\id GAL - Timbe NT [tim] -Papua New Guinea 1987 (DBL 2014) 
\h Galatia 
\toc1 Galatia 
\toc2 Galatia 
\toc3 Gal 
\mt1 Galatia  
\c 1  
\s1 Anutuŋeâk Paulo aposolo âigât waŋdo meminep.  
\p
\v 1-2 O galalupne, hân kotŋe Galatia aregât ambolupŋe ye âmâ emelâk biwiyeŋe Yesugâlân katmâ menduguyi aregât kulem esenŋe ire katyeŋgire togoâp. Nâ Paulo, akto Yesugât kâmot nâ olop manmaen nenŋe kulem ire katyeŋgienŋe togoâp. Akto nâŋe Yesu Kristogât âi aposolo ire âmâ luâk siâŋe bo katnegep. Yesu Kristo akto Eweŋe Anutuŋe Yesu momoŋânba goaŋdo agalep yâkŋe nâ âi ire niŋiat. Aregâlâk lâuwâŋe maktere nâŋgâŋet. Luâk siâŋe makniŋdo âi ire bo meman. Bo. Anutu akto Yesu yâkŋe tân nugumbela yâk yetgât hoŋ bawa manman. Aregât den ire makyeŋgiwerâm aktân.  
\v 3 Ewenenŋe Anutu akto Humonenŋe Yesu Kristo yâkŋe han kalem akmâ damunyeŋe akbela han kalem akto lumbe yeŋgâlân hâtikom yendo biwiyeŋe sândugewiâp.  
\v 4 Akto Anutu Ewenenŋande han nâŋgâ nâŋgâŋaet bunŋe makto Yesuŋe lauŋe lokom nengât akmâ hâu nenŋe mem moep. Eweŋaet lauŋe lokom gembo kombiâ mondo dosanenŋe bo agep. Akto Yesuŋe nengât hin magep, “Nâŋgât kâmot hâmbâi miawakbai are gasalupyeŋande bâleŋe akyeŋgiwâi dâm Eweŋaet lau lokom menekŋet.” dâm kindo mem kombiâ moep aregât wan me wan bâleŋande hilip nenguwiapgât dop bo tatâp.  
\v 5 Aregât nenŋe sop ârândâŋâk kotŋe mem agatmâ manmâ âgâwaen. A bundâk.   
\s1 Den pat âlepŋe konogâk tatâp.  
\p
\v 6 Galalupne, yeŋgât den pat nâŋgâm biwine bâliâp aregât den metŋe makyeŋgire nâŋgâŋet. Anutuŋe yeŋgât okotŋe nâŋgâm makyeŋgimbo biwiyeŋe Yesugâlân kali are dowâk hâkâŋ akmâ biwiyeŋe siâgâlân katberâm aktâi me? Hain akberâmbiâ nâŋgâre biwine dondâ bâliâp.  
\v 7 Ye gain gain akmâ biwiyeŋe siâgâlân katberâm aktâi? Yesugât den pat âlepŋe are konok yendâp aregât siâgâlân biwiyeŋe katbai aregât dâp bo tatâp. Gârâmâ siâŋe Yesugât den pat gulip agâk dâm akto luâk biwiyeŋe Yesugâlân kali areyeŋgât biwiyeŋe gulip agâk dâm den pat aŋgâ makyeŋgimbo are bo nâŋgâwei.  
\v 8 Akto aregât hin dân. Nengâlân gâtŋe siâŋe nengât den hainâk bo lokom âmâ den irakŋe makyeŋgiwiap aregât Anutuŋe hilipkoâk dâwe. Akto Anutugât hoŋ bawa dâp pâŋân manmai kotyeŋe aŋelo areyeŋgâlân gâtŋe siâŋe me luâk siâŋe me nengâlânba luâk siâŋe den emelâk nâŋgâyi hainâk bo mem âmâ den irakŋe makyeŋgimbo âmâ aregât hin dâman. Anutuŋe hilipkombo hemem kâlâwân geâk dâman.  
\v 9 Den ulikŋân magion areâk gaetŋe ire maktân. Niŋande pat âlep den hekatyeŋgiep a hilipkom aŋgâ siâ makyeŋgiwiap yâk hememgât pat akbiap.  
\v 10 Galama, nâmâ luâkŋeak nekŋet hain dâman me Anutuŋe nekto huraguâk dâm akman mon? Akto nâŋe luâkŋe kotne mem agatŋet dâman dâine Yesugât den pat âlepŋe makyeŋgiman aregât âi emelâk hepunbom.   
\s1 Paulo ikiŋaet akmâ miep aregât pat.  
\p
\v 11 O galalupne, nunaet pat are makyeŋgire nâŋgâŋet. Ulikŋân den pat âlepŋe makyeŋgire nâŋgâyi are âmâ luâk siâŋe ikiŋaet nâŋgâ nâŋgâŋân bo makniŋdo makyeŋgiân. Bo kârikŋe.  
\v 12 Amâ luâk siâŋe siâ bo makmâ hekatniŋep. Yesu Kristoŋe ikiŋak miawakto ektere ainâk den pat âlepŋe aregât keiŋe makniŋep.  
\v 13-14 Akto nâŋgât pat ulikŋân agân are emelâk nâŋgâyi. Amâ hin agân. Nâŋe Anutugât kotŋe mem agatbe dâm Yuda nengât agak meme watmâ agân. Hain akmâ Yuda luâk hutyeŋânba luâk kâmŋe hârok nâŋe bâgilupnenŋe yeŋgât agak meme are hârok memberâm kârikŋe dondâ akmâ ewangiyegân. Aregât luâk âmbâle biwiyeŋe Yesugâlân kali bikŋe mem hilipyeŋguân. Akto Anutugât kâmot Yesuŋe damunyeŋe akmap are hârok bo akŋet dâm âi humo meân.  
