\id REV - Timbe NT [tim] -Papua New Guinea 1987 (DBL 2014) \h Den hulaŋ agep \toc1 Yesuŋe Yohane wan me wan miawakbiapgât makmâ hulaŋ aŋep. \toc2 Den hulaŋ agep \toc3 Den \mt1 Yesuŋe Yohane wan me wan miawakbiapgât makmâ hulaŋ aŋep. \c 1 \s1 Yohaneŋe egep aregât den. \p \v 1 Nâmâ Yohane ire kulemgoân. Anutuŋe den ire heambukmâ kalep arekŋe Yesu Kristo hin magaŋep, “Nâŋgât kâmot ulikŋân den heambukmâ kalân hinŋe makyeŋgimenâ nâŋgâŋet.” dâm magaŋdo Yesuŋe ikiŋe aŋeloŋe siâ huŋgun aŋdo den ire makniŋep. \v 2 Makniŋdo Anutugât den akto Yesu Kristogât den pat hârok egân are yu kulemgowerân. \v 3 Sop humo are tâlâguâp aregât luâk siâŋe wan me wan miawakbiapgât den ire oyaŋmâ Yesugât kâmot makyeŋgiwai are akto luâk âmbâle bikŋe den ire nâŋgâm lokom manbai are âmâ Anutuŋe memeŋe akyeŋgimbo heroŋe akmâ manbai. \s1 Yohaneŋe kepia 7 yeŋgât yu kulemgoep. \p \v 4 Agon aktere nâŋgâŋet. Nâmâ Yohane nâ Asia hânân Yesugât kâmot kepiaŋe kepiaŋe bât biken lâuwâ mandâi areyeŋgât kulem yu kulemgowerân. Ire oyaŋmâ nâŋgâŋet. \p O Galalupne, yeŋgât akmâ Anutu ulilaŋman, Anutu manmâ gaep akto manmâ âgâwiap, yâk akto yâkgât Heakŋe âlepŋe nâmbulân lâuwâ akmâ Anutugât tat tat enemŋân manmai arekŋe ye biwiyeŋe Yesugâlân kali are damunyeŋe akbiâ biwiyeŋe sândugeâk. \v 5 Akto Anutuŋe Nanŋe huŋgun aŋdo gem Anutugât pat miawagâk dâm hânân mando kombiâ moep arekŋe hâmbâi momoŋânba agatbai dâm aregât dâp hekatnengim momoŋânba agalep. Akto Yesu arekŋe hângât luâk kembu akto kotdâ akto humomolupnenŋe hârok damunyeŋe akto amukŋân manmai. Akto nâŋe Yesu are hainâk ulilaŋdere damunyeŋe akto biwiyeŋe sândugeâk. \p Akto Yesugât keiŋe amâ hin. Yâkŋe âmâ okot nâŋgâ nengimap. Akto dosanenŋande damunnenŋe akbopgât akto Anutuŋe dosa nenŋaet kuk aknengimbo bo akbâengât nengât dumnenŋân kindo Anutuŋe makto kombiâ gilâmŋe gembo moep. \v 6 Aregât hinŋe han kalemŋaet mâŋginenekmâ âmâ damunnenŋe akto yâkgât kâmolân manmâ âgâwaen. Hain aktenŋe Yesuŋe memeŋe aknengimbo Eweŋe Anutu aregât sumbe kat kat hainare akmâ manmâ Anutu okot âlepgât waŋmaen. Aregât Yesu kotŋe mem agatne. Akto hain akmâ âgâne. A bundâk. \p \v 7 O Galalupne, makyeŋgire nâŋgâŋet. Yesu hamandat kakŋân togowiap. Hain togombo âmâ luâk bugâŋe kom lâwinân koyi arekŋe ekmâ indembiâ kambiamyeŋe bâliwiap. Akto luâk âmbâle hânŋe hânŋe manmai arekŋe ekmâ hainâk indem bâliwai. Are miawagâkgât ukenŋe nâŋgâmaen. A bundâk. \p \v 8 Anutuŋe hin dâp, “Nâ Anutu Humoŋe manmâ gan. Akto mandân. Akto manmâ âgâwian akto kârikŋe hârok tatniŋdâp. Nunak ulikŋânbak manmâ gan. Akto manmâ âgâm bo boakbian.” dâp. \s1 Yohaneŋe Patimo gimbâŋân mando biwiŋe hulaŋ akto Yesu egep. \p \v 9 O Galalupne, ye Asia hânân manmâ Yesugât kâmolân dewatiyi ye amâ den iregât keiŋe makyeŋgire nâŋgâŋet. Nâ Yohane, nâ ye olop Yesugât âi mendenŋe Yesugât gasalupŋande nen bâleŋe aknengimai. Hain aknengimbiâ âi humo mem hâk hilâlâm nâŋgâm hanâk dâm Yesugât lau lokoenŋe Yesuŋe damunnenŋe akto manmaen. Akto nâŋe Anutugât den pat makyeŋgiman aregât akto Yesugât keiŋe makyeŋgiman aregât Yesugât gasalupŋande menekmâ haru tânâmŋân gimbâŋe bâlensiâ kotŋe Patimo in katnekbiâ talân. \v 10 Tatmâ Anutugât hilâm tat talân ain tatere Anutugât Heakŋe âlepŋande hutgombo biwine purik kato den humo tâmbâ lâmun hinare haminân miawakto \v 11 hin nâŋgân, “Yohane, gâŋe wan me wan ekberât ire kulemgom nâŋgât kâmot bât biken lâuwâ ireyeŋgâlai katmenâ arimbo oyaŋbei. Epeso kepian akto Simirna kepian akto Peagamoŋ kepian akto Tiatira kepian akto Sarde kepian akto Piladepia kepian akto Laodikea kepian Asia hânân manmai ain ire kulemgom katmenâ arimbo oyaŋbei.” dâep. \p \v 12 Akto nâ niŋande makniŋdâp dâm purik katmâ egeine pagaleŋe emetŋe 7 goliŋe ketugu ketuguŋe egân. \v 13 Akto areyeŋgât hutŋân âmâ luâk hinare egân. Luâk hinare are âmâ sâŋgum kâlep luguagep. Dâ imbeŋân âmâ tâk goliŋe ketugu ketuguŋe kilep. \v 14 Akto kautŋe akto kautŋe dumutŋe kau kau dondâ hamandat kauŋe hinare. Akto dewunŋe kâlâp ululunŋe hinare. \v 15 Dâ keiŋe amâ melu kâlâp ombiâ om yemap dop hainare. Akto denŋe amâ tu panpan munŋe hainare. \v 16 Akto diâ 7 bâtŋe bungen mem kilep. Akto tâwât okotŋe hamiŋe dâtŋeâk hain arekŋe lauŋânba ge kilep. Dâ enem dewunŋe amâ dewutâ erâmap dop hainâk pagalem kilep. \p \v 17 Hain miawakmâ kindo ekmâ hamewakmâ keiŋân momoŋe hainare kâŋgom yeân. Dâ amâ bâtŋe bungen menekmâ hin makniŋep, “Gâ hamep bo ak. Nâ ulik gulik dondâ ain malân akto hinŋe manman akto hâmbâi manmâ âgâwian aregât gâ hamep bo ak. \v 18 Dâ nâmâ Manman Amboŋe aregât nâ moân, dâ benŋe momoŋânba agatmâ manmâ gan akto manmâ âgâwian. Akto momogât dâp akto hememgât dâp are nâŋe konok damunyetŋe akmâ manman. \v 19 Nâŋe siâ siâ hekat giŋdere ektât akto hinŋeâk miawaktâp akto hâmbâi miawakbiap are hârok kulemgom metewen. \v 20 Gâ bâtne bungen diâ 7 yektât ire akto pagaleŋe emetŋe goliŋe ketugu ketuguŋe hârok yu yektât iregât keiŋe makgiŋdere nâŋgâ. Diâ 7 amâ kepiaŋe kepiaŋe kâmot yeŋgondân areyeŋgât nâŋgât kâmot kepiaŋe kepiaŋe manmai areyeŋgât aŋelolupyeŋe. Akto pagaleŋe emetŋe 7 ire âmâ kâmot 7 are yeŋgât tirip hainare.” dâep. Yesuŋe hain dâm makniŋep. \c 2 \s1 Epeso yeŋgât den. \p \v 1 Yesuŋe âmâ hin dâm makniŋep, “Yohane, gâŋe Epeso kepian gâtŋe yeŋgât hoŋ bawayeŋe hin kulemgomenâ oyaŋdo nâŋgâwai. Nâ Yesu. Nâŋe bâtne bungen diâ 7 meyekmâ pagaleŋe emetŋe 7 goliŋe ketugu ketuguŋe are hutyeŋân bam gutman. \p \v 2 Nâ agak memeyeŋe hârok nâŋgâre âlepŋe aktâp. Akto âi humo mem hâk hilâlâm nâŋgâm hanâk dâm âiâk memâk kârikŋe kinmâ bo hâkâŋ akmai aregât den pat nâŋgân. Akto areâk bo. Ye luâk bâleŋe yeŋgât hâkâŋ dondâ aktâi. Luâk are hin makyeŋgiyi, “Nen âkai Aposolo.” dâyi. Hain dâmbiâ ye yâk yeŋgât denŋe dop yeŋgumbiâ bo ârândâŋ agep aregât watyegi. Den pat are nâŋgâre âlepŋe aktâp. \v 3 Akto luâk bâleŋande ye kotnaet akmâ nâŋgât kâmolân gâtŋe bâleŋe akyeŋgimbiâ hanâk dâm nâŋgât laune lokom âmâ âi humo iregât bo hâkâŋ agi, are nâŋgâre âlepŋe aktâp. \v 4 Dâ agak memeyeŋe konok ire nâŋgâre bo ârândâŋ aktâp. Amâ hin. Ulikŋân Anutugât den pat âlepŋe pup pup yeŋgâlân togombo ain okot nâŋgâ niŋmâ heroŋe agi. Dâ hinŋe amâ okot âlepgât agak meme are hepuli. \v 5 Aregât ulikŋân agak meme âlepŋe agi are nâŋgâm heŋgemgom hainâk mem manbiâ sambelewiâp. Akto han biwiyeŋe purik katmâ bâleŋeyeŋe makmâ miawakbei. Ye hain bo akbiâ âmâ benŋe yeŋgât pagaleŋe gewâkŋe goliŋe ketugu ketuguŋe yu kindâp ire pandere gulip aguwiap. \v 6 Dâ agak memeyeŋe ire nâŋgâre âlepŋe aktâp. Kâmot siâ kotyeŋe Nikolao hâwât yekbiâ borâm kuk akyeŋgim watyegi. Nâŋe hainâk kâmot ire kuk akyeŋgiman. Yeŋe Nikolaogât kâmot are hâkâŋ akmâ watyekbiâ nâŋgâre ârândâŋ aktâp. \v 7 Nâŋgât kâmot ye Anutugât Heakŋe yu makyeŋgiâp ire nâŋgâm heŋgemgowei. Akto yeŋgâlân gâtŋe kuk humo miawak yeŋgiwiawân âi humo mem hâk hilâlâm nâŋgâm nâŋgât âi bo hâkâŋ akmâ mombai âmâ benŋe nâŋe âlepŋe dâre lâwin manman âlepŋe mem miawakmap aregât koaŋe nembiâ arekŋe tânyeŋgumbo manman kârikŋân manmâ âgâwai. Akto lâwin are Anutugât kalamân kindâp. \s1 Simirna yeŋgât den. \p \v 8 Gâ luâk âmbâle Simirna kepian manmâ biwiyeŋe nâŋgâlân kali areyeŋgât den hin dâm kulemgom katmenâ yâk yeŋgât hoŋ bawayeŋande oyaŋdo nâŋgâwai. Nâmâ Yesu ulikŋânbak manmâ gan akto hainâk manmâ âgâwian. Akto mondere kât kâlegen katnekbiâ agatmâ golâ manman. Nâŋe hin dâm makyeŋgire nâŋgâŋet. \p \v 9 Gasalupyeŋande mem miawakyekbiâ hâk hilâlâm nâŋgâm umburuk dondâ manmai are nâŋgân. Gârâmâ memeŋe akyeŋgire biwiyeŋe hutuk âgâmap. Akto aregât hâu yeŋgiwiangât emelâk heŋgemgoyeŋgiân. Akto Yuda luâk bikŋande den bâleŋe makyeŋgiyi arekai nâŋgân. Akto luâk ire Yuda yeŋgât kâmolân gâtŋe bunŋe gârâmâ Anutugât kotŋe bo mem agatmai aregât amâ Niambigât kâmolân gâtŋe yeŋgonman. \v 10 Akto siâ me siâ bâleŋe lâuwâŋe miawakyeŋgiwiap aregât bo hamep akbei. Aregât hin makyeŋgire nâŋgâŋet. Niambigâlân gâtŋande dop yeŋgune dâm yeŋgâlân bikŋe kala busi emetŋân katyekbai. Hain katyekbiâ hâk hilâlâm nâŋgâmbiâ hilâm âi meme 10 dop hainare manbiâ bo akbiap. Akto ye hâk hilâlâm aregât bo hâkâŋ akmâ âmâ kotne mem agatmâ manbai aregât gasalupyeŋande yeŋgumbiâ momberâm akbai âmâ aregât âlepŋe manman kârikŋaet kulem yeŋgiwian. \v 11 Akto nâŋgât kâmotne ye Anutugât Heak âlepŋande makyeŋgimbo nâŋgâm heŋgemgowei. Akto yeŋgâlân gâtŋe âi mem metembiâ âmâ momogât kârikŋande bo yeŋgum ge katyekbiap. \s1 Peagamoŋ yeŋgât den. \p \v 12 Gâ luâk âmbâle Peagamoŋ kepian manmâ biwiyeŋe nâŋgâlân kali are yeŋgât hin dâm kulemgom katmenâ yâk yeŋgât hoŋ bawayeŋande oyaŋdo nâŋgâwai. Nâmâ Yesu tâwât dâtŋe metŋe okotŋe hamiŋe dâtŋe metŋe meman nâ yeŋgât hin maktere nâŋgâŋet. \p \v 13 Kepia mandâi aregât keiŋe nâŋgân. Kepia ain âmâ Hiaŋgi Amboŋe yâkgât tat tatŋe tatmap. Hain akmâ nâŋgât kâmolân gâtŋe kotŋe Antipasi laune lokom nâŋgât den makyeŋgiminep are mem Hiaŋgi Amboŋe manmawân ain bâleŋe agaŋbiâ moep. Hain akbiâ mondo ye are ekmâ bo hamep akmâ nâŋgât laune lokom manmai are nâŋgâre ârândâŋ akmap. \v 14 Gârâmâ yeŋgât agak meme hin konok nâŋgâre bâliâp. Yeŋgâlân gâtŋe bikŋande luâk kotŋe Bileam yâkgât agak memeŋe watmai. Bileamŋe âmâ ulikŋân luâk siâ kotŋe Balak hekalaŋdo Israe gâtŋe lâpio kotŋe mem agatŋet akto agak meme bâleŋe meŋetgât hâwât yegep, aregât Bileam dosa agep. Akto yeŋgâlân gâtŋe bikŋande hainâk dâm bikŋe hâwât yekmai. \v 15 Akto areâk bo. Yeŋgâlân gâtŋe bikŋande Nikolaogât kâmot are yeŋgât agak meme memai. Are nâŋgâre bo ârândâŋ aktâp. \v 16 Haingât han biwiyeŋe purik katmâ bâleŋeyeŋe makmâ miawakbei. Akto yu maktân ire hâkâŋ akmâ biwiyeŋe bo purik katbai âmâ nâŋe sop bâlensiâ manmâ yeŋgâlân togowian. Ain ye Nikolaogât kâmot hainare akmai akto Bileamgât agak meme hain akmai yâk kuk akyeŋgim tâwât launân tatâp irekŋe orem yeŋguwian. \v 17 Akto are Anutugât Heak âlepŋande kâmotlupne makyeŋgimbo nâŋgâm heŋgemgowei. Dâ luâk âmbâle bikŋande kârikŋe akmâ manbai âmâ nâŋe sot kâmbokŋe heambugân are yeŋgire nembai. Akto kât kau yeŋgiwian ain kotyeŋe irakŋe yeŋeak nâŋgâwai are kulemgowian. \s1 Tiatira yeŋgât den. \p \v 18 Yohane, gâ Tiatiragât kâmot yeŋgât hoŋ bawa manmai are yeŋgât hin kulemgo. Nâ Anutugât Nanŋe. Dâ dewunne âmâ kâlâp ululunŋe hainare akto keine melu kâlâp omai hainare aregât den ire nâŋgâm heŋgemgowei. \p \v 19 Agak memeyeŋe emelâk hârok nâŋgâm meteân. Âi humo mem manmai. Akto okot nâŋgâ niŋmâ biwiyeŋe nâŋgâlân kali hainâk katmâ manmai. Akto luâk âmbâle okot nâŋgâ yeŋgim âi humo mem tânyeŋgumai. Akto hinŋe miti gasaŋe bâleŋe akyeŋgimbiâ hanâk dâm nâŋgât kotne bo hepunmai. Akto areâk bo. Ulikŋân agak meme âlepŋe meyi amâ âlepŋe. Gârâmâ hinŋe âi humo memai arekŋe agak meme tâmbâŋe are ewangimap are amâ âlepŋe dondâ miawaktâp are nâŋgâre biwine heroŋe aktâp. \v 20 Gârâmâ yeŋgât agak meme konok ire bâleŋe akmai. Hiaŋgi âmbâle siâŋe yeŋgâlân miawakmâ, “Nâmâ Anutugât Propete âmbâle.” dâmap. Gârâmâ yâk âmâ hiaŋgimap. Ulikŋân âmbâle siâ kotŋe Isebe bâleŋe akminep akto nâŋgât kâmot Israe luâk âmbâle bâleŋe akŋet dâm hâwât yekminep. Akto âmbâle hinŋe miawaktâp yâkŋe Isebe hainare akmâ hoŋ bawalupne ye bâleŋe akmâ manmâ sot lâpio yeŋgât enemyeŋân katmai are neŋet dâm hâwât yekmap. Akto hanyeŋân gemap. \v 21 Galama âmbâle arekŋe han biwi purik kalâkgât lâmgom talân. Hain tatere borâm kârikŋe akmâ gaep. Kârikŋe akmâ gam âmâ bâleŋe agep are bo makmâ miawakmâ hepulep. \v 22 Aregât hâmbâi kundat humo hâk hilâlâmŋe olop waŋdere hâk hilâlâm bâleŋe humo nâŋgâm manmâ âgâwiap. Akto luâk âmbâle yâkgât lau lokoyi are bâleŋeyeŋe bo makmâ miawakmâ han biwiyeŋe bo purik katbai âmâ âlepŋe nâŋe umatŋe humo yeŋgiwian. \v 23 Dâ nan baratlupŋe yâk yeŋgure mom metewai. Hain aktere nâŋgât kâmot hânŋe hânŋe manmai arekŋe are nâŋgâm hin dâwei, “Wei, Humonenŋe amâ nâŋgâ nâŋgânenŋe akto biwinenŋe potatmâ heŋgemgomap. Akto yâkŋe wan me wan akmaen aregât hâuŋe nengiwiap.” dâm hamep akbai. \v 24 Dâ Tiatira manmai yeŋgât bikŋande âmbâle bâleŋe iregât bo nâŋgâ aŋmai akto den pat bâleŋe ire