\id EPH - Timbe NT [tim] -Papua New Guinea 1987 (DBL 2014) \h Epeso \toc1 Epeso \toc2 Epeso \toc3 Ep \mt1 Epeso \c 1 \s1 Pauloŋe Epeso gâtŋe yeŋgât Anutu ulilaŋep. \p \v 1 Galalupne, nâ Paulo Anutuŋe makto Yesu Kristoŋe Aposologât âi niŋmâ huŋgun niŋdo âi memâk manman nâŋe Epeso kepian gâtŋe yeŋgât kulem esenŋe ire kulemgom katyeŋgiân. Ye Yesu Kristo nâŋgâ aŋmâ lauŋe lokomai ye kulem ire mem oyaŋbei. \p \v 2 Ewenenŋe Anutu akto Humonenŋe Yesu Kristo yâk yetŋe damunyeŋe akmâ han kalem akmâ okot âlep akyeŋgimbela biwiyeŋe sândugeâkgât ulityetkiman. \s1 Anutuŋe Yesugât akmâ dâp âlepŋân katnenegep. \p \v 3 Anutu amâ Humonenŋe Yesu Kristogât Eweŋe yâkŋe nengât kambiamnenŋe sândugeâk dâm nengât akmâ nanŋe huŋgun aŋdo giep. Gem mondo himbimân nengât agak meme âlepŋe are miawak nengiep aregât Anutugât kotŋe mem agatne. \v 4 Akto areâk bo. Anutuŋe hâŋgeiŋe dondâ hângât keiŋe boâk miawaktoân metenân dosa bâlâk kinbai dâm han kalem akmâ Kristo olop mem mendugu nenegep. \v 5-6 Hain akmâ Kristoŋe wan me wan akbiapgât ulikŋân nâŋgâm kinmâ okot nâŋgâ nengiwiapgât makmâ hâre aŋep. Akto nan baratlupŋe nengonbiapgât ikiŋaet nâŋgâ nâŋgâ watmâ ikiŋe nanŋe okot dondâ nâŋgaŋmap are huŋgun aŋdo giep, yâk nâŋgaŋmâ mepaiŋe mem kotŋe mem agatmâ manmâ âgâwaen. \v 7 Yesugât hepŋe puli nenekto âmâ Anutuŋe dosanenŋe kutigitnengiwiapgât dâp miawaknengiep. Amâ han kalemŋaet bâtgumŋe yendâp aregât dopŋân hain aknengiep. \v 8 Akto dopŋe hin. Anutuŋe nâŋgâ nâŋgâŋe kotgâm bunŋe umatdâk hain nengiep. \v 9 Akto aregât bikŋe hin. Anutuŋe ikiŋe biwiŋân den ulik gulik nâŋgâm tigiep are bunŋe miawakto hinŋe nen Kristogât keiŋe hekat nengiep. \v 10 Amâ hin. Anutuŋe Kristo huŋgun aŋdo giep are âmâ siâ siâ hârok himbimân me hânân mendugum kautnenŋe akbiapgât huŋgun aŋdo giep. Dâ Anutuŋe wan nâŋgâm makmâ kalep are bo akbiapgât dâp bo tatâp. Kristogât akmâ akbiawâk hârok. \p \v 11 Yâkgât akmâ siâ me siâ hârok hanŋân nâŋgâm kârigem nâŋgâmapŋe tâmbâŋe dondâ nenekmâ kepilâ nenegep. \v 12 Anutuŋe makmâ hâriepgât aregât nen Yuda manmaenŋe biwinenŋe Kristogâlân katenŋe kilep nenŋe âmâ Anutugât kotŋe mem agatmâ agak meme âlepŋe mem âgâwaengât Anutuŋe nâŋgâm makmâ nengiep. \v 13 Dâ hinŋe Yuda bo manmai yeŋe hainâk den bunŋande heŋgem nengumap den pat âlepŋe are mem biwiyeŋân katmâ Kristo nâŋgaŋbiâ Anutuŋe ikiŋandeân Heak kârikŋe makmâ kalep arekŋe gem biwiyeŋe mem kepik yekto yâkgât tiripŋe agi. \v 14 Akto areâk bo. Anutugât Heak kârikŋande âmâ nengât pat himbimân yeŋgât dâtâŋe aregât keiŋe nâŋgâŋet dâm biwinenŋe kepigep. Aregât ukenŋe nâŋgâm mandenŋe are bunŋe nengiwiap. Aregât kotŋe mem agatne. \s1 Pauloŋe Heakŋe kârikŋe ketuyekbiapgât ulilaŋep. \p \v 15 Yu kulemgoân iregât akto ye Humo Yesu nâŋgaŋmai akto Yesugât luâk gala akyeŋgimai aregât gai den pat nâŋgâm âmâ \v 16 Humonenŋe âlepŋerâm mepaiŋe mem yeŋgât akmâ Anutu ulilaŋman. \v 17 Hin. Humonenŋe Yesu Kristogât Anutu Pagaleŋe Amboŋe yâkŋe Heak huŋgun aŋdo biwi nâŋgâ nâŋgâyeŋe mem kepikto kârikŋe nâŋgaŋbiâ ârândâŋ akbiapgât ulilaŋman. \v 18 Akto biwiyeŋe mem kepikto âmâ Humoŋe yeŋgonmâ meyekmâ himbimân manman âlepŋaet pat katyeŋgiep aregât nâŋgâmbiâ bunŋe akbiap. Akto wan me wan luâk âmbâle yâkgât nanŋe baratŋe yeŋgonbiapgât nâŋgâm makmâ hâriep arekai nâŋgâmbiâ bunŋe akbiap. Aregât yeŋgât ulilaŋman. \v 19 Akto areâk bo. Anutuŋe nen nâŋgaŋmaen nen tân nenguwiapgât bo pâpkomap. Amâ yâkgât kârikŋeŋe humo arekŋe dowâk tân