\v 15 Dâ nâmâ ulikŋân memenande boâk menektoân Anutuŋe, “Gâ nâŋgât dâtâŋe.” dâm makmâ hâreniŋep arekŋe ikiŋak okot âlepgât nâ humo aktere ain hanne mem purigep.  
\v 16 Hain akmâ ikiŋaet nanŋe Yesu are hekatniŋmâ hin dâm makniŋep, “Gâ nâŋgât nanne iregât den pat âlepŋe are Yuda luâk âmbâle bo are makyeŋgiwiat.” dâep. Hain dâmbo aregât sop ain âmâ nâŋe luâk bikŋe bo aiyeŋguân.  
\v 17 Akto Yesugât aposoloŋe soŋ Yerusalem kipian mali are bo aiyeŋguân. Anutuŋe âi keiŋe hekatniŋmâ aposologât âi niŋep aregât yânâk Arabia hânân arim tatmâ benŋe arewa purik katmâ Damasko kipian ari malân.   
\p
\v 18 Ain manmâ hombaŋ âlâwu bo akto âmâ Petoro ekberâm Yerusalem kipian arim Petoro olop tatmâ den dât magaŋgi goaŋgi akmâ tatetŋe hilâm 15 bo agep.  
\v 19 Sop ain Petoro akto Humo nenŋaet emiŋe Yakobo areâk yelegân.  
\v 20 Amâ nâmâ bunŋeâk makman aregât Anutuŋe nâŋgâmap.  
\v 21 Akto aregât siâkâ makbe. Nâ Petoro hepunmâ ainâk hân kotŋe Siria akto hân kotŋe Kilikia ain arim malân.  
\v 22 Akto Yesugât kâmot Yudaiagen manmai yâkŋe bo nâŋgâniŋmini.  
\v 23 Yâkŋe nâŋgât den pat hin amâ nâŋgâyi, “Nengum watnenekmâ den bunŋe gâlikoâkgât magepŋe hinŋe Yesugât keiŋe makyeŋgim manmap.”  
\v 24 Hain nâŋgâm Anutugât kotŋe mem agali.   
\c 2  
\s1 Pauloŋe Yerusalem âgâmbo Aposolo bikŋe olop biwi konok agi.  
\p
\v 1 Akto arewa nâ hân siân siân arim mandere hombaŋŋe 14 bo akto ainâk Anutuŋe miawakniŋmâ hin makniŋep, “Yerusalem kipian ariwen.” dâmbo Banaba akto Tito olop Yerusalem kipian ariyion.  
\v 2 Ain arienŋe humomoâk mendugumbiâ yân manbomgât Yuda luâk âmbâle bo manmai are makyeŋgiman are bundâk me bo dâm makyeŋgire nâŋgâmbiâ bunŋe agep.  
\v 3 Nâŋgâmbiâ bunŋe akto Yuda luâk bo are hâkyeŋe gâimbiâ Anutuŋe yekto ârândâŋ akbiap aregât keiŋe bo makniŋi. Akto galane Tito yâk âmâ Girik hânân gâtŋe aregât hâkŋe gâi gâigât bo magaŋi.  
\v 4 Akto sop ainâk luâk bikŋe bâleŋe aknengiwerâm Yerusalem kipian yoŋâk âgâm nengâlân yaiwâk penânengiyi arekŋe, “Yesu Kristogât kâmotŋe Mosegât den lokoenŋe Anutuŋe nenekmâ luâk âlepŋe dâwiap dâm hain bo makmai are makyeŋgienŋe Mosegât den lokom biwiyeŋe aregâlâk nâŋgâŋet.” dâm penânengim umatŋe kaknenŋân katberâm agi.  
\v 5 Luâk bâleŋe arekŋe hain dâm hâwât nenekbiâ nenâmâ bo dâm Yuda luâk bo are den pat âlepŋe nâŋgâmbiâ biwiyeŋe owâiâk dâm luâk bâleŋe yeŋgât den are bo nâŋgâyion.  
\v 6 Akto Yesugât kâmot arekŋe Yakobo, Petoro akto Yohane yâkŋe nengât humomolupnenŋe dâm yeŋgonli yâk Anutuŋe biwiyeŋân ekmap arekŋe nâŋgât den bo koyi. Akto humomolupnenŋe dâm yekmai are yektere humo bo akmap.  
\v 7-8 Hain akmâ Anutuŋe den pat âlepŋe Yuda luâk bo are makyeŋgiwen dâm makniŋep aregât pat makyeŋgire nâŋgâm, “Woe, Anutuŋe Petoro Yuda luâk âmbâle are den pat âlepŋe makyeŋgiwen dâm magaŋmâ tângomap yâkŋe hainâk Paulo Yuda luâk âmbâle bo manmai are makyeŋgiwen dâm aregât tângomap.” dâm nâŋgâmbiâ bunŋe akto den bikŋe siâ bo dewatiyi.  
\v 9 Akto Kembuŋe âi niŋep are Yakobo Petoro akto Yohane yâkŋe Yesugât kâmot yâk yeŋgât tân maliŋe nâŋgâm kotgâm nâ akto Banaba gala menelekmâ bâtnetŋe koyi. Akto net Anutu bonâŋgaŋmai yâk yeŋgâlân âi mendetŋe yâk yeŋak Yuda luâk tiripdâ yâk yeŋgâlân arim makne dâm magi.  
\v 10 “Akto den konogâk tatâp are nâŋgâet. Yuda luâk âmbâle umburuk aregât bo nelâm yetkiwiap.” dâm maknetkimbiâ Yuda luâk âmbâle umburuk mali areyeŋgât okot âlep akyeŋgimaet aregât âlepŋe dâyiot.   