Hiaŋgi Amboŋaet yoŋâk katmap dâmai ire bo memai ye âmâ hin konok makyeŋgire nâŋgâŋet. \v 25 Laune âlepŋe lokom ulikŋân mem mali hainâk mem manmâ âgâwei. Âgâmbiâ gem meyekbian. Aregât konok hâwât yektân. \v 26 Akto yeŋgâlân gâtŋe kârikŋe akmâ manmâ laune lokom âgâwiap âmâ nâŋe memeŋe agaŋdere âlepŋe luâk âmbâle hânŋe hânŋe manmai are damunyeŋe akbiap. \v 27 Aregât yâk ain huwan mem manmâ damunyeŋe akbiap. Hain akmâ umbâ hânân pandenŋe hogoakmap hain akyeŋgiwiap. Dâ Ewenande memeŋe akniŋep nâ hainâk meme agaŋbian. \v 28 Akto diâ kâmŋe humo waŋbian. \v 29 Akto Anutugât Heak âlepŋande nâŋgât kâmot akmâ manmai ye wan me wan makyeŋgimbo ainâk nâŋgâm heŋgemgowei. \c 3 \s1 Sarde yeŋgât den. \p \v 1 Yohane gâ hin kulemgom katmenâ Sarde gâtŋe yeŋgât hoŋ bawa yâkŋe oyaŋdo nâŋgâm heŋgemgowei. Nâ Yesu, nâŋe Anutugât Heak nâmbulân lâuwâ akto diâ bât biken lâuwâ meyekmâ kinman. \p Nâ yeŋe agak meme akmai are hârok nâŋgâre bo ârândâŋ akmap. Yeŋe wan me wan akmai aregât luâk âmbâle dondâŋe yekmâ yeŋgât hin dâmai, “Woe, luâk âmbâle ire âmâ han biwiyeŋaet damunŋe akbiâ pâlâmŋe bo tatmap.” dâmai. Hain dâmai amâ makmâ hilipkomai. Dâ nâŋe âmâ biwiyeŋe ekmâ emelâk moep nâŋgân. \v 2 Aregât goaŋakmâ agatŋet. Nâŋgât Anutu arekŋe yeŋgât agak memeyeŋe ekto bo huraguâp akto nâkai hainâk agak memeyeŋe ektere bo huraguâp. Aregât agak meme yeŋe ulikŋân meyi arekŋe emelâk bo akberâm aktâp are ye kârikŋe ketugumbiâ huraguwiâp. \v 3 Ye ulikŋân nâŋgât den âlepŋe are nâŋgâm emelâk meyi are âlepŋe lâuwâŋe nâŋgâm mem bâleŋeyeŋe makmâ miawakmâ han biwiyeŋe purik katŋet. Dâ bo goaŋakbiâ âmâ benŋe luâk kâmburâ yoŋâk togomap dop hainâk nâŋe yeŋgâlân togowian. Aregât sop are bo nâŋgâwai. \v 4 Dâ Sarde kepia yeŋgâlân gâtŋe siânbaŋe sâŋgumyeŋe hamaŋân bo pali are yektere huragumap aregât hâmbâi nâ olop manmâ sâŋgum kau kau luguakmâ âgâwaen. \v 5 Akto yeŋgâlân gâtŋe bikŋande âi kârikŋe mem manbiâ âmâ nâŋe siân sâŋgum kau kau dondâ yeŋgire luguakbai. Akto manman âlepŋe aregât kulem esenŋe ain luâk âmbâle kotyeŋe kulemgoân tatâp are ainba bo hârem watyekbian. Bo. Nâŋe âmâ Ewene akto aŋelolupŋe yâk yeŋgât dewunyeŋân yeŋgât kotyeŋe yeŋgondere âlepŋân manbai. \v 6 Akto Anutugât Heak âlepŋande nâŋgât kâmot ye wan me wan yu makyeŋgiep ire nâŋgâm heŋgemgowei. \s1 Piladepia yeŋgât den. \p \v 7 Nâŋgât kâmot Piladepia manmai yeŋgât hoŋ bawa yâkgât hin kulemgo. Nâmâ Yesu agak meme âlepŋeâk akmâ mem manman akto den bunŋeâk makman. Akto Anutuŋe ulikŋân hin dâm makmâ kalep, “Siân Dawidigât kâmolân gâtŋe yâkŋe manman âlepŋe aregât hâŋgiŋe mem katbiap amâ luâk siâŋe bo mem tigiwiap. Akto hâŋgi are mem tigiwiap amâ siâŋe bo mem katbiap.” hain dâm makniŋep. Akto den are hinŋe bunŋe miawaktâp are Dawidigât kâmolân gâtŋe nâ. Hâŋgi are damunŋe akman. \p \v 8 Agak memeyeŋe nâŋgâre âlepŋe akmap. Nâ emelâk hâŋgi mem katere egi. Akto siâŋe tigiwiapgât dopŋe bo. Akto ye kârikŋeyeŋe amâ bâlensiâ tatyeŋgiâp. Gârâmâ nâŋgât kotne bo muneŋ akmâ denne bo hâkâŋ agi are nâŋgâre âlepŋe aktâp. \v 9 Akto Yuda luâk bikŋande yeŋgâlân togom hin dâmai, “Nen âmâ Yuda luâk are yeŋgâlân gâtŋe tiŋ tiŋâk.” dâmai arekŋe Anutugât kotŋe bo mem agatmai aregât luâk hiaŋgi akto Niambigât kâmolân gâtŋe dâman. Akto luâk ire nâŋe oloŋ yekmâ kewugu yektere yeŋgât keiyeŋân hâwuruwai amâ tâliyekbiâ hiaŋgi luâk arekŋe hin dâwai, “Woe, Yesuŋe yâkgât kâmot in manmai are okot âlep akyeŋgimap.” dâwai. \v 10 Akto hinŋe umatŋe miawak yeŋgimbo kârikŋe akmâ manbaigât magân are lokom mali. Aregât nâŋe damunyeŋe akbian, aregât hâmbâi umatŋe bâleŋande hânŋe hânŋe luâk âmbâle dop yeŋguwiap are hamepŋe olowâkŋe hân hârogân miawakbiap are âmâ yeŋgâlân bo togowiap. \v 11 Gârâmâ nâŋe sân sânâk pirâm togowian. Siâŋe yeŋgât hâu membâigât aregât hamep akmâ kârikŋeâk manbei. \v 12 Akto yeŋgâlân gâtŋe bikŋe gasalupyeŋande bikŋe mem ge katyekbiâ kârikŋe akmâ manbai are âmâ nâŋe kun kun hinare nâŋgât Anutugât emetŋaet ain anuŋyektere Anutugât emet hinare kinbai. Aregât luâk âmbâle are âmâ Anutugât kâmolânâk manmâ âgâwai. Akto Anutugât kotŋe yâk yeŋgâlân kulemgowian akto yâkgât kepia humo aregât kotŋe hainâk kulemgowian amâ Yerusalem irakŋe Anutu gâlânba akto himbimânba gewiap aregât kotŋe hainâk kulemgowian. Akto nunaet kotne irakŋe akai hainâk yâkgâlân kulemgore kulem wan me wan are hâkyeŋân miawakbiap. \v 13 Akto are Anutugât Heak âlepŋe arekŋe nâŋgât kâmot ye makyeŋgimbo nâŋgâm heŋgemgowei. \s1 Laodikea yeŋgât den. \p \v 14 Yohane nâŋgât kâmot Laodikea manmai are yeŋgât hoŋ bawa aregât hin kulemgo. Nâ Anutuŋe wan me wan makmâ kalep are bunŋe miawakto nâ bunŋe miawagewânbak nâ miawagân. Akto nâŋe Anutugât den bunŋe dondâ ârândâŋâk makman. Akto Anutugât keiŋe bunŋe hekat yeŋgiman. Akto Anutuŋe wan me wan boâk ketugu yegep ain âmâ nâ ulikŋânâk miawakmâ manmâ gan. \p \v 15 Nâŋe yeŋgât agak meme akmai are nâŋgâre pâlâmŋe aktâp. Akto ye kâlâp bo aktâi me bâlâpŋe bo aktâi. Akto ye kâlâp aktâi me bâlâpŋe aktâi dâine nâŋgâre humo akbop. \v 16 Gârâmâ ye kâlâp bo aktâi me bâlâpŋe bo aktâi aregât nem lâliyekbian. \v 17 Areâk lâuwâŋe makbe. Ye amâ yeŋaet hin dâmai, “Nen âmâ sikum amboŋe akto siâ siâ dondâ tatnengimap. Akto siâ siâgât umburuk bo akmaen. Nen wan me wan owâiŋe meyion aregât wan me wangât bo kulâgâtbaen.” dâmai. Hain dâm âmâ pâpkom kinmâ mesak gosak akto umburuk akto dewunyeŋe bokbokŋe hain are mulâŋ sâŋgum bâlâk manmai. Are bo nâŋgâm ekmâ heŋgemgomai. \v 18 Haingât nâŋe ire akŋet dâm makyeŋgire membiâ huraguwiap. Nâŋgâlân gutmâ goli kâlâpŋe ondo âlepŋe dondâ akmap aregât ulitniŋbei. Ulitniŋmâ hâukombiâ yeŋgiwian. Akto sâŋgum kau kau nen hâk bâlâk manmaen are aŋun aŋgiwâen dâm ulitniŋmâ hâukowai. Akto dewunyeŋe âlepŋe akbiapgât tuŋe ulitniŋmâ hâukowai. Akto wan me wan hârok ulitniŋbiâ yeŋgiwian. \v 19 Dâ nâ luâk âmbâle yeŋgât okot âlep akyeŋgim egâliaŋ yekman are nâŋe yeŋgum miwindik yekmâ agak memeyeŋe heŋgemgo yeŋgiwian. Yeŋgâlân togom oreyekbomgât ye bâleŋeyeŋe makmâ miawakmâ hepunmâ agak meme âlepŋaet nâŋgâm heŋgemgowei. \v 20 Akto nâŋe yeŋgât hâŋgiân kinmâ yeŋgonman. Akto luâk âmbâle denne nâŋgâm hâŋgi mem katbiâ kindo âmâ âlepŋe nâ ye olop tatmâ sot nembaen. \v 21 Akto nâŋe ulikŋân âi humo mem manmâ kotgâm gan aregât Ewene olop tatmâ hârok damunyeŋe akmaet aregât yeŋgâlân gâtŋe laune lokom âi humo aregât bo hâkâŋ akmâ âmâ memâk âgâwai âmâ nâ olop wan me wan damunyeŋe akbaen. \v 22 Akto Anutugât Heak âlepŋande nâŋgât kâmot ye hain makyeŋgiâp are nâŋgâm heŋgemgowai.” Yesuŋe hain dâep. \c 4 \s1 Yohaneŋe himbimân kep keŋgu membiâ yegep. \p \v 1 Akto are bo aktoân himbimân hâŋgi siâ lewulakmâ kindo egân. Akto den humo tâmbâ uruwaku hinare emelâk nâŋgân ina lâuwâŋe makniŋdo hin nâŋgân, “Wan me wan hâmbâi miawakbiap aregât pat in gamenâ hekat giŋbe.” dâep. \v 2 Hain dâmbo ainâk dowâk Anutugât Heak âlepŋe arekŋe kautnân mendo biwine purik kato hin egân. Himbimân wansiâ humo ikiŋe tat talân tato egân. \v 3 Dâ egâliaŋ tatalân talep yâk tiripŋe âmâ golâ golâ akto gilâm gilâm. Arekŋe ârândâŋ agakŋe. Akto tat tat aregât ulikŋân âmâ kulem egâliaŋŋe âlepŋe arekŋe katipkom kilep tiripŋe amâ mulumugat hinare. \v 4 Akto yâkgât tat tat humo ain tat tatŋe siâ siâ 24 ândeaŋmâ tali. Akto luâk kautŋe 24 are âmâ sâŋgum kau kau akto luâk kotdâ yeŋgât irimut goliŋe ketuguyi are kautyeŋân kauŋmâ tali. Akto luâk kautŋe 24 arekŋe tat tatyeŋân tatmâ tat tatyeŋe humo are ândeaŋmâ tali. \v 5 Akto tat tatŋe humo hutyeŋân talep ainba belek dâm gutmâ erâm kilep. Akto denŋe himbim munŋe kundunduŋ dâmap mun humo hainare agep. Akto tat tatŋe humo aregât enemŋân amâ kâlâp ululunŋe 7 om kilep. Pagaleŋe are amâ Anutugât Heak bât biken lâuwâ âlepŋe dop hainâk agep. \v 6 Akto tat tatŋe humo aregât enemŋân âmâ wansiâ arekŋaet talep amâ haru humo hainare akto duŋgu hainare akmâ miawakmâ yiep. \p Akto tat tatŋe humo imbât aregât ginŋe baiŋe amâ soŋgo humomo manmanŋe imbât are amâ dewunyeŋe dondâ arekŋe enemyeŋe akto hamiyeŋe tigiep. \v 7 Ulik gulik amâ dopŋe Laion hinare. Dâ lâuwâŋe amâ bulimakao luâkgen hinare. Dâ âlâwuŋe amâ enem dewunŋe luâk dop hainare. Dâ imbâtŋe amâ puŋdâk hinare. \v 8 Hârogâk konok konok amâ pikyeŋe bât biken konok. Akto dewun yeŋeâk biwirâ hârogâk arekŋe hâkyeŋe kakŋe amukŋe tigim yiep. Are hâkŋângen akto kâlegen gai. Akto hândâk hilâm yâkŋe hin makmai, “Anutu Humo nenŋe gâ kârikŋe amboŋe, gâmâ wan me wan akmat amâ ârândâŋ akmâ manmat. Wan me wan akmenâ ârândâŋ akmap. Gâmâ siâ me siâ ârândâŋâk akmat. Gâ ulikŋânbak tatmâ gaen akto hinŋe tatmâ gat akto hainâk tatmâ âgâwiat.” dâmai. \v 9 Akto soŋgo manmanŋe humo tâmbâ imbât arekŋe Anutu tat tat humo ain kakŋân tatmâ manmâ âgâmap aregât okot âlepgât kotŋe mem agatbiâ âmâ ainâk \v 10 luâk kautŋe 24 arekŋe âmâ hainâk kotŋe mem agatmâ manman Amboŋe enemŋân kâŋgom kotdâgât irimut goliyeŋe are panbiâ humo tat tatgât enemŋân gembo hin dâmai, \v 11 “Kembunenŋe Anutu egâliaŋ gogâleaŋ kot pat akto kârikŋe are gâŋe Ambo akmenâ ârândâŋ akmâ hurugumap. Gâŋe âmâ siâ me siâ hârok mem miawagen akto gâŋgât laugât wan me wan are miawakmâ gam tatâp.” dâmai. \c 5 \s1 Yohaneŋe kulem esenŋe tigim kat katŋe egep. \p \v 1 Akto Anutu Humo tat tatŋân talep aregât bâtŋe bungen are kulem esenŋe humo siâ tato egân. Are kulemŋe talep hâkŋe akto kâlegen gai kulemŋe hârok. Akto kulem esenŋe are tâkŋe 7 dâgâm gisap koyi arekŋe ekbâirâm dâgâm korat koyi. \v 2 Akto nâŋe aŋelo kârikŋe siâ egân arekŋe kârikŋeâk hin dâep, “Niŋe luâk ewiâk arekŋe esenŋe ire âlepŋe melalakombo ârândâŋ akbop? Akto tâk are hârewop?” dâep. \v 3 Dâ himbimân tatmai akto hânân gai tatmaen akto hân amukŋân tatmai are nengâlân gâtŋe siâŋe esenŋe are melalakombo âmâ bo ârândâŋ akmap. Akto siâŋe esenŋe are melalakom ekbiapgât dâp bo talaŋep. \v 4 Nâ ektân yâkŋe luâk siâ bo mem miawakbâi arekŋe âlepŋe esenŋe ire melalakowop. Akto luâk bikŋe kârikŋe bo tatyeŋgiep aregât nâ dondâ indeân. \v 5 Hain indere luâk kautŋe 24 are yeŋgâlân gâtŋe konokŋe hin dâm makniŋep, “Âlepŋe, Yuda kâmolân gâtŋe soŋgo metŋe siâ kotŋe Laion hainare akmap akto Dawidigât hakuŋe arekŋe gasalupŋe hârok gulip yeŋguep aregât tâkŋe hârem mem miawakberâp gât kârikŋe talaŋdâp aregât bo inde. Hepun.” dâm makniŋep. \s1 Yohaneŋe Anutugât Nanŋe Lama hinare egep. \p \v 6 Akto Anutugât tat tatŋe hutŋân akto soŋgo humomo manmanŋe imbât are yeŋgât hutyeŋân akto luâk kautŋe 24 hutyeŋân ain âmâ lama nanŋe siâ kindo egân. Lama are emelâk kombiâ mom âmâ golâ akmâ agalep hainare arekŋe kilep. Akto lama are amâ sâliŋe 7, akto dewunŋe 7 are amâ Anutugât Heak bât biken lâuwâ âlepŋe dop hainâk agi are amâ Anutuŋe emelâk huŋgun yeŋgimbo hânŋe hânŋe bam guli. \v 7 Lama nanŋe arekŋe bam tat talân talep yâkgâlân âgâm bâtŋe bungen ainba kulem esenŋe are mem oloŋep. \v 8 Emelâk kulem esenŋe are mendo bâin soŋgo humomo manmanŋe imbât tali akto luâk kautŋe 24 are lama nanŋe ginŋân tali yâk hârogâk yâk bâtâ konok konok meyi akto kondo goli akto kau higenŋe âlepŋe hârogâk kondo are pikmâ yiep. Are amâ Anutugât luâk âmbâle are yeŋgât ulit aregât dopŋe a hârok mem Lama enemŋân kâŋgom yeyi. \v 9 Hain akmâ kep irakŋe siâ hin meyi, “Gâŋe kulem ire mem andâmap are mem hâremenâ ârândâŋ akberâp. Gâ gem hânân manmenâ Anutu ikiŋe kâmolân yeŋgât dosagât gugumbiâ momenâ gilâmgande giep aregât Anutugât kâmot yâk dosa bâlâk manmâ âgâwai. Akto gâŋe luâk âmbâle kâmotŋe kâmotŋe akto denŋe denŋe akto hâk kulem keiŋe hârok ainba bikŋe hâukoyekmenâ Anutugât kâmot agi. \v 10 Anutugât kâmot akbiâ meme akyeŋgimenâ Anutugât sumbe kat kat hainare akmâ ulit giŋmai. Hain akmâ hânŋe hânŋe damunyeŋe akmai aregât gâ âlepŋe kulem esenŋe mem tâk are hârewerât aregât kârikŋe tatgiŋdâp.” hain dâm kep meyi. \s1 Himbimân Anutugât Nanŋaet kot mem agatbiâ yegep. \p \v 11 Hain mem metembiâ aŋelo dondâ oyaŋ oyaŋgât dop bo are Humogât tat tatŋe are akto soŋgo humomo imbât manmanŋe tali are akto luâk kautŋe 24 are ândeaŋyekmâ kinmâ konbiâ nâŋgân. \v 12 Arekŋe kârikŋeâk konmâ hin