nengumap. Akto wan me wanŋe mem ge kat nenekbiapgât dop bo tatâp a hainâk nâŋgâmbiâ bunŋe agâkgât Anutu ulilaŋman. \v 20 Akto Anutugât kârikŋe are emelâk ektenŋe bunŋe agep amâ hin. Anutuŋe Kristo momoŋânba goaŋdo golâ akto ikiŋe bâtŋe bungen ain himbimân ain kalep. Aregât kârikŋe. \v 21 Gawaman me luâk kotdâ kembu me luâk âgâ âgâŋe yâk yeŋgât luâk Kembu Humo kalep. Amâ sop hinŋaelâk bo. Hainâk tatmâ âgâwiapgât Anutuŋe Kristo kato tatmâ âgâwiap. \v 22 Âgâm siâ siâ hârok ikiŋe keiŋân menduguyekmâ kembuyeŋe agâkgât kautŋe Humonenŋe kato talep. Akto tatâp. \v 23 Akto nenŋe yâkgât hâkŋe keiŋe bâtŋe aktenŋe mem kârigenenekmâ bam gutmâ manmâ siâ me siâ hârok ewangim ârândâŋ aknengim manmap. \c 2 \s1 Epesogâtŋe ulikŋân hanâk hanâk manmini. \p \v 1 Galalupne, Epeso kepian gâtŋe ye ulikŋân wan me wan agi are nâŋgâi. Dâ yu Anutuŋe wan akyeŋgiep aregât maktere nâŋgâ nâŋgâyeŋe hulaŋagâk. Ye ulikŋân bâleŋeyeŋande katipyeŋgumbo âmâ momogât dâp miawakyeŋgiep. Dâ âlepŋe akbiâ manman âlepŋaet dâp miawak yeŋgiwiapgât dop bo tatyeŋgiep. \v 2 Ye ulikŋân hângât agak meme aregât ukenŋe nâŋgâm mali. Akto hângât kembu hân hârok damunŋe akmap Bâleŋe Amboŋe akto kâmotlupŋe arekŋe luâk âmbâle bâleŋe den koko akmai are hâwâtyekto bâleŋe higenŋe akmâ mali. \v 3 Akto nen hârok hainâk luâk âmbâle are gala kalakmâ dâp hainâk akmâ manmâ biwi tâmbâŋe akto hâknenŋaet ukenŋe walion. Aregât Anutuŋe hângât kuk bâleŋe akyeŋgiwiapgât nengâlân hainâk miawaknengiep. \s1 Anutuŋe mem agatmâ dâp âlepŋân katnenegep. \p \v 4 Hain ina Anutuŋe okot âlep aknengim han kalemŋe bâtgumŋe pikmâ yemap hainare yeaŋdâpgât biwi nâŋgâ nâŋgânenŋe hulaŋnengimbo Yesuŋe âi wan miep aregât manman âlepŋe katnengiep. \v 5 Dâ imâ nengât nâŋgâ nâŋgânenŋe bo. Akto kârikŋenenŋe bo tatnengiewân Anutuŋe goaŋnenekmâ hulaŋnenegep. Bo. Hin akmâ hulaŋnenegep. Nen bâlenenŋande katipnengumbo momo dâwân malion ain han kalem akmâ Kristogât akmâ manman dâpŋân katnenegep. \v 6 Anutuŋe Yesu Kristo olop goaŋnenekmâ ikiŋaet himbimgât manmanân katnenegep. \v 7 Amâ siân Anutuŋe okot âlepgât agak meme âlepŋe akto lumbe akmap akto yaiwâk aknengim dosa nenŋe puliwiapgât pat miawagâkgât himbimgât pat katnengiep. Akto Yesu Kristoŋe âi miep aregât nâŋgâm Anutuŋe okot âlepŋaet ye meyekto biwiyeŋe Yesugâlân katbiâ heŋgemgo heŋgemgogât pat miawak yeŋgiep. \v 8 Dâ yeŋaet nâŋgâ nâŋgâyeŋande bo heŋgemyeŋguep. Anutuŋe ikiŋe okot âlepŋaet hain akyeŋgiep. \v 9 Akto yeŋe âi siâ siâ meyi arekŋe bo heŋgem yeŋguep. Âi yeŋande bo tânyeŋguep. Bo dondâ. Anutuŋe ikiŋe han kalemgât tân yeŋguep. Dâ Anutuŋe nengât âi oyaŋmâ hâu nengiep dâine kotnenŋe mem agatbâengât dâp tatbop. Gârâmâ nenŋaet nâŋgâenŋe humo akbop aregât Anutuŋe ikiŋe ukenŋe watmâ nâŋgâ nengiep. \v 10 Aregât keiŋe hin. Anutuŋe agak meme âlepŋe mem âgâwaengât Yesu Kristo dumnenŋân kilep aregât dosa pulinengim irakŋe ketugu nenegep. Akto dâp âlepŋe watbaengât Anutuŋe makmâ kalep are hulaŋ aknengiep. \s1 Yesuŋe kâmot konogân katnenegep. \p \v 11 Galalupne, ye yeŋaet keiyeŋe nâŋgâi. Hâŋgeiŋe ye Anutugât kâmolân gâtŋe olop bo mali. Akto sop ain âmâ Yuda luâk nenŋe yekmâ luâk yânŋe Anutuŋe damunyeŋe bo akmap dâm yeŋgonminion. Akto ye Yuda yeŋgât pat bo wali aregât Yuda gâtŋande yekmâ hâkyeŋe bo gâi aŋgimai dâm dewunnenŋân gemini. Dâ agak meme are âmâ umatŋe bo. \v 12 Dâ sop ain Kristo bâlâk mali are âmâ umatŋe. Aregât Israe Anutugât kâmot are yeŋgâlân bo dewatiyi. Bo dewatimbiâ Anutuŋe