\s1 Petoroŋe âi mem hilipkoep a Pauloŋe nâŋgâmbo bo huraguep.  
\p
\v 11 Akto hilâm siân Petoroŋe Antiokia kipian togom manmâ âmâ agak meme bâleŋe akmâ hilipkombo den meteŋe magaŋân. Amâ hin.  
\v 12 Ulikŋân Yuda luâk âmbâle bo manmai are penâyeŋgimbo olop mali. Ainba Yakobogât galalupŋande âkâ hainâk Antiokia kipian togombiâ Petoro hâk gâi aŋgiŋet dâmai are yeŋgât hamep akmâ Yuda luâk âmbâle bo manmai are hepunyekmâ Yakobogât galalupŋe are penâyeŋgiep.  
\v 13 Petoroŋe hain akto aregât Yuda luâk âmbâle bikŋande hainâk akmâ Yuda luâk âmbâle bo manmai are hepunyegi. Akto sop ain Banabaŋe galalupŋande Yuda luâk âmbâle penâyeŋgiyi are yekmâ hainâk Yuda luâk âmbâle bo manmai are hepunyegep.  
\v 14 Akto pat âlep dengât dâp ârândâŋ bo tâlimbiâ yekmâ luâk bikŋe yâk yeŋgât dewunyeŋân Petoro hin magaŋân, “Gâ Yuda luâk nenŋaet agak memeân bo akminen. Anutu bo nâŋgaŋmai yâk yeŋgât agak memeân akmenâ ârândâŋ agep. Dâ hinŋe Yuda gâtŋe bo are Yuda nengât agak memeân akŋetgât makmenâ âmâ bo ârândâŋ aktâp.  
\v 15 Nen Yuda hânân gâtŋe nenŋe âmâ ulikŋân Mosegât den kârikŋe lokoenŋe Anutuŋe luâk âlepŋe dâm nengolâk aregât Yuda luâk bo are yekmâ luâk bâleŋe dâm yeŋgonminion.  
\v 16 Gârâmâ hinŋe nâŋgâ nâŋgâ irakŋe mem âmâ nen den kârikŋe lokoenŋe Anutuŋe nenekmâ luâk âlepŋe dâm nengonbiap aregât dâp bo tatâp. Bo. Yesu Kristo nâŋgaŋdenŋe amâ dosa bâlâkgât pat miawaknengiwiap, a nâŋgâmaen. Aregât nen biwinenŋe Yesu Kristogâlân katenŋe Anutuŋe nenekmâ, “Nannande dumyeŋân kinlep aregât dosayeŋe bo agep.” dâep.”   
\s1 Yesuŋe moepgât Paulokâ hainâk manmanŋe hepunmâ momogât dâp agep.  
\p
\v 17 Dâ Kristogâlân dewatim mandenŋe Anutuŋe nenekto huraguâkgât mannegât bâleŋe nenŋe miawakmap. Aregât gain gain dâwaen? Are Kristoŋe hâwât nenekto bâleŋe akmaen mon? Bo. Hain bo tatâp.  
\v 18 Wan me wan bâleŋerâm hâkâŋ akmâ hepulân are gaetŋe lâuwâŋe mem gangerâm manbian amâ bundâk nâ den koko luâk akbian.  
\v 19 Dâ den kârikŋe Moseŋe kulemgoep arekŋe nugumbo mondere den kârikŋande lâuwâŋe bo damunne agep. Are Anutu manaŋberâm agân.  
\v 20 Hain akmâ Anutuŋe nanŋe huŋgunaŋdo gem nâŋgât dumnân kinmâ moep aregât nâ momogât dop agân a nunaet akmâ bo. Kristoŋe biwinân manmap hâk olop manman. Hain akmâ Anutugât nanŋe nâŋgaŋmâ yâkgâlâk manman. Yâkŋe âmâ han kalem akniŋmâ manmanŋe nâŋgât akmâ hepunmâ moepgât.  
\v 21 Aregât hin nâŋgân. Den kârikŋe lokoenŋe luâk âlepŋe dâm nengonbiapgât dop tatâp dâine Yesu Kristo moep aregât den are yânŋe akbop are nâŋgân. Akto Anutuŋe nanŋe damun nenŋe akbiap dâm huŋgunaŋep pat are nâŋgâm hilipkowom.   
\c 3  
\s1 Biwinenŋe Anutugâlân katenŋe Anutuŋe nenekto huragumap.  
\p
\v 1 O galalupne, Galatia hânân gâtŋe ye ulikŋân Yesu Kristo moep aregât pat makyeŋgire nâŋgâm meteyiân ainâk den pat are dowâk nâŋgâmbiâ biwiyeŋân gem kârikŋe agep. Dâ hinŋe âmâ niŋande biwiyeŋe mem gulip milip mâŋgiyegep?  
\v 2 Aregât hin aiyeŋguwe. Yeŋe den kârikŋe lokombiâ Anutuŋe ikiŋaet Heakŋe yeŋgiep me den pat âlepŋe makyeŋgire dowâk biwiyeŋe Yesugâlân katbiâ ainâk Anutuŋe ikiŋaet Heakŋe yeŋgiep mon?  
\v 3 Aregât wangât yeŋe kârikŋeyeŋe watmâ aregâlân biwiyeŋe katâi? Dâ Anutugât Heakŋe yâkgât kârikŋande ulikŋân tânyeŋgumbo mali aregât hinŋe manman tâmbâŋaet dâwân ariwai me?  
\v 4 Wan me wan humo are yân hanâk miawakyeŋgiep mon? Bo.  
