ngini Yingarti Yima.  
\sr Mark 6:30-44  
\m
\v 30 Kiyi ngawa-yuwuni Jesus ngarra-mamanta karri wuta pirripapaya awarra waki ngini ngawa-yuwuni yuwuntiyarra awuta ngini pimata-kirimi (do) ngini (for) ngarra api wuta pirripakupawurli kapi ngawa-yuwuni. Api karri papi pirimi kangatawa api ngarra nanginta yimi awuta, “Marri?” Api wuta pirimi ngini, “Yita waya ngawa nguntu-wuntiyarra tayikuwapi arikutumunuwi ngawa-rringani ngini kuriyuwu ngini-ngatawa ngirramini amintiya ngawa pupuwi ngintiri-kirimi tayikuwapi arikutumunuwi kapi wuta purunjuwi,” pirimi.   
\m
\v 31 Kiyi tayikuwapi arikutumunuwi punuwuriyi kapi ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta api ngawa-yuwuni yuwuntiyarra awuta ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini. Api karri awuta arikutumunuwi purrupumwari ngawa-yuwuni api wutatuwu yingampa punuwuriyi kangatawa. Kiyi karri awuta arikutumunuwi purrupumwari ngawa-yuwuni api wutatuwu yingampa arikutumunuwi punuwuriyi kangatawa. Api ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta wuta janawurti pirima amintiya wuta karluwu pirrijapa (couldn't eat) yinkiti pili awuta tayikuwapi arikutumunuwi punu-wuja-la (kept coming) kangi ngawa-yuwuni. Kiyi ngawa-yuwuni yimi kapi ngarra-mamanta, “Ngawurniyi awungarruwu kapi nyoni murrakupuni kapi ngawa wiyi wangatamiya ngarimuwu api awungarruwu ngawa wiyi kiyija ngarimajirripi,” yimi.  
\v 32 Kiyi ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta pirripapirraya kapi awarra lake kiyi pirripalamiya kangi kapala ngini pimatu-wariyi kapi awarra murrakupuni kapi karri-kuwapi japuja pirimi.   
\m
\v 33 Kiyi tayikuwapi arikutumunuwi kapi japuja awungarruwu kapi yingarti town api wuta pirripakuluwunyi ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta ngini pirripalamiya kapi kapala api awuta arikutumunuwi nimarra pirimajirri ngini, “Yita wanga awarra Jesus amintiya ngarra-mamanta,” pirimi awuta arikutumunuwi. Kiyi wuta kalikali pirimi wartingala (across the land) api ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta purruwuja kangi kapala. Kiyi awuta arikutumunuwi pakinya papi pirimi awungarruwu kapi awarra murrakupuni api ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta nanuwanga purruwuja-la kangi kapala.   
\p
\v 34 Kiyi ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta papi pirimi awungarruwu kapi awarra murrakupuni kapi karri-kuwapi japuja pirimi kiyi kutupi pirimi kapi awinyirra kapala. Awarra ngawa-yuwuni, karri yipakuluwunyi awuta tayikuwapi arikutumunuwi api ngarra putuputuwu yipakirayi awuta api yimi kangatamiya, “Wuta nguri kapinaki arikutumunuwi. Wuta pirlamarri (without knowing) kularlaga wurimi nginingaji karri-kuwapi wupamangi awuta amintiya awanuwanga karri-kuwapi wuntiyarra awuta kapi maka wuta pimatu-wariyi,” yimi ngawa-yuwuni kangatamiya. Api kiyi ngarra yuwuntiyarra awuta arikutumunuwi ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini. Ngarra yuwuntiyarra awuta yingarti ngirramini.   
\p
\v 35-36 Awarra ngawa-yuwuni yinukuni yuwunu-waluwa (taught) awuta arikutumunuwi api karri yipapaya ngini nimarra yimi kangi wutawa api awungarri awuta ngarra-mamanta punuwuriyi kangatawa kiyi pirimi ngini, “Aya, yuwuni, waya yinkitayi yartijanga amintiya kapinaki tayikuwapi arikutumunuwi waya paruwani. Karri-kamini yinkiti awungarra kapi naki awarra murrakupuni api tajiyarra kapinaki tiwi ngini pimatu-wariyi kapi nyoni murrakupuni ngini awungarruwu pimatanga yinkiti ngini pimatapa,” pirimi ngarra-mamanta kangi ngawa-yuwuni.  
\v 37 Api ngawa-yuwuni yimi ngini, “Karluwu. Nuwa nyirra-kirayi awuta yinkiti ngini wuta pimatapa.” Api wutatuwu pirimi ngini, “Ngawa maka ngamata-nyayi yingarti kunawuni ngini ngawunga yinkiti ngini kapinaki tayikuwapi pimatapa?” pirimi ngawa-yuwuni ngarra-mamanta.   
\p
\v 38 Kiyi ngawa-yuwuni yimi kangi wutawa, “Awungan-ari nuwa ngimpini pamantarri? Nyirru-wariyi api nyirra-kirijipaya (count) awarra yinkiti ngini nuwa ngimpini,” yimi ngawa-yuwuni kangi ngarra-mamanta. Kiyi wuta purruwuriyi pirripakuluwunyi awarra yinkiti ngini wuta purruwuni kiyi pirimarruriyi awarra yinkiti kapi ngawa-yuwuni. Api ngarra yimi ngini, “Marri?” Api wutatuwu pirimi ngini, “Yita pinginingita pamantarri amintiya yirrara muputuwi,” pirimi.   
\p
\v 39-40 Kiyi ngawa-yuwuni yuwuntiyarra ngarra-mamanta, “Nyirru-wariyi nyirra-jiyarra kapinaki tayikuwapi arikutumunuwi ngini mimpa wurrami 100 arikutumunuwi kitawani. Kiyi wutatuwu yingampa 50 arikutumunuwi mimpa wurrami nankitawu. Wuta awungani-la mimpa wurrami nginingaji yingampa 100 arikutumunuwi amintiya wutatuwu yingampa 50 arikutumunuwi. Awarra nyirra-jiyarra awuta arikutumunuwi,” yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta. Kiyi ngarra-mamanta purruwuriyi purru-wuntiyarra awuta arikutumunuwi awarra ngirramini ngini ngawa-yuwuni yipangiraga api awuta arikutumunuwi awungani (that way) mimpa pirimi.   
\m
\v 41 Kiyi ngawa-yuwuni yuwunga awarra pinginingita pamantarri amintiya awarra yirrara muputuwi kiyi yipakuluwunyi kuriyuwu api nimarra yimi kapi ngarra-rringani, yimi ngini, “Ngirringani ngiya nguru-kuruwarni (thank) nginja ngini naki yinkiti ngini ngawa wiyi ngawapa,” yimi. Kiyi ngarra kakiyija yuwawurrini (broke) awarra pamantarri kiyi yuwunt-akirayi awarra pamantarri kapi ngarra-mamanta pili-ngini wuta pimata-kirayi awarra pamantarri kapi awuta tayikuwapi arikutumunuwi. Amintiya awanuwanga awarra yirrara muputuwi kakiyija yuwawurrini kiyi yuwunt-akirayi ngarra-mamanta awarra muputuwi. Kiyi awarra pinginingita pamantarri amintiya awarra yirrara muputuwi api ngawa-yuwuni yikirimi awarra ngini yingarti yinkiti yima api awuta ngarra-mamanta pirimarruriyi awarra yinkiti kapi awuta tayikuwapi arikutumunuwi kiyi pirripakirayi awuta awarra yinkiti.   
\m
\v 42-44 Kiyi awuta tayikuwapi arikutumunuwi purruwapa awarra yinkiti. Awuta tayikuwapi kapi purruwapa awarra yinkiti api wuta nginingaji 5000 wawurruwi. Amintiya tayikuwapi maminikuwi amintiya kakirijuwi awanuwanga purruwapa awarra yinkiti.  
\m Awuta arikutumunuwi karri wuta murlikinya pirimi api purrupumwari yingarti yinkiti api ngawa-yuwuni ngarra-mamanta purruwunga awarra yinkiti kiyi pirripalami awarra kangi wamurrara yirrara (12) tunga.   
\s1 Ngawa-yuwuni Jesus Pupuwi Yikirimi Tayikuwapi Arikutumunuwi Kapi Wuta Purunjuwi.  
\sr Mark 6:53-56  
\m
\v 53-54 Kiyi ngawa-yuwuni Jesus amintiya ngarra-mamanta purruwuriyi kapi awarra timani Gennesaret. Api karri wuta papi pirimi awungarruwu api awuta arikutumunuwi pirripakuluwunyi ngawa-yuwuni api pirimajirri, “Ngarra naki awarra Jesus ngini ngarra mirrikili (miracle) arikirimi amintiya awuntiyarra tiwi ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini,” pirimi awuta arikutumunuwi.  
\v 55 Kiyi ngawa-yuwuni kularlaga yimi kapi awarra arikulani murrakupuni. Tayikuwapi awuta arikutumunuwi kapi japuja pirimi kapi awarra murrakupuni api wuta piri-pitingaya (heard) ngini ngawa-yuwuni kularlaga yimi awungarruwu api wuta kalikali pirimi kiyi purruwunga wuta-mamanta kapi wuta purunjuwi. Api kuta maka ngawa-yuwuni kularlaga yimi api awuta arikutumunuwi pirimarruriyi awuta wuta-mamanta kapi ngawa-yuwuni awungarruwu kapi awarra murrakupuni.   
\m
\v 56 Karri ngawa-yuwuni kularlaga yuwujingi-mani kapi awarra arikulani murrakupuni api yingampini (sometimes) ngarra yuwuriyi kapi tayikuwapi arikutumunuwi purumuwu amintiya yingampini yuwuriyi kapi kiyija-nara arikutumunuwi purumuwu amintiya awanuwanga yingampini yuwuriyi kapi yingampa arikutumunuwi waki purru-wujingi-mani kapi ngini-wutawa garden. Api kuta maka kapi ngawa-yuwuni yuwuriyi api awuta tayikuwapi maka kapi ngawa-yuwuni yuwuriyi api awuta tayikuwapi arikutumunuwi pirripakuturruwa kapi palapala wuta-mamanta kapi wuta purunjuwi kiyi pirripamukuri awuta kapi turruwuni awungarruwu kapi wuta sellim pirimani yinkiti. Api karri ngawa-yuwuni yinuwuriyi yinkitayi kapi awuta kapi wuta purunjuwi api awuta purunjuwi pirimi kangatawa, “Aya, mantani, ngawa ngawutimarti ngini ngamata-mukuri ngini-ngawula yikara kangi anginjila kuluji,” pirimi awuta kapi purunjuwi. Api ngawa-yuwuni yimi kangi wutawa ngini, “Manya awarra.” Api kiyi awuta tayikuwapi kapi purunjuwi pirripamukuri ngini-wutawa yikara kangi angatawa kuluji api ngawa-yuwuni ngini-ngatawa power pupuwi yikirimi awuta.   