den patŋe âlepŋe makmâ kalep are yeŋgâlân bo miawagep. Aregât biwiyeŋe sândugeâkgât bo miawakto umatŋân manmâ Anutu damun aknengimap are bâlâk mali. \v 13 Akto ye hândâk kâlegen manbiâ Anutuŋe Yesu Kristo moep aregât âlepŋaet oloŋyekto manman âlepŋaet dâp miawakyeŋgiep. \v 14 Akto Kristogât akmâ nengât biwi sândugeâkgât hin makbe. Ulikŋân nen Israe kâmot akto ye siângen gâtŋe aregât kâmot nen konok bo mandenŋe umatŋe bâleŋe miawaknengiep. Akto Kristoŋe nen kâmot konok aknegât dâp miawagâkgât âi miep. \v 15-16 Âi humo mem Yuda nengât den kârikŋe lokom metem âmâ lâwinân mondo aregât Anutuŋe den kârikŋe makmâ hâriep ina are bunŋe bo agep. Bo agep aregât nen Israe gâtŋe akto ye siân gâtŋe nen hârok kâmot konok aktenŋe Anutugât kuk bo agep aregât menenekbiap. Amâ yân bo. Kristoŋe miawagâkgât hânân manmâ mondo ainâk gasagât me kuk agak meme are bo agep. \v 17 Are bo akto Yesuŋe togom makto nen Israe gâtŋe nengâlân akto ye kâmot aŋgâ mali yeŋgâlân den pat âlepŋe miawaknengimbo hândâk me hamepgât pat are bo akto biwinenŋe sândugiep. \v 18 Akto Anutugât Heak amâ nengât tân konok arekŋe miawakmâ Anutugâlân kewugunenekto yâkgâlân baenŋe Ewenenŋe aknengimap. \s1 Yesugât kâmot nen amâ Anutugât emet bunŋe. \p \v 19 Maktân are sop hinŋe ye ambo bâlâk bo mandâi. Akto ye lombo hinare bo mandâi. Anutugât kâmolân dewatiyi aregât Anutuŋe nan baratlupne dâm yeŋgonmap. \v 20 Ye Aposolo akto propete hambo memeŋe hain are agion nengât den kârikŋande tân yeŋgumbo Anutugât emet kârikŋe akmâ kinmai. Dâ Yesu Kristo ikiŋak amâ emet tetembeŋe kârikŋe kinmâ tân yeŋgumbo Anutugât emet kârikŋe akmâ kinmai. \v 21 Dâ nen miawagion aregât Israe gâtŋe akto ye kâmot siân gâtŋe nen dewatiakmâ Heakgât emetŋe kâmbokŋe akmaen. \v 22 Aregât ye hain agâk Anutuŋe mâŋgiyekto nen olop Anutugât emet miawakto Heakŋe âlepŋande ain manmap. \c 3 \s1 Pauloŋe Anutu bo nâŋgaŋi yeŋgât den pat âlepŋe makyeŋgiep. \p \v 1 Galalupne, nâmâ ye luâk âmbâle yânŋe manmini Paulo nâŋe yeŋgât âi mem mandere bikŋande hâkâŋ akniŋmâ kala busi kâlegen katnegi. Katnekbiâ yu mandân. Aregât nâ hin makyeŋgire nâŋgâŋet. \v 2 Anutuŋe yeŋgât han kalem akmâ âi niŋep a nâŋgâmai aten. \v 3 Amâ hin. Ye yânŋe mali are den pat âlepŋe yeŋgâlân miawakbiapgât pat Anutuŋe ulikŋân bo makmâ miawagep. Den pat are ikiŋak hekatniŋep. Den are emelâk getek kulemgore nâŋgâm meteâi. \v 4 Akto hinŋe kulemgore Kristogât keiŋe tiktik yiep are nâŋgâman are yekâ hainâk nâŋgâwerâi. \v 5 Amâ Kristogât keiŋe are hâŋgeiŋe luâk manmâ gayi yâk yeŋgâlân bo makmâ miawakto nâŋgâyi. Dâ hinŋe makto ikiŋe Heak arekŋe propetelupŋe yâk akto aposololupŋe nen âlepŋe manmaen Kristogât keiŋe are hekatnengiep. \v 6 Kristogât keiŋe tiktikŋe yiep amâ hin. Anutuŋe Yuda luâk âmbâle nen nan baratlupŋe nengolep. Dâ hinŋe hainâk ye gai luâk âmbâle yânŋe den pat âlepŋe nâŋgâmbiâ Anutuŋe mem oloŋyekmâ nen olop kâmot konok mendugunenekto kâmot konok aktenŋe nan baratlupne nengonmap. Aregât nen hârok Yesu Kristogât akmâ makmâ hâriep are lâmgom manmaen. \p \v 7 Dâ hinŋe Anutuŋe pat âlepŋe are miapŋân katmâ makyeŋgiwiangât âi niŋep. Akto Anutuŋe âi ire yân bo niŋep. Anutuŋe okot nâŋgâ niŋmâ aregât kârikŋe olowâk niŋmâ tân nuguep. \v 8 Akto nâ luâk gegeŋe dondâ nâ Yesugât kâmolân âgâm manbiangât dâp bo tatniŋep. Dâ amâ Anutuŋe hanâk dâm tân nugumbo Yuda bo manmai are yeŋgâlân arim Kristo gâlânba sambe humo bo ekmâ heŋgemgomaen yemap aregât keiŋe makyeŋgire