\id ACT - Timbe NT [tim] -Papua New Guinea 1987 (DBL 2014) 
\h Aposolo 
\toc1 Aposolo Yeŋgât Den Pat 
\toc2 Aposolo 
\toc3 Apo 
\mt1 Aposolo Yeŋgât Den Pat  
\c 1  
\s1 Yesuŋe Aposololupŋe den makyeŋgim himbimân âgâep.  
\p
\v 1 O galane Teopilo, nâ emelâk den kulemgo giŋân are âmâ Yesuŋe hin dâm luâk âmbâle makyeŋgim makmâ malep aregât den pat hârogâk makgiŋmâ meteân.  
\v 2 Aregât keiŋe âmâ hin. Anutugât Heakŋande Yesu tângombo âi keiŋe katmâ arim Aposolo luâk are mem oloŋyekmâ lauŋe bâiŋe makyeŋgim himbimân âgâwerâm agep. Aregât den pat kulemgom meteân.  
\v 3 Akto aregât nengât akmâ hâk hilâlâm nâŋgâm mondo sumân katbiâ golâ akmâ momoŋânba agatmâ mando hilâm 40 akto ain miawak yeŋgim Anutuŋe damunyeŋe akbiap aregât keiŋe makyeŋgim mando ekmâ nâŋgâyi.  
\v 4 Akto mendugum yâk olop tatmâ manbiâ den hin dâm makyeŋgiep, “Yerusalem kepia hinŋe dowâk bo hepunbi. Ulikŋân hin makyeŋgiân. Ewenande ikiŋe Heakŋe are huŋgunaŋdo gewiapgât manbiâ gem tân yeŋgumbo ariwi.  
\v 5 Luâk kotŋe Yohane yâkŋe tu mem puliyegep. Hain akto sop kâlep bo akto Anutuŋe ikiŋe Heakŋe are huŋgun aŋdo gem meme akyeŋgiwiap.” Yesuŋe hain dâep.   
\p
\v 6 Akto hilâm siân Aposololupŋe mendugum mali ain hin dâm aikoyi, “Humonenŋe, ulikŋân bâgilupnenŋande kepiaŋe kepiaŋe damun akyeŋgimini hainâk gâŋe hain akŋet dâm hinŋe maknengimenâ miawakbiap me siân dâmenâ miawakbiap?” dâyi.  
\v 7 Hain dâmbiâ hin makyeŋgiep, “Are miawakbiapgât sopŋe ye bo nâŋgâi. Ewenande nâŋgâm miawagâk dâmbo ain miawakbiap.  
\v 8 Hin konok makyeŋgire nâŋgâŋet. Anutugât Heakŋande gem kârikŋe akyeŋgimbo âmâ nâŋgât den âlepŋe makyeŋgiwaigât dop akbiap. Akto Yerusalem kepia ain manmâ keiŋe katmâ nâŋgât pat sambelem biken biken arimbo nâŋgâm metembiâ Yudaia hânângen me Samaria hânângen makmâ arimbiâ nâŋgâmbiâ hân bâiŋângen ârândâŋ akmâ ariwiâp.”  
\v 9 Hain dâm makyeŋgimbo ekmâ kinbiâ dewunyeŋân owâiŋe akmâ âgâep. Âgâmbo hamandatŋe mem tigimbo undâgâli.  
\v 10 Undâgâtmâ himbimân tâŋâk ekmâ kinbiâ ainâk luâk lâuwâ mâronyetŋe kau golâ golâ arekŋe yâk yeŋgâlân dowâk miawagiat.  
\v 11 Miawakmâ hin dâm makyeŋgiyiat, “Galilaia hânân gâtŋe, ye wangât dewunyeŋe egon panmâ tâŋâk ekmâ kindâi? Yesuŋe hepunyekmâ himbimân âgâmbo ektâi ina benŋe hainâk himbimângenba purik katmâ gewiap.” dâyiat.   
\s1 Aposolo purik katmâ ariyi areyeŋgât kotyeŋe.  
\p
\v 12 Hain dâm hepunyekmâ arimbela Aposololupŋe Oliwa gimbâŋânba geyi. Akto Oliwa gimbâŋe amâ Yerusalem kepia ewumâk tatâp arewa purik katmâ ariyi.  
\v 13 Arim Yerusalem kepian âgâm emet tali ain âgâyi. Akto Aposolo mali are âmâ kotyeŋe hin, Petoro, Yohane, Yakobo, Anderea, Pilipo, Toma, Batolomaio, Yakobo siâ Alipaiogât nanŋe, Roma yeŋgât hâkâŋ agi are yeŋgâlân gâtŋe siâ kotŋe Simoŋ akto Mataio. Akto Yudasi siâ Yakobogât nanŋe.   
\s1 Ulikŋân Yudasi bâlimbo yâkgât gewâkŋân siâŋe kilâkgât Anutu ulilaŋi.  
\p
\v 14 Aposololupŋe, Yesugât memeŋe, emilupŋe akto âmbâle bikŋe menduguyekbiâ olop tatmâ biwi konok akmâ tatmâ Anutu den magaŋi.  
\v 15 Sop ain biwiyeŋe Yesugâlân katmini are yeŋgât galalupyeŋe 120 arekŋe mendugum kinbiâ Petoroŋe tânâmyeŋân agatmâ kinmâ hin makyeŋgiep,  
\v 16-17 “Galalupne, Yudasigât makyeŋgire nâŋgâŋet. Yesugât hoŋ bawa kotŋe Yudasi yâkŋe nen olop manmâ âi miep ina gasa ulik gulik akmâ hekat yeŋgimbo Yesu meyi. Amâ Anutugât Heakŋe Dawidi den magaŋdo den dâm kulemgoep are bunŋe agep.  
\v 18 Akto Yudasiŋe Yesu bâleŋe agaŋbiap aregât puli waŋbiâ mem hamewakmâ palep. Hain akto kautŋande purik dâmbo tepŋe okotŋe hârogâk hindakmâ hânân giep.  
\v 19 Hain akto Yerusalem kepia ambolupŋande puli are mem yâkgât pat are nâŋgâm metem âmâ hân aregât kotŋe Akedama dâm koli. Kot aregât purikŋe amâ, “Hepŋaet hân” are puligoyi.  
\v 20 Akto Anutugât kepŋe siâ hin yendâp, “Luâk iregât emet hewukŋe akbiap. Akto luâk siâŋe togom yâkgât dumŋân âi membiap.” akto Anutugât kepŋe siâ hin, “Luâk siâŋe yâkgât dumŋân miawakmâ welamŋân kinmâ yâkgât âi damunŋe akbiap.”  
\v 21 Aregât Yesu hutnenŋân olowâk malion nengâlân gâtŋe siâ mem miawakberen.  
\v 22 Akto ulik gulik Yohaneŋe âi keiŋe katmâ tu puli yeŋgiep are egion. Sop ainba Yesuŋe maknengim manmâ himbimân âgâep are egion. Nengât hut nenŋânba luâk siâ mem miawakberen.” dâep.   
\p
\v 23 Petoroŋe hain dâm makyeŋgimbo luâk lâuwâ mem miawakyelegi. Luâk siâ kotŋe Matia, akto siâ kotŋe Yosepe. Yosepegât kotŋe irakŋe Yusito akto kotŋe siâ Basaba dâm koli.  
\v 24 Hain mem miawakyelekmâ hin dâm Anutu magaŋi, “O Kembu nenŋe, gâ luâk hârok yâk yeŋgât biwiyeŋe ekmâ nen hârok keinenŋe nâŋgâmat aregât luâk lâuwâ yu kindat ire siâ me siâ gugak mem miawakmâ maknengimenâ ekberen.  
\v 25 Yudasiŋe Yesugât Aposolo malep ina âi are hepunmâ âmâ manman bâleŋân ariep aregât yâkgât welamŋân kinmâ âgâwiap yâkgât kotŋe maknengimenâ nâŋgâne.” dâm ulilaŋi.  
\v 26 Hain ulilaŋbiâ kulem esenŋe mem kotyetŋe lâuwâ lâuwâ kulemgoep. Kulem esenŋe lâuwâ kulemgom umbâ kâlegen kato giep. Gembo mem oloŋdo Matiagât kotŋe kulemgoep are miawagep. Mem miawakto benŋe Aposolo keiân konok yâk yeŋgâlân dewatimbo keiân lâuwâ agi.   
\c 2  
\s1 Anutugât Heakŋe arekŋe gem memeyeŋe akyeŋgiep.  
\p
\v 1 Hilâm kotŋe Pendekosi hombaŋ dâm koli sop are ewumâk akto luâk âmbâle biwiyeŋe Yesugâlân kali yâk hârogâk emet siân âgâm menduguakmâ tali.  
\v 2 Tatbiâ himbimânba mun humo siâ seru munŋe panmap mun hainâk dowâk sân sânâk giep. Gembo emelan tali luâk âmbâle are hârogâk nâŋgâyi.  
\v 3 Akto yâk yeŋgâlân wan siâ kâlâp ululunŋe hain arekŋe miawakmâ hogoakmâ kautyeŋân ârândâŋ giep.  
\v 4 Hain akto Anutugât Heakŋande humo akmâ tânyeŋgumbo denyeŋe siâ siâ magi.   
\p
\v 5 Hain agi sop ain Yuda luâk Anutugât den lokom bikenba bikenba mendugum mali are togom Yerusalem kepian âgâm mali.  
\v 6 Ain manbiâ siâkâ denyeŋân denyeŋân makmâ manbiâ nâŋgâyi. Are nâŋgâm togom mendugum sân sân mem bâtyeŋe dâtyeŋân igim kili. Hain akbiâ luâk âmbâle Yesugâlân biwiyeŋe kali arekŋe siâkâ denyeŋân denyeŋân makmâ mali.  
\v 7 Akto are nâŋgâm aregât biwiyeŋe agato bâtyeŋe dâtyeŋân igim hin dâyi, “Luâk den aktâi ire Galilaia hânân manmai  
\v 8 arekŋe gain gain akmâ nengât den hain are makbiâ nâŋgâen?  
\v 9 Nen togom yu mendugum kinden ire nengât keinenŋe hin. Nen Pata hânân gâtŋe, Mede hânân gâtŋe, Elam hânân gâtŋe, Mesopotamia hânân gâtŋe, Yudaia hânân gâtŋe, Kapadokia hânân gâtŋe, Ponto hânân gâtŋe, Asia hânân gâtŋe,  
\v 10 Prigia hânân gâtŋe, Pampilia hânân gâtŋe, Aigita hânân gâtŋe, Afrika hânân gâtŋe, Kirene hânân gâtŋe, akto Roma kepian gâtŋe. Nen kepia ya yeŋgonden ain gâtŋe.  
\v 11 Akto bikŋe Kreta ain gâtŋe akto Arabia hânân gâtŋe. Akto nen kepia ya yeŋgonden are bikŋe kâlewângen akto bikŋe ewumâk nen ain gâtŋe. Nen âmâ bikŋe Anutugât den nanaŋ nenŋânbak nâŋgâyion akto bikŋe Yuda yeŋgâlân dewatiyion hain arekŋe manden. Akto Anutuŋe kulem siâ siâ âlepŋe akmap aregât nengât dennenŋân dennenŋân dâm maktâi are nâŋgâen.” dâyi.  
\v 12 Hain dâm nâŋgâmbiâ dâtŋe akto kautyeŋe gulip akto hin magaŋgi goaŋgi agi, “Iregât keiŋe gain gain?” dâyi.  
\v 13 Hain dâmbiâ bikŋande Aposolo yekbiâ yânŋe akto giriŋyeŋgim hin dâyi, “Luâk ire waiŋ tu are nembiâ biwiyeŋe gulip akto hain aktâi.” dâyi.   
\s1 Petoroŋe agatmâ kulem agi aregât keiŋe makyeŋgiep.  
\p
\v 14 Hain dâmbiâ Petoroŋe Aposololupŋe keiân konok are hutyeŋânba kinmâ den humo hin dâm makyeŋgiep, “Galalupne, akto Yerusalem kepian togom mandâi ye kulem iregât keiŋe makyeŋgire nâŋgâŋet.  
\v 15 Yu nenektâi nen âmâ waiŋ tu are bo nenden akto biwi bo gulip akten. Hinŋe âmâ hândâktâgâk waiŋ tu are bo nenden.  
\v 16 Nen yu aktenŋe nenektâi ire propete kotŋe Yoeleŋe kulem ire miawakbiapgât den ire kulemgoep are kârikŋe aktâp.   
\li1
\v 17 Anutuŋe hin dâep, “Hâmbâi humogât sop are tâlâgumbo âmâ nâŋe nunaet Heakne are huŋgun aŋdere gem luâk hârok ârândâŋ akyeŋgiwiap. Huŋgun aŋdere gembo âmâ luâk âmbâle biwiyeŋe nâŋgâlân katmâ manbai arekŋe nâŋgât den dâm makyeŋgiwai. Akto luâk wan siganlupyeŋe yeŋgât biwiyeŋe purik âgâmbo giwelân siâ me siâ ekbai. Akto luâk âmbâle sâmbâŋe asiŋ yem âmâ giwet ekmâ nâŋgâwai.  
\v 18 Akto sop ain nâŋgât Heakŋande nâŋgât hoŋ akto âi âmbâle ârândâŋ meme akyeŋgimbo nâŋgât den dâm magaŋgiwai.  
\v 19-20 Akto Kembu togowiap aregât hamep hâwâliŋe humo sopŋe tâlâguwiap ain maktere âuren himbimânba kulem siâ siâ miawakbiap. Dewutâ golaŋe hândâk akbiap. Akto hândâkgât dewutâ arekŋe gilâm miawakbiap. Akto hânân hin miawakbiap. Kâlâp dâwokŋande gilâm akmâ emet me hân hârok tigim om derewiap.  
\v 21 Sop ain luâk bikŋe Kotdâgât kotŋe konmai are âmâ Anutuŋe bo hilip yeŋguwiap.”   
\s1 Petoroŋe Yesugât den ulikŋân kulemgoyi aregât keiŋe makyeŋgiep.  
\p
\v 22 Israe luâk, den siâ makyeŋgire nâŋgâŋet. Anutuŋe Yesu Nasarete kepian gâtŋe are ekto ârândâŋ agepgât humo agaŋdo hut yeŋân manmâ kulem keiŋe keiŋe mendo ekmâ nâŋgâyi. Yesugât keiŋe hain agâkgât Anutuŋe makmâ hâriep.  
\v 23 Hain dâm hârembo wan me wan are agaŋi. Agaŋmâ luâk Anutu kotŋe bo konmai are yeŋgimbiâ mem hâk hilâlâm waŋmâ lâwinân kombiâ moep.  
\v 24 Hâk hilâlâm nâŋgâm mondo sumân kali. Dâ sumânâk tatbiapgât dopŋe bo agep aregât Anutuŋe nâŋgaŋdo golâ akmâ sumânba agalep.  
\v 25 Akto aregât keiŋe Dawidiŋe kulemgoep are kârikŋe aktâp amâ hin,  
\li1 “Nâŋe kotdâ bâtne bungen tatmap yâk dewunnande ekmâ tatmâ mandân aregât bo hepun nekmap. Wan me wan nâŋgâre umatŋe akbopgât yâkŋe tân nugumap. Tân nugumbo kârikŋe akman.  
\v 26 Aregât biwine âlepŋe akto gâŋgât heroŋe aktân. Akto kep keŋgu mendân. Akto siân agatbiangât biwine owâiâp.  
\v 27 Dâ mombian âmâ momoŋe yeŋgât manmanân tatbomgât bo hepun nekbiat. Akto nâmâ gâŋgât akmâ huragumangât aregât hâkne hagitne sumân tatmâ hambuwomgât menekmenâ agatbian aregât momogât bo hamep akman.  
\v 28 Gârâmâ gâŋe manmangât dâp katniŋen. Akto gâ olop manmâ kambiamne âlepŋe akto manmâ âgâman.” Den are Dawidiŋe kulemgoep.  
\v 29 Galalupne hakunenŋe kotŋe Dawidi miawagep yâkgât keiŋe makyeŋgire nâŋgâŋet. Yâk mondo hangoyi yâkgât sumŋe are ekmaen. Are ekmâ hin nâŋgâmaen. Dawidi hambuep dâmaen aregât Dawidiŋe ikiŋaet bo magep. Dawidi âmâ Propete luâk siâ mando Anutuŋe den kârikŋe magaŋep aregât  
\v 30 yâkŋe âmâ hin dâep, “Anutuŋe hakulupne yâk yeŋgâlân gâtŋe siâ mem kato luâk kotdâ akmâ manmâ nâŋgât dumnân kinbiapgât makmâ hâreniŋep.”  
\v 31 Are nâŋgâm kinmâ Anutuŋe huŋgunaŋdo gewiap are momoŋânba agatbiap aregât hin dâm magep, “Nâ mondereân otnene sumânâk tato hâkne higenŋe akbopgât dâm menekto agatbian.” dâep. Dawidi hain magep.  
\v 32 Haingât Anutuŋe Yesu are mem agatmâ kindo Aposolo nenŋe egion.  
\v 33 Anutuŋe Yesu mem agato ikiŋe bâtŋe bungen âgâ kindo eweŋande ikiŋe Heakŋe katmâ yâkgât nâŋgâm den kârikŋe magep are miep. Hain akmâ benŋe huŋgun aŋdo gem tân nengumap aregât kulemŋe yu ektâi.  
\v 34 Dawidi âmâ ikiŋe himbimân bo âgâep aregât hin dâep,  
\li1 Anutu kotdâŋe nâŋgât kotdâ hin dâm magaŋep, “Gâ togo bâtne bungen tatmenâ  
\v 35 gasalupge mem ge katyektere tâliyekbiat.”   
\p
\v 36 Israe luâk âmbâle hârokŋe hain nâŋgâmbiâ biwiyeŋe kau akbiap. Yeŋe Yesu moâk dâm lâwinân kombiâ moep are Anutuŋe nanŋe are mem agatmâ, “Kotdâ yeŋe ak.” dâm damun nenŋe kalep.” dâep.   
\s1 Luâk âmbâle dondâŋe biwiyeŋe Yesugât kali.  
\p
\v 37 Petoroŋe den hain dâm makyeŋgimbo den arekŋe biwiyeŋân ewumbo Aposolo bikŋe hin aiyeŋguyi, “Galalupnenŋe wan aktenŋe ârândâŋ agâkgât maknengiŋet.” dâyi.  
\v 38 Hain dâmbiâ Petoroŋe hin dâep, “Ye hanyeŋe purikatmâ biwiyeŋe Yesugâlân katbiâ tu puliyektenŋe bâleŋeyeŋe bo akbiap. Bo akto Anutuŋe wâtgât memeŋe yeŋgimbo manbai.  
\v 39 Akto Anutu Humonenŋe arekŋe ye akto nanlupyeŋe akto hânŋe hânŋe manmâ ariâi are oloŋyekbiap areyeŋgât den makmâ kalep.”  
\v 40 Petoroŋe hain makyeŋgim benŋe dewatim hin makyeŋgiep, “Luâk yu mandâi imâ pâit pâitŋe aregât yeŋgât hâu âmâ Anutuŋe makto bâleŋân manbai. Ye hain akyeŋgiwopgât hepunyekmâ biwiyeŋe Yesugâlân katbiâ Anutuŋe meyekbiap.”  
\v 41 Hain dâmbo sop ain luâk âmbâle 3,000 yâkŋe Petorogât den are nâŋgâmbiâ humo akto are tu puli yeŋgimbiâ Yesugât kâmot are yeŋgâlân dewatiyi.   
\s1 Biwiyeŋe Yesugâlân kali arekŋe mendugum biwi konok akmâ mali.  
\p
\v 42 Hain akbiâ aregât Aposoloŋe Yesugât keiŋe makyeŋgim potatmâ yeŋgimbiâ nâŋgâm kârikŋe akmâ mali. Hain akmâ biwi konok manmâ Anutugât kotŋe konmâ sot mendugum katmâ Yesugât pat nelâm nengiwop dâm nem heroŋe akmini. Heroŋe akmâ Anutu ulilaŋmini.  
\v 43 Hain akbiâ Aposoloŋe kulem keiŋe keiŋe kenuŋmâ mali are luâk âmbâle hârokŋe ekmâ hamep akmâ sân sân meyi.  
\v 44 Akto biwiyeŋe Yesugâlân kaliŋe biwi konok akmâ manmâ yeŋaet puli me wan me wan hârok mem mendugum kâmot konogân katmâ mali.  
\v 45 Akto bikŋande wan me wan hârogâk are bo gangerâmbiâ siâŋe puligombiâ puli are potatmâ galalupyeŋe yân manmâ puligât umburuk agi are bikŋe potatmâ yeŋgiyi.  
\v 46 Hilâm ain sumbe emetŋân âgâm biwi konogâk akmâ mendugum den magaŋgi goaŋgi akmâ mali. Akto sot bikŋe emetyeŋân âgâm âmâ menduguakmâ nem mali. Akto ain kambiamyeŋe heroŋe akto Anutu âlepŋe dâm kotŋe konmâ mali.  
\v 47 Hain akbiâ luâk hârokŋe yekmâ heroŋe agi. Akto Humoŋe hilâmŋe hilâmŋe luâk âmbâle bikŋe memeŋe akyeŋgimbo biwiyeŋe Yesugâlân katmâ manmâ Yesugât kâmolân dewatiyi.   
\c 3  
\s1 Petoroŋe luâk keiŋe bâliep siâ ekmâ mem heŋgemgoep.  
\p
\v 1 Hilâm siân eŋgaiŋe akto Anutugât kotŋe konminigât sopŋe ain Petoro akto Yohaneŋe sumbe emetŋân âgâwerâm agiat.  
\v 2 Hain akbela âmâ luâk siâ memeŋaet tepŋânbak keiŋe bâleŋe miawagep luâk are galalupŋande sumbe emetŋaet hâŋgi siâ kotŋe âlep âlepŋe dâmini ain katbiâ talep. Katbiâ tatmâ hilâmŋe hilâmŋe luâk sumbe emetŋân âgâm gemini are puli siâ siâ ekmâ egâliaŋmâ aregât ulityeŋgim tatminep.  
\v 3 Hain akmâ mando Petoro akto Yohane yâkŋe sumbe emetŋân are âgâmbela yelekmâ âmâ wan me wan siâ niŋlet dâm aregât ulityetkiep.  
\v 4 Ulityetkimbo ekmâ âmâ Petoroŋe hin dâep, “Gâ net nelek.” dâmbo  
\v 5 luâk keiŋe bâliep arekŋe puli siâ siâ niŋberâm aktat dâm biwiŋe heroŋe akto enem dewunyetŋân yelegep.  
\v 6 Yelekto Petoroŋe hin dâm magaŋep, “Sikum siâ siâ me puli me ito are bo tatniŋdâp gârâmâ konok tatniŋmap are giŋberângât maktere nâŋgâ. Yesu Anutuŋe huŋgun aŋdo giep Nasarete kepian gâtŋe, yâkgât kârikŋân makgiŋbe. Agatmâ bam ari.” dâep.  
\v 7 Hain dâm bâtŋe bungen mem agalep. Mem agato ainâk keiŋe âlepŋe akto bin bin kinmâ agatmâ sopanmâ agatmâ sopanmâ agep. Hain akmâ Anutu nâŋgaŋep.  
\v 8 Hain akmâ agatmâ kindo yâk olowâk sumbe emetŋân âgâyi. Âgâm luâk arekŋe heroŋe akmâ agatmâ sopanmâ agatmâ sopanmâ bam gutmâ Anutugât kotŋe mem agalep.  
\v 9 Hain akto luâk âmbâle hârokŋe yâk bam gutmâ Anutu mepaiŋe miep are egi.  
\v 10 Ekmâ hin dâyi, “Sumbe emetŋân luâk keiŋe bâle bâleŋe tatmap ina bin bin kindâp. Luâk are ulikŋân bo arim togominep. Sumbe emetŋaet hâŋgiân kotŋe âlep âlep dâmini ain tatmâ puli me sikumgât ulitnengim tato ekminion are ina hinŋe âlepŋe akmâ bin bin kindâp.” dâm nâŋgâmbiâ bimbiâk agep. Bimbiâk akto gain gain aktâp dâm âmâ nâŋgâm bâtyeŋe dâtyeŋân igiyi.  
\v 11 Akto luâk arekŋe Petoro akto Yohane yetgâlân dewatim meyelekto hetakŋe siâ kotŋe Salomo ain kinbiâ hârogâk ekmâ biwiyeŋe agato aregât magaŋgi goaŋgi akmâ kili.   
\s1 Petoroŋe Yesugât keiŋe makyeŋgiep.  
\p
\v 12 Hain akbiâ Petoroŋe yekmâ hin dâm makyeŋgiep, “Israe luâk, ye wangât luâk ire ekmâ bâtyeŋe dâtyeŋân igim kindâi? Yu miawaktâp ire netŋaet kârikŋân bo mem âlepŋe ketuguet. Akto netŋaet nâŋgâ nâŋgân bo. Bo kârikŋe aregât wangât net tâŋâk nelektâi?  
\v 13 Keiŋe hin tatâp. Abraham, Isaka, Yakobo yâk yeŋgât Anutu akto nengât hakulupnenŋe yeŋgât Anutu, yâkŋe hoŋ bawaŋe Yesu ekmâ yâkgât kotŋe mem agatŋet dâm yâkgât kulem are luâk iregâlân mem miawakto kindo ektâi. Yeŋe Yesu are hâkâŋe akmâ Anutugât kotŋe bo konmai yeŋgâlân kali. Katbiâ Pilatoŋe, “Yesu huŋgun aŋdere yânŋângen geâk.” dâmbo âmâ yeŋe kârikŋe akmâ, “Borâen. Luâk aregât hâkâŋ akten.” hain dâyi.  
\v 14 Akto Yesuŋe bâleŋe siâ bo akminep are ina hâkâŋe akmâ kuk agaŋi. Akto luâk koko kotŋe Baraba yâkgât ukenŋe nâŋgâmbiâ Pilatoŋe wato hâkŋângen gembo yâkgât dumŋân Yesu are koyi.  
\v 15 Hain akmâ luâk âmbâle yeŋe manman kârikŋe aregât amboŋe ina koyi. Kombiâ mondo hangombiâ âmâ Anutuŋe momoŋânba mem agato kinmâ mando egion.  
\v 16 Luâk irekŋe âlepŋe aktâp aregât keiŋe makyeŋgire nâŋgâŋet. Yesu yâkgât kolân dâetŋe Yesuŋe meme agaŋdo biwiŋe yâkgâlân hikom âlepŋe aktâp. Âlepŋe akto ektâi.   
\p
\v 17 Akto galalupne nâ hin nâŋgân. Ye akto humomolupyeŋande Yesugât keiŋe pâpkom aregât hain agaŋi.  
\v 18 Akto emelâk Anutuŋe Yesugât den hin dâm Propetelupŋe yeŋgât biwiyeŋân kato kulemgoyi are kârikŋe agep. Den are âmâ hin. Anutuŋe huŋgunaŋdo gewiap arekŋe hâk hilâlâm nâŋgâm mombiap.  
\v 19 Hain akto benŋe Anutuŋe dosayeŋe puli yeŋgimbo bo agâkgât biwiyeŋe hulaŋ akmâ Anutugâlângen arimbo agak memeyeŋe bâleŋe are hepunmâ manbai.  
\v 20 Hain akbiâ Kembu Yesu yâk olowâk manmâ Anutugât kârikŋân kinbiâ âmâ Humoŋe memeŋe akyeŋgimbo biwiyeŋân ârândâŋ akbiap. Akto hâmbâi Yesuŋe damunyeŋe akbiap aregât huŋgun aŋdo gewiap.  
\v 21 Uŋak âmâ Kembu Yesu yâk himbimân mandâp. Anutuŋe propetelupŋe den biwiyeŋân kato kulemgoyi are bunŋe agâk dâm wan me wan are heŋgemgom mem hulaŋ nenekbiap. Aregât sop tâlâguwiap ain Yesu purik katmâ lâuwâŋe gewiap.  
\v 22 Aregât Moseŋe Israegât kâmot den hin dâm makyeŋgiep, “Kembu Anutuŋe galalupyeŋe yeŋgât hutyeŋân propete luâk siâ nâ hinare mem miawakto arekŋe den makyeŋgimbo are bo hepunmâ âmâ nâŋgâmâk manbi.  
\v 23 Gârâmâ siâŋe yâkgât denŋe are hâkâŋ akbiap are âmâ yeŋe mem siângen katmâ watbiâ hâkŋângen gem manbiap.”   
\p
\v 24 Are Mose ikiŋak akbiapgât bo magep. Propete luâk hârok Samue malep sop ainba kulemgom gayi benŋe hinŋe âkâ den areâk makmâ kulemgoyi.  
\v 25 Akto Anutuŋe propete mali yâk yeŋgât makmâ katyeŋgiep. Are nengât pat agep. Akto Anutu yâk olop den akbiâ biwiyeŋe kepik agep. Aregât bunŋe hainâk nengât agep. Haingât Anutuŋe Abraham hin magaŋep, “Siân gâŋgât kâmot sambelem ariwai areyeŋgâlân gâtŋe konok arekŋe luâk âmbâle hân biken biken manbai are hârok tân yeŋgumbo heroŋe akbai.” dâep.  
\v 26 Den aregât bunŋe miawak nengimbo Anutuŋe Yesu Anutu ikiŋe hoŋ bawa manmâ bâleŋaet dâp are hepunŋetgât huŋgunaŋdo Israe luâk âmbâle nen soŋ mem oloŋnenekberâm giep.” dâep. Petoroŋe hain dâep.   
\c 4  
\s1 Petoro akto Yohane kala busi kâlegen katyelegi.  
\p
\v 1 Petoro akto Yohane yâkŋe den hain dâm makyeŋgim kinbela sumbe kat kat luâk akto tembe loko yeŋgât humomolupyeŋe akto luâk kâmot siâ kotyeŋe Sadukaio arekŋe yâk yetgâlân togoyi.  
\v 2 Togombiâ den makyeŋgim kinmâ Yesu are momoŋânba agalep hainâk nenâkâ agatbaen dâm aregât den âlepŋe makyeŋgimbela are nâŋgâm hin dâyi, “Are bo agakŋe” dâm nâŋgâmbiâ bâlimbo  
\v 3 aregât emet eŋgaiŋe agepgât hole aknerâm meyelekmâ arim kala busi kâlegen katyelekbiâ yeyiat.  
\v 4 Akto Petoroŋe den potatmâ yeŋgimbo nâŋgâyi are yeŋgâlân gâtŋe oyaŋyeŋe 5,000 arekŋe nâŋgâm agatmâ Kembugât kâmot yâk yeŋgâlân dewatim mali.   
\s1 Petoroŋe Israe yeŋgât humomolupyeŋe makyeŋgiep.  
\p
\v 5 Emet hauŋdo Israe yeŋgât humomolupyeŋe akto sumbe emetŋaet damun akto Mosegât den kârikŋe makmâ kepigi yâkŋe Yerusalem kepian âgâm  
\v 6 sumbe kat kat yeŋgât luâk kautŋe kotŋe Anasi akto laumatŋe kotŋe Kaipa akto galalogâtŋe Yohane siâ akto Alesande akto kâmotlupyeŋe olowâk den emetŋân âgâm menduguyi.  
\v 7 Mendugum tatmâ Aposolo lâuwâ are yetgât dâmbiâ meyelekmâ gambiâ den âiân katyelegi. Hain akmâ aiyetkum hin dâyi, “Niŋande kârikŋe yetkimbo uran kulem are membela egion? Akto niŋaet kotŋe konmâ kinmâ hain agiat?” dâyi.  
\v 8 Hain dâmbiâ Anutugât Heakŋande Petoro kârikŋe waŋdo kinmâ hin dâm makyeŋgiep, “Israe, nengât humomolupnenŋe hin dâre nâŋgâŋet.  
\v 9 Netŋe luâk keiŋe bâliep are magaŋdetŋe âlepŋe agep aregât yeŋe hin dâm ainetkuâi, “Niŋande kârikŋe yetkimbo mem kinmâ luâk are heŋgemgoyiat.” dâi,  
\v 10 aregât keiŋe hin dâm makyeŋgire yeŋe nâŋgâm Israe luâk hârok ari makyeŋgiwi. Akto aregât keiŋe hin. Anutuŋe huŋgun aŋep Nasarete kepian gâtŋe kotŋe Yesu are lâwinân kombiâ moep. Mondo Anutuŋe momoŋânba mem agalep are golâk mandâp yâkgât kârikŋân kinmâ dâetŋe luâk keiŋe bâliep arekŋe âlepŋe agep are dewunnenŋân yu kindâp ire.  
\v 11 Akto Dawidiŋe Yesugât nâŋgâm den siâ hin dâm kulemgoep are kârikŋe agep,  
\li1 “Emet kenuŋmai arekŋe kun kun ire bâleŋe dâm hepuli arekŋe agatmâ kun kun kârikŋe akmâ kindâp.”  
\p dop hainâk yeŋe âmâ emet kenuŋmai hainâk akmâ Yesu ina bâleŋe dâm hepuli.  
\v 12 Ire nâŋgâŋet. Luâk siâŋe kârikŋe nengimbo himbimân âgâwaengât dopŋe bo tatâp. Bo kârikŋe. Anutuŋe Yesu nengât dâm huŋgunaŋdo giep yâkŋe ikiŋe wâtŋe nengimbo bâli bâligât pat boân manmaen.” dâep.   
\s1 Israe yeŋgât humomolupyeŋande Aposolo makmâ hâreyetkiyi.  
\p
\v 13 Hain dâmbo ain kili arekŋe Petoro akto Yohane yâk luâk yânŋe nâŋgâ nâŋgâgât emetŋân bo maliat aregât bo hamep akmâ den kârikŋe magiat are nâŋgâmbiâ dâtŋe akto hin dâyi, “O luâk ire âmâ Yesu olop mali.” hain dâyi.  
\v 14 Akto luâk âlepŋe agep are yâk yetgât hutyetŋân kindo ekmâ hin dâyi, “Den hâuŋe gain gain makne?” dâm yân kili.  
\v 15 Hain akmâ aregât huŋgun yetkimbiâ emet kâlegenba betgen ge kinbela yâk yetgât hin dâm magaŋgi goaŋgi agi,  
\v 16 “Nen luâk lâuwâ ire gain gain akyetkine? Yâkŋe makbela kulem humo miawakto luâk ire âlepŋe agep. Akto aregât den pat Yerusalem kepia ambolupŋande emelâk nâŋgâm meteâi aregât gain gain akne? Denŋe bo agâkgât dop bo tatnengiâp?  
\v 17 Akto den arekŋe sambelembo kepiaŋe kepiaŋe nâŋgâm metewâigât Yesugât kotŋe lâuwâŋe bo konbiandatgât kârikŋe makyetkiweren.” dâyi.  
\v 18 Hain dâm kinmâ gaet dâm yetkonbiâ âgâmbela hin dâm makyetkiyi, “Yetŋe Yesugât kotŋe bo konmâ yâkgât keiŋe lâuwâŋe bo makyeŋgiwiandat.”  
\v 19 Hain dâmbiâ Petoro akto Yohane yâkŋe hin dâm makyeŋgiyiat, “Yeŋeak nâŋgâŋet. Netŋe Anutugât den are hepunmâ yeŋgât den lokom kindetŋe Anutuŋe nâŋgâmbo bo ârândâŋ akbiap. Aregât yeŋgât den bo lokoweret.  
\v 20 Net Yesuŋe âi mem hekat netkimbo ekmâ nâŋgâyiot are yeŋe makmâ hâre netkiwaigât dop bo tatâp.” dâyiat.  
\v 21 Hain dâmbela yâkŋe wârakmâ den kârikŋe lâuwâŋe makyetkim benŋe yeŋaet hin dâm magaŋgiyi, “Luâk âmbâle kâmot humo arekŋe  
\v 22 luâk âlepŋe agep are kopa akmâ manmâ gambo hombaŋ 40 agep aregât nâŋgâmbiâ humo agep aregât nenŋe gain gain akmâ hâre yetkiweren?” dâm nâŋgâmbiâ umatŋe akto hepuli.   
\s1 Biwiyeŋe Yesugâlân kali arekŋe hamep akbâen dâm Anutu ulilaŋi.  
\p
\v 23 Petoro akto Yohane yâkŋe arewa gam galalupyetŋe yeŋgâlân arim sumbe kat kat luâk yeŋgât humomolupyeŋe akto Israe yeŋgât humomolupyeŋe yâkŋe den makyetkiyi aregât den pat are hârok makyeŋgiyiat.  
\v 24 Makyeŋgimbela nâŋgâm biwiyeŋe heroŋe akto nâŋgâ nâŋgâ mendugum Anutugât kotŋe mem agatmâ hin dâyi, “Kembu Humo, himbim hân haru akto hângât wan me wan keiŋe keiŋe kalen aregât amboŋe gâ.  
\v 25 Gâŋgât Heakgande hakunenŋe Dawidi gâŋgât den lokom malep yâkgât biwiŋân kato Dawidiŋe Anutugât hin dâep,  
\li1 “Anutugâlân biwiyeŋe bo katmaiŋe Anutu ewangim kinmâ yâk mem ge katbaigât dop bo tatâp aregât wangât gasa agaŋdâi?  
\v 26 Akto hânân luâk kembu akto humomolupyeŋe yâkŋe menduguakmâ hin dâmai, “Anutu kembu yâkŋe damunyeŋe ak dâm huŋgunaŋdo giep are gasa agaŋmâ siângen katne.” hain dâmai.”   
\p
\v 27 Dawidiŋe den hain dâep aregât bunŋe miawakto Herote akto Pilato kotŋe siâ Ponto yâkŋe galalupŋe akto Israe luâk bikŋe yâk olop kepia ain mendugum magaŋgi goaŋgi agi aregât âmâ damun nenŋe akberâm aregât nange hoŋ bawage âlepŋe are huŋgunaŋmenâ giep yâkgât hâkâŋ akmâ wan me wan bâleŋe agaŋberâm menduguyi.  
\v 28 Are âmâ yeŋe hanyeŋaet bo agi. Gâŋe emelâk nâŋgâm kalen are miawakbiap dâmenâ miawagep.  
\v 29 Kepia iregât ambolupŋande den kârikŋe maknengimbiâ hamep akbâengât den are nâŋgâm nen hoŋ bawalupge kârikŋe aknengimenâ denge makberâm hamep bo akbaen.  
\v 30 Akto nange Yesu hoŋ bawage âlepŋe yâkgât wâtŋân kinmâ luâk kundatdâ âlepŋe akbiâ kulem keiŋe keiŋe miawagâkgât tân nenguwen.”  
\v 31 Hain dâm ulilaŋbiâ emet mendugum tali are duwuŋ agep. Hain akto Anutugât Heakŋe arekŋe kârikŋe akyeŋgimbo hamep hepunmâ arim Anutugât den are owâiŋeâk makyeŋgim mali.   
\s1 Yesugâlân biwiyeŋe kali yâk han biwi konok akmâ mali.  