\c 7  
\s1 Natinga Yimpalinya Angi Arnuka Jew Nanginta Jiyimi Ngawa-yuwuni Jesus Ngini Pupuka Yimata-kirimi Nyirra-mwaringa.  
\sr Mark 7:24-30  
\m
\v 24 Kiyi ngawa-yuwuni Jesus yipumwari awarra murrakupuni Galilee kiyi yuwuriyi kapi nyoni murrakupuni ngini yinkitayi kapi awarra town Tyre. Karri papi yimi awungarruwu api yipawuriji yilaruwu kangi natinga kurrampali. Api ngarra arnuka yuwutimarti awuta arikutumunuwi ngini pimata-nyayi ngarra awungarruwu kapi awinyirra kurrampali. Api karluwu, pili wuta yingampa tiwi purruwunyayi ngarra awungaji.   
\m
\v 25-26 Awungarruwu kapi awarra murrakupuni natinga yimpalinya jiyimuwu angi nyirra arnuka Jew. Yati maputiti yipalamiya kapi nyirra-mwaringa nyirra purnikapa.  
\p Kiyi yingampa arikutumunuwi purru-wutiyarra awinyirra yimpalinya ngini ngawa-yuwuni papi yimi awungarruwu kapi awarra murrakupuni api nyirra juwuriyi kapi awinyirra kurrampali kapi ngarra yimuwu. Karri awinyirra yimpalinya papi jiyimi awungarruwu kapi awinyirra kurrampali api jipawuriji yilaruwu kiyi juwuriyi kapi ngawa-yuwuni yuwujingi-muwani kiyi juwunyaw-amiya kapi yakuluwuni yinkitayi kapi ngatawa malapwara. Kiyi jiyimi kangatawa, “Aya, mantani, ngiya-mwaringa api maputiti yipalamiya kangi nyirra purnikapa api ngiya nguwutimarti ngini nginja papi jini-mata-mamiyi (make it come out) awarra maputiti kangi nyirra purnikapa,” jiyimi awinyirra yimpalinya kangatawa.   
\p
\v 27 Api ngawa-yuwuni yimi kangi nyitawa, “Nginja nimpirimajawu ngini ngawa arikutumunuwi pakinya ngawunt-akirayi kangawula kakirijuwi yinkiti ngini wuta murlikinya pimatami. Api awarra yinkiti ngini ngawunt-akirayi awuta kakirijuwi api ngawa karluwu ngamata-kirayi (shouldn't give) awarra yinkiti kapi awuta pulangumwawi. Waya juwa kapi awuta kakirijuwi,” yimi ngawa-yuwuni kangi awinyirra yimpalinya. Ngawa-yuwuni yimi awarra pili ngarra yuwutimarti ngini yimata-jiyarra awinyirra yimpalinya angi nyirra karluwu Jew ngini ngarra pakinya yimata-wani (should help) awuta arikutumunuwi kapi wuta Jews nginingaji ngarra.  
\v 28 Api nyirra jiyimi ngini, “Kuwa. Waya awarra pupuni. Awuta kakirijuwi pakinya wuwapa yinkiti. Api karri wuta wujingapa yinkiti api jukurruka (pieces of food) apakupuraji kapi yakuluwuni api awuta pulangumwawi wuwapa awarra jukurruka,” jiyimi awinyirra tinga. Api jiyimi kangi nyitamiya, “Awuta Jews wuta nginingaji awuta kakirijuwi kapi wuta pakinya wuwapa yinkiti api naki Jesus ngarra awutimarti ngini pakinya yimata-wani (to help) awuta Jews. Amintiya ngawa kapi arnuka Jews api ngawa nginingaji awuta pulangumwawi kapi wuta wuwapa jukurruka kapi yakuluwuni api arrami ngarra wiyi aminu-wani ngiya kiyija,” jiyimi kangi nyitamiya. Api kiyi nyirra jiyimi kangi ngawa-yuwuni, “Tawani ngiya kiyija! Marri?” jiyimi awinyirra yimpalinya kapi ngawa-yuwuni.   
\p
\v 29 Ngawa-yuwuni yimajawu awarra ngini nyirra jiyimi kangi nyitamiya api ngarra yimi kangi nyitawa, “Pupuni awarra ngini nginja jipangiraga api ngiya waya papi nginiri-mamiyi awarra maputiti kapi nyirra purnikapa nginja-mwaringa api nyirra waya pupuka jiyima. Manya waya tipuwariyi kanginjila japuja.” Awarra yimi ngawa-yuwuni kangi awinyirra yimpalinya.   
\p
\v 30 Kiyi awinyirra yimpalinya juwuriyi kangi nyitawa japuja. Karri nyirra papi jiyimi awungarruwu api juwunyayi nyirra-mwaringa juwujingi-milani kapi palapala api awarra maputiti waya yipumwari nyirra purnikapa.   
\s1 Ngawa-yuwuni Jesus Pupuni Yikirimi Awarra Tini Ngini Ngarra Kalanjarrini.  
\sr Mark 7:31-37  
\m
\v 31 Kiyi ngawa-yuwuni Jesus yipumwari awarra town Tyre amintiya Sidon. Kiyi ngarra yipakupawurli kapi awarra lake Galilee. Kiyi yuwuriyi kapi nyoni murrakupuni Decapolis kiyi awungarruwu ngarra kularlaga yimi.   
\m
\v 32 Awungarruwu kapi awarra murrakupuni Decapolis yingampa arikutumunuwi piniri-marruriyi wuta-mantani kangi ngawa-yuwuni. Ngarra kalanjarrini awarra tini amintiya karluwu pupuni nimarra yirrijami (couldn't talk well). Karri wuta papi pirimi kapi ngawa-yuwuni api pirimi kangatawa, “Aya, mantani. Tawani ngawa-mantani pili ngarra kalanjarrini amintiya karluwu pupuni nimarra arimi. Tayamukuri nginjila yikara kangi ngarra pungintaga pili-ngini ngarra pupuni yimatama,” pirimi awuta tiwi. Api ngarratuwu ngawa-yuwuni yimi ngini, “Manya awarra.”   
\p
\v 33 Kiyi ngawa-yuwuni yimarruriyi awarra tini aringampi-nara kapi wuta wangatamiya pili tayikuwapi arikutumunuwi. Kiyi ngarra yipamukuri ngini-ngatawa wamuta (finger) yilaruwu kapi awarra tini ngarra purrakurninga. Kiyi ngawa-yuwuni juwarti yuwunyawu kangi ngini-ngatawa yikara kiyi yipamukuri ngarra yikara kangi awarra tini ngarra karaliki.  
\v 34-35 Kiyi ngarra yipakuluwunyi kuriyuwu kiyi makirrana yiminga yipangirri (sighed) api awungarri yimi kangi awarra tini, “Nginja wiyi nimpiri-pitingaya (hear) amintiya awanuwanga wiyi pupuni nimarra nimpirimi,” yimi ngawa-yuwuni kangi awarra tini. Karri ngawa-yuwuni yipangiraga awarra ngirramini api awungarri awarra tini ngarra purrakurninga amintiya ngarra karaliki pupuni yima api ngarra yipitingaya amintiya pupuni nimarra yimi.   
\m
\v 36-37 Kiyi ngawa-yuwuni amintiya awarra tini pirripakupawurli kapi awuta tayikuwapi arikutumunuwi. Kiyi ngawa-yuwuni yuwuntiyarra awuta tayikuwapi tiwi, “Awi, nuwa ngajiti ngimpaja-jiyarra yingampa arikutumunuwi ngini ngiya pupuni ngirikirimi awarra naki tini,” yimi. Api awuta arikutumunuwi arnuka kuwa pirimi awarra ngini ngarra yipangiraga api wiyi (later) purru-wuntiyarra yingampa arikutumunuwi ngini ngawa-yuwuni yikirimi awarra mirrikili (miracle). Api karri awuta yingampa arikutumunuwi piri-pitingaya (heard) ngini ngawa-yuwuni pupuni yikirimi awarra tini api pirimarlingiyi (got a surprise) api nimarra pirimajirri ngini, “Yita ngarra ngatawa awarra naki Jesus. Ngarra warntirrana pupuwi arikirimi awuta kapi purunjuwi amintiya awanuwanga pupuwi arikirimi awuta kapi wuta kalanjarruwi amintiya awuta kapi wuta arnuka pupuni wupangiraga,” pirimi awuta tiwi. Api karri ngawa-yuwuni kularlaga yimi kapi awarra murrakupuni api ngarra awarra-wanga (same) ngirramini yuwuntiyarra-mini awuta arikutumunuwi ngini wuta karluwu pimata-jiyarra (shouldn't tell) yingampa arikutumunuwi ngini (about) awarra yingarti mirrikili (miracle) ngini ngarra yikirim-ani. Api awuta arikutumunuwi awanuwanga karluwu kuwa pirimani ngarra kiyi purru-wuntiyarra yingampa arikutumunuwi ngini ngawa-yuwuni mirrikili yikirim-ani.   
\c 8  
\s1 Ngirramini ngini karri ngawa-yuwuni yuwuntakirayi yinkiti kapi 4000 arikutumunuwi  
\p
\v 1-2 Ninkiyi tayikuwapi arikutumunuwi purruwuriyi kapi ngawa-yuwuni Jesus awungarruwu kapi yartimanyini. Api ngawa-yuwuni yuwuntiyarra awuta ngini ngarra ngawa-rringani ngirramini. Jajirrima wumunga awuta purumuwu awungarrawu amintiya piripirtangaya ngawa-yuwuni ngini ngarra yipangiraga. Api awarra yinkiti ngini wutawa pinimarruriyi, api waya kirriki pirimi.  
\p Ninkiyi, ngawa-yuwuni kuwayi yimi kapi ngarra-mamanta, yimi ngini, “Wuta kapinaki tiwi waya kirriki pirimi ngini wutawa yinkiti pinimarruriyi. Wuta nguwuri. Yita waya jajirrima wumunga pirimuwu awungarra naki, api waya paruwani wurimi,” yimi ngawa-yuwuni.  
\v 3 “Yingompa pinirimi karrampi murrakupuni, api ngawa karrawungana ngipangirri awuta kapi wutawa murrakupuni pili arramukuta wiyi wupakupurungunti pirlima. Api ngawuntayakirayi yinkiti ngini murlikinya pimatama,” yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.  
\v 4 Wutatuwu ngarra-mamanta pirimi ngini, “Api maka awungarra naki yinkiti ngamatanyayi ngini ngamatakirayi nginingaji wutawa? Yita awungarra naki murrakupuni yartimanyini,” pirimi.  
\v 5-7 Kiyi, ngarratuwu yimi ngini, “Awunganari niyi nuwuni pamantarrini?” Api wutatuwu pirimi ngini, “Yita waya juwa walimani. Amintiya arnuka-nara miputi.” (Api ngarratuwu yimi ngini, “Waya.”)  