nâŋgâm metewaigât dâp bo tat niŋdâp. Dâ amâ hanâk tân nugumbo makyeŋgiman. \v 9 Akto areâk bo. Anutu hân himbim me wan me wan mem miawak yegep arekŋe luâk âmbâle hânŋe hânŋe manmai are hârok den pat âlepŋe tigimbo yoŋâk yem gaep are hinŋe nâŋgâŋet dâm tân nugumbo aregât manmâ makyeŋgiman. \v 10 Akto Anutuŋe hânânâk bo ketuguep. Himbimân âgâ âgâŋe manmai akto kârikŋe akmâ manmai yâk hainâk Anutugât nâŋgâ nâŋgâŋe siâ siâ akto kulemŋe keiŋe keiŋe nâŋgâŋet dâm Yesugât kâmotlupŋe nenŋaelân Kristogât keiŋe mem miawagep. Mem miawakto nenekmâ nâŋgâm heŋgemgoyi. \v 11 Akto yu kulemgoân ire âmâ Anutuŋe hâŋgeiŋe biwiŋân makmâ kârikŋe ketuguep. Are hinŋe miapŋân katberâm Humonenŋe Yesu Kristo huŋgun aŋmâ mem miawagep. \v 12 Akto Kristoŋe dâp hekatnengimbo nâŋgaŋmâ biwinenŋe yâkgâlân katenŋe kindo hamep bâlâk Anutu enemŋân kinmâ ulilaŋmaen. \v 13 Aregât hin makyeŋgire nâŋgâŋet. Nâ yeŋgât akmâ hâk hilâlâm nâŋgâm mandere aregât nâŋgâm biwiyeŋe bo umatŋe akbiâp. Bo. Anutuŋe âmâ ye âlepŋân manmâ âgâwaigât dâm makto umatŋe miawakniŋmap. \s1 Pauloŋe Epeso luâk âmbâle yeŋgât akmâ Anutu ulilaŋep. \p \v 14 Akto Anutuŋe wan nâŋgâm heŋgemgoep are miawagâkgât nâŋgâm âmâ dowâk hânân kâŋgom Ewenenŋe are ulilaŋman. \v 15 Ewenenŋe hânŋe hânŋe manmaen akto himbimân manmai are nengât Ambonenŋe are ulilaŋman. \v 16 Amâ yeŋgât hin ulilaŋman. Anutuŋe pagaleŋe humo dondâŋande Heak huŋgun aŋdo biwiyeŋe mem kepikto hanyeŋande kaulem kârikŋe akbiap dâm ulilaŋman. \v 17 Akto areâk bo. Kristo nâŋgaŋbiâ biwiyeŋân tatmâ malâk. Akto ye lâwin kândârâŋe gem kârikŋe akmap ye dop hainâk okot âlep agaŋgimai ye kândârâyeŋe Kristo yâkgâlân okot âlep nâŋgaŋmâ manbei. \v 18 Hain manmâ âmâ Yesugât kâmot nen olop Kristoŋe okot nâŋgâ nengimap aregât tâŋe parâŋe keiŋe keiŋe hârok nâŋgâm metewaengât. \v 19 Akto Kristogât biwi tângo tângo aregât keiŋe hârok nâŋgâm metewaengât dop bo tatâp, are hârok nâŋgâwaigât ulilaŋman. Akto Anutugâlân biwi sambe pikmâ yendâp arekŋe mem pikmâ meteyekbiap. A hainâk ulilaŋman. \p \v 20 Akto Anutu kârikŋaet keiŋe nengâlân wan me wan mem miawakmap yâk siâ siâ hârok ketugumap yâkŋe nengât ulitnenŋe akto nâŋgâ nâŋgânenŋe are hârok ewangimap. Nen yâkgât dop bo. \v 21 Aregât nen Yesu Kristogât kâmot nenŋe Anutuŋe nengât akmâ huŋgunaŋdo giep aregât nâŋgâenŋe humo agâk. Akto humo akmâ âgâwiâp. A bundâk. \c 4 \s1 Heakŋe mendugu nenekto kâmot konok agion. \p \v 1 Galalupne, nâ wan kulemgoân are siâkâ makbe. Nâ Humogât den makman aregât kala busi kâlegen katnegi. Katnekbiâ hâk hilâlâm nâŋgâm manmâ gan aregât nâ ire hâwâtyekmâ makyeŋgire nâŋgâŋet. Anutuŋe oloŋyegep are dopŋânâk nâŋgâmbiâ humo akto manbei. \v 2 Manmâ yeŋaet nâŋgâmbiâ gembo yeukŋe akmâ okot âlep agaŋgim biwiyeŋande tânagum kârigem kinmâ dosayeŋe hepun aŋgiwei. \v 3 Akmâ Anutugât Heakŋande menduguyegep are hâre akbopgât yaiwâk damungom tân agumbiâ biwiyeŋe konok akto manbei. \v 4 Akto Yesugât kâmot amâ konok akto Anutugât Heak akai konok akto Anutuŋe oloŋyegep gârâmâ hâmbâi yâk olop himbimân manbaen aregât konok nâŋgâmbiâ humo akbiâp. \v 5 Akto Humonenŋe a konok akto biwinenŋe Yesugâlân sop konok katenŋe kilep arekŋe kârikŋe akmâ âgâwiâp. Akto sop konok tu pulinenegep are. \v 6 Akto Anutu Ewenenŋe konok yâkŋe konok âmâ Amboŋe akmâ wan me wan kotŋe hârok damunnenŋe akmap. \s1 Kembuŋe âiŋaet akmâ luâk unduwâk kepilâyegep. \p \v 7 Dâ nengât wan me wan Kristoŋe nengiep amâ dondâ. Kristoŋe okot âlep