\p
\v 32 Hain akmâ sop ain sikum me puli me wan me wan tatyeŋgiep aregât, “Ire nâŋgât are gâŋgât.” hain bo dâm konogâk mendugum katbiâ tânyeŋguep. Biwiyeŋe Yesugâlân katmini arekŋe biwiyeŋe konogâk akto nâŋgâ nâŋgâyeŋe konok akto agak memeyeŋe konogâk akmini.  
\v 33 Akto Aposolo yâkŋe Yesu Humo momoŋânba agalep aregât den pat âlepŋe are makyeŋgimbiâ kârikŋe akto hamep bâlâk makyeŋgim mali. Hain akmâ manbiâ Anutuŋe damunyeŋe akto luâk âmbâle hârokŋe heroŋe akyeŋgiyi.  
\v 34 Akto hutyeŋân siâŋe umburuk me mop bo mali. Akto hân me kalamân gâtŋe me emet me kotŋe siâ siâ are luâk bikŋe togombiâ are yeŋgiyi. Yeŋgimbiâ aregât hâuŋe puliyeŋgimbiâ puli are kâmot humo yâk yeŋgât pat Aposolo yeŋgâlân katbiâ talep.  
\v 35 Akto luâk bikŋe puli me kotŋe siâ siâ umburuk manbiâ arewa mem potatmâ yâk yeŋgiyi.  
\v 36 Hain akmâ manbiâ hutyeŋân luâk siâ kotŋe Yosepe are malep. Akto Aposoloŋe yâkgât kotŋe irakŋe Banaba dâm koli. Kot aregât purikŋe amâ hin, “Luâk siâ wan me wanŋe hâkŋân âgâmbo dowâk tângomap.” Akto yâk âmâ Lewigât kâmolân gâtŋe kepia siâ haru tânâmŋân talep kotŋe Kipiro ain gâtŋe.  
\v 37 Akto luâk arekŋe ikiŋe hân are luâk siâ waŋdo puligombo puli are mem aposolo yeŋgâlân togom ârândâŋâk katmâ metiep.   
\c 5  
\s1 Anania akto Sapira yâkŋe Anutu hiaŋgiat.  
\p
\v 1 Akto luâk siâ malep kotŋe Anania akto âmbenŋe kotŋe Sapira yâkŋe magaŋgi goaŋgi akmâ hânyetŋe are puligât yeŋgimbela hângât puli me sikum dondâ yetkimbiâ kalakbela tatyetkiep.  
\v 2 Akto bikŋe âmâ mem netŋe dâtâŋe dâm katbela tato luâkŋande bikŋeâk mem arim Aposolo yeŋgâlân katmâ, “Hârok mem togoân.” dâm heyeŋgiep.  
\v 3 Hain dâmbo Petoroŋe hin magaŋep, “Anania gain gain akmâ Niambiŋe biwige mem gulip ketugumbo Anutugât Heakŋe hiaŋmâ hângaet puliŋe are bikŋe mem heambuktât?  
\v 4 Akto hânyetŋe bo yeŋgiyiat sop ain âmâ yetŋaet tatyetkiep. Gârâmâ yeŋgimbela puli yetkimbiâ puli are hanyetŋaet ukenŋe waliat amâ ârândâŋâk yiep. Akto puli ire netŋeâk hârok dâm togombela umatŋe aktâp. Aregât gâŋe luâk henengiât are bâliâp amâ Anutu hiaŋdât amâ dondâ bâliâp.” dâep.  
\v 5-6 Hain dâmbo Ananiaŋe den are nâŋgâm ainâk kuŋ kâruŋ ge yiep. Ge mom yendo luâk sigan ain mali arekŋe sâŋgumŋe katipkom lokom arim hangoyi. Akto Anania moep aregât den pat nâŋgâyi arekŋe hamep agi.   
\p
\v 7 Akto sop ainâk âmbenŋande luâkŋaet pat bo nâŋgâm pâlâmŋe togoep.  
\v 8 Togombo Petoroŋe hin dâm aikoep, “Hânyetŋaet puliŋe luâkge hârogâk mem togoâp me?” dâmbo hin dâep, “Âo, are hârogâk mem togoâp.” dâep.  
\v 9 Hain dâmbo Petoroŋe hin aikoep, “Wangât yet biwi konok akmâ Humogât Heakŋe are hiaŋiat aregât luâkge mondo lokom arim hangoâigât togom betgen ya kindâi. Arekŋeak gâ betgen kat gekberâi.” dâep.  
\v 10 Hain dâmbo ainâk keiŋe pindiŋ âgâmbo ge mom yiep. Akto luâk siganŋe luâkŋe lokom arim hangoyi arekŋe emet kâlegen âgâm momoŋe are lokom arim luâkŋaet sum ginŋânâk hangoyi.  
\v 11 Akto luâk bikŋe Yesugâlân dewatiyi arekŋe patyetŋe are nâŋgâm hamep humo agi.   
\s1 Aposoloŋe kulem keiŋe keiŋe ketugumbiâ egi.  
\p
\v 12 Akto sop ain Aposoloŋe luâk âmbâle hutyeŋân manmâ kulem keiŋe keiŋe membiâ egi. Akto Yesugât kâmot yâkŋe sumbe emetŋaet sombeim humo siâ kotŋe Salomo ain âgâm biwi konok akmâ hilâmŋe hilâmŋe mendugum Anutu maŋganmâ den agi.  
\v 13 Menduguakbiâ luâk bikŋande nâŋgâm aregât hamep akmâ are yeŋgâlân bo togoyi.  
\v 14 Dâ luâk âmbâle bikŋande biwiyeŋe Yesugâlân katmâ Yesugât kâmolân dewatiyi.  
\v 15 Akto Aposoloŋe kulem keiŋe keiŋe akbiâ aregât galalupyeŋe kundatdâ are tem dâgâm katmâ lokoakmâ arim dâwân katyegi. Katyekmâ hin dâyi, “Petoroŋe togombo âmâ otneŋande galalupnenŋe yendâi ire loŋgaiyekto âlepŋe akberâi.” dâyi.  
\v 16 Hain dâm Yerusalem kepia ewumâk ewumâk ainba galalupyeŋe kundat agi me sinduk baniara bâleŋande meme akyeŋgimini are kewuguyekmâ Aposolo yeŋgâlân togombiâ kundatdâ akto sinduk baniara bâleŋande meme akyeŋgimini are watyekbiâ âlepŋe agi.   
\b  
\s1 Anutugât aŋeloŋe kala busi kâlegenba Aposolo kewuguyekto hâkŋângen gem ariyi.  
\p
\v 17 Akto Aposoloŋe kulem keiŋe keiŋe meyi are nâŋgâm Anutugât sumbe kat kat luâk areyeŋgât humoyeŋe akto galalupŋe Sadukaio kâmolân gâtŋe arekŋe nâŋgâm Aposolo yeŋgât kot agato nengât kotnenŋe gewop dâm aregât biwiyeŋe bâlimbo humoyeŋande kinmâ hin dâep,  
\v 18 “Aposolo are meyekmâ kala busi kâlegen katyekŋet.” dâmbo mem kala busi kâlegen katyegi.  
\v 19 Katyekbiâ hândâk akto âmâ yembiâ hândâgân Humogât aŋelo siâŋe hâŋgi hindâm kâlegen âgâm kewugu yekmâ ge betgen katyekmâ hin makyeŋgiep,  
\v 20 “Ye sumbe emetŋân âgâm luâk hârokŋe manman âlepŋe aregât den pat makyeŋgim kinbi.”  
\v 21 Hain dâmbo emet hauŋdo sumbe emetŋân âgâm Yesugât den makyeŋgim kili.  
\p Akto Anutugât sumbe kat kat areyeŋgât humo arekŋe galalupŋe oloŋyekto den emetŋân âgâyi. Âgâmbiâ tembe loko hin makyeŋgiep, “Kala busi kâlegen uran katyegi are oloŋ yekbiâ gaŋet.” dâep.  
\v 22 Hain dâmbo sopanmâ gem kala busi kâlegen âgâm undâgât yeŋgimbiâ bo akto purik katmâ gam hin dâyi,  
\v 23 “Nen arim kala busi emetŋe kâlegen are âgâm ektenŋe hâŋgi tigiyi are hainâk hârok kârikŋeâk kindâp akto hâŋgi ârândâŋ tembe lokoŋe ariwâirâm kinbiâ yekten. Akto Aposolo meyekberâm arim hâŋgi hindâm âgâm undâgât yeŋgienŋe bo aktâp.” dâyi.  
\v 24 Den hain dâmbiâ Anutugât sumbe kat kat areyeŋgât humomolupyeŋe akto tembe loko yeŋgât kautŋe arekŋe nâŋgâm hin dâyi, “Are bo agakŋe, aregât wan miawakberâp.” hain dâyi.  
\v 25 Hain dâmbiâ ainâk luâk siâŋe togom hin makyeŋgiep “Nâŋgâi. Luâk kala busi kâlegen katyegi ina arim sumbe emetŋân âgâm den makyeŋgim kindâi.”  
\v 26 dâmbo sumbe emetŋaet tembe loko arekŋe arim luâk âmbâle kâmot humo arekŋe nenguwâirâm aregât hamep akmâ yeukŋân Aposolo are hin me hain bo akyeŋgim yeukŋân meyekmâ purik katmâ den emetŋân âgâyi.   
\s1 Aposoloŋe luâk humomoŋe menduguyiân âgâm hamep bâlâk kinmâ den makyeŋgiyi.  
\p
\v 27 Âgâm dewunyeŋân katyekbiâ kinbiâ âmâ sumbe kat kat luâk are yeŋgât den emetŋaet humo arekŋe hin makyeŋgiep,  
\v 28 “Uran Yesugât keiŋe bo makyeŋgiwi dâm den kârikŋe makyeŋgiyion ina yeŋe yâkgât den are makyeŋgimbiâ Yerusalem kepian mandâi hârokŋe nâŋgâyi. Akto yeŋe nengât Yesu kombiâ moep aregât dosa nengâlân katnengiwerâm aktâi.” dâyi.  
\v 29 Hain dâmbiâ Petoro akto Aposolo bikŋe yâkŋe den kakŋân hin makyeŋgiyi, “Nenŋe luâkgât den lokom âmâ Anutugât den hâkâŋ akmâ manbaengât amâ bo ârândâŋ akbiap.  
\v 30 Yeŋe dâmbiâ Yesu lâwinân kombiâ mondo hangombiâ hakulupnenŋaet damunyeŋe Anutu arekŋe momoŋânba mem agato mandâp.  
\v 31 Akto yâkŋe Israe luâk nenŋe biwinenŋe yâkgâlân katenŋe dosanenŋe hepun nengiwiapgât Anutuŋe mem agato himbimân âgâm Anutugât bâtŋe bungen mandâp.  
\v 32 Akto luâk âmbâleŋe biwiyeŋe Yesugâlân katmâ Anutugât den lokomai yâk yeŋgât dâm Anutuŋe Heakŋe are huŋgunaŋdo nengâlân dewatim Yesugât keiŋe maknengim tân nengumbo olowâk manmâ Yesuŋe wan me wan akmâ miep are ekmâ nâŋgâyion aregât keiŋe makyeŋgim manden.” dâyi.  
\v 33 Hain dâm makyeŋgimbiâ nâŋgâm biwiyeŋe bâlimbo Aposolo are yeŋguwerâm agi.   
\s1 Parisaio luâk siâŋe agatmâ kinmâ galalupŋe hanyeŋe mem giep.  
\p
\v 34 Yeŋguwerân akbiâ Parisaio yeŋgâlân gâtŋe luâk siâ luâk âmbâle hârokŋe ekmâ luâk âlepŋe dâmini are kotŋe Gamalie yâkŋe hutyeŋânba agatmâ kilep. Agatmâ kinmâ, “Aposolo are yogan betgen ge kinŋet.” dâep.  
\v 35 Hain dâmbo meyekmâ betgen gembiâ galalupŋe are hin makyeŋgiep, “Israe gâtŋe, ye luâk ire gain gain yeŋgiwerâi? Ye siâ me siâ akyeŋgiwerâm âmâ nâŋgâm heŋgemgom kinmâ akyeŋgimbiâ ârândâŋ akbiâp.  
\v 36 Ulikŋân luâk siâ kotŋe Teuda yâkŋe, “Nâŋe luâk kembu aktân.” dâmbo luâk 400 akmâ yâkgâlân dewatiyi. Hain akbiâ tembe lokoŋe humo akbop dâm kombiâ mondo galalupŋe are awam akmâ ariyi. Akto yâkgât âi are yân gem bo agep.  
\v 37 Akto aregât hamiŋân kiapŋe luâk âmbâle oyaŋyeŋe nâŋgâwerâm oyaŋ yekto sop ain luâk siâ Galilaia hânân gâtŋe kotŋe Yudasi yâkŋe ikiŋe kotŋe mem agato luâk bikŋande yâkgâlân dewatiyi. Akto areâkâ hainâk kombiâ mondo luâklupŋe are hârok yeŋgum watyekbiâ hanâk hanâk awam akmâ ariyi.  
\v 38 Aregât den hin makyeŋgire nâŋgâŋet. Yeŋe aposolo are hepunyekbiâ arim manŋet. Manmâ yeŋeak nâŋgâm âmâ siâ me siâ akbiâ âmâ bo akbiâp.  
\v 39 Dâ Anutuŋe tânyeŋgumbo âi are memai akto âmâ yeŋe gain gain akmâ hilip yeŋguwai? Dâ hilip yeŋguwai âmâ Anutu gasa agaŋbai.” dâep.   
\p
\v 40 Hain dâm makyeŋgimbo nâŋgâmbiâ ârândâŋ akto Aposolo gaŋet dâmbiâ meyekmâ hutyeŋân âgâmbiâ tâk dâtâ dâtâŋe oreyegi. Oreyekmâ pat âlepŋe are bo makyeŋgiwi dâm makmâ hâreyeŋgim watyegi.  
\v 41 Watyekbiâ arim Yesugât pat âlepŋe are makyeŋgimbiâ aregât hâuŋe tâk dâtâ dâtâŋe arekŋe oreyegi aregât Anutuŋe ekto ârândâŋ akto nâŋgâm biwiyeŋe âlepŋe agep.  
\v 42 Hain akto hilâmŋe hilâmŋe sumbe emetŋân akto luâk âmbâle yeŋgât emelan âgâm Anutuŋe Yesu huŋgun aŋdo giep aregât pat âlepŋe den makyeŋgim mali.   
\c 6  
\s1 Luâk nâmbulân lâuwâ meyekmâ Aposolo âi tânyeŋguŋet dâm yeŋgiyi.  
\p
\v 1 Sop aregât kakŋân luâk âmbâle dondâŋe biwiyeŋe Yesugâlân katmâ yâkgât kâmolân dewatimbiâ dondâ agi. Dondâ akmâ yâk yeŋgât sikum siâ siâyeŋe mem konogân katbiâ tatyeŋgiep ainba mem potatmâ yeŋgim mali. Hain akmâ manbiâ Girik den nâŋgâmai areyeŋgât hutyeŋân umatŋe siâ miawagep. Amâ hin. Puli damunŋande Yuda yâk yeŋgât kambut yeŋgim âmâ Girik yâk yeŋgât bo yeŋgimbiâ Girik luâkŋe ekbiâ ârândâŋ bo akto nâŋgâm bâliaŋi.  
\v 2 Hain dâmbiâ aregât Aposolo keiân lâuwâ arekŋe Yesugât kâmolân dewatiyi are hârok mem menduguyekmâ hin makyeŋgiyi, “Nenŋe sot me kotŋe siâ siâ ire mem potatmâ yeŋgim manmâ aregât Anutugât den ire hepundenŋe ârândâŋ bo akbiap.  
\v 3 Aregât Anutugât Heakŋande tân yeŋgumbo kâmot arewa luâk bât biken lâuwâ nâŋgâ nâŋgâyeŋe olop are mem katyekbiâ nenŋe âi yeŋgienŋe sot me kotŋe siâ siâ are yâkŋe potatmâ yeŋgiwai.  
\v 4 Yâkŋe hain akbiâ benŋe nenŋeak âmâ Yesugât keiŋe makyeŋgim Anutu olop magaŋgi goaŋgi akmâ manbaen.” dâyi.  
\v 5 Den hain dâmbiâ dondâ kili arekŋe nâŋgâmbiâ ârândâŋ agep. Akto luâk mem miawakyegi are yeŋgât kotyeŋe hin. Stepano, yâk biwiŋe hanŋe hârok Yesugâlân katmâ malep. Hain akmâ mando Anutugât Heakŋande tângombo malep. Akto Pilipo, Porokoro, Nikano, Timoŋ, Pamena, akto Nikolao. Nikolao âmâ Antiokia kepian gâtŋe ulikŋân Yuda luâk yeŋgâlân dewatim Anutu nâŋgâ aŋmâ malep.  
\v 6 Luâk are mem miawakyekbiâ Aposolo olop mendugum tatbiâ kautyeŋân mem âmâ Anutu magaŋmâ mem kârikŋe ketuguyegi.   
\p
\v 7 Akto Yerusalem kepian Anutugât den pat are makyeŋgim arimbiâ luâk âmbâle dondâŋe sambelem biwiyeŋe Yesugât katmâ yâk yeŋgâlân dewatim ariyi. Akto sumbe kat kat luâk yeŋgât humomo mali are yeŋgâlân gâtŋe dondâŋe denyeŋe are nâŋgâm hainâk biwiyeŋe Yesugât kali.   
\s1 Stepano meyi.  
\p
\v 8 Stepanoŋe luâk âmbâle gala akyeŋgim mando Anutuŋe ekto ârândâŋ akto tângombo kulem keiŋe keiŋe ketugumbo egi.  
\v 9 Akto ainâk Yuda gâtŋe bikŋande Stepanogât den mem ge katberâm Stepano olop den magaŋgi goaŋgi agi. Are âmâ nâŋgâmbiâ âgâep yâk yeŋgât den emetŋân mendugum mali yâk yeŋgâlân biken biken gâtŋe amâ hin, bikŋe Kirene hânân gâtŋe akto bikŋe Alesandria kepian gâtŋe arekŋe mendugum tali, aregât bikŋande kot konmâ hin dâmini, “Wan siâŋe bo dâgâ nenekmap.” dâmini. Luâk hainare akto Yuda luâk Kilikia kepian gâtŋe bikŋe akto bikŋe Asia hânân gâtŋe arekŋe mendugum kinmâ Stepanogât den mem ge katberâm âi humo meyi.  
\v 10 Hain akmâ magaŋgi goaŋgi akmâ tatbiâ Anutugât Heakŋande Stepano tângoep aregât gain gain akmâ den hâuŋe magaŋne dâm umaleyi.  
\v 11 Hain akmâ âmâ den halowân luâk bikŋe makyeŋgimbiâ luâk arekŋe miawakmâ kinmâ hiaŋgim hin dâyi, “Stepanoŋe Mosegât den kârikŋe akto Anutugât kot pat are makmâ hilipkombo nâŋgâyion.” dâyi.  
\v 12 Hain dâm hanân gege akbiâ Israe yeŋgât humomolupyeŋe akto Mosegât den kârikŋe kepikmâ makyeŋgiyi are akto kepia ambolupŋe yeŋgât humomolupyeŋe yeŋgât hanyeŋân gembiâ biwiyeŋe kâlâp akto kuk agi. Hain akmâ gam Stepano are mem den emetŋân âgâm luâk dondâ kili areyeŋgât hutyeŋân katbiâ kilep.  
\v 13 Ain katbiâ kindo ulikŋân galalupyeŋe hanyeŋân gege agi are yeŋgonbiâ Stepanogât hiaŋgim hin dâyi, “Luâk irekŋe nengât sumbe emetŋe aregât bâleŋe dâm Mosegât den kârikŋe are hepunmâ manmap.  
\v 14 Akto hin dâmbo nâŋgâyion, “Yesu Nasarete kepian gâtŋe arekŋe nengât sumbe emetŋe are mem patakom Moseŋe den kârikŋe makmâ nengiep are akto agak memenenŋe are mem bâliwiap.” dâmbo nâŋgâyion.” dâm hiaŋgim hain dâyi.  
\v 15 Den hiaŋgim hain dâmbiâ luâk âmbâle ain mendugum kili arekŋe Stepanogât enem dewunŋân ekbiâ aŋelo yeŋgât pagaleŋe hainare agep.   
\c 7  
\s1 Stepanoŋe Israe yeŋgât bâgilupyeŋaet keiyeŋe makyeŋgiep.  
\p
\v 1 Akto Anutugât sumbe kat kat luâk areyeŋgât humoyeŋe arekŋe Stepano hin aikoep, “Den maktâi are bundâk me hiaŋgiâi?” dâmbo  
\v 2 Stepanoŋe agatmâ kinmâ hin dâep, “Humomolupne akto galalupne makyeŋgire nâŋgâŋet. Hakunenŋe kotŋe Abrahamŋe Haraŋ kepian bo arim âmâ Mesopotamia hânân mando Anutu pagaleŋe olop manmapŋe miawagaŋmâ hin dâm magaŋep,  
\v 3 “Gâŋe hânge tâmbâŋe akto ginbailupge me galalupge hepunyekmâ nâŋe hân siâ hekat giŋbian ainâk arim manben.”  
\v 4 Hain dâmbo den are nâŋgâm Kairaia hânŋe are hepunmâ Haraŋ kepian arim malep. Ain mando eweŋe mondo âmâ Anutuŋe hin magaŋep, “Hân ire hepunmâ siân arim manbiat.” dâmbo hân nenŋe yu taten iren togo malep.  
\v 5 Iren togo malep amâ Anutuŋe sop ain bo waŋdo âmâ bunewâk bo miep. Yogan mendo Anutuŋe siân Abrahamgât kâmot in manbai dâm makmâ hâriep. Amâ Abraham gupin mandoân Anutuŋe hain magaŋep.  
\v 6 Akto Anutuŋe den siâ hin magaŋep, “Kâmotlupge hân siângen arim ain manmâ hoŋ bawa akmâ yân manbiâ hân aregât ambolupŋande umatŋe keiŋe keiŋe akyeŋgim manbiâ hombaŋ 400 hain bo akbiap.  
\v 7 Hoŋ bawa akyeŋgim manbiâ hâk hilâlâm yeŋgiwai aregât dosa yeŋgire hân ambolupŋande bâgilupge watyekbiâ âmâ hân in togom manmâ nâŋgât den lokom kotne mem agatmâ manbai.” Anutuŋe hain dâep.  
\v 8 Anutuŋe Abraham ikiŋaet kâmotlupŋe hâkyeŋe gâi gâi akmâ mem manbaigât magaŋep. Akto manmâ âgâm âgâm Abraham nanŋe Isaka miawakto hilâm bât biken âlâwu bo akto eweŋande hâkŋe gâiaŋep. Akto Isaka manmâ humo akmâ nanŋe kotŋe Yakobo miep. Akto hamiŋân Yakoboŋe hakulupnenŋe keiân lâuwâ meyegep.   
\p
\v 9 Akto teulupŋande Yosepe yâkgât hâkâŋ akmâ mem siâ siâ mâŋgim puligât yeŋgimbiâ puli yeŋgim emiyeŋe are mem Aigita hânângen ariyi. Akto Aigita hânân mando Anutuŋe ain tângom heŋgemgoep.  
\v 10 Tângombo wan me wan umatŋe miawagaŋdo âmâ Anutuŋe tângombo Yosepeŋe heroŋe kakŋân malep. Hain mando Anutuŋe kârikŋe waŋdo nâŋgâ nâŋgâŋe humo akto aregât Aigita yeŋgât luâk humo kotŋe Parao yâkŋe ekmâ luâk âlepŋe dâm âi waŋep. Âi waŋmâ ikiŋe emetŋe me Aigita hân ambolupŋe are damunyeŋe agâkgât magep. Hain dâm âi waŋmâ hutyeŋân kato damunyeŋe akmâ malep.  
\v 11 Mando Aigita akto Kanaŋ hân ain mop humo miawakto sot bo agep. Hain akto sot bo akto momberâm agi.  
\v 12 Hain akmâ manbiâ Aigita hânân sot yendâp dâmbiâ Yakoboŋe nâŋgâm nanlupŋe huŋgunyeŋgimbo aregen ariyi.  
\v 13 Arim puligom togom nem manbiâ bo akto benŋe lâuwâŋe huŋgunyeŋgimbo arimbiâ Yosepeŋe teulupŋe yekmâ ikiŋaet pat makmâ miawakyeŋgiep. Makyeŋgimbo Paraogâlân arimbiâ keiyeŋe hârok nâŋgâep.  
\v 14 Akto Yosepeŋe den kato arimbo eweŋe Yakoboŋe ginbailupŋe luâk âmbâle 75 meyekto Aigita hânân ariyi.  
\v 15 Arimbiâ âmâ manmâ manmâ Yakobo moep. Mondo ainba nanlupŋe âkâ hainâk manmâ mom meteyi.  
\v 16 Hain akbiâ hanyeŋgumbiâ hakulupyeŋande hagityeŋe are mem hakuyeŋe Abrahamŋe Sikem kepian gâtŋe luâk siâ kotŋe Hemo yâkgât nanlupŋe yeŋgâlân hân puligoep ain hagityeŋe are mem arim hanyeŋguyi.   
\p
\v 17 Akto bâgilupnenŋe Aigita hânân sambelem manmâ dondâ akmâ mali. Hain akmâ manbiâ Anutuŋe Abraham den magaŋep are kârikŋe agâkgât sop are tâlâguep.  
\v 18 Akto Aigita yeŋgât luâk humo siâ miawagep arekŋe Yosepegât pat bo nâŋgâep.  
\v 19 Akto luâk humo arekŋe bâgilupnenŋe mem ge katyekberâm aregât hâk hilâlâm yeŋgiep. Hâk hilâlâm yeŋgim hin dâep, “Sambelewâi dâm nanlupyeŋe miawakbiâ mem ge hâkŋângen panyekŋet.” dâmbo mem yeŋgumbiâ moyi.  
\v 20 Sop ain âmbâle siâŋe nanaŋ kotŋe Mose are miep. Mezdo Anutuhe Mose ekmâ nanaŋ âlepŋe dâep. Mose hain miawakto eweŋande emetŋân yoŋâk mem tato dewutâ âlâwu bo akto mem ge hâkŋângen kato yiep.  
\v 21 Akto Parao baratŋande nanaŋ are ekmâ mem nâŋgât nanne dâm damunŋe akmâ malep.  
\v 22 Mando getek kaulem Paraogât luâklupŋe nâŋgâ nâŋgâyeŋe olop are yeŋgât hutyeŋân kulem emetŋân âgâmbo nâŋgâ nâŋgâ potatmâ waŋbiâ nâŋgâ nâŋgâŋe humo akto agak memeŋe me den makmakŋe me nâŋgâ nâŋgâŋe humo agep.  
\v 23 Hain akmâ manmâ hombaŋŋe 40 bo akto âmâ hin nâŋgâep, “Galalupne Israe luâk are gain gain akmâ mandâi aregât arim yekbe.” dâep. Hain nâŋgâm kambiamŋe owâiŋe akto ariep.  
\v 24 Arimbo Aigita gâtŋe luâk siâŋe Israe luâk siâ kondo ekmâ galaŋe are tângom Aigita luâk are kondo moep.  
\v 25 Kondo mondo hin nâŋgâep, “Galalupnande iregât pat nâŋgâm Anutuŋe tânnugumbo hâmbâi gasalupnenŋe hilip yeŋguwiangât nâŋgâwai.” dâm nâŋgâep. Dâ galalupŋande âmâ hain bo nâŋgâyi.  
\v 26 Luâk are kondo mondo emet hauŋdo lâuwâŋe arimbo Israe luâk lâuwâ akmâ agum tatbela mem potatyelekmâ hin makyetkiep, “Yet âmâ gala konokŋe wangât akmâ gasa kalaktat?”  
\v 27 Hain dâmbo bugâ keiŋe katmâ galaŋe koep arekŋe Mose hâkokom âmâ hin magaŋep, “Gâ netgât kiap me? Niŋande damunnenŋe akben dâm kat gegep?  
\v 28 Uran Aigita luâk siâ koen hainâk nâ nuguwerâm aktât me?”  
\v 29 Hain dâmbo Moseŋe den are nâŋgâm hamep akmâ heambukmâ Midiaŋ hânângen arim lombo tatmâ malep. Manmâ âmbâle mendo nanaŋ luâk lâuwâ meyelegep.   
\p
\v 30 Manmâ gambo hombaŋ 40 siâkâ bo akto arewa hân are hepunmâ hân tuŋe boângen Sinai gimbâŋe aregât keiŋân arimbo Anutugât aŋelo siâŋe lâwin keiŋe siân kâlâp ululunŋe om kilep ain miawakmâ kindo egep.  
\v 31 Ekmâ Moseŋe sân sân mem âmâ ekmâ heŋgemgowerâm ginŋân âgâ kindo Humoŋe den hin magaŋep,  
\v 32 “Nâ hakulupge Abraham akto Isaka akto Yakobo yâk yeŋgât Anutu.” dâep. Hain dâmbo Moseŋe den are nâŋgâm sân sân mem ongâŋe hogombo hamep akmâ ekbom dâm dewunŋe hânângen panmâ kâŋgom kilep.  
\v 33 Hain akmâ kindo Humoŋe hin dâm magaŋep, “Nâŋe yu kindân iregât hân tâliât ire amâ kâmbokŋe. Gârâmâ gâŋe kei pekege are oloŋmâ pan.  
\v 34 Akto ire nâŋgâ. Kâmotlupge Aigita hânân manbiâ kepia ambolupŋande bugâ yeŋgum mem siâ siâ akyeŋgim hâk hilâlâm yeŋgim manmâ gambiâ yekman. Yekmâ indem tâgâiakyeŋe nâŋgâm bâin dâm geân gârâmâ gasalupyeŋe hilip yeŋguwian. Akto gasalupyeŋe yeŋguwian aregât gâ Aigita hânângen huŋgun giŋdere ariwiat.” Anutuŋe hain magaŋmâ huŋgunaŋdo ariep.  
\v 35 Arim mando Israe luâk arekŋe Mosegât hâkâŋ akmâ hin magaŋi, “Niŋande gâ kiap dâm kârikŋe giŋep.” dâyi. Dâ Anutuŋe âmâ Moseŋe Israe luâk damunyeŋe akmâ gasalupyeŋe watyegâk dâm aregât aŋelo huŋgun aŋdo kâlâp ululunŋe kâlegen ge kinmâ âi are waŋep.   
\p
\v 36 Akto Anutuŋe Mose huŋgun aŋdo Aigita hânângen arim kulem keiŋe keiŋe ketugumbo egi. Akto arewa togom haru gilâm ain hâtikom arewa hân kamitŋângen togom kulem keiŋe keiŋe kenuŋmâ gam manmâ kewuguyekto hombaŋ 40 agep.  
\v 37 Akto Moseŋe Israe luâk hin makyeŋgiep, “Yeŋgât hutyeŋânba Anutuŋe propete luâk siâ nâ hinare mem miawakbiap.”  
\v 38 Moseŋe hain dâm bâgilupŋe olop hân kamitŋângen tatmâ Sinai gimbâŋân âgâm aŋelo arekŋe Anutugât manmangât den magaŋdo gem makyeŋgiep. Amâ yâk yeŋgâlâk bo. Gam gam yu manden nen maknengiwiapgât makyeŋgiep.  
\v 39 Moseŋe bâgilupnenŋe makyeŋgimbo denŋe are hâkâŋ akmâ Mosegât den are hâkokom Aigita hânângen purik katberâm aregât ukenŋe humo agi.  
\v 40 Hain akmâ Aroŋ hin magaŋi, “Gâ lâpio ketugum katmenâ arekŋe ulikŋân akmâ kewugu nenekto ariwaen. Moseŋe Aigita hânângenba kewugu nenekmâ togoep ina yâk gulip agep me gain gain agep nen bo nâŋgâen.” dâyi.  
\v 41 Hain dâmbiâ bulimakao otneŋe siâ mâŋgim kato tato wan me wan otneŋe aregât nâŋgâmbiâ humo akminep aregât sumbe omberâm heroŋe agi.  
\v 42 Hain akbiâ aregât Anutuŋe hepun yekto biwiyeŋe gulip akto dewutâ akto diâ are ekmâ hin dâyi, “Dewutâ diâ ire âmâ nengât Humonenŋe.” dâm ulityeŋgiyi. Hain akbai aregât Anutuŋe dâmbo propeteŋe kulemgoyi aregât bikŋe hin tatâp,  
\li1 Anutuŋe hin dâep, Israe ambolupŋe ye hân kamitŋângen manmâ soŋgo bau gâim nâŋgât bo, siâgât sumbe higenŋe om manbiâ hombaŋ 40 agep.  
\v 43 Akto diâ aregât nâŋgâm ulikŋân lâpiologâtyeŋe kotyetŋe Molok akto Rapaŋ are yetgât emet kenuŋmâ katyelekmâ ain âgâm kot yetŋe mem agali. Hain akmâ aregât dosa akbiâ nâŋgâm hân kotŋe Babiloŋ ain katyekbian.   
\s1 Israegât bâgilupnenŋande Anutugât sumbe emetŋe mâronŋe ketugum hikoyi.  
\p
\v 44 Akto bâgilupnenŋande Aigita hân are hepunmâ hân kamitŋângen arim manbiâ Anutu yâkgât sumbe emetŋe mâronŋe ketuguyi are tatmâ ariep aregât keiŋe Mose magaŋep. Hain dâm magaŋdo ainâk mâron are mem gagaim lâuwâŋe kenuŋmâ kenuŋmâ âgâyi.  
\v 45 Akto bâgilupnenŋande sumbe emetŋe mâronŋe ketugum âgâmbiâ Yosuaŋe ulik gulik akmâ kewugu yekto Anutu bo nâŋgâyi are yeŋgât hânân togoyi. Togombiâ Anutuŋe luâk gasalupŋe are yeŋgum watyekto âmâ bâgilupnenŋande hân are mem gangerâm âmâ Anutugât sumbe emetŋe mâronŋe kenuŋbiâ kinmâ âgâep sop ain Dawidi miawagaŋep.  
\v 46 Miawagaŋdo âlepŋe mando Anutuŋe ekto ârândâŋ akto âmâ Dawidiŋe Anutugât sumbe emetŋe humo kenuŋberâm akmâ aregât Anutu ulilaŋep.  
\v 47 Ulilaŋdo ikiŋe nanŋe siâ kotŋe Salomo yâkŋe Anutugât sumbe emetŋe are kenuŋguep.  
\v 48 Hain gârâmâ Anutu Humo âlepŋe dondâŋe luâk nenŋe emet me opmân kenuŋmaen ain bo tatmâ manmap. Aregât Anutuŋe dâmbo propete siâŋe hin kulemgoep are tatâp,   
\li1
\v 49 Kembuŋe hin maktâp, “Himbim amâ tat tatne dâ hânŋe amâ tâli tâline. Aregât emet gain hinare siâ mâŋginiŋbiâ ârândâŋ akbop? Me welam yeyene âlepŋe yâten tatniŋdo ârândâŋ akbop?  
\v 50 Nâ bâtnande siâ me siâ hârok are bo mem mâŋgiân mon?”  
\p Anutuŋe hain magaŋdo propete siâŋe kulemgoep are tatâp.   
\s1 Stepanoŋe makyeŋgim malep.  
\p
\v 51 Ye hanyeŋe kârikŋe bâleŋe. Biwi nâŋgâ nâŋgâyeŋe bo kepigagep. Bâgilupnenŋande Anutugât Heakŋe are hâkâŋ akmâ mem hami pali. Hainâk akmâ yekâ are yeŋgât agak meme are bo hepunmai.  
\v 52 Bâgilupnenŋande propete luâk hârogâk bâleŋe akyeŋgim hâk hilâlâm yeŋgiyi. Akto Anutugât hoŋ bawaŋe miawakmâ luâk ârândâŋ akyeŋgim togom manbiap aregât propete luâkŋe makmâ kulemgoyi yâk hârogâk yeŋgum meteyi. Akto yâkgâlân Yesu miawagep ain hiaŋgim den bâleŋe makmâ kuk agaŋmâ lâwinân kombiâ moep.  
\v 53 Akto Anutugât aŋelolupŋande yâkgât den kârikŋe makyeŋgimbiâ kulemgoyi are bo mem mandâi.” dâep.   
\p
\v 54 Stepanoŋe den hain dâm makyeŋgimbo Yuda luâk humomolupyeŋande biwiyeŋe kâlâp akto kuk humo nâŋgâm nekamyeŋe kândiŋ egep.  
\v 55 Hain akbiâ Anutugât Heakŋande tângombo himbimân dewunŋe panmâ ekto Yesu Anutugât bâtŋe bungen ain kindo ekmâ Anutugât pagaleŋe ekmâ hin dâep,  
\v 56 “Nâŋgâi. Himbim hâreakto luâk akmâ giep are Anutugât bâtŋe bungen kindo ektân.”  
\v 57 Hain dâmbo den are nâŋgâm bâin dâm hârokŋe watmâ mem kom hâkokom ariyi.  
\v 58 Mem kepia ginŋângen gem kâtŋe koyi. Kâtŋe komberâm akbiâ luâk sigan siâ kotŋe Saulo yâkŋe nâŋgâ yeŋgimbo âlepŋe akto mâronyeŋe kâkâlep are oloŋmâ Saulogât enemŋân katbiâ tato kâtŋe Stepano kombiâ  
\v 59 Yesu magaŋmâ hin dâep, “Kembu Yesu, otnene me.”  
\v 60 Hain dâm pâwutŋe ligim hânân ge tatmâ hin dâep, “Kembu, yu akniŋdâi iregât hâuŋe gâŋe bo yeŋgiwen.” dâep. Hain dâm ainâk moep.   
\c 8  
\s1 Sauloŋe Yesugât kâmot gasa akyeŋgiep.  
\p
\v 1-3 Akto Anutugât den lokom mali arekŋe Stepanogât hâkŋe mem lokom indem biwi bâle nâŋgâm sumângen lokom arim hangoyi. Akto sop ain Yerusalem kepia ambolupŋe luâk âmbâle biwiyeŋe Yesugâlân katmâ mali are yeŋgât gasalupyeŋande keiŋe katmâ bâleŋe keiŋe keiŋe yeŋgim gasa akyeŋgiyi. Hain akyeŋgimbiâ âmâ Saulo yâkŋe âmâ Yesugât kâmot are hilip yeŋguwerâm undâgât yeŋgim emetŋe emetŋe âgâm mem miawakyekmâ tembe loko makyeŋgimbo mem oloŋyekmâ arim kala busi emet kâlegen katyekbiâ tali. Hain akyeŋgim hâk hilâlâm yeŋgimbiâ aregât luâk âmbâle bikŋe hamep akmâ gem heambukmâ Yudaia akto Samaria hânângen ariyi. Arim manbiâ aposoloŋe konok Yerusalem kepian mali.   
\s1 Pilipoŋe Samaria ambolupŋe den pat âlepŋe makyeŋgiep.  