\p Ninkiyi yuwuntiyarra awuta tayikuwapi tiwi, yimi ngini, “Awi. Nyirramuwu yakuluwuni, nginingaji nuwula.” Kiyi, pirimiringarra yakuluwuni. Kiyi yuwunga awarra pamantarrini, kiyi yipakuluwunyi kuriyuwu, api yuwurtiyarra ngarra-rringani, yimi ngini, “Nginja nguwuri ngini pamantarrini ngawa wiyi ngawapa.” Kiyi kakiyija yuwawurrini awarra pamantarrini. Kiyi yuwuntakirayi ngarra-mamanta awarra api awungarruwu yingarti yima. Kiyi ngarra-mamanta pirripangulimayi kiyi pirripakirayi awarra pamantarrini kapi awuta arikutumunuwi. Amintiya awarra miputi karri tayikuwaninara, api awarra awanuwanga ngarra yuwunga, api yikuruwarni ngarra-rringani ngini kuriyuwu. Kiyi yuwuntiyarra ngarra-mamanta, yimi ngini, “Nyirrayakirayi naki miputi awanuwanga.” Kiyi, pirripakirayi awarra kapi awuta tayikuwapi.   
\p
\v 8-9 Awarra pamantarrini amintiya miputi, api ngawa-yuwuni yikirimi awarra ngini yuwuntakirayi awuta tayikuwapi arikutumurnuwi ngini pimataapa. Nginingaji wutawa api nginingaji 4000 arikutumunuwi.  
\p Karri pirripapaya purruwapa, api awarra yinkiti ngini pirripumori, api ngarra-mamanta awarra purruwunga api pirripalami kangi yipajinga. Walimani awinyirra yipajinga pirikirijipaya.  
\p Ninkiyi, ngawa-yuwuni yuwuntangirri awuta tiwi kapi wutawa tangarima, yimi ngini, “Nyilipuwariyi kapi nuwula tangarima.” Kiyi purruwuriyi kapi wutawa tangarima.   
\p
\v 10 Ninkiyi, ngawa-yuwuni wuta ngarra-mamanta pirripapirraya kapi yirringarni, kiyi pirripawuriji kapala, kiyi pirripatuwala. Karri pirripapurti maringarruwu, api kutupi pirimi kapi murrakupuni. Awarra murrakupuni Dalmanutha.  
\p Waya juwa.   
\s1 Ngirramini ngini yati tini ngini ngarra yinkirlatini, api ngawa-yuwuni Jesus pupuni yikirimi awarra  
\p
\v 22 Ninkiyi, ngawa-yuwuni wuta ngarra-mamanta purruwuriyi awarra murrakupuni Bethsaida. Api karri papi pirimi awungarruwu wutatuwu yingompa arikutumunuwi pinirimarruriyi yati arikutumunini ngini yinkirlatini. Wuta pirimi ngini, “Aya. Manya nginja pupuni jimatakirimi naki nginingatawa pijara. Api taningiya ngarra purnikapa ngini pupuni yimataama ngini ngatawa pijara,” pirimi. Api ngarratuwu ngawa-yuwuni yimi ngini,  
\v 23 “Manya awarra,” yimi. Kiyi ngawa-yuwuni yuwuriyi yikiringa awarra ngini yinkirlatini, kiyi yimarruriyi yilimpayanga kapi karrikuwapi. Karri waya wuta wangata, api juwarti yuwunyawamiya ngarra yikara amintiya yipapika awarra juwarti kangi nginingatawa pijara awarra tini. Kiyi, yuwayorri awarra tini, “Marri? Kamini waya nimpakuluwunyi?” yimi.  
\v 24 Ngarratuwu ngini yinkirlatini yimi ngini “Yita waya ngipakuluwunyi tiwi api karri ngipakuluwunyi awuta tiwi api wurimi nginingaji purinjirringuwi ampijirrangulimayi,” yimi awarra tini.   
\p
\v 25 Tuwanga ngawa-yuwuni yuwuningiya awarra tini pijara, api awungarri awarra tini pupuni pijara yima api waya awungarri pupuni yipakuluwunyi.   
\p
\v 26 Ninkiyi, ngawa-yuwuni yuwurtiyarra awarra tini, yimi ngini, “Manya, tipuwariyi kapi nginjila murrakupuni. Ngajiti nimpajakupawurli kapi awarra murrakupuni kapi juwunyayi ngiya,” yimi ngawa-yuwuni. Kiyi, awarra tini kuwa yimi ngini ngawa-yuwuni yuwurtiyarra, api yuwuriyi kapi ngatawa tangarima.   
\p
\v 34 Kiyi ngawa-yuwuni Jesus yuwutiyarra ngarra-mamanta amintiya awuta tayikuwapi arikutumurnuwi kapi mimpa pirimi kapi awarra murrakupuni, api yimi ngini, “Awi,” yimi. “Nuwa kapi ngimpitimarti ngini ngumpapunya ngiya amintiya ngini ngumpa-mamula ngiyanuwa-mantani api ngajiti nuwalamiya nirra-pungintayi-amiya. Yita ngiyatuwu nirra-pungintayi pakinya amintiya awanuwanga nginingilawa ngirramini nirra-pungintayi amintiya awarra ngirramini nginingilawa nuwuntiyarra nuwa-mamanta.”   
\p
\v 35 Kayi, wuta wiyi jajiruwi tiwi ngirramini wupakirayi nuwa pili nuwa kuwa ngimpirimi nginingilawa ngirramini amintiya wiyi awanuwanga wuripirni nuwa arrami nginingaji wuta wiyi wuripirni ngiya amintiya pajuwani wurikirimi ngiya. Api ngini wuta awungani wurimi kangi nuwula api ngajiti nimarra ngimpajami kangi nuwalamiya ngini, “Ngiya waya arnuka ngumata-punya angatawa ngawa-yuwuni jarrumoka pili wuta ngirramini wupakirayi ngiya. Ngajiti awungani ngimpajami,” yimi ngawa-yuwuni, “pili kapi nuwa awarra ngimpirimi api nuwa awuta wiyi arnuka ngawiyati tangarima ngintimatami kuriyuwu kapi ngiya-rringani. Tani kapi nuwa warntirrana kuwa ngimpirimi ngini ngiya ngirramini amintiya awanuwanga nuwuntiyarra tiwi awarra nginingilawa ngirramini karrawana ngini wuta awuta jajiruwi tiwi ngirramini wupakirayi nuwa api nuwa wiyi ngawiyati tangarima ngimpirimi kuriyuwu kapi ngiya-rringani.” Awarra ngirramini awarra ngawa-yuwuni yuwuntiyarra ngarra-mamanta amintiya awuta tayikuwapi arikutumurnuwi.   
\c 9  
\p
\v 30 Ninkiyi, ngawa-yuwuni Jesus wuta ngarra-mamanta purruwuriyi pirimamiji awungarruwu murrakupuni Galilee. Api ngawa-yuwuni karluwu yuwutimarti ngini yingompa pimatakuluwunyi awuta,  
\v 31 pili ngarra yuwutimarti ngini wuta wangatamiya ngarra-mamanta. Ngarra yuwutimarti ngini yuwunuwaluwa awarra ngirramini ngini ngatawamiya. Api yilimpayanga pirimi.  
\p Ninkiyi, awungarruwu nimarra yimi kangi awuta ngarra-mamanta karri purrupangulimayani, yimi ngini, “Awi. Kapi awuta alawuruwi kapi awarra jurra, api wuta wiyi wuntiyajura awuta kompi ngini pajuwani pimatakirimi ngiya,” yimi ngawa-yuwuni. “Api karri pajuwani wurikirimi ngiya, api ngiya wiyi pajuwani ngirimi nginingaji jajirrima wumunga. Karri awungarri awinyirra jajirrima wumunga, api yimpanga nguwunirima,” yimi ngawa-yuwuni kangi ngarra-mamanta.  
\v 32 Awarra ngini ngarra yuwuntiyarra, api wuta karluwu awarra pirimungumajawa. Arnuka tuwanga piriwayorri, pili wuta arliranga pirikirimi. Api awarra purruwunjarli.   
\s1 Awuta Tiwi Kapi Wuru-pungintayi (think about) Yingampa Tiwi Api Ngawa-yuwuni Jesus Arimamula (calls) Awuta Wutawa.  
\sr Mark 9:33-37  
\m
\v 33-34 Kiyi ngawa-yuwuni Jesus amintiya awuta wamurrara yuwurrara (12) ngarra-mamanta purruwuriyi kapi awarra town Capernaum. Karri wuta purruwuja api ngarra-mamanta piriwayatipi (argued) ngini (about) kuwani alawura yimi.  
\m Kiyi ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta papi pirimi kapi awarra town Capernaum api pirripawuriji yilaruwu kapi natinga kurrampali. Kiyi ngawa-yuwuni nanginta yimi ngarra-mamanta, “Nayi kamini nuwa ngintiri-wayatipi (argued) karri ngawa nginti-pangulimayi kapi jarrumoka?” Api ngarra-mamanta karluwu purru-wutiyarra ngarra pili wuta arliranga pili wuta piriwayatipi ngini (about) kuwani ngarra warntirrana alawura.  
\v 35 Api ngawa-yuwuni waya yimajawu awarra ngirramini ngini wuta nimarra pirimi karri pirripangulimayi kapi jarrumoka api ngarra yimuwu kiyi yimi kapi awuta ngarra-mamanta, “Nyirru-waripa api nyirra-muwu kangilawa,” yimi. Kiyi wuta punuwuriyi kangatawa. Api yimi ngini, “Kuta kuwani awutimarti ngini alawura yimatami api ngarra karluwu yimata-pungintayi (shouldn't think about) ngatamiya. Waya juwa yimata-mangi tayikuwapi tiwi.” Ngarra awarra yipangiraga kapi ngarra-mamanta ngawa-yuwuni.   
\m
\v 36 Kiyi ngawa-yuwuni yipamukuri yati kirijini kuluwuta kapi awuta ngarra-mamanta. Kiyi yikutapirri (hugged) awarra kirijini api yimi kapi ngarra-mamanta,  
\v 37 “Awi, awuta arikutumunuwi kapi puranji wurumuwu ngiya api wuta awuta wunu-wani (help them) kakirijuwi. Api karri wuta wunu-wani awuta kakirijuwi api awarra nginingaji wuta wuru-wani ngiya. Amintiya karri wuta wuru-wani ngiya api wuta karluwu ngiya wangata wuru-wani. Yita wuta wuru-wani ngiya-rringani wiyarri pili ngarra yini-pangirri (sent) ngiya kapi nuwa arikutumunuwi.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.   
\c 10  
\p
\v 1 Ninkiyi, ngawa-yuwuni Jesus wuta ngarra-mamanta kapi ngatawa yuwunini, awungarruwu pirripumori awarra murrakupuni Capernaum. Kiyi, purruwuriyi awarra murrakupuni Judea ngini arikulani.  
\p Karri purruwuja wuta papi pirimi kapi awinyirra makatinga Jordan. Kiyi, pirripatuwala maringarruwu. Awungarruwu tayikuwapi purruwuriyi ngini pimatapirtangaya ngawa-yuwuni. Api ngawa-yuwuni yuwuntiyarra awuta tayikuwapi ngini ngarra ngirramini ngawa-rringani. Ngarra awunganila yimani, ngini yuwaluwamini awuta kapi pinuriyani.   