\v 5 Are lâuwâŋe makbe. Luâk âmbâleŋe den kârikŋe lokombiâ Anutuŋe ikiŋaet Heakŋe huŋgunaŋdo meme akyeŋgimbo kulem siâ siâ akmai me bo? Bo. Nenŋe biwinenŋe Yesugâlân katenŋe Anutuŋe ikiŋaet Heakŋe âlepŋe huŋgun aŋdo kârikŋe nengimbo kulem siâ siâ memaen.   
\s1 Abraham Anutu nâŋgaŋdo kârikŋe agep.  
\p
\v 6 Abrahamŋe Anutuŋe den bunŋe maktâp dâm kambiamŋe âlepŋe akto biwiŋe Humogâlân kato âmâ Anutuŋe dosage bo aktâp dâm konlep.  
\v 7 Aregât hainâk nen âkâ biwinenŋe Anutugâlân katenŋe Anutuŋe nenekmâ Abrahamgât kâmot dâm nengonbiap.  
\v 8 Akto aregât siâkâ makbe. Anutugât denŋande siân Yuda luâk âmbâle bo manmai areyeŋgâlân gâtŋe bikŋande biwiyeŋe nannaelân katbiâ dosayeŋe bo tatyeŋgiâp dâwian dâm aregât Abraham hin magaŋep, “Siân gâŋgât kâmolân gâtŋe konok miawakbiap sop ain âmâ luâk âmbâle hân biken biken manbai are hârok tân yeŋgumbo heroŋe akbai.”  
\v 9 Aregât nen hin nâŋgâmaen, “Biwinenŋe Anutugâlân katmaen nenŋe âmâ Abrahamŋe Anutu lau lokoaŋminep yâkgât kâmolân mandenŋe Anutuŋe tân nenguwiap.” hain nâŋgâmaen.   
\s1 Yesu nengât akmâ sait den bâleŋe kakŋân âgâep.  
\p
\v 10 Akto Moseŋe kulemgoep bikŋe hin tatâp, “Luâk âmbâle den kârikŋe hârok bo lokowai yâk Anutuŋe kuk akyeŋgimbo bâliwai.” hain tatâp. Aregât den kârikŋaet âiŋande tânyeŋgumbo manbai yâk âmâ sait membai.  
\v 11 Akto luâk âmbâle bikŋe biwiyeŋe Anutugâlân katbiâ tânyeŋgumbo manman âlepŋân manbai a nâŋgâmaen aregât den kârikŋe kâlegen manmâ Anutugâlân dosa bâlâk akbaengât bo tatâp.  
\v 12 Den kârikŋe denân amâ biwi kat katgât keiŋe bo. Amâ hin magep, “Luâk âmbâle bikŋe den kârikŋe lokowai yâk âmâ manman âlepŋân manbai.”  
\v 13 Anutugât denŋande hin dâep, “Luâk siâ lâwin parâŋân hokatbiâ kinbiap are Anutuŋe sait bâleŋe kakŋân katbiap.” Aregât Kristo nengât hain are akmâ sait bâleŋe miep. Mem âmâ den kârikŋaet sait are mem nengâlân togowopgât gulip koep.  
\v 14 Hain akmâ Anutuŋe Abrahamgât makmâ hâriep are Yuda luâk bo manmai yâk yeŋgâlân ariwiapgât moep. Akto nen Yesu nâŋgaŋdenŋe Anutuŋe ikiŋe wâtgât meme Heak are makmâ hâriep are nengâlân togowiapgât moep.   
\s1 Den kârikŋande amâ bât samulânba bo hâkokonenekbiap.  
\p
\v 15 Galalupne, nengât agak meme âmâ hin. Luâk siâŋe den makmâ kalep aregât siâŋe den are dewatim katbiap me bikŋe hârewiapgât dop bo tatâp. Borondâ.  
\v 16 Akto Anutuŋe bât samut are Abraham akto hakuŋe siâgât magep. Akto Anutugât den kulemŋe amâ kâlelupŋe biwirâ yâk yeŋgât bo magep. Konokgât magep amâ Kristo are.  
\v 17 Akto Anutuŋe den makmâ kalewânbak hombaŋ 430 bo akto ainâk Anutuŋe den kârikŋe makto Moseŋe kulemgoep. Den kârikŋe arekŋe Anutuŋe Abraham magaŋdo den makmâ kalep are mem ge katbiapgât dop bo tatâp.  
\v 18 Aregât lâuwâŋe makbe. Anutuŋe, “Gâ den kârikŋe lokowiat âmâ gâ akto gâŋgât kâmolân gâtŋe siâ wan me wan yetkiwian.” dâep dâine benŋe Anutuŋe den lumbe are bo makmâ katbop. Gârâmâ Anutuŋe Abraham yân âi bo miepgât den lumbe makmâ hâriep.   
\s1 Anutugât den kârikŋande dosanenŋe tektekŋân kalep.  
\p
\v 19 Wei, Mosegât den kârikŋande amâ wangât dâmap? Hingât. Anutuŋe luâk âmbâle nengât agak memenenŋe bâleŋe miawagâkgât den kârikŋe kalep. Gârâmâ den are tatmâ âgâwiapgât dop bo tatâp. Abrahamgât kâlegen den pat Amboŋe miawakto hulaŋ akmâ ariâkgât makmâ kalep. Akto den kârikŋe are amâ aŋelo lauŋe makmakgât miawagep. Akto yân bo. Luâk mendugunenekmapŋe bâtŋân mem katnenegep.  
\v 20 Dâ mendugunenekmap luâk yâk amâ luâk konokgât bo akmâ manmap. Biwirâ nengât akmâ manmap. Dâ Anutu amâ konok.  
\v 21 Akto den kârikŋe arekŋe Anutugât pat âlep den mem ge katmâ hâlâŋmâ aŋgâ miawakbiap mon? Hain bo. Den kârikŋe arekŋe luâk biwi golâ mâŋginenekmap dâine âmâ bundâk den kârikŋe lokoenŋe dosa bâlâk agak meme are miawaknengiwop.  