dâyi, “Lama kombiâ moep aregât kotŋe mem agatne. Akto wan me wan kârikŋe humo akto siâ siâ hârok akto nâŋgâ nâŋgâ hârok akto pagaleŋe humo akto kot humo talaŋdo ârândâŋ agepgât kotŋe mem agatne.” dâyi. \v 13 Aŋelo dondâŋe hain dâmbiâ nâŋe siâ siâ himbimân akto hânân manmai akto hân amukŋân manmai akto haruân manmai a hârok hin makbiâ nâŋgân, “Kembugât tat talân tatâp akto lama nanŋe lâuwâ lâuwâ arekŋe âlepŋe okot âlep akto kot humo akto pagaleŋe humo akto kârikŋe âlepŋe tatyetkimbo manmâ akmâ âgâwiandat aregât kotyetŋe mem agatne.” dâyi. \v 14 Wan me wan hârok hain dâmbiâ soŋgo humomo imbât manmanŋe tali arekŋe hin dâyi, “A bundâk.” dâmbiâ luâk kotdâ 24 yâkŋe pâwut ligim kâŋgom Anutugât kotŋe akto Lamagât kotyetŋe konmâ meyelekmâ agali. \c 6 \s1 Lama arekŋe tâk hâriep. \p \v 1 Nâŋe egân âmâ Lama arekŋe kulem esenŋe are mem kindo egân. Tâk 7 are yeŋgât hutyeŋân gâtŋe yâkŋe tâk konok hâriep. Akto soŋgo humomo manmanŋe are yeŋgât ulik gulikyeŋe arekŋe den agep. Dâ hanŋe munŋe nâŋgân amâ himbim kundunduŋ dâmap dop hainâk yâkŋe, “Gam auŋ.” dâep. \v 2 Akto nâ lâuwâŋe ekmâ hin egân. Bau luâk soko kau kau are kakŋân luâk hinare arekŋe tembe meakmâ tato egân. Bau luâk soko are kakŋân tato luâk kotdâ yeŋgât irimut bau dâtŋe imbeŋân siâ waŋbiâ kautŋân kauŋmâ bâin dâm kuk humo akyeŋgim gasalupŋe hârok watyekberâm agep. \v 3 Arimbo âmâ Lama arekŋe tâk lâuwâŋe are hârembo ainâk soŋgo humomo manmanŋe areyeŋgâlân gâtŋe lâuwâŋe arekŋe hin dâmbo nâŋgân, “Gam auŋ.” dâep. \v 4 Hain dâmbo ainâk bau luâk soko lâuwâŋe gilâm gilâm miawagep. Are miawakto luâk hinare siâŋe ain tato tâwât humo tâmbâ waŋbiâ miep. Waŋbiâ mendo Anutuŋe memeŋe agaŋdo, “Bâin. Luâk âmbâle hânân âlepŋe tatbiâ kambiamyeŋe huraguâkgât sop bo agâk.” dâm kuk agaŋgim aguŋetgât tâwât are mem ariep. \p \v 5 Hain arimbo âmâ lama arekŋe tâk âlâwuŋe hârembo soŋgo humo manmanŋe are yeŋgât âlâwuyeŋe arekŋe hin dâep, “Gam auŋ.” dâmbo nâŋgân. Hain dâmbo nâŋgâm hin egân. Bau luâk soko heleŋ miawakto luâk hinare siâŋe kakŋân tatmâ âmâ siâ siâ potat potatgât bâtŋân miep. \v 6 Den lauŋe wan siâ hinare arekŋe soŋgo humomo manmanŋe imbât tali areyeŋgât hutyeŋânba arekŋe den hin magep, “Gâ umbâ bâlensiâ potatmenâ hâmbâi siâ siâ hâuŋe âgâwiâp. Akto sot ito itik matik âlâwu potatmenâ puli âgâwiâp. Dâ tu akto keluŋe amâ bo magaŋmenâ âmâ âlepŋeâk puli gegeŋeâk talâk.” dâep. \p \v 7 Akto lama arekŋe tâk imbâtŋe hâriep. Hârembo soŋgo humomo manmanŋe areyeŋgât imbâtyeŋe arekŋe hin magep, “Gam auŋ.” dâmbo nâŋgân. \v 8 Hain dâmbo ainâk bau luâk soko gimbaŋ miawakto luâk hinare siâŋe kakŋân talep aregât kotŋe amâ momogât dâp. Akto momogât dâp aregât hamiŋân amâ hememgât pat arekŋe watmâ togoep. Lâuwâ arekŋe amâ luâk âmbâle potat yekbela kâmot imbât akbai. Hain akto lâuwâ arekŋe amâ kâmot konok yeŋgumbela mombaigât kârikŋe tatyetkiep. Akto makbela mop humo miawakto bikŋe mombaigât akto kundat humo miawakto bikŋe mombaigât. Akto soŋgo metŋe miawakmâ bikŋe yeŋgumbiâ mombaigât kârikŋe tatyetkiep. Akto are miawakŋetgât ariyiat. \s1 Tâk 5 hârembo luâk otneyeŋe yegep. \p \v 9 Arimbela Lama arekŋe tâk 5 are hâriep. Hârembo hin miawakto egân. Alata siâ miawakto aregât amukŋân luâk âmbâle golâ manmai are yeŋgât otneyeŋe golâ tatbiâ yegân. Yâk yeŋgât keiyeŋe amâ hin. Ulikŋân hânân maliân miti gasaŋande Anutugât den akto luâk âmbâle Yesugât kotŋe konmini are moŋet dâm yeŋgumbiâ moyi areyeŋgât otneyeŋe yegân. \v 10 Akto otneyeŋe arekŋe Anutu hin dâm konmâ ulilaŋi, “O Humonenŋe, siâ siâ hârokgât damun nenŋe gâ âlepŋe agak meme âlepŋeâk hârok akmat aregât hin ulit giŋdenŋe nâŋgâ. Sop amuten makmenâ wan me wan hârok ârândâŋ akbiap? Akto sop amuten luâk âmbâle hânân mandâi arekŋe nengumbiâ moyion aregât hâuŋe humo gâŋe yeŋgimenâ umatŋân kinbiâ ârândâŋ akbiap?” dâyi. \v 11 Hain dâmbiâ siâŋe sâŋgum kau kau siâ konok konok yeŋgimbo membiâ hin makyeŋgiep, “Hâlik, ye getek tatmâ nâŋgâwei. Akto ye yeŋgumbiâ moyi hainâk galalupyeŋe hain yeŋgumbiâ mom metembiâ âmâ hâmbâi Anutuŋe oyaŋyekto ârândâŋ akto âlepŋe Anutuŋe gilâm yeŋaet hâuyeŋe membiap.” dâep. \s1 Tâk 6 hârembo hân himbim akto wan me wan hârok duwuŋ agep. \p \v 12 Akto lama arekŋe tâk 6, are hâriep. Hârembo hin miawakto egân. Hânân wâriŋ humo miep. Akto hilâmgât dewutâŋe arekŋe heleŋ agep. Akto hândâkgât dewutâŋe bim âgâm gilâm gilâm agep. \v 13 Akto himbimân diâ hârok hânân geyi. Lâwin esenŋe momoŋe yendo seruŋe waito bererek dâm gemap dop hainâk akmâ diâ hârok dowâk hânân geyi. \v 14 Akto nen sâŋgum bigeimaen dop hainâk himbim biken ba biken bigei agep. Akto gimbâŋe hârok akto haru tânâmŋân gimbâŋe arekŋe gewâkyeŋe hepunmâ duwuŋ akmâ indâŋân purik âgâm geyi. \v 15 Akto hângât luâk kembu akto kotdâ akto bugâ luâk akto luâk sikumdâ akto luâk kârikŋe akto luâk âmbâle hoŋ bawa akto yâk yeŋgât ambolupyeŋe are hârogâk hamep akmâ hân dâpŋângen akto kât dâpŋângen akto gimbâŋân gem heambukmâ mali. \v 16 Heambukmâ manmâ hin dâyi, “Wâuk, sop humo miawaktâp aregât nen hârok bo akberen. Haingât kât me gimbâŋe hârokŋe Lamagât kuk akto Anutu Humogât tat talân tatmap aregât enem dewunŋande kârikŋe nenekbopgât tigi nenekŋet. \v 17 Anutu akto Lamagât kuk bâleŋe miawaknengiwerâpgât sop miawaktâp aregât niŋande kinmâ âlepŋe akbiapgât.” hain dâyi. \c 7 \s1 Luâk meteŋân kulem siâ miawakto egep. \p \v 1 Akto are bo akto aregât hamiŋân Aŋelo imbât kinbiâ yegân. Aŋelo imbât arekŋe hân biken biken kinmâ seruŋe hân akto haru akto lâwin waityekbop dâm seru pekeŋe akmâ kinbiâ yegân. \v 2 Akto aŋelo siâ miawakto egân. Yâkŋe dewutâ gamap ain miawakmâ Anutu Manman Amboŋe yâkgât tirip miep. Hain akmâ den kârikŋe aŋelo imbât seru hepunbiâ haru akto hân bâliwiap aregât hin makyeŋgiep, \v 3 “Ye hinŋe seru are bo panbiâ hân haru lâwin wailâk. Nenŋe soŋ Anutugât hoŋ bawa yeŋgât meteyeŋân Anutugât tirip ire ketuguenŋe kindo âlepŋe seru are panbei.” dâep. \v 4 Akto luâk âmbâle oyaŋyeŋe nâŋgân arekŋe Anutugât pat agi yâk 144,000. Israe luâk âmbâle yeŋgât kâmolân gâtŋe hârok. \v 5 Yudagât kâmolân luâk âmbâle 12,000 arekŋe dop meyi. Akto Rubeŋgât kâmolânba 12,000. Akto Gadagât kâmolân 12,000. \v 6 Akto Asagât kâmolân 12,000. Akto Naptaligât kâmolân 12,000. Akto Manasegât kâmolân 12,000. \v 7 Akto Simeoŋgât kâmolân 12,000. Akto Lewigât kâmolân 12,000. Akto Isasagât kâmolân 12,000 \v 8 Akto Sebuloŋgât kâmolân 12,000. Akto Yosepegât kâmolân 12,000. Akto Bensamiŋgât kâmolân 12,000. \s1 Luâk âmbâle dondâŋe Anutugât kotŋe mem agatmâ kinbiâ yegep. \p \v 9 Are hârok bo akto âmbâle dondâ mendugum kinbiâ yegân. Akto luâk âmbâle are luâkŋe bo oyaŋyekbai. Dâ luâk kâmot humo âmâ kâmotŋe kâmotŋe denŋe denŋe hâk kulem keiŋe hârok ainba Kembu tat tatŋaet ginŋân kili. Akto Lama yâkgât enemŋân kili are hârok sâŋgum kau kau kâkâlewâk hârok luguakmâ matuk esenŋe mem \v 10 kârikŋeâk konmâ hin dâyi, “Anutu damunnenŋe, gâ amâ tat tat humo ain tatmat. Gâ bâleŋânba menenegen. Akto nange Lama are nengât dosa mem âmâ mondo aregât uŋak âlepŋe manmâ taten.” dâyi. \v 11 Akto aŋelo hârok kinmâ humogât tat tat ândeaŋi. Akto luâk kotdâ are akto soŋgo humomo manmanŋe imbât tali ain ândeaŋyekmâ kâŋgom tatmâ Anutugât kotŋe mem agatmâ hin dâyi, \v 12 “A bundâk. Akto nen Anutunenŋe okot âlep dondâ nâŋgaŋden. Akto pagaleŋe kârikŋe talaŋmap. Akto lumbe aknengimap. Aregât kotŋe mem agatne. Yâk nâŋgâ nâŋgâŋe âlepŋeâk hârok. Haingât mepaimŋe mem maŋganmâ heroŋe kalaŋmâ kotŋe mem agatne. Yâk kârikŋe bundâk. Kârikŋe hârok yâkgâlânâk hârok tatâp. Siâ siâ imâ hârok yâkgâlânâk hârok hilâmŋe hilâmŋe tatmâ gamap. A bundâk.” dâyi. \p \v 13 Hain dâmbiâ luâk kotdâ yeŋgâlân gâtŋe siâŋe hin ai nuguep, “Luâk âmbâle ire emelâk sâŋgum kau kau kali amâ niŋe hinare? Akto wânân gâtŋande togoâi? Nâŋgât me bo?” dâmbo \v 14 nâŋe hin magaŋân, “Apo, gâ gugagâk nâŋgât.” dâre hin makniŋep, “Luâk âmbâle ire âmâ emelâk umatŋe humo mem nâŋgâm hâk hilâlâm nâŋgâm gasalupyeŋande bâleŋe akyeŋgimbiâ momogât dâwân mali. Akto emelâk Lama gilâmŋe sâŋgumyeŋe pulimbiâ kau kau agep. \v 15 Haingât Anutugât enemŋân kinmâ hilâmŋe hândâkŋe ârândâŋâk yâkgât sumbe emetŋân hoŋ bawa agaŋmai. Akto Kembu tat talân tatmap arekŋe korat yeŋgum damunyeŋe akmap. \v 16-17 Akto Lama are tat tatŋe kâlegen tatmap arekŋe hainâk damunyeŋe akmâ kewugu yekmâ manmangât tu dewunŋe aregen ariwiap. Akto Anutuŋe dewunyeŋe tuŋe are puliwiap. Aregât lâuwâŋe mopyeŋe bo aguwiap. Akto tugât lâuwâŋe bo mombai. Akto dewutâŋe lâuwâŋe bo kâuŋgo yekbiap. Akto kâlâpŋe lâuwâŋe bo oyekbiap.” dâep. \c 8 \s1 Tâk bâiŋe hâriep. \p \v 1 Akto Lama arekŋe tâk 7 bâiŋe are hâriep. Hârembo ainâk himbimân nâŋ nâŋ dâm ariep. Nâŋ nâŋ dâm arimbo sop getek bo agep. \v 2 Sop getek bo akto Aŋelo 7 Anutugât enemŋân kili are yegân. Akto siâŋe lâmun 7 yeŋgimbo meyi. \v 3 Akto Aŋelo siâŋe kondo goliŋe mâŋgi mâŋgiŋe are mem togom sumbe kat katgât ginŋân mem kindo siâŋe siâ me siâ higenŋe âlepŋe dondâ katbiâ giep. Gembo egâliaŋ tat tat meteŋân sumbe kat katgât goliŋe mâŋgi mâŋgiŋe talep aregât kakŋân katmâ Anutugât kâmotŋe ulilaŋmai ulit are olop dewatim oep. \v 4 Waŋdo ondo higen suk suk akto dâwokŋe akto Anutugât luâk âmbâle yeŋgât ulit are olop Anutugât enemŋân âgâep. \v 5 Âgâmbo bo akto aŋelo arekŋe kâlâp alatanba mem kondo kâlegen lugumbo om kilep. Om kindo aŋelo arekŋe kâlâp pando hânân giep. Hânân gembo hamandat hogoakto mun humo miawagep. Hain akto denŋe denŋe humo akto hamandat pagaleŋe arekŋe belek belek dâm erâm arimbo wâriŋ humo miep. \s1 Aŋelo 7 arekŋe lâmunyeŋe waitberâm kili. \p \v 6 Akto aŋelo bât biken lâuwâ arekŋe lâmunyeŋe mem waitberâm akbiâ yegân. \p \v 7 Akto bâin aŋelo ulik gulik arekŋe lâmunŋe kolep. Lâmunŋe kondo bâin tânâk kât akmâ giep akto kâlâp akto gilâm miawakmâ mendugu akmâ hânân giep. Hânân gembo lâwin dop koyi akto hân koyi are âmâ dopŋe âlâwu ârândâŋ akto kâlâpŋe bikŋe oep. Akto hewukŋe golâ golâ hârok ondo bo agep. \p \v 8 Hain akto aŋelo lâuwâŋe arekŋe lâmun kolep. Kondo bâin wan siâ panbiâ giep amâ borâŋe hinare kâlâp humo arekŋe sopanmâ haruân giep. Haruân gembo haru dopkoyi amâ bikŋe âlâwu ârândâŋ agep. Dâ bikŋe amâ purik âgâm gilâm agep. \v 9 Akto wan me wan haruân manmai hârembiâ hewum âlâwu miawagep. Âlâwu miawakto bikŋe moyi. Akto haru waŋgaŋaet oyaŋyeŋe gai hainâk dopkoyi are dopŋe âmâ kâmot âlâwu akto haru waŋgaŋe kâmot siâ amâ bikŋeâk bâliyi. \p \v 10-11 Akto aŋelo âlâwuyeŋe arekâ lâmunŋe kolep. Kondo bâin diâ humo siâ kotŋe Kalak kâlâp ululunŋe hinare oep. Arekŋe himbimânba gem tu hâgâm neyi are amâ hewum dopŋe âlâwu hainare akto tu kâmot siâŋe purik âgâm tu kalakŋe miawagep. Hain miawakto luâk bikŋande tu are nembiâ kalak yeŋgumbo mom meteyi. \p \v 12 Akto aŋelo imbâtŋe arekŋe lâmunŋe konlep. Akto bâin dewutâ akto diâ akto dewutâ golaŋe are hârok pâŋe âlâwu ârândâŋ agep. Akto dewutâgât bikŋe konok hilip koyi. Akto dewutâ golaŋe aregât bikŋe akto diâ bikŋe hârok. Dâ pagaleŋaet sowân amâ hogoakmâ hewum âlâwu bo agep. Dâ pagaleŋe bikŋande âmâ hândâk miawagep. Hândâkgât dewutâ pagaleŋe bikŋe amâ bâliep. Akto hândâk bikŋe gai hainâk bâliep. \v 13 Akto puŋdâk humo siâ pukukuk katmâ lapaŋângen himbim tânâmŋângen arimbo egân. Ektere kârikŋeâk konmâ magep, “Wâuk, wâuk, luâk âmbâle hânân tatâi. Aŋelo âlâwu lâmun konberâm aktâi umatŋe humo luâk yeŋgâlai miawakbiap aregât kambiamne bâliâp.” dâep. \c 9 \s1 Aŋelo momerâkŋande lâmun kondo dikon keiŋe ondop miawagi. \p \v 1 Akto aŋelo momerâk arekŋe lâmunŋe wailep. Waito bâin diâ siâ himbimânba gembo egân. Akto siâŋe lâm iŋgon kâlep timopŋe bo aregât ki waŋdo diâ arekŋe ki are miep. \v 2 Mem lâm timopŋe bo aregât hâŋgiŋe mem kato arewa dâwok humo gaep. Akto arekŋe gam himbimân âgâm dewutâ akto himbim tigiep. \v 3 Akto dâwok hutŋânba kendemuŋ dondâ hân hârok ârândâŋ miawagi. Arekŋe dâwok hepunmâ hânân geyi. Gembiâ Amboŋande hundumdâ kândârâŋân kârikŋe yeŋgimbo meyi. \v 4 Aregât kârikŋe membiâ Amboyeŋande hin dâm makyeŋgiep, “Ye âmâ sot me hewukŋe me lâwin bo hilipkowei. Akto