\p
\v 2 Kiyi yingompa awuta Pharisees purruriyi awungarruwu kapi ngawa-yuwuni yuwaluwamini awuta arikutumunuwi. Awungarruwu wutilajirri nimarra pirimajirri ngini, “Ngawurliyi kapi awarra nginayi Jesus. Arramukuta ngawa wiyi ngarikirimi awarra ngini ariwaluwa ngawa ngini jirti ngirramini,” pirimajirri. Api kiyi, purruwuriyi kapi ngawa-yuwuni, purruwurtiyarra, “Aya. Ngini yati apumori ngarra-purnayinga, api awarra pupunana?” pirimi awuta Pharisees.  
\v 3 Api ngarratuwu ngawa-yuwuni yimi ngini, “Pakinya ngiya nguruwayorri nuwa. Awarra ngirramini ngini parlingarri Moses yikirimi kiyi yuwurimpura, awarra ngirramini ngini nuwa nupapunya, karri nupumori nuwa-purnayuwi, api kamini awarra ngirramini?” yimi ngawa-yuwuni.  
\v 4 Api wutatuwu pirimi ngini, “Marri ngarratuwu Moses yuwurimpura ngini, ‘Karri yati tini awutimarti ngini apumori ngarra-purnayinga, api ngarra pakinya yimataanga pukaringini, api kiyi, kangi awarra pukaringini ngarra jurra yimatakirimi ngini waya arnuka ngarra-purnayinga, kiyi yimatayakirayi awarra pukaringini kangi awinyirra ngarra-purnayinga, api awungarri yimatamori awinyirra.’ Awarra Moses yuwurimpura awarra ngirramini parlingarri,” pirimi awuta Pharisees.  
\v 5 Api ngarratuwu yimi ngini, “Yita wanga awarra Moses yuwurimpura awarra ngirramini pili nuwa-ampi nuwa-maninguwi jajiruwi. Wuta paparluwi jirti pungintaga purruwuni. Awanuwanga nuwa wiyarri jirti pungintaga nuwuni,” yimi ngawa-yuwuni.   
\p
\v 6-9 “Api ngawa-rringani ngini kuriyuwu arnuka awutimarti ngini nuwa ngintimatamori nuwa-purnayuwi. Yita wanga ngarra awutimarti ngini nuwa ngintimatamangi nuwa-purnayuwi yiloti. Parlingarri ngarra yikirimi yati arikutumurnini amintiya natinga arikutumuninga ngini pimatamarrimuwajirri. Pili awarra karri yati tini awutimarti ngini yimatamarrimuwu ngarra-purnayinga, api ngarra apumori ngarra-rringani amintiya ngarra-naringa api waya arimarrimuwu awinyirra ngarra-purnayinga kiyi apamangi awinyirra. Api waya nginingaji punyipunyi ruwuti apamartajirri wuta ngarra-purnayinga. Nginingaji wuta wuni yati punyipunyi amintiya ruwuti,” yimi ngawa-yuwuni. “Ngini ngarra ngawa-rringani ngini kuriyuwu apajuwurlima wuta ngarra-purnayinga, api wuta karluwu pimatamorajirri,” yimi ngawa-yuwuni kangi awuta Pharisees.   
\p
\v 10 Karri ngawa-yuwuni wuta ngarra-mamanta pirripumori awuta Pharisees kiyi pirripawuriji yilaruwu kangi kurrampali api awungarri wutatuwu ngarra-mamanta purruwurtiyarra ngawa-yuwuni, pirimi ngini, “Aya. Awarra ngirramini ngini ninganinara juwuntiyarra awuta Pharisees ngini karrikuwani yimatumori ngarra-purnayinga, api tuwanga tajiyarra ngawa,” pirimi.  
\v 11 Api ngarratuwu yimi ngini, “Ngini yati tini apumori ngarra-purnayinga kiyi arimarrimuwu nyonga, api jirti awarra, pili awarra yimarratipugi ngini ngarra ngawa-rringani ngirramini,” yimi ngawa-yuwuni.  
\v 12 “Amintiya nyirratuwu awanuwanga ngarra-purnayinga ngini ampinyayi nyoni, api awarra arimarrimuwu awinyirra, api jirti awarra, pili nyirra jimarratipugi ngini ngarra ngawa-rringani ngirramini,” yimi ngawa-yuwuni kangi awuta ngarra-mamanta.   
\s1 Yingampa Tiwi Piniri-marruriyi Wuta-mwaruwi Amintiya Wuta-mamirampi Kapi Ngawa-yuwuni Jesus.  
\sr Mark 10:13-16  
\m
\v 13 Kiyi tayikuwapi tiwi piniri-marruriyi wuta-mwaruwi amintiya wuta-mamirampi kapi ngawa-yuwuni Jesus pili pirimi kangi wutalamiya, “Ngarra wiyi apamukuri ngarra yikara kapi ngawa-mwaruwi wuta pungintaga amintiya ngawa-mamirampi kiyi ngarra wiyi nanginta arimi ngawa-rringani ngini kuriyuwu ngini yimata-mangi awuta kapinaki kakirijuwi,” pirimi awuta arikutumunuwi kangi wutalamiya.  
\m Kiyi ngawa-yuwuni ngarra-mamanta karri pirripakuluwunyi awuta arikutumunuwi ngini piniri-marruriyi awuta kakirijuwi kapi ngawa-yuwuni api wuta pirikirlimirri (growled at) awuta arikutumunuwi.   
\m
\v 14-15 Kiyi ngarra ngawa-yuwuni karri yipitingaya (heard) awarra ngirramini ngini ngarra-mamanta pirripangiraga kapi awuta arikutumunuwi api ngarra yikirlimirri (growled at) ngarra-mamanta api yimi ngini, “Ngajiti awungani ngimpajami! Nyirra-jiyarra awuta kakirijuwi ngini wurru-waripa kangiya pili yingampa kapinaki kakirijuwi kuwa wurimi ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini api ngarra wiyi alawura arimi kangi awuta kiyi ngarra wiyi awunt-amangi awuta,” yimi ngawa-yuwuni.  
\m Kiyi ngawa-yuwuni yimi kangi ngarra-mamanta amintiya awuta arikutumunuwi, “Awarra naki warntirrana ngini nuwa wawurruwi amintiya maminikuwi api ngini (if) nuwa ngimpitimarti ngini ngawa-rringani wiyi alawura yimatami kangi nuwa amintiya apamangi nuwa api nuwa awanuwanga kuwa nginti-matami ngini-ngatawa ngirramini nginingaji awuta kakirijuwi kapi warntirrana kuwa wurimi awarra ngirramini awarra ngawa-rringani. Ngini nuwa karluwu kuwa ngimpirimi awarra ngirramini ngini-ngatawa ngawa-rringani nginingaji awuta kakirijuwi kuwa wurimi awarra ngirramini api ngarra ngawa-rringani wiyi karluwu alawura yimatami kangi nuwa amintiya karluwu yimata-mangi nuwa. Ngiya karluwu kunyani ngirimi,” yimi ngawa-yuwuni.   
\m
\v 16 Kiyi ngawa-yuwuni yimi kangi awuta kakirijuwi ngini, “Awi kakirijuwi, nyirru-waripa,” yimi. Kiyi awuta kakirijuwi purruwuriyi kapi ngawa-yuwuni. Api kiyi ngarra yikutapirri (hugged) awuta kakirijuwi kiyi yipamukuri ngarra yikara kangi wuta pungintaga kiyi nanginta yimi ngarra-rringani ngini ngarra yimata-mangi awuta kakirijuwi.   
\s1 Awarra Tini Ngini Yingarti Kunawuni Yuwuni (Had) Api Ngarra Yuwuriyi Kapi Ngawa-yuwuni Jesus.  
\sr Mark 10:17-31  
\m
\v 17 Kiyi ngawa-yuwuni Jesus amintiya ngarra-mamanta pirripangulimayi kapi jarrumoka angi juwuja kapi Jerusalem api karri wuta purruwuja api yati tini kalikali yimi kapi ngawa-yuwuni api ngarra yipamukuri ngini-ngatawa yirrara yimpula (knelt down) kangi yakuluwuni yinkitayi kapi ngawa-yuwuni ngarra malapwara. Kiyi ngarra yimi kapi ngawa-yuwuni, “Aya, mantani, yita nginja pupuni. Ngiya nguwutimarti ngini wiyi ngimata-muwu yiloti kuriyuwu kangi ngawa-rringani ngarra japuja api tajiyarra ngiya kamini awarra waki ngini ngiya ngimata-kirimi (should do),” yimi awarra tini kapi ngawa-yuwuni.  
\v 18 Api ngawa-yuwuni yimi kangatawa, “Arnapa. Pilikama nginja jiyimi ngini ngiya pupuni? Waya juwa ngawa-rringani ngini kuriyuwu ngarra pupuni,” yimi ngawa-yuwuni.   
\m
\v 19 Kiyi ngawa-yuwuni tuwanga yimi kapi awarra tini, “Nginja waya nimpirimajawu ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini (law) nginingaji,  
\q1 Nginja ngajiti pajuwani nimpaja-kirimi yingampa tiwi.  
\q1 Ngajiti nimpaja-marrimili awinyirra tinga angi ngarra nyoni tini ngarra-purnayinga.  
\q1 Ngajiti mitaya nimpajami kuta kamini awarra ngini wuta yingampa tiwi wuni.  
\q1 Ngajiti tongwayi nimpajami awuta tiwi kapi karluwu jirti pirikirim-ani.  
\q1 Ngajiti kunyani nimpajami kapi awuta yingampa tiwi pili nginja nimpitimarti ngini wuta pimata-kirayi nginja kunawuni amintiya yinkiti.  
\q1 Kuwa tami awarra ngirramini ngini nginja-rringani amintiya nginja-naringa wutiyarra nginja.  
\m Awarra ngirramini (law) ngini-ngatawa ngawa-rringani api kuwa tami awarra,” yimi ngawa-yuwuni kapi awarra tini.  
\v 20 Api awarra tini yimi kangi ngawa-yuwuni, “Rapayi, yita ngiya waya kuwa ngirimani tayikuwa-ni (all) awarra ngirramini (law). Karri ngiya kirijini api kuwa ngirimani awarra ngirramini amintiya awanuwanga ngiya nanuwanga (still) kuwa ngirimi awarra ngirramini,” yimi awarra tini. Awarra yintanga Rapayi mean arimi awarra tini ngini awunu-waluwa (teaches) arikutumunuwi awarra Moses ngini-ngatawa ngirramini.   
\p
\v 21 Kiyi ngawa-yuwuni yinukuni yipakuluwunyi awarra tini api yimi kangatamiya, “Ngiya puranji ngurumuwu awarra naki tini,” yimi ngawa-yuwuni kangatamiya. Api ngarra yimajawu ngini awarra tini yuwuni (had) yingarti kunawuni amintiya arramu-kaminawuti. Amintiya ngarra awanuwanga yimajawu ngini awarra tini warntirrana puranji yimuwu awarra ngini-ngatawa kunawuni amintiya awarra arramu-kaminawuti amintiya ngini ngarra karlu-nara puranji yimuwu ngawa-rringani api awarra ngawa-yuwuni yimi kangatawa, “Pupuni awarra ngini nginja kuwa nimpirimi ngawa-rringani ngini-ngatawa ngirramini (law) api waya juwa naki nyoni ngini nginja jimata-kirimi (should do) api nginja sellim jimatami awarra yingarti arramu-kaminawuti ngini nginja nimpini. Api awarra kunawuni ngini nginja wiyi nimpanga karri nginja sellim nimpirimi awarra ngini-nginjila arramu-kaminawuti api tamarruriyi awarra kunawuni kapi awuta tiwi kapi karri-kamini kunawuni wuni kiyi tayakirayi awarra kunawuni kangi wutawa. Kiyi karri nginja wiyi nimpakirayi ngini-nginjila kunawuni kapi awuta tiwi kapi karri-kamini kunawuni wuni api awungarri tuwaripa kiyi tayapunya ngiya,” yimi ngawa-yuwuni.  
\p Kiyi ngarra tuwanga yimi kapi awarra tini, “Ngini nginja kuwa nimpirimi awarra ngini ngiya waya ngurru-wutiyarra nginja api ngawa-rringani wiyi arimarruriyi nginja kuriyuwu kapi ngatawa tangarima api awungarruwu ngarra wiyi apakirayi nginja arramu-kamini ngini pupuni amintiya nginja wiyi warntirrana kukunari.” Awarra yimi ngawa-yuwuni kangi awarra tini.   
\p
\v 22 Api awarra tini, karri yipitingaya (heard) awarra ngini ngawa-yuwuni yipangiraga api ngarra feel jirti kapi ngarra punyipunyi amintiya ngarra ruwuti. Ngarra yuwutimarti ngini yimata-punya ngawa-yuwuni api karluwu pili ngarra arnuka yuwutimarti ngini yimata-kirayi awarra yingarti ngini-ngatawa kunawuni kapi awuta tiwi kapi karri-kamini kunawuni purruwuni. Api ngarra putuputuwu yipakiray-amiya (felt sorry for himself) api yipumwari ngawa-yuwuni.   
\m
\v 23 Kiyi ngawa-yuwuni yipakuluwunyi ngarra-mamanta api yimi kangi wutawa, “Tayikuwapi arikutumunuwi kapi wuni yingarti kunawuni amintiya arramu-kaminawuti api arrami wuta wiyi karluwu pimatu-wariyi kuriyuwu kapi ngawa-rringani ngarra tangarima pili wuta karluwu wuru-pungintayi (think about) ngawa-rringani,” yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.  
\v 24-25 Api ngarra-mamanta karri wuta piri-pitingaya (heard) awarra ngirramini ngini ngarra yipangiraga api pirimarlingiyi (got a surprise) pili wuta amparrimani pirrarimi ngini ngawa-rringani kukunari arimi kangi awuta arikutumunuwi kapi yingarti kunawuni wuni.  
\p Kiyi ngawa-yuwuni yimi kapi ngarra-mamanta, “Awarra warntirrana ngini yingampa arikutumunuwi kapi wuni yingarti kunawuni api wuta karluwu wuru-pungintayi ngawa-rringani. Wuta waya juwa wuru-pungintayi ngini-wutawa kunawuni amintiya awarra arramu-kaminawuti ngini wuta wuni api ngawa-rringani wiyi karluwu yimata-marruriyi awuta kapi ngarra tangarima pili wuta karluwu puranji wurumuwu ngarra,” yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.   
\p
\v 26 Api awuta ngarra-mamanta karri piri-pitingaya (heard) awarra ngirramini ngini ngarra yipangiraga api wuta tuwanga pirimarlingiyi (got a surprise) api nimarra pirimajirri ngini, “Kuwapi awuta tiwi kapi pirriju-wariyi (can go) kuriyuwu kapi ngawa-rringani ngarra tangarima? Arramukuta karri-kuwapi,” pirimajirri.  
\v 27 Api ngawa-yuwuni yipitingaya awarra ngirramini ngini wuta pirripangiraga api yipakuluwunyi awuta api yimi ngini, “Arikutumunuwi karluwu wutalamiya pimatu-wariyi (can't go) kuriyuwu kangi ngawa-rringani ngarra tangarima. Ngarra wangata ngawa-rringani arimarruriyi arikutumunuwi kapi ngini-ngatawa tangarima. Ngarra ngawa-rringani warntirrana ngatawa amintiya ngarra yirrija-kirimi (can do) kuta kaminawuti ngini ngarra awutimarti pili ngarra yingarti power,” yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.   
\m
\v 28 Kiyi awarra Peter yimi kangi ngawa-yuwuni, “Aya, yuwuni, ngawa kapi waki ngarimi ngini nginja api ngawa waya nguntu-pumwari ngawa-rringanuwi amintiya ngawa-naruwi. Amintiya awanuwanga nguntu-pumwari ngini-ngawula timani pili ngawa nginti-papunya nginja. Amintiya awanuwanga nguntu-pumwari awarra yingarti arramu-kaminawuti ngini ngawa pakinya nguntu-wuni. Api kamini ngawa-rringani wiyi apakirayi ngawa?” yimi Peter kapi ngawa-yuwuni.  
\v 29-30 Api ngawa-yuwuni yimi kangatawa, “Naki awarra warntirrana ngini nuwa kapi ngumpumwari ngini-nuwula tangarima amintiya gardens amintiya awanuwanga nuwa-ngirimipi pili nuwa puranji ngumpuru-muwu ngiya amintiya nuwa ngimpitimarti ngini nginti-mata-jiyarra tayikuwapi arikutumunuwi ngini-ngilawa ngirramini api ngawa-rringani ngini kuriyuwu wiyi warntirrana apamangi nuwa amintiya ngarra wiyi apakirayi nuwa yingarti kurrampali amintiya gardens. Amintiya awanuwanga nuwa awuta kapi ngumpumwari nuwa-ngirimipi api yingampa tiwi wiyi wupamangi nuwa api nuwa wiyi ngimpiri-mamula (call) awuta tiwi nuwa-ngirimipi, nginingaji nuwa-rringanuwi, nuwa-naruwi, nuwa-yupi, nuwa-ngilipi. Amintiya awuta tayikuwapi tiwi wiyi wurimi ngini nuwa awuta api wuta-ngirimipi nuwa,” yimi ngawa-yuwuni.  
\p Kiyi ngawa-yuwuni tuwanga yimi kapi ngarra-mamanta, “Awarra warntirrana ngini ngawa-rringani wiyi apakirayi nuwa yingarti arramu-kaminawuti ngini pupuni amintiya yingarti gardens karri nuwa nanuwanga yimpanguwi ngumpuru-muwu kapi naki murrakupuni (on this earth) api wiyi awungarri yingampa jajiruwi arikutumunuwi jirti ngirramini (trouble) wupakirayi nuwa pili nuwa ngimpapunya angilawa jarrumoka. Arramukuta yingampa awuta tiwi wiyi wuripirni nuwa. Api ngajiti worry ngimpajami pili karri nuwa wiyi pajuwani ngimpirimi api nuwa wiyi ngumpuriyi kuriyuwu kiyi yiloti ngumpuru-muwu kapi ngawa-rringani ngarra tangarima.” Awarra yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.   
\m
\v 31 Kiyi ngawa-yuwuni nyoni nginaki ngirramini nimarra yimi ngini, “Tayikuwapi arikutumunuwi kapi wuta wutawa wuri-mamuliya api ngawa-rringani wiyi arikirimi awuta ngini wuta karluwu wutawa. Amintiya awuta arikutumunuwi kapi yingampa (other) tiwi wurimi ngini wuta kuwulingipi api ngawa-rringani wiyi arikirimi awuta ngini wuta wutawa.” Awarra yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.   
\c 11  
\s1 Ngawa-yuwuni Jesus Yikirlimirri (Growled At) Awuta Yingampa Arikutumunuwi Kapi Karluwu Puru-pungintayi (Respect) Awinyirra Arikulanga Jurra.  
\sr Mark 11:15-19  
\m
\v 15 Kiyi ngawa-yuwuni Jesus amintiya ngarra-mamanta purruwuriyi kapi Jerusalem. Karri wuta papi pirimi awungarruwu api wuta purruwuriyi kapi awinyirra arikulanga jurra angi-wutawa Jews. Awungarruwu kapi awarra yard kapi awinyirra jurra api ngawa-yuwuni yuwunyayi yingampa tiwi kapi pirripamangi animuluwi nginingaji pulukuwi amintiya sheepuwi amintiya awanuwanga tokampuwi nginingaji mwapurawayi (dove birds). Awuta tiwi sellim pirimi awuta animuluwi amintiya tokampuwi kapi awuta arikutumunuwi kapi wuta punuwuriyi kapi awinyirra jurra ngini pimata-kuruwarni (thank) ngawa-rringani ngini kuriyuwu. Karri awuta arikutumunuwi purruwunga awuta animuluwi amintiya tokampuwi api wuta pirimarruriyi awuta animuluwi amintiya tokampuwi kangi awarra priest ngini ngarra yimata-pirni awuta amintiya ngini yimatawumi wuta kapi ngawa-rringani ngini-ngatawa altar. Yingampa tiwi kapi wuta pirripamangi kunawuni api wuta wiyarri waki pirimani awungarruwu kapi awarra yard.  
\m Kiyi karri ngawa-yuwuni yuwunyayi awuta tiwi kapi sellim pirimi animuluwi awungarruwu kapi awinyirra jurra api angatawa yiminga jurrumumi jiyimi (became angry) kiyi yimi kapi awuta tiwi, “Nyirra-mwari angawula jurra. Pirri! Nyirru-wariyi!” yimi api awuta tiwi purrupumwari awarra yard ngini awungarruwu kapi awinyirra jurra. Ngarra awanuwanga, “Pirri!” yimi kapi awuta tiwi kapi pirripamangi kunawuni kapi awinyirra jurra. Kiyi ngawa-yuwuni yuwunyawu ngini-wutawa tayipuli kangi yakuluwuni. Amintiya awuta kapi sellim pirimi (sold) awarra mwapurawayi api awanuwanga ngarra yuwunyawu ngini-wutawa tayipuli kangi yakuluwuni.   
\p
\v 16 Amintiya kapi awarra yard ngini awungarruwu kapi awinyirra jurra api wutatuwu yingampa arikutumunuwi purru-wujirr-angulimayani kangi kirijinga jarrumoka api wuta pirripakuturruwa arramu-kaminawuti ngini sellim pimatami awarra arramu-kaminawuti. Api ngawa-yuwuni yuwunjarl-amuwi (stopped) awuta arikutumunuwi kiyi yimi kangi wuta, “Awi. Ngajiti ngimpaja-kuturruwa arramu-kaminawuti awungarra kapi jurra. Nyirra-mwari awarra arramu-kaminawuti karrampi,” yimi ngawa-yuwuni kangi awuta tiwi.   