\v 22 Gârâmâ Anutugât denŋande luâk hârokŋe bâleŋaet tâgân dâgâm gisap konenekmap. Amâ hingât. Anutuŋe Yesu Kristogât akmâ luâk âmbâle bikŋe Yesu nâŋgaŋmai aregât makmâ hâriep den are bunŋe agâkgât. Amâ nen Yesu nâŋgaŋmaengât.  
\v 23 Dâ Yesu bo nâŋgaŋmâ kepilâyionân âmâ nen Yuda luâk are den kârikŋande hikonenekto tâgân yem mandenŋe Yesu nâŋgaŋmâ manbaengât patŋande miawakmâ tek tegiep.  
\v 24 Akto aregât den kârikŋande damunnenŋe akmâ Kristogâlân katnenegep. Arekŋe Yesu nâŋgaŋmâ dosa bâlâk manbaengât hain aknengiep.  
\v 25 Dâ nen biwi kat katgât dâp miawakto are tâlienŋe miwindik nenekmapgât tâk togep.  
\v 26 Amâ ye hârok Yesu Kristo nâŋgaŋmaigât hârok Anutugât nan baratlupŋe agi mandâi.  
\v 27 Akto tu puliyegiân âmâ Kristogâlân dewatiyi. Ye hârokŋe Kristo luguakmâ lugumbiâ giep.  
\v 28 Aregât Yuda luâk âmbâle me Yuda luâk âmbâle bo me luâk kotdâ, me luâk yânŋe, me luâk me âmbâle ye hârok Yesu Kristogât akmâ kâmot konok manbiâ Anutuŋe yekmâ âmâ dop konok dâm yeŋgonlep.  
\v 29 Anutuŋe hain dâm yeŋgondo Kristogât kâmot agigât Anutuŋe Abrahamgât den lumbe makmâ kalep den bunŋe yeŋgâlân miawaktâp.   
\c 4  
\s1 Anutugât nan baratlupŋe agion.  
\p
\v 1 Nengât agak meme âmâ hin tatâp. Nan baratlupnenŋe nen mombaenân nengât wan me wan are membai. Gârâmâ nanaŋyeŋânbak yân manmai.  
\v 2 Akto nenŋe hoŋ bawalupnenŋe hin makyeŋgimaen, “Nan baratlupnenŋe damun yeŋe akbei.” dâmaen. Hain makyeŋgim nan baratlupnenŋe irawot humomo akbiâ ainâk bâin dâenŋe wan me wan are memai.  
\v 3 Nengât dop hainâk tatâp. Tâmbâŋe hannenŋande gurukŋe manmâ hângât wan me wan yânŋe hoŋ malaŋion.  
\v 4 Ye akto nen hain aktenŋe Anutuŋe bâin dâmân Nanŋe huŋgun aŋdo âmbâle siâgât tepŋân miawakto mendo Yudagât den kârikŋe aregât amukŋân malep.  
\v 5 Manmâ luâk âmbâle den kârikŋande damunyeŋe akmap are Anutugât kâmolân dewatiwai nengât dosa mem den kârikŋe damunyeŋe akmap a bo agâk dâm dumnenŋân kilep.  
\v 6 Anutugât Nanŋande hain agep aregât ye âmâ Anutugât nan baratlupŋe agi. Aregât Anutuŋe Nanŋaet Heakŋe nengât huŋgun aŋdo gem meme aknengimbo ainâk, “Ewenenŋe Ewenenŋe.” dâenŋe kambiamnenŋe owâiep.  
\v 7 Aregât gâ hoŋ luâk bo manmat. Gâmâ Anutugât nanŋe manmat. Hain akmâ nanŋe manmâ Anutu biwi âlepŋaet akmâ bât samut aregât amboŋe gai manmat.   
\s1 Kotŋe siâ bâleŋe hamiaŋion are lâuwâŋe bo membaen.  
\p
\v 8 Akto ye ulikŋân Anutu bo nâŋgâmini sop ain hâŋgei den nâŋgâm siâ siâ yânŋe areyeŋgât hoŋ bawa akmini.  
\v 9 Akto beirâ Anutuŋe yekmâ nâŋgâyeŋgimbo âmâ ye gai hainâk yâk nâŋgaŋi. Hain akmâ âmâ wangât hinŋe wan me wan bunŋe are hepunmâ âmâ wan me wan bunŋe bo akto kârikŋe bo are mete katmâ hoŋ manaŋmai?  
\v 10 Hain akmâ hombaŋ keiŋe keiŋe aregât nâŋgâmbiâ bunŋe akto tatmai amâ bo ârândâŋ akmap.  
\v 11 Yeŋe hain agi aregât nâŋe âi yeŋgât meân are bâliwiapgât dop miawakto kambiamne bâliâp.   
\s1 Galatia gâtŋande Paulo hâkâŋe dâm hamiaŋi.  
\p
\v 12 Galalupne, nâ ulityeŋgim makbe. Nâŋe yeŋgât akmâ wan akman aregât nâŋgât dop hainâk akbei. Ye ire manmâ gam wan me wan bâleŋe siâ bo niŋi.  
\v 13 Akto nâŋe kundat agân aregât den pat âlepŋe pup pup makyeŋgiân are emelâk nâŋgâyi.  
\v 14 Akto sop ain kundat nugumbo yeŋe tân nugum âi humo mem nâŋgât hâkâŋ bo agi. Akto ye aŋelo me Yesu Kristo hoŋ bawa akyeŋgimai dop hainâk hoŋ bawa akniŋi aregât wangât hinŋe hepun negi?  