\p
\v 4 Akto biwiyeŋe Yesugâlân kali arekŋe Yerusalem kepia hepunmâ awam akmâ kepiaŋe kepiaŋe manmâ Yesugât keiŋe makyeŋgim ariyi.  
\v 5 Hain akbiâ yâk yeŋgâlân gâtŋe luâk siâ kotŋe Pilipo yâkŋe Samaria luâk are yeŋgât kepia humo ain arim Anutuŋe Yesu huŋgun aŋdo giep aregât keiŋe makyeŋgiep.  
\v 6 Makyeŋgim kulem keiŋe keiŋe kenuŋdo luâk âmbâle dondâ ekmâ denŋe nâŋgâm mali.  
\v 7 Akto sinduk baniara bâleŋande kautyeŋân meyegi are watyekto kamboŋmâ hepun yekmâ arim meteyi. Hain akbiâ keiyeŋe kârigiep are mem heŋgem yeŋguep.  
\v 8 Heŋgem yeŋgumbo kepia ambolupŋande Pilipoŋe kulem keiŋe keiŋe miep are ekmâ biwiyeŋe âlepŋe agep.   
\p
\v 9 Akto kepia ain luâk kâmbokŋe siâ malep kotŋe Simon arekŋe ikiŋe hâkŋe mem agatmâ bâleŋe sait keiŋe keiŋe mendo ekmâ ongâyeŋe hogom nâŋgaŋbiâ humo akto mali.  
\v 10-11 Akto luâk âmbâle gegeŋe âgâ âgâŋe hârokŋe yâkgât hin dâm mali, “Nâŋgâ nâŋgâŋe kârikŋe talaŋdâpgât den nâŋgâwerâm kârikŋe aktâp.” dâyi. Hain dâmbiâ sait keiŋe keiŋe mem manmâ gaep aregât bâtyeŋe dâtyeŋân igim kinmâ biwiyeŋe yâkgâlân katmâ mali. Biwiyeŋe yâkgâlân katmâ, “Simon konok yâkŋe Anutugât kârikŋe mem miawakmap.” dâyi.  
\v 12 Hain akmâ manbiâ âmâ Pilipoŋe Anutuŋe damunyeŋe akberâm agep aregât akto Yesu huŋgunaŋdo gem malep aregât kot pat âlepŋe dâm makyeŋgimbo are nâŋgâm mem manmâ biwiyeŋe Yesugâlân katmâ manbiâ tu puli yeŋgiep.  
\v 13 Hain akbiâ Simon yâkŋe hainâk biwiŋe Yesugâlân katmâ mando tu puli aŋi. Hain akbiâ Simonŋe Pilipo peniaŋdo olowâk maliat. Manmâ Pilipoŋe kulem keiŋe keiŋe ketugumbo Simonŋe sân sân mem ekto dâtŋe agep.   
\s1 Petoro akto Yohaneŋe Samaria hânân ariyiat.  
\p
\v 14 Akto Samaria kepia ambolupŋande Anutugât den are nâŋgâm lokom mali. Aregât pat are magaŋgi goaŋgi akbiâ Yerusalem kepian arimbo Aposoloŋe nâŋgâyi. Nâŋgâm Petoro akto Yohane huŋgun yetkimbiâ ariyiat.  
\v 15-17 Arimbela yâkŋe keiyeŋe hin makyetkiyi, “Emelâk biwinenŋe Yesugâlân katenŋe Pilipoŋe Yesugât kolân tu puli nengiep.” dâyi. Hain dâmbiâ Petoro akto Yohaneŋe Anutugât Heakŋe yâk yeŋgâlân bo giep aregât nâŋgâm kautyeŋân meyekmâ Anutu ulilaŋiat. Kautyeŋân mem kinmâ ulilaŋbela gem tân yeŋguep.  
\v 18 Akto Petoro akto Yohaneŋe kautyeŋân meyekbela Anutugât Heakŋande gem kârikŋe akyeŋgimbo Simon are egep.  
\v 19 Ekmâ ukenŋe nâŋgâm aregât puli mem togom hin dâm makyeŋgiep, “Nâŋe kautyeŋân hainâk mendere âmâ Anutugât Heakŋande gem kârikŋe akyeŋgiwiapgât puli ire yetkiwerân. Yetkire mem aregât hâuŋe nâŋgâ nâŋgâ niŋbela yetgât kârikŋe tatyetkimap are mendere kârikŋe niŋâk.” dâep.  
\v 20 Hain dâmbo Petoroŋe hin magaŋep, “Anutuŋe ikiŋe Heakŋe huŋgun aŋdo gemap are gâŋe puligande puligowerâm aktât are bâliâp akto arekŋe hememgât pat miawakgiŋdâp.  
\v 21 Hain akmenâ bâlimbo Anutuŋe biwige ekto ârândâŋ bo aktâp aregât net bo penânetkiwiat.  
\v 22-23 Akto siâ makgiŋdere nâŋgâ. Biwigaet keiŋe hin ekmâ nâŋgân. Netŋe kulem mendetŋe ulitnetkimenâ biwige bâliâp. Akto hainâk biwi bâle manmâ hain aregât ukenŋe nâŋgâm manmenâ biwige hândâk akmapgât Anutuŋe dâmbo akmâ hilipkoât aregât dosa bo akgiŋâkgât nâŋgâ nâŋgâ bâleŋe hepunmâ biwige Yesugâlân katmâ ulilaŋ.”  
\v 24 Hain dâm magaŋdo Simonŋe hin dâm makyetkiep, “Hainare miawak niŋbopgât Anutu ulilaŋlet.” dâep.  
\v 25 Hain dâmbo âmâ Petoro akto Yohaneŋe purik katmâ arim âmâ kepiaŋe kepiaŋe Samaria hânân tatmâ ariep ain arim Yesugât den pat âlepŋe are makyeŋgim ariyiat. Arim manmâ dâp ginŋe tete kepiaŋe kepiaŋe âgâm Yesugât den pat âlepŋe are makyeŋgim makyeŋgim Yerusalem kepian purik katmâ ariyiat.   
\s1 Pilipoŋe hân kamitŋângen ariep.  
\p
\v 26 Petoro akto Yohane Yerusalem kepian purik katmâ arim manbela sop ain Anutugât aŋelo siâŋe miawakmâ Pilipo hin dâm magaŋep, “Gâ ire hepunmâ dâp siâ ewangim gem dâp tu tânâk bo gemawân Yerusalemba Gaya arimai dâp are watmâ ariwen.”  
\v 27 Hain dâm magaŋdo Pilipoŋe hân kamitŋângen ariep. Akto Aitiopia hânân âmbâle humo siâ malep kotŋe Kandake yâkgât puliŋaet damun akto âmbâle damun akminep yâkŋe Yerusalem kepian arim sumbe emetŋân âgâm Anutu kotŋe mem agalep. Mem agato bo akto hân tâmbâŋângen  
\v 28 purik katmâ ariwerâm akmâ âmâ ikiŋe bau luâk soko arekŋe hân waŋgaŋe siâ oloŋep ain âgâm tatmâ kepia aregen purik katmâ ariep. Dâwân arim emelâk Anutuŋe den dâmbo propete luâk siâ kotŋe Yesaia yâkŋe kulemgoep are oyaŋep. Oyaŋmâ arimbo Pilipoŋe egep.  
\v 29 Ekto âmâ Anutugât Heakŋande Pilipo hin magaŋep, “Woe, gâŋe hân waŋgaŋe indâgenba togoâp ain arimenâ penigiŋâk.”  
\v 30 Hain dâmbo Pilipoŋe dowâk arimbo luâk arekŋe emelâk Yesaiaŋe Anutugât den are kulemgoep are oyaŋdo nâŋgâm hin dâm aikoep, “Den ya oyaŋdât aregât keiŋe nâŋgât me bo?” dâep.  
\v 31 Hain dâmbo âmâ bau luâk soko are siâ siâ waŋdo yeukŋe akmâ kindo hin magaŋep, “Luâk siâŋe bo makniŋdâpgât nâ nunak oyaŋmâ keiŋe nâŋgâwerângât dâp bo tatâp, aregât gâŋe hân waŋgan âgâmenâ olowâk tatmâ âmâ keiŋe makniŋ.”  
\v 32-33 Hain dâmbo hân waŋgan âgâmbo olowâk tatmâ ariyiat. Akto emelâk Anutuŋe den makto Yesaiaŋe kulemgoep are hin,  
\li1 “Lama are kom gâiwerâmbiâ yân tatmap. Akto lama dumutŋe hârembiâ âmâ pâlâmŋe kinmap dop hainâk nâŋgât hoŋ bawa pâlâmŋe yekmâ kindo den âiân katmâ ikiŋaet pat âlepŋe makyeŋgiwopgât dâp gisapkom kombiâ moep. Akto kombiâ mondo ainba kâmotlupŋe biwiyeŋe yâkgâlân katmâ manbai yâk yeŋgât oyaŋ yekbaigât dâp bo tatâp.”   
\p
\v 34 Akto luâk kotdâŋe den are oyaŋmâ aregât Pilipo hin aikoep, “Propete luâk arekŋe ikiŋaet me siâgât kulemgoep?” dâep.  
\v 35 Hain dâmbo Pilipoŋe Yesaiaŋe den kulemgoep are oyaŋmâ arewa Yesugât den pat âlepŋe are magaŋdo tatmâ ariyiat.  
\v 36 Arim tu siâ hâlâŋmâ arimbela luâk kotdâ arekŋe hin dâm magaŋep, “Indâre ek. Tu tatâp. Nâ tu puli niŋberâtgât nâŋgân aregât gain aktere ârândâŋ akberâp?” dâep.  
\v 37 Hain dâmbo hin dâm magaŋep, “Gâŋe biwige Yesugâlân katmenâ âmâ âlepŋe mem tu puli giŋberân.” dâm magaŋdo hin dâep, “Yesu are âmâ Anutugât nanŋe aregât biwine yâkgât emelâk katân.” dâep.  
\v 38 Hain dâmbo âlepŋe dâmbo aregât bau luâk soko are mem yeukŋe ketugumbo kindo Pilipo akto luâk kotdâ arekŋe hân waŋgaŋânba gem tuân geyiat. Gem âmâ Pilipoŋe tu puli aŋep.  
\v 39 Puli aŋdo tuânba gambela âmâ Anutugât Heakŋande Pilipo mem oloŋdo arimbo luâk kotdâŋe Pilipo undâgâto bo akto biwi heroŋe nâŋgâm hân waŋgan âgâm mem ariep.  
\v 40 Akto Anutugât Heakŋande Pilipo mem Asido kepian kato kindo egi. Ekbiâ kepiaŋe kepiaŋe arim Yesugât den pat âlepŋe makyeŋgim arim Kaisarea kepian ariep.   
\c 9  
\s1 Humoŋe Saulo miawagaŋep.  
\p
\v 1 Akto sop ain Sauloŋe Kembugât kâmot gasa akyeŋgim hilip yeŋguwerâm akto biwiŋe kâlâp agep. Biwiŋe kâlâp akto Sauloŋe Anutugât sumbe kat kat areyeŋgât humoyeŋaelân arim kulem esenŋe niŋŋetgât ariep.  
\v 2 Amâ den emetŋe Damasko ain tatâp aregât humomolupŋe hekatyeŋgim dâp irakŋân manmai luâk me âmbâle mem miawakyekmâ bâtyeŋân hikom Yerusalem kepian meyekmâ togoâkgât kulem esenŋaet ulityeŋgiep. Ulityeŋgimbo waŋbiâ mem ariep.  
\v 3 Akto kulem esenŋe are mem Yerusalem kepia hepunmâ Damasko kepia ewumâk akto âmâ himbimânba dewutâ pagaleŋe humo gem belek belek akmâ miawagep. Belek belek dâm miawakto hânân ge yiep.  
\v 4 Ge yendo ainâk den siâ hin dâmbo nâŋgâep, “Saulo, Saulo, gâ wangât nugum watnekmâ mandât?” dâep.  
\v 5 Hain dâmbo Sauloŋe hin dâep, “Kembu gâ niŋe.” dâmbo hin dâep, “Nâ nugum watnekmâ manmat ire. Nâ Yesu.  
\v 6 Agatmâ gâŋe kepian arimenâ âmâ siâŋe gain gain akbiatgât miawâk makgiŋbiap.” dâep.  
\v 7 Hain dâmbo olop mali arekŋe den are nâŋgâm kinmâ etem metem agi.  
\v 8 Hain akmâ kinbiâ Saulo âkâ agatmâ ekberâm akto ainâk dewunŋe hândâk agep. Hain akto aregât galalupŋande mem oloŋmâ Damasko kepian ariyi.  
\v 9 Mem oloŋmâ arim manbiâ dewunŋe hândâk akto sot me tu me wan me wan bo nem mando hilâm âlâwu bo agep.   
\s1 Ananiaŋe Saulo mem tu puli aŋep.  
\p
\v 10 Akto Damasko kepia ain gâtŋe luâk siâ Yesu kâmolân gâtŋe kotŋe Anania. Manmâ biwiŋe purik dâmbo giwelân Humoŋe miawagaŋmâ kolep. Kondo hin dâep, “Humone, wan den makniŋberâm aktât?” dâmbo  
\v 11 Humoŋe hin dâm magaŋep, “Agatmâ ari. Dâp siâ aregât kotŋe dâp tâŋâk dâm konmai ain Yudasi siâgât emet tatâp ain arim âgâm luâk siâ kotŋe Saulo are Taso kepian gâtŋe are mem miawakben. Nâŋgât. Yâkŋe nâ ulitniŋmâk mandâp.  
\v 12 Uran ulitniŋmâ âmâ giwelân hin egep. Luâk siâŋe kotŋe Anania yâkgâlân arim âmâ dewunŋe hulaŋ akbiapgât kautŋân membiap are egep.” dâep.  
\v 13 Humoŋe hain dâm magaŋdo Ananiaŋe hin dâep, “Humo, Saulogât hin dâmbiâ nâŋgân. Yâkŋe âmâ Yerusalem kepia ambolupŋe gâŋgât kâmolân mandâi are hilip yeŋgum hâk hilâlâm yeŋgim mandâp.  
\v 14 Akto yâkŋe kotge konmâ manmaen nen mem oloŋnenekto Yerusalem kepian purik katmâ ariŋetgât Anutugât sumbe kat kat areyeŋgât humomolupyeŋande magaŋgim kinmâ huŋgunaŋbiâ togoâp.”  
\v 15 Ananiaŋe hain dâmbo hin dâep, “Gâ hanâk yâkgâlân ari. Luâk âmbâle hârokŋe nâŋgât keiŋe nâŋgâŋetgât Saulo oloŋdere hoŋ akniŋmâ luâk âmbâle bikŋe Anutu bo nâŋgaŋmai are akto luâk humomolupyeŋe akto Yuda luâk bikŋe areyeŋgâlân arim keine makmâ miawakmâ makyeŋgiwiap.  
\v 16 Makyeŋgimbo bikŋande âmâ nâŋgâmbiâ bâlimbo aregât siâ siâ agaŋbiâ hâk hilâlâm kakŋân manbiap aregât keine magaŋbian. Aregât agatmâ ari.”  
\v 17 Hain dâmbo Ananiaŋe âmâ emet tirip kalaŋep ain arim âgâm Saulogât kautŋân mem hin dâep, “Galane Saulo, makgiŋdere nâŋgâ. Yesu Humoŋe dâwân miawakgiŋdo egen yâkŋe dewunge âlepŋe akberâpgât akto Anutugât Heakŋande kârikŋe akgiŋâkgât huŋgun niŋdo gutân.”  
\v 18 Hain dâm magaŋdo hainâk dewunŋe henepŋe gagai akmâ gembo emelâk hârok ektân dâmbo tu puli aŋep.  
\v 19 Hain akto sot om waŋbiâ nendo hagitŋe kârikŋe agep. Akto tatmâ Yesugât kâmot Damasko kepian mali yâk olowâk mali.   
\s1 Sauloŋe Damasko kepian manmâ Yesugât keiŋe makyeŋgiep.  
\p
\v 20 Manmâ âmâ ainâk keiŋe katmâ Sauloŋe Yuda yeŋgât den emetŋân âgâm Yesugât keiŋe hin makyeŋgiep, “Yesu are amâ Anutugât nanŋe mandâp.”  
\v 21 Hain makyeŋgimbo nâŋgâmbiâ dâtŋe akto den hin dâm magaŋgi goaŋgi agi, “Amâ yâkŋe âgâlân Yerusalem kepian manmâ luâk âmbâle Yesu kotŋe konmâ manmai are hilip yeŋguwerâm akmâ hâk hilâlâm yeŋgiep. Akto Yesugât kâmot in mandâi yâk mem oloŋ yekmâ purik katmâ sumbe kat kat luâk arekŋe hilip yeŋguŋet dâm Yerusalem kepianba iren togoep.” Hain dâm magaŋgi goaŋgi agi.  
\v 22 Akto Sauloŋe ain manmâ nâŋgâ nâŋgâŋe kârikŋe akto Yesu amâ Anutuŋe huŋgunaŋdo giep aregât keiŋe dâm miawakmâ makyeŋgimbo nâŋgâmbiâ han lâuwâ agep.   
\p
\v 23 Yuda gâtŋande Damasko kepian manmini arekŋe nâŋgâm manmâ biwiyeŋe kâlâp akto Saulo komberâm agi.  
\v 24 Den akmâ Saulo komberâm kepia ginŋânâk kinmâ hin dâyi, “Saulo in gembo âmâ kondenŋe momberâp.” dâyi.  
\v 25 Hain dâmbiâ Sauloŋe nâŋgâm galalupŋe makyeŋgimbo hândâgânâk haka humo kâlegen lugum tâkŋe hikom giâkom kâtŋe haot humo ketugumini are dâtŋânba panbiâ gem hânân kinmâ haka kâlegenba yoŋâk agatmâ ariep.   
\s1 Saulo Damasko kepia hepunmâ Yerusalem kepian ariep.  
\p
\v 26 Akto Saulo Damasko kepia hepunmâ Yerusalem kepian ariep. Ain arim Yesugât kâmolân gâtŋe penâyeŋgiwerâm agep. Penâyeŋgiwerâm akto imâ Yesu gâlân gâtŋe bo dâm hamep akmâ gala bo agaŋi.  
\v 27 Gala bo agaŋbiâ aregât Aposolo siâ kotŋe Banaba yâkŋe Saulogât denŋe makberâm akmâ Aposolo yeŋgâlân oloŋmâ arim hin dâm makyeŋgiep, “Humonenŋande Saulo dâwân mem miawakmâ âmâ den magaŋep. Magaŋdo Damasko kepian arim ain Yesugât kot den hamep bâlâk makyeŋgiep.” dâep.  
\v 28 Banabaŋe hain dâm makyeŋgimbo gala agaŋbiâ olop manmâ Yerusalem kepia are gam ândeaŋmâ arim Humogât kotŋe dâm miawakmâ makyeŋgiep.  
\v 29 Hain dâm makyeŋgim Yuda luâk ulikŋân Girik hânân ariyi arekŋe purik katmâ togoyi yâk yeŋgâlân gâtŋe bikŋe makyeŋgimbo denyeŋe gembo âgâmbo akmâ kondenŋe moâk dâm magaŋgi goaŋgi agi.  
\v 30 Akto Yesugât kâmotlupŋe yâkŋe yâkgât den pat nâŋgâm Saulo mem oloŋmâ Yerusalem kepia are hepunmâ gem Kaisarea kepia arim katbiâ waŋgan âgâmbo mem ikiŋe kepia kotŋe Taso ain are kato ariep.  
\v 31 Akto Anutugât Heakŋande Yuda ambolupŋe akto Galilaia ambolupŋe akto Samaria ambolupŋe biwiyeŋe Yesugâlân kali are memeŋe akyeŋgimbo aregât luâk dondâ yâk yeŋgâlân mendugum dewatiyekbiâ dondâ agi aregât biwiyeŋe sândugiep.   
\s1 Petoroŋe Yesugât wâtŋân kinmâ luâk keiŋe bâtŋe kârigiep siâ kotŋe Ainea are mem heŋgemgoep.  
\p
\v 32 Petoro hân ain arim togom hâtikom âmâ Yesugât kâmot Lida kepian mali are yeŋgâlân ariep.  
\v 33 Arim luâk siâ kotŋe Ainea egep. Yâk âmâ kei bâtŋe kârigem yiep. Hain mando hombaŋ nâmbulân âlâwu bo agep. Are Petoroŋe hin dâm magaŋep,  
\v 34 “Ainea Yesu Kristo yâkŋe heŋgem guguâpgât agatmâ gugak tem tâkge loko.” dâmbo ainâk agalep.  
\v 35 Âlepŋe akmâ agato Lida akto Sadoŋ ambolupŋande ekbiâ dâtŋe akto biwiyeŋe Yesugâlân kali.   
\s1 Petoroŋe Tabita mem agalep.  
\p
\v 36 Akto Yope kepian âmbâle siâ Yesugât kâmolân dewatiep are kotŋe Tabita den purikŋe amâ hânângen. Yâkŋe luâk âmbâle umburuk mali are gala akyeŋgim tânyeŋguep. Hain akmâ manmâ kundat miawagaŋdo moep.  
\v 37 Mondo lokom âgâm emet kâleŋe siân tu pulim katbiâ yiep.  
\v 38 Yope kepia are akto Lida kepia are olop kereregâk taliatgât Yesugât kâmolân mendugu ageine Petoro togoâp nâŋgâm luâk lâuwâ huŋgun yetkiyi. Huŋgun yetkimbiâ arim hin dâm magaŋiat, “Kewugu gektetŋe olowâk hinŋe arine.” dâmbela âlepŋe dâmbo kewugumbela ariyi.  
\v 39 Arimbiâ âmbâle momoŋe talewân are kewugumbela âgâyi. Âgâmbiâ âmbâle kambutŋe ândeaŋmâ tatmâ okot nâŋgâ aŋmâ indem tatmâ Tabitaŋe golâ malewân ain sâŋgum parutmâ yeŋgiep are hârok hekalaŋi.  
\v 40 Hekalaŋbiâ Petoroŋe, “Sopanŋet.” dâmbo hârok sopanmâ ge betgen kinbiâ enemŋân bam kâŋgom Anutu ulilaŋep. Ulilaŋmâ âmbâle momoŋe yiep are ekmâ hin dâm magaŋep, “Tabita agatmâ kin.” dâmbo ainâk dewunŋe hulaŋ akto Petoro egep.  
\v 41 Ekto Petoroŋe bâtŋân mendo agatmâ kilep. Kindo Petoroŋe yeŋgondo âmbâle kambut akto luâk âmbâle bikŋe Yesugât kâmolân dewatiyi are hârok âgâm Tabita momoŋânba mem agalep are egi.  
\v 42 Ekmâ Tabita momoŋânba agalep aregât den pat are magaŋgi goaŋgi akbiâ Yope kepian gâtŋe biwirâŋe Yesugâlân biwiyeŋe kali.  
\v 43 Akto Yope kepian malep luâk siâ kotŋe Simoŋ yâk makao hâkŋe gagaim kau hekom parutmâ kato puligomini yâkgât emelan ain Petoroŋe sop kâlep tatmâ malep.   
\c 10  
\s1 Aŋelo siâŋe Konelio miawagaŋep.  
\p
\v 1 Kaisarea kepian luâk siâ malep kotŋe Konelio Italiagât tembe loko yeŋgât damun kautŋe malep.  
\v 2 Yâk akto kâmotlupŋe arekŋe Anutugât den lokom ulilaŋmâ mali. Hain manbiâ damunyeŋe arekŋe Yuda luâk âmbâle umburuk mali are yeŋgât okotŋe nâŋgâm kotŋe siâ siâ yeŋgim malep. Akto yâkŋe Anutu yâkgât heroŋe nâŋgâm hilâm ârândâŋ mepaiŋe miep.  
\v 3 Hain akmâ manmâ hilâm siân eŋgaiŋe biwiŋe mem purik kato Anutugât aŋelo siâŋe kolep.  
\v 4 Kondo tâŋâk ekmâ sân sân mem hin dâep, “Kotdâ gain gain?” dâmbo hin dâep, “Gâŋe Anutu magaŋmâ denŋe lokom manmâ luâk umburuk manmai are gala akyeŋgimat are Anutuŋe nâŋgâmbo âlepŋe akmap.  
\v 5 Gârâmâ gâ uŋak hoŋ bawalupge huŋgunyeŋgimenâ Yope kepian arim luâk siâ kotŋe Simoŋ, Petoro are kewugum togowi.  
\v 6 Yâk nambeŋe Simoŋ makao hâkŋe gagaim kau hekom parutmâ kato puligomai aregât emelan tatâp. Akto emet are amâ haru ginŋân tatâp.” dâep.  
\v 7 Aŋeloŋe hain dâm arimbo Konelioŋe dâmbo hoŋ bawa lâuwâ akto tembe loko yâk yeŋgâlân gâtŋe siâŋe Anutugât denŋe lokominep yâk gambiâ  
\v 8 aŋeloŋe den magaŋep are makyeŋgim huŋgun yeŋgimbo Yope kepian ariyi.   
\s1 Anutuŋe Petoro biwiŋe mem purik katmâ wan siâ hekalaŋep.  
\p
\v 9 Arim dâwân yem kinbiâ hauŋdo âgâm arimbiâ kepia are tâlâgumbo âmâ dewutâ kârikŋe akto Petoroŋe Anutu den magaŋberâm emet kakŋân âgâep.  
\v 10 Âgâm Anutu magaŋmâ kinmâ mopŋe agumbo sot nemberâm aregât, “Sot oŋet.” dâmbo sot om tatbiâ ain biwiŋe purik âgâmbo hin egep.  
\v 11 Himbim hâreakto aŋeloŋe wan siâ mâron humo tuŋguŋe biken biken hikom mem giâkom katbiâ hânân giep.  
\v 12 Akto aregât kâlegen soŋgo lâut toŋga keiŋe keiŋe Yuda luâkŋe bo nemini arekŋeak ain yiep.  
\v 13 Are gembo âmâ himbimânba den hin magaŋep, “O Petoro, are gâim om ne.” dâmbo  
\v 14 Petoroŋe hin dâep, “Kotdâ, nâ hain bo akman. Soŋgo kâmbokŋe bo nene dâmaen hinare bo neman.” dâep.  
\v 15 Hain dâmbo lâuwâŋe hainâk dâep, “Are gâim ne, Anutuŋe makto âlepŋe aktâp are bo neneŋe hain bo dâm hepunbiat.” dâep.  
\v 16 Lâuwâŋe âlâwuŋe hainâk dâmbo mem oloŋbiâ himbimân âgâep.   
\p
\v 17 Himbimân âgâmbo Petoroŋe are ekto biwiŋân kulem mendo nâŋgâmbo ârândâŋ bo akto âmâ Konelioŋe hoŋ bawalupŋe huŋgunyeŋgiep arekŋe togom Simoŋgât emetŋe mem miawakmâ betgen kinmâ den hin dâm koli,  
\v 18 “Simoŋ kotŋe siâ Petoro gâ ain tatât me?” dâm koli.  
\v 19 Hain konbiâ Petoroŋe wan siâ egep aregât nâŋgâm heŋgemgom kindo Anutugât Heakŋande hin magaŋep, “Nâŋgât. Luâk âlâwu akmâ yâkŋe undâgât giŋdâi  
\v 20 aregât yâk olop gem ariwerâm âmâ nâŋgâmâk bo ak. Luâk are nâŋe makyeŋgire togoâi.” dâep.  
\v 21 Hain dâmbo Petoroŋe yâk yeŋgâlân gem hin aiyeŋguep, “Kulâgâtâi amâ nâ ire. Wangât togom nogondâi?” dâep.  
\v 22 Hain makyeŋgimbo hin dâyi, “Tembe loko yeŋgât humoyeŋe kotŋe Konelio yâkŋe Anutugât hamep akmâ gala agaŋmâ yâkgât dewunŋân âlepŋe manmap yâkgât Yuda kepia ambolupŋande nâŋgâmbiâ ârândâŋ akmap. Akto Anutugât aŋelo siâ huŋgunaŋdo Konelio miawagaŋmâ gâŋe arim emetŋân magaŋbiatgât magep.” dâyi.  
\v 23 Hain dâmbiâ gala akyeŋgimbo emetŋân âgâm yeyi.  
\p Yem kinbiâ hauŋdo agatmâ Yope kepian bikŋe biwiyeŋe Yesugâlân katmâ mali yâk olop ariyi.  
\v 24 Arim dâwân yeyi. Yem kinbiâ hauŋdo agatmâ Kaisarea kepian ariyi. Arimbiâ Konelioŋe galalupŋe akto ginbailupŋe oloŋyekto mendugum lâmyeŋgum tatbiâ togoyi.  
\v 25 Togom Petoroŋe emetŋân âgâwerâm akto Konelioŋe kambiamŋe âlepŋe akto gem enemŋân kâŋgom kotŋe mem agalep.  
\v 26 Hain akto Petoroŋe mem agatmâ hin magaŋep, “Hepun. Nâmâ gâ hinare luâgâk.” dâep.  
\v 27 Hain dâmbo Konelioŋe kewugu yekmâ emelan âgâmbo Petoroŋe mendugum tali are yekmâ hin makyeŋgiep,  
\v 28 “Ye Yuda luâk nengât agak meme nâŋgâmai. Nenŋe Yuda luâk bo are gala akyeŋgim yâk olop tatbaengât dâp bo tatmap. Nâmâ luâk den siân gâtŋe luâk ire âmâ bâleŋerâm nâŋgâre gemap. Hain akmâ gala bo akyeŋgiwerâm aktere Anutuŋe hain bo akben dâm aregât keiŋe makniŋep.  
\v 29 Aregât kewugu nekberâm togombiâ âmâ den bo koyeŋgiân. Gârâmâ wangât nâ kewugu nekberâm undâgât niŋi aregât keiŋe makniŋbiâ nâŋgâwe.” dâep.   
\p
\v 30 Hain dâmbo Konelioŋe hin magaŋep. “Nâŋe kulem siâ ekmâ manmâ gare sop uŋak hilâm imbâtŋe bo aktâp aregât den pat makgiŋbe. Nâ emet eŋgaiŋe Anutu magaŋberâm aktere âmâ luâk siâ pagaleŋe olop arekŋe nâŋgâlân togom nogonmâ hin makniŋep,  
\v 31 “Konelio, Anutu magaŋmenâ nâŋgâmbo âlepŋe agep. Akto siâ siâ kalem akmenâ gekmâ nâŋgâ giŋdo âlepŋe akmap.  
\v 32 Aregât gâŋe hoŋ bawalupge huŋgunyeŋgimenâ Yope kepian arim ain luâk siâ kotŋe Simoŋ kotŋe siâ Petoro are kewugum togowai. Yâk ikiŋe nambeŋe Simoŋ makao hâkŋe kau hekom parutmâ kato puligomai aregât emet haru ginŋân tatâp ain yâk olop mandat.” dâep.  
\v 33 Aŋeloŋe hain makniŋdo ainâk hoŋ bawalupne gâŋgâlân huŋgunyeŋgire den mem togombiâ togoât aregât kambiamne âlepŋe aktâp. Akto togom Anutugât dewunŋân yu taten imâ Humoŋe den potatmâ giŋep are maknengimenâ nâŋgâne. Gâ aregât togoât gârâmâ maknengi.” dâep.  
\v 34 Hain dâmbo Petoroŋe hin makyeŋgiep, “Anutuŋe luâk nengât agak meme nenŋaet nâŋgâm hin dâmap, “Luâk hârok dopyeŋe konogâk akmai.” dâmap are hinŋe nâŋgâm heŋgemgoân.  
\v 35 Luâk kâmotŋe kâmotŋe yâk yeŋgâlân gâtŋe bikŋande Anutu gala agaŋmâ agak meme âlepŋeâk akyeŋgimai aregât meyekbiapgât dopŋe tatâp.  
\v 36 Akto Anutuŋe propete luâklupŋe huŋgunyeŋgimbo Israe nengât hutnenŋân togom Anutuŋe hoŋ bawaŋe huŋgunaŋdo gem damunyeŋe akbiap dâmini are Israe luâk nengâlâk bo. Luâk kâmotŋe kâmotŋe nen hârok damun nenŋe akbiap aregât den pat âlepŋe are biwiyeŋe sândugeâkgât makyeŋgim gayi are âmâ Yesu yâkgât keiŋe ye nâŋgâmai.  
\v 37 Akto Yohaneŋe biwiyeŋe Anutugât katbiâ tu puli yeŋgiwe dâmbo ain gâtŋande Galilaia akto Yudaia hân tânâmŋân kulem keiŋe keiŋe miawakto ekbiâ dâtŋe agep aregât patŋe nâŋgâyi.  
\v 38 Akto Anutuŋe ikiŋe Heakŋe huŋgunaŋdo Yesu Nasarete kepian gâtŋe are memeŋe agaŋdo aregât wâtŋân manmâ hân biken biken arim togom gala akyeŋgim malep. Akto Niambi bâleŋande luâk mem hilip yeŋguep are mem heŋgemyeŋgum metiep. Akto Anutuŋe tângombo âi hain miep aregât ye nâŋgâi.  
\v 39 Akto Yerusalem kepian akto Yuda luâk nen manmaenân ain nen olop manmâ kulem keiŋe keiŋe mendo are ekmâ meteyion. Akto lâwinân kombiâ moep.  
\v 40 Mondo hilâm âlâwuŋe bo akto Anutuŋe memeŋe agaŋdo momoŋânba agato egion.  
\v 41 Agatmâ luâk hanâk hanâk yeŋgâlân bo miawagep. Nengâlânâk miawakto egion. Anutuŋe nune pat dâm menenekto malion nengâlânâk miawagâk dâmbo hainâk miawagep. Momoŋânba agato yâk olop sot nem aŋgi goaŋgi akmâ den magaŋgi goaŋgi agion.  
\v 42 Akto Anutuŋe golâ manden me emelâk moyi nen hârogâk Yesuŋe den dâm hârenengiwiap aregât luâk kautŋe kalep. Akto Anutuŋe Yesugât den pat âlepŋe ire luâk kâmotŋe kâmotŋe makyeŋgiŋet dâm aregât makmâ nengiep.  
\v 43 Akto ulikŋân propete luâklupŋande Yesugât den hin dâyi, siâŋe biwiŋe Anutuŋe huŋgunaŋdo gewiap yâkgâlân kato Anutuŋe nanŋaet kotŋaet akmâ luâk aregât dosa hepunaŋbiap.” dâep.   
\s1 Anutugât Heakŋande Yuda luâk bo are kautyeŋân mem tânyeŋguep.  
\p
\v 44 Petoroŋe den hain dâm makyeŋgimbo nâŋgâm tali are yeŋgâlân Anutugât Heakŋe giep.  
\v 45-46 Gem kautyeŋân mendo elewetyeŋe purik âgâmbo den siâ siâ makmâ Anutu magaŋmâ kotŋe mem agatbiâ aregât Yope kepian gâtŋe Yuda luâk Petoro olop togoyi arekŋe yekbiâ dâtŋe akto han undup agi.  
\v 47 Hain akbiâ Petoroŋe hin dâep, “Ulikŋân Anutuŋe Heakŋe huŋgunaŋdo nengât kaknenŋân giep. Akto hainâk uŋak kepia ambolupŋe yeŋgât kakyeŋân geâp, aregât niŋande tu puli yeŋgiwerengât makmâ hârewiap?”  
\v 48 hain dâm luâk âmbâle bikŋe tu puli yeŋgim Yesu kotŋe konŋet dâm makyeŋgimbo hain agi. Hain akmâ Petoro mem gangerâmbiâ âmâ yâk olowâk manbiâ hilâm amon siâ bo akto ariep.   
\c 11  
\s1 Yerusalem kepian gâtŋe Yesugât kâmot Petoro olop magaŋgi goaŋgi agi.  
\p
\v 1 Aposolo akto Yuda luâk âmbâle bikŋe Yudaia hânân manmâ biwiyeŋe Yesugâlân katmâ mali arekŋe Yuda luâk bo manmai are Anutugât den nâŋgâm lokoyi are yeŋgât pat nâŋgâyi.  
\v 2 Nâŋgâmbiâ Petoroŋe Yerusalem kepian purik katmâ arim âgâmbo Yuda luâkŋe Petoroŋe hain agepgât nâŋgâmbiâ ârândâŋ bo akto hin magaŋi,  
\v 3 “Gâŋe âgâlân hâkyeŋe bo gâi yeŋgiyi are yeŋgât hutyeŋân arim bâtyeŋânba sot mem nien are nâŋgâenŋe bâliep.”  
\v 4 Hain dâmbiâ aregât Petoroŋe wan me wan miawagep aregât keiŋânbak den pat makyeŋgiep.  
\v 5 Makyeŋgim hin dâep, “Nâŋe âgâlân Yope kepian manmâ Anutu magaŋmâ âmâ biwine purik kato humoŋe biwinân den kato hin egân. Mâron humo hainare himbimânba gem gem keinân giep.  
\v 6 Gembo âmâ are ekmâ heŋgemgoân. Katip are kâlegen soŋgo lâut toŋga keiŋe keiŋe Yuda nen bo nemaen hain arekŋeâk yiep.  
\v 7 Yendo ektere âmâ himbimânba den siâ hin dâmbo nâŋgân, “Petoro are gâim om ne.” dâmbo nâŋe hin dân,  
\v 8 “Humo, nâ bo. Hainare kâmbokŋe bo neman.”  
\v 9 Hain dâre himbimânba den lâuwâŋe hainâk dâm makniŋep, “Anutuŋe imâ neneŋe dâmap are amâ bâleŋe bo dâwen.” hain dâm makniŋep.  
\v 10 Hain akto lâuwâŋe âlâwuŋe hainâk dâmbo himbimân âgâep.  
\v 11 Âgâmbo ainâk Kaisarea kepian gâtŋe luâk âlâwu akmâ Konelioŋe huŋgun yeŋgimbo togoyi.  
\v 12 Togom mem miawaknekbiâ Anutugât Heakŋande hin makniŋep, “Gâ yâk olop ari. Nâŋgâmâk bo akben.” hain dâmbo arienŋe Yesugât kâmolân gâtŋe luâk nâmbulân konok ire olowâk ariyion. Arim tembe loko yeŋgât humoyeŋe siâgât emelan âgâenŋe den hin dâm maknengiep,  
\v 13 “Nâ emelan âgâre aŋelo siâŋe miawak niŋmâ hoŋ bawalupne huŋgun yeŋgire Yope kepian arim luâk siâ kotŋe Simoŋ Petoro are kewugum togowi.  
\v 14 Togombiâ den makto âmâ nâ akto nâŋgât ginbailupne âlepŋe akmâ manbaigât aŋeloŋe hain dâm makniŋep.” dâep.  
\v 15 Konelioŋe hain dâmbo nâŋe den hâuŋe makyeŋgim kindere sop ainâk Anutugât Heakŋande kakyeŋân giep. Ulikŋân nengâlân Anutugât Heakŋande kaknenŋân giep hainâk sop ain kakyeŋân giep.  