\m
\v 17 Kiyi ngawa-yuwuni yimi kapi awuta tayikuwapi arikutumunuwi, “Awi, yati prophet parlingarri yikirimi (wrote) kangi ngawa-rringani ngini-ngatawa punkaringini (Old Testament) awarra naki ngirramini ngini ngarra ngawa-rringani yuwutiyarra ngarra, awarra ngirramini ngini (about) anaki jurra angi awungarra kapi Jerusalem api ngawa-rringani yimi ngini,  
\q1 ‘Anaki jurra api ngiya angilawa kurrampali awinyirra api tayikuwapi arikutumunuwi wiyi wunuwuriyi kangi anaki jurra ngini pray pimatami kangi ngiya. Awuta arikutumunuwi kapi japuja wurimi kapi yingarti murrakupuni api wuta wiyi wunuriyi kapi awinyirra anaki jurra, awuta kapi Jews amintiya awanuwanga awuta kapi arnuka Jews,’  
\m yimi ngawa-rringani kapi awarra prophet parlingarri.” Awarra yimi ngawa-yuwuni kangi awuta arikutumunuwi.  
\p Kiyi ngarra yimi ngini, “Nuwa karluwu ngimpiri-pungintayi (respect) anaki jurra, nuwa kapi sellim ngimpirimi animuluwi amintiya tokampuwi awungarra kapi anaki jurra amintiya nuwatuwu awanuwanga nuwa kapi ngimpamangi kunawuni awungarra. Amintiya karri nuwa sellim ngimpirimi awuta animuluwi amintiya tokampuwi api nuwa ngumpunga yingarti kunawuni api awarra nuwa nginingaji mitayuwi,” yimi ngawa-yuwuni kangi awuta tiwi.   
\m
\v 18-19 Kiyi karri yartijanga yima ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta purrupumwari Jerusalem.  
\m Kiyi awuta priests kapi wuta alawuruwi amintiya awuta scribes wuta piri-pitingaya (heard) ngini ngawa-yuwuni yikirlimirri (growled at) awuta tiwi kapi sellim pirimi awuta animuluwi kapi awinyirra arikulanga jurra amintiya ngini ngarra yuwuntiyarra awuta tiwi ngini pimata-marruriyi awuta animuluwi kapi nyoni murrakupuni (place). Api awuta priests amintiya awuta scribes nimarra pirimajirri ngini, “Ngawa awungana ngamatama ngini pajuwani ngamata-kirimi awarra Jesus?” pirimi. Wuta awarra pirripangiraga pili wuta pirimakirri ngawa-yuwuni pili tayikuwapi arikutumunuwi karri wuta piri-pitingaya-mini (used to hear) awarra ngirramini ngini ngawa-yuwuni yipangiraga-mini api wuta kukunari pirimani kangi awarra ngirramini amintiya pirimi, “Ngarra warntirrana pupuni apangiraga awarra naki Jesus,” pirimi awuta tayikuwapi arikutumunuwi. Api awuta priests kapi wuta alawuruwi amintiya awuta scribes pirimajirri ngini, “Arramukuta awuta arikutumunuwi wiyi karluwu kuwa pimatami awarra ngirramini ngini ngawa ngapangiraga amintiya wiyi jirti ngirramini (trouble) wupakirayi ngawa,” pirimajirri.   
\c 12  
\s1 Ngawa-yuwuni Yimi Ngini Ngawa Puranji Ngawurra-muwu (Must Love) Ngawa-rringani Amintiya Ngawa-mamanta.  
\sr Mark 12:28-31  
\m
\v 28 Kiyi yingampa Sadducees punuwuriyi kapi ngawa-yuwuni Jesus api wuta pirimajirri. Kiyi yati tini ngini ngarra waki yimi ngini yuwunu-waluwa (taught) awuta tiwi ngini-ngatawa Moses ngirramini (law) api ngarra awarra yinuwuriyi kangi wutawa. Ngarra yipitingaya (heard) ngawa-yuwuni ngini pupuni yipangiraga kapi awuta Sadducees api ngarra yimi kapi ngawa-yuwuni, “Ngawa Jews ngapakuturruwa (hold onto) yingarti ngirramini (laws) api nginuwani warntirrana (most important) ngini ngawa ngamata-kuturruwa awarra ngirramini?” Ngarra awarra yipangiraga awarra tini kapi ngawa-yuwuni.  
\v 29-30 Api ngawa-yuwuni yimi ngini, “Awarra Moses parlingarri yuwuntiyarra ngawa-maninguwi awarra naki ngirramini ngini ngarra (it) warntirrana (most important) api yimi ngini,  
\q1 ‘Awi, awarra naki ngirramini warntirrana ngini ngawa ngawurra-pungintayi (must think about) ngawa-rringani ngini kuriyuwu amintiya puranji ngawurra-muwu (must love) ngatawa. Ngawa warntirrana puranji ngawurra-muwu awarra ngawa-rringani. Awarra ngirramini warntirrana. Ngarra waya yati ngatawa ngawa-rringani. Ngawa-alawura awarra ngawa awuta kapi ngawa murrakupuni Israel.’  
\m Ngarra awarra yipangiraga Moses,” yimi ngawa-yuwuni kangi awarra tini.   
\p
\v 31 Kiyi tuwanga yimi ngini, “Naki nyoni ngirramini awanuwanga warntirrana ngini ngawa puranji ngawurra-muwu ngawa-mamanta. Ngawa puranji ngarimuw-amiya amintiya ngapamang-amiya api ngawa awanuwanga puranji ngawurra-muwu ngawa-mamanta amintiya ngawurra-mangi awuta. Awarra yirrara ngirramini warntirrana. Ngarratuwu nyoni ngirramini (other laws) karlu-nara.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kapi awarra tini ngini yuwunu-waluwa (taught) ngini-ngatawa Moses ngirramini kapi awuta tiwi.   
\c 13  
\s1 Ngawa-yuwuni Jesus Yuwuntiyarra Ngarra-mamanta Ngini Awuta Kapi Wuta Aripi Wiyi Wupamartuwuni Awinyirra Arikulanga Jurra.  
\sr Mark 13:1-8  
\m
\v 1 Kiyi ngawa-yuwuni Jesus amintiya ngarra-mamanta purrupumwari awinyirra arikulanga jurra api karri papi pinirimi (came out) kapi awinyirra jurra api yati awarra ngarra-mantani yimi kangatawa, “Aya, mantani,” yimi. “Tayakuluwunyi anaki jurra. Nyirra warntirrana pupuka amintiya awinyirra anaki waranga angi pirikirimi anaki jurra api nyirra warntirrana arikulanga awinyirra waranga.”  
\v 2 Api ngawa-yuwuni yimi ngini, “Kuwa. Tani-waya (no matter) ngini anaki jurra warntirrana arikulanga amintiya nyirra pupuka awinyirra api awinyirra anaki jurra karluwu yiloti jimata-muwu awungarra. Yita awuta kapi wuta aripi wiyi wupamartuwuni anaki jurra api anaki arikulanga waranga wiyi wangatajirri ampirimuwu kapi yakuluwuni.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni.   
\m
\v 3 Kiyi ngawa-yuwuni amintiya ngarra-mamanta purruwuriyi kuriyuwu kapi awarra arikulani jupunyini (mountain). Awarra jupunyini ngarra yintanga Mount of Olives. Awungarruwu wuta purumuwu api pirripakuluwunyi awinyirra jurra.  
\m Kiyi karri ngarra ngawa-yuwuni wangata yimuwu api awuta yukurri ngarra-mamanta purruwuriyi kangatawa, awuta Peter amintiya James kiyi John amintiya Andrew api nanginta pirimi awarra ngawa-yuwuni,  
\v 4 “Wuta wiyi awungarri awuta kapi wuta aripi wupakirayi ngawa arikutumunuwi awarra jirti ngirramini (trouble)? Amintiya kamini awarra mirrikili (miracle) ngini ngarra ngawa-rringani wiyi arikirimi api ngawa wiyi awungarri ngarimajawu ngini awarra jirti ngirramini waya yinkitayi papi arimi kangi ngawa murrakupuni?” Wuta awarra nanginta pirimi ngawa-yuwuni awuta yukurri ngarra-mamanta.  
\v 5-6 Api ngawa-yuwuni yimi ngini, “Arnapa. Pakinya nguwutiyarra nuwa ngini karri ngiya wiyi ngipakupawurli kuriyuwu kapi ngiya-rringani api wuta yingampa tiwi wiyi yatatila wuriyi kangi nuwula api kunyani wurimi kangi nuwa, ‘Nuwa ngimpiri-majawu ngini ngarra ngawa-rringani parlingarri yimi ngini ngarra wiyi yini-mata-ngirri (would send) awarra Christ kapi nuwa arikutumunuwi. Api ngiya awarra Christ.’ Wuta wiyi awarra wurimi, awuta tiwi kapi wiyi wuri-mamuliya wutalamiya Christ. Api tayikuwapi arikutumunuwi wiyi kuwa wurimi awarra ngirramini ngini awuta tiwi wupangiraga. Api nuwatuwu arrana. Ngajiti kuwa ngimpajami awuta.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kapi awuta yukurri ngarra-mamanta.   
\m
\v 7 Kiyi nyoni naki ngirramini yipangiraga ngawa-yuwuni, “Karri ngiya wiyi awungarruwu kapi ngiya-rringani api wiyi yingarti jirti ngirramini (trouble) papi arimi kapi awarra naki murrakupuni (to this earth). Nuwa wiyi ngimpiri-pitingaya (hear) ngini yingampa (some) arikutumunuwi waya wujingi-warri (war) amintiya awanuwanga ngimpiri-pitingaya ngini wuta yingampa (other) arikutumunuwi waya arrami yinkitayi wuruwarri. Api karri nuwa ngimpiri-pitingaya awarra ngirramini api ngajiti ngimpaja-wanga. Awarra warntirrana ngini wuta wiyi wuruwarri api karluwu naki murrakupuni apapaya nanuwanga wutiyati yirrakunga (sky).  
\v 8 Awuta tiwi kapi wuta wurumuwu kapi yati murrakupuni api wiyi wuruwarri (fight) awuta tiwi kapi wuta nyoni murrakupuni. Amintiya kapi yingampa (some) timani api wiyi awungaji murrakupuni apukinapumiya (earthquake) amintiya awanuwanga kapi yingampa (other) murrakupuni karri-kamini pakitiringa wiyi apungoli api nyirra wiyi wupunga pajuwani ampirimi api awanuwanga animuluwi wiyi pajuwani wurimi api wuta tiwi wiyi paruwani wurimi pili karri-kamini yinkiti.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni. Kiyi yimi ngini, “Awarra nayi jirti ngirramini (trouble) ngini wiyi papi arimi kapi nuwa arikutumunuwi api kiyija-nara awarra jirti ngirramini api wiyi parlinginari (later) arikulani ngirramini (trouble) papi arimi kapi nuwa.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kapi awuta yukurri ngarra-mamanta.   
\s1 Ngawa-yuwuni Yimi Ngini Yati Tini Ngini Ngarra Arini Wiyi Apamukuri Arramu-kamini Ngini Jirti Kangi Jurra.  