\v 15 Yei, sop ain makmâ egâliaŋ agi are wangât bo aktâp? Ye dewunyeŋe koaŋe kâwutmâ nâ niŋbaigât dâp tato dâine niŋbâi. Are bunŋe nâŋgâm heŋgemgom maktân.  
\v 16 Akto nâŋe yeŋgât okotne nâŋgâm aregât den bunŋe makyeŋgiân, aregât wangât gasa akniŋdâi?  
\v 17 Luâk bikŋande yeŋgât ukenŋe akmai, amâ bunŋe bo akyeŋgimai. Akto yâk ukenŋe akyeŋgiŋetgât ye yânŋângen katyekmai.  
\v 18 Akto luâk are bunŋe tân yeŋguwerâm akmâ togoyi dâine nâŋe tân yeŋguwiangât dop bo tato heroŋe dondâ akbom. Gârâmâ nâ ye olop bo talân. Akto luâk are hilip yeŋguwerâm togoyi.  
\v 19 Nan baratlupne, nâ yeŋgât akmâ metŋande nigimbo hâk hilâlâm nâŋgân areâk totokom nâŋgân. Aregât Kristogât towat yeŋgâlân miawakmâ pagaleâk hâk hilâlâm are nâŋgâm manbian.  
\v 20 Nâ yeŋgât hanokoak dondâ akmangât yeŋgâlân dowâk togom den makmâ purik gurik akmâ makyeŋgiwerâm akniŋdâp.   
\s1 Sara akto Haga yâk yetgât den ginŋe.  
\p
\v 21 Galalupne, den kârikŋe lokowerâm aktâi aregât makyeŋgire nâŋgâŋet. Moseŋe den kârikŋe kulemgoep are hin tatâp.  
\v 22 Are amâ Anutugât denŋande hin dâep, “Abrahamgât nanaŋ lâuwâ miawagiat. Siâ hoŋ manman âmbâle Haga arekŋe miep. Dâ siâ Isaka âmâ âmbenŋe bunŋe Sara arekŋe miep.  
\v 23 Akto hoŋ manman âmbâle Haga arekŋe miep are âmâ yânŋângen miawagep. Dâ âmbenŋe bunŋe Saraŋe miep Isaka âmâ Anutu makmâ hâriepgât dopŋân miawagep.  
\v 24 Akto den aregât bikŋe hin tatâp, Âmbâle lâuwâ amâ Anutuŋe den dewatiakbiandatgât agak meme lâuwâ aregât dopŋe agiat. Siâ âmâ Sinai gimbâŋe agakŋe yâkgât kâmotŋe amâ hoŋ manman agi. Aregât dopŋe amâ Hagaŋe agep.  
\v 25 Haga are Sinai gimbâŋe Arabia hânân tatâp aregât dop. Dâ Yerusalem kipia are Sinai gimbâŋe olop dopyetŋe konok aktat. Yâkgât kâmotŋe hoŋ manmanâk gai akmai.  
\v 26 Dâ Yerusalem kipia egon himbimân tatâp arekŋe amâ Sara âmbenŋe bunŋe yâkgât dop kipia arekŋe âmâ memenenŋe bunŋe aktâp.  
\v 27 Anutugât denŋande hin dâep,  
\li1 “Âmbâle gupinŋe nanaŋ bo memat gâ biwi kau nâŋgâwen. Akto nanaŋ bo mematgât heroŋe maroŋe akben. Nanaŋlupgande amâ âmbâle luâkdâ yâkgât nanaŋlupŋe ewangiwai.” dâep.   
\p
\v 28 Den are bunŋe akto nen Anutuŋe Abrahamgât nanŋe Isaka yâkgât den makmâ kalep are nengâlân miawagep.   
\p
\v 29 Dâ ulikŋân nanaŋ yânŋande nanaŋ bunŋe Anutugât Wâtgât meme arekŋe tângombo miawagep are gasa agaŋep. Dop hainâk hinŋe aknengimai.  
\v 30 Aregât Anutugât denŋande gain gain maktâp? Hin. Hoŋ manman âmbâle yâk nanŋe olop watyelekmenâ ariet. Hoŋ manman âmbâlegât nanŋande âmbâle bunŋaet nanŋe olop bât samut bo membiâp.  
\v 31 Aregât galalupne, nen hoŋ manman âmbâlegât nanlupŋe bo. Nen âmâ âmbâle bunŋe yâkgât nanlupŋe dop agion manden.   
\c 5  
\s1 Yesuŋe emelâk tâgânba oloŋnenegep.  
\p
\v 1 Galama, tâk bâlâk mannegât Kristoŋe hulaŋ nenegep, aregât bikŋande tâgân katyekberâm akbiâ âmâ hâkâŋ akbei.  
\v 2 Nâ Pauloŋe makyeŋgire nâŋgâŋet. Ye hâkgât tirip membiâ âmâ Kristoŋe yeŋgâlân wan me wan yânŋe hainare akbop.  
\v 3 Gaetŋe totokom makyeŋgiwe. Siâ hâkŋân tirip membiapŋe den kârikŋe hârok lokombo ârândâŋ akbiap.  
\v 4 Den kârikŋe lokom dosa bâlâk manberâm akbiâ âmâ ye Kristo olop dewatiyi are toktâp. Akto han kalem yeŋgâlân bunŋe bo akbop.  
\v 5-6 Akto nenŋe biwinenŋe Yesu Kristogâlân kalion nen hâknenŋe gâi aŋgiyion akto bo gâi aŋgiyi nen âmâ kâmot konok akmâ biwinenŋe Yesugâlân hokboâk hokboâk katmâ hoŋ bawa agaŋmâ okot âlep agaŋmaen. Aregât akto Anutugât Heakŋande tân nengumbo Yesuŋe âi miep aregât hâuŋe âlepŋe membaen aregâlâk nâŋgâm miawagâk dâm kondenŋe kambiamnenŋe sândugem âlepŋe akmap.   