\v 16 Gembo ekmâ âmâ ulikŋân Yesuŋe den maknengiep are nâŋgâm heŋgemgoân, “Yohaneŋe tu puli yeŋgiep gârâmâ nune Heakŋe are huŋgunaŋdere kakyeŋân gewiap.” Yesuŋe den hain dâep are nâŋgâm heŋgemgoân.  
\v 17 Akto nenŋe biwinenŋe Yesu humo Anutuŋe huŋgunaŋdo giep aregâlân katmâ mandenŋe âmâ Anutuŋe ikiŋe Heakŋe nengât huŋgunaŋep hainâk yeŋgâlân huŋgunaŋep. Aregât nâŋe Anutu hamiaŋbiangât dopŋe bo tatâp.”  
\v 18 Petoroŋe hain dâm makyeŋgimbo nâŋgâm biwiyeŋe heroŋe akto hin dâyi, “Anutuŋe ulikŋân nengât biwinenŋe kârikŋe agep are goaŋnengiep. Goaŋnengimbo biwinenŋe Yesugâlân katenŋe hilip nenguwiapgât dop bo agep. Dâ uŋak âmâ Anutuŋe Yuda luâk bo manmai are oloŋ yekto Yesugâlân biwiyeŋe kali aregât bâleŋande hilip yeŋgu yeŋgugât dop bo agep.” dâyi. Dâm nâŋgâm Anutugât kotŋe mem agatmâ kambiamyeŋe âlepŋe agep.   
\s1 Banabaŋe Antiokia kepian arim Yesugât keiŋe makyeŋgiep.  
\p
\v 19 Akto emelâk luâk kotŋe Stepano kombiâ moep ainâk Yesugât kâmotlupŋe bikŋe yeŋgum watyekbiâ potalakmâ bikŋande Poinike hânân ariyi. Akto bikŋande Antiokia akto Kipiro ariyi. Arim manmâ Yesugât den pat âlepŋe are Yuda luâk makyeŋgiyi.  
\v 20 Hain akbiâ hutyeŋân gâtŋe luâk bikŋe Kipiro kepian gâtŋe akto Kirene hânân gâtŋe luâk arekŋe Antiokia kepian arim Yesu Humogât den âlepŋe are kepia ambolupŋe Girik gâtŋe are makyeŋgiyi.  
\v 21 Makyeŋgimbiâ Anutuŋe meme akyeŋgiep aregât luâk âmbâle dondâŋe Yesugât kâmolân dewatiyi.  
\v 22 Hain akbiâ aregât den pat arekŋe sambelem Yerusalem kepian Yesugât kâmot mali are yeŋgâlân arimbo nâŋgâm Banaba huŋgun aŋbiâ Antiokia kepian ariep.  
\v 23 Arim Anutuŋe ukenŋe nâŋgâyeŋgim damunyeŋe agep are ekmâ kambiamŋe âlepŋe agep. Akto luâk âmbâleŋe biwiyeŋe Humogâlân katmâ mali hainâk akŋet dâm aregât den kârikŋe makyeŋgiep.  
\v 24 Banabaŋe biwiŋe Yesugâlânâk katmâ mando aregât Anutugât Heakŋande meme agaŋdo âlepŋeâk malep. Akto den pat makyeŋgimbo nâŋgâm luâk âmbâle dondâŋe Yesugâlân biwiyeŋe katmâ mali.  
\v 25 Akto Banabaŋe Saulo ekberâm Taso kepian ariep.  
\v 26 Arim mem miawakmâ kewugumbo Antiokia kepian togoyiat. Togombela Yesugât kâmot olop mali. Manmâ Yesugât den pat âlepŋe are makyeŋgim manbela hombaŋ konok bo agep. Akto Antiokia kepian Yesugât kâmot are yekmâ okot âlep akmâ kotyeŋe Kristogât kâmot yeŋgonli.   
\p
\v 27 Sop ain Anutugât den makmâ miawagi areyeŋgât hutyeŋânba bikŋande Yerusalem kepianba gem Antiokia kepian ariyi.  
\v 28 Akto areyeŋgâlân gâtŋe siâ kotŋe Agabo are Anutugât Heakŋande hân ain mop humo miawakbiapgât magaŋdo aregât den kârikŋe siâ makyeŋgiep. Makyeŋgimbo luâk kotdâ siâ kotŋe Klaudio Roma kepian malep sop ain mop humo are miawagep.  
\v 29 Akto biwiyeŋe Yesugâlân kaliŋe den are nâŋgâm puli me wan me wan tatyeŋgiep are mendugum katbiâ galalupyeŋe Yuda hânân mali are yeŋgâlân ariâk dâm kali.  
\v 30 Hain akmâ puli mem menduguyi are Banaba akto Saulo yâk yetkimbiâ mem arim Yesugât kâmot Yuda hânân mali are yeŋgât galalupyeŋe yeŋgiyiat.   
\c 12  
\s1 Heroteŋe dâmbo Yakobo kombiâ mondo Petoro mem lope kâlegen katbiâ talep.  
\p
\v 1 Sop ain luâk kotdâ siâ kotŋe Herote yâkŋe, “Yesugât kâmotlupŋe yeŋguwe.” dâep. Dâmbo Herotegât kâmotlupŋande Yesugât kâmotlupŋe luâk âmbâle yeŋgum hâk hilâlâm yeŋgim mem kala busi emet kâlegen katyekbiâ tali.  
\v 2 Hain akbiâ Yohanegât teuŋe Yakobo yâkgât dâmbo tâwâtŋe ewumbiâ moep.  
\v 3 Hain akto Yuda luâkŋe yâkgât ukenŋe akbiâ yekmâ tembe loko hin makyeŋgiep, “Petoro yâkâ hainâk agaŋŋet.” dâmbo mem kala busi emet kâlegen katbiâ talep. Akto sot bo kaulemap aregât sopŋe miawakto sumbe omberâmbiâ âmâ ainâk kala busi kâlegen katbiâ talep.  
\v 4 Katbiâ tato sumbe om nembiâ bo akto Heroteŋe Petoro den âiân katberâm aregât hoŋ bawalupŋe makyeŋgimbo lâuwâŋe mem kala busi kâlegen katbiâ tato tembe loko 16 tatmâ Petoro ariwop dâm damunŋe kârikŋe agi.  
\v 5 Ariwop dâm tembe loko humoyeŋande âi hârem yeŋgimbo kâmot imbât siâkâ lâmgombiâ lâmgombiâ akmini. Akto Yesugât kâmotlupŋande den are nâŋgâm Petorogât hilâm ârândâŋ Anutu ulilaŋi.   
\s1 Aŋelo siâŋe Petoro mem oloŋdo lope kâlegenba gem ariep.  
\p
\v 6 Akto Heroteŋe Petoro mem den âiân katberâm agep aregât sopŋe tâlâguep. Akto emet bo hauŋdo hândâkŋân tembe loko damun lâuwâŋe Petoro mem tâk kârikŋe kotŋe sein arekŋe hikom katbela hutyetŋân asiŋ yiep. Akto tembe loko bikŋande betgen kinmâ damungoyi.  
\v 7 Damungom kinbiâ Humogât aŋelo siâŋe yâkgâlân pagaleŋe olowâk miawakmâ kindo âmâ pagaleŋe arekŋe emet kâlegen pagalembo aŋeloŋe Petoro goaŋmâ hin dâep, “Agatmâ kin.” dâmbo tâk kârikŋe are hulaŋ akto Petoroŋe agalep.  
\v 8 Agato aŋeloŋe hin magaŋep, “Hâk pekeŋege lalakmâ kei pekeŋege mem lugu akmenâ nâ olop arire.” dâep. Hain dâmbo lauŋe lokoep.  
\v 9 Lauŋe lokom âmâ lope kâlegenba gem Petoroŋe han lâuwâ akmâ aŋeloŋe wan agep are giwelân ekmâ bunŋe bo dâm nâŋgâep.  
\v 10 Hain nâŋgâm kindo betgen tembe loko kili are ewangi yekmâ arewa arim tembe loko kili arekâ hainâk ewangi yekmâ arim haot bâiŋângen arim hâŋgi kârikŋe pali ain arimbela ikiŋak lewulakto arewa gem ariyiat. Akto gem dâwân aŋelo are ainâk heambugep.  
\v 11 Heambukto Petoro ainâk biwiŋe hulaŋ akto hin dâep, “Hinŋeâk âmâ bunŋe nâŋgâm heŋgemgoân. Humoŋe aŋelo huŋgunaŋdo gem Herotegât tâk kârikŋânba akto Yuda luâk bikŋe yeŋgâlânba mem oloŋnektâp.” dâep.   
\p
\v 12 Hain dâm arim Yohane kotŋe siâ Mareko memeŋe kotŋe Maria yâkgât emelan ariep. Arimbo âmâ luâk âmbâle dondâ mendugum tatmâ Anutu ulilaŋmâ tali emet ain âgâep.  
\v 13 Ulilaŋmâ tatbiâ Petoroŋe âgâm emet dawalauŋân kinmâ, “Woa” dâep. Hain dâmbo hoŋ bawa âmbâle siâ kotŋe Rode togom hâŋgiân talep.  
\v 14 Ain tatmâ nâŋgâm hin dâep, “Mâ, Petorogât den hin.” dâm mârum biwiŋe heroŋe akmâ hâŋgi bo mem katmâ âmâ emet kâlegen âgâm hin makyeŋgiep, “Petoro ina togo hâŋgiân kindâp.” dâep.  
\v 15 Hain dâm makyeŋgimbo nâŋgâm, “Biwige gulip aktâp.” dâyi. Hain dâm magaŋbiâ kârikŋe akmâ dâep, “Bo. Bundâk togo yu hâŋgiân kindâp.” dâep. Hain dâmbo hin dâyi, “Otneŋande mon togo kindâp?” dâyi.  
\v 16 Hain dâm magaŋgi goaŋgi akbiâ Petoroŋe hainâk kârikŋeâk, “Woe” dâmbo hâŋgi mem katmâ Petoro ekmâ sân sân membiâ dâtŋe agep.  
\v 17 Dâtŋe akto bâtŋande koratyeŋgum, “Den yoŋâk” dâmbo den yoŋâk tatbiâ Humoŋe kala busi emet kâlegenba mem hulaŋep aregât den pat makyeŋgiep. Hain makyeŋgimbo nâŋgâm heroŋe akbiâ hin dâm makyeŋgiep, “Den pat ire Yakobo akto galalupŋe makyeŋgiŋet.” dâm hepun yekmâ gem siângen ariep.   
\s1 Heroteŋe bâleŋe akmâ aregât hâuŋe miep.  
\p
\v 18 Emet hauŋdo tembe loko arekŋe Petoro undâgâtmâ gain gain aktâp dâm han lâuwâ agi.  
\v 19 Hain akbiâ Heroteŋe hâwât yekmâ, “Mem miawakŋet.” dâm makyeŋgimbo undâgâtmâ arim tembe loko bikŋande Petorogât makyeŋgimbiâ pâpkom kinbiâ aregât tembe loko moŋetgât dâep. Akto Herote Yuda hân hepunmâ Kaisarea kepian ge malep.   
\p
\v 20 Akto sop ain Heroteŋe Tiro akto Sidoŋ kepia ambolupŋe are gasa akyeŋgiep. Gasa akyeŋgimbo aregât kepia ambolupŋande mendugum den are makmâ heŋgemgowerâm akmâ luâk kotdâ siâ kotŋe Bilasto Herotegât hoŋ bawalupŋe yeŋgât humoyeŋe malep yâkgât dâmbiâ tân yeŋguep. Tân yeŋgumbo benŋe wan me wangât magaŋgi goaŋgi akmâ Herotegât hân arewa sot meyigât gala agaŋberâm Heroteŋe den are purik katyeŋgiwiapgât den kalep,  
\v 21 are tâlâgumbo aregât luâk kotdâgât sâŋgum mendo âgâmbo dewun yeŋân kinmâ luâk kotdâ yeŋgât tatalân tatmâ den makyeŋgiep.  
\v 22 Makyeŋgimbo luâk hârokŋe den humo akmâ hin magi, “Den ire luâk denŋe bo. Den ire âmâ Anutugât denŋe hinare.” dâyi.  
\v 23 Hain dâmbiâ Heroteŋe den are nâŋgâm Anutugât nâŋgâmbo giep aregât Anutuŋe aŋelo siâ huŋgunaŋdo gem kondo nane bâleŋande tepŋe igim hârembo moep.  
\v 24 Gârâmâ luâk âmbâle dondâŋe Anutugât den nâŋgâm biwiyeŋe Yesugâlân katmâ mali.   
\p
\v 25 Akto Banaba akto Saulo yâk âi yetkiyi are mem metem Yerusalem kepia hepunmâ Antiokia kepian purik katmâ ariwerâm Yohane kotŋe siâ Mareko kewugumbela olowâk ariyi.   
\c 13  
\s1 Banaba akto Saulo âigât ariyiat.  
\p
\v 1 Yesugât kâmotlupŋe Antiokia kepian gâtŋe Anutugât den makmâ miawagi akto den makyeŋgimini are yeŋgât kotyeŋe hin. Banaba akto hâk heleŋ siâ kotŋe Simeoŋ akto Lukio Kirene hânân gâtŋe akto Manaeŋ are luâk kotdâ Herote olop nanaŋânbak manmâ gala konok akmâ maliat. Akto siâ kotŋe Saulo.  
\v 2 Yâkŋe Anutu magaŋberâm aregât sot bâlâk manmâ âmâ hilâm siân tatbiâ âmâ Anutugât Heakŋande den hin makyeŋgiep, “Banaba akto Saulo âi dâm hârem yetkiân are membiandatgât katyelekbi.”  
\v 3 Hain dâmbo aregât den lokom Anutu ulilaŋmâ sot bâlâk manmâ âmâ kautyetŋân mem âiân ariet dâm huŋgun yetkimbiâ Yohane kotŋe siâ Mareko are kewugumbela olop ariyiat.   
\s1 Elimagât keiŋe.  
\p
\v 4 Arimbiâ Anutugât Heakŋande huŋgun yeŋgimbo Seleukia kepian ariyi. Ain arimbiâ waŋga siâŋe meyekmâ Kipiro hân haru tânâmŋân talep ain ariep.  
\v 5 Ain arim katyekto waŋganba sopanmâ gem Salami kepian ain ariyi. Ain arim Yuda yeŋgât den emetŋân âgâm Anutugât den pat âlepŋe are makyeŋgiyiat. Makyeŋgimbela Yohane kotŋe siâ Mareko arekŋe tânyetkuep.  
\v 6 Arewa hân biken ariwerâm akmâ kepia kotŋe Papo ain tali. Ain tatmâ Yuda yeŋgât luâk kâmbokŋe siâ kotŋe Barayesu akto kotŋe siâ Elima are egiat. Yâkŋe âmâ galalupŋe heyeŋgim hin dâep, “Nâ Anutugât den bunŋe makyeŋgiman. Akto nâ Anutugât hoŋ bawa mandân.” dâep.  
\v 7 Hain dâm âmâ kiap siâ Seregio kotŋe siâ Paulosi yâkgât gala malep. Seregio yâk âmâ nâŋgâ nâŋgâŋe olop malep. Akto Anutugât den are nâŋgâwerâm akmâ Banaba akto Saulo mem oloŋyelegep.  
\v 8 Mem oloŋyelekto ainâk luâk kâmbokŋe Elima arekŋe, “Galane Seregioŋe biwiŋe Yesugâlân katbop.” dâm denyetŋe kakŋân makmâ koyetkiep.  
\v 9 Den koyetkimbo aregât Saulo kotŋe siâ Paulo yâkŋe Anutugât Heakŋande meme agaŋepgât owâiŋeâk Elima tâŋâk ekmâ kinmâ hin magaŋep,  
\v 10 “Gâ Hiaŋgi amboŋe yâkgât nanŋe aregât luâk agak meme bâleŋe mem manmai yâk yeŋgât gala aktât. Akto wan me wan âlepŋe aregât gasa aktât. Akto hiaŋgi luâk manmat. Aregât Humogât den bunŋe are bo nâŋgâŋet dâm aregât heyeŋgimat. Gâ biwige bâleŋe.  
\v 11 Aregât hâuŋe Humoŋe giŋberâpgât dewunge hândâk akto yânâk man.” dâep. Hain dâmbo ainâk dewunge hândâk akto luâkŋe bâtnân menekbiâ ariwerâm luâk yeŋgât undâgâtmâ gem ariep.  
\v 12 Gem arimbo Seregioŋe are ekto dâtŋe akto Anutugât den are nâŋgâmbo âlepŋe akto biwiŋe Yesugâlân katmâ den lokom malep.   
\s1 Pauloŋe Antiokia kepia Pisidia hân tânâmŋân talep ain arim Yesugât keiŋe makyeŋgiep.  
\p
\v 13 Paulo galalogâtŋe olowâk Papo kepia are hepunmâ waŋgan âgâmbiâ meyekmâ arim Pampilia hân are ginŋân Perege kepia haru ginŋân talep ain arim katyegep. Katyekto arewa Yohane kotŋe siâ Mareko yâk hepunyelekmâ Yerusalem kepian purik katmâ ariep.  
\v 14 Arimbo yâk yetŋeâk âmâ Perege kepia are hepunmâ arim Pisidia hân tânâmŋân Antiokia kepia ain ariyiat. Ain arim Sarereân Yuda luâk yeŋgât den emetŋân âgâm mendugum taliân ain âgâmbela olop tali.  
\v 15 Akto yâk yeŋgât damun siâŋe agatmâ Mosegât den kârikŋe are akto Anutuŋe makto kulemgoyi are oyaŋdo nâŋgâmbiâ âmâ damunŋande Paulo akto Banaba hin dâm makyetkiep, “Galalogâtne, luâk âmbâle nen biwinenŋe mem kârikŋe ketuguâkgât den siâ âlepŋe maknengimbela nâŋgâweren me bo?” dâep.  
\v 16 Hain dâmbo Pauloŋe agatmâ bâtŋande koratyeŋgum hin makyeŋgiep, “Israe luâk galalupnetŋe akto Israe luâk bo yeŋgâlân gâtŋe biwiyeŋe Anutugât hamewakmâ mandâi. Akto ye hârok makyeŋgire nâŋgâŋet.  
\v 17 Israe luâk nengât Anutu yâkŋe bâgilupnenŋe mem katyekto Aigita hânân manbiâ âmâ tânyeŋgumbo miawakmâ dondâ agi. Akto Anutugât kârikŋân kinbiâ ainba kewuguyekmâ togoyi.  
\v 18 Togom hân kamitŋân katyekto manbiâ gala akyeŋgimbo manbiâ âmâ hombaŋ 40 agep.  
\v 19 Akto Kanaŋ hânân luâk kâmot 7 are Anutuŋe hilipyeŋgumbo bâgilupnenŋande hân are mem amboŋe akmâ manmâ gayi.  
\v 20 Manmâ gambiâ gambiâ hombaŋ 450 bo agep. Akto sop ain damunlupyeŋe katyekto siâkâ sopŋân sopŋân damunyeŋe agi. Damunyeŋe akmâ gambiâ Propete luâk siâ kotŋe Samue are miawagep.  
\v 21 Miawakto âmâ luâk humogât dâmbiâ Anutuŋe Bensamiŋgât kâmolân gâtŋe kotŋe Saulo miep. Saulo amâ Kisigât nanŋe yâkŋe damunyeŋe akto hombaŋ 40 bo agep.  
\v 22 Bo akto are watmâ yâkgât gewâkŋân Dawidi are katmâ Anutuŋe hin dâep, “Nâŋe Yesegât nanŋe Dawidi yâkgât nâŋgâre ârândâŋ aktâp. Wan me wangât dâre are lokom manbiap.” dâep. Hain dâm damunyeŋe ak dâm kalep.  
\v 23 Aregât bunŋe Dawidigât kâmolân gâtŋe Yesu Israe luâk nengâlân miawagep. Nengâlân miawakmâ damun nenŋe agâk dâm yâkgât pat maknengiep are bunŋe agâk dâm  
\v 24 Anutuŋe Yohane soŋ huŋgun aŋdo miawagep. Miawakmâ Israe luâk hârok hanyeŋe purik kato Anutugâlân ariŋet dâm tu puli yeŋgiwerâm den kârikŋe makyeŋgiep.  
\v 25 Akto Yohane âi miep are bo akberâm akto âmâ luâk hin dâm makyeŋgiep, “Nâŋgât niŋe dâmai? Togom damun nenŋe akbiap are nâ hinare bo. Ikiŋak hâmbâi togowiap. Yâkgât ito goliaŋdere bo ârândâŋ akbiap.” dâep.   
\p
\v 26 Galalupne Abrahamgât kâmot ye akto Yuda gâtŋe bo manmai yeŋgâlân gâtŋe Anutugât hamewakmâ manmai, ye makyeŋgire nâŋgâŋet. Anutuŋe nen hememgât dop akmâ hilip aguwâengât nenekmâ Yesu huŋgun aŋdo giep.  
\v 27 Yerusalem kepia ambolupŋe akto damunlupyeŋande Yesugât keiŋe akto propeteŋe kulemgoyi aregât keiŋe bo nâŋgâm heŋgemgom bugâ neâk dâm aregât makmâ hâreaŋi. Makmâ hâreaŋbiâ mondo ainâk Propete luâk are yeŋgât den kârikŋe are Sarere ârândâŋ oyaŋmâ manmaen are bunŋe agep.  
\v 28 Akto Yesuŋe dosa siâ bo agepgât yâkgât dosaŋaet undâgâtbiâ bo akto hanâk kârikŋe akmâ kautyeŋe orem lâwinân moâk dâm Pilato magaŋmâ hâwâtbiâ denyeŋe nâŋgâmbo kombiâ moep.  
\v 29 Anutuŋe huŋgunaŋdo gewiapgât den kulemgoyi are amâ miawakto lâwinân kombiâ mondo lokom arim sumân katbiâ yiep.  
\v 30 Yendo arewa Anutuŋe momoŋânba mem agalep.  
\v 31 Mem agato emelâk Galilaia hân hepunmâ Yerusalem kepian olowâk ariyi yâk yeŋgâlân hilâmŋe hilâmŋe miawak yeŋgimbo den magaŋgi goaŋgi agi.  
\v 32 Miawak yeŋgimbo âmâ Anutuŋe bâgilupnenŋe yeŋgât makmâ hâriep are bunŋe agâk dâm Yesu goaŋdo momoŋânba agalep, aregât pat âlepŋe dâm makyeŋgimaen.  
\v 33 Akto Yuda yeŋgât kep keŋgu lâuwâŋe agi aregât den kulemgoyi are tatâp.  
\li1 Anutuŋe nanŋaet hin dâep, “Gâmâ nâŋgât nanne gârâmâ nâŋe uŋak meŋgektân.”   
\p
\v 34 Akto Yesuŋe momoŋânba agalep are âmâ hâmbâi lâuwâŋe bo mombiap, aregât Anutuŋe nanŋaet den hin dâep,  
\li1 “Ulikŋân nâŋe Dawidi agaŋân aregât nâŋgâm heroŋe akmâ agak meme ârândâŋ agep. Akto hainâk gâŋgât dâm akgiŋbian.”   
\p
\v 35 Akto Yuda yeŋgât kep keŋgu siâ Dawidiŋe hin kulemgoep are tatâp,  
\li1 “Anutu humo gâŋe hoŋ bawage âlepŋe nâ hepun nekmenâ mom âmâ bo hambuwian.” dâep.   
\p
\v 36 Dawidiŋe den kulemgoep amâ ikiŋaet bo kulemgoep are nâŋgâmaen are Anutuŋe âi makmâ hârem waŋep. Are luâklupŋe yeŋgâlân âi mem metem âmâ moep. Mondo bâgilupŋaet sumân hangombiâ hambuep.  
\v 37 Akto Anutuŋe Yesu mem agalep are âmâ bo hambuep.  
\v 38 Galalupne nâŋe makyeŋgire nâŋgâŋet. Dosa bâleŋe hepun yeŋgiwiap aregât âmâ Yesu miawagepgât denŋe dâm makyeŋgiwerâm aktân.  
\v 39 Mosegât den kârikŋe arekŋe dosanenŋe hepun nengiâk dâm aregât ewum hâumgoyi. Yeŋe Yesugâlân biwiyeŋe katbiâ yâkŋe âmâ âlepŋe dosayeŋe hepunbiap.  
\v 40-41 Akto ulikŋân Propete siâŋe den siâ kulemgoep are tatâp. Anutuŋe den hin dâep,  
\li1 “Wangât den hâkâŋ akmâ mandâi? Yeŋe ire nâŋgâmbiâ dâtŋe akto ain mombai. Haingât yeŋgâlân wan me wan irakŋe siâ uŋak ketuguwerân aregât pat makyeŋgimbiâ yeŋe hiaŋgiâi dâmbiâ biwiyeŋe kârikŋe akbiap.” Anutuŋe hain dâep.  
\p Ye aregât dopŋe akbâigât den are heŋgemgom nâŋgâwi.” Pauloŋe hain dâm makyeŋgiep.   
\p
\v 42 Hain dâm dewunyeŋânba gembo Banaba olop sopanberâm akbela ain kili arekŋe togom hin makyetkiyi, “Sarere siân iren âgâenŋe purik katmâ iregâlâk togom maknengimbela nâŋgâm heŋgemgowaen.” dâyi.  
\v 43 Hain dâm gembiâ kâmot kili are yeŋgâlân gâtŋe bikŋe akto Yuda luâk bikŋe akto Yuda luâk bo manmai arekŋe Yuda yeŋgâlân dewatiyi yâkŋe âmâ Paulo akto Banaba hamiyetŋân arim mem watyelekbiâ hin dâm makyeŋgiyiat, “Anutuŋe ikiŋe hanŋaet akmâ yeŋgât okotŋe nâŋgâep aregât pat hâkâŋe bo akŋet. Biwiyeŋe yâkgâlânâk katŋet.” dâm makyeŋgiyiat.   
\p
\v 44 Akto Sarere siân Anutugât den nâŋgâwerâm ukenŋe agi arekŋe hamepŋe olowâk togoyi.  
\v 45 Togombiâ Yuda luâkŋe yekmâ hin dâyi, “Hepun nenekbiâ kotnenŋe gewop.” dâm nâŋgâm aregât Paulogât denŋe are hâkâŋ akmâ yâkgât den are mem geyi.  
\v 46 Hain akbiâ aregât Paulo akto Banaba yâkŋe kârikŋe akmâ hin dâm makyeŋgiyiat, “Yuda luâk ye makyeŋgietŋe nâŋgâŋet. Anutugât den yeŋgâlân soŋ togoâk Anutuŋe hain dâm kalep. Den aregât hâkâŋ akmâ manman kârikŋaet den pat are hâkâŋ akberâm borâi aregât ye hepun yekmâ Yuda luâk bo manmai yâk yeŋgâlân ariweret.  
\v 47 Haingât Anutuŋe hin dâep,  
\li1 “Nâŋe gâ pagaleŋe aregât dop hainare kat gektere Yuda luâk bo manmai yeŋgâlân arim nâŋgât den makmâ miawakyeŋgiwen. Akto luâk âmbâle hârokŋe biwiyeŋe nâŋgâlân katbiâ meyekbiangât kat gektere hân bâiŋângen arim makben.” dâep.  
\p Anutuŋe hain dâmbo propete siâŋe kulemgombo oyaŋmâ den ire netgât kulemgoep dâetŋe huŋgun netkimbo ariweret.” dâyiat.   
\p
\v 48 Hain dâmbela Yuda luâk âmbâle bo manmai den are nâŋgâm hin dâyi, “Amâ Humogât den.” dâmbiâ aregât biwiyeŋe heroŋe agep. Akto Anutuŋe ikiŋe ukenŋaet akmâ luâk âmbâle tân yeŋgumbo biwiyeŋe Yesugâlân kali.  
\v 49 Akto Humogât den are makmâ magaŋgi goaŋgi akbiâ den arekŋe sambelem arimbo luâk âmbâle ain mali are hârokŋe nâŋgâyi.   
\s1 Paulo akto Banaba watyelekbiâ ariyiat.  
\p
\v 50 Haingât Yuda luâk arekŋe âmâ kepia aregât luâk humo akto âmbâle humo Anutugât den lokonerâm Yuda yeŋgât kâmolân dewatim mali, are hanyeŋân gembiâ biwiyeŋe kâlâp akto Paulo akto Banaba hanâk gasa akyetkiyi. Hain akmâ watyelekbiâ ariyiat.  
\v 51 Ariwerâm kinmâ Yuda luâk dewunyeŋân yeŋaet agak meme bâleŋe are dop kom keiyetŋân gagap talep are paŋ paŋgom panmâ hepunyekmâ gem Ikonioŋ kepian ariyiat.  
\v 52 Arimbela Antiokia kepia ambolupŋe biwiyeŋe Yesugâlân kali arekŋe heroŋe akbiâ Anutugât Heakŋande dondâ tânyeŋguep.   
\c 14  
\s1 Paulo akto Banaba yâkŋe Ikonioŋ kepian arim Yesugât keiŋe makyeŋgiyiat.  
\p
\v 1 Akto hainâk Ikonioŋ kepian arim âmâ Yuda luâk yeŋgât den emetŋân âgâm Yesugât keiŋe makyeŋgimbela nâŋgâyi. Nâŋgâm Yuda luâk âmbâle akto Yuda luâk âmbâle bo manmai dondâŋe biwiyeŋe Yesugâlân kali.  
\v 2 Akto Yuda luâk bikŋande Yesugât den are hâkâŋ akmâ mem ge katberâm agi arekŋe Yuda bo manmaiân gâtŋe areyeŋgât hanyeŋân gembiâ biwiyeŋe kâlâp akto aregât Paulo akto Banaba gasa akyetkiyi.  
\v 3 Gasa akyetkimbiâ kepia ainâk manmâ Humogât den are makyeŋgim manbela sop kâlep agep. Akto Anutuŋe luâk âmbâle gala akyeŋgim damunyeŋe akberâm agep aregât keiŋe makyeŋgimbela are bunŋe agâk dâm Anutuŋe meme akyetkimbo kulem keiŋe keiŋe mem hamep bâlâk maliat.  
\v 4 Hain akbela yelekmâ Yuda bo manmaiân gâtŋande potalakmâ bikŋande yâk yetgâlân dewatiyi. Akto bikŋande Yuda luâk yeŋgâlân dewatiyi.  
\v 5 Hain akbiâ hamiŋângen kepia ambolupŋe akto Yuda luâk bikŋande damunyeŋe olowâk agatmâ Paulo akto Banaba bâleŋe akyeŋgim kâtŋe yetkuwerâm agi.  
\v 6 Aregât kepia are hepunmâ Likionia hân ain Listera akto Derebe kepia lâuwâ are talialân ain arim ândeaŋmâ âi mem maliat.  
\v 7 Kepia ain arim Yesugât den pat âlepŋe are makyeŋgim maliat.   
\s1 Listera kepia ambolupŋande Paulo akto Banaba yelekmâ hewukŋe luâk togoat dâyi.  
\p
\v 8 Akto Listera kepian luâk siâ malep aregât keiŋe bâliep. Are memeŋaet tepŋânbak hainâk miawakmâ yân tatmâ gaep.  
\v 9 Hain tatmâ gaminep are Pauloŋe ekmâ Yesugât dâmbo nâŋgâm tato âmâ Pauloŋe luâk aregât biwiŋaet keiŋe ekmâ nâŋgâep. Ekmâ hin nâŋgâep, “Luâk irekŋe biwiŋe Yesugâlân katâpgât Anutuŋe heŋgemgowerâp.” dâep.  
\v 10 Hain dâm konmâ hin dâm magaŋep, “Agatmâ kin.” dâmbo ainâk luâk arekŋe agatmâ sopanmâ bam gulep.  
\v 11 Hain akto luâk kâmot humo kili arekŋe Pauloŋe kulem ketuguep are ekmâ yeŋe denyeŋân hin dâyi, “Hat sinduk siâŋe luâk akmâ hutnenŋân miawakmâ mandat.” hain dâyi.  
\v 12 Dâ Banabagât âmâ, “Hat sinduk humoyeŋe siâ kotŋe Dia aregât nambeŋe.” konmâ dâyi. Dâ Pauloŋe âmâ den makmâ malepgât, “Hat sinduk siâ kotŋe Hemesi are âmâ Paulogât nambeŋe yâkŋe den maknengiminep.” dâm âmâ Hemesi konmâ dâyi.  
\v 13 Paulo akto Banaba yâkŋe âi are mem manbela yelekmâ aregât hat sinduk kotŋe Dia yâkgât luâk kâmbokŋe siâŋe ikiŋe sumbe emetŋe kepia ginŋângen talep ain makto buluŋe pitim bulimakao hikom oloŋmâ arim opmân kâmbokŋe siân kepia ginŋân talep ain arim Paulo akto Banaba yetgât sumbe omberâm ariyi.  
\v 14 Arimbiâ Paulo akto Banaba yâkŋe den are nâŋgâmbela bo ârândâŋ akto aregât pârigim arim hutyeŋân kinmâ bâleŋe akberâm agi aregât makyeŋgim hepunŋet dâm sâŋgum yetŋe mem duwalagiat.  
\v 15 Mem duwalakmâ kamboŋmâ hin dâyiat, “Wei luâkma, wangât ire akberâm aktâi? Net gai luâk, yeŋgât dop aregât net amâ hat sinduk bo. Net luâk bunŋe gârâmâ netgât sumbe bo oŋet. Yeŋe âmâ hat sinduk wan me wan membiâ bunŋe bo miawakmap aregât hepunmâ biwiyeŋe Anutugâlân katŋet dâm den pat âlepŋe are makyeŋgiwerâm togoyiot. Amâ Anutu Humoŋe hân haru himbim akto aregât kâlegen wan me wan hârok kalep yâkgât akmâ togoyiot.  
\v 16 Akto ulikŋân bâgilupnenŋe yâk yeŋgât agak meme nâŋgâm miawakbiâ hanâk dâm denân bo katyegep.  
\v 17 Akto hain dâm bo hepun yegep. Anutuŋe nâŋgât keine nâŋgâŋet dâm gala akyeŋgim makto tânâk gembo âi kalam yeŋân unsambe miawakmâ yendo nem heroŋe akmâ mali.” dâyiat.  
\v 18 Den hain dâm makyeŋgim, “Netgât sumbe are bo oŋet.” dâm luâk âmbâle are mulunyekmâ âi humo meyiat.   
\s1 Paulo kâtŋe koyi.  
\p
\v 19 Akto sop ain Yuda luâk bikŋande Antiokia akto Ikonioŋ kepianba togom kepia ambolupŋe hanyeŋân gembiâ biwiyeŋe kâlâp akto Paulo mem kâtŋe kom âmâ, “O kondenŋe mondâp.” dâm kepia ginŋângen mem oloŋmâ gem panbiâ yiep.  
\v 20 Ain yendo Yesugât kâmotŋe gem ândeaŋmâ kinbiâ agatmâ kepian âgâep. Âgâm yem kindo emet hauŋdo Banaba olowâk kepia are hepunmâ Derebe kepian ariyiat.  
\v 21 Arim âmâ Yesugât den pat âlepŋe are makyeŋgimbela luâk dondâŋe den are nâŋgâmbiâ bunŋe akto biwiyeŋe Yesugâlân katmâ mali. Akto dâp areâk purik katmâ arim Listera Ikonioŋ akto Antiokia kepian togoyiat.  
\v 22 Kepia ârândâŋ togom biwiyeŋe Yesugâlânâk kaligât mem kârikŋe ketugu yekmâ hin dâm makyeŋgiyiat, “Nen bugâ akto hâk hilâlâm kakŋân manmâ Anutugât manman kârikŋân ariwaengât dopŋe tatâp.” dâyiat.  
\v 23 Akto biwiyeŋe Yesugât kali kâmotŋe kâmotŋe yâk yeŋgât damun katyekmâ ainâk manmâ den kârikŋe are makmâ makyeŋgim Anutu magaŋberâm aregât sot bâlâk manmâ Anutu ulilaŋiat. Akto damunlupyeŋande emelâk biwiyeŋe Humogâlân kaligât Humoŋe meme akyeŋgim damunyeŋe agâkgât ulilaŋiat.   
\p
\v 24 Akto Pisidia hân are ewangim biken arim Pampilia hânân ariyiat.  
\v 25 Arim Perege kepian âgâm Yesugât keiŋe makyeŋgim kepia are hepunmâ gem Atalia kepian ariyiat.  
\v 26 Arewa arimbela waŋgaŋe meyelekmâ arim Antiokia kepian arim ain katyelegep. Antiokia ain âmâ ulikŋân âi keiŋe katbela Yesugât kâmot arekŋe Humoŋe tânyetkuâkgât ulilaŋmâ huŋgunyetkimbiâ keiŋe katmâ mem ariyiat ain purik katmâ âi bo aktâp dâm togoyiat.  
\v 27 Ain togom kâmot are mendugu yegiat. Mendugu yekmâ Anutuŋe Yuda luâk âmbâle bo areyeŋgât biwiyeŋe mem owâimbo biwiyeŋe Yesugâlân kali aregât keiŋe makyeŋgiyiat.  
\v 28 Akto Yesugât kâmot olop sop kâlep mali.   
\c 15  
\s1 Paulo akto Banaba Yerusalem kepian ariyiat.  
\p
\v 1 Luâk bikŋande Yudaia hânângenba togom Yesugât kâmot Antiokia kepian mali yeŋgâlân arim hin dâm makyeŋgiyi, “Moseŋe den kârikŋe hin kulemgoep are tatâp, “Ye âmâ hâkyeŋe gâiwai.” Dâ den are bo lokom manbiâ âmâ aregât Anutuŋe bo meyekbiap.” dâyi.  
\v 2 Hain dâmbiâ Paulo akto Banaba yâkŋe den are koyeŋgim mem ge katyeŋgiwerâm akbela âmâ papalakmâ den humo agi. Hain akbiâ humomolupyeŋande den aregât hin dâm makyetkiyi, “Paulo akto Banaba yetŋe irewa Yesugât kâmot luâk bikŋe olop arim Aposolo akto Yesugât kâmotŋe kâmotŋe Yerusalem kepian mandâi are yeŋgâlân arim damunlupyeŋe olop den iregât keiŋaet makyeŋgiwai.” dâyi.  
\v 3 Hain dâm huŋgun yeŋgimbiâ Paulo akto luâk bikŋe olop ariyi. Arim Poinike akto Samaria hân are ewangim arim Yesugât kâmot siâ mali are hin dâm makyeŋgiyi, “Yuda bo manmaiân gâtŋe kugâkŋe biwiyeŋe Anutugât kali.” hain dâm makyeŋgimbiâ yâkŋe nâŋgâmbiâ biwiyeŋe heroŋe humo agep.  
\v 4 Akto Yerusalem kepian arimbiâ Yesugât kâmot akto Aposolo akto yâk yeŋgât humomolupyeŋe yâk olop egakmâ heroŋe agi. Heroŋe akbiâ Anutuŋe meme akyeŋgimbo âmâ Yesugât keiŋe makyeŋgiwerâm hamep bâlâk kinmâ makyeŋgimbiâ âmâ bunŋe agep, aregât den pat are makyeŋgiyi.  