\sr Mark 13:14-23  
\m
\v 14 Kiyi ngawa-yuwuni Jesus nyoni naki ngirramini yipangiraga kapi ngarra-mamanta, api yimi, “Yati tini ngini ngarra arini wiyi awunu-wuriyi kapi Jerusalem. Ngarra wiyi awuriyi kapi angawula arikulanga jurra api awungarruwu arimarruriyi yilaruwu arramu-kamini ngini jirti api awungaji apumwari awarra ngini jirti. Ngarra warntirrana jirti awarra arramu-kamini. Api awuta tiwi kapi wuta japuja kapi awarra naki murrakupuni Judea api karri wiyi wupakuluwunyi awarra arramu-kamini ngini jirti awungarruwu kapi jurra api wuta kalikali wurra-makirrimi (must run) karrampi kapi jupunyini (hills).   
\p
\v 15 Amintiya awuta tiwi kapi wuta wujingi-muwu kapi wuta japuja kapi turruwuni api wuta ngajiti wupawuriji yilaruwu kangi wuta kurrampali. Ngajiti wunga ngini-wutawa yinkiti amintiya arramu-kaminawuti. Yita wurra-mwari (must leave) kapi japuja awarra ngini-wutawa arramu-kaminawuti. Waya juwa kalikali wurra-makirrimi.   
\p
\v 16 Wutatuwu yingampa tiwi karri wiyi wuri-pitingaya (hear) ngini (about) awarra tini ngini arini api wuta wiyi awungarri waki wujingimi kapi ngini-wutawa garden kapi warta api wuta ngajiti wupakupawurli japuja. Ngajiti wunga ngini-wutawa tawulimutinga (blanket). Waya juwa kalikali wurra-makirrimi kapi jupunyini (hills).   
\p
\v 17 Api karri awuta tayikuwapi tiwi kalikali wurimakirrimi kapi jupunyini pili awarra arramu-kamini ngini jirti arimuwu kapi jurra api awungarri wuta nguri awuta maminikuwi kapi wuta papuringantuwi amintiya awuta yingampa kapi wuta-mwaruwi nanuwanga (still) pularti wurimangapa pili wuta awuta maminikuwi wiyi karluwu kalikali pimatami (won't be able to run) yirrimala kapi awarra jupunyini.” Awarra yimi ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.   
\m
\v 18 Kiyi ngawa-yuwuni nyoni yimi kapi ngarra-mamanta, “Nanginta nyirrami ngawa-rringani ngini awarra jirti ngirramini (trouble) karluwu papi yimatami (won't come) karri pakitiringa pili arramukuta yingarti pakitiringa wiyi apungoli api kiyi yingarti kukuni wiyi alala arimi kapi makatinga api nuwa awarra karluwu nginti-mat-atuwala (won't be able to cross over) awinyirra makatinga. Api nanginta nyirrami ngawa-rringani ngini putuputuwu apakirayi nuwa  
\v 19 pili awarra jirti ngirramini ngini wiyi papi arimi kapi nuwa arikutumunuwi api warntirrana arikulani awarra jirti ngirramini. Awarra ngirramini ngini parlingarri papi yimi karri ngawa-rringani mampara yikirimi murrakupuni right through ningani api karlu-nara awarra arikulani. Api karri awarra naki jirti ngirramini wiyi apapaya (finishes) api wiyi karluwu nyoni jirti ngirramini papi yimatami nginingaji awarra arikulani jirti ngirramini. Yita awarra nyoni ngirramini ngini wiyi yintayi papi arimi api ngarra wiyi kiyija-nara awarra.” Ngarra awarra ngawa-yuwuni yipangiraga kapi ngarra-mamanta.   
\p
\v 20 Kiyi yimi ngawa-yuwuni ngini, “Awarra naki jirti ngirramini (trouble) ngini wiyi papi arimi kapi nuwa arikutumunuwi api karluwu yinukuni awarra ngirramini pili ngawa-rringani, awarra ngini ngarra ngawa-alawura, api parlingarri ngarra yimi ngini wiyi karluwu yinukuni yimatama awarra ngirramini pili ngini (if) yinukuni yimatama awarra jirti ngirramini api nuwa tayikuwapi arikutumunuwi wiyi pajuwani nginti-matami (would die). Api ngarra karluwu ngawa-rringani awutimarti ngini awarra ngirramini yinukuni yimatama pili ngarra aripungintayi (thinks about) awuta tiwi kapi ngarra parlingarri yuwunga (picked) awuta api yimi ngini ngarra wiyi yimata-mamula (would call) awuta ngarra-mamirampi. Ngarra ngawa-rringani aripungintayi awuta tiwi api wiyi arikirimi awarra arikulani ngirramini (trouble) ngini yartipili yimata-paya (finish).” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni.   
\m
\v 21 Kiyi naki nyoni nimarra yimi ngawa-yuwuni, “Karri ngiya wiyi ngipakupawurli kapi ngiya-rringani api arrami yingampa tiwi wiyi wuriyi kangi nuwula api pirlamarri (not knowing) wurimi ngini, ‘Awi, nyirra-kuluwunyi naki awarra ngini ngarra awunu-wuja api ngarra awarra Christ. Ngawa-rringani yini-pangirri (sent) awarra kapi ngawa,’ wurimi wiyi awuta yingampa. Api nuwa ngajiti kuwa ngimpajami awuta tiwi. Kiyi arrami wiyi wurimamaki (point to) nyoni tini api wurimi ngini, “Nayi awuja api ngarra awarra Christ ngini ngawa-rringani yini-pangirri kapi ngawa.” Ngini awarra wurimi kangi nuwula api ngajiti kuwa ngimpajami awuta tiwi.  
\v 22 Wutatuwu wiyi yingampa (other) tiwi papi wujingimi (keep coming) kapi nuwa murrakupuni api kunyani wurimi kapi nuwa ngini ngarra ngawa-rringani yini-pangirri awuta kapi nuwa. Amintiya wutatuwu yingampa tiwi wiyi nimarra wurimi kapi nuwa api kunyani wurimi ngini awarra ngirramini ngini wuta wupangiraga api ngini-ngatawa ngawa-rringani ngirramini awarra. Wuta wiyi awuta tiwi mirrikili (miracles) wurikirimi api kunyani wurimi ngini ngarra ngawa-rringani yipakirayi awuta ngini-ngatawa power ngini wurikirimi awarra mirrikili api nuwa kapi ngawa-rringani arimamula (calls) nuwa ngarra-mamirampi api arrami nuwa wiyarri wiyi kuwa ngimpirimi awuta tiwi.  
\v 23 Api arrana pili ngiya waya ngurru-wutiyarra nuwa ngini (about) awuta tiwi kapi wiyi wuri-mamuliya wutamiya ngini wuta Christ.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kapi ngarra-mamanta.   
\s1 Ngawa-yuwuni Jesus Wiyi Awuni-pakupawurli Kapi Awungarra Naki Murrakupuni.  
\sr Mark 13:24-27  
\m
\v 24-25 Kiyi ngawa-yuwuni Jesus yipangiraga nginaki nyoni ngirramini kapi ngarra-mamanta, “Awarra ngirramini ngini ngurru-wutiyarra nuwa ngini awarra jirti ngirramini (trouble) ngini wiyi papi arimi kangi nuwa arikutumunuwi api ngarra pakinya papi arimi awarra ngirramini api kiyi awinyirra warnarringa amintiya awarra japarra wiyi arnuka ngirri-ngirri api yartijanga kapi awarra naki murrakupuni. Kiyi awinyirra yingarti japalinga wiyi apakupuraji kapi yakuluwuni.  
\v 26 Kiyi ngiya wiyi awungarri papi nguwuniri-mi (come out) kapi yirrakunga (clouds) api nguwuni-papirraya (come down) kapi naki murrakupuni (to this earth) api awuta arikutumunuwi kapi wuta nanuwanga (still) yimpanguwi wurimi karri ngiya wiyi nguwuni-pakupawurli (come back) kapi awarra naki murrakupuni api wuta awuta wiyi wupakuluwunyi ngiya karri ngiya wiyi nguwuni-papirraya. Ngiya wiyi awungarri ngirri-ngirri ngirimi amintiya awanuwanga yingarti power nguwuni, ngiya awarra ngini nuwa-yuwuni nuwa tayikuwapi (all) arikutumunuwi.  
\v 27 Api kiyi awuta angeluwi kapi wuta waki wurimi ngini (for) ngiya api ngiya wiyi ngipangirri (send) awuta angeluwi kapi tayikuwa-ni (every) murrakupuni api awuta tiwi kapi ngarra ngiya-rringani parlingarri yuwunga (picked) wuta ngini wiyi yimata-mamula (call) awuta ngarra-mamirampi api awuta angeluwi wiyi wuniri-marruriyi (bring) awuta tiwi kapi ngiya.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kapi awuta ngarra-mamanta.   
\c 14  
\s1 Ngawa-yuwuni Jesus Pray Yimi Kapi Ngarra-rringani Kapi Awarra Murrakupuni Gethsemane.  
\sr Mark 14:32-42  
\m
\v 32-33 Kiyi ngawa-yuwuni Jesus amintiya ngarra-mamanta purruwuriyi kapi awarra murrakupuni (place) kapi awungarruwu yingarti purinjirringuwi. Wuta pirimamula (called) awarra murrakupuni Gethsemane. Karri wuta papi pirimi awungarruwu api ngarra ngawa-yuwuni nimarra yimi kangi ngarra-mamanta, api yimi ngini, “Awi, ngiya aringampi-nara nguwuja ngini pray ngirimi kapi ngiya-rringani. Nuwa yuwurrajirrima Peter amintiya James amintiya John nyirru-waripa api ngawurniyi aringampi-nara. Api nuwatuwu yingampa awungarra nyirra-muwu,” yimi ngawa-yuwuni kangi ngarra-mamanta. Kiyi ngawa-yuwuni amintiya awuta yuwurrajirrima ngarra-mamanta Peter amintiya James amintiya John wutiyati purruwuriyi aringampi-nara.  
\m Awungarruwu ngawa-yuwuni worry yimi amintiya ngarra jirti yimi kapi ngarra punyipunyi amintiya ngarra ruwuti.  
\v 34 Api yimi kangi awuta yuwurrajirrima, “Ngiya waya jirti purnikapa nguwuni. Yita nginingaji ngiya waya yinkitayi pajuwani ngirimi. Nuwa awungarra arnapa nyirra-muwu api ngajiti ngimpaja-majirripi,” yimi kangi awuta yuwurrajirrima ngarra-mamanta.   
\m
\v 35-36 Kiyi ngawa-yuwuni yipumwari awuta ngarra-mamanta kiyi yuwuriyi karrampi-nara kiyi yuwunyaw-amiya kangi yakuluwuni api yimi kangi ngawa-rringani, “Aya, ngirringani, ngiya ngirimajawu ngini kuta kamini awarra ngini nginja nimpitimarti ngini jimata-kirimi (to do) api nginja awarra warntirrana jimata-kirimi api tawunjarl-amuwi (stop them) awuta jajiruwi tiwi kapi wuta wutimarti ngini pimata-pirni ngiya. Api ngini nginja nimpitimarti awuta jajiruwi tiwi ngini pimata-pirni ngiya api awarra waya rayiti (alright). Nginja manya takirimi (do) kuta kamini awarra ngini nginja nimpitimarti.” Awarra ngawa-yuwuni yuwutiyarra ngarra-rringani ngini kuriyuwu.   
\m
\v 37 Kiyi ngawa-yuwuni yipukularri kiyi yipakupawurli kapi awuta yuwurrajirrima ngarra-mamanta. Ngarra yuwunyayi awuta purru-wujingi-majirripani. Kiyi ngarra yimi kangi awarra Peter ngini, “Aya, mantani. Pilikama nimpiri-majirripi? Ngiya ngurru-wutiyarra nginja ngini kiyija jimata-muwu (should wait) amintiya ngini arnuka jimata-majirripi,” yimi ngawa-yuwuni kangi awarra Peter.   
\m
\v 38 Kiyi ngawa-yuwuni yimi kangi awuta yuwurrajirrima, “Awi, ngajiti tuwanga ngimpaja-majirripi. Waya juwa nanginta nyirrami ngawa-rringani ngini yimata-wani (help) nuwa ngini karluwu kuwa nginti-matami awarra maputiti. Ngiya ngirimajawu ngini nuwa warntirrana ngimpitimarti ngini kuwa nginti-matami awarra ngirramini ngini ngiya ngurru-wutiyarra nuwa, api waya juwa nuwa warntirrana janawurti. Api arnapa nyirra-muwu awungarra. Ngajiti ngimpaja-majirripi. Waya juwa nanginta nyirrami ngawa-rringani ngini yimata-wani nuwa,” yimi ngawa-yuwuni kangi awuta yuwurrajirrima ngarra-mamanta.   
\m
\v 39 Kiyi ngawa-yuwuni tuwanga yuwuriyi karrampi-nara amintiya yipangiraga awarra-wanga (same) ngirramini kapi ngarra-rringani.   
\m
\v 40 Kiyi ngarra tuwanga yipakupawurli kangi awuta yuwurrajirrima api ngarra tuwanga yuwunyayi awuta purru-wujingi-majirripani pili wuta janawurti. Karri ngarra yipangipariyi (woke them up) awuta api wuta arnuka nimarra pirimi kangatawa pili wuta arliranga.  
\m Kiyi ngawa-yuwuni tuwanga yuwuriyi karrampi-nara.  
\v 41 Kiyi karri tuwanga yipakupawurli kapi awuta yuwurrajirrima ngarra-mamanta api nanginta yimi awuta, “Pilikama nuwa nanuwanga (still) ngimpijingi-majirripi? Ngajiti tuwanga ngimpaja-majirripi pili awuta jajiruwi tiwi waya yinkitayi wunu-wuja ngini pimatanga ngiya. Ngawa-mantani ngini ngarra wiyi traitor arimi kangiya api ngarra awuni-maja awuta tiwi api wuta wiyi wunga ngiya, ngiya awarra nuwa-yuwuni nuwa awuta tayikuwapi arikutumunuwi. Kiyi awuta tiwi wiyi wurimarruriyi ngiya kapi awuta jajiruwi alawuruwi.” Awarra yimi ngawa-yuwuni kapi awuta yuwurrajirrima ngarra-mamanta.  
\v 42 Kiyi tuwanga yimi kangi wutawa, “Kutupi nyirrami pili waya ngawuja ngapapijingi (meet) awarra ngawa-mantani ngini wiyi apakirayi ngiya kapi awuta jajiruwi tiwi,” yimi ngawa-yuwuni kangi wuta.   
\c 15  
\s1 Awuta Soldiers Pirripaparri Ngawa-yuwuni Jesus.  
\s2 Mark 15:16-20  
\m
\v 16b Kiyi awuta soldiers kuwayi pirimi kangi tayikuwapi wuta-mamanta kapi awuta yingampa soldiers api pirimi kangi wutawa, “Nyirru-waripa,” pirimi. Kiyi awuta tayikuwapi soldiers punuwuriyi kapi ngawa-yuwuni.   
\m
\v 17 Kiyi yingampa awuta soldiers tikimati pirimi ngawa-yuwuni angatawa kuluji kiyi pirripamukuri kangatawa natinga yurruka kuluji angi yaringari. Awinyirra kuluji angi yaringari api nginingaji awinyirra angi wuta alawuruwi purukuripiya (wore) awinyirra. Wuta pirripamukuri awinyirra kuluji angi yaringari kapi ngawa-yuwuni pili wuta pirimi ngini, “Ngarra manya arimamuliya alawura,” pirimi.  
\m Kiyi wutatuwu yingampa soldiers purruwunga arlipurringa angi murrupun-awurti (vine with thorns) api pirikirimi awinyirra nginingaji arntuma. Wuta kunyani pirikirimi awarra arntuma nginingaji kapi wuta alawuruwi ngini-wutawa arntuma. Kiyi wuta pirripamukuri awarra arntuma kangi ngawa-yuwuni ngarra pungintaga.  
\v 18 Kiyi awuta soldiers kunyani pirimamula (called) ngawa-yuwuni alawura api pirimi ngini, “Aya, nginja awarra king kapi awuta Jews. Ngawa ngawutimarti nginja ngini yinukuni jimata-muwu,” pirimi.   
\m
\v 19 Kiyi awuta soldiers purruwunga tangini kiyi piripirni ngawa-yuwuni kapi ngarra pungintaga. Api wuta yimpaja piripirni ngarra. Kiyi wuta juwarti purruwunyawu kangatawa amintiya pirripamukuri ngini-wutawa yirrara yimpula kangi yakuluwuni (knelt down) kapi ngawa-yuwuni tayinti yimi api pirimi ngini, “Yita nginja warntirrana ngatawa.” Wuta awarra kunyani pirimi.   
\m
\v 20 Kiyi awuta soldiers karri pirripapaya ngini pirripaparri (humbugged) ngawa-yuwuni api awungarri wuta tikimati pirimi awinyirra kuluji angi yaringari kiyi tuwanga pirripamukuri angatawa kuluji kangatawa. Kiyi wuta pirimi kapi ngawa-yuwuni, “Takuturruwa niyi awarra arikitirropurtayi (cross),” pirimi. Kiyi ngawa-yuwuni yipakuturruwa awarra arikitirropurtayi. Kiyi awuta soldiers pirimarruriyi ngarra awungarruwu kapi jupunyini (hill) ngini pajuwani pimata-kirimi ngarra kangi awarra arikitirropurtayi.   
\c 16  
\s1 Awuta Maminikuwi Purruwuriyi Kapi Awarra Cave.  
\s1 Mark 16:1-4  
\m
\v 1-2 Kiyi karri Sunday karri awinyirra warnarringa mampara jini-papurti api awinyirra Mary Magdalene amintiya awinyirra Salome kiyi awinyirra nyonga Mary angi nyirra-mwarti James wuta purruwuriyi kapi awarra cave pili-ngini pimata-mukuri awarra mirrijini (ointment) kangi ngawa-yuwuni ngarra purnikapa.  
\v 3 Karri wuta purruwuja api pirimajirri ngini, “Kuwapi wiyi wupangirri (push away) awinyirra arikulanga waranga angi wuta kunji pirikirimi yangamini kapi awarra cave?” pirimajirri.  
\v 4 Api karri wuta papi pirimi awungarruwu kapi awarra cave api wuta pirripakuluwunyi ngini awinyirra arikulanga waranga waya karluwu kunji jiyikirimi awarra yangamini kapi awarra cave.   
\s1 Mark 16:16-18  
\m
\v 16 Kiyi ngawa-yuwuni yimi kapi ngarra-mamanta, “Karri wiyi naki murrakupuni apapaya (the world will finish) api ngiya-rringani wiyi judge arimi tayikuwapi (all) arikutumunuwi. Api awuta tiwi kapi kuwa wurimi ngini-ngilawa ngirramini api wuta yingampa waya baptise pirikirimi awuta tiwi api awuta tiwi wiyi japuja kuriyuwu kapi ngiya-rringani. Api wutatuwu yingampa kapi karluwu kuwa wurimi awarra pupuni ngirramini ngini-ngilawa api ngiya-rringani wiyi arimamula (call) awuta jajiruwi api wiyi apangirri (send) awuta kapi awarra yikwani kapi awarra maputiti wiyi japuja arimi (hell).   
\m
\v 17-18 Awuta tiwi kapi kuwa wurimi ngini-ngilawa ngirramini api wuta awuta wiyi mirrikili (miracle) wurikirimi. Wuta wiyi awuta tiwi papi wuniri-mamiyi (bring out) awuta maputirruwi kapi wuta wupalamiya kapi yingampa tiwi ngini-wutawa purnikapa. Amintiya awuta tiwi kapi kuwa wurimi ngiya wiyi awanuwanga wupamukuri ngini-wutawa yikara kapi wuta pungintaga awuta tiwi kapi wuta jana api wuta wiyi pupuwi wurima awuta tiwi. Amintiya awanuwanga wuta wiyi wupangiraga nyoni langwiji ngini wuta nimarra wurimi awuta tiwi kapi wuta wurumuwu kapi nyoni murrakupuni. Api yingampa tiwi karri wupakuluwunyi awuta tiwi karri wuta wurikirimi awarra mirrikili api wuta awungarri wiyi awuta yingampa tiwi wurimajawu ngini ngarra ngawa-rringani yipakirayi awuta tiwi yingarti power. Awarra ngawa-rringani wiyi awanuwanga apamangi awuta tiwi kapi kuwa wurimi ngini-ngilawa ngirramini api ngini (if) awuta tiwi kapi kuwa wurimi ngini-ngilawa ngirramini wiyi pirlamarri (by accident) wunga taringa api ngini awinyirra taringa awunu-wirri (bites) awuta tiwi api wuta wiyi karluwu jana pimatama. Amintiya ngini wuta pirlamarri wurimangapa ngini pajuwani-kimi (poison) api wuta wiyi karluwu jana.” Ngarra awarra yipangiraga ngawa-yuwuni kapi awuta ngarra-mamanta.   
\s1 Mark 16:20  
\m
\v 20 Kiyi awuta ngawa-yuwuni ngarra-mamanta purruwuriyi kapi yingarti murrakupuni api purru-wuntiyarra awuta arikutumunuwi ngini-ngatawa ngawa-yuwuni ngirramini. Api ngawa-yuwuni awarra ngini ngarra alawura kapi ngawa api yipakirayi awuta ngarra-mamanta power api wuta mirrikili (miracle) piri-kirim-ani. Api awuta arikutumunuwi karri pirripakuluwunyi awuta ngawa-yuwuni ngarra-mamanta ngini mirrikili piri-kirim-ani api wuta awungarri kuwa pirimi ngini awarra ngirramini ngini-ngatawa ngawa-yuwuni api ngarra warntirrana awarra ngirramini.