luâk âmbâle Anutugât tirip yeŋgât mete yeŋân bo yekmâ âmâ are âlepŋe hâk hilâlâm yeŋgiwei. \v 5 Hâk hilâlâm yeŋgim âmâ momogât dopŋe bo yeŋgiwai. Hain akbiâ dewutâ momerâk bo akbiap.” dâm makyeŋgiep. Akto duki arekŋe luâk âmbâle bâleŋe yeŋgiwai. Haingât hâme hewuk yâkŋe âmâ luâk hâk hilâlâmŋe yeŋgiwiapgât waŋbai. \v 6 Sop ain âmâ luâk âmbâle yeŋgimbiâ momogât dâp kulâgâtbai. Kulâgâtbiâ âmâ bo mem miawakyekbiap. Hain akmâ gain gain mondenŋe hâk hilâlâm ire bo agâk dâm aregât dâp âsim kinbiâ bo miawak yeŋgiwiap. \s1 Kendemuŋ towat yeŋgât den. \p \v 7 Akto kendemuŋ arekŋe kuk akberâm bau luâk soko arekŋe tâlâgum kinmai dop hainâk kinbiâ yegân. Dâ kautyeŋe amâ kotdâ yeŋgât irimut goli hainare aligit akmâ kinbiâ yegân. Dâ enem dewunyeŋe âmâ luâk nengât enem dewunnenŋe hainare. \v 8 Dâ dumutyeŋe amâ kâkâlep dondâ. Dâ dâtyeŋe amâ kâkâlep metŋe dondâ pugaiyagât dâtŋe hainare. \v 9 Akto diŋenyeŋaet pekeyeŋe amâ kapa hainare. Dâ pikyeŋe munŋe amâ bugâgât waŋga munŋe bau luâk soko oloŋmâ pirâm arimai munŋe hainare. \v 10 Akto dâtyeŋe amâ hâme hewukgât dâtŋe hainare. Akto luâk âmbâle hâk hilâlâm yeŋgiwaigât kârikŋeyeŋe amâ dakeyeŋân are tato luâk âmbâle yeŋgumbiâ hâk hilâlâm nâŋgâm manmâ âgâmbiâ dewutâ momerâk bo akbiap. \v 11 Akto kembuyeŋe siâ talep. Kembu are âmâ aŋelo siâ dâp timopŋe bo aregât damunŋe. Dâ aŋelo aregât kotŋe amâ Yuda yeŋgât denân amâ Ambondoŋ. Dâ Girik yeŋgât denân âmâ Apolioŋ. Dâ den purikŋe amâ hilipko hilipko amboŋe. \p \v 12 Bâin, umatŋe ulik gulik amâ bo aktâp. Akto umatŋe lâuwâŋe akto âlâwuŋe tâlâguwerâp ire. \s1 Aŋelo bât biken konok arekŋe kondo bugâ humo miawagep. \p \v 13 Akto aŋelo bât biken konok arekŋe lâmunŋe kolep. Kondo den siâ alata goli Anutugât enemŋân talep tuŋguŋe imbât arewa kune ain hin miawagep. \v 14 Miawakmâ Aŋelo bât biken konok are hin makmâ miawagaŋep, “Gâŋe aŋelo imbât yâk tu humo yiep kotŋe Euparat ain kala busi kâlegen katyekbiâ tali are hepun yekmenâ ariŋet.” dâep. \v 15 Hain dâmbo aŋelo bât biken konok arekŋe aŋelo imbât tu humo kotŋe Euparat ain tali are hepun yekto luâk âmbâle hârok potatmâ hewum âlâwu kali aregât hewum konok yeŋguenŋe moŋet dâm ariyi. Akto aŋelo imbât are yeŋgât keiyeŋe are hin. Emelâk Anutuŋe sop makmâ kalep are tâlâgumbo owâiŋe akmâ arim yeŋguwaigât sop lâmgom wan me wan emelâk heŋgemgoyi. \p \v 16 Akto are yeŋgât tembe lokolupyeŋe bau luâk soko kakŋân tali are yeŋgât oyaŋyeŋe amâ oyaŋ oyaŋgât dopŋe bo arekŋe makbiâ nâŋgân. \v 17 Akto biwine purik kato giwelân hin egân. Luâk bau luâk soko kakŋân aregât bugâgât hâk peke kapa luguakbiâ kapa kulemyeŋe amâ gilâm gimbaŋ gâme akto kau gâwu agep. Akto bau luâk soko areyeŋgât towatyeŋe amâ hin. Kautyeŋe amâ Laion hainare akto lauyeŋânba âmâ kâlâp ululunŋe akto bugâgât dâwok higenŋe bâleŋe puŋgum puŋgum erâep. \v 18 Akto yâkŋe luâk âmbâle potalakmâ hewum âlâwu akto hewum konok are kâlâp lauyeŋgânba arekŋe oyekmâ yeŋgum om meteyegep. \v 19 Akto bau luâk soko areyeŋgât kârikŋe amâ lauyeŋân akto dakeyeŋân talep. Akto dakeyeŋe âmâ niambi sâmbâ hinare akto niambi sâmbâ arekŋe luâk âmbâle hilip yeŋgumbiâ hâk hilâlâm nâŋgâmai. \p \v 20 Akto luâk âmbâle bikŋe wan siâ me siâ bâleŋe iregât boâk moyi areyeŋgât bâleŋeyeŋe bo makmâ miawakmâ hanyeŋe purik kali. Are yeŋgât bâleŋe hin. Hat sinduk me sinduk baniara yâk yeŋgât nâŋgâmbiâ humo akmap. Lâpio me wan me wangât nâŋgâmbiâ humo agâkgât goli me siliwa me kapa me kât me lâwin arekŋe mem ketuguyi. Ketugumbiâ bo ekmai. Akto bo nâŋgâmai akto bo bam gutmai areyeŋgât kotyeŋe mem agatmâ ulilaŋmâ mali. \v 21 Hain akmâ âmâ luâk âmbâle yeŋgumbiâ moyi akto sait bâleŋe mâŋgi yegi. Akto dâp gulip mali. Akto kâmbu konda akmini. Agak meme bâleŋe aregât bo makmâ miawakmâ hanyeŋe bo purik kali. \c 10 \s1 Aŋelo siâŋe kulem esenŋe siâ Yohane waŋdo niep. \p \v 1 Akto Aŋelo humo kârik siâ himbimânba gembo egân. Himbimânba gem âmâ hâkŋe hamandatŋe tigimbo kautŋân mulumugat gam talep. Akto aŋelo aregât enem dewunŋe amâ dewutâgât pagaleŋe hainare. Akto kei pâwutŋe amâ kâlâpŋe ululunŋe om kinmap hainare. \v 2 Akto bâtŋân kulem esenŋe melalakom yendo miep. Akto keiŋe bungen âmâ haru kakŋân tâlim kilep. Dâ keiŋe kanegen âmâ hân kakŋân tâlim kilep. \v 3 Hain akmâ bâin kot kârikŋeâk kolep amâ laionŋe kamboŋmap hinare. Hain kondo bâin hamandat bât biken lâuwâ ainâk hogoakto den humo tâmbâ miawagep. \v 4 Den humo tâmbâ miawakmâ makmâ metembo âmâ nâŋe den are kulemgowerâm aktere den siâ himbimânba hin miawakto nâŋgân, “Yohane, hamandat bât biken lâuwâ mun aktâi are yeŋgât den amâ biwigânâk kat. Bo kulemgo.” dâmbo nâŋgân. \v 5 Akto aŋelo humo haruân akto hânân kilep arekŋe bâtŋe bungenŋe melalakom himbimângen panmâ kinmâ \v 6 Anutu Manman Kârikŋe Amboŋe himbim akto hân akto haru akto wan me wan ain tatmai are ketuguyegep aregât kotŋe konmâ hin dâep, “Bâin, sop tâlâguâp aregât Anutuŋe lâuwâŋe bo lâmgowerâp. \v 7 Dâ titnan aŋelo bât biken lâuwâ yeŋgâlânba bâiŋe arekŋe lâmunŋe konberâm akto ainâk Anutuŋe den yoŋâk are hoŋ bawa propetelupŋe makyeŋgiep are bunŋe miawakbiap.” dâep. \p \v 8 Akto kot humo himbimânba miawakto emelâk nâŋgân are lâuwâŋe makniŋdo hin nâŋgân, “Gâ ari aŋelo haru akto hânân kindâp aregât bâtŋân âmâ kulem esenŋe melalakom tatâp are me.” dâep. \v 9 Hain dâmbo arim Aŋelo are hin magaŋân, “Gâŋe kulem esenŋe bâlensiâ are niŋ.” dâre hin makniŋep, “Âlepŋe mem ne. Arekŋe âmâ laugân âmâ hâlâmgât ukenŋe hainare akberâp. Dâ gem tepgân âmâ tatmâ kalak giŋberâp.” dâep. \v 10 Hain dâm niŋdo bâtŋânba mem neân. Mem nendere launân âmâ ukenŋe agep. Dâ nem metere gem âmâ tepnân tatmâ kalak niŋep. \v 11 Hain akto hin makniŋep, “Gâ hanâk luâk âmbâle âgâ âgâŋe gegeŋe denŋe denŋe kepia kepiaŋe manmai are yeŋgâlân wan me wan miawak yeŋgiwiap are makmâ miawakyeŋgiwen.” dâm makniŋep. \c 11 \s1 Luâk lâuwâ Anutugât den dâtâŋe yetgât den. \p \v 1 Akto lau himbimânba konlep yâkŋe huwan siâ dopko dopkogât niŋep. Huwan niŋmâ hin dâm makniŋep, “Gâ agatmâ Anutugât Sumbe kat katgât emetŋe alata dopŋe me. Akto luâk âmbâle âgâm Anutugât kotŋe mem agatmai areyeŋgât oyaŋyeŋe oyaŋyek. \v 2 Dâ lope hâkŋângen are amâ dop bo me. Hepun. Lope ire luâk âmbâle Anutu bo nâŋgâ aŋmai arekŋe tâlim bâleŋe agaŋbiâ dewutâ 42 ain bo akbiap. Aregât lope are dop bo me. \v 3 Akto nâŋe hoŋ bawalogâtne lâuwâ siâ hainare me kemdâ lâuwâ siâ meme akyetkire sâŋgum tok tokŋe luguagiat. Hain akmâ nâŋgât den makmâ miawakbela hilâm 1,260 bo akbiap.” hain dâep. \v 4 Hoŋ bawa logâtŋe areyetgât keiyetŋe hin. Yâk amâ lâwin lâuwâ kotŋe oliwa hainare me kemdâ lâuwâ hainare hân hârok aregât Damunŋe Anutu yâkgât enemŋân kinmandat hainare. \v 5 Dâ luâk bikŋande bâleŋe akyetkiwerâmbiâ âmâ kâlâp lauyetŋânba waitbela kâlâp arekŋe punduŋ katmâ oyekto mombai. Moŋetgât dâp are Anutuŋe makmâ kalep. \v 6 Akto Anutuŋe wâtyetŋe akyetkimbo tânâk bo gewiapgât nâŋgâm makbela ainâk âlepŋe tânâk bo gewiap. Akto tu hârok mem purik katbela gilâm akbiap aregât nâŋgâm makbela âlepŋe hainâk akbiap. Akto kundat humo miawagâk dâm makbela ainâk kundat humo miawakbiap. Aregât ukenyetŋe miawagâkgât kârikŋe tatyetkiwiap. \v 7 Akto lâuwâ arekŋe Anutugât âi den mak mak are makmâ metewiandat amâ soŋgo humo tâmbâ metŋe lâm timopŋe boângenba arekŋe gam gasa yetkimbo mombiandat. \v 8 Yetkumbo mombela âmâ hâkyetŋe amâ kepia siâ kotŋe den dopŋân Sodom akto kotŋe siâ Aigita ain Humoyetŋe lâwinân kom hikombiâ moep kepia aregât sombeimân ain yembiandat. \v 9 Ain yembela luâk âmbâle mitigât gasaŋe hârok hânŋe hânŋe akto denŋe denŋe togom hâkyetŋe yelekmâ mem han yetkuwâi dâm damunyetŋe kinbiâ bo han yetkuwai. Amâ hilâm âlâwu akto bikŋeâk bo akbiapgât. \v 10 Hain akmâ hânân manbai hârokŋe, “Wei, hoŋ bawa lâuwâ arekŋe nen hâk hilâlâm nengiwerâm togoyiat ina emelâk moyiat.” dâm aregât heroŋe humo akbai. Akto okot âlepgât wan me wan galalupyeŋe yeŋgiwei. \v 11 Hain akbiâ hilâm âlâwu akto bikŋeâk bo akto Anutugât Heak âlepŋande mom yembiandat areyetgât kautyetŋân mendo golâ akmâ kinbela luâk âmbâle kinbai arekŋe yelekmâ hamep humo agi. \v 12 Hain akbiâ ainâk lau siâ himbimânba kot kârikŋe siâ hin kondo nâŋgâyiat, “Yet iren gaet.” dâmbo hamandat kakŋân âgâmbela gasalupyetŋande yelegi. \v 13 Âgâmbela yelekbiâ ainâk wâriŋ humo miep. Mendo kepia humo are bikŋe bâliep. Wâriŋ humo mendo kepia bikŋe hogoakto luâk âmbâle 7,000 yeŋgumbo mom meteyi. Akto luâk âmbâle bikŋe bo moyi arekŋe aregât hamep dondâ akmâ Anutuŋe himbimân mandâp are nâŋgâm kotŋe mem agali. \p \v 14 Bâin umatŋe humo lâuwâŋe aregât keiŋe hain. Dâ wâuk sop bâlensiâ tatâp umatŋe âlâwuŋe miawakbiap. \s1 Aŋelo 7 bâiŋe arekŋe lâmunŋe wailep. \p \v 15 Akto aŋelo 7 galayeŋe bâiŋe arekŋe lâmunŋe wailep. Waito bâin himbimânba kot kârikŋe siânbaŋe konmâ hin dâyi, “Humonenŋe akto huŋgun aŋdo giep arekŋe hân hârok damunŋe akbiandatgât dâp miawaktâp. Akto himbimân damunnenŋe akmâ manmâ âgâwiap.” dâyi. \v 16 Akto luâk kembu 24 tat tatyeŋân Anutugât dewunŋân tatmai arekŋe kâŋgom yem âmâ Anutugât nâŋgâmbiâ humo agep. Humo akto Anutu hin magaŋi, \v 17 “O Anutu gâ Kârikŋe Amboŋe manmâ gat akto manmâ âgâwiat. Gâŋe âmâ kârikŋene miawagâk dâm hânŋe hânŋe damunyeŋe akbiatgât keiŋe katât aregât mepaige mem heroŋe katgekmâ mem agatgekne. \v 18 Akto luâk âmbâle bo nâŋgâ giŋmai arekŋe kuk akgiŋbiâ ainâk kuk akyeŋgien aregât bâin dâm luâk âmbâle momoŋe den âiân katyekberâtgât sop miawakto aregât kotge mem agatne. Akto uŋak hoŋ bawage Propete akto luâk âmbâlelupge kotgaet kâŋgomgiŋmai are hâuŋe âlepŋe yeŋgiwerâtgât sopŋe miawaktâp. Akto luâk âmbâle âgâ âgâŋe gegeŋe gâŋgât hamep akmai are hâuŋe âlepŋe yeŋgiwerâtgât sopŋe miawaktâp aregât kotge mem agatne. Akto luâk âmbâle bikŋande wan me wan hânân âlepŋe tatmap are bâleŋe akyeŋgiep are hilip yeŋguwerâtgât sop miawaktâp aregât kotge mem agatne.” dâyi. \p \v 19 Akto luâk kembu 24 arekŋe hain dâm magaŋbiâ ainâk Anutugât Sumbe kat kat emetŋe bunŋe himbimân tatmap aregât hâŋgi humo lewulakto den kârikŋe kâlân kulemgoep aregât emetŋe miawakmâ kilep. Ain kindo belek belek akto himbim kundunduŋ dâmbo denŋe denŋe humo miawakto wâriŋ humo mendo hân hârok ârik tânâk kârikŋe giep. Are hârok miawakto egân. \c 12 \s1 Âmbâle siâ akto pugaiya yetgât den. \p \v 1 Akto kulem siâ himbimân miawakto egân amâ hin. Âmbâle siâ talep are hâk pekeŋe amâ dewutâ hâwâ liliŋe hainare luguagep. Akto dewutâ golaŋe keiŋe amukŋân talep. Dâ kautŋân âmâ kotdâgât irimut diâ 12 kilep. \v 2 Akto âmbâle amâ tepdâk akto nanaŋ miawakberâmbo hâkŋe hilâlâm agaŋdo kamboŋ kârikŋe kamboŋep. \v 3 Hain akto kulem siâ himbimân miawakto egân amâ hin. Pugaiya hinare gilâm siâ miawakto egân yâk âmâ kautŋe bât biken lâuwâ. Akto kautŋe siâ siâ ain kembu yeŋgât irimut konok konok kauŋep. Akto sâliŋe bât biken lâuwâ. \v 4 Akto pugaiya hinare arekŋe dakeŋande diâ kâmot siâ ŋârâŋ orem urutmâ pan yekto hânân gembiâ yegân. Akto diâ kâmot lâuwâŋeak himbimân âlepŋe tali. Akto Pugaiya arekŋe âmbâle are nanaŋ memberâm akto aregât enemŋân kilep. Kinmâ nanaŋ miawakto ainâk nemberâm akmâ lâmgom kilep. \v 5 Hain kindo âmbâle arekŋe nanaŋ luâk miep. Nanaŋ irekŋe hâmbâi luâk âmbâle hârok huwan kârikŋeŋe damunyeŋe kârikŋe akbiap. Akto nanaŋ are mendo Pugaiyaŋe nanaŋ are nemberâm akto ainâk siâŋe nanaŋ are mem oloŋdo himbimân âgâmbo Anutu ikiŋaet tat talân katbiâ talep. \v 6 Akto âmbâle are hamep akmâ pârigim arim hân kamitŋângen luâk âmbâle bo manmai aregen ariep. Ain arimbo Anutuŋe emet emelâk heŋgemgom hin dâep, “Âmbâle ire in mando tângowian âmâ hilâm 1,260 bo akbiap.” dâep. Emet ain ari malep. \s1 Himbimân kuk humo miawakto Niambi hâkokombiâ hânân giep. \p \v 7 Akto ainâk kuk humo himbimân miawagep. Aŋelo humoyeŋe kotŋe Mikae akto aŋelolupŋande Pugaiya are akto aŋelolupŋe kuk akyeŋgiyi. Akto Pugaiya akto yâkgât aŋelolupŋe yâkâ hainâk kuk humo akyeŋgiyi. \v 8 Kuk humo agaŋgim Mikae yâkgât kâmotlupŋande Pugaiyagât kâmot are ewangi yekbiâ yeukŋe akmâ himbimân welamyeŋe bo talep. \v 9 Yeukŋe akmâ himbimân welamyeŋe bo tato aregât Anutugât kâmotlupŋande Pugaiya are hâkokom panaŋbiâ iŋgon ge yiep. Akto Pugaiya aregât kotŋe hin, Niambi yâkgât agak meme amâ hin akmap. Luâk âmbâle hârok heyeŋgim den âiân katyekmap. Niambi are akto aŋelolupŋe olop yâkŋe hânân geyi. \v 10 Akto himbimânba kot kârikŋe siâ kondo hin nâŋgân, “Hâkyeŋe tunmap Amboŋe arekŋe Anutu dewunŋân kinmâ Anutugât kâmotlupŋe are hokboâk hokboâk hilâm hândâk hâkyeŋe tunmap gârâmâ uŋak Anutuŋe makto aŋelolupŋande Niambi hâkokom watmâ panbiâ geâp aregât Anutu nengât Humonenŋe yâkgât kârikŋe akto luâk âmbâle heŋgem yeŋguwiapgât dâp kârikŋe miawaktâp. Are miawakto yâkgât kâmot ikiŋak damunyeŋe akto manman âlepŋân manbai. Akto areâk bo. Niambi geâp aregât uŋak Anutugât Kristo yâkgât memeŋe akto wâtŋe miapŋân miawakto ekten. \v 11 Akto Anutugât kâmotlupŋe areyeŋgât manman aregât ukenŋe bo nâŋgâm âmâ Anutugât gasalupŋe togombiâ hanâk dâm Anutugât kotŋe bo heambukbiâ âmâ yeŋgumbiâ moyi aregât Anutugât nanŋe Lama moep aregât gilâmŋande akto denyeŋande Niambi are mem hâkokom ge kali. \v 12 Haingât ye hârok himbimân mandâi ye okot âlep nâŋgâm heroŋe akbei. Dâ hânân mandâi amâ yeŋgâlân umatŋe humo miawakberâp aregât okotne bâliâp. Amâ Niambi hin nâŋgâp, “Nâŋgât sop tâlâgu akniŋberâp.” dâm nâŋgâp aregât kuk humo akmâ yeŋguwerâm aktâp akto umatŋe humo miawakberâp aregât okotne bâliâp.” kot kârikŋe hain dâm kolep. \s1 Pugaiyaŋe âmbâle gasa agaŋep. \p \v 13 Akto pugaiya hânân panbiâ giep amâ ainâk âmbâle nanaŋ miep are gasa agaŋep. \v 14 Hain dâm wato âmâ Anutuŋe makto puŋdâkgât pikŋe lâuwâ âmbâle are waŋbiâ mem âlepŋe pukukuk katmâ agatmâ hân kamitŋângen ikiŋe emetŋe ain ariep. Akto emet ain âmâ Anutuŋe emelâk heŋgemgom, “Âmbâle are pugaiyaŋe membopgât in mando tângore sop siâ siâ akto sop bikŋeâk bo akbiap.” dâm ketuguep. \v 15 Âmbâle arekŋe lalakmâ arimbo Pugaiya humo gilâm arekŋe tuŋe âmbâle are hilip koâk dâm aregât lauŋânba tu humo mugalep. \v 16 Tu mugato tu arekŋe âmbâle are wato ainâk hânŋe âmbâle are tângom hogoakmâ dâp humo miawakto tu ainâk pugaiya arekŋe mugalep are hân kâlegen yân gembo âmbâle are âlepŋe kilep. \v 17-18 Âlepŋe kindo Pugaiya humo arekŋe âmbâle are âlepŋe kilep are ekmâ nâŋgâmbo bâliep. Akto kuk humo agaŋep. Kuk humo agaŋmâ âmbâle aregât nan baratlupŋe bikŋe yeŋguwerâm agep. Akto âmbâle aregât nan baratlupŋande Anutugât den kârikŋe lokomai. Akto Yesugât keiŋe makyeŋgimai aregât pugaiyaŋe kuk humo nâŋgâm yeŋguwerâm ariep. Arim haru dâtŋân teŋgâ kilep. \c 13 \s1 Soŋgo dâtŋe metŋe miawakbela yelegep. \p \v 1 Arim haru dâtŋân teŋgâ kindo soŋgo metŋe siâ haruânba gambo egân. Soŋgo metŋe are amâ sâliŋe bât bip bip hârok. Akto sâliŋân amâ kembu yeŋgât irimut konok konok aligilakmâ talep. Akto kautŋe amâ bât biken lâuwâ ain den bâleŋe Anutugât kotŋe mem ge kat katgât den ain talep. \v 2 Akto soŋgo metŋe amâ dowâk keiŋe kârikŋe hainare miep. Akto kei bâtŋe pikŋe amâ kâkâlep. Akto dâtŋe amâ Pugaiyagât dâtŋe hainare. Akto Pugaiya emelâk egân arekŋe ikiŋe kârikŋe akto wâtŋe tat tatŋe amâ soŋgo metŋe waŋep. \v 3 Akto soŋgo metŋe âmâ aregât kautŋe amâ siâŋe emelâk koep. Kondo diwi agep amâ emelâk pandagep. Akto luâk âmbâle hânŋe hânŋe mali arekŋe soŋgo metŋe are olop manberâm ekbiâ dâtŋe akto kotŋe mem agali. \v 4 Akmâ pugaiyaŋe soŋgo kârikŋeŋe waŋepgât makmâ egâliaŋ agaŋi. Hain akmâ soŋgogât hain âgâk konmâ mem agatmâ hin dâyi, “Soŋgo hainare niŋande mandâwo? Akto niŋande bugâŋe kondo gewiawo?” dâyi. \p \v 5 Akto âmâ soŋgo metŋe arekŋe Anutugât kotŋe mem ge katbiapgât kârikŋe miawagaŋep. Mem ge katmâ kot humo kamboŋmâ indiep. Hain akmâ manmâ kârikŋe akmâ âgâmbo dewutâ 42 bo akbiap. \v 6 Akto soŋgo metŋe arekŋe Anutugât kotŋe patŋe akto manmanŋaet welamŋe mem bâleŋe ketugum âmâ himbimân manmai are hainâk bâleŋe akyeŋgiep. \v 7 Akto Anutugât kâmot are kuk kârikŋe akyeŋgiâkgât kârikŋe miawagaŋep arekŋe yeŋgumbo yeukŋe agi. Akto areâk bo. Soŋgo metŋe arekŋe Pugaiyagât kârikŋe miep aregât luâk âmbâle kâmotŋe kâmotŋe akto denŋe denŋe akto hâk kulem keiŋe hârok yeŋgât kembu agep. \v 8 Akto luâk âmbâle hârok kotyeŋe manmangât kulem esenŋân bo tatâp arekŋe soŋgo metŋe aregât kotŋe mem agali. Akto manman kârikŋaet kulem esenŋe aregât keiŋe hin. Lama moep arekŋe hân bo miawagewân ikiŋe kâmot areyeŋgât kotyeŋe kulemgoep. Aregât luâk âmbâle bikŋe kotyeŋe ain bo kulemgoep. Arekŋe soŋgo metŋe aregât kotŋe mem agali. \v 9 Akto ye den ire oyaŋbai yeŋe den ire oyaŋmâ nâŋgâm heŋgemgowei. \v 10 “Âlepŋe, luâk âmbâle bikŋe kala busi emetŋân katyekbiâ aregât agak meme miawak yeŋgimbo âmâ ainâk ain arim kala busi kâlegen manbai. Akto luâk siâŋe siâ tâwâtŋe kondo mombiapgât pat miawakbiap amâ âlepŋe luâk siâŋe luâk are kondo mombiap.” den hain tatâp aregât Anutugât luâk âmbâle âmâ kârikŋe tatmâ manmâ âgâmbiâ biwiyeŋe Anutugâlânâk kinmâ âgâwiâp. Akto umatŋe bâleŋe aregât hamep bo akbei. \s1 Hân kâlegenba soŋgo dâtŋe metŋe siâ gambo egep. \p \v 11 Akto soŋgo metŋe siâ egân amâ hân amukŋânba petakmâ hân kakŋân gaep. Soŋgo metŋe ire amâ sâliŋe lâuwâ lama luâkgen hainare. Dâ denŋe amâ Pugaiya hainare. \v 12 Dâ soŋgo metŋe lâuwâŋe amâ soŋgo metŋe siâ ulik gulik egân aregât kârikŋe miep. Akto yâkgât enemŋân âi miep. Akto soŋgo metŋe lâuwâŋe arekŋe kârikŋe akmâ hân akto luâk âmbâle hânân manmai are hâwât yekmâ soŋgo metŋe ulik gulik egân are kautŋe hârembo pandakto malep aregât kotŋe mem agatŋetgât hâwât yekto hain agi. \v 13 Akto soŋgo metŋe lâuwâŋe arekŋe kulem keiŋe keiŋe hârok humo mendo ekmini. Akto luâk âmbâle dewunyeŋân kâlâp humogât makto himbim hepunmâ hânân gembo egi. \v 14 Akto soŋgo ulik gulik aregât enemŋân kinmâ kulem siâ membiapgât kârikŋe miawagaŋepgât luâk âmbâle hârok heyeŋgiep. Heyeŋgim hin makyeŋgiep, “Ye soŋgo metŋe tâwâtŋe kautŋe hârembo pandagep aregât otneŋe lâwin wan hâwim ketuguŋet.” dâep. \v 15 Hain dâm hâwâtyekto ketugumbiâ soŋgo metŋe lâuwâŋe arekŋe heakŋe are otneŋân are waito otneŋe arekŋe den makmâ kilep. Hain ageine luâk âmbâle bikŋande otneŋe aregât kotŋe bo mem agali are yeŋgumbo moyi. \v 16 Akto areâk bo. Otneŋe arekŋe hoŋ bawalupŋe makyeŋgimbo luâk âmbâle hârok âgâ âgâŋe gegeŋe me kotdâ me kotyeŋe bo me sikumdâ me umburuk me luâk kembu me hoŋ bawa hârok are yeŋgât bâtyeŋe bungen akto enem yeŋân tirip kali. \v 17 Amâ luâk âmbâle bikŋe are borâm âmâ tirip are bo miawakto are sot me wan me wan hâukowaigât dâp bo miawagep. Akto puli memegât âi bo miawagep. Akto tirip amâ soŋgo metŋe aregât kotŋe. \v 18 Imâ tirip towat in yendâp luâk siâ nâŋgâ nâŋgâ humo yeaŋdâwân âmâ soŋgogât kot kulem aregât keiŋe mem miawakbiap. Kot kulem are luâk siâgât kot amâ 666. \c 14 \s1 Yesu akto kâmotlupŋe Sioŋ gimbâŋân kinbiâ yegep. \p \v 1 Nâ Yohane nâ giwelân hin egân. Lama moep arekŋe gimbâŋe kotŋe Sioŋ aregât kautŋân kilep. Ain kindo luâk âmbâle 144,000 areyeŋgât enem dewunyeŋân âmâ Lamagât kotŋe akto Eweŋaet kotŋe kulemgombo miawakto olop kili. \v 2 Akto ainâk mun âlepŋe humo tu humogât munŋe hinare me hamandat kundunduŋ dâmap hinare me luâk dondâŋe bâtâ kombiâ miawakmap hinare himbimânba gembo nâŋgân. \v 3 Akto luâk âmbâle arekŋe kep keŋgu irakŋe siâ kembu tat tat akto soŋgo humomo manmanŋe imbât are akto luâk kembu 24 are yeŋgât enemyeŋgân meyi. Dâ luâk âmbâle 144,000 are Anutu ikiŋe pat oloŋ yegep arekŋeâk kep keŋgu irakŋe are meyi. Dâ luâk âmbâle bikŋe âmâ kep keŋgu are bo nâŋgâmai. \v 4 Akto luâk âmbâle âlepŋe ire âmâ hânân maliân dâp gulip bo mali. Akto agak meme âlepŋeâk memâk mali akto lama arekŋe luâk âmbâle iresoŋ Anutugât kâmolân dewatiwai dâm dumyeŋân kinmâ moep. Aregât bâleŋaet dâwânba oloŋyegep. Lama arekŋe hain agep aregât Lamaŋe wan me wan makto lauŋe dowâk lokom manmai. \v 5 Akto den hiaŋgi siâ bo magi. Akto den âlepŋeâk makmâ han kau kau akmâ mali. \s1 Aŋelo âlâwuŋe den akbiâ yegep. \p \v 6 Akto aŋelo siâ miawakto egân. Are âmâ den pat âlepŋe tatmâ âgâwiap are luâk âmbâle denŋe denŋe hânŋe hânŋe manmai are hârok makyeŋgiwian dâm lapaŋân pâp pâp katmâ dâp pâŋân tânâmŋân ariep. \v 7 Hain arim kârikŋeâk konmâ hin dâep, “Anutuŋe den âiân katyekbiapgât emelâk sop tâlâguâp. Haingât ye hamep akmâ kotŋe mem agatŋet. Akto Anutu hân himbim haru akto tu dewunŋe ketuguyegep aregât kotŋe mem agatmâ âgâwei. Hain akmâ âgâmbiâ ârândâŋ akbiâp.” dâep. \p \v 8 Akto aregât hamiŋân aŋelo lâuwâŋe siâŋe miawakmâ hin dâep, “Kepia humo kotŋe Babiloŋ aregât ambolupŋande luâk âmbâle hânŋe hânŋe manmai are hâwât yekmâ nenŋe bâleŋe akmaen yekâ hainâk akŋet dâm makyeŋgimbiâ hainâk akmâ meyi. Aregât kepia Babiloŋ are emelâk gulip agep.” dâep. \p \v 9 Akto aregât hamiŋân aŋelo âlâwuyeŋe siâŋe miawakmâ kârikŋeâk konmâ hin dâep, “Luâk âmbâle bikŋande soŋgo metŋe akto otneŋe kotyetŋe mem agatbiâ kotyetŋe enem meteyeŋân me bâtyeŋân kulemgombo memai are \v 10 Anutuŋe kukŋaet waiŋ tu dâtŋe metŋe dondâ are kondoânba waŋdo Aŋeloŋe kâmbokŋe akto Lama yâk yeŋgât meteyeŋân bugâ kâlâp ululunŋân gem hâk hilâlâm metŋe manmâ âgâwiap. \v 11 Oyekmâ âgâmbo hâk hilâlâm dondâ nâŋgâmbiâ dâwokyeŋe hokboâk hokboâk egon âgâm yembiap. Akto luâk âmbâle soŋgo metŋe aregât kotŋe mem agatmai akto otneŋe hainâk mem agatmai are soŋgo metŋe yâkgât kotŋe enemyeŋân me bâtyeŋân kulemgombo memai are Anutuŋe kuk bâleŋe akyeŋgimbo hâk hilâlâm hândâk akto hilâm nâŋgâm manmâ âgâwai akto hâkyeŋe mem bo tatmâ hutuk âgâwai.” dâep. \p \v 12 Akto ye biwiyeŋe Yesugâlân kali arekŋe biwiyeŋe hainâk kilâkgât akto Anutugâlân den lokom âgâwaigât ire oyaŋmâ nâŋgâm heŋgemgowei. Akto biwiyeŋe damunŋe akbei. \s1 Luâk akmâ giep arekŋe âi bunŋe orem mem menduguep. \p \v 13 Akto nâŋe himbimânba kot siâ gembo nâŋgân. Arekŋe hin dâep, “Yohane gâ den ire kulemgo. Humogât kâmot are gasalupyeŋande yeŋgumbiâ mombai arekŋe siân heroŋe humo akmâ manmâ âgâwai.” dâep. Hain dâmbo Anutugât Heakŋe âlepŋande gai hin magep, “Bundâk. Yâk âi âlepŋe meyi aregât hâuŋe Anutuŋe mombaiân ain manman âlepŋe yeŋgimbo biwiyeŋe sândugembo tatmâ hutuk âgâwai.” dâep. \p \v 14 Akto ainâk dewunne panmâ hin egân. Luâk akmâ gem manmap hainare miawakmâ hamandat kau kau kakŋân tatmâ irimut goli kauŋmâ tâwât metŋe bâtŋân miep. \v 15 Akto aŋelo siâ âmâ himbimân sumbe kat kat emetŋe talep ainba giep. Arekŋe hamandalân talep are hin dâm konmâ magaŋep, “Bâin. Gâ tâwâtgande âi bunŋe orem mem menduguak. Hânân âi bunŋe akmâ metiepgât orem mem mendugu mendugu agâkgât sopŋe miawaktâp.” dâmbo \v 16 hamandalân talep arekŋe tâwâtŋe are mem hânân oriep. \p \v 17 Orem mando aŋelo siâ sumbe emetŋânba miawagep arekŋe tâwâtŋe metŋe miep. \v 18 Aregât hamiŋân aŋelo siâ alata hepunmâ giep. Aŋelo are amâ kâlâp damunŋe akmap. Arekŋe kârikŋeâk aŋelo tâwât metŋe miep are konmâ hin magaŋep, “Woe, hânân tâk kotŋe waiŋ aregât koaŋe âlim yendâp aregât tâwât mendât arekŋe hânân arim sot waiŋ are orem me.” dâep. \v 19 Hain dâmbo aŋelo arekŋe tâwât mem arim orem waiŋ koaŋe hârem meyegep. Meyekmâ waiŋ tâli tâligât kondo humo Anutugât kuk miawakbiapgât ain panyekto geyi. \v 20 Ain gembiâ kukgât kepia betgen ain waiŋ tâli tâligât kondo humo aregât kâlegen tâlimbiâ kondo kâlegenba hep humo gem yiep. Gem yiep amâ bâtgum miawakmâ âmâ bau luâk soko bâtyeŋe titiwutŋe hainare agep. Dâ kâlepŋaet dopŋe âmâ 300 kilomita hainare agep. \c 15 \s1 Luâk âmbâleŋe kep membiâ yegep. \p \v 1 Akto kulem siâ miawakto ektere dâtŋe agep. Amâ hin. Aŋelo 7 arekŋe siâ siâ bâleŋe 7 meyi. Akto bâleŋe are amâ bo akbiawân ain Anutugât kambiam bâle amâ bo akbiap. \p \v 2 Akto ain âmâ nâŋe hin egân. Haru humo hinare duŋgu akto kâlâp mendugum kinmâ haru humo hinare akto egân. Akto luâk âmbâleŋe wârakmâ soŋgo metŋe akto otneŋe akto kotŋe hainâk ewangiyegi arekŋe Anutuŋe bâtâ yeŋgimbo mem haru duŋgu hinâk aregât ginŋân kili. \v 3-4 Akto Mose Anutugât hoŋ bawa yâkgât kep meyi akto Lamagât kep meyi. Kep amâ hin, “O Anutu Humonenŋe, gâ kârikŋe hârok tatgiŋdâp. Akto âi agat agatŋe akto ekmâ huliliŋe olop memenâ ektenŋe dâtŋe akmap. Akto agak meme