\v 5 Makyeŋgimbiâ Parisaio luâk yâkŋe biwiyeŋe Yesugâlân kali yâk yeŋgâlân gâtŋe bikŋande den siâ hin dâyi, “Moseŋe hin dâep, “Hâkyeŋe gâiyeŋgim Anutugât pat kat yekŋet.” dâep, den are lokom kinmâ hâkyeŋe gâiyeŋgiŋet dâm makten. Hain maktenŋe Yuda luâk bo manmai are âmâ Mosegât den are watbiâ ârândâŋ akbiâp.” dâyi.   
\p
\v 6 Hain dâmbiâ aregât Aposolo akto damunlupyeŋe yâkŋe yeŋeâk ire nâŋgâm heŋgemgone dâm menduguyi.  
\v 7 Mendugum den are makyeŋgiwerâm akmâ manbiâ den bambo guto akmâ âmâ Petoroŋe agatmâ kinmâ hin dâm makyeŋgiep, “Galalupŋe emelâk Anutuŋe mem kepilâ nenekmâ âi makmâ hârem niŋep. Akto Yuda luâk bo manmai are yeŋgâlân arim Yesugât keiŋe makyeŋgire nâŋgâm biwiyeŋe Yesugâlân katbai aregât âi Anutuŋe makmâ hârem niŋep are nâŋgâi.  
\v 8 Akto Anutuŋe luâk nen hârok biwinenŋân ekmap arekŋe ikiŋe Heakŋe huŋgun aŋdo Yuda luâk nengâlân giep. Hainâk Yuda luâk bo manmai are yeŋgâlân giep aregât Anutuŋe gala akyeŋgimbo ârândâŋ aktâp.  
\v 9 Yuda luâk bo manmai arekŋe biwiyeŋe Yesugâlân katbiâ ârândâŋ akto nen aknengiep dop hainâk yâk akyeŋgim biwiyeŋe pulimbo salek salek agep.  
\v 10 Yeŋe are nâŋgâm Anutugât dop are ewangim kinmâ wan me wan umatŋe are hakulupnenŋande akto nenŋe hainâk lokowerâm ewum hâumgom gain gain akmâ malion. Aregât dop hainâk Yuda luâk bo arekŋe biwiyeŋe Yesugât katmâ mandâi are yeŋgât kautyeŋân umatŋe siâ bo katberâm akten.  
\v 11 Nenŋe hin nâŋgâen. Yesu Humoŋe Yuda luâk bo manmai are yeŋgâlân gâtŋe bikŋe ikiŋe hanŋaet akmâ okot nâŋgâ yeŋgim oloŋyekto dosayeŋaet hâuŋe ârândâŋ agep. Aregât dop akmâ nen hainâk oloŋnenekto dosanenŋaet hâuŋe ârândâŋ akbiap. Nenŋe hain nâŋgâm biwinenŋe aregâlâk katmaen.” dâep.   
\p
\v 12 Hain dâmbo nâŋgâmâk tali. Tatbiâ Paulo akto Banaba Anutuŋe meme akyetkimbo Yuda luâk bo manmai are yeŋgâlân arim kulem keiŋe keiŋe meyiat aregât den pat makyeŋgiyiat. Makyeŋgimbela hâligâk nâŋgâm tali.   
\s1 Yakoboŋe kâmolân kinmâ den makyeŋgiep.  
\p
\v 13 Makmâ metembela nâŋgâm tatbiâ Yakoboŋe agatmâ kinmâ den hin makyeŋgiep, “Galalupne, makyeŋgire nâŋgâet.  
\v 14 Anutuŋe ulikŋân Yuda luâk bo are damunyeŋe akberâm aregât nâŋgât kotne mem agatŋet dâm Yuda luâk bo manmai are bikŋe oloŋyekto biwiyeŋe ikiŋaelân kali, den pat are Petoroŋe dâmbo nâŋgâen.  
\v 15 Akto ulikŋân Anutuŋe makto propete luâkŋe kulemgoyi arekŋe âmâ den pat are olop dopŋe konok aktâp are hin tatâp,  
\li1 “Humoŋe keiŋânbak hin dâmbo miawagep,  
\v 16 “Nâŋe hâmbâi purik katbianân Dawidigât kâmotŋe awam akmâ arimbiâ kepia kawum akbiap are heŋgemgowian dâre purik katmâ togom kinbiâ kepia kautŋe miawakbiap.  
\v 17 Akto aregât luâk kâmot bikŋe bo nâŋgâ niŋmai are mem potatyekmâ oloŋyektere nâŋgâlân togom kinbai.” Anutuŋe hain dâep.  
\v 18 Akto den ire uŋagâk bo miawaktâp. Keiŋânbak Anutuŋe hain dâm makmâ gambo bunŋe akto miawaktâp.” den hain tatâp.   
\p
\v 19-21 Aregât biwinande nen hin akbaengât nâŋgân. Bâgilupnenŋande keiŋe katmâ manmâ gayi amâ kepia ârândâŋ Mosegât den kârikŋe ire akmâ manmâ gayi. Akto uŋak ire Sarere ârândâŋ den emetŋe ârândâŋ âgâm den are oyaŋmâ nâŋgâm manmaen. Akto Yuda luâk bo manmai arekŋe hainâk âgâm are oyaŋmâ nâŋgâm manmai. Aregât Yuda luâk bo manmai are yeŋgâlân den kârikŋaet âi humo bo yeŋgiweren. Akto bikŋande biwiyeŋe Yesugâlân katmâ Anutugât den lokowerâm akbiâ kulem esenŋe bo katyeŋgim hainâk makmâ hâreyeŋgiwaen. Lâpio yeŋgât sumbe ombiâ ain gâtŋe sot bo nembi. Akto soŋgo mem hanŋe hâremai are akto soŋgo gilâmŋe hainâk bo nembi. Akto âmbâle mem hepun hepun bo akbi. Hainâk makmâ hâreyeŋgim kulem esenŋe kulemgom yeŋgiwaen.” dâep.   
\s1 Yuda luâk bo manmai arekŋe biwiyeŋe Yesugâlân kali are yeŋgât kulem esenŋe kulemgom katyeŋgiyi.  
\p
\v 22 Hain dâmbo Aposolo akto tiksalupyeŋande luâk kâmot humo menduguyekmâ, “Luâk nengâlân gâtŋe lâuwâ meyelekbaen.” dâm makyeŋgimbiâ Yesugât kâmot bikŋande nâŋgâmbiâ ârândâŋ agep. Akto luâk siâ kotŋe Yudasi kotŋe siâ Basaba akto luâk siâ aregât kotŋe Sila are meyelekmâ okot âlep nâŋgâ yetkiyi. Luâk lâuwâ arekŋe Paulo akto Banaba olop Antiokia kepian ariŋet dâm kulem esenŋe kulemgowerâm agi.  
\v 23 Akto kulem esenŋe siâ are hin dâm kulemgom yetkiyi, “O galalupnenŋe, Aposolo akto Yesugât kâmotlupŋe yâk yeŋgât tiksalupyeŋande Antiokia, Siria akto Kilikia Yuda bo manmai yeŋe biwiyeŋe Yesugâlân katmâ mandâi aregât okot âlep akmâ kulem esenŋe ire kulemgom katyeŋgien.  
\v 24 Nenŋe bo nâŋgâenŋe aregât nengâlânba bikŋande yeŋgâlân togom den makyeŋgimbiâ nâŋgâm hanyeŋe lâuwâ agep. Are âmâ luâk are yeŋe hanyeŋân agi. Nenŋe bo huŋgun yeŋgiyion.  
\v 25 Aregât âmâ nenŋe hannenŋe konok akmâ mendugum kinmâ galalogâtnenŋe Banaba akto Paulo yâk olop ariet dâm huŋgun yetkien.  
\v 26 Paulo akto Banaba yâkŋe Yesu Humo Anutuŋe huŋgun aŋdo giep yâkgât hoŋ bawa manmâ hâk hilâlâm kakŋân arimbela yetkumbiâ bâsok moyiat.  
\v 27 Akto luâk meyelekten ire yetgât kotyetŋe âmâ Yudasi akto Sila yâk olop togowerâm aregât yâkŋe kulem esenŋe ire keiŋe makmâ miawakbela nâŋgâwai.  
\v 28 Akto Anutugât Heakŋaet nâŋgâ nâŋgâŋe akto nengât nâŋgâ nâŋgânenŋe dop konogâk yendâp aregât umatŋe siâ me siâ aregât bo maktenŋe miawakbiap. Hin akbiâ ârândâŋ akbiâp.  
\v 29 Lâpio yeŋgât sumbe omberâm sot wan katbiâ are bo nembi. Akto soŋgo hanŋe hâremai are akto soŋgo gilâmŋe hainâk bo nembi. Akto âmbâle mem hepun hepun bo akbi. Are bo akmâ âlepŋeâk manbiâ âmâ ârândâŋ akbiâp. Âlepŋeâk manbi. Den pat areâk.” Hain dâm kulemgom yeŋgim Antiokia kepian hekat yeŋgiŋet dâm huŋgun yeŋgimbiâ ariyi.   
\s1 Yudasi akto Sila purik katmâ togoyiat.  
\p
\v 30 Ainba huŋgun yeŋgimbiâ kulem esenŋe are mem ariyi. Arim Antiokia kepian arim Yesugât kâmot mendugu yekmâ kulem esenŋe are yeŋgiyi.  
\v 31 Yeŋgimbiâ biwiyeŋe agalâk dâm den kulemgoyi are oyaŋmâ nâŋgâm heroŋe agi.  
\v 32 Yudasi akto Sila yâkŋe Anutugât keiŋe makmâ miawakminiat arekŋe biwiyeŋe Yesugâlânâk kilâk dâm den kârikŋe makyeŋgimbela biwiyeŋe heroŋe akmâ owâimbo yâk olop sop kâlep mali.  
\v 33 Akto Yerusalem kepia arewa huŋgun yetkim yâk yeŋgâlân purik katmâ ariet dâm okot âlep kakŋân kinmâ huŋgun yetkiyi.  
\v 34 Huŋgun yetkimbiâ arim Silaŋe âmâ lâuwâŋe bo manberân dâm Antiokia kepian talep akto Yudasi ikiŋak ariep.   
\s1 Pauloŋe Sila kewugumbo ariyiat.  
\p
\v 35 Paulo akto Banaba yâkŋe Antiokia yeŋgâlân âi hokboâk mem maliat. Manbela galalupyetŋe olowâk Humogât den are makmâ makyeŋgim mali.  
\v 36 Manmâ hilâm siân Pauloŋe Banaba hin dâm magaŋep, “Net ulikŋân arim kepiaŋe kepiaŋe manmâ Humogât den makyeŋgietŋe biwiyeŋe Yesugâlân kali are gain gain mandâi, are keiyeŋe ekmâ manbaet.” dâep.  
\v 37 Hain dâmbo Banabaŋe “Mareko olop arine.” dâep.  
\v 38 Are âmâ ulikŋân Mareko kotŋe siâ Yohane are emelâk yâk olowâk arim Pampilia hânân hepunyelekmâ purik kato yâk yetŋeâk Yesugât keiŋe makyeŋgim maliat. Aregât Pauloŋe Banabagât den are nâŋgâmbo ârândâŋ bo agep.  
\v 39 Ârândâŋ bo akto Paulo akto Banaba hanyetŋe konogâk bo agep aregât papalakmâ hepun agiat. Hepun akmâ Banabaŋe Yohane kotŋe siâ Mareko mendo ariyiat. Arimbela waŋgaŋe meyelekmâ Kipiro gimbâŋe haru tânâmŋân talep ain ariep.  
\v 40 Dâ Pauloŋe âmâ Sila mendo Yesugât kâmotlupŋande Humo ulilaŋmâ damunyetŋe agâk dâm huŋgun yetkimbiâ ariyiat.  
\v 41 Arim Siria akto Kilikia hânân manmâ Yesugât kâmot luâk âmbâle mali are yeŋgât biwiyeŋe mem kârikŋe ketugum han biwiyeŋe Yesugâlân katŋet dâm makyeŋgim maliat.   
\c 16  
\s1 Pauloŋe Timoteo kewugumbo olowâk ariyiat.  
\p
\v 1 Paulo akto Sila yâkŋe Derebe akto Listera kepian ariyiat. Arim Listera kepian luâk siâ biwiŋe Yesugât katmâ malep, are mem miawagiat luâk aregât kotŋe Timoteo. Yâkgât memeŋe âmâ Yuda yeŋgâlân gâtŋe akto yâkâ hainâk biwiŋe Yesugâlân katmâ malep. Dâ eweŋe âmâ Girik luâk.  
\v 2 Listera akto Ikonioŋ kepia ambolupŋe bikŋe biwiyeŋe Yesugâlân kali arekŋe Timoteogât keiŋe Paulo magaŋmâ heroŋe maroŋe agi.  
\v 3 Paulo magaŋbiâ luâk are kewugumbo olop ariwerâm okot âlep agep. Akto Yuda luâk hân ain manmâ ariyi arekŋe Timoteogât eweŋe Girik luâk are nâŋgâm meteyi. Aregât Pauloŋe Timoteogât hâkŋe bo gâiyi aregât nâŋgâm Yuda luâk biwiyeŋe bâliwopdâm Timoteogât hâkŋe gâiep.  
\v 4 Akto kepia ârândâŋ manmâ Aposolo akto Yesugât kâmot Yerusalem kepian mali areyeŋgât tiksalupyeŋande den kârikŋe magi are lokoŋet dâm Yesugât kâmot are makyeŋgim ariyi.  
\v 5 Hain akbiâ Yesugât kâmotŋe biwiyeŋe Yesugâlânâk kindo Anutugât den nâŋgâmâk mali. Hain akbiâ hilâmŋe hilâmŋe Yuda luâk bo manmai are yeŋgâlân gâtŋe bikŋe âkâ hainâk biwiyeŋe Yesugât katmâ yâk yeŋgâlân dewatimbiâ sambeleyi.   
\s1 Paulo biwiŋe owâiŋe akto Makedonia luâk siâŋe miawakto egep.  
\p
\v 6 Akto Asia hânân Yesugât keiŋe makyeŋgim ariwerâm akbiâ Anutugât Heakŋande dâp tigiyeŋgimbo Prigia akto Galatia hânân bam ariyi.  
\v 7 Arim Misia hân ginŋânâk hâlâŋmâ ariyi. Arewa Bitinia hânân ariwerâm akbiâ Yesugât Heakŋande hanyeŋe mem pâlâmŋe ketugumbo hân aregen bo ariyi.  
\v 8 Hanyeŋe mem pâlâmŋe ketugumbo Misia hân are hepunmâ haru ginŋân kepia siâ talep are kotŋe Troa ain ariyi.  
\v 9 Aregen arim manbiâ nâ Luka nâŋe penâyeŋgire emet dâgâmbo hândâkŋân Paulo biwiŋe owâimbo hin miawagaŋdo egep. Amâ Makedonia luâk siâŋe togo kinmâ ulilaŋmâ hin dâep, “Gâ Makedonia hânângen togo nen tân nenguwen.” dâep.  
\v 10 Hain dâm makmâ metem arimbo emet hauŋdo Paulo luâk arekŋe miawagaŋep aregât hin dâyion, “Makedonia hânân arim Yesugât den pat âlepŋe are makyeŋgiwaen aregât Anutuŋe maknengiâp.” dâyion. Hain dâm magaŋgim kinmâ Makedonia hânân haru hâtikom ariwerâm dâpgât hâumgom kilion.   
\p
\v 11 Kindenŋe waŋga siâŋe togom menenekmâ Troa kepia hepunmâ haru tânâmŋe târârâk arim Samotrake kepia haru tânâmŋân talep ain kat nenekto talion. Tatmâ yem kindenŋe hauŋdo arewa menenekmâ arim Neapoli kepian kat nenegep.  
\v 12 Kat nenekto arewa âgâm Pilipi kepian ariyion. Akto kepia are âmâ Roma luâkŋe ulikŋân hân amboŋe akmâ tali. Kepia are âmâ Makedonia hân aregât kepia kautŋe. Ain tatmâ mandenŋe hilâm amon siâ bo agep.  
\v 13 Akto Sarereân kepia are ginŋân tu siâ talep ain gewerâm hin dâyion, “Yuda luâkŋe Humonenŋe ulilaŋmâ manmai yâk ain togomai me bo? Gem ekne.” hain dâm gem âmbâle bikŋe siânba mendugum tatbiâ are mem miawakyekmâ gem enemyeŋân tatmâ makyeŋgiyion.  
\v 14 Makyeŋgienŋe âmâ Tiatira kepian gâtŋe âmbâle siâ Anutu humo nâŋgaŋmâ manminep, kotŋe Lidia arekŋe âmâ sâŋgum parutmâ mâŋot gilâm pulim âi are mem puli meminep. Akto Humoŋe âmbâle aregât biwiŋe mem agato ondopŋe katmâ Pauloŋe den magep are nâŋgâm ukenŋe akmâ den are mem biwiŋân katmâ heŋgemgoep.  
\v 15 Akto âmbâle aregât lâulupŋe hârokŋe biwiyeŋe Yesugâlân katbiâ tu puli yeŋgiyion. Tu puli yeŋgienŋe âmbâle arekŋe hin magep, “Nâ mem Humogât pat kat nekbiâ nâŋgaŋdân aregât nâŋgâmbiâ ârândâŋ akto âmâ nâŋgât emelan âgâmbiâ nâ olop tatberen.” dâep. Hain dâmbo yâkgât emelan âgâyion.   
\s1 Paulo akto Sila mem kala busi kâlegen kat yelegi.  
\p
\v 16 Hilâm siân gem welam siâ Anutu ulilaŋmini ain gem mandenŋe hoŋ bawa âmbâle kâmbokŋe siâŋe mem miawaknenegep. Akto sinduk baniara bâleŋande kautŋân mendo luâk yeŋgâlân arim hâmbâi wan me wan miawakbiap aregât makyeŋgiminep. Hain akto aregât puli waŋbiâ are mem arim damunlupŋe yeŋgim malep.  
\v 17 Akto âmbâle kâmbokŋe arekŋe Paulo ekmâ hami nenŋânâk gam hin dâm kamboŋep, “Luâk irekŋe Anutu Humogât hoŋ bawa agaŋmâ manmai aregât Anutuŋe heŋgem nenguwiapgât dâp maknengiwerâm togoâi.” dâep.  
\v 18 Hain dâm hilâmŋe hilâmŋe kamboŋmâ haminenŋân gam mando aregât Pauloŋe hâkâŋ akmâ purik katmâ sinduk baniara are hin dâm magaŋep, “Nâŋe Yesu Humo Anutuŋe huŋgun aŋdo giep aregât den makgiŋdere nâŋgâ. Âmbâle are hepunmâ eke.” dâep. Hain dâmbo ainâk hepunmâ ariep.   
\p
\v 19 Hepunmâ arimbo âmbâle aregât damunlupŋande hin dâyi, “Sinduk baniara bâleŋande hepundâp aregât gain gain hâmbâigât pat makmâ miawak yeŋgiwiap? Hain bo akbiap are âmâ nengât puli bo akbiap.” dâm nâŋgâm bâliyi. Hain nâŋgâm Paulo akto Sila meyelekmâ kepia sombeim humoân arim  
\v 20 Roma luâk yeŋgât kiap taliân meyelekmâ âgâm hâkyetŋe tunmâ hin dâm makyeŋgiyi, “Yuda luâk lâuwâ irekŋe kepianenŋân togom bo agakŋe are akŋet dâm maknengimbela den are nâŋgâm biwinenŋe bâlimbo kepianenŋe kukŋe agatâp.  
\v 21 Akto agak meme irakŋe siâ Roma luâk nenŋe bo akmaen are akŋet dâm maknengim mandat.” dâyi.  
\v 22 Hain dâmbiâ luâk humo kili arekŋe kuk akmâ nâŋgâ yetkimbiâ kiaplupyeŋande sâŋgum yetŋe oloŋmâ hoŋ bawalupyeŋe makyeŋgimbiâ bugâŋe oreyelekmâ mem kala busi emet kâlegen kat yelekbiâ tatbela aregât damunŋe hin dâm magaŋi,  
\v 23 “Luâk lâuwâ ire ariwandatgât kei bâtyetŋe mem kârikŋe ketugum hiko yelekmâ damun kinben.” dâyi.  
\v 24 Hain dâm magaŋbiâ emet kârikŋe aregât bâiŋângen kat yelekmâ lâwin siâ hioŋmâ keiyetŋe kapiŋmâ hiko yelekto taliat.   
\p
\v 25 Akto hândâk tânâmŋân Paulo akto Silaŋe Anutu mepaiŋe kep keŋgu akmâ tatbela luâk bikŋe kala busi kâlegen kat yekbiâ tali arekŋe nâŋgâyi.  
\v 26 Akto kep keŋgu are mem tatbela ainâk wâriŋ humo mendo emet are duwuŋ akto emet aregât hâŋgi hârok lewulagep. Lewulakmâ kindo luâk hârok kala busi kâlegen tali are yeŋgât tâk kârikŋe kotŋe sein are hulaŋ akmâ kiŋ pârândâŋ âgâm metiep.  
\v 27 Akto emet aregât damun kilep arekŋe asiŋânba agatmâ ekto hâŋgi are hârok lewulakmâ kindo ekmâ hin dâep, “Wei, luâk bâleŋe iren kat yektenŋe tatâi ina hârok arim meteâi.” dâep. Hain dâm aregât hamep akmâ tiŋgiŋânba tâwât siâ mem oloŋmâ ikiŋe hanŋe hâreakberâm agep.  
\v 28 Hain akto Pauloŋe hin dâm konmâ magaŋep, “Nen hârogâk yu kinden aregât hange bo hâreak.” dâep.  
\v 29 Hain dâmbo tembe loko arekŋe galalupŋe makyeŋgimbo kemdâ waŋbiâ kala busi kâlegen mem âgâm ongâŋe hogombo Paulo akto Sila yelekmâ hânân kâŋgom hin dâm makyetkiep,  
\v 30 “Agatbela arine.” dâmbo agatbela kewugu yelekmâ den hin makyetkiep, “Luâk lâuwâ nâ gain gain aktere Anutuŋe bo hilip nugumbo yâkgât pat akbian?” dâm makyetkiep.  
\v 31 Hain dâmbo hin dâm magaŋiat, “Biwige Yesu Humogâlân katmenâ Anutuŋe guge akto ginbailupge meyekbiap.” dâyiat.  
\v 32 Hain dâm Humogât dengât keiŋe yâk akto ginbailupŋe makyeŋgimbela  
\v 33 ainâk damun arekŋe meyelekmâ arim bugâ gewâkŋe diwi are puliyetkiep. Akto ikiŋe akto ginbailupŋe hârogâk tu puli yeŋgiyiat. Hain akbela Paulo akto Sila kewugu yelekmâ ariep.  
\v 34 Arim ikiŋe emelan sot om yetkimbo neyiat. Ikiŋe akto ginbailupŋe hârok biwiyeŋe Yesugâlân katmâ Anutugât pat agigât biwiyeŋe âlepŋe agep.   
\p
\v 35 Yem kinbiâ hauŋdo Roma luâk yeŋgât kiaplupyeŋande tembe loko hin dâm makyeŋgim huŋgun yeŋgiyi, “Ye arim luâk lâuwâ are tâk hulaŋmâ huŋgun yetkimbiâ ariet.” dâm tembe loko huŋgun yeŋgiyi.  
\v 36 Akto damunŋe den nâŋgâm Paulo hin magaŋep, “Kiaplupnenŋande den katbiâ togoâp. Aregât huŋgun yetkienŋe biwiyetŋe sândugembo ariet.” dâep.  
\v 37 Hain dâmbo Pauloŋe tembe loko are yekmâ hin dâm makyeŋgiep, “Net âmâ Roma luâk mandetgât yeŋe gain gaingât net denân kat nelekmâ bugâŋe orenelekmâ mem kala busi kâlegen kat nelegi? Dâ uŋak âmâ yoŋâk huŋgun netkiwerâm akbiâ bo ârândâŋ aktâp. Gârâmâ ye arim kiaplupyeŋe makyeŋgimbiâ yâk yeŋeak togom huŋgun netkimbiâ ariweret.” dâep.  
\v 38 Pauloŋe den hain dâmbo tembe lokoŋe purik katmâ kiapyeŋgâlân arim Pauloŋe den makyeŋgiep are makyeŋgim Paulo akto Sila yâk Roma luâk mandat dâm makyeŋgimbiâ nâŋgâm sân sân meyi.  
\v 39 Sân sân mem ongâyeŋe hogombo arim den yeukŋe makyetkim kala busi kâlegenba kewugu yelekmâ kepia ginŋângen ge kinmâ huŋgun yetkimbiâ gem ariyiat.  
\v 40 Akto kepia are hepunmâ gem Tiatira kepian arim Lidiagât emelan âgâm Yesugât kâmot ain tatbiâ yekmâ biwiyeŋe Yesugâlânâk kilâkgât den makyeŋgim gem ariyiat.   
\c 17  
\s1 Paulo akto Sila Tesalonike kepian ariyiat.  
\p
\v 1 Paulo akto Sila kepia are hepunmâ Ampipoli akto Apolonia kepia ewangim Tesalonike kepian ariyiat. Ain âmâ Yuda yeŋgât den emetŋe siâ tatâp.  
\v 2 Ain arim Pauloŋe Yuda luâk yeŋgât den emetŋe kepiaŋe kepiaŋe talep ain âgâm den makyeŋgiminep aregât akmâ den emetŋân âgâm âmâ Anutugât den kulem esenŋe âlepŋe aregât keiŋe makyeŋgimbo sonda âlâwu bo agep.  
\v 3 Yesugât keiŋe magaŋgi goaŋgi akbiâ aregât Pauloŋe hin dâm makyeŋgiep, “Beirâ Anutuŋe huŋgun aŋdo gem hâk hilâlâm nâŋgâm momoŋânba agatbiap aregât ulikŋân propete luâk mali are makyeŋgimbo kulemgoyi. Kulemgombiâ talep are Yesuŋe watmâ hâk hilâlâm nâŋgâep. Anutuŋe Yesu hin dâm huŋgunaŋep, “Gâ arim luâk âmbâle damunyeŋe akmâ tânyeŋguwen.” hain dâep are Yesugât.” dâep.  
\v 4 Pauloŋe hain dâm makyeŋgimbo luâk âmbâle bikŋande den are nâŋgâm tatmâ biwiyeŋe Yesugât katmâ Paulo akto Sila yâk yetgâlân dewatiyi. Akto Girik luâk Anutu ulilaŋmâ mali are dondâŋe hainâk biwiyeŋe Yesugâlân katmâ yâk yeŋgâlân dewatiyi. Akto luâk âmbâle kotdâ hainâk agi.  
\v 5 Hain akbiâ benŋe Yuda luâk bikŋande are nâŋgâm biwiyeŋe bâlimbo dâwân arim luâk konam mem mendugu yekmâ kukgât hanyeŋân gembiâ kuk akmâ kepia are hanâk hanâk akbiâ kepia ambolupŋe âkâ hainâk kuk akbiâ kepia are kuk agalep. Kepia are kuk agato Yuda luâk akto kepia ambolupŋe bikŋande Yasoŋgât emelan Paulo akto Sila talialân ain mendugum tali. Mendugum tatmâ, “Paulo akto Sila meyelekmâ hutnenŋân kat yelektenŋe kilet.” dâyi.  
\v 6 Hain dâm undâgât yetkimbiâ bo akto aregât kuk dâm Yasoŋ akto Yesugât kâmolân gâtŋe bikŋe meyekmâ humomolupyeŋe yeŋgâlân arim denân katyekmâ hin dâyi, “Luâk lâuwâ siâ kotyetŋe Paulo akto Sila yâkŋe hânŋe hânŋe manmâ luâk âmbâle den makyeŋgimbela han lâuwâ akmâ gulip manbiâ ârândâŋ bo aktâp. Akto uŋak nengâlân togombela Yasoŋŋe gala akyetkimbo olowâk mandâi.  
\v 7 Akto humonenŋe Sisa aregât den kom luâk humo irakŋe kotŋe Yesu yâkgât den makbela nâŋgâm luâk ire meyekmâ togoen.” dâyi.  
\v 8 Hain dâmbiâ kepia ambolupŋe akto humomolupyeŋe arekŋe nâŋgâm sân sân mem den humo akmâ magaŋgi goaŋgi agi.  
\v 9 Hain akbiâ humomolupyeŋande Yasoŋ akto galalupŋe hin makyeŋgiyi, “Puli katŋet. Puli katmâ uŋak aktâi ire lâuwâŋe hainâk bo akbiâ âmâ puli ire purik katmâ yeŋgiwaen. Dâ hainâk akbiâ âmâ puli ire bo yeŋgiwaen.” dâyi. Hain dâmbiâ puli katmâ ariyi.   
\s1 Paulo akto Silaŋe Berea kepia ambolupŋe Yesugât keiŋe makyeŋgiyiat.  
\p
\v 10 Akto hândâk ainâk Yesugât kâmotŋe Paulo akto Sila yoŋâk huŋgun yetkimbiâ Berea kepian ariyiat. Ain arim Yuda luâk yeŋgât den emetŋân âgâm Yesugât keiŋe makyeŋgiyiat.  
\v 11 Akto kepia ain luâk âmbâle bikŋande emelâk biwiyeŋe owâiŋe akto mali arekŋe Tesalonike kepia ambolupŋe ewangiyegi. Hain aregât Paulo akto Silaŋe kinmâ Yesugât keiŋe makyeŋgimbela ondopyeŋe dowâk katmâ den are nâŋgâm heŋgemgoyi. Hain akmâ hilâmŋe hilâmŋe aregât magaŋgi goaŋgi akmâ Anutugât den kârikŋe ulikŋân kulemgoyi are oyaŋmâ nâŋgâyi, “Luâk Paulo yu kindâp irekŋe bunŋe me hiaŋgim maktâp.” dâm Anutugât kulem oyaŋmâ nâŋgâm heŋgemgom mali.  
\v 12 Aregât yâk yeŋgâlân gâtŋe dondâŋe Yesugâlân biwiyeŋe kali. Akto Girik âmbâle humomolupyeŋe bikŋande hainâk agi. Akto Girik luâk bikŋande hainâk agi.  
\v 13 Gârâmâ benŋe Pauloŋe Berea kepian arim Anutugât den makyeŋgim malep aregât den pat arimbo Yuda luâk bikŋande Tesalonike kepian mali arekŋe nâŋgâmbiâ bâliep. Nâŋgâmbiâ bâlimbo Berea kepian togom kinmâ kepia ambolupŋe hanyeŋân gembiâ kepia areâkâ hainâk kuk agi.  
\v 14 Hain akbiâ Yesugât kâmotŋe Paulo huŋgun aŋbiâ dowâk hepunyekmâ haru dâtŋân ariep. Dâ Sila akto Timoteo yâkŋe âmâ kepia ainâk maliat.  
\v 15 Akto Yesugât kâmotŋe Paulo dâwân katberâm arim Ateŋ kepian katmâ purik katberâm akbiâ hin dâm makyeŋgiep, “Ye purik katmâ arim âmâ Sila akto Timoteo makyetkimbiâ dowâk Berea kepia hepunmâ togom penâniŋbiandat.” dâep. Hain dâm makyeŋgimbo hepunmâ purik katmâ ariyi.   
\p
\v 16 Akto Paulo Ateŋ kepian manmâ Sila akto Timoteo yâk yetgât lâmyetkum tatmâ hambo kotdâ keiŋe keiŋe hâwim katbiâ talep are ekmâ biwiŋe kâlâp agep.  
\v 17 Haingât yâk yeŋgât den emetŋân âgâm Yuda luâk bikŋe akto Girik luâk bikŋe Anutugât keiŋe nâŋgâwerâm mali yâk olop tatmâ Yesugât keiŋe magaŋgi goaŋgi agi. Akto hilâmŋe hilâmŋe kepia sombeimân arim kinmâ luâk âmbâle gam ariyi are hainâk makyeŋgiep.  
\v 18 Akto kepia ain luâk nâŋgâ nâŋgâyeŋe siâ siâ mali kotyeŋe Epikue luâk akto siâ Stoike luâk arekŋe Pauloŋe Yesu momoŋânba agalep aregât den pat magep aregât kakŋân magaŋgi goaŋgi agi. Akto bikŋande hin dâyi, “Luâk ire nâŋgâ nâŋgâŋe gulip akto den kotŋe hanâk hanâk are gain gain dâwerâm aktâp.” dâyi. Dâ bikŋande âmâ hin dâyi, “Luâk arekŋe kepia bikŋe bikŋe yeŋgât lâpio aregât den maktâp.” dâyi.  
\v 19 Hain dâm sombeim humo siâ kotŋe Areo ain oloŋmâ âgâm hin dâyi, “Gâŋe den irakŋe maktât are gain gaingât maktât?  
\v 20 Den are uŋguŋân siâ bo nâŋgâyion aregât keiŋe maknengimenâ nâŋgâne.” dâyi.  
\v 21 Amâ Ateŋ kepia ambolupŋe akto luâk bikŋande kâlewângenba togom mali yâkŋe den irakŋe miawagep dâm aregât magaŋgi goaŋgi akmâ nâŋgâmbiâ humo akminep aregât akmâ Paulo oloŋmâ hain aikoyi.   
\s1 Pauloŋe Areo sombeimân kinmâ Anutugât keiŋe makyeŋgiep.  
\p
\v 22 Hain dâmbiâ Pauloŋe Areo sombeimân dewunyeŋân agatmâ kinmâ hin dâm makyeŋgiep, “Ateŋ kepia ambolupŋe yeŋgât keiyeŋe hin nâŋgân. Ye lâpio keiŋe keiŋe yeŋgât hoŋ bawa akmai.  
\v 23 Nâ kepia yeŋân togom kepia ândeaŋmâ arim togom âmâ yeŋgât lâpiolupyeŋe sambe are yekmâ âmâ lâpio siâgât welamŋe ekmâ âmâ den kulemgombiâ tatâp are oyaŋdân, “Humo yeŋe siâgât nen bo nâŋgâmaen yâkgât welamŋe ire.” oyaŋdân aregât ye nâŋgâm hilipkom yâkgât hoŋ bawa manberâm akmai aregât keiŋe makyeŋgire nâŋgâŋet.  
\v 24 Kotŋe âmâ Anutu. Anutuŋe âmâ hân himbim haru are mem miawakmâ aregât kâlegen wan me wan keiŋe keiŋe katmâ metiep. Yâkŋe âmâ hân himbim akto haru amboŋe aktâp aregât den emetŋe ketugumai ain bo manmap. Bo.  
\v 25 Akto wan me wan hârok manmanyeŋe me heakyeŋe yeŋgimap aregât luâk siâŋe âi ketugu aŋgimapgât dop bo talaŋdâp. Amâ yâkŋe âmâ siâ me siâgât umburuk bo manmap.  
\v 26 Akto keiŋe katmâ ulikŋân yâkŋe luâk konok siâ are ketugumbo yâkgâlânba luâk keiŋe keiŋe miawakmâ Anutugât den lokom sambelem potalakmâ ariyion. Akto arim tatberâm aktenŋe sop aregât dop katmâ aregât hân horatŋe makmâ nengiep.  
\v 27 Akto biwinenŋe kepik akto âmâ Anutuŋe, “Nâŋgâlân togom nâŋgâ niŋŋet.” dâm aregât pat kat nenegep. Akto kâlewân bo mandâp. Hut nenŋân ârândâŋ akmâ mandâp.  
\v 28 Aregât luâk siâŋe hin dâep, “Anutuŋe katip nengumbo manmaen.” Akto yeŋgâlân gâtŋe kep amboŋe siâŋe hin dâep, “Nen âmâ yâkgâlân gâtŋe.”  
\v 29 Anutuŋe keiŋe katmâ luâk ketugumbo ain gâtŋande nen hârok sambelem manden aregât hin dâmaengât dopŋe bo aktâp. Anutugât keiŋe âmâ hin. Biwinenŋânâk nâŋgâm lâpio me kotŋe siâ siâ mem miawakmâ kât, goli me siliwa arekŋe mem ketuguen aregât dop. Hain bo nâŋgâwaen. Nenŋe Anutugât nâŋgâenŋe aregât dopŋe bo agep.  
\v 30 Anutugât keiŋe pâpkom mandenŋe âmâ Anutuŋe nenekmâ bo hilip nenguep. Are âkâ sop bo aktâp. Uŋak iregât âmâ luâk âmbâle hânŋe hânŋe manmâ arimaen yeŋgât hanyeŋe purik kato yâkgâlân ariŋet dâm den dâpŋe menengiâp.  
\v 31 Akto sop makmâ kalep are bo akto ain luâk kâmotŋe kâmotŋe denân katnenekto keinenŋe miawakbiap aregât sopŋe kalep. Akto keinenŋe mem miawakmâ aregât purikŋe ârândâŋâk nengiwiap. Akto luâk siâ dosa âi meâkgât makmâ huŋgun aŋbiap. Akto luâk hârok nenŋe keiŋe nâŋgâm heŋgemgoŋet dâm huŋgun aŋep are momoŋânba mem agato mandâp.” dâep.   
\p
\v 32 Pauloŋe hain dâmbo luâk bikŋande momoŋânba agatbaen are hiaŋgiâp dâm den hembalik agaŋi. Dâ bikŋande âmâ hin dâm magaŋi, “Den maktât ire sop siân siâkâ maknengimenâ nâŋgâwaen.” dâyi.  
\v 33 Hain dâmbiâ Pauloŋe hepun yekmâ ariep.  
\v 34 Akto luâk bikŋande biwiyeŋe Yesugâlân katmâ Paulogâlân dewatim Yesugât kâmot agi. Are yeŋgâlân gâtŋe siâ kotŋe Dionisio yâk âmâ Areo sombeimân mendugum den keiŋe keiŋe magaŋgi goaŋgi agi, are yeŋgâlân gâtŋe. Akto âmbâle siâ kotŋe Damari yâkâ hainâk Yesugât kâmot agep.   
\c 18  
\s1 Paulo Korinti kepian miti âi miep.  
\p
\v 1 Akto Paulo Ateŋ kepia hepunmâ Korinti kepian ariep.  
\v 2 Ain Yuda luâk siâ peniaŋep kotŋe Akuila yâk âmâ Ponto hânân miawagep. Akto âmbenŋe Pirisila yâk olop Italia hânân manbela luâk humo Klaudioŋe Yuda luâk Roma kepian manmini are watyegep. Watyekto ain Akuila âmbenŋâi Roma kepia are hepunmâ Korinti kepian ariyiat. Ain manbela ain Pauloŋe penâyetkiep.  
\v 3 Akto Paulo mâron emetŋe mâŋgiminep. Akto Akuila akto Pirisila âi areâk meminiatgât emetŋân tatmâ manmâ tânyetkuep.  
\v 4 Manmâ Pauloŋe Sarere ârândâŋ Yuda yeŋgât den emetŋân âgâm Yesugât keiŋe Yuda luâk akto Girik luâk makyeŋgim biwiyeŋe Yesugâlân katŋetgât makyeŋgim malep.   
