\id LUK - Timbe NT [tim] -Papua New Guinea 1987 (DBL 2014) 
\h Luka 
\toc1 Luka Kulemgoep 
\toc2 Luka 
\toc3 Luk 
\mt1 Luka Kulemgoep  
\c 1  
\s1 Lukaŋe Yesugât den pat âlepŋe kulemgoep.  
\p
\v 1 Apo Teopilo, Luâk âmbâle bikŋande Yesu olowâk maliŋe wan me wan bunŋe nengât tânâmnenŋân miawagep are ekmâ keiŋânbak dâm luâk hârok maknengiyi.  
\v 2 Dâm maknengimbiâ luâk unduwâkŋe den pat are heŋgemgowerâm kulemgoyi.  
\v 3-4 Akto gâŋe keiŋânbak den pat are nâŋgâen gârâmâ kulem esenŋe ire oyaŋmâ keiŋe nâŋgâm heŋgemgowiatgât den pat are hârogâk heŋgemgom tâŋ tâŋâk kulemgom katgiŋdân. Den pat are hin.   
\s1 Aŋeloŋe Sakaria miawagep.  
\p
\v 5 Uŋguŋân Heroteŋe Yudaia yeŋgât luâk humo malep. Mando âmâ yâk yeŋgât sumbe kat kat luâk siâ malep kotŋe Sakaria, yâk Abia yâkgât kâmolân gâtŋe akto yâkŋe âmbâle siâ kotŋe Elisabete are âmâ Aroŋ yâkgât kâmolân gâtŋe are miep.  
\v 6 Akto Anutugât dewunŋân manmâ bâleŋe bo akminiat. Âlepŋe manmâ Anutugât den are lokom manmâ gayiat.  
\v 7 Akto luâk âmbâi lâuwâ are gupin akmâ manmâ gam sâmbâ agiat.   
\p
\v 8 Akto sumbe kat kat luâk yâkŋe amboŋân amboŋân akmâ Anutugât sumbe omini.  
\v 9 Akto omini aregât sop tâlâgumbo âmâ humomolupŋande hin dâyi, “Sakaria Anutugât biwiŋe geâkgât wan me wan omenâ higenŋe agalâk.” dâmbiâ, sumbe kat kat emetŋe ain âgâep. Âgâm sumbe ondo âmâ  
\v 10 luâk âmbâle bikŋande sumbe kat kat emetŋe aregât kâlegen gam Anutu ulilaŋmâ kili.  
\v 11 Ulilaŋmâ kinbiâ âmâ Anutugât aŋelo siâŋe Sakaria miawagaŋmâ ombiâ higenŋe agep aregât alata bungen kilep.  
\v 12 Miawagaŋmâ kindo luâk sâmbâ arekŋe ekmâ sân sân mem hamep akmâ kilep.  
\v 13 Hamewakmâ kindo aŋeloŋe hin dâm magaŋep, “Sakaria bo hamewak. Âmbengande nanaŋ luâk membiapgât Anutu ulilaŋmâ gamat aregât bunŋe Anutuŋe nâŋgâ aŋdo âmbengande nanaŋ siâ membiap aregât kotŋe Yohane dâm konbiat.  
\v 14 Akto miawakbiawân kambiamge heroŋe akbiap. Akto miawakto ainâk luâk unduwâkŋe aregât heroŋe nâŋgâwai.  
\v 15 Akto nanaŋânbak Anutugât Heakŋande memeŋe agaŋbiap. Akto yâk âmâ Anutugât dewunŋân luâk humo akmâ manbiap. Akto tu kârikŋe bo nem manbiap.  
\v 16 Akto miawakmâ manmâ âgâm Israe luâk mem hâwât yekto âmâ biwiyeŋe Kotdâ Anutugâlân katmâ manbai.  
\v 17 Akto emelâk Eliaŋe Anutugât bâtŋân manmâ kârikŋe mem malep hainâk nangande manmâ âgâm Anutuŋe hoŋ bawaŋe huŋgun aŋdo gewiap yâkgâlân luâk âmbâleŋe biwiyeŋe katŋetdâm aregât arim den pat makyeŋgiwiap. Akto hain dâm arim nanaŋ akto ewelupyeŋande kuk akyeŋgiwai are makyeŋgimbo gala akyeŋgiwai. Dâ den koko yâk makyeŋgimbo ârândâŋ manmai yâk yeŋgât nâŋgâ nâŋgâgât dâp watbai. Akto Kembuŋe ikiŋe kâmot oloŋyegep yâk yeŋgât biwiyeŋe agalâkgât nangande makyeŋgim âgâwiap.” dâep.  
\v 18 Anutugât aŋeloŋe hain dâmbo Sakariaŋe hin aikoep, “Net luâk âmbâi sâmbâ agiotgât gâŋe nanaŋgât dâmenâ nâŋgâre bunŋe bo aktâp hain dâm aktân. Gain gain nâŋgâre bunŋe akbiap?” dâep.  
\v 19 Hain dâmbo aŋeloŋe hin dâm magaŋep, “Agon aktere nâŋgâ. Nâ Gabirie, nâ Anutugât hoŋ bawa manman. Ire nek. Huŋgun niŋdo gem den bunŋe makgiŋdân.  
\v 20 Gârâmâ heniŋdât dât aregât dosa amâ hin akbiat. Gâŋe kopa akmâ den bâlâk manmâ âgâmenâ den yu makgiŋdân ire bunŋe akbiap sop ain âmâ âlepŋe akbiat.” Hain dâm ainâk heambukto Sakaria ikiŋeâk kilep.  
\v 21 Sakariaŋe sumbe emetŋân âgâm sop kâlep mando luâk âmbâleŋe gain gain akmâ sop kâlep mandâp dâm aregât han lâuwâ agi.  
\v 22 Hain akbiâ emelâk yâk yeŋgâlân gem âmâ den makyeŋgiwerâm akto âmâ lauŋe tigiakto kopa agep. Kopa akto aregât hin dâyi, “Yâk âmâ sumbe emetŋân âgâmbo biwiŋe purik kato kulem siâ miawaktâp are ektâp.” Hain dâmbiâ yâkŋe bâtŋandeak kulem akmâ den makberâm hâumgoep.  
\v 23 Hain akmâ tato âmâ âi sopŋe bo agep. Âi sopŋe bo akto kepian purik katmâ ariep.  
\v 24 Purik katmâ arimbo manbela emelâk âmbenŋande tepŋe agep.  
\v 25 Tepŋe akmâ âmâ hin dâep, “Anutu Kotdâŋe nâŋgâ niŋdo tepne aktân aregât luâk âmbâle dewunyeŋân aŋun hulaŋ akniŋdâp.” dâep. Hain dâm emetŋânâk tato dewutâ momerâk bo agep.   
\s1 Aŋeloŋe Mariagâlân miawagep.  
\p
\v 26 Dewutâ momerâk bo akto âmâ Anutuŋe aŋelo kotŋe Gabirie are lâuwâŋe huŋgun aŋep. Huŋgun aŋdo Nasarete kepia are Galilaia hânân talep ain âmbâle sigan siâ malep yâkgâlân giep.  
\v 27 Akto âmbâle sigan are kotŋe Maria are Dawidigât kâmolân gâtŋe luâk siâ kotŋe Yosepe yâkgât dâtâŋe malep.  
\v 28 Akto aŋelo arekŋe magaŋmâ kinmâ hin dâep, “Anutuŋe gekmâ âmbâle âlepŋe aktât nâŋgâm memeŋe akgiŋdâp aregât heroŋe ak.” dâep.  
\v 29 Aŋeloŋe hain dâmbo nâŋgâmbo biwiŋe umatŋe akto biwiŋande hin nâŋgâep, “Den makniŋdât aregât keiŋe gain gain?” dâep.  
\v 30 Hain dâmbo aŋeloŋe hin magaŋep, “Maria, gâ bo hamewak. Anutuŋe gekmâ âlepŋe manmat nâŋgâp.  
\v 31 Aregât gâŋe nanaŋ mem kotŋe Yesu dâm konbiat.  
\v 32 Yâkŋe âmâ luâk humo tâmbâ mando âmâ Anutu Humo dondâ yâkgât nanŋe dâwai. Akto Humo Anutuŋe bâginenŋe Dawidi yâkgât gewâkŋân kato  
\v 33 Yakobogât kâmot nengât luâk kotdâ manbiap. Akto luâk damunyeŋe akmâ âi mem kârikŋe manmâ âgâwiap.” dâep.  
\v 34 Hain dâmbo Mariaŋe hin dâm magaŋep, “Nâ luâk bâlâk mandângât den are âmâ gain gain akmâ kârikŋe akbiap?” dâmbo  
\v 35 aŋeloŋe hin magaŋep, “Anutugât Heakŋande tigi gekto Anutu Humo yâkgât bâtŋân kinmenâ meme akgiŋdo ain gâtŋe nanaŋ membiat aregât kotŋe siâ kau salek salek are Anutugât nanŋe konbai.  
\v 36-37 Akto den siâ makgiŋdere nâŋgâ. Anutuŋe hain akberâm aregât bo ewum pâpkomap. Lâuge Elisabete are gupinâk manmâ âmbâi sâmbâ aktâp yâk Anutuŋe meme agaŋdo tepŋe akmâ nanaŋ luâk membiap. Akto dewutâ nâmbulân konok bo akto aregât kakŋân âmbâi gupin dâmai are hain miawagaŋbiap.”  
\v 38 Aŋeloŋe hain dâmbo Mariaŋe hin dâm magaŋep, “Nâ Humogât hoŋ bawa âmbâle aregât den maktât are hanâgâk akniŋbiap. Hanâgâk akniŋdo âmâ âlepŋe dâwian.” dâmbo aŋelo are purik katmâ ariep.   
\s1 Mariaŋe Elisabetegâlân ariep.  
\p
\v 39 Akto Maria manmâ âgâmbo kâlep bo akto âgâm arim Yudaia hân gimbâŋân kepia siâ talep ain ariep.  
\v 40 Ain arim Sakariagât emelan âgâm Elisabete ekmâ magaŋmâ heroŋe agaŋep.  
\v 41 Heroŋe agaŋdo nâŋgâmbo ainâk tepŋe kâlegen nanaŋ arekŋe piriŋ piriŋ kalep. Hain akto Anutugât Heakŋe Elisabete kautŋân mendo hin dâm magaŋep,  
\v 42 “Lâune Anutuŋe meme akgiŋdo gâŋgât heroŋe maroŋe arekŋe âmbâle hârok yeŋgât ewangiyekbiap. Akto Anutuŋe nanaŋ membiat aregât tângowiapgât heroŋe akbiap.  
\v 43 Gâŋe Kembunenŋe membiat are nâŋgâm hin nâŋgân. Nâmâ âmbâle yânŋe mandân aregât nâŋgâlân togomenâ ârândâŋ bo aktâp.  
\v 44 Togom nogonmenâ ainâk nanaŋ tepnân heroŋe akmâ bam guto nâŋgân.  
\v 45 Akto den siâ makbe. Emelâk Anutuŋe makgiŋep are bunŋe akbiap aregât biwige heroŋe aktâp.” dâep.   
\s1 Mariaŋe Anutu magaŋmâ heroŋe agep.  
\p
\v 46 Hain dâmbo Mariaŋe hin magep, “Nâŋe Anutugât kotŋe mem agatmâ hin dâwe.  
\v 47-48 Nâ Anutugât hoŋ bawa manmâ âmbâle yânŋe mandân. Aregât Anutu Humoŋe nâŋgât okot nâŋgâ niŋmâ mem agat nektâp. Mem agat nekto luâk kâmotŋe kâmotŋe nâŋgât nâŋgâm Anutuŋe tângombo heroŋe akmap dâmai.  
\v 49 Anutu Humo dondâ arekŋe damunne akmap arekŋe wan me wan âlepŋe akniŋep aregât kotŋe mem agatmâ âmâ Anutugât biwine heroŋe aktâp.  
\v 50 Akto luâk âmbâle bikŋe nenŋe Anutugât hamewakmâ denŋe lokoenŋe nengât biwinenŋe nâŋgâm yaiwâk aknengim âmâ bâgilupnenŋe miawakbai are hainâk hainâk akyeŋgiwiap.  
\v 51 Anutuŋe wan me wan mem miawak yeŋgiwerâm akto aregât niŋande luâk âmbâle hâkyeŋe mem bâliwiap? Akto agatmâ, “Nenŋeak humo akten.” dâmbiâ are mem biwiyeŋe gulip yeŋgumbo awam akmai.  
\v 52 Akto bikŋande luâk humo akmâ mem damunyeŋe akberâmbiâ hain are mem gulip yeŋgumap. Hain akbiâ âmâ luâk yânŋe me luâk gegeŋe are mem agat yekmap.  
\v 53 Akto mop yeŋgimap yâk yeŋgât damunyeŋe akmâ sot yeŋgimap. Akto luâk sikum olop manbiâ yâk mem gulip akyeŋgimbo yân manmai.  
\v 54 Akto ulikŋân âmâ den dâm bâgilupnenŋe yeŋgât pat dâtâŋe makyeŋgiep aregâlâk nâŋgâm manmap, aregât Israe luâk âmbâle nengât han kalem akmâ damun akmap.  
\v 55 Akto bâgilupnenŋe Abrahamgât kâmot okotŋe nâŋgâ nengimbo nen Abrahamgât kâmot akmâ manmâ âgâwaen nengât dâtâŋe aregât bunŋe miawaktâp. Aregât kotŋe mem agatbe.” dâep.  
\v 56 Mariaŋe hain dâm Elisabete olop malep. Akto yâk olop manmâ dewutâ âlâwu bo akto kepiaŋân purik katmâ ariep.   
\s1 Yohane miawagep.  
\p
\v 57 Purik katmâ arimbo Elisabete sopŋe miawakto manmâ nanaŋ miep.  
\v 58 Mendo âmâ lâulupŋe kepia ambolupŋande Anutu Humoŋe Elisabete okotŋe nâŋgâepgât nâŋgâm yâk olowâk kambiamyeŋe heroŋe agep.  
\v 59 Hain akbiâ hilâm nâmbulân âlâwu bo akto âmâ mendugum nanaŋ aregât hâkŋe gâiwerâm âmâ eweŋaet kot nambe Sakaria are konberâm agi.  
\v 60 Hain akbiâ memeŋande hin makyeŋgiep, “Bo. Kotŋe Yohane konberen.” dâep.  
\v 61 Hain dâmbo hin magaŋi, “Are âmâ tâulupge yâk yeŋgâlân gâtŋe siâ kot nambe hain are siâ bo tatâp.” dâm magaŋgi goaŋgi akmâ hin dâyi,  
\v 62 “Eweŋe luâk kopa are gain gain nâŋgâp?” dâm bâtyeŋandeak kulem akbiâ  
\v 63 tapegât ulityeŋgimbo tape papaŋe siâ mem waŋi. Waŋbiâ gâwu mem hin kulemgoep, “Kotŋe Yohane konberen.” hain kulemgoep.  
\v 64 Kulemgombo oyaŋmâ nâŋgâmbiâ ainâk den miawagaŋep aregât Anutugât kotŋe mem agalep. Kulem are miawakto  
\v 65 kepia ambolupŋande nâŋgâmbiâ dâtŋe akto kulem aregât hanyeŋe lâuwâ akto den arekŋe heroŋe akmâ sambelem kepia ewumâk ewumâk hârok ariep.  
\v 66 Luâk âmbâle Yuda gimbâŋe tete kepiaŋe kepiaŋe maliŋe den are nâŋgâm hin dâyi, “Nanaŋ hain arekŋe humo akmâ gain gain akbiap?” hain dâm hanyeŋeâk akmâ nâŋgâyi. Akto Humoŋe tângombo malep.   
\s1 Sakariaŋe Yesugât keiŋe dâm miawagep.  
\p
\v 67 Akto Anutugât Wâtgât memeŋande nanaŋ aregât eweŋe Sakaria kautŋân mendo den kârikŋe hin dâep,  
\v 68 “Israe luâk nen Kembunenŋe Anutu mepaiŋe mene. Yâkŋe âmâ luâklupŋe mete katnengim gannenŋe dâmap.  
\v 69 Hain akmâ âmâ Dawidi yâkgât tepŋân gâtŋe konok miawagaŋmâ heŋgemgo nengiwiapgât hambo kunkun akbiapgât anuŋep.  
\v 70 Amâ tâmbâŋe dondâ hân miawagewânba ain propetelupŋe makyeŋgimbo den makmâ mali dopŋân hainâgâk miawaktâp.  
\v 71 Akto siâŋe gasa aknengiwiap. Aknengim âmâ hilipnenguwerâm akbiâ âmâ tân nengumbo âlepŋe manbaen.  
\v 72 Akto ulikŋân Anutuŋe bâgilupnenŋe yeŋgât okotŋe nâŋgâm den kârikŋe katyeŋgiep are kambiamyeŋân kato tato bo nelâm aŋep.  
\v 73 Akto tân nengumbo ainâk gasalupnenŋande bo hilip nenguwai aregât pat Abraham are makmâ hâreaŋep.  
\v 74 Aregât Israe nen hârogâkŋe Humonenŋe Anutugât âlepŋe dâm ikiŋe den lokom bo hamep akmâ  
\v 75 wan me wan bâleŋe bo akmâ gala konok akmâ biwi irakŋeâk manbaen.  
\v 76 Nanne gâ irekŋe sigan akmâ Humonenŋe ulik gulik agaŋbiat. Gâŋe soŋ akmâ aregât hin dâm makyeŋgiwiat, “Humonenŋe irawot togom heŋgem nenguwiap aregât nâŋgâ nâŋgâyeŋe bâleŋe hepunbiâ biwiyeŋe Anutugâlân ari kindo Anutuŋe kambiamŋe nâŋgâm dosayeŋe hepun yeŋgiwiâp.” dâm makyeŋgimenâ nâŋgâwai.  
\v 77 Gâ hain akmâ kembu luâklupŋe âlepŋaet den potatmâ yeŋgimenâ nâŋgâm heŋgemgombiâ dosayeŋe bo akbiâp.  
\v 78 Anutunenŋe han kalemŋe humo yendâpgât dâmbo egonba hândâktâk pagalem arekŋe  
\v 79 hândâkŋân akto momo bâlâpŋân talion nen mem hauŋ nenekmap. Akto oloŋnenekmâ dâp sândukŋân katnenekmap.” Sakaria hain dâep.   
\p
\v 80 Akto nanaŋ are hagitŋe tiŋ tiŋ dâmbo hâk biwi olowâk humo agep. Humo akmâ manmâ eweŋe memeŋe hepun yelekmâ hân kamitŋângen luâk bo manmaiângen arim malep. Manmâ manmâ makyeŋgiwiapgât sop tâlâgumbo âmâ purik katmâ Israe luâk âmbâle hutyeŋân arim miawakmâ malep.   
\c 2  
\s1 Yesu nanaŋ miawagep.  
\p
\v 1-2 Akto ulikŋân kiap humo siâ kotŋe Kuirinio yâk Siria yeŋgât kiap humo malep sop ain âmâ Roma luâk kotdâ siâ malep kotŋe Augusto yâkŋe den kârikŋe hin dâep, “Luâk hânŋe hânŋe areyeŋgât kotyeŋe oyaŋyekbiâ yekbian.” dâep. Are âmâ agak meme hain are umbuŋân bo agi. Irakŋe keiŋe katmâ kulemgoyi.  
\v 3 Keiŋe katmâ hârogâk oyaŋ yekberâm akto aregât kepia yeŋângenba hârogâk purik katmâ arim meteyi.  
\v 4 Arimbiâ Nasarete kepia are Galilaia hânân talep ain gâtŋe luâk siâ kotŋe Yosepe, are Dawidigât kâlegen gâtŋe are hainâk Yudaia hânân Dawidigât kepia kotŋe Betelehem ain ariwerâm âmbâle ikiŋe dâtâŋe are kewugumbo olop ariyiat.  
\v 5 Yosepe akto âmbâi patŋe dâtâŋe kotŋe Maria tepdâk malep are kewugumbo kotyetŋe kulemgowerâm ariyiat.  
\v 6 Arim luâk yâkŋe menduguak menduguak emetŋe are pikbiâ aregât makao emetŋân âgâ taliat.  
\v 7 Tatbela Mariaŋe nanaŋ memberâm hâk hilâlâm nâŋgâmbo nanaŋ ulik gulikŋe miawagep. Miawakto sâŋgumŋe mem katipkom makaoŋe sot nemai ain kondoân katbela ge talep.   
\p
\v 8 Akto kepia ewumâk ain luâk bikŋande hândâgân umiliŋân lamalupyeŋe damunyeŋe akmâ kili.  
\v 9 Kinbiâ âmâ Anutugât aŋelo siâŋe yâk yeŋgâlân miawakto Anutugât pagaleŋande erâmbo ekmâ ongâyeŋe hogoep.  
\v 10 Akto aŋelo arekŋe hin dâm makyeŋgiep, “Bo hamep akŋet. Nâŋgâi. Nâŋe den pat âlepŋe siâ mem togoân ire makyeŋgire nâŋgâŋet.  
\v 11 Uŋak ire âmâ heŋgemgo yekbiapgât luâk arekŋe âmâ Dawidigât kepia kautŋân ain miawaktâp. Yâkŋe âmâ damunyeŋe akbiap. Aregât den ire sambelem arimbo luâk âmbâle hârokŋe nâŋgâm heroŋe akbai.  
\v 12 Akto nanaŋ are sâŋgumŋeak katipkom makaoŋe sot nemai kondo are kâlegen katbela tatâp gârâmâ arim âmâ mem miawakbi. Akto nâŋgât den bunŋe nâŋgâŋetgât arim mem miawakmâ nâŋgâm heŋgemgoŋet.” dâep.  
\v 13 Aŋeloŋe den hain dâm makyeŋgimbo ainâk aŋelo kâmot humo togom galayeŋe peniaŋbiâ menduguakmâ kinmâ Anutugât kotŋe mem agatmâ hin dâyi,  
\v 14 “Anutuŋe luâk âmbâle bikŋe nâŋgât dâtâŋe dâm potatyegep are yeŋgât heroŋe akyeŋgimbo yeŋgâlân gala konok miawak yeŋgiâp. Aregât nen hârogâk heroŋe akmâ himbimân egon Anutugât kotŋe mem agaten.” dâyi.   
\p
\v 15 Hain dâm himbimân purik katmâ âgâmbiâ lama damunyeŋe yâkŋe hin dâm magaŋgi goaŋgi agi, “Nen Betelehem kepian arim Anutuŋe aŋeloŋe huŋgun aŋdo gem den maknengiâp are bunŋe mem miawakne.” dâyi.  
\v 16 Hain dâm dowâk pârigim arim Maria akto Yosepe yâk yetgâlân arim mem miawakyelekmâ âmâ nanaŋ makaogât kondoân katbela ge talep are egi.  
\v 17 Ekmâ nanaŋ aregât den pat are luâk âmbâle makyeŋgim mali.  
\v 18 Makmâ miawakbiâ nâŋgâm hin dâyi, “Yae, nanaŋ arekŋe hâmbâi gain gain akbiap?” dâmbiâ biwiyeŋe agalep.  
\v 19 Akto Mariaŋe den are biwiŋân kato kindo malep.  
\v 20 Akto lama damunyeŋe are purik katmâ arim wan me wan egi aregât den pat are nâŋgâm aŋeloŋe makyeŋgiep are miawagepgât Anutu mepaiŋe mem kotŋe mem agatmâ kinmâ heroŋe agi.   
\s1 Simeoŋ akto Hana yetgât den pat.  
\p
\v 21 Akto ainba hilâm nâmbulân âlâwu bo akto hâkŋe gâim kotŋe Yesu koli. Nanaŋ are bo miawaktoân aŋeloŋe Mariagâlân miawakmâ, “Kotŋe Yesu konbiat.” dâepgât aregât lauŋe lokom kotŋe Yesu dâm koli.   
\p
\v 22 Akto ulikŋân Moseŋe hin kulemgoep are tatâp, “Âmbenlupyeŋande nanaŋ membiâ âlepŋe akto âmâ Anutugât den pat lokombiâ yekto ârândâŋ akbiâp.” dâm den kârikŋe kulemgoep den are lokom kinmâ âmâ Maria akto Yosepeŋe Yesu mem Yerusalem kepian mem âgâyiat.  
\v 23 Âgâm âmâ ulikŋân Anutuŋe den hin dâep are lokoyiat, “Nanaŋ luâk ulik gulik miawakto are âmâ Humogât pat konbai.” Den are lokom kinmâ agiat.  
\v 24 Akto Humogât den kârikŋe siâ talep are hin, “Eweŋe memeŋe kembâ lâuwâ me gâmut lâuwâ mem huit oyelekmâ Anutu waŋbiandat.” Den are lokom kinmâ ariyiat.   
\p
\v 25 Akto sop ain Yerusalem kepian luâk siâ malep kotŋe Simeoŋ, yâkŋe âmâ Anutugât den lokom luâk âlepŋe manmâ Anutuŋe heŋgemgo nenekbiapgât huŋgun aŋdo miawakbiap aregât lâmgom malep. Akto Anutugât Heakŋande biwiŋân hutgombo malep.  
\v 26 Akto emelâk Anutugât Heakŋande den siâ hin magaŋep, “Gâ boâk mombialân Anutu Humoyeŋande damunyeŋe agâkgât huŋgun aŋdo gewiap are miawakto ekbiat.” dâep.  
\v 27 Akto Anutugât Heakŋande memeŋe agaŋdo owâiŋe akmâ Israe yeŋgât sumbe kat kat emetŋân âgâep. Âgâmbo âmâ Maria akto Yosepe Anutugât den lokowerâm nanyetŋe mem âgâmbela  
\v 28 Simeoŋŋe nanaŋ are lokom hin dâm Anutu magaŋep,  
\v 29 “O Humo dondâ, hinŋe Israe damun nenŋe akbiap yâk miawakto ektângât biwine heroŋe aktâp. Den are emelâk magen ina are bunŋe aktâp. Hain gârâmâ mombiangât sop miawaktâp.  
\v 30 Akto nanaŋ ire guge huŋgunaŋmenâ humo akmâ luâk âmbâle heŋgem nenguwiap ina ektân.  
\v 31 Amâ gâ hân ârândâŋ luâk âmbâle hârokŋe ekŋetgât mem miawaktât.  
\v 32 Arekŋe Anutu bo nâŋgaŋmai yâk yeŋgât han ewum pagalewiap. Akto luâklupge Israe nengât egâliaŋ pagaleŋe aknengiwiap.”  
\v 33 Nanaŋ aregât hain dâmbo eweŋe memeŋande nâŋgâmbela biwiyetŋe agatmâ hogoep.  
\v 34 Akto Simeoŋŋe Anutuŋe tân yetkuâk dâm Anutu ulilaŋmâ nanaŋ aregât memeŋe are hin dâm magaŋep, “Nâŋgât. Israe potalakmâ bikŋe biwinenŋe yâkgâlân katenŋe kindo manbaen. Dâ bikŋe âmâ yâkgât hâkâŋ akbiâ biwiyeŋe pâlâmŋe akto bâliwai.  
\v 35 Akto siân kambiamge dondâ bâliwiap. Hain are miawakto ain luâk dondâŋe agak memenenŋe ekmâ keinenŋe mem miawakbai.” dâep.   
\p
\v 36 Akto âmbâle siâ Anutugât den makmâ miawakmâ malep are kotŋe Hana are Panuegât baratŋe Asa kâmolân gâtŋe akto âmbâle arekŋe ulikŋân luâk mendo manbela hombaŋ nâmbulân lâuwâ bo akto luâkŋe moep.  
\v 37 Mondo aregât kakŋân ikiŋak kambut manmâ âgâmbo hombaŋ 84 are bo akto âmbâi kambut akmâ malep. Akto âmbâle arekŋe hilâmŋe ârândâŋ sumbe kat kat emetŋân âgâm Anutu ulilaŋminep. Akto sopŋe sopŋe sot bâlâk manmâ ulilaŋep.  
\v 38 Akto yâkŋe sop ain sumbe kat kat emetŋân âgâm nanaŋ are egep. Ekmâ âmâ Anutu heroŋe agaŋmâ magaŋep. Magaŋmâ Yerusalem kepia ambolupŋande Anutuŋe damunyeŋe are huŋgun aŋbiap aregât lâmgom mali yâk Yesugât keiŋe makyeŋgiep.   
\p
\v 39 Akto Maria akto Yosepe den kârikŋe lokowerâm nanyetŋaet sot dâtâŋe are Anutu waŋmâ metem kepia yetŋângen Nasarete are Galilaia hânân talewân ain purik katmâ ariyiat.  
\v 40 Arim manbela nanyetŋaet hagitŋe kârigembo nâŋgâ nâŋgâŋe humo akto Anutuŋe memeŋe agaŋep are nâŋgâm kinmâ agak meme âlepŋeâk akminep.   
\s1 Maria akto Yosepeŋe Yesu kewugum Yerusalem kepian âgâyiat.  
\p
\v 41 Akto ulikŋân aŋelo siâŋe Israe luâk damunyeŋe akmâ Aigita are yeŋgât nanaŋ ulik gulik miawagi are yeŋguep aregât nâŋgâm hombaŋ kotŋe Pasowa ain serâ omini. Serâ omberâmbiâ sop miawakto aregât Yosepe akto Mariaŋe kepiayetŋe hepunmâ Yerusalem kepian âgâyiat.  
\v 42 Akto Yesu nanaŋ are hombaŋŋe 12 akto luâk sisik akto serâ are omberâm kewugumbela olowâk âgâyi.  
\v 43 Âgâm manbiâ hombaŋ are bo akto luâk âmbâle awam akbiâ âmâ Maria akto Yosepe yâkŋe nanyetŋe bo ekbela tato Yerusalem kepia are hepunmâ yetŋeâk purik kaliat.  
\v 44 Purik katmâ arim hin nâŋgâyiat, “Nannetŋe kâmot humo yâk olop emelâk ariâp mon?” dâyiat. Hain dâm dâwân arim galalupyetŋe yeŋgât hutyeŋân undâgâtbela bo akto manbela hândâk agep.  
\v 45 Akto galalupyetŋe aiyeŋgum undâgâtbela bo akto purik dâm Yerusalem kepian purik katmâ arim undâgâlaŋiat.  
\v 46 Undâgâlaŋbela hilâm âlâwu bo akto âmâ sumbe emetŋe ain âgâyiat. Âgâmbela âmâ Yuda luâk den makyeŋgimini are yeŋgât hutyeŋân tatmâ amâ denyeŋe nâŋgâm aregât keiŋaet aiyeŋgumbo tali.  
\v 47 Hain tatmâ yâk hârogâkŋe nâŋgâ nâŋgâŋaet akto denŋaet nâŋgâm ekbiâ biwiyeŋe agatmâ hogoep.  
\v 48 Akto yâk yeŋgât hutyeŋân tato mem miawakmâ âmâ han undup akmâ kiliat. Akto memeŋande hin dâm magaŋep, “Ewege olop net gâŋgât undâgât giŋdetŋe bo akto kuknetkimbo togoet. Aregât gâ wangât hain aktât?”  
\v 49 Hain dâmbo hin makyetkiep, “Gain gain akmâ kulâgâtniŋmâ mandat? Nâ Ewenaet âiân memberâm akman are bo nâŋgât me?” dâep.  
\v 50 Hain dâmbo denŋe are nâŋgâmbela hâumgoep.  
\v 51 Are âmâ memeŋande denŋe are biwiŋân katmâ nâŋgâm gaep. Hain akto yâk olop Nasarete kepian purik katmâ arim yâk yetgât den lokom malep.  
\v 52 Akto nâŋgâ nâŋgâŋe humo akto manmâ gambo Anutu akto luâk âmbâle hârokŋe ekbiâ ârândâŋ agep.   
\c 3  
\s1 Yohaneŋe âi keiŋe kalep.  
\p
\v 1 Roma luâk siâ kotŋe Tiberio Sisa are Roma yeŋgât luâk humo manmâ gambo hombaŋ 15 bo agep. Bo akto âmâ Yohaneŋe âi keiŋe katmâ miep. Sop ain luâk siâ kotŋe Pontio Pilato yâk Yudaia yeŋgât kiap humo malep. Akto luâk siâ kotŋe Herote yâk âmâ Galilaia luâk âmbâle yeŋgât damunyeŋe akmâ malep. Akto emiŋe kotŋe Pilipo yâkŋe âmâ Ituraia akto Trakoniti yâk yeŋgât luâk humo malep. Akto luâk siâ kotŋe Lisania, yâkŋe Abilene yeŋgât luâk humo malep.  
\v 2 Akto sumbe kat kat luâk are yeŋgât kautŋe lâuwâ maliat kotyetŋe Anasi akto Kaipa luâk lâuwâ are luâk humo akmâ manmâ gayiat. Sop ain Sakariagât nanŋe kotŋe Yohane are hân kamitŋângen mando âmâ Anutuŋe den dâm waŋep.  
\v 3 Den dâm waŋdo Yodaŋ tu biken biken manmâ hin dâm makyeŋgiep, “Agak memeyeŋe bâleŋe are makmâ miawakmâ biwiyeŋe Anutugâlân katbiâ kindo togombiâ tuân katyektere dosayeŋe bo agâk.” dâep.  
\v 4 Akto ulikŋân Anutuŋe dâmbo propeteŋe Yesaia yâkŋe den hin kulemgoep aregât bikŋe hin tatâp,  
\li1 “Luâk siâŋe hân kamitŋângen manmâ hin dâm tatâp, Humogât dâp megatŋet.  
\v 5 Mem gimbâŋe mambâŋe are kârâmbiâ dâp konogâk agâk. Akto hân hutaguâk akto huruŋ dâmbo âmâ totokombiâ dâp ârândâŋâk agâk. Akto dâp goŋgoŋ meŋgoŋ are tâŋ tâŋâk heŋgemgowai. Akto dâp bâleŋe are mem âlepŋe ketuguŋet.  
\v 6 Akto luâk âmbâle hârok Anutuŋe heŋgem nenguwerâm aktâp aregât keiŋe nâŋgâwai.”  
\p Yesaiaŋe hain kulemgoep are bunŋe akto Yohane miawagep.   
\s1 Yohaneŋe den ginŋe makyeŋgiep.  
\p
\v 7 Akto luâk dondâ yâkŋe Yohanegâlân togom tuân kat nenegâk dâmbiâ aregât hin dâm makyeŋgiep, “Niambigât kâmot ye bâleŋaet hâuŋe togowerâm aktâp are hamewakmâ awam akmâ ariŋetgât niŋande makyeŋgiep?  
\v 8 Ye hanyeŋe purikatmâ manbaigât dopŋe bunŋe peniaŋmâ ariwai. Dâ hin bo makŋet, “Nen Abrahamgât kâmot manden.” Nâ makyeŋgire nâŋgâŋet. Anutuŋe kât ire makto luâk akmâ Abrahamgât kâmotlupŋe irakŋe yeŋgât dumyeŋân miawakbai.  
\v 9 Akto den ginŋe siâ makyeŋgiwe. Unam are emelâk dâtŋe hâwim lâwin keiŋân kato tatâp. Arekŋe lâwin siâ bunŋe bo kindâp are kârâm kâlâwân ombiap.” dâep.  
\v 10 Hain dâm makyeŋgimbo âmâ hin dâm aikoyi, “Wei, aregât gain gain akbaen?” dâmbiâ hin makyeŋgiep,  
\v 11 “Luâk siâŋe hâk pekeŋe lâuwâ talaŋdo galaŋe umburuk mandâp are ekmâ âmâ âlepŋe waŋbiâp. Akto sot potatmâ waŋbiâp.” dâep.   
\p
\v 12 Akto gawaman puli meme luâk yâkŋe hainâk tuân katnenegâk dâm togoyi. Togom aikom hin dâyi, “Ewenenŋe, nen gain gain akbaengât nâŋgât?” dâyi.  
\v 13 Hain dâmbiâ hin makyeŋgiep, “Damunlupyeŋande gawaman puli dop hainâk meŋet dâm makyeŋgimbiâ aregât yeŋe siâ bo dewatim membai.” dâep.  
\v 14 Akto tembe loko yâkŋe hainâk yâkgâlân togom dâyi, “Nenŋe âmâ gain gain akbaengât nâŋgât?” dâmbiâ hin dâm makyeŋgiep, “Siâgât wan me wan ekmâ kukyeŋgimbiâ yeukŋe akbiâ are bo membai. Akto wan me wan memberâm akmâ âmâ bo hiaŋgim ire nengât dâwai are borondâ membai. Agak meme ire akbai âmâ âigât puliŋe yeŋgimai are ârândâŋ akto areâk membai.” dâep.   
\s1 Yohaneŋe Yesugât keiŋe makmâ miawakyeŋgiep.  
\p
\v 15 Akto luâk arekŋe Yohanegât nâŋgâm biwiyeŋe hikom hin dâyi, “Anutuŋe huŋgun aŋdo togom damun nenŋe akbiap aregât biwinenŋân katmâ manmaen are ire me aŋgâ?” dâm nâŋgâyi.  
\v 16 Nâŋgâm aikombiâ hin dâm makyeŋgiep, “Nâ tu yân puliyektân. Dâ siâ haminângen togom mandâp yâk âmâ kârikŋeŋe dop siâ yeaŋdâp. Yâk nâ hin arekŋe sikumgât ito goliaŋdere ârândâŋ bo akbop. Yâkŋe âmâ Heakgât kâlâp are puliyekbiap.  
\v 17 Akto yâkgât den ginŋe siâ makyeŋgiwe. Sot pipiŋe urutmâ kâlâwân panmaen dop hainâk yâkŋe gagap mem urutmâ kâlâwân katbiap. Dâ sot neneŋe kitalân katmaen dop hainâk sot âlepŋe potatmâ katbiap.”  
\v 18 Yohaneŋe hainâk dâm pat âlepŋe are kârikŋeâk makyeŋgiep.   
\s1 Heroteŋe akmâ hilipkoep.  
\p
\v 19 Akto sop ain luâk humo Herote yâkŋe âmâ kandâŋe kotŋe Herodia are emiŋaet âmbâle are kâmbu miep. Mem âmâ aregât kakŋân agak meme bâleŋe dondâ mendo dosaŋe humo miawagep. Hain akto Yohaneŋe, “Bo agakŋe aktât.” dâm den kârikŋe magaŋep.  
\v 20 Magaŋdo nâŋgâmbo bâlimbo aregât Yohane mem lope kâlegen kato talep, aregât Heroteŋe dosa siâ miep.   
\s1 Yohaneŋe Yesu tu puliep.  
\p
\v 21 Ulikŋân luâk dondâŋe Yohanegâlân arim tuân katyegâkgât magaŋi. Magaŋbiâ tuân katyegep. Katyekto âmâ Yesu yâkâ hainâk arim magaŋep. Magaŋdo tuân kato sopanmâ Anutu ulilaŋdo ainâk himbim pâroŋ âgâmbo  
\v 22 Anutugât Wâtgât memeŋe Heakŋande himbimânba lâut kotŋe kembâ hainare akmâ Yesugât kakŋân giep. Gembo himbimânba Anutuŋe den siâ hin dâm Yesu magaŋep, “Gâ nanne kambiamnân gâtŋe aregât gekmâ ukenŋe nâŋgân.” Anutuŋe den hain dâep.   