aknengimap aregât dop nenŋânâk wan me wan nengimap. \v 8 Aregât amâ Anutugât denŋande hin dâep, “Humonenŋe egon dondâ âgâep. Âgâm emelâk gasalupŋe yeŋgumbo yeukŋe akbiâ kewugu yegep. Sop ain wan me wan are ikiŋe kâmolân katyeŋgiep.” hain kulemgoep. \v 9 Aregât keiŋe amâ iŋgon soŋ malep arewa egon âgâep. \v 10 Humonenŋe iŋgon iŋgon dondâ gem malep arekŋe purik katmâ himbim kakŋân âgâm siâ siâ hârok damun yeŋe akberâm agep are. \v 11 Humonenŋe hain akmâ wan me wan ikiŋe kâmotlupŋe nengiep amâ hin. Luâk bikŋe Aposologât âi nengimbo meyion. Bikŋe Propete âi yeŋgiep. Bikŋe Yesu bonâŋgaŋmai are yeŋgâlân arim makyeŋgiwaigât kârikŋe yeŋgimbo meyi. Bikŋe Yesugât kâmot damunyeŋe akbaigât âi yeŋgiep. Bikŋe Yesugât kâmot are heŋgemgom makyeŋgiwaigât kârikŋe yeŋgiep. \v 12 Amâ Yesugât kâmot nen hârok ikiŋaet kârikŋânâk manbaengât akto den sambelem arimbo luâk âmbâle Yesugât keiŋe bo nâŋgâm manmai are biwinenŋe Yesugâlân katenŋe tato manmâ makyeŋgienŋe dewatimbiâ hainâk manmâ âgâwaengât kârikŋe nengiep. \v 13 Hain nengiep aregât âi memâk manmâ nen biwi konok akmâ mandenŋe kârikŋe are hainâk tatmâ âgâwiap. Akto Kristoŋe âlepŋe akmap nen dop hainâk Anutugât nanŋe nâŋgâm heŋgemgom âlepŋeâk manbaengât Anutuŋe tân nengumap. \v 14 Nen gurukŋe hain are bo akmâ kârikŋe akmâ manbaen. Hain mandenŋe hiaŋgi luâkŋe den bunŋe bo arekŋe henengimbiâ yâk yeŋgât hiaŋgi den akto lau elekgât seruŋe mem waitnenekto bo hâkukniâm. \v 15 Bo. Yeukŋe han kalem akmâ âmâ den bunŋe paŋâk mem mandenŋe biwi tânnenŋande miawakmâ sambelembo kautnenŋe Kristo yâkgâlân dewatim kârikŋe akbaen. \v 16 Dewatim kârikŋe aktenŋe kautnenŋe Kristo arekŋe damunnenŋe akmâ mendugu nenekmâ katnenekto kâmot konok akmâ hâkŋe akmaen. Hain akmâ hârok ikiŋeâk ikiŋeâk âinenŋe mem biwinenŋe tân agum kaulem kârikŋe manbaen. \s1 Yesugât kâmot dâp irakŋân ariwaen. \p \v 17 Galalupne, nâ Humogât meteŋân makyeŋgire nâŋgâm heŋgemgoŋet. Ye luâk âmbâle hângâlâk nâŋgâmbiâ humo akmap are olop hero bo manbei. Luâk hangâlâk nâŋgâmai arekŋe wan me wan âlepŋe nâŋgâwerâmbiâ umatŋe akto pâpkomai. \v 18 Hain akmâ han biwiyeŋe kârikŋe akto aregât biwi nâŋgâ nâŋgâyeŋe hândâk akto Anutugât manman hepunmâ akŋângen manmai. Are olop gala bo akbei. \v 19 Gala okot bo nâŋgâ aŋgim sot soŋgogât nâŋgâmbiâ ukenŋe akto nem gulip akmâ egâliaŋ bâleŋe keiŋe keiŋe aregât ukenŋe humo nâŋgâm gulip akmai. \p \v 20 Dâ ye âmâ manman bâleŋe hainare manŋetgât nenŋe Kristogât keiŋe bo makyeŋgiyion. \v 21 Ye âmâ Yesugât keiŋe bunŋe are makyeŋgimbiâ nâŋgâm metem âmâ nâŋgaŋi. \v 22 Akto ye âmâ agak memeyeŋe ulikŋân meyi arekŋe oloŋ yekmâ hilip yeŋguwopgât wan me wan are âmâ mem petâm panbei. \v 23 Hain akbiâ nâŋgâ nâŋgâyeŋe irakŋe miawakyeŋgiwiap. \v 24 Hain akmâ manmanyeŋe irakŋe luguakmâ manbei. Amâ Anutuŋe yeŋgât katyeŋgiep are mem manbiâ agak memeyeŋe are Anutuŋe ekto huraguwiap. Akto hainâk manmâ âgâwai. Den ire hârok emelâk makyeŋgienŋe nâŋgâyi. \s1 Bâleŋe keiŋe keiŋe hâkokom manbaen. \p \v 25 Aregât hiaŋgi are hepunmâ den bunŋe konok makbei. Akto nen kâmot konok agion aregât den bunŋe konok magaŋgi goaŋgi aktenŋe ârândâŋ akbiâp. \v 26 Akto kuk akbai ain âmâ bo bâlim metewei. Akto kuk heŋgân sop kâlep bo mem tatbei. \v 27 Hain akbiâ Bâleŋe Amboŋande yeukŋe ketugu yekbopgât biwiyeŋe damunŋe akbei. \v 28 Akto yeŋgâlân gâtŋe yâk kâmbu agi arekŋe hinŋe kâmbu siâ bo akbei. Akto bâtyeŋande âi mem sot me wan me wan miawakyeŋgiwiap. Hain manmâ âmâ benŋe galalupyeŋe siâ wan me wan umburuk akbai are bikŋe potatmâ yeŋgimbiâ âlepŋe manbai. \p \v 29 Akto ye hârok hin maktere nâŋgâŋet. Den bâleŋe lauyeŋânba bo makbei. Den âlepŋeâk hârok âmâ tân aguwei. Hain akbiâ âmâ denyeŋande biwiyeŋe tângombo âmâ wan me wangât umburuk akmai are tân yeŋgumbo âlepŋe manbiâ biwiyeŋe sându gewiâp. Aregât den âlepŋeâk magaŋgi goaŋgi akbei. \p \v 30 Galama, Anutuŋe ye nâŋgât pat dâm ikiŋe Heak huŋgun aŋdo biwiyeŋân Anutuŋe meyekbiapgât nâŋgâŋet dâm kepik yekto nâŋgâ nâŋgâyeŋe hulaŋagep. Aregât Heak âlepŋe are bo kom watmâ hâkâŋ akbiâ bâliwiap. \v 31 Akto gasa den me kuk bo akbei. Akto galagât hogo hogo me wan me wan bâleŋe aregât kalakŋe urutmâ panbei. \v 32 Dâ hin akbei. Anutuŋe Kristogât akmâ dosayeŋe hepulep, aregât ye hainâk Kristogât kâmot gala agaŋgim heŋgem agum dosa hepun aŋgiwei. \c 5 \s1 Pagaleŋânâk manbaen. \p \v 1 Galalupŋe, Anutuŋe Kristogât akmâ nan baratlupne dâm yeŋgonmâ okot âlep akyeŋgiepgât Anutuŋe wan me wangât akmap are akmâ manbei. Akto Anutugât tirip towat akmâ manbei. \v 2 Akto Kristoŋe okot âlep aknengim nengât akmâ Anutugât sumbe âlepŋe agaŋep aregât nâŋgâmbiâ humo akto Kristoŋe han kalem aknengimap a hainâk mem âmâ han kalemgât agak meme paŋâk mem manmâ âgâwei. \p \v 3 Akto areâk bo. Ye amâ Anutugât kâmolân gâtŋe agi aregât dopŋân dâp gulip bo manbei. Akto bâleŋe keiŋe keiŋe bo membei. Akto luâk âmbâle yeŋgât wan me wangât bo egâliaŋbei. Akto hângât siâ siâ aregât nâŋgâmbiâ humo bo akbiâp. \v 4 Akto den bâleŋe me metepirikgât den me giriŋet dâm den yânŋe makbiâ bo ârândâŋ akmap are bo makbei. Dâ hin amâ makbei. Den âlepŋe makmâ Anutu akto galalupyeŋe mepaiaŋgiwai amâ âlepŋe. \v 5 Ye hin nâŋgâm heŋgemgom kârigewei. Luâk âmbâle egâliaŋ bâleŋe me galagât siâ me siâ ekbiâ humo akmap amâ lâpio tugupgât nâŋgâmbiâ humo akmap hinare yâkŋe âmâ Kristogât akto Anutugât welam kulâgâtbiâ bo miawakyeŋgiwiap. \p \v 6 Galalupne, luâk âmbâle Anutugât lau bo lokomai are Anutuŋe kuk humo akyeŋgiwiap. Aregât luâk âmbâle bikŋe heyeŋgim den bunŋe bo makbiâ âmâ yeŋe yâk yeŋgât den are nâŋgâmbiâ biwiyeŋe bo yeukŋe akbiâp. \v 7 Akto yâk yeŋgât bâleŋân bo tân yeŋgumbiâ humo akbiâp. \v 8 Aregât lâuwâŋe makbe. Ye ulikŋân hain manbiâ hândâkŋe katipyeŋguep. Dâ hinŋe Humonenŋande oloŋyekto pagaleŋân mandâi. Aregât pagaleŋân arim ain kârikŋe manbei. \v 9 Amâ biwi âlepŋe olop manmai akto den bunŋeâk makmai akto agak meme ârândâŋâk manmai amâ pagaleŋân manmai dop hain. \v 10 Dâ siâ siâ akberâm âmâ Humoŋe nâŋgâmbo huraguwiap are ulik gulik nâŋgâm heŋgemgom akbei. \v 11-12 Galama, luâk âmbâle den koko arekŋe nengât agak meme nâŋgâwâi dâm wan me wan yoŋâk akmai are amâ makmâ nâŋgâm âmâ aŋun aŋgimaen. Aregât bâleŋe akmai are bo tânyeŋguwei. Yeŋe agak meme bunŋe bo aregât hâkâŋ akmâ agak memeyeŋe makmâ miawakbiâ nâŋgâwai. \v 13-14 Nen hin dâmaen. Asiŋ yemai amâ momogât dâp hainânba agatbiâ Kristoŋe mem pagaleŋe ketugu yekbiap. Den are bunŋe akto pagaleŋande mem miawakbiap. \p \v 15 Aregât ye agak meme yeŋaet damun akmâ manbei. Akto biwi nâŋgâ nâŋgâyeŋe damun akmâ manbiâ âmâ bo gulip akbiâp. \v 16 Sop hutŋân ire kâlegen bâleŋande sambelemapgât sop bikŋe bo hepunmâ âi kârikŋe membei. \v 17 Aregât nâŋgâ nâŋgâ bâlâk dop hain bo manbei. Humoŋe âi makmâ yeŋgiep are ekmâ heŋgemgowei. \v 18 Akto tu kârikŋe nem gulip bo akbei. Arekŋe biwiyeŋe hilip kombo heŋgem yeŋguwiapgât dâp bo tatbop. Aregât tu kârikŋaet