\id COL - Timbe NT [tim] -Papua New Guinea 1987 (DBL 2014) \h Kolosai \toc1 Kolosai \toc2 Kolosai \toc3 Kol \mt1 Kolosai \c 1 \s1 Pauloŋe Kolosai yeŋgât akmâ Anutu ulilaŋep. \p \v 1 Nâmâ Paulo Anutuŋe ikiŋaet hanŋaet akmâ meme akniŋdo Yesu Kristogât Aposologât âi mem manman. Nâ akto galanenŋe Timoteo yeŋgât kulem ire kulemgoet. \v 2 Netŋe Kolosai kepian gâtŋe han biwiyeŋande Yesu nâŋgaŋmâ kepilâmai yeŋgât kulem ire katyeŋgiet. Anutu Ewenenŋe yâkŋe han kalem akyeŋgimbo biwiyeŋe sândugeâkgât nâŋgân. \p \v 3 Net Kembunenŋe Yesu Kristo yâkgât Eweŋe Anutu are yeŋgât akmâ sopŋe ârândâŋ mepai meaŋmâ ulilaŋmaet. \v 4 Yeŋe Yesu Kristo nâŋgaŋmâ kepilâmai akto yâkgât kâmot kepia bikŋe bikŋe manmai yâk han kalem akyeŋgimai aregât Anutu mepaimŋe memaet. \v 5 Amâ Anutuŋe himbimân wan me wan katyeŋgiep gât egâliaŋmâ manmai arekŋe tânyeŋgumbo Yesu nâŋgaŋmâ luâk âmbâle okot âlep akyeŋgimai. Aregât keiŋe âmâ den bunŋe nâŋgâmbiâ miawakyeŋgiep. \v 6 Akto den pat âlepŋe are yeŋgâlân togombo emelâk nâŋgâyi. Nâŋgâm biwiyeŋe Yesugât katbiâ kinmap aregât bunŋe are yeŋe bo ewum pâpkomai. Akto Anutuŋe okot âlep akyeŋgim damunyeŋe akberâm akto aregât den yeŋgâlân togombo bunŋânâk nâŋgâm agak meme hanâk hanâk hepunbaen dâmbiâ bunŋe yeŋgâlân miawagep hainâk den pat âlepŋe are hânŋe hânŋe arimbo aregât nâŋgâmbiâ bunŋe miawakbiâp. \v 7 Akto galanenŋe Epaparaŋe Kristogât den lokomâk manmâ âi ire biwiŋande lokom tân nengumapŋe Kristogât keiŋe dâm makyeŋgimbo nâŋgâyi. \v 8 Hain makyeŋgimbo nâŋgâm lokombiâ purik katmâ netgâlân togom hainâk Anutugât Heak âlepŋande memeŋe akyeŋgimbo gala konok agaŋgimai aregât den pat dâm maknengiep. \p \v 9 Yeŋgât den pat are nâŋgâm arekŋeak netŋe keiŋe katmâ yeŋgât nâŋgâm Anutugât keiŋe nâŋgâŋetgât biwiyeŋân denŋe katbiap aregât ulilaŋiot. Akto ikiŋe Heak âlepŋe are huŋgun aŋdo yeŋgâlân gem biwiyeŋe mem pâroŋ pando Anutugât keiŋe nâŋgâmbiâ âmâ nâŋgâ nâŋgâyeŋe miawakyeŋgiwiap. \v 10 Kembuŋe hain akyeŋgimbo manmanyeŋande yâkgât keiŋe makmâ miawakto yekto âlepŋe akbiâp. Akto areâk bo. Manman âlepŋe bunŋe are miawakyeŋgiâkgât âi membei. Hain akmâ Anutugât keiŋe nâŋgâm heŋgemgom manbei. \v 11 Akto Kembuŋe Wâtŋe humo pagaleŋe olop are akyeŋgimbo wâtŋân kinmâ bâleŋe siâ siâ akyeŋgiwaiân biwi heleŋ bo nâŋgâm kârikŋeâk manmâ âgâmbiâ biwiyeŋe bo umalewiâp aregât heroŋe akmâ manbeigât ulilaŋmaet. \v 12 Akmâ Ewenenŋe nen egon pagaleŋân wan me wan katnengiep are yâkgât kâmot olop membaengât amboŋân amboŋân aregât keiŋe aknengiep. Aregât okot owâiâk Ewenenŋe mepaimŋe memaet. \s1 Yesuŋe amâ Humonenŋe. \p \v 13 Akto Anutuŋe Hândâk Amboŋaet kârikŋânba mem kotgâ nenekmâ âmâ nanŋe