ârândâŋâk memat. Akto luâk âmbâle yeŋgât Humoyeŋe akmâ manmâ gaen akto hainâk akmâ manmâ âgâwiat. Aregât niŋande gekmâ âmâ bo hamep akbiap? Dâ niŋande kotge bo makmâ egâliaŋbiap? Akto gâ konok âlepŋe akmat aregât kotge mem agatne. Akto gâŋe luâk âmbâle den âiân katyegen are luâk âmbâle hânŋe hânŋe manmai arekŋe ekmâ gâŋgâlân togom kotge mem agatbiâ ârândâŋ akbiap.” dâyi. \s1 Aŋeloŋe 7 arekŋe kundat siâ siâ 7 mem kâimbiâ yegep. \p \v 5 Hain dâmbiâ dewunne pandere hin miawakto egân. Sumbe kat kat emet are mâron emet kâlegen himbimân talep aregât hâŋgi lewulakmâ kindo \v 6 arewa aŋelo 7 kundat bâleŋe siâ siâ mem kili are sopali. Aŋelo are amâ sâŋgum pagaleŋe lalagi. Akto himbân diŋenyeŋân tâkŋe goli. Akto bâleŋe 7 meyi are amâ kundat keiŋe bum bum miawakmap dop hainare. \v 7 Akto soŋgo humomo imbât manmanŋe areyeŋgâlân gâtŋe konokŋe aŋelo 7 goli kondo 7 konok konok yeŋgiep. Akto kondo are amâ Anutuŋe manmâ âgâm manbiap yâkgât kuk akmâ peimai aregât kâlegen pikmâ yemap. \v 8 Akto Anutugât pagaleŋe humo aregât akto kârikŋaet dâwok âgâmbo dâp gisap kombo siâŋe sumbe kat kat emetŋân âgâwiapgât dopŋe bo. Hain akto Aŋelo 7 arekŋe kondo siâ siâ bâleŋe kâimbiâ miawakmâ metembiân âmâ âlepŋe âgâwaigât dopŋe miawakbiap. \c 16 \s1 Aŋelo 7 arekŋe Anutugât kuk are lokom kâimbiâ gembo egep. \p \v 1 Akto sumbe kat kat emetŋânba den kârikŋe humo siâ gembo nâŋgân. Amâ aŋelo 7 areyeŋgât kârikŋeâk yeŋgonmâ magep, “Ye arim kondo 7 are kâimbiâ Anutugât kuk akto heŋgân hânân miawakberâp.” dâep. \p \v 2 Hain dâmbo aŋelo ulik gulik arekŋe arim kondoŋe are hânân kâimbo kâlegen Anutugât kuk arekŋe giep. Gembo diwi kârikŋe keiŋe hârok hârok arekŋe luâk âmbâle soŋgo metŋe yâkgât tiripŋe hâkyeŋân miawagep akto ikiŋe otneŋe kotyeŋe mem agatmai areyeŋgât hâkyeŋân miawagep. \p \v 3 Akto aŋelo lâuwâŋe arekŋe amâ kondoŋe are haruân kâiep. Akto haru arekŋe purik âgâm gilâmâk hârok miawakmâ puŋgum âgâm luâk momoŋe yeŋgât gilâm hainare agep. Akto haruân siâ siâ tali are hârok mom meteyi. \p \v 4 Dâ aŋelo âlâwuŋe arekŋe amâ tu humoân kondoŋe kâiep. Kâimbo tu dewunŋângen kâiep. Akto tu are hârokŋe purik âgâm gilâm agep. \v 5-6 Hain akto tugât aŋelo arekŋe Anutu hin magaŋep, “Luâk âmbâle bikŋande gâŋgât kâmotlupge akto propetelupge bikŋe yeŋgumbiâ gilâmyeŋe gembo moyi. Aregât gâŋe gilâm siâ luâk bâleŋe ire yeŋgimenâ nembiâ ârândâŋ aktâp. Aregât gâ ulikŋân tatmâ gaen akto manmâ âgâwiat gâ âlepŋe den âige bundâk âlepŋe miawakbiap. Den âige bundâk miawakto luâk âmbâle potatyekmâ den âiân katyekmenâ ârândâŋ akbiap.” dâep. \v 7 Dâm metembo âmâ ainâk sumbe kat kat welamŋe arekŋe Anutu hin kondo nâŋgân, “Bundâk Anutu Humogât kârikŋe hârok tatgiŋdâp luâk den âiân katyekmat are bundâk akto ârândâŋâk hârok.” dâep. \p \v 8 Dâ aŋelo imbâtŋe arekŋe âmâ kondoŋe dewutân kâiep. Kâimbo Anutuŋe dewutâ hepundo kâlâpŋe luâk âmbâle kâuŋgoyegep. \v 9 Dewutâgât kâlâp humo are utunŋe dondâ arekŋe luâk âmbâle are dondâ om kâuŋgoyegep kârikŋe humo talaŋdâp siâ siâ bâleŋe mem agatbiapgât Anutugât kotŋe are mem bâliyi. Dâ han biwi bo purik katmâ kotŋe bo makmâ egâliaŋi. \p \v 10 Dâ aŋelo 5 yeŋe arekŋe amâ soŋgo metŋe yâkgât humo tat talân kondoŋe are kâiep. Kâimbo hândâk humo soŋgo metŋe yâkgât luâk âmbâle kâmot humo tatmai areyeŋgâlân hândâk humo dâgâep. Hândâk humo dâgâmbo yâk hâk hilâlâm humo meyi hain akmâ elewetyeŋe neyi. \v 11 Yâk diwigât hâk hilâlâmyeŋe are nâŋgâyi aregât Anutu himbimân gâtŋe aregât sait den makmâ den bâleŋe magaŋi. Dâ yâk han biwi bo purik katmâ bâleŋe agi aregât hain akmâ bâleŋeyeŋe bo makmâ miawakmâ âmâ mem hami bo pali. \p \v 12 Akto aŋelo 6 yeŋe arekŋe kondo are tu humo kotŋe Euparat ain kâiep. Kâimbo tu are hârok bo agep. Amâ luâk kembu dewutâ gagaŋângenba togowai areyeŋgât dâp heŋgemgo yeŋgiep. \p \v 13 Akto nâ ain ekmâ kinmâ sinduk baniara metŋe sâkok tiripŋe hinare âlâwu yegân. Pugaiya lauŋânba akto soŋgo metŋaet lauŋânba akto propete hiaŋgiŋe yâkgât lauŋânba gambiâ yegân. Akto Pugaiya aregât lauŋânba sinduk baniara bâleŋe siâ sâkok hinare sopando egân. Akto siâ âmâ soŋgo kâit lauŋânba sopando egân. Dâ siâ âmâ Propete hiaŋgi luâk yâkgât lauŋânba sopando egân. \v 14 Sinduk baniara bâleŋe sâkok hinare âlâwuŋe amâ bâleŋe dondâ arekŋe kulem keiŋe hârok hârok memai. Arekŋe âmâ hângât luâk kembu are yeŋgâlân hârok arimai, amâ kuk akŋetgât mendugu yekberâm arimai. Amâ Anutugât kârikŋe hârok talaŋdâp aregât sopŋân kuk humo miawakbiapgât kembu hârok areyeŋgâlân arim menduguyekberâm ariwai. \v 15 Akto sop aregât Yesuŋe hin dâep, “Nâmâ hâmbâi yeŋgâlân luâk kâmburâŋe togomai dop hainâk yoŋâk togowian. Haingât luâk âmbâle bikŋe bo yembai akto himbânyeŋe latmâk yembiâ dowâk togore mulâŋ bo ariwai. Akto luâk âmbâle yekmâ aŋunyeŋaet bo akbai. Aregât biwiyeŋe damunŋe akbei. Hain akmâ luâk âmâ okot âlep humo akmâ heroŋe akbai.” dâep. \v 16 Akto sinduk baniara bâleŋe âlâwu arekŋe kembu luâk dondâ are iregen menduguyegi. Dâ kepia aregât kotŋe amâ Hebraio yeŋgât denân âmâ Hemageroŋ. \p \v 17 Dâ Aŋelo 7 yeŋe arekŋe âmâ kondoŋe are lapaŋânba kâiep. Kâimbo sumbe kat kat aregât emetŋe kâlegen Anutugât tat tat arewa kot kârikŋeâk kolep. Kot arekŋe gam hâkŋângen giep arekŋe hin magep, “Bâin, emelâk bo aktâp.” dâep. \v 18 Dâmbo hamandat pagaleŋe iŋgon belek belek erâmbo mun humo miawagep. Mun humo miawakto hamandat hogoagep akto wâriŋ humo miep. Wâriŋ hinare amâ luâk manmâ gayi ainbak siâ bo miawagep. \v 19 Wâriŋ mendo kepia humo Babiloŋ are bâleŋe humo miep aregât Anutuŋe kuk heŋgân bâleŋe nâŋgâm Babiloŋ nâŋgâ aŋdo hogoakmâ hewum âlâwu agep. Kepiaŋe kepiaŋe hânŋe hogoakmâ gulip agi. \v 20 Akto haru tânâmŋân gimbâŋe tali are hârok purik kali. Akto gimbâŋe hârok hogoakmâ bo agi. \v 21 Akto tânâk kârikŋe bâleŋe humo giep. Tânâk kârikŋe humo aregât koaŋe kât humo hinare arekŋe gem luâk âmbâle yeŋgum meteyegep. Himbimânba gembo luâk âmbâle hâk hilâlâm bâleŋe nâŋgâm aregât Anutugât den bâleŋe magaŋi. \c 17 \s1 Âmbâle bâleŋe dondâ mem dâp gulip malep are egep. \p \v 1 Akto aŋelo 7 kondo 7 meyi are yeŋgâlân gâtŋe siâŋe hin dâm makniŋep, “Gawot. Gamenâ hin hekat giŋbe. Âmbâle bâleŋe meme dâp gulip malep are tu humo kakŋân tatâp. Akto hinŋe âmbâle ire Anutuŋe den âiân kato dosaŋe miawakto hâk hilâlâm humo miawak aŋberâm aktâp are hekatgiŋdere ek. \v 2 Amâ hingât. Hângât luâk kembu humo irekŋe âmbâle ire olop bâleŋe sop dondâ akmâ gayi. Hain agi aregât luâk âmbâle hânân mali arekai hainâk bâleŋe sop dondâ agi. Hain akbiâ bâleŋeyeŋe arekŋe mem biwiyeŋe gulip ketugumbo sinduk agi. Aregât gamenâ hekat giŋdere ek.” dâep. \v 3 Akto Aŋelo are hekatniŋep arekŋe menekto Anutugât Heak âlepŋande kautnân mendo biwine purik kato hân pumângen ain miawagân. Ain kinmâ hin egân. Âmbâle siâ soŋgo metŋe gilâm siâ kakŋân talep. Soŋgo metŋe are amâ kautŋe 7 akto sâliŋe 10. Akto hâkŋân den bâleŋe Anutugât kotŋe mem ge katmap den are yiep. \v 4 Akto âmbâle are amâ sâŋgum gâwu akto gilâm hutbit luguagep. Akto wan me wan humo goli akto kât puliŋe humo akto donet luguagep. Akto bâtŋân amâ tu hâpuŋe goliŋe ketugu ketuguŋe miep. Hâpu ain âmâ kâmbu konda bâleŋe arekŋe ain pikmâ yiep. \v 5 Akto âmbâle aregât meteŋân ikiŋe kotŋe talep kot are âmâ mem heambugi. Dâ kotŋeâk âmâ hin, “Babiloŋ kepia humo aregât hân ârândâŋ egâliaŋ bâleŋe aregât memeŋe akto dâp gulip akto agak meme bâleŋe. Akto lâpio kotŋe mem agat agat gât amboŋe.” den are meteŋân hain talep. \v 6 Akto âmbâle irekŋe emelâk Anutugât luâk âmbâle hârok Yesugât pat makmâ miawakmâ âmâ bo heambugi are yeŋgumbiâ moyi. Akto âmbâle are gilâmyeŋe nem sinduk dondâ agep. Hain akto ekmâ sân sân mem hamewakmâ nâŋgâ nâŋgâne undup nâŋgâm âmâ dâtne igim kilân. \p \v 7 Hain akmâ kindere aŋelo arekŋe hin makniŋep, “Wangât dâtge igim kindât? Âmbâle iregât akto soŋgo metŋe iregât kautŋe 7 akto sâliŋe 10 akto soŋgo metŋe sokoân tatmap areyetgât keiyetŋe makgiŋbe. \v 8 Soŋgo metŋe ektât aregât keiŋe hin. Hâŋgeiŋe âmâ tatmâ manmâ gaep. Dâ hinŋe âmâ bo tatâp. Dâ hâmbâi âmâ hân dâpŋe timopŋe bo are hepunmâ gawiap. Gam tatmâ manmâ âmâ kâlâwân ariwiap. Akto luâk âmbâle kotyeŋe hân miawagewânbak manman âlepŋe aregât kulem esenŋân bo talep arekŋe soŋgo metŋe ekmâ hin dâwai, “Woe, ire âmâ ulikŋân malep. Hinŋe bo mandâp. Dâ hâmbâi lâuwâŋe miawakbiap.” hain dâm nâŋgâ nâŋgâ undup nâŋgâm dâtyeŋe bâtyeŋân igim kinbai. \v 9 Akto luâk âmbâle bikŋe nâŋgâ nâŋgâyeŋe âlepŋe arekŋe âmâ siâ siâ iregât nâŋgâm heŋgemgowai. Kautŋe 7 amâ gimbâŋe 7 akto âmbâle aregât dopŋe amâ kepia gimbâŋe 7 aregât hutŋân talep are. Akto areâk bo. \v 10 Kautŋe 7 areyeŋgât dop amâ luâk kembu 7. Akto kembu 5 moyi. Akto siâ hinŋe damunyeŋe aktâp. Dâ bâiŋe amâ hâmbâi miawakbiap. Miawakmâ sop bâlensiâ damunyeŋe akmâ bo akbiap. \v 11 Akto soŋgo metŋe ire ulikŋân talep keiŋe hin. Uŋak amâ bo tatâp. Dâ hâmbâi kembu 7 are miawakmâ metembiâ âmâ 8 arekŋe hainâk miawakbiap. Hainâk miawakmâ luâk kembu sop getek manmâ kâlâwân ariwiap. Keiŋe hain. \v 12 Akto sâliŋe 10 ektât are âmâ luâk kembu 10 boâk miawaktâi yâk yeŋgât dop. Dâ soŋgo metŋe are olop kârikŋe membai. Amâ hinŋe Anutuŋe boâk makto mendâi. Gârâmâ makbiap âmâ mem damunyeŋe akmâ sop tâlâwâk manmâ bo akbai. \v 13 Akto luâk kembu are nâŋgâ nâŋgâyeŋe akto hanyeŋe konok manbai. Akto kârikŋeyeŋe soŋgo metŋe waŋbai. \v 14 Kârikŋeyeŋe waŋmâ Lama olop aguwerâm akbai. Aguwerâm akbiâ Lama arekŋe kârikŋe akmâ ewangiyekbiap. Akto Lama arekŋe humomo yeŋgât humoyeŋe akto kotdâ hârok yeŋgât kotdâyeŋe akmap aregât kârikŋe akmâ gasalupŋe ewangiyekbiap. Akto luâk âmbâle Lama olop manbai âmâ hin. Anutuŋe ukenŋaet akmâ potatyekmâ yeŋgonmâ oloŋyekto Anutugât den pat bo hepunmai.” \p \v 15 Akto aŋelo arekŋe den dewatim hin dâm makniŋep, “Âmbâle kondarâ arekŋe tu humo are kakŋân tatâp. Tu are amâ luâk âmbâle kâmotŋe kâmotŋe akto denŋe denŋe hânŋe hânŋe manmai dop hainâk aktâp. \v 16 Gâ sâliŋe 10 ektât are âmâ luâk kembu siâ soŋgo metŋe olop âmbâle kondarâ aregât gasa akbai. Akto âmbâle aregât kina tâkŋe mem hârembiâ bâlâk kindo sunumŋe hârok nembai. Akto kâlâwân ombai. \v 17 Akto Anutuŋe ikiŋe nâŋgâ nâŋgâŋe biwiyeŋân katmâ totokombo han biwiyeŋe konok akmâ kârikŋeyeŋe soŋgo metŋe waŋmâ âmbâle are bâleŋe agaŋbai. Hain agaŋmâ manmâ âgâmbiâ âgâmbiâ sop Anutuŋe siâ siâ akbiapgât sop ulikŋân magep are bâiŋe miawakto bo akbai. \v 18 Akto âmbâle kondarâ are âmâ kepia humogât dop kepia humo hângât kembu are hârok yeŋgât kautyeŋe tatâp. \c 18 \s1 Babiloŋ itiŋ gulam agep. \p \v 1 Akto aregât hamiŋân aŋelo siâ himbim hepunmâ gembo egân. Are kârikŋe humo talaŋep. Akto pagaleŋe humo arekŋe hân ire kulemgombo hânân pagaleŋe humo miawagep. Pagaleŋande hân ire katipkom yendo egân. \v 2 Yâk kârikŋeâk konmâ hin dâep, “Kepia kotŋe Babiloŋ humo are emelâk hilip agum meteâp. Uŋak âmâ sinduk baniara bâleŋe ain manmai akto niambi kotŋe hârok akto lâut bâleŋe maleŋe are hârok ain tatmai. \v 3 Amâ hingât. Kom metiepgât. Akto luâk âmbâle kâmot hârok yâk emelâk yâk olop bâleŋe akbiâ bâleŋe arekŋe biwiyeŋe mem oloŋdo gulip milip mali. Akto hângât kembu yâk gai hainâk emelâk yâk âmbâle are olop bâleŋe agi. Akto hângât luâk âmbâle yâk gai hângât bâleŋe aregât âi mem puli dondâ memai aregât kautyeŋe gulip akto kagawu akbai.” dâep. \p \v 4 Akto himbimân kot humo siâ kondo hin nâŋgân, “Nâŋgât luâk âmbâle ye hârok kepia bâleŋe are hepunmâ gam hâkŋângen manŋet. Ageine bâleŋe arekŋe howaiyekto bâleŋe akmâ âmâ kundat bum bum humo membâi. \v 5 Kepia iregât ambolupŋande bâleŋe humo akmai yâk yeŋgât bâleŋande kakŋân kakŋân âgâm himbim ewangiâp dop hainâk manmai aregât Anutuŋe bâleŋe iregât gewâkŋe nâŋgâp aregât hâuŋe yu yeŋgiâp. \v 6 Anutuŋe âmbâle iregât agak meme âmbâi konda akmap aregât den âiân katmâ hâuŋe bâleŋe waŋbiap. Âmbâle are emelâk agak meme bâleŋe mendugumbo unduwâk miawaktâp aregât hainâk kuk kârikŋe yâkgât are mendugum waŋbiâ neâk. \v 7 Akto âmbâle irekŋe emelâk ikiŋe kotŋe mem agalep. Akto âgâ âgâŋe keiŋe hârok aktâp haingât hâk