\s1 Luâk den hanâk makmai are yeŋgât den bo nâŋgâniâm.  
\p
\v 7-8 Galalupne, ye ulikŋân den pat âlepŋe nâŋgâm Yesu hoŋ bawa agaŋbiâ yektere ârândâŋ agep. Gârâmâ hinŋe Yuda luâk amon siâŋe Humonenŋande ye oloŋyekmâ manman âlepŋaet dâwân katyegep arekŋe bo huŋgunyeŋgiep arekŋe yeŋgâlân togombiâ âmâ denyeŋe dowâk nâŋgâyi aregât pat nâŋgâre bo ârândâŋ agep.  
\v 9 Amâ hin. Bau wiŋe bâlensiâ solân gembo hârok bâlimap.  
\v 10 Akto nâ biwine Humogâlân katmâ manman aregât hin nâŋgân. Ye hinâk nâŋgâwai. Luâk bâleŋe akyeŋgimap are âgâ âgâŋe me gegeŋe bikŋe Anutuŋe hâuŋe waŋdo umatŋe membiap.   
\p
\v 11 Galalupne, nâ tiripdâ akŋetgât luâk makyeŋgiman dâine wangât dâtŋe metŋe siâ akniŋbâi? Hain akman dâine lâwin parâŋaet nâŋgâm bâli bâli are olop bo akbop.  
\v 12 Yuda luâk arekŋe hâkyeŋe gâiaŋgim hilip agum gâi aŋgiŋetgât nâŋgân.   
\s1 Yesuŋe hulaŋ nenegepgât uŋak amâ kotŋe siâ hanâk bo akbaen.  
\p
\v 13-14 Galalupne, yeŋe wan me wangât hoŋ bawa akmini ainba Anutuŋe oloŋyekto âlepŋân manmai aregât hâkgât siâ siâ aregât bo ukenŋe akmâ watbei. Aregât den kârikŋaet keiŋande hin dâp. Ye yeŋe agaŋgimai hainâk luâk siâ agaŋbei. Hain maktâp aregât den are lokom yeŋe hoŋ bawa agaŋgim okot âlep agaŋgim âmâ den kârikŋe hârok lokowei.  
\v 15 Ye âmâ dâtyeŋande igiakmâ agu agu dondâ akmâ bo akbâigât sami den makyeŋgiân.   
\s1 Heakgât den akto manman tâmbâŋaet den.  
\p
\v 16-17 Galalupne, hâkyeŋande oloŋyekto aregâlâk nâŋgâm watbiâ âmâ hâkyeŋande Anutugât Heakŋe are mem ge katberâm akto ye wan me wan âlepŋe memberâm akbai aregât dop bo akbiâp. Aregât hâkyeŋaet bo nâŋgâmbiâ agato Anutugât Heakŋande wan me wangât makyeŋgimbo aregâlâk nâŋgâmbiâ âmâ agak meme bâleŋande kambiamyeŋân heyeŋgimbo are bo nâŋgâm âlepŋânâk manbai.  
\v 18 Anutugât Heakŋe oloŋyekmâ mem owâiŋe akyeŋgimbo amâ den kârikŋe arekŋe luâk kembu bo akyeŋgiwiap.   
\p
\v 19 Galalupne, hâkgât agak meme amâ miapŋân tatmap. Amâ hin. Âmbâle mem hepun hepun akto nâŋgâ nâŋgâ bâleŋe, ukenŋaet kotŋe siâ siâ, akto bâleŋaet kotŋe siâ siâ,  
\v 20 akto tukup kotŋe mem agatmai akto kâmbokŋe kârikŋe me sait memai akto galagât hogo hogo, akto galayeŋgât wan me wangât nâŋgâmbiâ âgâmap akto kuk heŋgân agaŋgimai akto yeŋaelâk nâŋgâmbiâ âgâmap,  
\v 21 ewangiak gowangiak kakŋân manmai, tu kârikŋe nem gulip akmâ akto sot soŋgo kâmdâk nene akmâ bâleŋe siâ siâ hârok akmai. Akmâ ire gaetŋe makyeŋgiwe. Agak meme are luâk âmbâle hârokŋe hain akmai amâ Anutuŋe bo damunyeŋe akto Yesugât kâmolân bo dewatiwai.  
\v 22 Dâ luâk âmbâle bikŋe Anutugât Heakŋande meme akyeŋgimbo hin akmai. Anutu akto luâk bikŋe yeŋgât okotyeŋe akmai, akto Anutuŋe damun nenŋe akmap dâm aregât heroŋe dondâ akbiâ biwiyeŋe sândugemap, akto umatŋe me gasa me wan me wan akberâmbiâ umatŋe miawakyeŋgimbo âmâ biwiyeŋe kârikŋe tatyeŋgimbo yaiwâk yaiyeŋgum manmâ âgâwai. Akto agak meme âlepŋeâk akmâ manmai. Akto wan me wan makmâ katmai aregâlâk nâŋgâm watmâ manbai.  
\v 23 Akto yeŋaet nâŋgâmbiâ gembo galalupyeŋe yeŋgât nâŋgâmbiâ âgâmbo tân yeŋgum manbai. Akto biwiyeŋande wan me wangât egâliaŋdo ainâk mem ge katmâ manbai. Luâk âmbâle hain akmai arekŋe den kârikŋande mem ge katyekbiapgât dâp bo tatâp.  
\v 24 Akto Kristogât pat manmai amâ agak meme tâmbâŋeyeŋe egâliaŋ akto bâleŋaet egâliaŋ are lâwin parâŋân kombiâ bo agep.   
\p
\v 25 Anutugât Heakŋande meme aknengimap âmâ benŋe aregât dowâk biwinenŋe yâkgâlân katmâ lauŋe lokowaen.  
\v 26 Akto galayeŋgât siâ siâ are ekmâ egâliaŋmâ kotŋe gulip bo mem agatbaen. Akto hâknenŋe bo mem agatbaen akto galagât bo mem ge kalaŋgiwaen.   
\c 6  
\s1 Gala siâŋe umatŋe lokombo tângowaen.  
\p
\v 1 Galalupne, luâk siâŋe yeugem dosa peniaŋdo ye wât meme akmaiŋe biwi sânduk akmâ hainare makmâ miwindik yekbei. Akto gâ gugak bâleŋe akbom dâm yeugewâtgât damunge akben.  
\v 2 Wan me wan yeŋgim mem umatŋe mâŋgi yekmap are aŋgi goaŋgi akmâ tân agu aguân membei. Hain akmâ Kristogât den kârikŋe âlepŋe lokowai.  
\v 3 Luâk siâ wan me wan bo akmâ ikiŋaet nâŋgâmbo âgâwiap hain arekŋe ikiŋaet hanŋe mem agatâp dâwaen.  
\v 4 Aregât siâ ikiŋe agak memeŋe ekmâ nâŋgânbiâp. Akto egâliaŋ den are ikiŋaet akmâ mem miawakbiâp. Luâk aŋgâ siâgât akmâ bo.  
\v 5 Âigât umatŋe kâmot kat katŋe are amboŋân amboŋân lokowaen.  
\v 6 Akto yeŋgât humomolupyeŋande Anutugât keiŋe makyeŋgiwai are wan me wan bo tatyeŋgimbo âmâ dowâk tânyeŋgum wan me wan bo tatyeŋgiwiap are yeŋgiwei.   
\s1 Agak memenenŋaet hâuŋe manmâ peniaŋbaen.  
\p
\v 7 Yeŋe guwuŋ aŋgiwâigât ire nâŋgâwei. Anutuŋe siâ siâ hârok ekmâ nâŋgâmap aregât luâk âmbâleŋe wan me wan akbiâ âmâ yâk hainâk akyeŋgimap.  
\v 8 Dâ luâk âmbâleŋe hâkyeŋeâk mem agatbiâ âmâ siân Anutuŋe hâkyeŋe kondo hambuwiap. Dâ luâk âmbâleŋe Anutugât Heakŋe aregâlâk nâŋgâenŋe âmâ tân nengumbo ain manman âlepŋân manbaen.  
\v 9 Galalupne aregâlâk nâŋgâm âi âlepŋeâk mem luâk âmbâle tân yeŋgum umatŋe miawak nengiwiap me hâknenŋe yeukŋe miawak nengiwiap are hanâk âiâk mem âgâwaen. Nen hain aktenŋe irawot Anutuŋe hâuŋe nengiwiap.  
\v 10 Are nâŋgâm âmâ sop nenŋe tatoân hin akbaen. Luâk âmbâle yânŋe umatŋân manbai are tânyeŋguwaen. Akto Yesugât kâmot umatŋân manbiâ are âkâ hainâk hâk hilâlâm kakŋân tânyeŋguwaen.   
\s1 Pauloŋe Yesu lâwinân kombiâ moep aregât den makmâ heroŋe agep.  
\p
\v 11 Galatia hânân gâtŋe, kulem esenŋe ire luâk siâ magaŋdere kulemgoâp. Dâ biken ire âmâ nunak kulemgoân aregât bât tiripne humo ekmâ hin dâwei. Bunŋe kulem ire âmâ Pauloŋe kulemgoep.  
\v 12 Yuda luâk hâkyeŋe gâi aŋgiŋet dâmai arekŋe luâk âmbâle hârokŋe nenekbiâ âgâk dâm hâkyeŋe gâiŋet dâmai. Akto areâk bo. Yuda siânbaŋe nenguwâirâm Yesu lâwinân moep aregât hamep akmâ Anutuŋe dosayeŋe bo akyeŋgiâp dâmap aregât den bo makyeŋgim hâkyeŋe gâi gâigâlâk makyeŋgimai.  
\v 13 Akto luâk are hâkyeŋe gâiyi gârâmâ den kârikŋe bo lokomai aregât Galatia hânân gâtŋe hâkyeŋe gâienŋe galalupnenŋande nenekmâ kotnenŋe mem agatbairâm aregât ye hâwâtyekmai.  
\v 14 Dâ nâmâ kotne mem agatbaigât bo nâŋgân aregât nâmâ hin nâŋgân. Humonenŋe Yesu Kristo lâwinân kombiâ moep aregâlâk nâŋgâre humo akmap. Yâkgât akmâ hânân gâtŋe wan me wanŋe mendere lâwin parâŋân moniŋep. Akto nâ hainagâk lâwin parâŋân hânân wan me wan are moaŋân.  
\v 15 Aregât lâuwâŋe makbe. Hâknenŋe gâi aŋgiyion me Yuda luâk bo manmai arekŋe bo gâi aŋgiyi are amâ yânŋe. Dâ Anutuŋe mem irakŋe ketugu nenekmap aregâlâk nâŋgâman.  
\v 16 Hewum horat ain kinmai dopŋân yeŋgâlân biwi limbâp hâtikom yembiâp. Akto Anutuŋe ikiŋe kâmot Israe bunŋe nengâlân olowâk malâk.   
\p
\v 17 Galalupne nâmâ Yesugât hoŋ bawa bunŋe agaŋmâ hâk hilâlâm humo nâŋgâm aregât hâknân panda tatâp aregât luâk siâŋe mem ge katnekbiapgât dop bo tatâp.   
\p
\v 18 Galalupne, Kembunenŋe Yesu Kristogât han kalemŋe âlepŋande hanyeŋân yem âgâwiâp. A bundâk.