\s1 Yesugât bâgilupŋaet kotyeŋe.  
\p
\v 23-38 Yesu bâgilupŋaet kotyeŋe âmâ hin. Keiŋe katmâ Anutuŋe Adam akto Ewa kat yelegep. Akto Adamŋe Ewa mendo Sete miep. Seteŋe humo akmâ âmbâle mendo nanŋe kotŋe Enosi miep. Enosiŋe humo akmâ âmbâle mendo nanŋe kotŋe Kenaŋ miep. Kenaŋŋe humo akmâ âmbâle mendo nanŋe kotŋe Mahalale miep. Mahalaleŋe humo akmâ âmbâle mendo nanŋe kotŋe Yarede miep. Yaredeŋe humo akmâ âmbâle mendo Enoko miep. Enokoŋe humo akmâ âmbâle mendo Metusala miep. Metusalaŋe humo akmâ âmbâle mendo Lamek miep. Lamekŋe humo akmâ âmbâle mendo Noa miep. Noaŋe humo akmâ âmbâle mendo Sem miep. Semŋe humo akmâ âmbâle mendo Arpasada miep. Arpasadaŋe humo akmâ âmbâle mendo Kenaŋ miep. Kenaŋŋe humo akmâ âmbâle mendo Sela miep. Selaŋe humo akmâ âmbâle mendo Ebe miep. Ebeŋe humo akmâ âmbâle mendo Pelege miep. Pelegeŋe humo akmâ âmbâle mendo Ragau miep. Ragauŋe humo akmâ âmbâle mendo Serugu miep. Seruguŋe humo akmâ âmbâle mendo Naho miep. Nahoŋe humo akmâ âmbâle mendo Tara miep. Taraŋe humo akmâ âmbâle mendo Abraham miep. Abrahamŋe humo akmâ âmbâle mendo Isaka miep. Isakaŋe humo akmâ âmbâle mendo Yakobo miep. Yakoboŋe humo akmâ âmbâle mendo Yuda miep. Yudaŋe humo akmâ âmbâle mendo Perese miep. Pereseŋe humo akmâ âmbâle mendo Hesoroŋ miep. Hesoroŋŋe humo akmâ âmbâle mendo Arani miep. Araniŋe humo akmâ âmbâle mendo Adamin miep. Adaminŋe humo akmâ âmbâle mendo Aminadaba miep. Aminadabaŋe humo akmâ âmbâle mendo Nasoŋ miep. Nasoŋŋe humo akmâ âmbâle mendo Sala miep. Salaŋe humo akmâ âmbâle mendo Boasi miep. Boasiŋe humo akmâ âmbâle mendo Obede miep. Obedeŋe humo akmâ âmbâle mendo Isai miep. Isaiŋe humo akmâ âmbâle mendo Dawidi miep. Dawidiŋe humo akmâ âmbâle mendo Nataŋ miep. Nataŋŋe humo akmâ âmbâle mendo Matata miep. Matataŋe humo akmâ âmbâle mendo Mena miep. Menaŋe humo akmâ âmbâle mendo Melea miep. Meleaŋe humo akmâ âmbâle mendo Eliakim miep. Eliakimŋe humo akmâ âmbâle mendo Yonam miep. Yonamŋe humo akmâ âmbâle mendo Yosepe miep. Yosepeŋe humo akmâ âmbâle mendo Yuda miep. Yudaŋe humo akmâ âmbâle mendo Simeoŋ miep. Simeoŋŋe humo akmâ âmbâle mendo Lewi miep. Lewiŋe humo akmâ âmbâle mendo Matata miep. Matataŋe humo akmâ âmbâle mendo Yorim miep. Yorimŋe humo akmâ âmbâle mendo Eliese miep. Elieseŋe humo akmâ âmbâle mendo Yosua miep. Yosuaŋe humo akmâ âmbâle mendo Ere miep. Ereŋe humo akmâ âmbâle mendo Elimadam miep. Elimadamŋe humo akmâ âmbâle mendo Kosam miep. Kosamŋe humo akmâ âmbâle mendo Adi miep. Adiŋe humo akmâ âmbâle mendo Meliki miep. Melikiŋe humo akmâ âmbâle mendo Neri miep. Neriŋe humo akmâ âmbâle mendo Sealitie miep. Sealitieŋe humo akmâ âmbâle mendo Serubabe miep. Serubabeŋe humo akmâ âmbâle mendo Resa miep. Resaŋe humo akmâ âmbâle mendo Yoanan miep. Yoananŋe humo akmâ âmbâle mendo Yoda miep. Yodaŋe humo akmâ âmbâle mendo Yosek miep. Yosekŋe humo akmâ âmbâle mendo Semeiŋ miep. Semeiŋŋe humo akmâ âmbâle mendo Matatia miep. Matatiaŋe humo akmâ âmbâle mendo Mata miep. Mataŋe humo akmâ âmbâle mendo Nagai miep. Nagaiŋe humo akmâ âmbâle mendo Esili miep. Esiliŋe humo akmâ âmbâle mendo Nahum miep. Nahumŋe humo akmâ âmbâle mendo Amosi miep. Amosiŋe humo akmâ âmbâle mendo Matatia miep. Matatiaŋe humo akmâ âmbâle mendo Yosepe miep. Yosepeŋe humo akmâ âmbâle mendo Yanai miep, Yanaiŋe humo akmâ âmbâle mendo Meliki miep. Melikiŋe humo akmâ âmbâle mendo Lewi miep. Lewiŋe humo akmâ âmbâle mendo Matata miep. Matataŋe humo akmâ âmbâle mendo Eli miep. Eliŋe humo akmâ âmbâle mendo Yosepe miep. Akto Yosepegât hin nâŋgâm hilipkoyi, “Yosepeŋe âmâ Yesugât eweŋe.” hain dâyi. Dâ Yesu amâ Anutugât nanŋe are himbimân gâtŋe. Akto Yesuŋe mando hombaŋ 30 are bo akto âmâ âi keiŋe kalep.   
\c 4  
\s1 Niambiŋe Yesu dop koep.  
\p
\v 1 Anutugât Heakŋande Yesu huŋgun aŋdo Yodaŋ tu are hepunmâ hân kamitŋe siân ariep.  
\v 2 Arim âmâ sot bâlâk manmâ gambo hândâk hilâm 40 bo agep. Sop ain mopŋe dondâ aguep. Hain akto Niambiŋe yâk dop komberâm hin dâm magaŋep,  
\v 3 “Mopge aguâpgât gâ Anutugât nanŋe akto âmâ kât ire makmenâ sot akto ne.” dâep.  
\v 4 Dâmbo hin magaŋep, “Bo, Anutuŋe den hin dâmbo kulemgoyi are hin tatâp, Anutuŋe damun nenŋe akmap aregât nenŋe sotgâlâk nâŋgâm mandenŋe ârândâŋ bo akbiap.” dâep.  
\v 5 Hain dâmbo Niambiŋe hân gimbâŋe siân oloŋmâ âgâm âmâ luâk hânŋe hânŋe manmâ ariyi are yeŋgât sikum me ito siâ siâ hekalaŋep.  
\v 6 Hekalaŋmâ hin magaŋep, “Nâŋe ire hârok damunyeŋe aktân. Akto ire hârok niŋande damunyeŋe agâk dâm nunagâk damunyeŋe akman. Akto niŋande nâŋgât okotnân malâk dâm nunak hain akman.  
\v 7 Aregât kotne mem agatmenâ âmâ sikum me wan me wan ire hârok damunyeŋe katgekmâ giŋbian.” dâep.  
\v 8 Hain dâmbo den hâuŋe hin magaŋep, “Anutuŋe den hin dâmbo kulemgoyi are tatâp. Kembu Anutu konok hoŋ bawa agaŋmâ kotŋe mem agatben.” dâep.  
\v 9-11 Hain dâmbo âmâ Niambiŋe Yesu mem sumbe kat kat emetŋe Yerusalem kepian talep aregât bokŋân oloŋmâ âgâm katmâ hin dâm magaŋep, “Anutuŋe den siâ hin dâmbo kulemgoyi are tatâp,  
\li1 “Nâŋe aŋelolupne huŋgun yeŋgire meŋgekmâ tân gugum damunge akŋet. Kâlân gugum keige hârewopgât aŋelolupnande bâtgân meŋgekŋet.”  
\p aregât gâ Anutugât nanŋe mandât aregât gâ inba sopanmenâ aŋeloŋe damunge akbiâ kâlân me wan me wanân bo guguwerâp âlepŋe sopanberât.” dâep.  
\v 12 Hain dâmbo hin magaŋep, “Anutugât den siâ hin tatâp, Anutuŋe damunge aktâpgât keiŋe ekberâm dop komenâ ârândâŋ bo aktâp.” dâep.  
\v 13 Hain dâmbo Niambiŋe hepunmâ sop siângât lâmgom malep.   
\s1 Yesuŋe Nasarete kepian arim den kepikmâ makyeŋgim malep.  
\p
\v 14 Anutugât Heakŋande Yesu memeŋe agaŋdo Galilaia hânân purik katmâ ariep. Purik kato aregât den patŋe sambelem arimbo kepia ambolupŋe hârogâk nâŋgâyi.  
\v 15 Akto ain den emetŋe ârândâŋ arim den potatmâ yeŋgimbo kâŋgoaŋmâ kotŋe makmâ egâliaŋi.   
\p
\v 16 Hain akmâ arim nanaŋânbak manmâ gaep ikiŋaet kepia Nasarete ain arim âi bo meme sopŋân Sarere ârândâŋâk den emetŋân âgâminep. Hainâk âgâm malep. Âgâm manmâ Anutugât den emelâk kulemgoyi are oyaŋberâm âgâmbo  
\v 17 propete luâk Yesaiaŋe kulem kulemgoep are waŋi. Waŋbiâ mem kelalakom ekmâ den hin kulemgoep talep are oyaŋmâ makyeŋgiep,   
\li1
\v 18 “Humogât Heakŋande meme akniŋdo kinmâ den hin dâm makniŋep, “Luâk biwiyeŋe umat bâleŋân mandâi are yeŋgâlân arim den pat âlepŋe makyeŋgiwen. Akto hikoyekto mandâi amâ hulaŋyekben. Akto luâk dewunyeŋe bok bokŋe yâk yeŋgâlân arim makyeŋgimenâ dewunyeŋe hulaŋ akto âlepŋe ekbai.  
\v 19 Akto Anutuŋe tân yeŋguwiapgât sop tâlâguâp aregât den pat makyeŋgiwen.” hain dâm makniŋep.” dâep.   
\p
\v 20 Den hain dâm oyaŋmâ kulem esenŋe are mem bigeim hoŋ bawa siâ waŋmâ âmâ ge talep. Ge tato den emetŋân tali yâkŋe hârogâk hewugem ekmâ tali.  
\v 21 Ekbiâ den hin dâm makyeŋgiep, “Den ya oyaŋdere nâŋgâi are uŋak yu dewunyeŋân bunŋe miawaktâp.”  
\v 22 Hain dâmbo nâŋgâmbiâ den are ukenŋe akto hin dâyi, “O, ire Yosepegât nanŋe arekŋe gain gain uŋak den bunŋe akto âlepŋe miawaktâp dâp.”  
\v 23 Hain dâmbiâ aregât hin dâm makyeŋgiep, “Yeŋe hin dâm makniŋmai, “Gâŋe siâ heŋgemgoen aregât hinŋe guge heŋgemgoak. Akto Kapanaum kepian âi ketugumenâ den patge nâŋgâmaen hainâk kepia iren ketugumenâ ekne.” hain dâm makniŋmai.  
\v 24 Aregât den bunŋe makyeŋgire nâŋgâŋet. Anutuŋe propetelupŋe makyeŋgimbo are makmâ miawakbiâ areyeŋgât ginbailupyeŋande denyeŋe bo nâŋgâmai.  
\v 25 Ulikŋân Israe luâk siâ kotŋe Elia malep sop ain dewutâ kârikŋe kondo hombaŋ âlâwu dewutâ nâmbulân konok hain bo akto âmâ mop humo miawakto luâk âmbâle hârok sot bâlâk mali.  
\v 26 Akto sop ain Israe yeŋgât âmbâle kambut dondâ manmâ gambiâ âmâ Anutuŋe Elia huŋgun aŋdo ikiŋe kepia hepunmâ Yuda luâk bo manmaiân Sareta kepia are Sidoŋ hânân talep, ain âmbâle kambut siâ yâkgâlân arimbo Anutuŋe tângombo sot waŋdo niep.  
\v 27 Israe luâk siâ kotŋe Elisa malep sop ain Israe kepia ambolupŋe dondâŋe hâk bâle agi. Akto yâk yeŋgâlân gâtŋe siâ bo âlepŋe akbiâ luâk siâ kotŋe Naemaŋ are Yuda luâk bo manmaiân Siria hânân gâtŋe konokŋe âlepŋe agep.” dâep.  
\v 28 Hain dâm makyeŋgimbo den emetŋân taliŋe den are nâŋgâmbiâ bâliepgât kuk dondâ akmâ  
\v 29 agatmâ kepia hamiŋângen mem bam borâŋe siân âgâm katmâ ainba hemem dâtŋân mem, “Pandenŋe geâk.”  
\v 30 dâmbiâ bo menekŋet dâm hut yeŋânba hepun yekmâ gem ariep.   
\p
\v 31 Akto arim kepia siâ kotŋe Kapanaum are Galilaia hânân talewân ain arimbo âi bo meme sopŋân Sarere akto den makyeŋgiep.  
\v 32 Makyeŋgimbo are nâŋgâm hin dâyi, “Oe, luâk irekŋe den maknengim tatâp are nâŋgâenŋe dâtŋe kârikŋe aktâp.” hain dâyi.  
\v 33 Hain dâmbiâ den emetŋân ain luâk siâ kinmâ sinduk baniara bâleŋande kautŋân mendo den humo akmâ hin dâep,  
\v 34 “Woe, Yesu Nasarete kepia amboŋe gâ wangât nengâlân togoât? Keige nâŋgân. Gâ Anutugât nanŋe bunŋe mandâtgât hilip nenguwerâm togoât.” dâmbo  
\v 35 Yesuŋe magaŋmâ hin dâep, “Den bo ak. Luâk ire hepunmâ ari.” dâep. Hain dâmbo sinduk baniaraŋe hepunmâ pando ge hutyeŋân yem âlepŋe akto ariep.  
\v 36 Hain manmâ arimbo ekbiâ hanyeŋe undup akto hin magaŋgi goaŋgi agi, “Wâe, ire âmâ gain gain? Sinduk baniara bâleŋe magaŋdo hepunmâ ariâp.” dâyi.  
\v 37 Hain dâmbiâ aregât den pat sambelem arim kepia biken biken ârândâŋ akmâ arimbo yâkgât magaŋgi goaŋgi agi.   
\s1 Yesuŋe dâmbo Petorogât hewonŋe âlepŋe agep.  
\p
\v 38 Akto Yesuŋe agatmâ den emetŋânba gem ariep. Arim luâk siâ malep kotŋe Simoŋ Petoro yâkgât emelan âgâep. Âgâmbo âmâ Simoŋgât hewonŋe kundat akmâ hâkŋe kâlâp akto yem kilep. Aregât ginbailupŋande Yesu ulilaŋi.  
\v 39 Ulilaŋbiâ yâkgât enemŋân ba kinmâ kundatgât makto âlepŋe agep. Âlepŋe akmâ agatmâ sot om yeŋgimbo neyi.   
\p
\v 40 Akto dewutâ kulukberâmbo âmâ galalupyeŋande kundat agi are meyekmâ Yesugâlân togombiâ bâtŋandeak meyekto kundat ainâk bo akyeŋgiep.  
\v 41 Akto sinduk baniara bâleŋe are watyeŋgimbo âmâ hepunyekmâ bam arim hin dâyi, “Gâ Anutugât nanŋe huŋgun giŋdo togoen.” dâmbiâ Yesuŋe mem iratyeŋgum hin dâm makyeŋgiep, “Den bo ak.” dâm makyeŋgiep.   
\p
\v 42 Akto yem kinbiâ hauŋdo emelanba gem hân siâ luâk bo manmaiângen ariep. Pumângen arim mando luâk dondâ undâgâtmâ manmâ mem miawakmâ hin dâm magaŋi, “Gâ nen olop in manbaengât nâŋgâen.” dâmbiâ hin dâm makyeŋgiep,  
\v 43 “Bo, kepia ârândâŋ arim Anutugât den âlepŋe makyeŋgire lokom manbai aregât huŋgun niŋdo geân.”  
\v 44 Hain dâm Yuda yeŋgât den emetŋe ârândâŋ arim manmâ den makyeŋgim malep.   
\c 5  
\s1 Yesuŋe dâmbo iŋan dondâ meyi.  
\p
\v 1 Hilâm siân Yesuŋe Genesaret bâtgum dâtŋân kindo Anutugât den are nâŋgâwerâm gam ândeaŋmâ kinbiâ  
\v 2 waŋga lâuwâ yelegep. Aregât ambolupŋande waŋganba sopanmâ iŋan ito pulim kili. Akto iŋangât ito pulim kinbiâ  
\v 3 Yesuŋe Simoŋgât waŋgan âgâm hin magaŋep, “Den makyeŋgiwerân aregât waŋga ire memenâ getek bam indâŋân kilâk.” dâmbo mendo indâŋângen ariyi. Arim tatbiâ Yesuŋe kâmot nupiân kili are den makyeŋgim malep.  
\v 4 Makyeŋgimbo bo akto Simoŋ hin dâm magaŋep, “Bâtgum tânâmŋân arim âmâ iŋan ito panmâ iŋan oloŋ.” dâep.  
\v 5 Hain dâmbo Simoŋŋe hin dâm magaŋep, “Apo, hândâkŋân sop kâlep manmâ iŋan itoŋe are pandenŋe gembo iŋan siâ bo menden. Bo dondâ. Gârâmâ gâŋgât den are lokom arim iŋan ito panmâ ekberen.” dâep.  
\v 6 Hain dâmbo âmâ iŋan ito are panbiâ gembo iŋan dondâ kâlegen kulukbiâ aregât umatŋân tâk hâre akberâm agep.  
\v 7 Hain akto hâk hilâlâm nâŋgâm âmâ galalupyeŋe waŋga siân mali are yeŋgonbiâ gam tân yeŋguyi. Tân yeŋgum iŋan are bikŋe membiâ waŋga lâuwâ lâuwâ pikto âmâ kumbuŋe kawut yekberâm agep.  
\v 8-10 Hain akto Petorogât galalupŋe akto emi teulogâtŋe lâuwâ kotyetŋe Yakobo akto Yohane are Sebedaio nanlogâtŋe yâkŋe iŋan dondâ are ekmâ sân sân meyi. Sân sân membiâ Simoŋ Petoroŋe Yesugât keiŋân kâŋgom gem hin dâep, “Woe, Humo, dosane humo mem luâk bâleŋe manman aregât hepun nekmâ ari.” dâep. Hain dâmbo Yesuŋe hin dâep, “Gâ bo hamewak. Iŋangât âi memat dop hainâk hâmbâi luâk mem oloŋ yekmenâ nâŋgât kâmot akbai.” dâep.  
\v 11 Hain dâmbo waŋga are membiâ nupiân âgâmbo âmâ wan me wan are hepunmâ Yesu olop arim mali.   
\s1 Yesuŋe dâmbo hâk bâle bo agep.  
\p
\v 12 Yesuŋe manmâ kepia are hepunmâ siângen ariep. Arimbo luâk siâ hâk bâle kârikŋe malep arekŋe Yesu ekmâ âmâ enemŋân gam hin dâm ulilaŋep, “Kotdâ, gâŋe diwi bâle aktân ire mem howai nekmenâ âlepŋe akberân aregât kârikŋe tatgiŋdâp aregât gugak mem howai nekmenâ âlepŋe akberân me bo?” dâep.  
\v 13 Hain dâmbo Yesuŋe hâkŋe mem howaiep. Howaim hin dâm magaŋep, “Nâŋgâ giŋdângât pandagâk.” dâmbo ainâk hâk bâle are pandakto ârândâŋ agep.  
\v 14 Akto Yesuŋe den hin magaŋep, “Gâŋe iregât pat luâk bo makyeŋgim yânâk arim âmâ sumbe kat kat luâk are yeŋgâlân arimenâ gekbi. Akto diwi pandak giŋdâp iregât Moseŋe den kulemgoep are lokom Anutugât pat soŋgo huit omenâ are ekmâ hin dâwai, “Âo, luâk iregât diwi bâle emelâk pandakto ârândâŋ aktâp.” dâwai.” dâep. Yesuŋe hain dâm magaŋdo ariep.  
\v 15 Hain magaŋdo luâk âlepŋe agep aregât den pat arekŋe sambelem kepia ârândâŋ arimbo hin dâm magaŋgi goaŋgi akmini, “Yesuŋe den makto nâŋgâenŋe bunŋe akbiap, are âmâ kundatnenŋe bo aknengiwiapgât yâkgâlân arine.” Hain dâm hârogâkŋe yâkgâlân arimini.  
\v 16 Arim mendugum kinbiâ hepun yekmâ hân pumângen arimbo Anutu olop den akminiat.   
\s1 Yesuŋe luâk bâtŋe keiŋe kârigem malep siâ heŋgemgoep.  
\p
\v 17 Akto hilâm siân Yesuŋe den makmâ hulaŋmâ potatmâ yeŋgim malep. Mando âmâ Parisaio luâk akto Mosegât den kârikŋe oyaŋmâ makyeŋgiyi are Galilaia hânân gâtŋe akto Yudaia hânân gâtŋe akto Yerusalem kepian gâtŋe arekŋe togom tali. Tatbiâ Anutuŋe Yesu memeŋe agaŋdo âmâ luâk heŋgem yeŋguep.  
\v 18 Heŋgem yeŋgumbo ainâk luâk bâtŋe keiŋe kârigiep siâ galalupŋande temân katmâ lokom togoyi. Togom âmâ emelan mem âgâm Yesugât enemŋân katberâm  
\v 19 âmâ luâk gam turuŋ panmâ kili. Aregât gain gain akmâ katne dâm tirekŋânba âgâm emet bokŋân kinmâ ainba bok gagaimbiâ dâpŋe miawakto ainba luâk are temdâk tâgân panbiâ gem gem luâk âmbâle hutyeŋân Yesugât enemŋân giep.  
\v 20 Gembo Yesuŋe biwiyeŋe ekmâ nâŋgâm âmâ luâk kundatdâ are hin dâm magaŋep, “Dosage puligiŋdângât Anutuŋe hâuŋe bo giŋbiap.”  
\v 21 Hain dâmbo Mosegât den makyeŋgiyi akto Parisaio luâk yâkŋe den are nâŋgâm âmâ biwiyeŋân hin nâŋgâyi, “Anutuŋe ikiŋak âmâ dosayeŋe hepun yeŋgimap ina luâk irekŋe yâkgât dop akberâmbo bâliâp.” dâyi.  
\v 22 Hain nâŋgâm kinbiâ Yesuŋe yekmâ nâŋgâm âmâ hin dâm makyeŋgiep, “Biwiyeŋân hain nâŋgâi are âmâ ârândâŋ bo aktâp.  
\v 23 Gain gain arekŋe owâiŋe luâk bâleŋe ire hin dâm magaŋberân, “Anutuŋe dosage hepundâp.” hain dâm magaŋberân me hin dâm magaŋberân, “Agatmâ ari.”  
\v 24 Aregât maktere nâŋgâŋet. Nâ Anutuŋe dosayeŋe puliwiangât huŋgun niŋdo geân aregât Anutuŋe nâ kârikŋe niŋep aregât keiŋe ekmâ nâŋgâŋet.” dâep. Hain dâm makyeŋgim aregât luâk bâtŋe keiŋe kârigiep are hin dâm magaŋep, “Agatmâ tem tâkge meakmâ emetgân ari.” dâep.  
\v 25 Hain dâm magaŋdo ainâk tem tâkŋe meakmâ Anutu kotŋe mem agatmâ kepiaŋângen ariep.  
\v 26 Arimbo ekmâ nâŋgâm bâtyeŋe dâtyeŋân igim kinmâ Anutu kotŋe mem agatmâ hin dâyi, “Uŋak iren agak meme irakŋe pup pup ekten.” dâyi.   
\s1 Yesuŋe Lewi kolep.  
\p
\v 27 Akto Yesuŋe emelanba gem ariep. Arimbo puli meme luâk siâ kotŋe Lewi yâkŋe gawamangât puli emetŋân tato ekmâ hin dâm magaŋep, “Gâ nâ penâniŋmenâ olowâk manbaet.” dâmbo  
\v 28 Lewiŋe wan me wan are hârok hepunmâ agato Yesu olop ariyiat.   
\p
\v 29 Akto Lewiŋe Yesu ikiŋe emelan talâk dâm kewugum âgâm Yesugât heroŋe nâŋgâm sot oep. Om puli meme luâk akto luâk bikŋe meyekto gambiâ olop sot neyi.  
\v 30 Nem tatbiâ Parisaio luâk akto Mosegât den makyeŋgiyi yâkŋe yekmâ nâŋgâmbiâ bâlimbo Yesu olop mali are hin dâm makyeŋgiyi, “Yeŋe Roma yeŋgât gawaman puli meme luâk akto luâk bâleŋe yâk olop tatmâ sot nembiâ ârândâŋ bo aktâp.”  
\v 31 Hain dâmbiâ Yesuŋe nâŋgâm hin dâm makyeŋgiep, “Âlepŋe manmai are yeŋgâlân doktaŋe âi bo ketugumai. Kundatdâ areyeŋgâlân âi ketugumai.  
\v 32 Aregât keiŋe hin. Nâŋe luâk âlepŋeâk bo meyekman. Luâk bâleŋe olowâk mem oloŋ yektere aregât bâleŋe yeŋe makmâ miawakbiâ biwiyeŋe Anutugâlân ari kilâkgât dâm yeŋgât geân.” dâep.   
\s1 Sotgât hanoko agi aregât den.  
\p
\v 33 Yesuŋe hain dâmbo Parisaio akto Mosegât den makyeŋgiyi are yeŋgâlân gâtŋe bikŋande hin dâm magaŋi, “Yohane olop manmai arekŋe âmâ hilâm ârândâŋ sot hepunmâ manmâ Anutu ulilaŋmai. Akto nengâlân gâtŋe hainâk akmâ manmai. Gârâmâ gâ olop mandâiŋe sot hanâk nem manmai are nâŋgâenŋe ârândâŋ bo aktâp.” dâyi.  
\v 34 Hain dâmbiâ Yesuŋe hin makyeŋgiep, “Luâk humo siâŋe âmbâle mendo âmâ sot ombiâ kâmotlupŋe yâk olop heroŋe akmai sop ain âmâ bikŋande sot bo nem yân tatberen dâmbiâ aregât ârândâŋ bo akmap.  
\v 35 Bo kârikŋe. Hâmbâi luâk humo nâ menekmâ kewugunekbiâ bo aktere âmâ undâgât niŋmâ okotyeŋe nâŋgâm sop ain âmâ sot bâlâk manbai.” Yesuŋe hain dâep.  
\v 36 Hain dâm âmâ ikiŋaet den ginŋe siâ hin dâm makyeŋgiep, “Luâk siâŋe sâŋgum irakŋe hârem arekŋe mem hâk katipŋe duwalak duwalakŋe tâmbâŋe are bo parutmap. Sâŋgum irakŋe tâmbâŋe hut bit parutmap dâine sâŋgum irakŋe are bâliwop akto sâŋgum lâuwâ are dopŋe konok bo akbop.  
\v 37 Akto nen âmâ waiŋ tu irakŋe yo hâkŋe tâmbâŋân bo kâienŋe gemap. Hain akmaen dâine waiŋ tuŋe arekŋe yo hâkŋe are mendo âmâ bim âgâm hogoakbop. Akto waiŋ akto yo hâkŋe lâuwâ lâuwâ bâlewat.  
\v 38 Aregât waiŋ irakŋande yo hâkŋe irakŋân gembo âlepŋe akmap.  
\v 39 Dâ siâ waiŋ tâmbâŋe nem hanŋe agepŋe waiŋ irakŋe aregât hâkâŋ akmâ hin dâwiap, “Tâmbâŋe are nendere ukenŋe aktâp.” dâwiap.” dâep.   
\c 6  
\s1 Sarere âi bo meme sop aregât den.  
\p
\v 1 Akto Sarere âi bo meme sop siân Yesu olop maliŋe kalam ginŋângen ariyi. Arim olop mali yâkŋe kalamânba sot bâikŋe konok konok are mem hâkŋe digim neyi.  
\v 2 Hain akbiâ Parisaio luâk arekŋe yekmâ hin dâyi, “Ye wangât hain aktâi? Uŋak âi meme sopŋe bo aregât âi membiâ ârândâŋ bo aktâp.”  
\v 3 Hain dâmbiâ Yesuŋe hin dâm makyeŋgiep, “Ye bo nâŋgâi me? Dawidi akto luâklupŋe mop miawak yeŋgimbo agi are nâŋgâi me bo?  
\v 4 Yâkŋe hin agi. Dawidiŋe Anutugât sumbe kat kat emetŋân âgâm sot Anutugât pat dâm kali are mem nem bikŋe luâklupŋe yeŋgimbo olowâk neyi. Sot are luâk aŋgâ yeŋgât pat borâm sumbe kat kat luâk are yeŋgâlâk dâm magi. Ainba yâkŋe hanâk mem neyi.  
\v 5 Aregât keiŋe makmâ miawaktere nâŋgâŋet. Nâ Anutuŋe huŋgun niŋdo luâk akmâ geân Sarereân âi bo meme aregât kautŋe akmâ mandân.” dâep.   
\s1 Sarere siân Yesuŋe luâk siâ heŋgemgoep.  
\p
\v 6 Akto Sarere siân den emetŋân âgâm den makyeŋgiep. Makyeŋgimbo luâk siâ talep aregât bâtŋe bungen âmâ kamunŋe agep.  
\v 7 Hain akto Mosegât den kârikŋe makyeŋgimini akto Parisaio luâk arekŋe, “Yesuŋe luâk ire mem heŋgemgowerâp me bo?” dâm aregât ekmâ âmâ denân katbaen dâm aregât damungom tali.  
\v 8 Akto Yesuŋe yekmâ nâŋgâm âmâ luâk bâtŋe kamunŋe are hin magaŋep, “Agatmâ kin.” dâmbo agatmâ kilep.  
\v 9 Kindo damungom kili are hin makyeŋgiep, “Sarere âi bo meme sopŋân wan me wan âlepŋe me bâleŋe akbaen are luâk heŋgem yeŋgumaen me hilip yeŋgumaen aregât makniŋbiâ nâŋgâwe.” dâep.  
\v 10 Hain dâm tâŋâk yekto den hâuŋe bo magaŋi. Yân kinbiâ bâtŋe kamunŋe are ekmâ hin magaŋep, “Bâtge mem agat.” dâmbo bâtŋe mem agato âlepŋe agep.  
\v 11 Akto are ekmâ hin magaŋgi goaŋgi agi, “Sarere âi meme sopŋe boân ina âi ire mendo ârândâŋ bo aktâp. Aregât gain gain akne.” dâm Yesugât kuk bâleŋe akmâ kili.   
\s1 Yesuŋe Aposololupŋe meyegep.  
\p
\v 12 Akto sop siân emet dâgâwerâm akto Yesuŋe gimbâŋe siân Anutu magaŋberâm âgâep. Âgâmbo Anutu olop den akbela emet hauŋdo  
\v 13 luâk olop mali hutyeŋânba keiân lâuwâ are mem oloŋ yegep. Oloŋyekmâ âmâ Aposolo yeŋgonlep.  
\v 14 Dâ kotyeŋe ikiŋeâk ikiŋeâk âmâ hin. Simoŋ kotŋe siâ Petoro emiŋe Anderea, Yakobo, Yohane, Pilipo, Batolomaio,  
\v 15 Mataio, Toma, Yakobo siâ are Alipaiogât nanŋe akto Simoŋ siâ Roma yeŋgât hâkâŋ agi are yeŋgâlân gâtŋe akto  
\v 16 Yudasi are Yakobogât nanŋe akto Yudasi siâ Karioto kepian gâtŋe arekŋe âmâ beirâ Yesugât gasalupŋe makyeŋgimbo kombiâ moep.   
\p
\v 17 Yâk meyekmâ gimbâŋe kautŋângenba gem hân ukuleŋân arim luâk âmbâle dondâ penâyeŋgiyi. Penâyeŋgimbiâ luâk dondâ yâk yeŋgâlân togom menduguyi. Akto Yudaia hânângenba akto Yerusalem kepiangenba akto Tiro akto Sidoŋ kepia are haru dâtŋân talewângenba togom mendugu akbiâ den potatmâ yeŋgiep. Akto kundat agi are yeŋgât makto âlepŋe agi.  
\v 18 Akto sinduk baniara bâleŋande kautyeŋân miep are watyekto arimbiâ âlepŋe agi.  
\v 19 Hain akmâ Yesugât kârikŋeŋande heŋgemnengumbo howaim âlepŋe akne dâm kili.   
\s1 Yesuŋe den dâtŋe makyeŋgiep.  
\p
\v 20 Akto Yesuŋe ikiŋe hamiŋân gâtŋe yekmâ hin dâep, “Ye puligât umburuk akmâ manmai aregât Anutuŋe damunyeŋe akberâm aktâp. Aregât yeŋgât nâŋgâre âlepŋe aktâp.  
\v 21 Sop hinŋeâk iregât âmâ mop mandâi. Dâ hâmbâi âmâ Anutuŋe wan me wangât egâliaŋ akmai are yeŋgimbo ârândâŋ akbiap. Aregât yeŋgât nâŋgâre âlepŋe aktâp. Sop hinŋe âmâ okotyeŋe nâŋgâm indem mandâi yeŋe âmâ hâmbâi biwiyeŋe heroŋe akbiap aregât yeŋgât nâŋgâre âlepŋe aktâp.  
\v 22 Luâk âmbâle bikŋande luâk akmâ geân nâŋgât hâkâŋ akmai aregât ye yekbiâ gembiâ hogom nâŋgâyeŋgim watyekmai  
\v 23 aregât yeŋgât hâu âlepŋe hâmbâi Humoŋe himbimân wan katyeŋgiep are tatâp aregât biwiyeŋe heroŋe humo nâŋgâm manbi. Amâ bâgilupyeŋande yeŋe aktâi dop hainâk akmâ Anutugât hoŋ bawa agaŋmâ mali.   
\p
\v 24 Woe, niŋemaŋe puli siâ siâ tat yeŋgiâp aregât emelâk âlepŋe yeŋaet hâu meyi. Ye hâmbâi âmâ bâleŋân arim âi girâp akbai.  
\v 25 Woe, uŋak âmâ sot humo nem unsambe manmâ heroŋe aktâi. Dâ hâmbâi âmâ bâleŋân arim mop manmâ âi girâp akbai. Akto uŋak âmâ giriŋmâ heroŋe maroŋe kakŋân mandâi. Dâ hâmbâi âmâ indem umatŋân manbai.  
\v 26 Woe, ulikŋân luâk bikŋande agatmâ den mem hin hiaŋgim dâyi, “Nen Anutuŋe den dâm maknengiâp are makmâ miawaktenŋe nâŋgâm lokoŋet.” dâmbiâ âmâ bâgilupyeŋande heroŋe akyeŋgiyi. Heroŋe akyeŋgimbiâ Anutuŋe bo huŋgun yeŋgiep, yânâk agatmâ hiaŋgi den dâyi aregât dosayeŋe yeŋgiep. Aregât uŋak iregât âmâ luâk âmbâle kâmot humo arekŋe yeŋgât nâŋgâm heroŋe akyeŋgimbiâ âmâ hanoko akbi.   
\s1 Gasa are gala akyeŋgiwei.  
\p
\v 27 Gârâmâ nâ hin maktere nâŋgâŋet. Yeŋe gasalupyeŋe yeŋgât nâŋgâm gala akyeŋgiwi. Akto yeŋgât hâkâŋ akmai are mem gala katyekbi.  
\v 28 Akto ye bâleŋe akyeŋgimai are heroŋe akyeŋgiwi. Akto makmâ hâkâŋ yekmai yâk yeŋgât akmâ Anutu ulilaŋbi.  
\v 29 Luâk siâŋe ondopge hogombo are ondopge bikŋe waŋben. Luâk siâŋe gâŋgât ito meŋgiŋberâm kârikŋe akto âmâ iripânge biken are waŋben.  
\v 30 Luâk siâŋe puli siâ siâgât ulit giŋdo are waŋbiat. Akto luâk siâŋe puli siâ siâ are meŋgiŋdo aregât purik katmâ niŋ bo dâwiat.  
\v 31 Yeŋe wan me wan siâ siâ aknengiŋet dâm aregât ukenŋe akmai dop hainâk akyeŋgiwai.   
\p
\v 32 Luâk âmbâle bikŋande ye han kalem akyeŋgimai yâk han kalem purikatmâ akyeŋgiwai amâ hâu gain gain miawakyeŋgiwiap? Amâ luâk bâleŋande galalupyeŋe han kalem akyeŋgimai gai.  
\v 33 Akto bikŋande gala akyeŋgimai yâk gala akyeŋgiwai amâ hâu gain gain miawakyeŋgiwiap? Amâ luâk bâleŋande hain akmai aten.  
\v 34 Akto hâuŋe purikatmâ nengiŋetdâm wan me wan yeŋgiwai amâ Anutuŋe hâu wan hinan purikatmâ yeŋgiwiap? Amâ Anutugât den bâlâk manmai yâkŋe galalupŋe hin dâm siâ me siâ yeŋgimai, “Maleine yekâ hainâgâk hâuŋe nengiwi.” dâmai.  
\v 35 Bo. Ye hain bo akbi. Ye gasalupyeŋe gala akyeŋgiwi. Hâuŋe bo yeŋgiwai yâk hanâk heŋgemyeŋgum siâ me siâ yeŋgiwi. Hain akmâ maleine hâuŋe umatŋe membai. Hain akmâ Humo yâkgât nan barat akmâ manbai. Yâkŋe âmâ luâk gulip akto metŋe yâk hanâk han kalem akyeŋgimap.  
\v 36 Eweyeŋande han kalem manmapgât yeŋe hainâk han kalem olop manbi.   
\p
\v 37 Akto yeŋe yâk yeŋgât den borâm hâre yeŋgimbiâ âmâ hainâk Anutuŋe dosayeŋe bo kat yeŋgiwiap. Dâ dosayeŋe hepun yeŋgimbiâ âmâ hainâk Anutuŋe dosayeŋe hepun yeŋgiwiap.  
\v 38 Puli me wan me wan akyeŋgimbiâ âmâ Anutuŋe hainâk akyeŋgiwiap. Gârâmâ Anutuŋe lugum totokombo humo akto yeŋgiwiap. Are âmâ yeŋe yeŋgimai dop hainâk Anutuŋe yeŋgiwiap.” dâep.   
\s1 Yesuŋe den umatŋe dâm makyeŋgiep.  
\p
\v 39 Yesuŋe den hain dâm makyeŋgim den ginŋe hin dâm makyeŋgiep, “Dewunyetŋe bok bokŋe lâuwâ siâŋe yetŋeâk oloŋ akmâ dâp mesokmâ siângen arim hememân hâkoko akbiandat.  