hilâlâm dondâ agaŋŋet. Âgâ âgâŋe aregât dopŋânâk agaŋŋet. Akto hain akbiâ âmâ inde dondâ indewiâp. Dâ kambiamŋân hinŋe amâ hin nâŋgâmap, “Woe, nâ kârikŋeâk mandân. Akto luâk âmbâle damunyeŋe akman. Akto âmbâle kambut hainare mandân aregât umatŋande nâŋgâlân togowiap aregât dopŋe bo. Akto nâ inde dondâ bo indewian.” dâmap. \v 8 Hain dâmap aregât siâ siâ bâleŋe keiŋe hârok are yâkgâlân togowiap. Amâ hilâm konok kâlegen kundat dondâ mem miawakbai aregât indewiap. Akto mop humo miawakbiap. Akto kâlâpŋe ombiap Humo Anutuŋe hâuŋe humo potatmâ yeŋgim umatŋe kutigit yeŋguwiap aregât umatŋe dondâ yeŋgiwiap. \s1 Hângât kembu arekŋe Babiloŋ ondo dâwok gambo ekmâ indem kamboŋbiâ biwiyeŋe bâliep. \p \v 9 Akto hângât kembu are ulik gulik agak meme bâleŋe Babiloŋ olop agi. Akto yâk olop âgâ âgâŋe keiŋe hârok agi. Haingât hângât kembu arekai ekbiâ kepia aregât dâwok gambo kâlâpŋe ombiap. Hain akto yâk âmâ indem kamboŋbiâ biwiyeŋe bâliwiap. \v 10 Hain akmâ hâuŋe hâk hilâlâm bâleŋe nâŋgâwiap aregât hamep humo akbai aregât Babiloŋ ginŋân bo tatbai. Amâ akŋângen kinmâ hin dâwai, “Yei, Babiloŋ kepia amboŋe gâ kepia kârikŋe ain malen. Dâ sop konok kâlegen bâleŋege aregât hâuŋe hâk hilâlâmŋe are emelâk gâŋgâlân togoâp.” dâwai. \v 11 Akto aŋgim nene amboŋe Babiloŋ âgâm âi mem gem gem akmai arekŋe âi nenŋe bo aktâp dâm nâŋgâm aregât indewai. \v 12 Sikum are amâ hin agaŋgi goaŋgi agi. Goli akto siliwa donet puli humo kât âlepŋe aregât kulemŋe âlepŋe dondâ akto sâŋgum gilâm gâwu keiŋe hârok hârok akto sâŋgum bawalap akto sâŋgum gilâm akto lâwin kotŋe hârok higenŋe ukenŋe akto bau sâliŋande hâwi hâwiŋe kotŋe siâ siâ hârok amâ lâwin puliŋe humomoŋe ketugumini. Akto siâ siâ mâŋgimini ain akto kapaŋe kât kulem melem ketuguyi. \v 13 Akto himi lâwin hâkŋe akto kârik metâ akto pâwu tuŋe higenŋe akto kau higenŋe akto kelu keiŋe keiŋe higenŋe âlepŋe akto kau higenŋe âlepŋe akto keiŋe keiŋe are higenŋe âlepŋe akto waiŋ akto kelu kau akto bulimakao kâmŋe akto nâniŋ akto bau luâk soko akto hân waŋga bau luâk soko hikombiâ bau luâk soko arekŋe oloŋmiŋep akto âi luâk puligoyekmini are hârokŋe hin dâwai, \v 14 “Woe, wan me wan egâliaŋminen are hârok hepun gekmâ ariâp. Akto luâklupŋande wan me wan egâliaŋmai are hârok bo agep. Akto lâuwâŋe bo miawakbiap.” \v 15 Akto sikum amboŋe akto aŋgim nene amboŋe luâkŋe hâkgât âi ain manmâ puli dondâ meyi arekŋe, kâlâp arekŋe ondo hamewakmâ kâlewângen kinmâ indem tâgâiak akmâ kinbai. \v 16 Hain kinmâ hin dâwai, “Wâuk, wâuk. Kepia ire bâliâp aregât kambiamnenŋe bâliâp. Ulikŋân sâŋgum âlep âlep gâwu akto gilâm luguakminep. Akto hâkŋe âlepŋe agâkgât goli akto kât âlep âlepŋe akto donet akto delem puliŋe humo are itik matik lugu akminep. \v 17 Dâ hinŋe amâ sop getek kâlegen puli me keiŋe hârok are ŋârâŋ bâliâp.” dâwai. Akto waŋga amboŋe akto luâkŋe waŋga puligom kepia siângen âigât ariyi akto haruân hâkgât âi memini are hârok Babiloŋgât kâlepŋângen kinbai. \v 18 Hain kinbiâ Babiloŋ oep aregât dâwok âgâmbo ekmâ konmâ hin dâwai, “Woe, kepia ire kepia siâ siâ hârok ewangiyekminep ina, wâuk hinŋe âmâ bo aktâp.” dâwai. \v 19 Hain dâm kinmâ biwiyeŋe bâliwiap aregât nukum kendâm kautyeŋân panakbai. Panakmâ indem indem kambiamyeŋe umatŋe akto hin dâwai, “Wâuk, kepia humo indâre sop getek kâlegen ŋârâŋ bâliâp. Akto waŋga ambolupŋe yeŋe ain arim âi mendenŋe sikum dondâ miawak yeŋgiep. Dâ hinŋe amâ bâliâp aregât umburuk aktâi. \v 20 Dâ himbim are akto ye Anutugât luâk âmbâle akto Aposolo akto propete ye hinŋe okot âlep humo nâŋgâwei. Anutugât kepia iregât ambolupŋande ye bâleŋe agi aregât hâuŋe yeŋgimbo umatŋân mandâi aregât nâŋgâm okot âlep humo nâŋgâwei.” dâwai.” dâep. \s1 Aŋelo siâ kârikŋe arekŋe Babiloŋ pum akbiapgât makmâ hâriep. \p \v 21 Hain dâmbo aŋelo siâ kârikŋe arekŋe kât humo siâ mem agatmâ iŋgon haruân pando gembo hin magep, “Nâ yu kât pandere geâp dop hainâk Anutuŋe kepia humo Babiloŋ ire âmâ mem kârikŋeâk hâkokom pando iŋgon gembo lâuwâŋe bo miawakbiap. \v 22 Ulikŋân luâk uruwaku waitmini a hainâk Babiloŋ kâlegen bo waitbai. Akto lâmun me bâtâ me wan me wan lâuwâŋe munŋe bo nâŋgâwai. Akto luâkŋe nâŋgâ nâŋgâyeŋe âgâmbo âi keiŋe keiŋe hârok akmini arekŋe amâ hain bo akbai. Akto lâuwâŋe bo miawakbiâ ekbai. Akto âi membiâ mun miawakminep are bâlâk hâlik nâŋ nâŋ dâm yembiap. Akto lâuwâŋe bo miawakto nâŋgâwai. \v 23 Akto ulikŋân kemdâ pagaleŋande âmâ dâpyeŋe mem pagaleŋe akminep are bo akbiap. Akto lâuwâŋe bo miawakto ekbai. Dâ Babiloŋgât ambolupŋande âmbenlupyeŋe meyegi âmâ heroŋe maroŋe aregât munŋe humo akmini mun are bo akbiap. Lâuwâŋe bo miawakbiap. Akto ulikŋân Babiloŋgâtŋe luâk hâkgât âi meyi arekŋe hângât luâk âmbâle tali. Hain tatmâ târâ sait keiŋe keiŋe membiâ luâk âmbâle dondâŋe are ekmâ nâŋgâ nâŋgâyeŋe gulip akto denyeŋe hiaŋgi are bunŋe dâm nâŋgâm hilip koyi. \v 24 Aregât ambolupŋande propetelupŋe akto luâk âmbâle Anutuŋe yekto huragumap are akto hânŋe hânŋe mali are yeŋgumbiâ moyi aregât hâuŋe miawakbiap.” dâep. \c 19 \s1 Yohaneŋe himbimân heroŋe humo akbiâ yegep. \p \v 1 Akto aregât hamiŋân mun siâ hin nâŋgân. Kot humo dondâ konmâ himbimân luâk âmbâle humo tatmai arekŋe hin dâyi, “Anutunenŋe heŋgemgo heŋgemgo amboŋe, pagaleŋe akto kârikŋe talaŋdâp aregât kotŋe nâŋgâenŋe humo agâk. \v 2 Akto âmbâle kondarâ irekŋe agak meme bâleŋe mem luâk âmbâle hânân manmai are hainâk akŋet dâm hâwât yegep. Aregât hâuŋe Anutuŋe waŋdo gulip agep. Haingât Anutugât kotŋe mem agatne. Akto âmbâle ire Anutugât kâmot bikŋe hilip yeŋgumbo mom meteyi aregât Anutuŋe agak meme bâleŋe are kutigit aŋep. Aregât kotŋe mem agatne.” dâyi. \v 3 Hain dâm kinmâ lâuwâŋe hin dâyi, “Kepia are ondo dâwokŋe yem manmâ âgâwiap aregât Anutugât kotŋe mem agatne.” dâyi. \p \v 4 Akto luâk kembu 24 akto soŋgo humomo imbât manmanŋe arekŋe kâŋgom Anutu ulilaŋi yâk kembu tat talân talep yâkgât makmâ hin dâyi, “A bundâk. Âlepŋe dondâ nen Anutugât kotŋe mem agatbaen.” dâyi. \v 5 Anutuŋe Humo tat talânba kot siâ hin kondo gembo nâŋgân, “Ye amâ Anutugât hoŋ bawalupŋe yeŋe amâ Anutunenŋaet hamep akmai ye luâk gegeŋe akto âgâ âgâŋe ye hârok Anutugât kotŋe mem agatŋet.” dâep. \v 6 Akto ainâk nâ mun siâ hin nâŋgân. Den hinare luâk âmbâle dondâ mendugum tatmai hainare me tu dondâŋe mun humo akmap hainare me hamandat hogoakmap dop hainagâk konmâ hin dâyi, “Nen Anutugât kotŋe mem agatne. Humonenŋe Anutu arekŋe kârikŋe akmâ hârok damun nenŋe akmap. \v 7 Aregât okot âlep akmâ ukenŋe humo dondâ akne. Akto makmâ egâliaŋ agaŋne. Amâ Lamaŋe âmbenŋe dâtâŋe membiapgât sop aktâp sâŋgum kau âlepŋe bata butu luguaktâp. \v 8 Anutuŋe sâŋgum kau egâliaŋ olop waŋep amâ Anutugât kâmot agak memeyeŋe membiâ Anutuŋe ekto ârândâŋ akmap.” Arekŋe hâk pekeyeŋe aktâp. \p \v 9 Akto aŋeloŋe arekŋe hin dâm makniŋep, “Gâ den ire kulemgo. Lama ikiŋe âmbâi dâtâŋe membiapgât sop tâlâguâp. Akto Anutuŋe heroŋe akŋet dâm luâk âmbâle yeŋgonlep are Lama olop heroŋe akbai aregât okot âlep nâŋgâwai.” dâep. Benŋe den dewatim hin makniŋep, “Den imâ Anutugât den lauŋe bunŋe.” dâep. \v 10 Hain dâm makniŋdo nâ kâŋgom kotŋe mem agatberâm agân. Hain akberâre hin dâm makniŋep, “Woe, hepun. Nâmâ gâ akto galalupge Yesugât kot hamep bâlâk makmâ miawakmai ye olop dop konok akmâ Anutu hoŋ bawa agaŋmaen. Aregât Anutu ikiŋeâk mepaiŋe mem ulilaŋ. Yesugât kot hamep bâlâk makmâ miawakbai amâ propeteyeŋgât kârikŋe hainâk.” dâep. \s1 Yohaneŋe Yesugât tembe lokolupŋe yegep. \p \v 11 Nâŋe himbim dâpŋe pâroŋ âgâmbo egân. Akto bau luâk soko kau kau siâ tato egân. Luâkŋe kakŋân talep aregât kotŋe hin, “Luâk siâŋe âiŋe heŋgemgom damunŋe akmap. Akto luâkŋe agak meme bundâk akmap. Gârâmâ yâkŋe luâk âmbâle den âiân katyekmâ potat yekmap. Akto yâkŋe kuk keiŋe katmap. Âlepŋe yâkŋe âmâ agak meme âlepŋeâk watmâ are akmap.” kotŋe âmâ hain. \v 12 Dewunŋe amâ kâlâp ululunŋe hainare. Akto yâk âmâ kembu yeŋgât irimut kautŋân dondâ tatbiâ yegân. Akto kakŋân kulem siâ talep amâ kotŋe yâkŋe konok âmâ kot aregât keiŋe nâŋgâmap. Dâ luâk siânba âmâ bo nâŋgâmai. \v 13 Sâŋgum kâlep kâlep kalep arekŋe gilâmân puliep. Akto yâkgât kotŋe hin konmai, Anutugât den dâm konmai. \v 14 Akto himbimgât tembe loko arekŋe bau luâk sokolupyeŋe are yeŋgât kakyeŋân tali amâ kau kauâk hârok. Hain tatmâ sâŋgum kau kau dondâ lalakmâ bau luâk sokoyeŋe kau kau areyeŋgât kakyeŋân tatmâ damunyeŋe are watmâ ariyi. \v 15 Akto damunyeŋe luâk aregât kotŋe Anutugât den are bau luâk soko kakŋân tato tâwât metŋe lauŋân talep. Akto tâwât arekŋe âmâ luâk âmbâle kâmot hârok yeŋguwiap. Akto luâk arekŋe luâk âmbâle hârok huwan kârikŋeŋe akmâ damunyeŋe akbiap. Akto Anutu humo dondâ arekŋe kuk akyeŋgiwian dâm waiŋ tâli tâligât kondo hinare ketuguep. \v 16 Akto yâkgât sâŋgumân akto keiŋân kot amâ hin tatâp, “Kembu hârok yâk yeŋgât Kembu. Akto kotdâ hârogâk yeŋgât Luâk Kotdâ.” \s1 Yesuŋe gasalupŋe yeŋgum metembo egep. \p \v 17 Akto aŋelo siâ dewutâ dewunŋân kindo egân. Arekŋe lâut hârokŋe pâp pâp katmâ dâpŋân arimai are hin yeŋgonlep, “Ye hârok togo menduguŋet. Anutuŋe sop humo kalep aregât okot âlep sot humo omberâp aregât geŋet. \v 18 Gem luâk kembu hârok hânân manmai areyeŋgât sunumyeŋe neŋet. Akto kembu yeŋgât tembe lokolupyeŋe are yeŋgât sunumyeŋe akto luâk kârikŋe areyeŋgât akto bau luâk soko areyeŋgât sunumyeŋe akto luâk âmbâle hârok âgâ âgâŋe gegeŋe kotdâ me hoŋ bawa are hârok yeŋgât sunumyeŋe neŋet.” dâm makyeŋgiep. \v 19 Akto soŋgo metŋe akto hângât luâk kembu akto bugâ luâklupyeŋe olop yâk emelâk menduguyi. Arekŋe âmâ luâk bau luâk sokoân talep kotŋe Anutugât den are akto yâk yeŋgât bugâ luâk olop aguwerâm agi. \v 20 Dâ amâ soŋgo metŋe akto Propete hiaŋgi are kala busiân katyelegep. Propete arekŋe ulikŋân kulem keiŋe hârok dondâ soŋgo metŋe yâkgât kârikŋân miep. Hain akmâ luâk âmbâle bikŋe soŋgo metŋaet kot kulem mem mali akto otneŋe pâwut ligiaŋi are han gulip akyeŋgiep. Aregât luâk kembu akto bugâ luâk olop arekŋe soŋgo metŋe akto Propete hiaŋgi lâuwâ are golâk meyekmâ pan yelekbiâ lâm humo ain kâlâp humo om pan pan dâm yemap ain geyiat. \v 21 Akto luâk bau luâk soko kakŋân talep arekŋe lauŋânba tâwât kâlep kâlep ge kilep arekŋe luâk bikŋe yeŋgumbo moyi. Akto lâut hârokŋe luâk aregât hâk sunumyeŋe nembiâ tepyeŋe pigep. \c 20 \s1 Niambi kala busi emetŋân katbiâ egep. \p \v 1 Akto ainâk aŋelo siâŋe himbim hepunmâ gembo egân. Aŋelo arekŋe bâtŋân âmâ lâm timopŋe bo aregât hâŋgi tâkŋe akto tâk kârikŋe meyelegep. \v 2 Akto yâkŋe niambi pugaiya hinare hâŋgeiŋe gâtŋe are kotŋe Hâk tun Amboŋe are mem tâk kârikŋande hikom bigeim hombaŋ 1,000 tâk are olop yeâkgât magep. \v 3 Makmâ âmâ lâm timopŋe bo ain hâkokombo giep. Gembo luâk âmbâle heyeŋgiwopgât lâm dâpŋe hombaŋ 1,000 gât mem tigimbo sop are bo akto âmâ âlepŋe lâmânba gam sop tâlâwâk heyeŋgim manbiap. \p \v 4 Akto kembu tat tat bikŋân tatbiâ yegân. Akto Anutuŋe âi makmâ hâreyeŋgimbo memai luâk arekŋe tat tat ain âgâ tatbiâ yegân. Akto aregât hamiŋân luâk âmbâle otneyeŋe dondâ momoŋânba agatbiâ yegân. Yâkŋe ulikŋân hânân maliân Anutugât den paŋâk mem mali. Akto Yesugât kot patŋe makmâ miawakmâ âmâ bo heambugi. Akto soŋgo metŋe akto ikiŋe otneŋe yetgât kotyetŋe bo mem agali. Akto enemyeŋân me bâtyeŋân soŋgo metŋe aregât tirip bo talep. Aregât gasalupyeŋande hanyeŋe hârem panbiâ moyi. Akto areyeŋgât otneyeŋe momoŋânba agatmâ Kristo olop luâk kembu tatmâ âgâmbiâ hombaŋ dopŋe 1,000 akbiap. \v 5 Hain akto âmâ luâk âmbâle ulik gulik sumânba agatbai. \v 6 Luâk âmbâle sop ire ulik gulik agatbai yâkŋe âmâ okot âlep akmâ hâlik hâlik tatbai. Akto momo dâp lâuwâŋe arekŋe luâk âmbâle ire lâuwâŋe damunyeŋe bo akbiap. Bo. Yâk âmâ Anutugât akto Kristogât Sumbe kat kat luâk akbai. Akto Kristo olop hombaŋ 1,000 luâk kembu tatbai. \s1 Niambiŋe lâuwâŋe agatmâ luâk mem bâliyekbiap. \p \v 7 Akto hombaŋ 1,000 bo akto âmâ bâin siâŋe lâm timopŋe bo aregât gisapŋe mem kato âmâ Hâk Tun Amboŋe gam manbiap. \v 8 Gam manmâ luâk âmbâle hânŋe ginŋe ginŋe manmai are heyeŋgiwiapgât