\p
\v 5 Mando Sila akto Timoteo yâk Makedonia hânângenba togombela Pauloŋe sâŋgum parutmâ uligi ketugum malep âi are hepunmâ Anutuŋe Yesugât damunyeŋe akben dâm huŋgun aŋdo giep aregât keiŋe nâŋgâŋet dâm hilâm ârândâŋ Yuda luâk makyeŋgim malep.  
\v 6 Makyeŋgimbo yâkŋe den are hâkâŋ akmâ agak meme bâleŋaet den magaŋgimbiâ yekmâ aregât sâŋgumŋe kâlep are hulaŋmâ mem paŋ paŋgombo gagap giep. Akto ya agep aregât keiŋe hin dâm makyeŋgiep, “Yeŋe hilip aguwai âmâ nâŋgât dosa bo. Dosa âmâ yeŋaelân aregât arim Yuda luâk bo manmai are yeŋgâlân arim Yesugât keiŋe makyeŋgiwian.” dâep.  
\v 7 Hain dâm hepun yekmâ kepia amboŋe siâ kotŋe Titio kotŋe siâ Yusto are Girik luâk yâkŋe âmâ Anutugât den are lokoep yâkgât emet Yuda yeŋgât den emetŋe siâ are hâlâŋmâ talep. Ain Pauloŋe âgâmbo olop taliat.  
\v 8 Akto Pauloŋe Yesugât keiŋe makyeŋgiep. Makyeŋgimbo den emetŋe aregât damun siâ kotŋe Kirisipe yâk akto ginbailupŋe biwiyeŋe Yesugâlân katmâ mali. Akto yâk yeŋeâk bo. Korinti luâk âmbâle akto kepia ambolupŋe dondâŋe Yesugât den are nâŋgâm yâkâ hainâk biwiyeŋe Yesugât katbiâ tu puli yeŋgiyi.  
\v 9 Akto Paulo manmâ hândâk siân biwiŋe purik kato giwelân Humoŋe hin dâm magaŋep,  
\v 10 “Nâŋe tân gugure mandât gârâmâ nâŋgât keine makberâm hamep bo akben. Akto kepia iregât luâkŋe dondâŋe nâŋgâlân biwiyeŋe katbai aregât akmâ luâk siâ me siâŋe bâleŋe bo akgiŋbai.” dâep.  
\v 11 Hain dâm magaŋdo Pauloŋe kepia ainâk manmâ Anutugât keiŋe makyeŋgim mando hombaŋ konok dewutâ nâmbulân konok bo agep.   
\s1 Paulo kewugum den emetŋân ariyi.  
\p
\v 12 Sop are bo akto Roma luâk siâ kotŋe Galio are Akaia yeŋgât humoyeŋe malep. Mando ainâk Yuda luâkŋe Paulo ekmâ gasa agaŋi. Gasa agaŋmâ kiapgâlân mem arim den âiân kali.  
\v 13 Kiapgât meteŋân mem âgâm hin dâyi, “Luâk irekŋe nengât den kârikŋe tatmap are hâkâŋ akmâ konengim biwiyeŋe siâgâlân katŋetdâm maknengimap.” dâm hiaŋgiyi.  
\v 14 Hain dâm hiaŋgimbiâ Pauloŋe den kakŋân makberâm akto Galioŋe Yuda luâk hin dâm makyeŋgiep, “O Yuda luâk. Luâk ire dosaŋe olop mandâp me wan umatŋe bâleŋe siâ aktâp dâine âi humo mem yeŋgât denyeŋe nâŋgâwom.  
\v 15 Gârâmâ ire yeŋgât wan me wan luâk kotŋe me yeŋgât denyeŋe me den kârikŋe hain aregât makmâ tatâi aregât âmâ yeŋeak makmâ hârewi. Den ire âmâ nâŋgât pat bo.” dâep.  
\v 16 Hain dâm watyekto geyi.  
\v 17 Gem âmâ den emetŋaet damun siâ kotŋe Sostene yâk mem miawakmâ lokom kiapgât meteŋân âgâm âmâ kom bâleŋe siâ siâ agaŋi. Hain agaŋbiâ kiapŋe yekmâ uken yeŋaet dâm hansumbu agep.   
\s1 Pauloŋe Yerusalem kepian purik katmâ ariep.  
\p
\v 18 Paulo Yesugât kâmot Korinti kepian mali are olop manbiâ sop kâlep agep. Akto sop ain âmâ Keŋkereai kepian âgâm âmâ hâmbâi wan me wan siâ akbian dâm aregât dop makyeŋgiep sop are bo akto âmâ dumutŋe hâreaŋi. Hâreaŋbiâ purik katmâ Korinti kepian arim Yesugât kâmot are hepun yekmâ Siria hânângen ariwerâm akto Pirisila akto Akuila yâk olop waŋgan âgâyi.  
\v 19 Âgâmbiâ meyekmâ arim Epeso kepian katyekto yâk ain luâk âmbâi lâuwâ are hepun yelegep. Hepun yelekmâ ikiŋe âmâ Yuda yeŋgât den emetŋân âgâmbo Yesugât keiŋaet magaŋgi goaŋgi agi.  
\v 20 Akto Yuda luâk bikŋe Paulo olowâk manne dâm mem gangerâwerâm akbiâ Pauloŋe den koyeŋgim hin dâm makyeŋgiep,  
\v 21 “Anutuŋe nâŋgâ niŋdo yeŋgâlân lâuwâŋe purik katbian.” dâep. Hain dâm hepunyekmâ ariep. Arim waŋgan âgâmbo mem togo Kaisarea kepian kalep.   
\p
\v 22 Kato âmâ Yesugât kâmotlupŋe Yerusalem kepian mali yâk yeŋgâlân arim getek manmâ hepun yekmâ arewa Antiokia kepian purik katmâ arim ain malep.  
\v 23 Manmâ Antiokia kepia are hepunmâ arim Yesugât kâmotlupŋe bikŋe Galatia akto Prigia hân tânâmŋân mali are yeŋgâlân arim biwiyeŋe Yesugâlânâk arim kilâkgât den makyeŋgim malep.   
\s1 Apoloŋe Epeso akto Korinti kepian manmâ Yesugât keiŋe makyeŋgim malep.  
\p
\v 24 Akto Epeso kepian Yuda luâk siâ malep kotŋe Apolo are Alesandria kepian gâtŋe. Akto yâk nâŋgâ nâŋgâŋe humo aregât yâkŋe Anutugât den kulemgoyi are oyaŋmâ nâŋgâm metiepgât yâkgât denŋaet ukenŋe akmini.  
\v 25 Akto luâk bikŋe Humogât keiŋe bâlensiâ nâŋgâyi arekŋe magaŋbiâ are nâŋgâm metiep. Akto ulikŋân Yohaneŋe luâk âmbâle tu puli yeŋgiep aregât keiŋe nâŋgâm biwiŋe owâiŋe akto Yesugât keiŋe bâlensiâ nâŋgâm heŋgemgoep aregât luâk âmbâle makyeŋgim malep.  
\v 26 Hain agepgât Yuda yeŋgât den emetŋân âgâm Yesugât keiŋe makmâ hilip milip makyeŋgimbo Pirisila akto Akuilaŋe den are nâŋgâm gala agaŋmâ kewugum emetyetŋân âgâm Anutugât den are magaŋmâ heŋgemgombela nâŋgâep.  
\v 27 Akto aregât hamiŋân Apolo Akaia hânângen ariwerâm akto âmâ Yesugât kâmot Epeso kepian gâtŋande tângowerâm kulem esenŋe siâ kulemgom waŋi. Aregât keiŋe hin, “Luâk ire yeŋgâlân togowerâm aktâp are gala âlepŋe agaŋbi.” Kulem esenŋe hain dâm kulemgom waŋbiâ meakmâ ariep.  
\v 28 Mem Korinti kepian arim emelâk Anutugât den kulemgoyi are sombeimân oyaŋmâ Anutuŋe Yesu magaŋmâ damunyeŋe akben dâm huŋgun aŋdo giep aregât keiŋe dâm kepikmâ makyeŋgimbo nâŋgâmbiâ bunŋe akto Yuda yeŋgât den are nâŋgâmbiâ giep. Hain akbiâ Anutuŋe gala akyeŋgimbo biwiyeŋe Yesugâlân katmâ mali are Apoloŋe yâkŋe tânyeŋguep. Tânyeŋgumbo biwiyeŋe Yesugâlânâk kârikŋe katmâ manmâ heroŋe agi.   
\c 19  
\s1 Pauloŋe Epeso kepian ariep.  
\p
\v 1 Apolo Korinti kepian mando sop ain Pauloŋe Epeso kepian arim âmâ Yesugât kâmot siâ mem miawakyekmâ hin dâm makyeŋgiep,  
\v 2 “Ye ulikŋân biwiyeŋe Yesugâlân katbiâ Anutugât Heakŋande kautyeŋân meyegep me bo?” dâep. Hain dâmbo yâkŋe hin dâm magaŋi, “Nen Anutugât Heak aregât keiŋe bo nâŋgâmaen.” dâyi.  
\v 3 Hain dâmbiâ hin makyeŋgiep, “Ye tu puli yeŋgiyi aregât keiŋe makniŋbiâ nâŋgâwe.” dâep. Hain dâmbo yâkŋe hin magaŋi, “Nen Yohaneŋe tu puli nengiep keiŋe areâk.” dâyi.  
\v 4 Dâmbiâ hin dâep, “Biwiyeŋe purik kato bâleŋeyeŋe makmâ miawakŋetgât Yohaneŋe makyeŋgiep. Makyeŋgim den siâ dewatim hin dâm makyeŋgiep, “Haminângen luâk siâ togom mandâp, aregât nâŋgâm yâkgâlân han biwi katŋet.” Yohaneŋe hain dâm Yesugât keiŋe makyeŋgiep.”  
\v 5 Paulo hain dâmbo nâŋgâmbiâ Yesu Humo yâkgât kotŋe konmâ tu puli yeŋgiep.  
\v 6 Puli yeŋgimbo Pauloŋe bâtŋe kautyeŋân kato Anutugât Heakŋande gem kautyeŋân mendo elewetyeŋe purik âgâmbo den siâ siâ agi. Hain akmâ arim Anutugât den are makyeŋgim mali.  
\v 7 Luâk keiân lâuwâ me hain arekŋe hain agi.   
\p
\v 8 Akto Pauloŋe Yuda yeŋgât den emetŋân hilâmŋe hilâmŋe âgâm gem hamep bâlâk manmâ, “Anutuŋe damunyeŋe akberâm agep aregât keiŋe makyeŋgire nâŋgâmbiâ bunŋe agâk.” dâm makyeŋgim hanyeŋân giep. Hain akmâ mando dewutâ âlâwu bo agep.  
\v 9 Akto luâk bikŋande biwi kârik akmâ Yesugât den are nâŋgâmbiâ bâlimbo kâmot humo yâk yeŋgâlân arim Yesugât pat sârek kom makyeŋgim agi. Hain akbiâ aregât Pauloŋe hepun yekmâ ariep. Hepun yekmâ ariwerâm luâk âmbâle bikŋe Yesugât biwiyeŋe kali are mem menduguyekmâ hilâmŋe hilâmŋe luâk siâ kotŋe Tirano yâkŋe luâk âmbâle mendugu yekmâ den kepikmâ makyeŋgiep, aregât emelan kewugu yekmâ âgâm Yesugât keiŋe totokom makyeŋgiep.  
\v 10 Hain makyeŋgimbo manbiâ hombaŋ lâuwâ bo agep. Akto sop ain Yuda luâk âmbâle ain mali are akto kepia ambolupŋe Asia hânân mali yâk hârokŋe Humogât den are nâŋgâm mali.   
\s1 Yuda yeŋgât luâk kâmbokŋe.  
\p
\v 11 Akto Anutuŋe Paulo meme agaŋdo kulem keiŋe keiŋe ketuguep.  
\v 12 Hain akto aregât luâk âmbâle arekŋe Paulogât âi sâŋgum me puliak puliak sâŋgum are mem manmâ kundat agi yâk yeŋgâlân arim mem howaiyekbiâ âlepŋe agi. Akto sinduk baniara bâleŋande kautyeŋân meyegi are hepun yekmâ ariyi.  
\v 13 Akto Yuda luâk liunak gonak bikŋe hân are ândeaŋmâ mali yâkŋe âgâ âgâŋe akmâ Kembu Yesugât kotŋe liunak gonak yeŋe agakgât nâŋgâm luâk sinduk baniara siâ hin makyeŋgiyi, “Yesugât kot patŋe Pauloŋe makmap yâkgât laugât ariwen.”  
\v 14 Akto sumbe kat kat humo siâ kotŋe Sikeua yâkgât nanlupŋe 7 yâkŋe hain agi.  
\v 15 Hain akmâ sop siân sinduk baniara bâleŋe siâ watberâm âmâ Yesu kotŋe konbiâ sinduk baniara bâleŋe arekŋe hin dâm den hâuŋe makyeŋgiep, “Yesu are nâŋgân. Akto Paulo are nâŋgân. Dâ ye âmâ niŋaelân gâtŋe? Keiyeŋe bo nâŋgân.” dâep.  
\v 16 Hain dâmbo luâk kautŋe gulip agep arekŋe kârikŋe akmâ nanaŋ are yeŋgum watyekmâ sâŋgumyeŋe are mem duwatmâ panyeŋgim yeŋgum mem siâ siâ ketuguyekto gilâm kauŋmâ emelanba sopanmâ hâk peke bâlâk gem ariyi.  
\v 17 Akto aregât den pat arekŋe sambelem arimbo Yuda luâk akto Yuda luâk bo manmai arekŋe nâŋgâm hamep akmâ mali. Hain akmâ Yesugât kotŋe mem agali.  
\v 18 Akto Yesugât kâmolân gâtŋe dondâŋe Paulogâlân togom wan me wan bâleŋe mem mali are makmâ miawagi.  
\v 19 Akto emelâk kulem mem mali yâkŋe gulam sait kârik aregât kulem esenŋe are hârogâk mem miawakmâ sombeimân katmâ mendugum oyaŋbiâ ten tausen kina arekŋe puligoyigât dop hainare agep. Hain akmâ kâlâp katmâ ombiâ om bo agep.  
\v 20 Om bo akto ain Humogât den are magaŋgi goaŋgi akbiâ den arekŋe kârikŋe akto luâk âmbâle hârokŋe penâyeŋgimbiâ sambelem ariyi, aregât luâk âmbâle dondâŋande den pat are nâŋgâyi.   
\p
\v 21 Hain akmâ metembiâ Pauloŋe Makedonia akto Akaia hân are ewangim Yerusalem kepian ariwerâm hin dâep, “Nâ Yerusalem kepian âgâm âmâ arewa Roma kepian ariwian.”  
\v 22 Hain dâm ariwerâm akmâ luâk lâuwâ kotyetŋe Timoteo akto Erasto arekŋe tângoyiat are huŋgun yetkimbo Makedonia hânângen ariyiat. Dâ ikiŋe âmâ Asia hânân bâlensiân malep.   
\s1 Epeso kepian gâtŋande kot kamboŋmâk konli.  
\p
\v 23 Akto sop ain Epeso kepian gâtŋande Yesu Humo yâkgât kâmot yeŋgâlân umatŋe bâleŋe miawak yeŋgiep aregât keiŋe hin.  
\v 24 Luâk siâ kotŋe Demetrio arekŋe aŋgi goaŋgi hin ketugum malep. Kât siâ kotŋe siliwa are mem lâpioyeŋe kotŋe Atemesi yâkgât opmân kâmbokŋe humo aregât otneŋe bâlensiâ ketuguminep. Akto Demetrioŋe otneŋe bâlensiâ ketugu yekto kepia ambolupŋe akto lombo togo togoŋande are puligombiâ puli humo are mem âi luâk akto galalupŋe oyaŋmâ yeŋgim malep.  
\v 25 Akto Demetrioŋe âi luâk bikŋe mem menduguyekmâ hin dâm makyeŋgiep, “Galalupne, Atemesigât opmân otneŋe ketugum arewa puli humo mem miawakmaen are nâŋgâi.  
\v 26 Akto luâk siâ togo malep kotŋe Paulo yâkgât keiŋe ekmâ nâŋgâmai. Yâk âmâ Asia hânân gâtŋe akto Asia hân aregât kepia kautŋe Epeso aregât ambolupŋe biwiyeŋân gem hin dâm makyeŋgimap, “Luâkŋe hanyeŋân nâŋgâm lâpio wan me wangât otneŋe ketugumai are bunŋe bo.”  
\v 27 Hain dâmbo âinenŋe bunŋe bo akmap are nâŋgâre umatŋe aktâp. Akto are konok bo. Asia hânân gâtŋe akto hân siân gâtŋe dondâŋe Atemesigât den lokom maliŋe den are hepunmâ siâgâlân arimbiâ aregât yâkgât opmân are gao gao dâgâmbo kotŋe gembo nâŋgâre bâliâp.” dâep.   
\p
\v 28 Demetrioŋe hain dâm makyeŋgimbo biwiyeŋe kâlâp akto kamboŋmâ hin dâyi, “Epeso luâk nengât Atemesi ire humo âlepŋe dondâ.”  
\v 29 Kot kamboŋ konmâ hain dâmbiâ kepia ambolupŋe hârogâk biwiyeŋe kâlâp akto mendugum olowâk arim Makedoniagât luâk lâuwâ Paulo olop gayi are kotyetŋe Gaio akto Aristako yâk mem oloŋ yelekmâ arim kepia sombeimân menduguyelegi.  
\v 30 Akto Pauloŋe aregât nâŋgâm yâk yeŋgâlân ariwerâm akto Yesugât kâmotŋe mem guguwâi dâm gangerâyi.  
\v 31 Akto luâk humomo Paulogât galalupŋe ain mali arekŋe yâk yeŋgâlân bo ariâk dâm makmâ hârem den katbiâ Paulogâlân ariep.  
\v 32 Akto luâk arekŋe sombeim humoân mendugumbiâ ain gâtŋe bikŋande keiŋe wangât aktâi dâm nâŋgâwerâmbiâ bo agep. Aregât den humo akbiâ gembo âgâmbo akmâ âmâ hanâk hanâk akmâ gulip milip agi.  
\v 33 Luâk arekŋe hain akmâ manbiâ aregât Yuda luâkŋe galayeŋe siâ kotŋe Alesande are magaŋbiâ kâmot humo are hutyeŋân kinmâ bâtŋande koratyeŋgum den aregât makmâ hâre yeŋgiwerâm agep.  
\v 34 Makmâ hâre yeŋgiwerâm akto luâk are ekmâ nâŋgâm, “Luâk ire âmâ Yuda yeŋgâlân gâtŋe arekŋe agatmâ kindâp.” hain dâm âmâ emelâk magi are hainâk makmâ ge tatmâ nâŋgâm hin dâm kamboŋi, “Epeso luâk nengât Atemesi are humo âlepŋe dondâ.” dâm kamboŋi.  
\v 35 Hain dâmbiâ sop kâlep akto âmâ kaunsoligât âi meme yâkŋe denyeŋe are hâkokom korat yeŋgumbo den hepunbiâ hin dâm makyeŋgiep, “Maktere nâŋgâŋet. Epeso kepia ambolupŋe nenŋeak Atemesigât opmân are akto yâkgât kât kâmbokŋe humo himbimânba giep are damunŋe akmâ manmaen. Aregât keiŋe luâk âmbâle hânŋe hânŋe mandâi are hârokŋe nâŋgâi.  
\v 36 Luâk siâŋe aregât den mem ge katbiapgât dopŋe bo tatâp. Aregât wan me wan bâleŋe hanâk aktâi aregât biwiyeŋe geâk.  
\v 37 Luâk meyelekmâ gai arekŋe lâpio yeŋaet opmânân âgâm kâmbu bo meyiat. Akto Atemesigât bâleŋe bo dâm magaŋgiyiat. Hain bo akbela ina yeŋe hanâk mem oloŋyelekmâ togoâi.  
\v 38 Demetrio akto galalupŋande luâk siâgât nâŋgâmbiâ bâliâp. Akto den heŋgemgoweren dâmbiâ aregât kakŋân kiap den nâŋgâ yeŋgimapgât sopŋe ewumâk akto arim yâkgâlân makmâ miawakbai.  
\v 39 Gârâmâ yeŋgât den siâ tatâp. Akto âmâ kepia ire damunlupyeŋe yâk yeŋgâlân mem ariwai.  
\v 40 Uŋak iregât den makbiâ biwiyeŋe bâliâp aregât bugâ ire miawakberâm aktâp. Aregât luâk humo tâmbâ arekŋe nâŋgâm âmâ sân sân mendo wan me wan agaŋdenŋe nâŋgâmbo âmâ ârândâŋ akbiap aregât dop bo tatâp.” dâep.  
\v 41 Kaunsoligât âi meme yâkŋe hain dâmbo nâŋgâmbiâ ârândâŋ akto awam akmâ ariyi.   
\c 20  
\s1 Paulo yâk Makedonia hânân arim arewa Akaia hânân ariep.  
\p
\v 1 Den humo miawagep are bo akto Pauloŋe Yesugât kâmot mendugu yekmâ biwiyeŋe Yesugâlânâk arim kilâk dâm makyeŋgim hepunyekmâ Makedonia hânân togoep.  
\v 2 Hân ain togom Yesugât kâmotŋe manmâ ariyi yâk yeŋgâlân togom den kârikŋe makyeŋgim hepun yekmâ kepia siân togo hainâk hainâk akmâ manmâ ainba Girik hânân togo penâniŋep.  
\v 3 Mando dewutâ âlâwu bo akto Siria hânân ariwerâm haru ginŋân gem waŋgan âgâwerâm akto âmâ Yuda luâk bikŋande gasa agaŋmâ komberâm akbiâ yekmâ nâŋgânmâ purik katmâ Makedonia hânân ariwerâm agep.  
\v 4 Akto luâk yâk olop ariyi kotyeŋe hin. Berea kepia amboŋe siâ kotŋe Sopate yâk Piro nanŋe, akto Tesalonike kepian gâtŋe kotyetŋe Aristako akto Sekundo, akto Derebe kepia amboŋe kotŋe Gaio, akto Timoteo, akto Asia hânân gâtŋe siâ kotŋe Tikiko, akto Tropimo.  
\v 5 Yâkŋe soŋ hepun nelekmâ arim Troa kepian arim ain Paulo net lâmnetkuyi.  
\v 6 Arim lâmnetkumbiâ sot bo kaulemap aregât sopŋe bo akto net Pilipi kepia are hepunmâ waŋgan âgâetŋe menelekmâ arim mando hilâm momerâk bo akto arim katnelekto Troa kepian âgâm penâyeŋgiyiot. Penâyeŋgietŋe olop mandenŋe hilâm nâmbulân lâuwâ bo agep.   
\s1 Pauloŋe Troa kepian luâk sigan siâ moep are momoŋânba mem agalep.  
\p
\v 7 Sot om munditmâ ligim nemberâm Sarere hândâkŋân menduguyion. Akto Pauloŋe emet hauŋdo ariwian dâm aregât Anutugât den makyeŋgim kindo hândâk tânâmŋe agep.  
\v 8 Akto emet kâleŋe siân âgâm menduguyegion. Akto emet are dewatim kakŋân kakŋân âlâwu ketuguyi ain kemdâ sagom katbiâ om kilep.  
\v 9 Akto Pauloŋe den makyeŋgim kindo sop kâlep akto nanaŋ siâ kotŋe Eutiko arekŋe Paulogât den are nâŋgâm tatmâ seru meme lapaŋân tatmâ dewunŋe asiŋ akto bam gutmâ taleine seru meme are kakŋânba ge kinmâ miwindik ageine ge kondo mom yiep.  
\v 10 Hain akto Pauloŋe gem nanaŋ are mem maŋganmâ kinmâ hin dâm maknengiep, “Bo indeŋet. Biwiŋe golâk yendâp.” dâep.  
\v 11 Hain dâmbo emet kâlegen âgâm sot ligim munditmâ nem Yesugât den dâm magaŋgi goaŋgi akbiâ emet hauŋep. Emet hauŋdo hepunyekmâ ariep.  
\v 12 Arimbo nanaŋ momoŋânba agalep are kewugum emetŋân âgâmbiâ kambiamyeŋe âlepŋe agep.   
\s1 Pauloŋe Troa kipia hepunmâ Milete kipian ariep.  
\p
\v 13 Akto Pauloŋe dâmbo nenŋe hepunakmâ bikŋande waŋgan âgâm Aso kipian ariyion. Dâ ikiŋe âmâ kei hân haru hâlâŋmâ Aso kipian ariep.  
\v 14 Arim âgâmbo peniaŋgim olowâk Mitile kipian ariwerâm waŋgan âgâenŋe menenekmâ ariep.  
\v 15 Arim âmâ yem kindenŋe hauŋdo lâuwâŋe Kio hân haru tânâmŋân talep ain gem kindenŋe hauŋdo âlâwuŋân Samo hân haru tânâmŋân talep ain arim peniaŋgim yogan talion. Arewa arim imbâtŋân Milete kipian ariyion.  
\v 16 Akto ain Anutugât Heakŋande ulik gulik kakyeŋân giep, aregât hombaŋ ain tâlâguep. Aregât Paulo Yerusalem kipian dowâk ariwerâm agep. Aregât arewa arim Epeso kipian arim mandenŋe sop kâlep akbop dâm Epeso kipia ewangim Milete kipian tâŋâk ariyion.   
\s1 Pauloŋe Epeso kipia ambolupŋe makyeŋgiep.  
\p
\v 17 Pauloŋe Milete kipian arim waŋganba sopanmâ gem luâk siâ huŋgun aŋdo Epeso kipian arim Yesugât kâmotlupŋe are yeŋgât damunlupyeŋe kewugu yekto togoyi.  
\v 18 Togombiâ Pauloŋe den hin dâm makyeŋgiep, “Galama, nâ Asia hân humoân iren pup pup yeŋgâlân manmâ âmâ âi keiŋe katmâ mem gan aregât keiŋânbak nâŋgâi.  
\v 19 Akto nâŋe nune hâkne bo mem agalân. Yân indemâk manmâ Humogât hoŋ bawa malân. Akto Yuda luâkŋe gala bo akniŋmâ nuguwerâm mem siâ siâ ketugunekbiâ hâk hilâlâm kakŋân malân.  
\v 20 Hain akmâ manmâ Yesugât keiŋe are bo tigire talep. Ye âlepŋe manŋet dâm Yesugât keiŋe are makyeŋgiwerâm kipiaŋe kipiaŋe arim sombeimân me emetyeŋân âgâm makyeŋgim malân.  
\v 21 Haingât Yuda luâk akto Yuda luâk bo manmai are yeŋgâlân arim den dâtâŋe hin makyeŋgim malân, agak memeyeŋe bâleŋe Anutugâlân makmâ miawakmâ biwiyeŋe Humo Yesu Kristogâlân katŋet.  
\v 22 Akto uŋak ire âmâ Anutugât Heakŋande hâwâtnekto yâkgât denŋe lokom Yerusalem kipian ariwerâm aktân. Indâŋân ariwerân âmâ wan me wan gain gain hinare are miawak niŋbiap are bo nâŋgâm heŋgemgoân.  
\v 23 Hain akto Anutugât Heakŋande damunne akmâ makniŋdo kipia ârândâŋ togore kala busi kâlegen kat nekberâm me bâleŋe siâ siâ akniŋberâm akbiâ are nâŋgân.  
\v 24 Gârâmâ bâleŋe siâ siâ akniŋbiâ mombian aregât nâŋgâre owâiŋe aktâp. Aregât Yesuŋe âi ire dâm hârem niŋep ire konok mem manbaen. Akto iregât konok biwine humo yemap. Aregât dopŋe hin. Anutuŋe ukenŋaet akmâ luâk hârok damun nenŋe akberâm aktâp aregât den pat âlepŋe are makyeŋgim manbian. Âi are konok mem heŋgemgom kinbian, hain nâŋgâm aregât konok biwine humo yemap.  
\v 25 Akto ire maktere nâŋgâŋet. Anutuŋe damun nenŋe akberâm aktâp aregât nâŋe den pat âlepŋe are makyeŋgim hutyeŋân mandere nekmai. Gârâmâ arire kakŋân lâuwâŋe bo nekbai.  
\v 26-27 Nâ Anutuŋe nekto ârândâŋ akmapgât yu makbe. Nâ Anutugât den hârok hamep bâlâk makyeŋgire nâŋgâyi. Aregât uŋak ondop pâroŋgât makyeŋgire nâŋgâŋet. Siâ hilip agumbo dosaŋe nâŋgâlân bo tatbiap.  
\v 28 Ye han biwi golâ manbi. Hain manmâ Anutuŋe luâk âmbâle bikŋe gilâmŋande puliyegep are damunyeŋe akbi. Akto Anutugât Heakŋande Yesugât kâmot are yeŋgât pat dâm makyeŋgiep aregât damunyeŋe akmâ manbi.  
\v 29 Nâ hin nâŋgân. Nâŋe hepunyekmâ arire âmâ haminân luâk bikenba pugaiya hain arekŋe yeŋgâlân togom luâk âmbâle yoŋâk bâleŋe akŋet dâm hâwât yekbai.  
\v 30 Aregât dop akmâ yeŋgâlân bikŋande heyeŋgim biwiyeŋe nengâlân katmâ Yesu hepunŋet dâm oloŋyekmâ hilip yeŋguwai.  
\v 31 Aregât han biwi golâ manbi. Akto den ire mem biwiyeŋân katbiâ talâk. Nâŋe hâk hilâlâm kakŋân manmâ hândâk hilâm Anutugât keiŋe dâm hârok mendugum makyeŋgiman. Akto siâ ikiŋeâk ikiŋeâk dewunŋe tuŋe olowâk makyeŋgim manmâ gare hombaŋ âlâwu bo aktâp.  
\v 32 Akto uŋak Anutuŋe damunyeŋe aktâpgât han kalemŋe denân katyekmâ ariwerân. Anutuŋe ikiŋe ukenŋaet akmâ damunyeŋe akberâm aktâp aregât nâŋgâmbiâ biwiyeŋe bo umatŋe akbiâp. Akto biwiyeŋe Yesugât katmâ manbiâ yâkŋe yeŋgât nâŋgâm meme akyeŋgimbo manman kârikŋaet pat yeŋgiep are manbai.  
\v 33 Nâ puli sikumgât makmâ egâliaŋ bo akyeŋgiân.  
\v 34 Nâ nune akto luâklupne nenŋaet wan me wan bâlensiâ bâtne irekŋe mâŋgire miawaknengiep a nâŋgâmai aten.  
\v 35 Nâ wan me wan keiŋe katyeŋgiân akmâ âi kârikŋeâk mem umburuk mamburuk yâk kalemgom yeŋgiwiangât aregât dâp gai tâlim hekatyeŋgiân. Aregât yeŋe areâk tâlim Kembu Yesuŋe den hin magep are nâŋgâwi, galalupyeŋande yeŋgimbiâ âlepŋe aktâp gârâmâ yeŋe yâk yeŋgimbiâ âmâ âlepŋe dondâ aktâp.” dâep.   
\p
\v 36 Pauloŋe den hain dâmbo kâŋgombiâ Humo konmâ ulilaŋep.  
\v 37 Ulilaŋdo âi girâp akmâ indem lokom maŋganli. Hain akbiâ den hin dâm makyeŋgiep,  
\v 38 “Ariwian iregât kakŋân lâuwâŋe bo purik katbian.” dâmbo aregât nâŋgâm biwiyeŋe umatŋe agep. Hain akbiâ hepun yekmâ waŋgan âgâep.   
\c 21  
\s1 Pauloŋe Yerusalem kipian purik katmâ ariwerâm ariep.  
\p
\v 1 Akto nenŋe hepunmâ hân siâ haru tânâmŋân talep kotŋe Ko ain tâŋâk ariyion. Arim yem kindenŋe hauŋdo arewa arim haru tânâmŋân hân siâ talep kotŋe Rodo ain arim waŋga hepunmâ Patara kipian ariyion.  
\v 2 Ain arim waŋga Poinike hân ain ariwerâm akto are mem miawakmâ âmâ âgâenŋe menenekmâ ariep.  
\v 3 Arimbo dewun nenŋe indâgen panmâ hân siâ haru tânâmŋân tato egion are kotŋe Kipiro. Ekmâ yânâk kanegen tato ewangim ariyion. Arim Siria hânân kipia siâ talep kotŋe Tiro are haru ginŋân talep ain ariyion. Arim waŋga are hepunmâ arienŋe kipia ambolupŋande gam waŋganba ito siâ siâ are lândem katbiâ giep.  
\v 4 Akto nenŋe kipian âgâm Yesugât kâmotlupŋe mem miawak yekmâ yâk olop mandenŋe hilâm nâmbulân lâuwâ bo agep. Akto hilâm are hutŋân sop siâ Anutugât Heakŋande makyeŋgimbo aregât Paulo yâk Yerusalem kipian bo ariâk dâm magaŋi.  
\v 5 Akto waŋga are ariwerâm akto luâk âmbâle nanaŋ lepat hârogâk nen kat nenekberâm kewugu nenekbiâ olowâk haru ginŋân geyion. Gem haru ginŋân tatmâ kâŋgom Anutu ulilaŋion.  
\v 6 Ulilaŋmâ waŋgan bam âgâwerâm aktenŋe maŋgan aknengimbiâ hepun yegion. Akto yâk purik katmâ kipiayeŋân ariyi.   
\s1 Luâk siâ kotŋe Agabo yâkŋe Paulogât keiŋe makyeŋgiep.  
\p
\v 7 Waŋgan âgâenŋe menenekmâ Tiro kipia are hepunmâ arim Tolemai kipian kat nenekto waŋga hepunmâ kipian âgâm ariyion. Arim âmâ Yesugât kâmot yektenŋe maŋgan nenekbiâ olowâk talion.  
\v 8 Tatmâ sot wan om nem yem kindenŋe hauŋdo hepun yekmâ arewa arim Kaisarea kipian âgâm luâk siâ kotŋe Pilipo Yesu bo nâŋgâ aŋmai areyeŋgâlân arim Yesugât keiŋe makyeŋgim malep are mem miawaktenŋe olowâk malion. Pilipo are emelâk luâk nâmbulân lâuwâ meyekmâ âi dâm hârem yeŋgiyi are yeŋgât hutyeŋân gâtŋe.  
\v 9 Akto baratlupŋe imbât are âmbâi tat tatŋeâk hârok yâkŋe Anutugât den are oyaŋmâ makyeŋgim mali.   
\p
\v 10 Akto yâk olowâk mandenŋe emelâk Yudaia gâtŋe siâŋe Anutugât den dâm miawagep kotŋe Agabo, are nengâlân togoep.  
\v 11 Togom Paulogât pâŋânba sâŋgum tâkŋe mem hulaŋmâ ikiŋe keiŋe bâtŋe dâgâm mendugum hin dâep, “Anutugât Heakŋande hin dâp, tâk ire amboŋe Yerusalem kipian arimbo Yuda gâtŋe kipia ambolupŋande hin hikom Anutugât keiŋe bo nâŋgâi are yeŋgâlân katbai.”  
\v 12 Agaboŋe den hain dâmbo nen akto kipia ambolupŋe nenŋe Paulo Yerusalem kipian bo âgâwen dâm magaŋion.  
\v 13 Hain dâm magaŋdenŋe Pauloŋe hin maknengiep, “Ye wangât indem tatbiâ biwine hioŋdâp? Hepunŋet. Nâŋe Yesugât akmâ nâŋgâm Yerusalem kipian âgâre mem kala busi kâlegen katnekbai aregât hamep bo aktân. Akto are konok bo. Humo Yesugât nâŋgâm âmâ âgâre nuguwai aregât hanâk hamep bo aktân.”  
\v 14 Hain dâmbo lâuwâŋe hâwâtmâ magaŋdenŋe nengât den bo nâŋgâ nengimbo aregât hin dâyion, “Bâin. Humogât den are kârikŋe agâk are Humogât han.” hain dâyion.   
\s1 Pauloŋe Yerusalem kipian arim kipia bikŋe bikŋe den pat âlepŋe are makyeŋgiep.  
\p
\v 15 Hain dâenŋe manmâ manmâ Yerusalem kipian âgâwerâm aregât ito kârugut kom kilion.  
\v 16 Hain aktenŋe Kaisarea kipia ambolupŋe biwiyeŋe Yesugât kali yâk yeŋgâlânba bikŋande kewugu nenekbiâ ariyion. Arim luâk siâ Kipiro gâtŋe kotŋe Mason yâk ulikŋânâk biwiŋe Yesugât kalepgât yâkgât emelan katnenegi.  
\v 17 Akto arewa arim Yerusalem kipian arienŋe âmâ Yesugât kâmot bikŋande penânengim heroŋe aknengimbiâ ain maŋgan akmâ olowâk talion.  
\v 18 Tatmâ yem kindenŋe hauŋdo Pauloŋe oloŋ nenekto Yakopogât emelan âgâyion. Ain âgâenŋe Yesugât kâmot yâk yeŋgât damunlupyeŋe hârokŋe togom penânengiyi.  
\v 19 Togom penânengimbiâ Pauloŋe maŋganyekmâ Anutuŋe meme agaŋdo Yuda bo manmai are yeŋgâlân arim wan me wan akyeŋgimbo bunŋe agep aregât keiŋânbak den pat makyeŋgiep.   
\s1 Pauloŋe Mosegât den kârikŋe are mem agato ekbiâ ârândâŋ agep.  
\p
\v 20 Pauloŋe den pat hain dâm makyeŋgim metembo ain tali arekŋe Anutugât kotŋe mem agatmâ Paulo hin dâm magaŋi, “Galanenŋe nâŋgât? Yuda luâk âmbâle dondâŋe biwiyeŋe Yesugâlân katmâ mandâi. Yâk hârogâkŋe Mosegât den kârikŋe are kârikŋe akmâ mem agatmai.  
\v 21 Akto gâŋgât den hin katbiâ togombo nâŋgâmai. Yuda luâk âmbâle arekŋe hân siângen arim mandâi are makyeŋgim Mosegât den kârikŋe are hepunŋet dâm makyeŋgimat. Akto nanaŋlupyeŋe yeŋgât hâkyeŋe bo gâiyeŋgiŋet dâm koyeŋgimat. Akto Yuda luâk nengât agak meme are hepunŋet dâm makyeŋgimat, hain dâm togo makyeŋgiyi.  
\v 22 Are nâŋgâmbiâ bâlimbo âmâ gain gain akbaen? Gâ Yerusalem kipian togoât aregât den pat nâŋgâwai.  
\v 23 Aregât den siâ yu makgiŋberen ire akben. Nengâlân gâtŋe luâk imbât mandâi arekŋe emelâk Anutugât den kârikŋe are akbaen dâm makmâ hâreyi.  