\v 40 Akto den siâ makbe. Nanaŋ âmâ tiksaŋe bo ewangimap. Nanaŋ are wan me wan nâŋgâm heŋgemgom âmâ tiksa aregât dop akmap.  
\v 41 Akto den siâ makbe. Gâŋe galagaet dewunŋân lâwin uneŋe tatâp are ekmâ guge dewungân lâwin papaŋe tatâp aregât bo nâŋgaŋgim galagaet dewunŋân tatâp aregâlâk hin dâmenâ ârândâŋ bo akbiap,  
\v 42 “Gala, dewungân gagap tatâp are meŋgiŋbe.” Gâ hiaŋgi luâk. Guge dewungân lâwin papaŋe tatâp are soŋ meakmenâ âlepŋe akto âmâ galagaet dewunŋân lâwin uneŋe tatâp are memenâ ârândâŋ akbiâp.   
\s1 Lâwin keiŋe keiŋe.  
\p
\v 43 Akto den siâ makbe. Lâwin keiŋe keiŋe aregât koaŋe ikiŋeâk ikiŋeâk kinmap. Lâwin koaŋe âlepŋande lâwin bâleŋân bo kinmap. Akto hainâk lâwin koaŋe bâleŋande lâwin âlepŋân bo kinmap.  
\v 44 Giat bunŋande kewu bo akmap. Akto kânden bunŋande ham bo akmap. Bunŋaet keiŋe ya ekmâ nâŋgâmai are.  
\v 45 Luâk siâgât biwiŋân wan me wan bâleŋe me âlepŋe pikmâ yendâp aregât lauŋânba âlepŋe me bâleŋe miawakmap. Aregât luâk âlepŋe siâ biwi irakŋe manmapgât bunŋe biwiŋânba agak meme âlepŋeâk miawakmap. Dâ luâk bâleŋe siâ biwi heleŋ manmapgât bunŋe biwiŋânba agak meme bâleŋeâk makmap.   
\s1 Emet kârikŋe akto yeukŋe aregât keiŋe.  
\p
\v 46 Yeŋe lau yeŋandeâk, “Humonenŋe, Humonenŋe.” dâm nogonmâ âmâ nâŋe den makyeŋgiman are bo lokomai are amâ ârândâŋ bo akmap.  
\v 47 Siâŋe nâŋgât denne nâŋgâm lokom manmap are âmâ dop hin dâre nâŋgâŋet.  
\v 48 Luâk siâŋe emetŋe ketugum tetembeŋe kâlep anuŋdo gembo totokombo kârikŋe agep. Kârikŋe akto âmâ emetŋe are ketugumbo ârândâŋ akmâ tato âmâ wâriŋ humo mendo tu seru kârikŋe akto emet are kârikŋe akmâ bo kâwulakmâ kilep. Luâk hain arekŋe dop hain aktâp.  
\v 49 Dâ siâŋe denne ire nâŋgâm âmâ hepulep aregât dop âmâ luâk siâ emet ketugum âmâ tetembeŋe yân hanâk yogan yogan kakŋân anuŋdo kilep. Ain âmâ tu seru humo pando âmâ yogan yogan akmâ kâwulakmap.” dâep.   
\c 7  
\s1 Yesuŋe dâmbo hoŋ bawa siâ âlepŋe agep.  
\p
\v 1 Yesuŋe den bunŋe are makyeŋgim metem âmâ Kapanaum kepian ariep.  
\v 2 Arimbo Roma tembe loko yeŋgât kautŋe siâŋe ikiŋe hoŋ bawa nâŋgâ aŋdo humo agep are momberâm agep.  
\v 3 Hain akto luâk kotdâ arekŋe Yesugât pat nâŋgâm âmâ Yuda damunyeŋe mali are arim Yesu kewugumbiâ togom hoŋ bawa magaŋdo kundat hepulâkgât makyeŋgiep.  
\v 4 Makmâ huŋgunyeŋgimbo arim hin dâm ulilaŋi, “Roma tembe loko yeŋgât kautŋe siâ hutnenŋân mando luâk âlepŋe dâmaen.  
\v 5 Akto nengât den emetŋaet puli kato ketugu nengiyi aregât denŋe nâŋgâmenâ ârândâŋ agâk.” dâm magaŋi.  
\v 6 Hain magaŋbiâ nâŋgâm yâk olop ariyi. Arim emetŋe are ewumâk akbiâ galalupŋe den hin dâm makyeŋgim huŋgun yeŋgimbo Yesugâlân arim magaŋi, “O Humo, damun nenŋande hin dâp, “Nâ luâk yânŋe mandân aregât nâŋgâlân bo togowen. Akto nunaet nâŋgâre ârândâŋ bo aktâp.  
\v 7 Akto nâ gâŋgâlân bo togoman. Aregât gâ yân denâk makmenâ hoŋ bawane ire âlepŋe agâk.  
\v 8 Akto nâ luâk humomo yeŋgât den lokoman. Dâ tembe lokolupnande âmâ nâŋgât den lokomai. Hain akbiâ hutyeŋân gâtŋe siâ magaŋmâ, “Gâ ari” dâre âlepŋe arimap. Akto siâgât, “Gâ ga” dâre âlepŋe gamap. Akto siâgât, “Âi me” dâre âi memap.” hain dâp.” dâyi.  
\v 9 Hain dâmbiâ Yesuŋe tembe loko yeŋgât den are nâŋgâmbo dâtŋe akto aregât purik katmâ hamiŋân dondâ kili are hin dâm makyeŋgiep, “Makyeŋgire nâŋgâŋet. Israe luâk yeŋgât hut yeŋânba luâk siâŋe nâŋgâniŋmap âlepŋe hinare bo mem miawagân.” dâep.  
\v 10 Hain dâmbo tembe loko galalupŋande purik katmâ arim emelan âgâm hoŋ bawa âlepŋe agep are egi.   
\s1 Yesuŋe dâmbo luâk momoŋe siâ agatmâ âlepŋe agep.  
\p
\v 11 Akto Yesu Aposololupŋe olowâk kepia siâ kotŋe Naiŋ ain arimbiâ luâk kâmot humoŋe hamiyeŋân kinbiâ olowâk ariyi.  
\v 12 Akto kepia are tâlâgumbo luâk âmbâle kâmot humo siâŋe âmbâle kambut siâgât nanŋe konok moep are lokom hangowerâm togoyi.  
\v 13 Togombiâ Humoŋe âmbâi kambut are ekmâ okot nâŋgâm hin dâep, “Bo inde.” dâep.  
\v 14 Hain dâm temân dâgâm lokom togoyi are mendo yân kinbiâ hin dâep, “Luâk sigan agat.”  
\v 15 dâm magaŋdo luâk momoŋe are agatmâ den agep. Den akto Yesuŋe magaŋmâ, “Memege olop malet.” dâep.  
\v 16 Hain dâmbo luâk âmbâle arekŋe ekmâ ongâyeŋe hogombo bâtyeŋe dâtyeŋân igim kinmâ Anutu magaŋmâ hin dâyi, “Anutu gâŋe hoŋ bawage humo siâ huŋgunaŋen are hutnenŋân mandâp.” dâyi. Dâm âmâ hin dewatim dâyi, “Anutuŋe luâk âmbâle damun nenŋe akberâm huŋgun aŋdo togoep.” dâyi.  
\v 17 Akto Yesuŋe agep aregât pat are sambelem arim Yudaia hân akto hân biken biken arimbo hârokŋe nâŋgâyi.   
\s1 Yesuŋe Yohanegât dâep.  
\p
\v 18 Yohane tu puliyeŋgiep yâkgât galalupŋande Yesuŋe wan me wan miep aregât den pat magaŋi.  
\v 19 Magaŋbiâ galalogâtŋe lâuwâ siâ yetkondo togombela den hin makyetkim huŋgun yetkiep, “Humogâlân arim den hin dâm magaŋlet, Luâk togowiapgât dâyi are gâ me? Nen niŋande togoâk dâm lâmgom manden?” hain dâm magaŋlet.”  
\v 20 Hain dâm huŋgun yetkimbo Yesugâlân togom hin dâm magaŋiat, “Yohane tuân katyegep arekŋe hin dâm huŋgun netkiâp. Luâk togowiapgât dâyi are gâ me? Me siâgât lâmgom manbaen?” dâyiat.  
\v 21 Akto sop ain Yesuŋe luâk kundatyeŋe olop are makyeŋgimbo bo akyeŋgiep. Akto sinduk baniara bâleŋande kautyeŋân meyegi are watyegep. Akto dewunyeŋe bok bokŋe makyeŋgimbo dewunyeŋe hâreakto egi.  
\v 22 Aregât Yesuŋe Yohanegât galalogâtŋe hin dâm makyetkiep, “Yet arim âmâ wan me wan yetŋe dewunyetŋande ektat akto ondopyetŋande nâŋgat nâŋgâ yâkgât den pat Yohane hin dâm magaŋlet, “Dewunyeŋe bok bokŋe yâk yeŋgât dâmbo dewunyeŋe hâreakto ektâi. Keiyeŋe goŋgoŋe yâk yeŋgât dâmbo âlepŋe akmâ bam gutâi. Hâk bâle miawak yeŋgimbo manmai yâk yeŋgât dâmbo âlepŋe aktâi. Ondopyeŋe bok bokŋe yâk yeŋgât dâmbo ondopyeŋe pâroŋ âgâmbo den âlepŋe nâŋgâi. Momoŋe yeŋgât makto golâ akmâ mandâi. Akto umburuk mandâi are den pat âlepŋe makyeŋgimbo nâŋgâi.”  
\v 23 Akto luâk siâ nâŋgât akmâ bo bâleniŋmâ hâkâŋ akniŋbiap amâ yâkgât nâŋgâre âlepŋe humo akbiap.” Hain dâm huŋgun yetkiep.   
\p
\v 24 Huŋgun yetkimbo purik katmâ arimbela Yesuŋe luâk âmbâle kili are Yohanegât hin makyeŋgiep, “Ye hân kamitŋângen wan ekberâm ariyi? Seruŋe kâro waito duwuŋ akto are ekberâm ariyi me?  
\v 25 Yohane âmâ haingât dopŋe bo. Me luâk siâŋe hâk pekeŋe kulem melem agakŋe luguakmâ kei pekeŋe âlepŋe dondâ kalep are ekberâm ariyi me? Amâ bo. Luâk hain arekŋande luâk humomo yeŋgât emelan tatmâ sot âlepŋe nembiâ tepyeŋe pikto gemai.  
\v 26 Yohane âmâ hainare yeŋgât dopŋe bo. Aregât ye wan ekberâm ariyi? Ye Anutugât den dâm miawagep siâ ekberâm ariyi. Aregât makyeŋgire nâŋgâŋet. Yohane egi are âmâ Anutugât den makmâ miawakmâ gayi yâk hainare bo.  
\v 27 Yâk âmâ siâ. Yâkŋe âmâ hârok ewangiyektâp. Hain gârâmâ Anutuŋe yâkgât den hin dâep are tatâp,  
\li1 “Nune hoŋ bawane magaŋmâ huŋgunaŋdere laune lokom gâŋgât ulikŋân akgiŋmâ dâp heŋgemgo giŋbiap.”  
\p Akto den kulemgoep are bunŋe akto Yohane togoep.  
\v 28 Akto luâk siâŋe Yohane ewangiwiapgât dop bo tatâp. Are âmâ Yohaneŋe ulik gulik akmâ âinaet keiŋe bo ekmâ nâŋgâwiap aregât luâk yânŋe biwiyeŋe Anutugâlân katbiâ arim kinbiap yâk hârokŋe Yohane ewangiwai.”  
\v 29 Hain dâm makyeŋgimbo luâk âmbâle dondâŋe gawamangât puli meme luâk olowâk yâkŋe emelâk Anutugât den lokom manbiâ Yohaneŋe tuân mem katyegep yâkŋe Anutugât den are tângombiâ bunŋe agep.  
\v 30 Dâ Parisaio luâk akto Mosegât den makyeŋgimini yâkŋe âmâ Anutugât dâp are hâkâŋ akmâ Yohaneŋe tuân bo kat nenegâk dâm manmâ gayi. Hain agigât yâkŋe âmâ nâŋgâmbiâ bunŋe bo agep.   
\p
\v 31 Akto den siâ hin dâm lâuwâŋe makyeŋgiep, “Luâk kâmot ire yâk yeŋgât wanân dop katmâ makbe? Yâk wan hinare?  
\v 32 Nanaŋ kâmot lâuwâ kepia sombeimân tatbai. Akto kâmot siâŋe kâmot siâ are hin dâm makyeŋgiwai, “Nenŋe heroŋe akmâ bâtâ kondenŋe yeŋe kep bo kondâi. Akto nenŋe âi girâp akmâ indien hain indeŋet dâm makyeŋgienŋe bo indeâi.” dâwai.  
\v 33 Akto aregât maktere nâŋgâŋet. Yohaneŋe tuân katyegep yâkŋe âi keiŋe katmâ tu sot bo nem manmâ âmâ yân âi mem manmâ gambo hin dâyi, “O, luâk ire sinduk baniara bâleŋande meme agaŋdâp.”  
\v 34 Akto nâ luâk akmâ geân nâŋe sot soŋgo nendere nekmâ hin dâmai, “Luâk ire âmâ sot humo nem mandâp are gawamangât puli meme luâk akto luâk bâleŋe yeŋgât gala.” dâmai.  
\v 35 Anutugât nâŋgâ nâŋgâ kâmot are âmâ ginbailupŋe yâkŋe yâkgât keiŋe mem golâ katbiâ bunŋe kârikŋe agep.” dâep.   
\s1 Âmbâle siâŋe Yesugât keiŋe puliep.  
\p
\v 36 Parisaio luâk siâŋe Yesu kewugumbo emetŋân âgâmbo mendugu akmâ sot neyi.  
\v 37 Sot nem tatbiâ ain gâtŋe âmbâle dâp gulip malep siâŋe Yesu Parisaio luâk yâkgât emetŋân âgâm talep are nâŋgâm tu higenŋe are mem âgâep.  
\v 38 Mem âgâm hamiŋân kinmâ indembo dewunŋe tuŋe târâŋ dâm keiŋân giep. Gembo dumutŋe yeukŋe arekŋe keiŋe pulim metiep. Pulim metem âmâ keiŋe mem maŋganmâ tu higenŋe are keiŋân kâim puliep.  
\v 39 Hain akto Parisaio Yesu kewugumbo âgâyiat arekŋe ekmâ biwiŋânâk hin nâŋgâep, “Dâp gulip manmap irekŋe aktâp ire bo agakŋe. Gârâmâ bundâk Yesu Anutugât hoŋ bawa manmap dâine âmbâle iregât keiŋe nâŋgâwop.” dâm nâŋgâep.  
\v 40 Hain nâŋgâmbo Yesuŋe ekmâ nâŋgâm âmâ hin magaŋep, “Simoŋ, den siâ maktere nâŋgâ.” dâmbo hin magaŋep, “Tiksa, makniŋmenâ nâŋgâwe.” dâmbo  
\v 41 hin magaŋep, “Luâk siâŋe luâk lâuwâ puli yetkiep siâ 50 kina siâ 5 kina.  
\v 42 Akto siân aregât hâuŋe niŋlet dâmbo puli are panbela bo agep. Bo akto bo mem miawagiat aregât yâkgâlân arim kinmâ hin dâyiat, “Puli bo tat netkiâp.” dâmbela hin makyetkiep, “Hanâk, misiget, âlepŋe ariet.” dâmbo ariyiat. Hain akto âmâ niŋande dosa hepunaŋep aregât nâŋgâmbo huraguep? 50 kina miep arekŋe me 5 kina miep? Aregât makniŋmenâ nâŋgâwe.” dâep.  
\v 43 Hain dâmbo hin dâep, “Puli dondâ miep arekŋe ukenŋe nâŋgâep.” dâep. Hain dâmbo Yesuŋe hin dâm magaŋep, “Gâ âlepŋe maktât.”  
\v 44 Hain dâm âmbâle are ekmâ hin dâm Simoŋ magaŋep, “Âmbâle ire ek. Nâ gâŋgât emelan gare tu bo kâim niŋmenâ puliaktân. Akto âmbâle irekŋe âmâ indembo dewunŋe tuŋe keinân gembo dumutŋande puli nektâp.  
\v 45 Gâŋe âmâ bo maŋgan nektât. Dâ âmbâle irekŋe âmâ keine mem maŋgan nekmâ heroŋe akniŋdâp.  
\v 46 Akto gare gâŋe âmâ tu higen suk suk siâ kautnân bo kâiât aregât âmbâle irekŋe âmâ tu higenŋe olop kâimbo keinân gembo puli nektâp.  
\v 47 Âmbâle irekŋe âmâ gala konok akniŋdâpgât nâ yâkgât patŋe hin maktere nâŋgâ. Luâk siâŋe galaŋaet dosa umatŋe puliaŋdo aregât heroŋe humo nâŋgâ aŋbiap. Dâ luâk siâŋe galaŋaet dosa bikŋeâk puliaŋdo aregât heroŋe kakŋeâk nâŋgâ aŋbiap. Aregât keiŋe hin dâre nâŋgâ. Anutuŋe âmbâle iregât dosaŋe umatŋe are emelâk hepun aŋdo heroŋe humo nâŋgâ niŋdâp hain.”  
\v 48 Hain dâm âmbâle are hin dâm magaŋep, “Dosage emelâk hepun giŋdân.” dâep.  
\v 49 Hain dâmbo olowâk tatmâ sot neyi arekŋe biwi yeŋân hin nâŋgâyi, “Luâk iregât keiŋe gain gain hinare? Gain gain akmâ dosage emelâk hepun giŋdân dâp?”  
\v 50 Biwiyeŋande hain nâŋgâmbiâ Yesuŋe âmbâle are hin dâm magaŋep, “Biwige Anutugâlân arim kindâp aregât kambiamge sândugembo manbiat.” dâm magaŋep.   
\c 8  
\s1 Yesu olop ariyi yeŋgât keiyeŋe.  
\p
\v 1 Sop aregât kakŋân Yesuŋe kepia hârogâk ândeaŋmâ arim Anutuŋe damunyeŋe akberâm aktâp aregât den pat âlepŋe makyeŋgim malep. Akto Aposololupŋe keiân lâuwâ are oloŋ yekto olowâk ariyi.  
\v 2 Akto âmbâle bikŋe olop ariyi are yeŋgât keiyeŋe hin. Bikŋe âmâ sinduk baniara bâleŋande meyekbiâ are watyeŋgimbo âlepŋe agi are. Akto bikŋe âmâ heŋgem yeŋguep yâk olop ariyi. Akto yâk yeŋgâlân gâtŋe siâ kotŋe Maria Madala kepian gâtŋe, yâkgât âmâ sinduk baniara bâleŋe nâmbulân lâuwâ walaŋep.  
\v 3 Akto siâ kotŋe Yohana are Herotegât hoŋ bawa luâk kotŋe Kusa yâkgât âmbenŋe. Akto siâ kotŋe Susana. Akto âmbâle bikŋe puli oyaŋmâ Yesu akto aposololupŋe yeŋgiyi are olowâk ariyi.   
\s1 Anutugât den aregât dâp.  
\p
\v 4 Luâk âmbâle dondâŋe kepiayeŋe hepunmâ Yesugâlân togom mendugumbiâ yekmâ âmâ den ginŋe hin dâm makyeŋgiep,  
\v 5 “Luâk siâŋe seŋgo alekŋe are panberâm âiângen mem ariep. Akto alekŋe bikŋe dâwân gembo luâkŋe tâlim hogombiâ lâutŋe togom nem meteyi.  
\v 6 Dâ seŋgo alekŋe bikŋe âmâ hân yam yamân gembo kâmŋe gam âmâ tu bogât ainâk moep.  
\v 7 Akto alekŋe bikŋe hele kâlegen giep. Gem kâmŋe gambo are âmâ hele humoŋe gam âgâm lokom gunduŋaŋdo moep.  
\v 8 Akto alekŋe bikŋe âmâ hân keluŋe olowân gembo miawakmâ kâmŋe bususuk dâm gam bunŋe dondâ miawagep.” Hain are makmâ âmâ benŋe kârikŋeâk makmâ hin magep, “Luâk ondopdâŋe den ire nâŋgâwi.” dâep.   
\p
\v 9 Akto hoŋ bawalupŋande den memeŋe aregât keiŋe gain gaingât maktât dâm aikoyi.  
\v 10 Aikombiâ hin dâm makyeŋgiep, “Anutuŋe ye emelâk nâŋgâ nâŋgâyeŋe mem pâroŋ kalep. Kato Anutuŋe damunyeŋe akmapgât keiŋe nâŋgâi. Dâ bikŋe amâ ekmâ âmâ bo ekmâ nâŋgâm heŋgemgomai. Amâ Anutuŋe makto dewunyeŋande âmâ ekmai. Dâ biwiyeŋân bo gemap. Akto ondop yeŋande nâŋgâmai. Dâ nâŋgâ nâŋgâ yeŋân bo gemap. Aregât den dopŋân maktere keiŋe bo nâŋgâmai.  
\v 11 Hain. Akto den ginŋe makyeŋgiân aregât keiŋe hin. Anutugât denŋe seŋgo alekŋe aktâp.  
\v 12 Seŋgo alekŋande dâwân giep. Hân dop are âmâ hinare manbai arekŋe Anutugât den nâŋgâmbiâ biwiyeŋân ewuwiap. Ewumbo Niambiŋe ekmâ den are nâŋgâm biwiyeŋe nâŋgâlân katbiâ Anutuŋe damunyeŋe akbopgât hâreyeŋgim ariwiap.  
\v 13 Dâ seŋgo koaŋe kât heregân giep dop hainare manbai yâkŋe den pat âlepŋe nâŋgâm arekŋeak ukenŋe akbai. Dâ hanyeŋân kândârâŋe bo giepgât sop pâŋ konok dondâ mem âmâ dopko dopko miawakto den pat âlepŋe hamiaŋmai.  
\v 14 Akto seŋgo alekŋe bikŋe hele kâlegen giep dop hinare manbaiŋe amâ Anutugât den nâŋgâwai. Nâŋgâm âmâ hâkgât siâ me siâgât nâŋgâm heŋgemgom puli me sâŋgum lâuwâ lâuwâ me ito sikum aregât ukenŋe nâŋgâm hanokoakmâ âmâ den are hepunbiâ âmâ bunŋe bo akmap.  
\v 15 Dâ koaŋe hân kelurâ ain giep dop hainare manbai yâkŋe den pat âlepŋe nâŋgâm han yeŋe heŋgemgom yeukŋân mem manmai. Hain akmâ kârikŋe akmâ bunŋe peniaŋmai.   
\s1 Pagaleŋegât dop.  
\p
\v 16 Luâk siâŋe pagaleŋe sagom âmâ umbâ kâlegen me yeye amukŋân kato bo tatmap. Tek tekŋân kato emet kâleŋe pagalembo ekmâ gem âgâmai.  
\v 17 Aregât keiŋe âmâ hin. Wan me wan tip yemap are mem miapanbai. Dâ siâ me siâ ekbiâ bo akto are pagaleŋân miawakto hârokŋe ekbai.  
\v 18 Siâ siâ me siâ talaŋdo âmâ Anutuŋe siâ waŋdo sambeleaŋbiap. Dâ siâ siâ me siâ bo talaŋmap are bâtnân tatniŋdâp dâm nâŋgâm hilipkombo are Anutuŋe bâtŋânba oloŋmâ pando yân tatbiap. Aregât den makmâ tatân ire nâŋgâm gangerâm manbi.” hain dâep.   
\s1 Yesugât memeŋe emilupŋe.  
\p
\v 19 Sop ain luâk kâmot humoŋe Yesu ândeaŋmâ kinbiâ memeŋe emilupŋe togom imbiaŋmâ ekberâm ewum hâumgom kâlewânâk kili.  
\v 20 Kâlewânâk kinbiâ luâk siâŋe hin dâm magaŋep, “Memege emilupgande gekberâm togo iŋgon betgen kinmâ gemenâ gekne dâm gogondâi.” dâep.  
\v 21 Hain dâmbo Yesuŋe hin dâm magaŋep, “Anutugât den nâŋgâm lokomai ire âmâ nâŋgât memene emilupne are yeŋgât dop aktâi.” dâep.   
\s1 Yesuŋe seru magaŋdo sândugiep.  
\p
\v 22 Hilâm siân Yesuŋe hin dâm makyeŋgiep, “Bâtgum ire hâtikom biken arine.” dâmbo olop waŋgan âgâm ariyi.  
\v 23 Arimbiâ Yesu asiŋ yiep. Yem tato seru humo pando âmâ haru are bâliep. Bâlimbo âmâ waŋga are kâi akberâm agep.  
\v 24 Kâi akberâm akto Humo are goaŋmâ hin dâyi, “Wâe, luâk Humo, nen ire haruân bâliweren.” dâmbiâ agatmâ makto seru akto haru nâŋgâm nâŋâgâyiat.  
\v 25 Nâŋâgâmbela hin dâm makyeŋgiep, “Nâŋgâm kepilâniŋmai are yâgâte?” dâmbo yâkŋe âmâ wan me wan akmâ miep are ekmâ otneyeŋe ariep. Arimbo kinmâ hin dâm magaŋgi goaŋgi agi, “Ae, luâk irekŋe âmâ seru akto haru ina den makto nâŋgaŋdat aregât keiŋe gain gain?” dâyi.   
\s1 Yesuŋe sinduk baniara watyekto bauyeŋgât biwiyeŋân geyi.  
\p
\v 26 Akto bâtgum are hâtikom Galilaia hân bikŋângen Gerasene are yeŋgâlân ariyi.  
\v 27 Ain arim waŋgaŋe haru dâtŋân kindo sopanmâ ge kindo âmâ luâk siâ kepiangenba togom peniaŋep. Aregât keiŋe hin. Sinduk baniara bâleŋe kugâkŋe memeŋe agaŋbiâ malep. Agaŋbiâ hâk pekeŋe bâlâk manmâ aŋun bo aŋgim sop kâlep hainâk malep. Manmâ emetŋân bo manmâ âmâ sumângen hilâm ârândâŋ arim togominep.  
\v 28-29 Hain akto tembe lokoŋe bâtŋe bikŋe bikŋe dâgâmbiâ âmâ piriŋ piriŋ kato hâreakto sinduk baniara arekŋe hâwâlaŋdo hân kamitŋângen ariminep. Keiŋe hain. Akto luâk are togom Yesu ekto sinduk baniara bâleŋe are wat yekberâm akto aregât enemŋân ge yiep. Yem âmâ hin magaŋep, “Yesu gâ Anutu Humo dondâ yâkgât nanŋe wangât nâŋgâlân togoât? Nâ hâk hilâlâm bo niŋ.” dâmbo  
\v 30 ekmâ magaŋep, “Kotge niŋe?” dâm aikombo sinduk baniara dondâŋe memeŋe agaŋbiâ malep aregât agonakmâ hin dâep, “Kotne kâmot humo.” dâep.  
\v 31 Hain dâmbo sinduk baniara dondâ arekŋe Yesu hin dâm ulilaŋi, “Âlepŋe huŋgun nengimenâ hememân bo gienŋe nenguwerâp.” dâm ulilaŋi.  
\v 32 Akto hân ain bau dondâ tâmut nem mali aregât sinduk baniara bâleŋe arekŋe magaŋi, “Nâŋgâ nengimenâ luâk ire hepunmâ bau yeŋgât biwiyeŋân gene.”  
\v 33 dâmbiâ, “Âlepŋe.” dâmbo arekŋeak luâk are hepunmâ bauyeŋgât biwiyeŋân geyi. Gembiâ bauŋe gem tu deŋgânân gembiâ lauyeŋân pikto moyi.   
\p
\v 34 Akto bau damunyeŋe arekŋe are ekmâ pârigim arim luâk âmbâle dondâŋe kalam yeŋângen me kepia yeŋângen ari den pat are makyeŋgiyi.  
\v 35 Makyeŋgimbiâ luâk âmbâle hamepŋe olowâk wan me wan agep are ekberâm Yesugâlân togoyi. Togombiâ sinduk baniaraŋe memeŋe agaŋi yâkŋe âmâ nâŋgâ nâŋgâŋe hulaŋ akto hâk pekeŋe lugu akmâ Yesugât keiŋân talep. Are ekmâ hamep akmâ kili.  
\v 36 Kinbiâ âmâ wan me wan are ekmâ nâŋgâyiŋe sinduk baniara watyekto âlepŋe agep yâkgât den pat makyeŋgiyi.  
\v 37 Makyeŋgimbiâ Gerasene hân ambolupŋande hamep akmâ Yesuŋe hân are hepunmâ siângen ariâk dâm aregât magaŋi. Magaŋbiâ ariwerâm waŋgan âgâmbo  
\v 38 luâk sinduk baniara walaŋep arekŋe olop arire dâm magaŋep. Magaŋdo Yesuŋe hin magaŋep, “Gâ tat.  
\v 39 Anutuŋe heŋgem guguâp aregât den pat ewege memege akto ginbailupge makyeŋgiwen.” dâm magaŋep. Hain dâmbo purik katmâ arim Yesuŋe heŋgemgoep aregât den pat hârogâk makyeŋgiep.   
\s1 Yesuŋe dâmbo den emetŋe damun luâk aregât baratŋe siâ momoŋânba agalep.  
\p
\v 40 Akto Yesuŋe kepia are hepunmâ bâtgum biken ariep. Arimbo lâmgom tali arekŋe dondâŋe heroŋe agi.  
\v 41 Heroŋe agaŋbiâ den emetŋe damunŋe siâ kotŋe Yairo arekŋe keiŋân kâŋgom âmâ togom hin dâm magaŋep,  
\v 42 “Baratne konok dondâ hombaŋŋe 12 are momberâm aktâpgât gâ kewugu gekmâ emetnân ariwerâm aktân.” Hain dâm magaŋdo olowâk ariyiat. Arimbela luâk âmbâle dondâŋe watmâ arim ândeaŋ gondeaŋ agi.   
\p
\v 43 Akto hutyeŋân âmbâle siâ kilep yâkgât keiŋe hin. Âmbâle yeŋgât dewutâ gambo akmai dop hain bo akminep. Hokboâk hokboâk gambo mando hombaŋ 12 bo agep. Hain akmâ manmâ gambo doktaŋe tângowerâm ewum hâumgom hepunmini.  
\v 44 Akto âmbâle arekŋe Yesugât hamiŋân arim luguak luguakŋe mem walip koaŋep. Walip kom arekŋeak âlepŋe agep.  
\v 45 Âlepŋe akto ainâk Yesuŋe hin dâm aiyeŋguep, “Niŋande mem walip nuguâp?” dâep. Hain dâmbo hârogâkŋe ândeaŋ gondeaŋ agi arekŋe nen bonâŋgâen dâmbiâ aregât Petoroŋe hin dâep, “Apo, luâk dondâ ândeaŋ gondeaŋ ketugu gektâi.” dâmbo  
\v 46 hin dâep, “Wâtne gembo aregât maktân. Siâŋe walip nuguâpgât nâŋgân.” dâmbo  
\v 47 âmbâle arekŋe bundâk howaire nâŋgâp dâm ongâŋe hogombo Yesugât enemŋân bam âmâ walip kom âlepŋe agep aregât keiŋe hârogâk ain kili yeŋgât dewunyeŋân makmâ miawakmâ magaŋep.  
\v 48 Magaŋdo nâŋgâm hin magaŋep, “Meŋ, biwige nâŋgâlân katât aregât Anutuŋe nâŋgâ giŋdo âlepŋe aktât. Yeukŋân bam ari.” dâep.   
\p
\v 49 Hain dâm kindo ainâk Yairogât hoŋ bawa siâŋe emelanba gam hin dâm magaŋep, “Baratge emelâk mondâp aregât luâk Humo ire inâk talâk. Umatŋe siâkâ bo agaŋ. Bo hâwâlaŋ.” dâmbo  
\v 50 Yesuŋe nâŋgâm Yairo hin dâm magaŋep, “Nâŋgâmâk bo ak. Biwige nâŋgâlân katmenâ baratge âlepŋe akberâp.” dâep.  
\v 51 Hain dâm oloŋmâ arim Yairogât emet ewumâk kinmâ bikŋe yeŋgât dâmbo kili. Kinbiâ Petoro, Yohane, Yakobo akto âmbâi sisik aregât eweŋe memeŋe meyekto emelan olowâk âgâyi.  
\v 52 Akto luâk âmbâleŋe indem kambiam bâle agi are hin dâm makyeŋgiep, “Baratyetŋe ire bo mondâp. Yân asiŋ yendâp aregât ye bo indeŋet.” dâmbo nâŋgâm giriŋ aŋi.  
\v 53 Giriŋ aŋmâ hin dâyi, “Wangât hain dât? Are bunŋe mondâp.”  
\v 54 dâmbiâ baratyetŋe mem magaŋep, “Barat agatmâ kin.”  
\v 55 dâmbo tepŋân tuk tuk dâmbo ainâk agalep. Agato sot om waŋbiâ neâk dâm makyeŋgiep.  
\v 56 Hain akto aregât eweŋe memeŋande ekbela dâtŋe agep. Akto Yesuŋe hin dâm makyetkiep, “Iregât den pat bo makyeŋgiwiandat.” dâm makmâ hâre yetkiep.   
\c 9  
\s1 Yesuŋe Aposololupŋe huŋgunyeŋgimbo âi keiŋe kali.  
\p
\v 1 Yesuŋe Aposolo 12 mem oloŋyekto togombiâ sinduk baniara bâleŋande meme akyeŋgimini are watyeŋgiwaigât akto kundatdâ mem âlepŋe ketugu yekbaigât aregât makmâ kârikŋe yeŋgiep.  
\v 2 Akto Anutuŋe damunyeŋe akto den pat makyeŋgim kundatdâ mem âlepŋe ketugu yekbai aregât huŋgun yeŋgim hin dâm makyeŋgiep,  
\v 3 “Ariwerâm âmâ huwan, ito, sot, puli akto hâk pekeŋe dondâ bo mem ariwai.  
\v 4 Kepia siân arimbiâ emelan oloŋ yekmâ âgâmbiâ ainâk tatmâ gem ariwai.  
\v 5 Akto siân arimbiâ âmâ gala bo akyeŋgimbiâ âmâ kepia are hepunmâ keiyeŋân nukum tatbiap are paŋ paŋgom panmâ den kârikŋe makyeŋgim arimbiâ âmâ yeŋgât keiyeŋe nâŋgâwai.” dâep.  
\v 6 Hain dâm makyeŋgim huŋgun yeŋgimbo kepiaŋe kepiaŋe arim manmâ Anutu damunyeŋe akbiap aregât den pat makyeŋgiyi. Akto kundatdâ mem âlepŋe ketugu yegi.   
\s1 Heroteŋe Yesugât den pat nâŋgâep.  
\p
\v 7-9 Akto Yesuŋe ya agep aregât bikŋande hin magaŋgi goaŋgi agi, “Yohaneŋe momoŋânba agatmâ mandâp mon?” dâyi. Dâ bikŋande âmâ hin dâyi, “Eliaŋe lâuwâŋe miawakmâ mandâp mon?” dâyi. Dâ bikŋande âmâ hin dâyi, “Anutugât hoŋ bawa emelâk gâtŋe siâŋe momoŋânba agatmâ mandâp mon?” hain dâyi. Hain dâmbiâ Heroteŋe nâŋgâmbo ârândâŋ bo akto han lâuwâ akmâ hin dâep, “Emelâk maktere Yohane hanŋe hâreyi. Dâ ire âmâ niŋande hainare akmâ mandâp aregât den pat ire nâŋgân?” hain dâm Yesu ekberâm agep.   
\s1 Yesuŋe luâk 5,000 sot yeŋgimbo neyi.  
\p
\v 10 Akto aposololupŋande âi ketugum mali. Manmâ purik katmâ aregât den pat Yesu magaŋi. Den pat dâm magaŋbiâ Yesuŋe meyekmâ, “Nenŋeak ari manmâ biwiyeŋe sândugeâk.” dâmbo Besaida kepiangen ariyi.  
\v 11 Arimbiâ luâk bikŋande yekmâ âmâ hamiyeŋân ariyi. Akto Yesugâlân togombiâ gala akyeŋgimbo mali. Manmâ Anutuŋe damunyeŋe akberâm agep aregât den pat makyeŋgiep. Akto kundat agi are mem heŋgem yeŋguep.  
\v 12 Hain akmâ kindo emet dâgâ yeŋgiwop dâm aposololupŋe bât biken lâuwâ arekŋe togom hin magaŋi, “Iren hân kamitŋângen manden aregât luâk âmbâle huŋgun yeŋgimenâ kepiayeŋângen arim sot mem neŋet.” dâm magaŋi.  
\v 13 Hain dâmbiâ hin dâm makyeŋgiep, “Yeŋe sot siâ yeŋgiŋet.” dâmbo hin dâm magaŋi, “Nen sot momerâk akto iŋan lâuwâ areâk tat nengiâp. Aregât gain gain akberen? Kepiangen arim luâk kâmot humo ire yeŋgât sot puligonegât maktât me?” dâyi.  
\v 14 Amâ luâk 5,000 maligât. Dâ Yesuŋe hin dâm makyeŋgiep, “Makyeŋgimbiâ kâmot 50 âk hârok ain ain tatmâ ariŋet.” dâep.  
\v 15 Hain dâmbo makyeŋgimbiâ hainâk tatbiâ  
\v 16 sot akto iŋan are mem himbimân dewunŋe panmâ Anutugât mepaiŋe mem agatmâ iŋan are munditmâ ligiep. Ligim sot are mem munditmâ hoŋ bawalupŋe ârândâŋ yeŋgimbo luâk âmbâle kâmot tali are oyaŋ yekmâ yeŋgimbiâ neyi.  
\v 17 Nembiâ tepyeŋe pikto bikŋe talep are âmâ hakan lugumbiâ haka 12 pigep.   
\s1 Petoroŋe Yesugât keiŋe makmâ miawagep.  
\p
\v 18 Akto hilâm siân Yesu ikiŋeâk manmâ Anutu olop den magaŋgiyiat. Hain akbela Aposoloŋe yâkgâlân arimbiâ aiyeŋgum hin dâep, “Luâk âmbâleŋe nâŋgât niŋe dâmai?” dâep.  
\v 19 Hain dâmbo yâkŋe hin dâm magaŋi, “Bikŋande âmâ Yohane tuân katyegep are hain dâmai. Dâ bikŋande âmâ Elia hain dâmai. Akto bikŋande âmâ Anutugât hoŋ bawa propete siâ emelâk moep arekŋe momoŋânba agatmâ mandâp hain dâmai.” dâyi.  
\v 20 Hain dâmbiâ hin aiyeŋguep, “Dâ yeŋe âmâ nâŋgât niŋe dâmai?” dâmbo Petoroŋe hin magaŋep, “Gâmâ Anutuŋe huŋgun giŋdo damun nenŋe akberâm gien are bunŋe.” dâep.  
\v 21 Hain dâmbo aregât bo makmâ miawakmâ makyeŋgiwi dâm makmâ hâreyeŋgiep.  