ukenŋe bo nâŋgâm âmâ Anutugât Heakŋande yeŋgâlân tatmap aregât ukenŋe nâŋgâwai. \v 19 Hain nâŋgâm Heakŋe tânyeŋguwiapgât kep mem biwi owâi owâi akbei. Akto Humoŋe ukenŋe agakgât kep keŋgu Dawidiŋe kulemgoep are hainâk biwiyeŋân katbei. Katmâ nâŋgâm magaŋgi goaŋgi akbei. \v 20 Humonenŋe Yesu Kristogât akmâ mepaiŋe mem Anutu Ewe nenŋe siâ siâ keiŋe katmap aregât âlepŋerâm makmâ heroŋe akbei. \s1 Luâkdâ âmbendâ yeŋgât den. \p \v 21 Galalupne, ye hârok hin makyeŋgiwe. Ye Kristogât hamep akmâ lau lokomai aregât lau loko aŋgim tân agum âgâwei. \v 22 Âmbâlema ye Humogât hoŋ bawa mandâi ye hainâk luâklupyeŋe yeŋgât lau lokowei. \v 23 Amâ Kristoŋe ikiŋe kâmot hârok nengât kautŋe akmap hainâk luâklupyeŋande âmbenlupyeŋe yeŋgât kautyeŋe akbai. Akto areâk bo. Kristoŋe ikiŋe kâmot are heŋgem nengumap. \v 24 Heŋgem nengumbo aregât Kristogât lau lokomaen. Aregât hainâk âmbenlupyeŋande luâklupyeŋe yeŋgât lau hârok lokoyeŋgiwei. \p \v 25 Galalupne, yeŋgât hutyeŋân gâtŋe âmbendâ yeŋgât hin makyeŋgire nâŋgâŋet. Kristo arekŋe ikiŋe kâmot nâŋgât âmbâle dâtâŋe dâm biwi tân agaŋgim okot âlep agaŋgim moep. Aregât dop hainâk luâklupyeŋande âmbenlupyeŋe yeŋgât okot âlep akyeŋgiwei. \v 26 Aregât lâuwâŋe makbe. Kristoŋe ikiŋe âmbâle dâtâŋe are agak meme âlepŋeâk akmâ mem manmâ âgâwiap dâm Anutugât den bunŋande akto tuŋe gem agak meme heleŋ a puliep. \v 27 Aregât ikiŋaelân dewatiakmâ ikiŋe dâtâŋe heleŋ siâ me siâ hârok bâlâk manbiapgât heŋgem agum dosaŋe a puliep. \v 28 Aregât luâk yeŋe hâkyeŋe agaŋgimai dop hainâk âmbenlupyeŋe are okot âlep akyeŋgiwei. \v 29 Hain akmâ luâk siâŋe ikiŋe hâk gasa bo agaŋmâ âmâ tângomâk manmap akto Kristoŋe ikiŋe kâmot hainâk âlepŋe akyeŋgimap aregât luâklupyeŋande âmbenlupyeŋe tânyeŋguwei. \v 30 Amâ hin. Nenŋe Kristogât kâmolân manmaen amâ yâkgât hâkŋe hinare akmaen aregât âmbenlupyeŋe olop okot âlep akmâ tân aguwei. \v 31 Aregât Anutuŋe makto Moseŋe hin kulemgoep, “Luâkŋe ewe memelogâtŋe hepun yelekmâ âmbenŋaelân dewatimbo biwi me hâk konok akmâ manbiandat.” \v 32 Moseŋe hain kulemgoep tatâp aregât keiŋe umatŋe amâ hin. Kristo amâ luâknenŋe hainâk akmap. Dâ ikiŋe kâmot nenŋe amâ yâkgât âmbâi dop hainare akmaen hain nâŋgân. \v 33 Aregât hin makyeŋgire nâŋgâŋet. Luâk hârok yeŋe hâkyeŋe tângomai dop hainâk âmbenlupyeŋe tân yeŋguwei. Dâ âmbâle yeŋe âmâ luâklupyeŋe yeŋgât den nâŋgâmbiâ bunŋe akbiap. \c 6 \s1 Nan barat akto ewe meme yeŋgât den. \p \v 1-3 Galama, yeŋgât nan baratlupyeŋe yeŋgât hin makyeŋgire nâŋgâŋet. Anutuŋe makto Moseŋe den kârikŋe hin kulemgoep, “Nan barat ye ewe memelupyeŋe yeŋgât lauyeŋe lokoyeŋgiwei. Lokombiâ âmâ Anutuŋe makto hânân ire sop kâlewâk manmâ âgâwai.” Akto den are âmâ den kârikŋe makmâ âmâ bunŋe miawakbiapgât olowâk makmâ hâriep. Amâ den kârikŋe are lokombiâ Anutuŋe hâuŋe âlepŋe yeŋgimbo hânân sop kâlewâk manmâ âgâwai. Are miawagâkgât luâk âmbâi sisik ye meme ewelupyeŋe yeŋgât lau lokowei. Arekŋe âmâ dâp âlepŋe. \v 4 Akto ewelupyeŋe hin makyeŋgire nâŋgâŋet. Nanaŋlupyeŋe orem miwindik yekbiâ ârândâŋâk manmâ âgâwei. Akto Humogât den are makyeŋgimbiâ Humonenŋande ekto ârândâŋ akbiâp. Dâ kuk bâleŋe akbâigât hanâk hanâk âmâ bo oreyekbai. Hain bo. Bâleŋe akmâ âgâwâigât yaiwâk akyeŋgim koratyeŋgum dopyeŋânâk orem miwindikyekbei. \s1 Luâk kembu akto hoŋ luâk yeŋgât den. \p \v 5 Akto hoŋ bawa yeŋgât hin makbe. Yeŋe Kristo wan me wan agaŋmai hainâk hân luâk kembulupyeŋe tân yeŋgum yâk yeŋgât hamep akmâ nâŋgâyeŋgiwei. Akto âi membaigât âmâ han lâuwâ bo akbai. \v 6 Akto ye Kristogât hoŋ akmaiŋe Anutu dâp magep are biwi owâiŋeâk membiâ ârândâŋ akmap aregât luâk kembulupyeŋe yeŋgât lau lokowei. Akto nenekbiâ âlepŋe agâkgât hain bo akbei. \v 7 Hanâk Kristoŋe nâŋgâmbo ârândâŋ agâkgât imâ yâk yeŋgât bo dâm han biwiŋaet âiyeŋe mem manbei. \v 8 Akto ye emelâk hin nâŋgâi. Nen hârok hoŋ bawa me luâk kembu me luâk yânŋe nenŋe âmâ wan me wan âlepŋe aktenŋe âmâ Humonenŋande hâuŋe hainâk nengiwiap. \p \v 9 Galama, ye luâk kembu akmai yeŋgât hin makbe. Ye hoŋ bawalupyeŋe hainâk akyeŋgiwei. Akto himbimân Humonenŋe mandâp arekŋe ye konok bo damunyeŋe akmap. Bo. Hoŋ bawalupyeŋe akto ye hainâk kembuyeŋe akto ye dop konogâk akmai aregât hoŋlupyeŋe bo hâwâtyekbei. Akto Anutuŋe luâkgât han watmâ bo potatnenekmap aregât hoŋlupyeŋe makmâ bo hâwât yekbai. \s1 Yesugât kâmot nen Niambiŋe menenekbopgât tembe loko akmâ kinbaen. \p \v 10 Galama, ye hârok hin makyeŋgiwe. Humogâlân dewatimbiâ Humoŋe kârikŋe yeŋgâlân potatmâ yeŋgimbo kârikŋe akmâ manbei. \v 11-12 Akto nen hânân bugâ aguwerâm akmaen. Gârâmâ nengât gasa bunŋe amâ ire, hângât kembu tembe loko kârikŋande hândâk damunŋe akmai akto sinduk baniara bâleŋe himbimân akto hânân manmai yâkŋe amâ gasa aknengimai aregât Anutugât mâron are lugu akbei. Akto Hiaŋgi Amboŋe arekŋe bâleŋe akŋet dâm heyeŋgimbo kârikŋeâk kinbiâ hepun yekbiap. \v 13 Aregât Anutugâlânba tembe bisârâŋ bugâ mâron are mem manmâ bugâ koko sopŋân tâlim kârigem kinbiâ gasa togom âsiyekmâ hepunmâ ariwai. \v 14 Ye âmâ hin kinbei. Den bunŋe are tâk kârikŋe hinare paŋâk lalakbei. Dosa bâlâk manmanŋe diŋenyeŋaet pekeŋe luguakbei. \v 15 Lumbegât pat âlep den mem owâim kinmâ mem manbiâ biwiyeŋe sândugemap den are kei pekeŋe dop hain luguakbei. \v 16 Dâ aregât memeŋe humo âmâ Kristo nâŋgaŋmâ kepilâm manmai aregât mâron dop hainâk mem kinbiâ amâ Bâleŋe Amboŋande saut soŋ soŋ kâlâp mem arekŋe erâyekberâm pando peweweŋ katmâ bokbiap. \v 17 Akto kautyeŋe gulip akbopgât Yesuŋe heŋgemyeŋguep are tâmbulum irimut kârikŋe dop hainâk kautyeŋân kauŋbei. Akto Anutugât Heakŋande bugâ yeŋgumap are mem manbei. Amâ Anutugât den kulemgoyi are. \v 18 Akto areâk bo. Ye sop ârândâŋ Heakgât kârikŋân Humo hokboâk hokboâk ulilaŋmâ manbei. Akto konam bo akmâ âmâ hokboâk hokboâk biwiyeŋe damun agaŋgim manbei. Akto Yesugât kâmot hânŋe hânŋe mandâi are yeŋgât ulilaŋbei. \v 19 Hain akmâ nâŋgât gai ulilaŋmâ manbei. Hain ulilaŋmâ manbiâ âmâ Kembunenŋande laune mem owâiŋe ketugunekto pat âlep den tikŋân yem gaep are miapŋân haŋaŋân makmâ miawakbiâm. \v 20 Nâ aregât miawagâkgât maktere luâk bikŋande nugum hikonekbiâ tâgân yem gam malân. Aregât hamep bâlâk Anutugât den makmâ maktere ârândâŋ akbiapgât nâŋgât Anutu ulilaŋbei. \s1 Den bâiŋe. \p \v 21 Galama, nâ gain gain manmangât nâŋgât keinaet nâŋgâm pâpkowâigât Tikikoŋe togowiap. Yâkŋe nâŋgât wan me wangât makyeŋgimbo nâŋgâniŋbai. Tikikoŋe âmâ gala âlepŋe akniŋmap. Akto Humogât hoŋ bawa akmâ den pat are tân nugumap. \v 22 Yâkŋe nengât pat makyeŋgimbo biwiyeŋe sândugewiapgât huŋgun aŋdere togowiap. \p \v 23 Galalupŋe nâ yeŋgât hin ulilaŋman. Anutu Apo akto Humonenŋe Yesu Kristo yâkŋe tân yeŋgumbela biwiyeŋe yâk yetgâlân katbiâ sândugembo gala agaŋgim biwiŋe tân agum manbei. \v 24 Akto luâk âmbâle arekŋe Humonenŋe Yesu Kristo han biwi hârok yâkgâlân nâŋgâm kârikŋe akmâ han kalem akmâ âgâwai are Anutuŋe damunyeŋe agâkgât dâm ulilaŋdân.