\v 24 Akto gâŋe yâk yeŋgâlân dewatim katmâ gala akyeŋgim sumbegât soŋgoŋe puligom yeŋgimenâ olowâk sumbe emetŋân âgâmbiâ aregât bâin dâm dumutyeŋe hârewi. Hain akbiâ nengâlân gâtŋe bikŋande gekmâ hin dâwai, “Iregât me niŋaet den katbiâ togombo nâŋgâyion? Dâ luâk arekŋe âmâ Mosegât den kârikŋe are mem agatmâ manmap.” dâwai. Hain dâm gâŋgât keige bunŋe heŋgemgowai.  
\v 25 Hain gârâmâ Yuda luâk âmbâle bo manmai biwiyeŋe Yesugâlân kali arekŋe lâpio yeŋgât sot omai me soŋgo gilâmdâk hanyeŋe hâremai are bo nembi dâm makmâ hâreyeŋgim den katenŋe ariep. Akto âmbâle mem hepun hepun bo akbi dâm makmâ hâre yeŋgiyion.” dâyi.  
\v 26 Hain dâmbiâ Paulo denyeŋe lokom luâk imbât are penâyeŋgiep. Penâyeŋgimbo yem kinbiâ emet hauŋdo, “Anutugât dewunŋân salek salek manbaen.” dâm aregât purik katmâ sumbe emetŋân âgâyi. Âgâmbiâ Pauloŋe luâk imbâtŋe den kârikŋe aregât pat koyeŋgiyi are bo akbiapgât sop akto sumbe ombaigât sumbe emetgât damunlupŋe makyeŋgiep.   
\s1 Pauloŋe sumbe emetŋân âgâmbo mem komberâm agi.  
\p
\v 27 Hilâm âi meme 7 siâ me siâ manmâ manŋetgât magi are bo akberâm akto Pauloŋe sumbe opmânân âgâm mando Asia hânân gâtŋe Yuda luâkŋe are ekmâ luâk hârok hanyeŋe mem gulip koyi. Akto hanân gege akyeŋgiyi.  
\v 28 Hain akmâ Paulo mem konmâ magi, “Wei Israe luâkma, togo tânnenguŋet. Luâk irekŋe hân ârândâŋ manmâ Yuda luâk nen gasa aknengim den kârikŋe akto opmânnenŋe ire makmâ gâlikom manmap. Hain akmâ opmân nenŋân Girik luâk oloŋ yekto gam opmân kâmbokŋe nenŋe ire gagap mâŋgimai.” dâyi.  
\v 29 Amâ keiŋe hin. Paulo Epeso kipian gâtŋe luâk Tropimo yâk olop kipian bawa gaga akbela yelekmâ nâŋgâm hilipkom magi. Sumbe opmânŋân oloŋmâ gaep dâm nâŋgâm hilipkoyi.  
\v 30 Paulogât hain dâmbiâ kipia ambolupŋe dondâŋe pârigim togo sumbe emetŋân âgâm menduguyi. Mendugumbiâ luâk bikŋande sumbe emetŋânba Paulo mem oloŋmâ geyi. Mem oloŋmâ gembiâ sumbe emetŋe hâŋgi are tigiyi.  
\v 31 Hâŋgi tigimbiâ Paulo mem moâkgât komberâm akbiâ hutyeŋânba siâŋe den kato Roma tembe loko yeŋgât humoyeŋe aregât ariep. Akto den kalep are hin, “Yerusalem kipia ambolupŋe hârokŋe bugâ komberâm mendugumbiâ kuk humo miawaktâp.”  
\v 32 Den hain dâmbo tembe loko yeŋgât humoyeŋe arekŋe nâŋgâm tembe loko gegeŋe âgâ âgâŋe hârok meyekmâ sumbe emetŋân togombiâ luâk kâmot humo arekŋe yekmâ hamep akmâ Paulo hepunbiâ talep.  
\v 33 Hepunbiâ tato tembe loko humoyeŋe arekŋe Paulogâlân togom tembe lokolupyeŋe hin makyeŋgiep, “Luâk ire mem tâk kârikŋe lâuwâ arekŋe bâtŋe bip bip hikom kala busi kâlegen katŋet.” dâmbo are akberâm akbiâ hin dâep, “Luâk ire wânân gâtŋe. Akto gain gain akto biwiyeŋe bâliâp?” dâep.  
\v 34 Hain dâmbo yeŋeâk purik gurik akmâ magaŋgimbiâ den gulip milip agep. Den hain akbiâ gulip humo akto den bo nâŋgâm heŋgemgom tembe loko makyeŋgimbo mem kiap yeŋgât emetyeŋân ariwerâm agi.  
\v 35-36 Mem oloŋmâ arim tirekŋânba âgâwerâm akbiâ luâk bikŋande gulip milip akmâ dâp tigim kârikŋeâk konmâ hin dâyi, “Luâk are moâkgât kone.” dâyi. Hain dâmbiâ tembe lokoŋe Paulo kombâirâm mem agatmâ kambeyeŋân katmâ lokom emet kâlegen âgâwerâm agi.   
\p
\v 37 Hain akbiâ tembe lokoŋe wârakmâ Paulo lokom âgâm dawalauŋân katbiâ Pauloŋe tembe lokoyeŋgât humoyeŋe are Girik denân aikoep, “Den siâ makgiŋberâm aktân.” dâmbo tembe lokoyeŋgât humoyeŋe arekŋe hin dâep, “Ai, gâ Girik den nâŋgâmat mon?  
\v 38 Ulikŋân Aigita gâtŋe siâ bugâ komberâm ikiŋe tembe lokolupŋe 4,000 meyekto hân kamitŋângen ariyi aregât nâŋe gâ yâk dân. Akto gâ hinŋe Girik den makniŋmenâ nâŋgâm, “O luâk ire âmâ Aigita gâtŋe bo.” dân.” dâep.  
\v 39 Hain dâmbo Pauloŋe hin dâm magaŋep, “Nâmâ Yuda luâk, Kilikia hân Taso kipia humo aregât amboŋe. Nâ nâŋgâ niŋmenâ luâk kâmot humo ire den siâ makyeŋgiwe.” dâep.  
\v 40 Hain dâmbo âlepŋe dâmbo Pauloŋe tirek kakŋânba kinmâ bâtŋe pando den nâŋâgâmbiâ Yuda yeŋgât denân makyeŋgiep.   
\c 22  
\s1 Pauloŋe ikiŋe keiŋe makyeŋgiep.  
\p
\v 1 Pauloŋe Yuda yeŋgât denân hin dâm makyeŋgiep, “Galalupne akto humomolupne nune keine makyeŋgire nâŋgâŋet.”  
\v 2 Hain dâm Yuda yeŋgât denân makto luâk tali arekŋe nâŋgâm nengât den nâŋgâmap dâm yân tatmâ nâŋgâm ariyi.   
\p
\v 3 Hain akbiâ lâuwâŋe totokomâk hin dâm makyeŋgiep, “Nâ Yuda luâk Kilikia hân Taso kipia tatâp ain miawagân. Akto nâŋgâ nâŋgâ emetŋe kipia in katnekbiâ malân. Akto Gamalie yâkŋe âmâ Anutugât den ligim makniŋdo yâk olop maliot. Akto bâginenŋe Moseŋe den kârikŋe katnengiep are hârok nâŋgâm meteân. Akto uŋak ire yeŋe aktâi nâŋe hainâk agân.  
\v 4 Hain akmâ biwine Anutugâlân katmâ ukenŋe kakŋân manmâ âmâ kârikŋe agân. Hain akmâ Yesugât den pat ire bo agâk dâm nâŋe Yesugât kâmotlupŋe hârok moŋet dâm bâleŋe siâ siâ akyeŋgim manmâ luâk âmbâle dondâ yeŋgum meyekmâ arim kala busi kâlegen katyektere tali. Nâŋe hain akyeŋgim malân.  
\v 5 Akto sumbe kat kat luâk are yeŋgât humomolupyeŋe akto areyeŋgât luâk kautŋe yâkŋe nâŋgâmbiâ bunŋe aktâp. Akto yâkŋe âmâ Yuda luâk galalupŋe Damasko kipian mali are yeŋgât kulem esenŋe siâ niŋmâ hin dâm makniŋmâ huŋgun niŋbiâ mem ariân, “Gâŋe luâk âmbâle biwiyeŋe Yesugâlân katmâ mandâi are meyekberâm Damasko kipian arim mem miawakyekmâ galalupyeŋe kulem esenŋe ire yeŋgimenâ ekbiâ bâtyeŋân hikom Yerusalem kipia iren meyekmâ togowen.” dâyi.   
\p
\v 6 Hain dâm kulem esenŋe are niŋbiâ arire Damasko kipia are tâlâgumbo dewutâ kârikŋe pando himbimânba dewutâ pagaleŋe humo siliŋ siliŋ dâm erânegep.  
\v 7 Erânekto hânân ge kâŋgom yendere himbimânba den hin dâm makniŋep, “Saulo, Saulo, gâ wangât nugum watnekmâ mandât?” dâmbo  
\v 8 hin dân, “Humo, gâ niŋe?” dâre hin makniŋep, “Nâ nugum wat nekmâ manmat. Nâ Yesu Nasarete kipian gâtŋe.”  
\v 9 Hain dâmbo luâk nâ olop mali arekŋe pagaleŋe are egi. Dâ den makniŋep are âmâ bo nâŋgâyi.  
\v 10 Akto nâ hin dâm aikoân, “Humo wan me wan akbian aregât makniŋmenâ lokowian.” dâre hin makniŋep, “Agatmâ Damasko kipian arimenâ siâŋe nâ wan makmâ hâregiŋân are akmâ manben dâm makgiŋbiap.” dâep.  
\v 11 Hain dâmbo pagaleŋe siliŋ dâm hâknânâk erâmbo agatmâ ekberâre dewunne hâwilip akto menekmâ Damasko kipian ariyi.   
\p
\v 12 Akto hilâm siân Yesugât kâmolân gâtŋe luâk siâ malep kotŋe Anania arekŋe Anutu maŋganmâ manmâ Mosegât den kârikŋe are lokom mando Yuda luâk Damasko kipian mali arekŋe nâŋgâmbiâ ârândâŋ agep.  
\v 13 Akto Ananiaŋe nâŋgâlân togom hin dâm makniŋep, “Galane Saulo, dewunge pagalembo emet ek.” dâmbo ainâk dewunne pagalembo luâk are egân.  
\v 14 Ektere hin dâm makniŋep, “Nengât bâgilupnenŋe yâk yeŋgât Anutuŋe keiŋe makmâ hekatgiŋmâ ârândâŋ manman Amboŋe ekmâ lauŋânba den nâŋgâwendâm mem kepilâ gegep.  
\v 15 Akto gâ siâ me siâ ekmâ nâŋgâen aregât pat hân ârândâŋ luâk makyeŋgim ariwen.  
\v 16 Aregât wangât yân yem tatât? Agatmâ Yesugât kotŋe konmâ kinmenâ tu puli giŋdere dosage bo akgiŋâk.” dâm makniŋep.   
\p
\v 17 Hain akto Yerusalem kipian purik katmâ arim sumbe emetŋân âgâm Anutu magaŋmâ tatere âmâ biwine purik kato Yesu Humoŋe miawak niŋdo egân.  
\v 18 Ektere hin dâm makniŋep, “Kipia ire ambolupŋande nâŋgât den makmat are hâkâŋ akmaigât dowâk gem kipian inba yân gem ari.”  
\v 19 Hain dâmbo hin magaŋân, “Humo maktere nâŋgâ. Nâŋe luâk âmbâle biwiyeŋe gâŋgâlânâk kali are den opmânŋe opmânŋe meyekmâ âgâm bugâŋe yeŋgum malân.  
\v 20 Akto Stepanoŋe gâŋgât keige makyeŋgiwerâm akto ain konerâm sâŋgum kâkâlep kâkâlep yeŋe are hulaŋmâ mendugum katbiâ nâŋe damunŋe kindere âmâ kombiâ mondo nâŋgâre ârândâŋ agep, aregât patŋe nâŋgâm meteyi.”  
\v 21 Hain dâre Yesu humoŋe hin dâm makniŋep, “Huŋgun giŋdere Yuda bo manmai are yeŋgâlân ari.” dâm makniŋep.” dâep.   
\s1 Paulo bugâŋe komberâm agi.  
\p
\v 22 Paulo hain dâm mando luâk bikŋande ondopyeŋe katbiâ ainâk Pauloŋe Yuda bo manmai are yeŋgâlân ariwian dâm makyeŋgimbo ainâk den humoâk akmâ kârikŋeâk kamboŋmâ magaŋgim hin dâyi, “Luâk bâleŋe arekŋe hain dâmbo nâŋgâenŋe bâliâp aregât moâkgât mem arim koŋet.” dâyi.  
\v 23 Hain dâm den giliŋgoŋ galaŋgoŋ akbiâ gulip humo agep. Akto sâŋgum kâkâlep yeŋe are hulaŋmâ mendugum nukum paŋ paŋgombiâ nukum humo agalep.  
\v 24 Hain akbiâ aregât tembe lokoyeŋgât humoyeŋande makto tembe lokolupŋande Paulo mem emet kâlegen âgâyi. Akto luâk humo arekŋe, “Gain gaingât akmâ biwiyeŋân tuk tuk ewuyektâp aregât keiŋe makmâ miawakto nâŋgâwegât handomŋe oreŋet.” dâm makyeŋgiep.  
\v 25 Hain dâm makyeŋgimbo keiŋe bâtŋe hikom mendugum katbiâ Pauloŋe tembe lokoyeŋgât humoyeŋe are hin dâm magaŋep, “Nâ Roma luâk hinare aregât keine bo ekmâ âmâ orenekbiâ ârândâŋ bo aktâp.”  
\v 26 dâmbo tembe lokoyeŋgât humoyeŋe arekŋe luâk humoyeŋe dondâ aregâlân arim hin dâep, “Luâk are amâ Roma luâk bunŋe aregât gain gain akne?” dâmbo  
\v 27 luâk kautŋe arekŋe Paulogâlân arim hin dâm aikoep, “Bunŋe, gâ Roma luâk?” dâmbo Pauloŋe, “Ao.” dâep.  
\v 28 Hain dâmbo hin dâm magaŋep, “Nâ luâk yânŋe, Roma yeŋgât humomolupyeŋe puli humo yeŋgim âmâ Roma luâk hainare agân.” dâep. Luâk kautŋe arekŋe hain dâmbo Pauloŋe hin dâep, “Nâmâ memenande menekto âmâ Roma luâk hainare agân.” dâep.  
\v 29 Hain dâmbo ainâk tembe loko arekŋe sân sân mem oloŋ akmâ arim kili. Akto luâk kautŋe arekŋe den are nâŋgâm sân sân mem hin dâep, “Luâk ire Roma luâk ina nâŋe keiŋe bo nâŋgâm kala busi kâlegen mem katŋet dâre katâi arekŋe ârândâŋ bo aktâp.” dâep.   
\p
\v 30 Hain dâm nâŋgâmbo umatŋe humo akto emet hauŋdo tembe loko yeŋgât kautŋe agep arekŋe Yuda luâkŋe wangât dâm Paulogât nâŋgâm bâliaŋi dâm aregât keiŋe nâŋgâwerâm sumbe kat kat luâk humomolupyeŋe akto Yuda yeŋgât luâk kautŋe areyeŋgât makto hârogâk menduguyi. Mendugumbiâ tâk hulaŋmâ Paulo kewugumbiâ âgâm dewunyeŋân kato kilep.   
\c 23  
\s1 Pauloŋe Yuda yeŋgât humomolupyeŋe yeŋgâlân arim den makyeŋgimbo potalagi.  
\p
\v 1 Pauloŋe dewunyeŋân kinmâ Yuda humomolupyeŋe tâŋâk yekmâ hin dâm makyeŋgiep, “Galalupne, nâŋe Anutugât dewunŋân biwi salek manmâ gare sop yu aktâp.”  
\v 2 Hain dâmbo sumbe kat kat luâk areyeŋgât damun humo siâ malep kotŋe Anania arekŋe Paulogât enemŋân luâk kili are hin dâm makyeŋgiep, “Yeŋe ondopŋe hogoŋet.” dâmbo Pauloŋe hin dâm magaŋep,  
\v 3 “Ai, kautge kârikŋe. Anutuŋe hâmbâi guguwiap. Gâ bia motmot hinare hâkge âlepŋe tato biwige hambuep. Gâŋe Mose akto bâgilupnenŋande den kulemgoyi are lokom aregât makmâ hâre niŋberâm aktât. Are âmâ gâŋe den kârikŋe kulemgoyi are hâkâŋ akmâ den are loŋgaim ondopne hogoŋetgât makyeŋgiât.” dâep.  
\v 4 Hain dâmbo luâk enemŋân kili arekŋe hin dâyi, “Wei, Anutugât sumbe kat kat luâk are yeŋgât damun humo are yâkgât wangât hain dâm maktât?” dâyi.  
\v 5 Hain dâmbiâ Pauloŋe hin dâep, “Galalupne, Moseŋe den kulemgoep are hin. Kâmot mandâi are yeŋgât damunlupyeŋe yeŋgât den bâleŋe bo makbei dâm kulemgoyi are nâŋgâm manman. Aregât sumbe kat kat luâk are yeŋgât humoyeŋe yâkgât makniŋbiâ nâŋgân dâine are bo makbom.”   
\p
\v 6 Hain dâm yekto luâk bikŋe âmâ Sadukaio luâk momoŋânba bo agatbaen dâmai. Dâ bikŋe âmâ Parisaio luâk arekŋe âmâ momoŋânba agatbaen dâmai Paulo are nâŋgâm heŋgemgoepgât agatmâ hin dâm kamboŋmâ makyeŋgiep, “Galalupne, nâmâ Parisaio yeŋgât kâmolân gâtŋe. Akto ewene bâgine âkâ hainâk Parisaio luâk mali. Akto nenŋe momoŋânba agatbaen are nâŋgâmaen den pat are makyeŋgim manman, keine aregât denân katnektâi.” dâep.  
\v 7 Pauloŋe den hain dâmbo Parisaio akto Sadukaio mendugum yeyi arekŋe den humo akmâ hutyeŋân potat potat miawagep. Hain akmâ biwiyeŋe hiuŋep.  
\v 8 Akto Sadukaio luâkŋe âmâ den âlâwu hin dâmai. Nen momoŋânba agatbaengât dopŋe bo tatâp dâmai. Akto aŋelo are akto sinduk baniara bâleŋe aregât bunŋe bo mandâi dâmai. Dâ parisaio amâ a hârok nâŋgâmbiâ bunŋe akmap.  
\v 9 Aregât akmâ potalakmâ den kakŋân hogoaŋgiyi. Hain akmâ arimbiâ Parisaio luâk yeŋgât kâmolân gâtŋe Mosegât den kârikŋe makmâ kepigi bikŋande agatmâ kinmâ den umatŋe hin dâyi, “Nenŋe luâk iregât nâŋgâenŋe dosaŋe bo aktâp. Gârâmâ aŋelo me sinduk baniara siâŋe den are magaŋep mon? Aregât siâ bo makberen.”  
\v 10 Hain dâmbiâ biwiyeŋe kâlâp bâleŋe akto Sadukaio akto Parisaio kâmot lâuwâ arekŋe gasa agaŋgimbiâ tembe lokoyeŋgât humoyeŋe arekŋe Paulo mem kom hâk hilâlâm waŋbâi dâm aregât hamep akmâ hutyeŋânba gem Paulo mem kewugum emetyeŋân ariyi.   
\p
\v 11 Akto emet dâgâmbo Humoŋe Paulo miawagaŋmâ hin dâm magaŋep, “Biwigande nâŋgâmâk tatmâ manben. Akto nâŋgât keine makmenâ Yerusalem kipia ambolupŋande nâŋgâi hainâk Roma kipian arim nâŋgât keine makyeŋgimenâ nâŋgâwai.” dâep.   
\s1 Yuda luâk bikŋande Paulo komberâm aregât den agi.  
\p
\v 12-13 Emet hauŋdo Yuda luâk bikŋande luâk lâuwâ yetgât kei bât yetŋe hârok hain arekŋe biwi konok akmâ hin dâyi, “Tu sot bâlâk manmâ Paulo kondenŋe mondo aregât kakŋân âmâ tu sot nembaen.” hain dâm magaŋgi goaŋgi agi.  
\v 14 Akto luâk arekŋe sumbe kat kat luâk yeŋgât damunyeŋe akto are yeŋgât damun humomo mali are yeŋgâlân arim makmâ miawakmâ hin dâm makyeŋgiyi, “Nen tu sot bâlâk manmâ âgâm Paulo kondenŋe mondo aregât kakŋân âmâ tu sot nembaen aregât den kârikŋe magaŋgien.  
\v 15 Den hain hikoen gârâmâ aregât yeŋe den ire hin dâm katbiâ Roma yeŋgât tembe loko humoyeŋaelân ariâk, “Gâŋe dâmenâ Paulo are mem nengâlân katbiâ togombo yâkgât den are lâuwâŋe heŋgemgowaen.” hain dâm hiaŋgimbiâ denyeŋe nâŋgâm Paulo kato kewugum togombiâ nenŋe dâwân teŋgâ kindenŋe togombo kombaen.” dâyi.   
\s1 Paulogât begâtŋande bugâgât den makmâ miawagep.  
\p
\v 16 Den hain dâm magaŋgimbiâ Paulogât begâtŋande den are nâŋgâep. Nâŋgâm ainâk tembe loko yeŋgât emelan âgâm aniŋe magaŋep.  
\v 17 Magaŋdo Pauloŋe tembe loko yeŋgât damun siâ hin dâm magaŋep, “Nanaŋ ire mem humogaelân arimenâ yâkŋe den siâ mem togoâp are magaŋâk.” dâep.  
\v 18 Hain dâmbo humoŋaelân mem arim hin dâep, “Paulo kala busi emet kâlegen tatmap arekŋe nanaŋ irekŋe den siâ makgiŋberâpgât kewugum âgâ dâmbo gâŋgâlân yu kewugum togoân.”  
\v 19 Hain dâmbo tembe lokoyeŋgât humoyeŋe arekŋe nanaŋ are yoŋâk mem ba emet kom hâre hâreŋângen katmâ hin aikoep, “Wan denŋe makniŋberâm aktât?” dâep.  
\v 20 Hain dâmbo Paulogât begâtŋe arekŋe hin dâep, “Yuda luâk areyeŋgât humomolupyeŋande yoŋâk den katbiâ gâŋgâlân togowiap. Amâ Paulo togombo konerâm aregât heŋgiŋberâm akmâ hin dâwai, “Paulo hutnenŋân mem katbiâ kinmâ keiŋe makmâ heŋgemgombo ekbaen.” dâm heŋgiŋbai.  
\v 21 Makgiŋbiâ âmâ denyeŋe bo nâŋgâwen. Luâk lâuwâ yetgât kei bât yetŋe hârok me gain hain arekŋe teŋgâ kinmâ Paulo kondenŋe moâk dâm den aktâi. Akto, “Sot bo nem yân manmâ âgâm Paulo kondenŋe mondo aregât kakŋân âmâ sot nembaen.” hain dâm magaŋgi goaŋgi aktâi. Hain akmâ hinŋe âmâ gâŋgât dengât lâmgom mandâi.” dâep.  
\v 22 Paulo begâtŋande hain dâmbo tembe loko humoyeŋe arekŋe hin dâep, “Gâŋe den yu nâ makniŋdât ire luâk siâ me siâ bo makyeŋgiwen.” dâm huŋgunaŋdo gem ariep.   
\s1 Paulo kombiâ mombop dâm tembe lokoŋe kewugum Kaisarea kipian ariyi.  
\p
\v 23 Tembe lokoyeŋgât kautŋande tembe lokoyeŋgât humomo lâuwâ mem oloŋyelekmâ hin dâm makyetkiep, “Makbela tembe loko tu hânderet akmâ kei hân ariwai akto luâk sewenti akmâ bau luâk soko kakŋân ariwai. Akto luâk tu hânderet siânbaŋe âmâ soŋ soŋ mem keiyeŋe hân ariwai. Yâkŋe Paulo kewugum damungom kinbai. Kinbiâ emet dâgâmbo hândâkgât 9 kilok akto sop ain kipia ire hepunmâ Kaisarea ain ariwai.  
\v 24 Akto Paulogât bau luâk soko siâ kakŋân ariâk dâm are kalaŋbiandat. Akto Paulo yeukŋân damungom kiap humo kotŋe Peliki yâkgâlân mem ariwai.”  
\v 25 Hain dâm makyetkim kulem esenŋe siâ hin dâm kulemgoep,   
\p
\v 26 “O galane Peliki, âlepŋe nanŋe gâ kiap humo den bâlensiâ hin makgiŋdere nâŋgâ. Nâmâ Klaudio Lisia, gâŋgât okot âlep nâŋgâm kulem ire kulemgoân.  
\v 27 Tembe lokolupnande luâk ire gâŋgâlân mem togowerâi are Yuda luâkŋe komberâm aktâi. Hain akbiâ nâŋe luâk are Roma luâk hainare are nâŋgâm  
\v 28 tembe lokolupne olop arim Yuda yeŋgât hutyeŋânba mem oloŋion. Akto aregât keiŋe nâŋgâwerâm aregât maktere sumbe kat kat luâk yeŋgât damun humo akto Yuda yeŋgât humomolupyeŋe hârok mendugumbiâ mem arim denân kalân.  
\v 29 Denân katere denyeŋânâk den kârikŋe akbiâ âmâ hin nâŋgân. Hain arekŋe mombiapgât dop bo me kala busi kâlegen katbaengât dop bo egân.  
\v 30 Akto luâk bikŋande teŋgâ kinmâ Paulo komberâm akbiâ den are warapŋe nâŋgâm aregât huŋgunaŋdere gâŋgâlân togoâp. Akto Yuda luâkŋe yâkgât denŋe dâwerâm gâŋgât enemgân togowai. Togombiâ âmâ wan me wan akmâ hilipkombo denŋe dâwerâm aktâi aregât aiyeŋgumenâ keiŋe makmâ heŋgemgombiâ nâŋgâwen.” Kulem esenŋe hain dâm kulemgom yetkiep.   
\p
\v 31 Kulem esenŋe are kulemgom yetkimbo denŋe lokom tembe loko olop hândâgân Paulo mem kewugum arim hândâgânâk Antipatri ariyi.  
\v 32 Emet hauŋdo tembe loko kei hân ariyi are ainba hepunyekmâ purik katmâ kipiayeŋân ariyi. Dâ bau luâk soko kakŋân ariyi arekŋeak Paulo kewugum Kaisarea kipian ariyi.  
\v 33 Arim kiap kulem esenŋe are waŋmâ Paulo yâkgâlân kali.  
\v 34 Katbiâ kiapŋe kulem are oyaŋmâ ekmâ Paulo hin dâm magaŋep, “Gâ kipia wânân gâtŋe?” dâmbo Pauloŋe hin magaŋep, “Nâ Kilikia hânân gâtŋe.” dâep.  
\v 35 Hain dâmbo kiap humo arekŋe hin dâep, ‘Denân kat gektâi are togombiâ âmâ gâŋgât den ire nâŋgâwian.” dâep. Hain dâm tembe lokolupŋe makyeŋgimbo Paulo mem luâk humo siâ kotŋe Herote yâkgât emelan ain katmâ damungom kili.   
\c 24  
\s1 Yuda luâk arekŋe Kaisarea kipian arim Paulogât hâkŋe tunli agi.  
\p
\v 1 Hilâm momerâk bo akto damun siâ kotŋe Anania are akto Yuda luâk yeŋgât humomolupyeŋe bikŋe akto den tânyeŋguwiapgât luâk siâ kotŋe Teatulo yâkŋe Kaisarea kipian gem arim Paulogât hâkŋe tunmâ katmâ magi.  
\v 2 Magaŋbiâ kiapŋe makto Paulo gembo Teatuloŋe âgâm Paulogât denŋe dâm kinmâ den aŋgâ hin dâm kiap are magaŋep, “O luâk humonenŋe Peliki, gâ âlepŋe nanŋe. Gâŋe damun nenŋe akmenâ nen gala konok manmaen. Akto luâk kâmot nengât nâŋgâm damun nenŋe akmenâ agak meme âlepŋeâk akmâ  
\v 3 manmaengât nen hârokŋe nâŋgâ giŋdenŋe âlepŋe akmap. Akto aregât kotge mem agatmaen.  
\v 4 Akto den maktere kâlep akbopgât gâŋe yeukŋe akmâ nâŋgâm yeugeniŋmenâ den tâlâwâk siâ makbe.  
\v 5 Luâk iregât nâŋgâenŋe dondâ bâlimap. Yâkŋe âmâ emet kakŋe amukŋe manmâ kipiaŋe kipiaŋe awam ketuguyekmâ Yuda luâk hutnenŋân arim togom nengât biwi kambiam mem bâliakŋet dâm aregât hanân gege akmâ mandâp. Akto Nasarete gâtŋe siâ yâkgât kâmot areyeŋgât humo amâ ire.  
\v 6 Akto nengât den kârikŋe hin makmâ hârenengiep, “Luâk siâŋe sumbe emetŋe bâleŋe agaŋdo âmâ kombiâ mombiap.” den are watmâ Paulo mem denŋaet keiŋe nâŋgâne dâenŋe âmâ  
\v 7 kiap humo Lisia yâkŋe kârikŋe akmâ nengât hutnenŋânba mem oloŋep.  
\v 8 Akto gâŋgâlân togoŋet dâm aregât makyeŋgiep. Akto nenŋe den makgiŋden ire gugak magaŋmenâ ikiŋe keiŋe makgiŋdo nâŋgâm heŋgemgo.” dâep.  
\v 9 Luâk arekŋe den hain dâmbo Yuda luâk âkâ tângom den areâk makmâ bundâk maktâp dâm wâragi.   
\s1 Pauloŋe ikiŋaet keiŋe makmâ kiap Piliki magaŋep.  
\p
\v 10 Akto kiapŋe den hâuŋe mak dâm agatmâ Paulogât hâmeŋânâk ekto Pauloŋe kiap are hin dâm magaŋep, “Gâ kiap kot mem kipia inâk manmenâ hombaŋ dondâ bo agep, aregât agak memenenŋe are emelâk nâŋgâm heŋgemgomat aregât gâ den amboŋe aregât heroŋe aktângât nunaet makgiŋdere nâŋgâ.  
\v 11 Nâ Yerusalem kipian âgâm Anutu magaŋmâ sumbe emetŋân âgâm manmâ gare hilâm keiân lâuwâ bo aktâp. Akto gâŋe aregât nâŋgâm han lâuwâ akmâ âmâ luâk ire aiyeŋgumenâ makgiŋbiâ nâŋgâ.  
\v 12 Akto sumbe emetŋân âgâm malân ain me sombeimân kinmâ den magân ain, me den emetŋe siân âgâm manmâ ain luâk siâgât denŋe bo koaŋân. Akto luâk âmbâle potalakŋet dâm hanyeŋân bo geân.  
\v 13 Luâk irekŋe hiaŋgim den aŋgâ hogom togo hâknân katâi. Akto den golâ dondâ gagaiâi gârâmâ luâk irekŋe den bunŋe siâ makgiŋbaigât dopŋe bo tatâp.  
\v 14 Akto den siâ nâŋgân ire makgiŋdere nâŋgâ. Yesugât dâp irakŋe are bunŋe bo dâm aregât aktâi. Dâ are nâŋe nâŋgâre amâ bunŋe aktâp. Hain gârâmâ ulikŋân Mose akto Anutugât propetelupŋe den kârikŋe kulemgoyi are nâŋgâre bunŋe agep dâm bâgilupnenŋaet Anutu hoŋ bawa agaŋman.  
\v 15 Dâ yâk âmâ luâk âmbâle âlepŋe bâleŋe are hârogâk momoŋânba agatbaen, dâmai aregât nâkâ hainâk nâŋgâmâk manman. Akto Anutugât lâmgom han biwi golâk hikom manman.  
\v 16 Aregât nâ Anutugât dewunŋân akto luâk âmbâle yeŋgât dewunyeŋân dosa bâlâk han biwi kau kau manberâm aregât biwine humo yemap.  
\v 17 Akto nâŋe Yerusalem kipia hepunmâ biken biken arim maktere hombaŋ dondâ bo akto hân aregenba togom galalupŋe yeŋgât nâŋgâyeŋgim puli niŋi are mem Yerusalem kipian âgâm galalupne umburuk mali are yeŋgiân. Akto âmâ sumbe emetŋe humoân âgâm sumbe oân.  
\v 18 Hain akmâ Yuda nengât agak meme siâ tatâp are aktere ârândâŋ agepgât Anutugât sumbe omberâm âmâ sumbe emetŋân âgâm ondere âmâ mem miawak negi. Mem miawak nekbiâ nunagâk kilân. Luâk kâmot humo bo, akto mun humo bo akmâ manman.  
\v 19 Hain gârâmâ Yuda luâk bikŋande Asia hân hepunmâ togom mali arekŋe nâ denân katnektâi ireyeŋgât hutyeŋân siâ kindâi dâine makbiâ nâŋgâwât.  
\v 20 Akto menekmâ Yuda nengât humomolupnenŋande menduguakmâ denân katnegi âmâ nâŋgât bâleŋe gain hinare mem miawagi. Akto âmâ luâk kindâi irekŋe makgiŋet.  
\v 21 Akto hutyeŋân kinmâ den konogâk are maktere nâŋgâmbiâ bo bâliep. Den humoâk konmâ hin dâm makyeŋgiân. Luâk nenŋe momoŋânba agatbaengât pat are tatâp. Biwinande are nâŋgâm manman aregât bikŋande denân katnekbiâ dewunyeŋân yu kindân. Hain dâre den aregât denân katnektâi.” dâep.   
\p
\v 22 Pauloŋe hain dâmbo aregât Pelikiŋe Paulogât den are bo hârem yânâk ekmâ talep. Arekŋe âmâ Yesugât keiŋaet pat are konok nâŋgâm heŋgemgoepgât hin dâm makyeŋgiep, “Tembe loko yeŋgât kautŋe kotŋe Lisia are gembo âmâ denge makmâ hârewaen.”  
\v 23 Hain dâm tembe loko yeŋgât humoyeŋe arekŋe tembe loko are hin dâm magaŋep, “Paulo gasalupŋande ekmâ bâleŋe agaŋbâi gârâmâ gâŋe hainâk damungom kinben. Hain akmenâ galalupŋande togom gala agaŋberâm akbiâ âmâ den bo koyeŋgiwen.” dâep.   
\s1 Paulo lope kâlegen mando hombaŋ lâuwâ bo agep.  
\p
\v 24 Akto aregât kakŋân hilâm amon siâ bo akto Peliki akto âmbenŋe kotŋe Drusila are âmâ Yuda gâtŋe, yâkŋe togom tembe loko makyeŋgimbela bam Paulo mem gutbiâ Pauloŋe âgâm luâk âmbâleŋe biwiyeŋe Anutuŋe Yesu huŋgunaŋdo giep aregâlân katŋet dâm makyeŋgiep.  
\v 25 Akto aregât dâm den keiŋe keiŋe torokatmâ makyeŋgiep. Are hin. Nen Anutugât dewunŋân han biwi kau kau mannerâm are, akto yeukŋân manmâ han biwi damun akmâ manberen are, akto sop humoân Anutuŋe bâin dâm makmâ hârenengiwiap aregât keiŋe makyetkiep. Are makyetkimbo aregât Pelikiŋe hamep akmâ hin dâep, “Den iregât âmâ sop siân maktere gamenâ gekmâ tatere den ireâk makbiat gârâmâ sop bo akbopgât gem ari.” dâep.  
\v 26 Hain dâmbo arimbo aregât kakŋân Pelikiŋe Paulo lope kâlegen kato talep, aregât puli niŋdo huŋgunaŋdere ariwiap dâm aregât hilâm ârândâŋ Paulogât makto gembo den magaŋgi goaŋgi akminiat.  
\v 27 Hain akmâ manbela Yuda kipia ambolupŋe biwiyeŋe heroŋe agâk dâm Paulo bo hulaŋdo âmâ kala busi emet kâlegenâk tatmâ malep. Akto hombaŋŋe lâuwâ bo akto âmâ Peliki arimbo yâkgât dumŋân kiap siâ kotŋe Porkio kotŋe humo Pesto katbiâ malep.   
\c 25  
\s1 Pauloŋe Roma yeŋgât luâk humoŋe den nâŋgaŋâkgât magep.  
\p
\v 1 Akto Pesto are kiap katbiâ mando hilâm âlâwu bo akto âmâ Kaisarea kipia hepunmâ Yerusalem kipian âgâep.  
\v 2 Âgâmbo sumbe kat kat luâk areyeŋgât humomolupyeŋe are akto Yuda yeŋgât humomolupyeŋe arekŋe mendugum magaŋgi goaŋgi akmâ, “Paulo arimbo dâwân teŋgâ kinmâ kombaen.” dâm aregât kiap hin dâm magaŋi,  
\v 3 “Âlepŋe den nâŋgânengim hoŋ bawalupge huŋgun yeŋgimenâ arim Paulo kewugumbiâ Yerusalem kipian togombo denŋe nâŋgâ aŋbiat.” hiaŋmâ hain dâyi.  
\v 4 Hain dâmbiâ Pestoŋe hin dâm makyeŋgiep, “Paulo âmâ Kaisarea kipian kala busi kâlegen mandâp. Gârâmâ iren bâlensiâ manmâ purik katmâ gewian.  
\v 5 Gârâmâ ye Paulogât den akberâm âmâ nâ gewian sop ain humomolupyeŋe olowâk gem âmâ yâkŋe wan me wan akmâ hilipkoep aregât den akbi.” dâep.   
\p
\v 6 Hain dâm tato hilâm bât bip bip hârok me gain bo akto Yerusalem kipia are hepunmâ Kaisarea kipian gem ariep. Arim yem kindo emet hauŋdo den emetŋân âgâm Paulogât makto mem den emetŋân âgâm katbiâ kilep.  
\v 7 Mem âgâm katbiâ kindo Yerusalem kipia ambolupŋande gangerâm kârikŋe akmâ den aŋgâ aŋgâ hogom togo hâkŋân hâkŋân agi. Akto denyeŋe are bunŋe siâ bo miawagep.  
\v 8 Hain dâm kârikŋe akbiâ Pauloŋe denyeŋe are mem gem hin dâep, “Nâŋe Yuda yeŋgât den kârikŋe akto sumbe emetŋe, akto Roma yeŋgât luâk humo, ya maktân âlâwu areyeŋgât bâleŋe siâ bo nâŋgâyeŋgiman.” dâep.  
\v 9 Hain dâmbo Pestoŋe Yuda luâk arekŋe okot âlep nâŋgâniŋŋet dâm aregât Paulo aikom hin dâep, “Âlepŋe Yerusalem kipian kewugugekmâ âgâm âmâ denge dâm hâregiŋdere ârândâŋ akbiap me bo?” dâep.  
\v 10 Hain dâmbo Pauloŋe hin dâm magaŋep, “Roma luâk humogât den emetŋe iren katnekbiâ mandân. Aregât nâŋgât den hin dâm hâreniŋet. Gugak âmâ nâŋgât keine nâŋgât. Nâ Yuda yeŋgât nâŋgâm bâli bâli me kuk heŋgân siâ bo akyeŋgiân.  