\v 22 Akto lâuwâŋe hin dâm makyeŋgiep, “Nâ luâk akmâ geângât nâ wan me wan akniŋbiâ nâ hâk hilâlâm nâŋgâwian. Ain âmâ sumbe kat kat luâk akto Mosegât den kârikŋe makmâ miawakmai akto kepia ambolupŋe yeŋgât damunlupyeŋande gasa akniŋmâ nugumbiâ mondere hilâm âlâwu bo akto momoŋânba agatmâ manbian.” dâep.   
\s1 Yesugât den lokom manmai aregât keiŋe.  
\p
\v 23 Yesuŋe luâk âmbâle hin dâm makyeŋgiep, “Luâk bikŋande biwiyeŋe nâŋgâlân katmâ nâ olop ariwerâm âmâ wan me wan akmâ hilipkowai aregât bo hamep akmâ manbai. Akto yeŋe hâkyeŋaet bo nâŋgâm hilâmŋe hilâmŋe nâŋgât den lokom manbai.  
\v 24 Dâ siâŋe ikiŋe manmanŋe gangerâwiap are âmâ hilip aguwiap. Akto siâŋe nâŋgât den âi aregâlâk nâŋgâm mando kombiâ âmâ momoŋânba agatbiap.  
\v 25 Dâ siâŋe manmâ siâ siâ mem lokom aregât ukenŋe âlepŋe akbiapŋe mombiap sop ain wan me wangât ya ukenŋe akbiap arekŋe bo tângombo momo kârikŋânba bo agatbiap.  
\v 26 Akto siâŋe nâŋgât hâkâŋ akmâ nâŋgât den bo lokom manbiap aregât keiŋe hin. Nâ luâk akmâ geân akto ewene netgât pagaleŋe netŋande panmâ ŋirik ŋirik dâmbo âmâ himbimân aŋelolupnetŋande nâ olop gienŋe luâk ya akmai are nâkâ hainâk hami yeŋgiwian.  
\v 27 Maktere nâŋgâŋet. Yu kindâi ire bikŋe bo mom golâ manbaiân Anutuŋe damunyeŋe akbiapgât are ekbai.” Hain dâm makyeŋgiep.   
\s1 Mose akto Elia Yesu olop den magaŋgi goaŋgi agi.  
\p
\v 28 Yesuŋe den hain dâm makyeŋgimbo hilâm 8 mon bo akto Anutu olop den akberâm Petoro, Yohane, Yakobo, meyekto gimbâŋe siân âgâyi.  
\v 29 Âgâmbiâ Anutu olop den akbela Petoro akto galalogâtŋe yâk asiŋgât akmâ tali. Hain akbiâ Yesugât enem dewunŋe siâ akto hâk pekeŋe lugu agep are kau timan timan agep.  
\v 30 Hain akto himbim pagaleŋe belek belek dâm yendo luâk lâuwâ Mose akto Elia ainâk miawagiat.  
\v 31 Yâk miawakmâ Yesu Yerusalem kepian arim Anutuŋe yâkgât makmâ hâreaŋep are watmâ mombiap aregât yâk olop den magaŋgi goaŋgi agi.  
\v 32 Den aregât magaŋgim kâlâkom agatbiâ Petoro akto galalogâtŋe asiŋgât dondâ akyetkimbo dewunyeŋe panmâ Yesu pagaleŋe kulemŋe akto luâk lâuwâ yâk olop kinbela yelegi.  
\v 33 Akto Mose akto Elia ariwerâm akbela Petoroŋe tirip aregât keiŋe bo nâŋgâm Yesu hin dâm magaŋep, “Luâk Humo, âlepŋe dondâ nen in manden aregât gâ nâŋgâmenâ uligi gâŋgât siâ Mosegât siâ Eliagât siâ hain ketugune.” dâep.  
\v 34 Hain dâmbo ainâk hamandat akmâ dâgâm bup panmâ tigi yekto Petoro, Yohane akto Yakobo yâkŋe ongâyeŋe hogombo kili.  
\v 35 Hain akbiâ hamandat kâlegenba Anutuŋe hin dâm makyeŋgiep, “Are ekŋet. Luâk ire nâŋgât nanne okotne nâŋgâ aŋdere nâŋgât lau lokom manmap yâkgât denŋe nâŋgâm lokom manbai.”  
\v 36 Anutuŋe den hain dâm kondo Yesuŋe ikiŋeâk kindo egi. Akto wan me wan egi are sop ain luâk siânba bo makyeŋgim yân biwiyeŋânâk katmâ nâŋgâm mali.   
\s1 Yesuŋe sinduk baniara bâleŋe walep.  
\p
\v 37 Emet hauŋdo gimbâŋânba gembiâ luâk kâmot humoŋe togom Yesu peniaŋi.  
\v 38 Togom peniaŋi yâk yeŋgât hutyeŋânba siâŋe Yesu hin dâm magaŋep, “Luâk Humo, iregât yu ulitgiŋbe. Nanne konok ire gam ek.  
\v 39 Keiŋe hin. Sinduk baniara bâleŋe siâŋe hilâm ârândâŋ kautŋân mendo dewunŋe gâwâŋ gâwâŋ dâmbo ge yendo lauŋân barak pâtkombo den kârikŋe makmap. Akto sinduk baniara bâleŋe arekŋe hilâm ârândâŋ hainâk hilipkom hâk hilâlâm waŋmap.  
\v 40 Haingât aposololupgande watŋet dâm ulit yeŋgire ewum hâumgom hepuli.” dâep.  
\v 41 Hain dâmbo Yesuŋe hin dâm magaŋep, “Yei, luâk kâmot bo nâŋgâniŋmai ye hanyeŋe kârikŋe. Nâ ye olop sopŋe sopŋe manmâ sokom katyekbian mon? Nange are mem ga.” dâep.  
\v 42 Hain dâmbo Yesugâlân mem âgâmbo sinduk baniaraŋe bâleŋe agaŋdo dewunŋe gâwâŋ gâwâŋ dâmbo ge yiep. Hain akto Yesuŋe sinduk baniara bâleŋe are watmâ pando arimbo âlepŋe akmâ eweŋaelân ariep.  
\v 43 Arimbo luâk âmbâleŋe Anutuŋe memeŋe agaŋdo kulem miep are ekmâ nâŋgâm bâtyeŋe dâtyeŋân igim kinmâ han lâuwâ agi.   
\s1 Mombiap aregât makmâ miawagep.  
\p
\v 44 Hain akmâ dât yeŋân igim kinbiâ Yesuŋe hoŋ bawalupŋe oloŋ yekmâ makyeŋgim hin dâep, “Den ire makyeŋgire nâŋgâm mem biwiyeŋân katmâ manbi. Nâ luâk akmâ geân nâ hilip nuguwerâm luâkŋe menekbai aregât sop tâlâguâp.” dâep.  
\v 45 Hain dâm makyeŋgimbo nâŋgâmbiâ den keiŋe yeŋaelân Anutuŋe bo kalep aregât akmâ aikowerâm agi are nâŋgâm hamep akmâ hepuli.   
\s1 Luâk gain hin arekŋe humo akmâ ewangiyekbiap.  
\p
\v 46 Akto hoŋ bawalupŋe, “Nengâlân gâtŋe niŋande humonenŋe akmâ manbiap?” dâm magaŋgi goaŋgi akmâ papalagi.  
\v 47 Hain akbiâ Yesuŋe biwiyeŋaet keiŋe ekmâ nâŋgâm âmâ nanaŋ bâlensiâ siâ mem hutyeŋân kato kindo hin dâm makyeŋgiep,  
\v 48 “Siâŋe nanaŋ bâlensiâ ire hinare tângomap are âmâ nâ tân nugumap aregât dop akmap. Akto siâŋe nâ tân nuguâp aregât dop akmap arekŋe Anutuŋe huŋgun niŋep nâ tân nugumap. Akto yeŋgâlân gâtŋe siâŋe, “Nâ luâk yânŋe mandân.” dâm biwiŋande ikiŋaet nâŋgâmbo gemapŋe emelâk ewangi yektâp.” dâep.  
\v 49 Hain dâmbo Yohaneŋe Yesu hin dâm magaŋep, “Luâk humo aŋgâ yeŋgâlân gâtŋe siâŋe gâ gogonmâ sinduk baniara bâleŋe watyekto are ekmâ, “Gâ nengâlân gâtŋe bo. Hain bo ak.” dâm koaŋion.” dâep.  
\v 50 Hain dâmbo Yesuŋe hin dâm magaŋep, “Luâk siâŋe gasa bo akyeŋgimapŋe amâ ye tân yeŋgum gala akyeŋgiwiap. Gârâmâ siâŋe hain akto âmâ bo koaŋbi.” dâm magaŋep.   
\s1 Samaria kepia ambolupŋande Yesugât hamep agi.  
\p
\v 51 Yesuŋe himbimân purik katmâ âgâwiap aregât sop tâlâgumbo Yerusalem kepian ariwerâm aregât biwiŋe humo kalep.  
\v 52 Hain akmâ hoŋ bawalupŋe huŋgun yeŋgimbo den mem ariyi. Arim Samaria yeŋgât kepia siân arim Yesu ain ariwiap aregât, “Emet siâ yogan nengimbiâ heŋgemgone.” dâm aregât kepia ambolupŋe makyeŋgiyi.  
\v 53 Makyeŋgimbiâ Yesu Yerusalem kepian ariwiap aregât kautŋe oriepgât nâŋgâm bo dâyi.  
\v 54 Hain dâm emet gangerâmbiâ Aposolo lâuwâ Yohane akto Yakobo yâkŋe nâŋgâmbela ârândâŋ bo akto peiyekmâ Yesu aikom hin dâyiat, “Humo gâ nâŋgâmenâ netŋe dâetŋe himbimânba kâlâp siâ gem oyegâk.” dâyiat.  
\v 55 Hain dâmbela purik dâm yelekmâ, “Hepulet.” dâm den are koyetkiep.  
\v 56 Koyetkimbo kepia siângen ariyi.   
\s1 Luâk hain arekŋe Yesugât hamiŋân ariyi.  
\p
\v 57 Arimbiâ luâk siâŋe mem miawakyekmâ Yesu hin dâm magaŋep, “Gâ iregen me aregen ariwerâm akmenâ nâ watgekmâ manbian.” dâep.  
\v 58 Hain dâmbo Yesuŋe hin dâm magaŋep, “Soŋgo âmâ emetyeŋe âlepŋân yemai akto lâut âmâ kelomyeŋe âlepŋân tatmai. Dâ nâmâ luâk akmâ geân nâmâ emetne bo tatniŋdâp.” dâep.   
\p
\v 59 Akto sop siân Yesuŋe luâk siâ mem miawakmâ hin dâm magaŋep, “Gâ nâ wat nekmenâ olop mande.” dâmbo hin dâep, “Humo, nâŋgâmenâ nâŋe soŋ arim apone hangom âkâ purik katmâ togore gâ olop ariwaet.” dâep.  
\v 60 Hain dâmbo hin dâep, “Momoŋe manmai arekŋe momolupyeŋe hangoyekŋet. Dâ gâmâ arim Anutuŋe luâk âmbâle damunyeŋe akbiap aregât den pat makyeŋgiwen.” dâep.  
\v 61 Hain dâmbo luâk siâŋe Yesu hin dâm magaŋep, “Humo gâ olop ariwaetgât nâŋgân. Gârâmâ nâŋgâmenâ nâ purik katmâ arim ginbailupne yekmâ indem katyekmâ purikatmâ togore âmâ gâ olop ariwaet.” dâep.  
\v 62 Hain dâmbo Yesuŋe hin dâep, “Maktât aregât hin maktere nâŋgâ. Luâk siâŋe âiân ariwerâm âmâ pâŋân hepunbiapŋe amâ Anutugât kepian ariwiap gât dop bo talaŋbiap.” dâep.   
\c 10  
\s1 Yesuŋe Anutugât den makyeŋgiŋet dâm luâk 70 huŋgun yeŋgiep.  
\p
\v 1 Manmâ Yesuŋe luâk 70 siâ mem oloŋ yekmâ âi den dâm yeŋgiep. Akto ikiŋak kepiaŋe kepiaŋe ariwerâm nâŋgâep ain âmâ luâk lâuwâk lâuwâk mem katyekmâ, “Yeŋe soŋ ariŋet.” dâm huŋgun yeŋgiep.  
\v 2 Huŋgun yeŋgiwerâm kinmâ den hin dâm makyeŋgiep, “Kalamân sot bunŋe dondâ miawaktâp aregât âi amâ humo. Dâ âi luâk amâ amon siâ. Aregât sotgât Amboŋe magaŋbiâ Amboŋande ikiŋe kalamângen luâk siâkâ lâuwâŋe katyegâk.  
\v 3 Akto siâ makbe. Lama pâlâmŋe are dua metŋe hut yeŋân arimbiâ hilip yeŋgumai dop hainare akmâ luâk metŋe tânâmyeŋân huŋgun yeŋgire arim manbai.  
\v 4 Huŋgun yeŋgire ariwerâm âmâ delem me puli me kei pekeŋe himbân lâuwâ bo meakmâ ariwai. Akto kepiangen ariwerâm dâwângen luâk olop den kâlep bo akbai.  
\v 5 Yânâk tâŋ tâŋâk kepian ariwai. Akto emet siân âgâwerâm âmâ emet aregât ambolupŋe heroŋe akyeŋgiwai.  
\v 6 Heroŋe akyeŋgimbiâ emet ambolupŋe bikŋande heroŋe akmâ, “Gambiâ biwi konok akne.” dâmbiâ âmâ gala akyeŋgiwai. Dâ emet ambolupŋande gala bo akyeŋgimbiâ âmâ hepun yekmâ ariwi.  
\v 7 Âi luâk âi meyeŋgimai are âlepŋe puli yeŋgimbiâ ârândâŋ akmap. Aregât nâŋgât âi ketuguwai aregât  
\v 8 kepia siâ me siân âgâmbiâ sot om yeŋgimbiâ âmâ nem ain tatbi. Tatmâ emet ain ba bam emet aŋgân hanâk hanâk bo âgâwi.  
\v 9 Gala hain akyeŋgimbiâ ainâk tatmâ kundat akbai are heŋgem yeŋguwai. Heŋgem yeŋgum âmâ hin dâm makyeŋgiwi, “Anutuŋe damunyeŋe akberâm aktâp aregât ire akyeŋgien.”  
\v 10 Hain dâm makyeŋgim arewa kepia siân arimbiâ hâkâŋyeŋe akbai âmâ sombeimân kinmâ hin dâm makyeŋgiwi,  
\v 11 “Kepia in gâtŋe gagap pipiŋe siâ bo membaen aregât keinenŋân nukum me gagap tatâp ire paŋ paŋgom pandenŋe amâ hin ekmâ nâŋgâŋet. Anutuŋe damunyeŋe akberâm aktâp aregât miawakbiapgât sop tâlâguâk.” Hain dâm makyeŋgim hepun yekmâ ariwi.  
\v 12 Akto aregât keiŋe maktere nâŋgâŋet. Sop humoân Sodom kepia ambolupŋe agak meme bâleŋe agi aregât hâu membai. Dâ kepia ambolupŋande yeŋgât hâkâŋ akbai aregât hâu bâleŋe humo membai.” dâep.   
\p
\v 13 Yesuŋe hain dâm kepia bikŋe yeŋgâlân katmâ hin magep, “Woe, Korasiŋ kepia ambolupŋe, woe, Besaida kepia ambolupŋe, nâŋe yeŋgâlân kulem hamepŋe olowâk ketugum manmâ gan hain are Tiro Sidoŋ kepian ketuguân dâine yâkŋe emelâk agak memeyeŋe bâleŋe are hepunmâ kâŋgom kinmâ yeŋaet okot bâle nâŋgâ aŋgim manmâ Anutugât den nâŋgâwâi.  
\v 14 Ye hain akbai aregât siân sop humoân Tiro Sidoŋ kepia ambolupŋande dosa membai. Hain membiâ yeâmâ dosa umatŋe bâleŋe membai.  
\v 15 Akto Kapanaum ambolupŋe ye hilâm ârândâŋ kotyeŋe mem agatmâ hin dâmai, “Nen emelâk himbimgât pat akmâ manden.” Hain dâm mandâi. Aregât ye âmâ hememân gewai.   
\p
\v 16 Yeŋe den ire luâk âmbâle bikŋe makmâ miawakyeŋgimbiâ âmâ Anutugât den tâŋâk nâŋgâwai. Akto den ire makyeŋgim miawakyeŋgimbiâ hâkâŋ akmâ bo lokowai are âmâ ye bo hâkâŋyeŋgiwai. Are âmâ nâ hâkâŋniŋmâ akbai. Akto huŋgun niŋep yâk gai hâkâŋ agaŋbai.” dâep. Hain dâm huŋgun yeŋgimbo ariyi.   
\s1 Luâk 70 purik kali.  
\p
\v 17 Luâk 70 arekŋe manmâ purik katmâ togom biwiyeŋe heroŋe humo akto aregât Yesu magaŋmâ hin dâyi, “Humo gâ gogonmâ kepia ain ain sinduk baniara watyeŋgienŋe dennenŋe lokoyi.” dâmbiâ  
\v 18 yâkŋe hin dâep, “Ye arim sinduk baniara bâleŋe watyekbiâ âmâ Niambiŋe âmâ mem belek katmap dop hainâk akmâ himbimân ba ge kondo egân.  
\v 19 Nâŋgâi. Niambi sâmbâ metŋe me dek kakŋân tâlimbiâ hilip yeŋguwop akto sinduk bâleŋande mem siâ me siâ yeŋgiwop dâm aregât kârikŋe yeŋgiân. Gârâmâ wâtnân kinbiâ memeŋe akyeŋgire manbai.  
\v 20 Gârâmâ sinduk baniara bâleŋande denyeŋe lokombiâ aregât heroŋe bo akŋet. Himbimân manbaigât Anutuŋe kotyeŋe kulemgoep aregât nâŋgâm heroŋe akŋet.” dâep.   
\s1 Yesuŋe biwi heroŋe nâŋgâep.  
\p
\v 21 Akto sop ain Anutugât Heakŋande memeŋe agaŋdo Yesuŋe biwiŋe heroŋe humo nâŋgâm Anutu hin dâm magaŋep, “Apone, himbim haru hân amboŋe gâŋe luâk bikŋe nâŋgâ nâŋgâyeŋaet nâŋgâmbiâ humo akmap are âmâ gâŋgât denge are mem heambukyeŋgimat. Dâ nanaŋ âmâ makmâ miawakyeŋgimat. Aregât nâ mepaige mendân. Gâ hain miawagâkgât makmâ kârigien.  
\v 22 Ewene yâkŋe nâ meme akniŋdo aregât kotŋe siâ siâ akman. Akto Ewenaet keiŋe nâŋgângât luâk âmbâle potatyekmâ biken biken makyeŋgire arekŋe âmâ hainâk keine nâŋgâwai.   
\p
\v 23-24 Hain dâm hoŋ bawalupŋe yoŋâk hin dâm makyeŋgiep, “Den bunŋe makyeŋgiwe. Ulikŋân Anutugât propete akto luâk kotdâ dondâŋe wan me wan uŋak yeŋe ekmâ mandâi hainâk ekberâm ukenŋe humo nâŋgâm mali. Dâ amâ bo egi. Akto den pat âlepŋe makyeŋgire nâŋgâi ire gai nâŋgâwerâm ukenŋe humo nâŋgâm mali. Dâ amâ bo nâŋgâyi. Aregât ye âmâ wan me wan ekmai aregât nâŋgâm heroŋe humo akmai. Akto den pat âlepŋe makyeŋgire nâŋgâmai aregât heroŋe humo nâŋgâm manmai.” dâep.   
\s1 Luâk siâŋe gasaŋe ekmâ benŋe gala agaŋep.  
\p
\v 25 Akto Mosegât den makmâ kepigi siâŋe Yesu dop komberâm den hin dâm aikoep, “Luâk humo, gain gain akmâ âmâ manman kârikŋaet pat aktere ârândâŋ akbiap?” dâep.  
\v 26 Hain dâmbo hin dâep, “Moseŋe den gain gain kulemgoep? Akto wan oyaŋmat?” dâmbo  
\v 27 hin magep, “Den kulemgoep are hin tatâp, “Anutugâlâk nâŋgâm denŋe lokom biwige yâkgâlân katmâ yâkgât wâtŋân kinmâ manben.” Akto siâ hin tatâp, “Gâ gugaet akmat hainâk galagaet agaŋben.” hain tatâp.” dâep.  
\v 28 Dâmbo hin dâm magaŋep, “Âlepŋe den are lokom kinmâ manman kârikŋaet pat akbiat.” dâep.  
\v 29 Hain dâmbo luâk arekŋe ikiŋe agak memeŋe are mem agatberâm akmâ kârikŋaet kulâgâtmâ hin dâm magaŋep, “Gâ niŋaet nâŋgâmenâ gala aktâp?” dâmbo  
\v 30 Yesuŋe den ginŋe siâ hin dâm magaŋep, “Yuda luâk siâŋe Yerusalem kepia hepunmâ Yeriko kepiangen arimbo gasalupŋande teŋgâ kinmâ kombiâ gilâmŋe gem yiep. Ge yendo hâk pekeŋe me puli me wan me wan meaŋmâ ariyi. Arimbiâ âmâ momberâm akmâ yiep.  
\v 31 Hain akmâ yendo Yuda gâtŋe sumbe kat kat luâk siâŋe dâp hainâk togom yendo egep. Dâ egep amâ hâkâŋ akmâ yân hanâk ewangiep.  
\v 32 Akto sumbe emetŋe aregât hoŋ bawa siâ Lewigât kâmolân gâtŋe siâŋe âkâ hainâk togom yendo ekmâ enemŋânâk bam tâŋâk egep arekŋe benŋe biwiŋe pâlâmŋe akto yânâk ewangim ariep.  
\v 33 Hain akto benŋe gasaŋe siâ Samaria hânân gâtŋe arekŋe togom âmâ egep.  
\v 34 Ekmâ okotŋe nâŋgâm enemŋânâk bam ekmâ âmâ gilâmŋe puliaŋmâ keluŋe mem pulim diwiŋe are katip koaŋep. Hain akmâ doŋgiŋe kakŋân mem kato âgâmbo mem kepia siân arim luâk lombo togo yemai are yeŋgât emet yeŋân kato tato gala agaŋmâ damunŋe agep.  
\v 35 Hain akto emet hauŋdo ariwerâm âmâ emet aregât amboŋe puli waŋmâ hin magaŋep, “Damunŋe akmâ manmenâ puli giŋdân ire bo akto âmâ siân lâuwâŋe giŋbian.” dâm ariep.  
\v 36 Hain agep aregât aigugure makniŋ. Gâŋe nâŋgâmenâ luâk âlâwu are yeŋgâlân gâtŋe niŋaet âmâ nâŋgâmenâ âlepŋe aktâp?” dâep.  
\v 37 Hain aikombo hin dâep, “Han kalem agaŋep luâk arekŋe keiŋe nâŋgâm damunŋe agep are.” dâep. Aregât Yesuŋe hin magaŋep, “Gâŋe dop hainâk akyeŋgiwen.” dâm magaŋep.   
\s1 Mata akto Maria.  
\p
\v 38 Akto Yesu Aposololupŋe kepia siângen arimbiâ âmbâle siâ kotŋe Mata yâkŋe Yesu kewugumbo emetŋân âgâyiat.  
\v 39 Âgâmbela gariŋe kotŋe Maria, yâkŋe âmâ Humogât enemŋân bam tato magaŋdo nâŋgâm talep.  
\v 40 Den nâŋgâm tato Mataŋe ikiŋak sot om âi miep aregât, “Garinande siâ bo tân nuguâp.” dâm nâŋgâm bâliaŋmâ hin dâep, “Humo, garinande yân tato nunagâk sot om tatân aregât nâŋgâre bâliâp. Magaŋmenâ tân nuguâk.” dâmbo  
\v 41 Yesuŋe hin dâm magaŋep, “Mata, gâ wan me wan yânŋe aregât hanoko akmâ hâk hilâlâm kakŋân kindât.  
\v 42 Garige âmâ nâŋgât den nâŋgâwerâm akto ârândâŋ aktâp aregât siâŋe bo gulipkowiap.” dâep.   
\c 11  
\s1 Anutu olop den akbaen aregât keiŋe hin tatâp.  
\p
\v 1 Yesuŋe siângen arimbo Anutu olop den agiat. Akmâ metembela âmâ hoŋ bawa siâŋe hin dâep, “Humo, Yohaneŋe galalupŋe Anutu olop den agi aregât keiŋe makyeŋgiep aregât hainâk maknengimenâ nâŋgâne.” dâyi.  
\v 2 Hain dâmbiâ hin dâm makyeŋgiep, “Anutu magaŋberâm âmâ hin dâm magaŋbi. Ewenenŋe kotge agat agatŋe are hainâk âlepŋe tatmâ âgâwiâp. Damun nenŋe akmenâ wâtgân kinmâ mandenŋe hânân humo aknengiwen.  
\v 3 Akto hilâmŋe hilâmŋe sot dop nenŋânâk ârândâŋ nengiwen.  
\v 4 Akto luâk siânbaŋe bâleŋe aknengim aregât dosa memai are hepun yeŋgim malion dop hainâk dosanenŋe kutigit nengiwen. Akto gâŋe bo dop nenguwen.”   
\p
\v 5 Yesuŋe hain dâm den ginŋe siâ hin dâm makyeŋgiep, “Yeŋgâlân gâtŋe siâŋe hândâk tânâmŋân arim galaŋe siâ hin dâm magaŋbiap,  
\v 6 “O galane, makgiŋdere nâŋgâ. Galane siâ dâp manmâ nâŋgâlân togombo sot bo akto wan waŋberâm aregât sot siâ niŋmenâ waŋdere neâk dâm aregât gâŋgâlân togoân.” dâmbo  
\v 7 galaŋe arekŋe emelanâk tatmâ hin dâwiap, “Galane, gain akmâ hândâk timoŋân togom nogondât? Emelâk emet hâŋgiŋe gugure nan baratlupne asiŋ yendâi aregât agatmâ giŋberângât dop âlepŋe bo.”  
\v 8 Aregât hin makyeŋgire nâŋgâŋet. Galaŋande hain dâm emelanâk tatmâ gala bo agaŋbiap. Dâ kârikŋe akmâ hâwâtmâ ulilaŋdo aregât hanâk waŋbiap.  
\v 9 Aregât maktere nâŋgâŋet. Yeŋe hain are aregât undâgâtmâ manmaen dâm Anutu magaŋbiâ tân yeŋgumap. Akto kulâgâtmâ manmaiŋe mem miawakbai. Akto emet hâŋgiân “Woa” dâmbiâ wan me wan magaŋmai dop hainâk Anutuŋe wan me wangât makbiâ hainâk yeŋgimap.  
\v 10 Aregât Anutu aikomapŋe den hâuŋe nâŋgâmap. Akto undâgâtmapŋe mem miawakmap. Emet hâŋgiân konmai yâkŋe wan me wan ulilaŋbiâ hainâk miawak yeŋgimap.  
\v 11 Akto yeŋgâlân gâtŋe siâgât nanŋande sotgât ulilaŋdo kât waŋbiap mon? Akto yeŋgâlân gâtŋe siâgât nanŋande iŋangât ulilaŋdo niambi sâmbâ bo waŋbiap.  
\v 12 Akto pui koaŋaet ulilaŋdo kendemuŋ are bo waŋbiap.  
\v 13 Akto ye luâk bâleŋande nan baratlupyeŋe damunyeŋe akmâ wan me wan âlepŋeâk akyeŋgimai hainâgâk Eweyeŋe Anutu himbimân mandâp arekŋe dopŋe are ewangim luâk siâŋe aikombo yâkgât nâŋgâm ikiŋe Heakŋe dowâk huŋgun aŋdo gewiap.” dâep.   
\s1 Yesuŋe Anutugât wâtŋân kinmâ sinduk baniara bâleŋe watyegep.  
\p
\v 14 Akto sop siân sinduk baniara bâleŋande luâk siâ oloŋmâ hanŋe dâpŋe tigimbo den bo makmâ malep. Den bo makmâ mando Yesuŋe sinduk baniara are wato arimbo hanŋe pâroŋ âgâmbo den agep. Den makto luâk âmbâleŋe ekmâ bâtyeŋe dâtyeŋân igim kili.  
\v 15 Akto Parisaio luâk bikŋande hin dâyi, “Niambi kotŋe Besebulu sinduk baniara bâleŋe are yeŋgât humoyeŋe arekŋe meme agaŋdo sinduk baniara watâp.” dâyi.  
\v 16 Dâ luâk bikŋande âmâ hiaŋmâ hin dâm ulilaŋi, “Makmenâ kulem siâ himbimânba miawakto ekmâ keige nâŋgâwaengât dopŋe agâk.” dâyi.  
\v 17 Hain dâmbiâ yekmâ nâŋgâm den ginŋe hin dâm makyeŋgiep, “Hân siâgât ambolupŋande potalakmâ agumbiâ âmâ kotyeŋe humo bo akbiap. Bo kârikŋe. Are hilip aguwai. Akto hainâk luâk âmbâleŋe hain akmâ nanaŋ lepatlupyeŋe hilip yeŋgumbiâ dâine kâmot are gulip akbop.  
\v 18 Dop hainâk Niambigât kâmotŋe potalakmâ galalupyeŋe watyekmai dâine Niambi âi kârikŋe bo ketuguwop. Aregât yeŋe âmâ nâŋgât hin dâi, “Besebuluŋe memeŋe agaŋdo sinduk baniara are watâp.” dâmbiâ ârândâŋ bo aktâp.  
\v 19 Hain dâmbiâ aregât yeŋgât hoŋ bawalupyeŋande sinduk baniara bâleŋe watyektâiân niŋaet wâtŋân kinmâ watyektâi? Yâkŋe âmâ keiyeŋe makmâ miawakbiâ âmâ yeŋgât den are nâŋgâm heŋgemgowi.  
\v 20 Nâŋe âmâ Anutugât wâtŋân kinmâ sinduk baniara bâleŋe are watyektângât Anutuŋe damunyeŋe akmap aregât keiŋe uŋak yu ektâi.  
\v 21 Aregât den ginŋe siâ maktere nâŋgâŋet. Luâk kârikŋe siâŋe mâron goliakmâ tembe bisârâŋ me nandup me kândâm meakmâ ikiŋe kârikŋeŋaet nâŋgâmbo humo agep are mem âgâm emet kepiaŋe damungom heŋgemgowiap âmâ yâkgât ito me wan me wan âlepŋe talaŋbiap.  
\v 22 Hain akto gasa kârikŋe dondâŋe togom bugâ mâron aregâlâk nâŋgâwiap are kom watmâ gulip kom aregât tembe bugâ kemuŋ puli me wan me wan dua baulupŋe are meaŋmâ arim galalupŋe oyaŋmâ yeŋgiwiap.  
\v 23 Aregât luâk siâŋe gala bo akniŋmapŋe âmâ gasa akniŋmap. Akto siâŋe âine ekmâ bo tân nugumapŋe nugum pan nekbiapgât dop aktâp.   
\s1 Sinduk baniara bâleŋande galalupŋe mem kewuguyekto lâuwâŋe purik katmai.  
\p
\v 24 Sinduk baniara siâ walaŋdo âmâ hân pumângen are luâk niŋaet undâgâtmâ manbiap. Undâgâtmâ mando bo akto hin dâwiap, “Emelâk nâŋgât luâk are agaŋmâ hepulân aregâlân purik katmâ arim manbian.”  
\v 25 Hain dâm purik katmâ arim emetnenŋe pulim mem âlepŋe ketugumaen dop hainâk luâk arekŋe ekmâ hin dâwiap,  
\v 26 “Sinduk baniara galalupne dondâ bâleŋe are meyekmâ togom luâk are mem manmâ nâŋgâwian.” dâm arim galalupŋe nâmbulân lâuwâ bâleŋe dondâ akmai are mem miawakyekto togom membiâ emelâk bâleŋe agaŋep are ewangim umatŋe agaŋbai.”   
\p
\v 27 Yesuŋe hain dâm makyeŋgimbo kinbiâ hutyeŋânba âmbâle siâŋe hin dâm magaŋep, “Memegande meŋgekmâ nam giŋep yâkgât nâŋgâre âlepŋe aktâp.” dâep.  
\v 28 Hain dâmbo Yesuŋe nâŋgâm hin dâep, “Âlepŋe maktât gârâmâ nâŋe Anutugât den nâŋgâm lokom manmai are yeŋgât nâŋgâre âlepŋe humo aktâp.” dâep.   
\s1 Kulem siâ miawakto ekberâm nâŋgâyi aregât makyeŋgiep.  
\p
\v 29 Luâk dondâŋe Yesugâlân togom mem ândeaŋ gondeaŋ ketugum kinbiâ hin dâm makyeŋgiep, “Kâmotyeŋe bâleŋe, yeŋe kulem siâ miawakto ekberâm makniŋmâ manmâ gai are ektere bâliâp. Hain aktâi aregât hinŋeâk âmâ kulem siâ bo mem miawaktere ekbai. Aregât ulikŋân âmâ Anutuŋe luâk kotŋe Yona aregâlân kulemgoep are uŋak kulem dop hainâk mendere ekmâ nâŋgâwai.  
\v 30 Ulikŋân âmâ Yonaŋe kulem siâ agep are Niniwe kepia ambolupŋande egi kulem hain are hâmbâi luâk akmâ gewiap dâmai are nâ yu ge mandân hâmbâi siâ bo nekbai.  
\v 31 Akto âmbâle kotdâ siâŋe ulikŋân Salomo yâkgât nâŋgâ nâŋgâŋe ekberâm kepia kâlewângenba togoep. Nâŋgât nâŋgâ nâŋgâne irekŋe Salomogât nâŋgâ nâŋgâŋe are ewangiâp ina yeŋe nâŋgât den bo lokomai aregât sop humoân keiyeŋe makmâ miawakbiâ ekbianân âmbâle kotdâ arekŋe hutyeŋân agatmâ kinmâ biwiyeŋaet den dopyeŋân dâm keiyeŋe makmâ miawakto dosa membai.  
\v 32 Akto Yonaŋe Niniwe kepian arim kepia ambolupŋe den kârikŋe makyeŋgimbo hamep akmâ agak memeyeŋe bâleŋe makmâ miawakmâ mali. Aregât hin maktere nâŋgâŋet. Nâŋe âmâ Yona ewangiân ina yeŋe nâŋgât den bo nâŋgâm lokomai. Aregât sop humoân Niniwe kepia ambolupŋande agatmâ kinmâ yeŋe nekamyeŋân tângom kinbiâ hârokŋe hâuŋe membai.” hain dâep.   
\s1 Pagaleŋaet dop.  
\p
\v 33 Akto Yesuŋe den ginŋe siâ hin dâm makyeŋgiep, “Luâk siâŋe pagaleŋe sagom gauŋmâ umbâ kâlegen katmap dâine pagaleŋe bo miawakbop. Gârâmâ tek tekŋân kato âmâ emet kâlegen ululunŋe arekŋe pagalembo ekmâ gem âgâmai.  
\v 34 Hâkgaet pagaleŋe amâ dewunge. Dewunge âlepŋe tato âmâ hâkge mem pagalewiap. Dâ dewunge bâlimbo hâkgande hândâk akbiap.  
\v 35 Akto biwiyeŋân pagaleŋe tatâp are bo akbopgât nâŋgâm kinmâ biwi golâ manmâ âgâwi.  
\v 36 Akto biwiyeŋande agak memeyeŋe irakŋeâk akmâ pagaleŋe olowâk tatbiawân hainâk wan me wan âlepŋe are tek tekŋân ekbai. Pagaleŋe mem tek tekŋân katmai aregât dop hain tatâp.” dâep.   
\s1 Hiaŋgi bo akmâ manbi.  
\p
\v 37 Den are makyeŋgim mando Parisaio luâk siâŋe Yesu sot neâk dâm mem oloŋep. Mem oloŋdo emetŋân âgâm bâtŋe bo pulim yânâk sot mem nemângen ge talep.  
\v 38 Hain akto bâtŋe puliâkgât soŋ bo magaŋepgât Parisaioŋe nâŋgâmbo bo ârândâŋ agep.  
\v 39 Hain akto Humoŋe hin dâm magaŋep, “Bâe, Parisaio ye hin aktâi. Yeŋe âmâ kondo, umbâ tuân pulim hâkgâlâk nâŋgâm manmai aregât biwiyeŋe âmâ heleŋ akmâ ŋasukŋe agep aregât bo nâŋgâmai.  
\v 40 Ye âmâ luâk ulikŋân Anutuŋe Adam ketugum hâk biwi nâŋgâ nâŋgâŋe olop kalep aregât Anutuŋe hâkgât akto biwigât lâuwâ lâuwâ nâŋgâm manmap. Gârâmâ ye âmâ hâkgâlâk nâŋgâm manmai.  
\v 41 Akto aregât hin makyeŋgiwe. Biwiyeŋe damunŋe akmâ Anutugât den nâŋgâm heŋgemgom lokowai âmâ ârândâŋ akto Anutuŋe yekmâ âlepŋe dâwiap.   
\p
\v 42 Bâe, Parisaio ye wan me wan usak lombo me hemi me kârik hainare amâ Humogât pat dâm katmai. Hain akmâ siâ me siâ Anutuŋe ekto ârândâŋ akmap me Anutugât han kalemŋe are bo lokomai. Gârâmâ wan me wan umatŋe me owâiŋe lâuwâ lâuwâ akmâ manbiâ âmâ ârândâŋ akbiap. Hain akmâ manmai dâine ârândâŋ akbop.  
\v 43 Bâe, Parisaio yeâmâ den emetŋân âgâm luâk kembu yeŋgât tat talân tatberâm aregâlâk nâŋgâmai. Akto dâwân luâk âmbâleŋe yekmâ nâŋgâ yeŋgimbiâ humo agâkgât bam gane dâm aregâlâk biwiyeŋe humo yemap.  
\v 44 Bâe, Parisaio yeŋgât dop siâ hin. Luâk siâ mondo yoŋâk lokom hangombiâ hambuep dop hain. Akto luâk âmbâleŋe kakŋân bam gutmâ aregât bo nâŋgâmai. Ye dop hain akmâ manmai.” dâep.   
\s1 Yesuŋe den hain makmâ Mosegât den kârikŋe makmâ kepigep siâ sârekoep.  
\p
\v 45 Yesuŋe hain dâmbo Mosegât den kârikŋe makmâ kepigi areyeŋgât hutyeŋân gâtŋe siâŋe hin dâm magaŋep, “Luâk humo, hain dâm makyeŋgim nen olowâk hâkâŋ nenekmenâ nâŋgâenŋe bâliâp.” dâmbo  
\v 46 hin dâm magaŋep, “Bâe, Mosegât den kârikŋe makmâ makyeŋgimai yeŋe den siâ siâ umatŋe are luâk kakyeŋân katbiâ lokombiâ yeŋe âmâ bo tânyeŋgum âmâ owâiŋân manmai aregât aŋun bo aŋgimai.  
\v 47 Bâe, ulikŋân bâgilupnenŋande Anutugât den makmâ miawagi are yeŋgum mem siâ siâ ketugu yekbiâ mombiâ are yeŋgât sum kakŋân siâ siâ buluŋe mem togom katmâ mem âlepŋe ketugu yekbiâ kepia sombeim hain are miawagep.  