okot humo nâŋgaŋmap yâkgât amukŋân katnenegep. \v 14 Nanŋaet keiŋe hin. Yâkŋe heŋgemgonenekmapgât dosa puli puligât mâŋginengimap. \v 15 Akto areâk bo. Nanŋande Anutu bo ekmaen yâkgât tirip towat akmâ manmap. Akto hân bo miawagewân me kalewân ain Nanŋande soŋ gem malep. \v 16 Manmâ âmâ himbimân manmai are akto hânân manmai are akto luâk gegeŋe akto âgâ âgâŋe akto aŋelo, akto luâk niambi akto hat sinduk akto sinduk baniara egekŋe akto bo egekŋe akto hutyeŋân luâk keiŋe keiŋe wan me wan egekŋe akto bo egekŋe are hârogâk kalep. Hain akto Eweŋande nanŋaet pat dâm hâreaŋep. \v 17 Yâk siâ me siâ hârok aregât ulikŋân malep. Akto wan me wan emelâk iŋgon me egon wan me wan keiŋe keiŋe bo kalewân kârikŋe manmâ gaepgât manmâ gap aregât kautŋe manmap. Aregât wan me wan keiŋe keiŋe nanŋaet wâtŋân kinmap. \v 18 Akto nen yâkgât kâmotlupŋe manden nengât kautŋe manmap aregât wâtŋânâk kinmaen. Akto yâk wan me wan keiŋe aregât kautŋe humo malâk dâm aregât Anutu Eweŋande momoŋânba yâk soŋ mem agalep. Akmâ siâ me siâ hârok aregât lâwinŋe kalep. \v 19 Aregât keiŋe hin. Anutugât wan me wan arekŋe nanŋaelân talep are Anutuŋe nâŋgâmbo ârândâŋ akmap. \v 20 Akto wan me wan keiŋe keiŋe himbimân hânân haru kâlegen manmap arekŋe nen olowâk gala konok akmâ menduguakmâ Anutu ikiŋaelân dewatiwaengât nanŋe huŋgunaŋdo hânân gembo lâwinân kombiâ gilâmŋe gembo mondo arekŋe nen Anutu olop gala konok mannegât dâp miawagep. \s1 Yesugât momoŋande golâ menenegep. \p \v 21 Akto ye emelâk Anutu gasa agaŋmâ hamiaŋmâ hepun nenegâk dâmini agak meme arekŋe bâleŋe keiŋe keiŋe akmâ gam biwiyeŋân lugum gaep. \v 22 Hain agep gârâmâ Kristo hâk sunum olop luâk akmâ miawakmâ mando kombiâ mondo Anutugât kuk bo akto Anutu olop gala konok manmâ gayi. Amâ Anutuŋe sop humoân biwi nâŋgâ nâŋgâyeŋe âlep salek salek dosayeŋe bo katyeŋgiwiapgât magep. Anutuŋe hain makto Yesuŋe moepgât Anutuŋe yekto ârândâŋ akto gala akyeŋgiep. \v 23 Aregât akmâ Anutuŋe Yesugât den pat âlepŋe are nâŋgâm lokomâk kinmâ âmâ den pat âlepŋe makmâ yeŋgiyi are gulip akbop dâm biwiyeŋande hikom manbei. Akto ulikŋân siâŋe Yesugât den pat âlepŋe are dâm makyeŋgiep. Den arekŋe luâk kepiaŋe kepiaŋe hârok arimbo nâŋgâŋetgât den bunŋe Paulo nâŋe hoŋ bawaŋe agaŋman. \s1 Pauloŋe Yesugât kâmot yâk yeŋgât akmâ âi humo miep. \p \v 24 Akto Kristoŋe, ikiŋe kâmotlupŋe yeŋgât keiŋe bâtŋe aregât hâk hilâlâm manmâ gaep. Hâk hilâlâm aregât bikŋe siâ tatâp aregât âi meman. Hain akmâ yeŋgât dâm hâk hilâlâm nâŋgâm manman aregât nâŋgâre ârândâŋ aktâp. \v 25 Akto Kristogât kâmotlupŋe ikiŋe hâkŋe hainare yeŋgât hoŋ bawa akmâ Anutugât den keiŋânbak dâm kepikmâ potatmâ yeŋgire nâŋgâŋetgât Yesuŋe âi aregât dâm hârem niŋep. \v 26 Akto den aregât keiŋe yoŋ yoŋ talep aregât ulikŋânbak luâk hârokŋe nâŋgâwerâm manmâ gambiâ gambiâ yâk hârokŋe aregât ewum pâpkoyi, are âmâ uŋak ire gârâmâ Anutuŋe dâm miawakmâ kâmotlupŋe maknengiep. \v 27 Den yoŋ yoŋ talep are uŋak Anutuŋe mem miawakmâ kâmotlupŋe maknengiep. Amâ hin. Kristo biwiyeŋân manmap aregât heroŋe akmâ Kristo nengâlân miawakbiapgât nâŋgâenŋe kârikŋe akto manden. Akto Anutuŋe makto luâk âmbâle hânŋe hânŋe manmaiŋe agak memeyeŋe bâleŋe hanâk hepunbiâ Kristo biwiyeŋân himbimgât manman kârikŋe are Yuda luâk nengât dâm makmâ hâriep hainâk yeŋgât pat dâm hâre yeŋgiwiapgât dâpŋe tatâp. \v 28 Haingât nenŋe âmâ luâkŋe luâkŋe are yeŋgât nâŋgâ nâŋgâyeŋe gulip akto nâŋgâm hilipkowâigât akto Kristogât kâmot akŋetgât Yesugât keiŋe dâm kepikmâ biwiyeŋân katmaen. Aregât nâŋgâ nâŋgâyeŋe kepik akto konogâk akto nâŋgâ nâŋgâyeŋe walakmâ humo akmâ âmâ Anutugât dewunŋân salek salek kinŋetgât akmaen. \v 29 Hain aktere Kristoŋe kârikŋe mem owâinekto âi aregâlâk mem metewiangât kaut orem meman. \c 2 \s1 Pauloŋe Kolosaigât akmâ hanokoagep. \p \v 1 Galama, nâŋe keine nâŋgâŋetgât hin makyeŋgiwe. Ye akto Laodikea kepian manmai arekŋe bo nekmai Yesugât kâmot yeŋgât nâŋgâm kinmâ aregât âi ire biwinande kepeim kinmâ hâk hilâlâm owâiŋe bo nâŋgân. \v 2-3 Akto Yesu Kristogât keiŋe yoŋâk yoŋâk talep aregât keiŋe tek tekŋân ekmaen are hin. Anutuŋe ulikŋân nâŋgâ nâŋgâ keiŋe heambugep arekŋe hinŋe nâŋgâ nâŋgâ amboŋe Kristo are huŋgun aŋdo ikiŋaet kâmot are miawakyeŋgimap. Nâ aregât nâŋgâm ye akto Laodikea gâtŋe gala konok agaŋgim Anutugât keiŋe Kristoŋe mem miawagep are nâŋgâm heŋgemgom bundâk dâm heroŋe maroŋe akbiâ biwiyeŋe owâi akmâ manŋet dâm aregâlâk nâŋgâm nâŋe âi ire biwinande kepeim ketugum hâk hilâlâm nâŋgâman. \v 4 Akto luâk siâŋe hiaŋgi den makto aregât ukenŋe nâŋgâmbiâ biwiyeŋe hâreakto ariwopgât aregât hain kulemgoân. \v 5 Haingât ye kâlewân manbiâ biwine yeŋgâlân arimbo yeŋgât nâŋgâyeŋgim manman. Akto biwiyeŋe Yesugât kârikŋe katmâ kepeim manmâ damungom kindâigât biwine âlepŋe aktâp. \s1 Luâk bikŋande hângât nâŋgâ nâŋgâgât den makbiâ bo nâŋgâwaen. \p \v 6 Akto ulikŋân ye Yesu himbimânba giep are Kotdânenŋe dâyi aregât hainâk yâkgât amukŋân manbei. \v 7 Akto lâwin bâlensiâ tiŋ tiŋ dâmbo kândârâŋe panmâ kârikŋe akto miawakmâ âgâm humo akmap dop hainâk biwiyeŋe ari kindo biwiyeŋande Yesu kepeim kârikŋe manbei. Akto ye olowâk biwinenŋe Yesugât katmâ Anutugât den lokom manmaen aregât denŋe emelâk dâm kepikmâ makyeŋgiyion are watmâ arim kârikŋe akmâ Anutu âlepŋe dâm mepaimŋe humo mem manmâ âgâwai. \p \v 8 Dâ hinŋe wan me wan kâmbokŋe dâmai aregât keiŋe makyeŋgire nâŋgâŋet. Luâk bikŋande yeŋe hanyeŋeâk akmâ hiaŋgi den makyeŋgimbiâ nâŋgâm biwiyeŋe bâliwop dâm aregât biwi golâ manbei. Den are âmâ emelâk humomolupyeŋaet biwiyeŋân miawakto luâk kâmotŋe kâmotŋe dâm gambiâ den are âmâ hângât wan me wan kârikŋe akto lâuwâŋe makmâ manbai amâ Yesu Kristo yâkgât den bo. \v 9 Nâŋgâi? Anutugât dâp are Kristo hâk biwiŋân sambelem pikmâ ârândâŋ akmâ yendâp. \v 10 Aregât ye yâkgâlân wan me wan siâ bo mesakbai. Yâkŋe âmâ dâtŋe meme akto luâk kotdâ hârok yâk yeŋgât kautŋe damunyeŋe akmâ manmap. \v 11 Yâkgâlân ba gai tirip yeŋe gai meyi. Bâtŋe hâknenŋân tirip gâi gâigât aregât bo. Kristoŋe meyekmâ ikiŋe tirip hâk biwiyeŋân kulemgom yeŋgiep. \v 12 Akto Kristo hâkgât agak meme mem mondo hangoyi dop hainâk akmâ hâkgât agak meme hepunbiâ tu puli yekbiâ yâkgâlân dewatiyi. Akto Anutuŋe wâtŋe âlepŋe talaŋmapgât Yesu mem momoŋânba mem agalep dop hainâk biwiyeŋe Yesugât katbiâ tu puliyegigât Anutuŋe mem agatyekmâ manman kârikŋe aregât pat dâm hâreyeŋgiep are mendâi. \v 13 Akto ye emelâk hâkyeŋân tirip bâlâk manmâ Anutugât dopŋân bo akmâ bâleŋe maleŋe keiŋe keiŋe mem maligât hememgât pat akbiâ momogât dâp miawakyeŋgiep. Amâ uŋak ire gârâmâ Anutuŋe dosayeŋe hepunmâ Yesu Kristo momoŋânba mem agato mandâp hainâk golâ katmâ meyekto himbimgât manman aregât pat emelâk aktâi. Dâ yeŋgâlâk bo. Dosa nenŋe hârok hepunnengiep. \v 14 Aregât hin agep. Mosegât den kârikŋe den âiân katnenekto dosanenŋe miawagep nâŋgâenŋe lokowaen dopŋe bo tatnengimbo umatŋe dondâ bâleŋe miawaktâp. Umatŋe are Anutuŋe Yesugâlân kato aregât lâwinân kombiâ moep. Mondo ainâk den kârikŋe Moseŋe kulemgoep arekŋe damunnenŋe agepgât âi bo agep. \v 15 Hain akto âmâ Yesuŋe sinduk baniara hewukŋe akto luâk niambi akto luâk emet amboŋe keiŋe keiŋe areyeŋgât wâtyeŋe mem gem âmâ keiyeŋe tâŋâk yânŋe are tek tekŋân mem miawakto aŋun humo yeŋgimbo luâk âmbâle heroŋe nâŋgâyion. \v 16 Haingât luâk bikŋande âmâ sot tu nem manbiâ bo ârândâŋ akmap me hombaŋ keiŋe keiŋe tatmai me wan me wan akmâ manbai me âi bo meme sopŋe me delem dewunŋe aregât hilâm tatmâ nâŋgâmai aregât dâm mem katyekberâm akbiâ âmâ den koyeŋgiwai. Wangât? Hingât. \v 17 Makmâ wârakyeŋgimai are âmâ bunŋe bo. Bunŋe âmâ titnan miawakbiap. Kristoŋe mem miawakbiap. \v 18 Akto luâk bikŋande yeŋgâlân togom hin dâm makyeŋgimai “Hâkyeŋe mem ge katmâ aŋelo kotyeŋe mem agatbiâ ainâk Anutuŋe yekto huraguwiâp.” dâm hiaŋgimai. Luâk hain aregât keiŋe hin. Biwi nâŋgâ nâŋgâyeŋe purik âgâmbo kulem are ekmâ aregâlâk nâŋgâm bunŋe dâm bâleŋeâk nâŋgâm hanyeŋande nâŋgâm âmâ hâkyeŋaet ukenŋe are