arim manbiap. Hain akmâ hân kotŋe Gogo akto hân siâ kotŋe Magago areyetgât ambolupyeŋe âmâ Anutugât gasaŋe akmâ manmai are mem miawak yekmâ kukgât bugâgât huŋgun yeŋgiwiap. Akto Anutugât gasa areyeŋgât oyaŋyeŋe amâ haru ginŋân nupi ekmaen dop hainare. \v 9 Akto arekŋe Anutugât kâmot bo akŋetgât hân hârok manmâ togowai. Togom togom bâin Anutugât luâk âmbâle akto kepia Anutuŋe egâliaŋmap are ândeaŋbai. Hain ândeaŋbiâ Anutuŋe makto kâlâp bâleŋe himbimânba gem gasa are om mete yekbiap. \v 10 Om mete yekto Hiaŋgi Amboŋe han gulip akyeŋgim malep aregât kâlâp bâtgumŋe om yemap ain panmâ hâkokombiâ giep. Amâ soŋgo metŋe akto propete hiaŋgimŋe ain manmandat ain hâkokoyekbiâ gem olop manmâ âgâwai. Manmâ hândâk hilâm hâk hilâlâm nâŋgâm manmâ âgâwai. \s1 Luâk âmbâle momoŋe hârok momoŋânba agatmâ kinbiâ yegep. \p \v 11 Akto nâ Yohane kembu tat tat kau kau humo siâ miawakto egân. Akto tat tat ain siâŋe âgâ talep yâkŋe ain tato hân himbim yâkgât hamep akmâ potalakmâ lâuwâ lâuwâ agiat. Hain akmâ gewâkyetŋe lâuwâŋe bo miawakbiap. \v 12 Ain luâk âmbâle moyi are hârok âgâ âgâŋe me gegeŋe hârok momoŋânba agatmâ tat tat enemŋân kinbiâ yegân. Akto tat talân talep arekŋe kulem esenŋe siâ siâ melalakoyegep. Akto manman kârikŋaet kulem esenŋe arekai melalakoep. Akto luâk âmbâle momoŋe hârok hânân mali sop ain wan me wan meyi aregât kulem esenŋe ain kulemgombo talep. Aregât tat tat kau kau ain talepŋe kulem esenŋe are oyaŋmâ luâk âmbâle hârok den âiân katyegep. \v 13 Akto are miawagâkgât haruŋe purik katmâ luâk momoŋe tali ain hârok miapŋân panyekto miawagi. Akto momogât dâp akto hememgât dâp hainâk purik katmâ luâk âmbâle momoŋe tali are hârok mem miapŋân panyekto miawagi. Hain akto miawakmâ Humo enemŋân kinbiâ tat tatŋân talep arekŋe den âiân katyekmâ agak memeyeŋe agi aregât hâuŋe yeŋgiep. \v 14 Hain akmâ momo akto hememgât dâp pan yelegep. Pan yelekto iŋgon kâlâp bâtgum ain geyiat. Akto kâlâp ire âmâ momogât dâp lâuwâŋe. \v 15 Dâ Humoŋe luâk âmbâle bikŋe kotyeŋe manmangât kulemŋân ain bo tatbiap âmâ benŋe pan yekto hemem kâlâp om yemap ain gewai. \c 21 \s1 Hân himbim irakŋe miawakbiandat. \p \v 1 Akto aregât hamiŋân hân himbim ulikŋân gâtŋe bo agiat akto haru hainâk bo agep aregât hân irakŋe akto himbim irakŋe tatbela yelegân. \v 2 Akto kepia kâmbokŋe Yerusalem irakŋe Anutuŋe ketugum kato himbimânba gembo egân. Amâ âmbâle luâk patŋe dâtâŋe hâkŋe heŋgemgombiâ egâliaŋmâ membiapgât owâim tatmap dop hainâk Anutuŋe kepia are heŋgemgoep. \v 3 Akto kot siâ kembu tat talânba gembo nâŋgân arekŋe kârikŋeâk konmâ hin dâep, “Nâŋgâŋet. Anutu âmâ luâk âmbâle olop manmap. Amâ hutyeŋân tatbiap. Akto damunyeŋe akbiap. Akto luâk âmbâle Anutugât kâmot akmâ manbai. \v 4 Akto tâmbâŋe bo agep aregât dewunyeŋe tuŋe ikiŋak pulimbo kamilembo biwiyeŋe sândugewiap. Momogât dâp amâ bo akbiap. Akto kambiamyeŋe lâuwâŋe bo umatŋe akbiap. Anutuŋe maŋganyekto biwiyeŋe sândugembo girâpgât âi lâuwâŋe indem hâk hilâlâmân bo manbai.” dâep. \p \v 5 Akto tat tat humoân talep arekŋe hin magep, “Nâŋgâŋet. Nâŋe kotŋe siâ siâ ire ketugure irakŋe aktâp.” hain dâep. Hain dâm hin makniŋep, “Yohane den ire kulemgo. Den ire âmâ bunŋeâk hârok âlepŋe luâk hârok den ire âlepŋe nâŋgâwaigât dâp tatâp. \v 6 Bâin. Nâŋe kotŋe siâ siâ hârok ketugum meteân. Nâŋeak ulikŋân nâŋeak hami. Nâ kotŋe siâ siâ hârokgât keiŋe akto nâ âi keiŋe keiŋe ketuguân are hârok meteân. Dâ luâk âmbâle bikŋe tugât nâŋgâwai âmâ âlepŋe nâŋe okot âlepgât manman âlepŋe aregât tu yeŋgire nembiâ han biwiyeŋe âlepŋe akbiap. Amâ hâu bâlâk. \v 7 Akto nâŋgât kâmot kârikŋe akmâ biwiyeŋe damunŋe akbai âmâ âlepŋe kotŋe siâ siâ irakŋe membai. Akto nâŋe yâk yeŋgât damunyeŋe akto amboyeŋe akmâ nan baratlupne dâm yeŋgonbian. \v 8 Dâ luâk âmbâle bikŋe mitigât gasa hamep akmâ kotne mem heambukmai are akto biwiyeŋe nâŋgâlân bo katmai are akto dâp gulip manmai are akto kuk akmâ yeŋgumbiâ momai are akto sim sait memai are akto lâpiogât kotŋe mem agatmai are akto den hiaŋgim makmai are hârok âmâ kâlâp humo om yemap ain gem hâk hilâlâm nâŋgâm manmâ âgâwai. Ire amâ momo dâp lâuwâŋe.” dâep. \s1 Yerusalem irakŋe. \p \v 9 Akto aŋelo siâŋe nâŋgâlân togoep. Amâ aŋelo 7 kundat bâliŋande luâk âmbâle hâmbâi hilip yeŋguwai aregât kondo 7 are meyi are yeŋgâlân gâtŋe konok arekŋe hin dâm makniŋep, “Gamenâ Lamagât dâtâŋe Lamaŋe memberâp are hekat giŋdere ek.” dâep. \v 10 Hain dâmbo Heak âlepŋande kautnân mendo aŋelo arekŋe lokonekmâ borâŋe humo kâkâlep ain kat negep. Ain kat nekto kindere Yerusalem kepia himbim hepunmâ giep are hekat niŋdo egân. Kepia ire amâ Anutuŋe ketugum kato âlepŋe akmâ giep. \v 11 Akto Anutugât pagaleŋe amâ kepia ain pagalemap. Pagaleŋe amâ goli puliŋe humo hainare akto duŋgu pagaleŋe hainare. \v 12 Kepia aregât pekeŋe amâ kâlep ain âmâ hâŋgi 12 talep akto aŋelo 12 arekŋe hâŋgi damunŋe kinmai. Akto Israe luâk âmbâle kâmot 12 are yeŋgât kotyeŋe amâ hâŋgi ârândâŋ tatmap. \v 13 Akto hâŋgi amâ hin kinmai. Dewutâ gagaŋângen âmâ hâŋgi âlâwu. Akto dewutâ gemawângen hâŋgi âlâwu akto biken siâ âlâwu akto biken bâiŋe âlâwu. \v 14 Dâ kepia aregât pekeŋe âmâ kât 12 amukŋe are mem kârikŋe ketuguâkgât tatmai. Akto kât ain Lamagât Aposololupŋe are yeŋgât kotyeŋe amâ ain tatmap. \s1 Yerusalem irakŋe aregât towatŋe egep. \p \v 15 Aŋeloŋe wan me wan are makniŋdo ektere arekŋe kâli siâ goli are amâ kepia are dop memegât akto hâŋgi akto pekeŋaet dop memegât miep. \v 16 Aŋelo arekŋe ikiŋe kâli arekŋe Yerusalem irakŋe are dop koep. Dop kondo tuŋguŋe akto parâŋe akto bin binŋe âmâ dopŋe konokgât amâ 12,000. \v 17 Akto pekeŋe aregât dopŋe amâ 144 dopŋe amâ luâkŋe dop siâ siâ memai hainare aŋelo arekŋe peke are dop miep. \v 18 Akto peke amâ kât kotŋe Yasipa golâ golâ dondâŋe arekŋe ketuguep. Akto kepia dâpŋe amâ goliŋe ketuguep. Akto are amâ duŋguŋe hin pagalem yemap. \v 19 Kepia aregât kât hambu âmâ Anutuŋe kât puliŋe humo arekŋe ketuguep. Hambo ulik gulik âlepŋe kepia aregât amukŋe pekeŋe amâ kât kau kau. Dâ lâuwâŋe amâ kât gâme gâme. Dâ âlâwuŋe amâ golâ golâ. Dâ imbâtŋe amâ golâ kâtok metok. \v 20 Dâ momerâkŋe amâ gilâm akto kau kau hutbit. Akto aregât hamiŋân âmâ gilâm gilâm. Akto hamiŋân amâ gilâm hâmokŋande. Akto hamiŋân gâwu hain arekŋe, hamiŋân bâik bâikŋe, hamiŋân gilâm akto golâ hutbit, hamiŋân hep hinare. Dâ bâiŋe amâ hâmokŋe. \v 21 Akto hâŋgi 12 amâ kau kau amâ donet kotdâ humo delem hinare pagaleŋe âlepŋe arekŋe kulemgoep. Dâ hâŋgi siâ âmâ delem humo konok arekŋe kulemgoep. Akto kepia aregât dâp amâ goliâk hârok irakŋeâk âlep âlepŋe duŋgu hinare. \v 22 Akto aregât kepia ain Anutu humo kârikŋe talaŋmap are akto Lama arekŋe sumbe kat kat emet akyeŋgimap aregât Sumbe emet bo tatmap akto bo egân. \v 23 Akto Anutugât pagaleŋandeak pagalem yemap. Akto dâpgât kemdâ amâ lama arekŋe pagaleŋe akmap. Aregât kepia ain amâ dewutâ hilâmgât akto hândâkgât lâuwâ are pagaleŋaet âi bo memandat. \v 24 Akto kepia are pagalembo aregât pagaleŋân luâk âmbâle hânŋe hânŋe manmai are ekbai. Akto hângât kembuŋe âmâ puliyeŋe mem ain tatbai. \v 25 Dâ hâŋgi âmâ bo tigiwai. Akto hândâkŋe âmâ kepia are bo tigiwiap. \v 26 Akto luâk âmbâle hânŋe hânŋe manmai arekŋe puliyeŋe me kotŋe siâ siâyeŋe are mem miawakmâ kâlegen âgâm katbai. \v 27 Dâ kotŋe siâ siâ bâleŋe me luâk âmbâle bâleŋe akmai me den hiaŋgi makmai are âmâ ain bo âgâwai. Ulikŋân lama arekŋe manman âlepŋaet kulem esenŋân luâk âmbâle bikŋe kotyeŋe kulemgoep arekŋeâk amâ âlepŋe kepia are kâlegen âgâm manmâ âgâwai. \c 22 \s1 Manmangât tu akto manmangât lâwin yetgât den. \p \v 1 Akto aŋelo arekŋe manman âlepŋaet tu humo hekat niŋdo egân. Tu amâ duŋgu pagaleŋe hinare. Amâ Anutugât tat tatŋânba akto Lamagât tat tatŋânba togom yemap. \v 2 Ainba togom kepia humo aregât tânâmŋânba togom gem yemap. Akto tu aregât ginŋângen bikŋe bikŋe amâ manman âlepŋaet lâwin kinmâ arimap. Arekŋe bunŋe yemap amâ dewutâ 12 hârogâkgât, dewutâ siâgât bunŋe siâ akto dewutâ siâgât bunŋe siâ hainare yemap. Dâ lâwin esenŋe amâ luâk âmbâle kâmotŋe kâmotŋe hânŋe hânŋe manmai are heŋgem yeŋguwiapgât yemap. \v 3 Dâ kotŋe siâ siâ Anutuŋe hâkâŋ akmap are âmâ hârok bo akbiap. Akto lâuwâŋe bo miawakbiap. Akto Anutugât tat tatŋân akto Lamagât tat tatŋân tatbiandat ain âmâ hoŋ bawalupŋande hoŋ agaŋbai. \v 4 Akto luâk âmbâle ain kinbai amâ Humoyeŋaet enem dewunŋe ekbai. Akto aregât yâkŋe âmâ ikiŋe kotŋe meteyeŋân kulemgowiap. \v 5 Akto kepia ain âmâ hândâk lâuwâŋe bo miawakbiap. Akto Anutu Humoyeŋe yâkŋe ikiŋaet pagaleŋe yeŋgiwiap aregât dewutâ pagaleŋe are lâuwâŋe bo miawakbiap. Akto kemdâŋe sagombiâ bo ombiap. Akto luâk âmbâle arekŋe âmâ bikŋe damunŋe akmâ mem tatmâ âgâwai. \s1 Yesu togowiapgât den. \p \v 6 Akto Aŋelo arekŋe hin dâm makniŋep, “Den ire âmâ bunŋeâk hârok. Akto imâ âlepŋe Anutu humoŋe Propetelupŋe tân yeŋgumap arekŋe hoŋ bawane Yohane are nâŋgât dâm huŋgun niŋdo wan me wan miawakbiap are hekat giŋdere ektât.” dâep. \p \v 7 Akto Yesu arekŋe hin dâep, “Nâŋgât. Nâmâ dowâk togowian. Akto ye kulem ire oyaŋmâ nâŋgâm lokom manbai âmâ âlepŋe Anutuŋe tân yeŋgumbo heroŋe akmâ manbai.” dâep. \p \v 8 Akto nâmâ Yohane. Nâmâ den ire nâŋgâm âmâ kotŋe siâ siâ ire ekmâ meteân. Ekmâ nâŋgâm metere aŋeloŋe wan me wan hekat niŋep aregât kotŋe mem agatberâm pâwutne ligim keiŋân kâŋgoân. \v 9 Hain aktere hin dâm makniŋep, “Woe, hepun. Nâmâ gâ hinare. Net Anutu hoŋ bawa agaŋmaet. Gâ akto galalupge âi yeŋe amâ Propete akto kulem esenŋe iregât den lokomai nen hârok amâ dop konok akmâ Anutu hoŋ bawa agaŋmaen. Aregât Anutu ikiŋeâk mepai mem ulilaŋ.” \p \v 10 Akto sop humo tâlâguâp aregât gâ Anutugât den ire âmâ kulemân iren tato bo heambukbiat akto bo gangerâwiat. \v 11 Aregât bâleŋe meme siâ bâleŋe memberâm âmâ âlepŋe meâk. Dâ heleŋ heŋgân olop manberâm âmâ âlepŋe malâk. Dâ agak meme âlepŋe mendo Anutuŋe ekto ârândâŋ akmapŋe âlepŋe agak meme âlepŋeâk meâk. Dâ han kau manmapŋe âlepŋe hainâgâk membiâp. \p \v 12 Akto hain dâm makniŋdo Yesuŋe hin dâm makniŋep, “Nâmâ dowâk togowian. Nâŋe wan me wan luâk âmbâle hânân meyi aregât hâuŋe yeŋgiwian. \v 13 Nâ nunagâk ulikŋân akto nâ nunagâk hami. Akto nâ ulikŋânbak manmâ gan. Akto manmâ âgâwian. Nâmâ siâ siâgât keiŋe akto kautŋe. Akto wan me wan ketugu yegân are hârok mem metewian. \v 14 Akto luâk âmbâle sâŋgumyeŋe pulim manmâ âgâmbiâ âmâ âlepŋe meme akyeŋgire kepia humogât hâŋgiân âlepŋe âgâm manman âlepŋaet lâwin koaŋe nem ârândâŋ manmâ heroŋe akmâ âgâwai. \v 15 Dâ kepia hâkŋângen manbai âmâ luâk âmbâle dua hainare akbai, yâkŋe sait me wan me wan membai akto dâp gulip akmâ manmai, akto lâpio yeŋgât nâŋgâmbiâ âgâ âgâŋe akmap akto agak meme bâleŋe aregât egâliaŋmâ watmai are hârok âmâ Anutugât kepia are hâkŋângen tatmâ manbai. \v 16 Nâ Yesu, nâŋe Aŋelone huŋgun aŋdere togom den ire hekat yeŋgiâp. Amâ nâŋgât kâmot are yeŋgiwengât. Nâmâ Dawidigât hakuŋe. Akto nâ diâ kâmŋe gamap hainare.” dâep. \p \v 17 Yesuŋe hain dâm makniŋdo Anutugât Heakŋe akto Lamagât dâtâŋe arekŋe hokboâk hokboâk hin dâmandat, “Yesu dowâk miawakmâ geâk.” Aregât luâk âmbâle bikŋe den ire nâŋgâwai âmâ hainâk makbai, “Yesu miawakmâ geâk.” Akto siânbaŋe tugât nâŋgâm âmâ âlepŋe arim âmâ manman âlepŋaet tu egâliaŋmap aregât âlepŋe hâu bâlâk yân mem nem manmâ âgâwai. \s1 Yohaneŋe minao den magep. \p \v 18 Akto nâŋe hin dâwe, Luâk siâŋe den iregât dewatim den siâ makbiap âmâ wâuk, Anutuŋe siâ siâ bâleŋe akto kundat Anutuŋe magep kulem esenŋe iren yu kulemgoân are amâ Anutuŋe luâk me âmbâle aregâlân mendugum waŋdo mem bâliwiâp. \v 19 Dâ luâk siâ kulem esenŋe ire potatmâ hârewiap amâ bâin Anutuŋe makto manman âlepŋaet lâwinânba sot bikŋe bo mem nembiap. Akto yâk âmâ kepia âlepŋân ire bo tatbiap. Kulem esenŋe irekŋe aregât maktâp. \v 20 Akto den ire ekmâ, Amâ bunŋe dâmap yâkŋe hin dâmap, “Nâ makyeŋgire nâŋgâŋet. Nâ dowâk togowian.” dâmap. A bundâk. Aregât âlepŋe Yesu Humo gâ togo. \v 21 Akto Yesu Humo aregât kambiam âlep arekŋe nen okot âlep nâŋgâ nengim damunnenŋe agâk. Bâin.