\v 48 Hain akmâ âmâ bâgilupnenŋande yeŋgâlân lâuwâŋe bugâ yeŋaet nâŋgâmbiâ âlepŋe agep.  
\v 49 Aregât Anutugât nâŋgâ nâŋgâŋe humo arekŋe den hin dâep, “Hoŋ bawalupne propetelupne akto aposololupne âi makmâ yeŋgim huŋgun yeŋgire yeŋgâlân togom makmâ miawakbiâ yeŋgum hâk hilâlâm siâ siâ ketugu yekbiâ bikŋe mombai.” Anutuŋe hain dâep.  
\v 50 Akto aregât ulikŋân Anutuŋe keiŋe katmâ luâk âmbâle ketugu yekto mali sop ain Anutugât hoŋ bawalupŋe hilip yeŋgum gayi are yeŋgât nâŋgâmbiâ âlepŋe akmap aregât yeŋe hainâk akmâ dosa hainâk membiâ Anutuŋe yekâ hainâk akyeŋgiep.  
\v 51 Ulikŋân hakulupnenŋande bugâŋe luâk kotŋe Abe kom ainba keiŋe katmâ yeŋgum gam gam bâiŋe Sakaria sumbe emetŋaet hâŋgi akto alatagât keiŋe aregât hutŋânba gam ariwerâm akto ain kombiâ moep. Aregât hin makyeŋgire nâŋgâŋet. Yu mandâi irekŋe Anutugât luâk âi membiâ ârândâŋ agep are hilipyeŋgumbiâ moyi aregât hâuŋe amâ yeŋgâlân miawakbiap.  
\v 52 Bâe, Mosegât den kârikŋe makyeŋgimai yeŋe luâk âmbâle arekŋe Anutugât keiŋe nâŋgâm denŋe lokoyi aregât dâp tigi yeŋgim gamai. Tigi yeŋgimbiâ bikŋande ariwerâmbiâ dâp katyeŋgim âmâ yeŋeak âmâ hâkâŋ akmâ dâp ainba bo arimai.” Hain dâm makyeŋgiep.   
\p
\v 53 Akto kepia are hepunmâ siângen ariwerâmbo Mosegât den kârikŋe makmâ kepigi arekŋe akto Parisaio yeŋgât biwiyeŋe kâlâp akto den kakŋân hogo aŋberâm agi.  
\v 54 Hain akmâ Yesuŋe den hilipkom dosa meâk aregât lâmgom kinmâ mali.   
\c 12  
\s1 Tik tikŋân tatâp siân tek tekŋân miawakbiap.  
\p
\v 1 Akto luâk âmbâle dondâŋe togom pikmâ kondan agum kinmâ keiyeŋande tâliagi. Hain akmâ kinbiâ hoŋ bawalupŋe are hin dâm makyeŋgiep, “Ye Parisaio yeŋgât kalak arekŋe yeŋgâlân hâtikowopgât ekmâk manbi. Nâ Parisaioŋe biwi hiaŋgi akmâ manmâ keiyeŋe bo nâŋgâmai aregât maktân.  
\v 2 Wan me wan muneŋ akmai are hainâk bo tatbiap are siân tek tekŋân miawakbiap. Akto wan me wan siâ tik tikŋân tatmap are hainâk bo tatbiap, are siân mem miawakbai.  
\v 3 Ye hândâkŋân heambukmâ kinmâ den dâmai are siân dewutâ humoân âmâ ekmâ nâŋgâm hârogâk ekmâ mem miawakbai. Akto den yoŋâk makmai are siân sombeimân kinmâ makmâ miawakbiâ nâŋgâm metewai.” dâep.   
\s1 Anutuŋe oyaŋ nenektâp.  
\p
\v 4 Akto Yesuŋe den siâ hin dâm makyeŋgiep, “Galalupne ire maktere nâŋgâŋet. Luâk siâŋe hâkyeŋe yeŋgum benŋe aregât kakŋân lâuwâŋe bâleŋe siâ akyeŋgiwaigât kârikŋe bo tatyeŋgiâp aregât hamep bo akbi.  
\v 5 Akto hamep akŋetgât makyeŋgire nâŋgâŋet. Yeŋgum metem âmâ hamiŋân kâlâp kârikŋân panyekto manbai yâkgât hamep akŋet. Gârâmâ yâkgât konok âmâ nâŋgâm hamep akŋet dâm aregât makyeŋgiân.  
\v 6 Lâut siâ kotŋe sâmbâlilik are âmâ lâut yânŋe dâm aregât puli gegeŋande puligomaen. Hain gârâmâ Anutuŋe sâmbâlilik are yeŋgât hârogâk nâŋgâmbo tatâp.  
\v 7 Dâ Anutuŋe yeŋgât kautyeŋe dumutŋe oyaŋmâ metemap. Aregât hamep bâlâk manbi. Ye sâmbâlilik bo. Ye luâk.   
\s1 Yesugât nâŋgâm aŋun aŋgiwaengât dop bo tatâp.  
\p
\v 8 Akto siâ maktere nâŋgâŋet. Luâk siâŋe biwiŋe nâŋgâlân katmâ luâk âmbâle hutyeŋân agatmâ, “Biwine Yesugâlân katere kindâp.” hain dâm makyeŋgiwiap yâkgât akmâ luâk akmâ geân nâ hainâk Anutuŋe huŋgun niŋdo gewianân âmâ Anutugât aŋelolupŋe makyeŋgire bunŋe membai.  
\v 9 Dâ luâk siâŋe, “Yesu are bo nâŋgaŋdân.” dâm makyeŋgiwiap yâk hainâk nâ Anutuŋe huŋgun niŋdo geân aregât Anutugât aŋelolupŋe yeŋgât dewunyeŋân kinmâ, “Luâk are bo nâŋgaŋdân.” dâwian.  
\v 10 Akto luâk siâŋe nâ luâk akmâ geân bâleŋe akniŋmâ mem ge katnekmâ âmâ dosa membiap are Anutuŋe dosa hepun aŋbiapgât dopŋe tatâp. Dâ luâk siâŋe Anutugât Heakŋe are mem ge katmâ âmâ dosa membiap are Anutuŋe hepun aŋbiapgât dopŋe bo tatâp. Borondâ.  
\v 11 Akto siâ maktere nâŋgâŋet. Denân kat yekberâm meyekmâ den emetŋaet damunŋe yeŋgâlân me kiap yeŋgâlân meyekmâ ariwaiân âmâ, “Den hâuŋe gain gain dâwaen.” dâm nâŋgâmâk bo akbi.  
\v 12 Sop ain den akbai are Anutugât Heakŋande den dâpŋe meyeŋgim makyeŋgimbo âlepŋe dâwai.” hain dâep.   
\s1 Hângât wan me wan aregât egâliaŋ bo akbaen.  
\p
\v 13 Akto kinbiâ hutyeŋânba luâk siâŋe agatmâ hin dâm Yesu magaŋep, “Luâk Humo, maktere nâŋgâ. Ewenetŋe mondo teunande ito sikum ikiŋeâk mem mandâp. Mem mandâp aregât magaŋmenâ bikŋe potatmâ niŋâk.” dâmbo  
\v 14 hin dâm magaŋep, “Luâk kotdâ siâŋe nâ yeŋgât damunyeŋe dâm bo kat negep aregât gâ wangât nâŋgâlân aregât maktât?” dâep.  
\v 15 Hain magaŋmâ purik katmâ kâmot kili are yekmâ hin dâm makyeŋgiep, “Sikum me kalam humo are biwiyeŋaet bo. Are âmâ hâk yeŋaelâk. Haingât galalupyeŋande hainare mem manmai are yekmâ aregât ukenŋe nâŋgâmbiâ biwiyeŋe bâlimap are bo agakŋe.”  
\v 16 Hain dâm den ginŋe hin dâm makyeŋgiep, “Luâk kotdâ siâŋe sot kâmeto bunŋe dondâ miawakmâ unsambe agep.  
\v 17 Akto biwiŋande hin nâŋgâep, “Gain gain akbe? Sot dondâ ire mem emet gain hinan katbe?  
\v 18 Nâ hin akbe. Nâŋe sot emetŋe bâlensiâ are patakom humoâk ketugum âmâ katere tatbiâp.  
\v 19 Tato unsambe humo yeniŋdâpgât tatmâ nâŋgâm sop kâlep aregât sot tu nem ukenŋe nâŋgâm heroŋe maroŋe manmâ âgâwian.” hain nâŋgâmbo  
\v 20 Anutuŋe hin dâm magaŋep, “Gâ kopa. Emet dâgâmbo momberât. Momenâ âmâ wan me wan siâ siâ are katmâ mem konok ketuguen are luâk niŋande membiap?” dâep.  
\v 21 Den ginŋe are keiŋe hin dâm makyeŋgire nâŋgâŋet. Siâ yâk Anutugâlân han unsambe bo yeaŋdo âmâ ikiŋaet pat dâtâŋe sot sikum mem oloŋmâ mem manbiap dopŋe hainâk hâmbâi miawagaŋbiap.” dâep.   
\s1 Anutuŋe damun nenŋe akmap aregât ongânenŋe bo hogowiap.  
\p
\v 22 Akto Yesuŋe aposololupŋe hin dâm makyeŋgiep, “Aregât maktere nâŋgâŋet. Manmanyeŋaet hanokoak bo akbi. Akto hin bo dâwi, “Wan nem manbaen?” Akto hâkyeŋaet nâŋgâmâk bo akmâ hin bo dâwi, “Wan mem luguakmâ manbaen?”  
\v 23 Sotŋe amâ bunŋe bo. Manmanyeŋande amâ bunŋe. Akto sâŋgumŋe amâ bunŋe bo. Hâkyeŋande amâ bunŋe.  
\v 24 Ye lâut are yekŋet. Are âmâ âi bo ketugumai, akto kalam yeŋânba sot wan bo mem mendugumai. Akto kâmbum bo ketugum alekŋe katmai. Hain bo akmai aregât Anutuŋe irawotŋân sot mem miawak yeŋgiep. Ye lâut hainare bo. Lâut amâ gegeŋe. Dâ ye amâ âgâ âgâŋe aregât nâŋgâm heŋgemgom âmâ bo hanokoakmâ manbi.  
\v 25 Akto yeŋgâlân gâtŋe siâŋe ikiŋe nâŋgâ nâŋgâ watmâ manman kâlep manbiapgât dop bo tatâp.  
\v 26 Arekŋe wan me wan yânŋe hain are akmâ ewum pâpkomai aregât wan me wan umatŋe aregât nâŋgâm hanokoakbiâ ârândâŋ bo akmap.  
\v 27 Akto aregât siâ makbe. Dem dem surandem are ekŋet. Sâŋgum lâuwâ lâuwâ yeŋaet âi bo ketugumai. Akto Salomo yâkŋe sâŋgum kulem melem âlepŋe dondâ mem malep arekŋe tâk buluŋe are bo ewangiâp.  
\v 28 Akto pâloŋângen siâ me siâ buluŋe yeukŋe uŋak hainare miawaktâp dâ hole hainare bererek âgâm gembo ombiâ omap amâ Anutuŋe hanâk makto kulemŋe âlepŋe miawakmap. Aregât yeŋgât sâŋgum wan me wan mem miawakmâ yeŋgiwiap aregât nâŋgâ nâŋgâ yeukŋe bo nâŋgâm heŋgemgowi.  
\v 29 Akto wan me wan nembaen me tugât gain gain membaen dâm aregât bo hanokoakbi.  
\v 30 Are âmâ luâk âmbâle hânŋe hânŋe manmâ Anutu bo nâŋgaŋmai yâkŋe hanoko akmâ kulâgâtmâ manmai. Dâ ye siâ me siâ are bâlâk âlepŋe bo manbai are Eweyeŋande nâŋgâmap.  
\v 31 Dâ ye âmâ, “Anutuŋe damun nenŋe akberâm aktâp.” hain nâŋgâm denŋe lokombiâ âmâ damunyeŋe akmâ wan me wan are yeŋgiwiap.  
\v 32 Aregât nâŋgâm biwiyeŋân katmâ hamep bo akmâ manbi. Eweyeŋe Anutuŋe yeŋgât nâŋgâmbo heroŋe akto, “Nâŋgâlân gambiâ olowâk manbaen.” dâm makyeŋgiwiap.  
\v 33 Aregât kotŋe siâ siâ tat yeŋgiâp are mem arim yeŋgimbiâ yâkŋe puli yeŋgimbiâ mem arim luâk umburuk manmai are yeŋgiwai. Hain akbiâ himbimân katyeŋgiep are bo gulip akyeŋgiwiap. Akto himbimân are luâk kâmburâŋe bo meyeŋgiwai me saŋ saŋ siâŋe bo nem hilipko yeŋgiwiap. Hain akbiâ are kârikŋeâk tat yeŋgiwiâp.  
\v 34 Egâliaŋ yeŋe yembiap hainâgâk hanyeŋe yembiâp.   
\s1 Biwi golâk manbaen.  
\p
\v 35-36 Hoŋ bawalupyeŋande luâk humoyeŋe siâŋe âmbâi mendo aregât sot om taliânba purik katmâ togom emet kâlegen gambo, “Woa” dâm den hogo aŋberâm hâŋgiân lâmgom tatmai dop hainare akmâ biwi golâk tatmâ manbi. Tatmâ manmâ, “Humonenŋe amuten purik katmâ togowiap.” dâm biwiyeŋaet damun kârikŋe akbi.  
\v 37 Luâk kotdâŋe hoŋ bawalupŋe biwiyeŋe golâ akto tatbiâ âmâ purik katmâ togom mem miawak yekmâ âmâ nâŋgâ yeŋgimbo âlepŋe akbiap. Hain akmâ biwi hero nâŋgâm itoŋe lândem katmâ sot om oyaŋmâ yeŋgim neŋet dâm yeŋgiwiap.  
\v 38 Akto hândâk timoŋân yendo hoŋ bawalupŋe biwi golâ tatmâ damungombiâ purik katmâ gam mem miawakyekmâ biwi hero humo nâŋgâ yeŋgiwiap. Hain nâŋgâm heroŋe akŋet dâm nâŋgâ yeŋgiwiap.  
\v 39 Akto siâ maktere nâŋgâŋet. Kepia ambolupŋande gasalupyeŋe hândâkŋân togowai sop are nâŋgâm dâine âmâ biwi golâ tatmâ kepiayeŋe damungombiâ âmâ bo bâliyeŋgiwop.  
\v 40 Aregât nâ luâk akmâ geân nâmâ hâmbâi lâuwâŋe purik katmâ gewian aregât sopŋe bonâŋgâmai. Aregât yeâmâ biwi golâk damun nugum manbi.” dâep.   
\s1 Hoŋ bawa âlepŋe bâleŋe yeŋgât keiyeŋe.  
\p
\v 41 Yesuŋe den ginŋe hain dâmbo Petoroŋe aikom hin magaŋep, “Humo, den ginŋe are Aposolo nengâlâk maktât me luâk hârok nengât maktât?” dâmbo  
\v 42 hin makyeŋgiep, “Den umatŋe siâ maktere nâŋgâŋet. Luâk kotdâ siâŋe hoŋ bawalupŋe yeŋgât damun siâ katmâ hin dâm magaŋbiap, “Arim mandere gâŋe damunyeŋe akmâ sowânâk sot me soŋgo are dop yeŋânâk yeŋgim manben.”  
\v 43 Hain dâm hepunyekmâ arimbo damunyeŋe arekŋe âi aregât biwiŋande mem heŋgemgom mando humoŋande purik katmâ togom ekmâ okot âlep nâŋgâ aŋbiap.  
\v 44 Aregât den bunŋe hin makyeŋgiwe. Hângât sikum siâ siâ are hârok damungowen dâm magaŋbiap.  
\v 45 Dâ humoyeŋande damunyeŋe akmâ manben dâm arimbo âmâ damunyeŋande biwiŋande hin nâŋgâwiap, “Kotdânande hepun nekmâ arim sop kâlep mandâp imâ dowâk bo togowiap.” nâŋgâm âmâ damunyeŋe akmâ âmâ gala bo akyeŋgim tu kârikŋe nem biwi gulip akto  
\v 46 humoŋande dowâk sân sânâk bo nâŋgâwiap ain togom ekmâ aregât hâuŋe waŋmâ mem kom gâimbo itik matik akto den bo lokomai ain hâkokombo hememgât pat akbiap.  
\v 47 Akto aregât siâ makbe. Hoŋ bawa arekŋe den are nâŋgâm heŋgemgom âmâ bo lokomaiŋe aregât hâuŋe umatŋe membai.  
\v 48 Dâ hoŋ bawa siâŋe âmâ humoŋaet den pâpkom âmâ âi mem hilipkomap amâ bugâŋe owâiŋe igiwiap. Hain aregât den dâtŋe âmâ hin. Luâk siâŋe umatŋe are waŋdere memapŋe âi ketugum manmâ bunŋe umatŋeâk mem miawakto âmâ ârândâŋ akbiap. Dâ luâk siâ âi humo makmâ waŋdere memapŋe aregât hâuŋe bunŋe umatŋe dondâ bo mem miawakto âmâ are ârândâŋ bo akbiap.   
\s1 Yesuŋe gembo potalakmâ manden aregât den.  
\p
\v 49 Kâlâp punduŋ panmâ loŋgaim siângen arim om metemap dop hainâk agak meme bâleŋe akbiâ aregât hâuŋe yeŋgiwian aregâlâk nâŋgân. Are emelâk miawakto dâine heroŋe akbom.  
\v 50 Akto hâk hilâlâm nâŋgâre aregât kakŋân nâŋgât den pat âlepŋande miawakmâ ariwiap. Aregât hâk hilâlâm are miawakto bo akbiap aregât biwine umatŋe aktâp.  
\v 51 Akto maktere nâŋgâŋet. Nâŋgât âmâ hin bo dâwi, “Gala konok manŋet dâm aregât maktâp.” Hain bo. Nâ geân aregât hioŋakmâ me potalakmâ kâmot lâuwâ akmâ mandâi. Akto hainâk akmâ manbai.  
\v 52 Emet siâ aregât kâlegen luâk âmbâle nan baratlupyetŋe momerâk manmaiŋe potalakmâ kâmot lâuwâ akbai. Biken lâuwâ biken âlâwu hain potalakbai.  
\v 53 Akto eweŋe nanŋâi arekŋe potalakmâ yetŋe gasa agaŋgiwiandat. Akto memeŋe baratŋâi âkâ hainâk potalakmâ yetŋe gasa agaŋgiwiandat. Akto erânŋe erânŋe arekâ hainâk potalakmâ gasa agaŋgiwiandat. Amâ hainâk nâ geân aregât gasa agaŋgiwai.” dâep.   
\s1 Sop humoân Yesu gewiap aregât keiŋe.  
\p
\v 54 Yesuŋe luâk âmbâle kâmot humo are hin dâm makyeŋgiep, “Hamandat dâgâmbo âmâ ye hin dâmai, “Woe, tânâk hologowerâm aktâp.” hain dâmbiâ hainâk akmap.  
\v 55 Akto hamandat tokberâmbo âmâ ye hin dâmai, “Emelâk dewutâ komberâp.” dâmbiâ hainâk akmap.  
\v 56 Ye hiaŋgi luâk. Yeŋe hamandat kulewoŋwoŋ aregât keiŋe nâŋgâmai. Dâ sop iregât keiŋe wangât bo nâŋgâm heŋgemgomai?  
\v 57 Aregât gain gaingât âmâ hanyeŋeâk akmâ dâp âlepŋe bâleŋe are bo ekmâ nâŋgâmai?  
\v 58 Gasagande meŋgekmâ kiapgâlân arim denân kat gekmâ dâm hâre giŋdo tembe lokolupŋande meŋgekmâ kala busiân kat gekbâi aregât dâwân arim galage makmâ miawagaŋmenâ yetŋeâk dâm gala agaŋgiwiandat.  
\v 59 Borâm hâre aŋgiwiandat akto âmâ kala busiân kat gekbiâ tatmâ âmâ yân bo gewiat. Hâu hârok puligom kutigitbialân âlepŋe ain gewiat.” dâep.   
\c 13  
\s1 Agak memenenŋe bâleŋe are hepunmâ Anutugât den lokom mandenŋe damun nenŋe akbiap.  
\p
\v 1 Sop ain luâk bikŋande Yesugâlân togom den pat hin magaŋi, “Pilatoŋe dâmbo tembe lokolupŋande Galilaia hânân gâtŋande lama akto makao kom gâim Anutugât sumbe higenŋe oyi yâk yeŋgumbiâ gilâmyeŋe gembo makao gilâmyeŋe olop mendugum katmâ oyi.” dâyi.  
\v 2 Hain dâm magaŋbiâ hin dâm makyeŋgiep, “Pilatoŋe dâmbo yeŋguyi areyeŋgât gain dâmai? Moyi yeŋgât dosa bâleŋe arekŋe âmâ Galilaia siânba yeŋgât dosa are ewangiâp dâmai me?  
\v 3 Hain bo. Akto yeŋgât dosa keiŋe aregât agak memeyeŋe bâleŋe dondâ bo hepunmâ âmâ Anutugât den bo nâŋgâ aŋmai are hâuŋe yeŋgiwiap ain hainâk ye yeŋgiwiap. Akto aregâlâk siâ makbe.  
\v 4 Yerusalem luâk 18 kinbiâ Siloam kepiagât emet kâkâlep arekŋe kâwulakmâ tigiyegep are yeŋgât hin bo dâwi, “Dosayeŋe bâleŋe âmâ Yerusalem kepia ambolupŋande aŋgâ yeŋgât dosa ewangiâp aregât moyi.”  
\v 5 Hain bo dâwi. Aregât maktere nâŋgâŋet. Yeŋgât dosa tatâp aregât agak memeyeŋe bâleŋe are bo hepunmai, biwiyeŋe Anutugâlân bo katmai akto âmâ yekâ hainâk hilip aguwai.” dâep.   
\p
\v 6 Den aregât dop siâ makyeŋgiwerâm aregât hin makyeŋgiep, “Luâk siâŋe lowot siâ kâmeto humo agep. Akto amboŋande koaŋe hârewerâm akmâ arim ekto koaŋe siâ bo yiep.  
\v 7 Hain akto aregât kalam damunŋe hin magaŋep, “Nâ lâwin iregât bunŋaet kulâgâtmâ lâmgom mandere hombaŋ âlâwu aktâp lâwin ire wangât yân kinbiap? Kârâmenâ geâk.” dâep.  
\v 8 Hain dâmbo yâkŋe hin dâep, “Luâk humo, hanâk hepunmenâ hombaŋ irekâ kilâk. Hâmbâi nâŋe keiŋân ire une lokom togo katere hambumbo âmâ bunŋe siâ yembiap me bo are ekbaet.  
\v 9 Sop siân bunŋe miawakbiap amâ âlepŋe. Dâ arekâ hainâk bo akto âmâ makmenâ kârâm panbaen.” hain dâep.”   
\s1 Sarereân Yesuŋe dâmbo âmbâle hamiŋe hagitŋe goŋgoŋ aguep arekŋe tâŋâk kilep.  
\p
\v 10 Yesu Sarere âi bo meme sopŋe siân den emetŋân âgâm den potatmâ makyeŋgiep.  
\v 11 Den makyeŋgimbo âmbâle siâ ain talep. Are âmâ sinduk baniara bâleŋande memeŋe agaŋmâ hamiŋe hagitŋe mem goŋ goŋgombo kâŋgomâk manmâ gambo hombaŋ 18 bo agep.  
\v 12 Akto Yesuŋe âmbâle are ekmâ hin dâm magaŋep, “Meŋ, hinŋe âmâ kundat bo akgiŋdo âlepŋe ak.” dâep.  
\v 13 Hain dâm bâtŋande mendo hamiŋe miwindik akto tâŋâk kinmâ Anutuŋe okot âlep akniŋdâp dâm heroŋe agep.  
\v 14 Hain akto Yesuŋe âi meme sopŋe boân heŋgemgoep aregât den emetŋaet damunŋe nâŋgâmbo bâlimbo luâk âmbâle hin dâm makyeŋgiep, “Âi ketugu ketugu sopŋe tatâp ain togombiâ âmâ heŋgem yeŋguwiap. Dâ uŋak Sarereân heŋgem yeŋguâp ire amâ bo agakŋe.” dâep.  
\v 15 Hain dâmbo Yesuŋe aregât den hâuŋe hin magep, “Bâe, hiaŋgi luâk. Ye Sarere âi meme sopŋe boân yeŋe doŋgi me bulimakao pekeyeŋe hindâm meyekmâ arim tu yeŋgimaigât dâp tatâp.  
\v 16 Dâ âmbâle hamiŋe tâŋâk bo ire âmâ Abrahamgât hakuŋe siâ Niambi arekŋe memeŋe agaŋdo kopa akmâ manmâ gambo hombaŋ 18 bo agep. Haingât Sarereân mem heŋgemgore ârândâŋ aktâp.” dâep.  
\v 17 Hain dâmbo gasa agaŋi arekŋe aŋun aŋgiyi. Akto luâk âmbâle kâmot humo arekŋe kulem âlepŋe miep are egi aregât heroŋe agi.   
\s1 Anutugât den lokomaen nengât keinenŋe.  
\p
\v 18 Yesuŋe den siâ lâuwâŋe hin dâep, “Anutugât kâmot manmai are yeŋgât dop wanân katmâ maktere ârândâŋ akberâp?  
\v 19 Aregât hin dâwe. Kapok koaŋe âmâ bâleŋ siâ gârâmâ luâk siâŋe mem arim âi kâlegen kâmeto kâmŋe gam miawakmâ lâwin humo akmâ kinmap. Akto lâutŋe togom aregât bât bâtŋân panmâ tatmai.   
\p
\v 20 Akto siâ makbe. Anutugât kâmot manmai areyeŋgât wanân dop katbe?  
\v 21 Are âmâ matuk keluŋe hain are âmbâle siâŋe matuk keluŋe are mem pipikom ondo sot hârok ukenŋe akmap dop hain are.” dâep.   
\s1 Himbimgât dâp are gâwikŋe.  
\p
\v 22 Akto Yesuŋe Yerusalem kepian purik katberâm arim kepiaŋe kepiaŋe den potatmâ yeŋgim malep.  
\v 23 Hain akto luâk siâŋe aikoep, “Anutuŋe luâk amon bâleŋânba mem oloŋyekto âlepŋân gamai? Amon siâ mon?” dâep.  
\v 24 Hain dâmbo hin dâep, “Himbimân âgâwerâm âmâ dâp gâwikŋân hâk hilâlâm nâŋgâm ariwai. Akto luâk âmbâle dondâ ain ariwerâm âmâ hâk hilâlâm humo nâŋgâm ewum hâumgowai.  
\v 25 Emet amboŋe akmâ manmâ dawalauŋe tigimbo luâk âmbâle dondâŋe âgâwerâm ewum hâumgom betgen kinmâ hin dâwai, “Humo, hâŋgi mem katnengi.” dâmbiâ hin dâwiap, “Ye wânân gâtŋe?”  
\v 26 Hain dâm aiyeŋgumbo aregât hin dâm magaŋbai, “Nen âmâ gâ olop kondo konogân sot neyion. Akto kepia nenŋân manmâ den potatmâ nengimenâ nâŋgâyion aregât hâŋgi mem katnengi.”  
\v 27 Hain dâmbiâ hin dâm makyeŋgiwiap, “Ye wânân gâtŋe? Nâ bo nâŋgâ yeŋgiân. Ye bâleŋe meme aregât ariŋet.” hain dâm wat yekbiap.  
\v 28 Hâmbâi ye Anutuŋe wat yekto purik katberâm kinmâ hamiyeŋângen Abraham akto Isaka akto Yakobo akto Anutugât den makmâ miawakmâ gayi are hârogâk Anutugât kâmolân purik katmâ mandâi are yekmâ biwiyeŋe bâlimbo kuk nâŋgâm han kalak akmâ manbai hain.  
\v 29 Sop ain dewutâ gagaŋângenba akto gegeŋângenba akto bikenba bikenba areâk gam menduguakmâ sot nem heroŋe akbiâ Anutuŋe damunyeŋe akbiap.  
\v 30 Nâŋgâi. Yeŋgâlân gâtŋe siâŋe, “Nâ luâk humo.” dâm ikiŋe kotŋe mem agatbiap are âmâ hami togowiap. Dâ siâŋe, “Nâ luâk gegeŋe.” dâm manbiap are âmâ Anutuŋe mem âgâm ulik gulik katbiap.” dâep.   
\s1 Herotegât den.  
\p
\v 31 Sop ainâk Parisaio luâk bikŋande togom hin dâm magaŋi, “Heroteŋe guguwerâm aktâp aregât hân ire hepunmâ siângen ari.” dâmbiâ  
\v 32 hin dâep, “Nâŋgâi. Sinduk baniara bâleŋe watyekmâ mandân. Akto luâk kundatdâ areyeŋgât maktere bo akyeŋgiâp. Âine ketugum mandere hilâm âlâwu bo akto ârândâŋ akbiap. Aregât ye arim dua metŋe Herote are nâŋe wan me wan aktân mendân iregât den pat magaŋbi.  
\v 33 Akto ire maktere nâŋgâŋet. Yerusalem kepia ambolupŋande Anutugât den makmâ miawagi are Yerusalem kepian yeŋgumbiâ moyi aregât nâkâ kepia siân mombomgât Yerusalem kepian arire hilâm âlâwu akto ewangiwian.  
\v 34 Yerusalem kepia ambolupŋe, yeŋe Anutugât den makmâ miawagi are bugâŋe yeŋgumai. Akto Anutuŋe hoŋ bawalupŋe huŋgun yeŋgimbo yeŋgâlân togombiâ kâtŋe mem yeŋgumai. Puiŋe nanaŋlupŋe damunyeŋe akmâ mem mendugu yekmâ korat yeŋgumap dop hainâk mendugu yekmâ okotnân katyekmâ damunyeŋe akberâre hâkâŋne akmâ arimai.  
\v 35 Aregât Anutuŋe damunyeŋe bo akmap aregât kepiayeŋe hepundo bugâ yembiap. Hain gârâmâ siâ hin maktere nâŋgâŋet. Hâmene bo nekmâ âgâwai aregât hilâm siân miawaktere nekmâ âmâ hin dâwai, “Anutu Humoŋe wâtŋe giŋmâ huŋgun giŋdo togoât aregât heroŋe akgiŋne” hain dâwai.” dâep.   
\c 14  
\s1 Sarereân Yesuŋe dâmbo luâk keiŋe diwirâ siâ âlepŋe agep.  
\p
\v 1 Sarere siân Parisaio are yeŋgât damun kautŋande sot nemberâm Yesu kewugumbo emetŋân âgâyiat. Âgâmbela luâk bikŋande yelekmâ Yesuŋe akmâ hilipkombo eknerâm aregât damun kili.  
\v 2 Damun kinbiâ luâk siâŋe hâkŋânba diwi metŋe humo miawagaŋep arekŋe Yesu ekberâm âgâep.  
\v 3 Âgâmbo Yesuŋe ekmâ Mosegât den kârikŋe makmâ kepigi are akto Parisaio hin dâm makyeŋgiep, “Mosegât den kârikŋe are gain gain tatâp? Âi bo meme sopŋân luâk âmbâle heŋgem yeŋguwiangât dopŋe tatâp me bo? Makniŋbiâ nâŋgâwe.” dâep.  
\v 4 Hain dâmbo den hâuŋe bo magaŋi. Hain akmâ aŋun aŋgim kinbiâ makto diwi metŋe are bo agaŋdo huŋgunaŋdo ariep.  
\v 5 Arimbo emelan tali are hin makyeŋgiep, “Lamayeŋe me bulimakao yeŋe siâ âi bo meme sopŋân lâmân gembo âmâ aregât undâgâtmâ mem miawakmâ hikom oloŋmâ gamai me bo?” dâep.  
\v 6 Hain dâm makyeŋgimbo hâuŋe bo magaŋmâ hanyeŋeâk aŋun aŋgim tali.   
\s1 Hâknenŋe bo mem agatbaen.  
\p
\v 7 Akto sop ain luâk bikŋe togom emet ain gam âgâyi arekŋe yeŋe hanyeŋân âgâ kau dewunŋân tatberâm akbiâ yekmâ aregât hin dâm makyeŋgiep,  
\v 8 “Luâk siâŋe âmbâle membiapgât sot humo omberâm oloŋ gekto arim âmâ gâŋe hangeâk âgâ kau dewunŋân bo tatben.  
\v 9 Dâ gâŋe hain akbiat âmâ luâk oloŋ gekbiap arekŋe hin dâm makgiŋbiap, “Ire gâŋgât welam bo. Ekemenâ âkâ luâk irekŋe talâk.” Hain dâm makgiŋdo aŋun aŋgim hami hami gem arim tuŋguŋângen tatbiat.  
\v 10 Hain gârâmâ gâ hin akben. Luâk tatbiâ ain âmâ gugaet nâŋgâmenâ gembo tatmenâ emet amboŋande gekmâ hin dâm makgiŋbiap, “Galane tuŋguŋângen tatât uŋgure gam âgâ dakegen tat.” dâm makgiŋdo âmâ ain tatbai arekŋe gekmâ okot âlep akbai.  
\v 11 Aregât keiŋe hin. Luâk siâŋe ikiŋe kotŋe mem agatbiap are âmâ hâmbâi Anutuŋe mem ge katbiap. Dâ luâk siâŋe ikiŋe kotŋe bo mem agatbiap are âmâ hâmbâi Anutuŋe mem agatbiap.” dâep.   
\p
\v 12 Hain dâm makyeŋgim benŋe luâk oloŋep are hin dâm magaŋep, “Sot omberâm âmâ emi teulupge me nan baratlupge me ginbailupge me luâk puli me ito sikumyeŋe olowâk mandâi are bo oloŋ yekben. Dâ hain akbiat âmâ hâmbâi yâkâ aregât hainâk hâuŋe mem oloŋ gekbiâ aregât dosa bo akbiap.  
\v 13 Aregât hain bo akben. Sot omberâm âmâ kopa me umburuk me dewunyeŋe bok bokŋe me keiŋe bâleŋe hain are oloŋ yekben.  
\v 14 Hain are oloŋ yekmâ hâu bo giŋbaigât heroŋe maroŋe kakŋân sot om yeŋgimenâ nembai. Gârâmâ hâmbâi sop humoân agatbaiân Anutu ikiŋak hâuŋe giŋbiap aregât nâŋgâm biwige heroŋe agâk.” dâep.   
\s1 Sot humo oyi aregât den umatŋe.  
\p
\v 15 Hain dâmbo sot nem tali are hut yeŋânba siâŋe den are nâŋgâm hin dâep, “Anutugât kâmot manden aregât sop humoân Anutu olowâk sot nembaen aregât nâŋgâre heroŋe aktâp.” dâep.  
\v 16 Hain dâmbo Yesuŋe den ginŋe siâ hin dâm magaŋep, “Luâk humo siâŋe sot ombian dâmbo aregât sot mem mendugumbiâ kindo luâk dondâ yeŋgât sop kalep.  
\v 17 Akto arim arim emelâk sop are miawakto sot om katbiâ ekto ârândâŋ akto hoŋ bawa siâ huŋgun aŋdo arim âmâ hin dâm makyeŋgiep, “Sot hârok om katmâ lâm yeŋguengât togoŋet.” dâm makyeŋgimbo hâkâŋ agi.  
\v 18 Hâkâŋ akmâ luâkŋe luâkŋe hârok hin dâyi, “Hân puligoân arekŋe oloŋ nektâpgât are ekberâm ariwerân aregât luâk humoge are magaŋmenâ nâŋgâmbo bo bâliwiâp.”  
\v 19 Akto siâŋe hin dâep, “Bulimakaolupne 10 puligoân are meyekmâ togowerângât luâk humoge are magaŋmenâ nâŋgât nâŋgâmbo bo bâliwiâp.”  
\v 20 Siâŋe hin dâep, “Hinŋeâk âmbâle meângât bo togowerân. Gain gain akmâ togowerân?” hain dâep.  
\v 21 Akto hoŋ bawa arekŋe purik katmâ arim luâk humoŋe den dâyi are magaŋdo nâŋgâmbo bâliep. Nâŋgâmbo bâlimbo hoŋ bawa are hin dâm magaŋep, “Gâŋe dowâk arim emetŋe emetŋe luâk umburuk mandâi are akto luâk kopa akto ondopyeŋe bok bokŋe me dewunyeŋe bok bokŋe luâk hainare meyekmenâ togoŋet” dâmbo hin dâm magaŋep,  
\v 22 “Luâk humo. Den maktât are akmâ meteân. Gârâmâ emetge ire boâk piktâi.” dâep.  
\v 23 Hain dâmbo hin magaŋep, “Hanâk siâkâ arim kepia ginŋângen akto halângen yoŋâk yoŋâk mandâi are undâgât yeŋgim mem miawak yekmenâ togoŋet. Togom emetne pikŋet.  
\v 24 Dâ emelâk mem oloŋyekberâm aktere bo dâyi are âmâ yânâk tatbai.” dâep.” Yesuŋe den ginŋe hain dâep.   
\s1 Yesu olop manbaiŋe hâkyeŋe bo mem agatbai.  
\p
\v 25 Akto luâk dondâŋe Yesu hamiŋângen watmâ arimbiâ purik dâm hin makyeŋgiep,  
\v 26 “Luâk siâŋe nâŋgâlân dewatiwerâm akmâ âmâ ewe memelupŋe me âmben nanaŋlupŋe me emiŋe gariŋe hepun yekbiâp. Akto ikiŋe manman aregât ukenŋe bo nâŋgâm gangerâwiâp. Dâ luâk siâŋe hain akbiap are âmâ nâŋgât hoŋ bawa akmâ manbiap.  
\v 27 Luâk siâ gasalupŋande wan me wan siâ akmâ hilipkowai aregât hamep akmâ ikiŋe hâkŋe gangerâm manbiap arekŋe nâŋgâlân bo dewatiwiap.  
\v 28 Yeŋgâlân gâtŋe siâŋe emet ketuguwerâm âmâ ulik gulik puli soŋ oyaŋmâ ekto ârândâŋ akto âmâ emet are ketugumap.  
\v 29 Dâ hain bo akmâ yân emetŋe are ketugumbo puli bo akto pâŋân hepundo emet are yân kindo ekmâ aregât den pat magaŋgi goaŋgi akmâ dewunŋân gem giriŋ aŋmâ hin dâwai,  
\v 30 “Luâk irekŋe luâk hanŋeâk nâŋgâm tetembeŋe anuŋdo giep ina gain gain akmâ benŋe yân hepundo kindâp.” hain dâmai.  
\v 31 Akto siâ hin. Luâk humo siâŋe luâk humo siâgât gasa agaŋmâ ligim ainâk agatmâ bo arimap. Tatmâ nâŋgâ nâŋgâ hin soŋ nâŋgâwiap, “Nen ire amâ amon siâ manden dâ indâgen âmâ yâk biwirâ hain mandâi. Aregât nenŋe âlepŋe yeŋguwaengât dop bo.”  