memai. Hain arekŋe yeŋgâlân togom hain dâmbiâ âmâ Anutuŋe egâliaŋ olop katyeŋgiep are mesokbâen dâm bo nâŋgâ yeŋgiwei. \v 19 Dâ areâk bo. Yesu nengât kautnenŋe manmap dâm hiaŋgimai arekŋe biwiyeŋe Yesugâlân bo katmai yâk yeŋgât denyeŋe bo nâŋgâwei. Yâk âmâ ye biwiyeŋe âlepŋe kali are nâŋgâenŋe bo ârândâŋ aktâp dâmai aregât ye mem ge kat yekberâm akmai aregât denyeŋe bo nâŋgâwei. Akto Yesu nengât kautnenŋe manmap dâm kulemgoân aregât keiŋe hin. Nenŋe yâkgât bâtŋe keiŋe ongâŋe me hagitŋe mandengât Anutuŋe meme aknengimbo biwi konok akmâ Anutugât wâtŋân kinmâ humo akmaen. \s1 Ire bo nemben, are bo nemben, are bo nâŋgâwei. \p \v 20 Akto Yesu Kristo moep dop hainâk akmâ luâk areyeŋgât biwiyeŋân den are hamiaŋgim Yesugâlân dewatiyigât yeŋe luâk âmbâle dondâ arekŋe Yesugât hâkâŋe akmâ hami aŋmai are yeŋgât denyeŋe hanyeŋeâk akmâ hân luâk yeŋgât den are dâm makyeŋgimbiâ are hanâk lokombiâ bâliâp. \v 21 Hân luâk arekŋe hin makyeŋgimai, “Are bo mem neŋet.” dâm koyeŋgimai. Akto, “Are bo mem ekŋet” dâm makyeŋgimai. \v 22 Dâ den hainare luâkŋeak hanyeŋande nâŋgâm dâmai akto sot wan are nembiâ biwiyeŋân gem yânŋân hin gem bo akmap. Aregât akmâ den hain are bo lokom manbei. \v 23 Akto yâkŋe yeŋgât nâŋgâm biwiyeŋe wan me wan aregât akto sot bâlâk manmâ aregât hâkyeŋe mem agatmâ yeŋaelâk nâŋgâm den hain dâm makyeŋgimai, “Hain aktenŋe hâknenŋe egâliaŋmaen are bo akto Anutugât den kârikŋe âlepŋe lokoenŋe nenekmâ âlepŋe dâwiap.” Hain dâm nâŋgâmai amâ nâŋgâm gulip komai. Den hain arekŋe biwi nâŋgâ nâŋgâyeŋe bo tângomap. Akto han biwiyeŋe egâliaŋ gogâleaŋ are bo mem ge kato yeukŋe akmap aregât bo nâŋgâwei. \c 3 \s1 Anutuŋe Yesu olop nen golâ katnenegep. \p \v 1 Anutuŋe Kristo momoŋânba mem agalep hainâk momo dopŋânba meyekto agali aregât âuren himbimân Anutugât bât bungen ain Kristo tatmap aregât han biwiyeŋande nâŋgâmâk manbiâ humo akbiâp. \v 2 Amâ hânân siâ me siâ yendâp aregât bo nâŋgâwei. Egon siâ me siâ yendâp aregâlâk han nâŋgâ nâŋgâyeŋe katbiâ tatbiâp. \v 3 Akto Kristoŋe moep ye hainâk akbiâ aregât nâŋgâ nâŋgâyeŋe tâmbâŋe are bo agep. Aregât Anutuŋe Kristogât akmâ manmanyeŋe damunŋe akmâ kindo manmanyeŋe yem âgâwiap. Akto bo bâliwiap. \v 4 Aregât Kristo yeŋgât manman kârikŋaet amboŋande lâuwâŋe miawakmâ gembo âmâ ye hainâk miawakmâ agatbiâ pagaleŋe âlepŋe dondâ ain olowâk manbai. \s1 Agak meme irakŋân kinmâ tâmbâŋe hamiaŋbaen. \p \v 5 Hângât me hâkgât agak meme hamiaŋmâ hâkyeŋe damunŋe akmâ heŋgemgowei. Amâ hin. Dâp gulip agak meme me biwi heleŋ me nâŋgâ nâŋgâ bâleŋe me egâliaŋ bâleŋe are lâpiogât nâŋgâmbiâ humo akmap hainare are hârokŋe damunyeŋe akbopgât hâkyeŋe damun akmâ manbai. \v 6 Wan me wan are hârokgât âmâ Anutugât hâuŋe kuk bâleŋe hain akmai yâk yeŋgâlân miawakbiap. \v 7 Akto ye ulikŋân hâŋgei agak meme are nâŋgâmbiâ humo akto watmâ manmini. \v 8 Dâ hinŋe bâleŋe ire amâ hamiaŋmâ manbei. Akto kuk bo agaŋgiwei. Biwiyeŋân kuk bo akbei. Akto bo bâleŋe nâŋgâ yeŋgim dâm mem ge katyekbei. Akto galagât hogo hogo bo akmâ manbei. \v 9 Akto den bâleŋe bo makyeŋgiwei. Hiaŋgi den bo makyeŋgiwei. Bo heyeŋgiwei. Emelâk hângât nâŋgâ nâŋgâŋe akto agak memeŋe are hami pali. \v 10 Panmâ Yesugâlân dewatiyi aregât Anutu manman irakŋe aregât amboŋe arekŋe biwi nâŋgâ nâŋgâyeŋe âlepŋe aŋgâ lugu yeŋgim ikiŋaet dopŋe akŋetgât meme aknengimapgât aregât bâleŋe keiŋe keiŋe hamep panmâ manbei. \v 11 Aregât Kristogâlân purik katmâ biwi konogâk katenŋe mem mendugu nenegep. Nen Yuda luâk me ye siân gâtŋe me Anutugât pat dâm hâk gâi nengiyi me bo gâiyeŋgiyi me niŋaelân dewatim dop ketugu yeŋgiep me haruân gâtŋe me halângen gâtŋe me luâk kâit yeŋgâlân gâtŋe me hoŋ bawa me hoŋ bawa bo me mându me nanlupŋe okotne dâm yeŋgim mendugu yektâp yâkŋe hanyeŋeâk akmâ âi ketugumai are Anutuŋe nen hârok nenekto dop konogâk akten. Akto Kristo Kembu konok yâkgâlân dewatim manmaen âmâ nengât kautnenŋe mandâp. \p \v 12 Akto Anutuŋe han kalemŋaet akmâ yekmâ nâŋgât dâtâne dosayeŋe bo dâm han kalemŋaet akmâ oloŋyekmâ ikiŋe nanŋe baratŋe yeŋgonlep aregât biwiyeŋande konogâk akmâ manmâ âmâ agak meme âlepŋe ire âmâ akmâ manbei. Umburuk me gegeŋe manmai are yekmâ okotyeŋe nâŋgâ yeŋgim tân yeŋguwei. Akto nâŋgâm bâli yeŋgimbiâ âmâ biwi kau akmâ damun akyeŋgiwai. Akto galalupyeŋaet nâŋgâm bo makmâ mem ge katyekmâ yeŋaet hâkyeŋe bo mem agatbai. Akto denyeŋe kakŋân dâmbiâ den hâuŋe bo makyeŋgiwei. Akto biwiyeŋân tuk tuk ewuyekbiâ âmâ bo biwi aguwai. A hârok lugu akmâ manbei. \v 13 Akto gala konok akmâ tân aguwai. Akto den umatŋe yeŋgât hutyeŋân miawakto ain biwi kau akmâ, “Humonenŋande emelâk dosanenŋe pan nengiep.” dâm aregât nâŋgâm dosayeŋe hepunaŋgiwai. \v 14 Akto siâ me siâ aregât kakŋân han kalem are mem luguakmâ manbiâ arekŋe siâ me siâ are mem mendugum kinmâ katipkombo agak meme konok ârândâŋ akbiâp. \v 15 Aregât Kristo lumbe amboŋe yâkgâlâk nâŋgâmbiâ biwiyeŋe sândugewiâp. Amâ ye kâmot konok akto han hâkyeŋe konogâk manŋetgât Anutuŋe kepilâyegepgât Anutu makmâ mepaimŋe mem agatmâ manbei. \v 16 Akto biwi nâŋgâ nâŋgâyeŋe gulip akto hilip aguwâigât den dâm yeŋgiep are nâŋgâm lokomâk manmâ biwi nâŋgâ nâŋgâyeŋe umbuŋânbak Kristogât den aregât keiŋe kepikmâ magaŋgi goaŋgi akmâ âmâ aregât dâm kârikŋe agaŋgiwei. Akto ain âmâ mitigât kep are membai. Akto emelâk Dawidi hakunenŋe are