\v 11 Hain gârâmâ den kârikŋe siâ koân dâine âlepŋe nuguwâi. Akto yeŋe âmâ hiaŋgim den aŋgâ hogom togo hâknân katâi. Gârâmâ luâk siâŋe Yuda luâk heroŋe akŋet dâmbo âmâ menekmâ arim bâleŋe akniŋbai, aregât dâp bo tatâp. Bo kârikŋe. Haingât Roma yeŋgât luâk humo konok Sisa arekŋe âmâ makmâ hâreniŋbiapgât nâŋgâm kindân.”  
\v 12 Hain dâmbo Pestogât luâklupŋe nâŋgâ nâŋgâyeŋe olowâk arekŋe tângombiâ Paulo hin dâm magaŋep, “Luâk humo nenŋe Sisa yâkgât maktât, aregât âlepŋe yâkgâlân arimenâ yâkŋe denge are dâm hâregiŋbiap.” dâep.   
\s1 Luâk humo siâ kotŋe Agripa yâkŋe Pestogâlân arimbo Paulogât den magaŋep.  
\p
\v 13 Akto hilâm siân luâk humo siâ kotŋe Agripa akto ikiŋe gariŋe kotŋe Beanike yâkŋe Kaisarea kipian arim âmâ Pesto gala agaŋbela yâk olop mali.  
\v 14 Manmâ manmâ hilâm siân âmâ Pestoŋe Paulogât den pat are luâk humo are hin dâm magaŋep, “Pelikiŋe luâk siâ kala busi kâlegen katmâ arimbo tatmâ manmâ gamap.  
\v 15 Akto nâ Yerusalem kipian âgâre âmâ sumbe kat kat luâk yeŋgât damun humo akto Yuda luâk yeŋgât humomolupyeŋande mendugum kinmâ denân katmâ hin dâm makniŋi, “Luâk are komenâ moâk.” dâmbiâ nâŋe hin dâm makyeŋgiân,  
\v 16 “Roma luâk nenŋe âmâ hin akmaen. Luâk siâgât hâkŋân den aŋgâ hogom togo katmai are mem bugâgât pat dâm dowâk bo katyekmaen. Nenŋe âmâ hin akmaen. Ulik gulik luâk are mem den amboŋe are mem arim âmâ niŋande niŋaet denŋe dâp are soŋ katenŋe ikiŋaet keiŋe magaŋdo âmâ den amboŋe are olop den akbiâ âmâ aregât hâuŋe waŋmaen.” Hain dâm makyeŋgiân.  
\v 17 Akto aregât hamiŋân yâkŋe nâŋgâlân togombiâ lâuwâŋe makyeŋgiân. Akto emet hauŋdo âmâ hainâk âgâŋet dâre den emetŋân âgâm menduguyi. Mendugumbiâ âmâ âgâm tembe lokolupne makyeŋgire luâk are mem ga katbiâ kilep.  
\v 18 Kindo hin makyeŋgiân, “Luâk irekŋe bâleŋe agep are makmâ miawakŋet.” dâre agatmâ den hâuŋe makmâ hin dâyi,  
\v 19 “Paulo amâ miti siâ mem manmap aregât luâk siâ kotŋe Yesu are emelâk moep yâkgât kotŋe konmap.” dâyi. Hain dâmbiâ Pauloŋe hin dâep, “Bo, luâk are golâk mandâp.” dâep. Hain akmâ papalakmâ kinbiâ nâŋgâre siâ me siâ agaŋbiangât dop bo agep.  
\v 20 Hain aregât nâŋgâwerâm pâpkom kilân. Akto hin aikoân, “Yerusalem kipian âgâmenâ âmâ ain gâŋgât den are makmâ hârewian me?” hain aikoân.  
\v 21 Hain dâre Pauloŋe hin dâep, “Roma luâk humo konok Sisa arekŋe den makmâ hâreniŋâk.” dâep. Hain dâmbo aregât tembe lokolupne makyeŋgire mem kala busi kâlegen katmâ damungombiâ luâk humogâlân ariwerâm aregât lâmgom mandân.” dâep.  
\v 22 Pestoŋe Agripa hain magaŋdo Agripaŋe hin dâep, “Luâk arekŋe den siâ makto nâŋgâwerâm aktân.” dâep. Hain dâmbo Pestoŋe hin dâep, “Âlepŋe agatmâ makto nâŋgâwen.” dâep.   
\s1 Pauloŋe luâk humo Agripa yâkgât dewunŋân kilep.  
\p
\v 23 Yem kinbiâ hauŋdo Agripa akto Beanike hâk meakmâ heŋgemgom den emetŋân mendugum tali ain âgâmbela tembe lokoyeŋgât humoyeŋe akto kipia aregât ambolupŋe luâk humomo arekŋe hamiyetŋân kinbiâ âgâyi. Âgâmbiâ Pestoŋe tembe loko makyeŋgimbo gem Paulo mem âgâyi.  
\v 24 Mem âgâmbiâ Pestoŋe den hin dâm makyeŋgiep, “Luâk kotdâ Agripa akto galalupne ye makyeŋgire nâŋgâŋet. Yuda luâk hutyeŋân kindâi arekŋe akto Yerusalem kipia ambolupŋande nâŋgâm bâlim biwi koko akmâ nâŋgâlân togom luâk yu kindâp iregât hin dâyi, “Luâk ire kondenŋe moâk.” dâyi.  
\v 25 Hain dâmbiâ nâŋe dosaŋe are ekmâ nâŋgâre momogât dopŋe bo agep. Akto aregât kakŋân ikiŋak âmâ Roma luâk humonenŋande nâŋgât den makmâ hârewiap dâm magepgât yâkgâlân huŋgunaŋdere ariwiap.  
\v 26 Akto Paulogât denŋe bunŋe siâ ekbe dâm undâgâtere bo akto aregât luâk humonenŋaet kulem esenŋe gain gain kulemgowe dâm ewum hâumgom aregât hepulân. O humonenŋe Agripa, aregât makgiŋdere nâŋgâ. Pâpkom kilân aregât gâ akto yu kindâi ye dewunyeŋân luâk ire katere kindâp. Akto nenŋe den keiŋe are mem miawakbaen ain âmâ yâkgât den pat are kulemgore ariwiap.  
\v 27 Gârâmâ luâk siâ kala busi kâlegen mandâp yâkgât den pat bo kulemgore Roma kipian ariâk dâm yân huŋgunaŋbian âmâ bo ârândâŋ akbiap.” dâep.   
\c 26  
\s1 Pauloŋe Pesto akto Agripa yetgât dewunyetŋân ikiŋaet keiŋe makyetkiep.  
\p
\v 1 Akto Pestoŋe den hain dâmbo Agripaŋe Paulo hin magaŋep, “Gâŋe guge keige makmenâ nâŋgâne.” dâep. Hain dâmbo Pauloŋe agatmâ kinmâ koratyeŋgum ikiŋaet keiŋe hin makyeŋgiep,  
\v 2 “Yuda luâkŋe hâkne tunmâ den makmâ manmai aregât uŋak âmâ luâk humo Agripa gâŋgât dewungân kinmâ den bikŋe makgiŋberâm aregât biwine âlepŋe aktâp.  
\v 3 Gâŋe Yuda nengât keinenŋe nâŋgâm nengât den kârikŋe aregât dâm papalakmâ âmâ wan me wan owâiŋe aregât dâm magaŋgi goaŋgi akmaen aregât keiŋe nâŋgât. Aregât nune keine makgiŋdere bo hâkâŋ akmâ âmâ nâŋgâ.  
\v 4 Nâ nanaŋân manmâ nune kipian akto Yerusalem kipian bam gutmâ galalupne hutyeŋân manmâ kauleân Yuda luâkŋe emelâk negi arekŋe yu akmâ manmâ gan aregât keine nâŋgâi.  
\v 5 Akto nâmâ Parisaio luâkŋe nengât den kârikŋe aregât dâm memeŋe akbiâ yâk yeŋgât kâmolân malân. Hain mandere nekmâ keine nâŋgâmai arekŋe makberâm agi are magi dâine nâŋgât keine âlepŋe dâmbiâ nâŋgâwât.  
\v 6-7 Nâ kala busi kâlegen malân are keiŋe siâgât bo malân. Anutugât den pat âlepŋe are bâgilupnenŋe makyeŋgiep are bunŋe agâk dâm Israe yeŋgât kâmot keiân lâuwâ manden nen hârokŋe hândâk me hilâm Anutugât kotŋe mem agatmâ manmâ den aregât biwinenŋande mem heŋgemgom manden. O luâk humone den ire maktere nâŋgâ. Nâŋe den pat maktân ire biwinân katmâ heŋgemgom manman aregât Yuda luâkŋe denân katnektâi.  
\v 8 Akto Anutuŋe momoŋânba mem agatnenekbiap aregât ye wangât nâŋgâmbiâ bunŋe bo akmap?   
\p
\v 9 Akto ulikŋân biwinande hin nâŋgân. Nâŋe Yesu Nasarete kipian gâtŋe aregât pat âlepŋe are gulip agâk dâm aregât âi humo meân.  
\v 10 Akto hain nâŋgâm Yerusalem kipian manmâ âmâ keiŋe kalân. Keiŋe katmâ makmâ sumbe kat kat luâk yeŋgât humomolupyeŋe yeŋgâlân arim maktere kulem esenŋe niŋbiâ are mem manmâ Yesugât kâmolân gâtŋe kuk akmâ kala busi kâlegen katyegân. Akto bugâ neŋet dâm makyeŋgimbiâ nâkâ denyeŋe areâk tânyeŋguân.  
\v 11 Akto Yuda nengât den emetŋe tatmâ ariep are ârândâŋ âgâm luâk âmbâleŋe biwiyeŋe Yesugâlân kali are Yesugât kot makmâ hilipkoŋetgât hâk hilâlâm yeŋgim malân. Akto aregât biwine kâlâp akto kârikŋe akmâ kipia kâlewângen arim âmâ yeŋgum hâwâtyekmâ manmâ gan.   
\s1 Pauloŋe biwiŋe Yesugâlân kalep aregât den pat makyeŋgiep.  
\p
\v 12 Hain akmâ sumbe kat kat luâk yeŋgât damun siâŋe kulem esenŋe niŋmâ huŋgun niŋdo Damasko kipian luâk bikŋe olowâk ariyion.  
\v 13 O luâk humone, ire makgiŋdere nâŋgâ. Dâp arienŋe hilâm kârikŋe akto âmâ himbimânba pagaleŋe siâ miawakto egân. Ektere âmâ dewutâ kârikŋe kom kilewân mem belek akmâ are ewangiep.  
\v 14 Hain akmâ arekŋeak erânekto hânân gem parâ yendere ondopnân Hebraio nengât denân siâ hin dâmbo nâŋgân, “Saulo, Saulo, gâ wangât nugum watnekmâ mandât? Yeŋe dua yeŋguwerâm tâkŋe hanyeŋân hikom oloŋyekmai. Hainâk nâŋe mem hiko gektere are oloŋmâ hâk hilâlâm nâŋgât.” hain dâep.  
\v 15 Hain dâm makniŋdo hin magaŋân, “Humo gâ niŋe?” dâre hin dâep, “Nâ gâŋe nugum watnekmâ manmat are nâ Yesu.  
\v 16 Nâŋgât hoŋ bawa akben dâm meŋgekberâm miawak giŋdân aregât gâ ire wan me wan ektât aregât hâmbâi âmâ den makgiŋdere hain akbiat aregât pat makyeŋgim manben.  
\v 17 Makyeŋgiwiatgât Yuda luâk akto Yuda luâk bo manmai areyeŋgâlân huŋgun giŋdere ariwiat. Aregât kipia ambolupŋande bâleŋe akgiŋberâm akbiâ are meyektere yeukŋe akbai.  
\v 18 Akto nâŋgâ nâŋgâyeŋe hâre akto bâleŋe aregât keiŋe nâŋgâm hâkâŋ akmâ hepunbaigât makyeŋgiwen. Akto Niambigât kârikŋe hepunmâ Anutugât kârikŋân manmâ biwiyeŋe Yesugâlân katbiâ Anutuŋe dosayeŋe hepundo Anutugât kâmolân manŋetgât huŋgun giŋdere yâk yeŋgâlân arim makyeŋgiwiat. Akto Anutuŋe dosayeŋe hepundo himbimân manman kârikŋe aregât pat akŋetgât makyeŋgimenâ biwiyeŋe nâŋgâlân katmâ manbaigât huŋgun giŋbian. Aregât agatmâ arim makyeŋgiwen.” Yesuŋe den hain dâm makniŋep.   
\p
\v 19 Akto luâk kotdâ Agripa gâŋe ire nâŋgâ. Yesuŋe himbimânba gem den makniŋep ire nâŋgâm lokom manmâ gan. Akto kulem aregât bo hâkâŋ aktân.  
\v 20 Akto Damaskogen âi keiŋe katmâ kipia are ambolupŋe agak meme bâleŋe yeŋaet makmâ miawakyeŋgim are koyeŋgiân. Akto Anutugât den lokom biwi irakŋeâk manŋet. Hain dâm Yesugât keiŋe makyeŋgim malân. Akto kipia are hepunmâ Yerusalem arim makyeŋgim malân. Akto arewa arim Yuda luâk kipiaŋe kipiaŋe makyeŋgim arewa Yuda luâk bo manmai are yeŋgâlân arim makyeŋgim malân.  
\v 21 Akto hain akmâ Yuda nenŋe sumbe emetŋân âgâre nuguwerâm menegi.  
\v 22 Menekbiâ âmâ uŋak iregât Anutuŋe hilâmŋe hilâmŋe tân nugumap aregât den pat luâk gegeŋe âgâ âgâŋe ye hârogâk makmâ miawakyeŋgim gaman. Akto den irakŋe bo are makmâ Anutuŋe hâmbâi âmâ hin miawakbiap aregât den makyeŋgim gaman. Den ire propete luâklupŋe akto Moseŋe kulemgoyi aregât keiŋe hin.  
\v 23 Anutuŋe huŋgunaŋdo gem damun nenŋe akbiap arekŋe hâk hilâlâm nâŋgâm mombiap. Mom âmâ moyi areyeŋgât ulik gulik akyeŋgim momoŋânba agatbiap. Agatmâ Yuda gâtŋe akto Yuda gâtŋe bo are pagaleŋân manbaigât makyeŋgiwiap. Den kulemgoyi are keiŋe hain dâm manman.” dâep.   
\p
\v 24 Pauloŋe keiŋe hain dâm makyeŋgim kindo Pestoŋe agatmâ den kârikŋeâk makmâ hin dâep, “Paulo gâ biwige gulip aktâp. Kulem emetŋân âgâm sop kâlep manmâ gaen aregât biwige gulip aktâp.” dâep.  
\v 25 Hain dâmbo Pauloŋe den hâuŋe hin dâm magaŋep, “O Pesto luâk humone, nâ biwine gulip bo aktâp. Nâ den bunŋe dondâ maktân.  
\v 26 Dâ Agripaŋe iregât keiŋe nâŋgâmap. Aregât magaŋdere nâŋgâwerâp. Wan me wan dân are tipŋân bo miawagep. Aregât luâk kembuŋe nâŋgâm metemap.  
\v 27 Luâk humone Agripa, Anutuŋe ulikŋân den makyeŋgimbo kulemgoyi are nâŋgâmenâ bunŋe aktâp me bo? Gâmâ nâŋgâm heŋgemgomat aten.” dâep.  
\v 28 Hain dâmbo Agripaŋe Paulo hin dâm magaŋep, “Gâŋe den bâlensiâ makniŋdât are nâŋe biwine Yesugâlân katbian me bo?” dâep.  
\v 29 Hain dâmbo hin dâep, “Biwige Yesugâlân yân hain katbiat me bo me sop kâlep hainâk manbiat are bo nâŋgân. Hain gârâmâ uŋak den ire maktere are nâŋgâmbiâ Anutuŋe tânyeŋgumbo kâlep bo akto nâŋe emelâk biwine Yesugâlân kalân hainâk yekâ yâkgâlân biwiyeŋe katmâ nâŋgât dop hainâk akŋet dâm aregât makmâ kindân. Aregât âmâ tâkŋe hikonekmâ kala busi kâlegen katnekbiâ manman aregât bo maktân.” dâep.   
\p
\v 30 Hain dâmbo luâk kembu akto siâ akto Beanike akto luâk bikŋe agatmâ potalakmâ ariyi.  
\v 31 Hain akbiâ âmâ Agripa, akto Pesto, akto Beanikeŋe den magaŋgi goaŋgi akmâ hin dâyi, “Luâk ire bugâ memegât akto kala busi kâlegen kat katgât dop bo aktâp.”  
\v 32 Hain dâm magaŋgi goaŋgi akmâ Agripaŋe Pesto hin dâm magaŋep, “Luâk irekŋe Roma luâk humogât dewunŋân kindere makmâ hâreniŋâk, hain bo dâep dâine gâŋe âlepŋe huŋgun aŋmenâ arim âlepŋe manbop.” dâep.   
\c 27  
\s1 Paulo Roma kipia humo ain ariâk dâmbiâ waŋga mem ariep.  
\p
\v 1 Kiapŋe Paulo Italia hânângen ariâk dâmbo Roma yeŋgât tembe loko kâmot siâ kotyeŋe Roma luâk humogât kâmot yeŋgonbiâ areyeŋgât humo siâ malep kotŋe Yulio yâkŋe Paulo akto luâk bikŋe siâ kala busi kâlegenba meyekto nâŋe Paulo tângowerâre haru ginŋân ariyion.  
\v 2 Arim waŋga siâ Adramiteŋ kipia aregenba togom kilep are Asia haru dâtŋân kipia haru ginŋe ginŋe tatmâ ariep ain ariwerâm akto nâ akto luâk siâ kotŋe Aristako Tesalonike kipia are Makedonia hânân talep ain gâtŋe net olowâk âgâyion.  
\v 3 Âgâenŋe menenekmâ arimbo emet hauŋdo waŋga are Sidoŋ kipian arimbo ain Yulioŋe Paulo nâŋgâ aŋdo waŋga are hepunmâ gem galalupŋe yeŋgâlân âgâmbo sot waŋbiâ niep.  
\v 4 Waŋbiâ nem hepun yekto waŋgan âgâenŋe menenekmâ arimbo seru humo waŋga hâmeŋe kâlewângenba togoep. Togombo seru sândugembo arinerâm hân siâ haru tânâmŋân talep kotŋe Kipiro akto Asia hân humo are hutyetŋân ariyion.  
\v 5 Arim Kilikia akto Pampilia hân are hepunmâ haru hâtikom arim Mira kipia Likia hân talewân ariyion.  
\v 6 Arim ain katnenekto kindenŋe waŋga siâ Alesandria kipiangenba togom Italia hânângen ariwerâm agep ain âgâenŋe tembe loko humoyeŋe yâkŋe menenekto ain âgâyion.  
\v 7 Âgâenŋe seru humo pando âi humo mem titnan titnan âgâm Kinido kipian ariep. Akto ain seruŋe wirâm waŋga mem purikberâm akto kipia are ewangim haru tânâmŋân hân siâ kotŋe Kreta hân humo kotŋe Salimone are ewumâk tatmap ain ariyion.  
\v 8 Lasaia kipia are okotŋân haru tuŋguŋângen kipia siâ talep aregen haru tuŋguŋe âlepŋe dâm hâmeŋe ŋeŋân ewum kârikŋe akto âi humo mem hâk hilâlâm nâŋgâm wâraktenŋe ariyion.   
\s1 Pauloŋe waŋga bâliwiap dâm makyeŋgiep.  
\p
\v 9 Haru tuŋguŋe ain sop kâlep tatmâ manmâ dewutâ siâgât seru humo pando ariwiapgât dop bo agep aregât sopŋe tâlâguep aregât Pauloŋe den kârikŋe makyeŋgim hin dâep,  
\v 10 “Maktere nâŋgâŋet. Kipia ire hepunmâ ariwaengât dopŋe bo tatâp. Seruŋe waŋga ire mem kâimbo purik dâmbo âmâ ito siâ siâ ire bo akto nen hârokŋe haruân gewaen aregât nâŋgâm heŋgemgoân.” dâep.  
\v 11 Hain dâmbo waŋga amboŋe akto damun arekŋe den koaŋbela tembe loko damun arekŋe yâk yetgât den nâŋgâep.  
\v 12 Akto haru tuŋguŋân ain kindenŋe tânâk seru sopŋe akto waŋgaŋe tatbiapgât dop bo agep. Hain akto aregât Kreta nupi biken haru tuŋguŋe âlepŋe siâ talep, kotŋe Poiniki ain arim mandenŋe seru sopŋe akbiap aregât maknengiyi. Poiniki haru tuŋguŋe aregât hân hâmeŋande seru tigiep.   
\s1 Seru humo palep.  
\p
\v 13 Akto hamiŋângenba seru yeukŋe pando âmâ waŋgaŋe menenekberâm akto tâk dewatim hikoyi are mem oloŋbiâ gambo Kreta ginŋe hâlâŋmâ ariep.  
\v 14 Arimbo hân pumângen seru humo dondâ kotŋe kagu are hânânba togoep.  
\v 15 Arekŋe waŋga mem kâiwerâm akto âi humo mem hâk hilâlâm nâŋgâm hâkâŋ akmâ hepundenŋe âmâ waŋga are hanâk hanâk ariep.  
\v 16 Arim hân bâlensiâ haru tânâmŋân talep aregât kotŋe Kauda are biken arienŋe sânduk sânduk agep. Akto ain diŋgi are haruân gewop dâm âi humo mem oloŋdenŋe waŋga kakŋân âgâep.  
\v 17 Âgâmbo waŋga hogoakbop dâm tâkŋe dâgâm hâkŋe hârok bigeiyi. Akto ŋeŋ kârikŋe siâ kotŋe Siriti ain âgâwop dâm mâron humo siâ oloŋbiâ gembo seruŋe mem huŋgun nengimbo hanâk hanâk ariyion.  
\v 18 Akto seru kârikŋe kom yiepgât emet hauŋdo seruŋe kârikŋe dondâ panmâ kindo waŋga owâimbo arinerâm ito siâ siâ bikŋe haruân pandenŋe giep.  
\v 19 Akto emet hauŋdo seruŋe hainâk panmâ kindo aregât bâiŋe umatŋe siâ siâ talep are hârogâk panbiâ giep.  
\v 20 Akto hândâk me hilâm seru arekŋe kârikŋe dondâ panmâ yendo hilâm dewutâ akto diâ siâ bo miawakto hân bo ekmâ bâliweren dâm hamep agion.   
\s1 Pauloŋe biwiyeŋe bâliwopgât den makyeŋgiep.  
\p
\v 21 Seru humo kârikŋe are hainâk yendo sot bâlâk tatmâ manbiâ Pauloŋe hutyeŋân agatmâ kinmâ hin dâm makyeŋgiep, “Nâŋe den makyeŋgiân are nâŋgâm lokoyi dâine Kretagen âlepŋe tatmâ manben. Akto ain mandenŋe dâine ito me wan me wan dondâ ire bo gulip aguwop.  
\v 22 Uŋak âmâ nen hârok bo hilipnenguwerâp aregât hamep bo akŋet. Waŋgaŋe konok âmâ bâliwerâp.  
\v 23 Are nâŋe nâŋgân iregât keiŋe âmâ hin. Hândâgân Humone Anutu kotŋe mem agatman arekŋe hoŋ bawaŋe aŋelo siâ huŋgunaŋdo gem miawakniŋmâ hin dâm makniŋdâp,  
\v 24 “Paulo gâ bo hamep ak. Roma luâk humogâlân ariwiatgât dopŋe tatâp. Akto hin maktere nâŋgâ. Anutuŋe gâ akto luâk gâ olop mandâi are hilip aguwâigât gala akyeŋgiâp.”  
\v 25 Hain dâm makniŋdâp aregât galalupne kambiamyeŋe âlepŋe agâk. Nâŋe Anutugât han lâuwâ bo akman. Den makniŋdâp are âmâ bunŋe akbiapgât nâŋgân.  
\v 26 Akto den are bunŋe akbiap aregât hin nâŋgân. Seruŋe kârikŋeâk panmâ waŋga lokom pando arim hân siân kinbaen hain nâŋgân.” dâep.   
\p
\v 27 Pauloŋe hain dâmbo seruŋe waŋga mem bam purik gurik ketugumbo bam gutmâ mandenŋe Kreta hepulion ainba sonda lâuwâ bo agep. Bo akto haru kotŋe Adria ain hâtikoyion. Hâtikoenŋe hândâk tânâmŋân waŋga damunlupŋande nâŋgâm, “Hân ewumâk aktâp.” dâyi.  
\v 28 Hain nâŋgâm aregât dopŋe siâ panmâ ekberâm tâk geâk dâm panbiâ amukŋân gembo aregât dopŋe 40 mita hain agep. Akto ainba bâlensiâ bam siâkâ panbiâ gembo ain dopŋe 30 mita hain agep.  
\v 29 Akto ŋeŋ kârikŋân âgâwâen dâm hamewakmâ waŋga hamiŋângen aŋga imbât talep are panbiâ gembo âmâ tatmâ emet hauŋâk dâm lâmgom talion.  
\v 30 Tatenŋe waŋga damunlupŋande diŋgi siân âgâm hepun nenekmâ ariwerâm akmâ waŋga bâlensiâ are panbiâ gembo den hiaŋgim hin dâyi, “Nenŋe waŋga hâmeŋângen âgâm waŋgagât aŋga siâ pandenŋe gewerâp.” dâyi.  
\v 31 Hain dâmbiâ Pauloŋe tembe loko humo are hin dâm magaŋep, “Damunlupnenŋe yâk hepun nenekmâ arimbiâ âmâ nen haruân gem hilip aguwâen.” dâep.  
\v 32 Hain dâm magaŋdo tâkŋe mem diŋgi dâgâyi are hârem hepunbiâ gem haru kakŋe hanâk hanâk bam ariep.   
\p
\v 33 Akto hândâk pipiŋe tatoâk Pauloŋe luâk hârogâk hin dâm makyeŋgiep, “Ye hamep humo nâŋgâyigât sot bo nem manbiâ sonda lâuwâ bo aktâp.  
\v 34 Akto aregât wâtyeŋe gewopgât sot nem kârikŋe akŋet. Hain akbai âmâ âlepŋe ariwaen. Kautyeŋe dumutŋe siâ bo gem gulip akbiap.” dâep.  
\v 35 Hain dâm sot siâ mem dewunyeŋân Anutu mepaiŋe mem kinmâ ligim niep.  
\v 36 Nendo ekmâ biwiyeŋe hulaŋ akto yâkâ hainâk sot are mem neyi.  
\v 37 Akto waŋgan nen luâk 276 hain arekŋe sot are neyion.  
\v 38 Nem metem âmâ waŋga are umalaŋdo gewopgât sot bâiŋe waŋga kâlegen yiep are lokom haruân panbiâ gembo waŋgaŋe owâim agalep.   
\s1 Waŋga hogoagep.  
\p
\v 39 Akto emet hauŋdo hân are ekmâ, “Hân ire wânâno.” dâm pâpkoyi. Hain akmâ haru tuŋguŋe siân ŋeŋ boân ekmâ, “Waŋgaŋe ginŋân nupiân âgâk.” dâm âi meyi.  
\v 40 Hain akmâ waŋgagât aŋga aregât tâk hârembiâ gembo tâk siâ waŋga purik katmap are hulaŋbiâ bam guto mâron siâ waŋga hâmeŋân seru oloŋmap are oloŋbiâ âgâmbo seruŋe mem pando haru ginŋân âgâwerâm agep.  
\v 41 Haru ginŋân âgâwerâm akto ekbiâ bo ârândâŋ akto waŋga are nupi bâlensiâ talep ain âgâep. Âgâm hâmeŋe ŋeŋ kârikŋân ewum tato haru humo panmâ waŋga hamiŋângen kondo hogoagep.  
\v 42 Kondo hogoakto tembe loko arekŋe kala busi kâlegen luâk mali arekŋe haruân gem yoloŋ akmâ arim heambukbâirâm yeŋguwerâm agi.  
\v 43 Hain akbiâ humo yeŋande Paulo kombâi dâm den koyeŋgiep. Den koyeŋgim yoloŋ akmai arekŋe soŋ sopanmâ ariŋet dâmbo sopanmâ gem ginŋângen âgâyi.  
\v 44 Dâ yoloŋ bo akmai arekŋe âmâ waŋga hogoagep aregât papaŋe humo siâ kakŋân yem bâtyeŋande haru hâgâm maleine ginŋângen âgâyi. Hain akmâ nen hârok âlepŋeâk ginŋângen âgâyion.   
\c 28  
\s1 Melite gimbâŋân arim mali.  
\p
\v 1 Haru ginŋângen âgâenŋe ainâk luâk siâ togombo kipia ire wânân dâenŋe Melite dâm maknengiep.  
\v 2 Akto hân aregât ambolupŋande gala aknengimbiâ nâŋgâenŋe dâtŋe agep. Gala aknengimbiâ tânâk togombo hâknenŋe bâlâpŋe akto kâlâp hâwurum ombiâ nâŋgâyion.  
\v 3 Kâlâp nâŋgâm tatenŋe Pauloŋe kâlâp pitim om hewumdâk siâ mem om tato ululunŋe kâlegenba hâme hewuk siâŋe onekbop dâm gam Paulogât bâtŋân igim bigeim kilep.  
\v 4 Hain akto hân aregât ambolupŋande hâme hewuk arekŋe Paulogât bâtŋân igim kilep are ekmâ hin dâm magaŋgi goaŋgi agi, “Luâk irekŋe luâk siâ kondo moep aregât hâuŋe haruŋe lauŋân bo pikto mondâpgât haru ginŋângen gambo yu keiŋe hekalaŋdâp mon?” dâyi.  
\v 5 Hain dâmbiâ Pauloŋe bâtŋânba kom pando gembo kâlâpŋe oep. Ondo Paulo hâme hewukŋe bo igiep hainare akmâ âlepŋe kilep.  
\v 6 Hain kindo yâkŋe hin dâyi, “Hâme hewukŋe igimbo gilâm bâleŋe bo gam ariâp gârâmâ momberâp.” dâyi. Hain dâm aregât tâŋâk ekmâ kili. Ekmâ kinbiâ hain bo akto ekmâ han lâuwâ akmâ hin dâyi, “Luâk ire âmâ luâk niambi me gain?” dâyi.   
\s1 Pauloŋe luâk siâ kundatdâ are heŋgemgoep.  
\p
\v 7 Akto luâk humoyeŋe siâ kotŋe Popilio kipia malion are ginŋân malep. Akto luâk arekŋe gala aknengim oloŋ nenekto emetŋân âgâm olowâk mandenŋe hilâm âlâwu bo agep.  
\v 8 Akto ain Popilio eweŋe kundat akmâ hâkŋe kâlâp akto tep patatak agep. Hain akmâ mando Pauloŋe nâŋgâm yâkgâlân arim kautŋân mem Anutu ulilaŋmâ mem heŋgemgoep.  
\v 9 Heŋgemgombo aregât pat kipia ambolupŋande nâŋgâm luâk âmbâle kundat agi are hârogâk meyekmâ togombiâ hainâk mem heŋgemyeŋgum malep.  
\v 10 Heŋgem yeŋgumbo aregât hâuŋe okot âlep nâŋgâm gala aknengim sikum ito me wan me wan are nengiyi. Hain akmâ mandenŋe dewutâ âlâwu bo akto ariwerâm aktenŋe dâwân sot om nembaigât dâm lokom ba waŋga siân katnengiyi.   
\s1 Melite are hepunmâ Roma kipia humoân ariyi.  
\p
\v 11 Akto waŋga are âmâ ulikŋân Alesandria kipianba togombo tânâk seru sopŋe akto ain kilep are hâmeŋân lâpioyeŋe lâuwâ daŋgândâ hâwim kepikmâ katmâ waŋga aregât kotŋe “Lâpionenŋe” dâm koli are egion. Ekmâ âmâ mandenŋe dewutâ âlâwu bo akto tânâk sopŋe tâlâgumbo âmâ  
\v 12 waŋga ain âgâenŋe menenekmâ Siraku kipian ariep. Ain arimbo hilâm âlâwu bo agep.  
\v 13 Arewa arim seru humo arekŋe mem pan nenekto Regioŋ kipian ariyion. Emet hauŋdo haminenŋângenba seru humo siâ puŋ puŋ pando arim hilâm lâuwâ bo akto Puteoli kipia Italia hân talewân ariep.  
\v 14 Arim waŋga hepundenŋe kipia aregât ambolupŋande biwiyeŋe Yesugâlân katmâ maliŋe togom mem kewugu nenekbiâ yâk olop mandenŋe sonda konok bo agep. Akto arewa kei hân arim Roma kipian ariwerâm agion.  
\v 15 Hain akmâ arim mandenŋe Yesugât kâmot Roma kipian maliŋe nengât pat nâŋgâyigât bikŋande togom kipia kotŋe Apio ain lombo yeŋgât emet siâ kotŋe “Emet Âlâwu” ain togom penânengiyi. Penânengim maŋgan nenekbiâ Pauloŋe yekmâ biwiŋe heroŋe akto Anutugât mepaiŋe miep.   
\s1 Pauloŋe Yuda yeŋgât bâgilupyeŋaet keiyeŋe makyeŋgiep.  
\p
\v 16 Roma kipian arienŋe kiapŋe dâmbo Paulo kala busi kâlegen bo katbiâ emet yânŋân âgâm gem mando aregât tembe loko siâŋe damungombo olowâk maliat.  
\v 17 Manmâ hilâm âlâwu bo akto Pauloŋe gutŋet dâmbo Yuda yeŋgât humomolupyeŋe togombiâ hin dâm makyeŋgiep, “Galalupne, keine maktere nâŋgâŋet. Nâŋe âmâ bâgilupnenŋande den kârikŋe dâyi are lokom âlepŋeâk manmâ gan. Akto Yuda yeŋgât gasa bo akyeŋgiman. Hain bo aktere hin ina yân hâkâŋne akmâ heyeŋgimbiâ Roma yeŋgât tembe lokolupyeŋande menekmâ Yerusalemgen kala busi kâlegen katnekbiâ talân.  
\v 18 Katnekbiâ mandere Roma luâk arekŋe nâŋgât keine nâŋgâwerâm ainugumbiâ keine maktere nâŋgâmbiâ dosane bo talep akto hulaŋ nekberâm agi.  
\v 19 Hain akbiâ âmâ Yerusalem yeŋgât humomolupyeŋande kârikŋe akmâ koyeŋgimbiâ aregen gâtŋande Roma yeŋgât humoyeŋande den makmâ hâreniŋbiap dâm magân. Akto galalupne yeŋgât me bâgilupne yeŋgât den mem ge katyeŋgiwerâm aregât bo togoân.  
\v 20 Are âmâ Anutuŋe nengât damun nenŋe akbiap dâm huŋgunaŋdo giep aregât Israe luâk nen biwinenŋande konmâ manmaen are emelâk huŋgunaŋdo giep dâre aregât tâk kârikŋande hikonegi. Hikonekbiâ arewa yânŋângen togom ye olop tatmâ yâkgât magaŋgi goaŋgi aknerâm aregât mem oloŋyektere togoâi.” dâep.  
\v 21 Hain dâmbo hin dâyi, “Indâgen Yuda hânân manmaiŋe gâŋgât den bo kulemgom nengiyi. Akto luâk siâ bo huŋgunaŋbiâ nengâlân togom gâŋe wan me wan bâleŋe akmat aregât keiŋe bo makto nâŋgâyion.  
\v 22 Dâ Yesugât kâmot yeŋgât mem ge katyekberâm siâ siâ akyeŋgimai. Hain dâmbiâ âmâ nâŋgâyion. Aregât âmâ gâŋgât biwige ekberâm togoen.” dâyi.  
\v 23 Hain dâm magaŋgiwaen dâm aregât sop kali.  
\p Akto sop are tâlâgumbo emet hauŋdo luâk dondâŋe Paulogât emelan âgâm menduguyi. Mendugumbiâ Anutuŋe damunyeŋe akberâm agep aregât keiŋe makyeŋgim Pauloŋe biwiyeŋe Yesugât katŋetgât nâŋgâm ulikŋân Anutuŋe Mose akto propetelupŋe den makyeŋgimbo kulemgoyi are bunŋe akto Yesu miawagep aregât keiŋe oyaŋyeŋgimbo nâŋgâyi. Hain akmâ tatbiâ emet dâgâep.  
\v 24 Akto bikŋande denŋe are nâŋgâm lokoyi. Dâ bikŋande âmâ hâkâŋ agi.  
\v 25 Hain akmâ papalakbiâ aregât Pauloŋe hin dâm makyeŋgiep, “Anutugât Heakŋande propete luâk siâ kotŋe Yesaia are nengât bâgilupnenŋe yeŋgât den hin dâm magaŋdo kulemgoep are uŋak bunŋe miawaktâp,   
\li1
\v 26 “Gâŋe arim luâk âmbâle kâmot humo are hin makyeŋgiwen, “Ondopyeŋe katmâ nâŋgâmai. Dâ keiŋe biwiyeŋân bo katmai. Akto dewunyeŋande amâ ekmai. Dâ keiŋe amâ bo ekmâ nâŋgâmai.  
\v 27 Luâk âmbâle kâmot humo are yeŋgât biwiyeŋe boâk hâreak dâpgât ondopyeŋe tigim manmai. Akto dewunyeŋe tigim manmai. Aregât wan me wan ekmâ keiŋe bo nâŋgâm heŋgemgomai. Akto siâ nâŋgâmbiâ biwiyeŋe umatŋe akmap. Akto keiŋânbak bo nâŋgâm heŋgemgomai. Aregât biwiyeŋe nâŋgâlân katbiâ kindo heŋgemgowom.” Anutuŋe hain dâep.” Yesaiaŋe hain kulemgoep.   
\p
\v 28 Aregât hin makyeŋgire nâŋgâŋet. Anutuŋe damun nenŋe akberâm aktâp aregât patŋe Yuda luâk bo manmai yâkŋe nâŋgâwaigât dopŋe aktâp. Yâkŋe âmâ nâŋgâmbiâ ârândâŋ akbiap.” dâep.  
\v 29 Hain dâm makyeŋgimbo Yuda yeŋgât humomolupyeŋande magaŋgi goaŋgi akmâ lauaŋgim ariyi.   
\s1 Paulo Roma kipian mando hombaŋ lâuwâ bo agep.  
\p
\v 30 Akto Paulo Roma kipian lombo yeŋgât emelan puli panmâ yem mando luâk âmbâle yâkgâlân togoyi are ekmâ maŋganyegep.  
\v 31 Togombiâ maŋganyekmâ âmâ Anutuŋe damunyeŋe akberâm Nanŋe Yesu huŋgunaŋep, aregât biwiyeŋe yâkgâlân katŋet dâm aregât keiŋe makyeŋgiep. Makyeŋgim mando siâŋe den are bo koaŋbiâ âmâ Yesugât keiŋe hamep bâlâk makyeŋgim mando hombaŋ lâuwâ bo agep.