\v 32 Hain dâm ikiŋaet nâŋgâmbo gembo gasalupŋe kâlewângen manbai ainâk hoŋ bawa siâ huŋgun aŋdo arim hin dâm makyeŋgiwiap, “Ye olop gala konok manberâm huŋgun niŋdâp” hain dâwiap.  
\v 33 Akto aregât keiŋe hin. Yeŋgâlân gâtŋe siâŋe hainâk kotŋe siâ siâ mem gangerâm hârogâk bo hepunmâ nâŋgâlân dewatiwiap are âmâ maktere nâ olop âlepŋe bo manbaet.  
\v 34 Kâtembe siâ ukenŋe bo heŋgemgom kotŋe gulip katbiat âmâ dowâk pâlâmŋe akbiap. Hain akbiap aregât siân gain gain akmâ âmâ lâuwâŋe ukenŋe akbiap? Are bo agakŋe.  
\v 35 Hain akmap aregât yân kâienŋe gemap. Gârâmâ ye den ire nâŋgâm biwiyeŋân katmâ heŋgemgom manbi.” dâep.   
\c 15  
\s1 Lama siâ gulip agaŋdo bo hepunbiap.  
\p
\v 1 Akto luâk bikŋande gawaman yeŋgât puli meme luâk akto luâk agak meme bâleŋe akmini arekŋe sop siân Yesugâlân den nâŋgâwerâm togoyi.  
\v 2 Togombiâ Mosegât den kârikŋe makmâ kepigi akto Parisaio luâk arekŋe nâŋgâmbiâ bâlimbo Yesugât hin dâyi, “Yesuŋe puli meme luâk akto luâk agak meme bâleŋe akmai are meyekto yâk olop sot nendâi imâ bâliâp.”  
\v 3 Hain dâmbiâ aregât Yesuŋe den ginŋe hin dâm makyeŋgiep,  
\v 4 “Yeŋgâlân gâtŋe siâgât lama 100 kinaŋbiap. Akto hutyeŋânba konokŋe heambukto amboŋande hepunbiap me bo hepunbiap? Amâ bo hepunbiap. Bikŋe are hân haŋaŋân katyekto kinbiâ siâ heambukbiap aregât undâgâtbiap.  
\v 5 Undâgâtmâ mem miawakmâ okot âlep akmâ oloŋmâ kepian togowiap.  
\v 6 Kepian togom galalupŋe yeŋgonmâ hin makyeŋgiwiap, “Lama siâ heambugep ina mem miawaktân aregât heroŋe akne.” dâwiap.  
\v 7 Aregât maktere nâŋgâŋet. Luâk 99 yâkŋe âmâ dosa nenŋe bo dâmai are yeŋgât Anutuŋe okot âlep humo bo akyeŋgimap. Gârâmâ bâleŋe meme luâk konokŋe agak memeŋe akto dosaŋe are nâŋgâmbo bâlimbo hanŋe purikato Anutuŋe ekto ârândâŋ akto dosaŋe hepun aŋbiap. Hain akmâ hulaŋdo himbimân manmai arekŋe heroŋe humo akbai.   
\p
\v 8 Akto den siâ hin. Âmbâle siâŋe puli koaŋe 10 membiap. Akto puli koaŋe siâ heambukto hepunbiap me undâgâtbiap? Bo hepunbiap. Are kemdâ sagom gauŋmâ gagap urutmâ undâgâtmâ manbiap.  
\v 9 Undâgâtmâ manmâ mem miawakmâ aregât emi tâulupŋe akto ginbailupŋe yeŋgonmâ hin makyeŋgiwiap, “Puli koaŋe heambugep are ina mem miawaktân aregât heroŋe akne.” dâwiap.  
\v 10 Aregât maktere nâŋgâŋet. Himbimân Anutugât aŋelolupŋande hainâk bâleŋe meme luâk siâŋe agak meme bâleŋe makmâ miawakmâ, “Anutu dosane hepun niŋ.” dâwiap aregât okot âlep nâŋgâ aŋbai.” dâep.   
\s1 Nanŋe bâiŋande sikum mem arim gulipkoep.  
\p
\v 11 Akto Yesuŋe den ginŋe siâ hin dâm makyeŋgiep, “Luâk siâgât nanlogâtŋe lâuwâ maliat.  
\v 12 Manmâ nanŋe bâiŋande eweŋe hin dâm magaŋep, “Tâk puli are teune olop potatmâ netki.” dâep. Hain dâmbo tâk puli are ewe yetŋande potatmâ teuŋe olop yetkiep.  
\v 13 Akto emiŋe are âi ketugum getek manmâ tâk puliŋe are meakmâ dâp kâlewângen ariep. Arim manmâ sot soŋgoân puligom kotŋe gulip gulip akmâ puli are hârok panmâ metiep.  
\v 14 Panmâ metembo hân ain mop humo miawagep. Miawakto nanaŋ are tâwât dewunŋe siâ siâgât umburuk akmâ  
\v 15 hân amboŋe siâgâlân arim mando yâkŋe yâkgât bau damunŋe akmâ manben dâm huŋgunaŋep. Huŋgunaŋdo arim bau damungom mando mopŋe dondâ agumbo siâ me siâ sot bo waŋdo âmâ  
\v 16 bau yeŋgât goka hâkŋe nemberâm agep.  
\v 17 Hain akmâ nâŋgâ nâŋgâŋe miawakto hin dâep, “Apogât âi luâklupŋande âmâ sot dondâ nemai. Dâ nâ âmâ sotgât akmâ hilip aguwerâm aktân.  
\v 18 Aregât agatmâ kepian purik katmâ apogâlân arim hin dâm magaŋbian. Apo, bâleŋe aktere dosanande Anutugâlân akto gâŋgâlân umatŋe agep.  
\v 19 Akmâ hilipkoân aregât nange bo nogonben. Yân hoŋ bawage akbiangât menekmenâ manbe.”  
\v 20 Hain nâŋgâm agatmâ arim aŋgângen togombo eweŋande dewunŋe panmâ egep. Ekmâ okotŋe nâŋgâm pârigim arim nanŋe lokom maŋganlep.  
\v 21 Akto nanŋande hin dâm magaŋep, “Apo, bâleŋe aktere dosanande gâŋgâlân akto Anutugâlân umatŋe miawagep aregât nekmâ nanne bo dâwen.” dâep.  
\v 22 Hain dâmbo eweŋande âmâ âi luâklupŋe hin dâm makyeŋgiep, “Dowâk sâŋgum kâlep are mem ga luguaŋbiâ geâk. Akto donet siâ baraganŋân katŋet. Akto kei pekeŋe luguaŋet.  
\v 23 Akto bulimakao nanŋe keluŋe olowâk are gâim ombiâ ondo nem heroŋe akne.  
\v 24 Nanne emelâk moep dân ina togoâp. Emelâk gulip aguep dân ina miawakmâ togoâp.” dâmbo heroŋe agi.   
\p
\v 25 Hain akmâ tatbiâ nanŋe ulik gulik arekŋe âiângen malepgât purik katmâ togom kepia ginŋân kinmâ heroŋe maroŋe giriŋ gegek kep keŋgu akbiâ nâŋgâm  
\v 26 âi luâk siâ kondo gembo hin dâm aikoep, “Heroŋe maroŋe âure wangât akmâ tatâi?”  
\v 27 dâm aikombo hin dâep, “Emige gulip aguep dâyion ina togombo aregât eweyetŋande dâmbo bulimakao nanŋe kelurâk are kom ondenŋe om kindo heroŋe aktâi.” dâep.  
\v 28 Hain dâm magaŋdo nanŋe ulik gulik arekŋe kuk akmâ kepia ain âgâwerâm hâkâŋ agep. Akto eweŋande kepia ginŋângen gem, “Gâ ga.” dâm magaŋep.  
\v 29 Magaŋdo nâŋgâm hansumbu akmâ hin magep, “Nâŋe âi luâkgande hin hombaŋ dondâ âi ketugu giŋmâ den bo koŋgiŋmâ gan. Akto nâniŋ nanŋe siâ bo niŋmenâ galalupne olop nem heroŋe agion.  
\v 30 Akto nangande gâŋgât tâk puli aregât ukenŋe nâŋgâm mem arim âmbâle kondarâ olop manmâ panmâ metiep ina togoâp yâkgât makmenâ makao nanŋe kelurâ are kom gâim ombiâ nâŋgâre bâliâp.” dâep.  
\v 31 Hain dâmbo eweŋande hin dâm magaŋep, “Nanne, gâmâ nâ olop sop kâlep manmâ gamat aregât nâŋeân kotŋe siâ siâ tatâp are hârok gâŋgât pat aktâp.  
\v 32 Dâ emige emelâk moep dâman ina togoâp. Akto emelâk gulip aguep dâman ina togoâp. Aregât heroŋe akmâ okot âlep agaŋdenŋe ârândâŋ aktâp.” dâep.”   
\c 16  
\s1 Damunŋe puli siâ siâ mem hanâk hanâk ketuguep aregât den umatŋe.  
\p
\v 1 Yesuŋe Aposololupŋe den ginŋe siâ hin dâm makyeŋgiep, “Luâk humo sikumdâ siâ malep yâkgât tâwât dewunŋe akto sâŋgum me kotŋe siâ siâ aregât damunŋe malep. Aregât den hâkŋe tunmâ hin dâm magaŋi, “Gâŋgât hoŋ bawa âige damunŋe akmap arekŋe tâwât dewunŋe siâ siâ mem hanâk hanâk ketugumap.”  
\v 2 Hain dâmbiâ mem oloŋmâ dâep, “Gâŋgât hâkge tunbiâ nâŋgân. Hainâk damun lâuwâŋe bo meŋgektere hepunbiat aregât puligo puligo kulem esenŋe are mem gamenâ tâwât dewunŋe siâ siâ yeŋgât keiŋe mem miawakbe.” dâep.  
\v 3 Hain dâmbo arim damunŋe biwiŋân hin nâŋgâep, “O luâk humonande wat nekbiap aregât gain akbe? Âi ketugum kâmetbiangât hâkâŋ aktân. Akto hokboâk hokboâk ulilaŋdere nekbiâ aŋun aŋgiman.  
\v 4 Hinŋe nâŋgân. Galalupne mem gala katyekmâ mem heroŋe maroŋe katyektere luâk humonande watnekto âmâ emetyeŋân oloŋnekbiâ olowâk manbaen.” dâep.  
\v 5 Hain nâŋgâm luâk humoŋaet tâwât dewunŋe siâ siâ dosa agaŋmâ mem mali aregât ikiŋeâk ikiŋeâk mem oloŋyegep. Hain akto togombiâ aiyeŋgum dâep,  
\v 6 “Gâŋgât dosa humogâlân amon tatâp?” dâmbo lâwin keluŋaet dop 100 dâep. Hain dâmbo hin dâep, “Âlepŋe 50 âk niŋben.” dâep.  
\v 7 Hain dâm siâkâ aikoep, “Luâk humogâlân dosa amon tatâp?” dâmbo, “Saŋ saŋ koaŋe are ito 100.” dâmbo dâep, “Âlepŋe 80 âk niŋben.” dâep.  
\v 8 Hain dâmbo luâk humoŋande nâŋgâm damunŋe are hin magaŋep, “Gâŋgât nâŋgâ nâŋgâge humo aregât nâŋgâre biwine âlepŋe aktâp.” humoŋe hain dâep. Wangât? Hingât. Anutugât den bo lokomai bikŋande tâk puliyeŋe damungom galalupyeŋe heyeŋgimai aregât nâŋgâ nâŋgâyeŋe humo tatâp yeŋe âmâ Anutugât den lokomai ewangi yektâi.  
\v 9 Haingât ire maktere nâŋgâŋet. Yeŋe hainâk tâk puli me wan me wan mem manmâ are gala akyeŋgim âmâ hâmbâi umatŋe miawak yeŋgiwiap sop ain yâk yeŋgâlân arim kepia tatmâ âgâwiap ain manbai.   
\s1 Wan umatŋe me owâiŋe aregât den.  
\p
\v 10 Luâk siâŋe wan me wan owâiŋe damungom biwiŋande lokom manmapŋe âmâ tâwât dewunŋe wan me wan bunŋe are hainâk biwiŋande lokom damungomap. Gârâmâ luâk siâŋe wan me wan hanâk damungom hilipkomapŋe âmâ tâwât dewunŋe wan me wan bunŋe are hainâk hanâk damungom hilipkowiap.  
\v 11 Haingât yeŋe tâwât dewunŋe me wan me wan hângât egâliaŋ are biwiyeŋande bo lokom manbiâ âmâ wan me wan bunŋe hâmbâi bo yeŋgiwiap.  
\v 12 Akto humo yeŋaet puli me wan me wan bo damun akmâ heŋgemgombiâ aregât âigât hâuŋe bo yeŋgim heŋgemgowiap.  
\v 13 Akto aregât siâ makbe. Nanaŋ konokŋe luâk kembu lâuwâ yetgât hoŋ âlepŋe bo akyetkiwiap. Wangât? Hingât. Siâgât lau lokoaŋmâ benŋe siâgât lau bo lokoaŋbiap. Akto siâgâlân purik katmâ siâgâlân hâkâŋ akmâ hamiaŋbiap. Aregât Anutugât lau lokowerâm âmâ puligât nâŋgâmbiâ humo bo akbiap.” dâep.   
\s1 Yesuŋe Parisaio den kârikŋe dâm makyeŋgiep.  
\p
\v 14 Yesuŋe hain dâmbo Parisaioŋe tâwât dewunŋe aregât ukenŋe nâŋgâmbiâ âgâep aregât Yesuŋe den magep are nâŋgâm âmâ hâkâŋ akmâ dewunŋân geyi.  
\v 15 Dewunŋân gembiâ makyeŋgiep, “Yeŋe âmâ tek tekŋân manmâ luâk âmbâleŋe nenekmâ egâliaŋŋet dâmai. Dâ Anutuŋe âmâ biwiyeŋaet keiŋe nâŋgâp. Wan me wan siâ siâ ekbiâ âlepŋe akmap are âmâ Anutuŋe ekto bâlimap.  
\v 16 Akto siâ maktere nâŋgâŋet. Mosegât den kârikŋe akto Anutugât den kulemgom gayi den are kârikŋe tatmâ gam gam Yohanegâlân bunŋe miawagep. Miawakto aregât kakŋân Anutuŋe damun nenŋe akberâm aktâp aregât den pat âlepŋe hauŋmâ arimbo nâŋgâmbiâ biwiyeŋe pagalembo aregât bunŋe memberâm akmâ âi humo mem wârakmâ âgâwai.  
\v 17 Himbim hân haru are âmâ gulip akbiandatgât dopŋe tatâp. Gârâmâ Mosegât den kârikŋe are dowâk gulip akbiapgât dopŋe bo tatâp.  
\v 18 Akto siâ maktere nâŋgâŋet. Luâk siâŋe âmbenŋe hepunmâ aŋgâ membiapŋe âmâ dosa umatŋe membiap. Akto luâk siâŋe âmbenŋe wato bam mando siâŋe mem âmâ dosa olowâk manbiap.” dâep.   
\s1 Luâk sikumyeŋe olop akto luâk umburuk are yeŋgât den umatŋe.  
\p
\v 19 Akto Yesuŋe den siâ hin makyeŋgiep, “Luâk humo siâ malepŋe tâwât dewunŋe humo mem hâk pekeŋe âlep âlep puligom mem malep. Manmâ hilâmŋe hilâmŋe sot keiŋe keiŋe om nem unsambe malep.  
\v 20 Hain manmâ luâk siâ umburuk malep kotŋe Lasaro mando diwi kârikŋe miawagaŋdo hâkŋe diwiâk hârok agep. Hain akmâ betgen yem manminep.  
\v 21 Hain akmâ luâk humoŋe emelanba manmâ sot nendo gagapŋe gembo are nemberâm akminep. Hain akto duaŋe togom diwiŋe elewelaŋmâ mali.  
\v 22 Akto manmâ umburuk are mondo aŋeloŋe oloŋmâ âgâm Abrahamgât okotŋân katbiâ malep. Akto kakŋân luâk kotdâ are mondo hangoyi.  
\v 23 Hangombiâ mom kâlâwân gem âmâ hâk hilâlâm humo nâŋgâm manmâ hâkŋângen Abraham akto Lasaro yelegep.  
\v 24 Yelekmâ hin dâm Abraham magaŋep, “Apo, kâlâp bâleŋân tatmâ hâk hilâlâm bâleŋe nâŋgâm mandân aregât okot nâŋgâm Lasaro magaŋmenâ bâtŋe pikŋân tu katmâ gutmâ elewetnân howaimbo getek sândugeâk.” Hain dâmbo  
\v 25 Abrahamŋe dâep, “Gala, gâ nâŋgât. Hânân ukenŋe akto heroŋe humo kakŋân malen aregât sop bo agep. Lasaro yâgâmâ okot bâle kakŋân malep are hainâk bo agaŋep. Aregât biwiŋe heroŋe mandâp. Dâ gâmâ hâk hilâlâm humo nâŋgâmâk mandât.  
\v 26 Akto hut nenŋân hemem humo kindâp aregât in gâtŋande yeŋgâlân gewaigât dopŋe bo. Akto yeŋgâlân gâtŋande nengâlân gawerâm hainâk ewum pâpkowiap.”  
\v 27 Hain dâmbo luâk kâlâwân talep arekŋe hin dâep, “Apo, siâ maktere nâŋgâ.  
\v 28 Lasaro huŋgunaŋmenâ ewenaet emelan ariâk. Kepianân emilupne momerâk mandâiŋe hâk hilâlâm iren togowâigât Lasaro huŋgun aŋmenâ aregât den kârikŋe makyeŋgimbo nâŋgâ nâŋgâyeŋe pâroŋ dâk.” dâep.  
\v 29 Hain dâm makto Abrahamŋe hin magaŋep, “Bo, Moseŋe den kârikŋe kulemgoep are tatâp. Akto Anutuŋe den makyeŋgimbo propetelupŋande kulemgoyi are tatâp are oyaŋmâ nâŋgâŋet.”  
\v 30 dâmbo dâep, “Apo, hain bo. Moyi yâk yeŋgâlân gâtŋe siâŋe arim makyeŋgimbo âmâ agak memeyeŋe bâleŋe Anutugâlân makmâ âmâ han biwiyeŋe purik katmâ manbai.” dâep.  
\v 31 Hain dâmbo hin dâep, “Mosegât akto propete yeŋgât den are oyaŋmâ nâŋgâm hâkâŋ akmai aregât moyi yâk yeŋgâlân gâtŋande arim makyeŋgimbo hainâk den are hâkâŋ akbai.” dâep.” Yesuŋe hain dâep.   
\c 17  
\s1 Dosa aregât keiŋe.  
\p
\v 1 Yesuŋe hoŋ bawalupŋe den siâ hin dâm makyeŋgiep, “Niambiŋe ye hârok dop yeŋguwerâm biwiyeŋân gemap aregât dop tatâp. Gârâmâ luâk siâŋe Niambi gala agaŋmâ luâk siâ ekmâ bâleŋe ak dâmap are Anutuŋe hâuŋe humo waŋbiap.  
\v 2 Gârâmâ luâk siâŋe nanaŋ siâ ekmâ bâleŋe ak dâmbo are siâŋe kât humo dondâ hanŋân imbogoaŋmâ haru bâtgumân hâkokombo dâine arekŋe âmâ siâ me siâ owâiŋe miawagaŋbop.  
\v 3 Aregât biwiyeŋe pâlâmŋe bo agâk. Akto siâ makbe. Galage siâŋe bâleŋe akto âmâ sami magaŋbiat, “Bâleŋe akniŋdât aregât dâm makniŋmenâ dosage are bo akberâp.” dâmenâ hain akto gala konok akbiandat.  
\v 4 Akto hilâm konok aregât kâlegen bâleŋe akgiŋmâ dosa are makmâ miawakmâ arim nâmbulân lâuwâŋe hain dâm miawakmâ âmâ hin dâm makgiŋbiap, “Gala hain akgiŋdângât biwine bâliâp.” Hain makgiŋdo gâkâ hainâk, “Âlepŋe, are bo aktâp.” dâm gala agaŋbiat.” dâep.  
\v 5 Hain dâmbo aposololupŋande hin dâm ulilaŋi, “Humo, gâ nâŋgâ nâŋgânenŋe mem sambelem nengiwen.” dâyi.  
\v 6 Hain dâmbiâ Kembuŋe hin dâm makyeŋgiep, “Nâŋgâ nâŋgâyeŋe bunŋe bâlensiâ dondâ dâwok koaŋe hinare yeyeŋgimbo dâine âmâ lâwin indâre petakmâ haruân gem kilâkgât magaŋbiâ âmâ lauyeŋe lokom hain akbop.   
\p
\v 7 Yeŋgâlân gâtŋe siâŋe hoŋ bawa âi ketugum bulimakao damunŋe mando emet dâgâmbo guto âmâ ain hin dâm magaŋbiat me? “Emetgân âgâ tatmenâ sot om giŋbe.”  
\v 8 Hain bo dâwiat. Hin dâm magaŋbiat, “Letge konok areâk latmâ tatmâ sot om niŋmenâ nendere hâmbâi âmâ guge om nembiat.” dâwiat.  
\v 9 Haingât keiŋe hin. Gâŋe hoŋ bawa âi dâm waŋen are ketugumbo gâŋe bo mepaiŋe membiat. Yân nâŋgaŋmenâ ârândâŋ akbiap. Akto aregât hin maktere nâŋgâŋet.  
\v 10 Yeŋgât keiyeŋe âkâ hainâk tatâp. Âi makmâ yeŋgire are ketugum metem âmâ hin dâwi, “Nen hoŋ bawa yânŋe akmâ manden. Âi makmâ nengiep are konok mem metien.” dâmbiâ ârândâŋ akbiâp.” dâep.   
\s1 Luâk 10 hâk bâle miawak yeŋgiep.  
\p
\v 11 Yesuŋe Yerusalem kipian ariwerâm âmâ Galilaia hân ewangim Samaria hân hâlâŋmâ kipia bâiŋângenba ariep.  
\v 12 Arim kipia ginŋân âgâmbo luâk 10 hâk bâle miawak yeŋgiep arekŋe ekmâ âmâ kâlewângen kinmâ hin dâm konmâ magaŋi,  
\v 13 “Woa, luâk humo Yesu, gâ nengât okot nâŋgâ.”  
\v 14 dâm konmâ magaŋbiâ yekmâ âmâ hin makyeŋgiep, “Sumbe kat kat luâk are yeŋgât damunŋande yekbaigât yâk yeŋgâlân ariŋet.” dâm makyeŋgimbo arim manbiâ hâkyeŋe are dâwân âlepŋe akmâ metiep.  
\v 15 Hain akto yâk yeŋgâlân gâtŋe konokŋe egakto hâkŋe âlepŋe akto aregât purik katmâ togoep. Togom kârikŋe akmâ Anutu maŋganlep.  
\v 16 Maŋganmâ Yesugât enemŋân togo keiŋân ge yem âmâ heroŋe akmâ maŋganlep.  
\v 17 Akto luâk are Samaria hânân gâtŋe aregât Yesuŋe hin dâep, “Luâk 10 âlepŋe aktâi are 9 âmâ yâgâten?  
\v 18 Yâkŋe âmâ arim nâŋgâm ondop kârik akmâ yân manbiâ luâk lombo konokŋe togom Anutugât mepaiŋe mendâp.”  
\v 19 Hain dâm luâk are hin dâm magaŋep, “Biwige nâŋgâlân katâp aregât Anutuŋe nâŋgâ giŋdo âlepŋe aktât aregât arim biwige sândugeâk.” dâep.   
\s1 Anutuŋe damun nenŋe akbiapgât sop.  
\p
\v 20 Sop hain Parisaio luâk bikŋande Yesu aikom hin dâyi, “Sop amuten Anutuŋe miawakmâ damun nenŋe akbiap?” dâyi. Hain dâmbiâ hin makyeŋgiep, “Anutuŋe damunyeŋe akbiap ain kulem keiŋe keiŋe bo miawakto ekbai.  
\v 21 Aregât hin bo dâŋet, “In miawaktâp, me indâgen miawaktâp.” hain bo dâŋet. Nâŋgâi. Anutuŋe damunyeŋe emelâk akberâm aktâpgât pat âmâ hutyeŋân mandâp ire.” dâep.   
\p
\v 22 Hain dâm kinmâ Aposololupŋe hin dâm makyeŋgiep, “Hâmbâi sop siân umatŋe miawak yeŋgimbo ain ye hin dâwai, “Wei, luâk akmâ giep yâkgât sop siâ ekne.” dâm nâŋgâmbiâ humo akbiap. Ain bo miawakto ekbai.  
\v 23 Akto sop ain luâk bikŋande nâŋgâ yâkgât hin dâm makyeŋgiwai, “Aregen miawaktâp me iregen nengâlân miawaktâp.” dâmbiâ aregen bo ariwi. Akto are nâŋgâmbiâ bunŋe bo akbiâp.  
\v 24-25 Akto hâk hilâlâm humo nâŋgâre âmâ luâk dondâŋe haminiŋmâ hâk hilâlâm niŋbai. Hain akbiâ aregât hamiŋân mem belek akmâ himbim bikŋe belek dâmbo âmâ bikŋe bikŋe arimap, aregât dop akmâ luâk akmâ geân lâuwâŋe gem miawaktere luâk âmbâle hârokŋe nekbai.  
\v 26 Akto ire maktere nâŋgâŋet. Ulikŋân luâk siâ kotŋe Noa, yâk malep sop ain âmâ hin areâk akmâ mali hainâk nâŋgât sop humo tâlâgumbo ain hainâk akbai.  
\v 27 Emelâk âmâ sot soŋgo neyi. Akto âmbâle mem luâk mem agi. Hain akmâ manbiâ aregât purikŋe Noaŋe yekmâ waŋgan âgâmbo tânâk humo giep. Tânâk humo gembo ugurupŋe humo togom âmâ luâk âmbâle hânân mali are hârok kawut yekmâ metiep.  
\v 28 Akto aregât hamiŋân luâk siâ kotŋe Loti, yâk malep sop ain âkâ hainâk agi. Sot soŋgo akto tu neyi. Akto kotŋe siâ siâ are mem aŋgi goaŋgi agi. Akto âi kalam kâmetmâ siâ siâ agi. Akto emet opmân ketuguyi.  
\v 29 Hain akmâ manbiâ sop ain Lotiŋe Sodom kipia hepundo himbimânba kâlâp humo gem kipia ambolupŋe hârogâk om meteyegep.  
\v 30 Gârâmâ nâ luâk akmâ geân purik katbian sop ain âkâ dop hainâk miawakbiap.  
\v 31 Akto sop humoân luâk siâ kipia sombeimân kinbiap arekŋe emetŋân âgâm kotŋe siâ siâ bo meakbiap. Akto siâ âiângen manbiap arekŋe kipian bo purik katbiap. Hain bo akbi. Dowâk pârigim ariwi.  
\v 32 Lotigât âmbenŋaet pat nâŋgâm heŋgemgowi.  
\v 33 Aregât keiŋe hin. Luâk siâŋe manmanŋe gangerâwiap arekŋe âmâ hilip aguwiap. Dâ siâ manmanŋe hepunbiap arekŋe âmâ âlepŋe tatbiap.  
\v 34 Maktere nâŋgâŋet. Sop ain luâk lâuwâ akmâ opmân konogân yembiandat. Yembela are siâ mem siâ âmâ hepunbiap.  
\v 35 Akto âmbâle lâuwâŋe sot gâim tatbiandat. Tatbela siâ mem siâ âmâ bo membiap.  
\v 36 Akto luâk lâuwâ âiân kinbela âmâ siâ mem siâ âmâ hepunbiap.” Yesuŋe den hain dâmbo aposololupŋande aikom hin dâyi,  
\v 37 “Humo, yâgâten miawakbiap?” dâmbiâ hin makyeŋgiep, “Siâ siâ momoŋe yembiâ ain liplipŋe neyekberâm togomai.” dâep.   
\c 18  
\s1 Âmbâle kambut siâŋe kiap ulilaŋmâ malep.  
\p
\v 1 Yesuŋe konam bo akmâ âmâ hilâm ârândâŋ Anutu olop den akmâ manŋet dâm aregât den ginŋe siâ hin dâm makyeŋgiep,  
\v 2 “Kiap siâŋe den âiân katyekmâ malep. Hain akmâ manmâ Anutugât den bo lokom âmâ bo hamewagep arekŋe luâk âmbâle yekmâ yâk yeŋgât nâŋgâmbo gegeŋe akto malep.  
\v 3 Hain akmâ mando kipia ain âmbâle kambut siâ malep. Manmâ hilâmŋe hilâmŋe kiap aregâlân arim hin dâm magaŋmâ malep, “Gasanande hilip nuguwerâm aktâp aregât gala akniŋmâ tân nugu.” dâep.  
\v 4 Hain dâmbo kiap arekŋe âmbâle kambut aregât den are hâkâŋ akmâ nâŋgâm pâlâmŋe akmâ malep. Mando sop kâlep akto biwiŋande hin nâŋgâep, “Nâŋe Anutugât den bo lokom bo hamewaktân luâk âmbâle are yeŋgât nâŋgâre gemap are bunŋe.  
\v 5 Gârâmâ âmbâle kambut arekŋe hilâm ârândâŋ den makniŋmap aregât biwinande hâkâŋ akmap. Dâ uŋak âmâ hanâk tângowe.” dâep.”  
\v 6 Aregât Yesu Humoŋe den dewatim hin dâep, “Kiap den kokoŋe hain dâepgât nâŋgâm heŋgemgowi.  
\v 7 Gârâmâ Anutuŋe âmâ luâk bikŋe oloŋyekto hilâm ârândâŋ ulilaŋbiâ dowâk tân yeŋgum gasalupyeŋe den âiân katyekbiap. Hâkâŋ akmâ bo tân yeŋguwiapgât dopŋe bo tatâp. Bo kârikŋe.  
\v 8 Manmâ kâlep bo akto dowâk tân yeŋgum gasalupyeŋe den âiân katyekbiap. Hain gârâmâ Anutuŋe huŋgun niŋdo geân nâŋe hâmbâi lâuwâŋe gem luâk âmbâle siâŋe biwiyeŋe nâŋgâlân katmâ manmai are mem miawakyekbian mon?” dâep.   
\s1 Parisaio akto Roma gawaman yeŋgât puli meme luâk.  
\p
\v 9 Luâk bikŋande yeŋaet nâŋgâmbiâ âlepŋe akto galalupyeŋe yeŋgât nâŋgâmbiâ gemap are yeŋgât nâŋgâm Yesuŋe den ginŋe siâ hin makyeŋgiep,  
\v 10 “Luâk lâuwâ siâ sumbe emetŋân âgâm Anutu den dâm magaŋiat siâ âmâ Parisaio, dâ siâ âmâ puli meme luâk.  
\v 11 Akto Parisaio luâk arekŋe âmâ ikiŋaet nâŋgâmbo agato bin binâk kinmâ hin dâep, “O Anutu, âlepŋân kat nekmenâ ârândâŋ agep. Akto luâk bikŋande kâmbu akmâ bâleŋe siâ siâ akmai. Dâ nâmâ hainare bo. Akto nâ puli meme luâk iŋgon yu kindâp arekŋe bâleŋe akmap hainare bo akman. Nâ mandere nekmenâ ârândâŋ akmap aregât gâŋe âlepŋe akniŋdât dâm mepaige mendân.  
\v 12 Akto hilâm lâuwâ kâlegen gâŋgât kambiamge âlepŋe agâk dâm sot bâlâk manman. Akto tâk puli kotŋe siâ siâ are hutŋânba konok âmâ gâŋgât pat dâm katman.” dâep.  
\v 13 Hain dâmbo puli meme luâk are iŋgon aŋgângen kinmâ aŋun aŋgim kâŋgom hin dâep, “O Anutu, nâ luâk bâleŋe mandân gârâmâ hanâk bo hepun nekben.” hain dâep.  
\v 14 Aregât keiŋe hin makyeŋgire nâŋgâŋet. Anutuŋe puli meme aregât âmâ dosaŋe puliaŋdo purik katmâ ariep. Dâ Parisaio are âmâ dosaŋe hainâk talaŋep. Akto aregât hin nâŋgâŋet. Luâk siâŋe ikiŋe kotŋe mem agato Anutuŋe mem ge katbiap. Dâ luâk siâŋe ikiŋe kotŋe mem gembo âmâ Anutuŋe mem agatbiap.” dâep.   
\s1 Yesuŋe nanaŋlupyeŋaet nâŋgâm Anutugât pat makyeŋgiep.  
\p
\v 15 Luâk âmbâle bikŋande nanaŋlupyeŋe kewuguyekmâ Yesugâlân togom meyegâk dâmbiâ hoŋ bawalupŋande sârek yeŋguyi.  
\v 16 Sârek yeŋgumbiâ Yesuŋe mem oloŋyekmâ hin dâep, “Hepunbiâ nanaŋlupyeŋe are nâŋgâlân gaŋet. Hain arekŋe Anutugât kâmolân gâtŋe aregât bo mem gangerâ yekŋet.  
\v 17 Aregât bunŋe maktere nâŋgâŋet. Nanaŋlupyeŋande dowâk Anutugât den lokom biwiyeŋe yâkgâlân katmai. Gârâmâ siâŋe hain bo akbiap âmâ Anutuŋe bo meyekbiap.” dâep.   
\s1 Luâk kotdâ siâŋe sikumŋe mem gangerâm biwiŋe Yesugâlân bo kalep aregât den pat.  
\p
\v 18 Akto damun siâŋe Yesu aikom hin dâep, “Luâk humo âlepŋe amboŋe aktât. Aregât maktere nâŋgâ. Kârikŋe manmâ âgâwiangât gain gain akbian nâŋgât?” dâmbo  
\v 19 hin magaŋep, “Âlepŋe amboŋe âmâ Anutu konok. Gârâmâ âlepŋe amboŋe dâm makniŋdât aregât nâŋgâm mak makgaet damun akmâ manben.  
\v 20 Akto ainuguât aregât keiŋe makgiŋbe. Den kârikŋe nâŋgâmat amâ hin. Âmbâle siâ ekmâ egâliaŋ bo akben. Akto luâk siâ moâk dâm bo komben. Kâmbu bo memben. Den bo hiaŋgiwen. Ewege memegande den makbela loko yetkiwen.”  
\v 21 Hain dâmbo hin magaŋep, “Ya maktât are âmâ nanaŋânbak den kârikŋe âlepŋeâk lokom gam yu mandân.” dâmbo  
\v 22 Yesuŋe den are nâŋgâepgât hin magaŋep, “Konok tatâp are âmâ hin akben. Arim âmâ puli me ito sikum me wan me wan are oyaŋmâ luâk umburuk mandâi are yeŋgiwen. Hain akmâ âmâ nâŋgâlân lâuwâŋe togomenâ nâ olop âi ketugum manbaet. Hain akbiat âmâ himbimân aregât hâuŋe miawak giŋbiap.” dâep.  
\v 23 Hain dâmbo puli me ito sikum siâ siâŋe dondâ talaŋep aregât den are dâmbo nâŋgâmbo umatŋe agep.  
\v 24 Hain akmâ kambiamŋe bâlimbo Yesuŋe ekmâ hin dâm magep, “Luâk âmbâle puli me ito sikum me wan me wan olowâkŋe Anutugât den lokom manberâm akbiâ âmâ umatŋe miawak yeŋgiwiap.  
\v 25 Akto aregât hin makbe. Soŋgo piki dâpŋânba ariwiapgât dop bo tatâp. Are âmâ luâk kotŋe siâ siâ talaŋdâp arekŋe Anutuŋe damunŋe akbiawân ain ariwerâm akmâ hainâk hâumgowiap.” dâep.  
\v 26 Hain dâmbo âmâ nâŋgâm kiliŋe hin dâyi, “Niŋe himbimân âgâwiap?” dâyi.  
\v 27 Hain dâmbiâ hin makyeŋgiep, “Are âmâ han yeŋeâk âgâwerâm aregât ewum hâumgomai. Anutuŋe âmâ dâp hainare mem miawakberâm aregât bo pâpkomap.” dâep.  
\v 28 Hain dâmbo Petoroŋe agatmâ hin magaŋep, “Nâŋgât, kotŋe siâ siâ hârok hepunmâ metem nen gâŋgâlân purik katmâ malion akto manmâ gaen.” dâep.  
\v 29 Hain dâmbo Yesuŋe hin makyeŋgiep, “Luâk siâŋe Anutugât âi ketuguwerâm akmâ âmâ emetŋe me âmbenŋe me emiŋe gariŋe me eweŋe memeŋe, me ginbailupŋe hanâk hepun yekbiap  
\v 30 are âmâ sop uŋak ire gala agaŋmâ tângowerân. Tângore âmâ hinŋe wan me wan dondâ miawakberâp. Akto titnan sop humoân âmâ tângore dondâ sambelem âgâwiap akto manman kârikŋân manmâ âgâwiap.” dâep.   
\s1 Kombiâ mombiap aregât den makyeŋgiep.  
\p
\v 31 Yesuŋe Aposololupŋe mem oloŋyekmâ hin dâm makyeŋgiep, “Maktere nâŋgâŋet. Yerusalem kipian âgâwerâm akten. Gârâmâ âgâenŋe âmâ luâk akmâ geân nâŋgât den makmâ miawakto kulemgoyi are bunŋe akberâp.  
\v 32 Roma luâkŋe menekmâ nugum mem ge katnekmâ siâ siâ akniŋmâ âmâ tâwut nuguwai.  
\v 33 Akto tâk metŋe arekŋe mem orenekmâ nugumbiâ mombian. Mondere hilâm âlâwu bo akto âmâ momoŋânba agatbian.” dâep.  
\v 34 Hain dâmbo nâŋgâmbiâ ârândâŋ bo akto keiŋe nâŋgâwerâm akbiâ dâp bo akto âmâ bo nâŋgâm heŋgemgoyi.   
\s1 Yesuŋe dâmbo luâk siâ dewunŋe hâreakto emet egep.  
\p
\v 35 Yesu arimbo Yeriko kipia are tâlâguep. Hain akmâ dâp ginŋân luâk siâ dewunŋe bokbokŋe siâ puligât ulit yeŋgim talep.  
\v 36 Hain akmâ tato luâk kâmot humoŋe dâp hainâk arimbiâ keiyeŋe munŋe nâŋgâm aregât aiyeŋgumbo hin dâyi,  
\v 37 “Yesu Nasarete kipian gâtŋe togoâp.”  
\v 38 dâmbiâ nâŋgâm kârikŋeâk konmâ hin dâep, “Woa, Yesu, gâ Dawidigât kâmolân gâtŋe, aregât okot nâŋgâ niŋ.” dâep.  
\v 39 Hain dâmbo luâk ulik gulik ariyi arekŋe den are nâŋgâm den hepun dâm magaŋi. Hain magaŋbiâ den are koyeŋgim kârikŋeâk dondâ konmâ hin dâep, “Dawidigât kâmolân gâtŋe, aregât okot nâŋgâ niŋ.” dâm kolep.  
\v 40 Hain dâmbo Yesuŋe nâŋgâm âmâ dâwân kinmâ hin dâep, “Kewugum nâŋgâlân gaŋet.” dâep. Hain dâmbo dewunŋe bok bokŋe arekŋe yâkgâlân gambo  
\v 41 aikom hin dâep, “Gain gain akgiŋbegât nâŋgâm aregât nogondât?” dâmbo hin dâep, “O humo, dewunne hulaŋ akto emet ekbegât nâŋgân.” dâep.  