akto luâklupŋe arekŋe Anutugât kep kulemgoyi are nâŋgâm membei. Akto Anutugât Heakŋande biwiyeŋân tatmap aregât Anutu âlepŋe dâm mepaimŋe mem heroŋe akmâ aregât kep keŋgu membei. \v 17 Akto Yesuŋe ikiŋaelân purik katmâ manŋetgât Anutugât dâpŋe meyeŋgiep. Aregât Anutu mepaimŋe mem âlepŋe dâm biwi yeŋande nâŋgâmaiân akto bâtyeŋande mem ketugumaiân ain Yesu Kotdânenŋe yâkgât nâŋgâm biwiyeŋande kepeim manbei. \s1 Luâkdâ âmbendâ nanaŋdâ yeŋgât den. \p \v 18 Âmbâlema, yeâmâ luâklupyeŋe lau lokoyeŋgim manbei. Agak meme hainare Humonenŋande ekto huragumap. \v 19 Dâ luâk yeŋe âmâ âmbenlupyeŋe damunyeŋe akmâ han kalem akmâ biwiyeŋe yâk yeŋgâlân katbiâ ain kinbiâp. Akto den dâtŋe âmâ bo dâm makyeŋgiwei. \v 20 Dâ nanaŋ lepat ye âmâ hainâk ewe memelupyeŋaet wâtyeŋân kinmâ lau lokoyeŋgiwai. Hain akbiâ Anutu Humonenŋande yekto ârândâŋ akbiâp. \v 21 Ewe memelupyeŋe yeŋe âmâ nanaŋ lepatlupyeŋe biwiyeŋe bâliwop dâm den sârek yeŋgum âmâ dewun yeŋân bo gem biwiyeŋân bo ewuyekbei. \s1 Hoŋ bawa yeŋgât den. \p \v 22 Hoŋ bawa yeŋe humomolupyeŋe yâk yeŋgât lau hârok lokom metewei. Amâ humomolupnenŋande nenekmâ kinbiâk âi mene hain bo nâŋgâwei. Hanâk âi memâk manbei. Akto Kembu Humonenŋe yâkgât hamep akmâ biwi kau kau akmâ âi memâk manbei. \v 23 Akto âi are ketugum hin dâwei, “Âi ire luâk yeŋgâlâk bo. Humogât ketugum manden.” hain dâm âi are hâk hilâlâm kakŋân ketugum manbei. \v 24 Hain akbai dâm aregât Humoŋe pat dâm hâreyeŋgiep are hâuŋe hâmbâi himbimân membiâ Humonenŋe Kristo are Kotdânenŋe humo manmapgât âi ketuguwaiân aregât nâŋgâm biwiyeŋande kepeim hain akbai. \v 25 Akto Anutuŋe luâk âmbâle âgâ âgâŋe me gegeŋe keiyeŋe konok nâŋgâmap aregât bâleŋe akmâ mandâiŋe dosa mem aregât hâuŋe hâmbâi membai. \c 4 \s1 Luâk kotdâ yeŋgât den. \p \v 1 Luâk kotdâ yeŋande hoŋ bawalupyeŋe siâ me siâ ârândâŋâk akyeŋgiwei. Anutu Kotdâ yeŋe agat agatŋe himbimân mandâpgât hoŋ bawalupyeŋaet damunyeŋe akmâ tâŋ tâŋâk akyeŋgiwei. \s1 Kembu hokboâk hokboâk ulilaŋbaen. \p \v 2 Akto Kolosai kepia ambolupŋe yeŋe kârikŋe manmâ Anutu maŋganmâ ulilaŋmâ âmâ biwinenŋe golâ agâkdâm manmâ mepaimŋe manbei. \v 3 Hain akmâ nengât ulilaŋbai. Nenŋe luâk âmbâle yânŋân manmai are Kristogât keiŋe dâm makyeŋgiŋetgât Anutuŋe dâp menengiâkgât dâm ulilaŋbei. Den are dâm miawakmâ makyeŋgireân den are hâkâŋ akmâ aregât lope kâlegen katnekbiâ tatman \v 4 aregât ulilaŋmâ tân nugumbiâ âmâ Kristogât den tikŋe are makmâ miawakyeŋgire ârândâŋ akto hârokŋe nâŋgâwai. \p \v 5 Anutugât den bonâŋgâmai yâk olop peniaŋgim kinmâ siâ me siâ akberâm ekmâ nâŋgâm heŋgemgowei. Hain akmâ âi meme sopŋe bo hilipkowei. \v 6 Akto denyeŋe are kâtembe