\v 42 Hain dâmbo Yesuŋe hin magaŋep, “Biwige nâŋgâlân katât aregât âlepŋe ek.” dâmbo  
\v 43 ainâk dewunŋe hulaŋ akto emet egep. Ekmâ âmâ Yesugât hamiŋân arim Anutu maŋganlep. Akto luâk bikŋe are egi aregât hainâk Anutugât kotŋe mem agali.   
\c 19  
\s1 Sakaioŋe agep aregât den pat.  
\p
\v 1 Yesu Yeriko kipian arim ewangiwerâm agep.  
\v 2 Hain akto kipia ain luâk tâlâwâk siâ malep kotŋe Sakaio. Arekŋe puli meme yeŋgât luâk humo agep aregât yâkgât puli me ito sikum dondâ talaŋep.  
\v 3 Akto Sakaioŋe Yesu ekberâm agep. Ekberâm akmâ âmâ luâk tâlâwâkgât luâk hutyeŋân kinmâ gain gain akmâ ekbe dâm kâleleim agato bo agep.  
\v 4 Hain akmâ pârigim ewangiyekmâ arim lâwin siâ lokom lokom âgâm kinmâ hin nâŋgâep, “Yesu in gutmâ arimbo ekberân.”  
\v 5 Hain nâŋgâm kindo Yesuŋe ain togom dewunŋe panmâ egon ekmâ hin dâm magaŋep, “Sakaio, nâ gâŋgât emelan âgâ tatberâm nâŋgân aregât dowâk sopanmâ ge.” dâep.  
\v 6 Hain dâmbo ainâk sopanmâ gem biwiŋe heroŋe agep. Hain akmâ emetŋân oloŋmâ âgâep.  
\v 7 Oloŋmâ âgâmbo luâk hârokŋe ekmâ nâŋgâmbiâ bâlimbo hin dâyi, “Gain gaingât luâk bâleŋaet emelan âgâp?” dâyi.  
\v 8 Akto Sakaioŋe Yesugât enemŋân ba kinmâ hin dâep, “Humo, nâŋgât puli me kotŋe siâ siâ are dopŋe konogâk mem potatmâ luâk umburuk mandâi are yeŋgiwian. Akto luâk âmbâle yeŋgât puli are heyeŋgim meyeŋgiân hainâk mem agatmâ emelâk konok yeŋgiân aregât hâuŋe imbât yeŋgim metewian.” dâep.  
\v 9 Hain dâmbo Yesuŋe hin magaŋep, “Gâ Abrahamgât kâmolân gâtŋe bunŋe. Anutuŋe gala akgiŋmâ damunge aktâp are nâŋgâm ektân.  
\v 10 Akto nâ luâk akmâ gem miawakmâ luâk bâleŋande hilip yeŋguwâigât meyekmâ himbimgât pat katyekberâm aregât geân.” dâep.   
\s1 Luâk kotdâŋe puli geârâk konok konok yeŋgim ariep aregât den ginŋe.  
\p
\v 11 Yesu olowâk arimbiâ Yerusalem kipia are tâlâgumbo âmâ denŋe nâŋgâyiŋe hin dâyi, “Anutuŋe damun nenŋe akbiap aregât sopŋe tâlâguâp.” dâyi.  
\v 12 Hain dâmbiâ aregât Yesuŋe den ginŋe siâ hin dâm makyeŋgiep, “Luâk kotdâ siâŋe luâk kotdâ siâgâlân ariwerâm âmâ ikiŋaet hin nâŋgâep, “Damunyeŋe katnekbiap aregât arim benŋe togowian.” hain nâŋgâep.  
\v 13 Akto ariwerâm âmâ hoŋ bawalupŋe bât bip bip hârok yeŋgondo togombiâ puli koaŋe humo konok konok yeŋgim hin dâm makyeŋgiep, “Puli irekŋe âi ketugum puli mem sambe ketugumbiâ hâmbâi purik katmâ togom ekbian.” dâep.  
\v 14 Hain dâm kâlewângen arimbo luâk âmbâle bikŋande hâkâŋ akmâ âmâ luâk hoŋ bawa siâ huŋgun aŋbiâ luâk kotdâ aregâlân arim hin magaŋep, “Gâŋe damun nenŋe bo manbiat dâmbiâ aregât togoân.”  
\v 15 Hain dâmbo yâkgât luâk kotdâ arekŋe hân damunŋe malâkgât kato purik katmâ togoep. Togom âmâ hoŋ bawalupŋe puli yeŋgiep are yeŋgondo gembiâ hin dâm makyeŋgiep, “Puli yeŋgiân arekŋe âi ketugumbiâ amon miawagep?” dâep.  
\v 16 Hain dâmbo hoŋ bawa siâŋe hin dâep, “Luâk kotdâ, gâŋe puli konok niŋen arekŋe âi ketugure puli koaŋe 10 hain miawagep.”  
\v 17 dâmbo hin dâep, “Âlepŋe hoŋ bawane kotŋe siâ siâ âiŋe âlepŋeâk ketuguengât nâŋe kipia bât bip bip hârok are yeŋgât damun kat gektere manbiat.”  
\v 18 Hain dâmbo benŋe hoŋ bawa siâŋe gam hin dâep, “Luâk kotdâ, gâŋe puli koaŋe konok niŋen arekŋe âi ketugure koaŋe momerâk miawagep.” dâmbo  
\v 19 hin dâep, “Âlepŋe arim âmâ kipia momerâk are yeŋgât damun manben.”  
\v 20 Hain dâmbo benŋe hoŋ bawa siâŋe âmâ gam hin dâep, “Gâŋe puli koaŋe konok ire niŋen a ainâk sâŋgumnande katipkom katere tatmap.  
\v 21 Gâ luâk heŋgân gugak kotŋe siâ siâ bo mem oloŋmenâ âmâ bikŋande mem miawakmai are yeŋgât memberâm aregât ukenŋe akmat. Akto gugak âi bo kâmetmat. Bikŋande âi kalam ketugumbiâ bunŋe miawakto nemberâm aregâlâk mârum tatmat. Hain akmat aregât puli niŋen ire heambukbop dâm sâŋgumnande katipkom katere tatmap.” dâep.  
\v 22 Hain dâmbo hin dâep, “Gâmâ hoŋ bawa bâleŋe dondâ. Gugak den maktât aregât keige mem miawakbe. Nunak kotŋe siâ siâ bo mem oloŋdere âmâ bikŋande mem miawakbiâ are membe dâman. Akto nunak are bo kâmetmâ bikŋande kâmetbiâ bunŋe miawakto âmâ nembe dâman a nâŋgât.  
\v 23 Keine hain nâŋgâm puli giŋân are luâk yeŋgâlân kalen dâine âi ketugumbiâ sambelembo membom ina gâŋe are bo agen.” dâep.  
\v 24 Hain dâm magaŋmâ luâk âmbâle kili are hin makyeŋgiep, “Puli waŋân are bâtŋânba mem âgâ luâk 10 mendâp are waŋŋet.” dâmbo  
\v 25 hin dâyi, “Hain bo. Yâk emelâk 10 mendâp aten.” dâyi.  
\v 26 Aregât hin makyeŋgire nâŋgâŋet. Luâk siâ kotŋe siâ siâ talaŋdâp are mem humo ketugumbo are âmâ purik katmâ waŋbian. Akto luâk siâ kotŋe siâ siâ talaŋbiap are biwiŋande bo lokom manbiap are âmâ keŋgoŋmâ membian. Mendere yân manbiap.  
\v 27 Akto gasalupnande nâŋgâ yâkgât luâk kotdânenŋe bo malâk dâm magi yâk meyekmâ nâŋgâlân gambiâ yektere yeŋgumbiâ moŋet.” dâep.   
\s1 Yesuŋe Yerusalem kipian âgâm ariep.  
\p
\v 28 Yesuŋe den are makmâ metem luâk âmbâle kâmot humo are hepun yekmâ Yerusalem kipian âgâwerâm ariep.  
\v 29 Arim Oliwa gimbâŋân âgâm âmâ Betepage akto Betania kipia lâuwâ are talewân ariep. Arim Aposolo lâuwâ hin dâm huŋgun yetkiep,  
\v 30 “Kipia indâre tatâp ain ariet. Arim âmâ doŋgi kâmŋe siâ luâkŋe kakŋân bo tatmai are tâkŋe hikombiâ kindâp are mem miawakberat. Mem miawakmâ hulaŋmâ mem oloŋmâ togoet.  
\v 31 Hulaŋbela âmâ luâk siâŋe, “Wangât hulaŋdat?” dâm aiyetkumbo âmâ hin dâm magaŋberat, Humoŋe iregât maktâp. dâwerat.” dâm huŋgun yetkiep.  
\v 32 Hain dâm makmâ metembo Aposolologâtŋe lâuwâ arekŋe arim gain dâm makyetkiep hainâk mem miawagiat.  
\v 33 Mem miawakmâ doŋgi kâmŋe are hulaŋbela amboŋande dâyi, “Niŋande makto hulaŋdat.” dâmbiâ  
\v 34 hin dâyiat, “Humoŋe iregât dâmbo togoet.” dâyiat.  
\v 35 Hain dâm Yesugâlân mem togombela bâlâpŋaet hâk pekeŋe kâlep are oloŋmâ doŋgi kakŋân kali. Katbiâ Yesuŋe âgâ talep.  
\v 36 Katbiâ âgâmbo luâk âmbâle dondâŋe hâk pekeyeŋe oloŋmâ dâwân mem melalakom dâp watmâ leŋgaim arimbiâ hamiyeŋân doŋgi kakŋân watyekmâ ariep.  
\v 37 Arim Oliwa gimbâŋe ewangim gembo âmâ luâk âmbâle kâmot humo Yesu olop manmini arekŋe Yesuŋe kulem siâ siâ ketugumbo ekmâ gayi aregât nâŋgâm âmâ heroŋe akmâ Anutugât kotŋe mem agatmâ âmâ Yesugât hin dâyi,  
\v 38 “Luâk kembunenŋe Kembugât laugât togoâp yâk mepaiŋe mene. Egon himbimân biwi sânduk humo miawaktâp. Dâ egon egâliaŋ gogâleaŋ miawaktâp.” dâyi.  
\v 39 Hain dâmbiâ Parisaio konok konok hutyeŋân kili arekŋe hin dâm magaŋi, “Tiksa, gâŋgât maktâi are sami den makyeŋgimenâ den yoŋâk kinmâ den hepunŋet.” dâyi.  
\v 40 Hain dâmbiâ hin makyeŋgiep, “Makyeŋgire nâŋgâŋet. Den hepunbiâ âmâ kât irekŋe yâk yeŋgât dumyeŋân kinmâ heroŋe maroŋe akbai.” dâep.   
\s1 Yesuŋe Yerusalem kipia ekmâ okotŋe nâŋgâm indiep.  
\p
\v 41 Akto Yesuŋe Yerusalem kipia ginŋân arim tatmâ âmâ ekmâ biwiŋe umatŋe akto indem hin dâep,  
\v 42 “Yae, kipia ambolupŋe, âlepŋân manberâm aregât dâpŋe emelâk miawagep are egi. Are hinŋe miawaktâp ina dewunyeŋe boktâpgât bo ekmâ nâŋgâi.  
\v 43 Sop siân ain gasalupyeŋande kipiayeŋe awam mewam ketugum dâp tigi yeŋgiwai. Tigi yeŋgim âmâ watyekbiâ bo akbai.  
\v 44 Bo akbiâ âmâ âmben nanaŋlupyeŋe akto âiângen me kipiangen hârogâk hilip yeŋgum itiŋ gulam ketugu yekmâ yeŋgum om meteyekbiâ kawum yeŋeâk kinbiap. Amâ Anutuŋe togom meyekbiap aregât sopŋe hâkâŋ agigât.” hain dâep.   
\p
\v 45 Den are makmâ metem sumbe emetŋân âgâep. Âgâm âmâ kotŋe siâ siâ aŋgi goaŋgi akmâ tatbiâ yekmâ kuk akmâ watyekmâ hin dâm makyeŋgiep,  
\v 46 “Anutugât denŋande hin dâep, “Anutugât emet amâ Anutu olop den makbaigât opmân.” Den hain tatâp ina yeŋe akbiâ âmâ luâk kâmburâ yeŋgât emet hainare aktâp.” dâep.   
\p
\v 47 Akto hilâmŋe hilâmŋe sumbe emetŋân âgâm den potatmâ yeŋgim malep. Hain akmâ mando sumbe kat kat luâk aregât damun akto Mosegât den kârikŋe makmâ kepigi akto humomolupyeŋe hârokŋe Yesu kondenŋe bo agâk dâm aregât den magaŋgi goaŋgi agi.  
\v 48 Hain akbiâ luâk âmbâle yânŋe bikŋande âmâ denŋe nâŋgâmbiâ âlepŋe dondâ akmap aregât nâŋgâmbi umatŋe akto hepuli.   
\c 20  
\s1 Parisaioŋe aikombiâ Yesuŋe ikiŋaet keiŋe bo makyeŋgiep.  
\p
\v 1 Hilâm siân Yesuŋe sumbe emetŋân kinmâ ikiŋe den pat âlepŋe dâm potatmâ yeŋgimbo âmâ sumbe kat kat luâk kautŋe Mosegât den kârikŋe makmâ kepigi akto humomolupyeŋande yâkgâlân togom hin dâm aikoyi,  
\v 2 “Makmenâ nâŋgâne. Kulem hinare akmat are niŋaet kârikŋân kinmâ akmat? Niŋande hain akben dâm kârikŋe giŋepgât akmat?” dâmbiâ  
\v 3 hin makyeŋgiep, “Akto nâkâ aiyeŋguwe.  
\v 4 Yohaneŋe meyekmâ tuân katyegep aregât keiŋe gain gain? Anutuŋe dâmbo agep me luâk yânŋande makbiâ agep aregât makbiâ nâŋgâwe.” dâep.  
\v 5 Hain dâmbo yeŋeak hin dâm magaŋgi goaŋgi agi, “Anutuŋe dâep hain dâenŋe âmâ dâwerâp, “Dâ wangât denŋe bo nâŋgâm lokoyi?”  
\v 6 Gârâmâ nenŋe, “Luâk yânŋande tângoyi.” dâenŋe luâk âmbâle Yohaneŋe Anutugât den maknengiminep dâm aregât kâtŋe mem nenguwâi.”  
\v 7 Hain dâm magaŋgi goaŋgi akmâ benŋe Yesu hin dâm magaŋi, “O Yohanegât keiŋe bo nâŋgâen.” dâyi.  
\v 8 Hain dâmbiâ hin makyeŋgiep, “Akto nâkai hainâk niŋaet kârikŋân kinmâ kulem hin are akman aregât keiŋe bo makyeŋgiwerân.” dâep.   
\s1 Luâk bâleŋande kalam damunŋe akmâ tali aregât den umatŋe.  
\p
\v 9 Yesuŋe den ginŋe siâ hin makyeŋgiep, “Luâk siâŋe tâk waiŋ aregât âi kâmelep. Kâmetmâ damun katyekmâ hân siângen arim sop kâlep malep.  
\v 10 Akto bunŋe miawaktâp me bo aregât sop tâlâgumbo hoŋ bawaŋe siâ bunŋe bikŋe meâk dâm aregât huŋgun aŋdo damun yeŋgâlân togombo kom watbiâ yânâk purik kalep.  
\v 11 Purik kato amboŋande kârikŋe akmâ hoŋ bawaŋe siâ huŋgun aŋdo hainâk arim damun yeŋgâlân togombo kom watbiâ âmâ yânâk purik kalep.  
\v 12 Purik kato amboŋande hoŋ bawa âlâwuŋe are huŋgun aŋdo yâk yeŋgâlân togombo hâk hilâlâm waŋmâ kom watbiâ purik kalep.  
\v 13 Purik kato amboŋande, “Gain gain akbe?” dâm hin nâŋgâm dâep, “Nune nanne okotne nâŋgaŋman are huŋgun aŋdere arimbo yâkgât den lokom sot âlem yendâp are bikŋe waŋbiâ mem togowiap mon?” dâep.  
\v 14 Hain dâm huŋgun aŋdo yâk yeŋgâlân togombo âmâ damunlupŋande magaŋgi goaŋgi akmâ hin dâyi, “O, yâkŋe âmâ âi ire amboŋe akbiap haingât kondenŋe âi ire nengât akbiap.” dâyi.  
\v 15 Hain dâm watmâ hewukŋângen panbiâ gembo aregen kombiâ moep. Mondo arekŋeak âi amboŋande gain gain akyeŋgiwiap?  
\v 16 Aregât maktere nâŋgâŋet. Amboŋande togom âi damunlupŋe hainâk yeŋgum damun aŋgâ katyekbiap.” dâmbo hin dâyi, “Bo. Hain akto ârândâŋ bo aktâp.” dâyi.  
\v 17 Hain dâmbiâ Yesuŋe tâŋâk yekmâ hin dâep, “Ye pâpkoâi. Anutuŋe hain akmap aregât makyeŋgimbo kulemgoyi are hin, “Emet ketuguwerâm âmâ tetembeŋe ekmâ bâleŋe dâm hepuli are tetembeŋe kârikŋe aregât dopŋe aktâp.”  
\v 18 Den are bunŋe akto luâk siâŋe tetembeŋe are kâwutmâ hilipkowiap. Akto tetembeŋe arekŋe kâwulakmâ ge kondo mombiap.” dâep.   
\p
\v 19 Akto Yesuŋe Mosegât den kârikŋe makmâ kepigi akto yâk yeŋgât keiyeŋe nâŋgâm den ginŋe are dop yeŋgum makyeŋgimbo nâŋgâm biwiyeŋe bâlimbo ainâk kala busiân katne dâm agi. Hain akberâm agi arekŋe luâk âmbâle kâmot humo are yeŋgât hamep akmâ hepuli.  
\v 20 Hepunmâ hin dâyi, “Hâmbâi Yesuŋe den makmâ hilip kombo âmâ kiapgâlân mem ariwaen.” dâm aregât damun agaŋi. Hain akmâ luâk konok konok meyekmâ hin dâm makyeŋgiyi, “Yesu yoŋâk hiaŋgim aikombiâ den makmâ hilip kombo aregât kiapgâlân mem arim kombaen.” hain dâm huŋgun yeŋgiyi.  
\v 21 Huŋgun yeŋgimbiâ Yesugâlân togom lau tu hin dâm magaŋi, “Luâk humo, keige nâŋgâen. Den makmat are bunŋe âlepŋe. Akto luâk kotdâ are yeŋgât bo hamep akmâ kinmâ Anutugât dâp bunŋânâk maknengimat.  
\v 22 Aregât makmenâ nâŋgâne. Roma luâk kotdâ yeŋgât puli katenŋe ârândâŋ akmap me bo?” dâyi.  
\v 23 Hain dâmbiâ hiaŋgigât keiŋe biwiyeŋân ekmâ nâŋgâm hin dâep,  
\v 24 “Puli koaŋe mem hekat niŋbiâ ekbe.” dâmbo mem hekalaŋbiâ hin dâep, “Ire ekŋet. Niŋaet otneŋe katbiâ tatâp?”  
\v 25 dâmbo dâyi, “Roma luâk kotdâgât otneŋe tatâp.” dâmbiâ hin makyeŋgiep, “Roma luâk kotdâ yeŋgât pat are âmâ luâk kotdâ waŋbi. Dâ Anutugât pat are âmâ Anutu waŋbi.” dâep.  
\v 26 Hain dâmbo denŋe are nâŋgâmbiâ humo akto luâk âmbâle dondâ kiligât gain gain aknerâm ewum pâpkoyi.   
\s1 Momoŋânba agatmâ âmâ aŋelo yeŋgât dop akbaen.  
\p
\v 27 Akto Sadukaio luâk bikŋande Yesugâlân togoyi. Sadukaio yâkŋe âmâ momoŋânba agatbaengât dopŋe bo tatâp dâm mali. Bo kârikŋe hain nâŋgâm mali. Akto Yesugâlân togom hin dâm magaŋi,  
\v 28 “Luâk humo, Moseŋe den kârikŋe siâ hin dâm kulemgoep are tatâp. Luâk siâŋe âmbâle siâ mendo manmâ luâk are mondo âmâ emiŋande kambut mendo nanaŋ membiap are âmâ teuŋaet pat akbiap. Den kârikŋe hain tatâp aregât den pat siâ maktenŋe nâŋgâ.  
\v 29 Emelâk emi teu nâmbulân lâuwâ manmâ teuyeŋande âmbâle mem nanaŋ bâlâk manmâ moep.  
\v 30 Mondo emiŋande kambut areâk mem yâkâ hainâk nanaŋ bâlâk manmâ moep.  
\v 31 Mondo benŋe emiŋe siâŋe kambut areâk mem yâkâ hainâk nanaŋ bâlâk manmâ moep. Hainâk akmâ manmâ gam âmâ emi teu nâmbulân lâuwâ arekŋe âmbâle konok areâk mem nanaŋ bâlâk manmâ mom meteyi.  
\v 32 Hain akmâ mom metembiâ âmbâle kambut are bâiŋângen moep.  
\v 33 Akto luâk nâmbulân lâuwâ arekŋe âmbâle konok areâk meyi aregât hâmbâi momoŋânba agatbaiân âmbâle are niŋaet pat akbiap?” dâyi.  
\v 34 Hain dâmbiâ Yesuŋe hin dâep, “Uŋak âmâ âmbâle aŋgi goaŋgi akmâ mandâi.  
\v 35-36 Dâ titnan sop humoân âmâ Anutuŋe nâŋgâmbo âmâ dop konogâk manmâ âgâwai. Anutuŋe makyeŋgimbo momoŋânba agatbai. Agatmâ aŋelo yeŋgât dop hainare akbai. Haingât luâk âmbâle aŋgi goaŋgi akbaigât dopŋe bo tatâp. Bo kârikŋe. Akto ain âmâ Anutuŋe dâmbo lâuwâŋe bo mombai.  
\v 37 Akto momoŋânba agatbai aregât Moseŋe den kulemgoep are hin tatâp. Lâwin keiŋân kâlâp punduŋ katmâ oep aregât kulem âmâ luâk âmbâle hârokŋe moyi aregât Anutuŋe den siâ hin kalep, “Nâmâ Abraham Isaka akto Yakobo yâk yeŋgât damun.” Den hain dâm kulemgoep tatâp aregât keiŋe hin.  
\v 38 Anutu hâk heambuk are damunyeŋe akmap, akto luâk golâ manmai are yeŋgât damunyeŋe akmap aregât Abraham, Isaka, akto Yakobo, âmâ golâ mandâi.”  
\v 39 Yesuŋe hain dâm makyeŋgimbo Mosegât den kârikŋe makmâ kepigi bikŋande hin dâyi, “Luâk humo âlepŋe maktât.” dâyi.  
\v 40 Hain dâm siâkâ aikowerâm akmâ nâŋgâmbiâ umatŋe akto hepuli.   
\p
\v 41-43 Hain gârâmâ Yesuŋe den hin dâm makyeŋgiep, “Dawidiŋe kep keŋgugât kulem hin kulemgoep,  
\li1 Anutuŋe nâŋgât Humone are hin magaŋep, “Gâ bâtne bungen tatmenâ gasalupge keigaet amukŋân kâmot katere tâliyekbiat.” dâep.  
\p Hain gârâmâ Anutuŋe huŋgun aŋdo gem damun nenŋe akbiap are Dawidigât hakuŋe dâmai hain bo.  
\v 44 Dawidiŋe humoŋaet nâŋgâm nâŋgât Humone, hain dâm kolep aregât yeŋe âmâ gain gain akmâ Dawidigât tepŋân gâtŋe dâmai?” dâep.   
\p
\v 45 Den are makmâ metem purik dâm luâklupŋe makyeŋgimbo luâk âmbâle kili arekŋe hin nâŋgâyi,  
\v 46 “Mosegât den kârikŋe makmâ kepikmâ manmai dop hain bo manbi. Yâkŋe âmâ hâk pekeŋe kâlep are kulem melem are luguakmâ dâp arim luâk âmbâle yekmâ heroŋe aknengiŋet dâm aregâlâk nâŋgâmai. Akto den emetŋân âgâm luâk hutyeŋân tatmâ âmâ luâk humomo yeŋgât welam pat dâm yeŋgiyi ainâk nenŋe soŋ tatne dâm aregât akmai.  
\v 47 Akto âmbâle kambut yâk yeŋgât kotŋe siâ siâ meyeŋgimai. Akto luâk âmbâleŋe nenekbiâ humo agâk dâm aregât miapŋân kinmâ Anutu magaŋberâm kinmai. Luâk hain arekŋe aregât dosa dondâ memai. Aregât ye yâk yeŋgât dop bo akmâ manbi.” dâep.   
\c 21  
\s1 Âmbâle kambut umburuk siâŋe Anutugât pat dâm puli kalep.  
\p
\v 1 Hain dâm sumbe kat kat emetŋân tatmâ Yesuŋe dewunŋe panmâ yekto puli siâ siâ humo tatyeŋgiep arekŋe Anutugât pat dâm puli katbiâ gembo yegep.  
\v 2 Katmâ arimbiâ âmbâle kambut siâŋe ikiŋe puli gilâm lâuwâk kato giep.  
\v 3 Kato gembo Yesuŋe ekmâ Aposololupŋe hin dâm makyeŋgiep, “Bundâk makyeŋgiwe. Âmbâle kambut ire umburuk mamburuk manmap irekŋe puli gilâmŋe lâuwâk katâp irekŋe âmâ puli humo katâi are hârok ewangi yektâp.  
\v 4 Puli humo tatyeŋgiâp arekŋe âmâ oyaŋmâ bikŋeâk mem ga katâi. Dâ âmbâle kambut ire âmâ hain bo. Yâk âmâ puli gilâmŋe lâuwâk talaŋdâp are hârok katmâ âmâ yân manberâp.” dâep.   
\s1 Sumbe emetŋe patakom hilipkowai aregât magep.  
\p
\v 5 Hain dâmbo Yesugât kâmot bikŋande sumbe emetŋaet hin dâyi, “Emet iregât ambolupŋande Anutugât opmân aregât dâm kotŋe siâ siâ katbiâ humomoŋe are mem sumbe emetŋe ketuguyi.” dâyi.  
\v 6 Hain dâmbiâ Yesuŋe hin dâm makyeŋgiep, “Opmân yu ektâi ire hâmbâi togom hârem gagaim itiŋ gulam ketuguwai.” dâmbo  
\v 7 hin dâyi, “Luâk Humo, den yu maktât ire âmâ sop amuten miawakbiap? Akto sop are tâlâgumbo âmâ kulem gain gain hinare miawakbiap?” dâyi.  
\v 8 Hain dâmbiâ hin magep, “Bikŋande oloŋyekbiâ han gulip akbâigât keiŋe makmâ miawaktere biwiyeŋân katmâ manbi. Keiŋe hin. Luâk dondâŋe togom nâŋgât kolân agonakmâ, “Nâ Anutuŋe huŋgun niŋdo geân.” hain dâwai. Akto bikŋande âmâ, “Sop tâlâguâp.” hain dâwai. Gârâmâ ye luâk hainare yeŋgâlân bo dewatiwi.  
\v 9 Akto bugâ hanâk hanâk miawakto aguwai aregât den pat akbai are âmâ nâŋgâm ain bo hamewakbi. Are soŋ miawakbiapgât Anutuŋe magep. Dâ dowâk bo miawakbiap.” dâep.  
\v 10 Hain dâm den dewatim hin dâep, “Hângât luâk kotdâŋe makbiâ tembe lokolupyeŋande hân siâgât amboŋe yeŋguwai.  
\v 11 Akto mop humo miawakbiap. Akto wan me wan bâleŋe miawak yeŋgiwiap. Akto wâriŋ humo ain membiap. Akto wan me wan hamepŋe olowâkŋe miawakyeŋgiwiap. Akto sop ain kulem bâleŋe aregât emelâk bo egion dâwai, hain arekŋe himbimân miawakto ekbai.   
\s1 Biwiyeŋande Yesugâlân hokatmâ manbai arekŋe âmâ Anutugât pat akbai.  
\p
\v 12 Hainare bo miawakto âmâ âi keiŋe katmâ meyekmâ yeŋgum wat yekmâ mem siâ siâ ketugu yekbai. Akto ye nâŋgât kotne mem manmai aregât yâkŋe denân kat yekmâ kala busi kâlegen kat yekbai. Luâk humo akto kiap are yeŋgâlân meyekmâ ariwai.  
\v 13 Hain akyeŋgimbiâ âmâ nâŋgât den pat âlepŋe aregât keiŋe makmâ miawakbiâ nâŋgâwai.  
\v 14 Akto are yeŋgâlân kinmâ âmâ den gain gain maktere ârândâŋ akbiap aregât nâŋgâm bo hanokoakmâ umale akbi.  
\v 15 Nâŋe nunak memeŋe akyeŋgire lauyeŋe owâiŋe akto den makbai amâ gasalupyeŋande denyeŋe are mem ge katberâm ewum hâumgowai.  
\v 16 Akto sop ain ewe memelupyeŋe me emi teulupyeŋe tâulupyeŋe akto galalupyeŋe yâkŋeak gasa akyeŋgim meyekmâ yeŋgumbiâ yeŋgâlân gâtŋe bikŋande mombai.  
\v 17 Akto sop ain âmâ ye nâŋgât kotnaet akmâ manmai aregât yeŋgât nâŋgâm bâli yeŋgim luâk kâmot humoŋe gasa akyeŋgim manmâ âgâwai.  
\v 18 Siâ me siâ hain akyeŋgimbiâ nâŋe tânyeŋgure kautyeŋe dumutŋe siâ bo gulip akbiap.  
\v 19 Aregât kârikŋe kinmâ âmâ bo hâkâŋ akbiâ manmanyeŋe bunŋe miawakyeŋgiwiâp.   
\s1 Yerusalem kipia mem bâliwai aregât Yesuŋe magep.  
\p
\v 20 Akto gasalupyeŋe yeŋgât tembe loko kâmotŋe kâmotŋe togom Yerusalem kipia ire awam ketugumbiâ âmâ yekmâ hin dâwai, “Hilip nengumbiâ kipia kawum akberâm aktâp.” hain dâwai.  
\v 21 Akto sop ain âmâ Yudaia hân ambolupŋe kipiayeŋe hepunmâ hewukŋângen pârigim heambukmâ ariwai. Akto Yerusalem kipia kâlegen manbai yâkâ hainâk pârigim ariwai. Akto kipia ginŋângen manbai arekŋe wan me wan memberâm purik katmâ kipian bo gawai.  
\v 22 Sop ain dosa membai aregât emelâk kulemgoyi are Anutuŋe bunŋe agâk dâm dosa aregât hâuŋe yeŋgiwiap.  
\v 23 Yai, âmbâle tepdâ me nanaŋ nam yeŋgim tatbai arekŋe gain gain akbai? Yâk ariwerâm hâk hilâlâm nâŋgâm umatŋe akmâ ewum hâumgowai. Hain akbai aregât hâuŋe âmâ Anutuŋe purikŋe yeŋgimbo hân ambolupŋande yae dâm agatmâ sopanmâ hâk hilâlâm nâŋgâm manbai.  
\v 24 Are tembe lokoŋe bikŋe oloŋ yekmâ hânŋe hânŋe meyekmâ arimbiâ hoŋ bawalupyeŋe akmâ manbai. Ain âmâ Anutu bo nâŋgaŋmai arekŋe gasa akyeŋgim Yerusalem kipia itiŋ gulam ketuguwai. Ketugumbiâ kawum akto âmâ manmâ âgâmbiâ âmâ Anutuŋe hin dâwiap, “Nâŋgât bo nâŋgâ niŋmai are yeŋgât sop bo aktâp.” dâwiawân ain hilip aguwai.   
\p
\v 25 Akto siân âmâ dewutâ hilâmgât akto hândâkgât me pituŋ me hân akto haru bâliwiapgât kulem keiŋe keiŋe miawakto ekbai. Ekmâ âmâ luâk âmbâle hârokŋe biwiyeŋe agatbiap.  
\v 26 Akto dewutâ me pituŋ arekŋe duwuŋ akmâ kotŋe hanâk hanâk bam gutbai. Hain akbiâ kulem are ekmâ hamewakmâ hin dâwai, “Gain gain akne? Yâgâten arim heambukne?” dâmbiâ okotyeŋân tuk tuk erâmbo âmâ biwiyeŋe gulip akbiap.  
\v 27 Hain akbiâ pagaleŋe pakpak dâmbo âmâ luâk akmâ geân nâ kârikŋe akmâ hamandat kulewoŋwoŋ kakŋânba gere âmâ nekbai.  
\v 28 Kulem hain miawakto ekmâ dewunyeŋe egon panmâ ekmâ hin dâwai, “O nen bâleŋânba mem oloŋ nenekberâm geâp.” dâwai.” dâep.   
\p
\v 29 Yesuŋe hain dâm den ginŋe siâ hin dâm makyeŋgiep, “Ye hâpugât keiŋe ya nâŋgâmai are.  
\v 30 Hâpu tataŋgaiŋe gagai akto aregât hin dâmai, “O imâ dewutâ komberâm aktâp.” dâmai.  
\v 31 Hainâk kulem hainare miawakto ekmâ âmâ hin dâwi, “Emelâk humo miawakmâ nen olop mando Anutuŋe damun nenŋe akbiap aregât sop tâlâguâp.” hain dâwi.  
\v 32 Den ire maktere nâŋgâm biwiyeŋân katŋet. Luâk kâmot yu tatâi irekŋe bo mom golâ manbiâk hainare miawakto ekbai.  
\v 33 Himbim hân haru kârikŋe yembiap dâmai are hârok gulip aguwiap. Dâ nâŋgât den yu maktân ire âmâ kârikŋe akmâ yem âgâwiap. Gulip akbiapgât dop bo tatâp.” dâep.   
\s1 Yesuŋe Aposololupŋe makyeŋgim, “Biwi golâ manbi.” dâep.  
\p
\v 34-35 Akto Yesuŋe hin dâm makyeŋgiep, “Iren hânân kotŋe siâ siâ keiŋe keiŋe mem aregâlâk nâŋgâwâigât biwi golâ manŋet. Akto tu kârikŋe nembiâ wâtyeŋe bo akto nâŋgât nelâm yeŋgiwopgât aregât âkâ hainâk biwi golâ manŋet. Wangât? Hingât. Nâŋe dowâk miawakmâ togowian ain âmâ luâk hârokŋe dosayeŋaet hâuŋe membai. Bo nâŋgâm pâlâmŋe manbiâ hami komŋe sân sânâk meyekmap dop hainâk togowian.  
\v 36 Anutugât den konok lokom manmâ biwiyeŋe yâkgâlân kârikŋe tatbiâp aregât nâŋgâm hokboâk hokboâk Anutu ulilaŋmâ biwi golâ manmâ âgâmbiâ kulem hainare miawakbiap. Hain akmâ manbiâ nâ miawakmâ kinbian ain bo aŋun aŋgiwai.” Yesuŋe hain dâm makyeŋgiep.   
\p
\v 37 Akto hilâm ârândâŋ sumbe emetŋân âgâm kinmâ den potatmâ makyeŋgim malep. Hain akmâ manmâ âmâ emet dâgâmbo âmâ Oliwa gimbâŋân âgâm ain tatminep.  
\v 38 Hain akminepgât emet hauŋdo luâk âmbâle hamepŋe olowâkŋe denŋe nâŋgâwerâm sumbe emetŋân âgâm mendugum lâmgoyi.   
\c 22  
\s1 Yudasiŋe Yesu membian dâm makyeŋgiep.  
\p
\v 1 Akto hombaŋ siâ aregât kotŋe Pasowa dâmini ain sot bo kaulemap omini are tâlâguep.  
\v 2 Akto sop ain sumbe kat kat luâk akto Mosegât den kârikŋe makmâ kepigi yâkŋe luâk âmbâle dondâ are yeŋgât nâŋgâm hamep akmâ aregât Yesu gain gain agaŋdenŋe moâk dâm magaŋgi goaŋgi agi. Hain akmâ dâpgât undâgâtmâ mali.   
\p
\v 3 Hain akmâ manbiâ Niambiŋe Aposolo siâ Karioto kipian gâtŋe kotŋe Yudasi are kautŋân mendo  
\v 4 sumbe kat kat luâk are yeŋgât damunlupyeŋe akto tembe loko kautŋe arekŋe magaŋgi goaŋgi akmâ, “Yesu gain gain aktenŋe koŋet.” dâmbiâ Yudasiŋe arim aregât keiŋe makyeŋgiep.  
\v 5 Den makyeŋgimbo biwiyeŋe âlepŋe akto puli waŋberâm agi.  
\v 6 Hain akbiâ denyeŋe are lokom luâk âmbâleŋe aregât keiŋe nâŋgâwâi dâm aregât yoŋâgângen mem miawakmâ âmâ kombai aregât ekmâ watmâ malep.   
\p
\v 7 Akto hombaŋ are miawakto hilâm siân lama gâim om nemberâm agi ain  
\v 8 âmâ Yesuŋe Petoro akto Yohane hin dâm makyetkim huŋgun yetkiep, “Yet arim âmâ hombaŋ Pasowa aregât lama gâim âmâ om lâm nengum tatbela togoenŋe nemberen.” dâep.  
\v 9 Hain dâmbo hin dâm aikoyiat, “Emet wanân gâim om lâm yeŋguweret?” dâmbela  
\v 10 hin dâep, “Kipian âgâm âmâ luâk siâŋe asap lokoakmâ arimbo ekmâ âmâ are hamiŋân watmâ arimbela emelan kewugu yelekmâ âgâmbo âgâwerat.  
\v 11 Âgâm emet amboŋe mem miawakmâ hin dâm magaŋberat, “Luâk humonetŋande gâŋgât hin dâm maktâp. Emet kâleŋe gain hinan luâklupne olop Pasowagât pat om nemberen?  
\v 12 Hain dâm maknetkiâp.” dâm magaŋbela emet kâleŋe humo siâ mem âlepŋe dondâ ketuguyi are hekat yetkimbo âmâ âgâm sot wan om lâm nenguwerat.” dâep.  
\v 13 Hain dâm huŋgun yetkimbo ariyiat. Arim magep hainâk mem miawakmâ magaŋbela emet are hekat yetkimbo siâ siâgât magep hainâk hainâk mem heŋgemgoyiat.   
\s1 Yesuŋe Aposololupŋe olop sot neyi.  
\p
\v 14 Mem heŋgemgombela kindo sop akto âmâ aposololupŋe olop penâyetkimbiâ sot neyi.  
\v 15 Nem tatbiâ âmâ hin dâm makyeŋgiep, “Nugumbiâ hâk hilâlâm nâŋgâwerângât sop tâlâguâpgât ye olop sot ire nemberengât ukenŋe nâŋgân.  
\v 16 Akto maktere nâŋgâŋet. Nâ hinŋe ye olop sot yu nenden hainâk lâuwâŋe bo nembian arekŋe maleine bunewâk Anutuŋe damunyeŋe akberâm keiŋe katbiap âmâ lâuwâŋe nembian.” dâep.  
\v 17 Hain dâm waiŋ are nemberâm hâpurâ mem Anutu maŋganmâ mepaiŋe mem hin makyeŋgiep, “Ire mem potatmâ neŋet.  
\v 18 Akto ire maktere nâŋgâŋet. Nâ hinŋe waiŋ tu ire bo nem mandere Anutuŋe bâin dâm damunyeŋe akberâm keiŋe kato âmâ tu irakŋe nembian.” dâep.  
\v 19 Hain dâm sot siâ mem Anutu maŋganmâ mepaiŋe mem munditmâ Aposololupŋe yeŋgiep. Yeŋgim hin dâm makyeŋgiep, “Imâ nâŋgât sunumnaet dop. Nâŋgât pat nelâm yeŋgiwopgât sot ire nem manmâ âgâwi.” dâep.  
\v 20 Hain dâmbo nembiâ bo akto waiŋ hâpurâ siâ mem hin makyeŋgiep, “Waiŋ irekŋe Anutugât dâp irakŋe miawakto dosayeŋe hepun yeŋgiwiap aregât nugumbiâ gilâmne gewiap aregât dopŋe aktâp. Are yeŋgât pat dâm makmâ hâreân aregât mem neŋet.  
\v 21 Akto den siâ ire maktere nâŋgâŋet. Yeŋgâlân gâtŋe siâŋe nâŋgât nâŋgâm bâli niŋmâ moâk dâm gasalupne makyeŋgimbo menekmâ nuguwai.  
\v 22 Aregât Anutuŋe hin dâm makniŋep, “Dâp hainâk arim manbiat.” hain dâm huŋgun niŋdo aregât dâp hainâk arim mombian. Are âmâ nugumbiâ mombiangât luâk siâŋe heniŋmâ dâp hainâk oloŋnekmâ ariwiap aregât dosa umatŋe bâleŋe membiap.” dâep.  
\v 23 Hain dâmbo hin dâyi, “Nengâlân gâtŋe niŋande akbiap?” dâm magaŋgi goaŋgi agi.   
\s1 Aposololupŋande papalakmâ den magaŋi.  
\p
\v 24 Akto Aposololupŋande magaŋgi goaŋgi akmâ papalakmâ hin dâyi, “Nengâlân gâtŋe niŋande humonenŋe mandâp?” dâmbiâ  
\v 25 hin dâm makyeŋgiep, “Hân siâ siâ yâk yeŋgât luâk humo yâkŋe âmâ hoŋ bawalupŋe meyekto hoŋ bawa agaŋmai akto hoŋ bawa arekŋe luâk aŋgâŋe luâk humo yeŋgonmâ kotyeŋe mem agatmai.  
\v 26 Dâ yeŋe âmâ hângât luâk kembu are yeŋgât agak meme hain bo akbi. Gârâmâ yeŋgâlân gâtŋe siâŋe humo akbian dâm âmâ gegeŋe manbiâp. Akto Anutuŋe nekmâ luâk humo dâwiap dâm manmâ âmâ ye hârok yeŋgât hoŋ bawa akyeŋgiwiâp.  
\v 27 Akto luâk siâŋe sot om katyeŋgim tân yeŋgumap are âmâ luâk yânŋe dâmai. Dâ luâk siâ âi bo mem yân tato hoŋ bawaŋande sot om kalaŋdo nemap aregât âmâ luâk humo dâmai. Gârâmâ ye hain bo akbi. Aregât nâkai hain nâŋgâm hoŋ bawa akyeŋgim tân yeŋgum malân.  
\v 28 Akto nâ hâk hilâlâm kakŋân manmâ gan amâ yeŋe bo hepun nekbiâ biwiyeŋe nâŋgâlânâk kindo olowâk manmâ gayion.  
\v 29 Hain akbiâ aregât Ewenande damunyeŋe kat negep hainâk nâŋe âmâ damunyeŋe dâm katyekbian.  
\v 30 Hâmbâi lâuwâŋe miawakmâ gere âmâ olowâk manmâ nembaen aregât pat kat yeŋgiân. Akto ain âmâ luâk kotdâ yeŋgât tat talân tatmâ Israe luâk kâmot keiân lâuwâ tatbai are yeŋgât den makmâ hâre yeŋgiwai aregât pat katyeŋgiân.” hain dâep.   
\s1 Yesuŋe Petoro magaŋep.  
\p
\v 31 Yesuŋe hain dâm Petoro hin dâm magaŋep, “Simoŋ, Simoŋ, matuk helekŋe are mem pipikoenŋe tuŋe iŋgoen gembo helekŋe are mem pandenŋe arimap dop hainâk Niambiŋe keige ekberâm aregât aktâp.  
\v 32 Niambiŋe hain dâmbo nâŋe âmâ biwige bâliwop dâm gâŋgât Ewene ulilaŋdân. Ulilaŋdere aregât ulik gulik nâŋgât hâkâŋ akmâ hamiŋân biwigande nâŋgâ niŋmâ âmâ galalupge are tân yeŋguwiat.” dâep.  
\v 33 Hain dâmbo Petoroŋe hin dâep, “Humo, gâ kala busi kâlegen kat gekbiâ tatbiat me bugâ mem mombiat âmâ nâ gâ bo hepun gekbian. Nâkâ hainâk akbian.” dâmbo  
\v 34 hin dâm magaŋep, “Petoro maktere nâŋgâ. Gokorok bo indemboân gâŋe nâŋgâ yâkgât bo nâŋgaŋman dâm muneŋ akmenâ sop âlâwu akbiap.” dâep.   
\p
\v 35 Hain dâm benŋe luâklupŋe hinâk makyeŋgiep, “Emelâk puli bo ito bo kei pekeŋe bo, hain huŋgun yeŋgire arim umburuk akmâ mali me bo?” dâmbo hin dâyi, “Nen umburuk bo malion.” dâmbiâ  
\v 36-37 hin makyeŋgiep, “Nâŋgât den kulemgoyi are hârogâk bunŋe akbiapgât sopŋe tâlâguâp. Akto Anutuŋe nâŋgât den siâ dâmbo kulemgoyi are hin, “Bâleŋe meme yâk yeŋgât kâmolân katbai.” den are nâŋgâlân bunŋe akberâp aregât ito me iripân me wan me wan tatyeŋgiâp are mem ariwerâi. Dâ yeŋgâlân gâtŋe bikŋande puli me wan me wan bo tat yeŋgiâp yeŋe âmâ yeŋandeân hâk pekeŋe mem yâk yeŋgimbiâ puli yeŋgimbiâ puli are mem arim bugâ puligowai.” dâep.  
\v 38 Hain dâmbo hin dâm magaŋi, “Humo ire ek. Nengâlân tâwât lâuwâ tatâp.” dâmbiâ hin dâep, “Bâin. Hain talâk.” dâep.   
\s1 Oliwa gimbâŋân âgâm Anutu ulilaŋep  
\p
\v 39 Hain dâm Yesuŋe hândâk ârândâŋâk kipia are hepunmâ Oliwa gimbâŋân âgâm manminep hainâk kipia hepunmâ Oliwa gimbâŋân âgâwerâm hoŋ bawalupŋe kewugu yekto âgâyi.  
\v 40 Âgâm malewân arim hin dâm makyeŋgiep, “Bâleŋande mem katyekbopgât in tatmâ Anutu ulilaŋŋet.”  
\v 41 Hain dâm kat yekmâ getek bam ge tatmâ hin dâm ulilaŋep,  
\v 42 “Apo, gâ nâŋgâmenâ ârândâŋ akto makmenâ âmâ hâk hilâlâm irekŋe gam ewanginegâk gârâmâ nâŋgât den bo. Gâŋgât den kârikŋe agâk.” dâm ulilaŋep.  
\v 43 Hain dâmbo aŋelo siâŋe himbimânba gem memeŋe agaŋep.  
\v 44 Hain akto biwiŋe umatŋe akto nâŋgâm kârikŋe akmâ lâuwâŋe hainâk dâm ulilaŋep. Ulilaŋdo âmâ ogowak biririk dâm gem gilâm tiriŋ târâŋ gemap dop hainâk akmâ tiriŋ târâŋ dâm hânân giep.  
\v 45 Hain akto ulilaŋmâ metem Aposololupŋe bam yegep. Akto okot yeŋe nâŋgâm wâtyeŋe hutuk âgâmbo asiŋ yeyi.  
\v 46 Asiŋ yembiâ yekmâ hin dâep, “Gain akmâ asiŋ yendâi? Agatmâ kinŋet. Hâwâtyekto bâleŋe akbâigât Anutu ulilaŋŋet.” dâep.   
\s1 Yesu meyi.  
\p
\v 47 Hain dâm kindo ainâk dondâ togoyi. Togombiâ âmâ Aposolo siâ kotŋe Yudasi yâkŋe sumbe kat kat luâk are yeŋgât humomolupyeŋe akto areyeŋgât tembe loko akto Yuda yeŋgât kaunsoli are olop halop hogoaŋmâ den hikoyi are watmâ gasa makyeŋgim kewugu yekmâ togo katyekto kinbiâ ba Yesu lokom maŋganlep.  
\v 48 Maŋgando Yesuŋe hin dâep, “Yudasi, luâk akmâ gewiap dâmai are âmâ nâ menekŋetgât wangât maŋgan nektât?” hain dâep.  
\v 49 Hain dâmbo Aposololupŋande siâ siâ akyeŋgiwai aregât nâŋgâm hin dâyi, “O humo nâŋgâmenâ tâwâtŋe kârâ yekne.” dâyi.  
\v 50 Dâmbiâ are hutyeŋân gâtŋe siâŋe tâwât mem sumbe kat kat luâk humoyeŋe siâ yâkgât hoŋ bawa siâgât ondopŋe bikŋe tâwâtŋe kârâm hâriep.  
\v 51 Kârâm hârembo Yesuŋe ekmâ hin dâep, “Hepunŋet.” dâm luâk aregât ondopŋe are mendo âlepŋe agep.  
\v 52 Hain akmâ sumbe kat kat humomolupyeŋe akto yâk yeŋgât tembe lokolupyeŋe hin dâm makyeŋgiep, “Yeŋe âmâ nâŋgât nâŋgâmbiâ bugâ koko luâk akman aregât bugâyeŋe loko akmâ menekberâm togoâi mon?  
\v 53 Nâ sop ârândâŋ sumbe kat kat emetŋân ye olop manmâ gayion sop ain wangât bo menegi? Dâ uŋak ire âmâ Hândâk Amboŋe arekŋe memeŋe akyeŋgiâp aregât togoâi.” hain dâep.   
\s1 Petoro hamewakmâ, “Nâ Yesugât kâmolân gâtŋe bo.” dâep.  
\p
\v 54 Hain dâmbo mem arim sumbe kat kat luâk yeŋgât humoyeŋe aregât emelangen mem ariyi. Mem arimbiâ Aposolo awam akmâ arim meteyi. Akto Petoroŋe purik katmâ yoŋâk yoŋâk hamiyeŋângen watyekmâ togoep.  
\v 55 Akto emelan mem âgâmbiâ tembe loko bikŋe âmâ sombeimân kâlâp om nâŋgâm tatbiâ Petoro âkâ hainâk kâlâp nâŋgâwerâm yâk yeŋgât hut yeŋân ge talep.  
\v 56 Hain tatbiâ hoŋ bawa âmbâle siâŋe ekmâ nâŋgâm hin dâep, “O luâk ire âmâ Yesugât kâmolân gâtŋe.” dâmbo  
\v 57 muneŋ akmâ hin dâep, “Nâ luâk are bo nâŋgân. Akto bo ekman.” dâep.  
\v 58 Hain dâmbo sop kâlewâk bo aktoâk luâk siâŋe ekmâ hainâk dâep, “Âo gâ yâk yeŋgâlân gâtŋe.” dâmbo hin dâep, “Nâ yâk yeŋgât kâmolân gâtŋe bo.” dâep.  
\v 59 Hain dâm getek sop kâlewâk hin tato luâk siâŋe ekmâ wârakmâ hin dâep, “Bundâk gâ yâk olop manmai. Akto gâ Galilaia denân makmenâ nâŋgân.” dâep.  
\v 60 Hain dâmbo hin dâep, “Nâ gâŋgât den are pâpkoân.” dâmbo ainâk gokorok indiep.  
\v 61 Indembo âmâ Yesu Humoŋe purik dâm Petoro tâŋâk egep. Ekto âmâ Humoŋe den hin dâm magaŋep are nâŋgâep, “Gokorok bo indemboâk gâŋe nâŋgât keine tigimenâ sop âlâwu akbiap.” dâep.  
\v 62 Den are nâŋgâm biwiŋe umatŋe akto arim indiep.   
\s1 Yesu mem keiŋe hârok mâŋgiyi.  
\p
\v 63 Akto Yesu damungom kili arekŋe dewunŋân gem den magaŋmâ sâŋgumŋe dewunŋe hikom tigim ondopŋe hogoyi.  
\v 64 Ondopŋe hogom hin dâyi, “Ondopge hogoâp aregât kotŋe kon.” dâyi.  
\v 65 Hain dâm den are magaŋmâ den bâleŋe magaŋmâ kili.   
\p
\v 66 Hain akmâ kinbiâ emet hauŋdo sumbe kat kat luâk akto Mosegât den kârikŋe makmâ kepigi, akto Israe yeŋgât damunlupyeŋe dondâ mendugu akmâ Yesu kâmot yeŋân mem âgâ katmâ hin dâm magaŋi,  
\v 67 “Gâŋe Anutuŋe huŋgunniŋdo geân maktât aregât âmâ keige makmâ miawak.” dâmbiâ hin dâep, “Den ire hâkâŋ akberâigât nâŋgân aregât hepunbe.  
\v 68 Akto den siâ aiyeŋgure bo makniŋberâi.  
\v 69 Gârâmâ sop iregât luâk akmâ geân nâ Anutu kârikŋe amboŋe yâkgât bâtŋe bungen tatere nekbai.” dâep.  
\v 70 Hain dâmbo hârokŋe nâŋgâm hin dâm magaŋi, “Gâŋe hin dâmat, “Nâ Anutugât nanŋe mandân.” dâmat are bunŋe me bo?” dâmbiâ, “Âo, ya maktâi are.” dâmbo hin dâyi,  
\v 71 “Siâŋe siârâm siârâm akbiâ âmâ den âi humo membâen. Emelâk maktâp areâk bugâ neâk.” dâyi.   
\c 23  
\s1 Yesu mem Pilato akto Herote yetgâlân arim denŋe dâm hâreyi.  
\p
\v 1 Akto Yesu meyi arekŋe hârogâk agatmâ Yesu mem Pilatogâlân ariyi.  
\v 2 Yâkgâlân arim kinmâ hin dâm yâkgât den dâm hiaŋgiyi, “Luâk iregât keiŋe hin. Luâk hârok yeŋgât biwiyeŋân nâŋgâ nâŋgâ bâleŋe lugumap are hin. Roma luâk kotdâgât puli bo katŋet dâm aregât makmâ nâ Anutuŋe huŋgunniŋdo geângât damunyeŋe akman dâmap.” dâyi.  
\v 3 Hain dâmbiâ Pilatoŋe aikom hin dâep, “Gâ Yuda yeŋgât luâk humo me?” dâmbo hin dâep, “Gâŋe maktât are bunŋe.” dâep.  
\v 4 Hain dâmbo Pilatoŋe sumbe kat kat luâk are yeŋgât humomolupyeŋe akto luâk dondâ ain kili are hin dâm makyeŋgiep, “Luâk iregât dosa siâ bo tatâp nâŋgân.” dâep.  
\v 5 Hain dâmbo kârikŋeâk konmâ hin dâyi, “Bunŋe luâk mem hanâk hanâk ketugu yekmâ biwiyeŋân gem denne hânŋe hânŋe ariâk dâm aregât makmap. Akto Galilaia hânân bam keiŋe makmâ ainba Yudaia hânân togom hainâk akmap.” dâyi.  
\v 6 Hain dâmbiâ Pilatoŋe hin aiyeŋguep, “Luâk ire Galilaia hânân gâtŋe me?” dâmbo  
\v 7 hin dâyi, “Âo ain gâtŋe.” dâmbiâ Pilatoŋe hin nâŋgâep, “Galilaia hân are Heroteŋe damunŋe akmap ain gâtŋe.” are nâŋgâm yâkgâlân mem ariŋet dâm huŋgun yeŋgiep. Akto sop ain Heroteŋe Galilaia hân hepunmâ Yerusalem kipian malep aregât huŋgun yeŋgimbo Herotegâlân mem ariyi.   
\p
\v 8 Yâkgâlân mem arimbiâ Heroteŋe Yesugât den pat are nâŋgâm ekbeâk nâŋgâm malepgât Yesu ekmâ âmâ biwiŋe heroŋe agep. Hain akmâ kulem siâ ketugumbo ekberâm aregât ukenŋe nâŋgâm malep.  
\v 9 Akto Heroteŋe den keiŋe keiŋe aregât aikombo hâuŋe bo magaŋep.  
\v 10 Hain akto sumbe kat kat luâk akto Mosegât den kârikŋe makmâ kepigi arekŋe hâkŋe tunmâ den umatŋe siâ siâ magi.  
\v 11 Hain akbiâ Herote akto tembe lokolupŋe yâkŋe Yesu dewunŋân gem betorok panaŋi. Betorok panaŋmâ den hembalik mâŋgiyi. Hain akmâ Heroteŋe dâmbo hâk pekeŋe kulemŋe âlepŋe dondâ siâ mem lugu aŋbiâ gembo Pilatogâlân mem purik katmâ ariyi.  
\v 12 Dâ ulikŋân Pilato akto Herote gasaŋe gasaŋe maliat. Akto mem arimbiân âmâ ainâk gala agiat.   
\p
\v 13 Akto Pilatoŋe sumbe kat kat luâk akto Israe yeŋgât damunlupyeŋe akto luâk âmbâle yânŋe are yeŋgondo togom menduguyi.  
\v 14 Mendugumbiâ hin dâep, “Yeŋe luâk ire nâŋgâlân mem togom yâkgât hin dâm makniŋdâi, “Luâk irekŋe luâk mem kotŋe hanâk hanâk ketuguyekmâ biwiyeŋân gemap.” dâi aregât nâŋe yeŋgât dewunyeŋân keiŋe mem miawaktere dosaŋe bo aktâp.  
\v 15 Emelâk Heroteŋe makmâ hâreaŋâk dâm huŋgun yeŋgire bo akto nâŋgâlân lâuwâŋe mem togoâi. Nâŋgâi. Luâk ire mombiapgât dosaŋe siâ bo ektân aregât hin aktere ârândâŋ akberâp.  
\v 16 Tembe lokolupne makyeŋgire tâkŋeak orem hâk hilâlâm waŋmâ huŋgun aŋbiâ yân gem ariâk.” dâep.  
\v 17 Hain dâm kinmâ sop ain Pasowa hombaŋ ârândâŋ nâŋgâ yeŋgim kala busi kâlegen kat yekbiâ tatmini are yeŋgâlân gâtŋe konok wato ariminep.  
\v 18 Hain akminep aregât luâk âmbâle arekŋe moâkgât konmâ kârikŋe akmâ hin magaŋi, “Are âmâ moâk. Dâ yâkgât dumŋân Baraba are watmenâ geâk.” dâyi.  
\v 19 Akto Barabagât keiŋe hin. Yâkŋe luâk dondâ mem mendugu yekmâ hin dâm makyeŋgiep, “Kiap tembe loko hârok yeŋgum wat yektenŋe ariŋet.” dâm bugâ mem luâk siâ kondo mondo aregât kala busi kâlegen katbiâ talep. Keiŋe hain.  
\v 20 Akto Pilatoŋe lâuwâŋe hin dâep, “Nâmâ Yesu watere gewerâpgât nâŋgân.” dâep.  
\v 21 Hain dâmbo den kârikŋe konmâ magaŋi, “Yesu lâwinân kombiâ moâk. Lâwinân kombiâ moâk.” dâyi.  
\v 22 Hain dâmbiâ Pilatoŋe den koyeŋgim âlâwuŋe hin makyeŋgiep, “Bâleŋe bo agepgât nâŋgâre dosaŋe bo tatâp aregât maktere bugâŋe yânâk kom mem hulaŋbiâ yân arim manbiâp.” dâep.  
\v 23 Hain dâmbo kautyeŋe orem kârikŋe akmâ den dâyi hainâk dâyi, “Lâwinân kombiâ moâk” dâmbiâ arim denyeŋande gewe âgâwe akmâ yendo âmâ Pilatogât den are mem ge kali.  
\v 24 Mem ge katbiâ Pilatoŋe den dâyi aregât bunŋe miawagâkgât dâm aregât makmâ hâre yeŋgiep.  
\v 25 Hain akmâ denyeŋe lokom Baraba luâk koko akto den koko luâk are hulaŋmâ yâkgât dumŋân Yesu moâk dâm makmâ hâreaŋep.   
\s1 Yesu lâwinân kombiâ moep.  
\p
\v 26 Hain dâmbo arim luâk siâ dâwân gembo egi kotŋe Simoŋ, Kirene kipian gâtŋe yâk âiângenba togombo lâwin ire loko dâm magaŋi. Magaŋmâ Yesugât lâwin are kambeŋân katbiâ lokom hamiŋân arimbo luâk kâmot humo hamiyeŋân ariyi.  
\v 27 Arimbiâ hutyeŋân âmbâle bikŋande okot dondâ nâŋgâ aŋmâ indem ariyi.  
\v 28 Akto Yesuŋe purik katmâ yekmâ hin dâep, “Yerusalem âmbâle nâŋgât bo indeŋet. Yeŋaet akto nanaŋlupyeŋe yeŋgât indeŋet. Maktere nâŋgâŋet.  
\v 29 Hâmbâi yeŋe hin dâwai, “Bâe, âmbâle gupin, âmbâle sigan yânâk nanaŋ bo meyigât nâŋgâenŋe âlepŋe aktâp.”  
\v 30 Hain dâm ain gimbâŋe iregât hin dâwai, “Hogoakmâ gem tigi nenegâk.” dâwai. Akto hemem keiŋân kinmâ, “Gem nenguâk.” dâwai.  
\v 31 Aregât hin dâre nâŋgâŋet. Lâwin golâ ombiâ âmâ bo omap. Dâ lâwin momoŋe âmâ ombiâ dondâ omap. Aregât gain gain akbai.” dâm makyeŋgiep.   
\p
\v 32 Akto bâleŋe meme luâk lâuwâ biken biken yâk olowâk yeŋguwerâm meyelekmâ ariyi.  
\v 33 Arim hân siâ kotŋe kaut hagit ain arim lâwinân koyi. Kom âmâ bâleŋe meme luâk lâuwâ are biken biken kat yelekmâ yetkuyi.  
\v 34 Olowâk yeŋgumbiâ Yesuŋe hin dâm Anutu magaŋep, “Apo yu akniŋdâi ire âmâ keine bo nâŋgâm kinmâ akniŋdâi aregât dosayeŋe hepun yeŋgiwen.” dâep. Hain dâmbo tembe loko arekŋe Yesugât hâk pekeŋe memberâm aregât kulem esenŋe bâleŋ maleŋ oyaŋmâ puli memai dop hain akmâ aŋgiyi.  
\v 35 Akto luâk âmbâle kâmot humo kinmâ tâŋâk ekbiâ Israe yeŋgât damunlupyeŋe arekŋe dewunŋân gem den hin dâm magaŋi, “Emelâk luâk dondâ tân yeŋgumbo âlepŋe agi. Akto ikiŋaet hin dâmap, “Nâ Anutugât nanŋande ewenande huŋgunniŋdo gem damunyeŋe akmâ mandân.” dâmap aregât lâwinânba sopanmâ geâk.” dâyi.  
\v 36 Hain dâmbiâ tembe loko yâkŋe hainâk dewunŋân gem waiŋ tu ŋasukŋe bâleŋe are mem waŋmâ hin dâyi,  
\v 37 “Gâ Yuda yeŋgât luâk humo mandât akto âmâ pekmâ sopanmâ ge.” dâyi.  
\v 38 Hain dâm Yesugât lâwin ulikŋân hin dâm kulemgom kali, “Ire Yuda yeŋgât luâk kembu.”   
\p
\v 39 Akto bâleŋe meme siâ Yesugât enemŋe biken lâwinân kombiâ kilep arekŋe hainâk Yesu dewunŋân gem hin dâep, “Bundâk, gâ Anutuŋe huŋgun giŋdo damun nenŋe akberâm gien akto âmâ tân netkumenâ nen hârok sopanmâ gene.” dâep.  
\v 40 Hain dâmbo galaŋe siâ Yesugât enemŋe biken kombiâ kilep arekŋe hin dâm galaŋe are magaŋep, “Gâ bugâgât pat aktât arekŋe gain gain akmâ Anutugât hamep bo akmâ hain dât? Amâ bo agakŋe aktât.  
\v 41 Net âmâ dosanetŋe tat netkiâp aregât wan me wan aknetkimbiâ âmâ ârândâŋ aktâp. Dâ luâk ire âmâ dosaŋe bo ina hanâk agaŋdâi.” dâep.  
\v 42 Hain dâm magaŋmâ benŋe Yesu hin magaŋep, “Yesu, lâuwâŋe damun nenŋe akberâm miawakmâ gewiat sop ain nâŋgât nâŋgâ niŋben.” dâep.  
\v 43 Hain dâmbo Yesuŋe hin magaŋep, “Bunŋe makgiŋdere nâŋgâ. Hinŋe emet boâk dâgâmbo mom Anutuŋe tatmawân arim tatberet.” dâep.   
\s1 Yesu moep.  
\p
\v 44 Hain dâmbo hilâm tânâmŋe akto ain dewutâ are heambukto hândâk agep. Hândâk akmâ yendo eŋgaiŋe agep.  
\v 45 Akto hândâk agep ain sumbe kat kat emetŋaet dawalauŋe aregât sâŋgum kâlep humo tigiyi arekŋe tânâmŋânba hioŋakmâ bikŋe bikŋe agep.  
\v 46 Hain akto Yesuŋe hin dâep, “Apo, otnene gâŋgâlân purik kalâkgât nâŋgân.” hain bâin dâm manmanŋe palep.  
\v 47 Panakto tembe loko yeŋgât humoŋe ekmâ nâŋgâm âmâ Anutu maŋganmâ hin dâep, “Bundâk, luâk iregât dosaŋe bo.” dâep.  
\v 48 Hain dâmbo luâk kâmot humo are ekberâm togo kili arekŋe kulem miawagep are ekmâ biwiyeŋe bâlimbo nâŋgâm bâlim ariyi.  
\v 49 Akto Yesugât nâŋgâm âmbâle bikŋande Galilaia hân hepunmâ Yesu watmâ togoyi yâk olowâk kâlewângen kinmâ kulem miawagep are ekmâ nâŋgâyi.   
\p
\v 50 Akto luâk siâ malep kotŋe Yosepe, are Arimataia kipia Yudaia hânân talep ain gâtŋe. Akto yâk Yuda yeŋgât kaunsoli mali yâk yeŋgâlân gâtŋe. Akto luâk are âmâ âlepŋe gala konok malep.  
\v 51 Hain gârâmâ galalupŋande Yesugât den makmâ hâreaŋmâ kombiâ moâk dâmbiâ âmâ biwiŋande nâŋgâmbo ârândâŋ bo agep. Hain akmâ Anutuŋe damun nenŋe akbiap aregât ukenŋe nâŋgâm lâmgom malep.  
\v 52 Luâk arekŋe Pilatogâlân arim Yesugât hâkŋe mem arim hangowerâm aregât magaŋep.  
\v 53 Magaŋdo âlepŋe dâmbo arim lâwinânba mem gem sâŋgum kau kau siâŋe katipkom lokom arim kât dâpŋe siâ sumgât dâm kepikmâ hepunbiâ yân kilep ain kalep.  
\v 54 Ain âmâ hole amâ âi meme sopŋe bo dâm aregât Yesugât hâkŋe ain kalep.  
\v 55 Akto emet dâgâmbo âmâ âmbâle bikŋe Galilaia hân hepunmâ Yesu watmâ togoyi arekŋe Yosepe olop arim Yesu sumân kalep are egi.  
\v 56 Ekmâ tu higenŋe âlepŋe are puligowerâm aregât kipiangen purik katmâ ariyi. Akto Moseŋe den kârikŋe siâ kulemgoep are hin, “Sarere akto ain âi bo ketugum yân tatmâ nâŋgâwi.” den are lokom kipian yân tatmâ nâŋgâyi.   
\c 24  
\s1 Yesu momoŋânba agalep.  
\p
\v 1 Akto sonda hândâk pipiŋe tatoâk âmbâle arekŋe tu higenŋe pindindiŋ dâm yendo are mem sumângen ariyi.  
\v 2 Arim ekbiâ kât humo siâŋe lâm dâpŋe tigiyi are hindakmâ siângen arimbo lauŋe miawâk kilep.  
\v 3 Hain akmâ kindo gem Yesugât undâgâli.  
\v 4 Undâgâtbiâ bo akto kinbiâ ainâk aŋelo lâuwâ hâk pekeyetŋe kau kau dondâ arekŋe miawakmâ kiliat.  
\v 5 Kinbela yelekmâ hamep akmâ kâŋgom kinbiâ hin dâm makyeŋgiyiat, “Ye wangât golâ mandâp aregât undâgâtmâ sumân togo kindâi?  
\v 6 Yâk iren bo yendâp. Emelâk agatmâ ariâp. Akto ulikŋân Galilaia hânân manmâ den makyeŋgiep are nelâm yeŋgiep mon? Emelâk hin dâm makyeŋgiep,  
\v 7 “Luâk akmâ geân nâ menekmâ makbiâ luâk bâleŋande nugumbiâ mombian. Mondere hilâm âlâwu bo akto sumânba agatbian.”  
\v 8 hain dâm makyeŋgiminep.” dâyiat. Hain dâm makyeŋgimbela biwiyeŋe pâroŋ dâmbo den are nâŋgâm heŋgemgoyi.  
\v 9 Nâŋgâm heŋgemgom sum are hepunmâ purik katmâ arim Aposololupŋe bât bip bip hârok keiân konok are akto olowâk mali yâk den pat are makyeŋgiyi.  
\v 10 Akto âmbâle are kotyeŋe âmâ hin. Maria Madala kipian gâtŋe akto siâ Yohana, akto siâ Maria Yakobogât memeŋe.  
\v 11 Yâkŋe âmâ lâulupyeŋe bikŋe olop arim Aposolo den pat are makyeŋgiyi. Makyeŋgimbiâ nâŋgâmbiâ bunŋe bo agep.  
\v 12 Hain akmâ Petoroŋe agatmâ sumângen pârigim arim sâŋgum lâuwâ arekŋe konok talep are ekmâ nâŋgâ nâŋgâŋe gulip akto emetŋân purik kalep.   
\s1 Yesuŋe galalogâtŋe olop ariep.  
\p
\v 13 Akto hilâm ainâk Yesugât kâmot are yeŋgâlân gâtŋe lâuwâ siâŋe Emausi kipia Yerusalem kipia okotŋângen talep ain ariwerâm ariyiat.  
\v 14 Arim dâwân wan me wan miawagep aregât magaŋgi goaŋgi akmâ ariyiat.  
\v 15 Arim magaŋgim ai agum bao guto manbela dâwân Yesuŋe penâyetkimbo olowâk ariyi.  
\v 16 Arimbiâ Anutuŋe nâŋgâ nâŋgâyetŋe mem gisapkombo yâk bo ekmâ nâŋgâyiat.  
\v 17 Hain akbela aiyetkum hin dâep, “Gain gain? Niŋaet magaŋgi goaŋgi aktat?” dâmbo hâme yetŋe bâlimbo kiliat.  
\v 18 Hain akmâ kinmâ luâk siâ kotŋe Keleopa arekŋe aikom hin dâep, “Yerusalem kipiangenba Sarereân togoyi arekŋe den pat ire makbiâ luâk âmbâle hârokŋe nâŋgâm mandâi. Dâ gâmâ gain gain akmâ bo nâŋgâm mandât?” dâep.  
\v 19 Hain dâmbela aiyetkum hin dâep, “Wan denŋe?” dâmbo dâyiat, “Yesu Nasarete kipian gâtŋande hin agep aregât den pat. Yâkŋe âmâ Anutugât hoŋ bawa humo malep. Manmâ Anutugât dewunŋân akto luâk âmbâle yeŋgât dewunyeŋân den âlepŋe magep akto âi kârikŋe ketugum malep.  
\v 20 Hain akmâ mando sumbe kat kat luâk humomolupyeŋe akto humomolupnenŋande moâk dâm makmâ hâreaŋmâ kiapgâlân katbiâ makto lâwinân kombiâ moep aregât den pat magaŋgi goaŋgi akmâ mandet.  
\v 21 Akto nengât gasalupnenŋe yeŋgum watyekto ariwai hain nâŋgâyion ina kombiâ mondo mandenŋe emelâk hilâm âlâwu bo aktâp.  
\v 22 Akto uŋak nengâlân gâtŋe âmbâle bikŋande den siâ maknetkimbiâ nâŋgâm han lâuwâ aktet. Amâ hândâktâk âmbâle arekŋe Yesu hâkŋe ekberâm sumângen arim  
\v 23 undâgâtbiâ bo akto purik katmâ togom hin dâi, “Aŋelo lâuwâ siâŋe miawak nengim Yesu momoŋânba agatâp.” dâm maknengiâi. Hain maknengimbiâ nâŋgâenŋe dâtŋe aktâp.  
\v 24 Aregât nengâlân gâtŋande den maktâi hainâk arim mem miawaktâi. Akto ikiŋe âmâ bo ektâi.” dâyiat.  
\v 25 Hain dâm magaŋbela hin dâep, “Han biwiyetŋe pâlâmŋe akto nâŋgâ nâŋgâyetŋe umatŋe. Emelâk Anutuŋe den dâmbo kulemgoyi are nâŋgâm ewum hâumgombela ârândâŋ bo aktâp. Haingât hin maktere nâŋgâet.  
\v 26 Bundâk Anutuŋe huŋgun aŋdo giep are hâk hilâlâm kakŋân manmâ mom agatmâ himbimân âgâwiap.” dâep.  
\v 27 Hain dâm ulik gulik Mose akto propete bikŋande Anutuŋe huŋgun aŋdo gewiap aregât den kulemgoyi aregât keiŋe makyetkim ikiŋaet pat makmâ miawakmâ metiep.   
\p
\v 28 Hain akto arimbiâ Emausi kipia are tâlâguep. Tâlâgumbo hepun yelekmâ ariwerâm agep.  
\v 29 Hain akto âmâ hin dâyiat, “Emet dâgâwerâm aktâp aregât olowâk tatne.” dâmbela emelan olowâk âgâyi.  
\v 30 Âgâm sot nemberâm akmâ ge tatmâ sot ogoŋe siâ mem munditmâ Anutu mepaiŋe mem sot yetkiep.  
\v 31 Yetkimbo ainâk biwiyetŋe pâroŋ âgâmbo ekmâ nâŋgâyiat. Ekmâ nâŋgâmbela benŋe ainâk heambugep.  
\v 32 Heambukto makmâ magaŋgi goaŋgi akmâ hin dâyiat, “Âo, dâwân togoetŋe Anutuŋe makto kulemgoyi aregât keiŋe siâ siâ dâm maknetkimbo biwinetŋe agatâp.” dâyiat.  
\v 33 Hain dâm dowâk agatmâ kipia are hepunmâ Yerusalem kipian ariyiat. Arimbela hoŋ bawa bât biken konok are akto luâk âmbâle bikŋe olop mali arekŋe yelekmâ hin dâm makyetkiyi,  
\v 34 “Humo are bunŋe agatmâ Simoŋ miawagaŋep.” dâmbiâ  
\v 35 Humoŋe dâwân penâyetkim sot ogoŋe siâ mem munditmâ yetkimbo âmâ ekmâ nâŋgâyiat aregât den pat are makyeŋgiyiat.   
\s1 Aposololupŋande Yesu egi.  
\p
\v 36 Den hain makyeŋgimbela tatbiâ Yesu ikiŋak hutyeŋân miawakmâ kilep.  
\v 37 Miawakmâ kindo ekmâ sân sân mem hamep akmâ hin dâyi, “Otne siâ togoâp.” dâyi.  
\v 38 Hain dâmbiâ hin makyeŋgiep, “Wangât biwiyeŋe agatmâ hogoâp? Nâ nunak togoân.  
\v 39 Keine bâtne ire ekŋet. Howai nekmâ nâŋgâm heŋgemgoŋet. Nâ otne bo.” dâep.  
\v 40 Den hain makyeŋgim bâtŋe keiŋe koyi are hekat yeŋgimbo  
\v 41 benŋe biwiyeŋe heroŋe nâŋgâm han lâuwâ agi. Hain akmâ, “Ire bo agakŋe” dâyi. Hain dâmbiâ aregât hin dâep, “Sot siâ tatâp me bo?” dâmbo  
\v 42 iŋan siâ oyi are waŋi.  
\v 43 Waŋbiâ nendo egi.  
\v 44 Nem metem hin makyeŋgiep, “Emelâk ye olowâk manmâ âmâ den makyeŋgiân Mose akto propete luâk bikŋe akto Dawidi yâkŋe nâŋgât nâŋgâm den kulemgoyi are hârogâk bunŋe akberâm aktâp.” dâm makyeŋgiep.  
\v 45 Hain dâm makyeŋgim Anutugât den ulikŋân kulemgoyi aregât nâŋgâŋet dâm nâŋgâ nâŋgâyeŋe mem hulaŋdo den are nâŋgâm heŋgemgoyi.  
\v 46 Akto hin dâm makyeŋgiep, “Propeteŋe nâŋgât hin kulemgoyi, “Anutuŋe huŋgunaŋdo gewiap are hâk hilâlâm nâŋgâm mondo hilâm âlâwu bo akto ain momoŋânba agatbiap.”  
\v 47 Akto aregât den pat âlepŋe arekŋe sambelem hân hârok arimbo âmâ agak meme bâleŋe yâkgâlânâk panbiâ arim kindo bâleyeŋe makmâ miawakbiâ dosayeŋe hepun yeŋgiwiap. Akto maktere nâŋgâŋet. Ulikŋân nâŋgât den pat arekŋe Yerusalem kipia ainba  
\v 48 arim hânŋe hânŋe ariwiap. Akto âi mendere miawakto egi are makyeŋgiwi.  
\v 49 Akto Ewenande ikiŋe Heakŋe âlepŋe are yeŋgât huŋgun aŋbiap aregât pat kat yeŋgiep are huŋgun aŋdere gewiap. Aregât kipia ire bo hepunmâ yân lâmgom manbiâ indâgen miawakmâ gem memeŋe akyeŋgimbo wâtŋân kinbai.” dâep.  
\v 50 Hain dâm oloŋ yekmâ Betania kipia ewumâk arim âmâ bâtŋe panmâ mem kârikŋe ketugu yegep.  
\v 51 Mem kârikŋe ketugu yekmâ hepunyekmâ himbimân âgâep.  
\v 52 Âgâmbo biwiyeŋe heroŋe humo akto nâŋgâm purik katmâ Yerusalem kipian ariyi.  
\v 53 Purik katmâ arim sumbe emetŋân âgâm Anutugât kotŋe mem agali.