pulimbiâ ukenŋe akbiapgât hainare akbei. Aregât benŋe luâk bikŋande den ire me are purik gurik makyeŋgiwerâm akbiâ den hâuŋe ainâk owâiŋeâk makbei. \s1 Tikiko akto Onesimo yâk yetgât den. \p \v 7 Nunaet den pat amâ Tikikoŋe makyeŋgiwiap yâk âmâ gala akniŋmap akto dengât tânnugumbo ârândâŋ akmap akto Kembugât hoŋ bawa manmap. \v 8 Yâkŋe âmâ manman nenŋaet den pat makyeŋgiâk akto biwiyeŋe hioŋakbopgât tânyeŋguâkgât huŋgunaŋdere togoâp. Akto aregâlâk nâŋgâre humo aktâp dâm huŋgunaŋdân. \v 9 Akto galanenŋe Onesimo yeŋgât kepian gâtŋe arekŋe âi wan me wan mendo ektenŋe ârândâŋ akmap yâk olop huŋgunyektere togom iregen wan me wan miawaknengiep aregât den pat makyeŋgiwiandat. \s1 Den bâiŋe. \p \v 10 Aristako yâk olowâk Roma yeŋgât lope kâlegen katnelekbiâ mandet yâkŋe yeŋgât akmâ gala akyeŋgiâp. Akto Banabagât nepâŋe Mareko yâk gai gala akyeŋgiâp. Dâ ye âmâ emelâk Marekogât keiŋe makyeŋgiân yâk togowiawân gala agaŋbei. \v 11 Akto luâk siâ kotŋe Yosua, kotŋe siâ Yusto yâkŋe yeŋgât nâŋgâ yeŋgiâp. Akto Anutuŋe damunnenŋe akbiapgât âi tân nugumai yâk yeŋgâlânba luâk ya yeŋgondân are konok Yuda luâkŋe tân nugumai. Hain akmâ okot kauâk akniŋmai. \v 12 Akto yeŋgâlân gâtŋe siâ kotŋe Epapara in togom mandâp. Manmâ Yesu Kristo hoŋ bawa agaŋmap. Arekŋe nâŋgâ yeŋgim gala den katyeŋgiâp. Yâkŋe yeŋgât Anutu ulilaŋdâp. Amâ Anutuŋe keiyeŋe nâŋgâmap aregât keiŋe amukŋânbak nâŋgâm lokom manmâ amâ aregât han lâuwâ bo akŋet dâm aregât kârikŋe ulilaŋmâ mandâp. \v 13 Akto nâŋe Epaparagât keiŋe emelâk nâŋgângât yâkgât den pat bâlensiâ makyeŋgiwe. Yâk yeŋgât akmâ Yesugât kâmot arekŋe Laodikea akto Hierapoli kepian mandâi are yeŋgât nâŋgâm tân yeŋgum hâk hilâlâm kakŋân mandâp. \v 14 Galanenŋe Luka yâk âmâ dokta âlepŋe akto luâk siâ kotŋe Dema yâkŋe den gala katyeŋgiwerâm aktat. \v 15 Akto nâŋe Yesugât kâmot arekŋe Laodikea kepian mandâi akto âmbâle siâ kotŋe Nimpasi yâk akto yâkgât emetŋân menduguakmâ ain Yesugât akmâ mendugumai, yâk yeŋgât nâŋgâyeŋgim heroŋe akyeŋgiman are dâm makyeŋgiwai. \v 16 Luâk âmbâle menduguakmâ kinbiâ âmâ kulem esenŋe ire mem dewunyeŋân kinmâ oyaŋbiâ nâŋgâmbiâ aregât kakŋân Yesugât kâmotŋe Laodikea kepian mandâi are oyaŋmâ nâŋgâwaigât katbiâ ariwiap. Akto yâk yeŋgât kulemgoân a hainâk are yeŋgimbiâ oyaŋmâ nâŋgâwai. \v 17 Akto luâk siâ kotŋe Arikipo amâ hin dâm magaŋbai, “Humonenŋande âi makmâ giŋep aregât biwigande kepeim lokom manmâ âgâmenâ bo agâk.” \v 18 Bâin luâk siâŋe kulem esenŋe ire kulemgom kindâpgât gâwu are niŋdo mem kotne kulemgowe Paulo. Akto lope kâlegen mandângât nâŋgât nâŋgâ niŋmâ Anutu ulilaŋbei. Anutuŋe yeŋgât okot akmâ damunyeŋe akmâ ye olop manbiâp.